Dastuurka Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya-[IFCC} rev....Qormada Dastuurka ee loogu talogalay: Turxaanbixinta Ogaalayda Shareecada, Xeeldheereyaasha Xeer Dhaqameedka iyo Golaha

Qormada Dastuurka ee loogu talogalay:

Turxaanbixinta Ogaalayda Shareecada, Xeeldheereyaasha Xeer

Dhaqameedka

iyo

Golaha Qaranka ee Ansixinta Dastuurka

Waxaana soo diyaariyey:

Guddiga Madaxabannaan ee Dastuurka iyo Arrimaha Federaalka

iyo

Guddiga Khubarada

26/06/2012 Muqdisho

Dastuurka Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya

IFCC-COE

i

TUSMO Gogoldhig ......................................................................................................................................................... 1

CUTUBKA KOOWAAD .................................................................................................................................... 2

BAAQA JAMHUURIYADDA ............................................................................................................................. 2

Qodobka 1aad.............................................................................................................................................. 2

Jamhuuriyadda............................................................................................................................................. 2

Qodobka 2aad.............................................................................................................................................. 2

Diinta iyo Dawladda ..................................................................................................................................... 2

Qodobka 3aad.............................................................................................................................................. 2

Mabaadi’da Asaasiga.................................................................................................................................... 2

Qodobka 4aad.............................................................................................................................................. 3

Sarraynta Dastuurka..................................................................................................................................... 3

Qodobka 5aad.............................................................................................................................................. 3

Afka Rasmiga ah ........................................................................................................................................... 3

Qodobka 6aad.............................................................................................................................................. 3

Calanka iyo Astaanta Qaranka ...................................................................................................................... 3

Qodobka 7aad.............................................................................................................................................. 4

Dhulka Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya ............................................................................................ 4

Qodobka 8aad.............................................................................................................................................. 4

Shacbiga iyo Jinsiyadda ................................................................................................................................ 4

Qodobka 9aad.............................................................................................................................................. 4

Magaalomadaxda Qaranka........................................................................................................................... 4

CUTUBKA LABAAD ........................................................................................................................................ 4

SALDDHIGGA SIYAASADDA DIBADDA ............................................................................................................ 4

Qodobka 10aad............................................................................................................................................ 4

Mabda’a Aayo-ka-talinta iyo istaageeridda .................................................................................................. 4

Qodobka 11aad............................................................................................................................................ 5

IFCC-COE

ii

Siyaasadda nabad ku-wada-noolaanshaha ................................................................................................... 5

Qodobka 12aad............................................................................................................................................ 5

Siyaasadda Wax-wada-qabsiga ..................................................................................................................... 5

Qodobka 13aad............................................................................................................................................ 5

Xiriirrada Caalamiga ah ................................................................................................................................ 5

CUTUBKA SADDEXAAD .................................................................................................................................. 5

XUQUUQDA ASAASIGA AH IYO WAAJIBAADKA MUWAADDINKA ................................................................... 5

QAYBTA KOOWAAD ...................................................................................................................................... 6

MABAADII’DA GUUD EE XUQUUQDA AADANAHA ......................................................................................... 6

Qodobka 14aad............................................................................................................................................ 6

Karaamada Aadanaha .................................................................................................................................. 6

Qodobka 15aad............................................................................................................................................ 6

Sinnaanta ..................................................................................................................................................... 6

Qodobka 16aad............................................................................................................................................ 6

Dhaqangelinta Xuquuqda Asaasiga Ah.......................................................................................................... 6

QAYBTA LABAAD........................................................................................................................................... 7

XUQUUQDA IYO XORRIYADAHA QOFKA IYO XADDIDAADOODA .................................................................... 7

Qodobka 17aad............................................................................................................................................ 7

Xaqa Nolosha ............................................................................................................................................... 7

Qodobka 18aad............................................................................................................................................ 7

Adoonsi, Midiidin iyo Ku-shaqaysi Qasab Ah................................................................................................. 7

Qodobka 19aad............................................................................................................................................ 7

Xorriyadda iyo Nabadgelinta Qofnimada ...................................................................................................... 7

Qodobka 20aad............................................................................................................................................ 7

Xorriyadda Abuuridda iyo ka mid Noqoshada Ururrada ................................................................................ 7

Qodobka 21aad............................................................................................................................................ 8

IFCC-COE

iii

Xorriyadda Caqiidada iyo Diinta.................................................................................................................... 8

Qodobka 22aad............................................................................................................................................ 8

Xorriyadda Ra’yiga iyo Afkaarta .................................................................................................................... 8

Qodobka 23aad............................................................................................................................................ 8

Xorriyadda Warbaahinta .............................................................................................................................. 8

Qodobka 24aad............................................................................................................................................ 8

Xurmada Hoyga............................................................................................................................................ 8

Qodobka 25aad............................................................................................................................................ 8

