Upload
others
View
14
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
demokratiuli auditi rusTavis municipalitetSi
Sesavali
saqarTvelos konkretul qalaqSi adgilobrivi TviTmmarTvelobis organos
funqcionirebisa da demokratiuli auditis sistemis daxasiaTeba
mniSvnelovan meTodologiur problemebTan aris dakavSirebuli. es
ganpirobebulia imiT, rom saqarTveloSi adgilobrivi TviTmmarTvelobis
sistema da misi dinamika metad bundovania, ris gamoc daxasiaTebasa da
aRweras saWiroebs.
winamdebare proeqtis farglebSi Sefasebis obieqti iyo adgilobrivi
mmarTvelobis organoebis sazogadoebasTan urTierTobis formebis
efeqturoba.
aRniSnuli sakiTxis Seswavla arasamTavrobo organizaciebis mier adrec
mimdinareobda. am mxriv aRsaniSnavia saqarTvelos gaeros asociaciisa da
rusTavis samoqalaqo ganaTlebis centris mier bolo wlebSi
ganxorcielebuli saqmianoba. aRniSnulma samuSaoebma saSualeba mogvca,
Segveqmna demokratiuli auditis procesebis ganviTarebis sruli suraTi da
gamogveyo ganviTarebis tendenciebi.
sakiTxis Seswavlis mizniT Cven mier Catarebul gamokiTxvaSi CarTulni
iyvnen adgilobrivi mmarTvelobis organoebis - meriisa da sakrebulos
(qalaqis sabWos), aseve masmediisa da arasamTavrobo organizaciebis
warmomadgenlebi. kvlevis pirvel etapze municipalitetis TanamSromlebs
daurigdaT kiTxvarebi. gamokiTxvis Sedegad miRebuli informaciis
Sesavsebad da dasazusteblad Catarda sakiTxze orientirebuli
interviuebi. SefasebisTvis gamoyenebuli iqna agreTve beWdviTi informacia -
gazeTebi, arasamTavrobo organizaciebis biuletenebi.
Sefasebis mizani iyo, warmoeCina adgilobrivi mmarTvelobis organoebSi
sazogadoebasTan urTierTobis da informaciis gamWvirvalobis kuTxiT
arsebuli mdgomareoba. miRebuli informaciis safuZvelze SemuSavda mTeli
rigi rekomendaciebi.
adgilobrivi mmarTvelobis organoebSi sazogadoebasTan urTierTobis
meqanizmebis efeqturobis da informaciis sajaroobis uzrunvelyofis
SefasebisaTvis gamoiyo Semdegi sferoebi:
arsebuli sistemis analizi: sakiTxis istoria, kanonmdebloba,
struqtura, yoveldRiuri saqmianobis formebi, ZiriTadi problemebi;
ekonomika: municipaluri qoneba, finansebi, biujeti;
yoveldRiuri praqtika: moxeleTa rekrutireba, gadawyvetilebis miRebis
procesi, moxeleTa momzadebis done, procedurebi;
interesTa jgufebi - steikholderebi: politikuri partiebi, masmedia,
arasamTavrobo organizaciebi;
2
marTvis procesSi sazogadoebis CarTulobis xarisxi:
warmomadgenlobiToba, gamWvirvaloba, angariSvaldebuleba, sazogadoebis
ganwyoba. sazogadoebis gaaqtiurebis precedenti.
1. arsebuli sistema
a. TviTmmarTvelobis sistemis formireba da sakanonmdeblo baza
saqarTveloSi mTeli istoriis manZilze adgilobrivi arCevnebi oTxjer
Catarda:
1919 wels - saqarTvelos demokratiuli respublikis (1918-1921)
arsebobis periodSi;
1991 wels – pirvelad saqarTvelos mier damoukideblobis aRdgenis
Semdeg;
1998 wels – saxelmwifo gadatrialebis, politikuri qaosisa da
TviTmmarTvelobis sferoSi arsebuli 6 wliani iuridiuli vakuumis Semdeg
1997 wels miRebuli "adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis
Sesaxeb" saqarTvelos organuli kanonis safuZvelze;
2002 wels, Secvlili kanonmdeblobis pirobebSi, rodesac Tavi iCina
sazogadoebis gaaqtiurebis procesma da im tendenciebma, ramac 2003 wlis
noemberSi qveyana usisxlo revoluciamde miiyvana.
1998-2001 wlebSi saqarTveloSi Camoyalibda sami tipis adgilobrivi
erTeulebi:
1. adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebi, romlebic Camoyalibda
raionis SemadgenlobaSi Semaval soflebSi, TemebSi, dabebsa da qalaqebSi
(e.w. pirveli done). aq proporciuli partiuli wesiT moxda
adgilobrivi warmomadgenlobiTi organos, sakrebulos, arCevnebi.
aRmasrulebeli xelisuflebis meTauris funqcias asrulebda
sakrebulos Tavmjdomare.
2. adgilobrivi mmarTvelobis organoebi, romlebic Camoyalibda raionebSi
(e.w. meore done). proporciuli partiuli wesiT moxda raionis
adgilobrivi mmarTvelobis warmomadgenlobiTi organobis arCevnebi.
raionis aRmasrulebeli organoebis xelmZRvaneli ki iniSneboda
saqarTvelos prezidentis mier.
3. im qalaqebSi, romlebic ar Sedian raionis SemadgenlobaSi (maTYSoris q.
rusTavi), xelisuflebis organoebi erTdroulad warmoadgendnen
TviTmmarTvelobis da mmarTvelobis organoebs (raionTan gaTanabrebuli
anu meore done). am tipis qalaqis warmomadgenlobiTi organoebis
arCevnebi proporciuli partiuli wesiT moxda. qalaqis aRmasrulebeli
organoebis xelmZRvaneli iniSneboda saqarTvelos prezidentis mier.
"adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis Sesaxeb" kanonSi
mocemulia adgilobrivi TviTmmarTvelobis uflebamosilebebisa da
adgilobrivi mmarTvelobis organoebis CamonaTvali. im qalaqebis
3
uflebamosilebebi, romlebic ar Sedian raionis SemadgenlobaSi, iyo
adgilobrivi TviTmmarTvelobis da adgilobrivi mmarTvelobis
uflebamosilebaTa erToblioba. kanonSi mkafiod ar aris gamijnuli
aRniSnuli uflebamosilebebi, kerZod, xdeba funqciaTa dublireba;
gaurkvevelia, konkretul sakiTxTan dakavSirebiT ra aris adgilobrivi
TviTmmarTvelobis kompetencia da ra - raionis adgilobrivi
TviTmmarTvelobisa. saboloo jamSi uflebamosilebebTan dakavSirebiT metad
qaosuri viTarebaa Seqmnili.
kanonis mixedviT, adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoTa kompetencias
ganekuTvneba:
adgilobrivi TviTmmarTvelobis qonebis floba, sargebloba da gankargva;
adgilobrivi biujetis formireba, damtkiceba, Sesruleba da kontroli;
saqarTvelos kanonis Sesabamisad adgilobrivi gadasaxadebisa da
mosakreblebis SemoReba da gauqmeba;
daqvemdebarebuli teritoriis kompleqsuri socialur-ekonomikuri
ganviTarebis programebis SemuSaveba, damtkiceba da Sesruleba;
adgilobrivi samsaxurebisa da Sesabamisi sawarmoebis Seqmna da
likvidacia;
adgilobrivi sainformacio samsaxuris organizeba da Senaxva; misi
funqcionirebisaTvis xelis Sewyoba;
daqvemdebarebuli teritoriis keTilmowyoba da gamwvaneba;
eleqtroenergiiT, gaziT, wyliT momaragebisa da lokaluri
samelioracio sistemebis organizeba, Senaxva da ganviTareba;
Sida sargeblobis gzebis SekeTeba, rekonstruqcia da mSenebloba;
mosaxleobis samedicino daxmarebis, socialuri dacvisa da dasaqmebis
municipaluri programebis SemuSaveba, damtkiceba da Sesruleba.
formalurad kanonmdeblobiT gansazRvrulia adgilobrivi
TviTmmarTvelobis eqskluziuri uflebamosilebebi da imis samarTlebrivi
garantia, rom es uflebamosilebebi maT damoukideblad ganaxorcielon. es
niSnavs, rom am uflebamosilebebis ganxorcielebisaTvis adgilobrivi
TviTmmarTvelobis organoebs gaaCniaT sruli administraciuli,
momsaxurebiTi, sainvesticio da maregulirebeli uflebamosilebebi.
calke aRniSvnis Rirsia delegirebuli uflebamosilebebi:
samoqalaqo aqtebis registracia;
garemosdacviT, sanitarul da veterinarul RonisZiebaTa ganxorcieleba;
moqalaqeTa samxedro samsaxurSi gawvevis sakiTxebSi adgilobrivi
mmarTvelobis organosaTvis xelis Sewyoba;
skolamdeli aRzrdisa da saganmanaTleblo, kulturisa da sportul-
gamajansaRebeli dawesebulebebis, muzeumebisa da gamofenebis, samusiko
skolebis, biblioTekebis, kinoTeatrebis, saavadmyofoebisa da
poliklinikebis, moxucebulTa, obol da mzrunvelobasmoklebul bavSvTa
4
saxlebis movla-patronoba, maTi mimdinare da kapitaluri xarjebis
dafinanseba.
miuxedavad zemoTqmulisa, realurad TviTmmarTvelobis erT-erT umTavres
nakls sxvadasxva donis xelisuflebebs Soris funqciebis gaumijnaoba
warmoadgens. marTalia, arsebuli sistema ukve 5 welia rac moqmedebs,
magram jer kidev ar aris miRebuli iseTi kanonebi, rogoricaa, magaliTad,
kanonebi adgilobrivi biujetebis, municipaluri sakuTrebisa da
saxelmwifo transfertebis Sesaxeb. aRniSnul sferoebSi urTierToba
regulirdeba prezidentisa da sxvadasxva saministros mier gamocemuli
gankargulebebiT, romlebic xSirad icvleba, xSirad ki ewinaaRmdegeba
moqmed kanonmdeblobasa Tu konstituciur normebs da kanonebTan SedarebiT
aSkara prioritetiT sargeblobs. miRebuli sakanonmdeblo aqtebis
umetesoba aseve xSirad modis winaaRmdegobaSi ara marto erTmaneTTan,
aramed sakuTar TavTanac. xSiria SemTxvevebi, roca erTi kanonis sxvadasxva
muxli ZiriTadad ewinaaRmdegeba erTmaneTs.
adgilobrivi, municipaluri sakuTreba, am sityvis klasikuri gagebiT,
qveyanaSi ar arsebobs. ama Tu im municipalitetis teritoriaze arsebuli
sawarmoebi Tu sxva obieqtebi an privatizebulia, an ormag daqvemdebarebaSi
imyofeba. rogorc wesi, es ukanasknelni centraluri xelisuflebis
romelime struqturas (saministros) da saqarTvelos prezidentis mier
daniSnul adgilobrivi administraciis xelmZRvanels erTdroulad
eqvemdebareba. burusiTaa moculi adgilobrivi Semosavlebisa da gasavlebis
formirebis sakiTxi. adgilobrivi gadasaxadebi, saukeTeso SemTxvevaSi,
municipaluri biujetis 10%-sac ar Seadgens. adgilobrivi biujetebis
Sevseba saerTo saxelmwifo gadasaxadebis adgilze datovebuli nawilisa da
miznobrivi transfertebis xarjze xdeba. rogorc wesi, adgilobrivi
biujetis xarjviTi nawilis 80-90% winaswaraa gansazRvruli centraluri
xelisuflebis mier. bunebrivia, aseT pirobebSi municipaluri sabiujeto
procesis damoukideblobaze saubari azrs kargavs.
