Upload
-
View
254
Download
0
Embed Size (px)
DESCRIPTION
read more...... www.facebook.com/dhammazone
Citation preview
ปฐมบทของการศกษาพทธศาสนา
ปฏปตต
คำนำ
บทความเรองปฏปตตปฐมบทของการศกษาพทธศาสนาไดจดทำเพอใหเปน
จดตงตนในการศกษาและปฎบตธรรมในพทธศาสนาอยางถกตรงสำหรบผทยงจบ
ตนชนปลายไมถก วาควรจะตงตนกนทตรงไหน กขอใหเรมตนกนทการมสภาวะ
ธรรมรองรบในเรองของรปจตเจตสกหรอปรมตถธรรม
สวนทมาของเจาของบทความนนกขออยาใหตดอยในความเหมอนหร0
ความตางความเชอหรอไมเชอความชอบหรอไมชอบเพราะจะไมกอใหเกดประ-
โยชนแกใครแตอยางใดจนกลายเปนขายดกพรมหรอความมดสขาวไปในทสด
จากใจ...ถงใจ.
โยคาวจร.
ปฏปตต
ปฏปตตคอการปฏบตธรรม
พทธศาสนากบการศกษาและปฏบตธรรมในพทธศาสนาอาจมในหลายๆ
แงมมและวตถประสงคทแตกตางกนออกไปแตเมอพดถงคำวา“พทธ”กบความ
หมายจรงๆของคำๆนพทธทแปลวาผร...นนรอะไร?นอาจเปนคำถามทเปน
ตวชวดในความเปนพทธศาสนกชนและอาจนำไปสการนกคดทบทวนวาอะไร
คอสงทควรเปน
การรโดยประจกษตอสภาวะธรรมทกำลงปรากฎตามความเปนจรง
เปนเนอหาทจะกลาวตอจากน
สตคอการรสกตวหรอระลกรตออารมณทกำลงปรากฎในแตละขณะจตท
ละอยางทละชนดโดยไมมสภาพการบงคบทจะไปทำใหรเพยงแตรสกและสมผส
อยางตรงไปตรงมาตออารมณไมวาจะเปนความรสกทางกายความรสกทางใจ
หรอการนกคดตางๆทเกดขนในชวตประจำวนความรสกนกคดตางๆเมอจำ-
แนกโดยหลกธรรมกจะเปนในเรองของธาตอายตนะขนธและไมนอกไปจาก
สภาวะธรรมทกำลงปรากฏในแตละขณะจตทละขณะจตซงสตหรอการระลกร
สามารถทจะสมผสตอลกษณะเฉพาะของอารมณความรสกนนๆโดยประจกษ
ตามความเปนจรงได
วาดวยขนธ๕ ซงประกอบดวย
-รปขนธอนไดแกรปธาตภายในคอตาหจมกลนกายและ
รปธาตภายนอกคอรปเสยงกลนรสกายสมผส(เยนรอนออนแขงไหวตง)
ซงเปนแตเพยงรปวตถตอเมอถงการกระทบกนระหวางตากบรป(สงทถกเหน)
1
ปฐมบทของการศกษาพระพทธศาสนา
เกดจกขวญญาณคอการรบรอารมณทางตาการรบรตอระบบประสาทรปธาต
ทางตาไดทำหนาทเปนอายตนะคอทางแหงการรบรอารมณเกดเปนรปขนธขน
มาคอสงทถกมองเหนและสภาพรหรอการมองเหนเปนวญญาณขนธและใน
ทางตาหจมกลนกายกโดยนยยะเดยวกน
-เวทนาขนธเมอเกดการรบรตออารมณกจะเกดความรสกทางใจ
