Deze zomeruitgave van HeerlijkHeden opent met … belangstellenden kijken en het enthousiasme van toen leek te herleven toen we dit voorjaar een oproep deden met de vraag om herinneringen

HeerlijkHedenTijdschrift over de geschiedenis van

Heemstede en Bennebroek

Jaargang 39 – zomer 2012 – nummer 153

Deze zomeruitgave van HeerlijkHeden opent met de Wereld Jamboree. Het is dit jaar 75 jaar geleden dat padvinders uit 54 landen hun tenten opsloegen in Vogelenzang. Uit heel Nederland kwamen belangstellenden kijken en het enthousiasme van toen leek te herleven toen we dit voorjaar een oproep deden met de vraag om herinneringen. U leest er alles over in een uitgebreid artikel met veel unieke foto’s.

In het kader van het Jaar van de Buitenplaatsen kunt u in september een groot aantal Heemsteedse buitenplaatsen bezoeken. Maar er is nu al van alles te lezen, bijvoorbeeld over een achttiende-eeuwse ‘playboy’, eigenaar van twee Bennebroekse buitenplaatsen die met gestolen geld een uitbundig leven leidde. Of over de verdwenen Heemsteedse buitenplaats Valkenburg en de gebouwen en straten die ernaar genoemd zijn.

Tegenover de Hartekamp ligt de Overplaats. De afgelopen paar jaar is het achterstallig onderhoud door Landschap Noord-Holland grondig aangepakt. Alle achtergronden van de nieuwe inrichting en het herstel van cultuurhistorische elementen uit het verleden komen aan bod.

Twee andere interessante plekken in Heemstede zijn het terrein van Bronstee, met in vijf eeuwen tijd vijf heel verschillende bestemmingen, en de Algemene Begraafplaats. Wanneer kan een graf eigenlijk geruimd worden en welke graven komen juist extra in aanmerking om bewaard te blijven?

Verder in dit nummer het vervolg op de serie bijzondere glasnegatieven uit de jaren twintig en dertig en informatie over alle actuele zaken op het gebied van karakterbehoud, want er speelt heel wat in Heemstede en Bennebroek.

www.hv-hb.nl

HeerlijkHeden is het kwartaalblad van de Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek

Prijs C 4,95

De Wereld Jamboree van negentien-drie-zeven Marinus van der Grijp, de losbandige eigenaar van Middendorp en Zeerust in

Bennebroek Bronstee, vijf eeuwen, vijf bestemmingenOver rusten of ruimen - De algemene begraafplaats

in Heemstede Heemstede in beeld De Overplaats van de Hartekamp – Een cultuurhistorische parel op de

binnenduinrand De buitenplaats Valkenburg

Inhoud

heerlijkheden zomer 2012 | 1

De Wereld Jamboree van negentien-drie-zeven 3Ellen Kerkvliet

Marinus van der Grijp, de losbandige eigenaar van Middendorp en Zeerust in Bennebroek 11

Anja Kroon

Bronstee, vijf eeuwen, vijf bestemmingen 17Frans Harm

Over rusten of ruimen - De algemene begraafplaats in Heemstede 24Marc de Bruijn

Heemstede in beeld 30Klaartje Pompe

De Overplaats van de Hartekamp - Een cultuurhistorische parel op de binnenduinrand 34

Ingwer J. Bos, Arthur Schaafsma

De buitenplaats Valkenburg 40Cees Peper

Gedempte haven met enorme flat 43

Van het bestuurExcursies 44Karakterbehoud: stand van zaken zomer 2012 46Verslag voorjaarsbijeenkomst 48Vrijwilligerswerk HVHB 50Interessant in de regio 50Aanwinsten collectie HVHB en rectificaties 51

Voor uw agenda4 augustus Wandeling rondom het Huis te Bennebroek1 en 8 september Open Buitenplaatsendagen8 september Open Monumentendag, thema: Groen van toen9 oktober Excursie Archeologisch Museum Haarlem22 november Najaarsbijeenkomst, Raadhuis Heemstede, 20.00 u

Neem een kijkje op onze geheel vernieuwde website!

www.hv-hb.nl

2 | heerlijkheden zomer 2012

BestuurJaap Verschoor, voorzitterGerard Bettink, secretarisTon Bruseker, penningmeesteren ledenadministratieDaan Kerkvliet, karakterbehoudMarc de Bruijn, marketing en PRGerry Weijers-van Vugt,evenementencommissieMarloes van Buuren, redactie HeerlijkHeden

SecretariaatGerard BettinkVan Merlenlaan 402101 GE Heemstede023 528 47 [email protected]

Ledenadministratie en abonnementenTon BrusekerHagenduin 522104 AT Heemstede023 528 55 [email protected]

Redactie HeerlijkHedenMarloes van Buuren (eindred.)Frans HarmEllen Kerkvliet-van HolkAnja Kroon-van HeldenCees PeperKlaartje Pompe

RedactieadresM.L.C. van BuurenRichard Holplein 102102 EP Heemstede023 529 07 [email protected]

Werkgroep karakterbehoudMichel BakkerMartin BunnikJan ElissenDaan KerkvlietHans LuitenMartin PullemanMaarten van Voorst van Beest

EvenementencommissieJoke DondorpMarijke van Donge-LastTheo JonckbloedtTineke Mascini-MaartenseGerry Weijers-van Vugt

Historische informatieGerard BettinkVan Merlenlaan 402101 GE Heemstede023 528 47 [email protected]

Websitewww.hv-hb.nlwebmaster: Alexander [email protected]

Vormgeving HeerlijkHedenPeter Verwey Grafische Produkties bv, Heemstede

Drukwerk HeerlijkHeden Ten Brink, Meppel

Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek

Doelstelling en activiteitenHet bevorderen van kennis over en belangstelling voor de

geschiedenis van Heemstede en Bennebroek en de zorg voor het karakterbehoud van hetgeen van historische, stedenbouwkundige, architectonische en/of landschappelijke betekenis is. De vereniging

geeft het kwartaaltijdschrift HeerlijkHeden en historische publicaties uit, organiseert excursies, geeft lezingen, werkt mee aan de jaarlijkse

Open Monumentendagen en is alert op de instandhouding van karakteristieke elementen in beide gemeenten.

Lidmaatschap en abonnementenAanmelding, opzegging en adreswijziging bij de ledenadministratie of via www.hv-hb.nl. Het lidmaatschap loopt jaarlijks door, tenzij u

schriftelijk opzegt vóór 1 november.De contributie is € 18,- per jaar (of zoveel meer als u zou willen geven),

na ontvangst van een acceptgiro over te maken op banknummer 27 35 06 ten name van penningmeester HVHB, Heemstede.

Buitenlandse leden die zich nieuw aanmelden betalen een toeslag vanwege de hogere verzendkosten.

HeerlijkHedenHeerlijkHeden verschijnt vier maal per jaar. De naam van het

tijdschrift verwijst naar de heerlijkheden Heemstede en Bennebroek, die in de voorbije eeuwen onder het gezag van een ambachtsheer

stonden. De H, twee keer als hoofdletter geschreven, geeft aan dat het ook ‘heden’ nog ‘heerlijk’ is in deze plaatsen te wonen. Het silhouet achterop de omslag geeft van links naar rechts een aantal

gebouwen van Bennebroek en Heemstede weer.

heerlijkheden zomer 2012 |

De Wereld Jamboree was toentertijd in heel Nederland voorpagina-

nieuws. Want uit de hele wereld kwamen padvinders en verkenners naar ons land, om in de duinen bij Vogelenzang hun tenten op te zetten. Ze kwamen uit 54 verschillende landen, uit Finland, Schotland, Polen, Hongarije, maar ook van buiten Europa. Zelfs padvinders uit Japan, Amerika en Nederlands-Indië waren naar Vogelenzang afgereisd. Het inwonersaantal van het rustige bollen-dorp was in een klap gestegen tot ruim 28.000. Van 1 juli tot en met 9 augustus 197 was het dorp een stad, Jamboree-stad.

Het is niet verwonderlijk dat dit wereld evenement veel bekijks trok. Nederland stapte dan ook massaal in de bus, trein of op de fiets om een dagje naar Vogelenzang te gaan. De padvinde-rij was nog nooit zo populair geweest.

Veel oudere inwo-ners van Heemstede en Bennebroek kunnen zich die tien dagen in de zomer van 197 nog goed herinneren. Zij komen verderop in dit artikel aan het woord.

Verbroedering In 1910 richtte Robert Baden Powell (1857-1941), luitenant-gene-raal in het Britse leger,

de scoutingbeweging op. Om het tienjarig bestaan daarvan te vieren en om jongeren vanuit alle delen van de wereld met elkaar in contact te brengen, nam hij in 1920 het initiatief tot het houden van een wereld-wijde jongerenbijeenkomst. Hij vond het belangrijk dat de jeugd uit verschillende landen elkaars cultuur leerde kennen en hoopte dat er zo een onderlinge verbroe-dering zou ontstaan.

Dat kunnen we ook lezen in het voorwoord van de Kampgids, die elke deelnemer aan de Jamboree voor 25 cent kon aanschaffen. Daarin schrijft de chief-scout onder andere: ‘Blijf niet hangen bij je kameraden van je eigen troep, zelfs niet bij die van je eigen land. Tracht in contact te komen met een paar jongens uit andere landen en zie van hen te weten te komen, hoe het in hun land gesteld is.’

De eerste wereldjamboree werd ge-houden in Londen en trok toen al 8000 bezoekers. Sindsdien is er elke vier à vijf jaar – met uitzondering van de oorlogs-jaren – een wereldjamboree geweest. Die in Vogelenzang was nummer vijf in de rij. Eregast was Lord Baden Powell, die al die dagen samen met zijn vrouw in zijn eigen kampje op een stille plek achter het huis Teylingerbosch verbleef. Samen met koningin Wilhelmina verrichtte hij de opening.

Er kwamen nog meer hooggeplaatste gasten op bezoek, zoals prinses Juliana en prins Bernhard. Als leider van de Zweedse scouts was kroonprins Gustaaf Adolf van Zweden aanwezig. Hij over-nachtte niet bij de jongens op het terrein,

De Wereld Jamboree van negentien – drie – zeven Ellen Kerkvliet

Dit jaar is het 75 jaar geleden dat in Vogelenzang de Wereld Jamboree werd gehouden. Deze grote

internationale bijeenkomst zette niet alleen het dorp Vogelenzang, maar de hele regio op z’n kop.

Het Jamboreelied was een echte tophit, iedereen zong het mee: ‘In negentien-drie-zeven, dan zal je

wat beleven, dan komt de Jamboree in Nederland!’

De kampgids van Kees van Overzee.


de wereld jamboree van negentien – drie – zeven

maar in het gebouw van de Hollandsch Zweedse Zaad Maatschappij aan de Leidsevaart, dat later bekend werd als De Bulb. Bennebroeker Ed Heukels heeft nog een foto van de prins, staande op het bordes van de directiekamer.

Voorbereidingsdrukte Vanaf het moment dat het internationale bureau van de scouting had besloten dat de vijfde wereldjamboree in Nederland zou plaatsvinden, begon de jambo-reekoorts om zich heen te grijpen. Eerst nog had men twee terreinen op het oog: de Gooise heide en de duinen bij Vo-gelenzang. In de zomer van 196 viel de definitieve keuze op Vogelenzang.

Toen moest er in korte tijd ontzet-tend veel geregeld worden. Er kwamen affiches en brochures om zoveel mogelijk padvinders uit het eigen land enthou-siast te maken. Ansichtkaarten werden gedrukt, er kwamen speciale postzegels. De spoorwegen vergrootten het perron van station Vogelenzang-Bennebroek tot 00 meter en wijzigden de dienstrege-ling. Overal langs de weg zag je route-borden naar het jamboreeterrein, de ANWB plaatste op de wegwijzers rond Vogelenzang aparte jamboreeborden

in de kampkleuren oranje en groen. De winkels lagen vol met jamboreeartike-len. Er kwamen Delftsblauwe borden, lepeltjes, handdoeken, boekenleggers, vlaggetjes en chocoladerepen met het jamboreelogo er op. Wie het gedepo-neerde woord ‘jamboree’ op zijn koop-waar vermeldde, betaalde daarvoor de rechten aan de organisatie en hielp zo mee de kampkosten te drukken. De Rijkspostspaarbank drukte speciale spaarkaarten waarmee de jongens hun 12 gulden kampgeld stuiver voor stuiver bij elkaar konden brengen.

Uit het hele land hadden oud-padvin-ders en voortrekkers zich aangemeld om te helpen. Er moest op het kampterrein een ware stad verrijzen, met in het mid-den een markt waaraan een postkantoor, bank, restaurant, reisbureau, apotheek, een groot aantal winkels en een inter-nationaal persbureau lagen. Alle ge-bouwen werden uit hout opgetrokken. Er kwam een arena waar de scouts hun demonstraties konden geven en daar omheen tribunes met plaats voor 1.000 toeschouwers. Ook wegen, wasplaatsen, latrines, elektriciteit en toegangspoorten werden aangelegd.

Het aantal aanmeldingen uit binnen- en buitenland overtrof alle verwach-tingen, zodat een groep Nederlanders moest uitwijken naar Woestduin aan de overkant van de Vogelenzangseweg. De zeeverkenners kregen hun eigen water-kamp aan de oever van de Ringvaart, grenzend aan het landgoed van freule Arnoldine Leonie Willink. Daar konden ze hun boten afmeren, ze sliepen aan

In het gemeen-tehuis van Benne-broek lag nog een routebord. Het is meeverhuisd naar de archiefruimte van het gemeente-huis van Bloe-mendaal.

De Zweedse scouts voor ‘De Bulb’. Op het bor-des staat kroon-prins Gustaaf.



boord. Grotere boten werden ook afge-meerd in de haven van Heemstede. Te-genover de ingang van het jamboreeter-rein aan de Leidsevaart was een terrein waar kano’s, wherry’s en andere kleine bootjes op het droge konden liggen.

Vrijdag 6 augustus was de dag van de padvindsters, die overal vandaan naar Vogelenzang waren gekomen. Ze brach-ten een groet aan Lady Baden-Powell. Pas in 1987 namen meisjes voor het eerst officieel deel aan de wereldjamboree, die toen in Australië werd gehouden.

De Jamboree in cijfersOm een indruk te geven van de omvang van dit wereldevenement nog enkele cijfers. Er waren ongeveer 10.000 Neder-landse en 18.000 buitenlandse deel-nemers. Om al die monden te voeden zijn in totaal onder andere 247.000 kilo aardappelen en 199.000 kilo aan bro-den verbruikt. Met 1000 latrines en 120 douches stond het kamp bekend als de schoonste jamboree tot dan toe. Per dag werden vanaf het terrein 50.000 kaarten of brieven naar het thuisfront verstuurd. Op het station Vogelenzang-Bennebroek krioelde het dagelijks van komende en gaande reizigers, dat waren er alleen al op zondag 8 augustus 80.000. Auto’s reden er echter nog nauwelijks, zo blijkt uit de cijfers. Per dag waren dat er 25, op spitsdagen 40(!). .100 deelnemers uit 5 l

In negentien-drie-zevenAls gevraagd wordt naar herinneringen aan de Vogelenzangse wereldjambo-ree, begint bijna iedereen spontaan de eerste regel van het lied te zingen. Het

lied, geschreven en gecomponeerd door Jan Schaap, was in de zomer van 197 dagelijks op de radio te horen, maar werd jaren daarna nog steeds gezongen. Mevrouw Elly Weijers-Arink uit de Es-doornlaan in Heemstede vertelt: ‘Toen ik zo’n jaar of vier, vijf was zong mijn vader het vaak met mij. Ik ben van 198, dus dat was toch al een hele tijd na de Jam-boree. We maakten er een hele act van. Bij het refrein moest ik altijd heel hard roepen: jee – aa – em – bee – oo – er – ie – ie en dan riepen we samen keihard: Jamborie-rie-rie!! Bij rie-rie gingen we achter mijn moeder aan, want die heette Rie. Zij verstopte zich dan lacherig ach-ter de bank als ze ons aan zag komen. Bij de laatste zin: We zijn verkenners van B.-P., keken we weer heel plechtig. Waarom dat liedje altijd bij mijn vader is blijven hangen? Geen idee, maar we heb-ben er veel plezier aan beleefd.’

Ook Lia Bus (80 jaar) uit de Van ’t Hoffstraat in Heemstede heeft mooie herinneringen aan het lied. ‘De bakkers- en slagersjongens op de fiets zongen het, draaiorgels speelden het. Ik ken er nog hele stukken van uit mijn hoofd.’

Handtekeningen Het vragen van een handtekening aan de buitenlandse deelnemers was een ware rage. In die tijd was het al heel uitzon-derlijk als je, zeker als twaalf- of zestien-jarige, over de landsgrens was geweest. Het horen van al die vreemde talen, het zien van vreemde uitdossingen (Schotten met rokken aan, Polen met zwarte capes) of van mensen met een andere huids-kleur was al helemaal bijzonder. In het kampgidsje waren zelfs tien bladzijden gereserveerd voor het verzamelen van handtekeningen.

Kees van Overzee (87 jaar), Benne-broek, heeft zijn kampgids nog bewaard. Hij woonde toentertijd in Heemstede en was welp bij de Haarlemse scouting-groep Die Tweede Haerlem. Zijn groep sliep niet op het kampterrein maar in een school aan het Haarlemse Bolwerk. Elke dag gingen de welpen met de bus naar Vogelenzang. Hij weet nog goed



hoe ook hij probeerde zoveel mogelijk handtekeningen bij elkaar te krijgen. ‘Je sprak natuurlijk geen woord bui-tenlands, maar als je met je gids en een potlood naar iemand toeging, was dat duidelijk genoeg. Mijn vader had me ge-leerd dat ik ‘signature’ moest zeggen. Ik heb handtekeningen van Finnen, Schot-ten, zelfs van mensen uit Siam en China. Je kon het wel niet lezen, maar je had ‘m. Die kon je dan later trots aan je vriendjes op school laten zien.’

