แนวทางสรางสรรค

โรงเรยนสงแวดลอมศกษา เพอการพฒนาทยงยน

1แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

แนวทางสรางสรรค

โรงเรยนสงแวดลอมศกษา เพอการพฒนาทยงยน (Eco-school)

2 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco-school)

ผเขยน นฤมลอภนเวศ เกอเมธาฤกษพรพพฒน อำาไพเกตสถตยพมพครงแรก กนยายน๒๕๕๕จำานวนพมพ ๓,๐๐๐เลมทปรกษา สนนตอรณนพรตน รชนเอมะรจ ภาวณปณณกนตบรรณาธการบรหาร บรรพตอมราภบาลบรรณาธการ สาวตรศรสข นนทวรรณเหลาฤทธกองบรรณาธการ จงรกษฐนะกล นชนารถไกรสวรรณสาร หรณยจนทนา สราวธขาวพฒ วรรณางคพรรณาไพร เอกรฐธมาชย โศภษฐเถาทอง เฟองลดดาดวนขนธ มะลเกอบสนเทยะ กนตธรพฒนอยแกวบรรณาธการศลปะ แดนสรวงสงวรเวชภณฑปกและภาพประกอบ 9 dokkmaสงวนลขสทธโดย กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ๔๙พระราม๖ซอย๓๐แขวงสามเสนในเขตพญาไท กรงเทพฯ๑๐๔๐๐ http://www.deqp.go.thISBN ๙๗๘-๖๑๖-๓๑๖-๐๑๑-๙

พมพท โรงพมพสำานกงานพระพทธศาสนาแหงชาต

3แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

สารบญ

คำานำา 4

สวนท ๑ บทนำาเพอความรความเขาใจรวมกน 7

ววฒนาการสงแวดลอมศกษาและการพฒนาทยงยน 9

สวนท ๒ การสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษา 35 เพอการพฒนาทยงยน (อโคสคล) บทท๑ความเปนมาของอโคสคล 37 บทท๒กระบวนทศนอโคสคล 45 บทท๓แนวทางการดำาเนนงาน 53 บทท๔การเตรยมความพรอม 59 บทท๕การกำาหนดเปาหมายและแผนงาน 71 บทท๖การใชกระบวนการPDCA 83 บทท๗การประเมนผล 89

บรรณานกรม 98

4 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

คำานำา

งานสงแวดลอมศกษาในโรงเรยนคอเรองของการพฒนา“คน”ซงเปน สมาชกของสงคมใหเปนพลเมองทดและมบทบาทในการนำาสงคมไทยส การพฒนาทยงยน ดงนนจงไมอาจปฏเสธวาเรองราวในโรงเรยน ชมชนประเทศและสงคมโลกลวนสมพนธเกยวของกน

“โรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน”หรอทเรยกสนๆวา “อโคสคล”เปนโครงการทรเรมโดยกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมมเปาหมาย สำาคญคอการพฒนาโรงเรยนทงระบบ(Whole-schoolApproach)เพอใช การเรยนรหลอหลอมสมาชกในโรงเรยนใหเปนพลเมองเพอสงแวดลอมและเนนเรองกระบวนการคดจากบรบทของตวเองในการตดสนใจลงมอ กระทำา และสรางการเปลยนแปลงทงในระดบบคคลและการรวมมอกบสมาชกในโรงเรยนและชมชน โดยใชประเดนการเรยนรจากสภาพแวดลอมจรงใกลตวเปนจดเรมตน

หนงสอ“แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน(อโคสคล)”เลมนจดทำาขนโดยมวตถประสงคเพอใหโรงเรยน ทมความสนใจสามารถนำาไปศกษาและทำาความเขาใจเบองตนกอนการดำาเนนการพฒนาโรงเรยนไปสอโคสคล

สำาหรบเนอหาภายในหนงสอเลมน ประกอบดวย ๒ สวน กลาวคอ สวนแรก เปนการใหความรความเขาใจเกยวกบพฒนาการสงแวดลอมศกษาทมเสนทางควบคไปกบแนวคดเรองการพฒนาทยงยนซงถงทสดเปาหมาย หลกของสงแวดลอมศกษาหาใชเพยงแคการพฒนาคนเพอปกปกษรกษา ธรรมชาตและแก ไขปญหาสงแวดลอม แตขยายปรมณฑลไปสการสรางสรรคพฤตกรรมทงในปจจบนและอนาคตทจะทำาใหเกดการพฒนาทยงยนในเชงโครงสรางทครอบคลมทงดานสงแวดลอม เศรษฐกจ และความยตธรรมในสงคม

5แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

สวนทสองกลาวไดวาเปนผลลพธจากการสกดประสบการณและบทเรยนทกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมทำางานรวมกบโรงเรยนนำารองทงสน๔๑โรงเรยนภายใตแผนงานอโคสคลตงแตป๒๕๕๑–๒๕๕๔โดยเนอหาของสวนน ไดอธบายถงหลกคดและแนวทางการเรมตนทแตละโรงเรยนสามารถนำาไปใชกำาหนดเสนทางเดนของตวเองและขบเคลอนสเปาหมายของอโคสคล

ทงนตองขอขอบคณทปรกษาทางวชาการจากมหาวทยาลย๔แหงในแตละภมภาค ทคอยใหคำาแนะนำาและเปนเสมอนพเลยงใหกบโรงเรยนนำารองทง ๔๑ โรงเรยน ไดแก รศ.ประสาน ตงสกบตร รองคณบดฝายนโยบายและแผน คณะศกษาศาสตร มหาวทยาลยเชยงใหม, ผศ.ดร. เยาวนจ กตตธรกล คณะเทคโนโลยและสงแวดลอม มหาวทยาลยสงขลา- นครนทร วทยาเขตภเกต, อาจารยสนตภาพ ศรวฒนไพบลย คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยราชภฏอดรธาน, ผศ.อรรถพล อนนตวรสกลผชวยคณบดฝายวจย และผอำานวยการศนยวจยและพฒนานวตกรรมดานการศกษาเพอการพฒนาทยงยนคณะครศาสตรจฬาลงกรณมหาวทยาลย

สดทายนกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมเชอวาหนงสอ“แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน(อโคสคล)”จะเปนประโยชนกบโรงเรยนทกระดบ ทกสงกด ในการพฒนาโรงเรยนและเยาวชนของตน ซงกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมจะรวมมอกบกระทรวงศกษาธการและกรมการปกครองสวนทองถนกระจายหนงสอเลมน รวมถงหลกการและแนวคดอโคสคลใหกวางขวางสการปฏบตตอไป

กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

6 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

7แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

สวนท ๑

บทนำาเพอความรความเขาใจ

8 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

“เรองสงแวดลอม ใหแคความรไมพอ รกแคร แตสำาคญอยทเหนความสำาคญแคไหน บางคนรแตไมทำา ดงนนทำาอยางไรใหทกคนคดวาเปนหนาทของทกคน ทจะนำาความรไปปฏบตตามบรบทของแตละคน เพราะเรองสงแวดลอม เราตองคดได และลงมอดวยตนเอง รอคนมาสงจะไมทนการ”

ครมานจ ไมแกว โรงเรยนละหานเจรญวทยา อำาเภอจตรส จงหวดชยภม, ๒๕๕๔

9แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

ววฒนาการสงแวดลอมศกษาและการพฒนาทยงยน

แนวคดสงแวดลอมศกษาเกดขนในยคทสงคมโลกเรมตระหนกถงปญหาทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมกระทงการประชมสหประชาชาตวาดวยเรองสงแวดลอมมนษยทเมองสตอกโฮลม ในป ๒๕๑๕ (ค.ศ. 1972)ไดมการกลาวถงสงแวดลอมศกษาเปนครงแรกในเวทผนำาโลก หลงจากนนสงแวดลอมศกษากไดรบการยกระดบใหเปนเครองมอหนงทสำาคญในการรบมอวกฤตการณสงแวดลอมโลก

ตอมาเมอมการเสนอแนวคดเรองการพฒนาทยงยนผานรายงานOurCommonFuture(อนาคตรวมกนของเรา) ในป๒๕๓๐(ค.ศ.1987)ตามมาดวยการประชมสหประชาชาตวาดวยสงแวดลอมและการพฒนาหรอการประชมเอรธซมมตทเมองรโอเดอจาเนโรประเทศบราซลในป๒๕๓๕(ค.ศ. 1992) การประชมหนนน ทประชมไดรบรองแผนปฏบตการ ๒๑ ซงเปรยบเสมอนแผนแมบททจะนำาพาโลกสการพฒนาทยงยนในศตวรรษท๒๑โดยใจความตอนหนงไดกลาวถงการศกษาทงในระบบและนอกระบบวาเปน ปจจยสำาคญสการพฒนาทยงยนและนบแตนนเปนตนมาเปาหมายหลก ของสงแวดลอมศกษากไมใชเพยงแคพฒนาคนเพอปกปกษรกษาธรรมชาตและแกไขปญหาสงแวดลอมเทานน แตไดขยายขอบเขตไปสการสรางสรรคพฤตกรรมทจะทำาใหเกดการพฒนาทยงยนในเชงโครงสรางทครอบคลมทงดานสงแวดลอมเศรษฐกจและความยตธรรมในสงคมโดยแนวคดดงกลาวนยงคงไดรบการสานตอมาจนถงปจจบน

10 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

๑ ชวงท ๑ : จดเรมตน พ.ศ. ๒๔๐๐ – ๒๔๗๕

ตงแตยคการปฏวตอตสาหกรรม (TheIndustrial Revolution)ในครสตศตวรรษท๑๘ เปนตนมาถงปลายครสตศตวรษท๑๙นบเปนชวง เวลาทมนษยมความมงมนทจะพชตธรรมชาตและใชประโยชนจากทรพยากรธรรมชาตอยางเตมท การพฒนาวทยาศาสตรและเทคโนโลย รวมทงการประดษฐเครองจกรกลตางๆ กเพอสรางผลผลตในปรมาณมากใหทนกบการขยายตวของประชากรโลกตลอดจนสนองความตองการทมความละเอยดออนมากขนกวาในยคเกษตรกรรมทผานมา

ความเจรญดงกลาวกอใหเกดการทำาลายธรรมชาตและปญหามลพษ ตางๆทมความยงใหญไมแพกนความคดทวามนษยสามารถจดการธรรมชาต ไดตามตองการอยางไรขอบเขตจงถกตงคำาถามและนำาไปสการเคลอนไหวดานการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสตวปาอยางกวางขวาง เหตการณหนงทสำาคญในชวงนคอ ในป ๒๔๑๕ (ค.ศ. 1872) รฐบาลสหรฐอเมรกาประกาศจดตงอทยานแหงชาตแหงแรกของประเทศและของโลก ชอวา อทยานแหงชาตเยลโลวสโตน(YellowstoneNationalPark)ตงอยทราบสงบนเทอกเขารอคก

ดานการศกษาธรรมชาตกมพฒนาการเชนกนดงปรากฏในป๒๔๐๙(ค.ศ. 1866) นกชววทยาชาวเยอรมนชอ เอนสท ไฮนรช เฮคเกล (ErnstHeinrich Haeckel) ไดสรางสรรคแนวคดใหมและตงชอศาสตรนวา “นเวศ วทยา” (Ecology) โดยเขยนอธบายความหมายไวในหนงสอ Generelle Morphologie der Organismen (General Morphology of Organisms)วา

Byecologywemeanthebodyofknowledgeconcerningtheeconomyofnature,thetotalrelationsoftheanimaltobothitsinorganicandorganicenvironment;includingitsfriendlyandinimicalrelationswiththoseanimalsandplantswithwhich itcomes intocontact. Inaword,all thecomplex

ชวงท ๑ : จดเรมตน พ.ศ. ๒๔๐๐ – ๒๔๗๕

11แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

๒

relationshipsreferredtoasthestruggleforexistence.

นเวศวทยา หมายถง ศาสตรความรทเกยวกบระบบเศรษฐกจของธรรมชาต ความสมพนธระหวางสงมชวตกบสงแวดลอม ตลอดจนปฏสมพนธระหวางสงมชวต(สตว/พช)กบสงมชวต(พช/สตว)กลาว โดยยอคอความสมพนธอนซบซอนนเกยวของกบการดนรนตอสเพอการดำารงอย

หลกการศกษาแบบนเวศวทยาขางตน ทำาใหมนษยเรมตระหนกมากยงขนถงความสมพนธระหวางสงมชวต(ซงยอมรวมถงมนษยดวย)กบ ธรรมชาตและสงแวดลอมทอาศยอยตางจากชวงเวลากอนหนานทการศกษา ธรรมชาตจะเปนแบบแยกสวนคอเจาะลกเฉพาะในแตละประเภทของสงมชวต โดยขาดการศกษาถงความสมพนธซงกนและกน

ในยคเรมตนของนเวศวทยาซงเปนยคทการคนควาและศกษาธรรมชาต เปนทนยมกนมากเซอรแพทรคเกดดส(SirPatrickGeddes)ศาสตราจารย ดานพฤษศาสตรและนกออกแบบผงเมองชาวสกอต เปนบคคลแรกทเชอมโยงความสมพนธระหวางคณภาพสงแวดลอมกบคณภาพการศกษา รวมทงเปนผบกเบกวธการเรยนรทนำาผเรยนออกไปสมผสสงแวดลอมรอบตวโดยตรงนกวชาการดานสงแวดลอมศกษาจงยกยองเซอรแพทรคเกดดส วาเปนผรเรมงานสงแวดลอมศกษาในประเทศองกฤษแมวาในขณะนนจะไมไดใชคำาวาสงแวดลอมศกษากตาม

ชวงท๒:กำาเนด“สงแวดลอมศกษา”พ.ศ.๒๔๙๐–๒๕๒๐

การทจะกลาวถงกำาเนดสงแวดลอมศกษา ควรมความเขาใจเรอง พนฐาน๒เรองไดแกเรองแรกคอทมาของคำาวา“สงแวดลอมศกษา” (EnvironmentalEducation)และแนวคดเบองตนเรองทสองคอรความหมาย และขอบขายเนอหาสาระของสงแวดลอมศกษาวามพฒนาการมาอยางไร

ชวงท ๒ : กำาเนด “สงแวดลอมศกษา” พ.ศ. ๒๔๙๐ – ๒๕๒๐

12 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

ทมาของคำาและแนวคด

มการกลาวถงตนกำาเนดของคำาวาสงแวดลอมศกษาวาปรากฏครงแรกในหนงสอชอCommunitas–WaysofLivelihoodandMeansofLife เขยนโดยเพอรซวาลและพอลกดแมน(PercivalและPaulGoodman) ในป ๒๔๙๐(ค.ศ.1947) ตอมากมการใชคำานในป๒๔๙๑ (ค.ศ.1948) ณทประชมThe International Union for the Protection of Nature(ปจจบนคอองคกรระหวางประเทศเพอการอนรกษทรพยากร ธรรมชาต-TheInternationalUnionfortheConservationofNatureandNaturalResources– IUCN)ณกรงปารสประเทศฝรงเศส โดยโทมสพรตชารด(ThomasPritchard)ไดนำาเสนอความคดวา ควรมวธการจดการศกษารปแบบใหมทอาจเรยกวา EnvironmentalEducation

ในประเทศองกฤษกมการสบคนและพบวามการใชคำานครงแรกเมอป ๒๕๐๘ (ค.ศ. 1965) ในการประชมเกยวกบการอนรกษและการศกษาณ มหาวทยาลยคล(KeeleUniversity)ซงการประชมครงนนมความหมายอยางยง ในสายตาของชาวองกฤษ เพราะสงผลใหเกดความรวมมอระหวางนกการศกษาและนกอนรกษในการกอตง The Council for Environmental Education(CEE)ขนซงยงคงมการดำาเนนงานเรอยมาจนถงทกวนน

ในชวงจดประกายการศกษารปแบบใหมทเรยกวาสงแวดลอมศกษาสงผลใหมการสมมนาและงานเขยนเชงวชาการเกดขนอยางหลากหลาย โดยผรเรมและพยายามพฒนาคำานยามและแนวคดมอยดวยกน ๒ กลมทสำาคญไดแก กลมอาจารยของมหาวทยาลยมชแกน ซงม วลเลยม บ สแทปป(WilliamB.Stapp) เปนผนำาทางความคดสวนอกกลมคอ IUCNรวมกบองคการการศกษาวทยาศาสตรและวฒนธรรมแหงสหประชาชาต(UnitedNationsEducational,ScientificandCulturalOrganization-UNESCO)

วลเลยมบสแทปปเผยแพรแนวคดโดยการเขยนบทความแนวคดสงแวดลอมศกษา (The Concept of Environmental Education) ซงมเนอหามาจากการสมมนาของกลมอาจารยภาควชาการวางแผนทรพยากรและการอนรกษธรรมชาต มหาวทยาลยมชแกน ประเทศสหรฐอเมรกา

13แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

บทความเรองนตพมพครงแรกเมอป ๒๕๑๒ (ค.ศ. 1969) ในวารสารชอวาThe Journal of Environmental Education กลาวถงความจำาเปนทตองมวธการจดการศกษารปแบบใหมทเขาถงพลเมองทกวยเพอเรยนรเรองสงแวดลอมและการแกไขปญหาทเกยวของ ซงคาดวาประเทศสหรฐอเมรกาจะตองเผชญปญหาสงแวดลอมเมองในอก๑๐ปขางหนาอยางแนนอนอนเนองมาจากการเตบโตของประชากร โดยเรยกวธการจดการศกษานวา สงแวดลอมศกษาและใหคำานยามไวดงน

Environmentaleducationisaimedatproducingacitizenry that is knowledgeable concerning the biophysical environmentanditsassociatedproblems,awareofhowtohelpsolvetheseproblems,andmotivatestoworktowardtheirsolution.

สงแวดลอมศกษามเปาหมายเพอสรางคนใหมความรเกยวกบสงแวดลอมทางชวภาพกบปญหาทเชอมโยงกน มความตระหนกถงการชวยแกไขปญหาและเกดแรงดลใจทจะหาทางแกไขปญหา เหลานน

บทความดงกลาวยงไดกลาวถงวตถประสงคของสงแวดลอมศกษาไว๔ประการมสาระสำาคญคอเพอใหเกดความรความเขาใจในความสมพนธระหวางมนษย วฒนธรรม และสงแวดลอม ทงธรรมชาตและทมนษยสรางขน ตลอดจนความเขาใจในปญหาสงแวดลอม มความรบผดชอบในการหาทางแกไขปญหาและมเจตคตทจะรวมมอกนในการแกไขปญหา

สวนแนวคดอกกลมนนคอในป๒๕๑๓(ค.ศ.1970)IUCNรวมมอกบ UNESCO จดประชมเชงปฏบตการนานาชาตวาดวยสงแวดลอมศกษากบหลกสตรโรงเรยน (The International Working Meeting on Envi-ronmentalEducationandtheSchoolCurricula)ณสถาบนฟอเรสตา(TheForestaInstitute)เมองคารสนมลรฐเนวาดาประเทศสหรฐอเมรกาทประชมไดใหการรบรองนยามสงแวดลอมศกษาวา

14 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

Environmental education is the process of recognizingvaluesandclarifyingconceptsinordertodevelopskillsandattitudesnecessary tounderstandandappreciate theinterrelatednessamongman,hiscultureandhisbiophysicalsurroundings. Environmental education also entailspracticeindecision-makingandself-formulationofacodeofbehavioraboutissuesconcerningenvironmentalquality.

สงแวดลอมศกษาเปนกระบวนการทยอมรบในคณคาและแนวคดท จะพฒนาทกษะและเจตคตเพอความเขาใจในความสมพนธระหวาง มนษยวฒนธรรมและสงแวดลอมทางชวภาพทอยโดยรอบสงแวด- ลอมศกษาหมายถงการฝกฝนในการตดสนใจและขอพงปฏบตใน เรองทเกยวของกบคณภาพสงแวดลอมดวย

นอกจากน ทประชมยงไดรวมกนทำาแผนผงการบรณาการสงแวด- ลอมศกษาในหลกสตรโรงเรยนในระดบชนตางๆ หลงจากนน IUCN จดการประชมอกหลายครงเพอเผยแพรแนวคดขางตนในหลายประเทศทวโลก ซงไดรบการตอบรบดวยความกระตอรอรนเปนอยางด

พฒนาการความหมายและเนอหา

ความใสใจดานสงแวดลอมทขยายวงกวางมากขน ทำาใหเกดงานเขยนหลายชนทมอทธพลตอความตนตวสงแวดลอมในระดบโลก โดยในป ๒๕๐๕(ค.ศ. 1962)ราเชลคารสน (RachelCarson)นกธรรมชาตวทยาชาวอเมรกนเขยนหนงสอชอSilent Spring(ฤดใบไมผลทเงยบงน)หนงสอเลมนตแผผลกระทบของยาฆาแมลงDDTทมตอสงแวดลอมและสขภาพ ดวยขอมลทหนกแนน ทำาใหคนอเมรกนหนมาสนใจปญหา จนนำาไปสการประกาศยกเลกการใช DDT ในอก ๑๐ปตอมา (ประเทศไทยมประกาศหามใชDDTในป๒๕๒๖)

15แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

นอกจากSilent Spring แลวแบรรคอมมอนเนอร(BarryCom- moner)นกชววทยาชาวอเมรกน ไดเขยนหนงสอชอThe Closing Circle; Nature, Man, and Technology เพอขยายความเขาใจเรองระบบนเวศโดยไดรบการตพมพในป๒๕๑๔(ค.ศ.1971)กลาวถงกฎ๔ขอของระบบนเวศ(FourLawsofEcology)ไวดงน

๑. Everything Is Connected to Everything Else.Thereisoneeco-sphereforalllivingorganismsandwhataffectsone,affectsall.ทกสรรพสงมความสมพนธกน ระบบนเวศเปนทอยของทกสรรพสง เมอเกดผลกระทบสงหนงยอมสงผลกระทบตอสงอนๆในระบบนเวศดวย

๒. Everything Must Go Somewhere.Thereisno“waste”innatureandthereisno“away”towhichthingscanbethrown.ทกสรรพสงไมสญหายแตจะไปอยในทใดทหนง ไมมสง“ไรประโยชน”ในธรรมชาตและไมมสงใดททงไปให“พน”ได

๓. Nature Knows Best.Humankindhasfashionedtechnologytoimproveuponnature,butsuchchangeinanaturalsystemislikelytobedetrimentaltothatsystem.ธรรมชาตรดทสด มนษยนยมใชเทคโนโลยเพอปรบปรงธรรมชาตใหดขนแตการเปลยนแปลงดงกลาวมความเปนไดวาอาจกอผลเสยหายตอระบบธรรมชาตเสยเอง

