1

Digitale leermiddelen en gelijke kansen

Inhoud

1 Inleiding 31.1 Vraagstellingenafbakening 31.2 Aanpakenleeswijzer 4

2 Effectenvandigitaleleermiddelenopleerprestaties 52.1 Onderzoekeneffectendigitaleleermiddelen 52.2 Conclusieeffectendigitaleleermiddelen 7

3 Differentiëleeffectenvandigitaleleermiddelen 83.1 Onderzoekennaareffectendigitaleleermiddelenopdoelgroepen 83.2 Vergelijkendonderzoeknaarverschillenineffectenvandigitaleleermiddelen 113.3 Uitkomstenonderzoekendifferentiëleeffecten 13

4 Conclusiesenreflectie 15

5 Literatuur 17

ColofonEenminireviewvanhetNationaalRegieorgaanOnderwijsonderzoekendeKennisrotondevoorhetministerievanOnderwijs,CultuurenWetenschap

Februari2020

Auteurs:LieveHeijstersenSjerpvanderPloeg(Oberon)Vormgeving:Nieuw-EkenOntwerp

www.nro.nl www.kennisrotonde.nl

3

1. Inleiding

1.1 VraagstellingenafbakeningHetgebruikvandigitaleleermiddeleninhetfunderendonderwijs(primairenvoortgezetonderwijs)inNeder-landneemttoe.Deinzetvanictkrijgthetmeestvormviagebruikvaneenbeamerofdigibord:82procentvandelerareninhetprimairenvoortgezetonderwijsgebruikendievaaktotzeervaak.Ookhetgebruikvandigi-taalleermateriaaltijdensdelesenklassikaaluitleggevenmetbehulpvandigitaleleermiddelenzijnpopulaironderleraren(doorrespectievelijk65en57procentvandepo-envo-lerarenvaaktotzeervaakgebruikt).

Deredenenomdigitaleleermiddeleninhet(funderend)onderwijsintezettenzijndivers.Enkelevoorbeel-den:hetaansluitenbijdebelevings-enervaringswereldvanleerlingendiesteedsdigitalerworden,hetreali-serenvanbetereleerprestaties,hetkunnenbiedenvanmeeronderwijsopmaat,hetleerlingenzelfstandigerkunnenlatenwerken,hetkunnenbiedenvanverrijkingvandelesstof,hetadaptiefkunnentoetsen,enhetefficiënterkunnenvormgevenvaneenles.

Eenbelangrijkevraagis inwelkematede inzetvandigitale leermiddelenleidttothetverkleinenof juistvergrotenvanverschilleninleerprestatiestussenverschillendegroepenleerlingen.Netalsinderestvandemaatschappijwordthetonderwijsdigitalerenzettenlerarenictinvoorgroepenleerlingenvanverschillendeniveausenachtergronden.Tochwetenwenogweinigoverdeeffectenvanverschillendeprogramma’sopdeleerprestatiesvanverschillendegroepenleerlingen.Hetdoelvandezeminireviewisommeerzichttekrijgenopdezerelatietussendigitaliseringinhetonderwijsengelijkekansen.

Webeperkenonsindezeminireviewtoteffectenvandigitaleleermiddelendiegebruiktwordeninhetfunde-rendonderwijs.Diekeuzeisvooralgemaaktomdatdeverschilleninleerprestatiesinhetfunderendonderwijsvanbelangzijnvoordeverdere(onderwijs)loopbaanvanleerlingen.Dehoofdvraagvandezereviewluidt:draagtdeinzetvandigitaleleermiddelenbijaanhetvergrotenofaanhetverkleinenvanverschilleninleer-prestaties(differentiëleeffecten)inhetfunderendonderwijs?

Wefocussenonsindezeminireviewopdeinzetvandigitaleleermiddeleninhetonderwijs.Digitaleleer-middelenwordenookwelaangeduidmetdigitalehulpmiddelenofdigitaleondersteuning.Onderdigitaleleermiddelenverstaanwegedigitaliseerdeonderdelenvanhetonderwijsproces.Datkangaanomprogram-matuurzoalseenelektronischeleeromgeving,digitale(formatieve)toetsofeenreken-app;omapparatuur,zoalseenlaptop,digibordofvirtualreality-bril;ofeencombinatievanapparatuurenprogrammatuur.

4

Daarbijgaathetomdeinzetvandiedigitaleleermiddelenineenonderwijssetting.Dathoudtin:middelendieonderdeelzijnvanhetcurriculumdatdeschoolhanteert,dusopbestaandeleerdoelen.Gebruikvandigitaleleermiddelenopeigeninitiatiefvanleerlingenofhunomgevingbuitendeschoolom–bijvoorbeeldtablet-gebruikthuisofdigitaalschaduwonderwijs–valterbuiten.

Webaserenonsvoordeminireviewopempirischonderzoek;theoretischeverhandelingenofanalysesoverditonderwerplatenwebuitenbeschouwing.Daarbijkijkenwezowelnaarnationalealsinternationaleliteratuur.WehoudendaarbijzoveelmogelijkrekeningmetdematewaarininternationaleonderzoeksresultatenindeNederlandsecontextookgeldigzijn.DaarvoorzijnvooralspecifiekekenmerkenvanhetNederlandseonder-wijssysteemendematewaarinprestatiesverschillentussenNederlandseleerlingenrelevant.

1.2 AanpakenleeswijzerVoordeminireviewhebbenweonderzoeksliteratuurbestudeerddiewemetbehulpvanrelevantezoektermenuitrelevanteonderzoekdatabaseshebbengevonden.Viadeabstractsisdaarvaneeneersteselectiegemaaktvanongeveerveertigstudies,dienahetlezenvanhetcompleteartikelsomsaanleidinggavenextrastudiesteraadplegen.Metnameeenaantalreviewstudiesisbehulpzaamgeweestomeenafgewogentotaalbeeldtekrijgenvaneffectenvaninzetvandigitaleleermiddelen.

Deminireviewisalsvolgtopgebouwd.Inhoofdstuk2gaanweinopeffectenvandeinzetvandigitaleleer-middeleninhetonderwijs,zoalsdienaarvorenkomenuitdeonderzoeksliteratuur.Inhoofdstuk3gaanwespecifiekinopdeeffectenvandeinzetvanictopleerlingeninachterstandssituatiesen/oflaagpresteerders,endematewaarineffectenvandigitaleleermiddelenverschillenvoorleerlingen.Brengthetdeleerprestatiesdichterbijelkaarofvergroothetjuistbestaandeverschillen?Inhoofdstuk4eindigenwemeteenconclusieendiscussie.

