Demiryolu Insaati

1

T.C.

MLL ETM BAKANLII

RAYLI SSTEMLER TEKNOLOJS

DEMRYOLU NAATI 582YIM282

Ankara, 2011

I

Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir.

Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir.

PARA LE SATILMAZ.

i

AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET-1 ..................................................................................................... 3 1. DEMR YOLU NAATI LE LGL YERLER VE TEKNK KAVRAMLAR ......... 3

1.1. Demir Yolu naatnda alan Personelin Grev Tanmlamalar ................................ 3 1.2. Yol Tekilat ve Numaralandrlmas ............................................................................ 4 1.3. Demir Yolu naat ile lgili Teknik Kavramlar ............................................................ 5

1.3.1. Demir Yolunun Tanm ve Hzlara Gre Snflandrlmas ................................... 6 1.4. Gabari Tanm ve eitleri ............................................................................................ 7

1.4.1. Tnellerde ve Kapal Alanlarda Gabari ................................................................. 7 1.4.2. Peron ve Rampalarda Gabari ................................................................................. 7

1.4.3. Ykleme Gabarisi .................................................................................................. 9 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 10 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 11

RENME FAALYET-2 ................................................................................................... 13 2. DEMR YOLUNUN BLMLER LE MAKASLAR.................................................... 13

2.1. Altyap Tanm ve Elemanlar ..................................................................................... 13 2.1.1. Platform: .............................................................................................................. 14

2.1.2. Yarmalar .............................................................................................................. 14

2.1.3. Dolgular (Dolmalar-mlalar): .............................................................................. 15 2.1.4. Tneller ................................................................................................................ 15 2.1.5. Kprler ............................................................................................................... 16 2.1.6. Geitler ................................................................................................................ 17 2.1.7. Tahkimatlar (Salamlatrma ve nleme Yaplar) ............................................. 20

2.2. styap Tanm ve Elemanlar .................................................................................... 21 2.2.1. Ray ....................................................................................................................... 21

2.2.2. Travers ................................................................................................................. 22

2.2.3. Balast: .................................................................................................................. 23

2.2.4. Balant Malzemeleri ........................................................................................... 23 2.2.4. Balant Malzemeleri ........................................................................................... 24 2.2.5. Raylara Traverslerle Eim Verilmesi .................................................................. 26

2.3. Makaslar ...................................................................................................................... 27

2.3.1. Makas Blmleri ................................................................................................. 27 2.3.2. Makas eitleri .................................................................................................... 28 2.3.3. Makaslarda Deraya Sebebiyet Verebilecek Hususlar .......................................... 33

2.3.4. Limit Talar ........................................................................................................ 35 2.3.5. stasyonlarda Faydal Yol Uzunluklar ................................................................ 35

UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 36 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 37

RENME FAALYET-3 ................................................................................................... 39 3. STYAPI TEKN VE GEOMETRS .......................................................................... 39

3.1. Dingil Basnlar ......................................................................................................... 39 3.2. Yola Etki Eden Kuvvetler ........................................................................................... 39

3.2.1. Dey Kuvvetler .................................................................................................. 40

NDEKLER

ii

3.2.2. Yatay Kuvvetler ................................................................................................... 41

3.2.3. Dier Kuvvetler ................................................................................................... 42 3.3. Yol Geometrisi ............................................................................................................ 42

3.3.1. Aliyman ............................................................................................................... 42

3.3.2. Kurp ..................................................................................................................... 43

3.3.3. Yarap ................................................................................................................. 43 3.3.4. Parabol ................................................................................................................. 43

3.3.5. Dever ................................................................................................................... 43

3.3.6. Merkezka Kuvvet ............................................................................................... 44 3.3.7. Merkezcil Kuvvet ................................................................................................ 45

3.3.8. Ekartman (Yol akl) ....................................................................................... 46 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 48 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 49

RENME FAALYET4 .................................................................................................. 51 4. RAYLI SSTEMLERDE GRLEN YOL ARIZALARI VE ARALARDA UYGULANAN SEYR KISITLAMALARI .......................................................................... 51

4.1. Altyap Arzalar ......................................................................................................... 51 4.1.1. Heyelanlar ............................................................................................................ 51

4.1.2. Tasmanlar ............................................................................................................ 51

4.1.3. Kabarmalar .......................................................................................................... 52

4.1.4. Ky Erozyonlar .................................................................................................. 52 4.1.5. Ta Dmeleri ...................................................................................................... 52 4.1.6. Teressbatlar ........................................................................................................ 52

4.2. styap Arzalar ......................................................................................................... 52 4.2.1. styap Malzemelerinde Oluan Arzalar ............................................................ 52 4.2.2. Demir Yolu Eksen Arzalar ................................................................................ 53

4.3. Hz Tanm ve eitleri ............................................................................................... 53 4.3.1. Seyri Kstlayan Etkenler ..................................................................................... 54 4.3.3. Seyir Kstlamalar (Tekayydatlar) .................................................................... 54

UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 56 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 57

MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 59 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 60

KAYNAKA ......................................................................................................................... 62

iii

AIKLAMALAR

KOD 582YIM282

ALAN Rayl Sistemler Teknolojisi Alan

DAL/MESLEK Alan Ortak

MODLN ADI Demir Yolu naat

MODLN TANIMI Demir yolu inaat ile ilgili bilgi ve becerilerinin verildii renme materyaldir.

SRE 40/16

N KOUL

YETERLK Demir yolu inaat ve yapsn incelemek

MODLN AMACI

Genel Ama

Gerekli ortam salandnda demir yolu inaat ve yapsn inceleyebileceksiniz.

Amalar

1. Demir yolu inaat ile ilgili teknik kavramlar ve bunlar arasndaki farklar tespit edebileceksiniz.

2. Demir yolu altyap ve styap elemanlar ile makaslar arasndaki farklar tespit edebileceksiniz.

3. Demir yolu geometrisini oluturan parametreler arasndaki farklar tespit edebileceksiniz.

4. Rayl sistemlerde grlen yol arzalarn ve aralarda uygulanan seyir kstlamalarn tespit edebileceksiniz.

ETM RETM ORTAMLARI VE

DONANIMLARI

Ortam: naat teknolojisi atlyesi, bilgi teknolojileri ortam

Donanm: elik metre, nivo, kazma, krek, balant malzemesi anahtarlar, kriko, manivela, buraj kazmas

LME VE DEERLENDRME

Modl iinde yer alan her renme faaliyetinden sonra verilen lme aralar ile kendinizi deerlendireceksiniz.

retmen modl sonunda lme arac (oktan semeli test, doru-yanl testi, boluk doldurma, eletirme vb.) kullanarak modl uygulamalar ile kazandnz bilgi ve becerileri lerek sizi deerlendirecektir.

AIKLAMALAR

1

GR

Sevgili renci,

Bu modl, Rayl Sistemler Teknolojisi alannda, demir yolu inaat uygulamalarnda kullanlmak amac ile hazrlanmtr.

Bu modln renilmesinden sonra sahip olduunuz bilgi ve uygulama becerisi ile demir yolu inaat uygulamalarn yapabileceksiniz

Demir yolu tamaclna ok ihtiya duyulduu gnmzde, demir yolu gvenliine de byk nem verilmektedir. Rayl sistem alanlarnn mesleinde baarl olabilmesi iin tm demir yolu meslekleri ile iyi iletiim kurup alma birlii iinde olabilmeleri gerekir. Bunu salayabilmek iin dier demir yolu mesleklerinde yaplan ileri ve alanlarn, demir yolu tesislerini tanmalar nemli bir husustur.

Demir yolu alanlar, meslekleri ve tesisleri ile ilgili bilgi ve becerileriniz ne kadar iyi ise demir yolu sektrndeki yeriniz o kadar salam olacaktr.

GR

3

RENME FAALYET-1

Bu faaliyet sonunda uygun ortam salandnda, demir yolu inaat ile ilgili teknik kavramlar arasndaki farklar tespit edebileceksiniz.

Demir yolu inaat ile ilgili teknik kavramlar aratrnz. Aratrma aamasnda oluturduunuz bilgileri snfa getiriniz. Bunlar

arkadalarnzla paylanz.

1. DEMR YOLU NAATI LE LGL YERLER VE TEKNK KAVRAMLAR

1.1. Demir Yolu naatnda alan Personelin Grev Tanmlamalar

Demir yollarnn her gn ve 24 saat seyrsefere ak olmas ile grevli yol personeli, hareket ve cer personeli gibi faal personel snfndandr. Mesai saatleri dndaki istirahat gn ve saatlerinde her an greve arlabilirler. Mntkalarndaki yol arza ve seyrsefer engellerine en ksa zamanda mdahale etmek ve bunlar gidermek iin tedbir almakla grevlidirler.

Yol personeli ve ksaca grevleri unlardr:

Yol avuu: Takm mntkasnn teknik ve idari sorumlusudur. Emrindeki ii ekibi ile mntkasnn yol tamirat ve bakmn ksm efinin direktifi ve organizasyonu ile gerekletirir.

Ksm efi: Mntkasndaki yol blmnn her an seyrsefere ak bulundurulmas bakmndan teknik sorumludur. Kendisine bal yol avuu, yol ve geit bekileri ile yol srveyan ve yedek ksm efi gibi personelin sevk ve idaresinden sorumludur.

ube efi: Mntkalar iindeki yol blmnn ve personelin teknik ve idari organizasyonu ile grevlidir.

Yol bekisi: Mntkalar olan 20-25 kmlik yol blmn her gn yaya olarak kontrol eder. Yolda grdkleri arzalar, yol avuuna ve duruma gre turnede

RENME FAALYET-1

ARATIRMA

AMA

4

ise ksm efine haber verir. Acil ve seyrsefere engel bir durumda yolu seyrsefere kapatarak arzann giderilmesini ve tedbirlerin alnmas ile tamirat iin gerekli ilemlerin yaplmasn salar.

