Slavko Dragosavljević

OŠ“Jovan Jovanović Zmaj „ Srbac

UDK:796.035:502/504

SPORTSKA RAKREACIJA I EKOLOGIJA U FUNKCIJI ZDRAVLJA ČOVJEKA

UVOD

Eksplozivni rast brojnosti svjetskog stanovništva, uz permanentno smanjivanje zaliha

prirodnih resursa i neprekidno nagomilavanje raznovrsnih polutanata, dramatično upozoravaju na

svu svoju ozbiljnost trenutnog stanja životne sredine. Ovi pokazatelji ukazuju na potrebu

preispitivanja čovjekovog ponašanja i odnosa prema životnoj sredini i biosferi u cjelini.

Stanje životne sredine pogoršavaju i drugi globalni ekološki problemi koji prate već

postojeće, a to su progresivno uništavanje biodiverziteta, narušavanje ozonskog omotača,

globalni poremećaji klime, gubitak obradivog zemljišta, uništavanje šuma, kisele kiše i mnogi

drugi.

Sportska rekreacija u slobodnom vremenu, sve više postaje značajan činilac očuvanja

biološko-zdravstvene i socio-psihološke ravnoteže doprinoseći: sadržajnijem i korisnijem

korištenju slobodnog vremena; efikasnijem i punovrednijem odmoru i oporavku; prevenciji,

očuvanju i unapređenju zdravlja ; očuvanju i podizanju motoričkih i funkcionalnih sposobnosti i

psihoemocionalne stabilnosti savremenog čovjeka.

Sportska rekreacija je najtješnje povezana sa ekologijom. Uslovno se može reći da je ona

integralni dio najšire shvaćene ekologije. Problemi zdravlja čovjeka i planete Zemlje tijesno su

povezani. Zdravlje planete Zemlje je od izuzetnog značaja za zdravlje ljudi koji na njoj žive.

Uništavajući prirodu čovjek uništava samoga sebe. Ako se slabo brine o svom zdravlju, on se na

isti način odnosi prema svom prirodnom okruženju. U tom smislu postoji visok stepen analogije

između medicine i ekologije. Kao što se medicina pretežno bavi bolestima i samo djelimično

specifičnom, ali ne i primarnom preventivom, tako se i ekologija uglavnom razvija kao nauka

koja otkriva promjene u biosferi. Ekologija još ne osposobljava ljude sredstvima i metodama

preventive i liječenja bolesti planete Zemlje.

Ako usporedimo ekologiju sa medicinom, odnosno sa prevencijom u medicini skoro da postoje

mnoge sličnosti što se tiče prevencije zdravlja. Svjedoci smo da zbog savremenog načina života i

negativnog uticaja savremene tehnologije u ekspanziji su razne bolesti koje su preokupirale

pažnju medicinskih naučnih radnika, tako da se preventivom vrlo malo bavimo.

Savremene definicije ekologije naglašavaju da je to kompleksna nauka koja izučava

zakonomjernost uzajamnog djelovanja čovjeka sa prirodnim okruženjem, ali obuhvata i probleme

zdravlja, fizičkih i psihičkih sposobnosti čovjeka.

METOD RADA

Da bi opstao čovjek u ovim uslovima sredine mora da formira ne samo ekološki način

mišljenja, već i da korjenito promjeni svoj odnos prema svojoj životnoj sredini, ali isto tako i

promjeni negativne navike pasivnog načina života kao najvećih opasnosti po zdravlje i opstanak

čovjeka. Razumije se , to je moguće jedino ukoliko se čovjek uklopi u harmoničan sklad

funkcionalnih procesa i tokova prirode. Neophodna je vezanost funkcionalnih procesa

odgovarajućih makrosistema – ekosistema i biosfere kao planetarnog makroekološkog sistema u

cijelini.