gasuli wlebis ganmavlobaSi mravali alternatiuli kanonproeqti
momzadda. am procesSi CarTuli iyo centraluri xelisufleba,
saerTaSoriso Tu arasamTavrobo organizaciebi da eqspertebi.
warmodgenili kanonproeqtebi xSir SemTxvevaSi erTmaneTisagan
kardinalurad gansxvavdeboda. moqmed organul kanonSi cvlilebebisa da
damatebebis Setanis dros (2001 weli) gardamaval debulebebSi
ganisazRvra, rom SemdgomSi calke unda yofiliyo miRebuli kanonebi
adgilobrivi biujetebis, adgilobrivi qonebis da transfertebis Sesaxeb,
rac dRemde ar ganxorcielebula.
b. moqmedi struqtura
kanoniT gansazRvrulia da erTmaneTisgan gamijnulia adgilobrivi
TviTmmarTvelobisa da mmarTvelobis cnebebi. kanonis logikidan
5
gamomdinare, mxolod adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebia
decentralizebuli, raionis adgilobrivi mmarTveloba ki centraluri
xelisuflebis gagrZelebas warmoadgens. im qalaqebSi, romlebic ar Sedian
raionis SemadgenlobaSi (mocemul SemTxvevaSi q.rusTavi), xorcieldeba
adgilobrivi TviTmmarTveloba. adgilobrivi TviTmmarTvelobis rogorc
warmomadgenlobiTi, ise aRmasrulebeli organoebi arCeviTia.
warmomadgenlobiT organos warmoadgens qalaqis sakrebulo, romelic
Sedgeba mravalmandatian sarCevno olqSi 4 wlis vadiT maJoritaruli
wesiT arCeuli 15 wevrisagan.
kanonisa da sakrebulos debulebis mixedviT, sakrebulos struqturuli
erTeulebia: komisiebi, qvekomisiebi, fraqciebi, kolegia.
partiuli TvalsazrisiT, qalaq rusTavis sakrebulos Semadgenloba sakmaod
mravalferovania. masSi warmodgenilia 7 politikuri partia. Seqnilia erTi
fraqcia - "erTiani nacionaluri moZraoba".
unda aRiniSnos, rom genderuli balansis TvalsazrisiT, sakrebuloSi
arasaxarbielo situaciaa. Tu 1998 wlis mowvevis sakrebuloSi 30 wevrs
Soris 2 qali mainc iyo, amJamad sakrebulos wevrebs Soris arcerTi qali
ar aris.
1998 wels sakrebulo proporciuli wesiT airCa. am sakrebulos
saqmianobas gamudmebiT gasdevda partiuli dapirispireba. yvela wamoweuli
sakiTxi partiul Seferilobas iZenda. amitom xSirad ismoda sayveduri,
rom partiuli siiT arCeuli deputatebi ZiriTad energias qalaqis
problemebis mogvarebas ki ar axmardnen, aramed - partiul dapirispirebas.
2002 wlis arCevnebi maJoritaruli wesiT Catarda, Tumca cxadia,
kandidatTa umetesoba kvlav partiebis mier iyo dasaxelebuli.
damoukidebel kandidatTagan mxolod erTi gaxda sakrebulos wevri, isic
SemdgomSi erT-erT partiaSi gawevrianda. aqedan gamomdinare, sakrebulos
wevrebs kvlavac aqvT partiuli interesebi da ZiriTad energias isev
partiul saqmianobas ufro axmaren, vidre sakrebuloSi muSaobas. es
umTavresad imiT aris gamowveuli, rom sazogadoebrivma kontrolma ver
miaRwia iseT dones, roca sakrebulos wevrs aRar eqneba Tavisi
valdebulebebisadmi upasuxismgeblo damokidebulebis SesaZlebloba.
aRmasrulebeli organoa qalaq rusTavis mTavroba, romelsac
xelmZRvanelobs 4 wlis vadiT arCeuli qalaqis meri. mTavrobis wevrTa kandidaturebs meris wardginebiT sakrebulo amtkicebs.
qalaqis mTavroba, meria, Sedegeba meris, misi 3 moadgilis da maTdami
daqvemdebarebuli ganyofilebebisa da samsaxurebisagan. meriis saqmianobis
ganmsazRvreli ZiriTadi Sida dokumentia "rusTavis adgilobrivi
TviTmmarTvelobis aRmasrulebeli organos - mTavrobis debuleba".
6
meriis struqturas safuZvliani sistemuri reforma ar ganucdia, raTa
gadasinjuliyo samsaxurTa uflebamosilebani, ganxorcielebuliyo
moxeleTa raodenobis optimizacia da gaumjobesebuliyo marTvis stili.
TanamSromelTa kvalifikaciis TvalsazrisiT, sabWoTa periodTan SedarebiT
Tvisobrivi sxvaoba ar aris. saqmis warmoebac isev sabWoTa yaidisaa.
samsaxurebis saqmianoba ar aris gamWvirvale, qalaqis mosaxleoba saerTod
ver cnobs samsaxuris ufrosebs.
aris SemTxvevebi konkretuli pirebisaTvis specialuri Tanamdebobebisa da
mTeli samsaxurebis Seqmnisa. magaliTad, merTan daaxloebuli pirisaTvis
(Tanaklaseli), romelsac rusTavis maJoritari deputatoba surda,
specialurad Seiqmna meriis axali samsaxuri: adgilobrivi TviTmmarTvelobis sazogadoebasTan urTierTobisa da samarTaldamcav organoebTan muSaobis, adamianis uflebaTa dacvis saqalaqo samsaxuri. arCevnebSi damarcxebis Semdeg, rodesac am pirovnebam dakarga rusTavSi
saqmianobis interesi, misTvis Seqmnili samsaxuri (romelsac aranairi
mkafio funqcia ar gaaCnda, miT ufro, rom paralelurad arsebobda
"informaciisa da sazogadoebasTan urTierTobis municipaluri centri")
gauqmda.
meriis pressamsaxuri gadakeTda "informaciisa da sazogadoebasTan
urTierTobis municipalur centrad". sainteresoa, rom es axladSeqmnili
samsaxuri daregistrirda, rogorc Sps. kuluarebSi gamoiTqva varaudi, rom
es samarTlebrivi forma Semdegi mosazrebis gamo SeirCa: Tu Cveulebriv
sajaro samsaxurSi moxeleTa xelfasi garkveuli sqemis Sesabamisad,
Tanrigebis mixedviT iniSneba, rac maRali xelfasis daniSvnis saSualebas
ar iZleva, Sps-s aseTi SezRudva ara aqvs. aRniSnuli sawarmo finansdeba
adgilobrivi biujetidan 24000 laris odenobiT (daax. 12000 aSS
dolari). aRsaniSnavia, rom Tu kerZo samarTlis iuridiul pirs
adgilobrivi biujetidan 25000-ze meti dafinansebis miReba unda, maSin is
konkursis safuZvelze unda iyos gamovlenili "saxelmwifo Sesyidvebis
Sesaxeb" kanonis Tanaxmad. amrigad, konkursi Tavidan iqna acilebuli,
Semdeg ki, wlis ganmavlobaSi, am organizacias qalaqis biujetidan kidev 6
aTasi lari daemata.
sazogadoebasTan urTierTobis municipaluri centri dResac ZiriTadad
funqcionirebs, rogorc meriis pressamsaxuri. axali saxelwodebis
gasamarTleblad daaarses moqalaqeebTan urTierTobis cxeli xazi, Tumca
Semosuli zarebis aRricxva ar xdeba. centris meore aqtivoba
iTvaliswinebda qalaqis 15 yvelaze xalxmraval adgilas safosto yuTebis
ganTavsebas. yuTebi ki dakides, magram yovelgvari warweris gareSe, ris
gamoc, SeuZlebelia, rom moqalaqeebma saerTod miaqcion yuradReba.
2002 wlisaTvis rusTavis meriaSi funqcionirebda 10 komisia. amJamad
struturebis axali sqema Seqmnis procesSia, amitom meriis aparati ver
iZleva danamdvilebiT pasuxs arsebuli komisiebis zusti raodenobis
Sesaxeb. aseve ar arsebobs pasuxi kiTxvebze: romeli komisiaa mudmivmoqmedi,
7
romeli - droebiTi, ver asaxeleben komisiebSi dasaqmebul personals, verc
imas, Tu vin xelmZRvanelobs komisiebs da vin arian maTi wevrebi.
komisiebis muSaobis siRrmiseuli Seswavlis mizniT magaliTisTvis
SegviZlia meris stipendiatebis komisia aviRoT, romelic niWier bavSvebs
stipendiebs aniWebs. zepiri interviuebiT ASesaZlebeli gaxda mxolod
Semdegi informaciis mopoveba: stipendiis odenoba da stipendiatTa
raodenoba. oficialuri sabuTebis mopoveba ver moxerxda, verc is
dadginda, sad inaxeba es dokumentacia. sityvieradac ki ver gvipasuxes
Semdeg sakiTxebze: rogoria gamarjvebulTa SerCevis kriteriumebi,
kandidaturebis wardgenis wesi, wardgenil kandidatTa ricxvi.
2. ekonomikuri mdgomareoba
a. zogadi daxasiaTeba
demokratiuli struqturebis ganviTareba axali demokratiis qveynebSi
mWidrodaa dakvSirebuli sabazro ekonomikis ganviTarebasa da menejmentis
Tanamedrove formebis damkvidrebasTan.
samwuxarod, saqarTveloSi, gansakuTrebiT TviTmmarTvelobebis doneze,
kvlav saxezea marTvis sabWouri stili. metad mZime situaciaa rogorc
municipaluri qonebis warmoSobis, ise sabiujeto sferoSi.
saxelmwifo da municipaluri qonebis gamijvnis kuTxiT raime realuri
nabiji ar gadadgmula, Tu ar CavTvliT imas, rom parlamentma meore
mosmeniT miiRo kanoni "adgilobrivi TviTmmarTveli erTeulis qonebis
Sesaxeb", Tumca es kanoni sabolood ar aris damtkicebuli.
yovelive zemoaRniSnuli naTlad metyvelebs, rom saqarTveloSi
adgilobrivi TviTmmarTvelobis erTeulebis avtonomiurobis xarisxi Zalze
dabalia. ar arsebobs sakanonmdeblo baza, romelic adgilobrivi
TviTmmarTvelobis erTeulebs qonebis sakuTrebis uflebas miscemda.
realurad, adgilobriv TviTmmarTvelobas sakuTari qoneba ar gaaCnia.
raionebSi da im qalaqebSi, romlebic ar Sedian raionis SemadgenlobaSi,
umetesad arsebobs SezRuduli pasuxismgeblobis sazogadoebebi, romelSic
saxelmwifos wili 100 procentia da isini marTvis uflebiT aqvT
gadacemuli swored zemoTdasaxelebul raionebsa da qalaqebs.
faqtiurad, raionis adgilobrivi mmarTvelobis organoebi ar
warmoadgendnen decentralizebul rgolebs. am SemTxvevaSi saqme gvaqvs
dekoncentraciis garkveul formasTan.
yovelive aRniSnulis gaTvaliswinebiT, dRis wesrigSi aqtiurad dgas
realuri decentralizaciis ganxorcielebisaTvis sakanonmdeblo bazis
Seqmnis sakiTxi.
