Dilbilim-Turkoloji-Isaretler

7/29/2019 Dilbilim-Turkoloji-Isaretler

1/36


2/36

Trkolojide Kullanlan aretler 1125

Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic

Volume 4/3 Spring 2009

SYMBOLS THAT ARE USED IN TURCOLOGYMEHMET HAZAR

ABSTRACT

A lot of symbols have been used in the studies ofTurcology and some of these symbols have beencommonly accepted. It is also possible to see somedifferent symbols which substitute these frequently usedsymbols in Turcology studies. Sometimes more than one

symbol is used for one function and this causes somechaos.

The shape, name and definitions of the symbolconsidering the locations it is used was shown in thisstudy. A classification was done under the subtitles, suchas Mathematical Symbols, Roman Numerals, Numbers,Punctuation Marks, Diactric Symbols, Directional Signsand Symbols.

It is emphasized to add a column that is showingthese symbols in glossaries concerning Turcology. Thus,a unity will be formed on this matter. Turcology,especially grammar studies, started to choose the way ofexplaining by using formulas such as mathematics. Thesymbols of literature sciences should be standardized aswell as linguistics by an association like TurkishLanguage Association.

Key Words: Diactric, formula, sign, contraction,number, symbol, term, Turcology.

0. Giri:Osman Nedim Tuna bir gn fakltede derse balarken

niversitede kimya blmndeki yksek tahsili srasnda (1941) birkonferansn dinledii Reit Rahmeti Aratn tesirinde kalarakTrkoloji blmne getiini kk bir hatra olarak naklettiktensonra fen bilimlerinde olduu gibi kendisinin de baz iaretler(simgeler1, imler2) kullanarak formller yazacan ve bu iaretlerinkullanld yerleri iyi renmemizi tembihlemiti. rencileri olarakart (+), eksi (-) gibi iaretlerle notlar almaya almtk. 1985li


3/36

1126 Mehmet HAZAR

Turkish Studies



yllardan beri bu iaretlere ainalmz devam etmektedir. Ancakhlen yazlan birok Trk dili gramer kitaplarnda ve Trkolojiyleilgili makalede bu iaretlerin -baz sebeplerden dolay-3kullanlmadna tanklk ediyoruz. Birok akademik dergi zel olarakkullanlan iaretlerin ksaltmalar4 ksmnda yazlmasn isteyerek busrece olumlu katkda bulunmaktadr. Ancak yayn ilkeleri konusundabir standart yoktur. Her dergi kendine gre ilkelerini tespit etmektedir.Bu da aratrmaclarn alkanlklarn deitirmeye zorlamaktadr.Trkoloji dergileri belirleyecekleri ortak yayn ilkelerini uygulayarakkolaylk salayabilir.

Dil bilgisi kurallarnn formllere indirgendii lde dahakavranlr olduu bir gerektir. (Gemalmaz 1998: 3).5 Bu almadakiamacmz tespit edebildiimiz iaretleri bir araya toplayp TrkiyeTrkolojisinde bir iaret birliine gidilmesine vesile olmaktr. Tabi kitespit edemediimiz iaretler de olmutur.6 Bu alma sadece birbalangtr.

zellikle bilimsel aratrma yntemleri derslerindeTrkoloji talebelerine aada snflandrdmz iaretlerinretilmesi faydal olacaktr. aretler, adlar, tanmlar ve dipnotlardaki aklamalar ile Trkolojide kullanlan birok iaretirdelenmitir. aretlerin daha ok klavyede yazlabilir olanlar ve

yaygnlam fonksiyonlar zerinde durulmutur. Birka iareti deyazld fonta eriemediimiz iin buraya alamadk.

Aada iaretler, harfler, rakamlar ve semmboller anabalklar altnda rnekler snflandrld.

Dil almalarnda deiik bilim dallarndaki iaretlerkullanlarak bilimsel bir anlatm yoluna gidildii grlmektedir. Birdil incelemesinde kullanlan iaretler ve evriyaz iaretleri7 her nekadar Trkolojide geleneksellemi8 olsa da bu ie yeni balayanaratrmaclar, renciler ve ilgililer iin koyulmas elzem olan birdurumdur. (st 2008:776). Gramer terimleri szl yazanaratrmaclarn bir stun da bu terimlerin karl olan iaretlere

ayrmas daha faydal olur.te bu amala aada matematik iaretleri, Roma

rakamlar, saylar, noktalama iaretleri, diyakritik imler, yniaretleri ve sembolleralt balklar altnda bir snflama yapld.


4/36


Turkish Studies



1.aretler:

1.1. Matematik aretleri:

1.1.1. lem aretleri.aret: Ad: Tanm:- Eksi.

a. Kendinden ncekiszcn fiil9 olduunugsterir.

b. Arapa ve Farsaszcklerde kullanlr.10

c. Szlkte ek alma durumunugsterir.11

. nlnn zerine konursa (:,^) gibi uzunluu gsterir.

d. zellikten nce veyatablolarda yok anlamnda.

e. iir lsnde uzun (kapal)heceyi gsterir.

f. mlada satr sonu heceblmede ve ara szdekullanlr.

g. Harfin altnda orta damak,kz ve ara ses b b-v aras.. Pelteklik: TDK peltek zz, IPA tonlu, dil ucu, diler

aras, szc .h. : Kapal, orta dz -i ()aras ses.. IPAnn J, g, D, uharflerinin zerinde kulla-nlr.i. g nsznde iinde izgi,boaz gsi (Ercilasun 1999:

47).k. Sreksiz nszler altndayar szclk iareti.12

+ Art. a. Kendinden ncekiszcn isim13 olduunugsterir.b. zellikten nce veyatablolarda var anlamnda.

c. Szck birlemesinigsterir.


5/36

1128 Mehmet HAZAR

Turkish Studies



. e- aras nl. Art-eksi. a. Olabilen zellik, kstl.14

Bk. Kk harfler, .b. Kkte szckleri (hem fiilhem isim kkn) gsterir.

-+ Art zaman. x+y gelerine art zamanlolarak ayrlm btnlk.15

x arp. Zt anlaml szckler arasnakonur. Bk. (:, ).

Metathese. Gme; (anastrofy tersineevirme) k- x g-.16

= Eit. Birimlerin ve anlamn denkolduunu gsterir.17

Kart. a.x, yye karttr Bk. (:, x).Syncope. b. ses dmesi. l: oul>

olu (Mller 2003: 172). Tildeli eit. x, y ile yaklak edeerdir.18 Tam eit. x, y ile tam edeerdir.19~ Tilde. a. Nbetleme (alternasyon),

her ikisi de geerlidir.b. Eski Trkede (ny) sesiiin kullanlr.

c. Klasik Trk edebiyatndadamak nsi () iinkullanlr.20

. nller zerinde genizlikiareti (Ercilasun 1999: 46 ).. Kelime bei iindebulunan kelime bei.21

ift dilde. x,y olarak kabul edilebilir.Yakn anlamllk.22

Kesiim. Ortak elemanlar.23

Birleim. A (d, c) B (e, i)= (d, c, e, i).# Numara iareti. a. Szck sonu ya da ba.24

b. Kelime taban incelemesi.251.1.2. Matematik Sembolleri.

Delta. bek belirtisi.26 Sigma. i = 1den nye kadar xlerin

topl.27 (Gemalmaz 1998: 10). Pi. i = 1den nye kadar xlerin

arp. (Gemalmaz 1998: 10). Alt izgili delta. x, yye karlktr;x, y ile

temsil edilir.28


6/36


Turkish Studies



ntegral. sesi, IPA.29((x y) z) Bloklama. x vey birleimiyleznin 2.

sradan anlam blou olmas.30

1.2. Noktalama aretleri:. Nokta. a. Hece aras (syllable

break).31b. iir lsnde ksa hece.c. Fonetik im.32. Kaynak metnin sayfas []iareti iinde, satr isenoktadan sonra yazlr;[11.07] gibi.d. TDK iir, IPA [i.ir]iir (Pekacar 2008).

nokta. Metin evirisinde belirsizsayda eksik iareti gsterir.

i noktal u. izgi. Metinde artk anlatm.() i noktal ayra. Metinde ikincil adlandrma.: st ste iki nokta. a. IPAda ie dnk ken

gibi iki nokta () uzun nlygsterir; ^: uzun a, .

b. Ztlk ifade eder.