Soms werd het gekrabbel de buiten-landse scouts wel eens te veel, want niet alleen de deelnemers aan het kamp, maar ook heel veel dagjesmensen liepen met potlood en papier over het kamp-terrein. Zelfs de Eerste Heemsteedsche Courant van 5 augustus 197 besteedde er aandacht aan. Daarin stond te lezen: ‘Ja, die handtekeningen! Wanneer zullen de Hollandse vaders en moeders eens zo wijs worden, hun kinderen geen boekjes en potloden meer mee te geven naar de Jamboree, om er iedere vreemdeling mee lastig te vallen.’

Dagjesmensen Uit het hele land kwamen dagelijks bezoekers naar Vogelenzang. De

Heemsteedse Lia Bus woonde in 197 in Dordrecht. Ze vertelt: ‘De Jamboree was een nationale gebeurtenis en mijn vader vond dat we daar heen zouden gaan. Met de stoomtrein. We gingen dwars door Rotterdam, over de spoorbruggen en dan zo door het groene landschap naar het noorden. Wat een belevenis. Nooit vergeet ik de aankomst in Vogelenzang,

Jamboree liedIn negentien-drie-zeven, dan zal je wat belevendan komt de Jamboree in Nederland.Dan staat uit alle landen, van alle rang en standen,de jeugd van blank en bruin hier hand en hand.Dan zingen scouts uit Labrador, Japan en Alkmaarop ‘t Nederlandsche grondgebied heel vroolijk met elkaar!

Refrein:Jamboree, Jamboree, J-A-M-B-O-R-E-E, Jamboree-ree-reeJamboree, Jamboree, wij zijn verkenners van B.-P.

De Schotten dragen rokken, de Polen wandelstokken,Hongaren hebben pluimen op hun hoed.Amerika een rijbroek, Britsch Indië een hoofddoek,de Zweden staan die witte mutsen goed!Maar allen dragen in hun hart het groote ideaaldat niet afhankelijk is van ras, van land of stand of taal. (Refrein)

Geert Hendrik van Dongen, een Amsterdamse jongen,met peenhaar en veel sproeten op ’t gelaat,zoekt in dit groote leger een ras-wasch-echte negerals trouwe bondgenoot en kameraad.Geert sprak geen woordje Engelsch, Jim misschien een stuk of vierToch ruilden ze van alles en ze hadden dik plezier. (Refrein)

De wereld is vol broodnijd, vandaar dat men zich dood strijdt;we raken steeds maar dieper in ’t moeras.Een jeugdbond aller volken zal metterdaad vertolkendat aan de jeugd een betere toekomst wasDe wereldbond van Padvinders stuurt daar bewust op aan;het spreekwoord zegt nog altijd: ‘Jong geleerd is oud ge-daan.’ (Refrein)

Enkele hand-tekeningen uit de kampgids van Kees van Overzee.



het stationnetje maakte veel indruk op mij. Ik vond het zo ongelooflijk mooi en dat vind ik nog steeds. We gingen naar een welpenspel waar mijn twee neefjes aan meededen. Daarna bezochten we het kamp en keken onze ogen uit. Zomaar wonen in een tent en alles zelf maken van stokken en touw! Bij de padvinders uit Brits-Indië kreeg ik het te kwaad. Ze waren donker, droegen een tulband en keken met hun donkere ogen dwars door me heen. Ik dook weg bij mijn moeder en dat gaf die lui weer dikke pret. We kochten wat souvenirs, zoals een theele-peltje. Ik kreeg ook een padvinderspopje, dat heb ik nog steeds.’

Voor 1 cent per kilometerOp hun beurt trokken de deelnemers aan het kamp er dagelijks op uit, om wat van Nederland te zien. In de Leidsevaart, tussen de Centenbrug en het station Vo-gelenzang, verhuurde de oom van Bert van der Meij uit Vogelenzang roeibootjes aan de padvinders. ‘Mijn oom Gerard van der Meij was bloemenhandelaar in Bennebroek en woonde aan de Reek. Ie-dereen had daar een klein bootje en die mocht hij tijdens de jamboreedagen alle-maal lenen. Door de Bennebroekervaart

bracht hij ze naar de Leidsevaart en zo had hij daar een leuke bijverdienste.’Wie zijn uniform aan had met daarop het insigne van de Jamboree, mocht voor 1 cent per kilometer met de trein reizen. Daar maakten de scouts dan ook volop gebruik van, steden als Amsterdam of Den Haag kregen te maken met een ware invasie van buitenlandse gasten.Anderen gingen te voet, zoals dat een ware padvinder betaamt! Ze liepen naar de Ringvaart om te kijken naar de zeilwedstrijden van de zeeverkenners. Ze gingen naar het strand of naar Haarlem, waar het in die dagen wemelde van de buitenlandse gasten. Aardig is in dit ver-band de anekdote over het optreden van de broers Jan en Godfried Bomans. Jan Bomans, toen 22 jaar, kwam net terug van een vakantie in de Franse Alpen, waar hij een maand lang had rondge-zworven. Hij was bruinverbrand, had zich al die tijd niet geschoren en werd daarom al gauw aangezien als jambo-reeganger uit een ver land. Dat nodigde uit tot de volgende grap. Gekleed in een kampeerbroek, een fez op zijn hoofd met daaronder een afhangende zakdoek te-gen de hitte, liep hij samen met Godfried richting Haarlem. Onderweg werd hem meerdere keren om een handtekening



gevraagd. Jan deed zich voor als de prins van Djibouti en bezocht de afdeling Perzische tapijten van Vroom en Drees-mann. Hij liet de verkoper weten de kwaliteit van de kleden maar niks te vin-den, hij was in zijn land beter gewend!

Sjorringen, kampvuur en je potje kokenNatuurlijk laat je als padvinders aan elkaar zien waar je goed in bent. Zoals het bouwen van bruggen en torens van palen en touw. Geen spijker kwam er aan te pas. Oud-Heemstedenaar Martin Kra-mer (88 jaar) weet nog goed hoe hij met zijn vrienden van de Stanislausgroep (verkenners van de St. Bavoparochie in Heemstede) een metershoge toren bouwde. ‘Je gebruikte kruissjorringen en diagonaalsjorringen. Reken maar dat het een stevig bouwwerk werd. Die knopen, daar had je eindeloos op geoefend.’ Padvinders uit Nederlands-Indië had-den per schip een grote partij bamboe meegenomen. Daarmee bouwden ze een Pendopo, een bamboehuis waarin ze een tentoonstelling van Indische gebruiks-voorwerpen hadden ingericht. Wie aan padvinders denkt, denkt ook meteen aan het stoken van kampvuren.

Dat gebeurde dan ook dagelijks. Som-mige vuren waren immens groot, waar je met een paar honderd man omheen kon zitten. Willem Barnaart, eigenaar van het Huis te Vogelenzang en de terreinen van de Jamboree, hield aan de verkoop van takkenbossen en hout zoveel geld over dat hij daarvan elektriciteit liet aanleggen in de woningen van zijn personeel. Heemste-denaar Co Peeperkorn (89 jaar) kan zich nog een groot kampvuur herinneren waarbij een Hongaar met zijn enthousi-asme iedereen aan het zingen kreeg. ‘Die sfeer was zo fantastisch, dat vergeet ik nooit meer. Je hielp elkaar, je keek niet naar rangen, standen of huidskleur.’

Slapen deden de jongens op strozak-ken. ‘Maar de Amerikanen hadden veld-bedden, dat vonden we toch zo bijzon-der’, weet Peeperkorn zich te herinneren.

De jongens moesten hun eigen potje koken, onder leiding van hun akela of hopman. Ted Roozen (92 jaar) uit de Oude Posthuisstraat weet nog goed hoe dat ging: ‘Eerst legde je een rijtje stenen neer. Daartussen maakte je een houtvuur en daar bovenop kwam een ijzeren rooster. De pannen smeerden we van te voren aan de buitenkant in met groene zeep, dan kon je ze later beter schoonmaken.’ In de kampgids stond van dag tot dag het menu vermeld, met de bereidingswijze er bij. Meestal was het Hollandse kost als hutspot, sperzie-boontjes, aardappelen, varkenslapjes en griesmeelpudding. De Indische bezoe-kers konden in plaats van aardappelen ook rijst krijgen.

Op zaterdag 1 juli bijvoorbeeld stond er andijvie op het menu. Recept: ‘Maak de andijvie schoon, door er de buitenste bladeren en de stronk af te snijden, snijd ze in stukjes, wasch ze, totdat er geen zand meer in is. Zet ze op met aanhang-water en wat zout; laat ze een uur koken, giet ze af en stoof ze dan een kwartier in een sausje van bloem, boter, melk en wat andijvienat.’ Peeperkorn: ‘Je snapt, er ging wel eens iets mis en er brandde wel eens iets aan. Het vlees wat soms zo keihard dat het onder het snijden van je bord af schoot. Maar het smaakte ons er niet minder om.’

Het insigne van Co Peeperkorn.

Jan Bomans, hier gefotografeerd door de vaste fotograaf in de Haarlemmerhout, liep als ‘de prins van Djibouti’ door Haarlem.



Vreedzaam Zelfs na 75 jaar denken de vroegere ‘verkenners van B.-P.’ nog met veel plezier terug aan de Wereld Jamboree in Vogelenzang.

Kramer: ‘Het onbevangen samenzijn, gewoon lekker in de buitenlucht wat spelen, hutten bouwen, vuurtje stoken, dat vond ik zo fijn.’

Van Overzee: ‘Die gemeenschappe-lijkheid, dat is me van de Jamboree het meeste bijgebleven. Je had zoveel natio-naliteiten door elkaar en toch ging het er vreedzaam aan toe.’

Peeperkorn: ‘Wat had je in die tijd als jongen? Je kon op zaterdagmiddag een potje voetbal spelen, dat was het dan wel. Bij de padvinderij kon je met zijn allen in de vrije natuur bezig zijn. En je deed alles samen, dat was het mooie.’

Roozen: ‘Je had allemaal je verkenners-belofte afgelegd waarin je zegt elkaar te helpen waar dat kan. Dat deden we ook, je vertrouwde elkaar.’

Nog enkele foto’sOp onze vraag naar herinneringen aan de Wereld Jamboree 197 zijn meerdere reacties binnengekomen. Heel veel dank hiervoor. Wat een indruk moet dat evenement in die tijd gemaakt hebben om er, zelfs 75 jaar na dato, nog over te kunnen vertellen! Verschillende mensen haalden spontaan hun fotoalbum tevoor-schijn en gaven ons een foto te leen. We laten er hieronder graag een paar zien zien en in de bijlage op onze website vindt u er nog meer.

Lia Bus als zesjarig meisje met haar broertje bij de padvinders uit Brits Indië. Ze is bang voor hun ‘donkere ogen’ en duikt weg bij haar moeder.

Links Amalia van Deursen-Jansen (dochter van jachtop-ziener Toon Jansen uit het Zwarteveld en van Keetje Rolvers van het ‘eiland van Rolvers’) met dochter Riet.

Ted Roozen fotografeerde de verkenners uit zijn groep.



Petra, Truce en Eugenie Pompe, destijds wonend in de Hortensialaan, Heemstede, tussen de buitenlandse padvinders.

Linksonder Kees van Overzee als welp.

Ted Roozen met een verken-ner uit Armenië.

Informatie op internetOp internet is heel veel informatie over de Wereld Jamboree te vinden. Het Jamboreelied is te beluisteren op www.kelpin.nl/fred/artikelen/jamboreelied197.wma Er is zelfs een filmpje te zien van een groep jongens die in de stromende regen langs de Herenweg naar Vogelenzang lopen. (archive.org/details/filmcollectief-09-095)

Ook de moeite waard: http://nl.scoutwiki.org/Wereldjamboree en http://dorpvogelenzang.nl/pagina/Jamboree/10/8/28/

Van 0 juli tot 9 augustus 2012 is in De Voghelsanck, Vogelenzang een tentoonstelling over de Wereld Jamboree van 197. Zie de rubriek ‘Interessant in de regio’.

BronnenKampgids van de Wereld Jamboree 197, uitgegeven door het hoofdkwartier van de 5de jamboree.Ton Koot, Jamboreelogboek 197, Haarlem 197.Jan Bomans, Godfried achteraf bekeken, Centripress Bussum 1978.J.H. van der Steen, 75 jaar scouting in Nederland, Zalt-bommel 1985.J.H. van der Steen, De Wereld Jamboree van 197, Zalt-bommel 1987.


Veel eigenaren van buitenplaatsen behoren tot prominente families.

Van Lennep, Willink, Van Verschuer, het zijn bekende namen. Toch is het aar-dig om ook eens een onbekende eigenaar te belichten, zeker als het zo’n spraak-makende figuur is als Marinus van der Grijp. Deze eigenaar van Middendorp en Zeerust zal het gesprek van de dag zijn geweest rond 172 in Bennebroek en ver daarbuiten. Wat was hij voor iemand?

Marinus van der Grijp kwam uit een familie van kooplieden die nauwe ban-den had met de Verenigde Oost-Indische Compagnie. Zijn overgrootmoeder, Eva

Ment (1606-1652), was weduwe van Jan Pietersz Coen, voordat zij met Marinus Louwissen van Bergen trouwde, die voor de VOC opperhoofd van de handels-post in Birma was. Haar zoon Michiel Louis, met belangen in de West-Indische Compagnie, noemde zich Van Bergen van der Grijp. Diens zoon Henricus, de vader van Marinus, was onderkoopman voor de VOC.

Van der Grijp groeide dus op in een van de welvarende koopmansfami-lies, die hun verworven kapitaal deels belegden in buitenhuizen. Een buiten-plaats was een belangrijk statussymbool.

Marinus van der Grijp, de losbandige eigenaar van Midden-dorp en Zeerust in Bennebroek Anja Kroon

Op de huidige Geitenwei in Bennebroek was vanaf 1654 een buitenplaats gevestigd, die later de

toepasselijke naam Middendorp kreeg. In 1890, tussen kerst en nieuwjaar, verwoestte een hevige

brand het huis. De tuinmanswoning, het koetshuis en de stallen zijn later afgebroken. Tegenwoordig

doet het terrein dienst als parkeerplaats en evenemententerrein.

Het weiland achter de Neder-lands Hervormde Kerk dat deel uitmaakte van het grondgebied van Zeerust, dat links van de kerk lag en Middendorp dat aan de rechter-kant lag. Foto van ± 1975.


Marinus’ peetoom, ook een Marinus van der Grijp, verdiende in Amsterdam veel geld met het ambt van postmeester op Hamburg. Oom Marinus was eigenaar van een buitenplaats, die hij de toepas-selijke naam Grijpestein gaf, maar die later bekend werd als Oosterduin. Dit buiten lag bij de huidige Grijpensteinweg in Haarlem.

Een buitenplaats en een hofstede in BennebroekMarinus van der Grijp Hendriksz werd geboren in 1711 in Hoorn. Toen hij ongeveer 16 jaar oud was, werd hij aangesteld als weesmeester en eerste klerk bij de Weeskamer in Amsterdam. De Weeskamer was een instantie, die het geld en de goederen van de vele wees-kinderen moest beheren. Marinus bleek zijn functie met grote ‘vigilantie’, ofwel waakzaamheid, te vervullen.

De jonge klerk maakte haast met het leven en trouwde in 170 op 19-jarige leef-tijd met Gijsberta Geertruida Triebier. Het jonge paar ging in een fraai Am-sterdams huis wonen op de Herengracht bij de Reguliersgracht. In juni 171 werd hun eerste zoon in Amsterdam gedoopt. Zocht de prille vader gezonde buiten-lucht voor zijn zoon of wilde hij zich een statussymbool aanmeten? Hoe dan ook, hij liet zijn oog laten vallen op de Bennebroekse buitenplaats Middendorp. Een aantal weken na de geboorte van zoon Hendrik kocht Marinus dit buiten

van Hendrik Stokmans. Hij betaalde er 75 gulden voor. Middendorp was een vrij kleine buitenplaats aan de Binnen-weg, tussen de Hervormde Kerk en de Roohellerzandvaart. Hij bestond vanaf 1654.In het voorjaar van 172 kocht Van der Grijp ook de hofstede Zeerust, die wel De Uijtvlugt genoemd werd en die ten noorden van de kerk aan de Binnen-weg lag. Tevens kocht hij een naastgele-gen boomgaard met de naam Hekkeveld. Voor Zeerust betaalde hij 2500 gulden aan de Amsterdamse koopman Stepha-nus Opterbeek. De Uijtvlugt, oorspron-kelijk een kleerblekerij, was voor 1722 een buitentje geworden. In dat jaar werd Adriaan Plooij, een kapitein ter zee, eige-naar. Hij veranderde de naam in Zeerust.

Kaart uit 1696, ten tijde van eigenaar Ds. Samuel Gruterus. In het midden van links naar rechts de Bennebroeker-laan.

Kadasterkaart uit 1821. 119, 120 en 121: Middendorp, 130: NH kerk, 165: het hoofdhuis van Huis te Benne-broek.

marinus van der grijp



Hekkeveld was ook een kleerblekerij geweest, maar in 172 werd het verkocht als boomgaard.

Marinus had nu een flink terrein in bezit en na het dempen van een sloot tussen Middendorp en Zeerust kon hij achter de kerk en het kerkhof om, van de ene naar de andere buitenplaats gaan.