5

2. Effectenvandigitale leermiddelenopleerprestaties

Indeafgelopentienjaarhebbenverschillendeauteursreviewstudiesofmeta-analysesuitgevoerdopeer-dereonderzoeksdataomeenbeeldtekrijgenvandeeffectiviteitvandeinzetvandigitaleleermiddeleninhetonderwijs.Wemakenuiteraardgraaggebruikvandezeuitkomstenenvullendezeaanmetstudiesdiedaarna(ast)nogzijnverschenen.Bijdepresentatievandeuitkomstencategoriserenwedestudiesnaar:

– devormvandigitaleleermiddel,bijvoorbeeldspecifiekesoftware(reken-app)enspecifiekedevice (laptop,tablet);

– deinhoudvanlesstof/vaardigheden,bijvoorbeeldrekenen,lezenenspelling.

Wezullenachtereenvolgensdebelangrijksteuitkomstenperpublicatiebesprekenendezevervolgensinte-greren.Bijdepresentatievandepublicatiesgevenwesteedsaanwatdeinhoudvandelesstofis(algemeenofspecifiekevakken/vaardigheden)enomwelkedigitaleleermiddelenhetgaat(algemeenofspecifiek).

2.1 Onderzoekeneffectendigitaleleermiddelen

Ictalgemeenenrekenen/wiskundeLienMa(2010)hebbeneenmeta-analyseuitgevoerdnaardeimpactvaneducatievesoftwareopwiskunde-prestaties(intotaal47studieswaarin85effectenzijnopgenomen).Hetisgerichtopleerlingeninhetprimairenvoortgezetonderwijsenerisgeengeografischerestrictiegehanteerd.LienMaconcluderendathetlerenvanwiskundemetbehulpvaneducatievesoftwareinvloedheeftopdewiskundeprestatiesvanleerlingen,invergelijkingmethetlerenvanwiskundezonderhulpvansoftware.Hetgaatomkleinepositievemaarsigni-ficanteeffecten(gemiddeldeeffectgrootteESvan0.28).1In78gevallenwarendegevondeneffectenpositief,deoverigewarennegatief.Deeffectenvanhetgebruikvaneducatievesoftwareblekenrelatiefgroterinhetprimaironderwijsdaninhetvoortgezetonderwijsenbijeenconstructivistischemaniervanlesgeven,inplaatsvaneentraditionelemanier.2

ChuengenSlavin(2013)presenterenenkelejarenlatereenvergelijkbaremeta-analysenaareffectenvaninzetvanictopreken-/wiskundeprestaties.Daarbij leggenzedemethodologischelathogervoordestudiesdiezemeenemeninhunmeta-analyse.Datdoenzeombetereschattingenvandeeffectentekunnenmaken.

1 Deeffectgrootte(ES,effectsize)wordtvaakindeCohen’sduitgedrukt:hetverschiltussengemiddeldenopdeuitkomstmaatvandeinterventie-encontrolegroepgedeelddoordegepooldestandaarddeviaties.Vuistregelisomeffectgroottesvanmeerdan0.50als‘groot’tebeschouwen,tussen0.30en0.50als‘matig’enkleinerdan0.30als‘bescheiden’of‘klein’.

2 Verderblekendepositieveeffectengroterinhetspeciaalonderwijseninhetprimaironderwijs(tenopzichtevanhetvo).Daarkomenwenogopteruginparagraaf3.2.‘Traditioneellesgeven’verwijsthiernaarklassikaleinstructie;‘constructivistisch’naarleerlinggerichteinstructie,aldannietincombinatiemetonderzoekendlerenen/ofprobleemgestuurdleren.

6

Zenemeninhunanalysedegegevensmeevanintotaalruim55.000leerlingen.Zevindeninovereenstem-mingmetbijvoorbeeldLienMa(2010)datdigitaleleermiddelenoverhetalgemeenpositievemaarbeschei-deneffectenopleerprestatieshebbeninvergelijkingmettraditionelemethoden(gemiddeldeeffectgrootteESvan0.15).Zevindenverderdathetpositieveeffectgroterisvanprogramma’sdielangerdaneenhalfuurperweektijdkostenenvanprogramma’sdieinhetregulierelesprogrammawordengeïntegreerd(dusnieternaastgepositioneerdalsvormvanzelfstandigwerken).

IctalgemeenenleesvaardigheidInhetzelfdejaarrichtenCheugenSlavin(2013)zichineenreviewopleesvaardigheidbijzwakkelezers inhetbasisonderwijs(intotaaltwintigstudies).Daarbijconcentrerenzezichopdeeffectiviteitvandigitaleleermiddelenvoorhetverbeterenvanleesresultatenbij intotaal7.000leerlingeninhetprimaironderwijs.Deuitkomstiswederomdatdezedigitaleleermiddeleneenpositiefmaarbescheideneffecthebbenopdeleesresultaten(vandezezwakkelezers)invergelijkingmettraditionelemethoden(gemiddeldeeffectgrootteESvan0.14).Deapplicatiesdiehetmeesteffecthebben,zijngerichtopinteractiesinkleinegroepengeïnte-greerdbinnenhetleescurriculum.Destudiesnaardeeffectenindelageregroepenvanhetprimaironderwijshebbeneengrotereeffectgrootteinvergelijkingmetdestudiesinhogeregroepenvanhetprimaironderwijs.Hetmaaktgeensignificantverschilvoorheteffecthoeintensiefdeapplicatiegebruiktwordt(meerofminderdan75minutenperweek).

Tablets,leerprestatiesalgemeenHa�ler,MajorenHennessey(2016)richtenzichinhunreviewspecifiekopstudieswaarbijdeeffectenvanhetgebruikvaneentabletinhetleerprocesopleerprestaties(algemeen)wordenonderzocht(23studies).Dereviewbeperktzichtotleerresultatenvanscholierenuithetprimairenvoortgezetonderwijs(tussendevijfenachttienjaar)enerisalleengekekennaaronderzoekendiena2009gepubliceerdzijn.Deauteursrapportereneenoverwegendpositiefeffectvantabletgebruik.Vande23onderzoekenhaddenzestienpositieveleerresul-taten,vijflietengeenverschilzienenuittweeblekennegatieveleerresultatenbijhetgebruikvantabletsinhetleerproces.Hetgaatompositieveeffectenopdiverseleerdomeinen.Deauteursrapporterengeeneffectgroot-tesenzegaannietinopkenmerkenvanleerlingenofopomstandighedenwaarondereffectensterkernaarvorenkomen.