Geit bekisi: Bekili bariyerli hemzemin geitlerde, nbeti olarak grevli olduu saatler iinde trenler geerken geit bariyer kollarn kara yolu trafiine kapatp trenlerin emniyetle geitten gemesini salar. Ancak bariyerli geitlerin altrlmas zelletirilmi olup bariyerli hemzemin geitlerde grevli bekiler zel irketlere aittir. Bu nedenle TCDDnin geit bekisi unvanl personele ihtiyac kalmamtr.

Yol srveyan: Yol ksm efi yardmcsdr. Yol ksm eflii iin gerekli teknik eitimi alr, yeterli teknik ve idari tecrbe ve yetime aamasndan getikten sonra ksm efi olarak grevlendirilir.

Yedek ksm efi: Yol ksm efi grev unvann alm fakat sorumlu bir mntkas olmayan yol ksm efleridir. Bir ksm veya ube efi emrinde ksm eflerine veklet ve yardmclk grevlerinde bulunur.

Yedek ube efleri: ube efi grev unvann alm fakat mntkas olmayan ube efleridir. ube eflerine veklet ve yardmclk grevlerinde bulunur.

Bunlarn dnda; 2,3 ube eflii mntkas bir yol kontrolrne baldr. Bir blge mdrlnn yol tekilat st amiri ise yol mdrdr.

1.2. Yol Tekilat ve Numaralandrlmas

Demir yolu ebekesinin yol tamir ve bakmn salayan yol tekilat; takm avuluklar, ksm ve ube eflikleri eklinde blmlenmitir.

Ortalama 810 kmlik yol blmne takm, 45 takm mntkasndan oluan 4050 kmlik yol blmne ksm eflii denir. Yine ortalama 45 ksm eflii blgesi bir ube efliine baldr.

Takm, ksm ve ube mntkalarnn yerlerinin abuk belirlenebilmesi iin aadaki ekilde bir numaralandrma sistemi uygulanr:

ube eflikleri iki haneli bir say ile numaralandrlr. lk hane ubenin bal olduu blge mdrlnn numarasn, ikinci hane ubenin o blgenin kanc ube eflii olduunu belirler.

rnek: ube 11 eflii; 1. Blge Mdrlnn 1. ube eflii ube 53 eflii; 5. Blge Mdrlnn 3. ube eflii

Ksm eflikleri haneli saylarla numaralandrlr. Birinci hane bal olduu blge mdrlnn sra numarasn, ikinci hane bal olduu ube eflii numarasn, nc hane ise ksm efliinin ube ierisindeki sra numarasn gsterir.

5

rnek: Ksm 312 eflii; 3. Blge, 1. ube eflii, 2. Ksm eflii Ksm 744 eflii; 7. Blge, 4. ube eflii, 4. Ksm eflii

Takm mntkalar da ayn sistem ierisinde drt haneli saylarla numaralandrlr.

rnek: Takm 2235; 2. Blge 2. ube eflii 3. Ksmnn 5. Takm

1.3. Demir Yolu naat ile lgili Teknik Kavramlar

Demir yolu inaat ile ilgili kavramlar aada verilmitir.

Gzergh: Harita zerinde demir yolunun getii yerdir. Bir yol ekseninin plandaki konumunu ve ykselti bakmndan durumunu belirleyen elemanlarn tm gzergh oluturur. Harita ve planlarda gzergh, yol ekseninin bunlar zerindeki iz dmnden ibarettir.

Varyant: Demir yolunda meydana gelen kaza ve olaylarda, tren trafiinin salanabilmesi iin arzal blgenin kenarndan geici olarak yaplan ikinci bir yola denir. Bu yoldan trenlerin geii, seyir kstlamas yaplarak salanr.

Sanat Yaps (Snai malat): Kpr, menfez, tnel, istinat duvar vb. gibi mhendislik yaplarna denir.

ev: Demir yolunun geebilmesi iin arazide yaplan dolgu ve yarma ileri sonucunda altyapnn kenarlarnda meydana gelen eimli yzeylere ev denir.

Resim 1.1: Yarmada ev

6

Poz (Yol Yenilemesi): mrn dolduran demir yolu st yap malzemesinin yerine yenilerinin denmesine poz denir. Poz makinelerle yaplyorsa mekanik poz, el ile yaplyorsa el pozu adn alr.

Eim (Meyil):Ykseklikleri farkl iki nokta arasndaki kot farknn, bu iki nokta arasndaki yatay mesafeye oranna eim denir. Demir yollarnda eim % 0 (binde) olarak ifade edilir.

rnek: binde 5 ( 0,005), binde 18 (0,018) TCDDdeki konvansiyonel hatlarda eim en fazla % 025 olup Ankara-Eskiehir ve

Konya arasnda yaplan hzl tren hatlarnda ise en fazla eim % 016dr.

Demir yolunun eim deiiklii olan noktalarnda yolun soluna dikilen bir levhadr. Bu levhann zerindeki rakam ve iaretler o noktadan sonraki yolun eim durumunu gsterir. Ok eimin ini veya k eimi olduunu, okun zerindeki rakam eimin binde olarak deerini, okun altndaki rakam bu eimin ka metre devam ettiini gsterir. Okun ucu daima yolu gsterir.

1.3.1. Demir Yolunun Tanm ve Hzlara Gre Snflandrlmas

eken ve ekilen aralardan oluturulmu, iki ray dizisi zerinde hareket eden aralar ierisinde yolcu ve yk tanmasn salayan tesislerin tmne birden demir yolu denir.

Lokomotif ve vagonlarn hareket edecei yer olarak yaplm olan iki ray dizisi, yolu oluturur. Yola ayn zamanda hat denir.

Demir yolunda yaplan hzlara gre snflandrma:

Konvansiyonel hatlar: Yol alt ve styapsnn kalitesi, tama kapasitesi, eimi ve geometrik unsurlar (kurp yarap, dever, fle, ekartman) gerei trenlerin 200 km/h altnda hz yapabildii yollardr.

Resim 1.2: Eim levhas

7

Hzl tren hatlar: Yol alt ve styapsnn kalitesi, tama kapasitesi, eimi ve geometrik unsurlar gerei trenlerin 200 km/h ve zerinde hz yapabildii yollardr.

1.4. Gabari Tanm ve eitleri Demir yolu vastalarnn emniyetle seyri iin demir yolunun iki tarafna ve zerine

braklan bolua gabari denir.

Gabari lmlerinde; yatay mesafe lmleri yol ekseninden, dey ykseklik lmleri ray mantar st mesafesinden alnr.

1.4.1. Tnellerde ve Kapal Alanlarda Gabari

Ykseklik En

Tnel gabarisi 5.40 m 5.00 m

Yap gabarisi 4.80 m 4.00 m

Yk gabarisi 4.65 m 3.15 m

Tat gabarisi 4.28 m 3.15 m

ekil 1.1: Tnel gabari ve lleri

1.4.2. Peron ve Rampalarda Gabari

1.4.2.1. Peronlarda Gabari

Yolcularn yolcu ve banliy trenlerine rahatlkla inip binebilmesi iin ina edilen tesislere peron denir.

Peron eitleri ve peron gabari lleri

Peronbelj: Kk istasyonlarda yol aralarna peron yerine yolcularn inip binebilmesi iin 2125 cm yksekliinde yaplan dolguya denir.

8

Alak peron: Ykseklikleri ray mantar seviyesinden itibaren 38 cm olan peronlara denir.

Normal peron: Ykseklikleri ray mantar seviyesinden itibaren 76 cm olan peronlara denir.

Yksek peron: Daha ziyade banliy mntkalarnda ina edilen ve ykseklikleri 105 cm olan peronlara denir.

Genel olarak peron kenarlar ile yol ekseni arasndaki mesafe 170 cmdir.

1.4.2.2. Rampa Gabari lleri

Yk vagonlarna eya, kmr ve tatlarn yklenmesi ve boaltlmas iin yaplan tesislere rampa denir. Rampalarn ykseklii 112 cm olup rampa kenar ile yol ekseni arasndaki mesafe 170 cmdir.

ekil 2.3: Yksek peron

ekil 1.2: Peronbelj

9

1.4.3. Ykleme Gabarisi

zeri ve yanlar ak vagonlara yaplacak yklemenin normal yk gabarisini geip gemediinin kontrol iin zellikle yklemenin ok olduu garlarda yaplan gabariye ykleme gabarisi denir. Vagonun yk hibir surette ykleme gabarisine dokunmamaldr. Dokunduu hllerde seferden alkonulur.

ekil 3.4: Yk rampas

Resim 1.3: Ykleme gabarisi

10

UYGULAMA FAALYET

Demir yolu inaat ile ilgili teknik kavramlar renip uygulama yapnz.

lem Basamaklar neriler

Yol tekilatndaki grev dalmn tespit ediniz.

Takm, ksm ve ube mntkalarnn yerlerinin abuk belirlenebilmesi iin bir numaralandrma sistemi uygulaynz.

Yol personelinin grevleri arasndaki farklar tespit ediniz.

Demir yolu inaat snflarn ve blmlerini belirleyiniz.

Demir yolu inaat ile ilgili teknik kavramlar arasndaki farklar tespit ediniz.

Rampa ve peronlarda gabari lm yapnz.

gvenlii kurallarna uygun hareket ediniz.

yeri alma artlarna uygun hareket ediniz.

UYGULAMA FAALYET

11

LME VE DEERLENDRME

Aada verilen cmleleri doru - yanl durumuna gre iaretleyiniz.

1. ( ) Ortalama 810 kmlik yol blmne ksm eflii denir.

2. ( ) Ksm 724 eflii denildiinde; 7. Blge, 2. ube eflii, 4. Ksm eflii anlalr.

3. ( ) Yol avular, mntkalar olan 2025 kmlik yol blmn, her gn yaya olarak kontrol eder. Kk arzalar giderir.