Een losbandig levenMarinus had drie geldverslindende liefhebberijen: paarden, honden en vrouwen. Hij had in zijn stallen in Amsterdam en Bennebroek wel twintig paarden staan. Soms gaf hij 1500 gulden uit voor een paard, waarna hij het voor een schijntje of zelfs voor niets weer weg deed. De jonge man zal zeker opzien hebben gebaard als hij, bepruikt en wel, op een van zijn paarden zat. Gekleed in een rode rok, de voeten in zilveren stijgbeugels en het paard bedekt met een geel fluwelen met zilver versierd kleed. Of wanneer hij ‘s winters met zijn vrienden in drie vergulde arrensleden uit rijden ging, de paarden ingespan-nen met blauwe en gele leren tuigen met bellen en de leidsels met zilverkleurige kwasten versierd. Zijn jachthonden, die hij met massieve zilveren koppels aan el-kaar koppelde, hield hij op Middendorp: haashonden, konijnhonden, patrijshon-den, kleine tashonden, jonge brakken en een gele bulhond. In 172 waren het er zeventien, Ook hield hij er één, twee of soms wel drie meisjes voor zijn plezier op na, maar of die ook op Middendorp verbleven is niet bekend. Marinus leefde er lustig op los.

Schone schijnHet leek of Van der Grijp een lucratieve baan had gevonden als eerste klerk van de Weeskamer, maar de werkelijkheid was minder fraai. In het najaar van 172 kwam een enorme fraude aan het licht. De klerk bleek bijna 180.000 gulden ver-duisterd te hebben. Hij had de sleutels van de weeskamerkas na laten maken en in de boeken de bedragen aangepast. Al die jaren had hij nooit verzuimd en

bij controles zorgde hij ervoor altijd zelf aanwezig te zijn.

Toen de weesmeesters een onderzoek instelden naar de verduistering, vond Marinus het raadzaam om met de noor-derzon te vertrekken. Al het mogelijke werd gedaan om hem op te sporen. Een Amsterdamse bode ging per sjees naar Bennebroek, omdat men hoopte dat hij zich daar op een van zijn buitenplaatsen verborgen hield. Dit was helaas niet zo. Er werden plakkaten aangeplakt waarin Van der Grijp werd opgeroepen zich te melden en de schout van Amsterdam stuurde een 74 jaar oude, zeer ervaren ruiter op pad om hem op te sporen. Helaas lukte het deze ook niet om de voortvluchtige te vinden, hoewel hij zijn uiterste best had gedaan, zozeer zelfs dat zijn paard van vermoeidheid was gestor-ven. Marinus was gevlucht met medene-ming van zoveel mogelijk kostbaarhe-den. Geld, maar ook de juwelen van zijn jonge vrouw die hij, met inmiddels twee kleine kinderen, achterliet.

Dat hij niet alleen de weesmeesters om zijn vinger had gewonden, maar ook in Bennebroek de mensen voor zich innam, blijkt uit een notariële akte uit 17. Hierin verklaart landmeter Christiaen Gebhard, dat hij in de trekschuit van Haarlem naar Amsterdam gesproken had met rent-meester Van der Poel uit Bennebroek. Deze laatste had Van der Grijp toestem-ming gegeven om van een stuk duin zand af te graven om drie kleine slootjes te dempen. Dit duin was echter eigendom

1696, de Her-vormde kerk met daarnaast Mid-dendorp.



van de heer Clifford van de Hartekamp. Van der Poel was met Marinus over-eengekomen om dit niet aan Clifford, te melden, omdat hij Van der Grijp een ple-zier wilde doen en Clifford er toch geen schade van ondervond.

Al eerder, een paar dagen na de aan-koop van Middendorp, was een conflict ontstaan waarover de Vrouwe van Ben-nebroek opheldering verzocht. Marinus liet, voortvarend als hij was, de houten schutting langs zijn terrein vervangen door een stenen muur en een nieuwe beschoeiing aan de waterkant maken. Om de muur te kunnen bouwen had hij de wortels van drie lindenbomen aan de openbare weg laten afhakken en dat was natuurlijk niet onopgemerkt gebleven. Het aanzien van Midden-

dorp en ZeerustVan Middendorp en Zeerust zijn geen af-beeldingen bekend. Gelukkig valt uit de boedelbeschrijving, die de Bennebroekse schout in 172 na de vlucht maakte, wel op te maken hoe de buitenplaatsen eruit gezien moeten hebben.

Middendorp was de grootste van de twee. Het herenhuis had op de beneden-verdieping een oude en een nieuwe keu-ken. Naast de oude keuken bevond zich een behangen kamer. Er was nog een kamer en ook een portaal. Op de eerste verdieping was een gang met daaraan een kinderkamer en drie slaapkamers. Boven de nieuwe keuken bevond zich ook een kamer, wat doet vermoeden dat de nieuwe keuken aangebouwd was. Ook was er een zolder met daarboven een vliering. Onder het huis bevonden zich een wijn- en een bierkelder.

Buiten aan de vaartkant stond een tuinmanswoning. Verder waren er een paardenstal en zolder en een koetshuis. Ook waren er hondenhokken, hokken

’t Amsterdamsch hoerdom: behel-zende de listen en streeken, daar zich de hoeren en hoere-waardinnen van dienen ; benevens der zelver maniere van leeven, dwaaze bygelovigheden, en in ‘t algemeen alles ‘t geen by dese juffers in gebruik is.’ Het boekje verscheen in 1681.

Deze Turkse tent geeft een indruk van het ledikant dat Van der Grijp op Mid-dendorp had.



voor eenden en kippen en een moestuin. Uit latere beschrijvingen is bekend dat

vanaf de ingang aan de Binnenweg een oprijlaan naar het huis voerde, dat achter op het perceel gebouwd was.

Zeerust was echter maar een kleine hofstede. Er was sprake van een keuken, een ‘oranjekamer’ voor sinaasappel-boompjes en andere subtropische plan-ten, twee zijkamers en een zolder. Op het terrein was een stal.

De boedelbeschrijving geeft ook een goed beeld van de zaken die op Mid-dendorp waren achtergebleven. Buiten verbleven nog de jachthonden, eenden en duiven. Binnen waren veel kasten en laden leeg. Het was eind november, de familie was in de herfst natuurlijk weer naar Amsterdam terug. Vrijwel alle kostbaarheden waren verdwenen, de dagelijkse zaken waren achterge-bleven. Potten en pannen, serviesgoed, hier een schaaltje amandelen, daar een beetje bruine suiker, een bosje wortelen, een mandje verrotte peren, een paar rode muilen. Wat lege en volle flesjes ‘lodororaine’, (lodderein of l’eau de la reine), een lustopwekkend geurwater van rozemarijn, lavendel en alcohol. Ook de aanwezigheid van het boekje ‘Het Amsterdamse hoerdom’, een soort reis-gids voor de prostitutie in Amsterdam, wekt, gezien de reputatie van Marinus, geen verbazing. Om hem echter niet in een al te zwart daglicht te stellen, moet gezegd worden, dat er ook twee bijbels en een gebedenboek aanwezig waren. De wijnkelder was nog goed gevuld, de bierkelder bevatte drie grote biervaten. In de slaapkamer van het jonge echt-paar stond geen gewoon ledikant, maar een bed dat een ‘Turkse tent’ genoemd wordt, een voor die tijd zeer modern meubelstuk. Het stond tegen de muur en had een baldakijn waaraan gestreepte gordijnen hingen. Aan de wanden in het huis hingen schilderijen, landschapjes, een familiewapen en diverse prenten van het buiten Grijpestein.

Middendorp en Zeerust geveildHet gerecht in Amsterdam was belast met de afwikkeling van de zaken. Ook in Bennebroek waren er mensen die nog geld van Marinus tegoed hadden. Godfrid Gebhart had een ijzeren hek gemaakt, dat nog niet betaald was. Hubert van den Hoed had kalk en 8000 gele klinkers geleverd en Jacob Buijs had acht oranje- en limoenbomen, vijf laurierbomen en een oleander op Zeerust afgeleverd. Nog vijf anderen verklaarden aan de Schout dat zij goederen hadden geleverd en arbeidsloon tegoed hadden. Alle Bennebroekse roerende goederen werden snel geveild. Op 29 novem-ber 172 de achtergelaten jachthonden, zeventien stuks. Op 10 december ging de inboedel onder de hamer, waaronder het bijzondere ledikant, kabinetten, een staand horloge, tafels, stoelen, koper, tin en porselein. Een topstuk was een extra fraaie vergulde en beschilderde sjees. Ook waren er nog een zeiljachtje met toebehoren, een vergulde speelwagen en tuinsieraden.

In januari 174 werden de buitenplaat-sen geveild. Middendorp werd voor 2240 gulden aan de Amsterdammers Judith Maqua en Johan Assueri verkocht en Zeerust (nu weer De Uijtvlugt genoemd) inclusief Hekkeveld, voor 1800 gulden aan Jacob Voordaag, ook afkomstig uit Amsterdam. Voordaag gaf zijn nieuwe bezittingen de naam De Dageraad. Opvallend detail is, dat zij allen bij de koop verplicht werden de gedempte sloot tussen de buitens weer open te graven, om het water van de kerksloot door te laten stromen.

Verblijfplaats onbekendHoe het afliep met Marinus is nooit duidelijk geworden. Hij vluchtte aanvan-kelijk naar Brussel en woonde later in Mechelen en Zandbergen bij Antwerpen. In Mechelen en in Zandbergen werd een kind geboren. Zijn vrouw was hem blijk-baar al snel naar Vlaanderen gevolgd. Toch beviel zij in 177 in Amsterdam

Er was een ‘oranje-kamer’ voor sinaas-appelboompjes en andere subtropische planten


16 |

van een onwettig kind. Mevrouw van der Grijp had blijkbaar geen goed oog voor deugdelijke mannen, want de vader van dit kind maakte drie weken na de geboorte met een schaar een ‘gruwelijke snee’ in haar knappe gezicht. Voor straf werd hij naar Indië afgevoerd en Gijs-berta vertrok met haar kinderen naar haar familie op Curaçao. Deze kinderen van Marinus wilden niet met hun schan-delijke vader geassocieerd worden en gebruikten later opnieuw de naam Van Bergen van der Grijp.


Boven de Bin-nenweg vóór 1900. Geheel links een deel van de oranjerie/toe-gangspoort van het Huis te Bennebroek, met daarnaast de tuinmanswoning. Rechts de muur en het hek van Midden-dorp. Vlak voor de brug de bijgebouwen van de buitenplaats. In het midden de oude pastorie op de hoek van School-laan en de Meerweg. Onder dezelfde plek in 2012.

BronnenNoord-Hollands Archief, Ambachtsbestuur van Bennebroek 814, inv. 72, 82, 86.Stadsarchief Amsterdam, Archief van de Notarissen ter Standplaats Amsterdam 5075, inv. 1002, Archief van de Weeskamer en Commis-sie van Liquidatie der Zaken van de Voormalige Weeskamer 507, inv. 280.Mr. J. W. Groesbeek, Bennebroek beeld van een dorpsgemeenschap, zie www.hv-hb.nl (Monumenten en geschiedenis/Raadplegen publicaties over Heemstede en Bennebroek).Jaarboek van het genootschap Amstelodamum, 1926.Nieuwsbrief VOHB, 1982, nr 4.www.dbnl.org. Dagboek van Jacob Bicker Raye 172-1772.kranten.kb.nl.


Bronstee, vijf eeuwen, vijf bestemmingen Frans Harm

Op het terrein waar tot vorig jaar de gebouwen van garagebedrijf Van Lent (later het Motorhuis)

stonden, wordt nu gebouwd. De geschiedenis van dit grondgebied gaat uiteraard verder terug dan

de garage. Hier stond ook de ooit vermaarde modelboerderij Bronstee en al in de 17de eeuw de hof-

stede Bronstee, waar de Bronsteeweg naar genoemd is. In dit artikel leest u over de geschiedenis van

het Bronsteeterrein vanaf de 17de eeuw en de vijf achtereenvolgende bestemmingen sindsdien.

Al in de 17de eeuw is sprake van een hofstede Bronstee. Op een kaart van

Haarlem en Zuid-Kennemerland uit de 17de eeuw, in 1745 herzien door land-meter Melchior Bolstra, staat Bronstee ingetekend aan de oostkant van de ‘Heemsteder wech’ (nu Bronsteeweg), aan het ‘voet padt’ dat liep van de Sant Vaert naar de Heerevaart (nu Craye-nestervaart, respectievelijk Heemsteeds Kanaal).

Tot het gebied van Bronstee hoorde in ieder geval in de 18de eeuw de hele Schouwbroekerpolder. In een transport-akte van 2 mei 178 staat het grondgebied omschreven. De noordgrens van de

polder was de Sant Vaert, de oostgrens het Spaarne en de zuidgrens de Yseren Cruijslaen –deze lag waarschijnlijk ter hoogte van de Oosterlaan- het ‘voet padt’ en de ‘Heere Vaert’, bij elkaar zo’n 70 morgen ofwel 50 hectare.

Het begin van de hofstede is niet precies bekend. De vroegste bekende eigenaar is Jacob Gerritszoon, die Bronstee in 1668 verkocht en die ook de terreinen van het Huis te Crayenest bezat. Tussen 1668 en 1798 wisselde de hofstede elf keer van eigenaar, soms al na een jaar, soms ook pas na lange tijd. Het langste, namelijk tweeënzestig jaar, was Bronstee in handen van mr Jacob Hop, van 1721 tot zijn overlijden in 178. Ook de koopsommen lopen sterk uiteen van 27.000 tot 80.800 gulden. De omvang van de hofstede met aanhorigheden was niet steeds gelijk en dat verklaart ook de prijsverschillen. Met name Jacob Hop was actief met aankopen en uitbreiding van zijn grondgebied.

De diverse eigenaars komen allemaal uit Amsterdam en hebben uiteenlopende beroepen als koopman, hoofdingeland van de Beemster, burgemeester, sche-pen of commissaris van Amsterdam en vrijheer van Suidpolsbroek.

(Een compleet overzicht van eigena-ren van Bronstee vindt u op librariana.wordpress.com.)

Fragment uit de kaart van En-gelman, 1794, met als verklaring van de nummers: 30 Bronstéé, 35 Leeuwenhoofd, 36 Middel Laan, 37 Zuider hout, 28 Laatste Stui-ver, 29 Land en Sparen zigt. Bovenaan lig-gen de buiten-plaatsen langs de Herenweg.


Hoe zag Bronstee er uit? Op een tekening van H. Schouten uit het eind van de 18de eeuw zien we de weg langs Bronstee, waarop niet veel details te zien zijn. In de transportakte van Bronstee in 1721, toen mr. Joan Fontaine de koper was, stond onder meer ‘met zijne beelden, vasen, potten’. Dat geeft de indruk van een bepaalde allure. De sa-menstelling van het geheel blijkt verder uit de omschrijving van Bronstee in 178 in de akte voor de afwikkeling van de nalatenschap van mr. Jacob Hop:

‘1. de hofstede Bronstee met herenhui-zing, stalling, koetshuis, tuinmans-woning en land, 2. een boerenbruiker (pachthoeve), genaamd ‘Oud Bronstee’, ter zijde van de voors. Hofstede gelegen, met huismanswoning, stal, hooi- en wagenhuis, en land, . een boerenbrui-ker, genaamd ‘Nieuw Bronstee’, naast de voors. hofstede gelegen, met huismans-woning.’

Afgaande op een litho van P.J. Lutgers uit 1844 is Bronstee een plezierig woon-oord.

Einde van de hofstedeDe laatste ruim vijftig jaar was Bronstee in handen van één familie. Frederik Lo-dewijk Braunsberg, bankier in Amster-dam, werd in 1798 de eigenaar. Via zijn weduwe en andere erfgenamen kreeg zijn stiefdochter Gijsberta Johanna Har-derwijk in 1817 het hele onroerend goed. Toen haar man in 184 overleed verkocht zij haar bezittingen, waarbij de hofstede met alle grond en de twee pachtboerde-rijen in drie delen werd opgesplitst. Het herenhuis met stal, koetshuis, tuinmans-woning en wat woonhuisjes en zo’n 19 bunder land in de Schouwbroekerpolder

bronstee, vijf eeuwen, vijf bestemmingen

De weg langs Bronstee, eind 18de eeuw ge-tekend door H. Schouten.

‘De hofstede Bronstee’, litho-grafie van P.J. Lutgers, 1844.



kwamen in handen van Maarten Vester en Govert van den Aardweg, respectie-velijk meestermetselaar en voormalig kleerbleker. Van den Aardweg kocht ook één van de pachtboerderijen met onge-veer 20 bunder land. Jan van den Berg, afkomstig uit een familie van boeren die hun bedrijf bij ’t Slot hadden, kocht de andere boerderij met 22 bunder. Hij begon daar een bloembollenbedrijf, zoals er in Heemstede al meer waren.

In 1855 werd het herenhuis Bronstee met bijbehorende gebouwen verkocht voor de sloop en in 1856 werd het eens zo fraaie complex inderdaad afgebroken. In 1877 schrijft F. Allan in De geschiede-nis en beschrijving van Haarlem dat van Bronstee ‘nog slechts het poorthek en de boerderij zijn overgebleven.’ En in 1878 meldt Craandijk in zijn Wandelingen door Nederland dat ‘Bronstee is afgebro-ken. Alleen het ijzeren hek tussen stenen palen en een brok van de lage muur, die het terrein afsloot en een vijver ter zijde van de weg zijn nog over.’

BollenbedrijfIn 1878 wordt het terrein van Bronstee vergroot. Eigenares Wijnanda Van den Berg-Wolff en haar zonen Pieter en Jan van den Berg kopen het iets zuidelij-ker aan de Binnenweg gelegen Land en Spaarnzicht van Jan Dólleman, waar

ze na de kap van bomen ook hyacinten gaan kweken. Jan van den Berg was in deze contreien een belangrijk man: gemeenteraadslid in Heemstede en lid van het hoofdbestuur van de Algemene Vereniging voor Bloembollencultuur.