๔. There Is No Such Thing as a Free Lunch.Exploitationofnaturewill inevitablyinvolvetheconversionofresourcesfromusefultouselessforms.การไดสงใดมายอมสญเสยสงหนงไปแทนทการใชประโยชนจากธรรมชาตอยางไมถกตอง ยอมหลกเลยงไมได ทจะตองเกยวของกบการแปลงทรพยากรทมประโยชนสรปแบบทไรประโยชน

ตวอยางหนงสออกเลมคอThe Limits to Growth (ขดจำ�กดคว�มเตบโต)เปนหนงสอทเกดขนจากโครงการวจยของTheClubofRomeใน

16 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

ป๒๕๑๕(ค.ศ.1972)หนงสอเลมนเปนผลงานของนกวทยาศาสตร๓คนทสรางแบบจำาลองทางคณตศาสตรเพอวเคราะหการใชทรพยากรธรรมชาตและการผลตของโลกจากการวจยพบวาถามนษยคงอตราการใชทรพยากรและมการเตบโตประชากรโลกในระดบปจจบน (คอปททำาวจย) มนษยกจะพบกบขอจำากดในศตวรรษหนาอยางแนนอนเนองจากทรพยากรจะถกใชจนหมด

ในปเดยวกนกบท The Limits to Growth ออกเผยแพร องคการสหประชาชาต(TheUnitedNations)เหนความสำาคญเรองการแกไขปญหาสงแวดลอมวา จะตองไดรบความรวมมอจากประชาชนทกประเทศ จงจดให มวาระการพจารณากำาหนดกรอบงานเกยวกบสงแวดลอมเพอกระตนใหรฐบาลของประเทศตางๆ หนมาสนใจและใหความสำาคญกบสงแวดลอมของมนษย จนในทสดรฐบาลของประเทศสวเดนเสนอเปนเจาภาพจดการประชมเปนครงแรก ซงนบเปนจดเรมตนทสำาคญของพฒนาการสงแวดลอมศกษาหลงจากนนการประชมทเกยวกบสงแวดลอมศกษาในเวทผนำาระดบโลกกเกดขนอยางตอเนองการประชมทสำาคญมดงน

การประชมของสหประชาชาตวาดวยเรองสงแวดลอมมนษยทเมองสตอกโฮลม (พ.ศ. ๒๕๑๕)

มการกลาวถงสงแวดลอมศกษาเปนครงแรกในเวทผนำาโลกใน การประชมของสหประชาชาตวาดวยเรองสงแวดลอมมนษย (The UnitedNationsConferenceontheHumanEnvironment)ทเมองสตอกโฮลมประเทศสวเดนในป๒๕๑๕(ค.ศ.1972)โดยมผ นำาและผแทนจาก๑๑๓ประเทศเขารวมการประชมเพอหาแนวทางรวมกนในการปกปกษรกษาและทำาใหสงแวดลอมดขน การประชมครงนเปนทมาของวนสงแวดลอมโลก (WorldEnvironmentDay)โดยถอเอาวนเปดการประชมคอวนท๕มถนายนของทกปเปนวนสำาคญดงกลาว

นอกจากนทประชมไดเหนชอบกบขอเสนอแนะทงหมด๑๐๙ขอโดย ในขอท๙๖(Recommendation96)กลาวถงการพฒนาสงแวดลอมศกษา

17แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

ในทกระดบทงการศกษาในระบบและนอกระบบและสาธารณชนทวไปตลอด จนการฝกอบรมและการพฒนาสอเพอการเรยนรสงแวดลอมศกษารวมทงไดเสนอแนะวาควรมโปรแกรมดานสงแวดลอมศกษาระหวางประเทศขนดวยซงUNESCOรวมกบโครงการสงแวดลอมแหงสหประชาชาต(United NationsEnvironmentProgramme-UNEP)ไดดำาเนนการตามคำาแนะนำา ดงกลาวและรเรมInternationalEnvironmentalEducationProgramme(IEEP)ขนในป๒๕๑๘(ค.ศ.1975)โดยมวลเลยมบสแทปปเปนผอำานวย-การคนแรก

การประชมเชงปฏบตการนานาชาตเรองสงแวดลอมศกษา ทเมองเบลเกรด (พ.ศ. ๒๕๑๘)

IEEP จดการประชมเชงปฏบตการนานาชาตเรองสงแวดลอมศกษา(TheUNESCO -UNEP InternationalWorkshop on EnvironmentalEducation)ทเมองเบลเกรดประเทศยโกสลาเวยในป๒๕๑๘(ค.ศ.1975)ทประชมไดเสนอกรอบสงแวดลอมศกษาซงรจกกนในนามวาปฏญญ�ส�กลเบลเกรด หรอกฎบตรเบลเกรด (Belgrade Charter) โดยเนนยำาความสำาคญ ของสงแวดลอมศกษาตามขอเสนอแนะขอท๙๖ ของการประชมทเมอง สตอกโฮลมวาเปนเครองมอหนงทสำาคญในการรบมอวกฤตการณสงแวดลอมโลกโดยทประชมรวมกนกำาหนดเปาหมายของสงแวดลอมศกษาดงน

To develop a world population that is aware of, andconcernedabout, theenvironmentand itsassociatedproblems,andwhichhastheknowledge,skills,attitudes,motivations and commitment to work individually andcollectively towardsolutionsofcurrentproblemsand thepreventionofnewones.

เพอพฒนาประชากรโลกใหมจตสำานกและหวงใยสงแวดลอม มความรทกษะเจตคตแรงบนดาลใจและความมงมนในการทำางานทงระดบบคคลและสวนรวมเพอแกไขปญหาและปองกนไมใหมปญหาสงแวดลอมเกดขนใหม

18 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

เปนทนาสงเกตวา เนอหาสาระและคำาทเลอกใชขางตน มความใกลเคยงกบคำานยามของวลเลยมบสแทปปและIUCN-UNESCO

นอกจากน ทประชมไดกำาหนดวตถประสงคของสงแวดลอมศกษาเพอสรางศกยภาพใหบคคลและสงคมไว๖ประการไดแก

๑. ความตระหนก (Awareness) มความตนตวเกยวกบสงแวดลอม โดยรวมและปญหาทเกยวเนองกน

๒. ความร (Knowledge)มความเขาใจพนฐานเกยวกบสงแวดลอมโดยรวมและปญหาทเกยวเนองกนตลอดจนในเรองความรบผดชอบและบทบาทของตน

๓. เจตคต (Attitudes)มคานยมทางสงคมทมความหวงใยในสงแวดลอมและเกดแรงบนดาลใจทมสวนรวมในการปองกนและปรบปรงสงแวดลอมใหดขน

๔. ทกษะ (Skills)มความสามารถในการแกไขปญหาสงแวดลอม

๕. ความสามารถในการประเมนผล (Evaluation Ability) ในเรองมาตรการทางดานสงแวดลอมและการศกษาทเกยวกบปจจยทางนเวศวทยาการเมองเศรษฐกจสงคมจรยธรรมและการศกษา

๖. การมสวนรวม (Participation) พฒนาการมสวนรวมรบผดชอบและเหนวาปญหาสงแวดลอมเปนเรองเรงดวน เพอใหมการลงมอแกไขปญหาเหลานนอยางเหมาะสม

หลงจากการประชมทเบลเกรดแลว IEEPไดใชเวลาตลอดทงป ๒๕๑๙ (ค.ศ. 1976) ในการจดการประชมเชงปฏบตการเพอตดตามผลและรบฟงขอเสนออกหลายครงในหลายประเทศทวโลกรวมทงประเทศไทยดวย

การประชมระหวางประเทศระดบรฐบาลวาดวยสงแวดลอมศกษาทเมองทบลซ (พ.ศ. ๒๕๒๐)

19แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

UNESCOรวมกบUNEPจดการประชมระหวางประเทศระดบรฐบาลวาดวยสงแวดลอมศกษา(TheIntergovernmentalConferenceonEn-vironmental Education) ทเมองทบลซ (Tbilisi) ประเทศสหภาพโซเวยตในป๒๕๒๐(ค.ศ.1977)มจดประสงคเพอใหผนำาประเทศและผแทนจากภาคเอกชนเหนความสำาคญและรวมมอกนในการวางยทธศาสตรเพอสงเสรมการพฒนาสงแวดลอมศกษาใหเกดขนจรง

แมวาทประชมยงคงยดถอกรอบสงแวดลอมศกษาตามกฎบตรเบลเกรดเปนหลกแตในขอเสนอแนะขอท๒(จากทงหมด๔๑ขอ)กมการเปลยนแปลงและเพมเตมเนอหาบางสวนในเรองเปาหมายและวตถประสงคของสงแวดลอมศกษาโดยกลาวถงเปาหมายสงแวดลอมศกษาไววา

(a) to foster clear awareness of, and concern about,economic,social,politicalandecologicalinterdependenceinurbanandruralareas;(b)toprovideeverypersonwithopportunitiestoacquiretheknowledge,values,attitudes,commitmentandskillsneededtoprotectandimprovetheenvironment; (c) to create newpatterns of behavior ofindividuals, groupsand society as awhole towards theenvironment.

ในขอ(a)กลาวถงความตระหนกถงความสมพนธระหวางเศรษฐกจสงคมการเมองและระบบนเวศซงเปนครงแรกทมการเชอมโยงความสมพนธ ระหวางสงแวดลอมศกษากบมตดานอนๆ ทมใชเปนเรองเกยวกบการศกษาธรรมชาตเทานนสวนเปาหมายตามขอ(b)และ(c)จะเหนไดวามสาระสำาคญ ไมแตกตางจากกฎบตรเบลเกรด

ในดานวตถประสงคของสงแวดลอมศกษากมเนอหาสวนใหญดงปรากฏในกฎบตรเบลเกรด มยกเวนเฉพาะเร องความสามารถในการประเมนผลทถกตดออกไป

ในขอเสนอแนะขอท ๒ น ยงไดเสนอแนะหลกการของแนวทางการ

20 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

๓

จดการศกษาเพอสงแวดลอมศกษาไวดวยเชนเปนกระบวนการศกษาตอเนอง ตลอดชวต มรปแบบทเปนสหวทยาการ สงเสรมใหผเรยนมบทบาทรวม วางแผนการเรยนรทมโอกาสในการตดสนใจและเรยนรในการยอมรบผลท เกดขน เปนตน นอกจากน ไดใหแนวทางการวางนโยบายและปฏบตการในระดบทองถนประเทศภมภาคและระหวางประเทศสำาหรบคนทกวยทงใน และนอกระบบการศกษา

หลกการ วตถประสงค และแนวทางของสงแวดลอมศกษาทเสนอแนะไวในกฎบตรเบลเกรดและการประชมวาดวยสงแวดลอมศกษาทเมอง ทบลซเปรยบเสมอนเปนพมพเขยวสำาหรบการพฒนาสงแวดลอมศกษาทยงคงใชอางองและนำามาเปนหลกการในการปฏบตจวบจนถงทกวนน

ชวงท๓:สงแวดลอมศกษาเพอ“การพฒนาทยงยน”พ.ศ.๒๕๒๕–๒๕๓๕ หลงความเคลอนไหวของสงแวดลอมศกษาครงแรกในเวทโลกทเมองสตอกโฮลม ประชาคมโลกยงคงใหความสำาคญกบสงแวดลอมศกษาในฐานะเปนเครองมอหนงทจะการชวยปกปกษและแกไขปญหาสงแวดลอมในระยะยาว โดยความกาวหนาของแนวคดและเนอหาดานสงแวดลอมศกษามไดหยดเพยงแคนแตยงคงมการพฒนาตอเนองไปอกกลาวคอ

รายงาน Our Common Future - อนาคตรวมกนของเรา (พ.ศ. ๒๕๓๐)

ปลายป๒๕๒๖(ค.ศ.1983)โกรฮารเลมบรนดทแลนด(GroHarlem Brundtland) อดตนายกรฐมนตรของประเทศนอรเวยไดรบการทาบทามจากเลขาธการสหประชาชาตใหดำารงตำาแหนงประธานคณะกรรมาธการโลก วาดวยสงแวดลอมและการพฒนา (The World Commission on Environment and Development-WCED) โดยมภารกจศกษาประเดนปญหาเรองสงแวดลอมกบการพฒนาทเกดขนทวโลก ดวยการรบฟงความคดเหนทงจากผนำาประเทศองคกรภาครฐและเอกชนใน๕ทวปรวมทงใหจดทำาแผนยทธศาสตรสงแวดลอมโลกเพอเปนทศทางใหนานาประเทศรวม

ชวงท ๓ : สงแวดลอมศกษาเพอ “การพฒนาทยงยน” พ.ศ. ๒๕๒๕ – ๒๕๓๕

21แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

มอกนทำาใหการพฒนาทยงยนบรรลผลสำาเรจภายในป๒๕๔๓ (ค.ศ. 2000)และปตอๆไปคณะกรรมาธการโลกฯใชเวลานาน๓ปจงจดทำารายงานเสรจสมบรณในป๒๕๓๐(ค.ศ.1987)รายงานชนนชอวาOur Common Future (อน�คตรวมกนของเร�)

เอกสารชนนหรอนยมเรยกกนวา ร�ยง�นบรนดทแลนด (The Brundtland Report)เสนอแนวคดและความหมาย“การพฒนาทยงยน” (SustainableDevelopment)ไววา

Sustainable development is development thatmeets theneedsof thepresentwithoutcompromising theabilityoffuturegenerationstomeettheirownneeds.

การพฒนาทยงยนคอ วถการพฒนาทสามารถตอบสนองความตองการของคนรนปจจบน โดยไมลดรอนความสามารถของคนรนอนาคตในการตอบสนองความตองการของพวกเขา

นอกจากนแลวประธานคณะกรรมาธการโลกฯกลาวเนนในคำานำาถงบทบาทของครวามความสำาคญในการสรางการพฒนาทยงยนไวดงน

But first and foremost our message is directed towardspeople, whose well being is the ultimate goal of allenvironmentanddevelopmentpolicies. Inparticular, theCommission isaddressingtheyoung.Theworld’steacherswill have a crucial role to play in bringing this report tothem.

สงสำาคญทสดคอ รายงานฉบบนมงหมายสอสารโดยตรงถงคนทงโลก ซงความเปนอยทดของทกคนคอจดหมายสงสดของนโยบายดานสงแวดลอมและการพฒนา โดยเฉพาะอยางยงในกลมเยาวชนซงครจะมบทบาทสำาคญในการนำาสารของรายงานฉบบน (คอการพฒนาทยงยน)สเยาวชนทกคน

22 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

รายงานฉบบนซงมความยาวถง๓๐๐หนาไดกลาวถงบทบาทของ สงแวดลอมศกษา ในบทท๔วาดวยเรองประชากรและทรพยากรมนษย หวขอ๓.๒ เรองการขยายขอบเขตการศกษา วาการศกษาควรครอบคลมถงการพฒนาทรพยากรมนษยใหมความรและทกษะในการปรบปรงเศรษฐกจของตนใหดขน ควบคกบการเปลยนแปลงดานคานยมและเจตคตในเรอง สงแวดลอมและการพฒนาตลอดจนความเสมอภาคทจะไดรบโอกาสการศกษาของผหญงและผชายเพอนำาไปสความรความเขาใจ มจตสำานกในการดแล สงแวดลอมในชวตประจำาวน และทกษะทจำาเปนอนจะกอใหเกดการพฒนาทยงยน

สวนเนอหาทเกยวกบสงแวดลอมศกษาโดยตรงนนมสาระสำาคญคอสงแวดลอมศกษาควรบรณาการเขาในทกสาขาวชาของหลกสตรสถานศกษาและทกระดบชนและควรอยในการศกษานอกระบบดวยเพอใหเขาถงสาธารณชนในวงกวางมากทสด การจดฝกอบรมใหแกครกมความสำาคญอยางยง เพอใหครเกดเจตคตซงจะชวยใหมความเขาใจดขนในเรอง สงแวดลอมและความสมพนธกบการพฒนานอกจากนแลวหนวยงานระหวางประเทศควรสนบสนนการฝกอบรมครระดบนานาชาต ตลอดจนการตดตอสอสารระหวางครในประเทศตางๆ อนจะชวยใหครเกดความตระหนกรวมกนในระดบโลกไดดยงขน

การประชมเอรธซมมต (พ.ศ. ๒๕๓๕)

การประชมเอรธซมมต(EarthSummit)หรอการประชมสหประชาชาตวาดวยสงแวดลอมและการพฒนา (The United Nations ConferenceonEnvironmentandDevelopment-UNCED)ทเมองรโอเดอจาเนโร ประเทศบราซล ในป ๒๕๓๕ (ค.ศ.1992) เปนผลมาจากการเสนอรายงาน บรนดทแลนดตอทประชมสมชชาสหประชาชาตในป๒๕๓๐(ค.ศ.1987)และ สมชชาสหประชาชาตไดมมตรบรองรายงานของ WCED และกำาหนดใหรายงานความกาวหนาของการพฒนาทยงยนในอก๕ปขางหนา

การประชมเอรธซมมตน ถอวาเปนการประชมดานสงแวดลอมทยง ใหญทสดของโลกมผรวมการประชมมากกวา๒๐,๐๐๐คนประกอบดวยผนำา

23แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

โลกและผแทนจากหนวยงานตางๆ ทงภาครฐและเอกชนจาก ๑๗๙ ประเทศรวมทงประเทศไทยดวย ตลอดจนสอมวลชนจากทวโลก โดยการประชมคราวนนทประชมไดลงนามและรบรองเอกสารทสำาคญ๕ฉบบไดแก

๑. ปฏญญารโอวาดวยสงแวดลอมและการพฒนา (The Rio Declaration on Environment and Development) ประกอบดวย หลกการ ๒๗ ประการ เกยวกบสทธและความรบผดชอบของประชาชาตในการดำาเนนการพฒนาเพอปรบปรงความเปนอยของประชาชนใหดยงขน

๒. คำาแถลงเกยวกบหลกการในเรองปาไม (The Statement of Principles on the Management, Conservation, and Sustainable Management of All Types of Forests) เพอเปนแนวทางในการจดการการอนรกษและการพฒนาอยางยงยนสำาหรบปาไมทกประเภท อนเปนสงสำาคญสำาหรบการพฒนาเศรษฐกจและการรกษาไวซงสงมชวตทกรปแบบ

๓. กรอบอนสญญาสหประชาชาตวาดวยการเปลยนแปลงสภาพภมอากาศ (The United Nations Framework Convention on Climate Change) มวตถประสงคทจะรกษาระดบกาซเรอนกระจก (GreenhouseGases)ในบรรยากาศทจะไมกอใหเกดอนตรายตอสภาวะอากาศทวโลกโดยลดปรมาณการปลอยกาซบางชนดขนสอากาศ เชน คารบอนไดออกไซด ซงเกดจากการเผาไหมเชอเพลงเพอใชผลตพลงงาน

๔. อนสญญาวาดวยความหลากหลายทางชวภาพ (The United Nations Convention on Biological Diversity) เพอใหประเทศตางๆยอมรบเอาวธการทจะอนรกษความหลากหลายชนดพนธของสงมชวต(Living Species) และเพอใหเกดการแบงปนผลตอบแทนอยางเปนธรรมและเทาเทยมกนจากการใชประโยชนความหลากหลายชวภาพ

๕. แผนปฏบตการ ๒๑ (Agenda 21)เปนแผนแมบทของโลกเพอเปนแนวทางปฏบตการทจะทำาใหศตวรรษท๒๑เปนศตวรรษเพอการพฒนาทยงยนทสมดลทง ๓ ดาน ประกอบดวยสงแวดลอม เศรษฐกจ และสงคมซงมผลทำาใหประเทศไทยมพนธกรณทตองจดทำานโยบายและแผนการพฒนาอยางยงยนใหสอดคลองกบแนวทางของแผนปฏบตการ๒๑

24 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

การรบรองแผนปฏบตการ๒๑สะทอนฉนทามตของประชาคมโลกท จะรวมมอกนทางดานสงแวดลอมและการพฒนา ซงมเปาหมายเพอปรบ ปรงคณภาพชวตทคำานงถงความสมดลในการใชทรพยากรธรรมชาตโดยพจารณาขดความสามารถในการรองรบสงสด (Carrying Capacity)ของ ระบบนเวศ โดยเฉพาะทรพยากรธรรมชาตทใชแลวหมดสนไป การพฒนาอยางยงยนตองอาศยการปรบปรงเปลยนแปลงนโยบาย โครงสรางเชงสถาบน พฤตกรรมของปจเจกชนและสงคมโดยรวม เพอสนบสนนใหเกดการพฒนาทยงยนอยางแทจรง

ประเดนสำาคญของแผนปฏบตการ ๒๑ เนนยำาและรองเตอนใหประชาคมโลกนำาขอตกลงและขอเสนอแนะทเหนรวมกนนบตงแตการประชมทเมองสตอกโฮลมมาปฏบตอยางจรงจงมากขน รวมทงใหความสำาคญกบ การสรางความสมดลระหวางสงแวดลอมเศรษฐกจและความเสมอภาคทางสงคม มตทงสามของการพฒนาทยงยนนมความสมพนธเกยวเนองกนโดย ทไมมมตใดดอยกวากน แตกควรอยภายใตบรบททางวฒนธรรมทองถนและสภาพสงคมนนๆ ดวยเหตน การดำาเนนการเพอใหเกดการพฒนาทยงยนจงไมมสตรตายตวสตรเดยวทใชไดกบทกประเทศ ทงนยอมขนอยกบปจจยและสถานการณจรงทเกดในทองถนและสงคมของประเทศนนๆเปนสำาคญ

แผนปฏบตการ๒๑กลาวถงการศกษาไวในบทท๓๖เรองการสงเสรมการศกษา จตสำานกสาธารณะ และการฝกอบรม โดยระบวาการศกษาทงในและนอกระบบเปนปจจยสำาคญสการพฒนาทยงยน และชวยเสรมสราง ศกยภาพในการจดการปญหาสงแวดลอมและการพฒนา ตลอดจนมความสำาคญในการสรางความตระหนก จรยธรรม คานยม เจตคต ทกษะ และพฤตกรรมทสอดคลองกบการพฒนาทยงยน

Our Common Future และแผนปฏบตการ ๒๑ เปนจดเปลยนท ทำาให สงแวดลอมศกษามใชเกยวกบสงแวดลอมเทานน แตเปน สงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน หมายความวาการจดการศกษาควรคำานงถงมตทง ๓ ของการพฒนาทยงยนดวย ซงไดแก สงแวดลอมเศรษฐกจและสงคม

25แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

การเรยนร : ขมทรพยภายใน

ในป ๒๕๓๖ (ค.ศ. 1993) UNESCO ไดตงคณะกรรมาธการระหวางประเทศวาดวยการศกษาเพอศตวรรษท ๒๑ (The InternationalCommissiononEducation for theTwenty-firstCentury) โดยมฌาคสเดอลอรส(JacquesDelors)เปนประธานคณะกรรมาธการฯจดมงหมายเพอกำาหนดแนวทางการจดการศกษาทเหมาะสมสำาหรบครสตศตวรรษท๒๑คณะกรรมาธการฯใชเวลา๓ปในการจดทำารายงาน Learning: the Treasure Within (ก�รเรยนร: ขมทรพยภ�ยใน) และเผยแพรสทวโลกในป๒๕๓๙(ค.ศ.1996)รายงานฉบบนไดขยายแนวความคดเรองการศกษาตลอดชวต(LifelongEducation)ซงเกดขนกอนหนานแลวนบสบปจากการเรยนรในระดบปจเจกบคคลสการเปน “สงคมแหงการเรยนร” (Learning Society) โดยการศกษาในระบบโรงเรยนยงคงมบทบาทสำาคญในการวางรากฐานการเรยนร อนประกอบดวยเสาหลกการศกษา๔ประการ (FourPillarsofEducation)ดงน

การเรยนรเพอจะอยรวมกน (Learning to Live Together) ขอน มความสำาคญมากทสดเพราะเปนฐานรากหรอจดหมายของการศกษาเปนการเรยนรทเนนใหสามารถดำารงชวตอยรวมกนไดอยางสนต มความเคารพซงกนและกน สรางความรความเขาใจในผอนทงแงประวตศาสตรธรรมเนยมประเพณคานยมทางสงคมและจตใจ

การเรยนรเพอร (Learning to Know) การเปลยนแปลงอยางรวดเรวทงในดานความกาวหนาทางวทยาศาสตรแนววธปฏบตใหมๆทางดาน เศรษฐกจ และรปแบบใหมๆ ของกจกรรมทางสงคม ดงนนการเรยนจงควรเนนการรวมความรทสำาคญเขาดวยกนโดยมการศกษาลงลกในบางวชา ซงจะเปนพนฐานทนำาไปสการศกษาตลอดชวต เปนการวางรากฐานทมนคงสำาหรบผแสวงหาความรอยตลอดเวลา

การเรยนรเพอปฏบตไดจรง (Learning to Do)นอกเหนอจากการ

26 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

เรยนรเพอพฒนาทกษะและศกยภาพของผเรยนทจะมประโยชนในการทำางานไดแลวนน การเรยนรควรเสรมสรางทกษะทหลากหลาย และความสามารถในการจดการกบสถานการณตางๆ ทคาดคดไมถงในอนาคตดวยรวมถงรจกการทำางานเปนทมตลอดจนมโอกาสไดพฒนาความรความสามารถทเกดขนจากประสบการณตรงในการทดลองทำางานอาชพและการมสวนรวมทำากจกรรมเพอสงคม

การเรยนรเพอทจะเปนมนษยทสมบรณ (Learning to Be) การเรยนรเพอทจะเปนผทรจกตวเองอยางถองแทและสามารถพฒนาตนไดเตมตามศกยภาพ

สเสาหลกแหงการเรยนรขางตน ไดเปดมมมองการศกษาทมไดมงเฉพาะผลทางเศรษฐกจเทานน แตมลกษณะเปนองครวมมากขนคอ ใหความสำาคญกบการพฒนาผเรยนทครอบคลมมตดานทกษะความรความสามารถทางสตปญญาและสงคม และการเตบโตทเปนมตภายใน อนไดแก ดานจตใจและอารมณ เพอการอยรวมกนอยางสนตสขของ“ชมชนโลก”(GlobalVillage)

แมวาแผนปฏบตการ๒๑ไดเปดมตความเชอมโยงระหวางการศกษากบการพฒนาทยงยน แตกยงขาดความชดเจนทงในเรองแนวคดและ แนวทางการปฏบต ทางคณะกรรมาธการวาดวยการพฒนาทยงยนแหง สหประชาชาต (United Nations Commission on Sustainable Development-UNCSD)ซงจดตงขนตามมตการประชมเอรธซมมต จงมภารกจทตองสรางความเขาใจและความกระจางเรอง “การศกษา เพอการพฒนาทยงยน” ใหมากขน ดวยความเหนพองกนของผเชยวชาญ จากหลายประเทศในทวปยโรป ไดนำาไปสการรเรมใหมการอภปรายผานสอ

ชวงท ๔ : จดเปลยนส “การศกษาเพอการพฒนาทยงยน” พ.ศ. ๒๕๔๕ – ๒๕๕๗ ๔

27แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

อนเทอรเนตเรองการศกษาเพอการพฒนาทยงยน (InternationalDebateon Education for Sustainable Development - ESDebate) ระหวาง กลางเดอนมถนายน๒๕๔๒(ค.ศ.1999)ถงเดอนมนาคม๒๕๔๓(ค.ศ.2000) ผรวมการอภปรายแสดงความคดเหนเปนนกวชาการและผมประสบการณดาน สงแวดลอมศกษาจำานวน๑๒๐คนจาก๒๕ประเทศทวโลกตอมาทางIUCN ไดจดพมพเปนเอกสารเผยแพรผลการอภปรายดงกลาวในป๒๕๔๓(ค.ศ.2000)

ประเดนหนงทสำาคญทมการหยบยกขนมาอภปรายคอ เรองความสมพนธระหวาง“การศกษาเพอการพฒนาทยงยน”กบ“สงแวดลอมศกษา” ซงผลสรปจากผอภปรายสวนใหญมความเหนวา“การศกษาเพอการพฒนาทยงยนเปนววฒนาการขนตอไปของสงแวดลอมศกษาหรอ (อาจเรยกวา) สงแวดลอมศกษายคใหม” จากพฒนาการของสงแวดลอมศกษาทม เปาหมายหลกเพอพฒนา“คน”ไดขยายขอบเขตไปสการศกษาเพอการพฒนาทยงยน ซงมจดมงหมายเพอสรรคสรางพฤตกรรมทกอใหเกดการพฒนาทยงยนในเชงโครงสรางทครอบคลมทงดานสงแวดลอม เศรษฐกจ และความยตธรรมในสงคม

ขอถกเถยงประเดนนไดแพรขยายในเวทการประชมและสมมนาอนๆดวย สงผลใหเกดการแตกแขนงความคดทหลากหลาย อยางไรกด คำาวา สงแวดลอมศกษายงคงมการใชอยเรอยมาจนถงปจจบน โดยมกจะครอบคลมถงแนวคดการพฒนาทยงยนไวดวย

การประชมสดยอดโลกเพอการพฒนาทยงยน ทเมองโยฮนเนสเบอรก (พ.ศ. ๒๕๔๕)

สบปหลงจากการประชมเอรธซมมตในป๒๕๔๕(ค.ศ.2002) สหประชาชาตไดจดการประชมสดยอดโลกเพอการพฒนาทยงยน (TheWorldSummitonSustainableDevelopment-WSSD)หรอการประชมRio+10ณเมองโยฮนเนสเบอรกสาธารณรฐแอฟรกาใตโดยมวตถประสงคเพอตดตามการดำาเนนงานตามแผนปฏบตการ๒๑และผลลพธอนๆจากการประชมเอรธซมมตโดยทประชมใหการรบรองเอกสาร๒ฉบบไดแกปฏญญาโยฮนเนสเบอรกวาดวยการพฒนาทยงยน(TheJohannesburgDeclaration

28 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

on Sustainable Development) และแผนการดำาเนนงานโยฮนเนสเบอรก (The Johannesburg Implementation for WSSD) เปนทนาสงเกตวา แมคำาวาสงแวดลอมศกษาจะไมปรากฏอยในเอกสารทงสองฉบบ แตก กลาวถงบทบาทของ“การศกษา”ในบรบทตางๆตลอดทงรายงาน

การประชมครงนทำาใหทกฝายเหนชดวา การพฒนาทยงยนจะเกดขนไดอยางแทจรงยอมตองมาจากความรวมมอจากทกฝายทงภาคพลเมองธรกจหนวยงานระหวางประเทศโดยมควรคาดหวงใหรฐบาลและหนวยงานราชการเปนผนำาในการดำาเนนงานหลกเพยงฝายเดยว นอกจากนแลว ทประชมมขอเสนอแนะใหสมชชาใหญองคการสหประชาชาตพจารณา ประกาศ“ทศวรรษแหงการศกษาเพอการพฒนาทยงยน”(UnitedNations DecadeofEducationforSustainableDevelopment–DESD) โดยเสนอใหเรมขนในป๒๕๔๘(ค.ศ.2005)

ดลยภาพของการพฒนาทยงยน = 3 Es + Education

ดลยภาพของการพฒนาทยงยน หรออกนยหนงคอ ความสมดลของสามเสาหลกแหงการพฒนาทยงยน ไดแก การปกปกษ สงแวดลอม (EnvironmentalProtection)การเตบโตทางเศรษฐกจ(EconomicGrowth)และความเสมอภาคทางสงคม(SocialEquity) หรอคำายอคอ “The Three Es” ซงมตทงสามยอมมความสมพนธเกยวเนองกนภายใตบรบททางวฒนธรรมของชมชนและสงคมนนๆ โดยมการศกษา (Education) เปนองคประกอบทมบทบาทสำาคญในการวางรากฐานความรความเขาใจและทศนคตในเ รองการพฒนาทยงยน อนจะนำาไปสการเปลยนแปลงคานยมทมผลตอการกำาหนดพฤตกรรมและวถชวตของสงคมโดยรวมท เปนมตรกบสงแวดลอมและสอดคลองกบแนวทางการพฒนาทยงยนดวย

29แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

ทศวรรษแหงการศกษาเพอการพฒนาทยงยน พ.ศ. ๒๕๔๘ – ๒๕๕๗

การประชมสหประชาชาตทนครนวยอรกสหรฐอเมรกา เมอเดอนธนวาคม๒๕๔๕(ค.ศ.2002)มมตเหนชอบตามขอเสนอจากทประชมWSSDและประกาศใหป๒๕๔๘–๒๕๕๗(ค.ศ.2005-2014)เปนทศวรรษแหงการศกษาเพอการพฒนาทยงยนและมอบหมายใหUNESCOเปนแกนนำาในการพฒนาแผนดำาเนนงานของทศวรรษดงกลาว สำานกงานคณะผแทนถาวรไทยประจำาUNESCO เผยแพรขาวเกยวกบเรองนเมอวนท๑๓มถนายน๒๕๔๙(ค.ศ.2006)และกลาวถงความเปนมาของDESDไววา DESD รางขนโดยมพนฐานมาจากความตองการทจะใหมวล มนษยชาตในโลกมโอกาสไดรบการศกษาและไดเรยนรคานยม มพฤตกรรม และรปแบบของชวตทตนพงพอใจเพออนาคตทยงยน และเพอสรางสงคม ทดงามโดยมเปาหมายดงน

• สรางเครอขาย ความเชอมโยง การแลกเปลยน และปฏสมพนธระหวางผดแลรบผดชอบดานการศกษาเพอการพฒนาทยงยน

•สนบสนนใหเกดการเรยนการสอนทมคณภาพ

• ชวยเหลอประเทศตางๆ ในการพฒนาดานตางๆเพอบรรลเปาหมายของ“การพฒนาแหงสหสวรรษ”(MillenniumDevelopmentGoals)

• เปดโอกาสใหประเทศตางๆมสวนรวมในทศวรรษของการศกษา เพอการพฒนาทยงยนโดยการปฏรปการศกษาในรปแบบตางๆ

นอกจากนแลวทางUNESCOไดอธบาย“การศกษาเพอการพฒนาทยงยน”(EducationforSustainableDevelopment-ESD)ไววาคอ การศกษาทนกเรยนจะไดเรยนรทกษะสมรรถนะคานยมและสรรพวทยาการทตองการเพอใหเกดการพฒนาทยงยนนอกจากนนยงตองเปนการศกษาใน ทกระดบชน ในทกบรบทของสงคม เชน การศกษาในครอบครว โรงเรยน สถานททำางาน และในชมชน ทงน ESD เปนการศกษาทสนบสนนความ

30 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

รบผดชอบในสทธพลเมองและสงเสรมประชาธปไตย โดยตองเปดโอกาสใหประชาชนและชมชนไดใชสทธและความรบผดชอบของตนเองอยางเตมทการศกษาเพอการพฒนาทยงยนยงหมายถงการเรยนรตลอดชวตและการศกษาทชวยสรางสมดลในการพฒนาของปจเจกบคคลอกดวย

ประเทศตางๆมภารกจตามกรอบการทำางานตามเปาหมายหลกของUNESCO ไดแก พฒนาคณภาพของการศกษาขนพนฐาน กำาหนดทศทาง ใหมของแผนการศกษา พฒนาความเขาใจและความตระหนกของสาธารณชนรวมทงจดการฝกอบรมซงDESDจะบรรลผลสำาเรจไดหากทกฝายรวมมอกนและคำานงถงปจจยสำาคญทสงผลตอความสำาเรจคอ

๑. ใหความสำาคญกบการศกษาดานสงแวดลอมควบคไปกบการพฒนา สงคมและเศรษฐกจอยางเหมาะสม๒. ดำาเนนการตามแผนและกจกรรมของESDและสงเสรมใหมการ ประเมนผลและเผยแพรขอมลเกยวกบESDรวมทงพยายามสอด แทรกESDเขาไปในแผนการศกษาแหงชาต๓. ผลกดนใหสอมวลชนถายทอดสารและขอมลทมคณภาพแก ประชาชน สอมวลชนคอพนธมตรททรงพลงซงจะชวยสรางความ ตนตวใหแกสงคมไดอยางด๔. สรางเครอขายพนธมตรและผนกกำาลงรวมกนระหวางผวางแผน แมบทและผดำาเนนตามแผนทงหลาย ทงน ไมมสถาบนหรอองคกร ใดๆ สามารถบรรลเปาหมายของ DESD ไดโดยลำาพง หากทกฝาย จำาเปนตองรวมมอรวมใจกนทำางานโดยมเปาหมายเดยวกนคอรวม กนสรางและพฒนาโลกของเราเพอชนรนหลงสบไป

กลาวไดวาในป๒๕๕๕(ค.ศ.2012)ทศวรรษแหงการศกษาเพอการพฒนาทยงยนไดกาวลวงมาถงปท๘แลว ซงคาดวาทาง UNESCO จะม รายงานสรปผลทเกดขนเมอครบวาระในอก๒ปขางหนา

การประชมสหประชาชาตวาดวยการพฒนาทยงยน หรอ Rio+20 (พ.ศ. ๒๕๕๕)

31แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

การประชมสหประชาชาตวาดวยการพฒนาทยงยน (The UnitedNationsConferenceonSustainableDevelopmentRio+20)หรอการประชมเอรธซมมต๒๐๑๒(EarthSummit2012)จดขนระหวางวนท๒๐–๒๒มถนายน๒๕๕๕(ค.ศ.2012)ทเมองรโอเดอจาเนโรประเทศบราซลคาดการณกนวาจะมผนำาจากประเทศตางๆเขารวมประชมกวา๑๘๐ประเทศโดยกำาหนดหวขอหลก (Themes) ในการประชมครงนไว๒ เรองคอ เรอง“เศรษฐกจสเขยว” ในบรบทการขจดความยากจนและการพฒนาทยงยน(Green Economy in the Context of Poverty Eradication andSustainableDevelopment)และเรองกรอบการทำางานเชงสถาบนเพอการพฒนาทยงยน(InstitutionalFrameworkforSustainableDevelopment)

ทงน กอนหนาทการประชม Rio+20 จะเรมตนขน เมอป ๒๕๕๔(ค.ศ.2011) UNEP ไดเผยแพรรายงานชอ Toward Green Economy:Pathways to Sustainable Development and Poverty Eradicationรายงานดงกลาวชใหเหนถงความจำาเปนของการปรบเปลยนแนวคดและรปแบบการพฒนาดานเศรษฐกจ เนองจากเปนหนงในสามเสาหลกของการพฒนาทยงยนทขยายเตบโตไปในแนวทางทสรางผลกระทบกบอกสองเสาหลก คอดานสงแวดลอมและดานสงคม โดยไดกำาหนดความหมายอยางกวางของเศรษฐกจสเขยวไววา

Green economy as one that results in improved humanwell-being and social equity, while significantly reducingenvironmentalrisksandecologicalscarcities.

เศรษฐกจสเขยวเปนระบบเศรษฐกจทนำาไปสการยกระดบคณภาพ ชวตและความเปนธรรมทางสงคม ในขณะเดยวกนกลดความเสยง ดานสงแวดลอมและความเสอมโทรมของระบบนเวศไดอยางมนย สำาคญ

อยางไรกด เอกสารชนนไดยำาวา โดยเจตนารมณแลว แนวคดเรองเศรษฐกจสเขยวไมไดเปนเปาหมายทแตกตางหรอจะมาแทนทแนวคดเรองการพฒนาทยงยน ซงเปนเปาหมายในแผนปฏบตการ ๒๑ แตเปนการมอง

32 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

วาการจะพฒนาไปสเปาหมายความยงยนได จำาเปนตองมการจดการใหระบบเศรษฐกจเปนไปในทศทางทถกตอง และแนวทางของเศรษฐกจสเขยวกเปนหนงในรปแบบของการแกปญหาดงกลาว

หลายฝายคาดหวงวาการประชมRio+20ในคราวนจะกอใหเกดผลในทางปฏบตอยางจรงจงมากขนตามทไดตกลงกนไวเมอ๒๐ปทแลวในการประชมเอรธซมมตเมอป๒๕๓๕(ค.ศ.1992)แตในขณะเดยวกนบางฝายกมขอหวงกงวลวาการเกดขนของเศรษฐกจสเขยวในทางปฏบตคงมอปสรรคมาก เพราะแนวคดเศรษฐกจสเขยวอาจจะถกใชเปนขอกดกนทางการคาและเปนขอจำากดตอการพฒนาประเทศและการเตบโตทางเศรษฐกจ

อยางไรกตามการประชมครงนเปนเครองแสดงใหเหนวาการพฒนา ทยงยนยงคงเปนแนวทางปฏบตสำาคญของชมชนโลกทมอาจละเลยได แมวาเวลาผานไปแลว๒๕ปนบตงแตมการเสนอแนวคดและความหมายของ การพฒนาทยงยนในรายงานOur Common Future (อนาคตรวมกนของ เรา) ซงในครงนกอนถงการประชม Rio+20 กมการประมวลความเหนจาก ประเทศตางๆ ลวงหนาหลายเดอน เพอจดทำาเอกสารหลกในการเจรจา ระหวางการประชมภายใตชอเรยกวา The Future We Want (อนาคต ทเราตองการ) เมอการประชมเสรจสนลงเอกสารชนนนาจะเปนเอกสารท สำาคญอกฉบบหนงของเสนทางการพฒนาทยงยนตอไป

33แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

34 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

35แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

สวนท ๒

การสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษา เพอการพฒนาทยงยน (อโคสคล)

36 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

“เปาหมายของโรงเรยนคอใหเดกเกงเดกเกงกคอเดกรจกคด เดกรจกคดได เขาตองรวธคนขอมลธรรมชาตและสงแวดลอมคอฐานขอมลชนดหนงทชวยพฒนาความคดของเดก”

ผอ.ชาตสวางศรโรงเรยนตลงชนวทยาอำาเภอเมองจงหวดสพรรณบร,๒๕๕๓

37แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

บทท ๑ความเปนมาของอโคสคล

โรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน หรอ “อโคสคล”(Eco-school) เปนการทำางานตอยอดมาจากโครงการศนย สงแวดลอม ศกษาระดบจงหวดทกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมไดดำาเนนโครงการมาตงแตป๒๕๓๘ถงป๒๕๔๘เกดเปนศนยสงแวดลอมศกษาฯทงสน๖๓ศนยใน๕๓จงหวดโดยมบทบาทในการพฒนาบคลากรพฒนาสอการเรยนรและเครอขายการทำางาน รวมถงทำาหนาทเปนศนยบรการดานสงแวดลอมศกษาในระดบจงหวด

กระทงในป ๒๕๔๘ กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมไดจดสมมนา “หนงทศวรรษ:ประสบการณการดำาเนนงานศนยสงแวดลอมศกษาระดบจงหวด” เพอเปนแนวทางในการวางแผนและพฒนากจกรรมดานสงแวดลอมศกษาในโรงเรยน

เสยงสะทอนจากเวทสมมนาครงนน พบวา ตลอดระยะเวลาดำาเนนโครงการศนยสงแวดลอมศกษาระดบจงหวด รปแบบงานสวนใหญเนนหนกไปทการทำากจกรรมสงแวดลอมมากกวาการจดการเรยนรสงแวดลอมเพอพฒนากระบวนการคดทนำาไปสการปฏบตทแตกตาง ทำาใหหลายโรงเรยนรสกวาเปนภาระงานทเพมขนจากภาระการเรยนการสอนทเดมหนกอยแลวอกทงการเรยนรของนกเรยนกไมตอบสนองกบปญหาสงแวดลอมในพนทในทางตรงกนขาม ทประชมสมมนาตางกเหนพองตองกนวา การพฒนางานสงแวดลอมศกษาในโรงเรยนใหตอบสนองแนวทางการพฒนาทยงยนนน ควรกลมกลนไปกบมตการเรยนรตางๆ ทเกดขนรอบๆ ตวผเรยน ทงในโรงเรยนบานชมชนและสงคมภายนอก

แลวนเองทเปนจดเรมตนของอโคสคล

38 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

เสนทางการพฒนาอโคสคล คำาวา Eco มรากศพทมาจากคำาวา Oikos ในภาษากรก แปลวา“บาน” ดงนนนยอโคสคลในทนจงหมายถงโรงเรยนทสอนใหเรารจกบานของตวเอง

หวใจสำาคญของอโคสคลคอการพฒนาโรงเรยนทงระบบตงแต ระดบนโยบายหลกสตรและการจดการสภาพแวดลอม โดยเชอมโยงการเรยนรกบประเดนทองถน และเสรมสรางการเรยนรอยางมสวนรวมทงจากผบรหารโรงเรยน คร และนกเรยนภายในโรงเรยน ไปจนถงการรวมมอกบชมชนและหนวยงานอนๆทเกยวของเชนหนวยงานราชการในจงหวด

อโคสคลจงหมายถงโรงเรยนทมการพฒนาโรงเรยนทงระบบเพอสนบสนนกระบวนการเรยนรทสงเสรมและพฒนาใหนกเรยนเปนพลเมองทตระหนกตอปญหาสงแวดลอมและการพฒนาของทองถน มความรความเขาใจอนเปนผลจากกระบวนการเรยนรและการลงมอปฏบตจรง และพรอมทจะเขาไปมบทบาทในการปองกนฟนฟรกษาและใชประโยชนจากสงแวดลอมอยางยงยนตอไป

