Upload
others
View
2
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
27-3-2015
1
Prof dr Jacques Vanobbergen
Mondzorg in de palliatieve fase
25 maart 2015
Iedere persoon, hoe kwetsbaar ook, heeft recht-
baat op een goed uitgewerkt mondzorgplan
(≠ behandelplan)
• Het belang van de patiënt is de
eerste prioriteit. Kwaliteit van
leven, infectie- en pijnbestrijding
zijn belangrijke aspecten
• Respect voor de autonomie,
zover als mogelijk.
• Goede mondgezondheid heeft
positieve effecten op
gezondheid, waardigheid, self-
esteem en sociale interactie.
Inhoud
• Casus
• Situatieschets mondgezondheid palliatieve
patiënt
• Evidence relatie mondgezondheid – algemene
gezondheid
• Mondzorgplan
JVO - 27 maart 2015 3
27-3-2015
2
HIS, 2015
Vlaanderen – tandeloosheid per leeftijd
JV
O - 2
7 m
aart 2
01
5
5
Com
mu
nity
Den
tistry
Tandeloosheid
87%
LO HM LM HO
13%
11%
6%
1%
Dataregistratiesysteem – mondgezondheid
Belgische bevolking, juni 2011
Status mondgezondheid
• Cariës
• Parodontitis – gingivitis
• Mucositis – stomatitis
• Osteoradionecrose
• Candidiasis
• Halitosis
• Xerostomie
• Smaakveranderingen
27-3-2015
3
Status mondgezondheid
Michael Wiseman, 2000
Impact van
• Ziekte
• Behandeling
van ziekte
mondgezondheid
Radiatie cariës
Roeland De Moor, 2011
27-3-2015
4
Gingivitis - parodontitis
Gingivitis - parodontitis
Risicofactoren voor cariës (paro)
• Lage speeksel secretie (medicatie – xerostomie)
• Grote restauraties
• Recessie van de gingiva (blootliggende
wortelvlakken)
• Hoge plaques scores (mondhygiëne)
• Cognitieve en motorische beperkingen (zorggraad)
• Gebrek aan goede mondhygiëne – wegvallen
zelfzorg
• Gebrek aan professionele zorg
De Visschere & Vanobbergen, 2012
27-3-2015
5
Mucositis – gingivitis
Mucositis – gingivitis
Standaard dosis chemo 15 tot 40%
Hogere dosis 76 tot 100%
Radiotherapie hoofd nek 100%
Radiotherapie GI tractus 100%
• Veel voorkomend bij radiotherapie en
chemotherapie (5-fluorouracil – methotrexaat)
patiënten
• Aantasting van cellen met een hoog mitotisch
vermogen
Xerostomie
• Veel voorkomend bij palliatieve patiënten
• Oorzaak is bijna steeds medicatiegebruik en/of
radiotherapie van hoofd- en halsstreek
• Verhoogde kans op cariës, drukpunten onder
prothese, hechting prothese, …
• Problemen bij slikken, kauwen, spreken, …
27-3-2015
6
Xerostomie
• Veel voorkomend bij palliatieve patiënten
• Oorzaak is bijna steeds medicatiegebruik en/of
radiotherapie van hoofd- en halsstreek
• Verhoogde kans op cariës, drukpunten onder
prothese, hechting prothese, …
• Problemen bij slikken, kauwen, spreken, …
Oorzaken:
Medicamenteus:
anticholinergica (atropine,
buscopan)
antihypertensiva (captopril)
diuretica (furosemide/Lasix)
antidepressiva (fluoxetine-
Prozac)
antianxiolitica (diazepam)
anti-parkinson medicatie
antiemetica, …
Candidiasis
• Prevalentie bij palliatieve patiënten 70% tot 85%
• Pseudomembraneus (afveegbaar), erythemateus,
soms hyperplastisch
• Verhoogde kans bij dragers van uitneembare
gebitsprothese
Risico: dysfunctie speekselklier
antibiotica - corticosteroïden
slechte mondhygiëne
immunosuppressiva
diabetes
Candidiasis
• Prevalentie bij palliatieve patiënten 70% tot 85%
• Pseudomembraneus (afveegbaar), erythemateus,
soms hyperplastisch.