Mobieledevices,leerprestatiesalgemeenRonddezelfdetijdpublicerenSung,ChangenLiu(2016)eenmeta-analysewaarinzebrederkijkennaardeeffectenvandeinzetvanmobieledevices(laptops,notebooks,tablets,telefoons)opleerprestaties(110stu-dies,veelalexperimenten) indeperiode1993-2013.Overhetgeheelgenomenrapporterendeauteurseensubstantiëleeffectgrootte(gemiddeldeESvan0.52)voordetoepassingvanmobieleapparatenoponderwijs-prestaties.Zijrapporterengrotereeffectenvoorjongereleerlingendanvooroudereleerlingen(endusookvoorpodanvoorvo).

Verderblijkenhandheldtoepassingen(personaldigitalassistant(pda’s), iPods,mobieletelefoons,digitalepennen,digitalewoordenboeken)grotereeffectentehebbendanzakenalslaptops,tablet,pc’senmogelijk

7

daaraangerelateerdtoepassingineeninformeleleersetting(buitenschool)groterdanineenformelesetting(indeklas).Daarnaastblijkengamesentoepassingengerichtopcoöperatieflerenmindereffectiefdantoe-passingendieonderzoekendlerenstimulerenenformatiefdigitaaltoetsen.Verderisergeenrelatietussendeduurvantoepassingenendeeffectenervan.

ITalgemeen,leerprestatiesalgemeenTenslotteheeftChauhan(2017)hetonderzoeknaardeinzetvanictinhetprimaironderwijsendeeffectendaarvanopleerprestatiesopeenrijgezet(122studies).Zijbevestigt(andermaal)hetresultaatdatdeinzetvandigitaleleermiddeleneenpositiefeffectheeftopdeleerprestatiestenopzichtevantraditioneleniet-digitaleleermiddelen.Hetgaatdaarbijommatigeeffecten(gemiddeldeeffectgrootteESvoorrekenenenlezenzijnrespectievelijk0,47en0,45)endaarmeewatsterkerdanreviewstudiesvanChungenSlavin(2011en2013)enLienMa(2011)latenzien.Detoepassingenblekenvooraleffectiefwanneerhetomtoepassinggaatdiekorterdaneenweekoflangerdanzesmaandenduurden,entoepassingendieineeninformeleleersettingwordentoegepast.

2.2 ConclusieeffectendigitaleleermiddelenWehebbendeuitkomstenvandeverschillendereviewsenmeta-studiesinschema2.1samengevat.Aldezeoverzichtsstudiesmeldeneen(bescheiden)positiefeffectvandeinzetvandigitaleleermiddelen(ict,compu-tertechnologiee.d.)opleerprestaties(gemiddeldeeffectgroottesESperstudietussende0.14en0.47).Verderlijktheteropdatheteffectvoorjongereleerlingen(potenopzichtevanvo)sterkeris.Hetmechanismedatditverschilveroorzaakt,isoverigensnietduidelijk.Mogelijkpassendigitaleleermiddelenbeterbijhetsoortonderwijsinhetprimaironderwijs,ofbijdeontwikkelingvanleerlingeninhetprimaironderwijs.Deoverigecondities,bijvoorbeeldduur, intensiteit,onderdeel lesprogrammaof informeleleersetting,diebijzoudenkunnendragenaansterkereeffectenvandeinzetvandigitaleleermiddelenopprestatieslijkenweinigsyste-matischen/ofzijnnietinelkemeta-analyseonderwerpvanonderzoekgeweest.

ICT toepassing Vak/domein Gemiddeld effect (ES) Versterking effecten bij/in:

Li & Ma Algemeen Rekenenwiskunde Beperktpositief(0.28) po,so;constructieflesgeven,korterdan1jaar

Cheung & Slavin Algemeen Rekenenwiskunde Beperktpositief(0.15) Integratieinreguliereles-programma;intensiteitgroterdanhalfuurperweek

Cheung & Slavin Algemeen Lezen,po Beperktpositief(0.14) Applicatiegerichtopinteractietussenleerlingeninkleinegroepen;jongereleerlingen

Ha�ler e.a. Tablet Algemeen Beperktpositief

Sung e.a. Mobieledevices Algemeen Sterkpositief(0.52) Jongereleerlingen;informeleleersetting;mogelijkhedenvooronderzoekendleren

Chauhan Algemeen Algemeen,po Matigpositief(0.45) Informelesetting;korterdan1weekoflangerdan6maand

Schema 2.1 Uitkomsten effect digitale leermiddelen

8

3. Differentiëleeffecten vandigitaleleermiddelen

Indithoofdstukkijkenwespecifiekernaarwaterbekendisoververschillenineffectenvandigitaleleermid-delenopverschillendegroepenleerlingen.Datblijkteenduidelijkminderontgonnenonderzoeksterrein,dandeeffectenvandigitaleleermiddelenopzich.Erzijnhiervoornauwelijksreviewsofmetastudiesbeschikbaar.Publicatieswaarindifferentiëleeffectenvandigitaleleermiddelenaandeordekomenzijndungezaaid.Ditiszeldenhethoofdthemavaneenpublicatie,dusdedifferentiëleeffectenkomeneerderalsbijvangstaanbod,àlseralnaarisgekeken.

Weonderscheidenindebeschikbareonderzoeksliteratuurtweevarianten.Indeeersteplaatshetonderzoekwaarinnietwordtvergelekentussengroepen,maardatspecifiekgaatoverdeeffectenvaninzetvandigitaleleermiddelenopminderpresterendegroepen,zoalsleerlingenmetleermoeilijkhedenofleerlingeninach-terstandsituaties.Indetweedeplaatshetonderzoekwaaringezochtwordtnaarverschillendeeffectenvandeinzetvandigitaleleermiddelenvoorverschillendegroepenleerlingen.Detweeonderzoekslijnenzullenwehierapartvanelkaarpresenteren:indeparagrafen3.1en3.2.

3.1 Onderzoekennaareffectendigitaleleermiddelenopdoelgroepen

E-book,leesvaardigheid,achterstandskinderenpoIn IsraëlonderzochtenShamir,KoratenBarbi (2008)effectenvanhetgebruikvaneene-bookonderHebreeuws-sprekendevoorschool-leerlingenindeleeftijdvanvijfàzesjaar inbuurtenmetlagesociaal-economischestatus(ses).Hetgingom110kinderenzonderleerproblemendiewillekeuriginvierverschil-lendegroepenwerdenverdeeld:drieinterventiegroepeneneencontrolegroep.Dielaatstegroepvolgdehetregulierevoorschool-programmazondere-book.Daarnaastwasereeninterventiegroepmetleerlingendieindividueelhetprogrammaviahete-bookvolgendeentweegroependiealspeersintutor-tuteecombinatiehete-bookprogrammavolgden.