สำาหรบการดำาเนนโครงการในป๒๕๕๑กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม ไดเรมตนจากการประกาศรบสมครโรงเรยนทจะรวมโครงการเปนอโคสคล ซงกไดโรงเรยนทสมครใจเขารวมเปนโรงเรยนนำารองจำานวน ๔๑ โรงเรยนกระจายอยในภมภาคตางๆทวประเทศ หลงจากนนแตละโรงเรยนจะตอง ประเมนตวเองใน๔ดานไดแก๑)นโยบายสงแวดลอมศกษาและโครงสราง การบรหารจดการ๒)การจดกระบวนการเรยนร๓)กระบวนการจดการ ทรพยากรและสงแวดลอมและ๔)การมสวนรวมและเครอขายสงแวดลอมศกษา วตถประสงคกเพอใหรจกตนเองวามจดออนจดแขงทตรงไหนแลวใช จดแขงนนเปนชองทางในการพฒนาโรงเรยน เชน จดแขงอยทผบรหาร โรงเรยนใหความสำาคญกบเรองสงแวดลอมศกษา การพฒนาโรงเรยนกสามารถขบเคลอนดวยวธการออกนโยบายหรอกำาหนดระเบยบปฏบตตางๆทเออตอการจดการเรยนสอนได

39แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

เพราะฉะนนแตละโรงเรยนจงตองวางแผนพฒนาไปตามตนทนและบรบทของตนเอง สวนการจดการเรยนรนนกขนอยกบวา ในพนทของโรงเรยนและโดยรอบมสภาพปญหาสงแวดลอมอะไรทจะดงเขามาเปนบทเรยน ซงไมใชแคการสอนความร แตเปนการสอนวธคดใหกบนกเรยน โดยมครและโรงเรยนทำาหนาทในการจดประสบการณการเรยนร เพอใหนกเรยนสามารถ “คดได” และ “คดเปน” รวมทงมทกษะในการลงมอปฏบตใหเกดผลไดจรง

จดตางของอโคสคลกบโครงการสงแวดลอมศกษาอนๆ จงอยทการเรมตนมาจากความอยากพฒนา มอสระในการคดสรางสรรคทศทางการพฒนา ไมมกรอบการทำางานทตายตว รวมทงสามารถกำาหนดประเดนการเรยนรและเปาหมายตามความเหมาะสมกบตน โดยมทปรกษาทางวชาการจากมหาวทยาลย ๔ แหงทประจำาอยในแตละภมภาคคอยใหคำาแนะนำา เปนเหมอนเพอนหรอพเลยงทไมทงกน

นอกจากนในชวงระหวางการดำาเนนโครงการกรมสงเสรมคณภาพ-สงแวดลอมยงไดสนบสนนการพฒนางานของโรงเรยนดวยการจดประชมเชงปฏบตการและจดฝกอบรมบคลากรของโรงเรยน เพอใหมความเขาใจเรองของความเชอมโยงประเดนการพฒนาอยางยงยนเขากบกระบวนการสงแวดลอมศกษาในโรงเรยน

แมในระยะแรกหลายโรงเรยนอาจเกดความอดอดสบสนและม คำาถามในใจมากมายวาจะพฒนาโรงเรยนอยางไรแตเมอทำางานไปไดสกระยะหนงความชดเจนกคอยๆเกดขนผลพลอยไดทตามมาคอโรงเรยนเกดความรสกเปนเจาของงาน และมแรงบนดาลใจในการทำา เพราะเปนการรเรมและกำาหนดเสนทางเดนดวยตวเอง บวกกบโครงการอโคสคลทไมมการประชนขนแขง ไมมการประกวดรางวล โรงเรยนทเขารวมจงทำาดวยใจซงสดทายกจะนำาไปสการพฒนาโรงเรยนอยางตอเนองและเปนระบบมากขน

ความแตกตางของอโคสคลกบโครงการสงแวดลอมศกษาอนอกประการหนงคอ อโคสคลเนนเรองการมองประเดนสงแวดลอมทจะเอาเขามาบรณาการในการจดการเรยนการสอนตามภาระงานปกตของคร วาควร

40 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

มองประเดนสงแวดลอมแบบองครวม คอ มการเชอมโยงเรองทรพยากร สงแวดลอมในทองถนกบการใชประโยชนอยางยงยน(ทงในแงเศรษฐกจชวตความเปนอยและระบบนเวศ)จงตองเปนการบรณาการขามกลมสาระซงหาก โรงเรยนไดมการวางแผนการจดการเรยนการสอนเปนอยางดแลว จะเปน การเสรมพลงการทำางานตามภารกจของโรงเรยน

สวนในเรองการมสวนรวมและการสรางเครอขายกบชมชนนนบทบาทของโรงเรยนกเปนไปในฐานะตวเชอมการเรยนรระหวางโรงเรยนกบชมชนกลาวคอไมใชโรงเรยนไปเรยนรจากชมชนฝายเดยว แตการเรยนรของโรงเรยนกอาจทจะนำาไปสการเปลยนแปลงชมชนไดดวย เชน การทำาโครงงานวทยาศาสตร กสามารถนำาเรองของชมชนมาเปนโจทย แลวเมอไดผลลพธกนำาผลนนกลบไปแลกเปลยนกบชมชนเปนตน

ผลจากการดำาเนนโครงการอโคสคลในชวง ๔ ปทผานมา ตงแตป๒๕๕๑ – ๒๕๕๔ หลายโรงเรยนประสบความสำาเรจ หลายโรงเรยนเรมเกดการเปลยนแปลงโดยความสำาเรจทวาหมายถงการเปลยนแปลงทกนลกถงเนอใน เปนการเปลยนแปลงในระดบกระบวนการคด และนำาไปสการปฏบตทแตกตางจากเดม เชน บางโรงเรยนทไมเคยบรณาการหลกสตรมากอน กมการบรณาการหลกสตร บางโรงเรยนทำางานรวมกบชมชนและมทศนะตางไปจากเดมทเคยมองชมชนเปนเพยงแหลงเรยนร ขณะทการเปลยนแปลงในระดบบคคลนนผบรหารโรงเรยนและครตางกเหนความสำาคญของการนำาประเดนทองถนมาใชในการจดการเรยนการสอนมากขน เขาใจเรองการทคร พานกเรยนออกไปเรยนรนอกหองเรยนมากขน มครทสนใจงานดาน สงแวดลอมศกษามากขน จนเกดการทำางานรวมกนเปนทมระหวางครทสอนวชาตางๆผลทตามมาคอการทำางานทงายขนและผอนคลายมากขน

หนทางขางหนาของอโคสคล

กาวตอไปของอโคสคลยงคงเนนการสงเสรมใหเกดการเรยนรแบบตอเนองและเปนพลวตการทำางานรวมกนเปนทมโดยกรมสงเสรมคณภาพ-

41แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

สงแวดลอมไดกำาหนดแผนงานป๒๕๕๔–๒๕๖๐ เพอขยายผลโรงเรยน อโคสคลใหครอบคลมทวประเทศแบงเปน๓ระยะคอ

ระยะท ๑ เตรยมฐานความร (พ.ศ. ๒๕๕๔ – ๒๕๕๕)

• จดทำาแนวทางการพฒนาโรงเรยนสอโคสคล เพออธบายหลกคดและแนวทางทเปนหลกการอโคสคลใหโรงเรยนทมความสนใจสามารถนำาไปศกษาทำาความเขาใจเบองตนกอนการดำาเนนการ

• จดทำาเวบเพจเฉพาะของอโคสคลเพอใชในการสอสารและเผยแพรกรณศกษา ความกาวหนาและขาวสารของโรงเรยนสมาชกอโคสคลทงใหมและเกา

• ขยายโรงเรยนอโคสคลกบโรงเรยนทใชประโยชนและตงอยในระบบนเวศเดยวกน เพอสรางตนแบบการจดการเรยนรประเดนสงแวดลอมทองถนของโรงเรยนอโคสคลโดยมโรงเรยนอโคสคลทสำาเรจไปแลวกอนหนานเปนพเลยง

ระยะท ๒ สรางโรงเรยนตวอยาง ๔ ภมภาค (พ.ศ. ๒๕๕๕ – ๒๕๕๖)

• ขยายโรงเรยนอโคสคลกบโรงเรยนทใชประโยชนและตงอยในระบบนเวศเดยวกน โดยใชระบบนเวศพนทชมนำาใน ๔ ภมภาคเปนพนทขยายผลไดแกพนทชมนำาบงโขงหลงจงหวดบงกาฬในภาคตะวนออกเฉยงเหนอ พนทชมนำารมฝงแมนำาเจาพระยาจงหวดปทมธาน ในภาคกลาง พนทชมนำาบรเวณปากแมนำากระบและฝงอนดามนในภาคใต และพนทชมนำาหนองบงคายหรอทะเลสาบเชยงแสนจงหวดเชยงรายในภาคเหนอ

• จดเวทแลกเปลยนประสบการณการพฒนาอโคสคลใหกบโรงเรยนรอบพนทชมนำา

• ขยายผลอโคสคลดวยการเผยแพรกรณศกษาทดำาเนนงานในป๒๕๕๕–๒๕๕๖ผานชองทางการสอสารตางๆและเปดรบสมคร

42 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

โรงเรยนเปนสมาชกใหมอโคสคลผานเวบไซต เพอจดทำาฐานขอมลโรงเรยน

ระยะท ๓ ขยายเครอขายและใหรางวล (พ.ศ. ๒๕๕๗ – ๒๕๖๐)

• จดทำาหลกสตรการฝกอบรมอโคสคลและเปดอบรมปละ๒–๓ครง

• จดเวทแลกเปลยนเรยนรใหกบสมาชกอโคสคลรายภมภาคประจำาป

• มอบรางวลยกยองโรงเรยนอโคสคลทมกระบวนการเรยนรทโดดเดนและสามารถเปนแรงบนดาลใจใหกบโรงเรยนอนได

แมจำานวนโรงเรยนนำารอง ๔๑ โรงเรยนในวนน และทกำาลงจะเกดขนตามแผนงานในอนาคตอนใกล ตวเลขดงกลาวอาจเปนสดสวนทนอยมากเมอเทยบกบจำานวนโรงเรยนในประเทศไทยทมไมตำากวา ๓๐,๐๐๐ แหง แตกรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอมกหวงอยางเตมเปยมวา แนวทางของ อโคสคลจะเปนจดเรมตนเลกๆ ทสรางแรงบนดาลใจในการพฒนาใหกบโรงเรยนตางๆและนำาไปสการเปลยนแปลงทยงใหญไดในอนาคต

43แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

44 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

“การเรยนทไดลงมอหรอไดเหนของจรง จงเปน การเรยนอยางแทจรง คอ ‘เรยน’ แลวไดเอาไป ใชจรงตางจาก‘ร’เพอเอาไปสอบ”

ผอ.เสรพมพมาศโรงเรยนสตรศรนานอำาเภอเมองจงหวดนาน,๒๕๕๓

45แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

บทท ๒กระบวนทศนอโคสคล

เปาหมายของอโคสคลคอการสรางสรรค“พลเมองเพอสงแวดลอม” ทมความรความเขาใจ มความหวงใยอยางลกซง และมความรบผดชอบตอสงคมและสงแวดลอมในทองถนประเทศและโลกเพอเกอกลตอการพฒนาทยงยน

กอนทจะดำาเนนการพฒนาโรงเรยนสอโคสคล ลำาดบแรกคอการทำา ความเขาใจกระบวนทศนของอโคสคลในภาพใหญเสยกอน ซงมเนอหา ประกอบดวยวสยทศนกรอบแนวทางในการพฒนาโรงเรยนหรอพนธกจ๔มตและคณลกษณะของอโคสคลโดยกระบวนทศนดงกลาวเปนเสมอนจดเรมตน ใหโรงเรยนนำาไปใชเปนแนวทางพฒนาตามความเหมาะสมกบบรบทของแตละโรงเรยน

วสยทศนการพฒนาอโคสคล

อโคสคลเกดขนจากความมงมนทตองการพฒนางานสงแวดลอม-ศกษาในโรงเรยนใหสอดคลองกบแนวทางการพฒนาทยงยน เพอปลกฝงความเปน“พลเมองเพอสงแวดลอม”(EnvironmentalCitizen)ใหเกดขนแกทกฝายในโรงเรยนและชมชนทองถน

ความหมายของพลเมองเพอสงแวดลอมในมตของอโคสคลคอพลเมองทมความรบผดชอบตอสงคมตอสงแวดลอมมความสามารถในการ

46 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

คดวเคราะห มองเหนความซบซอนของปญหาและความเชอมโยงกนของมตตางๆทงทางดานเศรษฐกจสงคมสงแวดลอมและวฒนธรรมแลวทสำาคญคอ พรอมทจะลงมอปฏบตใหเกดผลเปลยนแปลงอยางไมลงเลชกชาทงในระดบทองถนและประเทศตลอดจนถงระดบโลก

แมวาในปจจบน กระแสของสงคมไทยและโลกตระหนกถงปญหาสงแวดลอมและผลกระทบจากการพฒนาทมตอธรรมชาตและคณภาพชวต ของคนในสงคมมากขนกวาเดมหลายเทาแตการจะนำาความรความเขาใจและ จตสำานกในลกษณะนามธรรมสการปรบเปลยนพฤตกรรมและลงมอปฏบต ใหเกดผลเปนรปธรรมนนยงมชองวางอยมากดวยเหตนโรงเรยนจงมบทบาท สำาคญทจะชวยใหนกเรยนไดเรยนรจากประสบการณตรงทเกดจากการปฏบตจรง และเตบโตขนเปนพลเมองเพอสงแวดลอมทพรอมจะลงมอปฏบตอยางมความรบผดชอบ เมอคนเหลานกระจายอยในทองถนตางๆและในสาขาอาชพหลากหลายแมแตละคนจะเปนเพยงหนวยเลกๆแตกสามารถผนกเปนพลงทกอใหเกดการเปลยนแปลงอนยงใหญได

กรอบการพฒนาโรงเรยน หรอพนธกจ ๔ มต

อโคสคลไดนำาแนวคด“การพฒนาทงโรงเรยน”(Whole-school Approach)มาเปนแนวทางในการสรางสรรคโรงเรยนซงสาระสำาคญของการพฒนาทงโรงเรยนคอ การดำาเนนงานอยางครอบคลมทกองคประกอบของ โรงเรยนในทกขนตอนของกระบวนการ และอาศยการมสวนรวมจากผทมสวนเกยวของทกฝาย เพอใหเกดผลทคาดหวงตามเปาหมายในเรองใดเรองหนง(หรอหลายเรอง) โดยผมบทบาทสำาคญในการผลกดนใหการพฒนาโรงเรยนทงระบบดำาเนนไปดวยความราบรนคอผบรหารโรงเรยน

จากวสยทศนของอโคสคลบวกกบแนวคดการพฒนาทงโรงเรยน ไดแปลงมาเปนพนธกจ๔มตเพอใชเปนกรอบแนวทางในการพฒนาโรงเรยนตามเงอนไขและความพรอมของแตละโรงเรยนพนธกจ ๔ มตจงเปนประหนง เครองมอนำาทางเทานน หาใชเปนเครองมอวดการทำางานของโรงเรยนวาสามารถดำาเนนงานไดครบทง ๔ มตหรอไม

47แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

พนธกจทงสมองคประกอบดงน

• นโยบายสงแวดลอมศกษาและโครงสรางการบรหารจดการ

โรงเรยนควรกำาหนดนโยบายในการพฒนางานสงแวดลอมศกษาของโรงเรยนใหสอดคลองกบแนวทางการพฒนาทยงยนซงนโยบายดงกลาว อาจมไดในหลายระดบตงแตวสยทศนพนธกจยทธศาสตรและนโยบายดาน ตางๆ ของโรงเรยน การกำาหนดนโยบายทชดเจนเปรยบเสมอนเปนเขมทศท จะชวยใหทกฝายนบตงแตผบรหาร คร นกเรยน และบคลากรในโรงเรยน สามารถดำาเนนการมงไปในทศทางเดยวกน ซงจะกอใหเกดความเปลยนแปลง อยางเหนไดชดเจน

สวนโครงสรางการบรหารจดการ ซงหมายถงระบบการบรหารจด การเพอการดำาเนนงานอโคสคลนน อาจจะเปนการตงคณะทำางานหรอ ทมงานขนมารบผดชอบโดยเฉพาะ หรอเปนสวนหนงภายใตโครงสรางการบรหารงานของโรงเรยนทมอยแลวคณะทำางานควรประกอบดวยผแทนจาก ทกฝายทเกยวของ อาท คร นกเรยน บคลากรฝายตางๆ คณะกรรมการ สถานศกษาและชมชนทองถนทสำาคญคอผบรหารโรงเรยนจะตองสนบสนนการดำาเนนงานของคณะทำางานอยางแขงขน

การจดกระบวนการเรยนร

อโคสคล

นโยบายสงแวดลอมศกษาและ

โครงสรางการบรหารจดการ

การมสวนรวมและเครอขาย สงแวดลอมศกษา

ระบบการจดการทรพยากร และสงแวดลอม

48 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

• การจดกระบวนการเรยนร

กระบวนการเรยนร หมายถง การดำาเนนการอยางเปนขนตอนหรอการใชวธการตางๆ ทชวยใหบคคลเกดการเรยนร การจดกระบวนการเรยนร เกยวของโดยตรงกบหลกสตรการเรยนการสอน และกจกรรมพฒนาผเรยนโดยควรมการบรณาการแนวคดสงแวดลอมศกษาและการพฒนาทยงยนเขาในกลมสาระการเรยนรและกจกรรมผเรยน เพอใหเกดความรความเขาใจทกษะและเจตคตเกยวกบความสมดลระหวางดานสงแวดลอมดานเศรษฐกจและดานสงคม ซงมความสมพนธเกยวเนองกนภายใตบรบททางวฒนธรรมของชมชนและสงคมนนๆรวมถงการเรยนรวาโลกทงใบนเชอมโยงถงกน สงแวดลอมในชมชนทองถน(ไมวาจะเปนเชงบวกหรอลบ)ยอมสงผลตอ ประเทศและโลกไดและในทางกลบกเชนกนสถานการณและนโยบายสงแวดลอม ระดบประเทศและโลกกยอมสงผลกระทบตอชมชนทองถน

ทงน การบรณาการแนวคดสงแวดลอมและการพฒนาทยงยนสามารถทำาไดหลายรปแบบ อาท ๑) การบรณาการแบบทมครอบคลมทง๘กลมสาระการเรยนร๒)การบรณาการแบบคขนานในอยางนอย๒กลมสาระการเรยนร ๓) การบรณาการแบบสอดแทรกในแตละสาระการเรยนรและ๔)การบรณาการโดยใชปญหาสงแวดลอมเปนหวขอศกษาอยางไรกดไมวาจะเปนการบรณาการแบบใดกตาม ความสำาคญอยทคร นกเรยน รวมถงชมชนดวย (เมอมโอกาส) ตองมภาคการลงมอปฏบตเพอเปดโอกาสใหนกเรยนไดเรยนรจากประสบการณจรงรวมทงเรยนรถงผลทเกดขนจากการปฏบตดวยซงจะเปนบทเรยนสำาหรบการศกษาในครงตอไป

นอกจากนแลว ควรมการสงเสรมการพฒนาครในรปแบบทหลากหลายและอยางตอเนองเพอเพมพนความรและทกษะในการพฒนาหลกสตรและการจดกระบวนการเรยนร รวมทงทกษะในการพฒนาแหลงเรยนรตางๆทงในและนอกโรงเรยน

• ระบบการจดการทรพยากรและสงแวดลอม

การจดการทรพยากรและสงแวดลอมควรครอบคลมดานตางๆของ

49แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

โรงเรยนใหมากทสดเพอเออใหเกดการเรยนรและฝกฝนการปรบเปลยนพฤตกรรมไดอยางตอเนองเชนการจดการขยะการจดการนำาการใชพลงงาน การบรโภคอาหารและเครองดมทไมสงผลกระทบตอสงแวดลอมและสขภาพการใชวสดครภณฑอยางรคณคาและการกำาจดทไมทำาลายสงแวดลอม การจดการสภาพแวดลอมและการฟนฟอนรกษความหลากหลายทางชวภาพในโรงเรยนเปนตน

อาจกลาวไดวา พนธกจในมตนเปนการเรยนร “ทางตรง” ของทกฝายในโรงเรยนและเปนตวอยางทดแกชมชนใกลเคยง โดยเฉพาะอยางยงเมอนกเรยนมสวนรวมในการจดการดงกลาวดวย ซงจะชวยสรางพฤตกรรมการใชทรพยากรและการอนรกษสงแวดลอมทเหนผลทนทในวถช วต ประจำาวน

• การมสวนรวมและเครอขายสงแวดลอมศกษา

การพฒนาโรงเรยนสอโคสคลจะบรรลผลเปนจรงได กตอเมอเกดการ มสวนรวมภายในโรงเรยน และการมสวนรวมระหวางโรงเรยนกบชมชน ชมชนในทนมไดหมายถงเฉพาะครอบครวของนกเรยนเทานนแตรวมถงองคกร ปกครองสวนทองถนองคกรและกลมตางๆหนวยงานเอกชนและหนวยงานราชการกมสวนสำาคญในการสนบสนนการดำาเนนงานของโรงเรยนและการจดกระบวนการเรยนรความสมพนธทเกอกลและการแลกเปลยนเรยนรรวมกนอยางตอเนองนจะพฒนาไปสการเปนเครอขายดานสงแวดลอมศกษาซงจะสงเสรมกระบวนการทำางานของทกฝายใหบรรลผลตามเปาหมายทตงไว

คณลกษณะของอโคสคล

เมอโรงเรยนดำาเนนงานตามแนวทางกรอบพนธกจ ๔ มตแลว ยอมกอใหเกดคณลกษณะพนฐานทสำาคญของอโคสคล ซงมองคประกอบ ๕ ประการดวยกนคอ

๑. มการบรหารจดการโรงเรยนทงระบบทมความตอเนอง ตงแตระดบนโยบาย หลกสตรสถานศกษา และการจดการดานอนรกษทรพยากร

50 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

ธรรมชาตและสงแวดลอม

๒. มการจดการเรยนรสการพฒนาทยงยน ทมความหลากหลาย สอดคลองกบบรบททองถนและประเทศ โดยมการจดการเรยนการสอนทเนนผเรยนเปนสำาคญมการคดวเคราะหเชงระบบและความคดรเรมสรางสรรค

๓. มการบรณาการประเดนสงแวดลอมทองถนเขาในหลกสตรการเรยนการสอนและกจกรรมพฒนาผเรยน โดยมการเชอมโยงใหเหนถงความสมพนธกบประเดนสงแวดลอมระดบโลก อาทการเปลยนแปลงสภาพ ภมอากาศความหลากหลายทางชวภาพการจดการขยะและมลพษการบรโภค อยางยงยนการอนรกษทรพยากรธรรมชาตการอนรกษและฟนฟวฒนธรรม และภมปญญาทองถน

