DE WETTIGHEID VAN OPERATIE GERONIMO: EEN CASE-STUDY · 2015. 11. 5. · Op deze manier kunnen er enkele fundamentele principes worden gevonden. Uiteindelijk zal er onderzocht worden

Faculteit Rechtsgeleerdheid

Academiejaar 2014-2015

DE WETTIGHEID VAN OPERATIE GERONIMO:

EEN CASE-STUDY

Masterproef van de opleiding

‘Master in de rechten’

Ingediend door

Joke Bosteels

(studentennummer: 01005864)

Promotor: Professor Dr. Tom Ruys

Commissaris: Mevr. Anemoon Soete

i

DANKWOORD

Deze masterproef vormt de bekroning van mijn studie Rechten aan de Universiteit van Gent. Na een

kleine twee jaar intensief te werken rond dit onderwerp, wil ik graag even de tijd nemen enkele mensen

te bedanken die onmisbaar waren bij de realisatie van deze thesis.

Graag wil ik mijn promotor, professor Tom Ruys, bedanken voor het aanreiken van dit interessante

onderwerp en alle begeleiding en hulp bij de totstandkoming van deze masterproef.

Daarnaast wens ik mijn familie te bedanken om mij de kans te bieden deze studies aan te vangen. Zij

stonden steeds klaar met bemoedigende woorden en goede raad en namen de tijd om deze masterproef

grondig na te lezen.

Tenslotte wil ik mijn goede vrienden en mijn vriend bedanken voor de morele steun. Zij zorgden voor

de nodige momenten van ontspanning waardoor ik weer met volle moed verder kon werken. Elk van

hen heeft op zijn eigen manier bijgedragen tot het maken van dit werk.

Joke Bosteels

iii

INHOUDSOPGAVE

DANKWOORD ...................................................................................................................................... i

LIJST MET AFKORTINGEN ........................................................................................................... vi

DEEL 1: INLEIDING ............................................................................................................................1

1.1 Inleiding ...................................................................................................................................1

1.2 Onderzoeksopzet ......................................................................................................................2

1.3 Methode .........................................................................................................................................4

1.4 Overzicht ........................................................................................................................................5

DEEL 2: FEITEN ...................................................................................................................................7

2.1 Wie was Osama BIN LADEN ? ....................................................................................................7

2.2 Terroristische aanvallen en de reactie van de VS ..........................................................................8

2.2.1 Situatie vóór 9/11 ...................................................................................................................8 2.2.2 De aanval van 9/11 ............................................................................................................... 10

2.3 Operatie Geronimo ...................................................................................................................... 12

2.3.1 Verloop operatie ................................................................................................................... 12 2.3.2 Vraagtekens .......................................................................................................................... 13

2.3.2.1 Capture or kill? ............................................................................................................... 14

2.3.2.2 Was BIN LADEN gewapend? ...................................................................................... 15

2.3.2.3 Relatie VS-Pakistan ........................................................................................................ 15

2.3.3 Reacties uit de rest van de wereld ........................................................................................ 16

DEEL 3: JUS AD BELLUM ............................................................................................................... 20

3.1 Het unilateraal gebruik van geweld ............................................................................................. 20

3.2 Soevereiniteit Pakistan ................................................................................................................. 23

3.3 Rechtvaardigingsgrond ................................................................................................................ 23

3.3.1 Toestemming van Pakistan ................................................................................................... 24 3.3.2 VN-mandaat ......................................................................................................................... 24 3.3.3 Het inherent recht op zelfverdediging .................................................................................. 25

3.3.3.1 Gewapende aanval .......................................................................................................... 27

A. Aard en omvang ................................................................................................................27 B. Aanval door niet-statelijke actor ........................................................................................29 C. Anticiperende zelfverdediging...........................................................................................33

3.3.3.2 Noodzaak en proportionaliteit ........................................................................................ 39

iv

A. Noodzakelijkheid ........................................................................................................... 40 B. Proportionaliteit ............................................................................................................. 42

3.3.3.3 Procedurele aspecten ..................................................................................................... 43

3.4 Wettigheid Operatie Geronimo onder het jus ad bellum ............................................................. 43

DEEL 4: JURIDISCH KADER VOOR DE UITVOERING VAN DE OPERATIE ..................... 45

4.1 Inleiding ...................................................................................................................................... 45

4.2 Hypothese 1: gewapend conflict ................................................................................................. 45

4.2.1 Het recht der gewapende conflicten ..................................................................................... 45 4.2.2 Targeting principes .............................................................................................................. 47

4.2.2.1 Beginsel van onderscheid .............................................................................................. 48

4.2.2.2 De principes van militaire noodzakelijkheid en menselijkheid ..................................... 61

4.2.2.3 Proportionaliteit ............................................................................................................. 63

4.2.2.4 Voorzorgsmaatregelen ................................................................................................... 65

4.2.2.5 Verbod op het weigeren van genade .............................................................................. 66

4.2.2.6 Verbod van perfide handelingen .................................................................................... 67

4.2.4 Legitimiteit Operatie Geronimo onder het recht der gewapende conflicten. ....................... 68

4.3 Hypothese 2: rechtshandhaving .................................................................................................. 69

4.3.1 Rechtshandhaving ................................................................................................................ 69 4.3.2 Het recht op leven ................................................................................................................ 70

4.3.2.1 Algemeen ....................................................................................................................... 70

4.3.2.2 Voorwaarden gebruik dodelijk geweld .......................................................................... 71

A. Wettelijke basis ............................................................................................................. 75 B. Legitiem doel ................................................................................................................. 76 C. Noodzakelijkheid ........................................................................................................... 78 D. Proportionaliteit ............................................................................................................. 79 E. Voorzorgsmaatregelen ................................................................................................... 80

4.3.4 Legitimiteit Operatie Geronimo onder Internationale Mensenrechten ................................ 81

4.4 Welk normatief kader was in casu toepasselijk?......................................................................... 81

4.4.1 Het recht der gewapende conflicten ..................................................................................... 81

4.4.1.1 Gewapend conflict tussen de VS en al-Qaeda ............................................................... 81

v

A. Voorwaarden ..................................................................................................................81 B. Positie Verenigde Staten ....................................................................................................85 C. Positie ICRK ......................................................................................................................86 D. Conclusie ...........................................................................................................................87

4.4.1.2 Geografische reikwijdte gewapend conflict ................................................................... 88

4.4.1.3 Conclusie ........................................................................................................................ 90

4.4.2 Internationale mensenrechten ............................................................................................... 91

4.4.2.1 Extraterritoriale werking mensenrechten ....................................................................... 91

4.4.2.2 Interpretatie door de Verenigde Staten ........................................................................... 92

4.4.2.3 Interpretatie door het MRC, het EHRM en het IGH ...................................................... 94

4.4.2.4 Evolutie in de interpretatie van de VS? .......................................................................... 97

4.4.2.5 Betekenis begrip ‘rechtsmacht’ ................................................................................. 99

4.4.2.6 Conclusie ...................................................................................................................... 101

4.5 Conclusie ................................................................................................................................... 101

DEEL 5: CONCLUSIE ...................................................................................................................... 103

5.1 Samenvatting ............................................................................................................................. 103

5.2 Besluit ........................................................................................................................................ 104

5.3 Gevolgen .................................................................................................................................... 104

BIBLIOGRAFIE ................................................................................................................................ 107

1. Wetgeving ............................................................................................................................ 107

2. Rechtspraak .......................................................................................................................... 109

3. Rechtsleer ............................................................................................................................. 110

3.1 Boeken .............................................................................................................................. 110 3.2 Artikels ............................................................................................................................. 111

4. Verenigde Naties .................................................................................................................. 112

5. Media .................................................................................................................................... 114

6. Andere .................................................................................................................................. 115

vi

LIJST MET AFKORTINGEN

AHMV Het Afrikaans Handvest voor Mensen- en Volkenrechten

AUMF Authorization for the Use of Military Force

AVRM Amerikaans Verdrag voor de Rechten van de Mens

CIA Central Intelligence Agency

EVRM Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en Fundamentele Vrijheden

EHRM Europees Hof voor de Rechten van de Mens

IACiMR Inter-Amerikaanse Commissie voor Mensenrechten

IAHRM Inter-Amerikaans Hof voor de Rechten van de Mens

ICRK Internationaal Comité van het Rode Kruis

IGH Internationaal Gerechtshof

ISH Internationaal Strafhof

ITvJ Internationaal Tribunaal voor het voormalige Joegoslavië

IVBPR Internationaal Verdrag voor Burgerlijke en Politieke Rechten

MRC Het Comité voor de Mensenrechten van de Verenigde Naties

NAVO Noord-Atlantische Verdragsorganisatie

NSS National Security Strategy

UVRM Universele Verklaring van de Rechten van de Mens

VN Verenigde Naties

VS Verenigde Staten van Amerika

1

DEEL 1: INLEIDING

1.1 Inleiding

De 21ste eeuw werd ingeluid door een gebeurtenis die de wereld met verstomming sloeg. Op 11

september 2001 vliegen twee gekaapte lijnvliegtuigen in de WTC-torens in New York, een derde

vliegtuig stort neer op het Pentagon in Washington DC en een vierde stort neer in een veld in

Pennsylvania. Meer dan 3000 burgers lieten het leven tijdens de terroristische aanslag. De gruwelijke

beelden van deze aanval staan op ieders netvlies gebrand.

Al-Qaeda, een extreem-islamitische groepering die eerder al aanslagen pleegde tegen de Verenigde

Staten, wordt er van verdacht verantwoordelijk te zijn voor deze daden.1 De leider van deze groepering

is Osama BIN LADEN, die vanaf dat moment de meest gezochte persoon ter wereld wordt.

President van de Verenigde Staten George W. BUSH verklaart alles in het werk te zullen stellen om de

verantwoordelijken op te sporen. “The search is underway for those who are behind these evil acts. I've

directed the full resources for our intelligence and law enforcement communities to find those

responsible and bring them to justice. We will make no distinction between the terrorists who committed

these acts and those who harbor them”.2 De meer dan tien jaar durende zoektocht door de Central

Intelligence Agency (CIA) naar Osama BIN LADEN en andere al-Qaeda kopstukken is begonnen.

In een toespraak in het Amerikaanse Congres enkele dagen later verklaart president George W. BUSH

de oorlog, niet alleen aan al-Qaeda, maar ook aan alle andere terroristische organisaties. “Our war on

terror begins with al Qaeda, but it does not end there. It will not end until every terrorist group of global

reach has been found, stopped and defeated.”3 Deze uitspraak is de start van de zogenaamde ‘war on

1 UK Press Release, Office of the Prime Minister, ‘Responsibility for the terrorist atrocities in the United States,

11 September 2001’, 4 October 2001, www.independent.co.uk/news/uk/politics/official-documentresponsibility-

for-the-terrorist-atrocities-in-the-united-states-11-september-2001–748317.html. (geraadpleegd op 5 februari

2015).

