Devrimci Islam Ihsan ELIACIK

7/29/2019 Devrimci Islam Ihsan ELIACIK

1/21


2/21

www.altinicizdiklerim.com 2

Son iki yzyln iki ucunda iki byk toplumsal dnm sembol bulunmaktadr. Fransz Devrimi (1789) veran Devrimi (1979) Fransz Devrimi Batnn, ran Devrimi ise slam medeniyetlerinin dnm noktalarntemsil etmektedirler. Fransz devrimi nasl Batl, laik devrimlerzincirinin balangc olmusa, ran devrimi deslami dnmler zincirinin balangc olacaktr. Bu durumda tarihsel ak gelecekte srann Trkiyeyegeleceini imdiden gstermektedir.

Dinin ana metinlerinin topland kitap yani Kuran kendine inananlar alanlara itmekte, olaylarn iinde aktifrol almaya, dnyaya nizamat vermeye armaktadr.

Kitap, nc ve nder birmmet olunmasn istemekte, kiliseleri, havralar, ibadethaneleri tahrip edecek, ekin venesilleri yok edecek fesat odaklarnakar, onlarn belalarn savacak inanm insanlardan bahsetmektedir. Aksihalde dnyann dengesinin bozulaca uyarsnda bulunmaktadr.

Bir Mslmann kitapta bunlar okuyup ta inancn vicdanna gmmesi, toplum neden kokuuyor? Devleti kimynetiyor? Bu hal neyin nesi? Diye sormamas mmkn deildir.

Kuran okuyan birisinin cihadc ve fetihi bir ruhla donanmamas mmkn deildir. Kitab okuyan birMslmann evresini deitirmek iin aba iine girmemesi, kii olunca ilerinden birisini emir (sorumlu)seerek rgtlenmeye almamas mmkn deildir.

Bu durumda slama Hristiyanlk muamelesi yapmak despotluktan baka bir eyle izah edilemez. Hayatanizamat vermek, iin inmi bir kitaba uraya karma, buraya girme demek geersizdir.

Sosyal yaam temelden deitirmeye ynelmi bir kitabn elini kolunu balayp okuma-fleme kitab halinegetirmek bir Mslman iin kabul edilebilir deildir.

Kitabn kavline bu lkenin insanlar bir gn kulak verecekler sistemi temelden deitirmeyeyneleceklerdir. Kitabn kavli de gelecein Trkiyesi iin slami dnm haber veren bir dier etkendir.

20. yzyln sonlar dnyada yeni dzenlemelerin ve altst olularn yaand bir zaman dilimi olarak tarihegeiyor.

90l yllarla birlikte nasl ki Rusyada Neo-Slav, Neo-Ortodoks eilimler belirmise, Trkiyede de Neo-milliyeti, Neo-Osmanl eilimler kendini gsteriyor.

bni Halduna gre her devlet ve medeniyet doar, byr, geliir, olgunlar, yalanr ve lr. Tarih sahnesindenekilince baka medeniyetler onun yerini alr.

Trkiyede 200 yllk birbatllama maceras yaanyor. Osmanllarn sosyolojik mrn tamamlamasylabirlikte yeni araylar balad. 200 yldr bu topraklarda iki tarz- siyaset ekiiyor, Batclk ve slamclk.

TCnin sosyolojik mrn tamamladna bir baka delil de Kemalizmin iki byk mezhebi olan sa ve solkoalisyondur. (DP-AP) DYP ve (SHP) CHP koalisyonlarbirerson ansd. Bunun yitirilmesi ile artk deniz

bitmitir.

1921 anayasasnn ilgin zelliklerinden birisi de son iki- yzyln tm anayasalarnda yerel ve yerindenynetim ilkesine en fazla arlk veren anayasa olmasdr.

Bugn daha ok II. Cumhuriyeti diye bilinenevrelerce dile getirilen yapsal deiim taleplerinin 1. Meclisyllarnda tartlp yer yer uygulandn gryoruz

1. Meclisin kard icra vekilleri heyeti tasars ve Encmen-i mahsus tasars yerindenynetim ilkesinihayata geirmede iki nemli maddeydi. Her iki tasarnn ngrd ynetim ve yaplanma sistemi ylezetlenebilir; Trkiye corafi durum ve iktisadi ilikiler asndan vilayetlere, vilayetler kazalara blnecek,kazalarda nahiyelerden oluacaktn Vilayetler yerel iler bakmndan tzel kiilie ve tam zerklie sahipolacaklar, TBMM tarafndan konulacak kanunlar erevesinde tm eitim, salk, ekonomi, tarm, bayndrlkve sosyal yardm ilerinin dzenlenmesi, vilayet meclislerinin yetkisinde olacakt. Vilayetlerde ayrca TBMMtarafndan atanan bir vali bulunmakla beraber vali ancak Devletin genel grevleri ile yerel grevler arasnda biratma olmas durumunda mdahale edebilecekti.

1. Meclisin Aydn Milletvekili Aydn Bey genel gvenlik konularnn bile yerel ynetimlere braklmasn

istemektedir. Genel asayi ve inzibat ilerinin yerel ynetimlere braklmasn, Ankaraya uzak, zellikle douillerindeki jandarma zulmnden ikayet etmektedir.


3/21


DDeeiiiimmddeessllaammcc TTeezz -- 22

slamn ana metni olan Kurann temel mesaj ahlakilik temelinde siyasi-sosyal bir hamle oluudur. slamnana temas bu temelde kavranlmaldr. slama bu ana temann dnda deien yer ve zamana gre farklyaklamlarda (ontolojik, antropolojik, biyolojik, sosyolojik, felsefi vb.)bulunulabilir. Ancak bunlar ana deiltali temalar olarak anlalmaldr.

ada slam Dncesi iki devrim aras (1789 Fransz ve 1979 ran devrimleri) 200 yllk srecin tarihselszgecinden olumlu karmlarla yeniden oluturulmaldr.

karmlar var olan slam koruma (gelenek), var olan slam diriltme (radikalizm) ve var olan slamsorgulama (modernizm) temelinde gelitirilmeli, bu temel de yeni bir dnce projeksiyonuyaplandrlmaldr.

slamn yeni durum ve olaylar karsndaki tavrnn ne olaca sorunu 7. yzyldaki strateji aynen devamettirilerek zlebilir.

Bu stratejideki tavr drt maddede toplanabilir; zgn deerler ve olgular retmek, darda retilen deer veolgularna uyum salayabilecek olanlarn iselletirmek, uyum salayamayanlar dntrmek,dntrlemeyenleri olduu gibi brakmak.

slam medeniyeti tarm dneminde domu, sanayi dneminde yeni deerler retemeyerek sarsnt geirmitir.Sanayi ve bilgi-ilem dnemlerinin olgular uyumlu hale getirilerek iselletirilmeli, yeniden zgn deer veolgular retilerek tarihin nne geilmelidir, slama dnmekle slamn doduu dnem olan tarm dneminednmek birbirine kartrlmamaldr.

tihat tarihin gerisinde kalmamak iin srekli yenilenii temsil eder. Tarih devam etmekte, yeni durum veolgular zuhur etmektedir. Zamanlarn ve mekanlarn deimesiyle itihatlarn da yenilenmesi kanlmazdr.slamn zamanlar ve mekanlar aan deimez temel deerlerinin meydan okuyucu bir dinamizm ile devamettirilmesi iin yeni durumlarn stesinden gelmesi gerekmektedir. Bu da dinamik bir itihat okulunun canltutulmasn gerekli klmaktadr.

Bir taraftan itihat kaps kapal denilmekte dier taraftan hayatn reel gerekliinde Mslmanca yaayabilmek

ve sorunlar zmek iin gr ve fetva ad altnda itihatlar zaten yaplmaktadr. Fiili durum bunudayatmaktadr. Fiili duruma klf geirmekten vazgeilmeli, gr ve fetvalara itihat denilmektenekinilmemelidir.

slam dnyasnn birlii tarihsel hilafet kurumun ihyas ile deil meveret temelinde topluluk veya pakt trbir toparlanma ile mmkn gzkmektedir.

Trkiyede temel sorun genel ahlaki bozulma ve kokumuluktur. Bu bata devlet ynetimi olmak zere tmtoplum katmanlarna sirayet etmi bulunuyor. Dolaysyla yeniden dirili, bozulma ve kokumann sirayet ettiiher yerde genel ahlaki dzelme, slah ve dnm ile mmkndr. Bunun yolu derin toplumun yabancsolmad tarihin en gl ahlak, slah dntrme potansiyeline sahip slami deerleri yaama geirmekteyatyor.

Trkiyede temel eliki lkenin tarihsel ve kltrel deerlerinde meruiyet alamayan, kk darda, dayatmacbir resmi ideoloji ile kendi mecrasnda akmak isteyen toplum arasndaki bitmeyen gerilimdir.

Trkiyeye k yolu neren tarz- siyaset bulunuyor. Batclk lkenin 1923lerde resmileen 150 yllkyneliinin devam etmesini savunuyor. lkenin geleceini Batl deerlerde gryor, Bat ile tam btnlemeolmadndan sorunlarn yaandna inanyor. Milliyetilik ksr etnik kavgalarla lkeyi iyice kan glneevirmeyi bin yllk mozaii parampara etmeyi henz grememi grnyor. Trklk ve Krtlk eklindetezahr eden milliyeti eilimler lkenin btnln ve toplumsal bar tehdit ediyor, slamclk, eer insanhaklar, adalet, Din temelinde kardelik ve btnleme, temel zgrlkler, Din ,can, mal, nesil, akil gvenlii,yeniden yaplanma, bamszlk gibi konularda yeni yorumlar ve gvenceler gelitirilebilirse Trkiye iinyegane k yolu olarak grnyor.

Misak- milli snrlar sanld gibi bugnk Trkiye snrlar deil milli misak andnda getii gibi,

memalik-i Osmaniye ve anasr- slam milletlerinin yaad yerlerdir. Yani slam dnyasdr.


4/21


Zaten slami gelenekte devletin grevi drt alanda belirlenmitir. Siyasal nderlik (Cuma ve Bayramnamazlarn kldrma, hutbe), Adalet (hadleri uygulama), Maliye (Fey ve ganimetleri toplama), savunma (cihad).Bunlarn dndaki kamu hizmetlerini yerel ynetimlere, gnllsivil kurululara devretmesi gerekir.

Kuran ynetim felsefesi olarak biri deerler dieri yapsal alanda olmak zere iki devlet kural vazeder.1- Adalet

2- uraAdalet devletin (mlkn) temelidir. Devlette adalet ncelikle devlet adamnda aranmaldr. Hak ve adalet, hevave hevesine uymayan, mal ve makam hrs olmayan, kararlarnda, vatandaa muamelesinde, ileri yrtmedehaktan ayrlmayan,rvet, adam kayrma, hanedann koruma vb. ahlaki prensiplerden ayrlmayan, kamilinsanlarla salanabilir. Bu tr insanlar nasl devlet grevlerine getirilecektir. Bu da devletin yapsal ileyiinitanmlyor. ura (danma, seim) ile.

Trkiyenin devlet geleneinde gelindii nokta, lkenin tarihsel ve kltrel yaps, bin yllk slamlamadeneyimi, derin toplumdaki % 99luk birletirici slam faktr lkenin 21. yzylda zgrlk, adem-imerkeziyeti (yerinden ynetim) bir slam cumhuriyeti modelini gerekli klmaktadr. Cumhuriyet kavramtoplumsal istiare veya icma- mmet(toplum ounluu) anlamnda ele alnmaldr.

Dinde yani dnya gr ve yaam biimini deitirmede zorlama olamaz. Devlet insanlarn dinlerini serbesteifa etmeleri deil bunun, dier fert ve topluluklarn aleyhine kullanlmaya balanmas durumunda devreye girerve tecavze engel olur.

Aznlk kavram slami bir cumhuriyetle gayr- Mslim olan vatandalar hakknda kullanlr. Vatandandevlet nezdindeki ayrm Mslman olan veya olmayan eklinde olur. Bu ayrm ayrmclk anlamnagelmez. Ayn vatandalk haklarna sahip olurlar. Seme, seilme, teebbs, mahkeme nnde eitlik vb. Dinzgrl ve ikrah (zorlama) yasa ounluun aznlk zerindeki basksna engel olan nemli bir Kuraniilkedir.