33

Bk (x). Tek trnak. a. Trnak iinde kullanlr. ift trnak. Bir alntdr. Al ift trnak. Kavram bildirir.34

b. Transliterasyon; (rn. + +l[e]r okluk eki).

' Kesme (apostrophe). a. ekim ekini ayrr.b. Arapa tamlamadakullanlr.35c. Vurgulu heceyi gsterir.36

' Alttan kesme. IPA ikincil vurgu.? Bata soru iareti. a. Birimin kukulu olmas.37

b. aretin tersi -u aras nl.c. Nokta yerine alt izgilisoru iareti ; IPAda tonsuzgrtlak, patlamal (TDK ) ses.

[] K. ayra ii glottal. Patlamal grtlak nsz.38/ / E. izgi ii glottal. Patlamal grtlak nsz.! nlem. IPA (post) alveolar.[] Keli dik ayra. a. Metinde tamiri.39

b. Derleme szlndeszcn deiik ekli.


7/36

1130 Mehmet HAZAR

Turkish Studies



c. Fonetik transkripsiyon.Biim birimleri gsterir.40. Alt ses birimi gsterir.41d. inde yazlan imler fizikselsesleri anlatr; ses birim deil,birer sestir.42e. Kaynak metnin sayfas bu[] iareti iinde gsterilir.

[] i noktal ayra. Metinde atlanm ksm.43^ Dzeltme iareti. a. mlada stne konulduu

nlden nceki nszsnince telaffuzu; kr,tezgh,

Halkgibi.b. Nispet isi, asker (okul).c.Hal ve hl44 gibi rneklerdeanlam ayrt eder.. Divan Edebiyatmetinlerinde uzun nldekullanlr.45

< Sola ok bal trnak. aretin ak taraf szcngeldii ekli gsterir.

> Sola ok bal trnak. a. Olur anlamnda.

b. Devrik metnin dzcmleyle yazm.46 Ok bal tek trnak. Nadiren tamir ve eklemeler.48

/ Eik izgi. a. Kk nlsnden sonrakinsz gsterir.49

b. Ve, veya anlamnda ses, ekve szck arasna konur.50c. iir lsnde ayak vetefileleri gsterir.. Temel ve yardmc cmle

ayrac.// Ksa ift eik izgi. x, yye kardr, (versus).

51

// ift eik izgi. a. Fonolojik transkripsiyon.

Ses birimlerini iine alr.52b. Biim birimleri iine alr.53

//// ki tarafl eik izgi. Ton grubunu, bilgi birimi.54// Balam dizimi. y ve z, xin dizimsel

balam.55/// eik izgi. Metinde zedelenmi 3 iaret.


8/36


Turkish Studies



// Nokta ii eik izgi. Eksilti olabilecek blge.| Dikme. a. Kelime, morfem snr.56

b. Ritim izgisi.57c. Dental di nsz.

|| Ayra dikme. x, y ve z, biri birleriylesra deitiremezler.58

|| ift dikme. a. Transkribe edilen metinleorijinal metni ayrr.59b. ms- Trkde altmadde balarn gsterir.c. IPA Alveolar lateral navurt nsz.

Uzun izgi. Szlkte szn aidiyeti.60

. _ Noktal izgi. Satr balarnda balklar.

61* Yldz (asteriks). a. Nazari szck.62

b. Derleme szlndeileleri gsterir.c. Kabul edilemez sz.63d. bek sz (Delice 2003: 47)

* Sada tek yldz. a. Aklayc nota bakma.b. Arapadan alma szck.

c. Yer almayan birimler.

64

** Sada ift yldz. Farsadan alnma szck.65 Bullet. a. Madde imi.

b. Kelime tr incelemesi,rakamn sana konur.66

() Yay ayra. a. htiyari sesi gsterir.67

b. Orijinal yazlmayan nl.68

c. Grup, bek ekim eki.69} Saa ssl ayra. ms- Trkde madde ba.{ Sola ssl ayra. Fiil ekimleri tablosu.70{} ift ssl ayra. a. Bir ok szckten oluan

tek kavram gsterir.71

b. Biim birimleri gsterir.72

c. ncelenen cmle rakam.73

Paragraf (section). Paragraflara numara verilirsesayfa dzeni deiikliisralamay deitirmez.

.:. Noktal yldz. Metinde: aslndaki noktalamaiaretleri (Tekin 1976: IX).

1.3. Diyakritik mler:74.. stte iki nokta. Ak nly gsterir ().


9/36

1132 Mehmet HAZAR

Turkish Studies



Ogonek. a. nl kuyruu; , , .75b. aretin tersi yar yuvarlak,yuvarlaa yakn (IPA).

Ayn. a. Arapa bu ( ) nsz saadnk olan bir iaretlegsterilir.b. Grtlak patlaycs, asker,ac (Ercilasun 1999: 47).c. g: g-c aras nsz(Ercilasun 1999: 47).

Hemze (). areti sola dnk gsterilir.76` Sola aksan iareti. Den tonu gsterir.77

Saa aksan iareti. a. Tiz vurgu.b. Kapal e () nlsngstermede kullanlr.c. a-e aras () nls.. Kaln nllerde inceltme.d. nszler zerinde telaffuznoktasnn daha ne kayd-n gsterir (Ercilasun 1999:47 ).

ift aksan. IPA ok yksek ton.Meteg. Hecesel, tek vurulu (hafif

titrek).' Apostrof, kesme. n damaksllama; szc h

h': geldih', (Pekacar 2008). Derece iareti. a. Balama nls.78

b. Yuvarlaklam nl.c. nszler altnda belirsizlik(Ercilasun 1999: 48).

Alttan keli entik. Dil ucu (Pekacar 2008). Gama. Arka damaksllamj st kk j. n damaksllam, TDK ... Altta iki nokta. Eksik (elif, vav, yesiz)

yazlm nly gsterir.79 stten ulama.

80 a. Konson iftlerini, ligatrleri(nt) gsterir.b. Kaynama; ng> gibi.

Alttan ulama. a. kiz nlleri (diphtong)gsterir; Yak.su

oh


10/36


Turkish Studies



c. Szclk: hrltl h ().

Ulama. Linking (absence of a break).

brani iareti. a. Dil alaltlm, yar daralmaiareti (Hebrew qamats).b. aretin tersi dilinykselmesini gsterir (IPA).

Uzunluk. a. IPA, bk :, -, ^.

b. Sadece altta olursa yaruzunluk iaret.

Breve, ksalk. ok ksa (Extra-short)+ Alttan kk art. Dil azn nnde (kaln

nlnn yar incelmesi)v Kk v. a. c, , j, iin g, c, z, snin

zerine konur.81b. nllerin de zerinekonulur.82c. Tonlulam/yar tonlu(Pekacar 2008).. Vav- madle; vchoca, profesr /+dIr/.

ift ynl tek ok. ge, x ve y blgeleri de dahilx ile y arasnda yer alr.88

Saa ift ok. Olur. Yn yukardan aaya


11/36

1134 Mehmet HAZAR

Turkish Studies



da olabilir.90

Aa ift ok. Kme esi.91

ift ynl ok. x vey kurall olarak biridierine dnebilir.92

=> = /kk/ /byk/.95

1.4.2. Ton:Btn ton iaretlerini karma imknmz yok.96 Bazlarnaada gstermeye altk. TDK ykselen ve alalan ton iaretinigstermi (Ercilasun 1999: 48). Ykselen ton. IPA Ar uzunluk.

97

st ton. IPA ok yksek ton.- Orta ton. IPA Mid.- Alt ton. IPA Ekstra low./ Ykselme. IPA Rising.

2. Harfler:

Harfler de iaretler gibi birer sembol olarak kullanlmaktadr.Bazlar birer ksaltma saylrlar. Gramerde byk ve kk harflerleyaplan anlatmlar Trkolojide de forml kullanma imknn dourur.Bu ekildeki anlatm daha kolay ve ekonomiktir. Gramerkategorilerinde kullanlan ksaltmalarn ou Efrasiyap Gemalmaznalmasndan alnd (Gemalmaz 1998: 11).