Deleerlingenondergingenvoorennahetprogrammatestenopklankbewustzijn,beginnendeleesvaardig-heidentekstbegrip(vanhetverhaal).Deresultatenlatenziendatdeelnemersaanhete-bookprogrammaeengroterevoortganginbeginnendegeletterdheidvertonen,dandekinderendieaanhetreguliereschool-programmadeelnamen.Verderblijktdatdevaardighedenvanleerlingendiegezamenlijkdeelnamen(peers)eengroterevooruitganglietenziendanleerlingendieindividueelaanhetprogrammadeelnamen.

9

E-book,leesvaardigheid,achterstandskinderenpoKorat,DriorienKlein(2009)onderzochten(wederominIsraël)òf,enwelkemaniervangebruikvan,e-booksdebeginnendegeletterdheidvanjongereleerlingenuitlagereses-groepenbeïnvloeden.Hetgingdaarbijome-booksdiespeciaalgerichtzijnombijtedragenaanbeginnendegeletterdheid.Datgebeurtbijvoorbeelddooraandachttebestedenaaneengrootenhelderlettertype,eenbeperktehoeveelheidtekstopeenpagina,enhetcongruentoplichtenvandewoordenalsdevertellerdetekstvoorleest.Daarvoorverdeeldendeonder-zoekerseengroepvan128leerlingenwillekeurigoverviergroepen.Eeninterventiegroepdiezelfstandigmethete-bookgingwerken,eengroepdiemethete-bookaandeslaggingaangevuldmetondersteuningvaneenvolwassene,eengroepdiesamenmeteenvolwassenewerktemeteengeprinteversievanhete-bookeneencontrolegroepdienochhete-book,nochdegeprinteversieaangebodenkreeg.Hetonderzoeklaatziendatdecombinatievanwerkenmethete-bookmetondersteuningdooreenvolwasseneheteffectiefstisvoorbegin-nendeleesvaardigheid.

E-book,taalvaardigheid,achterstandskinderenpoBus(2009)schetstdestandvanzakenvanverschillendeonderzoekenrondomictentaalontwikkelingbijjongekinderen.Daaruitkomteenaantalrelevantebevindingennaarvoren.Het inzettenvanzogehetenlevendeboeken(digitaleboekenmetbijvoorbeeldgeluidenfilmpjesvanillustraties)draagtbijaantekst-begripvandelaagstscorendeleerlingenopdetaaltoets.Daarnaastzijnlevendeboekenookgunstigvoordewoordenschat.Herhaaldvoorlezenvaneenboekvergrootdewoordenschat,maarherhaaldvoorlezenmetbehulpvaneendigitale(levende)versievaneenboekheeftdaarbijeenextrapositiefeffectopontwikkelingvandewoordenschat.

Verderblijktdateducatievesoftwarediezichrichtopalfabetischekennis(hetbegripdatlettersenklankenbijelkaarhoren)effectiefisvoorhetbijspijkerenvankleutersdiezichernognietvanbewustzijndatlettersverwijzennaarklanken.BinnendriemaandenhaddenkleutersdiewekelijkstienminutenmethetprogrammaLetters in beweging werkteneenvoorsprongopkleuters(vandezelfdescholen)dieeenanderecomputertaakhaddengekregen.Waardezegroepeersttotdelaagstedertigprocenthoordebijtestsopalfabetischekennis,scoordendeleerlingennunetonderhetgemiddelde.

Fonologischeducatievesoftware,leesvaardigheid,zwakgeletterdenpoKegele.a.(2009)voerdeninNederlandeenonderzoekuitondervijfjarigeleerlingendielaagscoordenopvroegegeletterdheid.HetbetrofnegentigleerlingenmetNederlandsalseerstetaal,vanvijftienverschillendebasis-scholen.Zewerdenwillekeurigtoegewezenaantweegroepen:eeninterventiegroepeneencontrolegroep.

Deinterventiegroepkreegovereenperiodevanviermaandenregelmatigopschoolviaeducatievesoftwareeenprogrammaaangeboden(Living Letters,vertaaldinhetNederlandsals Bereslim) datviauitlegenspelletjesgerichtwasophetaanlerenvandevaardigheidomklankenaanletterstekoppelen.Decontrolegroepkreegindiezelfdeperiodemetdezelfdefrequentiehetverhaalvan Living letters alseene-bookaangeboden,waarbijhetverhaalwerdvoorgelezensamenmethettonenvandetekst.Inbeidevariantenhaddeleraargeenrolindeuitvoeringvanhetprogramma.Tijdenshetprogrammawerddemuisactiviteitvandeleerlingengeregistreerd.Opverschillendemomentenwerddeintelligentie,deklankvaardighedenendezelfregulerendevaardighedenvandeleerlingengetest.

10

Deauteursconcludeerdendatdeklankvaardighedenvandezezwakgeletterdeleerlingenmetbehulpvandeeducatievesoftwareverbeteren,maardatdezelfregulerendevaardighedendaarbijeenmodererendeffecthebben.Dewinstinklankvaardighedenwasgrootvoordezwakgeletterdeleerlingendiegemiddeldscoordenopzelfregulatie.Voorleerlingendielaagscoordenopzelfregulatiehaddesoftwaregeeneffectopklankvaar-digheden.Uitdemuisactiviteitblijktdatdezeleerlingenmoeitehaddenmethetopvolgenvandestappendieopgrondvandefeedbackbedoeldwaren.

Educatievesoftwareremedialteaching,leesvaardigheid,risicoleerlingenpoSainee.a.(2011)onderzochtendeeffectenvaneducatievesoftwaregerichtopremedialteachingvoorzwakkeFinseleerlingenrondzevenjaarophetterreinvangeletterdheid(technischlezen,vloeiendlezen,spelling).De166leerlingenwerdenwillekeurigindriegroepenverdeeld.Eeninterventiegroepkreegeenregulierremedialteachingprogramma,eenandereinterventiegroepkreeghetremedialteachingprogrammametondersteu-ningvaneducatievesoftwareendecontrolegroepvolgdedereguliereinstructie(dusgeenremedialteaching).Deresultatenvanhetonderzoeklatenziendathetremedialteachingprogrammametondersteuningvaneducatievesoftwareeengroterevoortgangaantoontopdeonderdelen leesvaardigheidenspellingtenopzichtevandereguliereremedialteaching.Dezwakkeregeletterdeleerlingenblijkengebaatbijeentoepas-sing,waarbijzespecifiekgetraindwordenopbijvoorbeeldnamenenklankenvanletterswaarmeezevaardig-hedenvoortechnischlezenenspellenverbeteren.