Bugn Krt sorunu diye bilinen ve kangren haline gelen yaray her iki ynl etnik milliyetilik anlaynnzmesi mmkn deildir. nsanlar anadil zgrlne sahip olmaldr. Devlet etnik kimliktenarndrlmaldr. Trkiyede birletirici maya Trk deil Mslman kavramdr. Zira % 99luk bir orana

sahiptir. O halde temel politikalar bu orandan kartlmaldr.Nasl ki slam kendi zel hukukunda baka din mensuplarna kendi hukuklarna gre hareket etme hakktanyorsa insanlar etnik kimliklerini tanmlama, sahipleme, gelitirme, yaatma hakkna da sahip olmaldrlar.nk dilin gelimesi o dili konuanlarn dnce ve ufuklarnn da gelimesi demektir.

Devletin siyasal nderlik, adalet, savunma ve maliye ileri dndaki salk, eitim, sosyal yardmlama vb.hizmetler gnll vakflara aamal olarak devredilmelidir. Devletin rol irket, noter, hakim veya hakem roldeil Vakf rol olmaldr. nk hizmeti esas alan bir rgtlenmenin vakf ruhuyla almas gerekir. lke

bir vakf cenneti haline gelmelidir. Kamusal alandaki hizmetler bu ruhla yrtlrse dayanma, Allah rzasgibi yce duygular yaralar sarar, gnll bir yardmlama alar doyurur, gszlere yardm eden Yoksatoplumu devletin sultasndan kurtarp holdinglerin sultasna terketmek zm olamaz.

slamdan esinlenen bir ekonomik sistemin temel zellii vardr. 1- Ak pazar. 2- Faizsizlik. 3- Zekat (servetvergisi). nk Hz. Peygamber Medinede bir ak pazar kurmu, pazarda uyulmas gereken ahlaki-ticariilkeleri de belirlemitir.

Sermaye temerkz ok ortakl sivil irketler eliyle salanmal, bunlar byk yatrmlara dnmeli, btnvergiler kaldrlmal sadece zekat tr zel servet ve zenginlik vergisi olmaldr. Devlet maliyesinin ana iizekat zerine bina edilmelidir.

Ekonomide parann gc azaltlmal, giderek mal mbadelesinedayal bir sistem gelitirilmelidir.

Bankaclk ve sigorta sistemi ortaklk, destek, yardmlama, infak ve karz- hasen kurumlarnadntrlmelidir.

Devlet, Din, mal, can, nesil, din ve akl gvenliini salamakla ykmldr. lke snrlar dahilinde bunlaraleyhine ilenen sularda sulunun hangi dine bal olduu gzetilmez, slam hukukunun gerei yerine getirilir.Ancak ilenen su bakasnn bir hakkn ihlale girmiyorsa kii kendi din ve yaama biiminde serbest braklr.


5/21


KKiittlleesseellssllaammii HHaarreekkeett

TTaannmmvveeAAnnllaamm

slami hareket legal veya illegal bir rgt deildir. slami hareket sosyal bir akmdr. Her Mslman da busosyal akmn doal bir mensubudur. Dolaysyla bu doal akmdan ne ismen ne de fiilen kopmamak gerekir.

Trkiyede toplumsal bir taban olan bu akn kendini tanmlamal, derli toplu bir ekilde ne olduunuaklamaldr. Bu erevede inklap, bamsz, kitlesel slami hareket tanm bir ifadelendirme giriimidir.

Tanm be temel kavram zerine kurulmutur: slam,hareket, inklapdevrim, bamszlk,kitlesellik.

nsanlar, toplumlar, ynetimler kibirlenerek byklenmeyibrakmal ve Allaha iman etmelidirler. slambenimsemeli, peygamberine itaat etmeli, gnderdii kitab bir aydnlanma ve hayat klavuzu olarak kabuletmelidirler. Eer bunlar yaplrsa sadece dnyada deil ahrettede kurtulmu olunacaktr.

Hareket en genel ifadeyle slama dayal her tr aktivitedir. slamn ngrd amalar, hedeflerigerekletirme giriimidir. Bu anlamda slam iin hareket halinde olan, didinen, kprdayan, aba ve ura verenherkes slami hareketin potansiyel gcn oluturur.

Trkiyede slam, gelenekselbir motif olmaktan karak, bamsz siyasi bir kimlik halineancak slamihareket kavramyla ulaabilecektir.

Siyaset perspektifinden kopmu hareketler tarihin gerisinde kalm hareketlerdir. Bu anlamda Allahn kitabKuran kesinlikle slami bir devrim ngrmektedir.

nklap-devrim hedefi slam iin yaplan rastgele aktiviteleri sraya sokar. Bir ba hedefgsterir. Bu ba hedefsiyasal iktidar deil, toplumun topyeknkedinde olan slamla deitirmesidir, iten ie gelien toplumsaldeime siyasal iktidar da belirleyecektir.

slami hareketin siyasi hamlesi ahlakilik temelinde ykselir. Bu temel ekilip alnrsa slami hareket bir karebekesi, bir ete hareketi, bir mafya rgtnden farksz hale gelir. Zira Allah korkusu, takva, saknma duygusu,snrlar koruma, merhamet, sevgi, iffet, kardelik gibi duygular insani azgnlklar frenler.

Bamsz bir kimlik, slami harekete arad zgcn verecektir. slami hareket bamsz olduu an kendiahsiyetini kazanacak, bamszlk ona zgcn kazandracak, kendine gvenini artracaktr. Ancak kendizgcne dayanan hareketler uzun soluklu olmulardr.

Kitlesellik, slami harekete ulaaca nihai ereveyi verir. Zira slami hareket btn bunlar kiminleyapacaktr. Tabii ki iinden kt toplumuyla, halkyla. slami aktiviteler her ne kadar dar kalplar iindeyryor olsalar da iin sonu toplumsal iradedir, kamuoyudur. slami hareketlerin geliip boy ataca,gvdeleecei yatak topyeknhalkn bardr. Bu adan slami hareket bir kitle hareketi haline gelmekzorundadr.

Toplum iindeki slami hareket mensubu bir deiimci, ne suya atlan eker gibi ne de suya atlan ta gibiolmaldr. Yani ne eriyip kendini yoketmeli ne de tarp rktmelidir. O, toplumun iinde, erimeden, rktp-tarmadan, kendini koruyarak, deitirerek hareket etmelidir.

Toplumsal bir akmn enzor ve en uzun dnemi kitleselleme dnemidir. Bu, gnlerle, aylarla bir anda olacakbir i deildir. Halk genellikle deiimi zor anlayp kabul eder. Hele deiimi istemesi daha da zorolur. Bununiin srarl ve sabrl bir tutumla almalar devam ettirmek gerekir.

Bu hedeflere ulamak, slami hareketin inklap, bamsz, kitlesel izgisini ykseltmekle mmkn olacaktr.Bunu slami hareketi biryaam tarz olarak seenler yapacaktr. slami deiimin lafn deilicabn yerinegetirenler yapacaktr. Gelecek, inklap slami hareketin bamsz siyasi kimliine ahit olacaktr. Zira dnyaile beraber Trkiyenin ufkunda slamdan baka bir ey grnmyor.


6/21


DDeevvrriimmcciissllaamm

Birey kendi zddn ancak kkl bir devrimleortadan kaldrabilir. Bu nedenle slamn devrimci karakteri gzard edilemez.

Trkiyede kelimenin birMarksist jargon haline gelmi olmas bizim amzdan sadece bir ansszlk olabilir.

Devrim deiimden farkldr. Devrim daha ok deimenin bir evresi oluyor. Yani, ya insanlar deiiyor vedevrim yapyorlar ya da nce devrim yapp sonra deitiriyorlar. ran aadan yukar deimenin Sudan iseyukardan aa deimenin rneidir. Ancak her iki deiim rneinde de devrim olay vardr. Burada,deimenin bir evresi olarak devrim anahtar kavramdr.

Deime kendi zddn atarak ortadan kaldrrsa devrim ortaya kar. Bunu gze almayan devrime gyetiremez. Toplumlardaki statko deiiklii deienlerin devrim iradesiyle belirir. Deiim devrimeynelmezse bastrlp yn deitirilir, kanalize edilir, kokuturulur. Deiim bu dinamizmini yitirince statkoiin tehlike olmaktan kar, kk bir kprdanma olarak kalr. Bu nedenle deiim devrime ynelme yemecburdur.

Demokrasilerde toplumun deime talepleri, oluturulan seim kanallaryla kanalize edilir, bastrlmaya allr.Bylece deime, statkonun bizzat kendisine ynelmeyecektir. Baz eyler deitirilerek toplumun deime

talepleri karlanacak fakat statko hep yaayacaktr. Bu durumda demokrasi, bir topluma egemen olan statkoiin en iyi ayakta kalma arac olacaktr. atmay gze almas gerekmektedir. Zira, hibir toplum iatmalardan arnm deildir. Toplum deiimi, deiim atmay, atma da devrimi dourmaktadr. Bu iinyasas byle kurulmutur.

ssllaammii DDeeiiiimmDDiipptteenn GGeelleenn DDaallggaa

II. Dnya sava ile bat adeta birbirine girmiti. Bat dncesinin hemen btn versiyonlar savan iindeydi.Yeni patron Amerika, eski patron ngiltere ve Fransa, lgn Almanya ve talya, Uzakdounun batls Japonya,kapitalist baty sosyalist bat yapmak isteyen devrimci Sovyetler... Hepsi savatlar, bartlar ve kar kar

bltler.

Yeryznde batya ve batl deerlere kar koyacak yegane g slam vard. Fakat o da bir rzgar, dipten gelendevrimci, yaylmac bir dalga bekliyordu. Bu rzgar baka yerler de beklenirken farkedilmeyen bir birikim vegce sahip olduu sonradan anlalan randan geldi.

ran devrimi tarihi dnmn tersine evrilmeye baladnn iareti saylabilir. Artk dounun, slamn batzeri ne yry balamtr. Geri ekilme sona ermitir. Bu nedenle 1979 ran slam Devrimi yeni bir an

balangc kabul edilmelidir.

Bir anlamda ada eri dzen modeli olarak grlebilecek slam cumhuriyeti sistemi hedeflerinigerekletirmede baarl olmaya, ilerlemeye, donuklamamaya mecbur grnmektedir.

Trkiye gibi tarihi, stratejik konumu nemli olan bir lkede slami hareket rzgarnn kesinlikle dipten esmesigerekmektedir. Dipten gelmeyen dalgalarla baz st deiikliklerle bir yere varlmad, yetersiz, soluksuz

kald Pakistan, Cezayir, Sudan, Trkiye (12 Eyll) rneklerinde grlmtr.Dalgann dipten estirilmesiiin yllar deil mevsimler gerekmektedir. Toplumun dibi topyeknhalktr, iisiyle,esnafyla, memuruyla, kadnyla, genliiyle, aydnyla topyeknhalk, kamuoyu. Bu adan slami hareket birkamuoyu hareketi olmak zorundadr. nk onun yeerip boy ataca, gvdelenecei yatak, topyekn halkn

bardr. Dinin dibi de ilahi vahyin topland Kurandr. Deimenin motoru Kuran merkezli devrimcislami anlay olmaldr. Bu anlayn merkezinde Kuran vardr.Bu merkezi ekim kuvvetinin yrngesindetefsir, hadis, fkh gibi geni slam kltrnn muazzam birikimi vardr.

imdi bu tarihi deiimin rzgarn glendirmek zamandr. evresel artlar, genel dnya konjonktr, lkenindeimeye yz tutan grnts slami hareketin nne yeni ufuklar amaktadr. Kede oturmann, rkek veekingen davranmalarn oktan vakti gemi bulunmaktadr. slamla, Kuranla deimeli vedeitirmeliyiz.

slami Hareket Trkiyenin yegane deiimci hareketidir. Bunun dndakiler deiim misyonunu stlenemezler.


7/21


MMuuhhaalliiffSSyylleemm

TTeeppkkii BBiiiimmlleemmeessii

Muhalif olmann temel etkeni farkllamadr. Kiinin iinde yaad dnyaya, deerler sisteminefarkllamas muhalif olmasna yolaar. evresiyle uyum iinde olan kiinin muhalif karakter oluturmas szkonusu olmaz.

