1

DE BONGARDTIJDSCHRIFT VAN HEEMKUNDEVERENIGING

“DE BONGARD”SIMPELVELD - BOCHOLTZ

JAARGANG 19 NUMMER 1 MAART 2007

INHOUD

Inhoudsopgave 1

Bokkenrijders believen België (8) 2

Burgemeesters van Bocholtz en Simpelveld 18

Vader en zoon Kevers (6, Slot) 19

Wie A zegt moet ook B zeggen 23

Activiteitenprogramma 24

COLOFON

Eindredactie en vormgeving:

P.H.J.Janssen

Adres voor kopij en reacties:

mevr. M. Vliex-Hensgens

Stationstraat 3d

6369 VG Simpelveld

tel. 045 - 544 10 74

ISSN 1383 - 9896

De verantwoordelijkheid voor de inhoud van het artikel ligt bij de auteur(s).

Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of

openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, via

magnetische media of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de

redactie.

Dit tijdschrift verschijnt vier maal per jaar en is gratis voor leden van “De Bongard”. De kosten voor het

lidmaatschap van “De Bongard” bedragen € 14,= per jaar.

Aanmelden voor een abonnement (lidmaatschap) kan op ons adres:

Secretariaat De Bongard, Postbus 21009, 6369 ZG Simpelveld of via onze website www.debongard.nl

Bankrek.: Rabobank nr. 115103406. Girorek.: 276159

2

BOKKENRIJDERS BELIEVEN BELGIË (8)

door Hans Hermans

Ooit waren wij Bourgondiërs en soms waren we Hollanders, maar niet gelijktijdig. Tochwerden we in de Bourgondische tijd (1394-1482), vanaf de zijlijn door Holland, Brabant enLuxemburg geregeerd. De oorzaak is het dubbele huwelijk te Kamerijk.Op die dag huwde Janvan Bourgondië met Margaretha van Holland-Beieren. Tevens verbonden zich die dag WillemVI van Holland-Henegouwen met Margaretha van Bourgondië. Uit het ene huwelijk werd eenzoon, Filips de Goede, geboren en uit het andere Jacoba van Beieren. “Neef en nicht, kustallicht”- wordt wel eens beweerd, maar de beroemde Zoen van Delft, liet lang op zich wachten.In deze aflevering iets over de genealogie van het Bourgondische- en het Hollandse huis.Omdat Holland gelieerd was aan Beieren, natuurlijk ook iets over Straubing-Holland. Welichten de doopceel van Jacoba van Beieren, de meest kranige vrouw die Holland gekend heeft.Over haar ‘nare neef’, Filips de Goede, zullen we het de volgende keer hebben.

7.5. Bourgondië huwt Holland 7.5.1. Dubbel huwelijkDe basis van deze bijdrage is het dubbelehuwelijk te Kamerijk (thans Cambrai) op 12april 1385. Op die dag werden de HuizenBourgondië en Holland, twee keer met el-kaar verbonden. Bij de geraffineerde huwe-lijkspolitiek van toen gold het motto:‘Dubbel genaaid, houdt beter!’ Jan zonderVrees (1371-1419) hertog van Bourgondië,trad in het huwelijk met Margaretha (1363-1423) van Beieren-Straubing, gravin vanHolland en Henegouwen. Die dag trad eenzus van Jan zonder Vrees, Margaretha vanBourgondië (1374-1441), in het huwelijkmet een broer van Margaretha van Beieren,Willem VI (1365-1417), graaf van Hollanden hertog van Straubing. Het is bekend datde hieraan verbonden feestelijkheden achtdagen in beslag namen en dat daarbij 20.000gasten aanwezig waren. Omdat er te weiniglogementen, herbergen en hôtes waren, wer-den in de directe omgeving van Kamerijkmeer dan 6000 tenten opgeslagen. Hierwerden ‘wissels’ getrokken voor dekomende hertogelijke allianties. (RIPH 5 Een reisje naar het in het noordenvan Frankrijk gelegen Cambrai is zeker demoeite waard. Oorspronkelijk behoorde destad, die wij ooit Kamerijk noemden, tot hetgraafschap Vlaanderen. In de 12e eeuw werder, zoals in zoveel steden, een kathedraalgebouwd, die pas in 1472 voltooid kon wor-den. Ook nu is er de zetel van een

aartsbisdom en de kathedraal wordt hetarchitectonisch wonder der Nederlandengenoemd. Cambrai is ook bekend uit deGrote Oorlog; van 20 november tot 3 de-cember 1917 vond er een veldslag plaats,waarbij voor het eerst ‘succesvol’ van rups-voertuigen gebruik gemaakt werd.)

7.5.2. GenenmixUit de verbintenis tussen Jan zonder Vreesmet Margaretha van Beieren, werd Filips deGoede (1396-1467) geboren. Uit het huwe-lijk van Willem VI met Margaretha vanBourgondië werd Jacoba (1401-1436), gra-vin van Holland en Henegouwen gebo-ren.Waarom zo uitvoerig? Omdat ook wij,in Simpelveld en Bocholtz, reeds in 1394 totBourgondië behoorden en de ingewikkeldehuwelijkspolitiek ook hier van invloed was.De genealogie van en de verbintenissen tus-sen het Huis van Bourgondië en dat van Hol-land is zeer interessant, omdat er van deBourgondische kant Franse genen uit deHuizen Nevers, Capet, Valois, en van deHollandse kant, Beiers ‘blauw’ bloed uit hetHuis Wittelsbach aan te pas kwam. Er zatook een dosis Brabants bloed tussen, dochna de Slag bij Baesweiler (1371) ging hetmet Brabant veel minder goed. Omdat KarelIV, zoals we reeds eerder konden lezen,reeds in 1354 van Luxemburg een hertog-dom maakte, werden wij meer vanuitLuxemburg dan vanuit Brabant geregeerd.

3

Weliswaar behoorden we tot 1394 bijBrabant en het ooit zo trotse hertogdom kontot 1404 doorsudderen. Voor onze voorva-deren een droevige tijd.

7.5.3. Tijdsein in RomeMaar niet alleen op het platteland, ookbinnen de RK Kerk heerste een droevigesfeer. Rome functioneerde niet, waardoorhet Westers Schisma ontstond. De paus vanRome en die van Avignon lagen met elkaarin de clinch. De laatste had hooglopenderuzie met Roomse curie en adel. Dat was indie tijd één pot nat. Er was nog eenprobleem binnen de Westerse Kerk. Van deene kant werd er beweerd, dat de pausdespotische macht uitoefende, maar van deandere was men van mening, dat alle machtbij het Concilie moest liggen. Hoe dan ook,clerus en vorsten deden waar ze zin in had-den, hetgeen ruim een eeuw later aanleidinggaf tot diverse hervormingen. Denk aan delatere ‘aanplak’ te Wittenberg in 1517. Àpropos, Avignon bleef tot 1790 eigendomvan Rome, maar de Franse bisschoppenwerden door Franse koningen benoemd. Ofde twee grote Schisma’s invloed hadden ophet dagelijks leven van onze voorouders isniet bekend. Wel is het in dit bestek eenduidelijk tijdsein.De RK Kerk werd, bij tijd en wijle, doortwee pausen gelijktijdig bestuurd. PausClemens V, de eerste Franse paus, vertrokreeds in 1309 naar Avignon; de prachtigeFranse stad zou tot 1378 de enige pauselijkezetel blijven. Door het Westers Schisma van1378 kwam er naast de paus van Avignonook nog een paus in Rome. Aan dit schismakwam, tijdens het Concilie van Constanz(1417) een einde. Het Westers Schisma waseen barst,die gelukkig gelijmd kon worden.Anders was het bij de scheuring verbondenaan het Oosters Schisma, waarbij tientallenOosters-Orthodoxe Kerken, lees religies,ontstonden.De westerse Kerk, die we nu voor het gemakR.K. Kerk noemen, beschouwde de patriarchvan Rome, dus onze paus, als de belang-rijkste van de vijf patriarchen. Maar voor deoosterse Kerken waren de vijf gelijkwaardig

en Constantinopel werd het Nieuwe Romegenoemd.Die afsplijting wordt ook wel het GroteSchisma genoemd en die breuk kon helaasnooit meer ‘gelijmd’ worden. Het was zoerg, dat paus Leo IX (RK) en patriarch Mi-chaëlis Caerularius (O.O.), elkaar wederzijdsexcommuniceerden. Hier waren de verschil-len minder van politieke aard dan wel vandogmatische. Rome hield vast aan hetLatijn, doch in Constantinopel werd in dekerk Grieks gesproken. Aanvankelijk ge-bruikte de intellectuele bovenlaag beidetalen, maar na de val van het West-Ro-meinse rijk, waren er steeds minder mensen,die zowel de Griekse als ook de Latijnse taalmachtig waren.De Kerken gingen ieder hun eigen weg en erontstonden zelfs aparte rituelen en religieuzedoctrines. Waarschijnlijk was ook het pries-tercelibaat van invloed, want de RK Kerkbestreed (en bestrijdt) het priesterhuwelijk tevuur en te zwaard, terwijl dit onderwerp bijde OO Kerken niet ter discussie stond. Ook vraagstukken, zoals de Heilige-Geest-doctrine en de onenigheid over de liturgiespeelden een grote rol. Kortom, de verschil-len waren zo groot dat men niet meer dooréén (kerk)deur kon. Naast de R.K. Kerk ende O.O. Kerk is er ook de O.K. Kerk. Dat isde Oosters-Katholieke Kerk ook wel Geüni-eerde Kerk genoemd, die uit diverse kerkge-meenschappen bestaat, die aanvankelijk bijde Oosterse Kerk aangesloten waren, dochin de loop der eeuwen, met behoud van ei-gen liturgieën, naar Rome terug keerden. DeO.K. Kerk erkent dus de paus van Rome alsopperherder, maar gaat op liturgisch gebiedhaar eigen weg. Nadat een aantal ‘sekten’zich in 1054 van de Moederkerk losge-koppeld had, kwam men in 1596, tijdens hetConcilie van Brest op het idee om naar‘Rome’ terug te keren. Het betreft deByzantijnse ritus met 16 sekten, de Antio-cheense ritus met drie en de Chaldeeuwse-,Armeense- en Alexandrijnse ritus ieder mettwee sekten. Groot is het aantal zielen niet,ze vertegenwoordigen slechts 2,2 percentvan de R.K. Kerk.

4

(RIPH 5 Het is in Brussel de moeite waardde Sint Katelijnekerk te bezoeken, die netals het Justitiepaleis, door bouwmeesterPoelaert gebouwd werd. Niet zo groot alshet paleis, maar voor een kerk beslist demoeite waard. Naast die in kolossale neo-classistische stijl gebouwde kerk staat nogeen kerktoren van de voormalige barokkekerk. De kerk wordt thans gebruikt door deO.K. Kerk en het toeval wil dat er twee keereen baby op orthodoxe wijze gedoopt werd.Het arme wicht werd in zijn/haar blootjehelemaal ondergedompeld.)

