Stijn Decock

Hoofdeconoom Voka

2 september 2014

De vierde

industriële revolutie

in VlaanderenBusiness Meets IT Seminarie

Waar het in essentie over gaat

Het gaat niet over nieuwe basistechnologie zoals 1e-3e IR, maar over bestaande technologie die steeds krachtiger, goedkoper, handiger, communicatiever en sneller wordt

Technologie zit op een punt dat ze de handigheid en de intelligentie bezit om heel wat jobs over te nemen, aan een veel lagere kost

Vooral kracht van algoritmes: in 2004 werd gedacht dat driverlesscars nog decennia ver weg lag. In 2010 waren ze een realiteit.

Steeds meer nieuwe combinaties van technologie en businessmodellen (bv apps)

Levensduur van technologie wordt korter. Nieuwe technologie kan sector in enkele jaren wegblazen: bv analoge fotografie, Iphone vsBlackberry en Nokia

Daarnaast ook nog (r)evolutie in materialen: nanotechnologie, composieten…

De drijvende kracht: wet van Moore

Gordon Moore (mede oprichter Intel) voorspelde in 1965 dat aantal

transistors per chip om de twee jaar verdubbelt

Wet is nog altijd geldig (oa omdat er steeds nieuwe materialen

gevonden worden waarop men de schakelingen van chips verfijnder

kan aanbrengen)

Wet implementeert:

Steeds meer rekenkracht voor minder geld en minder volume

Steeds meer opslagkracht voor minder geld en minder volume

Steeds grotere en complexere algoritmes die sneller uitgevoerd

kunnen worden

Wet van Moore geldt in mindere mate ook voor (beeld) sensoren,

data-transport (via kabel of wireless), schermresolutie, 3D-

printmogelijkheden, aansturing van machines…

Wet van Moore leidt dus tot machines die steeds

meer menselijke activiteiten kunnen overnemen

Van telmachine tot Artificiële Intelligentie

Computer oude stijl Computer 2.0

Desktop, gericht op standaard kantoortaken Multi-kanalen: smartphone, laptop, tablet

Verbonden met servers en software van

bedrijf

Servers in de cloud, performante open

source standaarpaketten te verkrijgen voor

complexe bedrijfsvoering

Bedrijfssoftware duur om te ontwikkelen en

duur om te onderhouden

ICT kan gemakkelijk meegroeien met aantal

klanten en medewerkers, geen grote

investeringskost

Vooral gerichte op intern database en

rekenwerk

Geïntegreerde complexe zoek- en

interpretatie opdrachten mogelijk op zeer

grote databestanden.

Hulpmiddel bij een klassieke face-to-face

klantenrelatie

Extreme interconnectiviteit met klant,

meestal zonder face-to-face contact.

Extreme connectiviteit met interne processen

Grotere opslagcapaciteit, steeds meer nieuwe

toepassingen

Veel nieuwe mogelijkheden in productieprocessen

Robot oude generatie Robot nieuwe generatie

Hoge aanschafprijs Al vanaf 20.000 euro

Complex om te programmeren Snel, zonder veel voorkennis te

programmeren

Weinig flexibel te verplaatsen of te

herpositioneren

Gemakkelijk te verplaatsen, beeldsensoren

zorgen voor meer handigheid en precisie

Enkel beperkt tot massa (consumptie)

goederen en grote oplages in grote

bedrijven

Nu ook haalbaar voor KMO’s en kleine

oplages

Nog relatief veel arbeid nodig in

randoperaties (bv verpakking), in

precisiebewerking, bij het programmeren, in

de KMO’s…

Geavanceerde productielijnen draaien quasi

autonoom. Eenvoudige arbeid bij KMO en

multinational verdwijnt

Wendbaarder, goedkoper en automatischer

De toekomst?

(Vracht)wagens zonder chauffeurs. Koerierdiensten via drones

De slachtoffers

47% van Amerikaanse jobs bedreigd door

automatisering in komende 20 jaar

Onderzoek Frey en Osborne (Oxford) naar Amerikaanse jobs op

graad van repetetiviteit, handigheid, creativiteit, sociale intelligentie…

Grote sociale consequenties

Vraag naar heel wat arbeidsprofielen (vooral laag en

middellaaggeschoolden) daalt

Stijging werkloosheid van laaggeschoolden vanwege geen nieuwe

sectoren die voldoende nieuwe vraag naar arbeid creëren

Inkomen onder druk van laaggeschoolden en middenklasse. Winner

takes it all-economieën (bv Google, Facebook)

Kodak: ooit 140.000 werknemers

Instagram bij overname:

15 werknemers

Is this time different?