Muhalefet anlaylar arasnda Bakuninin temsil ettii anarizm srekli muhalefeti esasalr, bakaldry kutsar.Devleti ve siyasal iktidar btnktlklerin kayna olarak grr. Devlete srekli muhalefet etme Anarizmdeideolojiye dnr.

Bir eye muhalefetin mant iki temele oturur. Farkllama ve Deitirme. Kii farkllamadan muhalefetedemez. Farkl olmayann muhalefet potansiyeli yoktur. Farkllaan deitirmek ister. Deitirmeyeynelmeyenin muhalefeti yapmaya deil sadece ykmaya yneliktir.

Toplumu deitirmek isteyen topluma, sadece siyasal iktidar deitirmek isteyen de siyasal iktidaraynelecektir. Topyeknslami deiim yine topyeknslami muhalefeti icap ettirecektir.

Mslmanlar, muhalefet adna bizim dinimize mensup ol mayan herkese ve her eye muhalif olma yolunagirmemelidirler, rnein kafirlere benzemeyeceiz diye yemei kakla yemekten ekinmek muhalefet deilcehalettir.

Toplumsal slami muhalefetin amac slami deiim yoluyla Kuran toplumuna ulamaktr. Bu toplumun kendiznde olan slam ile deitirmesi eklinde geliecek slami muhalefet ile gerekleebilecektir.

Bir toplumda var olan siyasal, sosyal bir akmn sylemi onun muhalif karakterini ortaya karr. Sylem yastatkocu, ya statkoya bal yeniliki, ya statko ii deiimci, ya da devrimci-deiimci zellikleriyle nekar.

Bir lkenin muhalefet oda sylemiyle belli olur. Mevcut egemenlie gerek anlamda muhalefet eden akmnzellikleri unlar olmaldr.

1- Yeni bir toplum kurma gibi kktenci bir zellie sahip olmaldr.

2- Kim olduunu, ne yapacan ve neyi getireceini topluma aklayabilmelidir.3- Deiim program var olan statkonun tam zdd olmaldr.4- Statkonun kutsallarn deitirmeye ynelmelidir.5- Toplumun btnne hitap etmelidir.6- Tarihsel bir temele dayanmaldr.7- Gl bir ideolojiye /dnyagrne dayanmaldr.

ssllaamm vvee TToopplluummssaall AAddaalleett

Adaletmlkn temelidir.Mlk yoksa adalet ne yapsn?Mlkn temeli adalettir

Kendisi zulm ise mlkn.Adalet ne yapsn?

Kuran Toplumunun nanlar ve dnce dnyasndakiiar tevhid, toplumdaki iar adalet bireye ynelikiar dazgrlktr.

Kurann ekillendirdii toplumda inanlar dnyas tevhid ile biimlenir. Her trden elikilerin yata olantoplum, adalet ile ayakta tutulur. Allahn kullar olan toplum bireyleri, ancak ona teslim olarak klelikzincirlerinden kurtulur, erefli, zgr bir birey olarak toplumdaki yerini alr.

Kapitalizmin mimar saylan Adam Smithin temel kitabnn ad Milletlerin Zenginlemesi idi. AdamSmith kitabnda zenginlemeye vesile olmayan meslekleri bile lzumsuz ve gereksiz grmektedir, rneindoktorluk, retmenlik, sanatlk, yazarlk vs. gibi uralar ona gre boa krek ekmekti. nk bunlar

retimi artrc, ithalat ve ihracat gelitirici eyler deildi, yle ya hastay muayene etmenin, ocua alfaberetmenin ekonomiye ne yarar vard?


8/21


Kapitalizmin dini ekonomizmdir. insann deeri piyasadaki deeri kadardr.

Kurann iktisadi deer ve kurallar da kendine zg ve orijinaldir. stifetmeruhuna deil nfak ruhunadayaldr. Servetin tekellemesine kardr. Bu ister devlet eliyle ister zel sermaye eliyle olsun fark etmez!Kurann servete ynelik yaklam onu alabildiine yaygnlatrmaktr.

Bu anlamyla Kurana dayal ynetim slam ve toplum hizmetkarlndan baka birey deildir. Kuranndevlet felsefesinde kutsal devlet anlay yoktur. Kutsal olan Allahtr, Kurandr. Devlet bunlara hizmet ettiisrece insanlar gibi gelip geici bir fanidir; Kurana hizmet etmeyen devlet gayri merudur. itaat edilmesi,meru grlmesi yasaktr. Devlet, Kurann, slamn nne geemez, stne kamaz. Devlet; Allah, Kuranve toplumdan sonradr. Kurana gre eriat toplumu.kuatr, toplum da devleti kuatr. Gerekirse toplum (halk)eriata muhalif devleti ortadan kaldrr, idarecilerini kendisi seer, Kur ada uyulmad anda geri eker, azleder.Bu anlamda tarih boyunca gelitirilen devleti kutsama anlay Kurana uymamaktadr. Bunun yerinetoplumu ne karan, devleti daha geri plana brakan anlay gelitirilmelidir. Zira Kurann asl muhatabbirey ve bireylerden kurulu toplumdur. Kurann devleti yorumu yerine toplumcu anlay esasalnmaldr.

Beeri ideolojilerher eyden nce kendilerinihak tayin ediciolarak grmekle iin banda Allaha irkkouyorlar. Sonra haklar yerli yerince takdir etmiyorlar. Takdiretseler bile adilce datmyorlar.

Bugn ou lkelerde anayasalar devletlerin halklarna tand haklar beyan eden maddeler zerine tanzimedilmilerdir, rnein T.C. anayasasnn yardan fazla ksm haklar ve devleme ayrlmtr. Yani bize verilenhaklar nelerdir ve bizim devlete kar vazifelerimiz. Kuran hie sayan anayasalar gibi T.C. anayasas dakendini hak tayin edici sari olarak grmekle en byk gnah olan irk gnahn ilemektedir. Yine insanlaratektipi ideoloji dayatmakla onlarkendine kullua zorlamaktadr. Tayin ettii haklar yer yer temel insanihaklartanma gibi grnse de ou yerde bunlar vatandalarna ok grmektedir,rnein Trkiyede yaayanherkesi Trk olarak tanmlayarak insanlar doutan gelen kendi kavmi ve rkna mensup olma hakknellerinden almaktadr. Yine herkesi Trke konumaya zorlayarak insanlarn kendi ana diliyle konumahakkn ihlal etmektedir. Ayn ekilde insanlarn kendi inanlarn istedikleri gibi yaama haklarna snrlamalargetirmektedir, rnein Mslman olan bir insan, dinini nerelerde ve ne ekilde yaayacan kendisibelirleyememektedir. Dine, yaanlacak yer ve mekan olarak sadece vicdanlar gsterilmektedir.

Hak tayin etme, insanlara deil Allaha mahsustur. Tayin edilmi haklar adilce datma da Kurana dayal,slami ynetim rgtnn iidir. Bunlar tanmamak Kurana gre irk ve zulmdr.

Kuran toplumunda anayasann kayna Kurandr. Bu nedenle anayasa, temel maslahatlar ve istishab esasalnarak dzenlenir. Yani temel be maslahatn anayasal gvence altna alnmas ve insanlarn yasak olanlardnda genel serbestlik iinde olmalar.

slam hukukunda insanlarn doutan var olan haklar olduu gibi korunmutur. Buna gre yeryznde Allahnyasak koymad her ey serbesttir (istishab-genel serbestlik). Yasak konulanlar ise bakalarnn haklarnellerinden almaya ynelik davranlardr. Yani zulm yasaklanmtr.

Kuran toplumunda ana kaynak Allahn kitabdr. Kuran mevcut tm hukuki sosyal metinlerin zerindedir.Anayasann, kanunlarn, mahkemelerin hukuki itihatlarn kaynadr. Bu haliyle Kuran, kydeki muhtardan,

ehirdeki Yargtay hakimine, sokaktaki satcdan niversitedeki profesre kadar herkesin elinde hayatn onagre tanzim edecei ana kitap,temel metin olacaktr. Bylece Allahn insanlar iindeki kelam, ruhu,nefesi temel belirleyici olacak ve toplum ona gre ekillenecektir.

Kuran toplumunda Kurann egemenlii esastr. Toplum szlemesi bu egemenliin tannmas durumunda szkonusu olabilir. Ancak bu egemenlii tanmayan ve Kuran hayat klavuzu olarak kabul etmeyen Mslmanolmadn syleyen bir kii de Kuran toplumunun yesi olabilir. Dinini yaayabilir. Temel haklar korumaaltndadr. Onlara toplumun Mslman olmayan bireyleri anlamnda zimmi denilir.

Sylediklerimizi zetleyecek olursak;1-Bugn Mslmanlarn topluma ynelik ars adaletolmaldr.2- Adalet haklar erevesinde ele alnmaldr.3- Haklarn tayin mercii olarak yce Allah, bu haklarn beyan yeri olarak da Kur an kabul edilmelidir.

4- Kurann Adalet, Gst, Vezn, Keyl, Cevr, Zulm olarak erevesini izdii Adalet Felsefesi toplumun herbirimine kurallar eklinde inceden inceye yanstlmaldr.


9/21


5- Kurann topluma ynelik temel maslahatlarn (din, can, mal, nesil, akl) koruma altna alan, yasaklananlardnda kalan her eye genel serbestlik (istishab) getiren ve yasaklarbeyan edici bir anayasa gelitirmeyeallmaldr.

ssllaammcc vvee MMeerruuiiyyeett

Tarihi Materyalizm diyor ki; Tarihin itici gc maddedir. Kutsal deer emektir. Tarihte iki snf vardr;emeiyle alanlar ve bunu smrenler. Bu ikilik kalkmadka insanlar mutlu olamazlar. Dolaysyla meru vehaklolan emeki olanlardr. Dierleri hakszlk etmektedirler.

Buna gre insann serveni diyalektik materyalizm erevesinde evrim sreci iinde balamtr, nce Doadanbaka birey yoktu, insan su ve aalarn doal mutasyonuyla konuur oldu. nceleri inanlar yoktu, insanaciz kald doagleri karsnda snma veinanma ihtiyacn duydu. Tanrlar, dinler byle ortaya kt,insan acizliini giderip, doaya bilgive teknoloji ile egemen olmaya baladka tanrlar ve dinler ortadankalkacaktr.

Dinlerin ortadan kalknda u aamalar yaanacak;- ok tanrl dnem

- Tek tanrl dnem- Pozitif dnem ve dinlerin ve inanlarn yokoluu...

Modern paradigma insan akln tanrlatrd. Aslnda amactm tanrlar yoketmekti. Post modern paradigmaise akl dahil tanr olmaya deer hi bir ey olmadn, hi bir dinin, dnyay deitirmeye ynelik hi birideolojinin uruna lmeye deer olmadn sylyor. Post modern paradigma dinler ve ideolojiler dnemininbittiini ilan ediyor ve bireyin kiisel mutluluunun haklarnn kutsal deer olduunu deklare ediyordu.Toplumsal meruiyet bir yerde hak iddiasdr. Yani iktidar olmak, topluma sistem vazetmek kimin hakkdr? Buhakkn kime ait olduuna inanlyorsa o erevedeki her ey meru, ereve dna kanlar da gayr- merugrlr.

lahi hikmet diyor ki insanlar zerinde Rabb hakk (Hukukullah) vardr, insan babo varolmu deildir.Rabb hakk insanlar tarafndan teslim edilmelidir.

Eer bir insan, bir toplum, bir devlet, bir tarih Rabb hakkn tanm ve teslim etmise meru, deilse gayr-merudur.

Sonu olarak:1- Toplumsal meruiyetin kayna olarak Din, meru ve meru olmama snrn iziyor.2- Eer bir halk, bir devlet, bir tarih Rabb hakkn teslim etmeyerek, toptan kar kma yoluna girmise, gayr-meru olmaktadrlar.3- Bugn meru olma veyaolmama snrlarnn tayin edilmesinde hak din dlanmakta hatta hie saylmaktadr.Asl bunu yapanlar gayr-i meru iken i tersine dnm meruluun kaynann hak din olmasn savunanlargayr-i meru ilan edilmilerdir.

OOssmmaannllddaa DDeeiiiimm GGrrnnttlleerriiAnadolu corafyasnda son iki yzyln hesaplamas bir bakma laikleme ile slamileme mcadelesidir.Bu, daha genelde bat uygarl ile slamn kadim rekabetini de ortaya karan bir grnmdr.