2.1. Ksaltmalar:

Halkbilimi / halk edebiyat rnlerinin yer aldkaynaklarda, szl kaynaklardan szl kltr ortamnda yazyaaktarlan metinlerde eitli ksaltmalar98 yapld da grlr.(Durbilmez 2008: 235)

2.2. Deerleri evre artlarn Gsteren Harfler:2.2.1. nller:2.2.1.1. Arkifonemler:

A Byk A. a ve e nlleri.I Byk I. , i, u ve dar nlleri.U Byk U. u ve dar-yuvarlak nlleri.


12/36


Turkish Studies



2.2.1.2. Fonemler:Fikir vermesi amacyla birka transkripsiyon iareti aaya

yazld. Ters e. e-a aras ses; ak e. Epsilon. Grek esi, ok kapal e

(Demiray 2008: 223). Latin ae. Yar ak e ().

2.2.1.3. Dilbilgisi almalarnda Kk Yazlan nller:+e- Ek-fiil (ET er-). simlerin yklem olarak

kullanlmasn salar.99-//+e Emir. Buyurma, emir (-+).100

o Olumlu. edimli fiil: {/-o-/};edimsizfiil: {/-mA}.101

2.2.1.4. Dilbilgisi almalarnda Byk Kullanlannller:E Edat. 12 son, 13 onay, 14 /de, 15

soru, 21 nlem, 22 CBE.102I nformatif. I(E): E olaynn bilgi

(informatif) degeri.

I(MB): Anlam bloklarnn sradeitirmesiyle ilgilienformasyon miktar(Gemalmaz 1998: 10).

zne. 1 belirli Ali geldi, 2103belirsiz (bir tr zarf) kuu-.

Eik izgili o. Den veya fonksiyonu olansfr veya bo birim.104

O Byk O. Orta heceyi gsterir.105U Unvan. Apposition. simlerin nne

getirilen hitaplar. nlem. Hitap, nida veya seslenme.

2.2.2. nszler:2.2.2.1. Kk nszler:2.2.2.1.1. Transkripsiyonda Kk nszler:

Delta. ntel dental d (/> y/, z/, t/, r/: IPA ;TDK , , ).

Gamma. Srekli g () nsz; Orta Trkeyola> yola.


13/36

1136 Mehmet HAZAR

Turkish Studies



2.2.2.1.2 Dilbilgisi almalarnda Trk Latin AlfabesiKk nszler:

b Blok takm. b;Ali, Ahmet, Fatma,bahede geziniyorlard.

b106 Blanck b. Boluk (blanck) / susma(silence).

b. +s Sfat eki. simden sfat yapan ek; iyi+,tuz+lu, k+lk.

c Copula. htimal kuvvetlendirme eki(koa).107

[+e-]-p Ek-fiilin sfat-fiili. Er-> i-> - ve ol- fiilininzerine gelen sfat-fiilekleri.108

+e- -g Ek-fiilin zarf-fiili. Er-> i-> - ve ol- fiilininzerine gelen zarf-fiilekleri.109

+g Genre. Keyfiyet (ng. gender) eril,diil, yansz, vb.110

-g Gerindium. Zarf-fiil; oku-(y)up an+la-ma-+dan gibi.111

+he Hl eki. Ad durumlar (case ending).112+iye Possasive. yelik; {/+(I)m+Iz/} ev+im+iz

k Kemiyet. Teklik (+tkl) ve okluk(+kl);/ev+//+o/, /ev+//+ler/.kpz Kip [zaman]. Fin zamana ve kiiye bal

olarak yapl tarz.113

-m Mastar. sim-fiil (mastar/infinitif);gel-me, gel-mek, gel-me-(y)i,Kuzey leh. kel-w, kel-.

p Participle. Sfat-fiil; been-dik, ge-mi,kr-c, oku-yan vb.114

s Sfat eki. a. -s+: Fiilden sfat yapan ek;bk-kn, yak-acak, yat-ay.

+ ahs eki. Kii -(personel ending),

I iyelik, II zamir ve III emir-istek ekleri.115z Zarf eki. a. +z: simden sfat yapan ek;

iyi+,iyi+ce, asl+en.b. -z: Fiilden zarf-fiil yapma;bak-a bak-a, al-p rp-a.c. -z: Fiilden kalc isim; diz-e,do-a, t-e, sap-a.


14/36


Turkish Studies



2.2.2.1.3. Grek Alfabesi Kk nszleri: Sigma (kk s). Hece dm ve hece katiareti.116 Alfa (kk a). Olabilen zellik bk. .

2.2.2.2. Byk nszler:2.2.2.2.1. Transkripsiyonda Kullanlan Byk nszler:

BYK HARFLER. Yar tonluluk iareti; c-aras, F f-v aras, K k-g aras,

P b-p aras, S s-z aras, j-aras, T d-t aras nszleri(Ercilasun 1999: 47).

Beta. IPA Tonlu, if dudak szcs,TDK ift dudak w ( ).117

Theta. IPA Tonsuz dil ucu, dileraras, szc; TDK peltek .

Ters ift v. IPA Voiceless labial-velarfricative.

Kiril si ch. IPA Voiced labial-palatalapproximant.

2.2.2.2.2. Arkifonem nszler:B Byk B. B (b) ve p dudak nszlerinigsterir.C Byk C. () ve c di-aras nszlerinigsterir.D Byk D. D (d), t di-kk nszlerinigsterir.G Byk G. G (g), , k nszlerinigsterir.L Byl L. L (l), d, n, t, z nszlerinigsterir.

M Byk M. M (m), b, p dudak nszlerinigsterir.

2.2.2.2.3. Dilbilgisinde Byk Yazlan nszler:...B Blok. bloku veya takm; B

ocuklar,[siz] buraya gelin.C Cmle. Bir duygu, dnce, olu ve

kl anlatan kelime grubu.CDU Cmle d unsur. Yarg dlk. Ykleme

balanmayan biim


15/36

1138 Mehmet HAZAR

Turkish Studies



birimler.118 ekirdei. C, Sokakta top oynayan

ocuklar,komununcam++//++n+ kr-o-//-o-d++//+lar.

F Byk F. Fiili (verb) gsterir;119 fninkullanlmasna gerek yok.

G ge gruplar. (zne)G, Y(lkem)G,N(e)s(ne)G.120

H Hendiadyoin. kilemeler.HH Tekrarl ikileme. Ayn kelimenin tekrar; dura

dura, bekleye bekleye.HH Zt anlaml. rnek:yaz k, gece gndz,

doru yanl vb.HF Tekrarl fiiller. rnek: al veri, bata ka,

bile bile, de kalka cvb.K Byk K. nsz (konson) gsterir.121

N Byk N. smi (noun) gsterir;122 ininkullanlmasna gerek yok.

NFG sim fiil grubu. AF (Arapa sim Fiil

bei) yerine Ar. NFGolmal.P P(E) E olaynn gerekleme

olasl.123S Sfat. S3 b.li kemiyet sfat, S10

belirsizlik, S11 +(n)In,124S12 iaret, S13 sralama, S21niteleme, S22 2 ve n.,125 S24b.siz N tm.,.

T Tmle. Z(arf)T, Y(er)T, V(asta)T,S(ebep)T, (art)T, DT.126

TYF Tli yklem fiili. ocuklar, dn, bahede, yeni

dogmu kuzularla oynu-//-yor+//+o-d+u++//+.V Byk V. nly (vokal) gsterir.127X Byk iks. Parantez ierisinde (X) nly

gsterir.UG Unvan grubu. Kii adyla bir unvan

(akrabalk) adndan kurulanbek.

Y Yklem. Hava gzel. iekler amt.vb.


16/36


Turkish Studies



YC Yan cmle. Tl cmle (subordinateclause), tamamlayc cmle.

YN Yklem ismi. Ders al-//-ma-yacag[grenci] degil+//+-+im+//+.

Z Zarflar. 12 zaman, 11 yer, 20belirsizlik, 21 nicelik, 22nitelik.

ZT Zarf tmleci. Yklemi zaman, tarz vb.bakmlardan belirginletirenszck veya sz gruplarndanoluan tmle.