4. ( ) Geit bekileri, bekili bariyerli hemzemin geitlerde nbeti olarak grevli olduu saatler iinde, trenler geerken geit bariyer kollarn kara yolu trafiine kapatp trenlerin emniyetle geitten gemesini salar.

5. ( ) Konvansiyonel hatlar; yol alt ve styapsnn kalitesi, tama kapasitesi, eimi ve geometrik unsurlar gerei trenlerin en fazla 200 km/hin zerinde hz yapabildii yollardr.

6. ( ) Demir yolu vastalarnn emniyetle seyri iin demir yolunun iki tarafna ve zerine braklan bolua gabari denir.

7. ( ) Kk istasyonlarda yol aralarna peron yerine, yolcularn inip binebilmesi iin 21 25 cm yksekliinde yaplan dolguya peronbelj ad verilir.

8. ( ) Rampa ve peronlarn yol eksenine mesafesi 170 mm olmaldr.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Kontrol Listesine geiniz.

LME VE DEERLENDRME

12

KONTROL LSTES

evrenizde bildiiniz demir yolu yol dairesi ya da ube efliine giderek orada alanlarn grev dalmn ve sistemin ileyiini inceleyiniz.

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet ve Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz.

Deerlendirme ltleri Evet Hayr

Yol tekilatndaki grev dalmn tespit ettiniz mi?

Takm, ksm ve ube mntkalarnn yerlerinin abuk belirlenebilmesi iin bir numaralandrma sistemi uyguladnz m?

Yol personelinin grevleri arasndaki farklar tespit ettiniz mi?

Demir yolu inaat ile ilgili teknik kavramlar arasndaki farklar tespit ettiniz mi?

Demir yolu gabari llerini belirlediniz mi?

Meslee uygun kyafet giydiniz mi?

alma alann tertipli dzenli kullandnz m?

Uygun ara gereci seip kullandnz m?

Zaman iyi kullandnz m?

alma alann tertipli dzenli braktnz m?

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

13

RENME FAALYET-2

Gerekli ortam salandnda, demir yolu altyap ve styap elemanlar ile makaslar arasndaki farklar tespit edebileceksiniz.

Demir yolu altyap ve styap elemanlar ile makaslar arasndaki farklar aratrnz.

Aratrma aamasnda oluturduunuz bilgileri snfa getiriniz. Bunlar arkadalarnzla paylanz.

2. DEMR YOLUNUN BLMLER LE MAKASLAR

Demir yolu altyap ve styap olmak zere iki ana blmden meydana gelmektedir.

2.1. Altyap Tanm ve Elemanlar

Yeni yolun getii yerlerde tabii arazideki kotu dk kesimlerin doldurulmas, kotu yksek yerlerin de kazlarak almas veya delinmesi eklinde yol denmek amacyla ina edilen tesislerin tmne altyap denir.

RENME FAALYET-2

AMA

ARATIRMA

ekil 2.1: Demir yolunun blmleri

Platform

Dolma evi

Ray

Travers

Balast tabakas

Yarma evi

14

Altyap elemanlar:

Platform Yarmalar Dolgular (dolmalar) Tneller Kprler Geitler Tahkimatlar

2.1.1. Platform:

Yarma veya dolmalarda, zerine balastn serildii, tesviye edilmi stabilize yzey parasna platform ad verilir. st yapdan gelen yklerin daha geni bir yap olan zemine yayld ilk nokta platform yzeyidir.

2.1.2. Yarmalar:

Demir yolu gzerghnn getii doal arazide yksek ksmlarn kazlarak dzenlenmesi suretiyle geilen demir yolu blmlerine yarma denir.

ki tarafnda balast tutucu duvar bulunan yarmalara redvit yarma denir.

Resim 2.1: Platform ve zerine balast serilmesi

15

2.1.3. Dolgular (Dolmalar-mlalar):

Demir yolu gzerghnn getii doal arazide ukur yerlerin doldurularak yapld imalatlara dolma ad verilir. Dolgulara imla da denir.

2.1.4. Tneller

Demir yolu gzerghnn getii doal arazide, arazi kotunun yol kotundan ok fazla yksekte kald ve yarma oluturma maliyetlerinin yksek boyutlara ulat blmlerde, arazinin delinmesi suretiyle oluturulan iki ucu ak geitlere tnel denir.

Uzun tnellerde km art ynne gre her 50 metrede bir sada sonra solda olmak zere korunma yuvalar yaplr. Grevli personel tren geerken korunma yuvalarna snr. Tneller km art ynne gre artarak numaralandrlr.

Resim 2.2: Redvit yarma

16

2.1.5. Kprler

Kpr ile ilgili kavramlar:

Kpr: Akarsu, kara yolu, demir yolu veya benzeri engelleri gemek zere ina edilen, dolgu altnda olmayan ve akl 8 m ve daha byk olan sanat yaplarna kpr denir.

Menfez: Akl ne olursa olsun dolgu altndaki btn sanat yaplarna menfez denir.

Aklk: Kprnn bir ayandan dier ayana kadar olan mesafedir. Tek aklkl kprler olduu gibi ok aklkl kprler de vardr.

Viyadk: Yksek vadiler zerine kurulan akl ok kprlere denir.

Resim 2.3: Tnel

17

Kprler yapllarnda kullanlan malzemelere gre gruba ayrlr:

elik kprler Kompozit kprler (ayaklar ve kirileri elik, tabliyesi betonarme olarak

imal edilen)

Masif kprler: Kendi iinde e ayrlr. Krgir (Ta veya tula ile yaplan)

Ferbeton (Beton iinde inaat elii yerine putrel ya da ray kullanlan)

Betonarme

2.1.6. Geitler

Demir yolu ile yaya ve dier ulam yollarnn kesitii yerlerde, demir yolunun bir tarafndan dier tarafna gemesini salayan tesislere geit denir. trl geit vardr. Bunlar aada verilmitir.

2.1.6.1. Alt geit:

Yayalar ve kara yolu aralarnn demir yolunun altndan gemesi iin yaplan geide denir.

Resim 2.6:elik kpr Resim 2.7: Viyadk

Resim 2.4: Betonarme kpr Resim 2.5: Kompozit kpr

18

Resim 2.10: Kara yolu st geidi Resim 2.11: Yaya ve kara yolu st geidi

2.1.6.2. st geit:

Yayalar ve kara yolu aralarnn, demir yolunun stnden gemesi iin yaplan tesise denir.

2.1.6.3. Hemzemin (E Dzey) Geit

Kara ve demir yolunun birbirlerini ayn seviyede kesip getikleri yerlere denir. Bu geitlerin her iki tarafna, kara yoluna gre yolun sana ve geide belirli bir mesafede, uluslararas nitelii olan serbest hemzemin geit ikaz iareti konur.

Trafii youn hemzemin geitlerin her iki tarafna en az 500 m mesafeye makinist ddk al levhas konulur.

Ayrca kara yolu vastalar hemzemin geidin her iki tarafndan demir yolunu 250 m uzaklktan grebilmelidir. Tren makinisti geidi, en az fren mesafesi olan 700 m nceden grebilmelidir.

Hzl tren hatlarnda kazalarn nlenmesi ve gvenlik nedeniyle hemzemin geit kullanlmamaktadr. Hatta hzl tren hatlar yayalarn dahi gememesi iin komple ihata iine alnmtr. Hemzemin geitleri eittir.

Resim 2.8: Kara yolu alt geidi Resim 2.9: Yaya yolu alt geidi

19

Bunlar:

Bariyersiz bekisiz hemzemin geitler: Bariyer, hemzemin geitleri demir yolu aralar geerken kara yolu aralarna kapatmak iin yaplan koruma kollarna verilen isimdir. Hem bariyeri hem de bunu komuta edecek bekisi olmayan geit tr, en ok rastlanan hemzemin geit trdr.

sminden de anlalaca zere serbest ve korumasz bir geit olup buradan gei stnl demir yolu aralarndadr. Kara yolu arac srcleri, bu tr geitten geerken kendi emniyetlerini kendileri salamak ykmllndedir. Her iki ynden de demir yolu arac gelmediine emin olduktan sonra geitten geeceklerdir. Bu husus, Kara yolu Trafik Kanunu ile de hkm altna alnmtr. Bu tr geitlerde sadece serbest hemzemin geit ikaz iareti mevcut olup olabilecek kazalardan rayl sistem iletmecileri sorumlu tutulmaz.

Bariyerli bekili hemzemin geitler: Trafik bakmndan youn kara yollarnn demir yolunu kestii yerlerde, can ve mal emniyeti ile tren trafii emniyetini salamak iin hemzemin geitlere bariyer kollar konur. Bunlarn idaresi iin de bana bekiler grevlendirilir. Bu tr, yani bekili bariyerli hemzemin geitlerde kara yolu ve demir yolu seyrsefer emniyeti, bu bekilerin sorumluluundadr.

Bariyerli otomatik kumandal hemzemin geitler: Bariyer kollarnn trenin belirli bir mesafede geide yaklamas ile otomatik olarak kapand geitlerdir.

Btn otomatik kumandal geitlerde flar (krmz yanp snen k) ve an bulunur.

Resim 2.12: Bariyersiz bekisiz geit Resim 2.13: Bekili bariyerli geit

20

Resim 2.14: Otomatik kumandal geit

2.1.7. Tahkimatlar (Salamlatrma ve nleme Yaplar)

Altyap elemanlarnn yapld yerlerde; tabii zeminin zayfl ile yer alt ve yer st sularndan kaynaklanan deformasyonlar, kar ve n sebep olduu yol kapanmalar gibi olumsuzluklarn nlenebilmesi iin yaplan salamlatrma yaplarna tahkimat denir.