7.5.4. Sinksen in HalleVanuit Brussel terug naar de heren vanBourgondië. Niet alleen voor lezers, die ge-nealogisch geïnteresseerd zijn, maar ookvanwege de duidelijkheid nu iets over deFrans-Bourgondische bloedlijnen enerzijdsen de Holland-Henegouwen-Beierse lijnenanderzijds.Twee jaar nadat wij onder Bourgondischgezag kwamen, werd Filips de Goede (1396-1467) geboren, die vanaf 1430 over onsregeerde. Drie jaar later (1433), na de ge-dwongen regeringsafstand van zijn nicht,Jacoba van Beieren (1401-1436), regeerdeFilips de Goede tevens over Holland, Zee-land en Henegouwen. Niet meer over Strau-bing, want Beieren had reeds in 1425, driejaartjes vóór de befaamde Zoen van Delft, dedeur naar Holland dichtgegooid. We bekij-ken even de stamboom van deze Filips. Zijnvader was Jan zonder Vrees (1371-1419,hertog van Bourgondië, die wij reeds inhoofdstuk 7.3. genoemd hebben. Diensvader was Filips de Stoute (1342-1404), diein hoofdstuk 7.2. beschreven werd. Hijoverleed op 62 jarige leeftijd (27 april 1404)te Halle in de herberg Den Hert tegenoverde kerk.(RIPH 5 Tegenwoordig horen wij die plaats-naam nauwelijks, maar door de eeuwen heenwas het een residentie en een bekend bede-vaartsoord. Het was een beroemde stad, om-dat ook pausen en keizers de plaats bezoch-ten. Het mooiste bouwwerk is de hooggoti-sche Sint Martinuskerk, die ook wel OnzeLieve Vrouwe basiliek genoemd wordt.

Halle was het bedevaartsoord, ook en vooral,voor prostituees. De ‘bedevaardsters-van-plezier’, kwamen meestal uit Brussel entrokken vroeger massaal, op de maandag naSinksermaandag (Pinkstermaandag) naar deZwarte Madonna in deze kerk. De meisjessmeekten de Heilige Maria om gespaard teblijven van de vuil ziektes en natuurlijk ook,om tijdens hun ‘werk’ niet zwanger te wor-den. Gierig waren de dames niet, want naeen kort bezoek puilden de offerblokken uitvan de gulle gaven. Daarna dronken dedames een of meer glaasjes op de GroteMarkt. Waarom op die dag ook opvallendveel jonge mannen onderweg waren isduidelijk.)

7.5.5. Van vaders kantNog even terug naar Filips de Stoute, die inHalle stierf. Zijn stoffelijk overschot werdovergebracht naar Brussel en daar werd zijnlichaam gedurende enkele weken gebal-semd. Zijn hart en andere organen werdenverwijderd en afzonderlijk bewaard, zoalshet voor Franse edelen uit het Huis Valoisgebruikelijk was. Een voerman uit Bruggebracht het stoffelijk overschot van Brusselnaar Dijon, een reis die langer dan zes we-ken duurde en de lieve som van zes mandengoud kostte. In Dijon werd Filips de Stoutemet koninklijke eer bijgezet in de Salle desGardes.(RIPH 5 Bezoeken we Dijon in het noordenvan Frankrijk, dan mogen we niet verzuimende praalgraven van Jan zonder Vrees enFilips de Stoute te bezichtigen. De opdrachtvoor de constructie van het praalgraf voorFilips, een pronkstuk uit marmer en albast,goud en zilver, dat vaker de meest impo-sante graftombe in centraal Europa genoemdwordt, werd toegewezen aan Claus Sluter uitHaarlem. Het pronkstuk wordt gedragendoor Les Pleurants, dat zijn 40 droevigekartuizer monniken en hoge officieren, dieallegorisch de trieste lijkstoet van Brusselnaar Dijon uitbeelden.)Met de organen van Filips liep het mindergoed af, die lagen in Parijs en werden doorde latere Franse heersers vernietigd. Zijnweduwe, Margaretha van Male (1350-1405),

5

regeerde nog tot aan haar dood op 21 maart1405 over haar erfgoederen Vlaanderen enArtesië. Filips de Stoute was er in geslaagdom een familiesysteem op basis van allian-ties op te bouwen, dat zich over een grootgedeelte van Europa uitstrekte.

7.5.6. Constructie en guerrilla De reeds eerder genoemde gemêleerdebloedlijnen kwamen, zelfs twee maal, bijelkaar tijdens de dubbele bruiloft te Kame-rijk. Het huwelijk tussen Jan zonder Vrees(1371-1419) van Bourgondië met Marga-retha (1363-1423) gravin van Holland,hertogin van Beieren-Straubing, moet in ditkader als het belangrijkste van de tweehuwelijken beschouwd worden. Zij werdende stamouders van de BourgondischeNederlanden, want uit dat huwelijk werdFilips de Goede (1396-1467) geboren, dielater in onze streken zeer constructief envaak gewelddadig te werk ging. Het om-vangrijke gebied zou 2½ eeuw later, dus nade 80 Jarige Oorlog (1568-1648) gesplitstworden in Noordelijke- en Zuidelijke Neder-landen, nog later in Nederland en België.Dit was de ultieme wens van Vlaanderen,Brabant en Limburg.(RIPH5 Het was niet alleen een ’fatamorgana’ voor de katholieken van deZuidelijke Nederlanden, maar ook en vooralhet streven van de revolutionaire tak van deBokkenrijders. Wij weten, dat hun guerrilla-acties, vooral door Holland, met de stropvergolden werden. De Overheid wist al tegoed wat ze voor vlees in de kuip had en deKerk die met de overheid collaboreerdenoemde de Bokkenrijders een goddelozebende. We zullen er te zijner tijd uitvoerigerop terug komen.)

7.6. Beieren7.6.1. Van moeders kantNu wij toch in de genealogische (stam)boomzitten, kijken we ook even naar de moedervan Filips de Goede. Dat was niemandminder was dan Margaretha (1363-1423),von Beieren-Straubing, Holland, Zeeland enHenegouwen. Ze was gehuwd met Janzonder vrees, hertog van Bourgondië, graaf

van Vlaanderen, Antwerpen, Mechelen, Ar-tesië, Nevers, Rethel en Franche Comté inde Jura. Hiermee liep het Bourgondische rijkvan de ouders van Filips van centraal Frank-rijk tot in de Lage Landen. In 1390 werdBrabant hieraan toegevoegd en officieelbehoorden wij tot 1394 bij dat hertogdom.De vader van Margaretha was Albrecht I,hertog van Beieren-Straubing (1336-1404),uit het Huis Wittelsbach, die zich hier metgraaf van Holland en Zeeland liet aanspre-ken en haar moeder heette Margaretha vanHolland, Henegouwen en Brieg (1340-1386). Die hertog Albrecht, een grootvadervan Filips de Goede, was een bon-vivant, dieniet vies was van buitenechtelijke escapades.Op 21 september 1392 werd Aleida vanPoelgeest, een maîtresse van Albrecht en eenfervent Kabeljauwster, tijdens een wande-ling in de buurt van de Gevangenpoort teDen Haag, door Hoeken vermoord. Natuur-lijk stond ook minnaar Albrecht aan de kantvan de Kabeljauwen. Hij nam wraak en lietalle Hoekse kastelen verwoesten. Ook ver-overde hij Delft, een belangrijke stad, die deHoekse kant gekozen had. Hij liet de stads-muur van Delft slechten en gebruikte destenen om de muren rond het Binnenhof inDen Haag te versterken. Vervolgens moes-ten duizend Delftse mannen blootsvoets naarDen Haag lopen en hem om vergiffenisvragen. De mannen werden gevolgd door500 vrouwen in hun mooiste jurk en metlosse haren. Zij moesten Albrecht smekenom de mannen in leven te laten. Albrechtwas zich wel degelijk bewust van zijn machtin Holland en liet zich in januari 1389,tijdens een Blijde Incomste te Gouda, fees-telijk huldigen. De vader van Albrecht wasLudwig der Bayer (1282-1347) hertog vanBeieren-Straubing, tevens keizer van hetHeilige Roomse Rijk der Duitse Natie, diegehuwd was met Margaretha (1310-1356)gravin van Holland, Zeeland en Hene-gouwen. De regering van deze Margaretha,die een dochter was van Willem III (1287-1337), graaf van Holland, Zeeland en Hene-gouwen, gaf reeds in 1345 aanleiding tot hetuitbreken van de Hoekse en Kabeljauwsetwisten.

6

Voor Henegouwen was het geen probleem,dat een vrouw het graafschap zou besturen,maar de Hollanders waren er fel op tegen. Willem III had ook een zoon, die als graafWillem IV (1307-1345) van Holland regeer-de, maar zijn huwelijk bleef kinderloos. Datwas een buitenkansje voor (zus) Margarethagravin van Holland enz. Haar zoon zou alsgraaf Willem V (1339-1389) aan het roerstaan, maar helaas werd de vijfde Willem,ook Dolle Willem genoemd krankzinnig,zodat Albrecht van Beieren en zijn eega,Margaretha van Brieg, verder regeerden endaardoor (schoon)ouders werden van detwee stellen die in 1385 te Kamerijk in hethuwelijk traden. Dit was het fundament voorBourgondië in Holland en Zeeland. Indirectwerden onze voorouders, die toen Brabantseonderdanen waren, niet alleen met Bour-gondië, maar ook met Holland, Henegou-wen, Luxemburg en tot 1425 zelfs metBeieren verbonden.(RIPH 5 Een iets vastere relatie tussen Lim-burg en Holland zou pas in 1806 ontstaan,toen wij luttele vier jaartjes, dus tot 1810,onder koning Bonaparte tot het koninkrijkHolland behoorden. Na het Weense Congres(1814) werden Holland, België en Luxem-burg samengevoegd en ontstond in 1815 hetkoninkrijk der Nederlanden en de constitu-tionele monarchie, die begon met koningWillem I. Wij zullen er op een (veel) latertijdstip op terug komen, want het door deBokkenrijders zo beliefde België zou pas in1830 ontstaan.)

7.6.2. Het andere huwelijk Tot het dubbele huwelijk van Kamerijk,behoorde ook dat tussen Willem VI vanHolland-Straubing (1365-1417) en Marga-retha van Bourgondië (1374-1441). Ook dieechtelijke verbinding mogen we nietonderschatten. Uit dat huwelijk werd teCompiegne, als enig kind, Jacoba vanBeieren, (1401-1436), gravin van Holland,Zeeland en Henegouwen geboren. Zij huwdein 1415 met de Franse dauphin (kroonprins)Jean van Touraine (1398-1417) een zoonvan de Franse koning, die in januari 1417,door vergiftiging om het leven kwam.

Ja wij tellen goed, want reeds op 15 jarigeleeftijd werd zij weduwe. Een paar maandenlater, eveneens in 1417, overleed haar vaderWillem VI graaf van Holland, aan een hon-denbeet.Graaf WillemVI had een jaar voorzijn dood, van de edelen en heren der stedenvan Holland, Zeeland en Henegouwen, debelofte ontvangen, dat Jacoba na zijn doodlandsvrouwe zou worden, terwijl Hollandfeitelijk een zwaardleen was.