2.2.3 Kark Yazlan Harfler:2.2.3.1. Byk nl-Byk nsz Yazlanlar:

DG ki durumlu grup. Ayn srayla kullanlan ekler;il il> il+den il+e.128

2.2.3.2. Kk-Byk Yazlan nszler:+yF- Yardmc fiil. Nden F yapan yardmc fiil.

Hasta ol-, namaz kl- gibi.+tF- Tasviri fiil. Esas fiilin kln nitelii;

/dn-//-e+dur-/gibi.2.2.3.3. Byk-Kk Yazlan nszler:

Ap Aklayc. ng. appositive (ayn eyiaklayan ve yan yana bulu-nan kelimelerin ikincisi), Far.temyz (cmlede kapallortadan kaldran aklaycge).129

Ap Aklayc ge. Cmle zmlemelerindesaplama bei, cmle d un-sur, aklaycdan zne benzer

adlarla serbest olarak incele-nen ve kelime grubu olanaraszler iin kullanlr.130

z ahs zamirleri. rnek:Ben, kim, ne,siz+in+ki,u (okul), o (i) vb.

Bl Balam. Contexte: Bir dil esinin;iinde, deerini veya anlamnortaya koyduu, szl veyayazl btnlk. Bir ek veyakk, bir sesin; bir kelime, bir


17/36

1140 Mehmet HAZAR

Turkish Studies



ek veya kkn; bir cmle, birkelime veya kelime beinin;bir metin, bir cmle veyacmle beinin balamnoluturabilir (Gemalmaz 1998:20).

Mtn Metin Texte: Anlatmn szl veyayazl ksm. Metin, tek bo-yutlu ve zamana bal bir akolarak retilir ve alglanr;yzeyseldir (Gemalmaz 1998:20).

Drm Durum. Station: Anlatmn metin dolan ve metni anlaml klanksm. Durum, ok boyutlu vezihinsel bir birikim zerinekurulur; derinliklere sahiptir.Durumumuza uygun olmayanmetinlerle karlatmzda,onlar, elerinin balam-laryla ilikilerini kuramad-mz iin anlayamayz

(Gemalmaz 1998: 20).kG Dier szck grubu. Yabanc dil kurallarna greoluturulmu dil birlikleri.131

3. Rakamlar:

3.1. Roma Rakamlar:I, II, III, IV gibi aslnda harflerle yaplm olan bu rakamlar

szlklerde yazllar ayn ama anlamlar farkl olan szckler iinkullanlr.

3.2. Saylar:1 st yazlan bir. Art (kaln) sesleri (nl ve

nsz) gsterir.2 st yazlan iki. nl (ince) sesleri (nl vensz) gsterir.

2 Alt yazlan iki. Bir alofon veya allamorfem-leri formle eder.132


18/36


Turkish Studies



3.3. Harf-Rakam eklinde Yazlanlar:3.3.1. Byk Harf-Rakam eklinde Yazlanlar:3.3.1.1. Transliterasyonda Harf-Rakam eklinde Yazlannszler:Bu nszler aada Orhon Yaztlarndan (Tekin 2006: 10)

Kktrk iaretleriyle rneklendirilmitir. Bazen kk harflerle deyazlabilir.133B1 nce b nsz. b: eb, be; (eb> ev).B2 Kaln b nsz. B: ab, ba; (ba).D1 nce d nsz. d: ed, de; (edg>> iyi).D2 Kaln d nsz. D: ad, da; (adak> ayak).G1 nce g nsz. g: eg, ge; (egri > eri).G2 Kaln g nsz. G: ag, ga; (agr> ar, deerli).K1 nce k nsz. k: ek, ke; (eki> iki).K2 Kaln k nsz. K: ak, ka; (kapg> kap),L1 nce l nsz. l: el, le; (elig> el).L2 Kaln l nsz. L: al, la; (al-p).N1 nce n nsz. n: en, ne; (in-).N2 Kaln n nsz. N: an, na; (*and).R1 nce r nsz. r: er, re; (er).R2 Kaln r nsz. R: ar, ra; (ar-, aldat-.).S1 nce s nsz. s: es, se; (sk mzrak).

S

2

Kaln s nsz. S: as, sa (sub su).T1 nce t nsz. t: et, te; (tiz diz).T2 Kaln t nsz. T: at, ta (tag da).Y1 nce y nsz. y: ey,ye; (yin inci).Y2 Kaln y nsz. Y: ay,ya (yay).

3.3.1.2. Dilbilgisinde Harf-Rakam eklinde Yazlannszler:F1 Geisiz fiil. rnek: gel-, git- k-, uyu-,

bo+a-l-, ne yap-, ne ol-.F2 Geili fiil. rnek: de-, syle-, gr-, bak-,

sev-; ne [+yi] ne yap-.

H1 Yakn anlaml. rnek:ev bark, delik deik,ke bucak, soy sop.M24 Mastar 24. Belirtisiz isim tamlamalarnn

mastardan yaplm.Niteleyeni. rnek: ayr+//+obi-//-me+o makina+//+s.

N1 zel isimler. T[rkiye]B[limsel] T[eknik]A[ratrma] K[urumu].

N2 Genel isimler. rnek: Ar, elma, iek, kitap,ku, okul, rdek, yol vb.


19/36

1142 Mehmet HAZAR

Turkish Studies



Ns1 Belirtili nesne. Bir tr tmle. Ali, dersinialm (renci) + .

Ns2 Belirsiz nesne. Ders al-//-ma-yacag[grenci] degil+//+-+im+//+.

I2 Dz-dar nl. Dz-dar -i nlleri.

3.3.2. Kk Harf-Rakam eklinde Yazlanlar:l2 Lambdacisme. 134 EBT l, EDT: VB cl yl

(


20/36


Turkish Studies



vardr. Gelitirilen gramer szlklerine iaretlerin de eklenmesi birzaruret olmaktadr. Anlambilimi ve edebi sanatlarda, edebi metintahlillerinde imajlar ve kullanlan teknikleri temsil eden iaretlerin,halk bilimindeki motif sembollerinin bulunmas gerektiidncesindeyim. ncelikle Trkolojide allagelmi iaretlerinkullanmnn alkanlk hline getirilmesi gerekir. Fonetik iaretlerdealmalarn devam ettii grlmektedir. O hlde TDK gibi bazkurulularn denetiminde oluturulacak dil bilimi, edebiyat bilimi,ortografi (yaz sistemlerini inceleyen bilim) ve bilgisayar mhendisliidallarnda oluturulacak ilmi heyetler tarafndan bu konuyla ilgili birprojenin uygulamaya konulmas gerekir.

Zaten teknik aletlerde ve trafikte bir iaret dilikullanlmaktadr. Haritalar ise iaretsiz okunamamaktadr.136Matematikte neredeyse cmlelere ihtiya duyulmamaktadr. UmarzTrkolojide de bu iaretlerin sistemletirilir ve bir kitap baslr.

Aklamalar:

1 Ser Eker kulland 14 tane iareti simgeler bal altnda vermitir(Eker 2005: XIV).2 mer Demircan kulland 29 tane iareti imgeler bal altnda

vermitir (Demircan 1996: X).3 Matbaada karlalan imknszlklar ve iaretlerin gereksizlii(nver 2008: 31) gibi sebeplerle ilmi almalarda iaretlerinkullanlmasnn terk edilmesi bizi iinden klmaz glkler iinesokacaktr.4 Burada tarihi kaynaklar (DLT Divanu Lgatit-Trk, CC CodexCumanicusgibi), Lehe (uv. uvaa, Yak. Yakuta), dergi(CAJ Central Asiatic Journal, Wiesbaden, TDAY Trk DiliAratrmalar Yll Belleten, Ankara, eser (Alt. Gr. A. von GbainAttrkische Grammatic, Leipzig, 1941, PhTF Philologiae TurcicaeFunamenta I, Wiesbaden 1959; II Wiesbaden 1964-1965 ), konferans

(PIAC Parmanent International Altaistik Conference) ve kurum(TDK Trk Dil Kurumu) gibi ad ksaltmalar zerinde durulmad.Bu konu baka bir almada derlenip irdelenecek.5 Efrasiyap Gemalmaz 177 tane iaret, ksaltma ve dizisel kmelerkullanmtr.6 Az almalarndaki bugnk nl ve nszler, bunlarda kullanlangenelleme niteliindeki iaretler ile hece, kelime ilikilerinde


21/36

1144 Mehmet HAZAR

Turkish Studies



kullanlan iaretler daha nce derli toplu tablolar halinde gsterildiiiin burada tekrar edilmedi (Sar 1999: 127-138).7 Bir lehenin azn en ince telaffuz zelliklerine gstermek iinFransz dil bilimcisi Paul douard Passy (1859-1940) 1886 ylndaksa ad IPA olan International Phonetic AssociationUluslararasFonetik Alfabeyi yazmtr. Bu gn International Phonetic Alphabetolarak Avrupada ve birok lkede kullanlmaktadr.