1789 Fransz devrimi ile 1979 ran devrimi son iki yz yln tarihi dnmn simgelemektedirler. Franszdevrimi laik ykseliin ran devrimi de slami ykseliin sembolleridirler. Fransz devrimi ile ykseliegeen laik dalga Osmanlnn slam temelli statkosunu gnbe gn sarsp yok ederken ran devrimi ileykselie geen slami dalgada bugn laik temelli statkolarn gnbe gn erimesine neden olmaktadr.

1923 ile 1980li yllar arasndaki dnem ise laik statkonuntarihidir. Bu dnemin 1950li yllara kadarkidnemi diktatrlksonraki dnemi ise dinozorluk devreleridir. Laik diktatrlk deiimi dikte etmenin,laik dinozorluk ise yeni deiim talepleri karsnda direnmenin ifadesi olmaktadr.

1979 ran devriminden sonra iki yzyl nce Fransz devriminin stlendii tarihi misyonu bu sefer tersten randevrimi stlenmi grnmektedir. Bu sefer dalga doudan esmeye balam, statko laik temelli olurken,


10/21


Deiim slami temelli gelimeye balamtr. Bundan sonrasnn tarihi laik statkoya kar slami deiimintarihi olacaktr.

Fatih bir Trk ailesi olan ve Osmanl ailesinden sonra en gl kklere sahip olan andaroullarn tasfiyeetti. Bunun iin andarl Halilin vezirliine son verilmesi gerekiyordu. andarl, devletin bekas iin

boduruldu. Osmanllar bundan sonra devirme vezirlerinelinde otoriter bir brokrasiyle ynetilecektir.

Osmanl hanedan iktidarn tehdit edecek rakip Trk kkenli yneticiler istemiyordu. Hanedanl altndakikullar genellikle gayrimslim ocuklarnn devirilmesiyle oluan devirme brokrasisinin omurgasnoluturuyordu. Bu devirmelerin toplumsal balar ve kkleri hemen hemen yoktu. Uzak lkelerden devirilerekyalnayak getiriliyor, hanedana kul yaplarak toplumla tm balar yok ediliyordu. Bu kullarn kayracatoplum kesimleri yoktu.

Fatih, devirme kullar ile salad gl iktidaryla dnya hakimiyetine soyunmutu. Hristiyanln ikigl merkezine gz dikmiti, ilki Ortodoksluun gl merkezi Konstantiniyye idi. Oray slambol (stanbul)yaparak halletmiti. Sra Katolikliin merkezi Romadayd. Ancak mr buna vefa etmedi, talya seferihazrlklar yaparken zehirlenerek ldrld.

Kanuni dneminde dahasonra kn nemli nedenlerindenbirisi olacak kapitlasyonlar ortaya kt.Osmanllar Fransay Almanlara kar desteklemek iin Memalik-i Osmaniyyede ayrcalkl ticari anlamalar

yapt. Daha nce Venedikliler iin de yaplmt. Bu byklk kaprisinin neden olduu nemli bir gedikti.

1699 Karlofa anlamasna kadar imparatorluk bir durgunluk dnemi geirdi. Karlofa Osmanllarn toprakyitirdikleri ilk anlamadr. Bu nedenle imparatorluun gerileme dneminin balangcn belirler.

Ruslar Kaynarca anlamas ile Memalik-i Osmaniyyede Ortodoks uyruklu reayann hamilii hakkn ald.Bylece iilerine karmaya balayacakt. Nitekim bu tarihten sonra Ruslar srekli Ermeni sorunuyaratmann planlarn yapacaklardr.

kn nedenleri arasnda unlar sralanabilir:1- Bozulma eklinde gelien tarihi dnm yasas (Bakara 257)2- Ayrcalkl ticari anlamalar (Kapitlasyonlar)3- Fransz devriminin laik-ulusu rzgarlar

4- Batllarn durdurulamayan teknik ve ekonomik ykseliinin gerisinde kalma.1718-1730 yllar aras Lale devri diye anlr ve dn balangc olarak kabul edilir.

Gnmzde kahvehane kltr aslnda lale devrinden kalma bir gelenektir. O dneme kadar Osmanllkesinde kahve ve bilumum keyif verici iecek yasaktr. Kahvenin serbest braklmas iin nice kanlar biledklmtr. Lale devrinde kahve ve iki serbest braklm ardndan mantar gibi kahvehaneler tremitir.Saray evresi lale bahelerinde keyif atp boazn havasn teneffs ederken kahvehanelerde toplananyenieriler, mollalar, halk aktivistleri gidiat konumaya balayacaklardr.

1699 ylnn banda yaplan Karlofa antlamas ile Macaristan ve Transilvanya sava halinde olunanAvusturyaya, Ukrayna Polonyaya, Mora Venedike veriliyordu.

Osmanllarn Balkanlardaki en ciddi rakibi Avusturya idi. Karlofa antlamasyla Balkanlardan geri ekilme

balam, arkasndan Pasorofa (1718) antlamasyla ekilme hz kazanmt. Bu antlamalarla Osmanllarbugnk Yugoslavya, Avusturya, Macaristan, Srbistan, Bosna-Hersek gibi lkelerden geri ekilmeyebalamtr.

Devletin omurgas ordu ordunun temeli de yenieri ve kapkulu ocaklaryd. Osmanlda ilk deiim dnceleriburalarn slah eklinde gelimitir.

Ancak ordu ve yenieri ocaklar deiim rzgarlarna hi de kaplacak gibi grnmyordu. Yenierilerintoplumla sk ilikileri vard. ou bir tarikat mensubuydu, ayrca kapkullar kurulu dzenden kar olanevrelerden oluuyordu. Her kurulu dzende grld gibi Osmanl statkosunun kar evreleri ilmigerekelerle yeni olan hereye kar kyorlard. Her yenilii alm bir gedik olarak gryorlar ve dmannbu gediklerden szacan varsayarak deiimlere direniyorlard.

Ayrca teknik yeniliklere din adna kar, kan matbaaya gavur icad diyerek engel olan ve yllarcadirendikten sonra ancak din kitaplarnn dndaki eserlerin baslmasna fetva veren ulema msveddeleri deiin cabasyd.


11/21


Osmanl dzeninin deitirme giriimlerinin daima engelleyicisiolmu yenierilerkazan kaldrarakgeleneksel isyanlaryla III. Selime dur dediler.

1807 yaznda Selimin deiim giriimleri, snm grnyordu. Deiimci Selim tahttan indirilmi, yeni sitilordusu datlm, reformcu adamlar ldrlm veya gizlenmitiler. III. Selimin reformlar At meydanndakiYenieri kazan kaldrm ile raundu kaybetmiti.

1800l yllarn hemen balarndaki III. Selim ve arkasndaki Bayraktar Mustafa Paann reform giriimleri II.Mahmutun tahta kt sralarda iyice snmt. Reformcularkaybettikleri rauntlaralmak iin OsmanllarnByk Petrosudiye anlacak Gavur Padiah II. Mahmutu bekleyeceklerdi.

ssllaamm CCuummhhuurriiyyeettiiaann MMooddeellii mmii??

TBMM ilk kurulduunda 1921 anayasasnda da getii gibi bir slam cumhuriyetiydi. Eer sava sonraskurulan rejime batc-laik kadrolar egemen olmasayd belki de Trkiye, yzyln ilk slam cumhuriyeti olacakt.

slam, lkenin vazgeilmez ana kltr, cumhuriyet de toplumsal istiare anlamna geliyor. Bu iki kavramYeni Trkiyeye oturuyor. Laik cumhuriyet gibi lkeyi bakalatrma, tarihsel mecrasndan koparmaya kalkma

anlamna gelmiyor.Cumhuriyet kavramn kendileriyle zdeletiren batc laik kadrolarn tuzana dlmemelidir. BizCumhuriyeti deil laiklii, slamla badatrmyoruz. Bugnbatda kiliseler ellerine frsat gese devletleriynetmeye, ynlendirmeye alrlar. Kilisenin devlete karmamasn papazlar hala iine sindirebilmi deildir.

BBiirr SSiiyyaassaall KKaattllmmMMooddeellii OOllaarraakk

ccmmaa--mmmmeett

mmet unlar zerinde anlay ve yorum birlii yani icma salamtr; bir kitap (Kuran) bir nder (Resul) biryn (Kabe) temel ilkeler (Namaz, oru, hacc, zekat, risalet, tevhid, mead, melekler, temel szler, Tekbir, Tehlil,Salavat, Tebih vs.)

Bunlar Kuran ve Snnet metinlerinde getii iin deil metinler zerinde anlay ve yorum birlii salandiin bozulmamtr. Eer mmetin anlay ve yorum birlii nesiller boyunca salanmam olsayd tahrifatmetinlere de yansyacakt. Yani nce mmetin zihni tahrif olacak sonra bu metinlere yansyacakt. Nitekimncekiilahi metinler byle tahrif olmutur. Tahrifat nce metinlerde deil zihinlerde balamtr. Zira metinleryalnz bana masumdurlar onu siz ya ilahi murada uygun anlarsnz ya da bozuk anlaynz dorultusundatahrif edersiniz. Eer tahrifat zerinde icma salanrsa metin tarihten silinir yok murad- ilahi zerinde icmaolursa metinler yaar.

te Kitapn korunmas murad- ilahi zerinde icma (anlay, yorum ve uygulama birlii) salanmas ilegereklemitir. Bu adan icma- mmet Kitab ve Snneti bize tayan en nemli ilke olmaktadr. Zirayeryznde Allahn bir kitabnn ve resulnn bulunmas deil Kitab ve Resuller zerinde bir topluluunmurad- ilahiye uygun icmann salanm olmas nemlidir. Tevratta, ncilde, Zeburda Allahn kitabdr.

Musada, sada, Davutta, Allahn resuldr ama bunlar zerinde ilahi murada uygun bir anlay, yorum veyaklam birlii salanamamtr. Din bu birlii (icmay) salayamayanlarda deil, salayanlarda aslna uygunolarak yaamaktadr. Eer bu icma yokolursa ncekileri bana gelenin bu mmetin bana gelmesi kanlmazolacaktr.

Bir siyasal katlm modelinde temel sorular unlardr: Toplumu kim ynetecek? Yneticiler nasl belirlenecek?Ynetilenler yneticilere nasl yol gsterecek? Geni toplum kesimleri toplum ynetimine nasl katlacaklar?

cma- mmet veyaCumhur kavramlar bu sorularn cevab olarak yorumlanrsa bir siyasal katlm modeliortaya kacaktr.

Kuran ynetim ilerinde temel kural yle koymaktadr:

Onlarn ileri aralarnda ura iledir (ura: 38) yani emr (i) yaplrken o ile ilgili olanlara danlmasgerekiyor. Bu iin olduu her yerde geerlidir. Ynetimde bir i olduuna gre bunun danlarak, fikir alarakyaplmas gerekir. Ynetime ynetilenleri katmak onlara danmakla mmkn olabilir.


12/21


te burada cma- mmetsiyasal bir model olarak karmza kyor. konusunda topluma danmak iin icma- mmete gidilecektir. Yani mmetin ounluu bu ii unlar yrtsndiyorsa i onlara verilecek, bylece ikonusunda toplumsal istiare yaplm olacaktr.

Demokrasi batl lkelerde ayn zamanda hakimiyetin kayna olarak da sunulmakta ve byle inanlmasistenmektedir.

Bir toplumda en stn yce otorite ne olacaktr. Demokrasi buna halk diye cevap veriyor. Yani bir halkilahi otoriteye ramen karar birliine varmsa demokrasinin gerei meru ve geerli saylmaktadr. Batllarndemokrasiyibir olgu deil bir din gibi ele almas Mslmanlar arasnda iddetli demokrasi kartlndouruyor. Bu da Mslmanlarn halka fikir sorma, seim yapma gibi konulara karym gibi grlmesineneden olmaktadr. Bu durum demokrasinin din gibi ilahi hakimiyetin karsnda algland srece byle srpgidecee benziyor.

Mslmanlarn siyasal katlm modeli olarak demokrasiyi alp kullanmalar yerine icma- mmet veyacumhuri ynetim ilkelerinden hareketle bir ileyi gelitirmeleri gerekiyor.