๔. เนนกระบวนการมสวนรวมจากทกคนทงโรงเรยนและชมชนทองถน กลาวคอกระบวนการทำางานใหความสำาคญกบการมสวนรวมทงจาก ผบรหารโรงเรยนครบคลากรในโรงเรยนนกเรยนและผแทนชมชน โดยรวมกนคดคนนวตกรรมการจดการและการแกไขปญหาสงแวดลอม

๕. ชวยเสรมพลงการทำางานตามภารกจของโรงเรยนทมอยแลวใหม ประสทธผลมากยงขนโดยไมเปนการเพมภาระใหมใหแกโรงเรยนหรออกนยหนงเมอผบรหารและทกฝายในโรงเรยนมความเหนในทศทางทสอดลองกบแนวทางการดำาเนนงานของอโคสคล และมความตงใจในการสรางพลเมองเพอสงแวดลอมแลวยอมไมรสกวาเปนภาระงานทเพมมากขนแตอยางใด

51แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

52 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

“เราอยในพนทกงชนบทกงเมอง วถชวตกเรมเปลยนไปสอตางๆเขามาทำาใหเดกๆหนไปสความทนสมย สนใจเรองวตถ อยกบเกม กบโทรทศนมากขนครพยายามเชอมเดกกบธรรมชาตสรางใหเหนคณคา ซงจะเกดขนได เดกตองสมผสกบของจรงเขาตองรจกเขาจงอนรกษ”

ผอ.ธวทธรรมสทธโรงเรยนสนกลางวทยาอำาเภอพานจงหวดเชยงราย,๒๕๕๔

53แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

บทท ๓แนวทางการดำาเนนงาน

แมโรงเรยนแตละแหงอาจมการพฒนาอโคสคลทแตกตางกนไปตามบรบทของโรงเรยน แตหวใจสำาคญในการพฒนาทเหมอนกนคอ ตองมความมงมนและตงใจจรงในการพฒนาโรงเรยนอยางตอเนองมกระบวนการทำางานทเปนระบบและการมสวนรวมจากทกฝายทเกยวของ ตงแตเรมตนและในทกขนตอนของการดำาเนนงานซงแบงเปน๓ขนตอนหลกไดแกขนแรก เรมตนดวยการเตรยมความพรอมทงในแงบคลากรและการประเมนศกยภาพของโรงเรยนวามตนทนอะไรอยบางขนตอนทสองเปนการกำาหนดเปาหมายและวางแผนงานเพอใหสมฤทธผล สวนขนตอนสดทาย คอการดำาเนนงานตามแผนงานทวางไวโดยใชกระบวนการ PDCA หรอวงจรพฒนาคณภาพงานและการประเมนผล

ทงนกอนการดำาเนนงานตามขนตอนทงสามมขอทควรทำาความเขาใจในเบองตนอยางนอย๕ประการดงน

๑. การตงทมงานอโคสคล

ทมงานอโคสคลในอดมคตควรประกอบดวยผแทนจากทกฝายในโรงเรยนและชมชน ไดแก ฝายบรหารและฝายอนๆ ในโรงเรยน ครทมความ

1 2 3การเต

รยม

ความพรอม

การดำาเน

นงาน

สรางความเขา

ใจ

ตงทม

งาน

สำารวจทนเด

ม

จดลำาดบเปาหมาย

วางแผนงาน

ใชกระบ

วนการP

DCA

ประเม

นผล

การกำาหนด

เปาหมายและ

แผนงาน

54 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

สนใจนกเรยนผปกครองคณะกรรมการสถานศกษาองคกรปกครองสวนทองถน และกลมตางๆดานสงแวดลอมในทองถน โดยมจำานวนสมาชกในทมงานตามความเหมาะสมของขนาดโรงเรยนและเงอนไขอนๆ

สวนการสรรหาทมงานอโคสคลนน อาจมวธการทแตกตางกนไปตามบรบทของแตละโรงเรยน เชนบางโรงเรยนเกดจากผบรหารมอบหมายหรอใหหลกการในการตงทมงาน หรอบางแหงอาจจะเปนทมงานเดยวกนกบกลมหรอคณะทำางานดานสงแวดลอมทมอยแลว หรออาจจะเรมตนจากครและนกเรยนทมความสนใจรวมกน อยางไรกด ทมงานอโคสคลควรมผแทนจากนกเรยนรวมอยในคณะทำางานเสมอ เพราะการมสวนรวมแสดงความคดเหนของนกเรยนตงแตเรมตนมความสำาคญตอการเรยนรอยางสรางสรรคของนกเรยน

๒. สำารวจทนเดมและสภาพพนฐานดานสงแวดลอม

การพฒนาโรงเรยนเปนอโคสคลนน ตองไมเปนการเพมภาระใหมใหแกโรงเรยน แตเปนการเสรมพลงการทำางานตามภารกจของโรงเรยนทมอยแลวใหมประสทธผลมากยงขน ดงนน จงควรมการสำารวจสภาพพนฐานและการดำาเนนงานดานสงแวดลอมศกษาณปจจบนวาเปนอยางไรเพอนำามาเปนขอมลในการตอยอดหรอปรบปรงพฒนางานเดมใหบรรลตามเปาหมายของอโคสคลไดดยงขน

ในการสำารวจควรใชพนธกจ๔มตเปนกรอบในการศกษาสภาพปจจบนและอาจจะมการสำารวจดานอนๆเพมเตมตามทโรงเรยนเหนสมควรโรงเรยนหรอทมงานอโคสคลจะใชวธการสำารวจแบบใดกไดทคดวาเหมาะสมแตทสำาคญควรใหนกเรยนมสวนรวมและมการบนทกผลสำารวจอยางเปน ระบบ นอกจากน ควรมการสำารวจอยางตอเนองทกปเพอนำาขอมลมาใชเปรยบเทยบความกาวหนาในการดำาเนนงานอโคสคล

๓. จนตนาการหรอมเปาหมายรวมกน

ขอมลทไดจากการสำารวจสภาพพนฐานและทนเดมดานสงแวดลอมของโรงเรยนจะชวยใหสามารถจนตนาการถงเปาหมายทปรารถนาดาน

55แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

PDCA

สงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยนของโรงเรยน โดยเปนเปาหมายทมความเปนไปไดจรง อยางไรกดทกฝายทเกยวของโดยเฉพาะนกเรยนควรมสวนรวมในการพฒนาเปาหมายนนดวย อนจะกอใหเกดความรสก “เปนเจาของ”และ“เปนสวนหนงททำาใหเกดความเปลยนแปลง”

ทงน เปาหมายควรมสาระครบถวนและชดเจน สะทอนใหเหนถงจดหมายปลายทางและทศทางทจะกาวไปในอนาคตอยางมพลงจดประกายใหเกดพฤตกรรมนำาไปสการเปลยนแปลงทสรางสรรคและสามารถทำาใหสำาเรจไดในชวงเวลาทกำาหนดไวซงอาจจะเปนระยะเวลาตงแต๑ปถง๓ป(ตามระดบชวงชนของการศกษา)

๔. วางแผนและดำาเนนงานโดยใชกระบวนการ PDCA อยางตอเนอง

วงจรพฒนางาน PDCA หรอ วงจรเดมง (Deming Cycle) เปนหลกการทผบรหารโรงเรยนและครสวนใหญคนเคยกนดและสามารถนำามาปรบใชในการดำาเนนงานอโคสคลได

ทงนกระบวนการPDCAประกอบดวยP(Plan)คอการวางแผน ปฏบตงาน,D(Do)คอการนำาไปปฏบต,C(Check)คอระหวางปฏบตกมการ ตรวจสอบผลการดำาเนนงาน,และA(Act)คอนำาผลการตรวจสอบมาแกไข หรอปรบปรงเพอดำาเนนการใหเหมาะสมตอไป โดยการปรบปรงกเรมตนท การวางแผนปฏบตงาน แลวตอดวยขนตอนตอไป เปนวงจรทตอเนองกน ดวยเหตน จงเรยกชอกระบวนการนวา วงจรพฒนางาน PDCA ซงเปน กระบวนการทจะชวยใหการพฒนาโรงเรยนดำาเนนไปอยางเปนระบบ(อ�นร�ยละเอยดเพมเตมในบทท ๖ ก�รใชกระบวนก�ร PDCA) Act Plan

DoCheck

56 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

๕. ออกแบบการประเมนผล

การประเมนผลมความสำาคญอยางยงตอการพฒนางานอโคสคลเพอนำาไปสการเปนพลเมองเพอสงแวดลอมการประเมนผลจงไมใชเปนการ จบผด ไมใชการแขงขนหรอการเปรยบเทยบกบโรงเรยนอน แตตองเปน ไปเพอใหกำาลงใจและสรางพลงบวกแกทมงานและผมสวนเกยวของ ทกฝาย

นอกจากนแลว วธการประเมนผลจะตองไมทำาใหเกดความรสกเครยด และไมมวธการทางเอกสารมากมายเกนไป จนผประเมนและผถกประเมนรสกวาเปนภาระแตในขณะเดยวกนกควรมการบนทกผลการประเมน อยางเปนระบบเพอใชเปนขอมลพนฐานในการสรางสรรคนวตกรรมใหมๆ ในปตอๆไป วธการประเมนผลอโคสคลอาจมได๓แนวทางไดแก

•การประเมนผลเพอพฒนางานเปนการประเมนตนเองเพอพฒนางานใหดยงขน •การประเมนผลแบบมสวนรวมทกภาคสวนในโรงเรยนทงผบรหาร ครบคลากรนกเรยนและผปกครอง/ชมชนเปนผมบทบาทในการประเมนผลตนเองรวมกน •การประเมนผลจากคนนอก การประเมนผลตนเองอาจจะเขาขางตนเองได หรอมองในกรอบของตนเองมากเกนไป จงควรใหคนอนมาชวยประเมนผลดวยในบางครง

แมวาการพฒนาโรงเรยนสการเปนอโคสคล จะมแนวคดและ แนวทางตางๆ เพอใหศกษาเบองตนกอนเรมดำาเนนการ แตกควรตระหนกวา สงสำาคญสงสดอยทความตงใจจรงและความมงมนอยางแรงกลาของผบรหาร และผเกยวของทกฝายทงในและนอกโรงเรยน ทจะรวมมอกนสรางสรรค อโคสคลตามแบบฉบบของตนโดยการสรางสรรคยอมเปนไปตามพลวตของสงแวดลอมและวถชวตของแตละทองถนทมความแตกตางกน นอกจากนแลว การพฒนาโรงเรยนเปนกระบวนการทตองทำางานอยางตอเนอง เชนเดยวกนกบการเรยนรตลอดชวตของทกคนในสงคมนนเอง

57แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

58 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

“อยากใหเดกรวาอะไรทเปนความตองการจรงอะไรทเปนตวหลอกแยกคณคาจรงออกจากเปลอกเชนบกรกปาปลกยางเหมอนเอาปาเอานำาไปแลกมอเตอรไซตไปแลกมอถอ”

ครดวงฤดยอดบดดโรงเรยนบงคลานครอำาเภอบงคลาจงหวดหนองคาย,๒๕๕๔

59แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

บทท ๔การเตรยมความพรอม

การพฒนาโรงเรยนใหเปนอโคสคลนน ควรเรมตนจากการสรางความรความเขาใจในกระบวนทศนของอโคสคลใหกบทกฝายทเกยวของตระเตรยมทมงานทจะทำาหนาทขบเคลอนแผนงานและทขาดไมไดคอการสำารวจทนเดมทมอยแลวโดยใชพนธกจ๔มตเปนกรอบทใชในการสำารวจซงจะเปนเงอนไขสำาคญในการกำาหนดยทธศาสตรการพฒนาโรงเรยน และวางแผนดำาเนนงานเพอตอยอดหรอปรบปรงพฒนางานเดมทโรงเรยนดำาเนนการอยกอนแลว

๑.สรางความเขาใจเพอรวมกนตดสนใจ

การตดสนใจวาจะพฒนาโรงเรยนสการเปนอโคสคลหรอไมควรเกด จากทกฝายทเกยวของโดยเฉพาะอยางยงจากผบรหารโรงเรยนครนกเรยนหรอผแทนนกเรยนและผแทนจากชมชนดวยเหตนการสรางความรความเขาใจในกระบวนทศนของอโคสคลใหแกทกฝายเพอนำาไปสการตดสนใจวาจะ ดำาเนนงานอโคสคลหรอไมนน จงเปนกลไกสำาคญในการเรมตนทจะนำาไปสการยอมรบและสรางความรวมมอในขอบขายงานและบทบาทหนาททแตละคนรบผดชอบจนบรรลเปาหมายรวมกน

ในโรงเรยนขนาดเลกทมบคลากรจำานวนนอย ขนตอนนอาจไมยงยากนกเพราะการสอสารทำาความเขาใจรวมกนในโรงเรยนขนาดเลกสามารถเขาถงทกฝายอยางทวถงไดงายกวาเมอเปรยบเทยบกบโรงเรยนขนาดกลางหรอขนาดใหญอาจจะตองดำาเนนการขนตอนนหลายครงครงแรกอาจเปน การสรางความรความเขาใจในเบองตนเพอประเมนความเปนไปไดของการดำาเนนการวาทกฝายเหนดวยในทศทางสการเปนอโคสคลจากนนจงเปนการเสรมและเพมเตมความรความเขาใจในระหวางดำาเนนการควบคไปกบการเรยนรจากการปฏบตจรง

60 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

อยางไรกด แมในกรณทผบรหารโรงเรยนเปนผรเรมหรอมดำารให โรงเรยนพฒนาสการเปนอโคสคลการสรางความรความเขาใจเกยวกบอโคสคล ใหแกทกฝายกยงคงเปนกระบวนการเรมตนทสำาคญอยมากตอการสรางความมสวนรวมในการพฒนาโรงเรยนอยางมทศทางรวมกน

๒. ตงทมงานอโคสคล

แมวาแนวทางการสรางสรรคอโคสคลจะเปนการพฒนาทงโรงเรยนทตองอาศยความรวมมอรวมใจในการดำาเนนงานจากทกฝาย แตกควรมการตงทมงานหรอคณะทำางานอโคสคลขนมารบผดชอบการดำาเนนงานในภาพรวมเพอทำาหนาทขบเคลอนแผนงานทไดวางไว

ดงไดกลาวมาแลววาทมงานในอดมคตควรประกอบดวยผแทนจาก ทกฝายทงในโรงเรยนและชมชน กระนนกด การตงทมงานในชวงเรมตน อาจจะมประมาณ๓-๕คนประกอบดวยครบคลากรฝายอนๆและนกเรยนเพอประสานงานใหเกดการวางแนวทางและวธการสำารวจทนเดมดาน สงแวดลอมตามกรอบพนธกจ๔มตและดานอนๆตามทเหนสมควรรวมทง การกำาหนดระยะเวลาของการสำารวจและการประมวลผล

๓. สำารวจทนเดมตามกรอบพนธกจ ๔ มต

การพฒนาโรงเรยนสอโคสคลนน ใหความสำาคญตอการ “ตอยอด” หรอ “ปรบปรงพฒนา” งานเดมทโรงเรยนมอยกอนแลว เพอใหบรรล เปาหมายการสรางพลเมองเพอสงแวดลอมไดดยงขนดงนนการสำารวจทนเดม ดานสงแวดลอมจงเปรยบเสมอนการประเมนตนเองกอนเรมดำาเนนงานของ โรงเรยน เปนกระบวนการทโรงเรยนจะยอนกลบไปทบทวนตนเองถงการ ดำาเนนการตางๆในระบบโรงเรยนทผานมาเพอนำาขอมลมาพจารณาวาขณะน โรงเรยนมความพรอมมากนอยในระดบใดทจะดำาเนนการ มตนทนเดมอะไรอยแลวบางและสามารถนำามาปรบใชและพฒนาใหดยงขนไดอยางไรบางทง ในแงของรปแบบของการดำาเนนงาน การจดการเรยนร โครงการตางๆ นวตกรรมและเครอขายสงแวดลอมศกษาเปนตน

61แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

การสำารวจทนเดมและสภาพพนฐานดานสงแวดลอมของโรงเรยนควรใชพนธกจ๔มตเปนกรอบในการศกษาสภาพปจจบน โดยทมงานอโคสคล จะออกแบบวธการสำารวจเองหรออาจจะประยกตใชจากตวอยางแบบการสำารวจ ดงปรากฏขางลางน

การสำารวจทนเดมและสภาพพนฐานดานสงแวดลอมของโรงเรยน

ผสำารวจ : ๑.ทมงานอโคสคล๒.ผแทนจากทกฝายในโรงเรยนและชมชน(โดยมจำานวนผแทนตามท

เหนสมควร)

วธการ :๑.ผสำารวจควรจบคกนหรออาจแบงออกเปนกลมยอย๓คนเพอชวย

กนสำารวจใหครบทง๔มตของพนธกจควรหลกเลยงการใชวธการแบงหวขอพนธกจใหแตละกลม

๒.ผสำารวจยอมมการรบรในการดำาเนนงานตางๆ ทเกดขนในโรงเรยนและชมชนแตกตางกนหรอไมเทากน จงมความเปนไปไดวาผสำารวจอาจไมสามารถหาขอมลบางขอไดและทำาใหตองกาเครองหมายทชอง“ไมแนใจ”หรอแมกระทงผลการสำารวจในบางขอไมตรงกนจงควรนำาขอเหลานมาอภปรายแลกเปลยนความคดเหนและหาขอสรปรวมกน ซงจะเปนประโยชนอยางมากทจะชวยใหเหนถงสภาพปจจบนไดชดเจนยงขน

๓.เมอทมงานอโคสคลประมวลผลการสำารวจและสรปผลเรยบรอยแลว ควรนำาเสนอตอผรวมการสำารวจทกคนเพอฟงความคดเหนและรวมกนสรปผลการสำารวจฉบบสมบรณ

ขอควรระลกถง : ผสำารวจตองระลกเสมอวา การสำารวจทนเดมดานสงแวดลอมนมใชการใหคะแนนโรงเรยนแตเพอใหไดขอมลสภาพความเปนจรงณปจจบนของโรงเรยน ซงจะชวยใหสามารถวางเปาหมายและแผนงานการพฒนาโรงเรยนสการเปนอโคสคลไดอยางเหมาะสมตามบรบทของโรงเรยน

62 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

แบบการสำารวจทนเดมตามกรอบพนธกจ ๔ มต

พนธกจท ๑: นโยบายสงแวดลอมศกษาและโครงสรางการบรหารจดการ

สภาพปจจบน

ม ไมมไม

แนใจ

๑ ระบเกยวกบสงแวดลอมศกษาในระดบนโยบายของโรงเรยน

๒ ระบเกยวกบสงแวดลอมศกษาและการพฒนาทยงยนในระดบนโยบายของโรงเรยน

๓ โครงสรางการบรหารจดการทเออตอการผลกดนการดำาเนนงาน สงแวดลอมศกษา

๔ โครงสรางการบรหารจดการทใชแนวคด“การพฒนาทงโรงเรยน”เปนแนวทางการดำาเนนงานสงแวดลอมศกษา เพอการพฒนาทยงยน

๕ คณะทำางานดานสงแวดลอมศกษา

๖ คณะทำางานดานสงแวดลอมศกษาประกอบดวยคร

๗ คณะทำางานดานสงแวดลอมศกษาประกอบดวยครและนกเรยน

๘ คณะทำางานดานสงแวดลอมศกษาประกอบดวยผแทนจาก ทกฝายในโรงเรยน

๙ คณะทำางานดานสงแวดลอมศกษามผแทนจากชมชนรวมดวย

๑๐ คณะทำางานดานสงแวดลอมศกษามผแทนจากชมชน และภาคตางๆรวมดวย

๑๑ การแลกเปลยนความคดเหนและวางแผนงานรวมกน

๑๒ การสอสารแบบสองทางระหวางคณะทำางานกบฝายตางๆ ในโรงเรยน

๑๓ การสอสารแบบสองทางระหวางคณะทำางานกบฝายตางๆในโรงเรยนและชมชน

63แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

แบบการสำารวจทนเดมตามกรอบพนธกจ ๔ มต

พนธกจท ๑: นโยบายสงแวดลอมศกษาและโครงสรางการบรหารจดการ

สภาพปจจบน

ม ไมมไม

แนใจ

๑ ระบเกยวกบสงแวดลอมศกษาในระดบนโยบายของโรงเรยน

๒ ระบเกยวกบสงแวดลอมศกษาและการพฒนาทยงยนในระดบนโยบายของโรงเรยน

๓ โครงสรางการบรหารจดการทเออตอการผลกดนการดำาเนนงาน สงแวดลอมศกษา

๔ โครงสรางการบรหารจดการทใชแนวคด“การพฒนาทงโรงเรยน”เปนแนวทางการดำาเนนงานสงแวดลอมศกษา เพอการพฒนาทยงยน

๕ คณะทำางานดานสงแวดลอมศกษา

๖ คณะทำางานดานสงแวดลอมศกษาประกอบดวยคร

๗ คณะทำางานดานสงแวดลอมศกษาประกอบดวยครและนกเรยน

๘ คณะทำางานดานสงแวดลอมศกษาประกอบดวยผแทนจาก ทกฝายในโรงเรยน

๙ คณะทำางานดานสงแวดลอมศกษามผแทนจากชมชนรวมดวย

๑๐ คณะทำางานดานสงแวดลอมศกษามผแทนจากชมชน และภาคตางๆรวมดวย

๑๑ การแลกเปลยนความคดเหนและวางแผนงานรวมกน

๑๒ การสอสารแบบสองทางระหวางคณะทำางานกบฝายตางๆ ในโรงเรยน

๑๓ การสอสารแบบสองทางระหวางคณะทำางานกบฝายตางๆในโรงเรยนและชมชน

๑๔ การประเมนผลเพอการพฒนาดาน“การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในโรงเรยน”

๑๕ การประเมนผลเพอการพฒนาดาน“การเรยนรของนกเรยน”

๑๖ การประเมนผลเพอการพฒนาดาน“ทศนคตและความคดเหนของผปกครอง(หรอชมชน)ตอการดำาเนนงานของโรงเรยน”

๑๘ การประเมนผลเพอการพฒนาดาน“ความรและทกษะของคร”

๑๙ การประเมนผลเพอการพฒนาดาน“การมสวนรวมในกจกรรมของโรงเรยนของสมาชกในโรงเรยนและชมชน”

๒๐ ผบรหารครและบคลากรในโรงเรยนมความรความเขาใจกระบวนการPDCA

๒๑ ผบรหารครและบคลากรในโรงเรยนมความรความเขาใจและ ใชกระบวนการPDCA

๒๒ นกเรยนทมความรความเขาใจกระบวนการPDCA

๒๓ ผปกครอง(หรอชมชน)ทมความรความเขาใจกระบวนการPDCA

สรปผลเบองตนและขอมลเพมเตม (หากม) :

63แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

64 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

พนธกจท ๒ : การจดกระบวนการเรยนร

สภาพปจจบน

ม ไมมไม

แนใจ

๑ การบรณาการแนวคดสงแวดลอมศกษาเขาในหลกสตรการเรยนการสอน

๒ การบรณาการแนวคดสงแวดลอมศกษาเขาในกจกรรมพฒนาผเรยน

๓ การบรณาการแนวคดสงแวดลอมศกษาและการพฒนาทยงยนเขาในหลกสตรการเรยนการสอน

๔ การบรณาการแนวคดสงแวดลอมศกษาและการพฒนาทยงยนเขาในกจกรรมพฒนาผเรยน

๕ หลกสตรทเชอมโยงประเดนการพฒนาทยงยนกบสงแวดลอมทองถนและโลก

๖ สอการเรยนการสอนเกยวกบสงแวดลอมศกษาทเหมาะสมในแตละชวงชน

๗ สอการเรยนการสอนเกยวกบสงแวดลอมศกษาและการพฒนาทยงยนทเหมาะสมในแตละชวงชน

๘ การจดกระบวนการเรยนรทเนนผเรยนเปนสำาคญ

๙ การจดกระบวนการเรยนรทเนนการพฒนาทกษะกระบวนการคดเชงระบบ

๑๐ การจดกระบวนการเรยนรทเนนการใชประสบการณตรงจากการปฏบตจรงในชมชน

๑๑ การประเมนผลและปรบปรงการเรยนการสอนแบบบรณาการแนวคดการพฒนาทยงยนอยางสมำาเสมอ

๑๒ การประเมนคณภาพและศกยภาพในการใชประโยชนจากแหลงเรยนรทมอย

65 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Ecoschool)

แบบการสำารวจทนเดมตามกรอบพนธกจ ๔ มต

พนธกจท ๒ : การจดกระบวนการเรยนร

สภาพปจจบน

ม ไมมไม

แนใจ

๑ ระบเกยวกบสงแวดลอมศกษาในระดบนโยบายของโรงเรยน

๒ ระบเกยวกบสงแวดลอมศกษาและการพฒนาทยงยนในระดบนโยบายของโรงเรยน

๓ โครงสรางการบรหารจดการทเออตอการผลกดนการดำาเนนงาน สงแวดลอมศกษา

๔ โครงสรางการบรหารจดการทใชแนวคด“การพฒนาทงโรงเรยน”เปนแนวทางการดำาเนนงานสงแวดลอมศกษา เพอการพฒนาทยงยน

๕ คณะทำางานดานสงแวดลอมศกษา

๖ คณะทำางานดานสงแวดลอมศกษาประกอบดวยคร

๗ คณะทำางานดานสงแวดลอมศกษาประกอบดวยครและนกเรยน

๘ คณะทำางานดานสงแวดลอมศกษาประกอบดวยผแทนจาก ทกฝายในโรงเรยน

๙ คณะทำางานดานสงแวดลอมศกษามผแทนจากชมชนรวมดวย

๑๐ คณะทำางานดานสงแวดลอมศกษามผแทนจากชมชน และภาคตางๆรวมดวย

๑๑ การแลกเปลยนความคดเหนและวางแผนงานรวมกน

๑๒ การสอสารแบบสองทางระหวางคณะทำางานกบฝายตางๆ ในโรงเรยน

๑๓ การสอสารแบบสองทางระหวางคณะทำางานกบฝายตางๆในโรงเรยนและชมชน

๑๔ การประเมนผลเพอการพฒนาดาน“การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในโรงเรยน”

๑๕ การประเมนผลเพอการพฒนาดาน“การเรยนรของนกเรยน”

๑๖ การประเมนผลเพอการพฒนาดาน“ทศนคตและความคดเหนของผปกครอง(หรอชมชน)ตอการดำาเนนงานของโรงเรยน”

๑๘ การประเมนผลเพอการพฒนาดาน“ความรและทกษะของคร”

๑๙ การประเมนผลเพอการพฒนาดาน“การมสวนรวมในกจกรรมของโรงเรยนของสมาชกในโรงเรยนและชมชน”

๒๐ ผบรหารครและบคลากรในโรงเรยนมความรความเขาใจกระบวนการPDCA

๒๑ ผบรหารครและบคลากรในโรงเรยนมความรความเขาใจและ ใชกระบวนการPDCA

๒๒ นกเรยนทมความรความเขาใจกระบวนการPDCA

๒๓ ผปกครอง(หรอชมชน)ทมความรความเขาใจกระบวนการPDCA

สรปผลเบองตนและขอมลเพมเตม (หากม) :

๑๓ การพฒนาและใชประโยชนแหลงเรยนรโดยเชอมโยงกบกระบวนการเรยนรและหลกสตร

๑๔ การวางแผนพฒนาและใชประโยชนจากแหลงเรยนรใหมๆ

๑๕ ชมชนกบโรงเรยนรวมกนพฒนาและใชประโยชนจากแหลงเรยนร

๑๖ ชมชนกบโรงเรยนรวมกนทำากจกรรมทเกยวกบการพฒนาทยงยนในชมชน

๑๗ ครสนใจในการพฒนาตนเองดานสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน

๑๘ ครไดรบการพฒนาดานสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน

๑๙ การแลกเปลยนเรยนรระหวางครเพอพฒนางานดานสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน

๒๐ นกเรยนมสวนรวมในการคดและตดสนใจเกยวกบกจกรรมหรอโครงการทเกยวกบการพฒนาทยงยน

สรปผลเบองตนและขอมลเพมเตม (หากม) :

65แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

66 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

พนธกจท ๓ : ระบบการจดการทรพยากรและสงแวดลอม

สภาพปจจบน

ม ไมมไม

แนใจ

การจดการขยะโดยใชหลก “5 R”

๑ การลดปรมาณขยะโดยลดการใชผลตภณฑทมบรรจภณฑสนเปลอง(Reduce)

๒ การนำามาใชซำา(Reuse)

๓ การซอมแซมเพอใหสามารถใชงานตอได(Repair)

๔ การแปรสภาพและหมนเวยนนำากลบมาใชไดใหม(Recycle)

๕ การหลกเลยงใชสงทกอใหเกดมลพษ(Reject)

๖ การพฒนาความรความเขาใจและทกษะการจดการขยะโดยใชหลก“5R”ใหแกทกฝายในโรงเรยนและชมชน

๗ การบรณาการความรเกยวกบการจดการขยะเขาในหลกสตรการเรยนการสอนหรอในกจกรรมพฒนาผเรยน

๘ โรงเรยนรวมมอกบองคกรปกครองสวนทองถนและ/หรอหนวยงานอนๆในการจดการขยะโดยใชหลก“5R”

การจดการนำา

๙ ระบบการใชนำาอยางคมคาในโรงเรยนและชมชน

๑๐ ระบบการบำาบดนำาเสยในโรงเรยนและชมชน

๑๑ การพฒนาความรความเขาใจและทกษะการจดการนำาใหแกทกฝายในโรงเรยนและชมชน

๑๒ การบรณาการเกยวกบการจดการนำาเขาในหลกสตรการเรยนการสอนหรอในกจกรรมพฒนาผเรยน

๑๓ โรงเรยนรวมมอกบองคกรปกครองสวนทองถนและ/หรอหนวยงานอนๆในการอนรกษแหลงนำาในชมชน

67 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Ecoschool)

แบบการสำารวจทนเดมตามกรอบพนธกจ ๔ มต

พนธกจท ๓ : ระบบการจดการทรพยากรและสงแวดลอม

สภาพปจจบน

ม ไมมไม

แนใจ

๑ ระบเกยวกบสงแวดลอมศกษาในระดบนโยบายของโรงเรยน

๒ ระบเกยวกบสงแวดลอมศกษาและการพฒนาทยงยนในระดบนโยบายของโรงเรยน

๓ โครงสรางการบรหารจดการทเออตอการผลกดนการดำาเนนงาน สงแวดลอมศกษา

๔ โครงสรางการบรหารจดการทใชแนวคด“การพฒนาทงโรงเรยน”เปนแนวทางการดำาเนนงานสงแวดลอมศกษา เพอการพฒนาทยงยน

๕ คณะทำางานดานสงแวดลอมศกษา

๖ คณะทำางานดานสงแวดลอมศกษาประกอบดวยคร

๗ คณะทำางานดานสงแวดลอมศกษาประกอบดวยครและนกเรยน

๘ คณะทำางานดานสงแวดลอมศกษาประกอบดวยผแทนจาก ทกฝายในโรงเรยน

๙ คณะทำางานดานสงแวดลอมศกษามผแทนจากชมชนรวมดวย

๑๐ คณะทำางานดานสงแวดลอมศกษามผแทนจากชมชน และภาคตางๆรวมดวย

๑๑ การแลกเปลยนความคดเหนและวางแผนงานรวมกน

๑๒ การสอสารแบบสองทางระหวางคณะทำางานกบฝายตางๆ ในโรงเรยน

๑๓ การสอสารแบบสองทางระหวางคณะทำางานกบฝายตางๆในโรงเรยนและชมชน

๑๔ การประเมนผลเพอการพฒนาดาน“การจดการทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอมในโรงเรยน”

๑๕ การประเมนผลเพอการพฒนาดาน“การเรยนรของนกเรยน”

๑๖ การประเมนผลเพอการพฒนาดาน“ทศนคตและความคดเหนของผปกครอง(หรอชมชน)ตอการดำาเนนงานของโรงเรยน”

๑๘ การประเมนผลเพอการพฒนาดาน“ความรและทกษะของคร”

๑๙ การประเมนผลเพอการพฒนาดาน“การมสวนรวมในกจกรรมของโรงเรยนของสมาชกในโรงเรยนและชมชน”

๒๐ ผบรหารครและบคลากรในโรงเรยนมความรความเขาใจกระบวนการPDCA

๒๑ ผบรหารครและบคลากรในโรงเรยนมความรความเขาใจและ ใชกระบวนการPDCA

๒๒ นกเรยนทมความรความเขาใจกระบวนการPDCA

๒๓ ผปกครอง(หรอชมชน)ทมความรความเขาใจกระบวนการPDCA

สรปผลเบองตนและขอมลเพมเตม (หากม) :

การใชพลงงาน

๑๔ การศกษาปรมาณและประเภทของพลงงานทใชในโรงเรยน

๑๕ ระบบการลดการใชพลงงานในโรงเรยน

๑๖ การใชพลงงานทางเลอกในโรงเรยน

๑๗ การพฒนาความรความเขาใจและทกษะการอนรกษพลงงานใหแกทกฝายในโรงเรยนและชมชน

๑๘ การบรณาการเกยวกบการอนรกษพลงงานเขาในหลกสตรการเรยนการสอนหรอในกจกรรมพฒนาผเรยน

๑๙ โรงเรยนรวมมอกบองคกรปกครองสวนทองถนและ/หรอหนวยงานอนๆในการอนรกษพลงงานในชมชน

การฟนฟอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ

๒๐ การสำารวจพนธพชและพนธสตวเพอการเรยนรธรรมชาต ในโรงเรยน(ทงพนธทวไปและพนธพนเมอง)

๒๑ แผนการเพมจำานวนพนธพชและพนธสตวเพอการเรยนรธรรมชาตในโรงเรยน(ทงพนธทวไปและพนธพนเมอง)

๒๒ ครและนกเรยนมสวนรวมในการวางแผนและดำาเนนการฟนฟอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ

๒๓ ครนกเรยนและชมชนมสวนรวมในการวางแผนและดำาเนนการฟนฟอนรกษความหลากหลายทางชวภาพ

๒๔ การใชยาฆาแมลงหรอยาปราบศตรพชในโรงเรยน

สรปผลเบองตนและขอมลเพมเตม (หากม) :

67แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

68 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

พนธกจท ๔ : การมสวนรวมและเครอขายสงแวดลอมศกษา

สภาพปจจบน

ม ไมมไม

แนใจ

๑ โรงเรยนมระบบสงเสรมการมสวนรวมในการกำาหนดนโยบายและโครงสรางการบรหารจดการ

๒ การจดสรรเวลาและชองทางเพอใหทกฝายในโรงเรยนมสวนรวมในการวางแผนใหขอเสนอแนะและพฒนาการดำาเนนงานอโคสคล

๓ ผบรหารครบคลากรฝายตางๆและนกเรยนมความรสกวาเปนสวนหนงททำาใหอโคสคลเปนจรงได

๔ ผบรหารครบคลากรฝายตางๆนกเรยนผปกครองและชมชนมความรสกวาเปนสวนหนงททำาใหอโคสคลเปนจรงได

๕ การสอสารทมประสทธภาพในการพฒนาการมสวนรวมของทกฝายในโรงเรยน

๖ การสอสารทมประสทธภาพในการพฒนาการมสวนรวมของโรงเรยนกบชมชน

๗ กลไกในการพฒนาเครอขายสงแวดลอมศกษา

๘ โรงเรยนกระตอรนรนในการเขารวมกจกรรมของเครอขายสงแวดลอมศกษา

๙ สมาชกเครอขายสงแวดลอมศกษามสวนรวมในการพฒนาโรงเรยนสอโคสคล

สรปผลเบองตนและขอมลเพมเตม (หากม) :

69แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

70 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

“สงแวดลอมศกษาตองตอเนองในโรงเรยนทกระดบชนไปจนถงมหาวทยาลย จงจะเกดความเปลยนแปลงในระดบพลเมองทมพลงเปนพลเมองทมคณภาพ”

คณะครโรงเรยนขามแกนนครอำาเภอเมองจงหวดขอนแกน,๒๕๕๔

71แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

บทท ๕การกำาหนดเปาหมายและแผนงาน

ในการกำาหนดเปาหมายและจดลำาดบความสำาคญของเปาหมายในการพฒนายอมแตกตางกนไปตามแตบรบทและความพรอมของแตละโรงเรยน เชนเดยวกนกบการวางแผนดำาเนนงาน กไมจำาเปนตองวางแผนงานเพอดำาเนนการทกเปาหมายในคราวเดยวหากแตขนอยกบศกยภาพของแตละโรงเรยนเปนสำาคญ

๑. จดลำาดบเปาหมาย

การสำารวจทนเดมและสภาพพนฐานของโรงเรยนเปนการประเมนความพรอมในการพฒนาโรงเรยนสอโคสคล ซงจะชวยใหโรงเรยนจดลำาดบความสำาคญของเปาหมายในการพฒนาไดอยางเหมาะสมและตามกรอบเวลาทกำาหนดไวเพอนำาไปสผลเบองปลายของอโคสคลคอการสรางพลเมองเพอสงแวดลอม

72 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

ภาพความสมพนธระหวาง“พลเมองเพอสงแวดลอม”กบคณลกษณะ ๕ ประการและพนธกจ๔มตของอโคสคล

ความแตกตางในบรบทและความพรอมของแตละโรงเรยน ยอมทำาใหโรงเรยนกำาหนดเปาหมายและการจดลำาดบความสำาคญในการพฒนาไมเหมอนกนอยางไรกดในการพดคยเพอกำาหนดและจดลำาดบเปาหมายซง มผลการสำารวจทนเดมเปนขอมลหลกทใชประกอบการตดสนใจแลวนนโรงเรยนอาจใชวธการแลกเปลยนประสบการณการทำางานทผานมาระหวางผปฏบตงานและผมสวนเกยวของ ไดแก ผบรหาร ครผสอน นกเรยน ผปกครอง ตวแทนจากชมชน เพอใหไดขอมลจากมมมองทหลากหลาย หลงจากทการสนทนาและแลกเปลยนความคดเหนเสรจสนแลว การลำาดบความสำาคญของเปาหมายและการวางกรอบระยะเวลาทเหมาะสมในแตละ เปาหมาย กยอมทำาไดงายดายมากขน ซงกรอบระยะเวลาในการดำาเนนการ

-นโยบายสงแวดลอมศกษาและโครงสราง การบรหารจดการ

-การจดกระบวนการเรยนร-ระบบการจดการทรพยากรและสงแวดลอม-การมสวนรวมและเครอขายสงแวดลอมศกษา

พนธกจ ๔ มต

- การบรหารจดการโรงเรยนทงระบบทมความ ตอเนอง

- การจดการเรยนรสการพฒนาทยงยน- การบรณาการส งแวดลอมทองถ น เข า ใน

หลกสตรและเชอมโยงถงความสมพนธกบ สงแวดลอมโลก

- การมส วนรวมจากทกฝ ายและรวมคดคนนวตกรรมการจดการสงแวดลอม

- ไมเพมภาระแตเสรมพลงการทำางานตามภารกจของโรงเรยน

คณลกษณะ ๕ ประการ

พลเมองทมความรบผดชอบตอสงคม ตอสงแวดลอม มความสามารถในการคดวเคราะห มองเหนความซบซอนของปญหาและความเชอมโยงกนของมตตางๆ ทงทางดานเศรษฐกจสงคมสงแวดลอมและวฒนธรรมแลวทสำาคญคอพรอมทจะลงมอปฏบตใหเกดผลเปลยนแปลงอยางไมลงเลชกชาทงในระดบทองถนประเทศและโลก

พลเมองเพอสงแวดลอม

73แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

แตละเปาหมายอาจแตกตางกนไปซงอาจจะใชเวลา๑ภาคการศกษาถง๑ปหรอมากกวานนกเปนได

ตอไปนเปนตวอยางประเดนคำาถามทชวยในการสนทนาและหาคำาตอบรวมกน

คำาถามหลกท ๑ : โรงเรยนของเราจะพฒนาใหเปนอโคสคลไดหรอไม อยางไร

คำาถามนเปนการประเมนศกยภาพการบรหารจดการโดยภาพรวมของโรงเรยน โดยอาศยคณลกษณะ ๕ ประการของอโคสคลเปนเกณฑพจารณา คำาตอบทไดอาจจะเปน “ทำาไดส เพราะทกอยางใน ๕ ขอนน เรากำาลงทำากน”แตสามารถตอบใหชดเจนไดหรอไมวาททำากนอยแลวนนทำาไดมากนอยเพยงใดและจะนำามาใชในอโคสคลไดอยางไร

คำาถามยอย :

๑.๑ คณลกษณะในขอใดของอโคสคลทโรงเรยนมพรอมแลวมอะไรบางและมในระดบใด

๑.๒ คณสมบตทมอยแลวนนเพยงพอทจะนำามาใชในการพฒนาใหโรงเรยนเปนอโคสคลไดหรอไมอยางไร

๑.๓ คณลกษณะในขอใดของอโคสคลทโรงเรยนยงไมมหรอยงไมพรอมมอะไรบางและอยในระดบใด

คำาถามหลกท ๒ : มนโยบาย โครงการ และกจกรรมอะไรบางทโรงเรยนทำากนอยแลว และสามารถนำามาดำาเนนการตอภายใตพนธกจ ๔ มตของอโคสคล

คำาถามนเปนการประเมนถงความสำาเรจและบทเรยนตางๆ ทเกดขนจากการบรหารจดการและการจดกระบวนการเรยนรของโรงเรยนทผานมา

74 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

ทงในโรงเรยนและนอกโรงเรยนโดยไมจำาเปนตองเปนเรองทเกยวกบสงแวดลอมเทานน ทงน ทกบทเรยนทโรงเรยนมประสบการณยอมมความหมายตอการมองทศทางการพฒนาโรงเรยนทงระบบสการเปน อโคสคลและชวยใหดำาเนนการไดอยางเหมาะสม

คำาตอบทไดจะทำาใหโรงเรยนมองเหน“ตนทน”ในการดำาเนนงานตาม พนธกจ๔มตทงทางตรงและทางออมวามอะไรบางทจะนำามาใชพฒนาตอ ยอดได มอะไรบางทควรปรบปรงและหลกเลยง ขณะเดยวกน กชวยใหเหน ศกยภาพของผมสวนเกยวของทกฝายและบทบาทหนาทในการปฏบตงานตามพนธกจแตละมต

คำาถามยอย :

๒.๑มอะไรบางทจะนำามาพฒนาตอยอดไดในอโคสคล

๒.๒มอะไรบางทควรปรบปรงแกไขและหลกเลยง

ทำาแลวนำามา พฒนาตอได ...........ฯลฯ

ทำาแลวนำามา พฒนาตอได ...........ฯลฯ

ทำาแลวนำามา พฒนาตอได ...........ฯลฯ

ทำาแลวนำามา พฒนาตอได ...........ฯลฯ

อโคสคล

นโยบายสงแวดลอมศกษาและโครงสรางการ บรหารจดการ

การจดกระบวน การเรยนร

ระบบจดการ ทรพยากรและสงแวดลอม

การมสวนรวมและ เครอขายสงแวดลอมศกษา

75แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

คำาถามหลกท ๓ : นกเรยนควรมคณสมบตใดบางทจะสามารถเตบโตเปนพลเมองเพอสงแวดลอมในอนาคต

อโคสคลมงหวงใหนกเรยนซงเปนกลมเปาหมายหลกไดเรยนรและเตบโตอยางตอเนอง เปนพลเมองเพอสงแวดลอมแมเมอจบการศกษาไปแลวกตาม ทมงานอโคสคลและผมสวนเกยวของจงจำาเปนตองมความเขาใจอยางชดเจนเกยวกบคณสมบตของพลเมองเพอสงแวดลอม ซงจะสงผลใหทกฝายในโรงเรยนมองเหนถงภาพความสำาเรจทจะเกดขนกบ ตวผเรยน การปลกฝงความเปนพลเมองเพอสงแวดลอมไมอาจเกดขนไดงายดงเชนการกดปมรโมทแตตองอาศยกระบวนการเรยนรหลากหลายรปแบบทเหมาะสมในแตละชวงชนตลอดจนการสรางความตระหนกถงศกยภาพในตวนกเรยนและเชอมนวาตนสามารถมสวนสรางความเปลยนแปลงสความยงยนได รวมถงการสรางความเปนพลเมองเพอสงแวดลอมใหกลายเปนคณสมบตทเกดขนโดยอตโนมตในวถชวตประจำาวน มใชเปนเพยงการปฏบตตามโครงการและกจกรรมทเกดขนเฉพาะในชวงทกำาลงเรยนเทานน

ดวยเหตน โรงเรยนอาจกำาหนดคณสมบตพลเมองเพอสงแวดลอมเพมเตมจากความหมายทใหไวในวสยทศนของอโคสคลได โดยพจารณาจากบรบทของชมชนทองถนและความตองการของผมสวนเกยวของ โดยเฉพาะจากนกเรยนเอง

เ มอตกลงรวมกนถงคณสมบตของพลเมองเพอสงแวดลอมแลว โรงเรยนควรจะวเคราะหในประเดนคำาถามยอยตอไปน เพอชวยใหเหนภาพชดขนวาโรงเรยนไดเขาใกลเปาหมายทตองการไปบางแลวหรอไมอยางไร

คำาถามยอย :