Xorriyadda Kulanka, Bannaanbaxa iyo Cabashada ........................................................................................ 8

Qoobka 26aad .............................................................................................................................................. 9

Xorriyadda Isu-socodka iyo Degitaanka ........................................................................................................ 9

Qodobka 27aad............................................................................................................................................ 9

Xaqa Ka-qaybgalka Siyaasadda ..................................................................................................................... 9

Qodobka 28aad............................................................................................................................................ 9

Xorriyadda xirfadda, Shaqada iyo Mihnadda ................................................................................................ 9

Qodobka 29aad............................................................................................................................................ 9

Xiriirka Shaqada ........................................................................................................................................... 9

Qodobka 30aad.......................................................................................................................................... 10

Deegaanka ................................................................................................................................................. 10

Qodobka 31aad.......................................................................................................................................... 10

Hantida ...................................................................................................................................................... 10

Qodobka 32aad.......................................................................................................................................... 10

Dhaqaalaha iyo Xuquuqda Bulshada........................................................................................................... 10

Qodobka 33aad.......................................................................................................................................... 10

Daryeelka Qoyska....................................................................................................................................... 10

Qodobka 34aad.......................................................................................................................................... 11

Carruurta ................................................................................................................................................... 11

IFCC-COE

iv

Qodobka 35aad.......................................................................................................................................... 11

Waxbarashada ........................................................................................................................................... 11

Qodobak 36aad.......................................................................................................................................... 12

Horumarinta Dhaqanka iyo Hiddaha........................................................................................................... 12

Qodobka 37aad.......................................................................................................................................... 12

Xaqa helidda macluumaadka ...................................................................................................................... 12

Qodobka 38aad.......................................................................................................................................... 13

Go’aannada Maamulka .............................................................................................................................. 13

Qodobka 39aad.......................................................................................................................................... 13

Xaqa Dacwadda iyo Isdifaaca...................................................................................................................... 13

Qodobka 40aad.......................................................................................................................................... 13

Xuquuqda Eedaysanaha ............................................................................................................................. 13

Qodobka 41aad.......................................................................................................................................... 14

Xuquuqda Qofka Xukuman ......................................................................................................................... 14

Qodobka 42aad.......................................................................................................................................... 14

Isucelinta Eedaysaneyaasha iyo Dembiileyaasha ........................................................................................ 14

Qodobka 43aad.......................................................................................................................................... 15

Qaxootiga iyo Magangelyada ..................................................................................................................... 15

Qodobka 44aad.......................................................................................................................................... 15

Xaddidaadda Xuquuqda ............................................................................................................................. 15

Qodobka 45aad.......................................................................................................................................... 15

Dib-u-xaqsooridda Ku-xadgudubka Xuquuqda ............................................................................................ 15

Qodobka 46aad.......................................................................................................................................... 16

Fasiraadda Xuquuqda Asaasiga Ah ............................................................................................................. 16

Qodobka 47aad.......................................................................................................................................... 16

Waajibaadka Muwaaddinka ....................................................................................................................... 16

CUTUBKA AFRAAD ...................................................................................................................................... 17

IFCC-COE

v

DHULKA, HANTIDA IYO DEEGAANKA ........................................................................................................... 17

Qodobka 48aad.......................................................................................................................................... 17

Dhulka ....................................................................................................................................................... 17

Qodobka 49aad.......................................................................................................................................... 18

Khayraadka Dabiiciga ................................................................................................................................. 18

Qodobka 50aad.......................................................................................................................................... 18

Deegaanka ................................................................................................................................................. 18

Qodobka 51aad.......................................................................................................................................... 19

Khayraadka Dalka....................................................................................................................................... 19

CUTUBKA SHANAAD ................................................................................................................................... 19

MATILAADDA SHACABKA ............................................................................................................................ 19

QAYBTA KOOWAAD .................................................................................................................................... 19

Mabaadi’ida Guud ee Matilaadda Shacabka................................................................................................ 19

Qodobka 52aad.......................................................................................................................................... 19

Awoodda Shacabka .................................................................................................................................... 19

Qodobka 53aad.......................................................................................................................................... 20

Axsaabta Siyaasadeed ................................................................................................................................ 20

Qodobka 54aad.......................................................................................................................................... 20

Shuruudaha Axsaabta ................................................................................................................................ 20

QAYBTA LABAAD ........................................................................................................................................ 20

DOORASHOOYINKA .................................................................................................................................... 20

Qodobka 55aad.......................................................................................................................................... 20

Nidaamka Doorashooyinka......................................................................................................................... 20

Qodobka 56aad.......................................................................................................................................... 21

Mabadi’ida Doorashooyinka....................................................................................................................... 21

Qodobka 57aad.......................................................................................................................................... 21

IFCC-COE

vi

Sharciga Doorashooyinka ........................................................................................................................... 21

CUTUBKA LIXAAD........................................................................................................................................ 22

