De schatkamer van de renaissance

BESPREEKBUREAU MUZIEKCENTRUM DE BIJLOKE GENTJ. Kluyskensstraat 2, 9000 Gent

Di - vr 10:00 - 12:00 & 13:00 - 17:00, za 13:00 - 17:00

t. 09 269 92 92

e. [email protected]

w. www.debijloke.be

DE BIJLOKE BISTROMa - vr 12:00 - 18:00

Op concertdagen ook 2 uur voor en 2 uur na het concert

t. 09 277 07 04


w. www.debijlokebistro.be

OP ZOEK NAAR EEN GESCHENK?Doe een concert cadeau in de vorm van een geschenkbon of een ticket naar uw

keuze. Te verkrijgen aan onze balie.

OP ZOEK NAAR KWALITEITSVOLLE OPNAMES?In de foyer vindt u een selectie opnames u aangeboden door ‘t KLAverVIER,

Kasteeldreef 6, 2970 Schilde

t. 03-384 29 70


AANDACHT!Gelieve uw mobiele telefoon uit te schakelen.

Muziekcentrum De Bijloke is mobiel dankzij het partnership met Gent Motors

(www.gentmotors.be)

COLOFONTekst programmaboekje | Johan Van Acker

Inleiding | Frederik Styns, Andrew Griffiths & Eleanor Harries

Coverafbeelding | Elizabeth I door Isaac Oliver (ca. 1600)

Coördinatie programmaboekje | Sophie Cocquyt

Verantwoordelijke uitgever | Yves Rosseel

© Muziekcentrum De Bijloke Gent

09 269 92 92 - [email protected]

3STILE ANTICO

DE SCHATKAMER VAN DE RENAISSANCE

VR | 26.02.10 | 20:00

WWW.DEBIJLOKE.BE

4

1. John Sheppard (ca. 1515-1558)Libera nos

2. William Byrd (ca. 1543-1623)Christe qui lux es

3. John Sheppard The Lord’s Prayer

4. John McCabe (1939)Woefully arrayed (2009)

5. John Sheppard Christ rising again from the dead

6. Orlando Gibbons (1583-1625)I am the Resurrection and the life

7. John Sheppard Haste thee, O God

PROGRAMMA

STILE ANTICO

8. William Byrd Vigilate

Pauze

9. Tomas Luis de Victoria (1549-1611)Vadam et circuibo

10. Francisco Guerrero (1528-1599)Ego flos campi

11. Rodrigo Ceballos (ca. 1525-1581)Hortus conclusus

12. Nicolas Gombert (1495-1650)Quam pulchra es

13. Orlandus Lassus (1532-1594)Veni dilecte mi


5

14. Sebastian de Vivanco (ca. 1551-1622)Veni, dilecte mi

15. Jacob Clemens non Papa (ca. 1510-1555)Ego flos campi

STILE ANTICO

UITVOERDERS

Stile Antico:

Sopraan:Kate AshbyHelen AshbyRebecca Hickey

Alt:Emma AshbyEleanor HarriesCarris Jones

Tenor:Jim ClementsAndrew GriffithsBenedict Hymas

Bas:James ArthurWill DawesOliver Hunt

WWW.DEBIJLOKE.BE

6

De woeilige Engelse 16de eeuwDe componisten die in de eerste helft van dit concert hun op-wachting maken, leefden in religieus woelige tijden. Engeland werd verscheurd tussen katholicisme en protestantisme, met een bij momenten explosieve mix van religie en politiek. In 1534 kwam het tot een breuk tussen Hendrik VIII en de katholieke kerk, maar tot een verandering in de liturgische smaak kwam het (nog) niet. De jonge Edward VI maakte korte metten met de tradities van zijn voorganger en legde een puriteins pro-testants bewind op. Koningin Mary herstelde in 1553 met vuur het katholicisme, waarbij tegenstanders zonder pardon op de brandstapel eindigden. De uitgebreide liturgische ceremonies en de rijke muzikale omkadering kregen tot 1558 opnieuw alle ruimte. Dat jaar vestigde Elizabeth I een gematigd protestan-tisme dat tot vandaag het anglicanisme bepaalt.