Ictalgemeen,leerprestatiesalgemeen,achterstandsleerlingenCheung(2013)heefteenoverzichtopgesteldvanhetonderzoeknaardeinzetvanictvoorleerprestatiesvanachterstandsleerlingeninprimairenvoortgezetonderwijs.Hetdoelwasomdeeffectenvanict-toepassingeninhetonderwijsprocesinkaarttebrengenenwelkekenmerkenspecifiekdeleerprestaties(vanachterstands-leerlingen)beïnvloeden.Daarvoor iseenselectiegemaaktvanstudiesuitdeperiode1980-2010,waarvandriekwartbetrekkingheeftopleerlingeninhetprimaironderwijseneenkwartopleerlingeninhetvoortgezetonderwijs.Deovergrotemeerderheidvandedeelnemersaandeonderzoekenbetrofleerlingeninachter-standssituatiesinstedelijkegebieden.

Deuitkomstenvandezereviewlatenziendatict-toepassingenoverhetgeheelgenomenbescheidenpositieveeffectenopleerprestatiesheeft,wanneerzewordenvergelekenmettraditionelemethoden.DeeffectendieCheungvindt,zijnkleinerdanineerderereviews.Datwijtdeauteuraanhetfeitdatineerderereviewserminderstriktemethodologischeeisenwerdengesteld,hetgeenoverschattingvaneffectenindehandwerkt.Geïntegreerdetoepassingen,waarbijictwordtgebruiktalsondersteuningenwordtafgewisseldmetandereactiviteiten(instructievandeleraarofgezamenlijk leren),blijkenwatsterkereeffectenopte leverentenopzichtevantoepassingengerichtopmanagenvanhetleerproces(bijvoorbeeldtestenvanniveau)oftoepas-singendiegerichtzijnopzelfstandigeadditioneleinstructie.

Ictalgemeen,leerprestatiesalgemeen,achterstandsleerlingenpoZielezinskienDarling-Hammonde.a.(2016)richtenzichopdeeffectenvandeinzetvanictinhetonderwijsvande,watzijbestempelenals,‘underserved’leerlingenvooralindepo-leeftijd.Bij‘underserved’gaathetom

11

labelsalsetnischeminderheden,lageses-groepen,laagpresteerders,ondergewaardeerdeleerlingenencom-binatiesdaarvan.Zewordenbinnenhetonderwijssysteemveelalals‘risicoleerlingen’aangeduid.Deauteurshebbenruimvijftigstudiesoverdeperiode2003-2013bestudeerd.

Zeconcluderenopbasisdaarvanindeeersteplaatsdatrisicoleerlingengebaatzijnbij1-op-1toegangtotapparatuurincombinatiemetsnelleinternetverbindingen.Indetweedeplaatsisvanbelangdatdetechno-logieeengrotematevaninteractiebiedtmetmogelijkhedenomonderzoekendteleren.Diemogelijkhedenverleidenofstimulerenleerlingenomopmeerderemanierendelesstoftotzichtenemen.Indederdeplaatsishetvoordeleerprestatiesvanbelangdatereen(goede)mixisvangebruikvantechnologieeninstructie/ondersteuningdoordeleraar.

3.2 Vergelijkendonderzoeknaarverschillenineffectenvandigitale leermiddelen

Ictalgemeen,rekenprestaties,achterstandsleerlingen/etniciteit/speciaalonderwijsLienMa(2010,zieookparagraaf2.1)hebbeninhunalgemenemeta-analysenaardeeffectenvancomputer-technologieopwiskundeprestatiesookspecifiekgekekennaarmogelijkedifferentiëleeffecten.Daarvoorisonderzochtofkenmerkenvandeindesteekproevenopgenomenleerlingenuitde85studiesdevariantieineffectgroottematenverklaren.Zehebbendaarvoordevolgendekenmerkenonderscheiden:gender,etniciteit,sociaaleconomischestatus,speciaalonderwijsenonderwijssector(poofvo).Daaruitblijktdatheteffectvancomputertechnologieopwiskundeprestatiesnietverschiltvoorgeslacht,etniciteitofses.Welheeftdeinzetvancomputertechnologieinhetspeciaalonderwijs(insterkemate)eninhetprimaironderwijs(inminderemate)sterkereeffectenopwiskundeprestaties.

Educatievesoftware,rekenvaardigheden,laagpresteerderspoFaberenVisscher(2016)onderzochteninNederlanddeeffectiviteitvaneducatievesoftwaregerichtopver-beteringvanreken-enspellingsvaardigheden(Snappet).Hetgaatomeenadaptiefonderwijsplatformvoortablets.Leerlingenmakendaarbijopgavenopdetabletdieinhoudelijkvergelijkbaarzijnmetdeopgaveninwerkboeken.Daarbijontvangenleerlingenmeteenfeedbackovergemaakteopgavenenkrijgenzeadap-tieveopgavenaangeboden.Inditgevalginghetomrekenen-wiskundeenspellingsvaardighedenaangroep5-leerlingen.Inhetonderzoekzijnbijnatachtigscholenwillekeurigtoegewezenaaneeninterventie-eneencontrolegroep.

Viadetoetsenuithetleerlingvolgsysteemisdevoortgangvanleerlingenuitdeinterventiegroepmetdecon-trolegroepvergeleken.DaaruitbleekdathetgebruikvaneenhalfjaarSnappeteenpositiefeffecthadopderekenen-wiskunderesultaten.Hetverschilbedroegongeveeranderhalvemaandextraleerwinst.HetgebruikvanSnappetvoorspellingleverdegeenverschillenop.Verderbleekdatdetwintigprocentleerlingendiehet

12

hoogstscoordebijwiskunde-rekenenforsmeerprofiteerdevanSnappetdandeandereleerlingen3.Eenmoge-lijkeverklaringdaarvoorisdatSnappetleerlingenmeerzelfstandiglaatdoorwerkenophuneigenniveauendatditvooralvoordeligisvoordehoogpresteerders.