Cumhuri ynetim ilkesiyle ynetilen bir slam cumhuriyeti nizamda sorunlar icma- mmete giderekzlebilir. Eer bir meselenin ak zm Kuran ve sahih snnette bulunamamsa ve kamuyuilgilendiriyorsa kamuoyuna dan maktan yani icmaya gitmektenbaka yol kalmamaktadr. Toplumun banakimin geecei, ok nemli d anlamalar, i verme ve iten el ektirme, toplumsal istiare vb. konulardazaman zaman icma- mmete gidilebilir. Temel referanslarda zm bulunamaynca icma- mmete gitme hertr imtiyaz kaldrarak bizzat mmeti (toplumu) ve onun iinden kacak ehliyet ve takva sahiplerini semeyizmn kayna olarak grmeyi gerektiriyor.

aaddaassllaamm DDnncceessii

GGeelleenneekk-- RRaaddiikkaalliizzmm--MMooddeerrnniizzmmTTeemmeelliinnddeeYYeennii BBiirr YYaakkllaamm

Batda rnesans ve reform hareketleriyle bir kendini sorgulama dnemi balad. Bunabatllar daha sonraaydnlanma a diyeceklerdir. Bu reformcu dalga temelde batya tahakkm eden Katolik kilisesine

bakaldr zellii tayordu. O dnemde sadece batda deil tm dnyada dinlerin hakimiyeti sz konusuydu.Rnesans ve reform hareketleri budin hakimiyetini sorgulamaya yneldi. Aslnda sorgulanan din muharrefHristiyanlkt. Reformcular Katolikliin baty geri braktn iddia ediyorlard. Kiliseye, Katolik mezhebinear biimde eletiriler yneltiliyordu.

Batda muharref dinin tahakkmnden kurtulma birbirini tamamlayan hamlelerde byk devrimle kendinigsterdi. lki 1648 ngiliz priten devrimiydi. Temelde Hristiyanln aslna dnmeyi, saflamay amalayanProtestan mezhebinden hz ve ilham alan bir devrimdi bu. Zaten Protestan anlamna gelen priten zednme, saflama, Katolikliin bidat ve hurafelerinden kurtulma anlamna geliyordu. Fransz Calvin, AlmanLuther vs. hareketin ideologlarydlar. Bat Avrupada doan bu hareket ngilizlerin elinde Anglikanyorumuyla ifadesini buldu. Hristiyanln kadim mezhebi Katoliklikten nce dou Hristiyanl anlamndaYunan yorumu Ortodokslukkoptu. Daha sonra reformcuProtestanlkortaya kt. Protestanla ngilizdamgas vurulunca Anglikan kilisesi domu oldu.

Batda ikinci byk devrim 1789 Fransz devrimiydi. 1648 ngiliz priten devriminden bir hamle daha ilerdeydi.Bu ngiliz devrimi Protestanlk adna yaplmt. Hristiyanl slah etmeyi amalyordu. Katolik statkoculuakar ngiliz Protestan deiimini temsil ediyordu. Fransz devrimi ise Katoliklikle birlikte Protestanl dadlyordu. Temelde Hristiyanla ynelmiti. Onun dnyevi hakimiyetini krmay amalyordu. Franszdevrimi bir mezhep tercihi yapmad gibi din tercihi de yapmamay hedeflemiti. Dine (Hristiyanla) en pasifbir yer ve mekan gsteriyordu; kiilerin vicdan... Din, bir takm manevi, moral duygular olarak vicdanlardakalacak, bylece toplumdaki saygn yerini muhafaza edecekti. Fransz devriminin bu laik ilkesiyleHristiyanlk toplum hayatndan iyice dlanarak bu laik uygulamas daha sonra ayn ekilde Osmanl lkesinede tanacaktr.

Batda nc byk devrim 1917 Rus devrimiydi. Temelde bat dncesinin bir rn olan Marksizm-Leninizmin, 1748deki Paris Komnnn 73 gnlk denemesinden sonra dnyadaki ilk devrimiydi bu. Rusdevrimi ngiliz ve Fransz devriminin din i sorgulama hamlesinin son aamasyd. Hristiyanlk (genelde din)ngiliz devrimiyle slah edilmeye allm, Fransz devrimiyle kap gsterilmi, Rus devrimiyle de kap dar


13/21


edilmiti. Rus devrimi dine vicdanlarda bile yer vermiyordu. Dini afyon ilan ederek tamamen kurtulunmasgereken bir uyuturucu zehir olarak gryordu. Bu nedenle Rus devrimi her tr dini inanc vicdanlar da dahilinsanlarn hayatndan kazlmaya yneldi.

Bat topyekndouyu igalinden sonra geri gidiyor, ama ne gidi. Ektii tohumlardan anas doulu, babas batlmelezler brakarak. 1979 ran Devrimine kadar hi bir slam lkesinde batya ramen bir rejim

kurulamamtr. Kendine yerli uaklar bulan batllar uaklarndan emin olduka geri gitmilerdir.Douda gerekleen ran Devrimi, 200 yl nce batda gerekleen Fransz devrimine, dounun cevabdr.Fransz devrimi ile Bat ayaa kalkm, douda geri ekilme balamt. ran devrimi ile ise dou ataa kalkm,

bat geri ekilmeye balamtr.

Bir olayn, bilginin veya durumun gelenek olabilmesi iin u artlar bulundurmas gerekir. Sreklilik,gemie sayg, kendine gven, hiyerari, hiyerariye itaat, istikrarl aktarma.

Gelenein kart ise yeniliktir. Modern kelimesi kk itibariyle Latince modernustan o da henz, imdianlamlarna gelen Moda kelimesinden tryor.

Gelenekilik (traditionalism), siyasal dzeyde, bir toplum ve devletin tmyle akli temeller zerinde yenidenkurulmasna karbir tepki olarak ortaya kmtr. Fransz devriminin tm siyasal ve sosyal kurumlar, kolektif,

durmu, oturmu gelenekler yerine bireyin aklna tabi kldn, bununla da gl salkl bir sosyal-siyasaldzeni salayamayaca iddia edilmitir.

Gelenekkendi iinde paradoksbir durumu da barndryor. Bir yandan eskiyi devam ettirmede kurtarmasimidi olurken dier yanda yeni iin ayak ba olabiliyor.

Gelenek iinde bir bakaters durumda gelenekilik gelenekselcilik paradoksudur. Geleneki bizatihi geleneiniinde olandr. Bir sufi; bir mukallid, bir ehli hadisci veya bir ahbari gibi. Gelenekselci ise aslnda geleneindnda olup geleneisavunandr.

Bir de bu eskiyi koruma mantnn gelenekselci versiyonu vardr..Yukarda deinildii gibi bu tamamengelenein iinden gelenlerdir Burada, hakim mantk udur; yenilginin, kn, slamdanuzaklama ananedeni d glerin komplolardr. Atalardan gelen tm inan ve gelenekler olduu gibi korunmaldr. slam

olarak bize ne intikal etmise slam ite odur. Bu, geleneklerle uramak affedilemez bir su hatta batnn, dglerin ajanln yapmaktr...

Bu tr gelenekilik daha ok mutasavvuf, muhaddis ve mukallidlerden gelmektedir. Her gelenekte denesillerden nesillere aktarlan inanlar,eserler vardr. nn de kendine gre sonunda Hz. Peygamberedayanan silsilesi vardr. Bu silsile alamaz, geilemez, dokunulamaz. Bu silsile ile uramak dini ykmannilk admlardr. Arkasndan Kuran ve peygambere itiraz gelecektir.

Sufi kendini silsile-i saadet ile peygambere dayar. Hatta bu babu velilerinin says 33 ile hitama erdirilir.Naki gelenei, silsileyi Hz. Ebubekire, Kadiri gelenei de Hz. Aliye dayandrr, onlardan da feyiz ve nurunkayna Seyyid Kainata...

Bu silsilecilik bazen slami gelenekten kp nuharrefgelenee dnr. Bu sefer silsile krklar, yediler, onlareklinde sralanr. En sonunda bire ular. O, gavs- azamdr, etrafnda kutuplar sralanr, biri lncehemen yeri doldurulur. Muharref gelenein bu hali Hinduizmin damgasn tar. Krinann yerini Allah,Brahmann yerini Gavs almtr.Hinduizmin ruhu gelenei sufilerin at gedikten slama yol bulmuturartk.

Sufi gelenein tarihte iki nemli ilevi olmutur. lkin, genellikle halk kitleleri sufi derviler eliyleMslmanla girmilerdir. Hindistan, Orta Asyay, Anadoluyu, Balkanlar bunlar slamlatrmlardr.kincisi de yeni gelen bu halklar slamkendi ellerinde eip bkmlerdir. slamlama zde deil kabuktaolmu, eski inan ve adetleriyle beraber gelmilerdir. Bu nedenle bu blgedeki geleneklerde Hinduizmin,amanizmin, Zerdtizmin, Hristiyanln izleri bariz bir ekilde grlebilir. Bunun en ak rneiAnadoludaki Bektai geleneidir. Balkanlardan Hind alt ktasna kadar uzanan kuaktaki tm geleneklerinizlerini bnyesinde barndrr. BektailikteHint ruhuluu, ran gulat iilii ve Bizans mesihilii birlemitir.

Hadisilik gelenei de kendi hiyerari ve silsilesini kurarak nesilden nesile aktarlmtr. Arapa da gelenekanlamna gelen anane aslnda hadis geleneinden alnmadr. Hadis rivayetinde ananeklinde rivayet edilenfilandan, filan da filandan eklindeki silsileyi oluturur. Sufinin literatrndeki silsile muhaddisin


14/21


literatrnde senedadn alr. Ancak sened, silsileye nazaran daha gereki, realist ve ilmidir. Senediniine dahil edilen her bir ravi inceden inceye elemeden geer adalet ve zabt szgecinden geilerek senedealnr. Eer artlara tam uyarsa o senede muttasl, sahih gibi isimler verilir. Uymazsa zayf, hasen, munkat,mrsel gibi kategorilere ayrlr. Okuyucu bunlara bakarak kararn verir.

Hadis geleneinin bu almas sahih gelenein bir parasn oluturmutur. ada slam dncesinin sufilerin

silsilelerinden alaca pek birey yokken muhaddislerin senet geleneinden alaca epeyce malzeme vardr.Sened de nihayet gtrlp Hz. Peygambere dayandrlr. Hadisgeleneini, gelenekilie dndrmenin ad iseehli hadisciliktir. Bu eilimin de dier gelenekilerden farkll yoktur; ncekilerin kurduu hiyerariye kesinitaat ister. Onlar sorgulamaya kalkmak dini ykmaya balamaktr. Zaten sapk frkalar nce hadisi eletirmisonrada Kurana el uzatmlardr. Hadisi mtevatir, ehad diye ayrmak yanltr. Hadis hadistir, duyar duymazteslim olunmaldr. Hatta nce hadis okunmaldr. Bu hadislerin Hz. peygamberin anlay kavrandktan sonraKurana belki geilebilir.

Grld gibi bu gelenek hadisi Kuran yerine koymaktadr, nce Kuran okuyup, Kurani bir bakkazandktan sonra zengin bir malzeme olarak hadis okunmasn nerecei yerde ii tersine evirmektedir.Kuran ayeti uyduramayanlarn hadis uydurup Mslmanlarn inanlarn bozmaya altn syleyeceiyerde, hi ayrm yapmadan hadise teslim olmay tlemektedir, iyi ki hadislerin cerh ve tadil almalar

yapld diyecei yerde mevcut hadis kitaplarn Kuran gibi kutsama yoluna gitmektedir.uras muhakkak ki Hz. Peygamberin snnetine ittiba Kurann emridir. Ancak Hz. Peygamberinsnnetinerededir? Bugn Mslmanlarn elinde tarih, siyer ve hadis kitaplar vardr. Bunlar bize en genel hatlarylasnneti, gelenek olarak tevars ettirmilerdir. Dolaysyla snneti bunlarn dnda aramak yanltr. Bugnada slam dncesinin nnde snneti bnyesinde toplad kesin olan (% 70 gibi) 9 Snnilerin, 4deiilerin hadis geleneinden olmak zere 13 kitap bulunmaktadr. Bu kitaplarda yaklak 30 bin civarnda hadisvardr. Bu hadislerin byk bir ounluu haberi vahid (tek kanaldan gelen) durumundadr. Bizim hadisgeleneinden alacamz (szgeten geirerek) epeyce malzeme bulunmaktadr.