BAAHSANAANTA AWOODDA DAWLADDA EE JAMHUURIYADDA ................................................................. 22

Qodobka 58aad.......................................................................................................................................... 22

Qaabdhismeedka Dawladda ....................................................................................................................... 22

Qodobka 59aad.......................................................................................................................................... 22

Xuduudaha iyo Tirada Dawladaha xubnaha ka Dawladda Federaalka ......................................................... 22

Qodobka 60aad.......................................................................................................................................... 23

Mabaadi’da Federaalka ee Jamhuuriyadda ................................................................................................. 23

Qodobka 61aad.......................................................................................................................................... 23

Iskaashiga Dawladda Federaalka iyo Dawlad Goboleedyada ....................................................................... 23

Qodobka 62aad.......................................................................................................................................... 24

Iskaashiga Dowlada xubnaha ka ah Dawladda Federaalka .......................................................................... 24

Qodobka 63aad.......................................................................................................................................... 25

Wada-xaajoodyada Caalamiga.................................................................................................................... 25

CUTUBKA TODDOBAAD............................................................................................................................... 25

BAARLAMAANKA FEDERAALKA ................................................................................................................... 25

QAYBTA KOOWAAD ................................................................................................................................... 25

QODOBBO GUUD ....................................................................................................................................... 25

Qodobka 64aad.......................................................................................................................................... 25

Goleyaasha Barlamaanka Federaalka ......................................................................................................... 25

Qodobka 65aad.......................................................................................................................................... 25

Shuruudaha Xubinnimada Baarlamaanka Federaalka ................................................................................ 25

Qodobka 66aad.......................................................................................................................................... 26

Sababaha lagu lumiyo Xubinnimada Baarlamaanka Federaalka .................................................................. 26

Qodobka 67aad.......................................................................................................................................... 26

IFCC-COE

vii

Muddada xilhaynta .................................................................................................................................... 26

Qodobka 68aad.......................................................................................................................................... 27

Xilka Xubnaha Baarlamaanka ..................................................................................................................... 27

Qodobka 69aad.......................................................................................................................................... 27

Hoggaamiyaha Mucaaradka ....................................................................................................................... 27

Qodobka 70aad.......................................................................................................................................... 27

Awoodaha Baarlamaanka ........................................................................................................................... 27

QAYBTA LABAAD ........................................................................................................................................ 28

GOLAHA SHACABKA ................................................................................................................................... 28

Qodobka 71aad.......................................................................................................................................... 28

Xilka Xeerdejinta Golaha Shacabka ............................................................................................................. 28

Qodobka 72aad.......................................................................................................................................... 28

Tirada Xubnaha Golaha Shacabka............................................................................................................... 28

Qodobka 73aad.......................................................................................................................................... 29

Afhayeenka iyo Ku-xigeenada Golaha Shacabka ......................................................................................... 29

Qodobka 74aad.......................................................................................................................................... 29

Kal-Fadhiyada Golaha Shacabka ................................................................................................................. 29

Qodobka 75aad.......................................................................................................................................... 29

Kala-dirista Golaha Shacabka...................................................................................................................... 29

Qodobka 76aad.......................................................................................................................................... 30

Xeer Hoosaadka Golaha Shacabka .............................................................................................................. 30

Qodobka 77aad.......................................................................................................................................... 30

Awoodaha Golaha Shacabka ...................................................................................................................... 30

Qodobka 78aad.......................................................................................................................................... 30

Mudnaanta Xildhibaannada Golaha Shacabka ............................................................................................ 30

QAYBTA SADDEXAAD ................................................................................................................................. 31

XILKA XEERDEJINTA AQALKA SARE EE BAARLAMAANKA FEDERAALKA ........................................................ 31

IFCC-COE

viii

Qodobaka 79aad ........................................................................................................................................ 31

Xilka Aqalka Sare ee Baarlamaanka Federaalka.......................................................................................... 31

Qodobka 80aad.......................................................................................................................................... 31

Tirada Xubnaha Aqalka Sare ee Baarlamaanka Federaalka ......................................................................... 31

Qodobka 81aad.......................................................................................................................................... 32

Afhayeenka iyo Ku-xigeenada Golaha Aqalka Sare ...................................................................................... 32

Qodobka 82aad.......................................................................................................................................... 32

Kalfadhiyada Aqalka Sare .......................................................................................................................... 32

Qodobka 83aad.......................................................................................................................................... 32

Xeer Hoosaadka Aqalka Sare ee Baarlamaanka Federaalka......................................................................... 32

Qodobka 84aad.......................................................................................................................................... 33

Go’aan-qaadashada Aqalka Sare ee Baarlamaanka Federaalka ................................................................... 33

Qodoka 85aad ............................................................................................................................................ 33

Ka-qaybgalka Wasiirrada ee Fadhiyada Golaha Aqalka Sare ........................................................................ 33