อยางใด อยางหนง ในขณะจตนน ไมวาจะเปนความรสกพงพอใจ ความรสกไม
พอใจหรอรสกเฉยๆตออารมณและยงมความรสกเปนสขทางกายกบความรสก
เปนทกขทางกายอยางใดอยางหนงเกดขนประกอบดวยทกครงในแตละวาระ
แตละขณะจตโดยความเปนสรรพจตสาธารณะ
-สญญาขนธนอกจากการประกอบดวยการรบรอารมณและความร-
สกทางใจยงผนวกดวยสญญาขนธหรอสภาพการจำไดหมายรตอคณคาและ
ความหมายของอารมณนนๆประกอบดวยทกครงเปนสรรพจตสาธารณะเชนกน
ทกขณะจต
-วญญาณขนธหรอจตซงเปนแตเพยงสภาพการรบรตออารมณไมวา
จะเปนความรสกนกคดตางๆหรอการรบรอารมณทางตาหจมกลนกาย
ซงจตเปนสภาพการรบรเกดขนพรอมกบอารมณ หรอเจตสกชนดตางๆ และร
อารมณไดทละอยางทละขณะแลวดบลงพรอมกนในแตละวาระแตละขณะจต
จะมการสบตอของการเกดดบทยอยไปเรอยๆ ตราบเทาทยงมการดำรงอยของ
เหตปจจย
2
ปฏปตต
-สงขารขนธคอการสภาพการปรงแตงของความรสกนกคดทางจตใจ
มทงการนกคดทเนองมาจากการรบรอารมณทางตาหจมกลนกายและการ
นกคดทเปนการกระทำในทางจตใจโดยตรงทนจะจำแนกสงขารขนธโดยนยยะ
ของเจตสกหรอสงทประกอบกบจตเกดขนพรอมกนรอารมณเดยวกนและดบ
ลงพรอมกนกบจตซงจตเปนแตเพยงสภาพรหรอการรบรตออารมณและทำกจ
หนาทของตน ทละวาระทละขณะ ซงสตหรอการระลกรสามารถรสกหรอสมผส
ตอลกษณะเฉพาะของจตและเจตสกชนตตางๆในแตละขณะทมนกำลง
ปรากฏในปจจบนขณะทำกจหนาทของตนของตนแลวดบลงไปเกดดบสบตอ
สลบผลดเปลยนกนไปในทางตาหจมกลนกายและในทางจตใจการระลกร
เปนการรโดยประจกษตามความเปนจรง ตอสภาวะธรรมทกำลงปรากฏอยใน
ปจจบนขณะเปนการถงเฉพาะหรอปฏปตตนนเอง
เจตสกมอยดวยกน52ชนดแตละอยางจะมลกษณะเฉพาะของตวมนเอง
เรยกวาวเศษณลกษณะโดยมความเปนสามญญลกษณะคอมการเปลยนแปลง
ของการปรากฏขนแลวดบลงไปตามเหตปจจย
เจตสกประเภทแรกคอสรรพจตสาธารณะมอยดวยกน7ชนดเกดขนประ
กอบกนพรอมกนเปนสาธารณะตอจตทกประเภทในหนงขณะจตไมวาจะเปน
กศลจตอกศลจตวปากะจตหรอกรยาจตคณสมบตของสรรพจตสาธารณะคอ
เกดขนประกอบพรอมกนทง7ชนดในจตหนงขณะ
สรรพจตสาธารณะประกอบดวย
๑.ผสสเจตสกคอการรบกระทบตออารมณเชนเมอตากระทบรปเกด
จกขวญญาณคอจตรบรตออารมณรวมเรยกวาผสสะหรอการสมผสตออารมณ
3
ปฐมบทของการศกษาพระพทธศาสนา
๒.สญญาเจตสกคอสภาพการจำทเกดขนในหนงขณะจตนนรวมถงการจำ