Farkllklarn ortadan kaldrlarak bundan sonra ortak bireviri yaz sisteminin kullanlmas gereklilii, bu alanda alanherkesin fikir birlii iinde olduu bir husustur. Ancak balangtanbu yana bu sorun zerine yazlan makalelere, sunulan bildirilere,nerilere, yaplan tartmalara ramen bu birlik hala tam olaraksalanabilmi deildir dip not 12:H. brahim Delice, Anadolu veRumeli Azlar Metinlerinde Kullanlan Seslerin TranskripsiyonuMeselesi, Trklk Bilimi Aratrmalar, 1. say, Sivas 1995, s.119-131: A. Bican Ercilasun, Az Aratrmalarnda KullanlacakTranskripsiyon aretleri,Az Aratrmalar Bilgi leni (9 Mays

1997), TDK Yay. 697, Ankara 1999, s. 43-48; Mukim Sar, AzAratrmalarnda evriyaz, Az Aratrmalar Bilgi leni (9

Mays 1997), TDK Yay. 697, Ankara 1999, s. 126-138: TuncerGulensoy, Turk Fonetik Transkripsiyonu zerine, Trkoloji

Dergisi, Cilt VIII/ 1979, s. 169-190. (Demiray 2008: 219).Ayrca bu konuda (transkripsiyon iaretlerinin TDK-IPA

Karlklar) almalarn srdren etin Pekacarn 25 Mart 2008tarihinde anlurfada gerekletirilen Trkiye Trkesi Az

Aratrmalar altaynda Uluslararas Fonetik Alfabe veTrkiyede Az Aratrmalar adl bildirisi de vardr.

rnek olmas bakmndan Handbook IPA (1999: 53-54)daArap harfli bir metnin de IPA iaretleriyle transkripsiyonuyaplmtr ve Arap fonolojisiyle ilgili tane de referansverilmitir. Eserin 125. sayfada ise Arap harfleriyle yazlm Farsabir metnin IPA iaretleriyle transkripsiyonu yaplmtr. 156sayfasnda Poyrazla Gne ifadesiyle balayan Trk Latinharfleriyle yazl bir paragrafn IPA iaretleriyle transkripsiyonuyaplmtr. Bu Turkish ksmn bal altnda Karl Zimner veOrhan Orgun ad verilmitir. 164. sayfadan 191. sayfaya kadar olanblmde Semboller, sembollerin ad, fonetik tanmlar, IPAnumaralar, UCS (Kullanc Koordinat Sistemi) kodlar veAmerican

National Standards Institute, (Amerikan Ulusal StandartlarEnstits) tarafndan standart olarak sunulan ASCII (AmericanStandard Code forInformation Interchange) kodlar verilmitir.


22/36


Turkish Studies



Yabanc dilciler yazdklar fonetik kitaplarn arkasnda fonetiksembolleri toplu olarak gtermektedirler (Lass 1998: 339).

Aada Trk Latin alfabesindeki Trke harflerin IPAkarlklar grlmektedir (Balc 2004: 27).

a e i o u

a e i o u y

b c d f g h j k l m n p r s t v y z

b d f g h k,c ,L m n, p r, s t v j z

8

Trkiyede, genel kabul gren, bir evriyaz sisteminin olmayyznden Osmanl- Trk harflerinden Latin harflerine metinaktarrken farkl iaretler kullanld grlr. (Durbilmez 2008: 228)9 Devingen (dinamique).10 , evriyazmzda uzunca bir sreden beri ksa izgi ile balanann eklerin yazmnda bir deiiklik yapmamalyz. Ayr bir kelimeolarak dndmz edatlar da ksa izgiyle kelimeye balayarakyazmakta, kolaylk salayaca dncesiyle yarar grmekteyiz.(nver 2008: 9), Arapa edat ve n eklerle ilgili rnekler: il-irihi, bi-an, Farsa edat ve n eklerle ilgili rnekler: ez-a, bery- meveret gibi.

11 -a / -e: Ynelme durumu eki: da-a, ev-e, oda-y-a, tepe-y-e vb. Not:Gramerlerde +(y)A eklinde olmal.

Abaclk, -. (Akaln 2005: 1).12 Sreksiz nszler altnda yar szclk iareti. b: b-v aras nsz, c:c-j aras nsz (Ercilasun 1999: 47).13 Durgun (statique).14 Patlamal nszlerin dalm tablosunda ba ve ortada + var, soda kstl iareti konulmu (Demircan 1996: 48).15 rnek: *gz *gr; al//d++//+yd++m; gel//me+li; l//

+yor+//mu+ ca+ s+ n+a (Gemalmaz 1998: 5).16 Karlkl olarak iki phonmein yer deitirmesidir. Phonmeler,niteliklerinden hibir ey kaybetmezler: Yanda Gme: kurtul-x kurtul-, Uzak Gme: k- x k- (


23/36

1146 Mehmet HAZAR

Turkish Studies



18 Belli artlarda x, y yerine kullanlr./postala/ /[posta ile]gnder/ /[posta ile] yolla/ (Gemalmaz 1998: 5).19 x, y yerine kullanlr. rnek: /zgrlk/ /hrriyet/ (Gemalmaz1998: 8).20 Bugnk evriyazmzda nszler asndan byk farkllklaryoktur. Eskiye gre nemli bir ayrlk yerine iaretiyleyazlmasdr. Arapa, Farsa kelimelerin nllerinde ise, batdakirneklerden farkl olarak, Trkedeki telaffuzlarn evriyazyayanstlmas arlk kazanmtr. (nver 2008: 2).21

~ [senin] akun, belirtili isim tamlamas, isim, (Delice 2003: 49).22 rnek: gitmeyi dnyorum/ /gitmek istiyorum/ (Gemalmaz1998: 8).23 Kesiim kmesi: emsi paa pasajnda sesi bzesicelerhttp://www.itusozluk.com.24 o#: Abao #p: pmde- nefes almak (20.1)


24/36


Turkish Studies



32 Geni nller zerinde yar daralma iareti (Ercilasun 1999: 46).Kapal e (~ ) veya kaln k ( ) gibi ste ve alta (arka damakiareti) konulabilir.33 Ayr/kart anlam tar, of: ov. (Demircan 1996:X). Zt anlam iin x(arp) iareti de kullanlr.34 x, bir kavramdr. (rn. kedi, git, okul antas, vbg.)(Gemalmaz 1998: 4).35Menkbu'l-udsiyye, eref'd-dn (Tulum 2000:112).36 Gz'n, a'bucak, a'nszn (Akaln 2005: XX).37 zenli> zensiz> hzl> nszlk silimi, hece at eksilmesi:a.z> a.`az> */a:z> /a:. `z, ya da nl silimi (?a..z> ?a--z ve//nn hece deitirmesi (a-z=/a:- `z). Bu yorum bana daha dorugeliyor. (Demircan 1996: 72).38 [] Sesinin Yorumu ve Dalm / /: tmsz, patlamal, grtlaknsz; kati, /kat. i/ (Demircan 1996: 18)., / /: tmsz,patlamal, grlak nsz; kati, /kat. i/ (Demircan 1996: 46).39 Kl depeck olmaz, [gyeg oul olmaz] (Drs. 3b.6), (zelik2005: 328).40 Ser eker [] ile beraber {} iaretinin biim birimleri gsteren simgeolarak gstermitir (Eker 2005: XIV).41 Alt ses birimler (alofonlar) szcklerde anlam fark yaratmaz.rnein, ngilizcede ve Korecede [p], [ph], [b] bulunur. ngilizce [p]ve aspire [ph] ayn ses birime, [b] ise baka bir ses birime aittir. Bunakarlk , Korecede /p/, /ph/ ile ztlar ve bu yzden her iki ses defonemdir; [b] ise, zellikle tml sesler arasnda /p/ nin bir alofonuolarak ortaya kar (Finegan 1994: 69). (Eker 2005: 261).42 [j] bu gnk Trkiye azlarnda kullanlan bir sestir. rnek:/vjgrmak/, Lleburgaz-Ceylankyde mayalanm bir eyin(hamurun) sulanmas ve gaz kabarcklar kararak kabarmas.