Qodoka 86aad ............................................................................................................................................ 33

Mudnaanta iyo Xasaanadda Xubnaha Aqalka Sare...................................................................................... 33

QAYBTA AFRAAD ........................................................................................................................................ 33

HABRAACA SHARCIDEJINTA BARLAMAANKA FEDERAALKA .......................................................................... 33

Qodobka 87aad.......................................................................................................................................... 33

Hindise Sharci-dejin.................................................................................................................................... 33

Qodobka 88aad.......................................................................................................................................... 34

Curin Sharci ................................................................................................................................................ 34

Qodobka 89aad.......................................................................................................................................... 34

Mashaariicda Sharci ee aan Saamaynta ku lahayn Dawlad Goboleedyada .................................................. 34

Qodobka 90aad.......................................................................................................................................... 35

Hindise Sharci oo Saamayn ku leh Heerka Dawlad Goboleedyada............................................................... 35

Qodobka 91aad.......................................................................................................................................... 36

IFCC-COE

ix

Soo Saaridda iyo Faafinta Sharci ................................................................................................................. 36

Qodobka 92aad.......................................................................................................................................... 36

Faafinta iyo Xafidaadda Sharciyada ............................................................................................................ 36

Qodobka 93aad.......................................................................................................................................... 36

Durid Sharci ............................................................................................................................................... 36

CUTUBKA SIDDEEDAAD ............................................................................................................................... 37

QAYBTA KOWAAD....................................................................................................................................... 37

MADAXWEYNAHA JAMHUURIYADDA FEDERAALKA..................................................................................... 37

Qodobka 94aad.......................................................................................................................................... 37

Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka ............................................................................................... 37

Qodobka 95aad.......................................................................................................................................... 37

Shuruudaha Doorashada Madaxweynenimada........................................................................................... 37

Qodobka 96aad.......................................................................................................................................... 38

Doorashada Madaxweynaha ...................................................................................................................... 38

Qodobka 97aad.......................................................................................................................................... 39

Xilka iyo Awoodaha Madaxweynaha .......................................................................................................... 39

Qodobka 98 ............................................................................................................................................... 40

Muddada Xilka Madaxweynaha.................................................................................................................. 40

Qodobka 99aad.......................................................................................................................................... 40

Xil-Ka-qaadista iyo Maxkamadeynta Madaxweynaha ................................................................................. 40

Qodobka 100aad ........................................................................................................................................ 40

Bannaanaanta Xafiiska Madaxweynaha ...................................................................................................... 40

Qodobka 101aad ........................................................................................................................................ 41

Ku-simaha Madaxweynaha......................................................................................................................... 41

Qodobka 102aad ........................................................................................................................................ 41

Dhaarinta Madaxweynaha ......................................................................................................................... 41

QAYBTA LABAAD ........................................................................................................................................ 41

IFCC-COE

x

XUKUUMADDA........................................................................................................................................... 41

Qodobka 103aad ........................................................................................................................................ 41

Golaha Wasiirada ....................................................................................................................................... 41

Qodobka 104aad ........................................................................................................................................ 42

Shuruudaha Xubinnimada Golaha Wasiirada .............................................................................................. 42

Qodobka 105aad ........................................................................................................................................ 42

Xilalka Golaha Wasiirrada ........................................................................................................................... 42

Qodobka 106aad ........................................................................................................................................ 43

Xilka iyo Awoodaha Ra’iisul Wasaaraha ...................................................................................................... 43

Qodobka 107aad ........................................................................................................................................ 43

Ku-Xigeenka Ra’iisul Wasaaraha ................................................................................................................. 43

Qodobka 108aad ........................................................................................................................................ 43

Xilka Wasiirka, Wasiiru Dawlaha iyo Wasiir ku-xigeenka ........................................................................... 43

Qodobka 109aad ........................................................................................................................................ 43

Xukuumadda Xil-Gaarsiinta ........................................................................................................................ 43

Qodobka 110aad ........................................................................................................................................ 44

Dhaarta ...................................................................................................................................................... 44

CUTUBKA SAGAALAAD ................................................................................................................................ 44

AWOODDA GARSOORKA ............................................................................................................................. 44

Qodobka 111aad ........................................................................................................................................ 44

Awoodda Garsoorka Jamhuuriyada ............................................................................................................ 44

Qodobka 112aad ........................................................................................................................................ 44

Xilka, Awoodda iyo Madaxbannaanida Garsoorka ...................................................................................... 44

Qodobka 113aad ........................................................................................................................................ 45

Habka Dacwad Qaadista............................................................................................................................. 45

Qodobka 114aad ........................................................................................................................................ 45

Midnimada Garsoorka iyo Nidaamka Maxkamadaha Dalka ........................................................................ 45

IFCC-COE

xi

Qodobka 115aad ........................................................................................................................................ 45