27-3-2015
7
Candidiasis
• Prevalentie bij palliatieve patiënten 70% tot 85%
• Pseudomembraneus (afveegbaar), erythemateus,
soms hyperplastisch.
• Branderig gevoel.
Candidiasis
• Aandacht voor de gebitsprothese
• Aandacht voor uitbreiding naar cheilitis angularis
Osteoradionecrose
• Aandachtspunt voor patiënten onder bisfosfonaten
• Aandacht voor radiotherapie hoofd en hals
27-3-2015
8
Osteoradionecrose
• Aandachtspunt voor patiënten onder bisfosfonaten
• Aandacht voor radiotherapie hoofd en hals
• Indicatie:
• IV: botmetastasen, hypocalcemie, ziekte van Paget
• Per os: Osteoporose, ziekte van Paget
• Risico:
• IV > per os (20 maal groter)
• Zoledronaat (Zometa) > Pamidronaat (Aredia) > Alendronaat
(Fosamax)
• Duur: > 3 (volgens anderen 5) jaar per os. Bij minder lang is het risico
zeer laag
• Risico stijgt wanneer combinatie met steroïden (Prednisone ,
corticosteroïden)
Osteoradionecrose
• Aandachtspunt voor patiënten onder bisfosfonaten
• Aandacht voor radiotherapie hoofd en hals
• Bestralingsdosis van minstens 50 Gy in combinatie met trauma :
• (vb. extractie – drukplaatsen door een prothese – maar ook spontaan!)
• Risicofactoren:
• slechte mondhygiëne,
• slechte algemene toestand,
• alcoholconsumptie en roken.
Inhoud
JVO - 27 maart 2015 24
Startmoment & stralingsdosis
27-3-2015
9
Halitosis – smaak – nausea - dysfagie
• Halitosis: tongbeslag – paro
• Smaakveranderingen: 20-50%
van palliatieve zorg patiënten
met als belangrijke aspecten:
xerostomie, zink deficiëntie.
• Nausea en braken en impact op
mucositis, erosie, …
• Anti-emetica en neveneffecten
(xerostomie)
Inhoud
• Casus
• Situatieschets mondgezondheid palliatieve
patiënt
• Evidence relatie mondgezondheid – algemene
gezondheid
• Mondzorgplan
JVO - 27 maart 2015 26
De pathogene microbiota in de mond zijn zeer
divers, en zij kunnen doordringen tot in meerdere
systemen en daar inflammatie stimuleren.
27-3-2015
10
Evidence
Correlation Impact of oral treatment
ASVD ++ -
Pneumonia ++ +
Diabetes ++ ++
Malnutrition + -
Mondgezondheid en algemene gezondheid
Inhoud
• Casus
• Situatieschets mondgezondheid palliatieve
patiënt
• Evidence relatie mondgezondheid – algemene
gezondheid
• Mondzorgplan
JVO - 27 maart 2015 29
JVO - 27 maart 2015 30
• “Patient centered
care”
• Preventie
• Infectie en pijn
verwijderen
• Comfort, welzijn,
kwaliteit van leven
verhogen
• Team werk -
multidisciplinair
Sleutelwoorden
27-3-2015
11
• Mondzorg: materialen en producten
Basisadvies mondzorg
De natuurlijke tanden
Frequentie: driemaal per dag alle tandvlakken en éénmaal per dag de tussenvlakken. De frequentie dient per individu aangepast te worden in functie van het risicoprofiel
Tandenborstel: kleine borstelkop met nylonharen (hardheid: medium of zacht).
Tandzijde, ragers of interdentaalborsteltjes, tandenstokers: voor het reinigen van de tussenvlakken of tussenruimten
Tandpasta: minder dan 1 cm (de grootte van een erwt )
Poetstijd (ifv. het aantal resterende natuurlijke tanden): 1 tot 2 minuten met 1 tot 2 minuten extra voor het reinigen tussen de tanden.