Heemstede telde in die dagen vele bol-lenvelden. Om er een paar te noemen: aan de Binnenweg, aan weerskanten van de Bronsteeweg en tot aan de Herenweg (de firma Roozen), vanaf de Herenweg ten noorden van de Zandvoortselaan tot aan de Leidsevaart (kwekerij Rozenburg van de firma Rozenkrantz), tussen de Kerklaan en de Van Merlenlaan (Ted Roozen; in de jaren zeventig verrezen hier de villa’s van het Centrumplan) en het veld tegenover het Huis te Manpad, dat nu als enige van de genoemde ter-reinen nog steeds als bollenland wordt geëxploiteerd.

Modelboerderij BronsteeOp 28 maart 1906 worden de gronden na het overlijden van Jan van den Berg geveild. De kopers richten op 2 juli 1907 de NV Modelboerderij Bronstee op. Het zijn de heren W. Badon Ghijben, gepensioneerd kolonel bij de Genie, mr. J. Huysinga, rechter plaatsvervanger bij de rechtbank Amsterdam, C.G. Gouda, assurantiemakelaar, H.E.J. Huijsser, namens mevr. W.E.M. Gompertz en

De bollenvel-den van Bronstee op een ansicht-kaart van begin 20ste eeuw. In de boerenwoning kwam in 1907 de modelboerderij.



N.E.H. Eldering, allen afkomstig uit Bloemendaal. Niet bepaald een gezel-schap van deskundigen op het gebied van zuivelproductie, maar wel bevlogen van de gedachte gezonde en gegaran-deerd zuivere melkproducten te fabrice-ren en te leveren.

Eldering, tot dan toe medefirmant van de tabaksfirma Eldering en Bronk-horst, wordt de eerste directeur en er wordt een huis voor hem gebouwd aan de Bronsteeweg 6, rechts van de ingang naar de boerderij. Het bedrijf zelf is gevestigd op nummer 6a. Bij de ingang worden naast de toegangshekken van de voormalige hofstee Bronstee twee kanonslopen ingegraven. Op het terrein staan verder het zuivelhuis (met schoor-steen), in het midden de koestal voor veertig koeien, de paarden- en wagen-stal, een hooiberg, stallen voor kalveren en varkens en een quarantainestal. In de verte zijn twee molens te zien die langs

het Spaarne stonden. De oorspronkelijke boerenwoning werd als modelboerderij ingericht.

Aan weidegrond voor het melkvee is geen gebrek. Het terrein - de Schouw-broekerpolder - loopt door tot het Spaar-ne en omvat zo’n vijftig hectaren. En ook daarbuiten heeft Bronstee nog land. Het bedrijf heeft daardoor ook voldoende grond om zijn eigen veevoer te kunnen verbouwen en zodoende ook dat proces onder controle te houden.

Het melkvee werd volgens een artikel uit 1915 zo lang mogelijk buiten gehouden om ook via die weg de kwaliteit hoog te houden. Er waren in 1915 zeventig koeien maar er liepen ook acht paarden en drie veulens rond; daarnaast was er een stel varkens en schapen op het ter-rein. Nieuw aangeschafte koeien werden eerst in afzondering gekeurd en geob-serveerd en daarna pas aan de veestapel toegevoegd. Zeventien personeelsleden hielden het bedrijf aan de gang. Het toen uiteraard nog handmatige melken ge-beurde zorgvuldig. De uiers werden van tevoren onderzocht en schoongemaakt en de handen van de melker goed gewas-sen. De eerste emmer melk was bestemd voor de varkens. De melk daarna werd door steeds vernieuwde filters dub-bel gefilterd en ging direct gekoeld in schone, uitgekookte flessen, die meteen werden afgesloten. Een paar uur later waren ze bij de klant. Behalve melk werd er ook boter, Bulgaarse yoghurt en kaas geproduceerd. De yoghurt werd met een entstof gemaakt, die betrokken werd van het bacteriologisch-biologische labora-torium van dr. Koning-Mooy. Alles ook weer omringd met de grootste zorg voor zuiverheid van het product.

Vanaf 1915 worden de producten ook in Amsterdam, Zandvoort, Leiden, Kat-wijk en Noordwijk verkocht. In juni 195 opent Bronstee een filiaal aan de Valken-burgerlaan 71, omdat er veel klanten in die omgeving zijn.

In 194 overlijdt de eerste directeur Eldering. Zijn vrouw blijft achter met dertien kinderen. Een zoon zet het bedrijf een tijdje voort maar daarna gaat de leiding over op de heer Gerrit Meijer,

Modelboer-derij Bronstee, steendruk, A.J. Grootens, 1908.

Advertentie uit 1921.



een voormalig personeelslid. Het gaat echter gaandeweg minder, waarschijnlijk mede vanwege de crisistijd. De zorg-vuldige bereidingsmethoden maken de producten erg duur, tot wel tot drie keer zo veel als die van andere producenten. Bovendien is het grondgebied vanaf begin jaren dertig ingekrompen door de aanleg van de Heemsteedse Dreef en de bouw van de huizen in de Schouwbroe-kerpolder, waar nu de schilderswijk is. In

197 vestigt garagebedrijf Van Lent zich op het terrein van de modelboerderij. De verkoop draait op een laag pitje nog enige tijd door. Modelboerderij Bronstee wordt formeel pas op 16 februari 196 opgeheven.

Garage- en automobiel-bedrijf Van LentAls Van Lent het garagebedrijf aan de Bronsteeweg opent is dat al de derde vestiging in Heemstede vanaf 1907. Er valt zo veel over Van Lent te vertellen, dat we dat in een volgend nummer van HeerlijkHeden in een aparte bijdrage doen. Hier beperken we ons tot een korte schets.

In februari 1907 opent C.J.L. van Lent een fietsenzaak aan de Kerklaan in Heemstede. Al in 1910 hij gaat ‘het hoek-je om’ naar de Raadhuisstraat 88, waar hij tot 1914 blijft en dan verhuist naar de nieuwgebouwde panden Raadhuis-straat 59 en 61. Later koopt hij ook 5-57 erbij. Het assortiment breidt zich eerst uit met motorfietsen, al gauw ook met auto’s. Aan de Raadhuisstraat groeit het bedrijf ondanks de uitbreidingen uit zijn jasje. In april 197 koopt Van Lent voor 0.000 gulden het boerderijcomplex aan de Bronsteeweg, dat zijn oorspronkelijke

omvang dan al grotendeels kwijt is. De oostgrens is inmiddels de Heemsteedse Dreef. Daar worden nog de melkpro-ducten van Bronstee verkocht, maar ze worden er niet meer geproduceerd.

De voormalige koestal wordt in eerste instantie de huisvesting van de nieuw opgerichte NV Automobielbedrijf Dreef-garage, die onder leiding komt te staan

Advertentie uit 1926.

De Dreefgara-ge in 1939, geves-tigd in de voor-malige koestal van modelboerderij Bronstee.



van zoon S.C. van Lent. Op augustus 197 wordt het bedrijf officieel geopend. Er komen twee benzinepompen aan de Dreefkant, garageboxen achter de huizen aan de Dreef en er wordt een begin gemaakt met een taxibedrijf. Ondanks de weinig florissante tijden wordt er in 1941 een nieuwe garage annex werkplaats gebouwd naar ontwerp van de Am-sterdamse architect N. Dekker, in 1951

uitgebreid met een magazijn. In 1968-1969 volgt de laatste grote

ingreep: de bouw van een grote showhal en nieuwe kantoren van architect Cees Dam. Het hele terrein gaat onderste boven. Het parkeerterrein wordt op-gebroken, het laatste gebouw van de vroegere melkboerderij wordt gesloopt. Mevrouw Meijer, de echtgenote van de laatste bedrijfsleider, verhuist en de

De Dreefga-rage en omgeving in 1951. Het pand zelf is van 1941, het magazijn met wit dak is er in 1951 aangebouwd. Linksboven staat het eerste garage-pand, de voorma-lige koestal.

Luchtfoto uit 1969 met de nieuwbouw van Van Lent van architect Cees Dam. Vooraan de Heemsteedse Dreef, links de Lanckhorstlaan.



boomgaard tussen haar woonhuis en de Lanckhorstlaan wordt gerooid. Het ter-rein is nu bereikbaar vanaf de Dreef, de Lanckhorstlaan en de Bronsteeweg.

In 2000 wordt de firma Van Lent ver-kocht aan het Motorhuis uit Leiden en samengevoegd met de firma Hoogeveen Citroën in Haarlem in. In 2008 verhuist het hele bedrijf definitief naar nieuw-bouw aan de Grijpensteinweg in Haar-lem en komt er een eind aan de vierde bestemming van Bronstee.

WoningbouwIn november 2011 is het huis Bronstee-weg 6, dat jarenlang anti-kraak be-woond werd, gesloopt. Daarmee is het laatste element dat aan Bronstee

herinnerde verdwenen. De weg is vrij voor de nieuwbouw van tweeëntwintig ‘retro’-woningen op het terrein tussen Dreef, Lanckhorstlaan en Bronsteeweg, het plan Volmaackt Wonen. De nieuwe straat die aangelegd wordt krijgt de naam Reinier van Holylaan, naar de eerste Heer van Heemstede (eind 1de eeuw) die afkomstig was uit Holy (Vlaar-dingen). Aangezien nog maar een deel van de huizen verkocht is, zijn voorlopig alleen de eerste zes villa’s gebouwd.

De voormalige directeurswoning Bronsteeweg 36 in augustus 2008, anti-kraak bewoond. In no-vember 2011 is het pand gesloopt.

Impressie van het project Vol-maackt, waarvan de eerste zes villa’s nu gebouwd zijn.

BronnenFrancis Allan, Geschiedenis en beschrijving van Haarlem, 1874-188, deel 2Marcel Bulte, Wim Post, Bloeiende bedrij-vigheid, Haarlem 2002. Jacobus Craandijk, Wandelingen door Nederland, deel , 1878. J.W.G. van Doorn, ‘De boerderij ’t Slot’, in HeerlijkHeden 8, 1995, pag. 15-21

Hans Krol, Eigenaren van Bronstee en Modelboerderij Bronstee op librariana.wordpress.com kranten.kb.nl.

Op onze website vindt u het artikel ‘Modelboerderij Bronstee’ afkomstig uit het tijdschrift Op de hoogte (Geïllustreerd maandschrift met gratis bijlage ‘Voor onze jeugd’), 12de jaargang, augustus 1915.


Over rusten of ruimen Marc de Bruijn

De Algemene Begraafplaats in Heemstede

Hoe gaat men op de Algemene Begraafplaats aan de Herfstlaan in Heemstede om met het funerair

erfgoed? We spraken erover met Roel Hoogendoorn, de beheerder van de begraafplaats en met

Astrid Huis in ’t Veld, medewerkster van het servicecentrum.

Eerst een stukje geschiedenis. Vanaf 1829 wordt er begraven op de

Algemene Begraafplaats in Heemste-de. Tot die tijd werd er begraven op het kerkhof rondom de Hervormde Kerk (nu op het Wilhelminaplein). Katholieken vonden hun laatste rust-plaats op het kerkhof van Berkenrode, destijds aan de westzijde van de He-renweg, aan de overkant van waar nu de St. Bavo en de huidige begraafplaats Berkenrode is.

Bij Koninklijk Besluit van 22 augus-tus 1827, van kracht op 1 januari 1829, werd een verbod ingesteld om in kerken te begraven. De gemeente Heemstede besloot een begraafplaats in te richten. Gelukkig kwam er al snel een geschikt stuk grond in de aanbieding. Op een publieke veiling op 29 mei 1829 kocht de gemeente Heemstede een stuk grond ter grootte van 1 hectare, 89 aren en 44 centiaren van Jean Jacob Faesch. Hij was de eigenaar van de hofstede Westermeer, gelegen aan de weg die liep richting Ben-nebroek, aan de rand van de Haarlem-mermeer. Het stuk grond lag tussen de Driesprong en de Doodweg1 en grensde aan de Voorweg. Het heette tot die tijd de ‘menagerie’: Faesch hield als iedere eigenaar van een buitenplaats een aantal ‘huisdieren’, zoals pauwen en herten.

1 EenoudewegvanuithetzuidennaardeHer-vormdeKerk.Dewegmaaktnuonderdeeluitvandebegraafplaatsenlooptrichtingdegrafkel-dervandefamilieVanMerlen,dieoverigenspri-véterreinis.DeingangvandebegraafplaatsaandeHerfstlaaninclusiefaula,opzichterswoningendienstgebouw(inzijntotaliteiteengemeentelijkmonument)dateertuit1926.

Voor het maken van een ontwerp voor de begraafplaats werd contact gezocht met de bekende Haarlemse tuinarchitect Jan David Zocher jr. (1791-1870). Zocher had het er in die tijd druk mee: in 1828-182 ontwierp hij de begraafplaats Zuid Akendam aan de Kleverlaan in Haarlem, de begraaf-plaats Soestbergen in Utrecht en die in Heemstede. Zocher ontwierp ook ande-re begraafplaatsen, zoals in 1869 Zorg-vlied (de ‘Nederlandse Père Lachaise’) in Amsterdam (eigenlijk Amstelveen). Zocher was bij deze begraafplaatsen verantwoordelijk voor de inrichting, de loop van paden en waterwerken en ook

Jan David Zo-cher jr. (1791-1870), de Haarlemse tuinarchitect, ver-antwoordelijk voor (het eerste deel van) de Algemene Begraafplaats aan de Herfstlaan in Heemstede.


over rusten of ruimen

de beplanting. Hij vond dat juist door het gebruik van bomen en groen een begraafplaats het erbij passende karak-ter kon krijgen.

Zocher kreeg van de gemeente Heemstede als opdracht mee een schei-ding aan te brengen tussen het rooms-katholieke deel van de begraafplaats en het hervormde. Hij deed dit door de aanleg van een sloot aan de zuidzijde, die later tot vijver is omgevormd. Het hervormde deel is later het algemene deel van de begraafplaats geworden. De begraafplaats is in de 20ste eeuw een aantal malen uitgebreid tot de huidige omvang. Sinds 2005 is de begraafplaats een gemeentelijk monument, met daarop vier specifieke graven die provinciaal monument zijn.

Naast begraafplaatsen ontwierp Zo-cher ook tuinen en huizen. Zo is Huize Postlust, Herenweg 92, een provinciaal monument, van zijn hand.

Rusten…Vanaf 1829 werd er begraven op de begraafplaats. De oudst overgebleven graven zijn uit het midden van de 19de eeuw. Ze liggen achter de aula, aan de linkerkant op een geaccidenteerd deel van de begraafplaats. Indertijd was het mogelijk om voor onbepaalde tijd grafrecht te kopen. Deze mogelijkheid is later afgeschaft. Tegenwoordig is het mogelijk om een graf te huren voor een

periode van twintig jaar2. Hier kunnen dan achtereenvolgend drie overlede-nen worden begraven of vier asbussen bijgezet worden in een asbuskelder. Bij een huurgraf bepaalt de rechthebbende wie erbij komt en mag er na twintig jaar grafrust verlengd worden steeds met tien jaar. Bij een algemeen graf bepaalt de begraafplaats dit. Dit soort graven wordt na twintig jaar geruimd.

…of ruimen?De ervaring is dat naarmate de jaren verstrijken de belangstelling voor een graf vermindert. Tijdgenoten overlij-den, de kinderen komen nog wel langs, maar de kleinkinderen al veel minder. Als de periode (de onderhouds- of huurrechten) verstrijkt, heeft de be-graafplaats het recht om het graf te rui-men. De resten worden dan opgegraven en herbegraven in een verzamelgraf op de begraafplaats. De zerk wordt veelal vernietigd. Voordat dit gebeurt, gaat de servicemedewerker van de begraaf-plaats op zoek naar rechthebbenden of hun nabestaanden. Het kan immers zijn, dat die besluiten om de huurter-mijn te verlengen. Bij het serviceloket, het gebouwtje rechts van de ingang, hangt een lijst van graven waarvan de termijn is verstreken en waarvan de rechthebbenden worden gezocht. Op dergelijke graven wordt ook een bordje geplaatst of de bezoeker contact op wil nemen met het serviceloket van de be-graafplaats. Immers, niet iedereen kijkt op de lijst. Maar wat als er niemand meer langskomt bij het graf?

2 Inalgemenegravenmogengeenurnenofasbussenwordenbijgezet.Erzijnookhuurgra-venmeteenurnenkeldertje,waarvierasbussen/urneninpassen.Ookkunnenurneninspeci-aleurnennissenwordengeplaatst.Voormeerinformatieeneenprijslijst:www.heemstede.nlonderdeelbegraafplaatsofneemcontactopmetdeservicemedewerkersvandeBegraafplaats,daarterplekkeofvia(02)528076.

Het opzichters-huisje, rechts van de ingang. In de muur het zoeksys-teem voor routes naar het graf dat u zoekt. Hier kunt u ook informatie vragen.



Anno nuRoel Hoogendoorn heeft kort geleden af-scheid genomen als beheerder van de be-graafplaats. Tot die tijd hield hij samen met servicemedewerkster Astrid Huis in ’t Veld de registers bij en begeleidde de mensen die een plekje komen uitzoeken voor hun dierbare nabestaande. Astrid blijft dit doen en is ook degene die na-speuringen verricht naar nabestaanden als op een zeker moment ruiming dreigt. Streven is toch om ervoor te zorgen dat er pas wordt geruimd als dit door de rechthebbenden is geaccordeerd. Astrid Huis in ’t Veld: ‘Dat betekent dat je via de registers, telefoonboeken en internet zoveel als mogelijk is erachter probeert te komen of de rechthebbenden c.q. nabestaanden akkoord gaan met rui-ming. De rechthebbenden/nabestaanden hebben het voor het zeggen. Het kan ook gebeuren, dat iemand anders de grafrechten wil betalen. Daar werken we graag aan mee. Maar als de grafrechten zijn verlopen, volgt er ruiming. We ken-nen helaas niet het verhaal achter ieder graf en achter iedere persoon die er ligt. En naarmate de nabestaanden ouder worden of ook overlijden verdwijnt dat soort kennis en dan loop je het risico van ruiming.’

