Click here to load reader
Upload
deeps
View
280
Download
48
Embed Size (px)
Citation preview
DRAVYAGUNA HASTAMALAKA
Dr. Deepti Patil
04/07/2023 Dravyaguna Hastamalaka 2
INTRODUCTION
• Author: Vaidya Banawari Lal Mishraprofessor, National Institute of
Ayurveda Jaipur• Forwarded by: Shri Viswanath Diwedi• Editior: Vaidya Santosh Kumar Sharma• Publication:Chaukamba Publication, Varanasi,
4th Edn, 2004
04/07/2023 Dravyaguna Hastamalaka 3
CONTENT OF THE BOOK
• Divided into two KHANDAS
• Prathama khanda & Dwitiya khanda
• References
• Hindi name & latine name index in the last.
04/07/2023 Dravyaguna Hastamalaka 4
PRATHAMA KHANDA • Contains 12 chapters
Dravyaguna parichaya vignaneeya
• Explanation of sapta padhartas in separate chapters like:
1. Dravya Vignaneeya
2. Guna Vignaneeya
3. Rasa Vignaneeya
4. Vipaka Vignaneeya
5. Virya Vignaneeya
04/07/2023 Dravyaguna Hastamalaka 5
Cont……
6. Prabhava vignaneeya
7. Karma Vignaneeya
8. Dravya vargeekarana like Aakruti sadharmya gana,
Guna sadharmya gana, Karma sadharmya gana, Jaati
sadharmya gana etc.
9. Parishista
10.Dravya Pareekshana Vidhi
11.Dravyaguna itihasa vignaneeya.
04/07/2023 Dravyaguna Hastamalaka 6
1. DRAVYAGUNA PARICHAYA
1. Prakruti vignana
2. Guna vignana
3. Prabhava vignana
4. Desha vignana
5. Sangraha eva samskarana vignana
04/07/2023 Dravyaguna Hastamalaka 7
6. Samskara vignana
7. Matra vignana
8. Oushadha vignana
9. Dravyaguna vignana prayojana &
pradhanyata
04/07/2023 Dravyaguna Hastamalaka 8
DRAVYA VIGNANA 1. Dravya utpatti, lakshana,
2. Role of panchamahaboota in dravya utpatti,
3. Dravya vargeekarana
4. Charakokta vargeekarana
5. Susrutokta vargeekarana
6. Oushadatva nirupana of dravya
7. Dravya pradhanyata
04/07/2023 Dravyaguna Hastamalaka 9
GUNA VIGNANA
• Guna utpatti• Guna lakshana• Guna vargeekarana• Guna sankya
04/07/2023 Dravyaguna Hastamalaka 10
RASA VIGNANA
1. Rasa utpatti, lakshana, sankya, 2. Panchamahaboota & rasotpatti3. Rtuanusara rasotpatti4. Mahaboota pradhana nirnaya 5. Rasajnanotpalabdi6. Rasa & Anurasa7. Rasavargeekarana & gunataratamatva8. Rasa karma & atisevanajanya vikara.
04/07/2023 Dravyaguna Hastamalaka 11
VIPAKA VIGNANA
1. Vipaka utpatti, lakshana, avasthapaka, 2. Avastha paka & nishta paka3. Vipaka prakara4. Taratama swaroopa of vipaka5. Vipaka upalabdi6. Vipaka gunakarma7. Vipaka pradhanyata.
04/07/2023 Dravyaguna Hastamalaka 12
VIRYA VIGNANA
1. Virya utpatti, 2. Nirukti, 3. Lakshana, 4. Guna virya vada5. Virya swaroopa &6. Different vadas
04/07/2023 Dravyaguna Hastamalaka 13
PRABHAVA VIGNANA
• Prabhava utpatti, lakshana, swaroopa, with examples,
• Samana pratyarabda dravya• Vichitra pratyarabda dravya• Prakruti samasamaveta• Vikruti vishama samaveta etc
04/07/2023 Dravyaguna Hastamalaka 14
KARMA VIGNANA
• Karma utpatti, • Karma lakshana• Dravya karmukata in shareera• Individual karma explanation
04/07/2023 Dravyaguna Hastamalaka 15
DRAVYA VARGEEKARANA
• Aakruti sadharmya gana• Guna sadharmya gana• Karma sadharmya gana• Jaaati sadharmya gana• Prasiddi sadharmya gana• Visha varga• Dugda varga• Ikshu varga etc.
04/07/2023 Dravyaguna Hastamalaka 16
PARISHISTA
1. Dravya namakarana
2. Dravya sangrahana vidhi
3. Dravya samrakshana eva bheshajaghara
4. Dravya shodana vidhi
5. Mana paribhasha
04/07/2023 Dravyaguna Hastamalaka 17
Cont…6. Mana vidhi
7. Anupana prakarana
8. Oushadha sevana kala
9. Vishopavisha dravya shodhana
10.Oushadha matra vinishya
04/07/2023 Dravyaguna Hastamalaka 18
Cont…
11.Oushadhi pradhana marga
12.Virudda oushada samyoga
13.Virudda dravya sevana janya vikara
14.Pratinidhi dravya prakarana.
04/07/2023 Dravyaguna Hastamalaka 19
DRAVYA PAREEKSHANA
• Keshara • Hingu • Guggulu • Karpura• Kampillaka• Nagakeshara• Madhu• Vidanga
• Vamshalochana• Yastimadhu • Kusta• Jayapala• Krushna jeeraka etc
04/07/2023 Dravyaguna Hastamalaka 20
DRAVYAGUNA ITHIHASA
• Dravyaguna in vedas
• Dravyaguna in samhitas
• Dravyaguna in nighantus
• Dravyaguna in other ayurvedic books etc.
04/07/2023 Dravyaguna Hastamalaka 21
DWITIYA KHANDA
• Explained 350 udbida dravyas, • Divided under respective families, • Explained nearly about 28 family features or
characters with diagram• Explained21 jangama dravyas.• Detail description of officinal part of the plant
has been explained which helps in identifying the genuine drug.
04/07/2023 Dravyaguna Hastamalaka 22
REFERENCES
• Charaka Samhita
• Susruta Samhita
• Astanga Samgraha
• Sharangadhara Samhita With Adamalla Teeka
• Bhavaprakasha Nighantu
• Chakrapani Datta
04/07/2023 Dravyaguna Hastamalaka 23
Cont….• Yogaratnakara• Dalhana • Rasa Vaisheshika Sutra• Arunadatta Commentary• Raja Nighantu • Vanoushadi Nidharshika• Nighantu Adarsha• Vedo Me Dravyaguna Etc.
04/07/2023 Dravyaguna Hastamalaka 24
THANK YOU