7.6.3. Heinrich von SidonVolgens het overigens betrouwbare naslag-werk Geschichte Aachens werd op 28 janu-ari 1414 de reusachtige gotische koorhal vande dom te Aken, door Heinrich von Sidon,wijbisschop van Luik, geconsacreerd. Nietzo maar een dag, het was die dag precies zeseeuwen geleden, dat Karel de Grote over-leed. Maar het vreemde hierbij is, dat er eenLuik geen Heinrich, zelfs geen Henri alswijbisschop bekend is. Wie was Heinrichvon Sidon en hoe kwam hij aan zijn exo-tische naam? Sidon, een plaats die thans inLibanon ligt, werd reeds in 1110 (of 1111)door de Tempeliers op de Islam veroverd.Anders in 1291, toen tijdens de negende (oftiende) Kruistocht, Sidon en Akko onherroe-pelijk voor het christendom verloren gingen.In 1775 was de naam Sidon, voor de 19-jarige Mozart, aanleiding de opera Il repastore te componeren, waarin de regelziekeAlexander de Grote bepaalt, dat zijn vrien-den Aminta en Elisa over Sidon zullenregeren. Zelfs in een minder goede opera zitwel iets goeds, omdat de epiloog een lofzangop de liefde is. Want aan de liefde kan eenhart geen weerstand bieden… Liefde isbetrekkelijk, want in 2006 werd Sidon doorIsraëlische bommen en granaten verwoest.Wie Heinrich von Sidon was, weten we nogaltijd niet, maar dat Jan van Beieren, tussen1389 en 1418 rijksbisschop in Luik was we-ten we vast en zeker. Als elect mocht hijgeen kerk wijden, zodat hij waarschijnlijkene onbelangrijke Heinrich naar Aken ge-stuurd heeft?! Getrouw het Akens gezegde:“Weë nuus is - en nuus oes ziesj maargt - istswei moal nuus!” , huppelde die man in1414 als wijbisschop de historie van Aken

7

binnen. En de echte rijksbisschop van Luik?Die stapte vier jaar later in het huwe-lijksbootje…

7.6.4. Zes Margarethas en een pizzaIn deze aflevering speelt Jacoba de hoofd-rol, maar als we goed gelezen (en geteld)hebben, waren er acht Margarethas in haaromgeving. Toen op 10 januari 2007 prinsesMargriet en meester Pieter veertig jaar ge-huwd waren, wist een krant te vermelden datMargriet in ons vorstelijk Huis een uitzon-derlijke naam is. Dat geldt beslist niet voorhet grafelijk Huis in Holland en zeker nietvoor het hertogelijk Huis uit Bourgondie.Tellen we mee?Blijven wij voor het gemak in de buurt vanFilips de Goede (1396-1467), dan zien wedat zijn moeder Margaretha von Beieren-Straubing (1363-1423) heette. Zijn groot-moeder van vaders kant heette Margarethavan Male (1350-1405) en van moeders kantMargaretha van Holland, Henegouwen enBrieg (1340-1386). Aan vaders kant ook nogovergrootmoeder Margaretha van Brabant(1328-1368) en aan moeders kant over-grootmoeder Margaretha van Holland enHenegouwen (1310-1356). Daarmee nietgenoeg, want op de dag dat zijn ouders teKamerijk (1385) in het huwelijk traden,trouwde ook een broer van zijn moeder,Willem VI graaf van Holland hertog vanStraubing met een zus van zijn vader. Datwas Margaretha van Bourgondië (1374-1441). En iemand die denkt, dat de bekende pizzaMargarita naar een van deze damesgenoemd werd, heeft het mis. De ’matse’werd genoemd naar Margaretha van Savoye(1851-1926), de echtgenote van Umberto Ikoning van Italië. Tijdens een vakantie inNapels vond het echtpaar de pizza metmozzarella, basilicum en tomaten niet alleenbijzonder lekker maar ook expressief… Washet beleg immers in de kleuren van deItaliaanse vlag. De bakker Raffaele Espositospeelde er handig op in door de pizza naarzijn koningin te noemen.

7.6.5. Straubing-HollandHoe Holland (ooit) in Beieren verzeildraakte (of andersom?) zouden we aan Mar-garetha van Holland-Henegouwen (ca. 1311-1356) en haar gemaal Ludwig der Bayermoeten vragen. We weten wel, dat (deze)Ludwig IV (1282-1347), een Wittelsbacherhertog, zich voor huwelijkspolitiek interes-seerde. Op die manier kon hij al eerder demark Brandenburg en het graafschap Tirolin zijn macht krijgen. Toen in 1345 WillemIV, graaf van Holland, Zeeland en Hene-gouwen stierf zag Ludwig zijn kans schoon.In 1324 huwde Ludwig met de veertienjarigeMargaretha, een oudere zus van Willem IVgraaf van Holland. In onze VaderlandseGeschiedenis, wordt Ludwig IV meestalLodewijk van Beieren genoemd. Na zijndood werd op de feestdag van Sint Erasmus(3 juni) in het jaar 1353 bij het Verdrag vanRegensburg het grote gebied onder zijn zeszonen verdeeld. Hollands grondgebiedkwam in handen van Wilhelm I, die inHenegouwen Willem III en in HollandWillem V (1330-1389) genoemd werd. InHolland werd Willem de Dolle Graafgenoemd en het zou best kunnen, dat deuitdrukking ´Zo gek als een Beierse graaf´uit die tijd is. Veel Hollanders verlangdennaar het verlichte regiem van zijn moederMargaretha van Holland-Henegouwen. Hetpolitieke spel begon met een vrouw en zoumet een andere vrouw, Jacoba van Beiereneindigen. Op 23 mei 1350 werd door aan-hangers van Willem een politieke partijopgericht met de naam Kabeljauwen. Op 5september van dat jaar richtten aanhangersvan Margaretha een tegenhanger op met denaam Hoeken. Ook Jacoba van Beieren zoulater tot de Hoeken behoren. Korte tijd latervonden overal gevechten plaats en was deHollandse Burgeroorlog een feit. In 1357werd Willem krankzinnig en zat ruim 30 jaarin een donkere kamer. Zijn jongere broerAlbrecht I (1336-1404) nam het bestuurover en in een oorkonde gedateerd 17 sep-tember 1389 lezen wij: ‘Wir Albrecht vongottes genaden pfallenzgrafe bey Rhein undherzog zu Bayrn, grave zu Henegau, zuHolannde, zu Seland und der herlichkeit zu

8

Friesslanndt’ (…) We merken hier duidelijkeen mengelmoes van Hoog- en Nederduitsewoorden. À propos: Die Friezen waren ge-duchte tegenstanders en wilden persé niet bijHolland aangesloten worden. Zij kozen vooreen onmiddelbare aansluiting bij het HeiligeRoomse Rijk der Duitse Natie. Maar daarhad Albrecht van Beieren geen boodschapaan, want tijdens de Slag bij Schoterzijl in1396, werden de Friezen verslagen, waarbijhun potestaat Juw Juwinga sneuvelde.

7.6.6. Bilaterale uitwisselingIn het begin van de 15 eeuw brachten veele

Beierse ambtenaren, militairen en studenteneen bezoek aan het ‘Noorden’, zoals Hollandgenoemd werd. Enerzijds waren zij verbaasdover onze relatieve politieke vrijheid, ander-zijds namen zij culturele elementen meemaar huis. Hollandse expressie kwam inStraubing tot stand bij de bouw van kerken,huizen en grafmonumenten. Ook nu nogherinnert de grote de ridderzaal van het kas-teel van Straubing, met zijn gewaagdehouten dakconstructie, aan de Ridderzaalaan het Binnenhof te Den Haag.(RIPH 5 Toen ik een aantal jaren geledenmet de auto onderweg was naar Boedapest,overnachtte ik in Straubing. Ik hield mij toenminder met heemkunde bezig en van Strau-bing-Holland had ik nog nooit gehoord.Straubing is een prachtige stad, die bekendstaat vanwege haar schilderachtige centrumen de vele historische gebouwen o.a. hethertogelijk slot uit de 14 eeuw dat ook nae

zes eeuwen een Hollandse expressie heeft.Bij die gelegenheid hoorde ik van de hote-lier, dat Straubing lange tijd Straubing-Holland genoemd werd, dat hun hertogWilhelm II, dezelfde was als onze graafWillem VI (1365-1417) van Holland enZeeland. Ik hoorde ook, dat zijn vaderAlbrecht I uit het adellijk Huis Wittelsbachafkomstig was en naar hem de Albrechts-gasse in Straubing genoemd werd. Hethertogdom Straubing-Holland kon zich van1353 tot 1425 handhaven en werd in diejaren (ook) vanuit Den Haag geregeerd.Ruim 72 jaar gingen de huidige Nederlandseprovincies Noord- en Zuid-Holland, Zeeland

en Friesland, het tegenwoordige BelgischeHenegouwen met het NiederbayrischeStraubinger Land hand in hand. Ook tijdensdie reis bleek, dat een bijzonder mooie stadniet zelden een prachtige Jacobuskerk bezit.Zo ook in Straubing, waar de pseudobasi-lieke Sankt Jacobskirche uit de 14 eeuw, dee

mooiste gotische hallenkerk van Duitslandgenoemd wordt. Elders in Duitsland kwamde Hollandse baksteenarchitectuur pas in de16 en 17 eeuw tot ontplooiing. Het wase e

vooral Jacob van Campen, die bekendheidverwierf door de bouw van grote woon-huizen voor de adellijke familie die in Duits-land Nassau-Oranje genoemd wordt. OokFilips Vingboons en Pieter Post zijn bekendvanwege prachtige bouwwijzen in baksteen.)Het is ook bekend dat ambtenaren voor hunreis van Straubing naar Holland, een vrijge-leidebrief en drie gulden ontvingen. Demeeste soevereine gebieden respecteerdendat document, met uitzondering van de her-tog van Gulik, die vaker dan eens zijn roof-ridderlijk karakter toonde. Toen in 1355 denegentienjarige Albrecht I van Beieren on-derweg was naar Holland, werd hij door dehertog van Gulik gevangen genomen. Hoelang hij gekerkerd werd en hoeveel losgeldbetaald moest worden is niet bekend. Erwordt wel eens beweerd, dat die aanhoudingbij ons in de buurt plaats vond, doch Hor-bach kwam pas zes jaar later (1361) onderGulik. Tegenwoordig zien we amper het verschiltussen een manager uit Canada, Zweden,Beieren of Holland. Dat was vroeger weleven anders, toen niet alleen ieder land,maar zelfs iedere landstreek haar eigenklederdracht had. Het doet vreemd aan, alswij op het koor van de Sint Jacobuskerk inStraubing een graftombe zien uit 1431, methet beeld van een Straubinger raadsheer-mercator. De man is gekleed volgens detoenmalige Hollandse mode. Hieruit blijkt,dat toentertijd economische, politieke enculturele uitwisseling plaats vond. DeBeierse hertogen ‘verhollandsten’ vrij snelen voerden in Straubing ook het papegaai-schieten in.

9

(RIPH5 In veel gebieden in Nederlandwaren handboog-, voetboog- en geweer-schieten geliefde volkssporten die meestalgeassocieerd werden met het plaatselijkschutterswezen. In Holland dateert de eerstevermelding uit 1394. Van drs. Luc Wolters,vernam ik, dat er in het reglement uit 1625van schutterij St. George uit Simpelveld, alsprake was van het 'vogel- of papegaai-schieten', alhoewel de term 'papegaai' slechtséén keer in het document gebruikt werd.Degene die het laatste restje hout van devogel van de paal schoot, werd koning vooreen jaar en doneerde een zilveren schild aande vereniging met zijn naam en het jaartalvan zijn koningschap. Op de dag van hetkoningsvogelschieten schonk hij bovendieneen ton bier aan de schutterij. Als kersversekoning mocht hij dan bepalen door welkestraten in het dorp getrokken werd. Al in1625 moest er geschoten worden met een'taelwerdig roer', met een deugdzaam geweerdus. Hoe oud het gebruik is, weet men niet,maar terloops werd er melding gemaakt vaneen oud volksgebruik, namelijk, dat zodra denieuwe koning bekend was, hij de (hoge)hoed van zijn voorganger overnam en dat ertijdens de optocht door het dorp, de mensennaar buiten kwamen om hem wijn, cognacof jenever aan te bieden en hem een veer opde hoed te steken.)