Glavni preduslov je dobro poznavanje osnovnih ekoloških načela i zakonitosti. Sticanje

novih ekoloških znanja postaju osnovni elementi čovjekovog preživljavanja u uslovima

dramatičnih promjena globalnog ekološkog sistema. Stoga razvoj i jačanje ekološke svijesti na

glavnu činjenicu od sudbonosnog značaja ne samo čovjeka nego i za čovječanstvo u cijelini u

cilju poboljšavanja uslova života i odstranjivanja svih neželjenih uticaja.

Ekološko obrazovanje obuhvata međusobne povezanosti sistema koji su proizvod

čovjeka: društvenih, kulturnih, političkih, ekonomskih, tehnoloških, komunukativnih i

informacionih sa jedne i prirodnih sistema : atmosferskih, geoloških, hidroloških i bioloških

sa druge strane.

Jačanje svijesti o životnoj sredini se zasniva na osnovnim ekološkim principima,

sadržajima i metodama. Na taj način sadržaj treba biti orijentisan prema interepretaciji i

objašnjenju koji čine dinamičnu interakciju ljudskih djelatnosti i prirodnih resursa. U tom

smislu ekološka svijest predstavlja osnovu za bolje upravljanje prirodnim resursima i

pravilnije planiranje za budućnost.

Svaki pojedinac koji je u institucijama Bosne i Hercegovine, a koje su iz oblasti

ekologije i zaštite životne sredine mora stvoriti preduslove za jačanje ekološke svijesti na

svimm nivoima . posebno institucije koje se bave obrazovnim procesom mogu u svojim

nastavnim planovima i programima ugraditi mnoge sadržaje koje mogu uticati na stanje

javne ekološke svijesti u BiH /Tabela 1.1.)

Imperativ obrazovanja nameće pitanje razumjevanja postojanja i funkcionisanja života na

Zemlji. Taj život ima svoju hijerarhijsku organizaciju, odnosno biotičke nivoe: od

molekularnog, preko nivoa ćelija, jedinke, populacije, zajednice, ekosistema, bioma do biosfere.

Ovo jedinstvo treba shvatiti kao jedan sistem dinamičke ravnoteže u okviru kojeg je čovjek samo

jedan od podsistema.

Čovjek kao podsistem ukupnog živog svijeta na Zemlji, može se definisati kao složen

dinamičan samoregulirajući sistem. Promjene na zemlji i biosferi uzrok je mnogih negativnih

uticaja po zdravlje čovjeka, ako tome dodamo i negetivan uticaj nauke i tehnologije, pa statičan

način života, onda je sasvim sigurno da adaptacioni mehanizmi čovjeka nisu u stanju da prate

tempo promjena na zemlji i da žovot čovjeka postaje sve više ugrožen.

Odgovor na to pitanje leži u edukaciji stanovništva u podizanju svijesti čovjeka, kako o

čuvanju životne sredine tako i povećanoj fizičkoj aktivnosti u cilju podizanja adaptacionih

sposobnosti na nove uslove i način života.

Naučno-tehnički progres, pored progresa i razvoja uzrokovao je i donosi mnoge

negativne posledice čovjeka sa prirodnim okruženjem, ali obuhvata i probleme zdravlja, fizičkih

i psihičkih sposobnosti čovjeka:

većina ljudi lišena je neposrednog kontakta sa prirodom; koncentrisana je u velikim

gradovima; rade u zatvorenim prostorijama izloženi su uticajima neprirodnih faktora

(buci, vibracijama, isparavanjem i drugim zagađenjima i dr. )

planeta Zemlja je ugrožena u globalnim razmjerama: nuklearne probe; iscrpljenje

prirodnih rezervi; zagađenje industrijskim otpadom ; hemizacija poljoprivredne

proizvodnje; zagađenja automobilima; ugrožavanje biljnog i životinjskog svijeta i

mnogo drugog;

hipokinezija, kao opšti nedostatak fizičke aktivnosti, svojom rasprostranjenošću,

karakterom i intenzitetom ispoljavanja i povezanošću sa drugim faktorima koji ugrožava

biološko-zdravstvenu ravnotežu savremenog čovjeka. Hipokinezija ne djeluje

izolovano , već u kombinaciji sa drugim ,,patogenim faktorima civilizacije'': nervno-

psihičkim naprezanjima, prekomjernom i neadekvatnom ishranom, nepovoljnim

uslovima životne i radne sredine, štetnim navikama.