Nasl ki hadis gelenei bize byk bir klliyat brakmsa ayn ekilde fkh gelenei de dev bir fkhklliyatn miras olarak brakm bulunuyor. (Fkh hadise nazaran geleneini daha nce kurmutu).

Daha slamn ilk asrnda fkh okullar ortaya kt. Bunlar temel kaynaklara isnatla meselelerin zmlenmesi

iin usuller ortaya koydular, slam yayldka yeni toplumlarla, kltrlerle tanyordu. Onlarn problemlerinizmek iin slamn dinamizmini devam ettirmesi gerekiyordu. Bu da itihad kurumunun iletilmesi ilesalanabilirdi. Bu nedenle farkl itihad okullar ortaya kt.

Aslnda slamn daha ilk yllarnda var olan gelenei koruma ile yeni durumlara uyarlama abas ortayakmt. Bir taraftan gelenein korunmas gerekiyorken te yandan zaman akyor, insanlar, toplumlar, kltrlerdeiiyor yeni durumlar ortaya kyordu. Bu durum daha ok slamn doduu mahallin dnda grlyordu.te Kfe (Hanefilik) gelenei bu ihtiyacn bir cevabyd. Yani slam doduu corafyann, toplumun dnda bircorafyada nasl ifadelendirilecekti. Yeni durumlara nasl cevap verecek, tarihin gerisinde kalmamak iin neyapacakt. Ebu Hanife bunun sistemini gelitirdi. Yeni bir meseleyle karlanca onu nceki bir benzeriylekarlatryor, ncekinin zmn yeni duruma aktaryordu. (kyas). Eer var olan gelenekle yeni durumatyor gibi bir kmaza girerse makul bir sebeple gelenei yeni duruma uyarlyordu (istihsan) var olan

gelenekte ak bir hkm bulamazsa veya gelenein tamamen cevapsz kald bir yeni durum varsa genelamalar dorultusunda cevaplar buluyor (maslahat mrsele) bylece deiimi yakalayarak dinamizm devamediyordu.

Aslnda bu tr itihat geleneinin mimar Hz. merdi. Yani slam dondurma deil, deiimler ve tarihiilerleme karsnda meydan okuyucu birdinamizm ve esneklikle devam ettirme... Bu inanla Hz. mer deiimifarkederek Kurann kitap haline getirilmesini salam, yeni fethedilen arazileri savaa katlanlara deilkamuya brakm, mellefe-i kulbe verilecek denei kesmitir. Halbuki bunlarla ilgili (son ikisi) ak ayetlerve peygamberin uygulamas vardr. Fakat o byle yapmakla gelenei dondurmaktankurtarmtr.Mslmanlara, slamn peygambersiz, doduu corafyann dnda, yeni durumlar karsnda nasl kendiniifade edeceini, tarihin gerisinde kalmamak iin neler yaplabileceini gstermitir.

Ancak sonraki nesiller bu son derece canl, dinamik, esnek itihat okulunu dondurmulardr. Deiimin,

ilerlemenin okulu, donmann, statkonun, geride kalmann msebbibi olmaya balamtr. Bunun sebebi okulun(Hanefiliin) usulnn braklp, furuuna ynelmedir ve hatta furu meseleleri dondurmadr. erhcilik ve


15/21


haiyeciliktir. te gelenekilik burada ayak ba olmaya balyor. Kendine silsile koyuyor. Mtehidlikmertebeleri sralanyor, en st mutlak mtehidler, en altta mukallidler bulunuyor ve bu dayatlyor, bu silsilekutsanyor, abartlyor. Halbuki hayat varolan olduka ve slamda yaadka Mslmanlarn hayatnmeselelerini zmleyerekMslmanca yaamalar kanlmazdr. Hz. Alinin dedii gibi bir kiininsyledii ya nass tr (Kur an ve snnet) ya nassa dayal ictihad ya da heva ve hevestir.

ada slam dncesi fkh geleneinin, gelenekiliini deil zn almaldr. Tpk hadis geleneinde olduugibi fkh geleneine de sahip kmal, kendinden bilmeli ancak tarihi tortulardan arndrmaldr.

Var olan koruma misyonuyla ifadesini bulan geleneksel slam ile ilgili deerlendirmelerden u sonularkarabiliriz.

1. Gelenekselcilik (gelenei dardan savunma) gelenee ynelik salkl bir yaklam olamaz.

2. Gelenekilik (kavmi, mahalli dar bir gelenein iinden kamama, ona kendini mahkum etme) ada slamdncesinin asl mecran oluturamaz. Ancak onun iinde yer alabilir

3. ada slam dncesinin yasland asl mecra mmet gelenei olmaldr. Kendini onunla ifade etmeli,mmet iin dier geleneklere hogr ile yaklamal, onlar mmetin zenginlii olarak kabul etmelidir

4. mmetin zenginliini dinamik bir fkh-itihad okulunda malzeme olarak kullanabilmedir slami gelenekiindeki dinamik unsurlar canlandrmal, yeniden ifadelendirmeli ve ilerletmelidir.

Batllarnkulland radikal, fundamentalist terimleri yerine diriltme terimini kullandk. Zira bategemenlii karsnda topyeknbir diriltme hamlesi sz konusudur. Bu dirilme devrimci, demokratik veyasiyasal vurguya tepki olarak- sivil bir tarzda olabilecektir. Her de ayn misyonu ifade etmektedir.

slam dnyasnda bat egemenliine kar yeniden dirilme abalar metot olarak ana eilim halinde kendinigstermektedir, ilkin devrimci bir tarzda dirilmeyi hedefleyen ve batllarn asl radikal tabiriylekasdettikleri anlaytr, ikinci olarak slamn (gelenein)gl toplumsal dinamiklere sahip olmadlkelerdeki dirilme hamleleridir ki bunlar var olan imkanlar kullanarak demokratik bir dirilmeyi hedefler Buikisinde siyasal iktidar vurgusu kuvvetli hatta ba hedef olarak ele alnd iin bunlara tepki olarakdirilmenin siyasi iktidar erevesinde deil toplumun daha sivil kesimlerine ulaarak gerekleebileceini

savunan grler, devrimci Marksist rgtlerin yenilgiyle biten deneyimlerinin de etkisiyle savunulmayabalamtr.

slam dnyasnda devrimci siyasal dirilmeci hareketlerin son ikiyzylda drt ana merkezetrafnda gelitiinisyleyebiliriz. Bunlar Suudi Arabistan, Msr, Pakistan ve randr. Bu erevede Vahhabi hareketi, hvan-Mslimin, Cemaati slamiye, ran Devrimi karmza kyor.

Fransz devrimi gerekletii (1789) sralarda slam dnyasnda zellikle Hicaz blgesinde kendinden epeycebahsedilecek bir ahs hayata veda ediyordu. Bu Muhammed bni Abul-veh-habd (1792). Dnem son 200ylmzn hemen balaryd.

Osmanl imparatorluunun uzak eyaletlerinde ve Hindistanda grlen dini bozulma ve ahlaki geveklikkarsnda srekli gelien bir hareket vard... Bu 89 yanda vefat eden Muhammed bin Abdulvehhabnahsnda belirginleen, Snni-Hanbeli-bni Teymiyeci gelenein bir yorumu olanVahhabilik diye anlacakdiriltmeci sorgulayc akmd.

ok gemeden Muhammed bin Suudla tant. Suud mahalli bir airet lideriydi. Elinde gc ve yetkileri vard.Suud, bni Vehhabn grlerini benimsemiti. Burada balayan vehhabi hareketi askeri ynden NeciddenHicaza yayld. Daha sonra Mekke ve Medine Vehhabn nfusuna girdi.

Ancak o zaman Osmanl eyaleti olan Hicaz ele geirmek Osmanlya bakaldrma anlamna geliyordu. Snni-Sufi-Hanefi sentezinin geleneine yaslanm olan Osmanlpayitaht bunu affedemezdi. Msr valisi Mehmet AliPaa bu kazan kaldrmay bastrmas iin zerlerine sald. Hicaz geri alnd. Vehhabiler Kuveyte sndlar.11 yl aradan sonra Abdlaziz bin Suud bakenti Riyad olan Suudi Arabistan kurmak iin geri dnecektir.Suudi Arabistan, ngilizlere uslu durulacana dair sz verilerek kurulmutur. bni Abdl Vehhabn gerektedevrimci selefi hareketi Suudlarn elinde mandacla, jandarmacla dnm adeta tannmaz halegelmitir.


16/21


Hint-Pakistan alt ktasslam dnyasnn bir baka tecdit-ihya ve canlanma merkezi olmutur. Bu blgedekidnce ve hareketler 17. yy.dan beri devam ede gelenbir diriltme ihya geleneine sahipti. Bunlardan eyhAhmed Sirhindi (mam-t Rabbani) Arabistandaki vehhabilerden farkl olarak snni-sufi gelenee dayanacak birslahat yapmaya alt. O tasavvuf felsefesinin teorik temellerini atan bn Arabinin Vahdet-i vcudunureddetmekle kalmad, ayn zamanda slah edilmi birsufilik iin ok sayda murid yetitirdi. bni VehhabdakiReddi tasavvuf mam- Rabbanide Islah tasavvuf eklinde ortaya kt. Rabbani varolan gelenei(tasavvufu) ald, sorgulad, ve yeni yorumuyla diriltemeye alt.

Seyit Ahmet mcadeleci, faaliyeti kiilii ile diriltme misyonunun ifade etmeye alt. Ordu (rgt) kurarakasker toplad, nce sikhlerle daha sonra ngilizlerle savat, ngiliz yanls ulema fetva yaynlayarak hareketleilgilerinin bulunmadn ilan ettiler. Bu devrimci-diriltmeci faaliyet uzun sre devam etti. Birka nesil sonra(1890lara doru) etkisini kaybetti ve grnr bir siyasal iktidara dnmeden sadece devrimci bir hamle olarakkald, uzun soluklu olamad.

Hind alt ktasnda 200 ylnn balarnda (1800 yllar) Bengalde bir baka dirilmeci-devrimci slahat hareketiortaya kt. Bu Hac eriatullah adl bir alim, mtefekkirdi. eriatullah Snni-afi geleneini esas ald.Feraidi adyla anlan bir hareket balatt. Hareketin sorgulayc-diriltici misyonu ar basyordu, hareketmuhtemelen unsurdan oluuyordu. 1- Hindistann artk darl harp olduunun ilan ve ngiliz aleyhtarlnn

aka ortaya konmas. 2- Kyller ve iiler yararna geni apl bir sosyo-ekonomik reform. 3- slamn Hindufikirlerinden ve tasavvufi fazlalklardan arndrlmas.

Hindistandaki diriltmeci hareketlerin hemen hemen ortak zellii ngiliz aleyhtarl idi. Zira Hindistandangiliz egemenlii vard, ngilizlere kar olmak blge hareketlerinin ana siyasi zellii olmutu.

Son iki yz yln bir baka yeniden canlanma ve dirilme hamleleri Kuzey Afrika blgesinde kendini gsterdi.Bunlardan en nemlileri 1837de len Fasl Ahmet bni drisin kurup gelitirdii drisi hareketidir. Ahmetbni drisbu yz yldaki dirilme hareketlerinin hemen tamam gibi sufi gelenee yaslanyordu. Ancak tasavvufslah etmeye alyordu. drisi tarikatnn bir kolu olarak Arabistanda doan bu hareket kendine tarikat-,Muhammediye ismini veriyordu. Ahmet bni dris, icmay ve kyas reddediyor, itihad savunuyordu. drisiyehareketi temelde snni izgiler takip edilerek slah edilen ve faaliyeti anlamda yorumlanan sufilik anlaynnbir yansmasyd. drisi hareketi Cezayir, Sudan gibi lkelerde yayld. Farkl eilimlere ayrld. Rapicilik,

Emirgenlilik, emsilik balcalaryd. Bu karde tarikatn en nemlisi 1859da len Cezayirli Muhammed bnAli es-Senusinin kurup gelitirdii seniyye hareketidir.

Senusiler Libyada talyanlara, Msrda ngilizlere kar savatlar. Ancak talyanlar tarafndan feci ekildemalup edildiler. talyanlar Libyadan ekilince yeniden canlandlar. Senusiler Sufi ahlakln esas almaklaberaber militan bir tekilat yapsyla da dikkat ekmektedir.