8
aranakleb rTuli viTarebaa adgilobrivi biujetebis formirebis sferoSic.
kanonmdeblobiT gansazRvrulia 6 tipis adgilobrivi gadasaxadi
(ekonomikuri saqmianobisaTvis, saTamaSo biznesis, sakurorto, sastumros,
reklamis, adgilobrivi simbolikis gamoyenebisaTvis). es gadasaxadebi
mniSvnelovani fiskaluri efeqtis matareblebi ar aris da maTi wili
adgilobrivi biujetebis mTeli sagadasaxado Semosavlebis 5 procents ar
aRemateba.
arsebobs saerTo-saxelmwifoebrivi gadasaxadebi, romlebic kanoniT
dadgenili normativebis safuZvelze mTlianad an nawilobriv iricxeba
qalaqis biujetSi. esenia: saSemosavlo gadasaxadi (85%); mogebis gadasaxadi
(85%); qonebis gadasaxadi (100%); miwis gadasaxadi (100%); gadasaxadi
qonebis gadacemisaTvis (100%); gadasaxadi bunebrivi resursebiT
sargeblobisaTvis (100%); gadasaxadi mavne nivTierebebiT garemos
dabinZurebisaTvis (100%). garda amisa, kanoniT gansazRvrulia
mosakreblebisa da sxva arasagadasaxado Semosavlebis arseboba.
faqtiurad, centraluri biujeti Semosavlebs ganusazRvravs adgilobriv
biujets. centraluri biujetidan gadacemul transfers ar gaaCnia mkafiod
gamokveTili arc miznobrivi da arc gamoTanabrebiTi xasiaTi. is realurad
warmoadgens raionisa Tu qalaqis Semosavlebis da xarjebis disbalansis
dafarvis saSualebas.
miuxedavad imisa, rom organuli kanonis Tanaxmad, adgilobriv finansebTan
dakavSirebiT garkveuli principebi Seicvala, adgilobrivi biujetebis
Sesaxeb kanonis ararsebobisa da sxva kanonebSi Sesabamisi cvlilebebis
ganuxorcieleblobis gamo realurad Semosavlebis ganawilebis modeli ar
Secvlila.
ufro metic, axla, rodesac gaimijna adgilobrivi TviTmmarTveloba da
mmarTveloba, eqskluziuri da delegirebuli uflebamosilebebi, naTlad
Cans, Tu adgilobrivi TviTmmarTvelobebis SemosavalTa ra nawilis moqceva
SeiZleba sakuTari Semosavlebis cnebis qveS da ra nawilisa - miznobrivi
Semosavlebis qveS. aRmoCnda, rom adgilobrivi TviTmmarTvelobis erTeulTa
umravlesobas sakuTari Semosavlebis saxiT, eqskluziuri
uflebamosilebebis gansaxorcieleblad TiTqmis simboluri Tanxebi darCa.
maTi Semosavlebis daaxloebiT 70% delegirebuli uflebamosilebebis
ganxorcielebas xmardeba.
samwuxarod, qalaq rusTavis biujetis Semosavlebis ZiriTadi nawili (maT
Soris Semosavlebi: mogebis, saSemosavlo, miwis, qonebis, qonebis gadacemis,
bunebrivi resursebis, garemoze mavne nivTierebebiT zemoqmedebis
gadasaxadebidan) SesaZlebelia centraluri xelisuflebis mier iqnes
gansazRvruli, rogorc "sxva Sesabamisi Semosavali", romliTac
delegirebuli uflebamosilebebi finansdeba. "saqarTvelos 2003 wlis
saxelmwifo biujetis Sesaxeb" kanonis Tanaxmad, centraluri xelisufleba
9
adgilobriv TviTmmarTvelobas garkveuli xarjebis biujetSi
gaTvaliswinebas akisrebs.
centralur xelisuflebas yovelTvis aqvs SesaZlebloba, miiRos kanonebi
an kanonqvemdebare aqtebi, romelTa realizaciis xarjebic qalaqs
daekisreba imis miTiTebiT, rom am mizniT saerTo-saxelmwifoebrivi
gadasaxadebidan aqvs gadacemuli normativebi. saboloo jamSi yoveli aseTi
SemTxvevis dros qalaqis biujetSi mcirdeba eqskluziur
uflebamosilebebze moxmarebuli xarjebi, mis sanacvlod ki izrdeba is
xarjebi, romlebic delegirebul uflebamosilebebs xmardeba. ufro metic,
aRniSnuli midgomis gagrZelebis SemTxvevaSi SesaZlebelia, rom qalaqis
biujetis 70-80 procentze mets swored delegirebuli uflebamosilebebi
Seadgendes.
TavisTavad aseTi praqtika uxeSad arRvevs subsidiarobis princips. aseT
SemTxvevaSi ki TviTmmarTvelobis institutis realurobaze saubari Zalze
saeWvoa.
b. rusTavis biujeti da qoneba
yovelive zemoTqmulis naTeli ilustraciaa qalaq rusTavis 2003 wlis
biujeti. 2003 wels biujetis faqtiuri Semosavlebi Seadgenda 9344,5
aTas lars, romelic moicavda sagadasaxado da arasagadasaxado Semosavlebs
da centraluri biujetidan miRebul transferts 713 aTasi laris
odenobiT. qalaqis biujetidan 4862,3 aTasi lari daixarja qalaqze
centraluri xelisuflebis mier delegirebuli uflebamosilebebis
Sesrulebaze. darCenili Tanxidan, romelic Sedgens 4276,5 aTas lars, 1353
aTasi lari moxmarda qalaqis adgilobrivi TviTmmarTvelobis
adminitraciul xarjebs da 412,5 aTasi lari - sabanko davalianebis
dafarvas. qalaqis eqskluziuri uflebamosilebebis gansaxorcieleblad
qalaqs 2511 aTasi lari darCa. anu qalaqs, romlis mosaxleoba daaxloebiT
120 aTas kacs Seadgens da farTobi 60,6 kv. km-ia, kanoniT
gaTvaliswinebuli farTo eqskluziuri uflebamosilebebis
gansaxorcieleblad darCa, faqtiurad, Zalze mcire Tanxa - 1167 aTasi aSS
dolari, anu erT sul mosaxleze weliwadSi 9,7 aSS dolari.
sainteresoa q. rusTavis wina wlebis biujetis Semosavlebis dinamika,
romelic 1999 wels Seadgenda 5077,4 aTas lars (qalaqs centridan
transferti ar miuRia), 2000 wels - 5437,2 aTass (maT Soris centridan
miRebuli transferti 100 aTasi lari), 2001 wels - 7816,2 aTass
(centridan transferti ar yofila); 2002 wels ki - 75559 aTas lars
(centridan transferti ar momxdara). amasTan aRsaniSnavia, rom wina
wlebSi mTlian xarjebTan mimarTebaSi eqskluziuri uflebamosilebebis
wili naklebi iyo, delegirebul uflebamosilebebze gaweuli xarjebi ki -
ufro meti.
10
cxr. 1. rusTavis biujetis Semosavlebi1995, 1997 - 2002 wlebSi
2.6
5.1
8.3
7 6.7
7.78.3
2.9
4.9 5.15.4
7.6 7.6
11.1
2
3
4
5
6
7
8
9
10
11
12
1995 1997 1998 1999 2000 2001 2002
mln. lari
gegma faqti
yovelive zemoaRniSnuli Tavis zegavlenas axdens qalaq rusTavis
adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebSi demokratiuli auditis
xarisxze. kerZod:
delegirebul uflebamosilebebze gaweuli xarjebis didi xvedriTi
wilis pirobebSi, rac mTliani biujetis naxevarze mets (52%) Seadgens,
adgilobrivi TviTmmarTvelobis organos uflebamosileba sustia.
faqtiurad, am xarjebis gawevis operirebas axorcieleben centraluri
xelisuflebis adgilobrivi ganyofilebebi, romelTa raodenoba,
struqtura, TanamSromelTa ricxvi da Sromis anazRaureba centraluri
xelisuflebis mieraa gansazRvruli.
qalaqis adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebis administraciuli
xarjebis mniSvnelovani nawilic swored centraluri aRmasrulebeli
xelisuflebis saqalaqo teritoriuli organoebis dafinansebas xmardeba
(mag: ganaTlebis saministros rusTavis ganaTlebis ganyofileba;
axalgazrdul saqmeTa saxelmwifo departamentis rusTavis ganyofileba
da a.S.). anu aqac adgilobrivi xelisuflebis uflebamosilebebi mxolod
finansur operirebaze dadis.
eqskluziuri uflebamosilebebis Tanxa Zalze mcirea da qalaqis
adgilobrivi TviTmmarTvelobis organoebs aRniSnuli Tanxebis
damoukidebeli gankargvis saSualeba mxolod aq eZleva.
meore, aranakleb mniSvnelovani aspeqti, romelmac unda ganapirobos qalaqSi
demokratiuli auditis xarisxi, aris misi biujetis formati da
sabiujeto procesi. erT-erTi ZiriTadi faqtori qalaqis TviTmmarTvelobis
organoebis mier sabiujeto gadawyvetilebebis miRebis procesSi
sazogadoebis realurad CasarTvelad aris biujetis gamWvirvaloba.
biujetis gamWvirvalobas safuZveli biujetis formatma unda Seuqmnas. q.
rusTavis biujeti, saqarTvelos sxva biujetTa msgavsad, muxlobrivi
principiT dgeba, anu mis biujetSi gamsxvilebuli formiT aris
11
warmodgenili Semosavlebis saxeebi da xarjebis mimarTulebebi. biujetSi
ar Cans programuli dagegmarebis aranairi komponenti, aseve ar Cans
TiToeuli sabiujeto xarjis socialuri mizani, amocana, konkretuli
RonisZiebebi, Sefasebis indikatorebi da a.S. qalaqis biujetis formati
imdenad zogadia, rom TiToeuli moqalaqisTvis srulyofili formiT,
broSuris saxiT darigebis SemTxvevaSic ki is mxolod zogadi informaciis
Semcveli iqneba da ar mogvcems raime tipis sazogadoebrivi monitoringis,
miTumetes sabiujeto gadawyvetilebebSi sazogadoebis monawileobis
saSualebas.
sabiujeto procesis yvela etapze mosaxleobis CarTvis realuri
meqanizmebi ar arsebobs, es gamomdinareobs 2 garemoebidan:
1. biujetis formati informaciis matarebeli ar aris da wlidan wlamde
masSi mxolod ricxobrivi parametrebi icvleba. ar Cans konkretuli
amocanebi, romelic ama Tu im sabiujeto wels unda gadawydes,
miTumetes ar Cans qalaqis sabiujeto politika da prioritetebi;
2. qalaqis biujetis miReba da Sesruleba zemoaRniSnuli mizezebis gamo
centralur xelisuflebasTan mimarTebaSi xorcieldeba, anu
adgilobrivi xelisufleba, ZiriTadad, centrTan angariSvaldebulebas
grZnobs da sazogadobasTan misi angariSvaldebulebis xarisxi dabalia.
amas is garemoebac uwyobs xels, rom qalaqis safinanso ganyofilebis
xelmZRvaneli uSualod finansTa saministros mier iniSneba da,
Sesabamisad, mis instruqciebs asrulebs.
calke problemas warmoadgens dagegmili Semosavlebis amoReba.
gadasaxadebis sruli amoReba saerTod ver xorcieldeba. marTalia, am mxriv
rusTavs sxva TviTmmarTvel erTeulze ukeTesi poziciebi aqvs, magram es
upiratesoba SedarebiTia.