Behoud funerair erfgoedAls er geruimd wordt, loop je het risico dat er interessante graven of grafstenen verdwijnen. Na het ruimen van een graf worden grafstenen doorgaans vernie-tigd terwijl deze een historische en/of architectonische waarde kunnen heb-ben. De betreffende steen kan een fraai voorbeeld zijn van grafstenen uit een be-paalde tijd of een bijzondere vormgeving hebben. Maar het kan ook gaan om een grafsteen van een bijzonder iemand. Dat kan een kunstenaar zijn of een bekende Nederlander (zo zijn op de Algemene Begraafplaats tekstdichter Lennaert Nijgh en Bart de Graaff, oprichter van televisieomroep BNN, begraven), maar ook iemand die bijvoorbeeld veel heeft betekend voor Heemstede.

In toenemende mate wordt er aan-dacht geschonken aan de funeraire cul-tuur in Nederland en aan behoud van en aandacht voor waardevolle begraafplaat-sen en grafmonumenten. Het betreft hier immers uitingen van cultureel erfgoed. Zo is er de vereniging De Terebinth (www.terebinth.nl) en de Stichting Do-denakkers (www.dodenakkers.nl).

GrafstenentuinIn Heemstede is het goed aangepakt. Op 16 april 2007 opende wethouder Christa Kuiper de cultuurhistorische grafstenen-tuin op de Algemene Begraafplaats.

Hier zijn inmiddels twintig grafstenen geplaatst, alle voorzien van een infor-matiebordje. De stenen zijn van belang uit oogpunt van cultuurhistorie, archi-tectuur, funerair erfgoed of genealogie. Het gaat hier om grafstenen die bewaard blijven, niet om graven. Die zijn inmid-dels geruimd, in overleg met de recht-hebbenden.

Jan van de Reep, tot 2010 service-medewerker, heeft veel werk verricht voor deze grafstenentuin. Hij heeft ook gezorgd dat er veel vastgelegd is in de computer. Cees van Roon, die opzichter was van de begraafplaats van 1965 tot 1987, heeft er voor gezorgd dat indertijd bij ruimingen bijzondere grafzerken niet zijn vernietigd, maar bewaard. Veel his-

De grafste-nentuin, in 2007, geopend. Een voorbeeld voor andere begraaf-plaatsen, waar soms nog helaas zonder begrip voor funerair erfgoed rücksichtslos ge-ruimd wordt.



torisch speurwerk is verricht door Cees van Roon, Hans Krol en Michel Bakker van de VOHB (zoals de HVHB toen nog heette) en Vic Klep.

Voorafgaand aan de inrichting van de grafstenentuin is in 2006 geïnven-tariseerd welke stenen in aanmerking kwamen voor plaatsing. Dit is gebeurd door funerair deskundige drs. Leon Bok (www.funerair.nl). Bok heeft toen een lijst opgesteld van 2 graven van histori-sche waarde voor Heemstede. Onder die 2 mensen waren beeldend kunstenaars, letterkundigen, bestuurders en bankiers maar ook predikanten, luchtvaartpio-niers en een huisarts. Natuurlijk is zo’n lijst altijd discutabel. Op deze inventari-satie ontbraken bijvoorbeeld de graven van de burgemeesters Cornelis van Lennep en vooral David Eliza van Len-nep (1865-194), de burgemeester van het uitbreidingsplan van Heemstede en de aankoop van Groenendaal in 191.

J.B. Schuil, toneelrescencent… Astrid Huis in ’t Veld is momenteel op zoek naar de nabestaanden van J.B. Schuil. Dit graf uit 1960 mag geruimd worden en het eenvoudige bakstenen monumentje voor hem en zijn vrouw zou dan kunnen worden vernietigd. Er was een adres van familie in de Dordogne, maar daar is men inmid-dels verhuisd. Astrid speurt verder. De grafsteen van Schuil is wél meegenomen in de inventarisatie van 2006 en staat op de nominatie om overgebracht te worden naar de grafstenentuin. Waarom? Wat was zo bijzonder aan J.B. Schuil?

Voor Heemstede heeft J.B. Schuil weinig betekend, voor kinderen (en vooral jongens) in Nederland des te meer. Jouke Broer Schuil werd 2 maart 1875 geboren in Franeker. Na de HBS volgde hij een opleiding tot officier bij de infanterie aan de Koninklijke Militaire Academie. Reden hiervoor was zijn grote bewondering voor Napoleon. Als tweede luitenant ging hij, toen hij 22 jaar was, naar ‘de Oost’. Hij trouwde op 5 decem-ber 1897 met de handschoen met Amalia

(Maai) Jacoba Hol, zangpedagoge en dochter van de componist Richard Hol. Het echtpaar kreeg geen kinderen en in 1905 repatrieerden ze, omdat Ama-lia gezondheidsproblemen kreeg in de tropen. Na drie jaar Den Helder gingen ze in Haarlem wonen. Schuil had zich altijd al beziggehouden met taal en verschillende toneelstukken geschreven. Hij nam in 1910 ontslag uit het leger, ook omdat zijn promotiekansen beperkt waren, en werd toneelrecensent bij het Haarlems Dagblad en later ook bij de Nieuwe Rotterdamse Courant. In het Haarlemse toneelleven nam Schuil een belangrijke plaats in. ‘Schuil is er, we kunnen beginnen’, zouden de acteurs aan het begin van de voorstelling hebben gezegd. Hij had zelfs een vaste stoel in de schouwburg. Van 1916 tot 1920 schreef hij toneelstukken, maar deze raakten snel in vergetelheid. In 1941 liet Schuil het Haarlems Dagblad weten: ‘Ik schei uit, ik wil niet schrijven over Kulturkammer-toneel’. Na de Tweede Wereldoorlog liet hij het schrijven van toneelrecensies over aan de jongeren. Hij was toen ook al zeventig jaar. Schuil werd in 198 weduw-

Het graf van Jouke Broer Schuil (20/3/1875–24/10/1960) en echtgenote Amalia J. Hol (22/08/1871-27/07/1938) op de Algemene Begraafplaats in Heemstede (vak K-010E). Onbe-kend is, waarom Schuil voor deze begraafplaats koos.



naar. Daarna woonde hij jarenlang al-leen aan de Wagenweg in Haarlem. Zijn tachtigste verjaardag in 1955 was goed voor artikelen in nagenoeg alle dagbla-den en een interview bij de AVRO. Kort voor zijn dood kwam een in opdracht van het stadsbestuur door Kees Verweij geschilderd portret in de stadsschouw-burg van Haarlem te hangen. Schuil overleed in Zandvoort op 24 oktober 1960 en werd bij zijn vrouw begraven.

…maar vooral jongensboekenschrijverJ.B. Schuil is vooral bekend door de zes jongensboeken die hij tussen 1910 en 190 schreef. Deze waren voor de Tweede We-reldoorlog enorm populair en beleefden talloze herdrukken, tot in de jaren tach-tig van de 20ste eeuw. (Karen Sonneveld, communicatie Gemeente Heemstede: ‘Ik wist eerst niet dat Schuil hier begraven

was. Ik verslónd die boeken vroeger.’)Schuils jongensboekhelden staan qua bekendheid op één lijn met Pietje Bell en Dik Trom.

Jouke Schuil besloot op advies van zijn familie om boeken te gaan schrijven: ‘Omdat zijn neefjes altijd aan zijn lip-pen hingen als hij vertelde, had één van zijn zwagers eens op een avond gezegd: ‘Waarom schrijf jij toch nooit eens een jongensboek? Mij dunkt, dat je daar ze-ker slag van zoudt hebben’. De volgende avond zat hij al aan zijn schrijftafel en een maand later was het boek af.’ 3

Na Jan van Beek (1910), De Katjangs (1912) en De A.F.C’ers (1915) schreef Schuil in 1920 De Artapappa’s. Dit wordt alge-meen als zijn meesterwerk beschouwd. Het is het verhaal over een vriendschap tussen een Hollandse jongen en een Kafferjongen uit Afrika: humor en ver-driet naast elkaar. U kunt het hele boek lezen op de Digitale Bibliotheek voor de Nederlandse letteren (www.dbnl.org). In 1928 volgde Doodverklaard en in 190 Hoe de Katjangs op de kostschool van Buikie kwamen. Schuil voelde zich daarna (hij was toen ook al 55 jaar) te oud om jon-gensboeken te schrijven.

Schuils grote voorbeelden waren Mark Twain, Hector Malot en Charles Dic-kens; voor de vaderlandse schrijvers van jeugdboeken koesterde hij veel minder bewondering. Zo schreef hij in 1912 de kritiek op auteurs als Chr. van Abkoude (van Pietje Bell) en Johan Kieviet (van Dik Trom) te delen; hun slechte taal, onmogelijke dialoog en burgerlijke geest ergerden hem. 4

Schuils toneelstukken en recensies zijn vergeten, maar zijn jongensboeken niet. Ze zijn voldoende reden om het graf van J.B. Schuil op de Algemene Begraaf-plaats in Heemstede te bewaren voor de toekomst, hetzij op de plek waar het nu staat, hetzij in de grafstenentuin. En in-middels zijn er speelfilms gemaakt naar boeken van Pietje Bell en Dik Trom; wellicht komen de Artapappa’s of de Katjangs ook nog eens aan de beurt…

http://www.opzoeknaarpuk.nl/jb_schuil.htm4 Ibid.

De AFC-ersverscheen in 1915. Dit is de omslag van een latere druk.



Cultuurhistorische wandelrouteEr is een cultuurhistorische wandelroute die u in een uur voert langs 7 monu-menten op de Algemene Begraafplaats inclusief de grafstenentuin. De brochure kunt u krijgen bij het serviceloket of downloaden via www.heemstede.nl of via www.hv-hb.nl (‘Monumenten en geschiedenis-> Wandelen in Groenedaal’ en ‘Monumenten en geschiedenis -> Algemene Begraafplaats Herfstlaan’)

LiteratuurTot op heden is er nog geen totaalpublicatie verschenen over de Algemene Be-graafplaats in Heemstede. In het boek over Groenendaal, dat volgens planning in 201 verschijnt, zullen we aandacht besteden aan de begraafplaats. Dit hebben we overigens al meerdere malen gedaan in ons tijdschrift HeerlijkHeden.1

Wie ligt waar?Rechts van de ingang van de begraafplaats, in de zijkant van het dienstgebouw staat een computer. Hier kunt u op naam zoeken naar een graf en vervolgens een plattegrond met route uitprinten, zodat het betreffende graf makkelijk te vinden is. Bijzonder gebruikersvriendelijk.

RegistersEr zijn op internet drie registers van de graven op de Algemene Begraafplaats in Heemstede:

http://home.tiscali.nl/schenkel/algbr.htm bevat een door Cees Schenkel aange-legde alfabetische lijst, bijgewerkt tot 25-10-2005.

http://www.schiltmeijer.nl/Plaatsnamen/Begraafplaatsen/Algemene%20begraaf-plaats%20Heemstede.htm is een lijst, bijgewerkt tot 20-09-2007

www.graftombe.nl bevat een register van zowel de Algemene Begraafplaats aan de Herfstlaan als Berkenrode bij de St. Bavo aan de Herenweg. Deze is bijgewerkt tot juli 2011.

Op www.hv-hb.nl vindt u een link naar deze sites.

Belangrijke HeemstedenarenWie rust er nu op de Algemene Begraafplaats, is wellicht minder bekend, maar vindt u van groot belang geweest voor Heemstede? Schrijf of mail het ons en dan kijken we of we aandacht aan deze onbekende, maar toch grote Heemstedenaar of Heemsteedse besteden.

Reacties graag naar Marc de Bruijn, Meerweg 9, 210 VB Heemstede of [email protected].

1 OnderandereinHH17,augustus2008,p.18-140,overhetgrafvanluchtvaartpionierJanDuimelaar;HH18,oktober2008,p.199-201overdegrafsteenvanJacobAbrahamvanLennepuit1827;HH19,januari2009,p.1-4overGrafkelders;HH140,april2009,p.7-42overLetterkun-digen,musici,auteursenbeeldendkunstenaars;HH141,juli2009,p.28-overLokaleenprovin-cialebestuurdersenHH142,oktober2009,p.2-6overdeCultuurhistorischegrafstenentuin.


Heemstede in beeld: collectie glasnegatieven 1928-1934 Klaartje Pompe

In 2010 is het Noord-Hollands Archief gestart met het digitaliseren van een prachtige collectie glasne-

gatieven van Heemstede uit de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw. Vanaf HeerlijkHeden 152

laten we er telkens een aantal zien.

12 november 1929. Zicht vanuit de nog onbebouwde Zomerlaan op het Molentje van Groenendaal. Op de hoek van de Groenendaalkade en de Molenlaan met jonge aanplant staat een eerste villa. Ruim tachtig jaar later staan het molentje en de villa er nog; de Herfstlaan en de Zomerlaan zijn bebouwd.

16 oktober 1929. De Balistraat vanuit de Sumatrastraat gezien. Nieuwbouw in de jaren twintig van de vorige eeuw. De woningen in de Indische buurt, gebouwd tussen 1923 en 1934, waren bedoeld voor ‘de arbei-ders- en middenklasse’. De eerste huizen aan de Balistraat werden op 24 juni 1923 opgeleverd. De straten in de Indische buurt zijn genoemd naar de eilanden van het toenmalige Nederlands-Indië. Op de foto kijkt een jongen op de fiets naar de fotograaf; op Balistraat nummer 33 (rechts op de foto) is het hoofd met pet van een postbode te zien. Tegenwoordig zijn de huizen in de Balistraat wit geverfd en is de gevel bij de meeste huizen opgetrokken.


18 mei 1929. Stalhouderij Wed. J. van Schagen, hoek Wilhelminaplein-Achterweg. Er is weinig veranderd in het straatbeeld, of toch? Links is de schilder bezig met het verven van de uitspanning Het Wapen van Heemstede. Het Wapen van Heemstede was op 4 mei met een nieuwe eigenaar H. van Meurs heropend. Op het raam zijn de biermerken met bijbehorende prijzen aangeplakt: Lager 15 cent, Pilsener en Munchener 20 cent. Ernaast Stalhouderij Wed. J. van Schagen. Op de achtergrond op de Achterweg spelende kinderen. De huizen rechts op de foto, Achterweg 13, 15 en 17, staan op de gemeentelijke monumentenlijst. Het huis aan het eind van de Achterweg heeft in de jaren vijftig van de vorig eeuw plaatsgemaakt voor nieuwbouw.


heemstede in beeld: collectie glasnegatieven 1928-1934

12 november 1929. Bij café ‘Van ouds De Konijnenberg’ aan de Herenweg kon de dorstige mens onder meer Van Vollenhoven’s bier en Coca Cola kopen. Op de foto zien we vier nieuwsgierige dames in de deuropening van het café. De weg en het café, waar ook een Fina benzinepomp was, zien er rustig uit. Het huisje rechts van De Konijnenberg grensde aan de openbare weg; tegenwoordig loopt er een fietspad. In de kranten van uit de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw staan echter regelmatig berichten over botsingen tussen automobi-listen en fietsers aan de Herenweg. Slachtoffers kregen eerste hulp in het café.

heerlijkheden zomer 2012 |

heemstede in beeld: collectie glasnegatieven 1928-1934

23 april 1930. De monumentale villa Djokjakarta aan de Kerklaan 111 tussen Blekersvaart en Herenweg tegenover het Schoollaantje. Het huis was genoemd naar de stad en provincie Djokjakarta in het toenmalige Nederlands-Indië. De naam van de villa was ongetwijfeld gegeven door J. Mullemeister (1838-1926), van 1889 tot 1891 resident van Djokjakarta en vanaf 1893 lid van de Raad van Nederlandsch-Indië. Hij woonde er na zijn pensionering als resident. De eerste steen voor de villa is in 1887 gelegd door N.E.J. Smit, de dochter van notaris Smit. Het huis was volgens B.W. Colenbrander gebouwd zoals huizen in een warm klimaat. Het was een ruim huis met één verdieping en een zolderverdieping, met een grote open galerij en voor Nederland on-gewoon hoge kamers. Op warme zomerdagen was het huis heerlijk koel maar in de koude Nederlandse winter was het moeilijk warm te krijgen. Oud-resident Mullemeister verliet in oktober 1924 Heemstede dan ook voor Monte Carlo met zijn warmere klimaat. In 1926 is hij in Nice overleden. Op 6 mei 1929 werd de villa in Haar-lem openbaar verkocht door notaris J.A. de la Hayze uit Heemstede. De omschrijving in de advertentie in het Algemeen Handelsblad en Haarlems Dagblad luidde ‘de solied gebouwde, kapitale villa ‘Djokjakarta’ met erf en grooten tuin met opgaand geboomte, gunstig gelegen a.d. Kerklaan no. 111, nabij de R.K. te Heemstede, groot 45 are, 30 centiare, voorzien van gas, waterleiding en elektriciteit en bev. beneden: 6 kamers; souterrain: 6 kamers, keuken, kelders en kluisinrichting; boven: 8 kamers en badkamer, daarboven ruime zolder met 2 dienstbodenkamers.’ Van 1929 tot 1931 is de villa in gebruik geweest als tijdelijke huisvesting voor twee scholen die in aanbouw waren, de Jacobaschool en de Dreefschool.Na de sloop van de villa in 1939 is alleen de eerste steen bewaard gebleven, sinds 2011 in bezit van de HVHB. Djokjakarta heeft gestaan waar nu het pand van De Zwart Interieur en woonhuizen zijn gebouwd.

