Upload
others
View
3
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
08-12-15
1
De*ener,zijnbreinenontplooiing
JelleJolles
CentrumBrein&Leren,LEARN!ins*tuutVrijeUniversiteitAmsterdam
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
Toelichting Deze handout is gemaakt voor de lezing De tiener, zijn brein en ontplooiing. De lezing is gegeven voor de thema-avond van ORS Lek en Linge op 7-12-2015. De handout bevat van alle sheets de teksten zónder visuals. Copyright. Op voorwaarde van een adequate vermelding van auteur en bron kunnen de gegeven opinies en informatie verder worden verspreid. Vermeld dan: Bron: J. Jolles. De tiener, zijn brein en ontplooiing. Keynote ORS Lek en Linge, 7 dec 2015. www.jellejolles.nl Bronnen. - mijn boek ‘Ellis en het verbreinen’ uit 2012 - artikelen op mijn websites www.jellejolles.nl en www.hersenenenleren.nl zijn voor download beschikbaar. Jelle Jolles, [email protected], 7-12-2015
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
08-12-15
1
Rijping loopt tot na 25e jaar!
3
Ontplooiing!
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
Steunen? Sturen? Duwen? inspireren? Vrij laten?
4
Antwoord:ALLE!
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
1. Hersenen, waarnemen en informatie
verwerken
5
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
08-12-15
2
Informatie uit de zintuigen stuurt de ontplooiing
6
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
Het gaat om informatieverwerking … en aanpassing aan een veranderende
omgeving… aanpassingen leiden tot ervaringen en leren
7
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
Kernfuncties zijn waarnemen, handelen, acties. En de wijze waarop we onze ervaringen in woorden beschrijven
8
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
08-12-15
3
We zijn een nieuwigheids-machine
9
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
Spiegelneuronen, imitatie, en empathie, ‘inleven in de ander’
‘Spiegelen‘:hetgrotebelangvanleeDijdsgenotenendepeergroup’
10
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
Hersenen en lichaam zorgen voor interactie met de omgeving
• Sturingvanhetlichaam
(hart,lever,interneorganen,zintuigen,spieren,hormonen)
• DehogerefuncMes(waarnemen,taalenspreken,geheugendenkenenredeneren)_
• Bewegenenhandelen,sociaalgedrag
• Non-cogniMeveprocessen(moMvaMes,emoMes,plezier,angst,aNeer-bewustzijn,aandacht)
• Biopsychologie:voedsel,slapen,sex…
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
08-12-15
4
TakeHome1
• Letopslaap,stress,rustvanuwkind!!• DediagnoseADHDwordtvééltevaakgegeven• Hetlichaam(enhaarbrein)moetenervaringen
opdoen.Verschafdie!
12
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
2. Neuropsychologische ontwikkeling en
rijping
13
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
Het brein is plastisch, verandert het leven lang
14
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
08-12-15
5
Er zijn individuele verschillen in rijpingssnelheid. Hierdoor kunnen kinderen –
tijdelijk – jaren verschillen in hun functioneren.
15
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
Omgevingsprikkels zorgen voor aanpassing microstructuur hersenen
Leerkrachtenouderzijnalseentuinman.Zeverwijderenongebruikte
hersenconnecMes.AcMeveverbindingenwordenversterkt.
16
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
De ‘kluisjes in het brein’ moeten gevuld: kennis, ervaring, oefenen
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
08-12-15
6
Steun, Sturing, Inspiratie nodig: voor Kennis & Ervaringen
18
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
TakeHome2
• Ouder:verschafdevoorwaardenvoorschoolsleren
• Laatjekindervaringenopdoen.Coach.Speel.Geeffeedback.
• AcMeverol,zachtsturen
19
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
3. Essentieel: de non-cognitieve functies,
‘executieve functies’
20
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
08-12-15
7
Executieve functies ontwikkelen zich van peutertijd tot ver in de volwassenheid
21
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
Sommigeniet-cogniMevefuncMesbeginnen
terijpenindeMenerMjd
22
• Ervaringinhethandelen• Impulscontrole
• ConsequenMesoverzien• Invoelen,empathie
• EvaluaMevansocialeomgeving
• PerspecMefname
• Kiezenenbeslissen• Verantwoordelijkheidnemen
• ZelfinzichtenzelfregulaMe
Letop:erzijnenormeverschillentussenvroege,midden-enlateadolescenMe
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
23
Tieners gebruiken andere hersennetwerken dan volwassenen
Hersen-netwerkenblijvenzichreorganiserenomopMmaalintespelenopomgeving
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
08-12-15
8
De belangrijkste non-cognitieve functies • Planningandprioriterenvancomplexerhandelingen
• Zelf-evaluaMe(‘watwilik,waarbenik,watishetplan)
• ZelfregulaMe(‘watzoudebesteaanpakzijn?Doeikhetgoed?’)
• PerspecMef-name(‘watdenktdeander?’,‘watwildieman?’,‘watvoeltmama?’)
enempathie
• Keuzegedrag:overzienvandedirecteconsequenMesookindeemoMonele
betekenis
• Overzienvanlangetermijnconsequencesvankeuzenengedrag
DeovergrotemeerderheidvanMenersheeDnietervaring
omeengoedekeuzeenplanningtemaken.Omgevingisdaarvoornodig!
24
Bron:JelleJolles,‘Ellisenhetverbreinen’2012
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
Take Home 3
Voorwaardenvoorleren:
-veelverschillendeervaringen
-leermateriaaldatafracMefisen‘Wow!oproept’
-eenveranderendeomgeving
-steldeMenerinstaatomfoutentemaken
-inspireer!,faciliteer!