Dhismaha Maxkamadda Dastuurka ............................................................................................................ 45

Qodobka 116aad ........................................................................................................................................ 46

Dacwad Gudbin .......................................................................................................................................... 46

Qodobka 117aad ........................................................................................................................................ 46

Dacwad- u-gudbinta Maxkamadaha Kale.................................................................................................... 46

Qodobka 118aad ........................................................................................................................................ 47

Maxkamadda Sare...................................................................................................................................... 47

Qodobka 119aad ........................................................................................................................................ 47

Maxkamado Gaar ah .................................................................................................................................. 47

Qodobka 120aad ........................................................................................................................................ 47

Maxkamadda Racfaanka iyo Maxkamadaha Derejada Kowaad ................................................................... 47

Qodobka 121aad ........................................................................................................................................ 47

Xal-dhaqameedka Khilaafaadka.................................................................................................................. 47

Qodobka 122aad ........................................................................................................................................ 48

Magacaabista Garsooreyaasha ................................................................................................................... 48

Qodobka 123aad ........................................................................................................................................ 48

Muddo Xileedka Garsooreyaasha ............................................................................................................... 48

Qodbka 124aad .......................................................................................................................................... 49

Golaha Adeegga Garsoorka ........................................................................................................................ 49

Qodobka 125aad ........................................................................................................................................ 49

Xubnaha Golaha Adeegga Garsoorka ........................................................................................................ 49

Qodobka 126aad ........................................................................................................................................ 49

Xafiiska Xeer-ilaaliyaha Guud ..................................................................................................................... 49

CUTUBKA TOBNAAD ................................................................................................................................... 50

HOGGAAMIYE DHAQAMEED ....................................................................................................................... 50

Qodobka 127aad ........................................................................................................................................ 50

IFCC-COE

xii

Xeer Dhaqameedka .................................................................................................................................... 50

Qodobka 128aad ........................................................................................................................................ 50

Kaalinta Hogaamiye Dhaqameedyadda ...................................................................................................... 50

Qodobka 129aad ........................................................................................................................................ 51

Xiriirka Dawladda iyo Hagaamiye dhaqameedyada ..................................................................................... 51

Qodobka 130aad ........................................................................................................................................ 51

Qaab-Dhismeedka iyo Waajibaadka Hoggaamiye Dhaqameedyada ............................................................ 51

CUTUBKA KOW IYO TOBNAAD .................................................................................................................... 51

GUDDIYADA IYO XAFIISYADA MADAXABANNAAN....................................................................................... 51

Qodobka 131aad ........................................................................................................................................ 51

Mabaadi’da Guud....................................................................................................................................... 51

Qodobka 132aad ........................................................................................................................................ 51

Samayska Guddiyada iyo Xafiisyada Madaxabannaan................................................................................. 51

Qodobka 133aad ........................................................................................................................................ 52

Xulidda, Magacaabidda iyo Xil ka qaadista Guddiyada iyo xafiisyada Madaxabanaan.................................. 52

Qodobka 134aad ........................................................................................................................................ 52

Shuruudaha Xubnaha Guddiyada iyo Xafiisyada Madaxabannaan............................................................... 52

Qodobka 135aad ........................................................................................................................................ 52

Muddada Xilka ........................................................................................................................................... 52

Qodobka 136aad ........................................................................................................................................ 52

Waajibaadka Warbixn ................................................................................................................................ 52

Qodobka 137 ............................................................................................................................................. 52

Xil-ka-Qaadis Xubin Guddi ama Xafiis Madaxbannaan ................................................................................ 52

Qodobka 138aad ........................................................................................................................................ 53

Guddiyada iyo xafiisyada Madaxabanaan ................................................................................................... 53

CUTUBKA LABO IYO TOBNAAD .................................................................................................................... 54

SHAQAALAHA RAYIDKA EE DAWLADDA....................................................................................................... 54

IFCC-COE

xiii

Qodobka 139aad ........................................................................................................................................ 54

Qiyamka Shaqaalaha Dawladda ee Rayidka ah ........................................................................................... 54

Qodobka 140aad ........................................................................................................................................ 54

Ilaalinta Xuquuqda Shaqaalaha Dawladda ee Rayidka ah ............................................................................ 54

Qodobka 141aad ........................................................................................................................................ 54

Magacaabista Hawlwadeennada Darajooyinka sare ................................................................................... 54

Qodobka 142aad ........................................................................................................................................ 54

Hawlwadeennada iyo Shaqaalaha Dawladda .............................................................................................. 54

Qodobka 143aad ........................................................................................................................................ 55

Shaqaalaha Dawladda ee Rayidka ah .......................................................................................................... 55

CUTUBKA SADDEX IYO TOBNAAD ................................................................................................................ 55

DAWLAD GOBOLEEDYADA .......................................................................................................................... 55

Qodobka 144aad ........................................................................................................................................ 55