2 The text of President Bush's address Tuesday night, after terrorist attacks on New York and Washington, 11

September 2001, http://edition.cnn.com/2001/US/09/11/bush.speech.text/, (geraadpleegd op 17 maart 2015).

3 President George W. Bush address to Joint Session of Congress 20 September 2001, Washington,

http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2001/09/20010920-8.html (geraadpleegd op 30 maart

2015)

http://www.independent.co.uk/news/uk/politics/official-documentresponsibility-for-the-terrorist-atrocities-in-the-united-states-11-september-2001–748317.htmlhttp://www.independent.co.uk/news/uk/politics/official-documentresponsibility-for-the-terrorist-atrocities-in-the-united-states-11-september-2001–748317.htmlhttp://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2001/09/20010920-8.html

2

terror’. In Afghanistan begon het Amerikaanse leger, samen met troepen uit verschillende andere landen

zoals het Verenigd Koninkrijk, Frankrijk en Canada, ‘Operation Enduring Freedom’ tegen de Taliban,

die op dat moment de macht hadden in Afghanistan. De Taliban stond toe dat al-Qaeda het Afghaanse

grondgebied als toevluchtsoord gebruikte. Ook buiten Afghanistan worden aanvallen gepleegd in het

kader van de oorlog tegen het terrorisme. Verdachte al-Qaeda leden werden over de hele wereld

gearresteerd of aangevallen.

De globale zoektocht naar de leider van al-Qaeda, bereikt zijn hoogtepunt op 2 mei 2011 tijdens

‘Operatie Geronimo’. Een team Amerikaanse Navy Seals valt BIN LADEN’s verblijfplaats binnen in

Abbottabad in Pakistan. Tijdens deze actie vallen 5 doden, waaronder Osama BIN LADEN. In een

historische speech verklaart president OBAMA: “Tonight, I can report to the American people and to the

world that the United States has conducted an operation that killed Osama BIN LADEN, the leader of al-

Qaeda and a terrorist who is responsible for the murder of thousands of innocent men, women and

children”.4

De aanval van 9/11 betekende het begin van een nieuw tijdperk. Oorlog wordt niet langer uitsluitend

tussen twee of meer soevereine staten uitgevochten, maar wordt steeds meer gekenmerkt door een grote

asymmetrie. Nieuwe vijanden zijn niet-statelijke actoren, zoals de Taliban en al-Qaeda. Deze

groeperingen bevinden zich niet noodzakelijk op het grondgebied van één staat. Dit roept verschillende

vragen op in verband met de toepassing van het internationaal recht. In deze case-study zal onderzocht

worden of dat internationale recht correct werd toegepast tijdens Operatie Geronimo.

1.2 Onderzoeksopzet

De bedoeling van deze masterproef is het beantwoorden van de vraag of Operatie Geronimo wettig was.

Deze vraag zal beantwoord worden door een toetsing van de operatie aan het jus ad bellum, het recht

der gewapende conflicten en de internationale mensenrechten.

Om tot een sluitend antwoord te komen, zullen verschillende deelvragen opgelost moeten worden:

∙ Hadden de Verenigde Staten het recht om de aanval op Pakistaans grondgebied uit te

voeren?

4 The White House Blog, ‘Remarks President Obama on Osama bin Laden’, 2 May 2011,

https://www.whitehouse.gov/blog/2011/05/02/osama-bin-laden-dead (geraadpleegd op 30 maart 2015).

https://www.whitehouse.gov/blog/2011/05/02/osama-bin-laden-dead

3

∙ Kan het gebruik van dodelijk geweld legitiem zijn onder het recht der gewapende

conflicten?

- Zo ja, welke principes moeten er nageleefd worden?

∙ Kunnen staten dodelijk geweld gebruiken als middel voor rechtshandhaving?

- Zo ja, welke principes moeten er nageleefd worden?

- Zo ja, zijn deze principes extraterritoriaal toepasselijk?

∙ Bestond er een gewapend conflict tussen de Verenigde Staten en al-Qaeda?

- Zo ja, wat was de geografische afbakening van dit conflict?

- Zo ja, kan het doden van BIN LADEN gelegitimeerd worden onder het recht der

gewapende conflicten?

- Zo neen, kan het doden van BIN LADEN gelegitimeerd worden onder het

mensenrechtenacquis?

∙ Wat zijn de gevolgen hiervan?

Over het antwoord op veel van deze vragen bestaat er onenigheid in de academische wereld. De ambitie

van deze masterproef is ten eerste een overzicht te bieden van de verschillende strekkingen in het beleid

van staten en in de rechtsleer. Ik zal trachten deze te toetsen aan de rechtsregels en de interpretatie

daarvan in de rechtspraak door onder andere het Internationaal Gerechtshof (hierna: IGH), Europees

Hof voor de Rechten van de Mens (hierna: EHRM) en het Internationaal Strafhof (hierna: ISH). Op deze

manier kunnen er enkele fundamentele principes worden gevonden. Uiteindelijk zal er onderzocht

worden of deze principes gerespecteerd werden tijdens Operatie Geronimo. Op deze manier zal dan de

wettigheid van de operatie bepaald worden.

Het is van groot belang om militaire operaties, zoals Operatie Geronimo, achteraf grondig te evalueren.

Met het gebruik van dodelijk geweld kan men nooit té voorzichtig omgaan. Door de angst die wordt

gecreëerd door de terroristen, bestaat het gevaar dat staten fundamentele rechten gaan opofferen.

Daarnaast bestaat er ook het risico dat andere staten het beleid van de VS gaan overnemen. Philip

ALSTON, de voormalige speciale VN-rapporteur voor buitengerechtelijke, standrechtelijke of

willekeurige executies verklaarde hierover: "if other states were to claim the broad-based authority that

the United States does, to kill people anywhere, anytime, the result would be chaos”.5

5 P., ALSTON, ‘Statement of the U.N. Special Rapporteur on U.S. Targeted Killings Without Due Process’,

Amercian Civil Liberties Union, https://www.aclu.org/statement-un-special-rapporteur-us-targeted-killings-

without-due-process (geraadpleegd op 10 mei 2015).

https://www.aclu.org/statement-un-special-rapporteur-us-targeted-killings-without-due-processhttps://www.aclu.org/statement-un-special-rapporteur-us-targeted-killings-without-due-process

4

1.3 Methode

Het onderwerp van deze masterproef is zeer actueel. Moslimterrorisme is nog steeds een probleem

waarvoor men wereldwijd geen oplossing heeft gevonden. Met de opkomst van onder andere IS in Syrië

en Boko Haram in Nigeria zijn er nog steeds erg veel terroristische groeperingen actief. Er bestaan veel

meningen over de gepaste remedies tegen deze evolutie. In de pers verschijnen er dagelijks artikels over

radicalisering. Wanneer het over dit onderwerp gaat, laaien de gevoelens vaak hoog op. Wat moreel en

ethisch is in deze situatie is niet voor iedereen hetzelfde. Daarom heb ik getracht mij bij mijn onderzoek

enkel en alleen op het juridische aspect te concentreren. Ik heb geprobeerd zonder vooringenomenheid

dit onderzoek op een objectieve manier te voeren. Daarnaast bestaan er verschillende theorieën over het

verloop van de operatie en over de dood van BIN LADEN. Niet iedereen gelooft dat de Amerikaanse

overheid de waarheid spreekt. Deze discussie zal ook niet behandeld worden in deze masterproef. Ik zal

mij baseren op officiële documenten van zowel de Amerikaanse als de Pakistaanse overheid om de

feiten te reconstrueren.

Teneinde een antwoord te formuleren op de onderzoeksvraag heb ik ten eerste een grondig literatuur-

en bronnenonderzoek gevoerd naar de toepasselijke rechtsregels van het volkenrecht op ‘Operatie

Geronimo’. Deze regels bestaan uit het jus ad bellum, het recht der gewapende conflicten en de

internationale mensenrechten. Waar deze regels teruggevonden kunnen worden, wordt opgesomd in

artikel 38 van het Statuut van het Internationaal Strafhof. Volgens dit artikel moet men eerst naar

verdragen kijken, ten tweede naar het gewoonterecht, ten derde naar gebruiken die aanvaard zijn door

de geciviliseerde naties en ten laatste naar relevante rechtspraak en rechtsleer van de meest

gekwalificeerde auteurs. 6

De belangrijkste verdragen die ik voor deze masterproef heb bestudeerd zijn de vier Conventies van

Genève uit 1949 en zijn twee Aanvullende Protocollen uit 1977, het Handvest van de Verenigde Naties

uit 1945 en het Internationaal Verdrag inzake Burgerlijke en Politieke Rechten van 1966. 7

6 Art. 38 (1) Statute of the International Court of Justice, adopted 25 June 1945, entry into force 24 October 1945.

7 Convention (I) for the Amelioration of the Condition of the Wounded and Sick in Armed Forces in the Field,

adopted in Geneva 12 August 1949, entry into force 21 October 1950 (hierna: Geneva Convention I); Convention

(II) for the Amelioration of the Condition of Wounded, Sick and Shipwrecked Members of Armed Forces at Sea,

adopted in Geneva 12 August 1949, entry into force 21 October 1950 (hierna: Geneva Convention II); Convention

(III) relative to the Treatment of Prisoners of War, adopted in Geneva 12 August 1949, entry into force 21 October

1950 (hierna: Geneva Convention III); Convention (IV) relative to the Protection of Civilian Persons in Time of

War, adopted in Geneva 12 August 1949, entry into force 21 October 1950 (hierna: Geneva Convention IV);

Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 august 1949, and relating to the Protection of the Victims of

International Armed Conflicts (Protocol I), adopted 8 June 1977, entry into force 7 December 1978 (hierna:

5

Het gewoonterecht inzake het recht der gewapende conflicten heb ik voornamelijk bestudeerd op grond

van de verzameling opgesteld door het Internationale Rode Kruis.8

Het recht is een evoluerende materie, dus is het steeds belangrijk om ook te onderzoeken hoe deze regels

door de rechtspraak worden geïnterpreteerd. Vooral rechtspraak van internationale gerechtshoven zoals

het IGH, het Internationaal Tribunaal voor voormalig Joegoslavië (ITvJ) en het ISH is zeer nuttig

geweest om te begrijpen hoe al deze regels juist toegepast moeten worden.