Componisten genoten weinig speelruimte binnen dit grote politieke en religieuze verhaal. Hun stijl aanpassen aan de heer-sende smaak was meestal de enig haalbare kaart. De vier wer-ken van John Sheppard (ca.1515-1558) hier vanavond te horen, illustreren deze pragmatische ingesteldheid. Sheppard was in het midden van de jaren 1540 als Master of the Choristers ver-bonden aan het Magdalen College, Oxford. De statuten van het Magdalen College stipuleerden dat “the members should recite the antiphon of the Trinity upon waking and before retiring for the evening”. Het programma van deze avond bevat twee toonzettingen van Sheppard van het drievuldigheidsantifoon ‘Libera nos’; beide werden in overeenstemming met de statuten waarschijnlijk op het einde van de completen gezongen. In de eerste zetting is de cantus firmus in de baspartij te horen; in de tweede versie baseerde Sheppard zich op een contrapuntische variant met notenwaarden die tot de helft van de oorspronkelij-

DE SCHATKAMER VAN DE RENAISSANCE

TOELICHTING

STILE AnTICO, JOHn MCCABE & JOHAn VAn ACKER


7TOELICHTING

ke lengte teruggebracht waren. Door hun abstracte schoonheid behoren deze composities ongetwijfeld tot de grootste verwe-zenlijkingen in oude, prereformatorische Engelse stijl.

In 1548 verliet Sheppard het Magdelen College in Oxford om Gentleman of the Chapel Royal te worden onder Edward VI. Zijn serene, vreugdevolle toonzetting van ‘Christ rising again from the dead’, dateert ongetwijfeld uit deze periode. De stijl van dit in 1549 in het Book of Common Prayer opgenomen anthem voor Pasen, past uitstekend binnen de Edwardiaanse traditie. De vierstemmige bijna syllabische toonzetting met slechts beperkte herhalingen, zorgt voor een goede verstaan-baarheid van de Engelse tekst. Die karakteristieken vinden we ook terug in het krachtige, aan Sheppard toegeschreven, ‘Haste thee, O God’. Zijn sterkste werk op een Engelse tekst is volgens velen echter het Onzevader, The Lord’s Prayer. Het is tot ons gekomen via één enkele bron, en dan nog enkel de tenorpartij. Gelukkig dook er in een ander manuscript een tekstloze versie op voor viols, een versie die een eigen leven was gaan leiden. Dat eenzelfde werk zich in twee verschillende versies manifes-teerde, wijst op een bijzonder grote appreciatie.

William Byrd (ca.1540-1623) bewandelde ten tijde van de religieuze onrust in Engeland in de 16de eeuw een gevaarlijk pad. Zijn – tot op zekere hoogte – openlijke banden met de katholieke gemeenschap tijdens het bewind van Elizabeth I werden hem niet in dank afgenomen. Waarschijnlijk schreef hij het grootste deel van zijn Latijnse liturgische muziek met z’n katholieke geestesgenoten voor ogen. Dat geldt zeker voor de vijfstemmige hymne ‘Christe, qui lux es’, bestemd voor de completen. Ironisch genoeg zijn het bijna volledig homofone karakter en de syllabische tekstzetting karakteristieken die Byrd ontleende aan de gereformeerde stijl. De basismelodie grijpt terug naar een Gregoriaanse hymne, die als een cantus firmus in de baslijn opduikt en zich geleidelijk aan omhoogwerkt. Heel wat van Byrds Latijnse motetten werden in zijn tijd als subver-sief ervaren, o.a. door het gebruik van teksten die in de katho-lieke propaganda regelmatig opdoken. Het ging dan om de verwoesting van Jeruzalem, of het Laatste Oordeel zoals te ho-

WWW.DEBIJLOKE.BE

8

ren in het virtuose ‘Vigilate’. De getalenteerde Orlando Gibbons (1583-1625) was net als Byrd en Sheppard enige tijd verbonden aan de Chapel Royal. De stijl van zijn ‘I am the Resurrection and the Life’ refereert aan het werk van Sheppard en tijdgenoot Thomas Tallis.

