De menselijke context

Simone das DoresKlinisch psycholoog

Start:

• Wat zijn jullie verwachtingen?

Paul van Tongeren over filosofie

• Misschien moeten we proberen er anders over te denken. Gemakkelijk is dat niet. Begrippen bepalen immers de wijze waarop we de werkelijkheid ervaren. Het maakt veel uit of je vluchtelingen 'migranten' noemt of 'gelukzoekers'. Zoals 'zorg' verandert zodra ze wordt 'ingekocht' en 'afgerekend', zo verandert 'dankbaarheid' als ze 'verschuldigd' wordt. Het is niet gemakkelijk om zo'n verschuiving tegen te gaan of terug te draaien, of om ervaringen los te maken van de interpretatiekaders waarin ze zich hebben ontwikkeld.

En toch is dat de taak van de filosofie. Ze probeert de werkelijkheid te bevrijden van de vanzelfsprekendheid van haar gangbare interpretatie, zodat we ons weer over haar kunnen verwonderen. Ze probeert nieuwe werkelijkheid te scheppen door heersende interpretatiekaders te deconstrueren, nieuwe interpretaties voor te stellen of vergeten lagen van het palimpsest van interpretaties tevoorschijn te halen.

• Uit: https://www.trouw.nl/home/we-voelen-wel-dankbaarheid-maar-kunnen-er-niet-in-geloven~adf3d941/

Levinas: het gelaat

• Het is niet jij die de wereld een plaats geeft, maar het is de Ander, die jou aanspreekt, appelleert en jou een plaats geeft.

• Dirk de Wachter over Levinas

• Abramovic en Ulay

Deze workshop

• In contact met elkaar begrippen ‘ontstollen’.• Onderzoeken hoe dit de therapeutische relatie positief kan

beïnvloeden.

‘Regels’

• Geen beroep op autoriteit• Eigen ervaring• Geen discussie, maar dialoog• Laat OMA thuis en neem LSD mee

3 thema’s

• Gezondheid (Nietzsche)• Disciplinering & macht (Foucault)• De prestatiemaatschappij (Han)

Deze workshop

3 maal:• Korte introductie • Close reading • Vertaling naar huidige tijd en de (geestelijke) gezondheidszorg• Uitwisseling over de toepasbaarheid in de therapeutische relatie

Nietzsche 1844-1900• Het is belangrijk te weten dat Nietzsche de neiging had tegen zichzelf in te denken en geregeld

zijn standpunten te herzien. Daardoor lijken er veel tegenstrijdigheden in zijn werk te zitten. Uit dien hoofde kan Nietzsches ontwikkeling ruwweg worden ingedeeld in drie fasen:

• Eerste periode: (tot Oneigentijdse beschouwingen 1873-1876) idolatie voor Schopenhauer en Wagner, alsmede voor de kunst en cultuur van de oude Grieken. Nietzsche treedt op als fileerder van de westerse cultuur;

• Tweede periode: (Menselijk, al te menselijk; De vrolijke wetenschap 1882) keert zich tegen al zijn vorige idealen, bekijkt alles nu vanaf een positivistisch standpunt: metafysica, kunst en religie zijn een verraad aan het werkelijke leven, een niet-aanvaarden dat het leven leed inhoudt

• Derde periode: (vanaf Aldus sprak Zarathoestra 1883-1885) hierin ontwikkelt Nietzsche een eigen waardeleer en maakt zich los van het positivisme. Begrippen als God is dood, de wil tot macht en het idee van de eeuwige wederkeer gaan een belangrijke rol spelen.

• God is dood: je moet je eigen leven vormgeven. Hij kan dus ook geen richting geven. Wel presenteert hij een gedachtenexperiment om te onderzoeken of je een waardevol leven leidt. https://www.npostart.nl/kwartslag/02-07-2017/VPWON_1271097

Nietzsche over gezondheid

©Erwin Olaf

Nietzsche en de gezondheid

• Vooraf gelezen van Tongeren?• Hoe succesvoller de strijd tegen ziekte en afwijking, des te meer

wordt gezondheid de norm.• Als professional ook verantwoordelijk voor wat de professie als geheel

maatschappelijk realiseert.• Gaat niet zozeer om de strijd tegen de ziekte, maar een gezondheid

die zelf uit strijd bestaat. Stoa, ziekte omarmen.• Dankbaarheid.

Ignaas Devisch

• ‘Een overmaat aan positiviteit’ gelezen?• Na de dood van God is gezondheid en fetisj geworden die we

aanbidden.• Parameters en risico’s. Streven naar gezondheid doet ons eindigen in

het tegendeel.