7.6.7.Golven in Zeeland …Natuurlijk weten wij, dat door eerdergenoemde Beiers-Hollandse huwelijksrelatieop diverse plaatsen in Nederland de wit-blauwgeruite ’pastillesvlag’ in zwang kwam.Mensen die zich in het kader vanheemkundige bezigheden (ook) met heral-diek bezig houden, praten natuurlijk nietover een wit-blauw-spitsgeruite pastil-lesvlag, maar over een gelozanjeerde vlag inde kleuren zilver en azuur. Hollandse heem-kundigen weten haast zeker, dat die wit-blauw-spitsgeruite vlag uit het Huis Wittels-bach (Beieren) symbolisch afgeleid is van deschubben van een Kabeljauw, maar dat isnonsens. In Nieuw-, Oud- en Zuid-Beijerland heeftmen de gelozanjeerde ruitjesvlag wel in ere

gehouden, met dien verstande, dat in Zuid-Beijerland de kleur wit (zilver) vervangenwerd door geel (goud). Het blauw (azuur)bleef onveranderd. Volgens een wapenbe-schrijving vormden de drie genoemde ge-bieden in Zeeland het baljuwschap Beijer-land. In 1557 kwam dit gebied in bezit vanLamoraal graaf van Egmond die gehuwdwas met Sabina van Beijeren. Later hebbende drie gemeenten Nieuw-, Oud- en ZuidBeijerland, het spitsgeruite motief in hunwapens overgenomen. Ook het Hoogheem-raadschap te Delfland voert het gelozan-jeerde patroon in hun logo.Nog steeds staat de Raute op de frei-staatliche vlag van Beieren. Etymologisch ishet een oersymbool voor de vrouwelijkesekse. Dat gegeven kwam ontzettend hardaan in het calvinistische Zeeland. Werdendaarom in het provinciewapen de wit-blauwe ruitjes vervangen door wit-blauwegolfjes ?

7.6.8. SymbolenNaast het heraldische begrip gelozanjeerderuit, worden bij ons ook wel de geome-trische synoniemen rombus en romboïdegebruikt, als wij in de volksmond de vormvan een pastille bedoelen. In Duitsland ismen nauwkeuriger, want men spreek overRaute als de pastille een beetje langer danbreed is en over Wecke als twee hoeken nogpuntiger zijn. Hollandse en Zeelandse historici zijnovertuigd, dat de wit-blauwe pastilles in hetwapen van Jacoba van Beieren (1401-1436),gravin van Holland, Zeeland en Hene-gouwen, afgeleid werden van de schubbenvan de Kabeljauw. Albrecht I van Beieren(1336-1404), een grootvader van Jacoba,was immers een fervent aanhanger van depolitieke partij die zich Kabeljauwennoemde. Die schubbenlegende is natuurlijk‘blödsinn’ want in Beieren was in die tijddeze Noordzeevis een onbekend wezen. DeRauten werden voor het eerst gebruikt in hetwapen van de graven Von Bogen, een graaf-schap elf km oostelijk van Straubing. HetHaus von Bogen maakte reeds in 1209gebruik van het ruitjesmotief en toen het

10

geslacht in 1242 uitstierf, nam het geslachtWittelsbach, dat tevens de hertogen vanBeieren leverde, het motief over. In Hollandvonden de eerste Kabeljauwse activiteiten in1350 plaats, maar toen was in Beieren deruitjesvlag al langer dan 140 jaar een begrip.Natuurlijk heeft Duitsland m.b.t. de etymo-logie van de ruit zijn eigen hypothese en dieis veel leuker, ook overtuigender, dan hetvisschubbensprookje uit Holland en Zee-land. Het embleem van de Raute, dat ook nunog de Beierse vlag smukt, is het symboolvoor het vrouwelijk lijf en zijn vruchtbaar-heid. Ook het oermodel van DuitseLebkuchen (NL = lijfkoek, SiBo-dialect =lieverkóch) was ooit in die ruitvorm. Hetverbaast niet, dat ‘koekhappen’ in die tijdeen ondeugende betekenis had en het is nogmaar de vraag of onze dauphin dat weet?!Om ook het mannelijk libido en de eventueelhieraan gekoppelde fertiliteit te waarborgenwerden aan de Lebkuchen zeven afro-disiatische kruiden toegevoegd. Het waren:anijs, gember, kaneel, kardemom, koriander,kruidnagel en muskaat. Ook in de late Mid-deleeuwen was bekend, dat deze kruiden demasculiene bloedcirculatie bevorderen. Ditter leringhe ende vermaeck, want we gaannu verder met een ander symbool; dedennenappel of pinusappel.Ook dit symbool kwam met de heren vanBeieren, die bij tijd en wijle rijksbisschop enprinsbisschop in Luik waren, naar onzecontreien. In die tijd behoorden wij, epis-copaal gezien, bij Luik.(RIPH5 Van drs. D. Kottmann uit Aken ver-nam ik, dat Aken, voor zover gelegen aan dewestkant van de Wurm/Worm, net als wij,tot het bisdom Luik behoorde.) Voor deduidelijkheid, het riviertje de Wurm/Wormwas de grens tussen de bisdommen Keulenen Aken. Het is niet uitgesloten dat dePinienzapfen in de dom van Aken, aan deLuikse tijd herinneren. In 1424 lagenkanunniken van het Mariastift te Aken in declinch met het bestuur van de stad enverhuisden voor enige tijd naar Luik. InAken genoten de Heiligdommen te weinigbescherming en die werd in Luik welgegarandeerd.)

De kerkleraar Ambrosius beschreef de den-nenappel als symbool voor vruchtbaarheiden zinnebeeld voor het eeuwige leven.Waarschijnlijk hebben de Bajuwaren de ‘be-wondering’ voor de dennenappel in Romeafgekeken. In Vaticaanstad bevindt zich hetGregoriaans Museum, dat in 1839 door pausGregorius XVI opgericht en versierd werdmet de Cortile della Pigna (de vrucht van depijnappelboom). Het plein werd genoemdnaar de grote bronzen dennenappel LaPigna, die zich in het atrium van de voor-malige Sint Pieter bevond. Toen de kerk ge-sloopt werd, smukte die dennenappel de trapvan Michelangelo. Het Vaticaan heeft de‘bewondering’ afgekeken in Egypte, wantook bij het heiligdom van godin Isis, is dedennenappel het symbool van onster-felijkheid. In de Sint Bartolomeuskerk te Luik bevindtzich een prachtige doopvont uit het beginvan de 12 eeuw, waarop dennenappelse

afgebeeld staan. Het gebruik van dit motiefis goed te plaatsen in de tijd, want Diederikvan Beieren was van 1048 tot 1075rijksbisschop in het rijksbisdom Luik. Om-liggende plaatsen die stads- of marktrechtkregen mochten een peroen (bordes metzuil) plaatsen. Peroen is afgeleid van hetLatijnse pierre (steen), met Franse en Waal-se doorgeefluiken, respectievelijk le perronen li pèron. Een zuil gekroond met eendennenappel en een kruis maakte duidelijkdat een plaats, binnen de invloedssfeer vanLuik, over privilegies beschikte. Peroensbevinden zich in de plaatsen Bilzen, Hasselt,Herve, Hoei, Maastricht, Sart, Sint-Truiden,Stavelot, Stokkem, Theux, Tongeren,Verviers en Visé. Het kan best,dat in die tijd de dennenappeleen symbool was voor eeuwig leven, maarhet ligt meer voor de hand, dat de vurigeLuikenaren in het peroen met dennenappeleen symbool zagen voor Vrijheid enAutonomie, temeer bij het peroen ook wettenafgekondigd werden. Het was ook de plekwaar het volk zich verzamelde als hetontevreden was en meer nog dan een kerk isLi Pèron het meest populaire monument inLuik.

11

Het monumentale peroen te Luik bevindtzich in de buurt van de kerk St. André; eenkoepelkerk, die niet meer voor religieuzediensten gebruikt wordt. Vraag op straat nietnaar Het Peroen van Luik, ook niet naar DerPerrön von Lüttich, maar naar Li pèrond’Lîdje, waarmee we overtuigd zijn van hetfeit dat de stad door haar originele Waalsemetropolieten niet Liège maar Lîdje ge-noemd wordt.(RIPH5 Het door Bokkenrijders zo beliefdeBelgië, ontstond pas in 1830 en het duurdenog tot 1843 totdat er een bilateraal docu-ment tot stand kwam, waarin België eiste,dat de België-Nederlandse gietijzeren grens-palen, aan de bovenkant, voorzien moetenzijn van een gestileerde dennenappel. Hoelang zullen die politieke ‘palen’, die ook eensymbolisch, historisch en emotioneel karak-ter hebben, het landschap nog sieren? Alshet aan het Kadaster ligt zullen ze mettertijdverdwijnen, want volgens een document d.d.17 oktober 2006, zijn de coördinaten van degrensstenen d.m.v. GPS perfect bekend. Ophet terrein Avantis, tussen Heerlen en Aken,werden inmiddels drie grensstenen met denummers 213, 213a en 216 uitgegraven.)Maar het mooiste symbool van de heren vanStraubing-Holland was natuurlijk de doorAlbrecht I ingestelde ridderlijke Orde vanSint Antonius. De versierselen hieraan ver-bonden, bestonden uit een T-vormig em-bleem met een belletje, bevestigd aan eencollier, alles uit goud. In de volksmond waser ook sprake van Theuniskruis of Taukruis.‘Tau’ (letter T) is de negentiende letter vanhet Griekse alfabet. Dit kruis is tevens eensymbool voor levenskracht. De Orde vanSint Antonius en zijn dragers inspireerden debekende kunstenaar Jan van Eyck (ca.1390-1441) tot artistieke expressies. Heel bekendis zijn schilderij De man met de anjelier. InHenegouwen en Vlaanderen was Theunismet het varken een van de belangrijksteheiligen. Hij is de patroonheilige van zwij-nenhoeders, varkenshouders en slagers.Meer nog dan de heilige Rochus is hij degrote bemiddelaar bij epidemieën vooral bijde pest. Iedere heilige is herkenbaar d.m.v.zijn/haar attribuut en bij deze Antonius is het

een bel. We begrijpen het al, dit is niet St.Antonius van Padua, maar St. Antonius vanEgypte. Zijn naamfeest is op 17 januari.

7.7. Jacoba van Beieren7.7.1. Oom Jan van BeierenJacoba van Beieren (gravin van Holland,Zeeland, Henegouwen), zo weten wij inmid-dels, was een product van de dubbele brui-loft van Kamerijk. Het was een daadkrach-tige vrouw, die ons vanaf de zijlijn (mee)re-geerde doch helaas door de haar omringendemannenwereld niet geaccepteerd werd.Haar eerste huwelijk, van de vier, was in1415 toen ze huwde met de Franse dauphin(kroonprins) Jean van Touraine (1398-1417), die in januari 1417, door vergiftigingom het leven kwam. Op 15-jarige leeftijdverloor zij haar man en haar vader. Jacobavolgde haar vader op en huwde in 1418 opaandringen van ‘neef’ Filips de Goede, met‘neef’ Jan IV (1403-1427) hertog van Bra-bant, graaf van Limburg. Maar zo gemak-kelijk ging dat niet, want de paus weigerdeom dispensatie te verlenen. Die twee trouw-den toch en daardoor ontstond een hechteband tussen de gebieden Holland, Zeeland,Henegouwen, Bourgondië en Brabant.Volgens Sigismund (1368-1437), die sinds1411 koning van het Heilige Roomse Rijkder Duitse Natie was, werd Bourgondië een(te) machtig rijk. Hij eiste, dat Jacoba hetgraafschap Holland aan haar oom, Jan IIIvan Beieren (1374-1425), zou moetenafgeven. Sigismund bleek haar grootstetegenstander, want hij weigerde pertinentom de rechten van Jacoba te erken-nen.Volgens hem waren Holland en Zeelandzwaardlenen, die uitsluitend via een man-nelijke lijn vererfd konden worden. Ook hadkoning Sigismund in de gaten, dat deBourgondische invloed in de Lage Landensteeds groter werd. Volgens hem zou (bis-schop) Jan van Beieren, een broer vanJacoba’s vader, een veel betere kandidaatzijn. Hij wordt ook wel Jan zonder Genadegenoemd en hem mogen we als tweede grotetegenstander beschouwen. Oom Jan keek aljaren reikhalzend uit naar de gebieden vanzijn inmiddels gestorven broer en Jacoba

12

hield het gedrag van de bisschop nauw-lettend in de gaten. Vooral toen hij 1418 inhet huwelijk trad met Elisabeth von Görlitz(1390-1451).Jan zonder Genade was een zoon vanAlbrecht van Beieren (1336-1404), en netals zijn vader een Kabeljauw pur sang.Vader Albrecht en zoon Jan zonder Genade,speelden een grote rol tijdens de HollandseBurgeroorlog, die in de Vaderlandse Ge-schiedenis vertederend als Hoekse en Kabel-jauwse Twisten vermeld staat.