Spoelen: na het poetsen wordt slechts éénmaal nagespoeld met een kleine hoeveelheid water.
Nuttige tips: borstel grondig spoelen na gebruik en met borstelkop naar boven bewaren
Tandenborstel
27-3-2015
12
Tandenborstel
Tandpasta
Fluoride bevatten
Aangename smaak
Therapeutisch
Plak en tandsteen bestrijdend
Niet irriterend
Tandzijde
1 keer per dag de tussenvlakken
27-3-2015
13
Interdentaalborstels (ragers)
Interdentaalborstels (ragers)
Tandenstokers
27-3-2015
14
Tandenstokers
Basisadvies mondzorg
De tong
Frequentie: minimum éénmaal per dag borstelen en/of schrapen van de
tongrug en zijkanten
Tandenborstel: kleine borstelkop met nylonharen (hardheid medium of zacht).
Tongschraper: lus- of rakelvormig
Poetstijd: 5 tot 10 borstel- of trekbewegingen
Spoelen borstel en/of schraper: tijdens en na reinigen met stromend water
Tongschraper
27-3-2015
15
Tongschraper
Het tandvlees en de slijmvliezen
Frequentie: minimum éénmaal per dag borstelen van alle oppervlakken
Tandenborstel: kleine borstelkop met nylonharen.
Wanneer nog natuurlijke tanden aanwezig zijn hardheid: medium of zacht.
Indien geen natuurlijke tanden aanwezig hardheid: zacht
Poetstijd: minstens 1 minuut
Spoelen: na het borstelen wordt nagespoeld
Basisadvies mondzorg
27-3-2015
16
Mondspoelmiddel
Enkel op advies
Zonder alcohol
De gebitsprothese(n)
Frequentie: driemaal per dag borstelen van alle vlakken met vooral aandacht voor de binnenzijde van de gebitsprothese(n). De frequentie dient per individu aangepast te worden in functie van het
risicoprofiel.
Gebitsprotheseborstel: kleinste kop voor de binnenzijde
Zeep: niet geparfumeerd (vloeibaar of vast)
Poetstijd: minstens 2 minuten. Het poetsen gebeurt best boven een wasbekken gevuld met water.
Chemische reiniging: bij een goede dagelijkse hygiëne is een aanvullende chemische reiniging niet
noodzakelijk
Spoelen: na het reinigen wordt de gebitsprothese goed nagespoeld
Nuttige tips: de gebitsprothese wordt ’s nachts uit de mond gelaten en bij voorkeur bewaard in een
gebitsdoosje met enkel onderin zuiver water (onmiddellijk contact met water vermijden om
kalkafzetting te voorkomen). Bij schimmelinfectie droog bewaren.
Basisadvies mondzorg
27-3-2015
17
LDV - 27 maart 2015
49
Maatschappelijke
Mondzorg, Vakgroep
Tandheelkunde, Universiteit
Gent
Na elke maaltijd de patiënt:
-stimuleren tot spoelen
- opvolgen van spoelen
-helpen bij spoelen
Protheseborstel
27-3-2015
18
Zeep
Reinigingspasta
Chemische reiniging?
27-3-2015
19
Maximum 30 minuten
Goed naspoelen met water
Chemische reiniging?