Hay’adaha Dawlad Goboleedyada ............................................................................................................. 55

Qodobka 145aad ........................................................................................................................................ 55

Mabaadii’da Dastuurrada Dawlad Goboleedyada ....................................................................................... 55

Qodobka 146aad ........................................................................................................................................ 55

Samaynta Dastuurrada Dowladaha Xubnaha ka ag Dawladda Federaalka .................................................. 55

Qodobka 147aad ........................................................................................................................................ 56

Wax-ka-bedelidda Dastuurrada Dawlad Goboleedyada .............................................................................. 56

CUTUBKA AFAR IYO TOBNAAD .................................................................................................................... 56

MAALIYADDA GUUD ................................................................................................................................... 56

Qodobka 148aad ........................................................................................................................................ 56

Mabaadi’da Maaliyadda Guud.................................................................................................................... 56

Qodobka 149aad ........................................................................................................................................ 57

Awoodaha Dakhli-ururinta ......................................................................................................................... 57

IFCC-COE

xiv

Qodobka 150aad ........................................................................................................................................ 57

Canshuur-soo-rogidda ................................................................................................................................ 57

Qodobka 151aad ........................................................................................................................................ 58

Noocyada Qaybinta Dakhliga Dawladda Federaalku Siiso Dawladaha Kale .................................................. 58

Qodobka152aad......................................................................................................................................... 58

Mabaadii’da Hagaysa Qaybinta Lacagaha ................................................................................................... 58

Qodobka 153 aad ....................................................................................................................................... 58

Amaahashada ............................................................................................................................................ 58

Qodobka 154aad ........................................................................................................................................ 58

Khasnadda Guud ........................................................................................................................................ 58

Qodobka 155aad ........................................................................................................................................ 59

Qaybinta iyo Qoondaynta Dakhliga ............................................................................................................ 59

Qodobka 156aad ........................................................................................................................................ 59

Dibu-u-dhisidda iyo Horumarinta Degaannada Dib-u-dhacsan .................................................................... 59

Qodobka 157aad ........................................................................................................................................ 59

Miisaniyadda Sanadlaha ee Federaalka ...................................................................................................... 59

Qodobka 158aad ........................................................................................................................................ 59

Kharaj Gelidda Ka Hor Ansixinta Baarlamaanka ee Miisaaniyad Sanadeedka .............................................. 59

Qodobka 159aad ........................................................................................................................................ 60

Kharajyada Lama-filaanka ah ...................................................................................................................... 60

Qodobka 160aad ........................................................................................................................................ 60

Xisaabaadka iyo Hanti-dhawrka Hay’adaha Dawladda ................................................................................ 60

Qodobka 161aad ........................................................................................................................................ 60

Heshiisyada Badeecadaha iyo Adeegyada................................................................................................... 60

Qodobka 162aad ........................................................................................................................................ 60

Guddiga Maaliyadda .................................................................................................................................. 60

Qodobka 163aad ........................................................................................................................................ 61

IFCC-COE

xv

Xafiiska Hantidhawrka Guud ...................................................................................................................... 61

Qodobka 164aad ........................................................................................................................................ 61

Bankiga Dhexe ee Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya.......................................................................... 61

Qodobka 165aad ........................................................................................................................................ 62

Sharcidejinta Federaalka ee Arrimaha Maaliyadda ..................................................................................... 62

Qodobka 166aad ........................................................................................................................................ 63

Kaydka Qaranka ......................................................................................................................................... 63

CUTUBKA SHAN IYO TOBNAAD ................................................................................................................... 63

NABADDA IYO AMNIGA .............................................................................................................................. 63

Qodobka167aad......................................................................................................................................... 63

Suggidda Amniga Jamhuuriyadda ............................................................................................................... 63

Qodobka 168aad ........................................................................................................................................ 64

Mabaadi’id Ciidamada Amniga ................................................................................................................... 64

Qodobka 169aad ........................................................................................................................................ 64

Ku-tagrifalidda Awoodeed .......................................................................................................................... 64

Qodobka 170aad ........................................................................................................................................ 64

Hay’adda Garddonka (Ombudsman) .......................................................................................................... 64

Qodobka 171aad ........................................................................................................................................ 64

Amarro Sharcidarro ah oo Cad ................................................................................................................... 64

Qodobka 172aad ........................................................................................................................................ 65

Kormeerka Rayidka ee Ciidammada Amniga............................................................................................... 65

Qodobka 173aad ........................................................................................................................................ 65

Waajibaadka iyo Kormeerka Xakameeynta Cidamadda Xoogga Dalka......................................................... 65

Qodobka 174aad ........................................................................................................................................ 65

Waajibaaka Ciidanka Booliska Federaalka .................................................................................................. 65

Qodobka 175aad ........................................................................................................................................ 66

Booliska Dowladaha Xubnaha ka ah Dawladda Federaalka ......................................................................... 66