7.7.2. Jan zonder GenadeVolgens Belgische bronnen was die oom vanJacoba, dus Jan zonder Genade, tussen 1389en 1418 met de naam Jan III, rijksbisschopvan Luik.(RIPH 5 Analytisch is dit best mogelijk,want bisschop Jan leefde van 1374 tot 1425.Waarschijnlijk was het geen priester en wiein zijn plaats de nodige episcopale conse-craties moest verrichten is vooralsnog ondui-delijk.)Jan zonder Genade hing waarschijnlijk in1418 zijn kromstaf aan de wilgen, liet zichdoor koning Sigismund belenen met degraafschappen Holland, Zeeland en Hene-gouwen en stapte in hetzelfde jaar metElisabeth von Görlitz in het huwelijksbootje.Het klinkt allemaal zo romantisch, maardaardoor kwamen Jacoba van Beieren (eenHoekse) en haar oom Jan III van Beieren(een Kabeljauwer) lijnrecht tegenover elkaarte staan. Er gebeurde nog meer, in het ‘ver-flixte siebte Ehejahr’ (1425) werd Jan ver-giftigd. Of de Hoeken de gifbeker gemengdhadden is niet bekend. Bij het Verdrag van Sint Maartensdijk op 21april 1420, stond (neef) Jan IV hertog vanBrabant, de gebieden Holland en Zeeland,voor de tijd van twaalf jaar af aan (oom) JanIII van Beieren. Het gevolg was, dat de Sta-ten van Brabant in opstand kwamen tegenhet machteloze bewind van Jan IV van Bra-bant en zijn gunstelingen, met als gevolg datFilips van Sint Pol, een broer van Jan IV, alsruwaard van Brabant aangesteld werd. Demessen werden geslepen; in 1420 werd bijMoerdijk een slag geleverd tussen de Hoek-

se Staten van Brabant en een Kabeljauwsearmee van Jan van Beieren, waarbij de Bra-banders het onderspit moesten delven.Naast koning Sigismund en oom-bisschopJan had Jacoba nog een derde tegenstander,haar neef, Filips de Goede (1396-1467), diein 1419 hertog van Bourgondië werd. In deloop der jaren zou hij hertog van Brabant,graaf van Vlaanderen, Artesië, Charolais,Franche-Comté, Limburg, Holland, Zeelanden Henegouwen worden.Om een centraalgezag te waarborgen, stelde hij in zijn ge-bied de zogenaamde Staten in. Reeds in de14e eeuw waren de Nederlanden min ofmeer uitgegroeid tot gebieden met eigenprivileges. De Staten, bestonden uit Eerste-en Tweede Stand, die vergezeld werden vanstedelijke deputaties, die aanvankelijk be-slisten over de hoogte van de gewestelijkefinanciële bijdragen aan de centrale rege-ring. Nog iets later wisten de Staten hunmacht verder uit te breiden. In 1464 kwamenzij voor het eerst bij elkaar in Brugge en diebondsdag wordt wel eens gezien als de eer-ste vergadering van het lichaam dat later deStaten-Generaal zou worden genoemd. Ookthans wordt die naam gebruikt voor het Ne-derlandse parlement.

7.7.3. Rijksbisschop Jan III van BeierenRijksbisschop Jan, Jan van Beieren, Jan IIIen Jan zonder Genade zijn allemaal synonie-men voor één man die vanaf 1389 tot 1418bisschop van Luik was en in 1418 trouwde.(RIPH5 Om de ware toedracht omtrent Janvan Beieren aan de weet te komen, nam ikcontact op met Frau Doktor Dorit-MariaKrenn, hoofd van het stadsarchief vanStraubing.) Lodewijk IV (1282-1347), keizervan het Heilige Roomse Rijk der DuitseNatie, bijgenaamd der Bayer, was koning uithet geslacht Wittelsbach. Hij had ruzie metpaus Johannes XXII (Avignon) en reisde in1328 naar Rome om zich door een Francis-caan, die hij tot (tegenpaus) Nicolaas VI be-noemd had, tot keizer te laten kronen.Volgens mevrouw Krenn voerde hij inBeieren een energieke Hausmachtpolitik.Dat betekent, dat hij zijn regeringsgebiedzoveel mogelijk uit wilde breiden.

13

Toen in september 1345 Willem IV, alslaatste graaf van Holland, Friesland, Zeelanden Henegouwen stierf, greep Lodewijk IVook in Nederland zijn kans. Hij was immersgehuwd met Margaretha van Holland-Hene-gouwen. Daarna werd zijn gebied verdeeld,zodat Holland-Henegouwen aanvankelijk bijzijn zoon Willem I (in Holland Willem V)en daarna bij diens broer Albrecht I terechtkwam. Onder zijn bewind kwam het hertog-dom Straubing-Holland tot een economischkrachtige territoriale twee-eenheid. AlbrechtI hertog van Straubing-Holland (1336-1404),kocht in 1389 voor zijn derde zoon, Jan vanBeieren (1374-1425) de bisschopszetel vanLuik. De 15-jarige Jan zou dus kerkvorstmoeten worden, niet als Wijbisschop maarals Rijksbisschop. Hij volgde geen theolo-gische studies en regeerde in het grotebisdom Luik als episcopus electus (gekozenbisschop). Dat lukte niet echt, want de fu-rieuze en opstandige Luikenaren wilden niksvan de Holland-Beierse ‘chiqueria’ weten.Jan had al gauw in de gaten, dat het Luiksebisdom, gelegen tussen Zeeland, Brabant,Luxemburg en Henegouwen, voor Strau-bing-Holland van groot belang kon zijn.Maar gilde- en kooplieden uit Luik wildeneen woordje meespreken, erger nog, zij wil-den meeregeren. Toen Albrecht II (1368-1397) overleed, volgde bisschop Jan hem opmet al zijn rechten. Hollanders weten wel-iswaar, dat wij toen vanuit Bourgondië gere-geerd werden, maar weten niet dat zij van1397 tot 1417 vanuit Luik geregeerd wer-den. Omdat de Luikse bevolking in te grotemate rebellie ten toon spreidde, zag bisschopJan zich in 1408 genoodzaakt een veldslag televeren, die de Slag bij Awans-Elch (ookAwan-Othée) genoemd wordt. Jan mocht inzijn strijd tegen de opstandige burgers op demedewerking rekenen van Hollandse, Hene-gouwse, Bourgondische en Beierse soldaten.Over de wraak van bisschop Jan op de Lui-kenaren zullen we het maar niet hebben.Zijn bijnaam “sans pitié”, Jan zonder Gena-de, zegt meer dan voldoende. De veldslaghad hij gewonnen, maar de ‘goodwill’ vanzijn onderdanen had ie verspeeld. Elect JanIII kon zich niet handhaven en het kwam

hem goed gelegen dat Elisabeth von Görlitzzijn pad kruiste, zodat het stel in 1418trouwde. Dat de dynastieke Elisabeth detroon van het hertogdom Luxemburg mee inhet huwelijk bracht, wisten we al. Toen Janzonder Genade in 1425 vermoord werd,stierf met hem de dynastie Straubing-Hol-land, langs mannelijke lijn, uit. Jacoba vanBeieren dacht nu de teugels in handen tenemen, maar dat dacht zij ook al in 1417.

7.7.4. Landgraben Vanuit Bourgondië, waartoe onze voorou-ders van 1394 tot 1482 behoorden, stappenwe even de grens over naar de Vrije rijks-stad Aken. In 1419 werd daar begonnen metde aanleg van een Landwehr of Landgra-ben. Op de Brunssummerheide bestondreeds zo’n greppel, die ook wel Heerring,(heer = leger, ring = cirkelvormige greppel)genoemd wordt. De Heerring ligt voor eengroot gedeelte op de heide en voor een kleingedeelte, in de naar de Heerring genoemdegemeente Landgraaf. (RIPH5 In Schinveld bevindt zich ook nunog een Heringbos en een Heringstraat.Maar de mensen, die daar wonen denken,dat hun stek naar een Noordzeevis genoemdwerd en weten niet, dat de Heerring een his-torische betekenis heeft.)Terug naar Aken waar men in 1419 overkaarten gebogen zat en men zich in allebochten wrong om niet met de ‘roofridder’van Gulik in conflict te geraken. Het duurdetot 1423 voordat Aken en Gulik het met el-kaar eens waren. Ook waren er conflictentussen Aken en Bourgondië, want beide‘heren’ wisten dat in Altenberg, later ookKalmis of Kelmis genoemd, rijke ertsaders,zoals loodglans en zinkblende, voor het grij-pen lagen. Vooral de Akener geelgieters ofmessingslagers, waren in zink geïnteres-seerd, want messing is een legering van zinken koper. Bourgondië was sterker en Akenmoest zodoende zijn Landgraben in de buurtvan het tegenwoordige Drielandenpunt vanVaals projecteren in plaats van in Altenberg.De resten van de Landgraben, met oeroudebeuken, zijn ook nu nog zichtbaar.

14

Op 19 oktober 1423 werd de grens vanAken, voor zover die aan Bocholtz grenst,door koning Sigismund nader omschreven.Over conflicten tussen Aken en Bourgondiëm.b.t. de Landgraben aan de (huidige) Aker-weg in Bocholtz is niets bekend. In Bocholtzis tussen de huidige NL/D grensstenen metde nummers 208G en 209 een bijzondermooi aspect van de Landgraben bewaard ge-bleven.Volgens een oorkonde werden rond1386, evenwijdig aan de Landgraben, grens-stenen geplaatst. Een bijzonder fraaie drie-kante grenssteen uit die tijd, eventueel ietsjonger, werd op 21 mei 2003 bij de NL/Dgrenssteen met nummer 212 geplaatst. Diehistorische steen werd op 15 april 2000, tij-dens bouwwerkzaamheden, bij het bedrij-venterrein Avantis gevonden.

7.7.5. Elisabeth von GörlitzElisabeth was een nichtje van de eerder ge-noemde koning Sigismund, die in 1433 kei-zer van het Heilige Roomse Rijk der DuitseNatie zou worden. Elisabeth had aan hetPraagse hof, bij haar oom Wenceslas IV eendynastieke opvoeding genoten en was erfge-name van het hertogdom Luxemburg. Wemerken duidelijk hoe eng de adellijke fami-lies aan elkaar gelieerd waren. In 1422 tradde beroemde kunstschilder Jan van Eyck(ca.1390-1441) in dienst van Jan III vanBeieren, die zich ook graaf van Holland enZeeland noemde. Jan en zijn eega Elisabethvon Görlitz, hertogin van Luxemburg, warendus zijn opdrachtgevers. Na de dood van Janvan Beieren, trad Jan van Eyck in 1425 indienst van Filips de Goede, niet alleen alskunstschilder maar ook als ‘varlet de cham-bre’ (kamerheer). Van Eyck verbleef afwis-selend in de toen bekende residentiestedenBrugge en Rijsel. Als schilder aan het herto-gelijk hof, droeg hij ook zorg voor de deco-raties en versieringen van ruimten en ver-trekken, bij de vele banketten, feesten entoernooien.Dat AD 2007 het groothertogdom Luxem-burg haar rood-wit-blauwe tricolore wil ver-vangen door een vlag met de Rode Leeuwvan Limburg, heeft natuurlijk historische re-denen. Onze voorouders uit het graafschap

Limburg behoorden van 1288 tot 1394 bijhet hertogdom Brabant. Op haar beurt vielBrabant aan Bourgondië en Elisabeth vonGörlitz, eega van Jan zonder Genade, werddoor ‘verpanding’ van 1415 tot 1418 endaarna nogmaals van 1425 tot 1443, herto-gin van Luxemburg. Ook haar man, Jan zon-der Genade, noemde zich tot aan zijn dood,hertog van Luxemburg, had veel invloed opBrabant-Limburg en aasde op Holland-He-negouwen… Voor Jacoba betekende het eentegenstander minder. Formeel was nu haar‘ex’ Jan IV van Brabant opvolger, maar diedroeg het bewind meteen over aan Filips deGoede. Jan’s eega, Elisabeth von Görlitz,had grote moeite om het gezag te hand-haven. Omdat zij op te royale voet leefde enveel schulden maakte, beloofde zij in 1435aan hertog Filips de Goede dat zij haarrechten uitsluitend aan Filips zou verkopen.Zij hield zich niet aan haar afspraak enverkocht op 1 mei 1441 haar rechten aan deaartsbisschop van Trier. Toch wist Filipsopnieuw in de gunst van zijn tante te komen,zodat Elisabeth hem in 1442 tot universeelerfgenaam benoemde.