(Demircan 1996: 51).43 Bk. (zelik 2005: 26); ol [..tokt]d()m Orhon Yaztlar(KG13), (Tekin 1988: 6).44 ilk kelimenin sonunda ve uzun nllerini izleyen bir lvarsa, mutlaka ince okunan bu l, izfet kesresini -i okutur: l-i zr, l-i emel gibi. (nver 2008: 22).


25/36

1148 Mehmet HAZAR

Turkish Studies



45 orde, o gibi kelimelerindeki vvlar evriyazdakesinlikle uzun nl olarak deerlendirmemek gerekir. (nver 2008:28).46Ben yrrem yana yana> Ben yana yana yrrem (Delice 2003:45).47 Saa ok bal ift trnak >> eklinde de gelimedeki ara aamalargstermek iin kullanlr (Eker 2005: XIV).48 her kim ol., neduiin bk. Kurn 17/71(Tulum 2000: 113).

49d/>y/: adak> ayak.50 +dIrIk / + dUrUk(


26/36


Turkish Studies



58 | x y z | : x, y ve z, concatnation. (rnek: /|/ // /ban+a/ ///ver//dig+i+n+iz/ // /kitab+//++//|/ /|//oku//mu+//t+u+m//|/)(Gemalmaz 1998: 6).59 || g u em (Deny 1941: 981).60 Der. Sz. aarakArak. (-Ky); Gncel Sz.aba II61 Sra sfat ._ Sra anlam veren sfatlardr: birinci, ikinci, ncgibi. (Hengirmen 1998: 526).62 x, saymaca, uzlamsal (conventionel) bir gedir. rnek:*g zgz,*gr gr (Gemalmaz 1998: 5).63direkt> *direk(Eker 2005: XIV).64 Trke Szlk (TDK)te yer almayan birleik fiiller ise yldz (*)iaretiyle gsterildi.; abadan et-*: (F) Mamur, bayndr, en etmek./+(y)I/, Bu sanatkra o zamanki hkmet Rumeli hisarn, kalelerinitekrar abadan etmek iini teklif etti. A, 153 (Sev 2001: 11, 15).65kkl, gh (Deny 1941: 75).66 1 Korkma! 2 Snmez buafaklarda yzen al sancak;

korkma;fiil, Y

#kork-:fiil kk (Delice 2003: 150).67 -(y)AcAk (Korkmaz 2003: 68), -I / -U (


27/36

1150 Mehmet HAZAR

Turkish Studies



73 H. brahim Delice 65 tane iaret ve ksaltma kullanmtr ((Delice2003: 10, 11).74 Trke de dahil birok dilde mevcut harflere yaplan bir takmeklentilerdir. rnein Latin harflerine gei dneminde Trkedekisesini karlamak iin yeni araylara gidilmi ve mevcut sharfine birengel eklenerek, o zamanlar hi bir dilde olmayan harfi eldeedilmitir. (bk. http://tr.wikipedia.org/wiki/ Diyakritik).

Harfinin Hikyesi: A. Dilaar [Agop Martanyan(1895-1979)] tehcir srasnda Erzurumdan Suriyeye gen birastemen olarak tayin edildiinde aylk bir yolculuktan sonraamda 7. Ordu Komutan Mustafa Kemalle karlar. Salalyemeklerden ikayeti olan esir ngiliz subaylar yabanc dil bilenDilaardan isteklerini ahlara tercme etmesini isterler. Bu esnadahafiye askerler tarafndan yaka paa paann huzuruna karlanDilaar odadan Atatrkn emir eriyle ihtiyalar karlanmak zeremarur bir ekilde k hafiyelerce taaccple karlanr. Odayagirdiinde stndeki eyalar masaya braklmas sylenince Latinharfleriyle yazl kitap paann dikkatini eker. Bu nedir? diyesorunca Trke bir gramer olduunu syleyen Dilaara ksa birtetkikten sonra sin harfi iin sh yerine tek bir harf kullanlabilirdiye grn belirtir. Ama imdi harp zamandr. Kk cihattan

sonra bu byk ilere bakmak gerekir fikri izhar olduktan sonraemir eri ieri arlr ve istirahat ettirildikten sonra ihtiyalarkarlanmak zere gnderilir. Aradan yllar geer. Trk dilikurultay (25 Eyll 1932) iin Atatrk hatrlatt bu Trk dilisevdalsn arattrp yurt dndan (Bulgaristann Sofya ehrinden)getirttirir. Artk alfabemizde bu hikyenin kahraman bir harfivardr (Trkay 1982: 13, 46).

Bu imlerin tespitinde daha ok etin Pekacarn TrkiyeTrkesi Az Aratrmalar altaynda bildirisini sunarkendinleyenlere datt TDK ve IPA iaretleri tablosundanyararlanld. Ayrca bk. Handbook of the IPA (1999), p. 14, 2.8and pp. 24-25 Diacritics.

75 Arap harfi: , ad: (gzel) he, harf aktarm (transliterasyon)H, yazaktarm (transkripsyon): h / / / . Szck veya hece sonunda /eklinde gsterilir. Farsadan alnt olan k balacnda szcksonunda he harfiyle gsterilmi olan i (Tezcan, Boeschoten 2000:20-22).76 az ( ),az-y er ( ).77Kavram Ton Balam rnek Anlam(Demircan 1996: 173)


28/36


Turkish Studies



Onay `+` Gld m? / Glmedi mi? gl`D+ gl`D(Gld).

78 -y aznda tercih edilen -p zarf-fiili kadar -p zarf-fiili de sksk kullanlr. (Gabain 1996: 2), nszle balayan birok ek,nszle biten kelime tabanlarna bir balama nls vastasylaeklenir. Balama nlleri ou Trk lehelerinde , i, u, darnlleridir; geni karlklar : a, e, o, yalnzca az saydaki lehedebalama nls olarak kullanlr. (Gabain 2007: 312).79 Bk. (Gabain 1998: XIX), Gabain burada 14 tane iaret gstermitir.80

stten kk yay eklinde olmal.81 evirenin n Sz blmnde M. Akaln 8 tane transkripsiyoniaretini Trk alfabesine gre deitirdiini belirtmektedir (Gabain1998: XII).82 Ksa e/ ak ksa e () (Demiray 2008: 223).83 ab is. (a:b) Far. b esk. Su.

abhayat, abkevser, abuhava (Akaln 2005:1)84Drs.11b.4(ME 19.4),yory/ yry/ yriyi yri (Sadettin2005: 68).85

ortaca> ortanca ortanca< orta+//++s+n+//+ca (?)),(Gemalmaz1998: 8).86 x,y ile yer veya sra deitirir (metathse/permutation) (rnek:topraq > torpa) (Gemalmaz 1998: 8).87 , geliir (a b : a, b ye geliir veya a b : a, b dengelir.) (Eker 2005: xv).88 rn. 2. aamada seslerin kaklar: |ift dudak di dudak|; |didi eti|; |n damak orta damak|; |art damak grtlak| ; vbg.)(1998 Gemalmaz: 9).89A begler( ince-l bil / bilin, kaln-l,yl / yln (Demircan 1996: 20). x =>y : x, y olarak yazlr (rn. ( bu kk ev ) => 1) (Gemalmaz1998: 8).91 x

y: x, y kmesinin bir gesi olarak yazlr (rn. ev 2 , git F1), (Gemalmaz 1998: 7).


29/36

1152 Mehmet HAZAR

Turkish Studies



92 rnek: /ben[+]/ /ban+/; /+dr/ /+dir/ /+dur/ /+dr//+tr/ ... .../+tr/; /ar/ /er/ /r/ / -z/ /+/;/ocuu grdm/ /grdgm ocuk/ (Gemalmaz 1998: 8).93 Efrasiyap Gemalmazn iareti klevyede kmad iin benzetmeyealld. rnek: ben> men, (Gemalmaz 1998: 5).94 x,y ile olan benzerligini bozar (dissimilation) (rnek: attar >aqtar) (Gemalmaz 1998: 5).95 Efrasiyap Gemalmaz ift izgili kaln ok ba iaretini kullanmtr(Gemalmaz 1998: 7), benzetmeye altk.96 Daha fazlas iin bk. Tone/Contour Test Grd;http://www.wazu.jp/gallery/Test_IPA.html.97 Az almalarnda ok uzunluk iareti olarak eitlik (=)kullanlm (Sar 1999: 135).98 Bu ksaltmalardan grld, yazld anlamlarna gelebilir.(Durbilmez 2008: 236).99 Ek-fiil (yklem fiili oluturucusu : ET/+er-/ > /+ir-/> STT./+i-/ >/+o-/ > /+y-/ ; ayrca baz hallerde ol- ( (Eker 2005: XIV), yalnhl nominative + (eksiz), sfr belirtme eki + (dile szmszm+ dinle), (Glsevin 1997: 17, 34, ).