๓.๑ มคณสมบตใดท โรงเรยนสามารถทำาใหเกดขนไดแลวใน ตวนกเรยน

76 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

๓.๒ มคณสมบตใดอกบางทโรงเรยนจำาเปนจะตองเสรมหรอเพมเตมใหเกดขนแกนกเรยน

คำาถามหลกท ๔ : ผบรหาร คร และบคลากรในโรงเรยน ควรมการพฒนาในเรองใดบาง เพอบรรล เปาหมายการเปนอ โคสคลและ การสรางพลเมองเพอสงแวดลอม

เพอใหการพฒนาโรงเรยนสอโคสคลครอบคลมหลายมตทงดาน การบรหารจดการ การจดการเรยนร และการสรางการมสวนรวมทงในและ นอกโรงเรยนดงนนผบรหารครและบคลากรทเกยวของในโรงเรยนกตอง พฒนาตนเองเพอใหสามารถมสวนในการสรางสรรคอโคสคลไดอยางมประสทธภาพ นอกจากนแลว ยงตองเรมลงมอปฏบตเองดวยเพอเปนตวอยางทดแกนกเรยน

คำาถามยอย :

๔.๑ทผานมาผบรหารครและบคลากรไดรบการฝกอบรมในดาน ใดมาบางแลว ๔.๒ผบรหารครและบคลากรมความตองการพฒนาตนเองดานใด เพมเตมเพอทจะเปนประโยชนในการพฒนาโรงเรยนสอโคสคล

๒. วางแผนงาน

หลงจากทโรงเรยนสามารถลำาดบความสำาคญของเปาหมายไดชดเจนแลว ในขนตอนการวางแผน โรงเรยนไมจำาเปนตองวางแผนงานเพอดำาเนนการทกเปาหมายในคราวเดยวกนแตควรพจารณาจากศกยภาพของโรงเรยนวาสามารถดำาเนนการใหสมฤทธผลไดจรงในระดบใดกลาวคอ

• เปาหมายและแผนงานในภาพรวมของอโคสคล

ในกรณทโรงเรยนมนโยบายสนบสนนการพฒนาโรงเรยนสการเปนอโคสคลและมความพรอมในหลายๆดานควรใชกรอบพนธกจ๔มตมากำาหนด เปนเปาหมายและแผนงานของแตละพนธกจ

77แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

หลงจากนนเมอโรงเรยนมการดำาเนนการไดผลในระยะหนงแลวหากเหนวาสามารถขยายแนวทางของอโคสคลเขาสงานดานอนๆ ตามกรอบแผน งานของโรงเรยนได โดยไมจำาเปนตองใชพนธกจ ๔ มตเปนกรอบในการพฒนา กสามารถทำาไดโดยมแตแผนงานของโรงเรยนทมกรอบแนวคดและ แนวทางของอโคสคลหลอมรวมอยในแผนงานโรงเรยนเพยงแผนเดยว ซงหากการพฒนามาถงจดน นนหมายถงโรงเรยนไดเปนอโคสคลทงระบบแลวนนเอง

• เปาหมายและแผนงานในระดบทเปนกจกรรมหรอโครงการ

กรณทโรงเรยนยงขาดความพรอมหลายๆดานกสามารถเรมตนจากพนธกจดานใดดานหนงกอนได เชนเรมตนทพนธกจดานการจดกระบวนการเรยนรกอนเปนอนดบแรก เนองดวยครสามารถดำาเนนการไดทนทในกลมสาระการเรยนรทรบผดชอบ แลวจงคอยขยายการดำาเนนงานไปยงพนธกจอนๆในปตอๆไป นอกจากนแลว อาจจะดำาเนนการในรปแบบทอโคสคลเปนโครงการพเศษมเปาหมายแผนงานและกจกรรมเฉพาะโดยระบกจกรรมดงกลาวไวทงในแผนงานปกตของโรงเรยนและแผนงานอโคสคลเชนธนาคารขยะอยในแผนงานอโคสคลดานระบบการจดการทรพยากรฯและอยในแผนงานปกตของโรงเรยนดานการจดการสถานทและสงแวดลอมเปนตน

วธนจะทำาใหโรงเรยนสามารถตดตามและมองเหนภาพรวมของการดำาเนนงานรวมถงผลการดำาเนนงานตามแนวทางอโคสคลไดงายขนในปตอๆมาจงคอยๆลดบทบาทในฐานะโครงการพเศษลง เมอสามารถเชอมโยง กจกรรมของโครงการพเศษดงกลาวกบพนธกจในมตอนๆ ขณะเดยวกนกเพมเปาหมายและวธดำาเนนการในพนธกจอนๆใหมากขนดวยจนกระทงโรงเรยนเปนอโคสคลในทสด

78 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

การบรณาการ “การพฒนาทยงยน” ในหลกสตรสถานศกษา

การบรณาการแนวคดการศกษาเพอพฒนาทยงยนเขาในหลกสตรสถานศกษานน ควรเนนการเรยนรทพฒนาผเรยนใหมทกษะคานยม และมมมองทสามารถสรางความยงยนแกทองถนของตนเองรวมถงประเทศและโลกดวยซงมองคประกอบ๕ประการสำาคญทควรคำานงถงในการบรณาการเขาในการจดการเรยนรตามความเหมาะสมแกผเรยนในระดบชนเรยนตางๆ(หรอชวงชนเรยน)ไดแก

๑. ความร (Knowledge) มความรความเขาใจในความสมพนธและดลยภาพของสามเสาหลกแหงการพฒนาทยงยน อนไดแกเศรษฐกจสงคมและสงแวดลอมและสามารถเชอมโยงกบบรบททางวฒนธรรมของทองถนและสงคมของผเรยนไดดวย

๒. ประเดนปญหา (Issues)ความเขาใจในประเดนปญหาทเปนภยคกคามตอความยงยนของสงคมและโลกเปนหวใจสำาคญของการศกษาเพอการพฒนาทยงยนโดยในการเลอกประเดนศกษาเรยนรควรมความสมพนธกบประเดนทเกดขนในทองถน

๓. ทกษะ (Skills) ผเรยนควรมทกษะทสามารถเรยนรไดอยางตอเนองแมจะจบการศกษาไปแลวมทกษะทจำาเปน อนจะนำาไปสการดำารงชพอยางยงยน(SustainableLivelihood)โดยเฉพาะการใชชวตประจำาวนอยางยงยนทกษะดงกลาวนยอมมความแตกตางตามปจจยสภาพแวดลอมและบรบทในทองถนของผเรยน

๔. มมมอง (Perspectives) การพจารณาประเดนปญหาของโลกและทองถนควรคำานงถงมมมองจากหลายๆฝาย การทำาความ เขาใจมมมองและทรรศนะทแตกตางจากตนเองจะนำาไปสความเขาใจอนดตอกนทงภายในประเทศและระหวางประเทศ ซงจะชวยสรางบรรยากาศของความรวมมอเพอการพฒนาทยงยนใหเกดขนได

79แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

๕. คานยม (Values) การมความเขาใจตนเองวามคานยมอะไรบางจะมสวนสำาคญททำาใหเขาใจคานยมของผอนและสงคมอนๆทม คานยมทแตกตางจากทองถนของตน การเรยนรเรองคานยมควรครอบคลมถงคานยมของสงคมรอบๆ สถานศกษา และหากมโอกาสก ควรเรยนรคานยมจากสมาชกของชมชนทองถนโดยตรง การเรยนรอาจขยายวงกวางถงคานยมของชนพนเมองศาสนาตางๆและคนตางวฒธรรม เปนตน ตลอดจนคานยมใหมๆทมาจากความสำาเรจของการสรางความยงยนในชมชนจนกลายเปนคานยมของทองถนนน

ดวยเหตน กระบวนการเรยนรเพอนำาไปสสงคมทมการพฒนาทยงยนจงจำาเปนตองมความตอเนองตลอดชวต โดยมโรงเรยนเปนจดเรมตนทสำาคญในการวางรากฐานใหแกผเรยนเตบโตอยางมความสามารถในการพฒนาคณภาพชวตทสอดคลองกบแนวทางการพฒนาทยงยนไดอยางตอเนองตลอดไป ทงนรวมถงการศกษานอกระบบโรงเรยนและการศกษาตามอธยาศยกมบทบาทสำาคญทำานองเดยวกนดวยเชนกนทม�: Education for Sustainable Development Toolkit, UNESCO, 2006

สำาหรบในขนตอนการวางแผนงานนนโรงเรยนควรจดทำาตารางแผนงานทระบชดเจนถงเปาหมายวธดำาเนนการหรอกจกรรมระยะเวลา ตวชวดความสำาเรจและผรบผดชอบเพอใหการดำาเนนงานและตดตามผล เปนไปอยางมประสทธภาพ โดยอาจประยกตใชตวอยางตารางแผนงานพฒนาโรงเรยนสอโคสคล

80 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

ตวอย

าง :

แผนง

านพฒ

นาโร

งเรย

นสอโ

คสคล

ชอโร

งเรย

น ...

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

....

......

....

....

พนธ

ะกจท

.....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

.....

....

.....

...

เปาห

มายแ

ละวธ

ดาเน

นการ

ปการ

ศกษา

.....

...

ปการ

ศกษา

.....

.....

ตวชว

ดควา

มสาเ

รจ

ผรบผ

ดชอบ

ภา

คเร

ยน

๑

ภาค

เรยน

๒

ปด ภาค

เรยน

ภาค

เรยน

๑

ภาค

เรยน

๒

ปด ภาค

เรยน

เปาห

มาย

๑.

วธดา

เนนก

าร :

๑.๑

๑.๒

๑.๓

๑.๔

เปาห

มาย

๒.

วธดา

เนนก

าร :

๒.๑

๒.๒

๒.๓

๒.๔

๒.๕

ฯลฯ

ตวอย

าง : แ

ผนงา

นพฒ

นาโร

งเรย

นสอโ

คสคล

ชอโร

งเรย

น ...

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

.

พนธ

ะกจท

....

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

......

.

81แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

82 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

“บางครงออกไปกเจอเรองมากมายทครไมร เชนตนไหลของสตรอเบอรร นกเรยนเราร กใหเขาเปนคร เขากภมใจ บางทกถามชาวบานในชมชน เกดกระบวนการแลกเปลยนเรยนรระหวางครนกเรยนและชาวบาน และถาเกดความลมเหลว เรากนำามาพดคยกนเอาความลมเหลวมาเปนคร”

คณะครโรงเรยนแมจนวทยาคมอำาเภอแมจนจงหวดเชยงราย,๒๕๕๔

83แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

บทท ๖การใชกระบวนการ PDCA

ผบรหาร คร บคลากรฝายตางๆ โดยสวนใหญมความรและเคยนำากระบวนการ PDCA มาใชประโยชนกนอยแลว ทงในดานการพฒนางาน บรหารจดการ การวางแผนการจดการเรยนร และการทำาวจยในชนเรยนในขณะทนกเรยนเองกมประสบการณในการใชกระบวนการPDCAเมอทำา โครงงานตางๆดวยเชนกน การดำาเนนงานเพอพฒนาโรงเรยนสอโคสคลจงควรนำากระบวนการPDCAมาประยกตใชซงจะชวยใหการดำาเนนการเปนไปอยางมระบบและความเขาใจตรงกนในเครองมอทใชในการบรหารงาน

กระบวนการPDCAหรอ“วงจรพฒนาคณภาพงาน”ประกอบดวย๔ขนตอนคอ

P = Plan คอการวางแผนปฏบตงานจากเปาหมายและวตถประสงคทไดกำาหนดขน

D = Do คอการปฏบตตามขนตอนในแผนงานทไดเขยนไวอยางเปนระบบและมความตอเนอง

C = Check คอการตรวจสอบผลการดำาเนนงานในแตละขนตอนของแผนงานวามปญหาอะไรเกดขนจำาเปนตองเปลยนแปลงแกไขแผนงานในขนตอนใดบาง

A = Act คอ การดำาเนนการใหเหมาะสมขนตอนนเปนการนำาเอา ผลจากขนการตรวจสอบ(C-Check)มาดำาเนนการใหเหมาะสม ตอไป ซงอาจจะเปนการปรบปรงแกไขสวนทมปญหา หรอถาไมมปญหาใดๆกยอมรบแนวทางการปฏบตตามแผนงานทไดผลสำาเรจเพอนำาไปใชในการทำางานครงตอไป

84 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

กระบวนการPDCAจงเรมตนจากการวางแผนปฏบตงานหลงจากไดแผนแลวกนำาไปปฏบตโดยในระหวางปฏบตกมการดำาเนนการตรวจสอบเมอพบปญหากแกไขหรอปรบปรงซงในการแกไขหรอปรบปรงกจะเรมจากการวางแผนปฏบตงานกอนดำาเนนการเชนนเปนวฏจกรตอเนองกนไป

การใชกระบวนการPCDAอาจแบงไดเปน๒ลกษณะตามการใชงาน คอPDCAเพอการบรหารจดการและPDCAเพอการจดการเรยนรดงตาราง

PDCA เพอการบรหารจดการ PDCA เพอการจดการเรยนร

Plan วางแผนงาน : โดยมกระบวนการตงแต

•การสำารวจทนเดม•การกำาหนดและจดลำาดบความสำาคญของเปาหมาย

•การกำาหนดวธดำาเนนการในรายละเอยดตามหวขอในตารางแผนงาน

วางแผนการสอน :•วเคราะหภมหลงผลการเรยนรของนกเรยน

•วเคราะหภมหลงกระบวนการเรยนรทใชไดอยางเหมาะสมและทมปญหา

•กำาหนดเปาหมายหรอจดประสงคการเรยนรของกลมสาระการเรยนรเพออโคสคล

•กำาหนดและลำาดบเนอหารวมทงเทคนคและกระบวนการการเรยนรตลอดทงปการศกษา

Do ปฏบต : ดำาเนนการตามแผนงานท วางไว

ปฏบตการสอน : ดำาเนนการจดการเรยนรตามแผนการสอนใหสอดคลองกบจดประสงคทวางไว

85แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

PDCA เพอการบรหารจดการ PDCA เพอการจดการเรยนร

Check ตรวจสอบ :•ตรวจสอบและตดตามผลการดำาเนนงานหรอกจกรรมวาเปนไปตามแผนงานหรอไม

•มปญหาในขนตอนใดหรอไม

•จำาเปนตองปรบปรงแกไขในขนตอนใดบาง

ตรวจสอบ :•ตรวจสอบผลการเรยนรในแตละคาบวาผเรยนผานตามเกณฑทกำาหนดไว หรอไม

•ตรวจสอบการจดการเรยนรวาควรปรบปรงแกไขในขนตอนใดบางหรอไม

Act ดำาเนนการใหเหมาะสม :•นำาผลจากขนตอนการตรวจสอบมาพจารณาปรบปรงหรอแกไขเพอใหบรรลเปาหมายทตงไวไดดยงขน

•หากไมมปญหากใชเปนมาตรฐานในการดำาเนนการครงตอไป

ดำาเนนการใหเหมาะสม :•นำาขอมลจากขนการตรวจสอบมาพจารณาปรบปรงแนวทางการสอนและหาแนวทางอนๆเพมเตมทเหมาะสม

•พฒนาการจดกระบวนการเรยนรทดแลวใหดยงขน ไปอก

กระบวนการPDCAเพอการบรหารจดการขางตนสามารถนำาไป ปรบใชในการดำาเนนงานตามพนธกจตางๆของอโคสคลไดแกนโยบาย สงแวดลอมศกษาและโครงสรางการบรหารจดการระบบการจดการทรพยากรและสงแวดลอมและการมสวนรวมและเครอขายสงแวดลอมศกษาสวนกระบวนการ PDCA เพอการจดการเรยนร เหมาะสมทจะนำาไปใชในพนธกจวาดวยการจดกระบวนการเรยนร

86 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

กญแจไขความสำาเรจในการพฒนาโรงเรยนสอโคสคล

เมอโรงเรยนตดสนใจวาจะเดนบนเสนทางการพฒนาโรงเรยนสการเปนอโคสคลแลว มปจจยความสำาเรจทควรใสใจนบแตเรมตนดงน

๑. ความร ความเขาใจ และความตงใจจรงของผบรหาร รวมทงมความตอเนองของนโยบาย คณสมบตของผบรหารทเปดกวาง มวสยทศน มความรความเขาใจแนวคดการพฒนาโรงเรยนทงระบบและแนวคดสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยนถอเปนปจจยทม ความสำาคญอยางมากตอการสนบสนนและขบเคลอนอโคสคลใหดำาเนนไปขางหนาอยางมทศทาง โดยเปนสวนสำาคญมากกวาการกำาหนดนโยบายและโครงสรางการบรหารจดการเพยงอยางเดยว

๒. ความร ความเขาใจ และทกษะของคร ครมสวนสำาคญทจะทำาใหการบรหารจดการและการจดการเรยนรตามแนวทางอโคสคลเปนจรงได ครจงจำาเปนตองมความรความเขาใจในสาระสำาคญ และมทกษะการจดการเรยนรดานสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยนตลอดจนมความตอเนองในการจดกจกรรมการเรยนร ดงนนโรงเรยนจงควรสงเสรมการเรยนรและการพฒนาทกษะใหแกครในรปแบบทหลากหลายอยางเพยงพอและตอเนอง

๓. การคดว เคราะหและพฒนางานอยางเปนระบบและ สรางสรรคบคลากรทกระดบของโรงเรยนตองมความกลาทจะคดและ สรางสรรคแนวทางใหมๆทผานการคดวเคราะหแลววานาจะเกดผลสำาเรจ ในบรบทและขอจำากดทมอยนอกจากนควรสนบสนนใหนกเรยนมสวน รวมคดรวมตดสนใจในกระบวนการพฒนางานอโคสคลใหมากทสด

๔. การสรางการมสวนรวมและการเรยนรรวมกนอยางแทจรงระหวางโรงเรยนกบชมชน การมสวนรวมของผปกครองและชมชนมความสำาคญอยางยงในการพฒนากระบวนการเรยนรของนกเรยน

87แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

ความสมพนธระหวางโรงเรยนและชมชนม ๒ ลกษณะทสำาคญ ไดแก๑)การเขาไปศกษาสถานการณตางๆของชมชนแลวเปนสวนหนงใน การแกปญหาใหแกชมชน โดยการจดการเรยนรของโรงเรยนและชมชนรวมกน และ ๒) คอการขอความชวยเหลอจากชมชนในสงทโรงเรยนขาดแคลนทงในดานงบประมาณวสดอปกรณอาคารสถานท รวมถงองคความร อนไดแก ความเชยวชาญทางอาชพ ทกษะและ ภมปญญาดานตางๆ ของสมาชกในชมชน เปนตน ทงสองสวนน สามารถทำาไปพรอมๆกนไดและหากมการจดกระบวนการเรยนรทเปน ระบบและมความจรงใจตอกนทจะรวมกนทำางานกจะเกดประโยชนแกทกฝาย หลายชมชนมความรสกทดทโรงเรยนไดเขามาเปนสวนหนงในการพฒนาชมชนทองถนและรสกถงคณคาความสำาคญของตนเองทได มโอกาสชวยโรงเรยนในหลายๆ ดาน โดยเฉพาะอยางยงการชวยเหลอดานองคความรและภมปญญาทองถนในแขนงตางๆ สงเหลานเปนจดเรมตนทสำาคญทจะทำาใหโรงเรยนมศกยภาพมากขนในการพฒนาอโคสคลเพอประโยชนแกทองถนของตนอยางยงยนนนเอง

88 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

“เมอเดกไปพดคยกบพระ นกพฒนา ปราชญชมชน เขาไดซมซบมากในลกษณะความประทบใจ ความเอออาทรของคน และผลสำาเรจทเกดจากการรวมแรงรวมใจเพอประโยชนสวนรวม ดงเชนชาวบานรอบเขาชอนเดอทถกสมปทานทำาหนปน เขารวมมอกนตอสรอฟนประวตศาสตรของชมชน ชใหเหนคณคาทางประวตศาสตรของพนท จนกระทงรฐตองยกเลกสมปทานชาวบานกลมนไดมาจดการเรยนรใหเดก การจดการเรยนรของโรงเรยนสำาเรจไดเพราะมชมชนและหนวยงานในพนทสนบสนน”

ครสวรรณพรหมประสทธโรงเรยนตาคลประชาสรรคอำาเภอตาคลจงหวดนครสวรรค,๒๕๕๔

89แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

บทท ๗การประเมนผล

บคลากรในแวดวงการศกษาไมวาจะเปนผบรหาร ครผสอน และนกเรยนตางคนเคยกบคำาวาการประเมนผลเปนอยางดทงในฐานะผประเมนและผถกประเมน ดวยรปแบบวธการทแตกตางกนไป ทงทเปนทางการและไมเปนทางการ เพอใหไดบทสรปทเปนประโยชนตอการพฒนาตนเอง และพฒนางานทรบผดชอบใหมประสทธภาพและประสทธผลมากขน

สำาหรบอโคสคลแลว“การประเมนผล”หมายถงการตรวจสอบความ กาวหนาและความสำาเรจของแผนงาน โครงการ และกจกรรม วาประสบ ผลสำาเรจมากนอยเพยงใดโดยอาจเปรยบเทยบกบเปาหมายทไดกำาหนดไวหรอ เปรยบเทยบกบเกณฑตวชวดความสำาเรจทกำาหนดขนในขนตอนการวาง แผนงาน ตลอดจนเปรยบเทยบกบเกณฑมาตรฐานทกำาหนดขนจากองคกรภายนอกโดยผลการประเมนทไดนสามารถนำามาใชปรบปรงการทำางานในระหวางดำาเนนงานและนำาไปใชประโยชนในการวางแผนงานระยะตอไป เพอใหเกดการพฒนาทยงยนทงในโรงเรยนครอบครวและทองถน

90 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

ความสำาคญของการประเมนผล

หากการดำาเนนกจกรรมใดๆ ไปแลวไมมการประเมนผล กเหมอนกบเปนการทำาไปเรอยๆโดยไมรวาสงททำาไปนนประสบผลสำาเรจหรอไมอยางไรในทางกลบกน การประเมนผลไมเพยงแตทำาใหทราบถงผลสำาเรจของการทำางาน แตยงชวยใหเขาใจสถานการณ ปญหา และความตองการทแทจรง รวมถงไดขอมลตางๆทสามารถนำาไปใชประโยชนในการพฒนางานทงกอนการดำาเนนงานระหวางการดำาเนนงานและหลงดำาเนนงานกลาวคอ

• กอนการดำาเนนงาน ทำาใหสามารถวางแผนงานไดตรงตามนโยบายและเปาหมายหรอปรบแผนงานใหมความเหมาะสมมากขน ซงจะชวยใหการดำาเนนงานตามแผนงานในอนาคตเปนไปอยางราบรน

• ระหวางการดำาเนนงาน ชวยในการพฒนาคณภาพการดำาเนนงานใหตรงจดรวมทงลดความสญเสยความสญเปลาหรอความเสยหายทอาจจะเกดขนจากการดำาเนนงาน คอถาประเมนแลววาโครงการมแนวโนมทจะไมไดผลกจะไดหาทางปรบแกหรอลมเลกไดทนโดยไมตองรอใหสนสดโครงการกอน