Altyap elemanlarnn salamlatrlmas iin sedde, ky duvar, istinat duvar, ta kaplama, blokaj, kayalama, yn deitiriciler (mahmuzlar), tel kafes (gabyoni), su geitleri (petradk, akadk, sifon) ve kar siperleri gibi tahkimat yaplar yaplr.

ekil 2.2: stinat duvar

21

2.2. styap Tanm ve Elemanlar

Demir yolunda; altyap platformu zerine oturan, zerinde trenlerin hareket etmesini salayan, trenlerin arln platforma aktaran ray, travers, balast ve balant malzemelerinin tamamna styap denir.

styap elemanlar aada verilmitir.

2.2.1. Ray

zerinde demir yolu aralarnn hareket etmesini salayan ve tekerlekleri klavuzlayan, ayrca dingillerden gelen kuvvetleri traverslere aktaran, dkme elikten yaplm styap malzemesine ray denir. Raylar mantar, gvde ve taban olmak zere blmden oluur.

Raylar profillerine gre; S 39, S 46, 49 E1, 60 E1 eklinde isimlendirilir.

ekillerine gre raylar:

ift mantarl raylar

Patenli raylar (vinyol tipi raylar)

Oluklu patenli raylar

Tek mantarl patenli raylar

Resim 2.15: Oluklu patenli ray Resim 2.16: Tek mantarl patenli

ray

ekil 2.3: ift mantarl ray

22

2.2.2. Travers

Raydan gelen kuvvetleri karlayp balast tabakasna aktaran, yolun akln koruyan ve yolu yan etkilere kar ekseninde tutan, raylara dik ynde belirli aralklarla denmi donanmlara travers ad verilir.

Rayl sistemlerde kullanlan traversler:

Ahap traversler: Eski imal edilen konvansiyonel hatlarda, konvansiyonel hatlardaki makaslarda ve elik kprlerde kullanlmaktadr.

Demir traversler: elik malzeme ile yaplm olan traverslerdir. Demir traversler artk kullanlmamaktadr.

Beton traversler: inde elik gergi ubuklar bulunan ve betondan yaplan traverslerdir. Dier traverslere gre arlklar fazla olup yksek hza ve dingil basncna uygun olduu iin rayl sistemlerde kullanm yaygndr. elik kprler haricinde btn hatlarda kullanlr.

Plastik traversler: Balastl ve balastsz rayl sistemlerde, tnel iinde beton tabanda ve metrolarn ak hatlarnda, kpr ve viyadklerde elik yuva iinde dorudan kullanlr.

Resim 2.17: Ahap travers Resim 2.18: Demir travers

23

2.2.3. Balast:

Platformun zerine denen, traverslerin aralarn dolduran ve traverse elastik bir yatak oluturan, traversler tarafndan iletilen tm kuvvetleri platforma ileten 30-60 mm ebadnda krlm, keskin keli ve keskin kenarl sert ve salam talara balast denir.

Resim 2.20: Tnelde ve kanall yolda plastik travers

Resim 2.19: HM tipi beton traversler

Resim 2.21: Demir yolunda balast

24

2.2.4. Balant Malzemeleri

Raylar, raylara ve traverslere balayan, st yapya gelen kuvvetleri elastik biimde karlayarak azaltan cebire, krapo, ergo, bulon, tirfon ve selet gibi kk malzemelere balant malzemeleri denir.

2.2.4.1. Ray Raya Balayan Balant Malzemeleri

Raylarn birbirine baland yolun ek yerlerine conta denir. Contalar yolun en zayf ve bozulan yerleridir. Bu noktalarda ray krlmalarn nlemek, bakm masraflarn azaltmak amacyla ray kayna yaplr.

Raylar birbirlerine alminotermit veya elektrik diren kayna (yakma aln kayna) yntemleri ile kaynaklanr. eitli boylardaki raylarn kaynak yaplarak en az 300 m uzunlua getirilmesine UKR (uzun kaynakl ray) denir. Hi conta olmayan srekli kaynakl raylara da SKR denir.

Contalarda iki ray ucu arasnda bir miktar aralk braklr. Buna genleme aral yani imbisat pay denir. Bu aralklar raylar sndka kapanr souduka alr.

Ray raya balayan malzemeler:

Cebire Cebire blonu Rondela (yayl halka)

Resim 2.22: Ray raya balayan malzemeler

25

2.2.4.2. Ray Traverse Balayan Balant Malzemeleri

Balant malzemeleri; elik selet, tirfon, krapo, krapo blonu, rondela, ergo olup son yllarda daha fazla esnek olmas nedeniyle HM tipi balant sistemi de kullanlmaya balanmtr.

HM tipi balantda; gergi kskac, a klavuzu, ara plastik selet, tirfon ve besleme rondelas bulunur.

Resim 2.23: HM tipi balant ekli ve malzemeleri

26

2.2.5. Raylara Traverslerle Eim Verilmesi

Doru yollarda her iki tekerlein yuvarlanma mesafeleri ayndr. Ancak kurplarda i ray dizisi d ray dizisine oranla daha ksa olduundan d rayda yol alan tekerlein i raydaki tekerlee oranla daha uzun bir mesafeyi kat etmesi gerekmektedir. Bunu temin etmek iin tekerlek bandajlar konik biimde retilmitir. Bu bandajlarn ray zerine uyumlu oturabilmesi iin raylara yol iine doru 1/40 eim verilir. Bu eim beton traverslerde imalat esnasnda travers zerinde verilir. Ahap traverslerde elik seletler zerinde verilir.

Resim 2.24: K tipi balant ekli ve malzemeleri

ekil 2.4: Raylara eim verme

27

2.3. Makaslar

Bir rayl sistem yolu zerinde hareket eden demir yolu aralarnn dier bir yola gemesini salayan yol deitirme apareylerine makas denir.

Makas sistemlerinde demir yolu aralarnn yol deitirmesi, makaslarn dil ksmnn insan veya motorlu elektrik gc ile hareketinin salanmas ile gerekletirilmektedir. Her makasn bir doru yolu ve bir sapan yolu vardr.

2.3.1. Makas Blmleri

Basit makas bir dil takm ile bir gbek takm ve bunlar birletiren ara raylarndan olumaktadr.

Dil takm: nceltilmi ray ular balant ubuklar ile birbirine balanr. Makas tertibatna bal manevra ubuunun itilip ekilmesiyle diller kaydrma levhalar zerinde hareket ederek bir yaslanma rayna yaslanr. Bylece bir dil yaslanma rayna yapk, kar dil ak kalr.

Trenlerin bir makasn dil ucu ynnden makasa girmesine ine ucu giri denir. Trenlerin dil kesi denilen yer olan dil arkasndan dil ucuna doru makastan k yapmasna keden k denir. Trenlerin makas ine ucundan girii, keden ka gre daha dk hzda olmaldr. nk dil ine ucundan giren trenlerin vuruntular nedeniyle dilin aklk yapmas, boden incelii gibi nedenlerle deray etme tehlikesi vardr.

Ara raylar: Makas dil takm ile gbek takmn birletiren raylara makas ara raylar ad verilir.

ekil 2.5: Makas blmleri

28

Gbek ve kontrraylar: Makasn doru yol bir ray ile sapan yol bir raynn birbirini kestii noktaya gbek denir. Kesime noktasnda tekerlek bodenlerinin serbeste gemesi iin bir boluk braklr. Bu bolukta aralarn yol deitirmemesi iin de karlarna kontrraylar balanr. Hzl tren hatlarnda makas dilleri gibi motorla alp kapanma eklinde altrlan makas gbekleri kullanlmaktadr. Bu makaslarda kontrray bulunmaz.

2.3.2. Makas eitleri

2.3.2.1. Basit Makaslar

Bir gbek, iki yaslanma, iki dil, kontrray ve ara raylardan oluur.

Sol basit makas (Resim 2.25)

Sa basit makas (Resim 2.26)

Simetrik basit makas (ekil 2.26)

Eri (kurpta) basit makas (Resim 2.27)

2.3.2.2. Birleik (kiz-Muzaaf) Makas

Birbirinin iine girmi iki makastan ibarettir. Drt dil ve gbei vardr. Birinci makasn kesine, ikincisi makasn dil ucu contas gelir.

2.3.2.3. apraz (ngiliz) Makas

ki tr vardr:

Yarm ngiliz makas: 4 dil ve 4 gbei vardr (Resim 2.29).

Tam ngiliz makas: 8 dil ve 4 gbei bulunur (Resim 2.30).

2.3.2.4. apraz Takm (Kutrani Makas)

4 basit makas ve bir kruvazmandan oluan gruptur. 8 dil ve 8 gbek bulunur. Bu makaslarda basit makaslarnn herhangi birinin yerine ngiliz makas kullanlabilir. 1 ngiliz makas kullanldnda 1 aya ngiliz, 2 ngiliz makas kullanldnda 2 aya ngiliz, 3 ngiliz makas kullanldnda 3 aya ngiliz apraz takm diye adlandrlr.

2.3.2.5. Makas Olmamasna Ramen Makas Blmlerinden Oluan Blmler

apraz (kruvazman-tekat)

Birbirlerini herhangi bir ayla kesen iki yolda, kendi ynnde geii salayan yol tesisidir. Yalnzca gbeklerden oluur (Resim 2.32).

29

S makas

Birbirine paralel iki yoldan, birinden dierine geii salayan S grnl iki basit makastan oluan yol gurubudur. Siparii esnasnda ayrca istek yaplmaz (Resim 2.33).