Er is reeds veel literatuur verschenen, die bruikbaar was om alle principes voortvloeiend uit verdragen,

gewoonterecht, statenpraktijk en rechtspraak rond bepaalde onderwerpen, terug te vinden.

Door enkele duidelijke principes te distilleren uit al deze informatie, zal het mogelijk zijn de

rechtsvragen, die hierboven werden opgesomd, te beantwoorden. Zo heb ik uiteindelijk een antwoord

op de grote onderzoeksvraag geformuleerd.

1.4 Overzicht

Het eerste deel bevat een korte inleiding tot het onderwerp van deze masterproef, om de lezer duidelijk

te maken in welke context dit onderzoek zich situeert. Ook wordt hier omschreven welke methode er

wordt gebruikt en wat juist het opzet van dit proefschrift is.

Om de problematiek van deze masterproef goed te begrijpen is het ten eerste van cruciaal belang de

feiten goed te kennen. Daarom zal ik in deel 2 dan ook beginnen met een uiteenzetting van deze feiten.

In dit deel probeer ik een beeld te schetsen van wie Osama BIN LADEN nu juist was. Ook zal ik, zeer

summier, de geschiedenis van al-Qaeda beschrijven. Dit deel bevat ook een opsomming van de grootste

terroristische aanslagen die door al-Qaeda werden opgeëist. Dit laat ons toe te vergelijken op welke

manier overheden reageren op terrorisme. De aanslagen van 11 september 2001 hebben een hele omslag

Additonal Protocol I); Protocol Additional to the Geneva Conventions of 12 August 1949, and relating to the

Protection of Victims of Non-International Armed Conflicts (Protocol II), adopted 8 June 1977, entry into force 7

December 1978 (hierna: Additional Protocol II); Charter of the United Nations, adopted in San Fransisco 26 June

1945, entry into force 24 October 1945 (hierna: Charter of the United Nations); International Covenant on Civil

and Political Rights, UNGA Resolution 2200A of 16 December 1966, entry into force 23 March 1976 (hierna:

International Covenant on Civil and Political Rights).

8 J-M., HENCKAERTS, M-L., DOSWALD-BECK, Customary International Humanitarian Law (Volume 1: Rules),

ICRC and Cambridge University Press, 2005.

6

teweeggebracht in de interpretatie van het internationale recht en in de reactie op terroristische

aanslagen.

Het onderwerp van dit onderzoek is Operatie Geronimo. Om de legaliteit van deze operatie te

onderzoeken, is het van het grootste belang de details van deze actie te kennen. Feitelijke gegevens,

zoals bijvoorbeeld het al dan niet gewapend zijn van BIN LADEN, kunnen doorslaggevend zijn om de

legaliteit te bepalen. Het valt dan ook te betreuren dat de Amerikaanse overheid niet alle gegevens

vrijgeeft.

Ten tweede is het ook van cruciaal belang de rechtsregels die van toepassing zijn op deze operatie te

kennen en te begrijpen. De operatie kan op twee niveaus besproken worden. Ten eerste kan de operatie

vanuit interstatelijk standpunt bekeken worden. In het derde deel wordt een antwoord gezocht op de

vraag of de VS het recht hadden om een militaire operatie uit te voeren op het grondgebied van de

soevereine staat Pakistan. Deze regels worden het jus ad bellum genoemd. Zij bepalen wanneer staten

geweld kunnen gebruiken. De Amerikaanse overheid beroept zich op het recht op zelfverdediging. Dit

principe wordt in dit deel uitgelegd en getoetst aan de feiten.

In het volgende deel wordt er dan onderzocht of er geen individuele rechten van Osama BIN LADEN

werden geschonden. In principe kan een overheid geen andere mensen doden. Op deze regel zijn

verschillende uitzonderingen. Welke deze uitzonderingen zijn, is afhankelijk van de aan- of afwezigheid

van een gewapend conflict. Wanneer een staat in een gewapend conflict verwikkeld is, geldt het recht

der gewapende conflicten, ook wel het humanitair recht genoemd. Onder deze regels kan het gebruiken

van dodelijk geweld in bepaalde gevallen legitiem zijn. Ik zal de voorwaarden hiervoor bespreken en

toetsen aan de feiten van Operatie Geronimo. Wanneer staten buiten een gewapend conflict dodelijk

geweld gebruiken, geldt het humanitair recht niet. De hoogste regels die staten in dat geval binden, zijn

de internationale mensenrechten. Voor deze masterproef is vooral het recht op leven belangrijk. In dit

hoofdstuk volgt een uiteenzetting van de uitzonderingen die mogelijk zijn op dit recht. De dood van BIN

LADEN zal getoetst worden aan deze uitzonderingen.

Hierna zal er besproken worden of de Verenigde Staten zich al dan niet in een gewapend conflict

bevonden met al-Qaeda. Door dit te bepalen, en daarmee samenhangend te bepalen welke regels van

toepassing waren, zal het mogelijk worden de legaliteit van Operatie Geronimo te bepalen.

In het laatste deel zal dan uiteindelijk de wettigheid van Operatie Geronimo bepaald worden. Er zal ook

besproken worden welke gevolgen onze conclusie heeft.

7

DEEL 2: FEITEN

2.1 Wie was Osama BIN LADEN ?

Osama bin Muhammed bin Awad BIN LADEN wordt in 1957 geboren in Riyadh, Saoedi-Arabië als 17de

van 52 kinderen. Zijn vader, Muhammad Amad BIN LADEN , is een rijke immigrant uit Jemen, die een

zeer succesvol bouwbedrijf runt.9 Zijn familieleden zijn soennitische moslims.

In 1979 reist BIN LADEN naar Afghanistan om daar in de heilige oorlog tegen de Sovjet-Unie te vechten.

Tien jaar later verhuist hij naar Afghanistan. Van daaruit sticht hij in 1988 de groepering ‘al-Qaeda’ of

‘De Basis’, een terroristische groepering met als doel het realiseren van de globale Jihad. Dit is een

Arabische term voor ‘heilige oorlog’.10 BIN LADEN bouwt een groot netwerk uit van gelijkgezinden.

Zijn groepering wil de VS en het Westen verdrijven uit het Midden-Oosten, meer bepaald uit Saoedi-

Arabië en Somalië.11 Daarnaast willen ze een kalifaat installeren in de Arabische landen. Dit is een strikt

islamitisch regime dat de wet van de Shari’a toepast.12

Na zijn terugkeer uit Afghanistan, wordt BIN LADEN verbannen uit zijn geboorteland Saoedi-Arabië,

waar op dat moment de Verenigde Staten helpen in de oorlog tegen Irak. Begin jaren ’90 verhuist BIN

LADEN opnieuw, dit keer naar Soedan. Van hieruit bouwt hij zijn groepering verder uit. In

trainingskampen bereidt hij zijn leden voor op de strijd tegen het Westen.13

In 1996 wordt BIN LADEN ook uit Soedan verbannen. Hij verhuist opnieuw naar Afghanistan, van

waaruit hij op 23 augustus 1996 officieel de oorlog aan de Verenigde Staten verklaart in een document

getiteld ‘Message from Osama BIN LADEN to his Muslim Brothers in the Whole World and Especially

9 CNN Library, ‘Osama bin Laden Facts’, CNN, 4 November 2014,

http://edition.cnn.com/2013/08/30/world/osama-bin-laden-fast-facts/ (geraadpleegd op 15 maart 2015).

10 H., HENDERSON, Global Terrorism: the Complete Reference Guide, New York, Checkmark Press, 2001, p. 140.

11 United States District Court, Southern District of New York, United States of America v. Usama bin Laden,

S(9) 98 Cr. 1023 (LBS), 4 November 1998.

12 J., DE GREEF, ‘al Qaeda of de terroristische internationale’, 7 september 2011,

http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/2.17327/1.1104151 (geraadpleegd 15 maart 2015).

13 T., MCCORMICK, ‘How the franchise operations of the world’s most infamous terrorist organization became

more potent than the mothership’, 17 March 2014, http://foreignpolicy.com/2014/03/17/al-qaeda-core-a-short-

history/ (geraadpleegd 15 maart 2015).

http://edition.cnn.com/2013/08/30/world/osama-bin-laden-fast-facts/http://deredactie.be/cm/vrtnieuws/2.17327/1.1104151http://foreignpolicy.com/2014/03/17/al-qaeda-core-a-short-history/http://foreignpolicy.com/2014/03/17/al-qaeda-core-a-short-history/

8

in the Arabian Peninsula’. 14 Hij veroordeelt de VS voor het steunen van Israël, hun boycot tegen Iran

en hun inval in Saoedi Arabië. In 1998 kondigt hij een fatwa af tegen de VS die als volgt luidt: “The

ruling to kill the Americans and their allies -- civilians and military -- is an individual duty for every

Muslim who can do it in any country in which it is possible to do it.”15

In 2001 wordt BIN LADEN aangeduid als hoofdverdachte voor de aanvallen van 9/11.16 Als reactie

hierop, slaat hij op de vlucht. Volgens Afghaanse rapporten zou hij eind 2001 in Pakistan verblijven. In

2009 moet de CIA erkennen dat ze niet over voldoende informatie beschikken om de verblijfplaats van

BIN LADEN te bepalen. Volgens hen kan hij zich zowel in Pakistan als in Afghanistan schuil houden.17

Uiteindelijk komt BIN LADEN om het leven op 2 mei 2011 tijdens Operatie Geronimo in Abbottabad,

Pakistan.

2.2 Terroristische aanvallen en de reactie van de VS

2.2.1 Situatie vóór 9/11

De aanslag op de WTC-torens was niet de eerste aanslag uitgevoerd door islamitische

terreurorganisaties. Het zou me te ver leiden een extensieve geschiedenis van het islamitisch terrorisme

neer te schrijven. Ik zal mij beperken tot het bespreken van: de eerste aanslag op de WTC-torens in

1993, de aanslagen op twee Amerikaanse ambassades in 1998 en de aanval op de USS Cole in 2000.

Reeds in 1993 werd er een aanval gepleegd op de WTC-torens in New York. Op 27 februari brengen

terroristen een autobom tot ontploffing in de kelders van de torens. Er komen zes mensen om het leven

en er raken 1042 burgers gewond.18 De dag na het bombardement belt één van de daders, AYYAD, naar

14 B.,K., KERNER, Jihad: Bin Laden in his Own Words: Declerations, Interviews and Speeches, Peacock Books,

2007, p.30.