• หลงการดำาเนนงาน นอกจากทำาใหทราบผลสำาเรจของการดำาเนนงานทผานมาแลว ยงชวยในการปรบปรงยทธศาสตรของโครงการหรอการดำาเนนงานใหดยงขนในครงตอไป

ทงน ขอมลทไดจากการประเมนผลมทงขอมลเชงคณภาพ เชน สงใดทยงตองปรบปรงแกไขสงใดทตองใหความสำาคญเปนพเศษเปนตนและขอมลเชงปรมาณเชนปรมาณการใชทรพยากรทเพมขนหรอลดลงจำานวนกลมเปาหมายทรวมกจกรรม ระดบความพงพอใจของผทเขารวมกจกรรมเปนตน ซงขอมลเหลานลวนแลวแตมความสำาคญตอการตดสนใจตางๆ ในการพฒนางานทงสน

การประเมนผลจงมความสำาคญอยางมากตอการดำาเนนงานอโคสคลเพราะเปนขนตอนทชวยสนบสนนใหการพฒนาโรงเรยนสามารถกาวไป

91แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

ขางหนาไดอยางมนคงในแตละชวงเวลาของการดำาเนนการ จนประสบความสำาเรจตามเปาหมายทตงไวในทสด

แนวทางการประเมนผล

รปแบบของการประเมนผลนนมหลากหลายทงกระบวนการขนตอนเทคนคและวธการอกทงมการปรบเปลยนและพฒนาอยตลอดเวลาทงโดยนกวชาการประเมนผล หรอแมแตผทนำาวธการนนๆมาใชประเมนผลเอง กสามารถปรบเปลยนใหเหมาะสมกบงานของตนได ขนกบผประเมนวาจะเลอกใชรปแบบและวธการใดเพอใหไดขอมลทงเชงคณภาพและเชงปรมาณทมความเทยงตรงและเชอถอไดมากพอทจะนำาไปวเคราะหและสรปผลวาสงททำานนบรรลเปาหมายทวางไวหรอไมอยางไร

โดยปกตของระบบโรงเรยน บคลากรในโรงเรยนมเครองมอและใชรปแบบการประเมนผลทเหนวาเหมาะสมกบตนเองอยแลวเชน

• ผบรหารมระบบการตดตามประเมนผลการปฏบตงานตามนโยบายแผนงานและโครงการตางๆในรปของการประชมการรบฟงรายงานและการนเทศตดตามงาน

• ครผสอนมระบบการประเมนผลการจดการเรยนรและการวดผลการเรยนรของผเรยนในรปแบบของการสงเกตพฤตกรรม การสอบและการประเมนผลงานของนกเรยน

• นกเรยนมระบบการประเมนผลงานของตนเองแบบกลมและระหวางกลม

รปแบบการประเมนผลทยกตวอยางมาขางตนนน โดยมากมกนำามา ใชตดสนผลการปฏบตงานและการพจารณาความดความชอบของครผสอน

92 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

และผปฏบตงาน รวมทงวดผลสมฤทธในการเรยนรของนกเรยนตามหลกสตรแตสำาหรบการดำาเนนงานอโคสคล ควรเนนการนำาผลประเมนมาพฒนาตนเองและพฒนางาน โดยผปฏบตเปนผประเมนตนเอง และเปดโอกาสใหทกฝายทมสวนรวมและเกยวของในการปฏบตงานเปนผประเมน

ดวยแนวคดการประเมนผลทเนนใหเกดการพฒนาตนเองและพฒนางานมากกวาการวดผลสมฤทธดงนนจงมเงอนไขบางประการทควรคำานงถงไดแก

๑)การประเมนผลตองไมทำาใหรสกเครยดหรอรสกวาเปนภาระตลอดจนมวธการทางเอกสารทยงยากซบซอน เพราะโรงเรยนมภาระเหลานอยมากพอแลวในขณะเดยวกนการประเมนผลควรเปนไปในลกษณะใหกำาลงใจและสรางพลงบวก

๒)การประเมนผลไมใชการจองจบผดแตชวยใหรวาการดำาเนนงานอย ณ จดใดบนเสนทางการพฒนา เพอทจะสามารถดำาเนนงานตอไดอยางถกทศทางรวมถงแกจดบกพรองเตมเตมสวนทขาด

๓)การประเมนผลไมใชการแขงขนกบโรงเรยนอนหรอเปรยบเทยบกบโรงเรยนอนเพราะบรบทและศกยภาพของแตละโรงเรยนยอมแตกตางกน การประเมนผลจงเปนเครองมอทชวยทำาใหโรงเรยนไดเปนอโคสคลในแบบทตนเองควรจะเปนเปนตวชวยใหโรงเรยนสามารถพฒนาศกยภาพจากฐานทตนเองมอยอยางมเหตมผลมากกวาจะเลยนแบบโรงเรยนอน

นอกจากเงอนไขทงสามประการทควรคำานงถงกอนการประเมนตองกำาหนดวตถประสงคหรอเปาหมายในการประเมนใหชดเจนวาจะประเมนในดานใดบางซงอาจตองประเมนครอบคลมทงปจจยนำาเขากระบวนการทใช ผลผลต และผลกระทบทเกดขนจากการดำาเนนกจกรรม สวนรปแบบการประเมนผลจะใชรปแบบใดหรอหลายรปแบบผสมผสานกนกได โดยมแนวทางการประเมนดงน

93แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

• การประเมนผลเพอพฒนางาน กลมคนทรบผดชอบเปนแกนหลกในการทำางานจะเปนผประเมน เพอใหรวาตนเองทำางานไดมากนอยเพยงใดเปนไปตามเปาหมายหรอไมยงขาดตกบกพรองหรอตองเสรมเพมเตมสวนใด เพอใหบรรลวตถประสงคและ เปาหมายทวางเอาไว

• การประเมนผลแบบมสวนรวมทกภาคสวนทงในโรงเรยนไดแกผบรหารครนกเรยนและนอกโรงเรยนไดแกผปกครองชมชนทเกยวของ ภาคสวนเหลานควรมบทบาทในการประเมนผลรวมกน มโอกาสในการแลกเปลยนเรยนรขอบกพรองและผลสำาเรจของกนและกนเพอทจะแสวงหาศกยภาพรวมกนในการพฒนาไปสเปาหมาย

• การประเมนผลจากคนนอก การประเมนตนเองอาจจะเขาขางตนเองไดหรอมองในกรอบของตนเองมากจนเกนไป จงควร

ประเมนผล จากคนนอก

ประเมนผล เพอพฒนางาน

การประเมนผลแบบมสวนรวม

94 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

ใหบคคลภายนอกมาชวยประเมนดวย โดยอาจจะเปนผทม ความรความถนดเฉพาะดานมาประเมนเปนเรองๆ หรอประเมนในภาพรวมอยางเชอมโยงสมพนธกน รวมถงโรงเรยนทอยในเครอขายอโคสคลมาชวยกนสะทอนชวยกนชมชวยกนชแนะตตง และแลกเปลยนกนกจะเปนประโยชนแกทกฝาย

ชวงเวลาในการประเมนผล

โดยทวไปการประเมนผลโครงการและกจกรรมตางๆนยมทำาการประเมนผลใน ๓ ชวงเวลา คอ การประเมนความพรอมกอนการดำาเนนงาน การประเมนผลระหวางการดำาเนนงานและการประเมนผลเมอสนสด การดำาเนนงานตามแผนงาน ซงกรอบเวลาดงกลาวกสามารถนำามาประยกตใชกบอโคสคลไดเชนกน

ชวงท ๑ : การประเมนความพรอมกอนการดำาเนนการ (Preliminary Evaluation)

เปนการศกษาวเคราะหและประเมนความพรอมกอนการดำาเนนการซงกคอขนตอนการสำารวจทนเดมและสภาพพนฐานดานสงแวดลอมของโรงเรยนกอนทจะกำาหนดเปาหมายและการวางแผนงานพฒนาโรงเรยนสอโคสคลนนเอง(อ�นร�ยละเอยดเพมเตมใน บทท ๔ ก�รเตรยมคว�มพรอม)

การประเมนความพรอม: สำารวจทนเดมดาน

สงแวดลอม

การประเมนผลเมอ สนสดการดำาเนนงาน

ตามแผนงาน

การประเมนผลระหวาง การดำาเนนงาน

95แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

ชวงท ๒ : การประเมนผลระหวางการดำาเนนงาน (Formative Evaluation)

เมอโรงเรยนเรมดำาเนนการตามแผนงานแลว ควรมการประเมนผล ระหวางทกำาลงดำาเนนงาน ซงเปนการประเมนผลเพอการปรบปรงการทำางานและกระบวนการบรหารจดการหลงจากทไดดำาเนนงานมาสกระยะหนง โดยอาจจะตองปรบแผนงานใหเหมาะสมกบสถานการณหรอสงทมากระทบตอภาพรวมของโครงการนอกจากนแลวยงเปนการตรวจสอบความกาวหนาของการดำาเนนงานหรอโครงการวาไดผลดหรอไม เพยงใด ซงเรยกการประเมนผลในระยะนอยางเฉพาะเจาะจงวาProgressEvaluationหรอ“การประเมนความกาวหนา”

การประเมนผลระหวางดำาเนนงานเปนการประเมนโดยผปฏบตงานและผเกยวของวาไดดำาเนนการตามบทบาทหนาททแตละคนรบผดชอบไปไดมากนอยเพยงใด ควรปรบปรงและพฒนาในดานใดบาง อยางไร เพอใหสามารถบรรลเปาหมายทวางไว

สวนใหญโรงเรยนมกจะประเมนผลการปฏบตงานระหวางดำาเนนการนในลกษณะของการนเทศตดตามผลโดยบคลากรระดบบรหารหวหนางาน หรอครผสอน แตการประเมนระหวางดำาเนนการอโคสคลนนเนนใหผปฏบตงานและผทเกยวของทกฝายมสวนรวมในการประเมน ทงทเปนบคลากรในโรงเรยน(ผบรหารครผสอนนกเรยนบคลากรฯลฯ)ตลอดจนผปกครองและผแทนชมชน เพอนำาผลทไดจากการประเมนมาปรบปรงและพฒนางานใหบรรลเปาหมายทไดวางไว การทผประเมนมความแตกตางกนในฐานของความรความเขาใจเกยวกบกระบวนการประเมนผล จงไมจำาเปนตองใชวธการและเครองมอทมความซบซอนมาก แตควรแบงการประเมนออกเปนระยะๆ อยางตอเนอง เชน เมอสนสดแตละภาคเรยน หรอทกๆ ๖เดอน ทงนเพอใหเหนถงความเคลอนไหวของขอมล หรอผลจากตวชวดความกาวหนาของการดำาเนนงานหรอโครงการ ซงสามารถนำามาวเคราะหและตดสนใจวาจะดำาเนนงานในระยะตอไปอยางไร

หากการประเมนเพอเตรยมความพรอมกอนดำาเนนการอโคสคลคอการขดเสนแสดงจดเรมตนในการดำาเนนงาน การประเมนระหวางดำาเนนการ

96 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

กคอการหยดพกเพอทบทวนตนเองวาขณะนโรงเรยนไดดำาเนนการตามพนธกจทง๔มตไปถงระดบใดและควรจะพฒนาตอไปอยางไร

การประเมนตนเองในขนตอนนนบวามความสำาคญอยางมากแตเมอ ผประเมนและผรบการประเมนเปนบคคลคนเดยวกนความซอสตยตอตนเองและการยอมรบตนเองจงเปนตวแปรทจะทำาใหผลการประเมนทไดใกลเคยงความเปนจรงหรอไมเพยงใด

ขณะเดยวกนการประเมนโดยผอนทเกยวของกบการดำาเนนงานกจะ ทำาใหผปฏบตงานมองเหนตนเองในแงมมอนๆ ซงชวยใหไดคำาตอบและทศทางในการพฒนาตนเองและพฒนางานทชดเจนยงขน

ตอไปนเปนตวอยางคำาถามทอาจนำาไปใชในการประเมนผลระหวางการดำาเนนงานอโคสคลไดเชน

• การดำาเนนงานตามแผนงานในหนาทความรบผดชอบของตนเปนอยางไรบาง

• ระดบความพงพอใจตอผลทเกดขนจากการทำาตามบทบาทหนาทนนๆมมากนอยเพยงใดเพราะเหตใด

• ควรปรบปรงและพฒนางานทรบผดชอบอยในระยะตอไปอยางไรจงจะสงผลสำาเรจตามเปาหมายทวางไว

ชวงท ๓ : การประเมนผลเมอสนสดการดำาเนนงานตามแผนงาน (Summative Evaluation)

การประเมนผลสรปโดยรวมหลงสนสดการดำาเนนงานแลวอาจเรยก วาการประเมนผลผลตกได การประเมนผลในระยะนกเพอใหทราบผลวาได บรรลเปาหมายตามทตงไวหรอไม มปญหาหรออปสรรคใดทตองแกไขปรบปรง โดยขอมลเหลานจะชวยในการตดสนใจวาควรดำาเนนการในครงตอไปอยางไรจงจะเหมาะสมมากยงขนกวาทผานมา

โรงเรยนสามารถประเมนผลหลงการดำาเนนงานเมอจบสนปการศกษาไดเชนเดยวกบระบบประเมนผลงานตามปกตของโรงเรยน การ

97แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

ประเมนผลเมอสนสดการดำาเนนงานตามแผนงานของอโคสคลควรใชตวชวดความสำาเรจตามทระบไวในการวเคราะหและประมวลผลการดำาเนนงาน ซงขอมลและบทเรยนทไดจากการประเมนผลถอวามประโยชนอยางยงตอการวางแผนงานในปตอๆไป

ทงน ความสำาเรจในการดำาเนนงานอโคสคลของโรงเรยนสามารถประเมนไดจากความสำาเรจในการพฒนาโรงเรยนใหมคณลกษณะ๕ประการและความสำาเรจในการจดกจกรรมการเรยนร ทงโดยครผสอนและผ ทเกยวของทงในและนอกโรงเรยนทครอบคลมและเชอมโยงกนตามพนธกจ ๔มตรวมถงความสำาเรจในการพฒนาผเรยนใหมความรความเขาใจทศนคตและทกษะทสามารถจดการปญหาสงแวดลอมทเกดขนในชวตประจำาวนและในทองถนอยางเทาทน

สำาหรบการบรณาการการประเมนผลอโคสคลเขากบระบบประเมนผลของโรงเรยน จะพบวาคณลกษณะ ๕ประการของอโคสคล และพนธกจ๔มตทงสองอยางนเปนสงทเกอกลในการดำาเนนงานของโรงเรยนทงนโรงเรยนมการดำาเนนงานเชนนโดยปกตอยแลว เพยงแตไมไดเนนชดเจนในดานการบรหารจดการและการจดการเรยนรเกยวกบสงแวดลอมศกษาและการพฒนาทยงยน

การประเมนผลอโคสคลจงสามารถดำาเนนการรวมไปกบระบบประเมนผลของโรงเรยนตามปกตทงในรปการประเมนผลการปฏบตงาน และการประเมนผลการเรยนร โดยการนำาขอมลและผลการดำาเนนงานมา วเคราะหตามกรอบแนวคดและแนวทางของอโคสคล ในขณะเดยวกนโรงเรยนกสามารถนำาผลการดำาเนนงานของอโคสคลมาวเคราะหและสรปผลตามกรอบของนโยบายและการบรหารจดการโรงเรยนดานตางๆไดเชนกนซงในระยะยาวแนวทางอโคสคลกจะผนวกเปนอนหนงอนเดยวกบการดำาเนนงานปกตของโรงเรยนไดอยางกลมกลน

98 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

บรรณานกรม

๑. หนงสอภาษาไทย

พระธรรมปฎก(ป.อ.ปยตโต).รงอรณของการศกษา เบกฟาแหงการพฒนาทยงยน. พมพครงท๒.

กรงเทพฯ:บรษทพมพสวยจำากด,๒๕๔๖.

สพตา เรงจต และยทธนา วรณปตกล. บนเสนทางสความยงยน บนทกประสบการณจากโรงเรยน

สงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน.กรงเทพฯ:โรงพมพสำานกงานพระพทธศาสนาแหง

ชาต,๒๕๕๔.

๒. หนงสอภาษาองกฤษ

Brenes,Abelardo, et al.Shaping the Education of Tomorrow: 2012 Report on the UN

Decade of Education for Sustainable Development, Abridged. Paris: UNESCO,

2012.

Commoner,Barry.The Closing Circle: Nature, Man, and Technology. NewYork:Knopf,

1971.

Crossley, David, and Graham Corbyn. Learn to Transform: developing a 21st century

approach to sustainable school transformation.London:ContinuumInternational

PublishingGroup,2010.

Delors,Jacques,etal.Learning: The Treasure Within. Paris:UNESCOEducationSector,

1996.

Edwards,AndresR.The Sustainability Revolution: portrait of a paradigm shift. Canada:

NewSocietyPublishers,2009.

Faure, Edgar, et al. Learning to be: The world of education today and tomorrow.

Seventhimpression.Paris:Unesco,1982.

99แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

Fein,John.Education for Sustainable Development Lens: A Policy and Practice Review

Tool.Paris:UNESCOEducationSector,2010.

Goodman,Percival,andPaulGoodman.Communitas: ways of livelihood and means of life.

NewYork:ColumbiaUniversityPress,1947.

Henderson,KandTilbury,D.Whole-School Approaches to Sustainability: An International

Review of Sustainable School Programs.Sydney:TheAustralianResearchInstitute

inEducationforSustainability(ARIES)forTheDepartmentoftheEnvironmentand

Heritage,AustralianGovernment,2004.

Hesselink,Frits,andJanCerovsky.Learning to Change the Future: A bird‘s-eye view of

the history of the IUCN Commission on Education and Communication.

Switzerland:IUCNCEC,2008.

Hesselink,Frits,PeterPaulvanKempen,andArjenWals.ESDebate International debate on

education for sustainable development. Switzerland:IUCN,2000.

McKeown, Rosalyn. Education for Sustainable Development Toolkit. U.K.: Waste

ManagementResearchandEducationInstitution,2002.

Milne,Chris,etal.Evaluation of Operational Effectiveness of The Australian Sustainable

Schools Initiative (Aussi).Australia:ARTDConsultants,2010.

Palmer,Joy.Environmental Education in the 21st Century: Theory, Practice, Progress and

Promise.NewYork:Routledge,1998.

Quarrie,Joyce. Earth Summit 1992.London:RegencyPress,1992.

Sinha, Savita, N.K. Jangira, and Supta Das. Environmental Education: Module for

Pre-Service Training of Social Science Teachers and Supevisors for Secondary

Schools. New Delhi: UNESCO-UNEP International Environmental Education Pro-

gramme,1985.

100 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

Swayze,Natalie,CaroleeBuckler,andAnneMacDiarmid.Guide for Sustainable Schools

in Manitoba. Canada: InternationalInstituteforSustainableDevelopment(IISD),

2010.

Tilbury,Daniella.Education for Sustainable Development: An Expert Review of Processes

and Learning. Paris:UNESCO,2011.

UnitedNationsEducational,ScientificandCulturalOrganization. Asia-Pacific Guidelines for

the Development of National ESD Indicators.UNESCO,2007.

UNESCO EducationSector. Framework for the UN DESD International Implementation

Scheme.Paris:UNESCO,2006.

UNESCOEducationforSustainableDevelopmentinActionLearning&TrainingToolsN°1.

Education for Sustainable Development Toolkit.Paris:UNESCO,2006.

๓. สออเลกทรอนกส

ADistinctiveStyle.Ernst Haeckel Dares us to Love Nature.[online].

http://www.adistinctivestyle.net/ernst-haeckel-ecology/

Boehnert,JodyJ. Transformative Learning & Sustainable Education. [online].

http://www.eco-labs.org/

Disinger,JohnF.Environmental Education’s Definitional Problem.[online].

http://www.cnr.uidaho.edu/css487/EE_Definitional_Problem.pdf

___________.Tensions in Environmental Education: Yesterday, Today, and Tomorrow.

[online].http://www.cnr.uidaho.edu/css487/Tensions_in_EE.pdf

FoundationforEnvironmentalEducation(FEE).Eco-Schools Programme.[online].

http://www.eco-schools.org/

BarrattHacking,E.WilliamScott,andElsaLee.Evidence of Impact of Sustainable Schools.

Bath, U.K.: University of Bath, Center for Research in Education and the

101แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

Environment.[online].

https://www.education.gov.uk/publications/standard/_arc_SOP/Page1/DCSF-

00344-2010

Stapp,WilliamB,atal.The Concept of Environmental Education. [online].

http://www.hiddencorner.us/html/PDFs/The_Concept_of_EE.pdf

UNConferenceontheHumanEnvironmentActionPlanfortheHumanEnvironment(1972).

Stockholm-Plan.txt.[online].

http://fds.oup.com/www.oup.co.uk/pdf/bt/cassese/cases/part3/ch17/1204.pdf

UNDocuments:Gatheringabodyofglobalagreements.Report of the World Commission

on Environment and Development: Our Common Future. [online].

http://www.un-documents.net/wced-ocf.htm

UnitedNations.Agenda 21.[online].http://www.un.org/esa/dsd/agenda21/

UnitedNationsEnvironmentProgramme.Stockholm 1972: Report of the United Nations

Conference on the Human Environment.[online].

http://www.unep.org/Documents.Multilingual/Default.asp?documentid=97

UNEP.Integrating Environment and Development: 1972–2002.[online].

http://www.unep.org/GEO/geo3/pdfs/Chapter1.pdf

UNESCO.The Belgrade Charter: A Framework for Environmental Education. [online].

http://unesdoc.unesco.org/images/0001/000177/017772eb.pdf

UNESCO. Intergovernmental Conference on Environmental Education, Tbilisi (USSR).

[online].http://www.gdrc.org/uem/ee/EE-Tbilisi_1977.pdf

United Nations A/RES/60/1. Resolution adopted by the General Assembly [without

reference to a Main Committee (A/60/L.1)] 60/1. 2005 World Summit Out come.

[online].http://unpan1.un.org/intradoc/groups/public/documents/un/unpan021752.pdf

102 แนวทางสรางสรรคโรงเรยนสงแวดลอมศกษาเพอการพฒนาทยงยน (Eco - school)

UnitedNations.Report of the World Summit on Sustainable Development Johannesburg,

South Africa, 26 August-4 September 2002. [online].

http://www.johannesburgsummit.org/html/documents/summit_docs/131302_

wssd_report_reissued.pdf

กรมสงเสรมคณภาพสงแวดลอม กระทรวงทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม ๔๙ พระราม ๖ ซอย ๓๐ แขวงสามเสนใน เขตพญาไท กรงเทพฯ ๑๐๔๐๐ http://www.deqp.go.th