cxr. 2. rusTavis biujetis 2003 wlis Semosavlebi (aTasi lari)
gegma faqti %%
saSemosavlo gadasaxadi 3699.2 4142.4 111.98
mogebis gadasaxadi 1020.0 503.7 49.38
miwis gadasaxadi 1281.0 860.0 67.14
gadasaxadi bunebrivi resursebiT sagreblobisaTvis 95.0 36.0 37.89
gadasaxadi mavne nivTierebiT dabinZurebisaTvis 434.0 288.4 66.45
qonebis gadasaxadi 1060.0 1029.8 97.15
gadasaxadi qonebis gadacemisaTvis 160.0 102.0 63.75
adgilobrivi gadasaxadebi 781.0 997.2 127.68
mosakreblebi 114.5 45.3 39.56
arasagadasaxado Semosavlebi 930.6 438.7 47.14
Semosavali kanoniT dawesebuli sxva arasagadasaxdo
Semosavlebidan
1476.0 901.0 61.04
Semosavlebis jami 11051.3 9344.5 84.56
wlis dasawyisisaTvis arsebuli saxsrebis naSTi 209.1
12
xarjebis dasafaravad mimarTuli da mosesxebuli
Tanxis gamoklebiT
balansi 11051.3 9553.6 86.45
sayuradReboa 2003 wlis biujetis xarjviTi nawilis monacemebi. misi
punqtebi ukve TavisTavad mravlismetyvelia, Tumca magaliTisTvis mainc
SeiZleba SevadaroT meriisa da sakrebulos, an meriisa da jandacvis
xarjebi.
cxr. 3. rusTavis biujetis 2003 wlis xarjebi (aTasi lari)
gegma faqti %%
keTilmowyoba 489.6 538.5 110.00%
sasmeli wyali da gazifikacia 654.8 442.7 67.61%
transporti da kavSirgabmuloba 84.0 0.0 0.00%
sagzao meurneoba 603 230.0 38.14%
funqcionaluri klasifikaciis sxva ZiriTadi
jgufebiT araklasificirebuli xarjebi ekonomikaSi
769.8 660.0 85.74%
ganaTleba 3166.8 2768.5 87.42%
kultura 782.8 726.6 92.82%
sporti 60.5 47.3 78.18%
jandacva 891.7 586.2 65.74%
mosaxleobis saxelmwifo socialuri daxmarebebi 554.2 540.3 97.49%
veterinaruli momsaxureba 22.9 20.7 90.39%
arqivi 6.2 5.4 87.10%
samxedro komisariatebi, samoqalaqo Tavdacva 57.8 43.7 75.61%
samarTaldamcavi organoebis Senaxvis xarjebi 142.7 124.9 87.53%
sakrebulos xarjebi 124.1 81.8 65.91%
meriis xarjebi 1366.9 1271.2 93.00%
xarjebi specialuri Semosavlebidan 486.8 387.0 79.50%
sarezervo fondi 38.0 0.0 0.00%
sxa xarjebi 782.1 659.6 84.34%
xarjebis jami 11084.7 9138.8 82.45%
Semosavlebis xarjebze gadameteba 205.7
gardamavali sabrunavi saSualebebi wlis
bolosaTvis
0.0 209.1
balansi 11084.7 9553.6 86.19%
aqve unda aRiniSnos, rom 2003 wlis transferti gaTvaliswinebuli iyo
1050,8 aTasi laris odenobiT, magram, faqtiurad, gadmoiricxa 713 aTasi
lari (dagegmilis 67.85%).
da bolos, rac Seexeba qalaqis municipalitetis qonebas, amJamad
adgilobrivi mTavroba atarebs mis inventarizacias. inventarizaciis
procesi jer ar dasrulebula da amitom mis Sesaxeb veranairi informaciis
miReba ver xerxdeba.
13
informaciis ararseboba warmoadgens problemas ara mxolod
sazogadoebrivi auditisaTvis, aramed aRmasrulebeli xelisuflebisTvisac.
qonebis aRricxvianobis xarvezebze metyvelebs Semdegi magaliTi:
adgilobrivma xelisuflebam miiRo gadawyvetileba erT-erTi Senobis
saprivatizacio nusxaSi Setanis Sesaxeb. Semdgom gairkva, rom Senoba ar
warmoadgenda municipaluri qonebas da erT-erT saministros ekuTvnoda.
saWiro gaxda axali dadgenilebis miReba am Senobis saprivatizacio siidan
amoRebis Sesaxeb.
3. yoveldRiuri praqtika
a. sakadro politika da rekrutireba
meria. organuli kanoni adgilobrivi mmarTvelobisa da TviTmmarTvelobis
Sesaxeb gansazRvravs adgilobrivi samsaxurebis Seqmnis wess. kanoni
iTvaliswinebs qalaqis meris, pirveli moadgilis, moadgileebis, aparatis
xelmZRvanelis, adgilobrivi samsaxurebis xelmZRvanelTa Tanamdebobebs,
romlebic ayalibeben merias. kanoni iTvaliswinebs axladdaniSnuli
xelmZRvanelebis damtkicebas sakrebulos sxdomaze. xelmZRvanelebi
daniSvnisTanave amzadeben samsaxuris debulebas, romelic gansazRvravs
saStato erTeulebis odenobas.
sajaro moxeleTa Sesaxeb kanoni iTvaliswinebs konkursis wesiT daniSvnas
da atestacias, rac meriaSi ar gamoiyeneba. rogorc wesi, vakansiebze
adgilobriv kadrebs awinaureben, vinaidan miCneulia, rom sistemaSi
garkveuli xniT muSaoba kargi skolaa. kadrebis daniSvna xdeba samsaxuris
ufrosis mier wardgenis Semdeg. samsaxurebis xelmZRvanelTa Tu meris
rekomendaciebi gadawyvetilebis miRebis ZiriTadi kriteriumia. kadrebi,
ZiriTadad, meriis TanamSromlebidan irCeva. meriaSi aRniSnaven, rom msgavsi
gadawyvetilebebi naklebad amarTlebs, saWiroa axli kadrebi, romelTa
sakonkurso wesiT SerCeva yvelaze misaRebi gamosavali iqneba.
meriaSi kadrebis saqmianobis efeqturobis Sefasebis sistema ar arsebobs.
meriis sxdomebze periodulad ismenen adgilobrivi samsaxurebis
xelmZRvanelTa angariSs maT daqvemdebarebaSi myofi samsaxuris saqmianobis
Sesaxeb, riTac, ZiriTadad, TviT xelmZRvanelis saqmianobis Sefaseba xdeba.
meriaSi moqmedebs waxalisebis (premiebi) da dasjis (gafrTxileba, SeniSvna)
sistema.
gadawyvetilebis mimRebi rgolis saSualo asaki 35 welia, samsaxurebis
xelmZRvanelebi, ZiriTadad, 26-35 wlisa arian. meris moadgileebis asaki
SedarebiT maRalia – 40 wlis zeviT. samsaxurebis xelmZRvanelTa
ganaTleba ZiriTadad Seesabameba maT daqvemdebarebaSi myofi samsaxuris
profils.
14
meriis saqmianobis efeqturobis gazrdisTvis mniSvnelovania sakadro
menejmentis ganviTareba. am kuTxiT gansaxorcielebeli erT-erTi
umniSvnelovanesi amocana kadrebis saqmianobis Sefasebis sistemis danergvaa.
aseve mniSvnelovania TanamSromelTa konkursis wesiT SerCevis sistemis
danergva. es sakiTxi mniSvnelovnad gansazRvravs meriis sakadro politikis
gaxsnilobas, aseve xels Seuwyobs meriis saqmianobaSi axali, kvalificiuri
kadrebis CarTvas.
TviT meriis warmomadgenelTa gancxadebiT, mizanSewonilia, rusTavis
meriasTan Camoyalibdes kadrebis momzadebisa da gadamzadebis moklevadiani
kursebi. aseve mizanSewoniladaa miCneuli kadrebis momzadebis "saxelmwifo
dakveTis" principis gamoyeneba.
sakrebulo. sakrebulos wevrTa profesiuli done mTel saqarTveloSi
zogadad Zalze dabalia. am mxriv rusTavis sakrebuloc ar aris
gamonaklisi. rusTavis sakrebuloSi meore vadiT arCeuli 2 wevria,
romlebic muSaobis efeqturobis TvalsazrisiT sxva wevrebisgan didad ar
gamoirCevian. komisiis bevri wevri ar eswreba sxdomebs, aqtiurad ar
monawileobs komisiis muSaobaSi da, SeiZleba iTqvas, rom misi wevrobac
mxolod formalur xasiaTs atarebs.
TviTmmarTvelobis wevrebs naklebad aqvT kvalifikaciis gazrdis motivacia.
isini sakrebuloebis araefeqturobas, ZiriTadad, kanonmdeblobis xarvezebiT
xsnian da nakleb yuradRebas uTmoben sakrebulos saqmianobis
organizebulobis gaumjobesebas anda arsebuli uflebamosilebebis
srulyofilad gamoyenebas. sasurvelia, adgilobrivi TviTmmarTveloba metad
zrunavdes sajaro moxeleTa periodul gadamzadebasa da maTi kvalifikaciis
amaRlebaze. amisaTvis saWiroa standartizebuli saxelmwifo programis
arseboba, romlis gavlac aucilebeli iqneboda adgilobrivi
TviTmmarTvelobis warmomadgenelTaTvis.
b. gadawyvetilebis miReba
yoveldRiuri marTvis procesSi unda aRiniSnos araformaluri kavSirebis
didi roli. aseTi kavSirebi avseben sakanonmdeblo sferoSi arsebul
vakuums da patrimonialuri urTierTobis formiT vlindebian. arCevnebidan
moyolebuli saxelmwifo aparati TviTneburad axorcielebs marTvis
process. garantirebuli saqmianobis, faqtiurad, erTaderT meqanizms
warmoadgens xelisuflebaSi myof maRali rangis moxeleebTan da
ekonomikuri klanebis warmomadgenlebTan damyarebuli megobruli Tu
klienteluri urTierToba. miuxedavad imisa, rom biurokratiis qveda
eSelonebSi Zalze xSirad gvxvdeba moxelis mier sakuTari uflebebisa da
movaleobebis ucodinarobis faqtebi, dabali samoqalaqo aqtivobisa da
xelisuflebis mier Zalovani meTodebis gamoyenebis wyalobiT, kontroli
mosaxleobaze SenarCunebulia.