Educatievesoftware,leerprestatiesalgemeen,laagpresteerders, achterstandsleerlingenpo

Molenaar,VanCampenenVanGorp(2016)dedeneveneensonderzoeknaarhetgebruikvanSnappet.Zijvoerdenhunonderzoekuitoptwaalf interventiescholenenviercontrolescholen.Hetgaatomeenquasi-experimenteleopzet:descholenhaddenzelfvoorhetgebruikvanSnappetgekozenenzijndaarvoordusnietrandomgeselecteerd.HetonderzoekhadbetrekkingophetgebruikvanSnappetgedurendeeenheelschooljaardoorleerlingenindegroepen4totenmet8.Voorheteffectonderzoekzijnalleendegegevensvandeleerlingeningroep4en6gebruikt.DeauteursconstaterendathetgebruikvanSnappetingroep4leidttotmeerleerwinstinspellingsvaardig-hedentenopzichtevandecontrolegroep,maarniettotmeerleerwinstbijrekenen.Ingroep6isvervolgenswelmeerleerwinstmetSnappetgeboektbijzowelrekenenalsspellingtenopzichtevandecontrolegroep.Specifiekrelevantdaarbijisdatdeleerprestatiesvanleerlingenopdecontrolescholenbijzowelrekenenalsspellingvoordelaagpresteerderssterkervooruitgaandandeleerprestatiesvandehoogpresteerders.Opcon-trolescholenlopendelaagpresteerdersdusietsvanhunachterstandin.BijdeleerlingenopdescholenwaarSnappetisgebruikt,gaandeleerprestatiesookvooruitmaarblijvendeverschilleninleerprestatiestussendeniveaugroepeninstand:laagpresteerderslopenhierdusniethunachterstandin.

Gebruiktablet,rekenvaardigheden,laagpresteerderspoOuthwaite,GuillifordenPitchford(2017)onderzochtendeeffectenvanhetgebruikvantabletsmetadaptievesoftwaregerichtophetontwikkelenvanvroegerekenvaardigheden(leeftijdviertotenmetzevenjaar)opdriepo-scholeninhetVerenigdKoninkrijk.Devieronderzoekendiezedaarnaarhebbenuitgevoerdlietenziendatdezetoepassingopeentabletzoweldirectealslangdurigereffectenheeftoprekenprestatiesvanleerlingen.Datgeldtinhetbijzondervoorleerlingendievoorafalslaagpresteerderswarengeïdentificeerd.Daarbijginghetnietomses-effectenofomverschillenindeeerstetaaldieleerlingenspraken.Hetwarenleerlingenmetzwakkeregeheugenvaardighedendiedegrootsteleerwinstboektenviadezesoftware.Deauteursvermoedendatdezeleerlingengebaatzijnbijdesoftware,omdathetgebruikdecognitievedrukverlaagtdieuitgaatvanwerkenineenreguliereklassituatie.

1-op-1laptopoftablet,leerprestatiesalgemeen,achterstandsleerlingenHall,LundinnenSibbmark(2019)onderzochtenop168scholeninZwedenwatheteffectisgeweestvanhet1-op-1beschikbaarstellenvaneenlaptopoftabletopleerprestatiesaanleerlingentenopzichtevanbeperkteofgedeeldetoegangtoteenlaptopoftablet.Ergensindeperiode2008-2016iseendergelijkeinterventieopde

3 DezegroepzorgteigenlijkookvoorhetsignificanteeffectvanSnappetopreken-wiskundeprestaties.Depositieveverschillenbinnendeoverigeniveaugroepenzijntekleinomsignificanttezijn.Merkwaardigdaarbijisdatindecontrolegroepdeleerwinstvoordehoogsteniveaugroepextreemlaagis,waardoorhetverschilmetderelatiefbeperktleerwinstindeinterventiegroepvooreengrootSnappet-effectzorgt.

13

betrokkenscholengeïmplementeerd.Daarbijisdeontwikkelingindeprestatiesvanbijna50.000leerlingengeanalyseerd.Deauteursvindengeensignificanteffectvandeinvoeringvan1-op-1apparatuur(laptopoftablet)oprekenen-wiskundeoftaal.Evenminvondenzeeffectophetniveauvandoorstroomnaarhetvoortgezetonderwijs.Zeconcluderendaarnaastergeenpositiefeffectuitgaatopdeleerlingenuitlagereses-groepen.Zevindenjuistaanwijzingendatmethet1-op-1beschikbaarstellenvaneenlaptopoftablethetverschilinreken-wiskunde-prestatiesgroterwordttussenleerlingenuitlageenhogeses-groepen,evenalsdeinstroominhogereniveauvanvoortgezetonderwijs.Leerlingenmeteenhogereses-achtergrondopdescholeninhet1-op-1programmapresteerdenbeterdanleerlingenmeteenhogereses-achtergrondopscholendieniet inhetprogrammazaten.Endeleerlingenmeteenlagereses-achtergrondopdescholeninhetprogrammapresteerdenjuistslechter,danvergelijkbareleerlingenopscholendienietinhetprogrammazaten.

3.3 UitkomstenonderzoekendifferentiëleeffectenInschema3.1en3.2presenterenwedesamenvattendeoverzichtenvandeuitkomstenvandestudiesdieindezeparagraafaanbodzijngekomen.Wanneerwehettotaalaaneffectenoverzien,constaterenwehetvolgende.

Doelgroep onderzoek Aard & reikwijdte Vak/domein Effect SES Effect laagpresteerders

Shamir e.a. E-bookISR Geletterdheid + ?

Korat e.a. E-bookISR Geletterdheid + ?

Bus ICT Taalontwikkeling + +

Kegel e.a. ICTNLD Klankherkenning ? +

Saine e.a. RTsoftwareFLD Leesvaardigheid ? +

Cheung Review Algemeen + ?

Zielezinski e.a. Review Algemeen + +

Schema 3.1: Uitkomsten onderzoeken onder doelgroepen

Hetdoelgroeponderzoekdatzichrichtopdevraagofinzetvandigitaleleermiddelenbijdraagtaandeverbe-teringvanleerprestatiesvanbijvoorbeeldlageses-groepenoflaagpresteerderslaatinallegevallen(beschei-den)positieveeffectenzien.Hetlijkteropdatdigitaleleermiddelenvoorlageses-groepenenlaagpresteerdersminofmeervergelijkbareeffectenoplevertalsvoorhogereses-groepenen/ofhoger-presteerders.4

Vaakwordt indebetreffendestudiesaangegevenbijwelkekenmerkenofonderwelkeomstandighedeneffectenversterken.Dangaathetbijvoorbeeldomeengeïntegreerdeaanpakwaarbijict-ondersteuningwordtafgewisseldmetondersteuningofinstructiedoordeleraarofpeer-to-peerondersteuning,hetbeschikbaarstellenvan1-op-1apparatuurofdematevanzelfregulatievanleerlingen.Omdatditperstudienogalverschilt,ontbreekteenoverkoepelendbeeldvangunstigekenmerkenenomstandigheden.Almetalleverthetdoel-groeponderzoekminofmeerdezelfdeuitkomstenopalsdieindevorigeparagraafzijngeconstateerd.