John McCabe schreef in 2009 ‘Woefully arrayed’, een werk bestemd voor Stile Antico dat zijn première beleefde tijdens het Three Choirs Festival (Gloucester, Hereford and Worcester) datzelfde jaar. Woefully arrayed is vanavond aan zijn tweede uitvoering toe. John McCabe schrijft: “Woefully arrayed is een buitengewone koorcompositie van William Cornysh Junior, (gest. 1523); de tekst is van een onbekende auteur, al wordt hij soms toegeschreven aan John Skelton. Aan deze diepgaande meditatie van en over Christus aan het kruis wilde ik – ondanks de intensiteit van de toonzetting van Cornysh en zijn contra-puntische meesterschap – toch mijn eigen antwoord toevoe-gen. Ik heb me beperkt tot de drie door Cornysh gebruikte meditaties, maar wel in een ‘gemoderniseerd’ woordgebruik. Bepaalde archaïsmen zijn bewust ingelast om ritmische een klankmatige redenen.”

Continental EuropeIn het tweede deel verkent Stile Antico het rijke en gevarieerde corpus aan composities gebaseerd op de tekst van het Hoog-lied. Koning Salomon (regit 971-931 v.Chr) zou zelf deze tekst over een minnaar en zijn geliefde (lees: koning Salomon en zijn Sulamitische geliefde) neergepend hebben. Velen zien hier een allegorie in van het verbond tussen God en zijn volk, Christus en zijn Kerk of Christus en de Ziel. De verhoogde belangstelling en populariteit waarop deze tekst in de middeleeuwen mocht rekenen, was ongetwijfeld deels toe te schrijven aan het kleur-rijke en erotische taalgebruik. Toch speelde ook de Mariade-votie een belangrijke rol, met name haar verering als ‘mooiste bloem’ en vertegenwoordigster van de Kerk. Het Hooglied kan vanuit die visie als een Mariaverhaal gelezen worden.

In het motet ‘Vadam et circuibo’ beschrijft Tomás Luis de Victo-ria (1548-1611) de zoektocht van de geliefde naar haar minnaar.

TOELICHTING


9TOELICHTING

Zijn harmonisch taalgebruik laverend doorheen de kwinten-cirkel kondigt de barok aan. Ook de meerkorige zettingen van ‘Ego flos campi’ (smachtend en sensueel) en ‘Veni dilecte mi’ (opgewonden en adembenemend) van Francisco Guerrero (1528-1599) en Sebastián de Vivanco (ca.1551-1622) kondigen nieuwe muzikale tijden aan. Het vierstemmige ‘Hortus conclu-sus’ tenslotte van Rodrigo de Ceballos (ca. 1525-1581) getuigt van een zinderende emotionele intensiteit, vastgehouden door een meesterlijke controle van frasering en tessituur.

Ook heel wat Vlaamse componisten lieten zich inspireren door het Hooglied. In het levendige ‘Veni dilecte mi’ hanteert Or-lande de Lassus (ca. 1530-1594) een bijna madrigaleske stijl, waarbij minnaar en geliefde samen het veld in trekken. Het veel vroegere motet ‘Quam pulchra es’ van nicolas Gombert (ca. 1495-1560) staat daarentegen voor devotionele intimiteit, waarbij de vier stemmen voortdurend in en met elkaar elkaar verstrengelen. Stile Antico besluit met ‘Ego flos campi’ van Jacob Clemens non Papa (ca. 1510-ca. 1555), geschreven voor de Broederschap van Onze Lieve Vrouw van ‘s-Hertogenbosch. Hun motto ‘sicut lilium inter spinas’ verschijnt drie keer op ho-mofone wijze in contrast met het omringende zevenstemminge contrapunt. Een fascinerend pendant van het zevenstemmige ‘Libera nos’ van zijn tijdgenoot John Sheppard waarmee dit concert opende.