Zarathoestra

• Een beetje gif af en toe geeft zoete dromen. En veel gif ten slotte om zacht te sterven (Nietzsche, 1985)

Close reading

Citaat uit “de vrolijke wetenschap”

Regels: Geen beroep op autoriteitEigen ervaringGeen discussie, maar dialoogLaat OMA thuis en neem LSD mee

Wat kunnen we hiermee als therapeut in de huidige tijd?

• Wat bedoelt Nietzsche? • Wat is er volgens hem mis met onze visie op gezondheid? • Hoe zou dit de context waarin therapie plaatsvindt kunnen

beïnvloeden?• Hoe kan het de cliënt en de therapeut beïnvloeden?• Zou de therapeutische relatie verbeterd kunnen worden

door dit te doorzien?

Foucault: disciplinering en macht

Het panopticum van Bentham (1791)

Foucault 1926-1984

• Naar eigen zeggen zeer beïnvloed door Nietzsche. • Begin jaren ‘50 afgestudeerd in filosofie en psychologie• 3 periodes: waarheid (‘60), macht (’70) lust en het zelf (‘80)• 1962: waanzin is een sociale constructie• Kritiek op de wijze waarop psychiatrie en psychologie naar hun

geschiedenis kijken. Ontdekken onderzoeksobject & humanere omgang met de patiënt. ’waanzin’ staat niet vast.

• Antipsychiatrie, maar ook meer.

De geschiedenis van de waanzin

• Renaissance wijsheid: kennis van de grenzen van wat mensen zijn en wat ze pretendeerden te zijn.

• De klassieke periode: opgesloten inrichtingen. Afwijkingen zijn morele fouten.

• De moderne tijd: panoptica. Sluiten gekken op om te genezen en de maatschappij te beschermen. Anders, maar niet minder wreed. Disciplinering.

• Postmoderne tijd?

Het vertoog

Een heersend vertoog bepaalt, heeft macht, disciplineert.

Een voorbeeld: borstkanker & het vertoog

Een voorbeeld: borstkanker. Uitzonderingen op het vertoog• “But doctor I hate pink!”

-- Ann Silberman:

• Presentatie diëtiste OLVG: “They are not dying because thet are not eating, they are not eating because they are dying

-- S. Leigh

• "Activists like Matuschka—a tall, striking artist in New York—set out to shock. As a member of a small group called W.H.A.M! (Women's Health Action and Mobilization), Matuschka makes art of her mastectomy with poster-size, one breasted self-portraits that force people to see what cancer does. Though some of her mainstream sisters are discomforted by the graphic images, they admire her determination. As she says, 'You can't look away anymore."

— Susan Ferrara

• “Sinds de borstkanker is mijn lichaam en leven niet meer wat het is geweest. Gelukkig slaag ik er doorgaans in om mijn leven aan te passen aan de kleine en grote ongemakken die deze ziekte met zich meebrengt. Maar het moeilijkste is dat men niet snapt dat je nooit echt geneest van borstkanker. Mensen vragen mij of ik weer helemaal de oude ben terwijl ze al op het wenselijke antwoord hinten door hevig met hun hoofd ‘ja’ schudden. Het is altijd een pijnlijk moment als ik, tegen hun verwachting en hoop in, voorzichtig ‘nee’ zeg. Je wordt NOOIT de oude.”

-- Cancer Chick

3 pijlers in het werk van Foucault & 3 moderne interpretaties 1. Zoektocht naar de epistemologische voorwaarden van het tot stand

komen van waarheid- Moderne voorbeelden: Disease mongering, reïficatie (Trudy Dehue)2. De rol van macht in de productie van waarheid- Moderne voorbeelden: ADHD en de farmaceut3. Wijze waarop het ‘ik’ tot stand komt door waarheid te spreken over zichzelf (parrhêsia)- https://www.youtube.com/watch?time_continue=1&v=jD8tjhVO1Tc

Trudy Dehue over reïficatie

• Stel, zegt Dehue, dat we voortaan van mensen die tamelijk klein zijn zeggen dat ze ‘KL’ hebben, waarbij KL staat voor korte lichaamslengte. Vervolgens zeggen we tegen kleine mensen dat ze zo klein zijn omdat ze KL hebben; ‘we begrijpen waarom u niet verder bent gegroeid: u heeft KL!’ Wat aanvankelijk slechts een beschrijving was, wordt zo sluipenderwijs een oorzaak. En ondertussen gaat er van dat etiket KL ook een behoorlijk normatieve werking uit: geringe lichaamslengte is in één adem door ‘tot een afwijking verklaard.’