15
meria. meriis samuSao gegmis formireba wlis dasawyisSi xorcieldeba.
dargis kuratorebTan SeTanxmebiT yvela samsaxuri aparatSi warmoadgens
sakuTar gegmas. aparati ganixilavs maT da gegmis proeqts merTan aTanxmebs.
dgeba samuSao gegma wlis, kvartlis, Tveebis mixedviT. meriis sxdomaze
damatebiT sakiTxad Sedis gegmaSi koreqtivebi (Sesworebebis an damatebebis
saxiT). aqtualobadakarguli sakiTxebis mosaxsnelad Sesabamisi samsaxuri
adgens moxsenebiT baraTs, gaaqvs is meriis sxdomaze, ris Sedegadac aseT
sakiTxs xsnian dRis wesrigidan an samuSao gegmidan.
aqtualur, samuSao gegmiT gaTvaliswinebul sakiTxebze samarTlebrivi
aqtebis proeqtebi waredginebaT mers da merias. es proeqtebi aparatis
xelmZRvanels moxsenebiTi baraTis saxiT Seaqvs meris saxelze, ris
Semdegac mas dRis wesrigSi ayeneben. proeqti SeTanxmebuli unda iyos
yvela im samsaxurTan da Tanamdebobis pirTan, romelTa kompetenciaSic
Sedis proeqtiT gaTvaliswinebuli sakiTxebi. proeqts Tan unda erTvodes
SeTanxmebis furceli, romelzec miTiTebuli iqneba proeqtis avtoris da
SemTanxmebel pirTa Tanamdebobebi. xelmoweril dokuments TandarTul
masalebTan erTad abareben aparats, romelic 5 dRis ganmavlobaSi
Seiswavlis mas (Sinaarsi, Sesabamisoba kanonmdeblobasTan da a.S.). miRebuli
gadawyvetilebis ganxorcielebaze kontrols awesebs meris romelime
moadgile.
meria ganixilavs "municipaluri dakveTis" erTian sistemaze gadasvlis
SesaZleblobas, romlis mixedviTac yvela dargobrivi qvedanayofi calke
amzadebs ganacxadebs konkretuli danaxarjebis gawevis Sesaxeb. eqspertiza
gansazRvravs sabiujeto wels maTi gamoyenebis SesaZleblobas. ganacxadebis
erTian gegmaSi iqmneba calkeuli sasaqonlo poziciebis sakonkurso
safuZvelze dajgufebisa da ganTavsebis pirobebi. saerTaSoriso praqtika
adasturebs, rom es sistema ganapirobebs rogorc sabiujeto saxsrebis
ekonomias, ise kerZo seqtoris aqtiur Cabmas municipalur ekonomikaSi.
sakrebulo. qalaq rusTavis sakrebulos debulebis 59-e muxlis Tanaxmad,
aRmasrulebeli organoebi da Tanamdebobis pirebi angariSvaldebulni arian
sakrebulos winaSe. isini weliwadSi erTxel sakrebulos warudgenen
angariSs gaweuli muSaobis Sesaxeb. sakrebulos mxridan uaryofiTi
Sefaseba SesaZlebelia gaxdes mTavrobis an calkeuli wevris da sxva
Tanamdebobis pirTa mimarT undoblobis gamocxadebis an maTze sxva saxis
administraciuli zemoqmedebis ganxorcielebis safuZveli. miuxedavad amisa,
sakrebulo TiTqmis ver axerxebs meriis saqmianobis sazedamxedvelo
funqciis Sesrulebas.
rusTavis sakrebulos debulebis mixedviT, yoveli wlis dasawyisSi
sakrebulos kolegia SeimuSavebs da sakrebulos dasamtkiceblad warudgens
sakrebulos wliur samuSao gegmas, magram sakrebulos dadgenilebebs Tu
16
gadavxedavT, wliuri gegmis damtkicebis sakiTxi arsad ar gvxdeba. rCeba
STabeWdileba, rom bolo wlebis wliuri gegmebi saerTod ar SemuSavebula.
kanonis mixedviT, sakrebulos sxdomis mowveva unda moxdes sam TveSi
erTxel mainc. praqtikulad, sxdomebis mowveva sakrebulos saqmianobis is
mxarea, romelic formalurad aris daculi da sxdomaTa ricxvma
weliwadSi SesaZloa 10-sac miaRwios. sxdomis muSaobis Sesaxeb dgeba
oqmebi, romlebic adgilobrivi TviTmmarTvelobis aparatSi inaxeba.
faqtiurad, formaluria sakrebulos komisiaTa muSaoba. saarCevno
periodebSi sakrebulos wevrTa Zalisxmeva mTlianad winasaarCevno
politikur aqtivobebs xmardeba da sakrebulos, maT Soris komisiebis,
isedac susti muSaoba am periodSi TiTqmis wydeba.
magaliTisTvis, mTavrobis mier biujetidan gaxarjuli Tanxebis kontroli
sarevizio komisias evaleba, magram rusTavis sakrebulos sarevizo komisia
am funqcias TiTqmis ver axorcielebs. bolo xanebSi sarevizio komisiis
funqcia nawilobriv SeiTavsa sakrebulos droebiTma antikorufciulma
komisiam. sakrebulos muSaobis sisusteze migvaniSnebs is faqti, rom 1998
wlis Semdeg jer kidev ar Seqmnila sakrebulos mier Tanxebis miznobrivad
xarjvis gakontrolebis precendenti.
saerTod, rusTavis adgilobrivi xelisufleba ukve rva welia, rac ar
ganaxlebula. qalaqs bolo wlebis ganmavlobaSi faqtobrivad erTi da igive
jgufi marTavs. is sakadro cvlilebebi, romlebic aqamde ganxorcielda,
fiqtiur xasiaTs atarebda.
jerjerobiT rusTavSi adgilobrivi xelisuflebidan ufro xiluli
aRmasrulebeli Stoa da adgilobrivi politikis formireba, ZiriTadad,
qalaqis mTavrobis, kerZod ki, meris mier xdeba. sakrebulo Tavis
uflebamosilebas arasrulad iyenebs da TiTqmis daubrkoleblad amtkicebs
meriis yvela gadawyvetilebas.
4. steikholderebi
demokratiuli auditis monawile TiToeul agents sakuTari miznebi
amoZravebs, Tumca yoveli maTganis winaSe arsebobs konkretuli
(Sidaorganizaciuli Tu sxva saxis) problemebi. unda aRiniSnos, rom
calkeul segmentebs ganviTarebis Tanamedrove etapze axasiaTebs mTeli rigi
uaryofiTi da dadebiTi mxareebi, da, samwuxarod, pirveli meores Warbobs.
a. politikuri partiebi
saqarTvelos politikuri partiebi or jgufad SeiZleba daiyos:
17
garkveuli ideologiis matarebeli politikuri jgufebi, romelTa
aqtivobis xarisxi da reitingi dabalia da sazogadoebaze maTi gavlena
dRiTidRe sustdeba.
politikur partiebis safars amofarebuli klanebi, romlebic calkeul
liderTa garSemo aerTianeben nomenklaturisa da naxevradmafiozuri
dajgufebebis warmomadgenlebs. am tipis partiebs gaaCniaT rogorc
amomrCevlis mosyidvisaTvis aucilebeli saxsrebi, ise Zalovan
struqturebze kontrolis berketebi. Sesabamisad, urTierTgarigebis
gziT isini axerxeben ama Tu im sferoze Tu regionze sruli
kontrolis mopovebas.
bolo xanebSi gamoikveTa kidev erTi tendencia - arsebuli krizisis fonze
politikur ZalTa nawili sazogadoebaSi reitingis gazrdas populisturi
mowodebebis gziT cdilobs. TiTqmis arcerT partias ar gaaCnia moqmedebis
mkafio programa, amitom mxolod zogadi lozungebis deklarirebiT
ifargleba.
politikuri partiebis regionuli organizaciebis aqtiuroba winasaarCevno
periods emTxveva. sxva dros umetes partiaTa ofisebi an saerTod ixureba,
an xSirad adgilsamyofels icvlis, amitom partiis regionuli
organizaciis xelmZRvanelis sakontaqto informaciis arqonis SemTxvevaSi
maTi moZieba rTulia. Tu gaviTvaliswinebT, rom xSirad sazogadoebis
yvelaze aqtiurma nawilmac ki ar icis, vin aris partiis adgilobrivi
lideri, moqalaqeTa umravlesobisaTvis partiasTan urTierToba
garTulebulia.
politikurad aqtiuri adamianebi xSirad iclian partiebs. iyo SemTxveva,
roca veZebdiT konkretuli partiis liders da Sexvedrisas aRmoCnda, rom
igi ukve sxva partiis regionul organizacias xelmZRvanelobs.
politikuri partiisaTvis, romelic adgilze regionuli organizaciis
ganviTarebas iwyebs, rogorc Cans, momgebiania, pirdapir daukavSirdes im
adamianebs, romelTac ukve aqvT formaluri Zalaufleba da gavlena
adgilobriv doneze. da piriqiT, adgilobrivi administraciis
warmomadgenlebi Zalauflebis SenarCunebis mizniT saswrafod afareben Tavs
axladdawinaurebul partias, an cdiloben partiis adgilobrivi
organizaciis iseTi saxeebiT dakompleqtebas, romlebic Tavis karieras
swored maT unda umadlodnen, ris gamoc advilad kontrolirebadni
iqnebian.
arCevnebis Sedegad xelisuflebis saTaveSi axali politikuri Zalis
mosvlis SemTxvevaSic faqtiurad araferi icvleba: aRmasrulebeli
organoebis xelmZRvanel Tanamdebobebze aTeuli wlebis ganmavlobaSi erTi
da igive saxeebi gvxvdeba.
magaliTisTvis, 1998 wels arCeul rusTavis sakrebuloSi 6Ppartia iyo
warmodgenili. 8-8 adgili moipoves aRorZinebam, moqalaqeTa kavSirma da
18
leiboristulma partiam, 2-2 adgili - socialisturma, erovnul-
demokratiulma, saxalxo partiebma. TumcaRa leiboristuli partiidan wina
mowvevis sakrebulos wevrTa umravlesobam maleve datova partia da calke
fraqcia Seqmna. 2002 wlis adgilobrivi TviTmmarTvelobis arCevnebis
Sedegad rusTavis sakrebuloSi Svidma partiam moipova adgili da am
SemTxvevaSic msgavsi tendenciebi SeiniSneboda.
b. masmedia
damoukidebeli mediis Camoyalibebis procesi sxva steikholderebTan
SedarebiT winaa wasuli, magram aqac sakmao problemebs vawydebiT. mediis
nawils politikuri Zalebi da oligarquli wreebi akontroleben. mwvaved
dgas seriozuli investiciebis ararsebobis problema. damoukidebeli media,
romelic samomxmareblo bazarzea orientirebuli, ZiriTad yuradRebas
skandaluri xasiaTis informacias uTmobs da TandaTan yviTeli presis
rangSi gadadis. metad mcirea sakiTxTa profesionaluri Sefasebis
SemTxvevebi. aRniSnul problemas aZlierebs JurnalistTa korpusis
kvalifikaciis arcTu ise maRali done.
zemoxsenebul mizezTa gamo iseTi sakiTxebis gaSuqeba, sadac skandaluri
informacia naklebia da kvalifikaciis garkveul dones moiTxovs (igive
TviTmmarTvelobisa da decentralizaciis sakiTxi), mediaSi naklebad xdeba.
rusTavSi damoukidebeli media ar arsebobs. ramdenime welia moqmedebs
adgilobrivi televizia "qvemo qarTlis televizia", romelic mudmivad
kontrolirdeba da adgilobrivi xelisuflebis (regionuli Tu qalaqis)
dakveTas asrulebs. Tu telekompanias wina xelisuflebis erT-erTi saimedo
sayrdenis, qvemo qarTlis gubernatoris axlo naTesavi ganagebda, axla
adgilobrivi mTavrobis (meriis) pressamsaxuris TanamSromeli, meris
ndobiT aRWurvili piri xelmZRvnelobs. qvemo qarTlis gubernatorisa da
rusTavis meris gaxmaurebuli konfrontaciis periodSi adgilobrivi
televizia (maSin, roca gubernatoris mier kontroldeboda) saerTod ar
aSuqebda meriisa da sakrebulos saqmianobas.
miuxedavad imisa, rom sainformacio gamoSvebebSi xandaxan kritikuli
siuJetebic gvxvdeba, aSkaraa, rom mTlianobaSi telekompania ver axerxebs
qalaqsa Tu regionSi mimdinare movlenebis monitorings da adgilobrivi
xelisuflebisagan damoukidebeli azris gatarebas.
am telekompaniasTan dakavSirebuli sasamarTlo procesebic naTlad
miuTiTebs, rom sxvadasxva saxelisuflo rgolebs Soris sakmaod didia
damoukidebeli mediis kontrolis survili da misi "misakuTrebis" ambicia.
televizia kvlav calkeuli pirovnebebis reklamis saSualebadaa aRqmuli
da ara mosaxlebis aqtivobis mastimulirebel wyarod.