IFCC-COE

xvi

Qodobka 176aad ........................................................................................................................................ 66

Dhismaha iyo Waajibaadka Ha’adda Nabadsuggidda .................................................................................. 66

Qodobka 177aad ........................................................................................................................................ 66

Ciidanka Asluubta Federaalka..................................................................................................................... 66

Qodobka 178aad ........................................................................................................................................ 67

Cidanka Asluubta Dowlad Goboleedka ....................................................................................................... 67

Qodobka 179aad ........................................................................................................................................ 67

Guddiga Adeegga Ciidammada Amniga ...................................................................................................... 67

Qodobka 180aad ........................................................................................................................................ 67

Xaaladda Degdegga Ah ............................................................................................................................... 67

Qodobka 181aad ........................................................................................................................................ 68

Sharcidejinta Arrimaha Nabadda iyo Amniga .............................................................................................. 68

CUTUBKA LIX IYO TOBNAAD........................................................................................................................ 69

AXKAAMTA KALAGUURKA........................................................................................................................... 69

AXKAAMTA MARXALADDA KALA GUURKA IYO DIB-U-EEGISTA HAY’DAHA JIRA IYO DHISIDDA HAY’ADO CUSUB ........................................................................................................................................................ 69

QAYBTA KOOWAAD ................................................................................................................................... 69

QODOBBO GUUD ....................................................................................................................................... 69

Qodobka 182aad ........................................................................................................................................ 69

QEEXID MARXALADDA KALAGUURKA ......................................................................................................... 69

Qodobka 183aad ........................................................................................................................................ 69

TUBTA SOO AFJARIDDA MARXALADDA KALAGUURKA ................................................................................ 69

QAYBTA LABAAD ........................................................................................................................................ 70

SHARCIYADA, HESHIISYADA IYO HAY’ADAHA JIRA....................................................................................... 70

Qodobka 184aad ........................................................................................................................................ 70

Waxkabeddelidda Dastuurka...................................................................................................................... 70

Qodobka 185aad ........................................................................................................................................ 71

IFCC-COE

xvii

Xadka Waxkabeddelka Dastuurka............................................................................................................... 71

Qodobka 186aad ........................................................................................................................................ 71

Sharciyada Dhaqangalka ah ........................................................................................................................ 71

Qodobka 187aad ........................................................................................................................................ 71

HESHIISYADA.............................................................................................................................................. 71

Qodobka 188aad ........................................................................................................................................ 72

Hay’adaha Qaranka ee Jira ......................................................................................................................... 72

QAYBTA SADDEXAAD ................................................................................................................................. 72

GEEDDISOCODKA FEDERAALAYNTA JAMHUURIYADDA ............................................................................... 72

Qodobka 189aad ........................................................................................................................................ 72

Samaysanka Baarlamaanka Federaalka ...................................................................................................... 72

Qodobka 190aad ........................................................................................................................................ 73

Dhaqangelinta Dastuurada Dawladaha Xubin ka aha Dawladda Federaalka ................................................ 73

Golaha Shacabka ........................................................................................................................................ 73

QAYBTA AFRAAD ........................................................................................................................................ 73

DIB-U-EEGISTA DASTUURKA, SHARCIYADA DHAQANGAL AH IYO CURINTA SHARCIYADA CUSUB................. 73

Qodobka 191aad ........................................................................................................................................ 73

Qorshaha Sharcidejinta .............................................................................................................................. 73

QAYBTA SHANAAD ..................................................................................................................................... 75

DIB-U-HABAYNTA HAY’ADAHA JIRA IYO DHISIDDA HAY’ADO CUSUB .......................................................... 75

Qodobka 192aad ........................................................................................................................................ 75

Dib-u-habaynta Hay’adaha Jira ................................................................................................................... 75

Qodobka 193aad ........................................................................................................................................ 75

Dib-u-habaynta Garsoorka ......................................................................................................................... 75

Qodobka 194aad ........................................................................................................................................ 76

DHISIDDA HAY’ADAHA CUSUB EE FEDERAALKA .......................................................................................... 76

QAYBTA LIXAAD ......................................................................................................................................... 76

IFCC-COE

xviii

DHISMAHA HAY’DAHA MUDNAANATA U LEH HIRGELINTA DASTUURKA ..................................................... 76

Qodobka 195aad ........................................................................................................................................ 76

Guddiga Golaha Shacabka ee Kormeeridda Hirgelinta Dastuurka ............................................................... 76

Qodobka 196aad ........................................................................................................................................ 77

Guddiga Madaxabannaan ee Hirgelinta Dastuurka ..................................................................................... 77

Qodobka 197aad ........................................................................................................................................ 78

Aftida Dastuurka ........................................................................................................................................ 78

Qodobka 198aad ........................................................................................................................................ 78

Natiijada aftida .......................................................................................................................................... 78

Qodobka 199aad ........................................................................................................................................ 78