4 Eendirectevergelijkingmakenislastigomdatinmeestestudiesdeeffectgroottesontbreken.

14

Hetvergelijkendonderzoekdatindezeparagraafaanbodkwam,werptdaaropeenwatanderlicht(schema3.2).

Vergelijkend onderzoek

Aard & reikwijdte Vak/domein Verschil SES- groepen

Verschil groepen in prestatieniveau

Li&Ma Review Rekenen 0 Afnameverschil(so)

Bus Review Taal-ontwikkeling 0 Afnameverschil

Faber&Visscher SnappetNL Rekenenspelling ? Toenameverschil(rekenen)

Molenaar e.a. SnappetNL Rekenenspelling 0 Toenameverschil(rekenen,spelling)

Outwhaite e.a TabletUK Rekenen 0 Afnameverschil

Hall e.a 1:1Zweden Rekenenspelling Toenameverschil ?

Schema 3.2: Uitkomsten vergelijkende onderzoeken

Indezeonderzoekenkomtdevraagaanbodofbepaaldeses-groepenofniveaugroepenboven-ofonderge-middeldprofiterenvandeinzetvandigitaleleermiddeleneninhoeverreverschillentussengroepenmetinzetvandigitaleleermiddelengroterwordtofjuistkleiner.Deresultatendaarvanwisselensterk.Deinzetvandigi-taleleermiddelenlijktvoordeverschilleninleerprestatiestussenses-groepenoverhetalgemeenniettever-grotenofteverkleinen.AlleenhetonderzoekinZwedennaarinzetvan1-op-1tabletgebruikwijsteropdatdatleidttotgrotereverschillentussendeses-groepen.Alshetgaatomdeverschillentussenniveaugroepenzienwedaterzowelstudieszijndieaangevendatdeinzetvandigitaleleermiddelendeverschillenverkleinenalsstudieswaaruitblijktdatdeverschillenjuisttoenemen.Deconclusieisderhalvedaterblijkbaarfactorenzijndienoginonderzoekbetrokkenmoetenwordenomdezetegengesteldeeffectentekunnenverklaren.Omdathetomeenkleinaantalstudiesgaatincombinatiemetgrotevariatieinkenmerken(kennisdomein,land,soortdigitaalleermiddel)ishetnietmogelijkdezeverschillendeuitkomstengoedteinterpreteren.

15

4. Conclusiesenreflectie

Wetrekkenopbasisvanhetbeschikbareonderzoekdriehoofdconclusies.

Indeeersteplaatsconcluderenwedatdeinzetvandigitaleleermiddeleninhetonderwijseenbescheidenpositiefeffectheeftopleerprestaties.Datgeldtinzowelprimairalsvoortgezetonderwijs,hoeweldeeffecteninhetprimaironderwijswatgroterlijken.Deoverigefactorendievaninvloedkunnenzijnopdeomvangvanheteffect,zijnuitdegeraadpleegdereviewsenmeta-studiesnieteenvoudigtedestilleren.Datwordtbeves-tigddoorbijvoorbeeldLewine.a.(2019)diezeerrecentookeenoverzichtvanreviewsenmetastudieshebbenopgesteld.Zijconcluderenoverigensweldatheteffectvaninzetvanictopdeleerwinstbijrekenen/wiskundeennatuurkundegroterisdanbijgeletterdheid/taal.Ookstellenzedatheteroplijktdatdigitaleleermiddelendiewordengeïntegreerdhetlesprogramma(integenstellingtotleermiddelendielessenvervangen)demeestpositieveimpactkunnenhebben.Digitaleleermiddelenzijnvooraleenbronvoorextraeffectieveleertijdeneenmogelijkheidvoorhetontvangenvanindividuelefeedback.

Indetweedeplaatsconcluderenwedatonderzoeknaardeeffectenvaninzetvandigitaleleermiddelenopleerprestatiesbijdoelgroepen(achterstandsleerlingenen/oflaagpresteerders)grossomododezelfdeuitkom-stenoplevertalsdemeeralgemeenopgezettestudieszoalshierbovenbesproken.Dusvoorachterstands-leerlingenen/oflaagpresteerdersgeldteveneensdatdeinzetvanicteen(bescheiden)positiefeffectoplevertvoordeleerprestaties.Enookhierontbreekteenhelderbeeldvandefactorendievaninvloedzijnopdeomvangvanheteffectvandeinzetvandigitaleleermiddelen.

Indederdeplaatsconcluderenwedatvergelijkendonderzoeknaardifferentiëleeffectenvandeinzetvandigitaleleermiddelenvoorses-groepenofhoog/laagpresteerdersgeeneenduidigeuitkomstenoplevert.Debeschikbarestudieslatenindemeestegevallen(viervandevijf)geenverschilleninheteffectvandigitaleleermiddelenvoorverschillendeses-groepenzien.Leerlingenuithogereses-groepenlijkenevenveeltepro-fiterenalsleerlingenuitlagereses-groepen.Voorprestatieniveauzienweietsheelanders.Daarblijktuithetenedeelvandestudiesdatdeinzetvandigitaleleermiddelentoteentoenamevanverschilleninleerprestatiesleidt,terwijlhetanderedeellaatziendatdeverschillentussenleerprestatiesafnemen.DitwisselendebeeldrondomhetwelofnietbestaanvandifferentiëleeffectenenderichtingervanwordtbevestigddoorLewine.a.(2019).

Uitbovenstaandeconclusieskunnenwehetvolgendeafleiden.Het inzettenvandigitale leermiddelendraagtbijaanbetereleerprestaties.Datgeldtvoorzowelhogereses-groepenalslagereses-groepenenvoorzowellaagpresteerdersalsvoorhoogpresteerders.Erzijnweinigaanwijzingendatdoordeinzetvandigitaleleermiddelendeverschilleninleerprestatiestoenemenofafnementussenleerlingenuithogereenlagere

16

ses-groepen.Verderzienwedatdeinzetvandigitaleleermiddelenbestaandeverschilleninleerprestatieszowelkanvergrotenalskanverkleinen.Inzetvanictkandaarmeedusbijdragenaanhetverkleinenvangelijkekansen,maarookaanhetvergrotenervan.Hetbeschikbareonderzoekgeefthelaasonvoldoendeinzichtindemanierwaaropdeinzetvandigitaleleermiddelenkanbijdragenaangelijkekansen.Hetontbreektdaarmeeaankennisoverfactorendieeraanbijdragendatlaagpresteerdershunachterstand(deels)inlopenviaict.