ไดหมายรตอคณคาและความหมายของอารมณนนๆ
๓.เวทนาเจตสกคอความรสกทางใจอยางใดอยางหนงอาจจะรสกเฉยพอ
ใจหรอไมพอใจตออารมณ
๔.มนสการเจตสกเปนสภาพการใสใจตออารมณทกำลงปรากฎอย
๕.เอกคคตาเจตสกคอการมอารมณเดยวจดจอตออารมณไดทละอารมณ
ทละขณะเปนสมาธทมอยตามธรรมชาต
๖.เจตนาเจตสกเจตนาความจงใจหรอการกระทำในทางจตใจจะตองประ
กอบดวยเจตนาเจตสกอยเสมอไมวาจะเปนความเคลอนไหวทงในทางรางกาย
และจตใจ
๗.ชวตนทรยเจตสกคอการยงคงดำรงชวตไวในหนงขณะจตแตละขณะจต
เจกสกประเภทตอไปคอปกณณกเจตสกเจตสกประเภทนไมเปนสาธารณะ
ตอจตประเภทตางๆมอยดวยกน6ชนดคอ
๑.กบ๒.วตกและวจารเจตสกมลกษณะเปนการนกและการคด
คณสมบตเฉพาะของวตกเจตสกคอการยกจตขนสอารมณเปนการแรกเรมของ
การจรดลงในอารมณและวจารเจตสกเปนการเบยดถคลงเคลาในอารมณนนๆ
ในขณะนนๆในแตละวาระของการนกคด
๓.อธโมกขเจตสกมลกษณะเปนการตดสนในอารมณเชนเมอมการกระ-
ทบตออารมณจะประกอบดวยความรสกทเปนเวทนาและสญญาซงเปนสภาพจำ
สวนอธโมกขทเกดรวมประกอบจะเปนการตดสนในอารมณในกรณนนๆวาชอบ
4
ปฏปตต
หรอไมชอบอะไรเปนอะไรอะไรคออะไรเปนอาท
๔.วรยเจตสกในกระบวนการทำงานทำกจหนาทของจตและเจตสกจะม
วรยเจตสกเปนเหมอนฟนเฟองเกดขนประกอบเขากบการทำงานของจตในแต
ละขณะแลวดบลงไป
๕.ฉนทเจตสกคอความพงพอใจทจะกระทำในทางจตใจหรอสงผลตอการ
กระทำทางกายเปนแรงขบเคลอนในการทำงานของจตทงในฝายของกศลจต
และอกศลจตเปนตน
๖.ปตเจตสกมลกษณะเอมอมใจแผซานไปในอารมณ
เจตสกประเภทตอไปกจะเปนในสวนของอกศลเจตสกเปรยบเทยบกบสง
สกปรกทมสดำสงกลนเนาเหมนและเปนไปในฝกฝายของความเลวทรามมลก-
ษณะเฉพาะตวแตงตางกนออกไปอกศลเจตสกมอยดวยกน14ชนดคอ
๑.โมหะเจตสกลกษณะของเจตสกชนดนคอสภาพความไมรตามความ
เปนจรงในปรมตถธรรม
๒.กบ๓.อหรกะและอโนตตปปะเจกตสกอหรกะคอการไมมความรสก
ละอายตอความผดบาปสวนอาโนตตปปะคอความไมเกรงกลวตอความผดบาป
หรอความไมละอายชวกลวบาปนนเอง
๔.อทธจจเจตสกเปนความไมสงบของจตมความซดสายไปตามความรสก
พอใจหรอไมพอใจแมแตความรสกเฉยๆกประกอบดวยอทธจจเจตสกทงโมหะ
อทธจจะและอโนตตปปเจตสกจะปรากฏและทำกจหนาทพรอมกนโดยไม
ปราศจากอยางใดอยางหนงรวมเรยกวาโมจตกะ
๕.