15 World Islamic Front, ‘Jihad against Jews and Crusaders, World Islamic Front Statement’, 23 February 1998,

http://fas.org/irp/world/para/docs/980223-fatwa.htm (geraadpleegd op 30 maart 2015)

16 UK Press Release, Office of the Prime Minister, ‘Responsibility for the terrorist atrocities in the United States,

11 September 2001’, 4 October 2001, available at www.independent.co.uk/news/uk/politics/official-document-

responsibility-for-the-terrorist-atrocities-in-the-united-states-11-september-2001–748317.html.(geraadpleegd op

5 februari 2015).

17 CNN Library, ‘Osama bin Laden Facts’, CNN, 4 November 2014,

http://edition.cnn.com/2013/08/30/world/osama-bin-laden-fast-facts/ (geraadpleegd op 15 maart 2015).

18 U.S. Fire Administration/Technical Report Series, The World Trade Center Bombing: Report and Analysis, New

York City, New York USFA-TR-076, February 1993.

http://fas.org/irp/world/para/docs/980223-fatwa.htmhttp://www.independent.co.uk/news/uk/politics/official-document-responsibility-for-the-terrorist-atrocities-in-the-united-states-11-september-2001–748317.htmlhttp://www.independent.co.uk/news/uk/politics/official-document-responsibility-for-the-terrorist-atrocities-in-the-united-states-11-september-2001–748317.htmlhttp://edition.cnn.com/2013/08/30/world/osama-bin-laden-fast-facts/

9

de redactie van de krant ‘Daily News’ om de aanslag op te eisen. In dit telefoongesprek verklaart AYYAD

dat de aanslag gebeurde namens de ‘Liberation Army’. De verantwoordelijken worden al snel

geïdentificeerd als Ramzi YOUSEF, Mohammed SALAMEH, Nidal AYYAD, Mahmud Abouhalima,

Ahmad AJAJ and Abdul RAHMAN YASIN. Zij worden voor de rechter gebracht en veroordeeld. Allen

samen kregen zij meer dan 240 jaar gevangenisstraf. 19 Volgens Amerikaanse overheidsofficieren

hebben deze daders een link met BIN LADEN en was hij ook één van de bedenkers van de aanval. 20

Op 7 augustus 1998 worden twee bommen, bijna gelijktijdig, tot ontploffing gebracht in de Amerikaanse

ambassades in Nairobi en Dar es Salaam. Bij de aanslag in Nairobi komen 250 Kenianen en 12

Amerikanen om. De aanslag in Dar es Salaam eist minder slachtoffers, 10 mensen laten het leven. De

aanslag werd sterk veroordeeld door de Veiligheidsraad.21

Op 4 november 1998 wordt BIN LADEN , samen met Muhammed ATEF, gedagvaard voor de Federale

rechtbank van New York in de VS. Ze worden beschuldigd van het bombarderen van de Amerikaanse

ambassades in Nairobi en Dar es Salaam op 7 augustus 1998 en van de samenzwering om Amerikaanse

burgers te doden buiten het grondgebied van de VS. Ten einde dit complot ten uitvoer te brengen, hebben

BIN LADEN en andere samenzweerders: (1) trainingskampen voorzien die gebruikt worden door al-

Qaeda en andere geaffilieerde terroristische groeperingen, (2) Amerikaanse burgers gerekruteerd om de

doelen van al-Qaeda te realiseren, (3) wapens en explosieven aangekocht en (4) hoofdkwartieren en

bedrijven opgezet in Sudan. Daarnaast wordt er in de dagvaarding beweerd dat BIN LADEN meerdere

fatwa’s heeft uitgesproken tegen de VS en zijn burgers.22

Op 20 augustus 1998 beveelt president CLINTON raketaanvallen op een trainingskamp van BIN LADEN

als vergelding voor de terroristische aanslagen. Deze militaire operatie krijgt de naam ‘Infinite Reach’.

19 Childers, J. Gilmore; Henry J. DePippo, Senate Judiciary Committee, Subcommittee on Technology, Terrorism,

and Government Information, Hearing on "Foreign Terrorists in America: Five Years After the World Trade

Center", 24 February 1998,

http://web.archive.org/web/20071227065444/http://judiciary.senate.gov/oldsite/childers.htm (geraadpleegd op 29

april 2015).

20 UK Press Release, Office of the Prime Minister, ‘Responsibility for the terrorist atrocities in the United States, 11 September 2001’, 4 October 2001, available at www.independent.co.uk/news/uk/politics/official-document-

responsibility-for-the-terrorist-atrocities-in-the-united-states-11-september-2001–748317.html.(geraadpleegd op

5 februari 2015).

21 UNSC, Resolution 1189 (1998), S/RES/1189 (1998), 13 August 1998.

22 UNSC, Letter dated 1 October 1999 from the Deputy Permanent Representative of the United States of America

to the United States addressed to the Secretary-General, S/1999/1021, 4 October 1999.

http://web.archive.org/web/20071227065444/http:/judiciary.senate.gov/oldsite/childers.htmhttp://www.independent.co.uk/news/uk/politics/official-document-responsibility-for-the-terrorist-atrocities-in-the-united-states-11-september-2001–748317.htmlhttp://www.independent.co.uk/news/uk/politics/official-document-responsibility-for-the-terrorist-atrocities-in-the-united-states-11-september-2001–748317.html

10

Het kamp wordt beschadigd, maar BIN LADEN komt er zonder kleerscheuren van af.23 De aanval werd

sterk bekritiseerd door de Speciale Rapporteur voor buitengerechtelijke, standrechtelijke of willekeurige

executies van de VN, Asma JAHANGIR. In haar rapport uit 2003 verklaarde ze dat de operatie een

gevaarlijk precedent kon vormen.24

Op 12 oktober 2000 blazen zelfmoordterroristen een kleine boot op, naast de USS Cole. De USS Cole

was een schip van de Amerikaanse marine dat aan het bijtanken was in de haven van Aden in Jemen.

Bij de ontploffing kwamen 17 Amerikaanse mariniers om het leven en minstens 40 personen werden

verwond.25 De aanval werd al snel gelinkt aan al-Qaeda. BIN LADEN wordt er van verdacht de leiding

te hebben gehad over de operatie. Hij zou het doel en de locatie gekozen hebben, de zelfmoordterroristen

aangeduid hebben en de operatie gefinancierd hebben.26 Abd al-Rahim al NASHIRI wordt aangeduid als

de bedenker van de aanval. Hij werd twee jaar later gearresteerd door de VS in de Verenigde Arabische

Emiraten. Later werd er een proces tegen hem gestart dat nog steeds lopende is.

De VS ondernamen geen militaire actie als respons op deze aanvallen. Uit het rapport van de 9/11

Commissie blijkt dat er niet voldoende bewijsmateriaal bestond om met afdoende zekerheid de

verantwoordelijken aan te duiden.27

Uit al deze voorbeelden blijkt duidelijk dat de VS vóór de aanslagen van 9/11 in de meeste gevallen

ervoor koos terroristen te berechten. Het gebruik van militaire middelen als reactie op aanslagen was

zeer uitzonderlijk en werd sterk bekritiseerd.

2.2.2 De aanval van 9/11

Zoals hierboven reeds werd beschreven, werden op 11 september 2001 vier lijnvliegtuigen gekaapt door

de terroristische organisatie al-Qaeda. Het ging twee vluchten vanuit Boston, een vlucht uit Washington

23 H., HENDERSON, Global Terrorism: the Complete Reference Guide, New York, Checkmark Press, 2001, p. 126.

24 UNHRC, Report of the Special Rapporteur on Civil and Political Rights, including the questions of

disappearances and summary executions, UN Doc E/CN.4/2003/3, 13 January 2003, §39.

25 The Commission on Terrorist Attacks Against the United States, 9/11 Commission Report, 22 July 2004, p. 190.


27 The Commission on Terrorist Attacks Against the United States, 9/11 Commission Report, 22 July 2004, pp.

193 – 197.

11

en een vlucht uit Newark.28 Omstreeks 8u45 crasht het eerste vliegtuig in WTC-toren 1. Minder dan een

kwartier later wordt ook de tweede toren doorboord door het tweede toestel. Het derde vliegtuig crasht

rond 9u35 op het Pentagon.29 De kapers van het vierde vliegtuig willen het vliegtuig in het Witte Huis

of het Capitool in Washington crashen. Ze worden echter overmeesterd door de passagiers waardoor het

vliegtuig neerstort in een wei in Shanksville.30

De hele wereld kijkt verbouwereerd toe. De Verenigde Staten beschouwen deze aanval als een

oorlogsverklaring. Enkele dagen na de aanval, verklaart president BUSH dat de VS in oorlog zijn met al-

Qaeda en alle andere globale terroristische groeperingen. 31 De Veiligheidsraad van de Verenigde Naties

veroordeelt de aanval in verschillende resoluties. In Resoluties 1368 (2001) en 1373 (2001) erkent de

Veiligheidsraad impliciet het recht op zelfverdediging als reactie op terroristische aanvallen.32 Ook de

Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (hierna:NAVO) verklaart dat zij de aanval als een aanval op alle

lidstaten beschouwt en dan ook bereid is op te treden op basis van collectieve zelfverdediging33.

Op 7 oktober 2001 starten de VS een gewapend conflict in Afghanistan, ‘Operation Enduring Freedom’

genaamd. Het Talibanregime wordt er van beschuldigd hulp te verlenen aan al-Qaeda. Dit wordt gemeld

aan de VN-Veiligheidsraad. De VS verklaren dat ze hun recht op zelfverdediging uitoefenen als reactie

op de aanslagen van 9/11. Het doel van deze operatie is het afhouden en het voorkomen van nieuwe

terroristische aanvallen.34

Naast deze operatie, start president BUSH ook met het gebruiken van de techniek van ‘targeted killings’.

Philip ALSTON, de voormalige VN-rapporteur voor buitengerechtelijke, standrechtelijke of willekeurige

executies, definieert deze techniek als: “Pre-meditated acts of lethal force employed by States to

28 The Commission on Terrorist Attacks Against the United States, 9/11 Commission Report, 22 July 2004, p. 1-

2.



31 President George W. Bush address to Joint Session of Congress 20 September 2001, Washington,

http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2001/09/20010920-8.html (geraadpleegd op 30 maart

2015).

32 UNSC, Resolution 1368 (2001), S/RES/1368 (2001), 12 September 2001; UNSC, Resolution 1373 (2001),

S/RES/1373 (2001), 28 September 2001.

33 Statement by the North Atlantic Council, Press Release (2001)124, 12 September 2001,

http://www.nato.int/docu/pr/2001/p01-124e.htm (geraadpleegd op 29-04-2015).