23 april 1930. Het Marisplein met het clubgebouw van de Roei- en Zeilvereniging Het Spaarne, toen nog met een dertien meter hoge toren van waaruit verslag van de wedstrijden op het Spaarne gedaan werd. De toren werd in 1960 op last van de brandweer verwijderd. Het gebouw is ontworpen door architect K. Jonkheid en is in 1927 in gebruik genomen.

BronnenB.W. Colenbrander, ‘Nederlandsch-Indië in Heemstede’. Nieuwsbrief Vereeniging Oud- Heemstede-Bennebroek 7, augus-tus 198.

Noord-Hollands Archief, Woningregister Heemstede, 1918-199

www.noord-hollandsarchief.nl/krantenkranten.kb.nl


De Overplaats van de Hartekamp Ingwer J. Bos, Arthur Schaafsma

Een cultuurhistorische parel op de binnenduinrand

De Hartekamp en de Overplaats vormen samen een zeer waardevolle buitenplaats. Vandaar ook dat

het geheel door de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed is aangewezen als complex monument. Dat

geeft aan dat niet alleen de afzonderlijke elementen waardevol zijn, maar ook de samenhang tus-

sen gebouwen en het groen (tuinen parkaanleg). In dit artikel gaan de twee auteurs van Landschap

Noord-Holland nader in op de Overplaats, die door deze organisatie beheerd wordt.

Onderhoud en beheer van cultuurhis-torische elementen op de Over-

plaats zijn, net als bij andere buitenplaat-sen, bijzonder kostbaar. Door gebrek aan financiering raakte het terrein vanaf de eerste helft 20ste eeuw in verval en kwam het na opsplitsing in handen van verschillende eigenaren. Toen Land-schap Noord-Holland tussen 1996 en 2007 delen van het terrein in fasen in handen kreeg, waren de cultuurhistori-sche waarden en de natuur sterk ver-waarloosd. Grootschalig onderhoud en herstel waren zeer wenselijk, niet in de laatste plaats vanuit het oogpunt van de veiligheid. Dit onderhoud werd aange-grepen om ook de eenheid op het terrein terug te brengen en de ooit zo zichtbare relatie met de Hartekamp te herstellen. Dit is grotendeels in 2011/2012 uitgevoerd.

Met de genomen maatregelen zijn niet alleen de meest waardevolle cultuur-historische elementen hersteld en beter zichtbaar gemaakt, er is ook 21ste-eeuw-se tijdslaag toegevoegd. Bij het ontwerp daarvan is geput uit het rijke verleden van de Overplaats. Dat is precies wat er op de meeste buitenplaatsen in het verleden ook gebeurde: iets nieuws toevoegen met invloeden uit voorgaande stijl perioden.


de overplaats van de hartekamp

Een van de oudste kaarten waar de Over-plaats duidelijk op staat, uit 1737. Centraal staat de zichtas vanaf het hoofdhuis van de Hartekamp (mid-den onder) naar de voormalige koepel (midden boven). Het ter-rein is volgens de formele stijl ingericht.

De Hartekamp De Hartekamp heette in 165 nog Tho-renvliet naar een eerdere eigenaar, de Leidse burgemeester Franc van Tho-renvliet. Het huis stond te midden van boomgaarden, door een rechte oprijlaan verbonden met de Heerenweg. In 1656 werd de Leidsevaart gegraven waardoor de hofstede via de achterzijde ook per trekschuit bereikbaar werd. In 1662 kocht de Amsterdamse koopman Hendrik Zeegersz. van de Camp Thorenvliet en gaf het de naam de Harte-Camp. De bebouwing was toen nog eenvoudig: een boerenhofstede annex herenwoning. Het was Johan Hinloopen, eigenaar vanaf 1692, die ingrijpende veranderingen liet aanbrengen. Hij liet een nieuw herenhuis bouwen (het huidige hoofdgebouw zon-der de zijvleugels) en liet bij het huis een formele, geometrische tuin aanleggen. Hij kocht ook een blekerij en een aantal hectaren wildernis aan de overzijde van de Herenweg.

In 1709 kwam het hele bezit in han-den van het bekende koopmansgeslacht Clifford, drie generaties lang (tot 1788). Na enkele andere eigenaren werd de Hartekamp in 1816 gekocht door Mat-

theus Pieter Brants. De buitenplaats was toen een kleine 24 hectare groot. Brants vergrootte het gebied zowel aan de zijde van de Overplaats als aan de zijde van het huis. Toen hij in 185 stierf was de Hartekamp ruim 51 ha groot.

Vanaf halverwege de 19de eeuw vond een omwenteling plaats in de beleving van de natuur, men wilde ‘ongerepte’ natuur. Onder invloed van beroemde landschapsarchitecten als J.D. Zocher senior en junior werden de tuinen van de Hartekamp omgevormd naar de Landschapsstijl.

In 1952 kochten de Broeders Penitenten de Hartekamp en vestigden er een in-richting voor zwakzinnige jongens. Van-daag de dag is zorginstelling De Harte-kamp Groep eigenaar van de Hartekamp en beheert Landschap Noord-Holland de buitenruimte.

De Overplaats van de HartekampDe duinen en tussenliggende terreinen aan de overzijde van de Herenweg, al door Hinloopen gekocht, waren tot Clifford in 1709 de eigenaar werd ge-bruikt als droogbergen en bleekvelden.

Titelpagina Hortus Cliffor-tianus.

De ooit aan-wezige Zwitserse brug over het ravijn vormde een markant element uit het 19de-eeuwse ontwerp. Bij de cultuurhistori-sche herstelwerk-zaamheden is in 2010 opnieuw een Zwitserse brug geplaatst.



De huidige velden achter de voorma-lige theekoepel en tussen Hagenduin en de Glipperweg zijn relicten uit deze 17de-eeuwse periode. George Clifford sr, de eerste Clifford, liet in 1724 op de duintop tegenover zijn huis een koepel (‘speelhuis’) bouwen met zicht op het Haarlemmermeer. De zichtlijn tussen het hoofdhuis van de Hartekamp en de koepel op de Overplaats benadrukte de verbondenheid van beide terreinen. George Clifford jr. (de tweede gene-ratie) was een groot liefhebber van bijzondere planten en dieren. In 175 stelde hij de Zweedse botanicus Carolus Linnaeus aan als lijfarts en vooral ook als beschrijver en beheerder van zijn grote collectie bijzondere planten en dieren. Dit resulteerde in het beroemde boek Hortus Cliffortianus (178). Spe-ciaal voor de collectie planten was op

de Overplaats een tuin aangelegd met strakke structuren: rechte, lange lijnen en cirkelvormige elementen. De tuin is later bijna volledig op de schop gegaan; de poortjes die toegang gaven tot de tuin van Linnaeus, de open plekken en enkele structuurlijnen van de toenma-lige aanleg zijn de enige uit die periode overgebleven elementen van dat gedeel-te van de Overplaats.

De 19de eeuw heeft op de Overplaats sporen nagelaten van de beroemde landschapsarchitect J.D. Zocher sr. Herkenbare elementen uit die periode zijn onder andere de smalle paadjes met eiken erlangs, de ‘Zochervijver’ met het eiland erin en het ravijn met de Zwit-serse brug.

Begin 20ste eeuw was er in het alge-meen veel minder aandacht voor bui-tenplaatsen, zo ook voor de Overplaats. Onderhoud en beheer raakten achterop, enkele paden werden voorzien van asfalt, en het terrein werd opgedeeld in kavels en gesplitst verkocht. De cultuur-historische waarden raakten daarbij in verval. In 1996 verwierf het toenmalige Noord-Hollands Landschap een ge-deelte van de Overplaats. In de daarop volgende jaren breidde het eigendom zich uit, tot Landschap Noord-Holland in 2006 een aaneengesloten terrein in erfpacht of bezit had. Dat gaf de moge-lijkheid achterstallig onderhoud aan te pakken en gedeeltes van de Overplaats te herstellen en opnieuw in te richten. Bij het formuleren van de herstelmaat-regelen lag de nadruk op drie aspecten: het verstevigen van de zichtbare rela-tie met de Hartekamp, de vergroting van de eenheid op de Overplaats en het behoud van de cultuurhistorische waarden. Bovendien werd een nieuwe, 21ste-eeuwse tijdslaag toegevoegd.

Een nieuwe blikvangerDe voormalige koepel stond op een heuvel in de centrale zichtas, recht tus-sen het hoofdhuis van De Hartekamp aan de overzijde van de Herenweg en het Haarlemmermeer aan de oostzijde. Daarmee had de koepel een promi-

De entree aan de Glipperweg in 2008 nodigde niet uit om het terrein te bezoeken en de uitstraling kwam niet overheen met het rijksmonu-mentale karakter van het terrein.

In 2011 en 2012 zijn maatregelen genomen voor het herstel van de cultuurhistorische waarden van de Overplaats van de Hartekamp.



nente positie op de buitenplaats. Het oorspronkelijke ‘speelhuis’ is gebouwd in 1724. In de loop van de eeuwen is de bebouwing op het heuveltje tenminste één keer veranderd. Het laatste gebouw-tje werd, hoewel het vierkant van vorm was, theekoepel genoemd. In de jaren ’80 van de 20ste eeuw werd het door vandalen en brand vernield. Sinds-dien liggen de fundamenten bovenop de heuvel erbij als stille getuigen. In 2009 is de centrale zichtas hersteld en daarmee is de visuele relatie tussen de Hartekamp en Overplaats terug. Om de relatie verder te benadrukken heeft Landschap Noord-Holland een prijs-vraag uitgeschreven om te komen tot een nieuwe blikvanger op de heuvel. Uit de ruim dertig inzendingen koos een vakjury het winnend ontwerp met de naam ‘Mijmer en Focus’. Het ont-werp refereert aan de rijke en lange geschiedenis. De realisatie van Mijmer en Focus’ staat gepland voor het najaar van 2012.

Amfitheater en tuin van Linnaeus Het amfitheater en de tuin van Lin-neaus liggen in elkaars verlengde en uit een kaart van 177 kan opgemaakt worden dat beide destijds in samen-hang zijn ontworpen en aangelegd. Het amfi theater wordt gevormd door een grasveld en de beboste halfronde helling die dat veld omzoomt. Waarschijn-lijk was deze helling niet egaal, maar geprofileerd met verschillende treden. De Linnaeustuin werd verder vormge-geven door twee lange rechte sloten en rechthoekige perken. Aan de zuidzijde vormden twee nu nog bestaande ste-nen poortjes de entrees. Een in de 19de eeuw aangelegde taxuslaan scheidt het amfitheater en de Linnaeustuin. De contouren van de voormalige tuin waren in 2010 niet meer zichtbaar. In plaats van reconstructie is daarom gekozen voor een nieuw ontwerp dat refereert aan de historische situatie. De strakke lijnen, het formele karakter en de beeldbepa-lende waterpartijen komen terug in de nieuwe inrichting. De historische wa-terput, waarschijnlijk nog gebruikt door Linnaeus, is weer zichtbaar gemaakt. De

De Linnaeus-tuin zoals die er in het voorjaar na de herstelmaatre-gelen uitziet. De strakke lijnen zijn teruggebracht in het gebied terwijl vitale oude bo-men, waaronder de monumentale rode beuk rechts op de foto, behou-den zijn gebleven.


stenen poortjes zijn gerestaureerd en het amfitheater heeft het karakter gekregen van een ontmoetingsplek.

HakhoutHakhout werd in het verleden aan-geplant voor de productie van hout, grotendeels bestemd voor de kachel. Jaarlijks werd een gedeelte van het bos geoogst, elk jaar een ander deel, met een cyclus van ongeveer tien jaar. Op de meeste buitenplaatsen vond hakhout-beheer op grote schaal plaats. Op de Hartekamp en op de Overplaats was dat niet anders, hoewel we de precieze om-vang ervan niet met zekerheid kunnen reconstrueren. Wel is zeer waarschijn-lijk dat het gedeelte tussen de Prinsen-laan en de Zochervijver, behorende bij de voormalige Gliphoeve, in het verle-den als hakhout werd beheerd. Maar het is aannemelijk dat ook op andere gedeelten van de Overplaats hakhout-beheer plaatsvond. Het terugbrengen van hakhoutbeheer heeft op de Over-

plaats niet alleen een cultuurhistorische basis, het zagen van bomen moest in veel gevallen ook vanuit veiligheids-overwegingen gebeuren. Op elke zo-genaamde stoof staan namelijk diverse stammen. Na zestig jaar achterstallig onderhoud zijn deze zo zwaar geworden dat de kans aanzienlijk is dat de stoof gaat scheuren. In het verleden hebben op de hakhoutpercelen waarschijnlijk zogenaamde ‘overstaanders’ gestaan, bomen die niet als hakhout gekapt werden maar mochten blijven staan. Om dat beeld weer terug te krijgen zou je een aantal bestaande bomen kunnen laten staan. Soms is de kroon echter door concurrentie met andere bomen onvoldoende ontwikkeld om tot een mooie solitair uit te kunnen groeien. Dan is het mooier om alle bomen om te zagen en op geschikte locaties solitairen terug te plaatsen.

Vijver en slingerlaantjesDe Zochervijver is begin 19de eeuw aangelegd naar ontwerp van J.D. Zocher sr. Zoals gebruikelijk bij zijn ontwerpen kreeg de vijver een belang-rijke plek in het terrein. Het roman-tische karakter ervan wordt versterkt door het eiland erin. Tot eind 2011 was het bos rond de Zochervijver dichtbe-groeid en was ook nauwelijks zichtbaar dat er nog een eiland bestond. De vijver was dichtgeslibd met afgevallen blad, wat de waterkwaliteit niet ten goede kwam. Het bedoelde parkelement was nauwelijks meer zichtbaar. In de winter van 2011/-12 is ruimte gemaakt rond de vijver en hebben waardevolle bomen meer ruimte om zich heen gekregen. De vakterm daarvoor luidt dat ze zijn vrijgesteld. Tevens is de vijver gebag-gerd waardoor de waterdiepte en waterkwaliteit enorm verbeterd zijn. De slingerlaantjes die uitkomen bij de Zo-chervijver worden gedeeltelijk gemar-keerd door oude eiken, vermoedelijk aangeplant naar ontwerp van Zocher. In het verleden werd het omliggende perceel als hakhout beheerd waardoor de laantjes extra markant moeten zijn

Op de stoof van ongeveer een meter hoog staan in dit geval zes zware stammen met alleen bovenaan wat blad. Deze eik is een voorbeeld van verwaarloosd hakhout.



geweest. Op dit moment wordt nog geen hakhoutbeheer uitgevoerd op het perceel rond de oude laantjes. Nieuwe bomen planten is nu nog zinloos, omdat er te weinig licht beschikbaar is. Op korte termijn worden de oude eiken vrijgesteld, zodat ze aan vitaliteit kun-nen winnen.

ToegangenDe entrees van de Overplaats zijn geheel nieuw vorm gegeven. Waar de toe-

gangen in de oude situatie nauwelijks uitnodigden om het gebied te betreden doen de nieuwe entrees dat veel meer. Ze hebben een uitstraling die recht doet aan de allure van een buitenplaats. Het ontwerp van de zuilen aan weerskanten van de drie ingangen van de Overplaats is geënt op de zuilen bij de entree van de Hartekamp, wat de relatie tussen beide terreinen versterkt.

Waardevol ensembleOp de Overplaats zijn de verschillende tijdslagen zichtbaar in het landschap. De droogbergen en bleekvelden vinden hun oorsprong in de 17de eeuw. Elementen als de theekoepel, het amfitheater, de tuin van Linnaeus en de zichtlijnen voe-ren terug op de 18de eeuw. Uit de 19de eeuw zijn onder andere de Zochervijver, de laantjes en het ravijn over gebleven. Juist door de veranderingen door de eeuwen heen kon de Overplaats behou-den blijven. De variatie aan elementen uit verschillende stijlperiodes draagt bij aan de monumentale waarde. Bij de nieuwe inrichting van de Overplaats is getracht de meest waardevolle onderde-len van eerdere tijdslagen beter zichtbaar te maken en daar waar nodig een nieuwe tijdslaag toe te voegen. Dit alles vanuit de gedachte dat de Overplaats een een-heid vormt met de Hartekamp en een grote landschappelijke en cultuurhistori-sche waarde bezit.

Eén van de palen bij de entree aan de Herenweg.

BronnenL. H. Albers en J. Meulenbroek, Beheerplan Overplaats, Castricum 2000.G. Broberg, Carl Linnaeus, Het Zweeds Instituut, 2006.DS Landschapsarchitecten, De Overplaats van landgoed Hartekamp, 2007.Grote Historische topografische Atlas, + 1894-19, Tilburg 2006. Historische Topografische Kaarten Noord-Holland 1894-192, Landsmeer 200.F.J.E. van Lennep, Honderd jaar Hartekamp, Haarlem 1957. W. Post, De blekersfamilie Bijvoet in Bloemendaal, Bloemendaal 1981. B. Speet, Historische atlas van Haarlem, 1000 jaar Spaarnestad, 2006.


Om een idee te krijgen van de ligging en de omvang van het grondgebied van de vroegere buitenplaats Valkenburg lopen we een rondje om het terrein. We starten op de hoek Camplaan en het Raadhuisplein en lopen de Camplaan helemaal uit tot aan het Wilhelmina-plein, dan rechts af de Voorweg op, langs de grens van het terrein van de buitenplaats Meer en Bosch tot aan de oude Driesprong. Vervolgens rechtsaf via de huidige Glipperdreef en de Val-kenburgerlaan tot aan het beginpunt van de rondwandeling. Een omvangrijke buitenplaats dus.

Tuinkoepel aan het Kerk-pleinDe toegang tot Valkenburg was aan het Kerkplein waar ook een achtkantige

koepel stond die uitzicht bood over het plein. De koepel staat afgebeeld op de tekening van Hendrik Spilman uit ongeveer 1750. Vanuit de tuinkoe-pel was er natuurlijk mooi uitzicht op alle passerende mensen en het Wapen van Heemstede. Met deze tekening van Spilman moeten we het doen. Er zijn helaas geen andere afbeeldingen van Valkenburg bekend. Wel is de buiten-plaats ingetekend op twee kaarten van Balthasar Florisz van Berckeroode uit 1627 en 174. Op de vroegste kaart is een opvallend hoog huis te zien met drie ramen boven elkaar. Het ligt vrij dicht bij het kerkplein.