Nieuwe technologie leidde nog nooit tot langdurig tekort van vraag naar arbeid. Landbouwers gingen in de

fabrieken werken, arbeiders in de diensten-

sector. Nieuwe technologie leidt tot nieuwe

jobs. Maar niemand ziet nu welke sector

op grote schaal laaggeschoolde arbeid

kan opnemen.

Denkpistes bij Angelsaksische bronnen:

Minder uren werken

Meer lasten op kapitaal en patenten (Martin Wolf van de FT)

Basisinkomen

Negatieve belastingvoet (laaggeschoolden die werken subsidiëren)

Of toch een hype?

Driverless cars: getest op Amerikaanse wegen maar wat met

chaotisch (Europees) stadsverkeer? Wat met verzekering en

aansprakelijkheid bij ongeval (bv omver rijden van spelend kind)?

Zijn veel bedrijven niet al extreem geautomatiseerd? Zijn bv banken

al niet maximaal gecomputeriseerd?

Niet alle arbeidsbesparende technologie slaat aan: bv mislukking

Proton. Efficiënte self-service restaurants zoals Lunch Garden

hebben minder succes dan kleinschalige, gezellige restaurants

Er zullen toch heel wat nieuwe behoeftes komen met extra vraag

naar manuele arbeid: vergrijzing, renovatie en onderhoud van huizen

en wegen, nieuwe horeca- en vrijetijdsconcepten…

België al sterk geautomatiseerd

Impact op bedrijfsprocessen

Waardeketen wordt nog meer gefragmenteerd: wie haalt de grootste marges? De ontwerpers, de logistieke (productie)keten of de beheerders van de klantendata? Bepaalde delen van de waardeketen krijgen een lagere instapdrempel om toe te treden (= meer concurrentie maar ook meer opportuniteiten)

Producten worden nog meer gepersonaliseerd: ieder product kan aangepast worden aan de klant (bv via 3D-printing). Er worden geen producten verkocht maar een ‘beleving’.

Netwerk- en cluster dynamiek neemt nog meer toe. KMO’s naast MNE’s, universiteiten naast bedrijven, productie naast klanten…

Grenzen tussen sectoren en activiteiten vervagen: diensten en producten vloeien door elkaar (bv Google in auto-industrie). Concurrentie kan uit steeds meer hoeken komen.

Meer nood aan interdisciplinair denken. Design, R&D en klantenanalyse horen steeds meer bij elkaar. Kennis van materialen (nanotech, biotech, cradle-to-cradle) steeds belangrijker.

4e Industriële Revolutie in

Vlaanderen: uitdagingen en

opportuniteiten

Vlaanderen en de nieuwe technologie - algemeen

Nieuwe technologie kan een troef zijn voor Vlaanderen:

Nieuwe technologie kan ons productief en competitief houden

Minder behoefte om uit te besteden naar ZO-Azië,

herindustrialisering

Centrale ligging belangrijker in nieuw technologie tijdperk

(=nabijheid klant en haven)

Goede scholing cruciaal in nieuw technologie tijdperk

Creativiteit en maatwerk nog meer bepalend. Nieuwe

producten maken (bv via 3D printing) of nieuwe

ondernemingsmodellen creëren wordt goedkoper

Plantrekkersmentaliteit voor flexibele verwachting klanten

Welke werknemer overleeft?

Werknemers met vaardigheden die moeilijk vervangbaar zijn

Hooggeschoold (vooral in STEM-richting, zakelijke diensten of

medische sector) of

Creatief (ontwerp, marketing, kunsten, horeca…) of

Arbeider met probleemoplossend denkvermogen

(onderhoudt en bedient de machines) of

Handig en flexibel (renovatie, reparaties, health care, 24-uur

economie…) of

Goede social skills (diensten, talen, health care, verkoop,

horeca)

Welke sectoren kunnen extra vraag naar 5

voorgaande profielen genereren?

High-tech sectoren: ICT, biotech, cleantech, farma, machinebouw

Traditionele sectoren met hoge technologiecomponent: voeding,

chemie, textiel, financiële en zakelijke diensten…

Stille kampioenen: snelgroeiend, gezonde mix van veel

arbeidsprofielen nodig

Nieuwe creatieve sectoren: apps, 3D printing-craftmanship,

webdiensten, horeca met meerwaarde, kunsten

Onderhoud: (ver)bouwen, onderhoud infrastructuur, cleaning, repair

(bv via geavanceerde sharing economy modellen)

Zorgsector: vergrijzing, gezondheid, kinderopvang, wellness

Vrijetijdssector: retail met meerwaarde, toerisme, fietssector, events

Geavanceerde logistiek, evt logistiek die ook produceert

Wat met wie niet onder 5 voorgaande

vaardigheden valt?