Resim 2.25: Basit sol makas

Resim 2.26: Basit sa makas

30

Resim 2.27: Eri (kurpta) makas

ekil 2.6: Simetrik makas

31

Resim 2.29: Yarm apraz (ngiliz) makas

Resim 2.28: Birleik (ikiz-muzaaf) makas

32

Resim 2.30: Tam apraz (ngiliz) makas

Resim 2.31: apraz takm (kutrani makas)

33

2.3.3. Makaslarda Deraya Sebebiyet Verebilecek Hususlar

Makaslarda deraya sebebiyet verebilecek hususlar;

Makaslarn bakm hatalar, zerinden geen vastalarn hata ve kusurlar, Makaslarn kullanm hatalardr. Makas kullanm hatalar;

Resim 2.32: apraz (kruvazman-tekat)

Resim 2.33: S makas

34

Makas toplarnn yeterli evrilmeyip makas dillerinin yaslanma rayna tamamen yanatrlmamas, kilitleme tertibatnn iyi tanzim edilmemesi,

Dil aralarnda yabanc cisimlerin bulunmas nedeni ile dilin yaslanma rayna intibak etmemesi,

Makastan ters kldnda ayn makasn kontrol yaplmadan ve yeniden tanzim edilmeden makasa geri girilmesi,

Dil kesi, kontray ve gbek zerinde bulunan oluklarn yabanc cisimlerle dolu olmasdr.

Toplu bir makasn kilitleme kontrol:

Tanzim edilmi makas topu tereddde mahal vermeyecek ekilde yatk olmaldr. Yani dik veya dike yakn vaziyette durmamaldr.

Tanzim edilen dil ucunun yaslanma rayna tam irtibat salanmal, stten dik olarak bakldnda en fazla aklk 3 mm olmaldr.

rtibat ubuu zerindeki tespit cvatas tanzim edilen dile tam olarak dayanmaldr.

ekicin atal, yaslanma ray kilit yatann arkasndaki yerine tam olarak gemelidir.

Yukardaki artlar salandnda makastan emniyetle tren geirilebilir. Bu artlar salanmaz ise ilgililere haber verilir.

Trenlerin kendisine tanzim edilmemi makastan k yapmasna tersten kma veya ters makastan kma denir. Trenleri ters makastan kmas neticesi; makas dil ucunda, makas kilitleme paralarnda eilme veya krlmalar olabileceinden yukarda belirtilen kilitleme kontrolleri yaplmadan makastan geri girilmemelidir.

Trenlerin iyi kilitleme yaptrlmam bir makastan girmesi esnasnda; bir aracn bir dingili/bojisinin bir yola, dier dingili/bojisinin baka yola girmesi veya bir aracn bir yola, arkasndaki aracn baka yola girmesine yarm aktan girme denir. Bu ekilde yarm aktan girmelerde aralar limit ta civarnda meydana gelecek kasntlar neticesi deray eder. Makasta ve yolda malzeme hasarna yol aar.

35

2.3.4. Limit Talar

Limit talar makas sonrasndaki iki yolda, ayn anda iki aracn birbirlerine arpmadan geebildikleri noktaya konur. Bunlar, makas i ray dizileri, mantar d yzeyleri arasnn 2 m olduu yere konur.

2.3.5. stasyonlarda Faydal Yol Uzunluklar

Bilindii gibi istasyon yollar her iki taraf makasla snrlanan yollardr. stasyon yollarnn makaslar blm ve makaslardan itibaren limit talarnn bulunduklar yere kadar olan ksmlar demir yolu aralarnn barnmasna uygun deildir. stasyon yollarnn trenlerin ve demir yolu aralarnn barnmasna uygun blmleri istasyon yolu her iki bandaki limit talar arasndaki mesafedir. Bu mesafeye faydal uzunluk ad verilir.

Resim 2.34: Limit ta

36

UYGULAMA FAALYET

Demir yolu altyap ve styap elemanlar ile makaslar arasndaki farklar tespit edip bunlarla ilgili uygulama yapnz.


Demir yolu altyaps elemanlar arasndaki farklar tespit ediniz.

Demir yolu styapsnn kullanm eitlerini tespit ediniz.

Makaslarn eitlerini tespit ediniz. Makaslar zerindeki deraylar ve

sebeplerini tespit ediniz.

Makas dillerinin kilitleme kontrollerini yapnz.



UYGULAMA FAALYET

37

LME VE DEERLENDRME


1. ( ) Yarma veya dolmalarda, zerine balastn serildii, tesviye edilmi stabilize yzey parasna platform ad verilir.

2. ( ) Demir yolu gzerghnn getii doal arazide yksek ksmlarn harf edilerek kademeli veya kademesiz evlerin dzenlenmesi suretiyle geilen demir yolu blmlerine yarma denir.

3. ( ) Akl 8 mden kk olan kprlere ve akl ne olursa olsun imla altndaki btn sanat yaplarna viyadk denir.

4. ( ) Kara yolu vastalar, hemzemin geidin her iki tarafndan 100 m uzakl grebilmelidir.

5. ( ) Raylar; mantar, gvde ve taban olmak zere blmden oluur.

6. ( ) Contalarda iki ray ucu arasnda bir miktar aralk braklr. Buna genleme aral yani imbisat pay denir.

7. ( ) Birleik (muzaaf) makas; bir gbek, iki yaslanma, iki dil, kontrray ve ara raylardan oluur.

8. ( ) Makas dil takm ile gbek takmn birletiren raylara makas ara raylar ad verilir.

9. ( ) Tanzim edilen dil ucunun yaslanma rayna tam irtibat salanmal, stten dik olarak bakldnda en fazla aklk 3 mm olmaldr.

10. ( ) Limit talar; makas sonrasndaki iki yolda, ayn anda iki aracn birbirlerine arpmadan geebildikleri noktaya konulur.

DEERLENDRME

Cevaplarnz cevap anahtaryla karlatrnz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt ettiiniz sorularla ilgili konular faaliyete geri dnerek tekrarlaynz. Cevaplarnzn tm doru ise Kontrol Listesie geiniz.

LME VE DEERLENDRME

38

KONTROL LSTES

evrenizdeki demir yolu alt yaplarnn kontroln yapnz.

Bu faaliyet kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet

ve Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz.


1. Makaslarn eitlerini tespit ettiniz mi?

2. Makas dillerinin kilitleme kontrollerini yaptnz m?

3. Makaslar zerindeki deraylar ve nedenlerini tespit ettiniz mi?

4. Altyap elemanlar arasndaki farklar tespit ettiniz mi?

5. styap elemanlar arasndaki farklar tespit ettiniz mi?

6. Meslee uygun kyafet giydiniz mi?

7. alma alann tertipli dzenli kullandnz m?

8. Uygun ara ve gereci seip kullandnz m?

9. Zaman iyi kullandnz m?

10. alma alann tertipli dzenli braktnz m?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

39

RENME FAALYET-3

Gerekli ortam salandnda, demir yolu geometrisini oluturan parametreler arasndaki farklar tespit edebileceksiniz.

Demir yolu geometrisini oluturan parametreler arasndaki farklar aratrnz.


3. STYAPI TEKN VE GEOMETRS

3.1. Dingil Basnlar

Bir demir yolu tatnn her dingilinden yola aktarlan yk miktarna dingil basnc denir. Yol zemininin jeolojik yapsna, ray ve traversin niteliine, traversler aras akla gre maksimum dingil yk drt ayr deerde snflandrlmtr.

UIC 700e gre maksimum dingil ykleri:

PA snf yollar: Dingil basc en fazla 16 ton olan yollardr.

PB snf yollar: Dingil basc en fazla 18 ton olan yollardr.

PC snf yollar: Dingil basc en fazla 20 ton olan yollardr.

PD snf yollar: Dingil basc en fazla 22,5 ton olan yollardr.

Hlen TCDD bnyesinde 13-22,5 ton dingil basncna dayankl yollarmz vardr. Hz ile dingil basnc doru orantldr. Yani hz artarsa yola gelen dinamik ykler artacanda dingil basnc da artar.

3.2. Yola Etki Eden Kuvvetler

Yolu etkileyen kuvvetleri, etki blgelerini ve kaynaklarn gz nnde bulundurarak grupta inceleyebiliriz. Bunlar aada gsterilmitir.

RENME FAALYET-3

AMA

ARATIRMA

40

3.2.1. Dey Kuvvetler

Demir yolunun altyap ve styapsyla birlikte oluturduu yzeye dik olarak etki eden kuvvetlerdir. ki grupta toplamak mmkndr.

Statik kuvvetler

Demir yolu tatlarnn dingillerinden aktarlan kuvvetlerin toplamdr. Dingillerden aktarlan kuvvetler, aralarn arlklar ile iindeki yklerden oluup bu ykler dingil arl eklinde ifade edilir.

Dinamik kuvvetler

Dinamik kuvvetlerin temel olarak drt nedeninden sz edilebilir.

Scaklk deiimlerine bal olarak raylarn uzayp ksalmasna olanak salamak amacyla belirli uzunluktaki raylar birbirlerine genleme aralklar braklarak biletirilir. Genleme aralklar aralklarnn brakld conta ad verilen yol eklenti yerlerinde, tekerlek bir raydan tekine geerken ilk rayn eilmesi nedeniyle ikinci rayn bana arpar. Bu arpma olay ok diye adlandrlr. Bu olay sonucunda deeri hza, dingil arlna ve yolun bakm durumuna bal olarak beliren ve dorultusu tekerlein merkezinden geen bir kuvvet doar. Bu kuvvetin dey bileeni dinamik kuvvetlerden biridir.

DEY KUVVETLER 1. Statik Kuvvetler

a) Aralarn arlklar b) Ykler

2. Dinamik Kuvvetler a) Contalardaki ok vuruntular b) Yoldaki nivelman hatalar c) Ray yuvarlanma yzeyindeki

arzalar d) Ara tekerleklerindeki arzalar

nedeniyle oluan kuvvetler

YATAY KUVVETLER

1. Yol Eksenine Paralel yatay

kuvvet (Uzunlamasna) a) Vuruntularn yatay bileenleri b) Demeraj etkisi

c) Frenaj etkisi

d) Ray genlemeleri

2. Yol Eksenine Dik Kuvvetler a) Merkezka kuvvetler b) Merkezcil kuvvetler

c) Rzgr etkisi

DER KUVVETLER

1. Kesme kuvvet

2. Lase har. 3. Galop Har. 4. Yalpa har.

ST YAPIYA ETK EDEN KUVVETLER

41

Yol styapsndaki dey eksen arzalar (nivelman arzalar) nedeniyle yolda ve tekerde meydana gelen vuruntular, yola fazla yk olarak intikal eder ve dinamik kuvvetleri artar.