7.7.6. HumphreyIn 1420 kwam het tot een ernstige vetetussen Jacoba van Beieren en haar neefFilips de Goede. Zoals gebruikelijk in dietijd, mengde zich ook de paus in de discussieen het lag voor de hand dat hij niet de zijdevan een dame zou kiezen. Het vijandigekwartet was nu compleet; vier hoogge-plaatste despoten, die Jacoba het leven zuurzouden maken. In die tijd stonden er inRome (officieel) geen vrouwen op de Pal-mares en de paus gaf de voorkeur aan Filipsde Goede. Filips, die zijn leven lang troevenverzamelde, was blij met de pauselijke uit-spraak. De ondertussen hoogoplopende ruzietussen Hoeken en Kabeljauwen had echterniets te maken met de uitspraak van de paus,zoals wel eens beweerd wordt, ook niet metde opkomende ideeën en idealen van protes-tantse hervormers. Terwijl Jacoba’s großpapa, Albrecht vanBeieren, een echte ‘Kabeljauw’ was, koosJacoba partij van de Hoeken ook en vooral

15

omdat de Kabeljauwen haar macht niet er-kenden. De Hollandse Burgeroorlog laaideogenblikkelijk weer op. Jacoba zocht steunbij neef Jan uit Brabant, maar deze gaf tothaar ontzetting niet thuis. Hij wenste zichniet in deze strijd te mengen. Een huwelijkom land in bezit te krijgen en te verpanden,vond hij prima. Maar dit land met geweldverdedigen, vond hij maar niks. Toen ooknog bleek, dat Jan van Brabant verarmd wasen hij de gebieden Holland en Zeeland wildeverpanden, beschouwde Jacoba de verbin-tenis, met neef Jan, als niet gesloten. Daar-door werd uit een echte genoot een echte te-genstander; de vijfde in successie.In december 1420 zei Jacoba het dierbareBrabant vaarwel en ging naar Mons(Bergen) in Henegouwen, waar zij in 1421het huwelijk met Jan van Brabant ongeldigliet verklaren. Een paar weken later voer zijnaar Engeland, op zoek naar mannelijkesteun en liefde.Daar vond Jacoba een geschikte nieuweechtgenoot met de naam Humphrey. Hij wasgeïnteresseerd in het bezit van grote graaf-schappen in de Lage Landen, maar de reac-ties van de omstanders waren verdeeld.Henegouwen was blij, maar de nieuwe her-tog van Bourgondië, Filips de Goede, zagniets in de huwelijksplannen van zijn nicht.Volgens hem zou een huwelijkse verbindingtussen Brabant en Holland een veel beterewaarborg voor de Bourgondische belangenin de Nederlanden zijn. Maar Jacoba aar-zelde niet en huwde in 1422, nu voor de der-de keer, met Humphrey van Gloucester(1390-1447) een broer van de Engelse ko-ning Hendrik V. In 1424 streed zij, na langaandringen, aan Humphrey’s zijde tegenhaar ex-man Jan IV van Brabant en tegenhaar neef Filips de Goede.De Engelsen landden bij Brouwershaven,waar Hoeksgezinde Zeeuwse edelen zich bijhen aansloten. Philips de Goede, spoeddezich met een leger naar Zeeland en wist deaanhangers van Jacoba te verslaan. Kortdaarop brak er in Holland een boerenopstanduit. De boeren, door Hoekse edelen vanJacoba van Beieren geleid, bezetten Haar-lem. Filips zond een leger om de stad te

ontzetten, maar dat kon door Jacobaverslagen worden. Tot overmaat van rampwaren er in 1421 en 1424 zeer zware stor-men, waarbij meer dan 70 dorpen vernieldwerden en meer dan 2000 mensen om hetleven kwamen. Omdat die herfststormenrond de 19 november plaatsvonden, wordte

meestal over Sint Elisabethsvloed gespro-ken. Het ontstaan van de Biesbosch is eenindirect gevolg daarvan, ook omdat door deHoekse en Kabeljauwse twisten, de dijkenvan de Zuid-Hollandse Waard te lang ver-waarloosd werden.

7.7.7. Beierse gulden in HollandJacoba’s veldtocht had geen succes, haar ex-man Jan IV van Brabant en haar neef Filipsde Goede, versloegen het Engelse leger inHenegouwen. Humphrey had geen zin meerin een overzees avontuur, gaf de strijd op enkeerde terug naar Engeland. In 1425 liet hijJacoba in de steek ten faveure van zijn hof-dame en maîtresse Eleonore Cobham. Jaco-ba was niet van plan Holland, Zeeland enHenegouwen op te geven, temeer haar ex-man Jan IV in 1427 stierf. De paus bleefvervelend doen, want in 1428 ontving Jaco-ba een bericht, dat hij het huwelijk met JanIV van Brabant, dat door Jacoba als ongeldigervaren werd, onontbindbaar verklaarde…Jacoba begreep er niets van, ze had geen futmeer en gaf zich gewonnen. Daar maakteFilips de Goede gebruik van en zette Jacobain zijn kasteel in Gent gevangen. Jacoba trokmannenkleren aan en wist te ontkomen.Buiten wachtten Hoekse handlangers metpaarden die haar via Breda, Woudrichem enSchoonhoven naar Gouda brachten. In 1428maakte Jacoba die stad tot haar residentie;een uitvalsbasis voor Hoeken was Gouda aleerder. De ontsnapping, waaraan de Hoekenmeegewerkt hadden, luidde een nieuweperiode van onlusten in tijdens de HollandseBurgeroorlog. In veel steden heerste socialeonrust en op het platteland vonden, alssteun-betuiging aan Jacoba, boerenopstan-den plaats. (RIPH5 In het Streekarchief Holland Mid-den kwam ik aan de weet, dat in die tijd inGouda, misschien op meer plaatsen in Hol-

16

land, met Beierse guldens betaald werd.Buitenpoorters, dus poorters die vijf km van-af de stadspoort buitendienst verrichtten,moesten twee Beierse gulden per jaar aan degraaf van Holland betalen en een gulden aande stad. Van mevrouw dr. Dorit Krenn,Stadsarchivaris te Straubing, vernam ik dattegen het einde van de 14 eeuw in de Wit-e

telsbacher gebieden de Florinus (Beiersegulden) in Duitsland en sommige aanpa-lende landen, geldige valuta was. In de loopder jaren werd inflatie merkbaar: de munt,die eerst uit goud was werd later uit zilver.Voor lezers die zich voor monetaire zakeninteresseren: Een florinus = 60 kreu-zer = 8schillingen (later 7) = 15 batzen = 240pfennige (later 210) = 420 Heller. Pas in1871 bij het ontstaan van het Duitse Rijkwerd de gulden vervangen door de mark.)

7.7.8. Hollandse BurgeroorlogDe Hoekse en Kabeljauwse twisten begon-nen in het midden van de 14 eeuw en ont-e

stonden tijdens de successieoorlog (1345-1354), tussen Willem V graaf van Hollanden zijn moeder Margaretha van Holland-He-negouwen. Soms mochten de namen Hoekenen Kabeljauwen niet gebruikt worden, maarook tijdens de laatste fase (1489-1492) koosde adel de kant van de Hoeken en de stedende kant van de Kabeljauwen.

7.7.9. De Zoen van Delft In 1428 heerste er vreugde in Holland, wantFilips de Goede had Jacoba verzocht omvrede te sluiten. Op 3 juli 1428 ‘vlogen’neef en nicht, Filips en Jacoba, bij de zoge-naamde Zoen van Delft, elkaar in de ar-men… Deze ‘zoen’ moet als de merkwaar-digste uit de geschiedenis beschouwd wor-den, temeer de precieze toedracht niet be-kend is. Het is best mogelijk, dat Jacoba uitmentaalhygiënische overwegingen een ver-zoening wenste. Hoe dan ook, de zoen brachtgeen verandering, want Jacoba moest Filips,door middel van een verdrag, als ruwaard enoir erkennen. Om eventuele successie uit de weg te gaan,moest Jacoba plechtig beloven niet in het ge-niep in het huwelijk te treden. Maar ook in

Beieren had men in de gaten dat het in Hol-land tussen neef en nicht niet boterde. Aanhet hertogdom Straubing-Holland kwam eeneinde.(RIPH5 Ruwaard en oir zijn twee verschil-lende begrippen. Een landsheer liet zich insommige gebieden vertegenwoordigen dooreen ruwaard. De naam werd afgeleid van hetFranse regarder dat ‘beschouwen’ betekent.Maar een oir is een troonpretendent. Vol-gens artikel 4 van onze Grondwet uit 1814geldt ook nu nog: ” Bij ontstentenis van eenmannelijk oir uit den oudsten zoon gespro-ten vervalt de Soevereiniteit aan diens broe-ders of hun mannelijk oir, insgelijks bij regtvan eerstgeboorte en representatie. (…)Artikel 5 voegt hieraan toe: “Bij geheeleontstentenis van mannelijk oir wordt de Soe-vereiniteit geërfd bij de dochters of derzel-ver nakomelingen, op gelijke wijze als tevoren”. (…)

7.7.10. Korte mettenJacoba mocht zich weliswaar gravin ‘noe-men’, doch Filips de Goede gaf Holland enZeeland in beheer bij een driemanschap, metde Zeeuwse edelman Frank van Borselen(1395-1471) als stadhouder. Kort daarnaontwikkelde zich tussen Jacoba en Frank eenprille relatie. Was het een politieke zet vanJacoba om op deze wijze de graafschappenterug te krijgen? Tegen de voorwaarden vande Zoen van Delft in, sloten Jacoba en Frankvan Borselen in 1432 een wettelijk huwelijk.Filips was dol van woede, ook omdat hijveronderstelde dat Frank een gifmoord-aanslag beraamd had. Filips maakte kortemetten en gooide Frank in Rupelmonde ineen kerker. Jacoba kon hem ́ vrijkopen’ doordefinitief afstand te doen van alle grafelijkegebieden en titels. Om het leven van Franken de toekomst van beiden veilig te stellen,moest Jacoba wel een verdrag ratificeren.Op 12 april 1433 werden de graafschappenHolland, Zeeland en Henegouwen onderdeelvan het Bourgondische rijk. Reeds eerderhad Filips het gezag in het hertogdomBrabant en het graafschap Limburg aan-vaard. De onteigening van Jacoba’s gebie-den was een belangrijke zet in de geplande

17

Bourgondische politiek, die uiteindelijk, on-der Karel V, haar bekroning zou vinden inde vereniging van de Lage Landen. VoorJacoba was het allemaal te veel, zodat zijzich in 1433 terugtrok op kasteel Teilingenbij Sassenheim.