Via opleiding en scholing zoveel mogelijk mensen in voorgaande 5 categorieën brengen:

Onderwijs (voor jongeren): opwaardering technisch onderwijs, numerus clausus bepaalde universitaire richtingen, meer interactieve manier van lesgeven, belang van social skills

Aanvullende opleidingen en cursussen (huidige werknemers en werklozen)

Niet iedereen kan, zelfs met opleiding, de 5 noodzakelijke skills verwerven (beperkte cognitieve vaardigheden, slechte werkattitude)

Voka wil dat deze mensen kunnen werken en niet arm blijven

Meer sectoren nodig die low-skilled arbeid nodig hebben (horeca, retail, huishoudhulp, bepaalde logistieke activiteiten)

Eventueel uitbreiding van negatieve inkomenstax (bv dienstencheque) voor andere vormen van laaggeschoolde arbeid, mits maatschappelijk betaalbaar

Ondernemingsvriendelijk beleid kan veel oplossen

Wegwerken 3 grote concurrentiehandicaps (lonen, energie, mobiliteit)

zorgt dat traditionele sectoren in België kunnen blijven en uitbreiden

Zorgt dat nieuwe arbeidsintensievere bedrijven (bv nieuwe logistiek, creatieve bedrijven) zich in België vestigen en blijven

Maakt de stap om nieuwe ondernemingen op te richten makkelijker

Geeft arbeidsintensieve sectoren zoals horeca en leisure ruimte om meer mensen aan te werven

Inzetten op O&O, in zeer diverse sectoren

Onderwijs: technisch onderwijs, creativiteit, talen…

Levenslang leren

Werk maken van betere integratie van allochtonen

Wat Voka-CEO’s hierover vertellen

Farma: 4e IR kan net probleem van de patent cliff (vervallen

patenten op blockbuser medicijnen) vermijden omdat we meer

algemene gezondheidsoplossingen ipv medicijnen zullen verkopen

Maakindustrie: 4e IR betekent vooral dat machines met elkaar gaan

praten. Nieuwe robots zorgen dat we competitief en kwalitatief in

België kunnen blijven werken. Onze werknemers willen

werkzekerheid maar beseffen wel dat ze daarvoor continu mee

moeten in het veranderingsproces

Logistiek: 4e IR betekent meer online aankopen en zorgt er net

voor dat we in magazijnen net meer manueel moeten werken omdat

de orders kleiner worden. Meer productie door logistieke spelers is

vooral iets binnen 10 jaar.

Wat Voka-CEO’s hierover vertellen

Dienstverlenende bedrijven: 4e IR zorgt dat onze medewerkers

veel meer social skills nodig hebben. Takenpakket verruimt.

Technologiebedrijf: 4e IR is als een mierenkolonie. Er zijn niet

langer killer applicaties of massa-processen, evolutie is diffuser.

Vlaanderen heeft door zijn ‘plantrekkersmentaliteit’ en goede

scholing veel troeven in de 4e IR

ALGEMEEN: Technologie is een grote gamechanger. Geloven niet

dat dit tot het voorspelde massale jobverlies zal leiden. Werknemers

zijn best te hertrainen.

Appendix: Arbeidsvoorwaarden 4.0

3e IR 4e IR

BASIS AO onbepaalde duur (life long) Dé-standaardiseringCasualisation – Slashers

ORGANISATIE Top down hiërarchie – VerticaalBureaucratisch

Ondergeschikt verbandLeiding, gezag en toezicht

Flat & lean – Horizontaal More work than heads

Trust - PerformanceDialoog

INHOUD Function based (functieclassificatie)

Opsplitsing denken/doenWhite/blue collar

Job crafting – Autonomie Projectbased

Denken én doen Grey collar

PLAATS Fabriek/kantoorWork used to be a place …

My office is where I am (nieuwe werken)

… now it’s a task to do

Arbeidsvoorwaarden 4.0

3e IR 4e IR

TIJD ArbeidsduurInput (tijdseenheid)

Weisure - Work life blendOutput (resultaat)

VERLONING

BELONING

Per tijdseenheid, maand/uurloon Functiegebonden (pay grade)

Results Only Work EnvironmentProductivity based (output)

Financiële participatie

VORMING Weinig op eigen initiatiefFunctiegebaseerd

Blijvende inzetbaarheid

PARTICIPATIE Indirect via vertegenwoordigingBelangenbehartiging, gericht op

(her)verdelingConflictmodel

Directe participatieBetrokkenheid dr personal appsCoöperatief voor waardecreatie

Bestuurlijke participatie

Naam

Twitter