Vele eigenarenValkenburg heeft door de jaren heen vele eigenaren gekend. Een overzicht is te

De buitenplaats Valkenburg Cees Peper

De Valkenburgerlaan, met op woensdag de markt, en het Valkenburgerplein met z’n kerk en kleur-

rijke fontein, zijn in Heemstede en daarbuiten bekend. Vroeger was er ook nog een caférestaurant

Valkenburg, gelegen op de hoek van de Torenlaan. Alle zijn ze genoemd naar de oude buitenplaats

die in dit gebied lag.

Hendrik Spilman, circa 1750, ‘Heemstede, koomende van Haerlem te zien’. Rechts de acht-kantige koepel, het toegangshek en de tuinmanswoning van de buiten-plaats Valken-burg. Van links af Het Wapen van Heemstede, de kerk en de dorps-school aan de Voorweg.


de buitenplaats valkenburg

vinden in Heemstede in de historie en op librariana.wordpress.com. We noemen hier de eigenaren van wie bekend is dat ze een belangrijke verandering aan-brachten: • De oudste vermelding van de kern van de buitenplaats stamt uit 162/1624 als Jacob Brouwer in twee porties ‘een huysinge, hofstede en boomgaerd’ koopt.• De naam Valkenburg komt pas later. Die is namelijk ontleend aan de vrouw die in 1640 de eigenares wordt, Johanna Valckenburg. Samen met haar man Charles vergroot ze het grondoppervlak van de buitenplaats. • In 1675 is Valkenburg ‘2 morgen en 94 roeden groot’, ongeveer 2,5 hectare.• In 1697 koopt Pieter de Graeff een ‘welgeplante boomgaert en zijn huisinge’ ten zuiden van Valkenburg erbij. Het huis heeft de naam Duin en Dorp. • De dochter en erfgename van Pieter de Graeff voegt aan het bezit voor 800 gulden het Wapen van Heemstede toe. • In 1748 wordt Valkenburg in de koop omschreven als ‘een heerenhuysinge, thuynmanswoning, stalling, koetshuis, menagerie, cabinetten en achtkante koepel (de situatie op de tekening van Spilman). Erbij horen de landerijen ‘de Lage Weyde’ en ‘de Horst’.• Eind 18de begin 19de eeuw volgt de onttakeling van de buitenplaats. Rond 1800 laat Johan Christiaan Meijer zowel Valkenburg als Duin en Dorp afbreken.

De tuinmanswoning, paardenstal en koetshuis blijven dan nog staan. Meijer verkoopt grond aan meester-timmerman Gerrit Munk jr. en meester-metselaar Jan van der Toorn, beide gevestigd aan de Camplaan. De grond tegenover Het Wapen van Heemstede wordt in 1804 ei-gendom van kastelein Pieter van Keulen. Ook Henry Gabriel Certon, eigenaar van Meer en Bosch, koopt een deel van de grond, en de volgende eigenaar van Meer en Bosch, mr Johan Valckenaer, voegt er in 1810 de landerijen tussen de Voorweg en de vaart van Groenendaal aan toe.

Geen commercieel succesDe naam Valkenburg herleeft in 1922 als de gemeente besluit de laan tussen het Raadhuisplein en de Glipperdreef en het plein dat in het midden lag naar de oude buitenplaats te noemen. Aanvankelijk heet het deel tussen Raadhuisplein en Valkenburgerplein Valkenburgerstraat en het zuidelijk deel Valkenburgerlaan. Vanwege de verwarring met gelijke huis-nummers in laan en straat is dat in 190 aangepast.

In 192 laat H. van Meurs op de hoek van de Torenlaan en het Valkenburger-plein een café-restaurant bouwen door aannemer W.A. van Amstel, een beken-de bouwer in Heemstede. Van Meurs, eind jaren twintig ook korte tijd eigenaar van Het Wapen van Heemstede, noemt

Fragment uit de kaart van Balthazar Florisz. Van Berkenroode, 1627. Het hoge huis tegenover de kerk is Valkenburg. Twee huizen naar links ligt waar-schijnlijk Duin en Dorp, dat in 1697 bij Valkenburg kwam. De bebou-wing op de hoek van de Camplaan hoorde later in ieder geval ook bij Valkenburg. Of dat in 1627 al zo was is niet duidelijk.


de buitenplaats valkenburg

het caférestaurant ‘Valkenburg’. In 1927 wordt de Onze Lieve Vrouw Hemel-vaartkerk, vaak ook Valkenburgkerk genoemd, ingewijd. Dat zal voor Van Meurs vast wat extra ‘rouwtjes en trouw-tjes’ opgeleverd hebben. Bij feestelijke ge-legenheden trad vaak het duo Dick Smit (piano) en Nico Raaijen (viool) op. Toch heeft hij de zaak blijkbaar nooit echt winstgevend kunnen maken . Misschien lag het aan de ligging aan het toen saaie grindplein dat doorsneden werd door de rails van de tram. Een heel contrast met bijvoorbeeld het Verversingshuis Groe-nendaal middenin het bos. Hoe het ook zij, al in 197 sluit het café-restaurant zijn deuren. Het toch wel omvangrijke pand wordt verbouwd tot twee woonhuizen,nu Torenlaan 1 en .

ValkenburgerpoortWat minder bekend is wellicht dat de fontein op het Valkenburger plein de naam Valkenburgerpoort draagt. De kunstenares, de Heemsteedse Karola Veldkamp, heeft zich laten inspireren door het feit dat hier vroeger de bui-tenplaats Valkenburg lag. De vorm van de fontein symboliseert een poort naar het verleden, die weerspiegeld wordt in het water. Het beeld in het water wordt ‘vertroebeld’ door het neervallende water: we vangen wel een glimp op van het verleden, maar het beeld wordt niet tastbaar. De Valkenburgerpoort werd op 1 juni 1992 in gebruik genomen.

Het pand van caférestaurant Valkenburg (boven op een ansicht uit 1924) werd in 1937 verbouwd tot twee woonhuizen, Torenlaan 1 en 3 (onder in 2012).

De fontein Valkenburgerpoort voor de OLV Hemelvaartkerk op het Valkenburgerplein.

BronnenJ.W. Groesbeek, Heemstede in de historie, 1972 Hans Krol, ‘Valkenburg en Duin en Dorp’ op librariana.wordpress.com. H. Smit, Heemstede, de straat waarin wij wonen, Den Haag 1985


Gedempte haven met enorme flat

Lang niet iedere Heemstedenaar, ook de HVHB niet, is gelukkig met de ligging van de nieuwe bebouwing bij de haven, zo dicht aan Heemsteedse Dreef. Voor ongeveer dezelfde plaats zijn ooit plannen gemaakt die min-stens zo ver gingen: demping van een deel van de haven en een kolossale flat van acht verdiepingen die de huizen aan de Havenstraat helemaal lijkt weg te drukken. Deze fotomontage stond op 27 januari 1970 in het Haarlems Dagblad. Rechts (in het bijschrift staat ten onrechte links) is de nog aan te leggen Van den Eijndekade in de afbeelding gemonteerd. Het hele werk zou worden uitgevoerd door Smit’s bouwbedrijf uit Beverwijk, die in die jaren ook de nieuwe verzorgingsflat Rozenburgh op de hoek van de Zandvoortselaan en de Asterkade realiseerde. De flat aan de Dreef zou twee- en driekamerappartementen gaan bevatten, bestemd voor de verkoop. De verbindingsweg tussen Nijverheidsweg en Dreef werd in 1970 door Smit aangelegd, maar de demping en bouw werden steeds uitgesteld al waren alle vergunningen verleend. Gewone flats bleken slecht te verko-pen, dus werd het plan bijgesteld tot een verzorgingsflat à la Rozenburgh. Ook daar bleek onvoldoende markt voor te zijn. In 197 schrapte Smit het hele plan. De overeenkomst met de gemeente werd eind september 1974 ontbonden. Smit’s Bouwbedrijf werd betaald voor de aanleg van de Van den Eijndekade en zou voorrang krijgen bij de gunning van nieuwe projecten. (Bron: artikelen van de Knipseldienst van het Provincie Noord-Holland, eind 2010 overgedragen aan de HVHB)


Van het bestuurBehalve de al in HeerlijkHeden 152 vermelde wandeling rond het Huis te Bennebroek hebben we de

komende maanden nog meer interessante uitstapjes voor u. Noteert u ook alvast onze najaarsbijeen-

komst op 22 november in uw agenda.

Wandeling rondom het Huis te Bennebroek, 4 augustus 2012Samen met rondleider Martin Bunnik lopen we via de Binnenweg naar de Meerweg en gaan daarna het bos in dat behoorde tot het Huis van Bennebroek. Via de belvedère komen we op De Dageraad waarna we te-ruglopen naar het parkeerterrein. Onderweg vertelt Martin Bunnik aan de hand van oude foto’s en kaarten hoe de oude kern van het dorp en het Huis te Bennebroek er ooit uitgezien hebben. Hoogtepunten waren het Huis te Bennebroek, Middendorp, de pastorie, De Zwarte Hondt, de Reek, voormalige hofstede Nollenburg, de belvedère en De Dageraad. Ook komt aan de orde hoe Bennebroek zich in de loop van de eeuwen ontwik-keld heeft van een wildernis naar een forensendorp.

Aanvang: 14.00 uur, verzamelen op het parkeerterrein bij de tennisvereniging aan de Binnenweg in Bennebroek (maximaal 25 personen)

Kosten: € ,- per persoonOpgeven bij: Gerry Weijers, [email protected] of 02-584624.

Open Monumentendag, 8 september 2012Het thema van dit jaar is Groen van Toen. Centraal staat de relatie tussen het monument en de omgeving waarin het is opgetrokken. Vrijwel alles wat we in Nederland aan groen hebben, is door mensen bedacht en aangelegd in relatie tot de gebouwde ‘stenen’ omgeving. Het thema past bij het Jaar van de Historische Buitenplaats.

In onze omgeving denken we dan aan Groenendaal, de Hartekamp, Huis te Manpad, Berkenrode, Ipen-rode, Hageveld en het Oude Slot en nog vele anderen. Een fietstocht brengt u langs al deze monumenten en buitenplaatsen. De fietstocht is op de dag zelf verkrijgbaar of te downloaden van onze website www.hv-hb.nl.

Voor de Open Monumentendag zijn verder traditiegetrouw een aantal monumenten open die u tussen 11.00 uur en 15.00 uur kunt bezoeken. Het zijn:l Landgoed Hageveld, tuin, school en voorhuis.l De Bulb, voormalig gebouw voor bloembollencultuur, Leidsevaart 1 Heemstede.l Algemene Begraafplaats, Herfstlaan Heemstede.l Wilhelminakerk, Wilhelminaplein Heemstede.l Het Molentje Groenendaal bij de kinderboerderij is de hele dag open.

Activiteiten Heemsteeds Buitenplaatsenjaar, 1 en 8 september 2012In het kader van het Buitenplaatsenjaar 2012 organiseert de HVHB samen met de Stichting Themajaar Histo-rische Buitenplaatsen een aantal activiteiten in Heemstede. Zo zullen op 1 en 8 september enkele buitenplaat-sen toegankelijk zijn en zullen deskundigen er een rondleiding geven. Verder zal er een fietstocht langs de buitenplaatsen worden uitgezet en voeren acteurs van Living History Kennemerland op een aantal locaties kleine toneelprojecten uit.

De Hartekamp in de vroege ochtendzon, eind september 2011.


van het bestuur

Deelnemende buitenplaatsen zijn onder meer Huis te Manpad, de Hartekamp, Ipenrode, de Gliphoeve en Bosbeek. Ook zullen er rondleidingen worden gegeven in Groenendaal en het Bennebroekbos.Houd voor het definitieve programma onze website en de website van de gemeente in de gaten. Ook in de plaatselijke kranten zal veel aandacht aan de activiteiten worden besteed. Voor algemene informatie over het landelijke buitenplaatsenjaar, zie www.buitenplaatsen2012.nl.

Op dit moment loopt in het raadhuis van Heemstede een kleine tentoonstelling over onze buitenplaatsen. Het materiaal is afkomstig van eerdere tentoonstellingen in het Noord-Hollands Archief en het ABC Archi-tectuurcentrum.

Excursie Historisch Museum Haarlem, dinsdag 9 oktober 2012 Een gids leidt de HVHB-bezoekers langs de vaste expositie van het Historische Museum Haarlem. Het be-zoek begint met een 10 minuten durende informatieve en boeiende film over de geschiedenis van Haarlem. In dezelfde ruimte is de mooie maquette van de stad uit 1922 te bewonderen. In de tweede zaal leiden een aantal voorwerpen u door de geschiedenis van Haarlem vanaf 1200: het beleg van Haarlem in 1572, de bouw van de Vleeshal, het ontstaan van de hofjes en de zorg voor de wezen komen allemaal aan bod. Daarnaast is de wisseltentoonstelling ‘Geen cent te makken’ te zien over onder meer de middeleeuwse broodbank, (kerkelijke) armenbesturen en hofjes, de St. Vincentiusvereniging en het Leger des Heils, armen-scholen en ook de hedendaagse voedselbank.

Aanvang: 1.0 uurKosten: € ,- per persoon (graag museumjaarkaart meebrengen als u die heeft) Adres: Groot Heiligland 47, HaarlemOpgeven bij: Mw. Theo Jonckbloedt, 02 529 44 99 of per mail [email protected]

van het bestuur


Karakterbehoud: stand van zaken zomer 2012

Marijke Meyer heeft afscheid genomen van de commissie karakterbehoud. Voor haar in de plaats hebben we Martin Bunnik uit Bennebroek bereid gevonden de Bennebroekse zaken te volgen. Martin is goed bekend met alles wat daar leeft en we hebben een goede opvolger voor Marijke.

Op dit moment houdt de commissie karakterbehoud zich voornamelijk met de volgende onderwerpen bezig:

Grenspalen Hillegom-BennebroekOnlangs zijn de grenspalen, die sinds ca 1820 tussen Bennebroek en Hillegom staan, weer allemaal rechtge-zet. Een verdwenen paal lag op de gemeentewerf en is inmiddels herplaatst. De gemeente Bloemendaal zal nog een bordje laten plaatsen met informatie over deze palen.

Oude Kern BennebroekOp verzoek van de HVHB nemen we deel aan de klankbordgroep van omwonenden en andere betrokkenen. De geplande veranderingen zullen we blijven volgen. Standpunt van de HVHB is dat het karakter van de oude kern en van de historische bebouwing behouden dient te blijven en dat de hoogte van nieuwbouw in overeenstemming met de omgeving dient te zijn.

Voormalig gemeentehuis BennebroekHet voormalige gemeentehuis en de bibliotheek van Bennebroek wordt vermoedelijk gesloopt. Momenteel is een onderzoek gaande naar de mogelijkheden voor een andere bestemming voor dit terrein. De HVHB volgt ook hier nauwlettend de ontwikkelingen.

Huisje naast de watertoren in HeemstedeEr zijn voorstellen gedaan om oude monteurswoning naast de watertoren te slopen en te vervangen door nieuwbouw. De HVHB is van oordeel dat deze woning behouden dient te blijven. Het ensemble van waterto-ren inclusief pompgebouw, directeurswoning aan de noordzijde en monteurswoning aan de zuidzijde is een

De oude mon-teurswoning bij de watertoren in Heemstede.


van het bestuur

combinatie die vroeger veel voorkwam. Het is het enige voorbeeld van een dergelijk ensemble van nutsvoor-zieningen of overheidsdiensten in Heemstede.Indien nieuwbouw op deze plaats noodzakelijk is, zou het huisje er bij voorkeur in opgenomen moeten wor-den.

De SlottuinMede door het overleg met de HVHB zijn de plannen van Elan voor De Slottuin iets aangepast. De hoogte van de gevel aan de zijde van de Cruquiusweg blijft helaas ongewijzigd, maar in de vormgeving van deze lange gevel zijn enkele veranderingen aangebracht. De lange gevel wordt in drie delen verdeeld, elk met een eigen vormgeving. Het meest oostelijke en hoogste deel wordt door een glazen trappenhuis visueel losge-maakt van het overige deel. In het midden komt een gevel met grotere openingen, waardoor de wand tussen de galerij en de woningen beter zichtbaar is. Het meest westelijke en laagste deel wordt zoals het oorspronke-lijk ontworpen was. De totale gevel maakt hiermee een speelsere en minder massale indruk.

Wilhelminaplein en SchoutenhuisDe HVHB is verontrust over de gang van zaken rond het Wilhelminaplein en het Schoutenhuis in Heemste-de. De gemeente kan het plein pas opnieuw inrichten, zoals wenselijk is, nadat bekend is wat er met het Schoutenhuis gaat gebeuren. Dit pand raakt steeds verder in verval door de lange leegstand. Plannen voor een herontwikkeling van dit gebouw (waar thans een horecabestemming op rust) lijken financieel niet haal-baar te zijn. Een bouwhistorisch onderzoek is noodzakelijk om een goede afweging te kunnen maken voor te ontwikkelen plannen voor dit pand. De HVHB is gaarne bereid een deel van de kosten van een dergelijk onderzoek op zich te nemen.

De LevensgangHet beeldhouwwerk De Levensgang aan de Van den Eijndekade wacht reeds lange tijd op een bestemming. Het zou opgenomen worden in de plint van een van de nieuwe gebouwen daar, maar omdat het betreffende gebouw niet gerealiseerd wordt, staat het kunstwerk er wat verloren bij. Daardoor gaat de kwaliteit sterk ach-teruit, wat de HVHB ernstige zorgen baart. We beraden ons op voorstellen voor een goede locatie voor De Levensgang. Voor meer informatie over het kunstwerk, zie www.hv-hb.nl (Monumenten en geschiedenis).