Vehhabi hareketi dnda dier hareketler hep d dmana kar savamlardr. Hindistandakiler ngilizlerle,Orta Asyada eyh amil Ruslarla, Kuzey Afrikadakilertalyan ve Franszlarla fiili silahl sava yapmlardr.

Bu sorgulamac, diriltmeci hareketlerden sadece vehhabi izgisi ikinci yzyln balarnda asl amacndansaptrlm bir ekilde devlet olmu ve Suudi Arabistan kurulmutur. (1925)

H. 2 ve 4. yy.a kadar slamdabir dizi fikri ve kltrel buhranlar oldu. Bunlarn ilki ve en nemlisi Helenistik

dnceakmnn buhranyd. Geni apta tercme edilen Yunan-Helenistik felsefesi slam dnyasnda derinetkiler uyandrd. Fakat slam yeni cereyanlarbazen zmseyerek, bazen reddederek bazen de kendisini onlarauydurarak btn bu meydan okumalarn stesinden gelmeyi baard. Sz konusu bu dnemde Mslmanlarpsikolojik bakmdan yenilmez, siyasi bakmdan duruma hakimdiler.

20. yy. balar ise Mslmanlar iin yenilme ve kme asr oldu. Bu yzyln zellii kme ve dirilmeninbirletii asr olmasdr. Yzyln balar kmenin hat safhaya ulat, sonlar ise dirilme kvlcmlarnnbalad dnemler olmutur. Yzyln balarnda 1. Dnya sava ve slam dnyasnn harita zerinde karkar paylalmas vardr. Sonlarnda (1979) sarsntl bir dirilme eylemi vardr. stelik bu dirilme, btn birhalkn ayaa kalkmas ile, kesin bir zaferle sonulanan devrimle gereklemitir. Yine bu olayn ardndanSovyetlerin dal ile birlikte batnn, slam dounun dirilmesinde yegane g olarak grp tek dmanilan etmesi vardr. Bu durum nihai bir slam-bat hesaplamasna doru gitmektedir.kibinli yllar bu hesabn

grlecei gnlere gebe grnyor.


17/21


1897de vefat eden Cemalettin Efganinin asl vurgusu slam yenilgiden kurtararak diriltmedir. Onun nihaigayesi slam dnyasnn batnn karsnda siyasi bakmdan gl klmakt. Fakat bu onun sorgulamacanlaynn olmad anlamna gelmiyordu. Bir taraftan varolan sorguluyor, sorgulamay daha ok batnnilerlemesine neden olarak grd akl ve ilim etrafnda ekillendiriyordu. Ona gre Mslmanlar bunuyeterince kullanamamlard. Esasnda akl ve ilim slama ters eyler deildir. Bunlar batdan alnmalyd veslamn varolan gelenei ile birletirilerek dirilme salanmalyd. Grld gibi Efgani yenilgidenkurtuluu Mslmanlarn yitik mal olarak grd akl ve ilimi geri almayla aklamaktadr.

Arabistandaki vehabilik ekol naslki hadis geleneine yaslanmsa, Msrdaki Abduh-Reid Rza ekol detefsir geleneine yaslanmtr. Nitekim bu ekoln bir rn olarak ba kaynak Abduhun balatp Reit Rzanndevam ettirdii tefsir-i menar adl tefsir kitabdr. 1926 ylnda Hasan el-Benna tarafndan kurulan hvan el-Mslimin tekilat, radikalizmin en tipik rneklerinden birini ortaya karmtr. hvan, gelenekler arasndakabaca Snni gelenei diriltme misyonu ile ortaya kmtr.

Dnemin tm hareket ve dnceleri gibi hvanda siyasi diriltmeci karakteriyle ne kmaktadr. Bunun endoruk noktas Seyyid Kutub izgisidir.

Gelelim mam Humeyninin Ali eriatinin ranna. ran devrimi de hvan ve Cemaat-i slami gibi her misyonu da zerinde tar. Devrim bir yandan ia geleneine srtn vermitir. Ancak bu gelenei sorgulam

ve yeni bir yorumla (velayet-i fakih) diriltmitir. Diriltme devrimci bir metodla gereklemitir.

Devrimde baskn olan eler nce diriltme (radikalizm) sonra koruma (gelenekilik) ve son olarak ta sorgulama(klasik slahatlk)tr.

Buna gre mmet Muhammedi slama gereince sahip kmad iin gerilemi ve kmtr. are bunuyeniden canlandrp diriltmektir. Bu da Hz. Hseyin gibi kyam ederek, zalimleri alaa ederekgerekleecektir, te yandan iann mehdiyi beklemesi de gerekmemekte, varolan fakihlerden birisinintoplumun velayetini eline alarak slami Hkmeti kurmas gerekmektedir. Bu, mehdiye ortam hazrlamakanlamna gelecektir.

Sorgulamada en ileri giden Ali eriati bile nihayetinde ia geleneinin klasik slahats konumundadr. Onunen byk baars slam-ia geleneinin tepeden trnaa yeniden ifadelendirmeye girimi, bu yolda epeyce

konumu, yazm, eserler ortaya koymutur.Devrimin en arpc misyonu varolan diriltme alannda olmutur. Bu, onun radikalizm ynnn ne kmasnave hatta bu iin babas konumuna gelmesine neden olmutur. u anda slami Radikalizmin merkez ss olarakran grlmektedir.

Biz daha balangta radikalizmi diriltme olarak ele aldk ve ana eilimde ifade ettik. Bunlar devrimci,demokratik, sivil toplumcu yaklamlardr. Sonuncusu ilk ikisine tepki olarak domutur. Ancak onda davarolan diriltme misyonu szkonusudur. Burada ran devrimi, ada slam dncesinin diriltmecimisyonunun devrimci tarzda ortaya kn temsil etmektedir. Diriltmeci radikalizmin demokratik versiyonunutemsil eden Pakistan Cemaat-i slamisi, Cezayirin FISi, Trkiyenin Refah, Msrn ve rdnn hvan iseadeta yenilgi stne yenilgilerle dier modeller olarak karmzda durmaktadr. Bu durumda yenilginingalibiyete baarszn baarlya gre kendine eki dzen vermesi, ii yeniden dnmesi kanlmazdr. Zira

ada slami hareketler birbirlerine kar sar ve kr olmamakla tekaml edebilirler.Varolan diriltme eiliminde olan bir baka anlay izgisi de zellikle eski radikal slamc aydnlardan

bazlarnda grlen sivil toplumcu yaklamlardr.

Bu tr yaklam daha okdiriltmeciliin devrimci ve demokratik yntemlerlede olsa siyasal iktidar vedevlet vurgusunu arlkl biimde kullanmasna tepki olarak gelimektedir. Sivil toplumculuun esas kayna

batdaki modern devlet aygtnn konumudur. Esasnda her dnya grnden insanlarn devlet aygtnn hereye karmamas, kltlmesi, ideolojiden arndrlmas vb. gibi dncelere sahip olmas onu bu tr birkonuma getirebilir. Bunun iin bir ideolojiye sahip olmak ta gerekmez.

Bizim bu anlay diriltmeci-radikalizm kategorisine dahil etmemiz undandr; Bir defa bu anlay varolandiriltmek istemektedir. Varolan mutlak koruma ve sorgulamaya pek yanamamaktadr. Sadece gelenekselliin

devlet anlayn sorgulamaktadr. Bu da onun sorgulamac ynnn arlkl olduu anlamna gelmez. stelikbu sorgulama geneldir. Yani laikte, Marksistte ayn sorgulamay kendi dnya gr iin yapmaktadr. Devleti


18/21


kltmek son yllarn moda deyimi haline gelmitir. Yine de sivil toplumculukta bu ynyle sorgulamamisyonunun varl kabul edilebilir.

Sivil toplumculuk ele aldmz diriltmeci eilimleri ikiye ayrmaktadr. Resmi (politik) slam, sivil slam.Bizim devrimci ve demokratik dirilmecilik(radikalizm) dediimiz iki anlay resmi-politik olmayan sivilelerini nermektedir. Devlet ve siyasal iktidar ele geirme vurgusu yerine sivil toplum rgtleri

almaktadr. Yani yine diriltmeci bir misyon var. Fakat alanlarfarkllk arz ediyor. Devrimci ve demokratikdiriltmeci ligin hedef gsterdii merkezi devlet otoritesi, sivil diriltmecilikte nemini kaybediyor. Hedef olaraktoplumun daha sivil kesimleri gsteriliyor.

te yandan resmi politik slamn devleti elegeirme faaliyetinden vakit bulamad alternatif projeler retmeiini sivilcilik zerine alyor. Kendine bu misyonu biiyor. Devrimci veya demokratik almalarndndakalarak teorik almalara yneliyor. Bylece boluu dolduruyor. Burada nemli olan bu anlayndiriltmeci misyona girdiidir. Zira o da varolan, alternatif gstererek sivil kesimlere ynelerek diriltmekistiyor. Alternatif projeler retirken biraz da sorgulama yapyor. Biryerde gemi gelenee yaslanyor, onumodern dnyann anlayaca biimde ifadelendirmek istiyor. Bu ada slam dncesini diriltmeci radikalizmkategorisinde deerlendirdik. Devrimci ve demokratik faaliyetiliin fiilen dnda olmasna ramen siviltoplumculuk zamanla fiili durumlakar karya geldiinde ikisinden birinin bnyesinde yeralmak zorunda

kalacaktr.Buraya kadar varolan diriltmeci misyonun ifadesi olan slami radikalizmi, son iki yzyln ikinci yzyl (1900-1990lar) arasndaki ada slami oluumlar ele almaya altk. imdi bunlardan kan sonular sralayalm.

1- Bu hareketler yenilgi sonras zelliinin yansra k sonras hareketlerdir.

2- Tabii olarak k psikolojisi yeniden diriltme misyonunu, oda siyasi zelliklerini ne karmtr.

3- Bu dnemde genel olarakSnni gelenek zayflam, zellikle tasavvuf gelenei ar darbeler yemitir. teyandan ia gelenei gcn nispeten korumutu. ran devrimi bu gelenee yaslanrken Snni dnyadakihareketler ise adeta sfrdan balamaya mecbur kalmtr. Cemaati slami, hvan, Nurculuk, Refah, Radikalslamclk vs. yeni tarz ve stillerle ortaya kt.

4- Yine bu dnemde slam dnyasnda 40 kadar lke ortaya kt. Batllar slam dnyasndan ekiliyor gibi

grnerek yerlerini yerlibatllara braktlar.

5- Batya ilk ciddi tepki 1979da randan geldi. Bat ilk defa plsn prtsntoplayarak bir slam toprandanekilmeye mecbur kald. Batllar fiilen, Fransz devriminden sonra (1789) Msrdan girdikleri slamdnyasnda, randan (1979) kmak zorunda kaldlar. Bu fiili giri ve k 200 ksur yl srmt. Ancak ran

bunun tek rneiydi. Dounun uyanve batnn ricat belki de 2000li yllarn tarihini oluturacaktr.

6- Bu dnce ve hareketlerde baskn olan tema diriltmeci radikalizmdir. Varolan diriltmekle dmankoymak, kendini yeniden gl yapmak. Bu adan bu dnce varolan sorgulama ve yenileme eiliminin ar

bast dncelerden ayrlr. Bu, radikalizm ile Modernizmin kar karya geldii noktadr.

7- Bu hareketlerde etkili olan blgeler Suud, Msr, Pakistan, randr. Bu drtl ekim merkezi yzyln adaslami hareket ve dncelerini etkilemi ve etkilemeye devam etmektedir.

8- Radikal diriltmeciliin devrimci ve demokratik yntemlerinin siyasal iktidar ele geirme vurgusuna tepkiolarak kimi slamclarda sivillik ynelileri ba gstermitir. Ancak bu varolan hangi yolla olursa olsundiriltme amacnda olduu mddete bu kategoride deerlendirilmelidir.

Var olan Sorgulama-Yenileme; Modern slam

Bu blmde ana ahsiyet zerinde duracaz. Seyyid Ahmed Han, Fazlurrahman ve Roger Garaudy.Bunlardan ilki bir slam lkesinde domu bymtr, ikincisi slam lkesinde domu batda lmtr.ncs de batda do mu, bym ve orada Mslman olmutur. Bunlarn ortak zellii kkl bir ekildesorgulamalar ve reform derecesinevaracak yenilik araylardr. Bunu, kn-gerileyiin nne gemek iinyapmak istemektedirler. Varolan slam sorgulanmad iin Mslmanlarn geri kaldna inanmaktadrlar.