3 pijlers in het werk van Foucault & 3 moderne interpretaties 1. Zoektocht naar de epistemologische voorwaarden van het tot stand

komen van waarheid- Moderne voorbeelden: Disease mongering, reïficatie (Trudy Dehue)2. De rol van macht in de productie van waarheid- Moderne voorbeelden: ADHD en de farmaceut3. Wijze waarop het ‘ik’ tot stand komt door waarheid te spreken over zichzelf (parrhêsia)- https://www.youtube.com/watch?time_continue=1&v=jD8tjhVO1Tc

Close reading

• Fragment uit ‘de moed tot waarheid’

• Regels: • Geen beroep op autoriteit• Eigen ervaring• Geen discussie, maar dialoog• Laat OMA thuis en neem LSD mee

Vragen bij bespreking tekst Foucault:

• Hoe beïnvloed het vertoog ons als therapeut, hoe beïnvloedt het mogelijk de client?

• Ken je momenten van parrhêsia of een gebrek daaraan? • Kunnen we dat gebruiken om de werkrelatie te bevorderen?• Hoe?

Byung-chul-Han: de prestatiemaatschappij

And, mermaid-like, awhile they bore her up; Which time she chaunted snatches of old tunes,

As one incapable of her own distress, Or like a creature native and induedUnto that element; but long it could not be Till that her garments, heavy with their drink, Pull'd the poor wretch from her melodious lay To muddy death.

Byung-chul-Han (1959-heden)

• Koreaans/ Duits• In zuid Korea metallurgie gestudeerd• Filosofie, Duitse literatuur en katholieke theologie• 1994 dissertatie Heidegger• Professor Berlijn• Weinig van hem bekend

Byung-Chul-Han

• Schrijft momenteel over transparantie. Hoe heden gedicteerd wordt door transparantie die bijna pornografisch en totalitair is. Kosten: schaamte, geheimhouding, vertrouwen.

• Thema is technologisch gedreven late kapitalisme en de mens die een weg in deze snelle wereld moet zien te vinden.

• Diverse facetten, waaronder mentale gezondheid worden geëxploreerd.

• We bespreken zijn visie op de prestatiemaatschappij.

Een illustratie?

• https://www.youtube.com/watch?v=tmc0FARc2U8

Close reading

Fragment uit ‘de vermoeide samenleving’ van Han

• Regels: • Geen beroep op autoriteit• Eigen ervaring• Geen discussie, maar dialoog• Laat OMA thuis en neem LSD mee

Vragen bij tekst van Han

• Wat bedoelt Han?• Wat is er volgens hem mis met onze samenleving? • Hoe zou dit de context waarin therapie plaatsvindt kunnen

beïnvloeden?• Hoe kan het de client en de therapeut beïnvloeden?• Zou de therapeutische relatie verbeterd kunnen worden

door dit te doorzien?

Praktische handvatten

• We leven en werken in een context• Deze context beïnvloed mensen en dus therapeuten en cliënten• Hoe kunt u de werkalliantie verbeteren door dit mee te nemen in

therapie?

Zeg ‘nee’

Zeg ja!

Tips verder lezen

• https://www.jennyslatman.nl/• https://nvbioethiek.files.wordpress.com/2015/03/podium-14-4-

nietzsche.pdf• file:///C:/Users/MSN/Downloads/TGE201802_p38-

46_deBoer_Slatman_Sanders.pdf• https://www.trouw.nl/home/we-voelen-wel-dankbaarheid-maar-kunnen-

er-niet-in-geloven~adf3d941/• https://www.freitag.de/autoren/steffen-kraft/klarheit-schaffen• https://sz-magazin.sueddeutsche.de/gesellschaft-leben/wir-steuern-auf-

eine-katastrophe-zu-79408• https://lareviewofbooks.org/article/media-and-transparency-an-

introduction-to-byung-chul-han-in-english/#!

Tips verder lezen vervolg

• https://foucault.info/parrhesia/foucault.DT4.praticeParrhesia.en/• https://www.trouw.nl/samenleving/barbara-ehrenreich-laat-die-

fixatie-op-uw-gezondheid-los-eens-is-het-mooi-geweest~ae161224/• https://www.trouw.nl/samenleving/heel-erg-goed-voor-jezelf-zorgen-

recht-of-plicht-~ab7b3685/• http://www.trudydehue.nl/• https://www.gunkinderenhuneigenlabel.nl/images/artikelen/pdf/Bet

ere%20mensen.pdf

Tips om te kijken

• Haroon Sheikh over Nietzsche: • https://www.npostart.nl/kwartslag/02-07-2017/VPWON_1271097• Menno de Bree brainwash (ook Nietzsche):• https://www.human.nl/brainwash/kijk/overzicht/brainwash-talks/23-

december.html• de kunstenaar van de powerpoint achtergrond:• http://www.artnet.com/artists/chi-peng/

Tips om te luisteren

• Dirk de Wachter podcast. https://soundcloud.com/de-correspondent/lex-bohlmeijer-in-gesprek-met-dirk-de-wachter• Hoorcollege ‘de menselijke toon’. Ger Groot• Hoorcollege ‘levenslot of levenskunst’. Maarten van Buuren en Joep

Dohmen.

© Chi Peng