De Levensgang van Van den Eijnde moet verplaatst worden naar een goede locatie.


van het bestuur

Verslag Voorjaarsbijeenkomst HVHB, tevens opening Buitenplaatsenjaar Heemstede, 31 mei 2012 Marc de Bruijn

We hadden al rekening gehouden met flinke belangstelling voor de voorjaarsbijeenkomst en er waren al meer stoelen geplaatst in de grote zaal van het raadhuis in Heemstede. Toch moesten de bodes nog een aantal malen extra stoelen aandragen om te zorgen dat de ruim 180 aanwezigen een zitplaats hadden in de uiteindelijk volledig gevulde zaal.

Jaarvergadering

1. Opening door voorzitter Jaap VerschoorDe Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek (HVHB) bestaat dit jaar 65 jaar, maar de HVHB is nog uiterst vitaal. Op de volledig vernieuwde website www.hv-hb.nl is te vinden wat we allemaal gedaan hebben en nog gaan doen. Zo vindt u er alle uitgegeven tijdschriften van 197 t/m 2007 plus een aantal niet meer verkrijgbare publicaties. Er is een overzicht van alle monumenten in Heemstede en Bennebroek met prachtige foto’s en beschrijving. Verder de projecten die we met scholen hebben ge-maakt, informatie over excursies en andere evene-menten, onze activiteiten op het gebied van karak-terbehoud en nog veel meer. Nog niet alles op de site functioneert. Dat wordt de komende maanden steeds verder ingevuld. We denken met dit visite-kaartje op internet een flinke sprong voorwaarts te hebben gemaakt.

Eenzelfde sprong maakten we in 2011 toen we met nummer 150 van ons tijdschrift HeerlijkHeden van klein formaat en zwart-wit overgingen naar groot formaat en kleur. We merken dat iedereen er erg enthousiast over is. HeerlijkHeden is nu ook verkrijgbaar bij de lokale boekhandels en zo komen steeds meer mensen in contact met de HVHB. We hopen dat dit leidt tot een groei van het aantal leden, lezers, abonnees en betrokken bewoners van Heemstede en Bennebroek .

Bij de vergadering in 2011 is gevraagd of we ons nog krachtiger op wilden stellen op het gebied van karakterbehoud. Dat is gebeurd: zo krijgt mede dankzij de bemoeienis van de HVHB de gevelwand van de Slottuin aan de Cruquiusweg een minder massale uitstraling. Ook zijn we actief bezig met het postkantoor aan de Binnenweg en met het Wil-helminaplein. Hier hebben we recent aangeboden

om een deel van de kosten van een bouwhistorisch onderzoek van de voormalige Pandahof voor onze rekening te nemen.

Ondanks de extra kosten voor de vernieuwde HeerlijkHeden en de website blijft de contributie voor het vijfde jaar achtereen op een minimum-bedrag van 18 euro. Wel vinden we het erg fijn als men meer geeft. We denken dat we in de toekomst toch moeten gaan verhogen, ook omdat we voor de komende jaren een aantal ambitieuze plannen voor publicaties hebben:201 het Groenendaalboek vanwege de aankoop

van het bos door de gemeente in 191

2014 de Canon van Heemstede en Bennebroek, waarschijnlijk in digitale vorm.

2015 een boek over Heemstede 1890-1940, waarin het dorp veranderde van een bollendorp naar een forensengemeente en het uiterlijk kreeg dat het nu nog grotendeels heeft

2016 een inventarisatie van monumenten na 1945 om zo te komen tot verdere uitbreiding van de gemeentelijke monumentenlijst.

Kortom: de HVHB is 65 jaar, maar kerngezond en uiterst vitaal en actief.

2. Mededelingen van het bestuurNa zes jaar treedt Marijke Meyer (karakterbehoud) uit het bestuur. Zij wordt hartelijk bedankt voor al haar inzet en ontvangt een bos bloemen en een groot applaus. Inmiddels is haar vervanger Daan Kerkvliet volledig ingewerkt. De redactie van HeerlijkHeden is uitgebreid met Ellen Kerkvliet, de commissie karakterbehoud met Martin Bunnik.

3. Vaststelling van het verslag van de Algemene Ledenvergadering van 19 mei 2011Geen van de aanwezigen heeft een opmerking over het verslag van de ledenvergadering van 19 mei 2011. Het verslag wordt ongewijzigd vastgesteld.

4. Vaststelling van het jaarverslag over 2011Ook over het jaarverslag 2011 zijn geen vragen en het wordt ongewijzigd vastgesteld.


van het bestuur

5. Verslag van de kascommissie over de jaarcijfers van 2011De kascommissie heeft op 8 mei 2012 de kas gecon-troleerd en de balans en jaarrekening 2011 doorge-nomen. Vragen zijn door de penningmeester op bevredigende wijze beantwoord. De presentatie was helder en volledig en er zijn geen onregelma-tigheden geconstateerd. De kascommissie stelt voor het bestuur en in het bijzonder de penningmeester decharge te verlenen. De vergadering stemt daar met applaus mee in.

6. Vaststelling van de jaarcijfers over 2011 en de begroting voor 2012Het financieel verslag 2011 en de begroting voor 2012 geven geen aanleiding tot vragen of opmerkingen en worden vastgesteld.

7. Benoeming nieuwe kascommissieAlexander Koopman treedt af als lid van de kas-commissie. De vergadering dankt hem met applaus voor zijn inzet. De kascommissie bestaat nu uit Jan van Benthem en Leo Zwarter. Na de vergadering heeft de heer L. H. van den Raadt zich aangemeld als reservelid.

8. Verkiezing bestuurslidDaan Kerkvliet wordt voorgedragen als bestuurslid en met applaus benoemd.

9. RondvraagDe heer Van Seggelen vraagt naar de gang van zaken van het rouwcentrum bij de Algemene Be-graafplaats aan de Herfstlaan. De voorzitter geeft aan dat de HVHB hier vanaf het begin intensief bij betrokken is en blijft. De toekomstige nieuwbouw staat naar achteren, het aanzicht blijft intact en de monumentale ingangspartij wordt niet aangetast.

De heer Van Seggelen vraagt zich af waarom in HeerlijkHeden geen aandacht wordt besteed aan het jaarboek van de Reünistenvereniging Hageveld. De redactie zal dit nagaan.

Opening Buitenplaatsenjaar HeemstedeVervolgens opent burgemeester Marianne Heere-mans met een geestige speech het Buitenplaatsen-jaar Heemstede. ‘Geschiedenis wordt achteruit be-grepen, maar vooruit beleefd’, stelt ze. Ze feliciteert de HVHB met de activiteiten en inzet voor behoud van cultureel erfgoed. Ook de gemeente zet zich hiervoor in, niet in de laatste plaats voor het behoud van landgoederen en groene gebieden, en streeft zelfs naar versterking van groen.

2012 is het Jaar van de Historische Buitenplaats en daarvan hebben we er gelukkig in Heemstede nog een aantal. Goed dat deze dit jaar extra voor het voetlicht worden geplaatst. Dankzij de inzet van velen, waaronder de Stichting Themajaar Histori-sche Buitenplaatsen, en met steun van de gemeente is er een speciaal Buitenplaatsenjaar Heemstede. Op 1 en 8 september is er gelegenheid nader kennis te maken met een aantal Heemsteedse buitenplaatsen.

Première video buitenplaatsen, gemaakt door leerlingen Hageveld In het kader van hun maatschappelijke stage maak-ten vier leerlingen van de vierde klas van College Hageveld een video over buitenplaatsen. Justin de Deugd, Lennard Groenendijk, Rik Schoon en Matthijs Vermathen brengen op hun manier de Heemsteedse buitenplaatsen in beeld. De film kan worden bekeken via www.hv-hb.nl

Lezing René DessingKunsthistoricus René Dessing, voorzitter van de Stichting Themajaar Historische Buitenplaatsen en bewoner van Huis te Manpad, houdt een presen-tatie, verlucht met vele afbeeldingen. Aan het eind ervan hebben de geboeide aanwezigen veel gezien van –, veel geleerd over –, en nog meer waardering gekregen voor de buitenplaatsen in Nederland. Meer informatie is te vinden op www.buitenplaat-sen2012.nl.

Om 22.00 uur sluit de voorzitter de bijeenkomst. Veel aanwezigen blijven bij een drankje nog wat napraten.


van het bestuur

Vrijwilligerswerk HVHB

Om de activiteiten van de Historische Vereniging Heemstede-Bennebroek op een goede wijze plaats te la-ten vinden zijn ongeveer 25 leden van de vereniging actief als lid van het bestuur of een van de commissies.

Het bestuur van de HVHB streeft ernaar een groter aantal leden een actieve rol te laten spelen. Voor wie wel een bijdrage wil leveren, maar bestuurs- of commissielid wat te ver vindt gaan, wordt gedacht aan leden die bereid zijn zich incidenteel enkele uren voor de vereniging in te zetten. Deze ‘supportgroep’ kan activiteiten uitvoeren zoals:

• HVHB-stand inrichten, bemensen en weer opruimen tijdens (boeken)markten en bijeenkomsten van de HVHB, boeken verkopen en nieuwe leden inschrijven;

• verkoop vanuit huis van HVHB-boeken en HeerlijkHeden;• bevoorraden van boekwinkels met exemplaren van HeerlijkHeden en andere uitgaven, zoals het boek

over de Binnenweg en t.z.t het boek over Groenendaal;• catering tijdens HVHB-bijeenkomsten verzorgen;• helpen tijdens de Open Monumentendag;• ordenen en schoonhouden van voorwerpen in het archief van de HVHB;• en tal van andere werkzaamheden die ervoor zorgen dat alles binnen de HVHB soepel verloopt.

Wie zich graag wil inzetten en het leuk vindt om zo nu en dan iets voor de vereniging te doen, kan zich opgeven bij de secretaris van de vereniging: Gerard Bettink, 02-5284741, [email protected]

Samen maken we de vereniging sterk.

Interessant in de regioExpositie: Een terugblik op de Wereld Jamboree 1937 in VogelenzangHet is deze zomer 75 jaar geleden dat de 5de Wereld Jamboree in Vogelenzang plaatsvond. Er waren 28.000 padvinders te gast uit 54 landen en 600.000 bezoekers kwamen gedurende 10 dagen naar het Jamboreeter-rein. Van 0 juli tot 9 augustus 2012 is in de hal van seniorencomplex De Voghelsanck een expositie hierover te zien, ingericht door de Vrienden van Oud Vogelenzang. Nadere inlichtingen: Ina Mostert-Stam, Christien van der Mije, Corrie Fictoor-van der Raad, 06-20510844 of 06-51751100

De Vogelsanck, Teylingerweg 75, Vogelenzang Te zien: dagelijks 1-16 u

Boek: Endenhout en ElsrykDe voorganger van Eindenhout, ‘het huis met de beelden’ aan de Herenweg bij de Spanjaardslaan, heette En-denhout. Het huis werd in 1787 afgebroken. Het grondgebied van Endenhout strekte zich uit van de Heren-weg tot de Leidsevaart en was ingericht met bloemperken, een moestuin en een boomgaard. Deze en andere details zijn bekend omdat eigenaar Jan Muyser in 1709 aan de dichter Jan Baptista Wellekens de opdracht gaf zijn buiten in een hofdicht te bezingen en Jan Goeree vroeg om er een gravure bij te maken met het huis en de directe omgeving erop. Aan de hand deze gravure en het gedicht van zo’n duizend verzen schetsen de auteurs van Endenhout en Elsryk een beeld van de manier waarop de Amsterdamse familie Muyser van het zomerse buitenleven in Heemstede genoot. (Vanaf 1927 hoort dit deel van Heemstede bij Haarlem.)

Endenhout en Elsryk, Buitens met hun bewoners in Haarlem/Heemstede en AmstelveenBezongen door Jan Baptista Wellekens (1658–1726)Uitgegeven en toegelicht door Riet Schenkeveld-van der Dussen en Willemien B. de VriesUitgeverij Florivallis, Amersfoort. Verkoopprijs: € 15,-


van het bestuur

Aanwinsten collectie HVHB en rectificatiesAanwinstVan meneer W.H. Dekker ontvingen we twee ansichten, waaronder een oude foto van De Bulb, tussen 1924 en 1928 gebouwd aan de Leidsevaartweg 1 in Heemstede, op de grens met Bennebroek. Het onderschrift is ‘Vogelenzang, Holl. Cult. Maatschappij’. De foto moet van vóór 190 dateren toen de Hollandse Cultuur Maatschappij failliet ging en het gebouw werd overgenomen door de Zweedse Zaad Maatschappij.

RectificatiesIn de lijst van buitenplaatsen in Heemstede en Bennebroek in HeerlijkHeden 151 is op pagina 9 een foutje geslopen. Manpadshoek lag niet ten zuiden van de Manpadslaan, maar ten noorden hiervan.

Bij het artikel ‘Levina de Clercq en haar Bennebroekse buitenplaats’ in HeerlijkHeden 152 is op pagina 11 per ongeluk een verkeerde kaart geplaatst. Het had eigenlijk onderstaande kaart moeten zijn.

De Bulb, Leidsevaartweg 1 in Heemstede, waarschijnlijk in 1928 of 1929.

Kadasterkaart rond 1821. Onder-aan de Zandlaan. Bij Bosch en Berg hoorden de kades bij 284-285 en verder de percelen tot en met 305. Langs de kades lagen drie percelen bos. Bij 301 bevond zich het huis, de stallingen en het erf, 300 was tuin en 299 was bestemd tot ‘aanleg voor ver-maak van de plaats’. 303 was nog steeds bos en duin.


Illustratieverantwoording

De Wereld Jamboree van negentien-drie-zevenBlz. (onder), 6: collectie HVHBBlz. 4 (boven): collectie Ed Heukels, BennebroekBlz. 4 (onder), 7 (midden en rechts): foto’s Theo OutBlz. 5, 7 (links): uit Jamboreelogboek 197Blz. 8 (boven): foto Ellen KerkvlietBlz. 8 (onder): collectie familie Bomans, HeemstedeBlz. 9 (boven), 10 (linksonder): collectie familie Roozen, HeemstedeBlz. 9 (midden): collectie L. Bus, HeemstedeBlz. 9 (onder): collectie H. van Deursen, HeemstedeBlz. 10 (linksboven): collectie A. Braun-Pompe, ZandvoortBlz. 10 (rechts): collectie Kees van Overzee, Benne-broek

Marinus van der Grijp, de losbandige eigenaar van Middendorp en Zeerust in BennebroekBlz. 11, 16 (boven): collectie Martin BunnikBlz. 12, 1: Noord-Hollands ArchiefBlz. 14 (boven): www.artfact.com (lit à la turque)Blz. 14 (onder): collectie Marloes van Buuren

Bronstee, vijf eeuwen, vijf bestemmingenBlz. 17, 18: Noord-Hollands ArchiefBlz. 19, 20 (boven): collectie HVHBBlz. 20 (onder), 21 boven: krantenviewer Noord-Hollands Archief (Haarlems Dagblad)Blz. 21 (onder), 22: collectie S.A.C. van LentBlz. 2 (boven): foto Frans HarmBlz. 2 (onder):Heijmans Vastgoed - www.vol-maackt.nl

Over rusten of ruimen - De algemene begraaf-plaats in HeemstedeBlz. 24: collectie Veenhuijzen, Centraal Bureau voor Genealogie, Den Haag Blz. 25-27, 29 (onder): foto’s Theo OutBlz. 28: boek uit collectie Frans Harm

Heemstede in beeldBlz.0- : Noord-Hollands Archief

De Overplaats van de Hartekamp - Een cultuur-historische parel op de binnenduinrandBlz. 4: Noord-Hollands ArchiefBlz. 5: foto’s Saskia BloemenBlz. 6: foto Arthur SchaafsmaBlz. 7: foto Ingwer BosBlz. 8, 9: foto’s Marloes van Buuren

De buitenplaats Valkenburg Blz. 40,41, 42 (boven): Noord-Hollands ArchiefBlz. 42 (midden): foto Cees PeperBlz. 42 (onder): foto Theo Out

Overigen en Van het bestuurBlz. 4, 51: collectie HVHBBlz. 45: foto Marloes van BuurenBlz. 46, 47: foto’s Daan KerkvlietBlz. 51 (onder): Noord-Hollands Archief

Uit voorraad leverbaarDe HVHB heeft voor de geïnteresseerde lezer nog een aantal uitgaven in voorraad die misschien nog

niet allemaal in uw boekenkast staan. Dit kan een welkome aanvulling zijn van hetgeen u al wel heeft. De complete lijst vindt u in HeerlijkHeden 151 en op www.hv-hb.nl.

Nieuw als lid/abonneeBennebroekDhr. F. SchuringW.J.A.M. Zwetsloot

HaarlemDhr. H.J. Reinhart

HeemstedeDhr. L. BokhoutDhr. P.C.M. BosMw. I. Dil

Dhr. E.K. GrootesDhr. W. KleijerMw. F. KooiDhr. M. KroonDhr. C.J. MetMw. G. OeiDhr. H.B. van PerlsteinDhr. A. Pijper-JansenFam. P.P. van RijkDhr. P.J.M. SchumacherDhr. R. Teunissen

Dhr. C.W. IJff

HillegomMw. L. van Loenhout-Wassenaar

VogelenzangDhr. J. van Schie

ZandvoortMw. H.A.M. van den Dungen-Breeuwer

Documents

Deze zomeruitgave van HeerlijkHeden opent met … belangstellenden kijken en het enthousiasme van toen leek te herleven toen we dit voorjaar een oproep deden met de vraag om herinneringen