5
ปฐมบทของการศกษาพระพทธศาสนา
๕.โลภเจตสกคอสภาพของการตดของตออารมณความพนผกยอมใจตดยด
มนถอมน
๖.ทฏฐเจตสกหมายถงความเหนผดโดยความเปนของเทยงเปนสขเปนตว
ตน
๗.มานะเจตสกคอการถอตนเปนทตงถอตนเปนใหญ
๘.อสสาเจตสกเปนความอจฉารษยา
๙.มจฉรยเจตสกความตระหนหวงแหนทงในตวบคคลและวตถฯลฯ
๑๐.โทสะเจตสกความโกรธแคนขนเคองใจ
๑๑.กกกจจเจตสกความฟงซานลำคาญใจ
๑๒.ถนะเจตสกความหดหทอแท
๑๓.มทธเจตสกความงวงหงาวหาวนอน
๑๔.วจกจฉาความสงสยลงเลในธรรม
เจตสกประเภทตอไปเปนโสภณเจตสกเปรยบเทยบกบความขาวสะอาดเปน
ไปในฝกฝายของความถกตองดงามและตางกมเฉพาะตวมอยดวยกน19ชนด
๑.สทธาเจตสกคอความเชอความเลอมใสมลกษณะผองใสเปนปรากฏ
สทธาเจตสกอาจไมประกอบดวยปญญาเจตสกหรอประกอบดวยปญญาเจตสก
ขนอยกบภมจตและภมธรรมของบคคลนนๆ
๒.สตเจตสกคอการระลกรและสมผสตอสภาวะธรรมทกำลงปรากฏแตละ
ขณะทละขณะทงในทางตาหจมกลนกายใจสตสามารถทจะระลกรในลกษณะ
เฉพาะของจตและเจตสกชนดตางๆไดตามธรรมชาตโดยไมตองเรยกขานชอ
6
ปฏปตต
และสงทสำคญทสดไมไชเรองทจะไปทำสตเพอใหสตเกดขนมากๆหรอให
สตเกดขนอยางรวดเรว โดยไมรจกแมแตหนาตาของตวสต ซงในชวตประจำวน
เรารสกนกคดอยตามธรรมชาต และเผลอเพลนไปตามอารมณความรสกตางๆ
สวนสตเปนการรตวในแตละขณะทตาเหนรปหไดยนเสยงจมกรบกลนลนลม
รสกายสมผสตอความเยนรอนออนแขงไหวตงใจรสกนกคดการเจรญสตคอ
การรสก และสมผสตออารมณ อยางตรงไปตรงมา ทงทพอใจหรอไมพอใจ การ
นกคด ความวตกกงวล ความสงสยลงเล ความปลาบปลมใจ ความหวง หรอ
อะไรตางๆ เหลานการสมผสตอลกษณะเฉพาะ แตละอยาง แตละชนด ของ
อารมณความรสกทกำลงปรากฏในปจจบนขณะโดยไมตองมเจตนาไปบงคบเพง
กำหนดจดจองสภาวะธรรมกแสดงความเปนจรงของมนอยตลอดเวลาปจจยของ
การเกดขนในการเจรญสต คอการระลกร และจำสภาวะธรรมไดรวมถงอารมณ
ทกำลงกระทบ ทางอายตนะตางๆ ลวนเปนปจจยแหงการเกดขน ของสตทงสน
การเสพคน จนจตนอมไปทจะระลกรอยบอยๆเนอง ประกอบดวยสมาธ ความ
ตงมนของจต ความเผลอเพลนในอารมณลดนอยลง และจตอยกบสภาวะธรรม
มากขน ปญญารรอบลกษณะเฉพาะทปรากฏขนทาง อายตนะตางๆ โดยไม
เลอกอารมณแลวแตวาจะมสภาวะธรรมใดปรากฏ
๓.กบ๔.หรและโอตตปปะเจตสกหรเปนสภาพความอายโอตตปปะคอ
สภาพความกลวตอความผดบาปหรอทเราเรยกไปวาจตสำนก
๕.อโลภเจตสกคอสภาพไมตดของจะประจกษกโดยการมการระลกรของ
สตในแตละขณะและในขณะนนจะไมมสภาพตดของหรอเขาไปยดในอารมณแต
อยางใด
7
ปฐมบทของการศกษาพระพทธศาสนา
๖.อโทสเจตสกสภาพความไมโกรธและไมขนเคองใจ