Dey dinamik kuvvetlerin meydana gelmesi iin dier bir neden ray yuvarlanma yzeyindeki headcheck (trtkl ve verev ray anmas) ve ondlasyon (farkl anma) arzalardr. Bu arzalar nedeniyle tekerlee gelen tepki kuvvetleri rayn her noktasnda farkl olur.

eken ve ekilen aralarn tekerleklerinin yuvarlanma yzeylerinde oluan farkl anma apleti ve apak gibi arzalar hzla doru orantl olarak styapya yapaca vuruntular nedeniyle yola fazla yk olarak intikal eder ve dinamik kuvvetleri artrr. Hz belirli bir snr getiinde dinamik kuvvetler styap malzemelerinde veya tekerleklerde atlamalara, krlmalara neden olur.

3.2.2. Yatay Kuvvetler

Yatay kuvvetler yol eksenine paralel ve dik gelen kuvvetler olarak iki gruba ayrlr.

Yol eksenine paralel yatay kuvvetler

Contalardaki oklardan ve styapdaki dey eksen arzalarndan (nivelman arzalarndan) meydana gelen dinamik kuvvetlerin yatay bileenleri

Yrtc tekerlekler yuvarlanrken ilk hareket ynne kart ynde ray mantar zerine etki eden demeraj kuvveti

Frenleme srasnda rayla tekerlek arasnda hareket ynnde doan frenleme kuvveti

Scaklk deiimlerinden dolay raylarn uzayp ksalmasndan doan genleme kuvvetleri

Yol eksenine dik kuvvetler

Tatlarn kurplardan geii srasnda doan, hzla doru orantl olarak artan ve dengelenemeyen merkezka kuvvetler

Belirlenen hza gre belli ykseklikte dever verilen kurplarda, aralarn belirlenen hzn altnda dk hz yapmas nedeniyle merkezka kuvvetlerin tersine kurbun i ray ynnde oluan merkezcil kuvvetler

42

Aralarn yan yzlerine etkiyen rzgrlar nedeniyle kayan tatlarn tekerleklerinin bodenleri araclyla raylara aktarlan kuvvetler

3.2.3. Dier Kuvvetler

Bu kuvvetler yola ayn esnada dey ve yatay olarak gelen kuvvetlerdir. Bunlar ksaca; kesme, lase, galop ve yalpa hareketlerinden kaynaklanan kuvvetlerdir.

Tatlarn kurplardan gemesi srasnda tekerleklerin dingillere rijit olarak balanmas nedeniyle tekerlekler kurba tam uyamaz ve ray belirli bir a altnda keser. Bu nedenle yol eksenine paralel ve dik kuvvetler meydana gelir.

Rayla tekerlek bodeni arasndaki aralk ve ray-tekerlek temas nedeniyle kendini saa sola atmak istemesinden yani lase hareketinden kuvvetler meydana gelir.

Lokomotifte yalpa hareketlerini meydana getiren kuvvetler, arlk merkezine gre lokomotifin ba-k yapmasna sebep olur. Bu ekilde oluan etkiye galop etkisi denir. Lase ve galop hareketleri; yol aklnn fazla olmas, bodenlerin ince olmas ve yoldaki dresaj hatalar gibi nedenlerden kaynaklanr.

zellikle rampa aa inilerde maksimum hzdan fazla hz yaplmas veya yoldaki nivelman hatalar gibi nedenlerle aralarda grlen aa yukar hareketlere yalpa denir.

Lase, yalpa ve galop hareketleri susta takm ve tekerlekler araclyla yola geerek yolu etkileyen kuvvetleri oluturur.

3.3. Yol Geometrisi

3.3.1. Aliyman

Demir yolunun doru ksmlardr.

ekil 3.1: Aliyman ve kurp

43

3.3.2. Kurp

Kurplar, farkl dorultudaki doru yollar birletiren yolun eri ksmlardr. En muntazam eri yarap belli olan bir dairenin yaydr.

Kurplar iki gruba ayrlr:

Yatay kurplar: Yolun eksenine gre ve km art istikametinde kurbun merkezi sada olan kurplara sa kurp, solda olan kurplara sol kurp denir.

Dey kurplar: eitli meyillerin kesitii yerlerde baz krk noktalar oluur. Bu eim deiiklikleri dey erilerle yuvarlatlarak birletirilir. Bylece vastalarn rahatlkla gemeleri salanm olur. Bu tip merkezi yer ekseni ynnde olan kurplara dey kurp denir.

3.3.3. Yarap

Merkezden embere kadar olan ve btn dairede hep ayn kalan deimez boyuta yarap denir. Matematikte ap R harfi ile yarap r harfi ile ifade edilir. Demir yolu kurplarnda ap ls kullanlmaz, yarap kullanlr ve (R) harfi ile ifade edilir.

rnek: R=500 mlik kurp dendiinde yarap 500 m olan bir dairenin yayndan bahsedildii anlalmaldr. Yarap 300 m ve daha kk yarapl kurplara dar yarapl kurp denir.

3.3.4. Parabol

Trenler doru yoldan kurba girerken veya kurptan karken doru yol ile kurbun birletii tanjant adn verdiimiz noktada bir sarsntya maruz kalr. Bu sarsntlar nlemek iin kurbun her iki bana yerletirilen gei (altrma) erisine parabol denir.

Bu erinin yars doru yolda yars kurptadr.

Paraboln her noktasnda yarap farkldr. PF noktalar arasnda yarap ayndr.

Yarap sonsuzdan balayarak gittike deierek klr sonunda kurp yarapna eit olur.

Paraboln doru yoldaki balang noktasna (parabol orijin) PO denir.

Paraboln kurp zerindeki biti noktasna (parabol final) PF denir.

3.3.5. Dever

Yatay kurplarda, trenler hareket hlinde iken merkezka kuvvetinin etkisinde kalr. Trenler merkezka kuvvetlerinin etkisi ile kurp dna doru savrulma, yol dna kma ve devrilme gibi tehlikeler karsnda kalr. Merkezka kuvvetleri karlamak ve zararsz hle

44

getirmek iin kurplarda d ray dizisi, i ray dizisine nazaran belirli bir miktar ykseltilir. Bu ykseklik fazlalna dever denir.

Yukardaki ekilde grlecei gibi PO noktasnda dever yoktur. Tanjant noktasnda tam deverin yars verilir. PF noktasnda ise tam dever deeri uygulanr. PF noktalar arasnda tam dever miktar devam eder. Dever ile hz doru orantldr. Yani hz artarsa deverin de artmas gerekir.

3.3.6. Merkezka Kuvvet

Bir ipin ucuna ta balayp evirirsek ipi geren bir kuvvetin ortaya ktn grrz. Dnen her cisim dnd emberin dna doru kap gitmek ister. Merkezden dar doru etki eden bu kuvvete merkezka kuvveti denir. Merkezka kuvveti, kurplara giren vastalar merkezin dna doru atmak ister. Bunu nlemek iin kurplarn d raylarna dever verilir.

Yola intikal eden merkezka kuvvetleri;

Kurplarda belirlenen hza gre verilmesi gerekenden az dever verilmesi,

Trenlerin belirlenen hzdan (maksimum hzdan) fazla hz yapmas gibi etkenlerle artar.

ekil 3.2: Deverli yol enine kesiti

ekil 3.3: Kurp parametreleri

45

3.3.6.1. Merkezka Kuvvetlerinin Zararlar

eken ve ekilen aralarn merkezden kurp dna doru savrulmalarna ve derayna neden olur.

Aralarn kurp dna kaymasndan dolay d tekerlek bodenleri, d ray mantarnn i yanana basn yaparak bodenlerin anmasna ve ek direnim domasna neden olur.

Aralarn ve aralarn iinde bulunan yk ve yolculara, kurp dna doru iten bir ivme meydana gelir, konfor bozulur. Bu nedenle de yolcular rahatsz olur ve yklerin gvenlii azalr.

Kurplarda hattn d ray itekine gre daha abuk anr ve bu raya ait balantlar daha abuk geveyerek lakalar.

Kurbun d ray dizisinin altnda kalan balast tabakas i raydakinden daha abuk ufalanr.

3.3.7. Merkezcil Kuvvet

Kurplarda hzlara gre dever verilmesi, devere gre de hz yaplmas gerekir. Kurplarda;

Belirlenen hza gre verilmesi gerekenden fazla dever verilmesi ve

Trenlerin normalin altnda hz yapmas veya durmas

gibi nedenlerle eken ve ekilen aralarda merkezka kuvvetinin tersine kurp merkezi ynnde oluan etkiye merkezcil kuvvet denir.

3.3.7.1. Merkezcil Kuvvetlerin Zararlar

Merkezcil kuvvetlerin etkisi ile kurplarda; i ray zerindeki teker kk ember zerinde gitmesi gerekirken byk ember zerinde, d ray zerindeki teker byk ember zerinde gitmesi gerekirken kk ember zerinde gidecektir. Bu durumda i ray zerindeki tekerin dtaki tekere gre fazla yol almas, ayn dingildeki tekerler arasnda dengesizliklere ve kaymalara neden olacaktr. Bu durumlar aracn deray etme olasln artracaktr.

zellikle iinde akc yk bulunan ve tam dolu olmayan vagonlarn kurp iine doru kaymasyla vagon arlk merkezi, kurbun i ray ynne kayar. Hamule dengesizlikleri nedeniyle deray etme riski artar.