19
beWdviTi mediidan aRsaniSnavia gazeTi "rusTavi", romelsac sabWoTa
periodSi "socialisturi rusTavi" erqva. im droidan moyolebuli gazeTs
kvlav igive redaqtori hyavs. gazeTi formalurad damoukideblad iTvleba,
magram finansurad meria exmareba. marTalia, gazeTi formalurad 2
kvireulia, magram xSirad mxolod TveSi erTxel gamodis. tiraJs ar
asaxeleben, magram araoficialuri monacemebiT 200 egzemplars ar
aRemateba. gazeTis ZiriTadi xelmomwerebi arian meriis samsaxurebi da
gayidvaSi 50 egzemplarze meti ar xvdeba. xazi unda gaesvas im
garemoebasac, rom swored es gazeTia is erTaderTi wyaro, sadac ibeWdeba
informacia adgilobrivi xelisuflebis mier gasayidad gatanili miwisa da
uZravi qonebis auqcionebis Sesaxeb. ase rom, kanonis moTxovna, rom amgvari
informacia aucileblad unda gamoqveyndes, mxolod formalurad
kmayofildeba.
qalaqSi gamodis 2 dargobrivi gazeTi: qimiuri qarxnis gazeTi "azoti" da
ganaTlebis muSakTa perioduli organo "moZRvari", romelsac ganaTlebis
ganyofileba gamoscems. "moZRvari" asaxavs mxolod mimdinare saskolo
cxovrebas da dargis problemebi masSi saerTod ar aris win wamoweuli.
xazgasasmelia is garemoeba, rom gazeTi "moZRvari" gamoicema adgilobrivi
mmarTvelobis samsaxuris - ganaTlebis ganyofilebis - mier da skolis
pedagogebs Soris iZulebis wesiT vrceldeba - am ukanasknelT gazeTis
safasurs xelfasidan ukaveben.
zemoTqmulidan gamomdinare unda iTqvas, rom rogorc adgilobrivi
televizia, ise nabeWdi presa mkveTrad CamorCeba Jurnalistikis
Tanamedrove standartebs da adgilobrivi xelisuflebis monitoringis
funqcias saerTod ver asrulebs.
bolo dros rusTavSi arasamTavrobo organizaciebis mier Catarebuli
kvlevis Sedeged gamovlinda, rom adgilobrivi presidan informacias iRebs
mosaxleobis mxolod 6,6 %, xolo kiTxvaze, romeli wyarodan miRebul
informacias endoba ufro metad, adgilobriv presas mxolod pasuxTa 1%
ergo.
rac Seexeba adgilobriv televizias, misi saSualebiT qalaqis mosaxleobis
59,6% iRebs informacias, magram am informacias mxolod 3,8 % endoba.
aRniSnuli maCveneblebi saqarTvelos sxva qalaqebTan SedarebiT
mniSvnelovnad dabalia. magaliTisTvis, saqarTvelos didi qalaqebis
mosaxleobis 49,3 % informacias adgilobrivi mediidan iRebs da mas
gamokiTxulTa 8,2 % endoba. es garemoeba kidev erTxel adasturebs, rom
rusTavSi sxva periferiul qalaqebTan SedarebiTac ki adgilobrivi presa
Zalze sustadaa ganviTarebuli.
g. arsamTavrobo organizaciebi
20
samoqalaqo sazogadoeba saqarTveloSi ZiriTadad mxolod samoqalaqo
organizaciebiT (arasamTavrobo organizaciebi) aris warmodgenili. saTemo
organizaciebi mxolod axla iwyeben Camoyalibebas, xolo sazogadoebrivi
interesebis damcveli sxva saxis gaerTianebebi (profkavSirebi da a.S.),
mcire gamonaklisis garda, sabWouri periodis reliqtebs warmoadgens da
xelisuflebis kontrolqveS imyofeba.
arasamTavrobo seqtori, miuxedavad gaviTarebis sakmaod maRali donisa,
realur gavlenas ver axdens politikis formirebaze. misi gavlena
sazogadoebaze jer kidev sustia. amave dros, saxelmwifo Tu kerZo
seqtoris sisustisa da dauintereseblobis gamo, mesame seqtori ZiriTadad
saerTaSoriso da dasavluri donorebis daxmarebis wyalobiT arsebobs.
bolo xanebSi SeimCneva sul ufro da ufro meti arasamTavrobo
organizaciis daintereseba adgilobrivi TviTmmarTvelobisa da arCevnebis
problematikiT, rac mTeli rigi koaliciebis Camoyalibebasa da erTobliv
saqmianobaSi gamoixateba.
rusTavis sasamarTloSi 2003 wlis agvistos mdgomareobiT 141
arasamTavrobo organizaciaa registrirebuli. maTgan umravlesoba
formalurad arsebobs. mxolod sami aTeuli organizaciaa, romelTa
saxelma mediaSi erTxel mainc gaiJRera. metnaklebad stabilurad mxolod
ramdenime adgilobrivi organizacia muSaobs.
saerTaSoriso organizaciebi naklebad arian dainteresebuli rusTaviT,
rasac, SesaZloa, misi dedaqalaqTan siaxlove ganapirobebs. mxolod 2003
wlidan daiwyes calkeuli programis ganxorcieleba IREX-ma (internet
centri), urbanulma institutma (kondominiumebis da safinanso-sabiujeto
programa), fondma "evraziam" (adgilobrivi TviTmmarTvelobis sainformacio
centri).
qvemo qarTlis regionSi da, kerZod, qalaq rusTavSi moqmedi arasamTavrobo
organizaciebi cdiloben sakuTari wvlili Seitanon sajaro
dawesebulebebSi administraciuli kodeqsis amoqmedebaSi. amas garda, isini
konsultaciebs uweven moqalaqeebs, axorcieleben administraciuli
kodeqsis danergvis procesis monitorings da a.S.
sajaro dawesebulebis mier informaciis gacemaze uaris Tqmis SemTxvevaSi
arc moqalaqeebis da arc arasamTavrobo organizaciis warmomadgenlis
mxridan sasamarTloSi mimarTvis faqti ar dafiqsirebula.
saerTo jamSi mesame seqtori Zlieri ar aris, organizaciebs Soris
koordinacia da TanamSromloba fragmentulia, magram unda aRiniSnos, rom
maTi sazogadoebrivi imiji gaumjobesda da sazogadoebasTan maTi kavSirebi
izrdeba.
21
rac Seexeba mesame seqtoris gavlenas adgilobrivi politikis formirebaze,
jerjerobiT es gavlena umniSvneloa, Tumca arsebobs warmatebuli
saqmianobis ramdenime precendentic. magaliTad, rusTavis mzrunvelobas
moklebul bavSvTa saxlSi gamefebuli korufciisa da Tanxebis aramiznobivi
xarjvis faqti arasamTavrobo organizaciebis wyalobiT centraluri mediis
yuradRebis centrSi moeqca, rasac sazogadoebrivi aRSfoTebis iseTi
talRa mohyva, rom direqtori Tanamdebobidan gaaTavisufles da mis
winaaRmdeg sisxlis samarTlis saqme aRiZra.
5. sazogadoebis monawileoba
a. zogadi daxasiaTeba
sazogadoebasTan urTierTobis meqanizmebis SerCevis TvalsazrisiT meriis
xelmZRvaneloba Ziebis procesSia. es, ZiriTadad, exeba meriaSi
sazogadoebasTan urTierTobis struqturuli erTeulis formis sakiTxs. am
sferoSi SedarebiT pasiuria sazogadoebasTan urTierTobis formebis Ziebis
procesi. moqalaqeebTan urTierTobis ZiriTadi forma, romelic
komunisturi periodidan gadmovida, mosaxleobaSi perioduli gasvlaa.
ewyoba merisa da misi moadgileebis Sexvedrebi mosaxleobasTan wylis,
komunaluri momsaxurebisa da sxva sakiTxebTan dakavSirebiT.
meriis aparatis saqmianobaSi aSkarad dadebiTi roli Seasrula misma
teqnikurma uzrunvelyofam (msoflio bankis grantis farglebSi).
mniSvnelovnadaa gaiolebuli dainteresebul pirTa momsaxureba Sida qselis
arsebobis pirobebSi.
am progresis paralelurad seriozuli stagnaciaa adamianuri resursebis
marTvis sferoSi. Zveli sakadro politika, kadrebis marTvis moZvelebuli
menejmenti (kadrebis dakompleqteba, Sefasebis sitemis ararseboba) sakmaod
aferxebs kadrebis mozidvis process. vakansiis Sevsebis ZiriTadi resursi
Sida gadaadgilebebia, konkursis pirobebSi kadrebis mozidvis precedenti
ki jerjerobiT ar dafiqsirebula.
sakadro sferosTan SedarebiT meriis saqmianobis sferoSi sakmaod
mowesrigebulia administraciuli mxare. meriis gadawyvetilebis miRebis
sferoSi seriozuli Seferxebebi ar arsebobs, Tumca naklebadaa
gamoyenebuli damoukidebeli iuridiuli eqspertiza.
fanansebis simwiris periodSi miRebuli gadawyvetilebebis sajarooba,
ZiriTadad, stendze gamokvriT da periodulad qalaqSi gamomaval gazeTSi
gamoqveynebiT xorcieldeba.
SedarebiT naklebia miRwevebi sazogadoebasTan urTierTobis kuTxiT.
sazogadoebasTan urTierTobaze pasuxismgebelia meriis aparati da vice-
meri. specialuri struqturuli erTeuli amisTvis gamoyofili ar aris.
22
pasiur da arcTu ukonfliqto saxes atarebs meriis urTierToba
adgilobriv masmediasTan. urTierToba, rogorc wesi, adgilobrivi
televiziis - "qvemo qarTlis telekompania – IV arxi" (qalaqis ZiriTadi
sainformacio wyaro) - da meriis urTierTbraldebebis fonze warimarTeba.
sakmaod iSviaTia urTierToba dedaqalaqis masmediis saSualebebTan (merias,
ZiriTadad, gazeTebis adgilobriv korespondentebTan aqvs urTierToba).
arasamTavrobo organizaciebTan TanamSromlobas ara aqvs raime
institucionalizebuli forma, Tumca amis calkeuli magaliTebi mainc
arsebobs. aRniSvnis Rirsia "rusTavis samoqalaqo ganviTarebis centris" da
meriis TanamSromloba biujetis gamWvirvalobis sakiTxebTan dakavSirebuli
proeqtis farglebSi.
meriaSi aSkarad ganicdian sazogadoebasTan efeqturi urTierTobis
meqanizmebis Sesaxeb codnis deficits. am mimarTulebiT codnis SeZenis
mizniT meriis xelmZRvaneloba mzad aris, iTanamSromlos nebismier
organizaciasTan, romelic sakuTar mxardaWeras SesTavazebs.
meriis aparatSi xdeba moqalaqeTa momarTvebis, saCivrebis gaanalizeba.
aRmoCnda, rom moqalaqeTa mimarTvebis 5-6% ar exeba merias. rogorc Cans,
moqalaqeebma ar ician, vis unda mimarTon maTTvis saintereso ama Tu im
sakiTxze (samxedro komisariats, sasamarTlos Tu sxv.). meriaSi Semosuli
momarTvebis didi nawili ZiriTadad socialuri da yofiTi xasiaTis
problemebs exeba.
faqtobrivad aranairi formiT ar xdeba problemebis Sesaxeb sazogadoebrivi
azris kvleva. urTierTobebi spontanuri xasiaTisaa da maT arCevnebis
periodSi an krizisul situaciebSi mimarTaven, isic yovelTvis ara
(pensionerTa aqciebi, mosaxleobis mier gzebis gadaketva eleqtroenergiis
an gazis miwodebis moTxovniT).