105 YOY*y (KVKK) hiss gibi (Demircan 1996: 68).106Monacoqlu.Efras fontunda kk bnin st izgisinin tam zerindeeik izgi var (Gemalmaz 1998: 2).107 Koa isim cmlelerinde zne ile yklemi birletiren, yklemegl ihtimal, olumluluk, olumsuzluk, sreklilik, kesinlik kavramlarveren -dr / -dir eki veya deil kelimesidir. Grld gibi tanm,terimi -dr morfemine indirgemektedir. Koa kelimesi ngilizcedekicopula teriminin karl olarak kullanlmaktadr. Koa (copula),zneyi ykleme balayan ve yklemde cmlenin biti halini oluturandilbilgisel gedir. Trkedeki koalar dr (ve 1. ve 2. tekil-oulahs ekleri m, -sn, -z, -snz), imi, idi szckleridir. Fakatbunlardan dir koac dier ikisinden farkl zellikler sergiler. Onuneklendii kelimeden ayr yazlan bir varyant mevcut deildir. Oysaimi ve idi koalar hem bitiik hem de ayr yazlabilirler: retmenimi = retmenmi, retmen idi = retmendi.(http://tr.wikipedia.org/wiki/Koa). htimal kuvvetlendirme eki(copula/koa) (/+DIr/) (rn.: hava /gzel //+-++//+o./ //hava/gzel//+++//+dir./; [Sen]/al-//-m+//+-+sn+//+dr./vb. (Gemalmaz 1998: 13).108 ek-fiilin sfat-fiili (rn. : /oku-//-r +ol-//-anadam/ /oku-//-+-//-yanadam/ , /oku-//-ma-m +ol-//-anadam/ /oku-//-ma-m +-//-oadam/ , vb.) Gemalmaz 1998: 13).109 ek-fiilin zarf-fiili (rn. : /oku-//-yor+//+-ken/ , /yorgundegil+//+-ken/ , /yorgun // +ol-//-unca/ /yorgun //+-ken/,vb.)110 rnek:Eril; Ar. muallim, Diil: Muallime; Rus. Eril: stol masa,Diil: ruqa kalem; Frn.Eril: tudiant+ renci tudiant+e kzrenci, T. Yansz: /ocuk+ /, /kurt+ /, /kitap+ /, vb.)111 Byk yazlmasna gerek yok.


31/36

1154 Mehmet HAZAR

Turkish Studies



112 hal eki (+he ={+tyn (tamlayan), +tnn (tamlanan); +nyn (niteleyen),+nnn (nitelenen) ; +btn (belirten), +bln (belirtilen) ; +yln (yaln), +ssl(seslenme), +yis (yklem ismi), +sft (sfat), +zrf (zarf), +vrl (varlk),+ykl (yokluk), +ilg (ilgi), +km (kma), +ayr (ayrlma), +ypl(yaplma), +vrm (varma/verme), +yk (yaklama), +blm (bulunma),+vst (vasta), +brb (beraberlik), +grc (grece), +snr (snrlama), +zn(zne), +nsn (nesne), +tml (tmle) ; vb.}) (Gemalmaz 1998: 12).113 kip (muzari (-kpm) ={/-o+/}; hikye (-kph) ={/-d+/}; rivayet (-kpr) ={/-mI+/} ; art(-kp) ={/-sA+/}; emir(-kpe) ={/-o+/}) (rn. :/oku-//-yor+//+-o+/, /oku-//-yor+//+-d+u+n/, /oku-//-r+//+-

mu+/, /oku-//-ma-yacak+//+-sa+m/, /oku-//-+//+-o+/,/gzel+//+-mi+sin/, vb.) (Gemalmaz 1998: 13).114 Byk P yazmaya gerek yok.115 Teklik ve okluk eklinde konuan, dinleyen ve hakkndakonuulan kiileri gsteren fiil ekimindeki ahs ekleri; bil-d+i+k,bil-mi+iz,bil-eyim(kipi ve ahs bildirir) gibi.

116Hece dm dzeyli yeni bak

hece kat: / / | \ YO-kat: / \? a l t: / OYY

Sesbirim: Z ZZ

Sesler: ? a l t (Demircan 1996:65).

Daha geniphonetic syllable bilgisi iin bk.(Lass 1998:250-269).

117 ift dudak sesinin karl olarak DLTde ( ) harfi dekullanlmtr. bu harften ilham alnarak oluturulan diyakritikliharfler, Trk topluluklar tarafndan alfabeye dahil edilmitir. (User2006: 100).118 Daha geni bilgi iin bk. (Delice 2003: 141).119 Oluu, kl ve hareketi (devinimi) gsterir.120 Ad durumu (hl ekleri) ile yaplan gruplar (bekleri) formleetmek gerekir. Kalma (locative) bei yerine +DA N; usta adam(Delice 2003: 42).


32/36


Turkish Studies



121 Trk hecesinin yaps: V o, KV bu, VK p, KVK kal,VKK st, KVKK sarp (Deny 1941: 78). Ser Eker ise K yerine Cksaltmasn simge olarak gstermitir (Eker 2005: XIV). merDemircan ise hece yan ifadesiyle Y ksaltmasn kullanmtr, nsziin de Z ksaltmasn kullanmtr. (Demircan 1996: 16, X).122simi, nesneyi, duraan (statik) eyleri gsterir.123 Bk. (Gemalmaz 1998: 10). I(E) = logn 1

P(E)I(MB) = logn 1

m!(MB)Sonular, n = 2 iin BIT

n = 1 iin HARTLEYn = e iin NAT

olarak elde edilir. Yaygn olark BIT kullanlr.124 Belirtili isim tamlamas S11 +(y)I yerine S15 kullanlabilir.Belirtisiz isim tamlamasnn niteleyeni S24 +(S)I(n) [okulata+s(n)+da] yerine S25 kullanlabilir.125 Kk sarbir iek.126 Diger tmleler (rn. Kendisini srlsklam slatan yagmuraragmenbeni grmege geldi. ; vb.) (Gemalmaz 1998: 18).127 mer Demircan hece ortas ifadesiyle O ksaltmasn kullanmtrnl iin ise ksaltmasn kullanmtr (Demircan 1996: 16, X).128 bek yerine grup tercih edildi. Daha geni bilgi iin bk. (Delice2003: 36).129 Cmlede hissedilen belirsizlii ortadan kaldrr. rnek: Bi kilo etsatn aldm. (Yldrm 2000: 265).130 Far. bedel. rnek: Kardeiniz,Ali, en alkan renciydi(Yldrm2000: 266).131 To be or not to be deil (Delice 2003: 45).132 I2: , i (Glsevin 1997: 7).133 187) BK D 6: bil(i)gs(i)z (e)rm(i)s2 (e)r(i)n = KT D 5:bil(i)gs(i)z (e)r(i)n. BKdaki ermili ekil dorudur. (Tekin 1988:103).134 Bk. www.cocoledico.com/dictionnaire/lambdacisme,, (Ligeti 1980:222).135aret benzetilmeye alld (Gemalmaz 1998: 7).


33/36

1156 Mehmet HAZAR

Turkish Studies



136 Topografik haritalarda kullanlan iaretler tablosu, klasik haritaretim tekniklerindeki kstllk ve zorluklardan dolay sabit bir yapdaoluturulmakta ve tm harita serisi paftalar iin ayn iaretler tablosukullanlmaktadr. (etinkaya 2007:).

KAYNAKA

AKALIN, kr (alma Grubu Bakan) (2005). Trke Szlk.Ankara: TDK yaynlar. 2244 s.