Inhoud
• Casus
• Situatieschets mondgezondheid palliatieve
patiënt
• Evidence relatie mondgezondheid – algemene
gezondheid
• Mondzorgplan
– Bijzondere aandachtspunten
JVO - 27 maart 2015 56
JVO maatschappelijke tandheelkunde
PREVENTIE
Mucositis – gingivitis
BEHANDELING
Zeer goede mondhygiëne
Aloë Vera
Cryotherapie
Honing
Mondspoeling met sucralfaat, allopurinol
Xylocaïne spray
Low laser therapie
Mondspoeling met allopurinol
Worthington et , 2011 Cochrane meta analysis
Clarkson et al, 2010 Cochrane meta analysus
Song JJ et al, Evidence based Dentistry, 2012
Federaal Kenniscentrum voor de Gezondheidszorg (KCE)
27-3-2015
20
JVO - 27 maart 2015 58
Community Dentistry
JVO - 27 maart 2015 58
Community Dentistry
JVO maatschappelijke tandheelkunde
TOPISCH
Candidiasis
SYSTEMISCH
Miconazol (Daktarin ® )
Ketoconazol (Nizoral® )
Cryotherapie
(Nystatine)
Fluconazol
Ketoconazol
(opgelet interacties – INR,…) Pinaar et al., 2010 Cochrane meta analysis
Wiseman, 2006 J Can Dent Assoc
Federaal Kenniscentrum Gezondheidszorg
Topisch
(systemisch)
Nystatine ®
100.000 IE
Orale suspensie 24 ml 4 maal daags 1 ml in de mond
laten druppelen
Nilstat ®
(nystatine)
Druppels 30 ml 4 à 6 ml 4 maal daags – zo lang
mogelijk in de mond
Daktarin ®
(miconazol)
Orale gel 40 gr 1 maatlepel 4 maal daags – zo
lang mogelijk in de mond
Tibozole ®
(miconazol)
Muco-adhesieve compr
10 mg (7)
10 mg per dag gedurende 1 week
(laten smelten in de mond)
Nizoral ®
(ketoconazol)
Crème 30g Cheilitis angularis
Systemisch
Fluconazol EG Caps 50 mg 2 weken 100 mg per dag
Itraconazol EG Caps 100 mg 2 weken 100 mg per dag
Worthington HV, Clarkson JE, Khalid T, Meyer S, McCabe M – Cochrane systematic review, 2010
Candidiasis
27-3-2015
21
JVO maatschappelijke tandheelkunde
TOPISCH Xerostomie
SYSTEMISCH
Water spray
Bevochtigen met speeksel substituut
(Caphosol – xerostomie, mucositis)
Vaseline
Alcohol
koffie
Pilocarpine
Wiseman, 2006 J Can Dent Assoc
Orale problematiek tgv van radiotherapie & chemotherapie
Patiënten met Hoofd- en Halstumoren
PREVENTIE van dentale complicaties en
osteoradionecrose voor radiotherapie
Grondige sanering van de mond voor het opstarten
van de behandeling
Osteoradionecrose
Orale problematiek tgv van radiotherapie & chemotherapie
Patiënten met Hoofd- en Halstumoren
PREVENTIE van dentale complicaties en
osteoradionecrose na start radiotherapie
Opstarten van een preventief regime:
◆ 3x daags poetsen (minimum)
◆ interdentale hygiëne
◆ fluoridatietrays
◆ oefeningen behoud mondopening
◆ eventueel andere fluorsupplementen / (chloorhexidine)
Voedingsadvies ifv. cariës
Osteoradionecrose
27-3-2015
22
Orale problematiek tgv van radiotherapie & chemotherapie
Patiënten met Hoofd- en Halstumoren
Neutrale fluoride gel
Orale problematiek tgv van radiotherapie & chemotherapie
Patiënten met Hoofd- en Halstumoren
PREVENTIE van dentale complicaties en
osteoradionecrose na radiotherapie
Preventie van complicaties NA de radiotherapie:
◆ regelmatig tandartsbezoek
◆ om de 2 maand eerste 6 maand
erna om de 3 maand
◆ nazicht
◆ gebits- en mondreiniging
◆ levenslang toepassen preventief regime
◆ prothese: ten vroegste 3 maand post-radio
Cavé: verminderde genezingscapaciteit!!
Osteoradionecrose
JVO - 27 maart 2015 66
Community Dentistry
http://www.uzgent.be/nl/home/Lists/PDFs%20patienteninformatiefolders/PIB_Neveneffecten_
radiotherapie.pdf
Neveneffecten van radiotherapie bij hoofd- en halskanker
27-3-2015
23
JVO - 27 maart 2015 67
Community Dentistry
Bedankt voor uw aandacht