WWW.DEBIJLOKE.BE

10 TEKSTEN

1. John Sheppard - Libera nosLibera nos, salva nos, justifica nos, O beata Trinitas.Free us, help us, pardon us, O blessed Trinity!

2. William Byrd - Christe qui lux esChriste, qui lux es et dies,noctis tenebras detegis,Lucisque lumen crederis,Lumen beatum praedicans. Precamur, sancte Domine,Defende nos in hac nocte;Sit nobis in te requies,Quietam noctem tribue. ne gravis somnus irruat,nec hostis nos subripiat,nec caro illi consentiensnos tibi reos statuat. Oculi somnum capiant,Cor ad te semper vigilet,Dextera tua protegatFamulos, qui te diligunt. Defensor noster aspice,Insidiantes reprime;Guberna tuos famulos,Quos sanguine mercatus es. Memento nostri, Domine,In gravi isto corpore;Qui es defensor animaeAdesto nobis, Domine. Deo Patri sit gloriaEiusque soli Filio,Cum Spiritu Paraclito,Et nunc et in perpetuum. Amen.


11TEKSTEN

3. John Sheppard - The Lord’s PrayerMatteüs 6:9-6Our Father which art in heaven, hallowed be thy name. Thy kingdom come, thy will be done in earth as it is in heaven. Give us this day our daily bread and forgive us our trespasses as we forgive them that trespass against us. And let us not be led into temptation but deliver us from evil. For thine is the kingdom and the power, to thee be all honour and glory for evermore. Always so be it.

4. John McCabe - Woefully arrayed (2009)John Skelton, aangepast door John McCabeWoefully arrayed my blood, man, for thee ran. It may not be denied. My body, blue and wan, woefully arrayed. Behold me, I pray thee with all thy whole reason, for this enchosen: that I for thy soul’s sake was slain, in good season, beguiled and betray-ed by Judas’ false treason, unkindly, harshly treated, with whips sore fretted, the mob threatened me, they grimaced, they grin-ned, they scorned me, condemned to death as thou may’st see. Woefully arrayed. Thus naked am I nailed, O man, for thy sake. I love thee, so love me. Why do you sleep? Awake! Awake! Re-member my tender heartroot is broken for you, with pains my veins are forced to crack, thus tugged to and fro, thus wrapped all in woe, never was man treated with such cruelty, was like a lamb offered in sacrifice. Woefully arrayed.Of sharp thorns I have worn a crown on my head, so pained, so bruised, so sad, so red with blood. Thus struck with fists, thus robbed, and for love of you dead. Truly, freely shedding my blood for thee. My sore feet and hands bore the thick nails; what more could I suffer than I have done, O man, for you? Come when you hear, wellcum to me! Woefully arrayed my blood, man, for thee ran. It may not be denied. my body, blue and wan, woefully arrayed.

5. John Sheppard - Christ rising again from the deadRomeinen 6:9-11, Korintiërs 15:20-22Christ rising again from the dead, now dieth not. Death from henceforth hath no power upon him. For in that he died, he

WWW.DEBIJLOKE.BE

12 TEKSTEN

died but once to put away sin. But in that he liveth, he liveth unto God. And so likewise, count yourselves dead unto sin, but living unto God in Christ Jesus our Lord. Alleluia. Christ is risen again, the firstfruits of them that sleep. For see-ing that by man came death, by man also cometh the resurrec-tion of the dead. For as by Adam all men do die, so by Christ all men shall be restored to life. Alleluia.