34 UNSC, Letter dated 7 October 2001 from the Permanent Representative of the United States of America to the

United Nations addressed to the President of the Security Council, Doc S/2001/946, 7 October 2001.

http://georgewbush-whitehouse.archives.gov/news/releases/2001/09/20010920-8.htmlhttp://www.nato.int/docu/pr/2001/p01-124e.htm

12

eliminate specific individuals outside their custody”. 35 Er wordt een geheime kill-list opgesteld door de

CIA. De eerste targeted killings vinden plaats binnen Afghanistan, maar al snel worden er ook in Jemen,

Pakistan en Somalië uitgevoerd. Ook onder het gezag van president OBAMA wordt dit beleid verder

gezet. Steeds meer worden drones, of unmanned vehicles, gebruikt om deze acties uit te voeren.36

De Verenigde Staten gaan zelfs zo ver dat ook hun eigen burgers op deze ‘kill-list’ geplaatst kunnen

worden. Een voorbeeld hiervan is de drone-aanval op Anwar AL-AWLAKI, een Amerikaanse

staatsburger, in Jemen in 2011.37

Uit dit alles blijkt dat de VS ervoor opteert om steeds meer gebruik te maken van militaire middelen in

de strijd tegen het terrorisme. Het is van groot belang deze evolutie te toetsen aan de regels van het

volkenrecht.

2.3 Operatie Geronimo

2.3.1 Verloop operatie

De CIA, onder leiding van Leon PANETTA was al jarenlang op zoek naar de leider van al-Qaeda, Osama

BIN LADEN , echter zonder veel resultaat. In augustus 2010 komt men op een nieuw spoor terecht. Men

heeft sterke vermoedens een koerier van BIN LADEN , Abu Ahmed AL-KUWAITI, op het spoor te zijn.

Zijn naam wordt door verschillende gevangenen uit Guantanamo Bay genoemd. Door hem een tijdlang

te volgen, komt men bij een zwaar afgeschermde compound in Abbottabad terecht. Steeds meer geraken

de inlichtingendiensten ervan overtuigd dat BIN LADEN zich daar schuil houdt. De CIA houdt de woning

maandenlang in het oog. Ondertussen worden er plannen gemaakt om BIN LADEN onschadelijk te

maken. Verschillende mogelijke scenario’s worden voorgesteld.38

35 UNHRC, Study on Targeted Killing, UN Doc A/HRC/14/24/Add.6, 28 May 2010.

36 J., BECKER, S., SHANE, ‘Secret Kill List proves a test of Obama’s principles and will’, New York Times, 29

May 2012, http://www.nytimes.com/2012/05/29/world/obamas-leadership-in-war-on-al-qaeda.html?_r=0

(geraadpleegd op 10 mei 2015).

37 M., RAMSDEN, ‘Targeted Killings and International Human Rights Law: The Case of Anwar Al-Awlaki’,

Journal of Conflict & Security Law, Oxford University Press, 2011.

38 G., BARKER, ‘Manhunt: the search for Bin Laden’, 2 May 2013,

https://www.youtube.com/watch?v=w06I6_aTuHc (geraadpleegd op 13 februari 2015).

http://www.nytimes.com/2012/05/29/world/obamas-leadership-in-war-on-al-qaeda.html?_r=0https://www.youtube.com/watch?v=w06I6_aTuHc

13

De operatie gebeurt op aanvraag van president OBAMA. Ze wordt uitgevoerd onder leiding van de CIA

door een team Navy Seals van de US Naval Special Warfare Development Group (DEVGRU beter

gekend als SEAL Team Six).39

Op 1 mei 2011, iets voor middernacht, vertrekt het team Navy Seals per helikopter vanuit Jalalabad in

Afghanistan naar Pakistan.40 Tijdens de vlucht moet één van de helikopters een noodlanding maken,

waardoor hij niet meer verder kan vliegen. Deze helikopter wordt later vernietigd door de Amerikanen.

Rond 1 uur in de nacht van 2 mei 2011, bereikt het team Navy Seals de compound in Abbottabad.

Abbottabad is een klein dorp gelegen in Pakistan op ongeveer 50 km van de hoofdstad Islamabad. In

het dorp ligt de Pakistaanse Militaire Academie. In de compound woont Osama BIN LADEN , samen met

drie van zijn vrouwen, hun kinderen en kleinkinderen. Ook de koerier en zijn broer wonen er met hun

vrouwen en kinderen.41

Tijdens de operatie, die ongeveer 40 minuten duurt, wordt de compound kamer per kamer ontruimd.

Hierbij ontstaat een vuurgevecht. In totaal vallen er vijf doden: BIN LADEN zelf, zijn volwassen zoon

Khalid, de koerier Ibrahim, diens broer Abrar en zijn vrouw Bushra.42 De vrouwen, kinderen en

kleinkinderen worden achteraf gearresteerd door de Pakistaanse inlichtingendienst (ISI).

Het lijk van BIN LADEN wordt door het team meegenomen per helikopter. In de Noord-Arabische zee

krijgt hij, volgens islamitische voorschriften, het zeemansgraf. Andere aanwezigen worden geboeid

achtergelaten. De Navy Seals verzamelen zoveel mogelijk informatie alvorens terug te vertrekken.43

2.3.2 Vraagtekens

Niet alle details over de operatie werden door de Amerikaanse overheid vrijgegeven, andere gegevens

werden soms betwist. Dit vormt een extra moeilijkheid bij het bepalen van de wettigheid van Operatie

39 Abbottabad Commission, Pakistan’s Bin Laden Dossier, published by Al-Jazeera, 8 July 2013,

http://www.aljazeera.com/indepth/spotlight/binladenfiles/2013/07/201378143927822246.html, p. 16.


http://www.aljazeera.com/indepth/spotlight/binladenfiles/2013/07/201378143927822246.html (geraadpleegd op

11 maart 2015), p. 16. Hierna: Abbottabad Report.

41 Abbottabad Commission, Ibid., p. 16.



http://www.aljazeera.com/indepth/spotlight/binladenfiles/2013/07/201378143927822246.htmlhttp://www.aljazeera.com/indepth/spotlight/binladenfiles/2013/07/201378143927822246.html

14

Geronimo. Sommige details kunnen voor deze case-study cruciaal zijn. Hieronder worden enkele

belangrijke vragen besproken. Voor het vervolg van deze masterproef zal er uitgegaan worden van de

antwoorden die hieronder worden gegeven.

2.3.2.1 Capture or kill?

Een eerste cruciale vraag is wat het doel van de operatie was. Was er het bevel gegeven BIN LADEN te

doden of was het de bedoeling eerst te proberen hem levend gevangen te nemen?

John BRENNAN, adviseur voor Binnenlandse Veiligheid en Counterterrorisme van de President,

verklaarde in een briefing aan de pers op 2 mei 2011 dat het team Navy Seals voorbereid was op

verschillende scenario’s. Indien BIN LADEN geen gevaar vormde en er de mogelijkheid bestond hem te

arresteren, zou dit gebeurd zijn. De bezorgdheid bestond echter dat hij zich hiertegen zou verzetten.

Volgens BRENNAN gebeurde dit ook. Er vond een vuurgevecht plaats en de Navy Seals zagen geen

andere oplossing, zonder hun eigen veiligheid in gevaar te brengen, dan het doden van BIN LADEN .

Gegevens over hoe BIN LADEN zich verzette en zijn rol in het vuurgevecht werden niet vrijgegeven.44

Jay CARNEY, de woordvoerder van het Witte Huis, bevestigde dat het arresteren van BIN LADEN enkel

overwogen zou worden indien hij zichzelf actief zou overgeven. “The team had the authority to kill

Osama BIN LADEN unless he offered to surrender, in which case the team was required to accept his

surrender if the team could do so safely”.45

In andere media daarentegen berichtten anonieme bronnen dat het nooit de bedoeling was BIN LADEN

te arresteren.46 Deze beweringen zijn echter zeer moeilijk te bewijzen. In deze masterproef zal niettemin

de officiële versie van de feiten aangenomen worden, zoals die werd openbaar gemaakt door BRENNAN

en CARNEY. We gaan ervan uit dat er potentieel dodelijk geweld werd gebruikt tijdens operatie in plaats

44 The White House, ‘Press Briefing by Press Secretary Jay Carney and Assistant to the President for Homeland

Security and Counterterrorism John Brennan’, 2 May 2011, https://www.whitehouse.gov/the-press-

office/2011/05/02/press-briefing-press-secretary-jay-carney-and-assistant-president-homela (geraadpleegd op 30

april 2015).

45 The White House, ‘Press Briefing by Press Secretary Jay Carney’ (The White House, Office of the Press

Secretary, 5 May 2011) , https://www.whitehouse.gov/the-press-office/2011/05/03/press-briefing-press-secretary-

jay-carney-532011 (geraadpleegd op 26/3/2015).

46 M., HOSENBALL, ‘U.S. Commando’s knew bin laden likely would die’, 2 mei 2011, Washington, Reuters; ,

http://www.reuters.com/article/2011/05/02/us-binladen-kill-idUSTRE74151S20110502 (geraadpleegd op

1/04/2015); M., ALLEN, ‘Osama Bin Laden raid yields trove of computer data’, 2 mei 2011, Politico,

http://www.politico.com/news/stories/0511/54151.html (geraadpleegd op 1/04/2015).

https://www.whitehouse.gov/the-press-office/2011/05/02/press-briefing-press-secretary-jay-carney-and-assistant-president-homelahttps://www.whitehouse.gov/the-press-office/2011/05/02/press-briefing-press-secretary-jay-carney-and-assistant-president-homelahttps://www.whitehouse.gov/the-press-office/2011/05/03/press-briefing-press-secretary-jay-carney-532011https://www.whitehouse.gov/the-press-office/2011/05/03/press-briefing-press-secretary-jay-carney-532011http://www.reuters.com/article/2011/05/02/us-binladen-kill-idUSTRE74151S20110502http://www.politico.com/news/stories/0511/54151.html

15

van opzettelijk dodelijk geweld. De operatie kan dan ook geen ‘targeted killing’ worden genoemd.

Volgens de definitie van ALSTON gaat het hierbij om het doden met voorbedachte raden van

tegenstanders.47 Het doel van de operatie is hierbij dan het doden van de vijand en niet het arresteren.