7.7.11. Slot TeilingenFilips stemde erin toe, dat Jacoba in 1434nogmaals met Frank van Borselen in het hu-welijk kon treden. Samen leefden zij op slotTeilingen en men beweert, dat Jacoba de tijdvulde met het bakken van ongeglazuurd aar-dewerk. Tijdens het uitdiepen van de slot-gracht, werd veel steengoed gevonden, maardat bleek uit het buitenland afkomstig tezijn. Onderzoek bracht aan het licht, dat hetmeeste aardewerk in Siegburg gebakkenwerd. Men vond ook veel Jacobakannetjes,dat zijn langwerpige, smalle kannetjes uitdun aardewerk om wijn te drinken. Tafel- endrinkgerei uit Siegburg was in die tijd zeerin trek en werden evenals kogelpotten uitPaffrath en baardmankruiken uit Raeren,massaal geïmporteerd.De overlevering wil, dat de nog jeugdigeJacoba, aan de drank raakte. Vaker dan eenszei zij: Ik ben de ongelukkigste vrouw terwereld. (…) In 1436 overleed de historischeheldin op 35 jarige leeftijd. Waarschijnlijkwerd Jacoba bijgezet in de hofkapel te DenHaag. Als vrouw moest zij in een mannen-wereld een ongelijke strijd voeren met te-genstanders, die nog wel tot haar familiebehoorden. Als Vrouw in het harnas, trad zijbinnen in het rijk van de historie, literatuuren legende.Zij was de belichaming van delaatste onafhankelijke periode van de graaf-schappen Holland, Zeeland en Henegouwen.Het ligt voor de hand dat Jacoba, als één vande weinige vrouwen, in de Canon van deVaderlandse geschiedenis genoemd wordt.(RIPH5 Het is bekend, dat de nieuweCanon (2006) heel veel nadruk legt op hetHollandse aspect van de Vaderlandse Ge-schiedenis. Men vermeldt niet, dat haar(tweede) man een hertog van Brabant engraaf van Limburg was. Ook niet, dat haarmoeder Margaretha van Bourgondië eenGallisch georiënteerde hertogin was. Kor-

tom, de enge banden van vaders zijde metHenegouwen en van moeders zijde metBourgondië blijven in de Canon onder-belicht. Historici in Brabant en Limburg ple-gen inmiddels overleg om eigen vaderlandsecanons aan de landelijke toe te voegen.)Nederland heeft haar niet vergeten. Stratenmet de naam Jacoba van Beierenstraatbevinden zich in Brielle, Schoonhoven,Vlaardingen en Woudrichem. In de raads-kamer van het stadhuis van Gouda bevindtzich een prachtig schouwschilderij, dat in1743 geschilderd werd door de uit Antwer-pen gevluchte kunstschilder Jacob de Roore.Het kunstwerk toont de Goudse steden-maagd en afbeeldingen van bekende per-soonlijkheden o.a. Jacoba van Beieren. Ookonder de zes standbeelden, die de voorgevelhet gotische raadhuis van Gouda smukkenbevindt zich Jacoba van Beieren (1401-1436) naast Floris V graaf van Holland(1254-1296). Gouda heeft kennelijk geenaversies ten opzichte van Bourgondischeheersers, want een etage later staan: Filipsde Goede (1396-1467), Filips de Schone1478-1506, Karel de Stoute (1433-1477) enzijn dochter Maria van Bourgondië (1457-1482).

PrefatieWe maakten al eerder kennis met de GuldenSporenslag (1302), Gouden Stad (1346) ende Gouden Bul (1356). Daarmee niet ge-noeg, om het gulden kwartet vol te maken,kunnen we de volgende keer lezen,waaromhet Filips de Goede in 1430 behaagde, deversierselen behorende bij de Orde van hetGulden Vlies te verlenen. Die ‘Flip’ (1396-1467), was uitsluitend goed, als het in zijnkraam te pas kwam. Hij stond in heel Europabekend om zijn weelderige feesten en toer-nooien. Onder zijn regering beleefde nietalleen het hofleven maar ook Bourgondiëeen ongekende bloei.

18

BURGEMEESTERS VAN BOCHOLTZ EN SIMPELVELD

door M.H.Klinkers.

Op onze website www.debongard.nl kregen we de vraag: "Waar kan ik de namen van deburgemeesters van Simpelveld en Bocholtz vinden?" Om U tijd en zoekwerk te besparen, hier zijn ze.

Burgemeesters van Bocholtz (vanaf de Franse tijd)

1) Nicolaes Houpperets (Hupperts) 1796 - ca. 1800 2) W.H. Schiffelers 1800 - 1831 3) Henricus Rhoen 1831 - 1843 4) Frans Xaverius Vincken 1844 - 1857 5) Gabriël Joseph Deutz 1858 - 1866 6) Nicolaas Joseph Hubert Huppertz 1866 - 1876 7) Hendrik Dominicus Josephus Rhoen 1876 - 1908 8) Johannes Andreas Deonysius Ed. Pappers 1909 - 1911 9) Hubert Joseph Rhoen 1911 - 1918 10) Joseph Willem Hubert Houbiers 1918 - 1958 11) Jhr.Mr. Pieter Willem Maria van Meeuwen 1958 - 1964 12) mr. Johannes Wilhelmus Gerardus Bardoul 1964 - 1971 13) Johan Henri Charles Persoon 1971 - 1982

Burgemeesters van Simpelveld (vanaf de Franse tijd) 1) Johan Frederik Scheilen 1795 - 1798 2) Theodoor van Wersch 1798 - 1815 3) Johan Werner Brand 1817 - 1875 4) Lodewijk van Wersch 1875 - 1905 5) Lodewijk Houbiers 1905 - 1923 6) Joseph Houbiers 1923 - 1958 7) W.E.A. Scheelen 1958 - 1968 8) J.G.T. Bouwens 1969 - 1981 9) A.J.M.G.Teheux 1982 - 1993 10) mr.P.A.G. Cammaert mrt.1993 - okt.1997 11) H.G.G.Bogman mrt. 1998 - heden

19

VADER EN ZOON KEVERS (6,SLOT)

door Huub Franssen

Wat een schrik was dat de vorige keer, een moord, een dubbele moord nog wel, op JohanWillem Kevers, de secretaris van onze schepenbank, en op Stefan Leonarts, de pachter van dehof van de Bongard. Wat heeft zich afgespeeld? Een vergissing, een ongeluk, moord,doodslag? Was er ruzie? Kwamen de twee zich over iets beklagen? Hadden soldaten zichmisdragen, iets weggehaald of vernield? Hadden de twee zich op verboden terrein begeven?Anderhalf jaar tevoren, 24 mei 1672, had een Franse soldaat in Eys in de kerk ingebroken, hijhad een ciborie gestolen en de geconsacreerde hosties over het altaar uitgestrooid, bij het naarbuitengaan had hij zijn genummerde soldatenmuts laten liggen, hij werd gevangen genomenen ter dood veroordeeld. Lodewijk XIV gaf zijn legeraanvoerder de prins van Condé opdrachteen zilveren monstrans aan de kerk van Eys te schenken als eerherstel voor de heiligschennis.Had dat er iets mee te maken? Kevers was goed bekend in Eys en had er veel contacten. Wasdie gebeurtenis de aanleiding voor een ruzie? Er is niets over bekend dan alleen deaantekening in het parochiële overlijdensregister. We kunnen alleen gissen en fantaseren.

De Hollandse oorlog 1672-1678. Het incident is een klein onderdeel van deoorlog van Lodewijk XIV tegen de Repu-bliek van de zeven verenigde Nederlanden.De Republiek moest vernietigd worden wantdie zou de gewenste annexatie van de Zui-delijke, Spaanse Nederlanden door Frankrijkblijven verhinderen. Ze voelde niets vooreen machtige buurman die Antwerpen, devroegere wereldhaven aan de Schelde, inhanden zou krijgen, net nu de Republiek deSchelde beheerste en Antwerpens handel aanbanden kon leggen ten voordele van deZeeuwse en Hollandse havens, vooral van denieuwe wereldhaven Amsterdam. Het Franseleger was geheel gemoderniseerd. De verou-derde lontmusketten waren vervangen doorvuursteengeweren met een bajonet. HetFranse leger rukte op door Luik en Over-maas, Lodewijk veroverde Maastricht, ietswaar hij bijzonder trots op was. Het trok ver-der richting Gelderland, stak de Rijn over,werd geholpen door de vorstbisschoppenvan Keulen en Münster, die onder meer debedoeling hadden de calvinistische staat inhun nabijheid te vernietigen. Het centraledeel (Utrecht) en het noordoostelijke gedeel-te werden bezet, het katholieke geloof her-kreeg zijn vrijheid (de dom van Utrecht!),maar de waterlinie hield de vijand tegen ende Zeeuwse en Hollandse steden bleven vrij.De Zuidelijke Nederlanden waren de

Republiek al te hulp geschoten omdat hunvrijheid ook op het spel stond, en door eencoalitie van de Republiek met Spanje en deDuitse keizer waren de Franse troepen ge-dwongen zich terug te trekken, ze haddenzich zeer gehaat gemaakt door moord, node-loze plunderingen en verwoestingen. DeZuidelijke Nederlanden waren de volgendevier jaren het hoofdtoneel van de oorlog, totin 1678 de vrede van Nijmegen werdgesloten.

Vader en zoon Kevers Je zoekt altijd naar gegevens over gewonemensen. Maar meer dan namen vind je inarchiefgegevens niet. Alleen gezagdragerslaten iets meer na dan hun naam. Je zouwel willen weten wat Egid Geelkrans aliasBontgillis bezielde, wat hij dacht en hoe hijdacht, maar blijkbaar heeft hij geen mémoi-res nagelaten of heeft een gezagdrager overhem geschreven dan alleen een enkele keerpastoor Dydden, die trouwens alleen zijnnaam noemde en die hem in een kwaad dag-licht stelde. De familie Kevers, geen gewone Simpel-velders, van onbekende herkomst, onbeken-de woonplaats. Vader Bartholomeus Keverskennen we door J. Souren (zie de literatuur-lijst), die ons in 1985 in LvH vertelde overzijn activiteiten in 1617 tot 1619 voor hetherstel van de parochiekerk na het pastoraat

20

van Dydden, Hij was schout van de sche-penbank, na 1620 ook secretaris van deschepenbank, en bovendien notaris. Zou hijnog een ander beroep hebben gehad? Er isniets dat daarop wijst.Als schout was hij de baas in Simpelveld.Een schepenbank was een rechtbank, deschout en zeven schepenen riepen drie keerper jaar de bevolking bijeen om klachten teaanhoren en recht te spreken in de voogd-gedingen. Een soort kantongerecht dus, nietbedoeld voor criminele vergrijpen. Weiniglijkend op een tegenwoordig gemeentebe-stuur. Wel wordt de juridische functie in deloop der eeuwen aangevuld met regelendefuncties waardoor de schepenbank ookbankbestuur wordt. Bartholomeus was net als zijn zoon opge-nomen in het sociale leven van het dorp.Beiden waren bij voorbeeld lid van de schut-terij. Als schout en notaris moet hij een notabeleen geleerde man zijn geweest, bekend methet gewoonterecht, het opstellen van akten,kennis van Latijn. In ieder geval heeft hij demiddelbare school gevolgd, de SouvereineRaad van Brabant in Brussel vond hem ge-schikt voor het ambt van notaris en voor hetambt van schout, de drost van het Land van’s-Hertogenrade benoemde hem. Als deover-heid in 1626 besluit om de schepen-bank te verpanden en tot heerlijkheid teverheffen, ondervindt hij de bezwaren daar-van en stelt hij zich te weer. Daaraan dankenwe zijn archief .Zoon Johan Willem Kevers wordt secretarisvan de schepenbank en de heerlijkheid, hijwordt door zijn kennis en geleerdheid desteun van de schepenen die op zijn adviezenmoeten kunnen rekenen. In de schepenbankwas hij met de schout het stabiele enblijvende element tegenover de wisselingvan schepenen. In de hoedanigheid van se-cretaris werkt hij samen met diverse schou-ten, onder anderen met de ene protestantseschout die Simpelveld heeft gekend, Johande Jonckheere. Johan Willem heeft in zijnCleerboek door de Gouden Bul van 1349 tecopiëren de nadruk gelegd op de onafhanke-lijkheid van zijn land tegenover, en in zijn

copieën van interviews en verslagen duide-lijk gemaakt dat er in zijn tijd grenscon-flicten waren. Jammer genoeg kon hij doorzijn plotselinge dood het Cleerboek nietvoltooien.Zijn zoon Bartholomeus woonde met zijngezin aan het einde van de 17 eeuw in wate

nu de Pastoriestraat is. Misschien heeft hijdaar zelf ook gewoond.