6. Orlando Gibbons - I am the Resurrection and the lifeJohannes 11:25-26I am the Resurrection and the Life, saith the Lord, he that belie-veth in Me, yea though he were dead, yet shall he live with his redeemer. And whosoever liveth and believeth in Me shall not die for ever.

7. John Sheppard - Haste thee, O GodPsalm 70Haste thee, O God to deliver me, make haste to help me. O Lord, let them be ashamed and confounded that seek after my soul. Let them be turned backward and put to confusion that wish me evil. Let them for their reward be soon brought to shame that cry over me there, there. But let all those that seek thee be joyful and glad in thee and let all such as delight in thy salvation say always: the Lord be praised. As for me, I am poor and in misery. Haste thee unto me, O God. Thou art my helper and redeemer. O Lord, make no long tarrying. Amen.

8. William Byrd - VigilateMarkus 13:35-37Vigilate, nescitis enim quando dominus domus veniat, sero, an media nocte, an gallicantu, an mane.Vigilate ergo, ne cum venerit repente, inveniat vos dormientes.Quod autem dico vobis, omnibus dico: vigilate.

9. Tomas Luis de Victoria - Vadam et circuiboHooglied 3:2; 5:8-10; 7:8Vadam et circuibo civitatem, per vicos et plateas, quæram quem diligit anima mea: quæsivi illum, et non inveni. Adiuro


13TEKSTEN

vos, filiæ Ierusalem, si inveneritis dilectum meum, ut annuntietis ei quia amore langueo.Qualis est dilectus tuus, quia sic adiurasti nos? Dilectus meus candidus et rubicundus, electus ex milibus: talis est dilectus meus et amicus meus, filiæ Ierusalem. Quo abiit dilectus tuus, o pulcherima mulierum? Quo declinavit, et quæremus eum tecum? Ascendit in palmam, et apprehendit fructus eius.Song of Songs 3:2; 5:8-10; 7:8

10. Francisco Guerrero - Ego flos campi Hooglied 2:1-5Ego flos campi et lilium convalium, sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias. Sicut malus inter ligna silvarum, sic dilec-tus meus inter filios. Sub umbra illius quem desideraveram sedi, et fructus eius dulcis gutturi meo. Introduxit me Rex in cellam vinariam; ordinavit in me charitatem. Fulcite me floribus, stipate me malis, quia amore langueo. 11. Rodrigo Ceballos - Hortus conclususHooglied 4:12, 5:2, 2:14, 4:11, 4:8 Hortus conclusus soror mea, sponsa mea, hortus conclusus et fons signatus. Aperi mihi, O soror mea, amica mea, columba mea, immaculata mea. Surge, propera amica mea, et veni.Veni, speciosa mea, ostende mihi faciem tuam. Favus distillans labia tua; mel et lac sub lingua tua. Veni sponsa mea, veni coro-naberis.

12. Nicolas Gombert - Quam pulchra esHooglied 7:6-7, 5, 4, 11-12Quam pulchra es et quam decora, carissima, in deliciis tuis. Sta-tura tua assimilate est palmæ, et ubera tua botris, caput tuum ut Carmelus, collum tuum sicut turris eburnea. Veni, dilecte mi, egrediamur in agrum, videamus si flores parturierunt mala punica: tibi dabo ubera mea.

13. Orlandus Lassus - Veni, dilecte miHooglied 7:11-12Veni, dilecte mi, egrediamur in agrum, commoremur in villis.

WWW.DEBIJLOKE.BE

14 TEKSTEN

Mane surgamus ad vineas. Videamus si floruit vinea, si flores fructus parturiunt, si floruerunt mala punica: ibi dabo tibi ubera mea.