2.3.2.2 Was BIN LADEN gewapend?

Een tweede belangrijke vraag is of BIN LADEN al dan niet gewapend was. Volgens Jay CARNEY was

BIN LADEN niet gewapend.48 Wel zegt hij dat er een vuurgevecht plaats vond en dat BIN LADEN zich

tegen een arrestatie verzette. Ook een rapport uitgevoerd in opdracht van de Pakistaanse overheid

bevestigd dat BIN LADEN niet gewapend was.49

2.3.2.3 Relatie VS-Pakistan

Van groot belang om vragen omtrent het jus ad bellum te beantwoorden, is de vraag of Pakistan kennis

had van de operatie. CARNEY en BRENNAN verklaarden in de dagen na de operatie, dat Pakistan niet op

de hoogte was van de plannen van de VS. Volgens hen was dit de enige mogelijkheid om de operatie

geheim te houden en de veiligheid van hun personeel te waarborgen. Na afloop van Operatie Geronimo

contacteerde president OBAMA de aanvoerder van het Pakistaanse leger, generaal Ashfaq PARVEZ

KAYANI, om hem te informeren. Hierop waarschuwde de generaal dat een gelijkaardige operatie in de

toekomst niet meer geduld zou worden. 50

Volgens de Amerikaanse overheid had zij reeds lang verklaard dat alles in werk gesteld zou worden om

BIN LADEN te vinden, waar dat ook zou zijn. Volgens de VS was de Pakistaanse overheid op de hoogte

van dit beleid.

47 UNHRC, Study on Targeted Killing, UN Doc A/HRC/14/24/Add.6, 28 May 2010.

48 The White House, ‘Press Briefing by Press Secretary Jay Carney’ (The White House, Office of the Press

Secretary, 5 May 2011) , https://www.whitehouse.gov/the-press-office/2011/05/03/press-briefing-press-secretary-

jay-carney-532011 (geraadpleegd op 26/3/2015).



11 maart 2015), p. 54.

50 J., PERLEZ, ‘Pakistani Army Chief Warns U.S. on Another Raid’, 5 mei 2011, The New York Times,

http://www.nytimes.com/2011/05/06/world/asia/06react.html?_r=0 (geraadpleegd op 1/04/2015).

https://www.whitehouse.gov/the-press-office/2011/05/03/press-briefing-press-secretary-jay-carney-532011https://www.whitehouse.gov/the-press-office/2011/05/03/press-briefing-press-secretary-jay-carney-532011http://www.aljazeera.com/indepth/spotlight/binladenfiles/2013/07/201378143927822246.htmlhttp://www.nytimes.com/2011/05/06/world/asia/06react.html?_r=0

16

Ook het Pakistaanse ministerie voor buitenlandse zaken bevestigde dat de operatie enkel werd

uitgevoerd door militairen van de VS.51 De Pakistaanse inlichtingendienst (ISI) daarentegen, verklaar

dat de operatie een ‘joint operation’ was. Er bestaan daarenboven Wiki-Leaks rapporten waaruit blijkt

dat de eerste minister van Pakistan, GILANI, verklaart de drone-aanvallen door de VS niet te zullen

veroordelen, zolang die de juiste mensen onschadelijk maken. Hij verklaarde dat hij er tegen zou

protesteren in het nationaal parlement, en de kwestie erna zou negeren.52 Er lijkt dus een geheime

toestemming te zijn door Pakistan voor de Amerikaanse drone-aanvallen. Deze toestemming kan echter

niet zomaar uitgebreid worden tot Operatie Geronimo. Tot op heden is er geen bewijs van de Pakistaans

kennis van of betrokkenheid bij Operatie Geronimo.

Over deze vraag bestaat opnieuw veel discussie en weinig bewijsmateriaal. Voor het vervolg van deze

thesis zal opnieuw de officiële versie gevolgd worden en veronderstel ik dat de Pakistaanse overheid

geen kennis had van de operatie en hiervoor ook geen toestemming gaf.

2.3.3 Reacties uit de rest van de wereld

In de VS werd er uitgelaten gereageerd op het nieuws over de dood van BIN LADEN . Duizenden mensen

kwamen op straat om het feit te vieren.53 Op 2 mei 2011, rond half twaalf ’s avonds houdt president

OBAMA een toespraak aan de Amerikaanse bevolking. Hij begint de toespraak met de historische

woorden:

“Good evening. Tonight, I can report to the American people and to the world that the United

States has conducted an operation that killed Osama BIN LADEN , the leader of al Qaeda, and a

terrorist who’s responsible for the murder of thousands of innocent men, women, and children.”54

51 AFP, ‘Bin Laden Operation Conducted by US Forces: Pakistan’, DAWN, 2 May 2011,

http://www.dawn.com/news/625467/bin-laden-operation-conducted-by-us-forces-pakistan (geraadpleegd 1 april

2015).

52 A. PATTERSON, ‘US Embassy Cables: Pakistan backs US drone attacks on tribal areas’, The Guardian, 23

August 2008, http://www.theguardian.com/world/us-embassy-cables-documents/167125 (geraadpleegd op

14/04/2015).

53 Al Jazeera, ‘Reactions: Bin Laden’s death’, 2 May 2011,

http://www.aljazeera.com/news/asia/2011/05/20115241936984209.html (geraadpleegd op 7 mei 2015).

54 The White House Blog, ‘Remarks President Obama on Osama bin Laden’, 2 May 2011,

https://www.whitehouse.gov/blog/2011/05/02/osama-bin-laden-dead (geraadpleegd op 30 maart 2015).

http://www.dawn.com/news/625467/bin-laden-operation-conducted-by-us-forces-pakistanhttp://www.theguardian.com/world/us-embassy-cables-documents/167125http://www.aljazeera.com/news/asia/2011/05/20115241936984209.htmlhttps://www.whitehouse.gov/blog/2011/05/02/osama-bin-laden-dead

17

Ook al-Qaeda reageerde op het nieuws. Zij plaatsten een verklaring op verschillende internetsites waarin

ze de dood van BIN LADEN erkennen. Daarnaast waarschuwen ze voor represailles.55

In Pakistan kwam de eerste officiële reactie op de operatie van het ministerie van Buitenlandse Zaken.

In deze reactie werd de operatie erkend als een grote tegenslag voor al-Qaeda. Men neemt ook aan dat

deze actie kadert in het beleid van de Verenigde Staten om BIN LADEN te elimineren waar ter wereld

hij zich ook bevond. In de reactie wordt er niet gesproken over de eventuele schending van de

Pakistaanse soevereiniteit of over enige betrokkenheid van de Pakistaanse overheid.56

De Pakistaanse bevolking daarentegen reageerde diep verontwaardigd op het nieuws. Ze vonden het

onbegrijpelijk en onaanvaardbaar dat Amerikaanse helikopters meer dan drie uur boven het grondgebied

van Pakistan konden vliegen, zonder gedetecteerd te worden. De bevolking eiste hierover een verklaring

van de overheid. Ook stelden zij vragen bij het feit dat BIN LADEN jarenlang onopgemerkt in Pakistan

kon verblijven.57

Om aan de eisen van de bevolking te voldoen, stelde de Pakistaanse overheid een onderzoekscommissie

samen. Deze commissie bundelde zijn bevindingen omtrent de operatie in een 336 pagina’s tellend

rapport. In eerste instantie besliste de overheid dit rapport niet openbaar te maken. Later werd het toch

gepubliceerd door al-Jazeera.58 De Pakistaanse overheid werd beschuldigd van medeplichtigheid.

Volgens sommigen werkten ze samen met de VS, volgens anderen beschermden ze BIN LADEN .

De Veiligheidsraad reageerde op de operatie in een resolutie. Daarin herinnerden ze eerst aan de

resoluties omtrent BIN LADEN , en de veroordeling van al-Qaeda en andere geassocieerde terroristische

organisaties voor meerdere terroristische aanvallen. Verder verklaarden ze kennis te nemen van het

nieuws over de dood van BIN LADEN . Ze spraken zich echter niet uit over de legaliteit van de operatie.

55 Al Jazeera (Agencies), ‘Al-Qaeda Statement on Bin Laden’s death’, 6 May 2011,

http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2011/05/201156203329911287.html (geraadpleegd op 7 mei 2015).

56 Government of Pakistan, Ministry of Foreign Affairs, ‘Death of Osama bin Ladin’, Latest Press

Releases/Speeches, 2 May 2011, Islamabad, http://www.mofa.gov.pk/pr-details.php?prID=988 (geraadpleegd op

21/04/2015).



11 maart 2015), p.18.


http://www.aljazeera.com/news/middleeast/2011/05/201156203329911287.htmlhttp://www.mofa.gov.pk/pr-details.php?prID=988http://www.aljazeera.com/indepth/spotlight/binladenfiles/2013/07/201378143927822246.html

18

“In this regard the Security Council welcomes the news on 1 May 2011 that Osama BIN LADEN

will never again be able to perpetrate such acts of terrorism… The Security Council recognizes

this critical development and other accomplishments make in the fight against terrorism.. The

Security Council reaffirms that Member States must ensure that any measures taken to combat

terrorism comply with all their obligations under international law, in particular international

human rights, refugee and humanitarian law”.59

De Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties, Ban KI-MOON, reageerde nog positiever op het

nieuws. Hij zei: “Personally, I am very much relieved by the news that justice has been done to such a

mastermind of international terrorism. I would like to commend the work and the determined and

principled commitment of many people in the world who have been struggling to eradicate international

terrorism”.60

De hoge commissaris voor mensenrechten van de VN, mevr. PILLAY en de speciale rapporteurs met

betrekking tot buitengerechtelijke executies, dhr. HEIJNS en met betrekking tot counterterrorisme, dhr.

SCHEININ riepen op tot het vrijgegeven van de feiten door de Amerikaanse overheid.61 Zij leken vooral

geïnteresseerd te zijn in de vraag of er een poging tot het arresteren van BIN LADEN werd ondernomen.

Ook NGO’s zoals Human Rights Watch en Amnesty International verklaarden in de dagen na de aanval

dat er meer feitenmateriaal vereist was teneinde de legaliteit van de operatie te beoordelen.62 Enkele

dagen later, toen er meer informatie was vrijgegeven, sprak de Secretaris-Generaal van Amnesty,

Claudio CORDONE zich wel uit over de wettigheid van de actie. Volgens hem was deze niet legaal. Hij

59 UNSC, Security Council Presidential Statement Welcoming End of Osama bin Laden’s Ability to Perpetrate

Terrorist Acts, Urges States to Remain Vigilant, UN Press Release SC/10239, 2 May 2011.

60 UN Secretary General Ban Ki-Moon, Secretary-General, Calling Osama bin Laden’s Death ‘Watershed

Moment’, Pledges Continuing United Nations Leadership in Global Anti-Terrorism Campaign, UN Press Release

SG/SM/13535, 2 May 2011, http://www.un.org/press/en/2011/sgsm13535.doc.htm (geraadpleegd op 21 april

2015).