17

5. Literatuur

Bus,A.(2009).Wat weten we over … ict en taalontwikkeling van jonge kinderen, Zoetermeer: Kennisnet.

Chauhan(2017).Ameta-analysisoftheimpactoftechnologyonlearningeffectivenessofelementarystudents,Computers & Education,vol.105,14-30.

Cheung,A.C.K.(2013).Effectsofeducationaltechnologyappli-cationsonstudentachievementfordisadvantagedstudents:whatfortyyearsofresearchtellsus,Cypriot Journal of Educatio-nal Sciences,Volume8(1),19-33.

Cheung,A.C.K.,&Slavin,R.E.(2013).Effects of Educational Tech-nology Applications on Reading Outcomes for Struggling Readers: A Best-Evidence Synthesis,BestEvidenceEncyclopedia,Balti-more:JohnsHopkinsUniversitySchoolofEducation’sCenterforData-DrivenReforminEducation(CDDRE).

Cheung,A.C.K.,&Slavin,R.E.(2013).Theeffectivenessofedu-cationaltechnologyapplicationsforenhancingmathematicsachievementinK-12classrooms:Ameta-analysis,Educational Research ReviewVol.9,88–113.

Darling-Hammond,L.,Zielezinski,M.,&Goldman,S.(2014).UsingTechnologytoSupportAt-RiskStudents’Learnin,Stanford:SCOPE(StanfordCenterforOpportunityPolicyinEducation.

Faber,J.M.,&Visscher,A.J.(2016).De effecten van Snappet. Effec-ten van een adaptief onderwijsplatform op leerresultaten en motiva-tie van leerlingen, Enschede:UniversiteitTwente.

Hall,C.,Lundin,M.,&Sibbmark,K.(2019).A laptop for every child? The impact of ICT on educational outcomes,Workingpaper2019:26,Uppsala:IFAU.

Ha�ler,B.,Major,L.,&Hennessey,S.(2016).Tabletuseinschools:Acriticalreviewoftheevidenceforlearningoutcomes,Journal of Computer Assisted Learning,Vol.32(2),139-156.

Higgins,S.,Xiao,Z.,&Katsipataki,M.(2012).The Impact of Digital Technology on Learning: A Summary for the Education Endowment Foundation,Durham:SchoolofEducationDurhamUniversity.

Kegel,C.,VanderKooy-Hofland,A.,&Bus,A.(2009).Impro-vingearlyphonemeskillswithacomputerprogram:differen-tialeffectsofregulatoryskills,Learning and Individual Differences,Vol.19,549-554.

Kester,L.,Cviko,A.,Janssen,C.,DeJonge,M.,Louws,M.,Nouwens,S.,Paas,T.,VanderVen,F.,Admiraal,W.,Post,L.,Lockhorst,D.,Buynsters,M.,&Damstra,G.(2018).Docent en leerling aan het stuur. Onderzoek naar leren op maat met ict. Landelijk onderzoek Doorbraak Onderwijs & ICT, Utrecht/Leiden/Utrecht:RUU/RUL/Oberon.

Korat,O.,Segal-Drori,O.,&Klein,P.(2009).Electronicandprintedbookswithandwithoutadultsupportassustainingemergentliteracy:Contributiontochildrenwithlowandhighliteracylevels.Journal of Educational Computing Research,41,453-475.

Li,Q.,&Ma,X.(2010).AMeta-analysisoftheEffectsofCom-puterTechnologyonSchoolStudents’MathematicsLearning,Educational Psychology Review,Vol.22,215-243.

Lewin,C.,Smith,A.,Morris,S.,&Craig,E.(2019).Using Digital Technology to Improve Learning: Evidence Review.London:Educa-tionEndowmentFoundation.

Molenaar,I.,VanCampen,C.,&VanGorp,K.(2016).Onder-zoek naar Snappet; gebruik en effectiviteit, Nijmegen:RadboudUniversiteit.

Outhwaite,L.,Guilliford,A.,&Pitchford.N.(2017).Closingthegap:Efficacyofatabletinterventiontosupportthedevelop-mentofearlymathematicalskillsinUKprimaryschoolchild-ren,Computers & Education,Vol.108,43-58.

Saine,N.L.,Lerkkanen,M.,Ahonen,T.,Tolvanen,A.,&Lyytinen,H.(2011).Computer-AssistedRemedialReadingInterventionforSchoolBeginnersatRiskforReadingDisability,Child Development,Vol.82(3),1013-1028.

Shamir,A.,Korat,O.,&Barbi,N.(2008).TheeffectsofCD-ROMstorybookreadingonlowSESkindergarteners’emergentliteracyasafunctionoflearningcontext,Computers & Education,Vol51,354-367.

Smeets,E.,&VanderHorst,J.(2018).Ict-gebruik in het onderwijs 2018. Stand van zaken in het primair, speciaal en voortgezet onder-wijs, Nijmegen:KBA.

Smits Van Waesberghe, E., & Hermens, F. (2015). Studyflow. Een online en adaptieve rekenmodule. Een onderzoek naar de gemeten en ervaren opbrengsten onder docenten en leerlingen. Utrecht:VerweyJonkerInstituut.

18

Starkey,P.(2013).The Effects of Digital Games on Middle School Students’ Mathematical Achievement.ThesesandDissertationsPaper1637,Bethlehem:LehighUniversity.

Sung,Y.,Chang,K.,&Liu,T.(2016).Theeffectsofintegratingmobiledeviceswithteachingandlearningonstudents’lear-ningperformance:ameta-analysisandreserchsynthesis,Computers & Education,Vol.94,252-275.

Vegt,A.,Kieft,M.,&Bekkers,H.(2019).Differentiatie in de klas: wat werkt?, DenHaag:NROKennisrotonde.

Witte-Both,M.,&VanSchooten,E.(2017). Wie Snappet de spel-ling? Het effect van het tabletprogramma Snappet op de spellingvaar-digheid van leerlingen in groep zeven, Tijdschrift voor Taalbeheersing, Vol.63,63-80.

Wood,C.,Fitton,l.,Petscher,Y.,Rodriquez,E.,Sundermann,G.,&Lim,T.(2018).TheEffectofe-BookVocabularyInstructiononSpanish-EnglishSpeakingChildren,Journal of Speech, Language, and Hearing Research,Vol.61,1945-1969.

Zielezinski,M.B.,&Darling-Hammond,L.(2016).Promising practices: A literature review of technology use by underserved students.Stanford,CA:StanfordCenterforOpportunityPolicyinEducation.

19