๗.ตตรมชฌตตตาเจตสกมความเปนอเบกขาหรอเปนกลางของจตโดยไม
ซดสายไปตามอารมณตางๆ
๘.กบ๙.กายปสสทธและจตตปสสทธความสงบระงบในอารมณ
๑๐.กบ๑๑.กายลหตาและจตตลหตาสภาพความเบาจากอกศล
๑๒.กบ๑๓.กายมทตาและจตตมทตาเปนความออนโยนไมกระดางของจต
๑๔.กบ๑๕.กายกมมญญตาและจตตกมมญญตาคณสมบตควรแกงานอน
เปนกศลของจตตอการทำงานทางจตหรอกรรมฐาน
๑๖.กบ๑๗.กายชคตาและจตตชคตาความซอตรงตออารมณตามความ
เปนจรงโดยความเปนผตรงตอสภาวะธรรม
๑๘.กบ๑๙.กายปาคญญตาและจตตปาคญญตาความคลองแคลวชำนาญ
ในอารมณของจตเปนไปในทางกศล
เจตสกประเภทตอไปเปนวรตตเจตสกคอการวรตหรอเวนจากการกระทำ
ผดม๓.ชนดคอ
๑.สมมาวาจาการงดเวนจากคำพดทผดพดโกหกพดเพอเจอพดคำหยาบ
และพดยยงแตกแยก
๒.สมมากมมนตะการงดเวนจากการกระทำผดดวยกายงดเวนจากการฃ
ลกทรพยฆาสตวประพฤตผดในกามเปนตน
๓.สมมาอาชวะการงดเวนจากอาชพทเปนทจรต
วรตตเจตสกจดเปนประเภทของศล
8
ปฏปตต
เจตสกกลมตอไปคออปมญญาเจตสกหรอเจตสกทมความมงมาดปราถนา
ดตอกนโดยเจตสกกลมนมสมมตบญญตหรอสตวบคคลเปนอารมณประกอบ
ดวย
๑.กรณาเจตสกความเออเฟอเกอกลดวยจตเมตตา
๒.มทตาเจตสกความพลอยยนดตอผอนไมอจฉามงราย
และสดทายปญญนทรยเจตสกหรอปญญาเจตสกอาจมการกลาวถงปญ-
ญากนโดยหลายนยยะหรอโดยตางระดบแตปญญาเจตสกคอปญญาเจตสก
เปนสมมาทฏฐในอรยมรรคองค๘คอสภาพความรแจงรรอบตอปรมตถ-
ธรรมตามความเปนจรงและเหตปจจยในการเกดขนของปญญาเจตสกคอการ
สดบในพระสทธรรมและพจารณาโดยแยบคลาย(โยนโสมนสการ)โดยมสภาวะ
ธรรมรองรบเปนความรเชงประจกษทจะนำไปสความรโดยประจกษเปนตว
ปฏปตตคอการรเฉพาะถงเฉพาะตอลกษณะวเศษณลกษณะโดยความเปนสา-
มญลกษณะแลวกาวขนสวปสนาภมตามลำดบถาปราศจากซงการถงเฉพาะ
หรอปฏปตในปรมตถธรรมปญญากจะเปนเพยงแคขนการฟงหรอขนคด
พจารณาหาไชปญญาเจตสกทเปนสมมาทฏฐไดแตอยางใด
ทกลาวมาทงหมดกจะเปนในเรองของขนธ๕โดยนยยะของเจตสก๕๒
โดยสงเขปไวพอเปนทเขาใจตอการปฏปตตคอถงเฉพาะหรอสมผสตอตวปรมต
ถธรรมโดยประจกษในแตละวาระแตละขณะของจตในชวตประจำวนทกำลงปรา
กฏอยทนและเดยวนโดยมสตเรมระลกรในพฤตของจตทางอายตนะตางๆทละ
อยางทละขณะทงในทางตาหจมกลนกายใจเพอเปนการแรกเรมในการ
ศกษาและปฏบตธรรมในทางพทธศาสนาอยางถกตรงโดยการประจกษแจง
9
ปฐมบทของการศกษาพระพทธศาสนา
ดวยตนเองโดยไมตองไปเพอเชอตอการตความของใครและนำมาสขอถงเถยง
กนโดยไมรจบ
ขอจบบทความเรองปฏปตต
ปฐมบทของการศกษาพทธศาสนาไวแตเพยงเทาน
และขอความเจรญในธรรมจงมแดทาน
จากใจ..ถงใจโยคาวจร...
ธรรมะกบชวตwww.facebook.com/dhammazone
10