Seyyid Ahmed Han (1817-1898) slamn aklla uzlat grn Abduhla paylayor, ancak meseleyi bu

noktada brakmyordu. Abduhun imanla akln farkl alanlarda faaliyet gstermelerine ramen atmadklarhakkndaki grn Seyyid Ahmed Han aka dile getirmedii gibi zmnen de reddediyordu. 19. yy.


19/21


Avrupasnn aklclndan ve tabiat felsefesinden byk lde etkilenen S. Ahmed Han 1867de ngiltereyiziyaret etti. nan sistemlerinin mahiyetlerinin deerlendirmek iin tabiata uyma diye adlandrd bir lortaya att ve slamn bu ilkelere gre doruland sonucuna vard. Ona gre akl en nemli standartt. O,slam yorumlarken modernite ile slam kaynatrmak istemekte, bunu yaparken de, muhafazakar slamiyorumu canlandrma ye ona dayanma yerine (Abduh byle yapmt) felsefe geleneine dayanma yolunu seti.Bylece o, tabiat kanunlarnn bamszln ortaya koymak gayesiyle mucizeyi inkar etmekle kalmad, felsefegeleneinin sudur teorisini dzelterek Allah ilk sebepolarak tasvir etti. S. Ahmed Hann hareketnoktas

bir tr bat aklcl olduundan, varlan sonu slamn yeniden ifade edilmesi deil, ahsi adanyorumlanmasdr. Burada felsefe gelenei takip edilerek slamn yeniden ifade edilmesi deil, slama bir takmfikirlerin kaynatrlmas yoluna gidilmitir.

Abduhun aklcl mucizeyi kabul edip kerameti yumuak bir tavrla kabul etmezken, S. Ahmed Hannaklcl akla uymad gerekesiyle mucizeyi de, kerameti de reddetmektedir. S. Ahmed Han nceleri klasikslahatlarn yapt gibi sahih ile sahih olmayan hadislerin ayrlmas zerinde srarla durdu. Fakat dahasonralar tpk modernist ada era Ali gibi hadisi kkten reddetti. Muhammed Abduh sadeceMslmanlarn zerinde ittifak ettikleri hadislerin kabul edilmesi gerektiini sylyordu. Bylece o, snnet veonun yansmas olan hadisi temelde kabul ediyor fakat mtevatir (veya zerinde icma olan) ehad ya da sahih-sahih olmayan diye ayrmlara tabi tutuyordu.te bu noktalar klasik ile modernist sorgulamacln ayrt

noktalard.

Klasik sorgulamaclk Abduhdan sonra talebesi Suriyeli Reid Rzann (1935) selefiye hareketiyle geliti.Arabistandaki vahhabilik klasik sorgulamacl olan bir hareketti. Ancak onun sorgulama mant Kuran-akldan ziyade Kuran-Hadis temelinde gelimiti.

ada slam dncesininbu iki ayrm bir yanda giderek sorgulamac-diriltmeci zelliklere dnrkendier yanda modernist-laiklik mecrasna kadar vard.

Modernist sorgulamaclk Msrl Ali Abdrrezzak ve Taha Hseyinde doruk noktasna ulamt. Bunlar laikdevlet grn savunuyorlar bununla beraber slama inandklarn da sylyorlard. Ancak bir nevi slamsorgulamak adna ykmak anlamna gelen bu laik modernizm Trkiyeden baka bir slam lkesindeuygulanamamtr. Modernist sorgulamacln ba akl kriteriyle slam aa uydurma eklinde Seyit

Ahmed Han ile balam Osmanlnn lkesinde son noktasna ulaarak slamn siyasi, iktisadi, sosyalkurumlarn, modernizme ayak uyduramad gerekesiyle tamamen dlanmtr. Bu iki nokta. (Aklcsorgulamaclk-laik sorgulamaclk) arasndaki deiik modernist sorgulama mantklar daima slamn snr

boylarnda dolamlardr.

Klasik ve modern sorgulamacln sentezini oluturma iddiasnda olan bir baka Mslman dnrve filozofta Fazlurrahmandr.

Fazlurrahman deimeyen temel gelenek olarak grd (Kurann dini, ahlaki deerleri, taabbudi hadislerve biyografik siyer) alan dnda Kurann temel amalar (makasdu eria) nda yeni dzenlemeleryaplabileceini savunur. rnein klelik yasaklanmal, tek evlilik kural konulmal. nk ona gre zatenKuran bunlar yapmak istiyordu. Klelerin srekli azad edilmesinin istenmesi, says belirsiz evliliin drdeindirilii bununda adalet artna balanmas, stelik tek eliliin tavsiye edilmesi bunu gstermektedir. Ayrca

snnet, hadis, vahiy, aile hukuku, boanma, aile planlamas, zekat, faiz vb. konulardaki farkl yaklamlar onunmnkiri snnet ve hatta mnkiri Kuran diye yaftalanmasna sebep olmutur.Oysa Fazlurrahman, Kuranve snnet mnkiri deildir. Kitaplarndan anlaldna gre o Kuran ve snneti modern dnyada yenidenifadelendirmeye alan kendi deyimiyle modernist-ada bir yorumcudur.

Pakistan kurulduktan sonra 1958de darbe ile ibana gelen Eybhann danmanln yapm, anayasa vedevleti, Kuran ve Snnete uydurmak iin teoriler retmekle grevli slami Aratrmalar Merkezinin

bakanln stlenmitir. Ancak uygulamalar ve fetvalar kendi deyimi ile Mevdudinin de dahil olduututucular tarafndan tepkiyle karlanmtr. O da daha fazla dayanamayarak Pakistan terk edip batyayerlemitir.

Fazlurrahmann sorgulamac metodolojisi biraz Ebu Hanifenin rey ekolne benzemektedir. Yani Kuranaarlk verme, hadis konusunda temkinli tutum, akli muhakemeye arlk verme, tefakkuh ve srekli itihat

okulu. Ancak Fazlurrahman daha ileri gitmektedir, rnein Ebu Hanife sorgulama ve kyasn geersiz olduualanlar olarak taabbudi (ibadetle ilgili emirler) konularn ve hadleri grrken, Fazlurrahman taabbudi


20/21


alanlar kabul etmekte fakat hadlerin de sorgulamann-yenilemenin alanna girebileceine inanmaktadr. slamadl kitabnda sylediine gre bunu hukukun gayelerinin asl olmas, eklinin zaman ve mekana bal olarakdeimesi temeline oturtmaktadr. Ancak varolan be temel had cezas yerine nelerin konulabilecei hakkndaak bir beyanna rastlanlamamaktadr.

Roger Garaudy ise eski bir Marksist dnrdr. Fransz derin filozofisinin btn ekillerini dnce sisteminde

tayan biri olan Garaudyin eserlerine ve gndelik yaamnabaktmzda daha ok sorgulamac ynnnar bastngrmekteyiz. Zira o bir eylem ve hareket adam olmaktan ziyade dnr ve tenkiti bir filozoftur.

Garaudy, metodoloji olarak byk apta Fazlurrahmanizgisindedir. Entegrizm adl eseri en son (1990)almas olduu iin geldii son noktay burada bulabiliriz.

Garaudy, var olan sorgulamada Fazlurrahmandan fazla veya eksik eyler sylememektedir. Genel olarakslamn yeniden douunun dini eitimde kkl bir deiiklik yaparak gerekleebileceine inanmaktadr. O,Entegrizm adl eserinde yle demektedir: slamn Entegrizm ile marjinalletirilmesinin tm sorumlusu birksm ulemadr, mfessirlerdir. Bunlarn eriat kurutanve meruiyeti ekilcilik kalbna oturtturan rmdnceleridir. Yorum (itihat) tekeli milyonlarca inanan insann hayatn dzenleme ve slam topraklarndaentelektel bir l yaratmak hakk bu fosillemi ve zararl oligarinin elinden sklp alnmadka hibir eyyaplm olmayacaktr.

Garaudy genel olarak aklc ekoln verilerini ve messeselerini kabul etmekte, dierlerine yklenmektedir.Hatta slamn kn nakilci ekole balamakta, onlar dinin nnde oligari kurmakla sulamaktadr. teyandan sufi gelenee Fazlurrahman kadar sert bakmamaktadr. Onlar, kuruttuu slam ak boyutuylacanlandrdklarna inanmaktadr.

Yeniden dou iin slamn ak ve deruni boyutunu, sosyal boyutunu, tenkiti boyutunu canlandrmakgerektiinisyleyen Garaudy ak ve derunilik ile batda bulamad i aleme ilikin duyumsamalarslamnsufi yorumunda bulmaktadr. Bu nedenle sufilere bak hayli yumuaktr. Sosyal boyutderken daha nceinand sosyalizmin etkisini, tenkiti boyut derken de slamn aklc yorumuna meylini grrz.

Bu durumda Garaudynin klasik deil modernist sorgulamacl karmza kmaktadr. Kurann ahlakilikboyutuna (Fazlurrahman gibi) ar vurgusu onu Kurann bir hukuk kitab olmad fikrine gtrmtr.

Ayrca srarla, Kurann hukuki hkmlerinin ok az olduu (80ayet) iddias, iktisadi, siyasi, aile, evlilik,boanma, ceza hukuku, ticaret vb. alanlarda Kurann hkmlerini ve onun gelenee yansmas olan fkhklliyatlaryla ilgilenmeyi gereksiz grmektedir. Hadisin sonradan slam kltrne dahil edildii inancgelenekselci ekoln ok ok gerisindedir. Gelenekselci ekol de tam tersine hadisi btn ynleriyle katkszslamn mal olarak grr. Velev ki dardan gelmi olsun. nk dardan gelen her unsur gelenekselcileregre slam tarafndan zmsenmi, kendine evrilmitir. Bu nedenle gelenein hibir eklini sorgulamaya gerekyoktur.

Sorgulamac ekoln simas zerinde durduk. Tabii daha da oaltlabilirdi. Ancak bu kadaryla yetiniyoruz.imdi bunlardan u sonular karmak mmkndr:

A- Sorgulamac mant grupta deerlendirebiliriz

1-Klasik, 2- Modernist, 3- Sekler (laik)

Bunlardan ncs dinin varln sorgulamaya yneldii iin din d bir yaklamdr. Bu nedenle iraptamahalli olamaz. Dier ikisi ise asl zerinde durduumuz konuyuolutururlar.

B- Klasik sorgulamaclk ile modernist sorgulamacl ayran zellik, birincisinin bizzat gelenein iindengelerekgelenei sorgulamas ve siyasi diriltmeci ynnn olmasdr.kincisi ise hem gelenein dndadr, hemde siyasi diriltmeci yn hemen hemen yoktur.

C- Sorgulamac mantn ortak noktas youn bir gelenekeletirisidir. Bu, daha ok hadis, tasavvufgeleneklerinin sorgulanmas eklindedir. Bu tr sorgulama Seyyid Ahmed Han dncesinde dorua km, AliAbdrrezzak, Taha Hseyin gibilerinde ise eriat ilga noktasna gelmitir.

ada slam Dncesi ve Gelecek

ada slami dnceyi son ikiyzyl ile snrlandrarak yaptmz inceleme, bize,slam dncesininyeniden oluumunda dogmatik deil eklektik (semeci) bir yaklamla hareket etmemiz gerektiini


21/21

gstermektedir. Zira arkamzda 1400 yllk muhteem bir miras vardr. Bu miras sadece mezhebi bir geleneindeil topyeknmmetin mirasdr. Bu nedenle ada slam dncesimmet geleneine yaslanmaldr. Anarengini buradan almaldr. ada slami hareket mmet iindeki mezhebi, mahalli gelenekleri iin de

barndrabilecek genilie sahip olabilmelidir. ada slami dncenin snr mmetinsnr olmaldr. OnuHristiyanlktan, Yahudilikten, Marksizmden, Budizmden, Hinduizmden, Pozitivizmden ayran ereve onunsnr boylar olmaldr. Bu snr iinde kalan her tr gelenek karsnda semeci olmalyz. Yani varolan hemkorumal hem diriltmeli, hem de sorgulamalyz. Her misyon ada slam dncesini yeniden kuracak,slam, gelecein srkleyici dinamosu haline gelecektir.

Documents

Devrimci Islam Ihsan ELIACIK