14. Sebastian de Vivanco - Veni, dilecte miHooglied 7:11-13Veni, dilecte mi, egrediamur in agrum, commoremur in villis. Mane surgamus ad vineas. Videamus si floruit vinea, si flores fructus parturiunt, si floruerunt mala punica: ibi dabo tibi ubera mea. Mandragorae dederunt odorem suum, in portis nostris omnia poma, nova et vetera, dilecte mi, servavi tibi.

15. Jacob Clemens non Papa - Ego flos campiHooglied 2:1-2, 4:15Ego flos campi et lilium convalium; sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias: fons hortorum et puteus aquarum viven-tium; quæ fluunt impetus de Libano.


15

Stile AnticoIn 2005 won Stile Antico, een ensemble van jonge Britse zan-gers, de Early Music network International Young Artists’ Com-petition. Sindsdien worden ze wereldwijd uitgenodigd in grote concertzalen en op belangrijke festivals. Hun eerste cd ‘Music for Compline’ kreeg zeer goede kritieken en won de Diapason d’Or de l’année, de Choc du Monde de la Musique en werd ge-nomineerd voor de vijftigste Grammy Awards. De leden van het ensemble werken zonder dirigent en treden op als kamermusici die samen bijdragen aan het artistieke totaalplaatje. Het reper-toire reikt van de glorieuze erfenis van de Engelse Tudorcom-ponisten tot het werk van de Vlaamse en Spaanse polyfonisten en vroege barokmuziek.

BIO

WWW.DEBIJLOKE.BE

16 BiNNENKORT

ZO | 28.02.10 15:00 |

Symfonisch 2 +

Judith Ermert (cello) & Severin von Eckardstein (piano)Brahms (cellosonates)

WO | 03.03.10 20:00 | Jazz

Empirical

DO | 04.03.10 20:00 | Miry / Miry +

Zehetmair QuartettMozart, Holliger, Schumann

ZO | 07.03.10 16:00 | Bijloke Jong

deFilharmonie olv Martyn Brabbins, Joris Van Den Brande & Dominique Collet (acteurs)Kidconcert: het ongelooflijke verhaal

van Marie (Peer Gynt)

DO | 11.03.10 20:00 | East of Eden / +

Noureddine Tahiri Jouti, Ahmed Chiki, Otmane Alami, Aziz Alami ChentoufiIslamitische voorzangen in Marokko

ZA | 13.03.10 20:00 | Exploration

Atos TrioRachmaninov, Schumann,

Sjostakovitsj

Z0 | 14.03.10 11:00 | Kantata

Florian Heyerick, Nicolas Achten,Ex TemporeCantates van Christoph Graupner

Z0 | 14.03.10 15:00 | Symfonisch 2 / 2+

Symfonieorkest Vlaanderen olv Etienne Siebens, Alexei Ogrintchouck (hobo)Haydn, Strauss, Brahms

WO | 17.03.10 20:00 | MA.XS

Ronald Brautigam (pianoforte)Agsteribbe meets Beethoven

DO | 18.03.10 20:00 |

Symfonisch 3 / 3+

Brussels Philharmonic olv Michel Tabachnik, Hélène Grimaud (piano)Schumann, Bruckner

DO | 18.03.10 20:00 | Jazz +

(in Kunstencentrum Vooruit)

Louis ClavisLost on the way

VR | 19.03.10 20:00 | Musica Antiqua 1

Academy of Ancient Music, Pavlo Beznosiuk (muzikale leiding)Stabat Mater

ZO | 21.03.10 15:00 | Symfonisch 1 / 1+

deFilharmonie, Ronald Brautigam (piano), Jaap van Zweden (dirigent)Beethoven, Tsjaikovski

MA | 22.03.10 10:30 & 13:30

Collegium Vocale Gent, Philippe Her-reweghe (dirigent) OPEn REPETITIE Mattheuspassie van

J. S. Bach (reservering: www.debijloke.

be of 09 269 92 92)

Documents

De schatkamer van de renaissance