-geefkennis
-suggereerroutes,geefstrategieën
25
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
4.
Hoe?InspiraMegeven,routeswijzen;
welke?
26
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
08-12-15
9
Drama, rollen spelen, invoelen, lol, plezier, empathie en begrijpen van intenties
27
RollenspelenopschoolisgoedvoordeontplooiingvankindenMener
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
Puzzels, muziek spelen & strategiespel is goed voor het brein
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
Bewegen is goed voor cognitie
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
08-12-15
10
Verbeelden, verwonderen en inleven
Mentaalschema,nieuwsgierigheid,inleven,‘watgebeurtals…’
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
Jongens-meisjes: ze verschillen!
31
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
• Meisjeshersenen zijn op zijn grootst op 10.5 jaar, jongens op 14.5 jaar • Binnen de hersenen sommige structuren vóór 10e jaar op maximum,
andere na het 15e
32
Jongensbrein rijpt in sommige regio’s (veel) trager dan meisjesbrein
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
08-12-15
11
Meisjes kunnen het wél, maar doen het anders.....
33
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
‘Waarom luistert dat joch niet?’ Het hersen-weggetje tussen ‘taalbegrip’ en
‘doen’ is niet klaar
Dus:alleenmaarmetwoordenwerkenisbeslistNIETalMjd‘goed’
Alleenpratenen‘hetsamenuitzoeken’isNIETalMjdaanteraden
34
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
Take Home 4
• Ouderwordt‘meedenkendecoach’
• DeMenerheeDeensimpelegebruiksaanwijzing(…
blijfvanhetrodeknopjeaf)
• Leer‘intenMesvananderen’• Leer‘empathie’
• Leerimpulsremming
• Leercomplexeplanning
35
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
08-12-15
12
5. Neuropsychologie, motivatie en attitude
36
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
Pas in late adolescentie verdere ontwikkeling van ‘sociale cognitie’, ‘zelf-evaluatie’, perspectiefname’, ‘inschatting
emoties’
Steunenstructuuruitdeomgevingzijnnodigomdejongeretot
gestructureerdhandelenendenkentebrengen.
Omgevingwerktalsexternefrontaalkwab
37
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
Ook slimme tieners moeten ervaring opdoen met emoties (let op angst,
gedeprimeerdheid, middelengebruik)
38
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
08-12-15
13
Voor veel jeugdigen geldt ‘Oei ik groei. Wat wordt van me verwacht?’
39
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
De mentale organisatie ontwikkelt zich tot ver in de volwassenheid
Termen:controleprocessen,planning,consequenMes,prioritering,
evaluaMe,monitoring,explicitering,abstraheren,denken
40
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
Veel adolescenten zijn bezig met persoonlijke groei; faciliteer ze daarin!
• SMmuleerzoekenvanfeedbackoprisico’snemen
en‘zoeken-van-je-weg’
• LaatoefenenmetdeoplossingssMjl
OpdetenenlopenGeremd,ofjuistontremd,Stoerofverlegen
• WaakvoorfixaMeopcijfersen‘excellent’
Liever:‘talent’.
WelkeverwachMngenzijner?• Letopgedragsveranderingalscoping
Angst,depressie,anMsociaalgedrag• Maakadolescentweerbaar,leerderisico-en
beschermendefactoren
• Geefpsycho-educaMe;‘kennis’leidttot‘controle’!
41
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
08-12-15
14
Nog eens de non-cognitieve functies
• Plannenenprioriteitenstellen• Zelf-evaluaMe(‘waarstaik,waarwilikheen?’)• ZelfregulaMe(‘watisdebestemanieromdatandersaante
pakken?;handelen)’
• PerspecMef-name(‘watdenktdieanderervan?’,‘watisde
bedoeling?’)
• Empathie,‘hoevoeltdieanderzich?’
• Kiezenenoverzienvankeuzen,emoMonelebetekenisensocialeperspecMef
• OverzienvanlangetermijnconsequenMesvankeuzenengedrag
42
Bron:JelleJolles,‘Ellisenhetverbreinen’2012
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
Enkele vroeg-rijpe tieners kunnen regie voeren over hun eigen leerproces.
Maar velen kunnen het nog lang niet!!! Láát de tiener on-volwassen zijn!
43
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
Take Home 5
• Ontwikkelhetdénken• SMmuleernieuwsgierigheidenverwondering
‘Wow,watisdat’‘Ehhh?Hoewerktdat?’
• Zorgvoorvele,bredeervaringen.Vulzode‘legekluisjesindehersenen’
44
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
08-12-15
15
Kernpunten voor eerkracht, ouder, school, schoolleider, politiek, overheid: 2015+
-Kennisénvaardigheden-SMmuleerbreed,nieuwsgierigheid-Niet-cogni3evefactoren,ondernemend
-Persoonlijkegroeienaltude
-Houdrekeningmetindividueleverschillen-Ontwikkellatenttalent-Ontplooiingkostjaaaaren.
‘Eentraaggroeiendeboomkanookdehoogsteworden!’
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
Iedereen: help met bouwen van de brug • … brug tussen scholier en diens toekomst • … brug tussen onderwijspraktijk en wetenschap • … brug tussen wetenschappers • … brug tussen leerling en school/leraar • … brug tussen ouder en school
46
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015
twitter: @jellejolles
www.jellejolles.nl www.hersenenenleren.nl
47
Dankvoordeaandacht
JelleJolles.KeynoteORSLek&Linge,Culemborg;Thema-avond7december2015