Struktura ishrane i lijekova u mnogome je pomjerena kao visoko rafiniranim

proizvodima, koji su mnogo manje korisni, a često i veoma štetni u odnosu na

prirodnu hranu.

Shvatajući na taj način jedinstvenu organizaciju i manifestaciju života na našoj planeti jasno

nam je da promjena koja se desi na bilo kom dijelu sistema mora imati uticaj na cijelinu

sistema , odnosno da svaka promjena cjeline ima uticaj na bilo koji njen dio.

Interaktivan odnos između čovjeka i životne sredine su tako kompleksni i

višedimenzionalni, tako da kroz ekološko obrazovanje, kao jedinstvenog sitema, u kome čovjek

ima odlučujuću ulogu u promjeni prirodne ravnoteže, kako u samoj prirodi, tako i u

sopstvenom tijelu, kao podsistemu makrobiološkog svijeta na planeti Zemlji. Upravo iz tih

razloga moramo nastojati da čitavo naše društvo dođe do novih shvatanja i do svijesti o

očuvanju , unapređivanju i zaštiti životne sredine, kao i aktivan boravak uz različite sadržaje

fizičkih aktivnosti u cilju zadovoljavanja bioloških potreba čovjeka za kretanjem.

Jačanje ekološke svijesti je proces poznavanja osnovnih vrijednosti svih zakonitosti

koje čovjeka okrružuje. Tako će se kroz ekološko obrazovanje razriješiti mnoge koncepcije

shvatanja svakog pojedinca sa ciljem razvijanja sposobnosti, stavova i mišljenja za

poštovanje međusobne interakcije čovjeka, njegove kulture i biofizičke sredine.

Obrazovanjem o životnoj sredini će se sprovesti način osnovnih ciljeva zaštite životne

sredine u skladu sa principima integralnog obrazovanja koji traje tokom cijelog života.

Zato obrazovanje obuhvata nastavu o procjenjivanju vrijednosti, ali i neposrednoj

blagotvornosti i životnoj efikanosti kroz razne oblike fizičkih aktivnosti u zdravoj i nezagađenoj

prirodnoj sredini.

REZULTATI I DISKUSIJA

Kroz višemjesečno istraživanje o provođenju bilo kakvih aktivnosti na edukaciju

učenika ili nastavnika u osnovnim i srednjim školama o podizanju svijesti iz oblasti zaštite

životne sredine se došlo do veoma značajnih podataka koji ukazuju na što više

uključivanje značajnih sadržaja za očuvanje, unapređivanje i zaštitu životne sredine ( Slika1.).

Istraživanja najviše ukazuju na glavni nedostatak jačanja svijesti iz oblasti životne

sredine zbog slabe zainteresovanosti učenka, nedostatak motiva za tu aktivnost, nema

vremena za rješavanje problema, malo se zna o tome i nema dovoljno interesantnih podataka

za takvu aktivnost. Postoje mnnogi podaci koji se kroz aktivnosti multipliciranog pristupa

mogu koristiti kao osnova za upoznavanje sadržaja iz oblasti zaštite životne sredine, a koji se

razlikuju u obrazovnim institucijama.

Kroz mnoge programe se može određeni sadržaj o životnoj sredini razlikovati kako u

nastavnim tako i u vannastavnim aktivnostima. Ukoliko se hoće uticati na jačanje ekološke

svijesti, može se kroz više nastavnih predmeta, kroz određene programske sadržaje i utvrđen

fond časova predvidjeti efikasno upoznavanje sa sadržajima iz oblasti životne sredine. (

Slika 3. ).