Kurbun i ray dizisi tarafndaki styap malzemelerinde ar yk nedeniyle; anma, lakalama, eilme veya krlma eklinde zararlar grlr (Ray mantarnda mantar genilemesi eklinde ezilmeler, tirfonlarda ve yuvalarnda eilme ile lakalklar, ray-travers ve malzeme krlmalar, balast ufalanmalar vb.).

46

Aralarn kurbun i ray dizisi tarafndaki tekerleklerinde ve mekanik aksamnda ar yk nedeniyle abuk anmalar, eilmeler ve krlmalar olabilir.

Aralarn kurbun i tarafnda kalan st keleri; tnel ve kafes kirili kpr gibi sanat yaplarna, yan duvarlarna yaklaarak tehlikeli srtnmeler oluur.

3.3.8. Ekartman (Yol akl)

Ekartman, ray mantar i yanaklar arasndaki yatay mesafeye denir. Ekartman; ray mantar st seviyesinin 14 mm aasndan, rayn anmam yerinden llr.

Demir yollar iki ray i yanaklar arasnda kalan mesafeye gre dar hat, geni hat, normal hat olarak snflandrlr. Normal hat akl olan 1435 mmden daha kk olan yollara (595-600, 750-785, 1000-1050 mm gibi) dar hat, yol akl 1435 mmden daha byk olan yollara (1488-1524, 1601-1676 mm gibi) geni hat denir.

UIC standartlarna gre normal hat kullanlr. ki ray arasnda kalan mesafe 1435 mm olduunda normal hattan bahsedilir. Demir yollarndaki st yap ve makinelerin lleri bu deere gre belirlenir.

Herhangi bir hat boyunca her noktada hat genilii sabittir. Ancak hattn denmesi srasndaki hatalardan ve anmadan kaynaklanan kabul edilebilir lde farklar bulunabilir. Bu farklara ekartman toleranslar denir. Yol akl toleranslar ikiye ayrlr.

Konfor yol akl : Yolun konforu asndan olmas gereken 1432-1465 mm arasndaki yol akldr.

Deray sebebi yol akl : 1426 mmden az ve 1490 mmden fazla olduunda vagon veya makineler deray eder.

47

ekil 3.4: Deray sebebi ekartman toleranslar

DERAY SEBEB YOL AIKLIKLARININ EKLLE ZAHI

1- Dar yol akl (1426 mm) 2- Fazla yol akl (1490 mm)

Yeni bandajlar aras mesafe = 1360 mm Bandajlar aras en az mesafe = 1357 mm Yeni iki boden kalnl (33+33) = 66 mm En ince boden kalnl = 22 mm Bandaj kalnl = 133 mm TOPLAM = 1426 mm TOPLAM = 1512 mm

Bir raydaki azami anma miktar = 12 mm Lase ve galop hareketleri nedeniyle oluacak gizli yol akl miktar = 10 mm

TOPLAM (1512 mmden dlecek miktar) = 12 mm

Deray sebebi yol akl (1512- 22) = 1490 mm

48

UYGULAMA FAALYET

Demir yolu geometrisini oluturan parametreler arasndaki farklar tespit ediniz.


UIC 700e gre maksimum dingil yklerini tespit ediniz.

Demir yolu styapsna etki eden kuvvetlerin etkilerini tespit ediniz.

Demir yolu geometrisini oluturan parametreleri kurp zerinde tespit ediniz.

Merkezka ve merkezcil kuvvetleri artran etkenler ile oluturduklar zararlar tespit ediniz.



UYGULAMA FAALYET

49

LME VE DEERLENDRME


1. ( ) Bir demir yolu tatnn her dingilinden yola aktarlan yk miktarna dingil basnc denir.

2. ( ) Aliyman, demir yolunun doru ksmlardr.

3. ( ) Parabol, kurbun iki tanjant arasnda kalan uzunluktur.

4. ( ) Dever merkezka kuvvetlerinin zararlarn etkisiz hle getirmek iin verilir.

5. ( ) Ekartman, ray mantar st seviyesinden 14 mm aadan rayn anmam yerinden llr.

6. ( ) zellikle rampa aa inilerde maksimum hzdan fazla hz yaplmas veya yoldaki nivelman hatalar gibi nedenlerle aralarda grlen aa yukar hareketlere lase hareketleri denir.

7. ( ) 1420 mmlik yol akl konfor yol akl tolerans iinde kalr.

8. ( ) Kurbun iki PF noktalar arasnda yarap ayndr.

DEERLENDRME


LME VE DEERLENDRME

50

KONTROL LSTES

evrenizde, bildiiniz bir demir yolu istasyonunu ziyaret ederek oradaki makaslarn ve yol styapsnn kontroln yapnz.



1. UIC 700e gre maksimum dingil yklerini tespit ettiniz mi?

2. styapya etki eden yatay kuvvetleri tespit ettiniz mi?

3. Yol akl toleranslarn tespit ettiniz mi?

4. Kurp parametrelerini tespit ettiniz mi?

5. Merkezcil kuvvetlerin zararlarn tespit ettiniz mi?

6. Merkezka kuvvetlerin zararlarn tespit ettiniz mi?



9. Uygun ara gereci seip kullandnz m?


11. alma alann tertipli dzenli braktnz m?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise bir sonraki renme faaliyetine geiniz.

51

RENME FAALYET4

Gerekli ortam salandnda, rayl sistemlerde grlen yol arzlarn ve aralarda uygulanan seyir kstlamalarn tespit edebileceksiniz.

Rayl sistemlerde grlen yol arzlarn ve aralarda uygulanan seyir kstlamalarn inceleyiniz.


4. RAYLI SSTEMLERDE GRLEN YOL ARIZALARI VE ARALARDA

UYGULANAN SEYR KISITLAMALARI

4.1. Altyap Arzalar

Demir yolu altyapsnda meydana gelen deformasyonlar aada verilmitir.

4.1.1. Heyelanlar

Toprak ve kaya ktlelerinin eitli etkenlerle stabilitelerinin bozulmas sonucunda oluan ktle hareketlerine heyelan denir.

4.1.2. Tasmanlar

Platformdan zemine intikal eden yklerin yol platformunun veya zeminin elastik deformasyon snrn amas nedeniyle zeminde meydana gelen oturma eklindeki kalc deformasyonlara tasman denir.

RENME FAALYET4

AMA

ARATIRMA

52

4.1.3. Kabarmalar

Zeminde meydana gelen yer deitirmeler sebebiyle zeminin kabarmasdr. Kabarma daha ok tasman olan yerlerin etrafnda ve radyesi bulunmayan baz tnellerin tabannda meydana gelebilmektedir.

4.1.4. Ky Erozyonlar

Demir yolunun bulunduu akarsu kenarlarnda ya da deniz kenarlarnda meydana gelen erozyonlara ky erozyonu denir.

4.1.5. Ta Dmeleri

zellikle ilkbahar ve sonbahar mevsimlerinde yamur sularnn etkisi ile zlen yksek yarmalardaki talarn yola dmelerine denir.

4.1.6. Teressbatlar

Sel meydana geldii zaman kaya paralar gibi malzemeyi de beraberinde srkler. Srkleyip yerde brakt bu malzemeye teressbat denir.

4.2. styap Arzalar

Demir yolu styaps zerinde meydana gelen arzalar genel olarak iki snfa ayrlr.

4.2.1. styap Malzemelerinde Oluan Arzalar

Tatlardan yola etki eden kuvvetlerin ilk karland blm styap olduundan bir rayl sistem iletmeciliinde en fazla arza styap malzemelerinde grlr. Yol styap malzemelerinin eskimesi, ypranmas, anmas, atlamas, rmesi ve krlmas, balant malzemelerinin gevemesi, lakalamas ile fiziki zelliklerini yitirmesi gibi nedenlerle karmza kan arzalardr.

Yol malzemelerinde grlebilecek ve tren trafiini tehlikeye sokabilecek en byk arza ray krlmalardr. Raylar en fazla contalardan ve kaynaklardan krlr. Makinistin treni kaldrmas esnasnda makineyi kullanm hatasndan kaynaklanan raylarda apletilik, en fazla

Resim 4.1: Demir yolunda heyelan Resim 4. 2: Demir yolunda tasman

53

grlen arzalardandr. Lokomotiflerin patinaj yapmasyla ray mantarlarnn st yzeyinde oluan oyulmalara apleti denir.

4.2.2. Demir Yolu Eksen Arzalar

Demir yolunun yatay ve dey dzlemler zerindeki yerini, ynn belirleyen ve tespit eden yol eksenleridir. Yolun normalde bulunmas gerektii yatay ve dey eksenlerinden kamas eklinde karlatmz arzalara demir yolu eksen arzalar denir.

Eksen arzalar karmza iki ekilde kar.

Yatay eksende oluan arzalar

Yolun yatay eksen ynnden yani dorultusundan ayrlmas eklinde oluan arzalardr. Yolun yatay eksen ynnden saa veya sola kamasna dresaj arzas denir.

Scak havalarda raylarn genlemesi (uzamas) sonucu yollarda tren geemeyecek ekilde meydana gelen keskin dirseklere (yol kamalarna) flambaj denir.

Dey eksende oluan arzalar Demir yolunun dey dzlem zerindeki yerini belirleyen kot farkna yol kotu denir.

Demir yolunda yol kotu belirli mesafelerle yol buyunca aplikasyon kazklar veya rper noktalar ile tespit ve iaret edilir.

Yolun dey eksen kotundan ayrlmas eklinde oluan ve yolda dklk ya da ilik eklinde grlen arzalara nivelman arzas denir. Yolda oluan dkler, aralkl olabilecei gibi gizli veya salg hlinde de grlebilir.

4.3. Hz Tanm ve eitleri

Bir saatlik srede belirli mesafeyi kat etme oranna hz denir. Saatte 80 km hz dendiinde, bu hzla bir saat sre ile gidildiinde 80 kmlik bir mesafenin gidildii anlalr.