meriis normatiuli da individualuri samarTlebrivi aqtebis miRebis dros
xSiria iuridiuli kazusebi. miRebuli gadawyvetilebebi SeiZleba ar
Seesabamebodes arsebul kanonmdeblobas, ramac SeiZleba gamoiwvios amgvari
sakiTxebis sasamarTloSi gasaCivreba. meriis warmomadgenlis gancxadebiT am
situaciis safuZvels qmnis sakanonmdeblo bazaSi arsebuli winaaRmdegobani
da gaurkvevloba; bevria urTierTgamomricxavi aqti. gadawyvetilebis
gauqmebis ufleba aqvs sakrebulos da sasamarTlos, Tumca meriaSi jer ar
yofila aseTi SemTxveva. meriis saerTo xasiaTis gadawyvetilebebi da sxva
dokumentebi registraciaSi tardeba da eqspertizas gadis iusticiis
saministroSi, romelsac, ramdenime SemTxvevis garda, seriozuli SeniSvnebi
ar hqonia.
b. procedurebi
23
qalaq rusTavis meriis aparatis SemadgenlobaSi sazogadoebasTan
urTierTobaze pasuxismgebelobis mqone struqturuli erTeuli ar
arsebobs. es funqcia danawevrebulia saqmianobaTa tipis mixedviT da
gadanawilebulia pasuxismgebel pirebs, samsaxurebsa da SezRuduli
pasuxismgeblobis sazogadoebas Soris. meriis sazogadoebasTan urTierTobis
ZiriTadi mimarTulebebi qalaqis meris mier ganisazRvreba.
rusTavis meriaSi sajaro informaciis gacemaze pasuxismgebeli piri
aparatis ufrosia. arsebobs agreTve moxele, romelic axdens informaciis
gacemis teqnikur uzrunvelyofas. meriaSi arsebul sainformacio stendze
miTiTebulia, rom es ori pirovneba aris sajaro informaciis gacemaze
pasuxismgebeli. sajaro informaciis gacema xdeba aparatis ufrosis
saxelze moqalaqis an organizaciis mier wardgenili gancxadebis an
werilis safuZvelze. werili aparatis ufrosis mdivans bardeba, Sedis
aparatis xelmZRvanelTan, masze ideba rezolucia da egzavneba teqnikur
Semsrulebels. meriidan informaciis gamoTxovisas arsebobs teqnikuri
xasiaTis Seferxebebi (kopieris mwyobridan gamosvla da a.S.).
meris miRebis dRe orSabaTia. miReba dilis operatiuli TaTbiris Semdeg
iwyeba. msurvelebi miRebaze winaswar ewerebian. raodenoba SezRudulia 50
kacamde. miRebisas meris yvela moadgile da samsaxuris xelmZRvaneli
adgilzea da Sesabamis sakiTxebze reagirebas axdens. maTi gadanawileba
xdeba yvela samsaxurze.
mTxovnelTa umetesoba materialur daxmarebas iTxovs. daxmareba gaicema
meriis sarezervo fondidan sakrebulos mier damtkicebuli biujetiT,
Tumca es Tanxebi limitirebulia.
adgilobrivi TviTmmarTvelobis SenobaSi ucxo pirisaTvis rTulia
orientacia. kabinetebi ar aris danomrili da arc Senobis gegmaa
gamokruli TvalsaCino adgilas. aseve ar aris gamokruli moxeleTa sia,
dakavebuli Tanamdebobebi, telefonebi. moqalaqeTa miRebis dReebi uSualod
Tanamdebobis pirTa kabinetTan aris miTiTebuli, Tumca ar aris gamokruli
arc miRebaze Caweris zusti procedura da arc moqalaqeTa saCivrebisa da
gancxadebebis ganxilvis wesi da vadebi. sajaro informaciis gacemaze
pasuximgebeli moxelis vinaoba mxolod meore sarTulis derefanSia
gamokruli, Tumca romel kabinetSia SesaZlebeli misi naxva, miTiTebuli ar
aris.
sakrebulos sxdomebis gamarTvis winaswari grafiki sazogadoebisaTvis
miuwvdomelia. sakrebulos konkertuli sxdomis gamarTvis Sesaxeb cnoba,
rogorc wesi, ikvreba wina dRes, mxolod adgilobrivi TviTmmarTvelobis
SenobaSi, isic mesame sarTulis derefanSi, sakrebulos samuSao oTaxebTan.
mTavrobis sxdomis gamarTvis Sesaxeb informacia winaswar saerTod ar
qveyndeba. rac Seexeba dRis wesrigs, arc sakrebulos da arc mTavrobis
sxdomis dRis wesrigi winaswar arasodes ar qveyndeba.
24
xSirad, rodesac romelime samsaxuri amzadebs dokuments sxva
samsaxurisTvis gadasacemad, Tavissave Seqnili dokumentis pirs ar itovebs,
amitom dokumentis miReba gamcem instanciaSi SeuZlebeli xdeba da saWiroa
misi kvalis gayola.
eleqtronuli saxiT mxolod dokumentebis nawili arsebobs da isic
sxvadasxva adgilas Aaris gabneuli. sakrebulos dadgenilebebi ZiriTadad
nabeWdi saxiT inaxeba sxvadasxva ganyofilebebSi da maTi Tavmoyra metad
Znelia.
g. gamWvirvaloba
qalaqis meria sakmaod pasiuria mosaxleobis winaSe angariSgebis
TvalsazrisiT. meriis saqmianobis angariSgeba weliwadSi erTxel
xorcieldeba meriis gafarToebuli sxdomis saxiT. moqalaqeTa winaSe
angariSgebas ZiriTadad sareklamo xasiaTi gaaCnia da mniSvnelovan periods
ukavSirdeba (magaliTad, arCevnebs). saerTod, moqalaqeTa CarTvis masStabebi
sakmaod mcirea, risi erT-erTi mizezic, meriis dabali aqtiurobis
paralelurad, realurad moqmedi adgilobrivi arasamTavrobo
organizaciebis raodenobrivi simwire da pasiurobaa.
kanonis Tanaxmad, sajaro informacia unda gaices dauyovnebliv an 10 dRis
ganmavlobaSi, Tuki informacia damuSavebas moiTxovs. rusTavis
sainformacio centris muSaobis praqtika gviCvenebs, rom es vadebi mudmivad
irRveva. magaliTad, miwis marTvis sammarTvelom sakuTrebaSi gadasacemi
miwis Sesaxeb informacia gasca moTxovnidan mxolod 40 dRis Semdeg.
advili warmosadgenia, rom Tu arasamTavrobo organizaciebs da interesTa
Zlier jgufebs informaciis mosapoveblad mizanmimarTuli muSaobis 2 Tve
sWirdebaT, ramdenad rTulia informaciis miReba rigiTi moqalaqisTvis.
sajaro informacia yvelasTvis Tanabrad sajaro ar aris. arasamTavrobo
organizaciebma ramdenjerme Caatares monitoringi fizikuri piris saxeliT
Setanil gancxadebebze informaciis gacnoba-miRebaze. rogorc aRmoCnda,
aseT SemTxvevaSi procedura irRveoda da pasuxic igvianebda. informaciis
mopoveba gacilebiT martivia organizaciebisTvis da masmediis
warmomadgenlebisTvis, anu maTTvis, vinc icis kanonmdebloba da iyenebs mas.
Tumca aqve davZenT, rom sajaro informaciis miuReblobis gamo
sasamarTlosTvis jerjerobiT aravis miumarTavs.
meriis sazogadoebasTan urTierToba, ZiriTadad, masmediis saSualebiT
xorcieldeba. televiziasTan da gazeT "rusTavTan" dadebuli
xelSekrulebis Tanaxmad, meriis informacia regularulad gadis
sainformacio gadacemis eTerSi (Tumca imave xelSekrulebis Tanaxmad,
televizias SeuZlia nebismier momentSi uari Tqvas siuJetebis gaSvebaze).
gazeTis informaciebi, ZiriTadad, meriis mier ganxorcielebul RonisZiebebs
25
asaxavs da miznad isaxavs meriis da misi saqmianobis popularizacias,
gansxvavebiT satelevizio siuJetebisagan, romlebic, rogorc wesi,
kritikuli xasiaTisaa. gazeTSi qveyndeba sakanonmdeblo baza,
gadawyvetilebebi, mimarTvebi, meriis mier gaweuli xarjebis nusxa.
municipalitetebis saSualebiT centri awyobs meris da misi moadgileebis
Sexvedrebs mosaxleobasTan, romlebic iseT aqtualur sakiTxebs
ukavSirdeba, rogoricaa: wyliT momarageba, qalaqis komunaluri meurneobis
saqmianoba, sapensio momsaxureba. meriaSi konfliqturi situaciebis
gadawyvetas adgilze cdiloben. xuTSabaTobiT igegmeba tradiciuli
gasvliTi Sexvedrebi. yvela samsaxuris xelmZRvaneli gadasaWreli
problemebis nusxiT adgilebze gadis da mosaxleobas xvdeba, rasac xSirad
sakmaod mwvave kamaTi mosdevs, Tumca, imavdroulad, aseTi Sexvedrebi
daZabuli situaciis ganmuxtvis karg saSualebadac aris miCneuli (meriis
warmomadgenlis Sefaseba).
sakrebulos sxdomebisgan gansxvavebiT meriis sxdomebi, meriis debulebis
Tanaxmad, daxurulia, Tumca zogjer iwveven Jurnalistebsa da
arasamTavrobo organizaciebis warmomadgenlebs.
televizias periodulad problemebi eqmneba intervius Cawerisas, radgan
respodentebi Tavs arideben gadaRebas. meriis orSabaTis sxdomebze xSirad
gaismis sayveduri televiziis misamarTiT kritikuli siuJetebis gamo.
meriaSi miiCneven, rom televizia mxolod negatiuri Temebis ZiebaSia da
faqtebs araobieqturad, calmxrivad aSuqebs. tradiciuli Temebia:
eleqtroenergia, wyali, pensiebi, rasac bolo periodSi miwisZvris
Sedegebic daemata. msgavi braldebebis sapasuxod televiziis
warmomadgenlebi miuTiTeben meriis tendenciaze, mxolod dadebiTi kuTxiT
warmoaCinos sakuTari saqmianoba. televiziaSi xSiria mosaxleobis zarebi.
rekaven nebismieri yofiTi problemis gamo. masmediis erT-erTi
warmomadgenlis TqmiT, sakmaod xSiria SemTxvevebi, rodesac televiziis
Carevamde konkretuli problemisadmi interess aravin iCens.
sakrebulos met yuradRebas imsaxurebs interesTa jgufebisgan Semosuli
werilebi an saCivrebi (magaliTad, metalurgiuli kombinatis muSa-
mosamsaxureTa saCivrebi kombinatis xelmZRvanelobis an investorebis
winaaRmdeg). unda aRiniSnos, rom am sakiTxebiT garkveul dainteresebas
zogjer sakrebulos wevrTa biznes-interesi ganapirobebs. amis naTel
magaliTs 1998 wlis mowvevis sakrebuloSi vawydebiT, rodesac rusTavis
adgilobriv energogamanawilebel kompania "relasSi" arsebuli darRvevebis
mimarT leiboristuli fraqciis dainteresebas da sakrebulos sarevizio
komisiis mier prokuraturaSi masalebis gadagzavnas sakrebulos ori
wevris "relasis" sameTvalyureo sabWoSi daniSvna mohyva. amis Semdeg
sakrebuloSi "relasis" Tema minelda da bolos Sewyda kidec.
meriaSi damoukidebel eqspertebs ZiriTadad Sesrulebuli samuSaos
Sesafaseblad iwveven, magaliTad, auditoruli SefasebisTvis. arsebobs
26
sakonsultacio momsaxurebis erTeuli SemTxvevebi, romlis drosac
eqspertTan xelSekruleba formdeba. Tumca arasamTavrobo organizaciebi
periodulad araoficialur konsultacias uweven meriis iuristebs
administraciul kodeqsTan dakavSirebiT.