Istraživanja su pokazala da su najčešći predmeti u kojima se djelimično neki sadržaji iz

oblasti životne sredine uz brojni odnos provlače u osnovnim i srednjim školama

predstavljeni na tabeli 3 i tabeli 4.

Postoje mnoge aktivnosti koje se tokom uzrasta dijeteta mogu preduzimati da se dijete

u svakom momentu upozna sa svim prednostima u cilju očuvanja svoje životne sredine. U toku

školovanja učenika većinom se vannastavne aktivnosti svodile na uređivanje dvorišta i

sakupljanje papira oko škole. Međutim, da bi učenik razvio ljubav prema svojoj sredini mora

se upoznati sa svim pojedinostima koje dovode do narušavanja životne sredine i na taj način

dovesti učenike da kreativnim radom i svojim sposobnostima dođe do osmišljavanja ideja koje

će se realizovati shodno programu rada.

ZAKLJUČCI

Jačanje svjesti o očuvanju životne sredine je u direktnoj vezi sa preživljavanjem čovjeka

kao organske vrste i ljudske civilizacije kao društvene nadgradnje. Mnogi pojmovi u

poslednje vrijeme su značajno prisutni u fokusu ekološkog obrazovanja na koje treba obratiti

pažnju. To su kisele kiše, narušavanje ozonskog omotača, efekti staklene bašte, uništavanje

biodiverziteta, gubitak obradivog zemljišta, uništavanje šuma, koncentracija različitih

toksikanata, zagađivaje atmosfere, zagađivanje površinskih i podzemnih voda i sl.

Svaka edukacija mora obezbjedi informisanu i dovoljno obrazovanu ljudsku

populaciju koja će biti spremna da podrži i prati promjenu u pogledu održivog razvoja.

Takvim načinima se obezbjeđuju obrazovanje, protok ideja, znanja i vještina, na osnovu kojih

je moguće realizovati odgovarajuće zadatke.

Strukturno-motorički debalans kao posledica hipokinezije, koja se ispoljava kako kroz

nedostatak fizičkih opterećenja dinamičkog karaktera, tako i kroz asimetrična opterećenja

predstavljaju riziko faktor harmoničnog integriteta čovjeka i zdravlja u cjelini.

Sportska rekreacija je najtješnje povezana sa ekologijom. Uslovno se može reći da je

sportske rekreacija integralni dio najšire shvaćene ekologije. Problemi zdravlja čovjeka i

planete Zemlje tijesno su povezani. Zdravlje planete Zemlje je od izuzetnog značaja za

zdravlje ljudi, koji na njoj žive.

LITERATURA

1. Blagajac, M: programi sportske rekreacije zdravstveno preventivne usmjerenosti, ,,Fizička

kultura'' br. 41991.

2. Dragosavljević, P., pedagoško-psihološki činioci stavova o tjelesnim aktivnostima u

slobodnom vremenu, Naučno – stručni informativni časopis ,, Nastava'' republičko pedagoški

zavod Banjaluka, 2004. god.

3. Dragosavljević, P., ,,Slobodno vrijeme kaso faktor sportske rekreacije, Prvi kongres

grnogorske sportske akademije, Kotor, 2004. god.

4. Gldsmith, E,: ,,The ekology of health'' Ekologist, 1980. Vpl, 10.N 6/7 P. 235-245.

5. Relac,M., bartoluči, M.: Turuzam i sportska rekreacija, Informator, Zagreb, 1987.

6. Živanović, Ž, i Blagajac, M,: Programi prevencije i kompenzacije hipokinezije i njihov značaj

u održavanju ekološke revnoteže, Naučni skup, Sekcija za sportsku medicinu SLD, Vrdnik,

1993.