61 UN High Commissioner for Human Rights Navi Pillay, UN Human Rights Chief asks for facts of bin Laden

killing, 3 May 2011, http://acnudh.org/en/2011/05/un-human-rights-chief-asks-for-facts-on-bin-laden-killing/

(geraadpleegd op 7 mei 2015); UN Office of the High Commissioner for Human Rights, Press Release, Osama bin

Laden: Statement by the U.N. Special Rapporteurs on Summary Executions and on Human Rights and Counter-

Terrorism, UN Doc A/65/321, 6 May 2011,

http://www.ohchr.org/en/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=10987&LangID=E (geraadpleegd op 7

mei 2015).

62 Human Rights Watch, ‘The Killing of Osama bin Laden’, 4 May 2011,

http://www.hrw.org/news/2011/05/04/killing-osama-bin-laden (geraadpleegd op 7 mei 2015); Amnesty

International, ‘Osama Bin Laden Killed in Pakistan’, 3 mei 2011,

http://www.amnesty.org.au/news/comments/25508/ (geraadpleegd op 7 mei 2015).

http://www.un.org/press/en/2011/sgsm13535.doc.htmhttp://acnudh.org/en/2011/05/un-human-rights-chief-asks-for-facts-on-bin-laden-killing/http://www.ohchr.org/en/NewsEvents/Pages/DisplayNews.aspx?NewsID=10987&LangID=Ehttp://www.hrw.org/news/2011/05/04/killing-osama-bin-ladenhttp://www.amnesty.org.au/news/comments/25508/

19

stelt dat BIN LADEN zich onmogelijk kon verdedigen aangezien hij ongewapend was. Om deze reden

hadden de Navy Seals een poging moeten ondernemen BIN LADEN te arresteren.63

Tot slot kwam er ook uit academische hoek al snel kritiek op het doden van de al-Qaeda leider. Claus

KRESS, een professor Internationaal Recht aan de Universiteit van Keulen, schreef dat er onzekerheid

bestond rond de legaliteit van de operatie. Zo stond het volgens hem niet vast dat er nog steeds een

gewapend conflict aan de gang was met al-Qaeda en of BIN LADEN überhaupt nog gezag had over al-

Qaeda.64 Ook Martti KOSKENNIEMI, een professor Internationaal Recht aan de Universiteit van Helsinki,

is van mening dat de VS het internationale recht niet respecteerden. Volgens hem wouden de VS BIN

LADEN nooit arresteren vanwege de controverse die dit zou veroorzaken.65

63 Amnesty International Press Release, ‘United States of America: questions around operation against Osama bin

Laden’, 6 mei 2011, http://www.amnesty.or.jp/en/news/2011/0506_1314.html (geraadpleegd op 7 mei 2015).

64 T., DARNSTÄDT, ‘Justice American Style: Was Bin Laden’s Killing Legal?’, Der Spiegel, 3 May 2011,

http://www.spiegel.de/international/world/justice-american-style-was-bin-laden-s-killing-legal-a-760358.html


65 YLE, ‘Finnish Professors Criticise US for Killing bin Laden’, YLE Uutiset, 3 May 2011,

http://yle.fi/uutiset/finnish_professors_criticise_us_for_killing_bin_laden/5352494 (geraadpleegd op 7 mei 2015).

http://www.amnesty.or.jp/en/news/2011/0506_1314.htmlhttp://www.spiegel.de/international/world/justice-american-style-was-bin-laden-s-killing-legal-a-760358.htmlhttp://yle.fi/uutiset/finnish_professors_criticise_us_for_killing_bin_laden/5352494

20

DEEL 3: JUS AD BELLUM

In dit hoofdstuk wordt een antwoord gezocht op de vraag: hadden de Verenigde Staten het recht om het

grondgebied van Pakistan binnen te dringen? Om deze vraag te beantwoorden moet er bepaald worden

of de VS de soevereiniteit van Pakistan hebben geschonden. Indien het antwoord op deze vraag positief

is, zal er onderzocht worden of de VS zich op een geldige rechtvaardigingsgrond konden beroepen.

3.1 Het unilateraal gebruik van geweld

Het jus ad bellum is het recht tot oorlog. Het bepaalt de omstandigheden waarin staten legitiem het recht

hebben om over te gaan tot het gebruik van geweld op het grondgebied van een andere Staat.66 Hierbij

moet een balans gevonden worden tussen enerzijds de soevereiniteit van staten en anderzijds de

nationale veiligheid van staten. Deze regels zijn vastgesteld in het Handvest van de Verenigde Naties.

Dit Handvest werd opgesteld in 1945, net na de Tweede Wereldoorlog. De Verenigde Staten zijn lid van

de VN sinds de oprichting in 1945.67 Eén van de doelstellingen van de VN is het handhaven van de

internationale vrede en veiligheid.68 Om dit te verwezenlijken wordt het gebruik van geweld principieel

verboden in artikel 2(4) van het Handvest:

“In hun internationale betrekkingen onthouden alle Leden zich van bedreiging met of het gebruik

van geweld tegen de territoriale integriteit of de politieke onafhankelijkheid van een staat, en van

elke andere handelswijze die onverenigbaar is met de doelstellingen van de Verenigde Naties”.

Deze regel wordt ook gezien als een regel van internationaal gewoonterecht en hij wordt algemeen

erkend in de statenpraktijk.69

De VS erkennen dit principiële verbod. Dit blijkt duidelijk uit de juridische rechtvaardiging die ze

inroepen voor de oorlog tegen het terrorisme en Operatie Geronimo. Daarin beroepen ze zich steeds op

het inherente recht op zelfverdediging.70 Dit is een uitzondering op artikel 2 (4) van het VN-Handvest.

66 http://ihr.rodekruis.be/ref/home-ihrOLD/Over-Internationaal-Humanitair-RechtOLD/A-tot-Z-van-het-

internationaal-humanitair-rechtOLD/Jus-ad-bellum-en-jus-in-bello.html (geraadpleegd op 21 maart 2015).

67 Members of the United Nations, http://www.un.org/en/members/ (geraadpleegd op 10 mei 2015).

68 Art. 1,1 Charter of the United Nations.

69 A., CLIQUET, N., DE MOOR, Leidraad Internationaal Publiekrecht, Gent, Academia Press, 2011, p.97.

70 C. GRAY, “Targeted Killings: Recent US Attempts to Create a Legal Framework”, Legal Studies Research

Paper Series, Paper NO. 52/2013, University of Cambridge, November 2013; Department of Justice White Paper

http://ihr.rodekruis.be/ref/home-ihrOLD/Over-Internationaal-Humanitair-RechtOLD/A-tot-Z-van-het-internationaal-humanitair-rechtOLD/Jus-ad-bellum-en-jus-in-bello.htmlhttp://ihr.rodekruis.be/ref/home-ihrOLD/Over-Internationaal-Humanitair-RechtOLD/A-tot-Z-van-het-internationaal-humanitair-rechtOLD/Jus-ad-bellum-en-jus-in-bello.htmlhttp://www.un.org/en/members/

21

De VS betwisten dus niet dat het geweld gebruikt bij Operatie Geronimo binnen het toepassingsgebied

van artikel 2 (4) van het VN-Handvest valt.

De regel kan zowel op restrictieve als permissieve wijze geïnterpreteerd worden. Volgens de eerste

strekking geldt het verbod enkel wanneer men geweld gebruikt tegen de territoriale integriteit of de

politieke onafhankelijkheid of in strijd met de doelstellingen van de VN. Volgens de permissieve

strekking is alle gebruik van unilateraal statelijk geweld verboden, tenzij het valt onder de

uitzonderingen voorzien in het VN-Handvest. De laatste strekking geniet de meeste bijval in de

statenpraktijk. Ook de voorbereidende werken van het Handvest sluiten het best aan bij de restrictieve

interpretatie.71

Volgens sommige auteurs valt echter niet elk gebruik van geweld onder het artikel. Volgens hen moet

dit geweld van een minimale ernst zijn. Bewijs voor deze interpretatie kan gevonden worden in de

rapporten van de ‘Independent International Fact-Finding Mission on the Conflict in Georgia’. Volgens

deze rapporten behelst artikel 2 (4) van het VN-Handvest alle fysieke geweld dat een bepaalde drempel

van intensiteit overstijgt. Enkel kleine incidenten zouden onder deze drempel vallen, voorbeelden

hiervan zijn kleinschalige counterterrorisme operaties in het buitenland en het doelbewust en gepland

doden van individuen in het buitenland.72 CORTEN schrijft dat zulke operaties niet binnen het

toepassingsgebied van artikel 2 (4) van het VN-Handvest vallen indien ze (a) kleinschalig zijn, (b) er

geen directe confrontatie met de militaire troepen van de territoriale staat plaats vindt en (c) ze niet

gericht zijn tegen de territoriale staat zelf.73

Operatie Geronimo was een vrij kleinschalige operatie. Er kwamen vijf personen om het leven. Dit is

heel wat minder dan bij andere counterterrorisme operaties waarbij bijvoorbeeld gebruik wordt gemaakt

van drones. Tijdens de operatie was er geen confrontatie met Pakistaanse troepen en de aanval was ook

niet gericht tegen Pakistaanse belangen. Volgens de interpretatie die CORTEN aanhangt, zou Operatie

Geronimo niet verboden zijn onder artikel 2 (4) van het VN-Handvest.

on Lawfulness of a Lethal Operation Directed Against a US Citizen who is a Senior Operational Leader of Al-

Qaida or an Associated Force, 5 February 2013.

71 A., CLIQUET, N., DE MOOR, Leidraad Internationaal Publiekrecht, Gent, Academia Press, 2011, p.97.

72 Independent International Fact-Finding Mission on the Conflict in Georgia, Volume 2, September 2009,

http://rt.com/files/politics/georgia-started-ossetian-war/iiffmcg-volume-ii.pdf (geraadpleegd op 5 mei 2015), p.

242.

73 O., CORTEN, The Law Against War: The Prohibition on the Use of Force in Contemporary International Law,

Bloomsbury Publishing, 2010, p. 55 en 85.

http://rt.com/files/politics/georgia-started-ossetian-war/iiffmcg-volume-ii.pdf

22

Deze opinie wordt echter sterk betwist in de rechtsleer.74 Ook in de statenpraktijk kan er weinig bewijs

gevonden worden voor deze interpretatie. Een voorbeeld van een operatie die veel gemeenschappelijk

heeft met Operatie Geronimo, is de moord op Khalil AL-WAZIR in Tunis. AL-WAZIR was een lid van de

Palestijnse Vrijheidsorganisatie en werd vermoord door Israëlische commando’s in 1988. Deze actie

werd sterk veroordeeld in de internationale gemeenschap. De VN-Veiligheidsraad nam een Resolutie

aan waarin het de daad van agressie uitgevoerd door de Israëlische overheid veroordeelde en vaststelde

dat het Handvest van de VN werd geschonden.75 De Veiligheidsraad aanvaardde dus dat deze

kleinschalige operatie wel onder het verbod van artikel 2 (4) viel.