BALCI, Mete (2004). Formant Sentezleyici Yazlm Uygulamas ile

Trke Sz retimi. Bitirme devi. Danman: Prof. Dr.Eref Adal. stanbul: stanbul Teknik niversitesi Elektrikve Elektronik Fakltesi. s. 35.

BAYRAKTAR, Nesrin (2004). Trkede Fiilimsiler. (eviren: AhmetKocaman). Ankara: TDK yaynlar. 397 s.

Chomsky, Noam (2001). Dil ve Zihin. Ankara: Ayra Yaynevi. 296 s.

ETNKAYA, B. vd. (2007). Topografik Haritalarn retim VeSunumunda Pafta erikli aretler Tablosu Kullanm.Ankara: TMMOB Harita ve Kadastro Mhendisleri Odas11. Trkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultay 2-6 Nisan.

DELCE, H. brahim (2003). Trke Szdizimi. stanbul: Kitabevi.248 s.

DEMRAY, Erdin (2008). Az Aratrmalarnda Transkripsiyonaretlerinin Farkl Kullanlmas Sorunu. Turkish Studies(International Periodical For the Languages. Literature and

History of Turkish or Turkic). Volume 3/6 Fall 2008. pp.215-227.

DEMRCAN, mer (1996). Trkenin Ses Dizimi. stanbul: DerYaynlar. 196 s.

DENY, Jean (1941). Trk Dili Grameri (Osmanl Lehesi). (Tercme:

Ali Ulvi Eleve). stanbul: Maarif Matbaas. 1188 s.DURBLMEZ, Bayram (20008). Halk Edebiyat Metinlerini

Okurken Karlalan Skntlar. Turkish Studies(International Periodical For the Languages. Literature and

History of Turkish or Turkic). Volume 3/6 Fall 2008. pp.228-241.


34/36


Turkish Studies



ERCLASUN, A. Bican (1999). Az Aratrmalarnda KullanlacakTranskripsiyon aretleri.Az Aratrmalar Bilgi leni (9

Mays 1997). Ankara: TDK yaynlar 697. s. 43-49.

EKER, Ser (2005). ada Trk Dili. Ankara: Grafiker Yaynlar.681 s.

FNEGAN, Edward (1994).Language- its structure and use. HarcourtBrace College Puplishers. Second Edition. p. 69.

GABAN, von Annemarie (2007). Trk Dillerinin Tipik zellikleri.(eviren: Mevlt Gltekin). Turkish Studies / Trkoloji

Aratrmalar Volume 2/2 Spring 2007. s. 307-327.GABAN, von Annemarie (1998). Eski Trkenin Grameri. (eviren:

Mehmet Akaln). Ankara: TDK yaynlar. 313 s.

GEMALMAZ, Efrasiyab (1980). Trkenin Fonemler Dzeni ve BuFonemler Dzeninin leyii. Atatrk niversitesi FenEdebiyat Fakltesi Edebiyat Bilimleri Aratrma Dergisi.Ankara: Sevin Matbaas. Say: 12. Fasikl: 1. (Ayr Basm).s.1-29.

GEMALMAZ, Efrasiyab (1998). "Standart Trkiye Trkesi (STT)in Dil Bilgisi Uygulamalarnda Kullanlacak aret veKsaltmalar"; Trkiyat Aratrmalar Enstits Dergisi.Erzurum: Atatrk niversitesi yaynlar. Say:10. s. 1-22.

GLSEVN, Grer (1997). Eski Anadolu Trkesinde Ekler. Ankara:TDK yaynlar. 156 s.

Handbook of the International Phonetic Association (A guide to theuse of the International Phonetic Alphabet) (1999).Cambridge. United Kingdom: Cambridge University Pres.203 p.

HAZAR, Mehmet (2002).Trk Lehelerinde Grlen +DIrIk Ekizerine Bir Deneme. E-SOSDER [http://www.e-sosder.com/index.php?bolum=Edebiyat & aranan=1.].

Say:2.HAZAR, Mehmet (2005). Trkiye Trkesinde inde O ve

nls Bulunan Yabanc Kelimeler. AKADER. SosyalBilimler Aratrma Dergisi (SBArD). Prof. Dr. HseyinHATEMye Armaan. Diyarbakr: AKADER. Yl: III.Say: 6. Eyll 2005. s. 533-555.

HAZAR, Mehmet (2008). Kazak Trkesindeki Farsa KelimelerinFonetik zellikleri ve Ortak Olarak Yeni Alnacak


35/36

1158 Mehmet HAZAR

Turkish Studies



Kelimeler zerine. VI. Uluslararas Trk Dili Kurultay.Ankara: Trk Dil Kurumu. 20-25 Ekim 2008.

HENGRMEN, Mehmet (1998). Trke Dilbilgisi. Ankara: EnginKitabevi. 619 s.

KORKMAZ, Zeynep (2003). Trkiye Trkesi Grameri (ekilBilgisi). Ankara: TDK yaynlar. 1224 s.

LASS, Roger (1998). Phonology. Cambridge University Press. Firstpublished 1984. 363 p.

LGET, Lajos (1980). A Propos du Rhotacisme ve Lambdacisme.

Central Asiatic JournalWiesbaden. Vol. 24. No 3-4. pp. 222-250.

MLER, HAns-Georg (2003). MorphophonologischeUntersuchungen an Reduplikationen im Trkischen.Tbingen: Universitt Tbingen. 348 s.

ZELK. Sadettin (2005).Dedekorkut Aratrmalar. Notlar / Dizin /Metin. Ankara: Gazi Kitabevi. 931 s.

PEKACAR, etin ve Dilek, Figen (2008). Uluslararas FonetikAlfabe ve Trkiyede Az Aratrmalar. Trkiye Trkesi

Az Aratrmalar altay.anlurfa: 25-29 Mart 2008. 2.

oturum A salonu. 25 Mart 2009 Sal. 14.00-16.00.SAIR, Mukim (1999). Az Aratrmalarnda evriyaz. Az

Aratrmalar Bilgi leni (9 Mays 1997). Ankara: TDKyaynlar 697. s.126-138.

SEV, Glsev (2001). Etmek Fiiliyle yaplan Birleik Fiiller veTamlayclarla Kullanllar. Ankara: TDK yaynlar. 474 s.

TEKN, inasi (1976). Uygurca Metinler II. Maytrsimit. Ankara:Sevin Matbaas. 598 s.

TEKN, Talat (1988). Orhon Yaztlar. Ankara: TDK yaynlar. 201 s.

TEKN, Talat (2006). Orhon Yaztlar. Ankara: TDK yaynlar. 200 s.TEZCAN ve BOESCHOTEN (2000). Dedekorkut Ouznameleri.

stanbul: YKY Kzm Takent Klasik Yaptlar Dizisi. (2.bask). 315 s.

TUNA, Osman Nedim (1986). Trk Dilbilgisi (Fonetik ve Morfoloji).Malatya: nn niversitesi Eitim Fakltesi Trk Dili veEdebiyat Blm Ders Notlar: 3. 57+49 s.

TRKAY, Kaya (1982). A. Dilaar. Ankara: TDK yaynlar. TrkDiline Emek Verenler Dizisi: 19. 266 s.


36/36


Turkish Studies

International Periodical For the Languages, Literature

USER, Hatice irin (2006). Balangcndan Gnmze Trk YazSistemleri. Ankara: Aka Yaynlar. 406 s.

NVER, smail (2008). evriyazda Yazm Birlii zerineneriler. Turkish Studies(International Periodical For the

Languages. Literature and History of Turkish or Turkic).Volume 3/6 Fall 2008. pp. 1-46.

ST, Sibel (2008). KILIC, Atabey, AHMED HAMD BELGT-ILSN-I OSMN (nceleme-Metin-Dizin). LainYaynlar. Kayseri 2007.. Turkish Studies. Volume 3/2.Sipring. s. 765-769.

YAVUZ, Handan vd. (2006). Turkish Phonology, Morphology andSytax (Trke Ses. ekil ve Tmce Bilgisi). Eskiehir:Anadolu niversitesi Ak retim Fakltesi Yayn. 267 s.

YILDIRIM, Nimet (2000). Farsa Dilbilgisi. (2. bask). Erzurum:Bakanlar Matbaaclk. 301 s.

Documents

Dilbilim-Turkoloji-Isaretler