d. sazogadoebis ganwyoba
rusTavis sainformacio centris mier 2004 wlis 16 ianvars Catarebuli
sazogadoebrivi azris gamokiTxvis Sedegad kiTxvaze: endobiT Tu ara
sakrebulos? - dadebiTad upasuxa gamokiTxulTa 30%-ma, uaryofiTad -
59%-ma, sakrebulos met-naklebad endoba gamokiTxulTa 11%.
kiTxvaze: endobiT Tu ara merias? - pasuxebi Semdegnairad ganawilda:
dadebiTad upasuxa gamokiTxulTa 34%-ma, uaryofiTad - 53%-ma, merias
nawilobriv endoba gamokiTxulTa 13%.
cxr. 5. endobiT Tu ara adgilobriv
xelisuflebas (sakrebulos)
1- diax; 2-ara; 3-met-naklebad
30
59
11
1
2
3
cxr. 5. endobiT Tu ara adgilobriv
xelisuflebas (mTavrobas)
1 -diax; 2- ara; 3-met-naklebad
34
53
13
1
2
3
gamokiTxulTa 67% ar aris kmayofili qalaqis xelmZRvanelobis muSaobiT.
cxr. 6. kmayofili xarT Tu ara qalaqis
xelmZRvanelobis muSaobiT
1-diax; 2--ara; 3-met-naklebad
24
67
9
1
2
3
rogorc vxedavT, sakrebulos reitingi meriis reitingze dabalia, rasac
Tavisi mizezebi aqvs. rusTavis meris 2002 wlis arCevnebis Sedegad merab
tyeSelaSvils seriozuli konkurentebi ar hyolia da damajerebeli
27
gamarjveba moipova. sakrebulos arCevnebisas situacia gansxvavebuli iyo, is
maRali konkurenciiT gamoirCeoda da sxvadasxva informaciis Tanaxmad,
arCevnebis Sedegebi gayalbda.
miuxedavad amisa, sazogadoebis mniSvnelovani nawili sakrebulos, rogorc
warmomadgenlobiT organos, SedarebiT ufro demokratiuli gziT
formirebulad miiCnevs, vidre merias. amaze metyvelebs mSvidobis,
demokratiisa da ganviTarebis kavkasiuri institutis mier 2004 wlis
aprilSi Catarebuli gamokiTxvis monacemebi.
cxr. 7. qalaqis sabWo arCeuliademokratiuli principebis dacviT
cxr. 8. meri arCeulia demokratiuli principebis
dacviT
22.8
27.5
1 13
35.8
completely disagree don’t agree difficult to answer agree completely agree
rogorc vxedavT, miuxedavad imisa, rom sazogadoebis ndobis TvalsazrisiT
sakrebulos da qalaqis meris "sastarto" mdgomareoba gansxvavebuli iyo,
amJamad sazogadoebis ndobis xarisxi erTnairad Zalze dabalia - rogorc
adgilobrivi aRmasrulebeli, ise warmomadgenlobiTi xelisuflebis mimarT.
cxr. 9. sazogadoebis ndoba sakrebulosadmi
Zalzed maRalia
11.1 3.5 0.535.4
49.5
completely disagree don’t agree difficult to answer agree completely agree
28
cxr. 10. sazogadoebis ndoba merisadmi
Zalzed maRalia
17.8
17.81 17.8
45.5
completely disagree don’t agree difficult to answer agree completely agree
es imiTac aris ganapirobebuli, rom aRmasrulebel organoSi
arapopularuli an sazogadoebisaTvis dRemde ucnobi adamianebi darCnen. es
adamianebi jer kidev im droidan muSaobdnen qalaqis mTavrobaSi, rodesac
meris posti daniSvniTi iyo, Sesabamisad, maTSi sWarbobs mxolod merisadmi
da ara sakrebulos mimarT angariSvaldebulebis ganwyoba. Tumca
sazogadoeba, romelmac gasul wlebSi sakmaod didi imedgacrueba ganicada
demokratiuli institutebis mimarT, warmomadgenlobiTi organos
Sefasebisas ufro negatiuria, vidre administraciis Sefasebisas.
cxr. 11. sakrebulo angariSvaldebulia
sazogadoebis winaSe
13.3
69.4
0.56.110.7
Completely dissatisfied Partially don’t satisfied Difficult to answer
Partially satisfied Completely satisfied
cxr. 12. meria angariSvaldebulia
sazogadoebis winaSe
20.5
52.3
117.4
8.7
Completely dissatisfied Partially don’t satisfied Difficult to answer
Partially satisfied Completely satisfied
amave dros mosaxleobas urTierToba ZiriTadad administraciasTan uwevs.
ar aris gasakviri, rom aRmasrulebeli xelisuflebis profesionalizms
gamokiTxulTa ufro meti raodenoba aRiarebs, vidre warmomadgenlobiTi
organos wevrebisas.
29
cxr. 13. sakrebulos wevrTa profesionalizmi
14.1
54.3
1.516.1
14.1
Completely dissatisfied Partially don’t satisfied Difficult to answer
Partially satisfied Completely satisfied
cxr. 14. meriis TanamSromelTa
profesionalizmi
28.6
32.71.525.6
11.6
Completely dissatisfied Partially don’t satisfied Difficult to answer
Partially satisfied Completely satisfied
Tavis mxriv, sakrebulo pasiurobas avlens da arakritikulad udgeba
adgilobrivi mTavrobis saqmianobas, romlis muSaobac calkeuli socialuri
jgufebis mxridan perioduli da zogjer mwvave kritikis sagani xdeba.
e. sazogadoebis gaaqtiurebis precedenti
SeimCneva gasuli saukunis 90-ian wlebSi (gansakuTrebiT mis meore
naxevarSi) gamefebuli apaTiis daZlevis survili. amis naTel magaliTs
2002 wlis 2 ivnisis municipaluri arCevnebi warmoadgens.
rogorc samoqalaqo sazogadoebis nawili, ise damoukidebeli eqspertebi
aRniSnuli arCevnebisadmi mosaxleobis damokidebulebis gamovlenas
gardatexis dasawyisad miiCneven. marTlac, 2002 wlis arCevnebi ramdenime
mniSvnelovani - rogorc dadebiTi, ise uaryofiTi - niSniT gansxvavdeba
winare arCevnebisagan.
uaryofiTi momentebi. bolo periodSi Catarebuli yvela sxva arCevnebisagan
gansxvavebiT (1995 da 1999 saparlamento, 1998 municipaluri da 2000
saprezidento), 2002 wlis arCevnebi gamoirCeoda araorganizebulobis
ufro didi xarisxiT. SeiZleba Tamamad iTqvas, rom es iyo yvelaze
araorganizebuli arCevnebi bolo 10 wlis ganmavlobaSi.
dadebiTi momentebi. miuxedavad zemoTqmulisa, gamoikveTa ramdenime
Tvisobrivad axali tendencia:
30
politikuri partiebis umetesobam, upirveles yovlisa, im partiebma,
romlebmac warmatebas miaRwies, wina arCevnebTan SedarebiT ufro
organizebulad warmarTes saarCevno kampania da garkveuli programebi
wamoayenes, rac adre naklebad xdeboda. sxvadasxva politikuri Zalis
qmedebebma aCvena, rom saqarTveloSi mimdinareobs iseT politikur
ZalTa formirebis procesi, sadac klanuri interesebisa da
qarizmatuli liderebis nacvlad wamyvan adgils politikuri
programebi ikaveben.
1999 da 2000 wlebis arCevnebTan SedarebiT procesebis monitoringSi
ufro aqtiurad iyvnen Cabmuli samoqalaqo organizaciebi. am
ukanasknelTa interesi da sazogadoebriv azrze zemoqmedebis xarisxi
marTalia mcired, magram mainc gaizarda. amave dros gaizarda rogorc
monitoringSi monawile organizaciebis raodenoba, ise maTi
organizebulobisa da kvalifikaciis donec.
yvelaze mniSvnelovani faqtori, riTac 2002 wlis 2 ivnisis arCevnebi
winamorbedi arCevnebisagan gansxvavdeba, aris amomrCevelTa aqtivobis
mniSvnelovani zrda. marTalia, es sazogadoebis nawils exeba da ara
mTel mosaxleobas, magram progresi aSkarad saxezea. damoukidebel
damkvirvebelTa mier Catarebuli paraleluri daTvlis monacemebiT,
arCevnebSi monawileoba miiRo amomrCevelTa 60.1 %-ma. Tu 2000 wlis
saprezidento arCevnebis periodSi saarCevno ubnebi faqtiurad carieli
iyo da oficialuri monacemebi mosaxleobis daax. 2/3-is arCevnebSi
monawileobis Sesaxeb aSkarad falsificirebulia, 2002 wlis
municipalur arCevnebSi monawileTa ricxvi axlos dgas realobasTan.
6. rekomendaciebi
sasurvelia Camoyalibdes sazogadoebasTan urTierTobis samsaxuri, sadac
gaerTiandeba sazogadoebasTan urTierTobis sferoSi meriaSi ukve
arsebuli komponentebi, moxdeba maTi srulyofa da axali
mimarTulebebis amoqmedeba;
sazogadoebasTan urTierTobis samsaxuris saqmianoba sami mimarTulebiT
unda warimarTos: masmediasTan urTierToba; moqalaqeebTan,
sazogadoebriv organizaciebTan da sxva interesTa jgufebTan
urTierToba; monitoringi da rekomendaciebis SemuSaveba.
masmedia ufro aqtiurad unda CaerTos samoqalaqo aqtiurobis
procesSi;
arasamTavrobo organizaciebTan urTierToba unda xorcieldebodes
rogorc maTi, ise adgilobrivi TviTmmarTvelobis iniciativiT. Zalze
mniSvnelovania, rom am urTierTobas mxolod "moduri" xasiaTi ar
hqondes. amis Tavidan asacileblad saxelmwifo struqturam da
arasamTavrobo organizaciebma sakiTxTa is sferoebi unda gamonaxon,
romlebSic TanamSromloba realurad nayofieri iqneba;
mZime socialuri mdgomareobis fonze moqalaqe pasiuria, amdenad
saWiroa misi aqtiurobis waxaliseba;
donorebma unda waaxalison samoqalaqo iniciativaTa ganxorcieleba.
31
saxelisuflebo struqtura SeZlebisdagvarad unda axorcielebdes
mosaxleobis ganwyobis gamorkvevis mizniT sazogadoebrivi azris
Seswavlas (mizanSewonilia iafi da operatiuli meTodis - satelefono
gamokiTxvebis gamoyeneba);
centraluri aRmasrulebeli da sakanonmdeblo xelisufleba aqtiurad
unda iyos CarTuli regionebidan angariSebis miRebisa da monitoringis
Sedegebis analizis procesSi;
erT-erT umTavres amocanad unda iqces wlis dasawyisSi meriis
samsaxurebis mier warmodgenili samoqmedo gegmebis SemuSavebaSi
sazogadoebis CarTvis da monawileobis uzrunvelyofa (Sesabamisi
sferos arasamTavrobo organizaciebi, dainteresebuli moqalaqeebi).
sferoebis mixedviT prioritetTa win wamosawevad SesaZlebelia
satelevizio diskusiebis mowyoba. am procesis ganuyofel nawilad unda
iqces wlis bolos sferoTa mixedviTYmosaxleobis winaSe angariSis
wardgena.
meriis mier gadawyvetilebis miRebis sferoSi mniSvnelovnad gvesaxeba
damoukidebeli eqspertizis gamoyenebis praqtikis danergva.