Ook de Verenigde Staten argumenteerden herhaaldelijk dat ze zich op hun recht op zelfverdediging

beroepen om militaire operaties in het buitenland uit te voeren. Deze rechtvaardigingsgrond werd

aangehaald als justificatie voor het ‘targeted killing’ beleid van de VS. Dit werd uiteengezet in een

‘White Paper’ van het Departement van Justitie over het doden van Amerikaanse burgers in het

buitenland als counterterrorisme-methode.76 Ook met betrekking tot Operatie Geronimo beriep de

Amerikaanse overheid zich op zijn recht op zelfverdediging.77 Daarnaast is ook de Pakistaanse overheid

van mening dat de drone-aanvallen door de VS in Pakistan een schending zijn van het verbod op het

gebruik van geweld.78

De theorie dat kleinschalige operaties buiten het toepassingsgebied van artikel 2 (4) van het VN-

Handvest vallen, lijkt niet ondersteund te worden in de huidige statenpraktijk. Het is momenteel de wijde

interpretatie van het verbod die de meeste bijval kent in de rechtsleer en statenpraktijk. Onder deze

74 T., RUYS, ‘The Meaning of “Force” and Boundaries of the Jus Ad Bellum: Are “Minimal” Uses Of Force

Excluded From UN Charter Article 2(4)?’, in The American Journal of International Law, Vol. 108, No.2, April

2014, pp 159-210, http://www.jstor.org/stable/10.5305/amerjintelaw.108.2.0159 (geraadpleegd op 5 mei 2015);

N., MELZER, Targeted killing in International Law, Oxford, Oxford University Press, 2008, p. 51.

75 UNSC, Resolution 611 (1988), S/Res/19815, 25 April 1988.

76 Department of Justice White Paper on Lawfulness of a Lethal Operation Directed Against a US Citizen who is

a Senior Operational Leader of Al-Qaida or an Associated Force, 5 February 2013.

77 H.,H., KOH, The lawfulness of the US Operation Against Osama bin Laden, 19 May 2011,

http://opiniojuris.org/2011/05/19/the-lawfulness-of-the-us-operation-against-osama-bin-laden/ (geraadpleegd op

4 mei 2015).

78 National Assembly of Pakistan, The House Strongly Condems the Drone Attack by the Allied Forces on the

Territory of Pakistan (Resolution), 10 December 2013, http://www.na.gov.pk/en/resolution_detail.php?id=140


http://www.jstor.org/stable/10.5305/amerjintelaw.108.2.0159http://opiniojuris.org/2011/05/19/the-lawfulness-of-the-us-operation-against-osama-bin-laden/http://www.na.gov.pk/en/resolution_detail.php?id=140

23

interpretatie is Operatie Geronimo een duidelijke schending van het verbod. De VS zal moeten

argumenteren dat er een geldige rechtvaardigheidsgrond bestond voor deze schending.

3.2 Soevereiniteit Pakistan

Uit het verbod op het gebruik van geweld tegen een andere staat, volgt ook dat elke soevereine staat het

recht heeft interne zaken te regelen zonder externe inmenging. Dit is het principe van non-interventie.

Elke staat heeft exclusieve jurisdictie binnen zijn eigen grondgebied. Deze jurisdictie bestaat zowel uit

wetgevende jurisdictie als handhavingsjurisdictie. Het is deze laatste die hier van belang is.

Handhavingsjurisdictie is de bevoegdheid om regels af te dwingen. Het is dus enkel de staat zelf die het

recht heeft om misdadigers te bestraffen.

De Verenigde Staten hadden in principe niet het recht het grondgebied van Pakistan te betreden om een

militaire operatie of een handhavingsoperatie uit te voeren. Op het eerste zicht schendt de operatie de

soevereiniteit van Pakistan. Dit kan enkel weerlegd worden door te bewijzen dat één van de drie

rechtvaardigingsgronden van toepassing was.

3.3 Rechtvaardigingsgrond

Het gebruik van geweld op het grondgebied van een andere staat kan gelegitimeerd worden in drie

gevallen. Ten eerste wanneer de aangevallen staat zijn toestemming zou gegeven hebben.79 Ten tweede

wanneer de Veiligheidsraad een mandaat heeft verleend op grond van Hoofdstuk VII van het Handvest.80

Ten derde kan een soevereine staat zichzelf verdedigen tegen gewapende aanvallen.81 Het is deze laatste

rechtvaardigingsgrond waar de Verenigde Staten zich op beroepen om hun oorlog met het terrorisme en

Operatie Geronimo te legitimeren. Volgens president BUSH was gewapend geweld nodig enerzijds als

79 Article 20, International Law Commission, Draft Articles on the Responsibility of States for International

Wrongful Acts, 2001, http://legal.un.org/ilc/texts.9_6.htm (geraadpleegd op 4 mei 2015).

80 Chapter VII United Nations Charter.

81 Art. 51 United Nations Charter.

http://legal.un.org/ilc/texts.9_6.htm

24

reactie op terroristische aanvallen, zoals die van 9/11 en anderzijds om nieuwe aanvallen te

voorkomen.82

3.3.1 Toestemming van Pakistan

Artikel 2 (4) van het VN-Handvest is niet geschonden wanneer er geweld gebruikt wordt op het

grondgebied van een andere staat met toestemming van die staat. Artikel 20 van de ‘Draft Articles on

Responsibility of States for International Wrongful Acts’ uit 2001 zegt dat: “Valid consent by a State to

the commission of a given act by another State precludes the wrongfulness of that act in relation to the

former State to the extent that the act remains within the limits of that consent”.83 Indien Pakistan had

toegestemd tot Operatie Geronimo, was deze niet onrechtmatig geweest in de relatie tot Pakistan.

Zoals reeds beschreven bij de feiten, zijn er verschillende meningen over de betrokkenheid van Pakistan

in de operatie. Volgens de officiële berichten van zowel de Amerikaanse als de Pakistaanse overheid,

was Pakistan niet op de hoogte van de operatie. Indien dit inderdaad zo was, zullen de VS zich niet op

deze rechtvaardigingsgrond kunnen beroepen.

Volgens andere bronnen is er sprake van een geheime toestemming voor de drone-aanvallen die de VS

uitvoert in Waziristan en de federaal bestuurde stamgebieden van Pakistan.84 Pakistan zal dit echter nooit

openlijk toegeven. Zelfs indien er aanwijzingen zijn dat Pakistan in het geheim toestemt met drone-

aanvallen op zijn grondgebied, heeft dit niet automatisch tot gevolg dat deze toestemming ook geldt

voor Operatie Geronimo. Het is dus zeer moeilijk voor de VS om aan te tonen dat er effectief

toestemming bestond van de Pakistaanse overheid.

3.3.2 VN-mandaat

Op grond van hoofdstuk VII van het VN-Handvest kan de Veiligheidsraad staten een mandaat verlenen

om geweld te gebruiken. De Veiligheidsraad stelt vast wanneer situaties de vrede bedreigen of verbreken

82 G., W., BUSH, National Security Strategy of the United States of America 2004, Covering letter, §5,

http://www.state.gov/documents/organization/63562.pdf (geraadpleegd op 5 mei 2015).

83 Art. 20, International Law Commission, Draft Articles on Responsibility of States for International Wrongful

Acts, 2001, http://legal.un.org/ilc/texts/9_6.htm (geraadpleegd op 4 mei 2015).

84 A. PATTERSON, ‘US Embassy Cables: Pakistan backs US drone attacks on tribal areas’, The Guardian, 23

August 2008, http://www.theguardian.com/world/us-embassy-cables-documents/167125 (geraadpleegd op

14/04/2015).

http://www.state.gov/documents/organization/63562.pdfhttp://legal.un.org/ilc/texts/9_6.htmhttp://www.theguardian.com/world/us-embassy-cables-documents/167125

25

of wanneer er daden van agressie plaatsvinden.85 Indien de Veiligheidsraad dit vaststelt, kan zij de

gepaste maatregelen nemen. Dit zijn in de eerste plaats maatregelen die geen gebruik van geweld

inhouden, zoals economische sancties of wapenembargo’s.86 Indien de Veiligheidsraad echter van

mening is dat deze maatregelen niet adequaat zouden zijn, kunnen er ook maatregelen genomen worden

die het gebruik van geweld inhouden of kunnen staten de autorisatie krijgen zelf geweld te gebruiken.87

De Veiligheidsraad heeft de VS echter geen toestemming gegeven om met het gebruik van geweld op

te treden in Pakistan.

3.3.3 Het inherent recht op zelfverdediging

Volgens de Verenigde Staten werd Operatie Geronimo uitgevoerd op basis van het recht op

zelfverdediging. Generaal HOLDER, voormalig Procureur-Generaal van de Verenigde Staten, verklaarde

tijdens een hoorzitting in de Senaat: “The operation against BIN LADEN was justified as an act of

national self-defense”. 88

Volgens John BRENNAN behoort de operatie tot het gewapend conflict met al-Qaeda. Volgens hem

moeten daarom niet alle operaties op zich geanalyseerd worden aan de hand van het jus ad bellum. Niet

elke militaire operatie moet volgens hem voldoen aan de voorwaarden van noodzakelijkheid en

proportionaliteit. Het is het geheel van alle militaire operaties dat wettig moet zijn onder het jus ad

bellum.89 In zijn speech in de Universiteit van Harvard op 16 oktober 2011 erkende BRENNAN wel dat

de meeste bondgenoten van de VS deze denkwijze niet volgen. Volgens hen is de geografische spreiding

van het gewapend conflict beperkt tot de plaatsen waar effectief gevochten wordt. Volgens deze

85 Art. 39 Charter of the United Nations..

86 Art. 41 Charter of the United Nations; M., WOOD, ‘United Nations, Security Council’, Max Planck

Encyclopedia of Public International Law, July 2007,

http://opil.ouplaw.com/view/10.1093/law:epil/9780199231690/law-9780199231690-e561?prd=EPIL#law-

9780199231690-e561-div2-3 (geraadpl

Documents

DE WETTIGHEID VAN OPERATIE GERONIMO: EEN CASE-STUDY · 2015. 11. 5. · Op deze manier kunnen er enkele fundamentele principes worden gevonden. Uiteindelijk zal er onderzocht worden