In welk land woonden zij? De verslagen van de schepenbank sprekentelkens van het Land van ’s-Hertogenrade(bij ons Roa = Rode). Oorspronkelijk washet land van Rode (Herzogenrath, Kerkradeen daartussen de abdij Kloosterrade, Merk-stein, Afden en Rimburg, mogelijk ookBocholtz, Vaals-Holset en een deel van Gul-pen-Margraten (Rechtsbronnen XXXIV),later uitgebreid met o.a. Simpelveld (1213),Welz en Rurdorf, een afzonderlijk landje ineigendom van de familie Saffenberg uit Al-tenahr. Door het huwelijk van de erfdochterMathilde met de latere hertog van LimburgHendrik II in 1136 kwam het gebied aanLimburg, als een afzonderlijk, van Limburgafhankelijk gebied. Toen de hertogelijke familie in de manne-lijke lijn in 1280 door de dood van WalramIV uitstierf, volgde Walrams zuster Irmgard,getrouwd met de Gelderse graaf Reinoud I.Irmgard stierf in 1283 en haar man Reinoudzou normaal opvolgen. Dat kwam Brabantslecht uit, De Gelderse graaf dreigde de ont-plooiing van Brabant in het gebied rechtsvan de Maas te dwarsbomen. Daar kwamdus oorlog van: de Limburgse successie-oorlog van 1283 tot 1288. De Brabantsehertog had geen opvolgingsrechten in Lim-burg, wel de graaf van Berg in Duitsland, degraaf van Gelder en de graaf van Luxem-burg. De graaf van Berg, die de meeste aan-spraken kon doen gelden, verkocht zijn rech-ten aan de hertog van Brabant, die al veelgebied bezat in Overmaas en die voor deeconomie van zijn land de handelswegentussen Brabant en de Rijnstreken in zijnbezit wilde hebben. De oorlog werd gevoerd door Brabant, Bergen de burgerij van Keulen aan de ene kant en

22

de aartsbisschop van Keulen, Gelder enLuxemburg aan de andere kant. De slag bijWorringen ten noorden van Keulen gaf dedoorslag. De Limburgse adel was verdeeld,de meeste edellieden vochten met deLuxemburgers tegen de Brabanders, zo ookCuno Snabbe van Lontzen, die de vroenhofvan Simpelveld in leen had, terwijl familie-leden van hem uit onze streken, b.v. Wittem,met de Brabanders vochten. Door de overwinning bij Worringen(Woeringen) werden Limburg en Rode nietdoor Brabant geannexeerd, maar kreeghertog Jan I van Brabant er een hertogdomen een tweede hertogstitel bij. Jan was trotsop zijn twee hertogtitels en nam er zelfs eenderde bij: hertog van Neder-Lotharingen, omde aartsbisschop de loef af te steken.Limburg en daarmee Rode bleven duszelfstandig. Wel trad de adviesraad van deBrabantse hertog nu ook voor Limburg inwerking, en bij de geleidelijke ontwikkelingvan het belang van die raad kreeg hij meeren meer zeggenschap in het bestuur van debeide landen die in 1430 officieel werden bijzijn reorganisatie tot Souvereine Raad vanBrabant. Brabant bezat sinds 1202/1204 de stadMaastricht met Wijk op de rechteroever,voorheen vrije rijksstad, in gezamenlijkbezit met Luik. Maastricht was dus twee-herig. Sinds 1244 had het ook het graafschapDalhem in bezit (met o.a. Noorbeek, Mheer,Oost bij Eijsden en Cadier) en kreeg hetrechten in het Valkenburgse Heerlen. In1364 verkreeg Brabant Valkenburg enEijsden, en in 1378 werd Heerlen definitiefBrabants. Brabant had tussen Maas en Rijn tijdelijkWassenberg, Millen, Gangelt en Waldfeuchtmaar verloor die gebieden later weer aanGulik, zoals het eerder al het LimburgseMonschau had verloren. Dichter bij Keulenbezat het Kerpen en Lommersum (uiterstrechts op de kaart) en aan de rand vanKeulen het vanouds Valkenburgse Hürth. De kaart kan helpen een overzicht te krijgenvan de Landen van Overmaas, namelijk devier landen: Limburg met Sprimont, Dal-hem, Valkenburg en Rode. Deze landen hoe

klein ook bleven verdeeld, tot in de 18 eeuwe

enige samenhang kwam, in 1778 werden devier statencolleges een geheel, en sinds de17 eeuw komen we af en toe de naam pro-e

vincie Limburg tegen in plaats van de naamOvermaas.

Welke taal spraken ze? Omdat de herkomst van Kevers onbekend is,weten we niet wat de familie thuis sprak.Een vroegere woonplaats van Johan Willemis in of bij kasteel Goedenrade in Overeys. Bartholomeus spreekt in ieder geval geenRipuarisch, niet “wasser” en “lofe”, hij ge-bruikt telkens “scheppenen” in plaats van“scheffen”. Hij schrijft zijn originele stuk-ken in het Nederlands, de cultuurtaal vanZuid-Nederland zoals hij dat in zijn oplei-ding geleerd heeft. In de interviews sluipthoogst zelden een dialectwoord als “bis” en“durch” in, of is dat Duits? In Rechtsbron-nen is te lezen dat in Kerkrade, Vaals enVijlen de schrijftaal veel meer Duits ge-kleurd is. Als Rode tussen 1425 en 1543 aanHeinsberg en Gulik verpand is, is het bijSimpelveld opgenomen stuk uit omstreeks1500 ook veel meer Duitstalig.

In wat voor een tijd leefden zij? Dat wordt wel een beetje ingewikkeld. Opstaatkundig gebied zijn we een beetje bij.Dan komt de godsdienst, de ontwikkeling inde cultuur, b.v. renaissance, verlichting, me-chanisatie. Dat moet ik dan maar bewarenvoor een volgende keer.

Detail van de gekleurde kaart HAL I,2 (De staatkundige kaart van Limburg en aangrenzende gebieden in de jaren 1543-1548, Assen/Maastricht 1990.

Om de weg te wijzen heb ik in de landen de letter L,D,V,R, gezet voor Limburg, Dalhem, Valkenburg en Rode, en om de situatie na het partagetractaat

van1661 aan te geven, na die letter de letters N en B om aan te geven dat ze bij de Nederlandse Republiek behoren (N) of bij Zuid-Nederland oftewel

Barabant (B)

23

WIE A ZEGT MOET OOK B ZEGGEN

De Duitse Orde in Aken en Bocholtz

door Hans Hermans.

Op dinsdag 10 oktober 2006 hield ons lid Jan Senden een lezing over de Duitse Orde.Wandelen we langs de historische hoeve “Samerich”, die door de heer Senden bewoond wordt,dan zien we bij de ingang een in hardsteen gebeitelde tekst:

Anno 1321Sint Gillishof

Samerich

Op 10 februari 1321 schonk ene Goswinuseen in Aken gelegen kapel met bijbehorendehoeve en landerijen aan Gerardus van Loon,landcommandeur van de Balije Alden-Bie-sen van de Duitse Orde, onder voorwaardedat er in Aken een Commanderij van deDuitse Orde gesticht moest worden. De heerSenden gaat van de veronderstelling uit, datook (zijn) Sint Gillishof, waarschijnlijk tothet genoemd onroerend goed behoorde.We slaan een stuk historie over, want na deinval van het Franse revolutieleger, werdenin 1796 en 1797 alle adellijke en kerkelijkegoederen door de occupant geconfisqueerd.De Fransen waren er natuurlijk in geïnteres-seerd, om alle goederen zo spoedig mogelijkvoor goed geld van de hand te doen. Op 18september 1804 kocht ene Jan Penners, eenbetovergrootvader van Jan Senden, de SintGillishof in Bocholtz.Uit het voorafgaande is duidelijk dat deDuitse Orde een Commanderij in Akenwenste. Daarom kijken we nu even, wattoentertijd in Aken aan de hand was.Zeven weker later, op 30 maart 1321,

verkochten de Heren Von Pont, de bij hetPontmitteltor (een stadspoort die nu nietmeer bestaat) gelegen Sint Egidiuskapel metbijbehorende hoeve aan de Duitse Orde. Totdie tijd beschikte de Duitse Orde in Akenuitsluitend over een “Absteigequartier”(pleisterplaats) in de Kölnstrasse.Bestond in die tijd het Akener Rijk? Weweten het niet. In sommige boeken is er passprake van een Akener Rijk sinds 10 mei1336. Maar van de heer Dietmar Kottmannuit Aken, ontving ik een belangrijk docu-ment, waarvan het origineel zich in hetstadsarchief van Düsseldorf bevindt. In ditdocument van 25 maart 1322, is er sprake isvan “Dem Riche um Oeghen”, het Rijk omAken. Omdat de data van de Hoeve Sint Gillis inBocholtz (10.02.1321), van de Sint Egi-diuskapel bij Pontmitteltor (30.03.1321) envan de kapel Sint Gilise in Pont-Aachen(25.03.1322) zo dicht bij elkaar liggen, hier-onder de woordelijke tekst van het documentuit 1322.

Älteste erhaltene Urkunde, in der vom “Aachener Reich” die Rede ist. Yde van der Joncheit und ihre beide Söhne Symont und Michil übertragen vor den Schöffen desGerichts zu Vaals und vielen anderen Leuten in die Hand des Richters einen Hof zu Vaals mit 3Morgen Land, einen Weiher und etliche Morgen Wiesen [Bend] hinter dem Hof an dieDeutschordenskommende zu Aldenbiesen;... mit vurwerden dat al dat nemliche erve sal gehoren ze einen eltere ummerme ze sint Gilisein Pont of in en ander kapelle, wo si der vurghesprochene orden ze machen wilt, in Oeghen ofbussen Oeghen ende doch in dem riche um Oeghen vur hors vaders sele, horre moder, hors selfsende horre anderen selen ...Original: HStA D’dorf D.O.B. Aldenbiesen, Kommende Aachen 2Datum: 25. März 1322

24

ACTIVITEITENPROGRAMMA

Vrijdag 6 april 20.00 uur Wegkruisenwandeling in Bocholtz

Dinsdag 17 april 20.00 uur ALGEMENE LEDENVERGADERINGProgramma na de pauze nog niet bekend

Dinsdag 15 mei 20.00 uur Wegen uit de Romeinse, KarolingischeenMiddeleeuwse tijd.Lezing door dhr. Hary van Aken.

Zaterdag 16 juni Excursie.Dinsdag 11 sept. 20.00 uur Imstenrade en Ottegroeven in relatie met

de heren van ImstenradeLezing door dhr. Jaak Nijssen

Dinsdag 9 okt. 20.00 uur NAJAARS- ALGEMENELEDENVERGADERINGProgramma na de pauze nog niet bekend

Dinsdag 13 nov. 20.00 uur Heraldiek en WapensLezing door dhr. René Vroomen

Zondag 9 december Kerstmarkt in Simpelveld