Hzlar iki snfta incelenebilir:

Resim 4.3: Apletili ray

54

Minimum hz: Seyri kstlayan eitli etkenler nedeni ile tm trenler normal hzn yapamaz. Kurplarda, merkezcil kuvvetlerin mahsurlarndan kanmak iin trenlerin yapmas gereken en az hz miktarna minimum hz denir.

Azami hz: Yolun yaps, demir yolu aralarnn teknik yaplar ve tanan hamulenin (ykn) durumlar dikkate alnarak o blgede yaplabilecek en fazla hza denir.

4.3.1. Seyri Kstlayan Etkenler

Kurplar: Aliyman bir yolda yaplan hz, dar kurplu bir yolda yaplamaz.

Eimler: Yksek eimlerde demir yolu aralar hzla trmanamaz. Dz yolda yaplan hz, rampa klan yollarda yaplamaz.

Yol malzemelerinin durumu: Yeni ve bakml yollarda yaplan hz, malzemesi eski, ypranm ve iyi baklmam yollarda yaplamaz.

Yol altyapsnn durumu: Altyaps yeterince salam ve dayankl olmayan yollarda fazla hz yaplamaz.

Demir yolu aralarnn yaps: Demir yolu aralar, imal edilirken belirli hz dikkate alnarak imal edilir (eitli tipteki lokomotiflerin hzlarnn ayr ayr olmas veya bojili-bojisiz vagonlar gibi).

Hava artlar: Normal ve ak havalarda yaplan hz, kar, tipi ve yamurlu havalarda yaplamaz.

Gabari sorunu: Tekilinde gabari takn vagon olan trenler (zellikle tnellerde) seyir kstlamas konularak seyir ettirilir.

4.3.2. Azami Hzn Almasnn Sonular

Deray ve devrilme olaylar meydana gelebilir.

Yol malzemesi normal mrnden daha ksa zamanda anr, ypranr.

Yol daha abuk bozulur.

eken ve ekilen aralarda anmalar, ypranmalar meydana gelir.

Konforu etkiler. Meydana gelecek sarsntlardan yolcular rahatsz olur.

Yk vagonlarndaki yklerde kaymalar meydana gelir.

4.3.3. Seyir Kstlamalar (Tekayydatlar)

Demir yolunun alt ve st yapsndaki bozukluklar nedeniyle aralarn seyir emniyeti bakmndan, hattn baz blmlerinde trenlerin kalk-var tarifesinde verilen hz yapamayarak durdurulmas, durdurulduktan sonra dk hzla geirilmesi, normal hzn altnda seyir ettirilmesi veya yoldan verilecek emir ve iaretlere dikkat ettirilmesi ilemlerinin hepsine seyir kstlamas denir.

55

Ksaca seyrsefer emniyeti bakmndan hattn baz blmlerinde trenlerin hz azaltarak geirilmelerine seyir kstlamas denir.

Yolun altyaps ve styapsnda seyrsefer emniyetini azaltan arzalar sebebiyle geici, ksa sreli ve uzun sreli (daimi) seyir kstlamalar yaplabilir. Konan daimi ve geici seyir kstlamalar, tren personeline ilgili model veya evraklarla imzalar alnarak yazl olarak bildirilir.

c

4.3.3.1. Seyir Kstlamalarnda Seyirden Kayp Sresi Hesab

Konulan seyir kstlamalar nedeni ile trenlerin seyirlerinde zamandan kayp olur. Bu kayp aadaki forml ile hesaplanr.

21

21 )(60

xVV

VVxLxK

Bu formlde;

K= Dakika olarak seyirden kayb,

60 katsays= Bir saatteki 60 dakikalk sreyi,

L= Seyir kstlamas konulan yolun km olarak uzunluunu,

V1= Seyir kstlamas konulan blgedeki normal hz,

V2= Seyir kstlamas hzn gsterir.

Duru konmu ise duru sresi hesap edilen kayp sresine ilave edilir.

rnek:

L= 2500 m =2,5 km

V1=100 km/h

V2=30 km/h

5,33000

705,260

30100

)30100(5,260 xx

x

xxK dk.

Sonu dakika olarak kar. Saniye olarak dnlmemelidir. kan sonulardaki 0,1-0,50 arasndaki ondalkl saylar yarm dakika kabul edilir. 0,51-0,99 arasndaki ondalkl saylar 1 dakika kabul edilir. Bulunan 3,5 dk.lk kayp sresine eer duru (1 dk.) konulmusa bu duru sresi de eklenir ve kayp 4,5 dk.ya km olur.

56

UYGULAMA FAALYET

Rayl sistemlerde grlen yol arzalarn ve aralarda uygulanan seyir kstlamalarn tespit ediniz.


Demir yolunun altyapsnda grlen deformasyonlar tespit ediniz.

styap malzemelerinde oluan arzalar tespit ediniz.

Demir yolu eksen arzalarn tespit ediniz.

Demir yolu inaatnda hz snrlayan etkenleri tespit ediniz.

Azami hz amann sonularn tespit ediniz.

Seyir kstlamalarnda seyir kayp srelerini hesaplaynz.



UYGULAMA FAALYET

57

LME VE DEERLENDRME


1. ( ) Kurplarda, merkezcil kuvvetlerin mahsurlarndan kanmak iin trenlerin yapmas gereken en az hz miktarna minimum hz denir.

2. ( ) Seyrsefer emniyeti bakmndan hattn baz blmlerinde trenlerin hzlarn azaltarak geirilmelerine seyir kstlamas denir.

3. ( ) Toprak ve kaya ktlelerinin eitli etkenlerle stabilitelerinin bozulmas sonucunda oluan ktle hareketlerine kabarma denir.

4. ( ) Demir yolunun bulunduu akarsu kenarlarnda ya da deniz kenarlarnda meydana gelen erozyonlara ky erozyonu denir.

5. ( ) Yarmalarn uzun oluu seyri kstlayan etkendir.

6. ( ) Scak havalarda raylarn genlemesi (uzamas) sonucu yollarda tren geemeyecek ekilde meydana gelen keskin dirseklere (yol kamalarna) flambaj denir.

7. ( ) Yolun dey eksen kotundan ayrlmas eklinde oluan ve yolda dklk ya da ilik eklinde grlen arzalara dresaj arzas denir.

8. ( ) Raylarda apleti arzas, styapya etki eden dinamik kuvvetlerden kaynaklanmaktadr.

DEERLENDRME


LME VE DEERLENDRME

58

KONTROL LSTES

evrenizde bildiiniz demir yolunun yol yenileme almalarn ziyaret ederek konulacak seyir kstlamalarnn kontroln yapnz.



1. Demir yolunda hz snrlayan etkenleri tespit ettiniz mi?

2. Azami hz amann sonularn tespit ettiniz mi?

3. Seyir kstlamalarnda seyir kayp srelerini hesapladnz m?

4. Demir yolu altyapsnda meydana gelen deformasyonlar tespit ettiniz mi?

5. Demir yolu styapsnda meydana gelen arzalar tespit ettiniz mi?



8. Uygun ara gereci seip kullandnz m?


10. alma alann, tertipli ve dzenli braktnz m?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise Modl Deerlendirmeye geiniz.

59

MODL DEERLENDRME

Bu modl kapsamnda aada listelenen davranlardan kazandnz becerileri Evet ve Hayr kutucuklarna ( X ) iareti koyarak kontrol ediniz.


1. Yol tekilatndaki grev dalmn tespit ettiniz mi?

2. Ekartman toleranslarn tespit ettiniz mi?

3. UIC 700e gre maksimum dingil yklerini tespit ettiniz mi?

4. Demir yolu altyapsnn kullanm eitlerini tespit ettiniz mi?

5. Demir yolunda meydana gelen deformasyonlar tespit ettiniz mi?

6. Demir yolu gabari llerini belirlediniz mi?

7. Merkezcil kuvvetlerin zararlarn tespit ettiniz mi?

8. Makaslarn eitlerini tespit ettiniz mi?

9. Makaslar zerindeki deraylar ve nedenlerini tespit ettiniz mi?

10. Makas dillerinin kilitleme kontrollerini yaptnz m?

11. styap malzemelerinde oluan arzalar tespit ettiniz mi?

12. Demir yolu eksen arzalarn tespit ettiniz mi?

13. Demir yolu inaatnda hz snrlayan etkenleri tespit ettiniz mi?

14. Azami hz amann sonularn tespit ettiniz mi?

15. Seyir kstlamalarnda seyir kayp srelerini hesapladnz m?

DEERLENDRME

Deerlendirme sonunda Hayr eklindeki cevaplarnz bir daha gzden geiriniz. Kendinizi yeterli grmyorsanz renme faaliyetlerini tekrar ediniz. Btn cevaplarnz Evet ise bir sonraki modle gemek iin retmeninize bavurunuz.

MODL DEERLENDRME

60

CEVAP ANAHTARLARI

RENME FAALYET -1N CEVAP ANAHTARI

1 Y

2 D

3 Y

4 D

5 Y

6 D

7 D

8 Y

RENME FAALYET -2NN CEVAP ANAHTARI

1 D

2 D

3 Y

4 Y

5 D

6 D

7 Y

8 D

9 D

10 D

CEVAP ANAHTARLARI

61


1 D

2 D

3 Y

4 D

5 D

6 Y

7 Y

8 D


1 D

2 D

3 Y

4 D

5 Y

6 D

7 Y

8 Y

62

KAYNAKA

KAER lhan, Balastl Yollarda Yol bakm ve Tamirat, TCDD Eskiehir Eitim Merkezi Mdrl.

KAER lhan, Ray Kayna ve UKR, TCDD Eskiehir Eitim Merkezi Mdrl.

KAER lhan, styap Bilgisi ve Teknii, TCDD Eskiehir Eitim Merkezi Mdrl.

KAYNAKA

Documents

Demiryolu Insaati