DOORASHOOYIN ........................................................................................................................................ 78

Doorashada Golayasha Cusub .................................................................................................................... 78

Qodobka 200aad ........................................................................................................................................ 78

Madaxweynaha hadda xilka haya iyo Madaxweynaha Cusub...................................................................... 78

Qodobka 201aad ........................................................................................................................................ 79

Faafinta Dastuurka ..................................................................................................................................... 79

Jadwalka 1aad ............................................................................................................................................ 79

Sawirka Calanka ......................................................................................................................................... 79

Qodobka 6-aad (1) ..................................................................................................................................... 79

Jadwalka 1aad B: ........................................................................................................................................ 80

Qodobka 6-aad (2) ..................................................................................................................................... 80

Jadwalka 1aad T ......................................................................................................................................... 80

Heesta Qaranku ......................................................................................................................................... 80

Qodobka 6-aad (3) ..................................................................................................................................... 80

Jadwalka 2aad: ........................................................................................................................................... 81

Dhaarta ...................................................................................................................................................... 81

IFCC-COE

1

الرحیم الرحمن الله بسم

Gogoldhig

Annaga oo ah Dadweynaha Soomaaliyeed oo si dhab ah u rumaysan Allaha weyn, iskuna hallaynayna naxariistiisa: Waxaan ka markhaati-kacaynaa in aysan jirin cid kale oo xaq lagu caabudo oo aan

Allaha Weyn ahayn iyo in Nabi Muxammad (scw) uu yahay rasuulkiisa iyo nabigiisa runta ah;

Waxaan diiddan nahay qaab kasta oo adeegsi xoog sharci darro ah, waxaannuna qirsan nahay caddaalad-darradii iyo gefafkii horay nooga dhacay;

Waxaannu ka midaysan nahay inaan soo afjarno colaadda iyo qalalaasaha daba-dheeraaday ee dalkeenna ka jira;

Waxaan aqoonsan nahay halgankii dhiirriigelinta lahaa ee ummaddeennu u soo gashay si ay u tiigsato nolol wacan iyo nafhurkii hoggaamiyeyaasheenii taariikhiga ahaa ay u soo galeen xoraynta iyo midaynta dalkeenna;

Waxaannu mar kale xaqiijinaynaa Soomaaliya in ay tahay hal dal oo keliya; Waxaannu u taagan nahay in aan dhalinno nabad waarta, isla markaasna aan

horumarinno midnimo ku dhisan federalnimo iyo xukun-wanaag. Sidaas daraaddeed, annaga oo aqoonsan asaaska ay dejisey shareecada Islaamku, isla markaana xor ah waxaan go’aansannay, doorannay inaan qaadanno Dastuurkaan oo kaabad u noqonaya tagtadii lagu kala qaybsamay iyo timaaddo wacan oo dhammaan ummadda Soomaaliyeed ay kuda noolaato kuna midaysan tahay. Waxaan Allaha weyn ka baryaynaa in uu noogu deeqo naxariistiisa, uuna mideeyo Ummaddeena, si dalkeennu u gaaro barwaaqo iyo guul. Aamiin.

التوفیق وبا آمین

IFCC-COE

2

CUTUBKA KOOWAAD

BAAQA JAMHUURIYADDA

Qodobka 1aad

Jamhuuriyadda 1. Soomaaliya waa Jamhuuriyad leh gobannimo, federal ah, kuna dhisan matilaad

dadweyne oo loo siman yahay. 2. Allahu Subxaanahu wa Tacaalaa ka sokow (swt), awoodda oo dhan waxa leh Shacabka,

wuxuuna u isticmaalaa si toos ah iyo isagoo u adeegsanaya hayadihiisa uu u xilsaartay, si waafaqsan Dastuurka iyo Shuruucda dalka.

3. Waxaa reeban in qof ama qayb ka mid ah bulshada sheegato gobannimada Jamhuuriyadda ama u adeegsato danaysi gaar ahaaneed.

4. Gobannimada Jamhuuriyadda Soomaaliya waa laguma xadgudbaan. Qodobka 2aad

Diinta iyo Dawladda 1. Islaamku waa Diinta Dawladda. 2. Diin aan ahayn Islaamka laguma faafin karo dalka. 3. Shareecada Islamku waa saldhig xagga sharcidejinta. 4. Lama soo saari karo sharci aan waafaqsanayn Shareecada Islaamka iyo Maqaasiideeda.

Qodobka 3aad Mabaadi’da Asaasiga

1. Dastuurka Soomaaliya waxaa saldhig u ah Qur’aanka Kariimka ah iyo Sunnada Nabigeenna Muxammed (NNK), wuxuuna ilaalinayaa maqaasidda shareecada iyo caddaaladda bulshada.

2. Soomaaliya waa dal Islaam ah, kana mid ah ummadaha Afrikaanka iyo Carabta. 3. Dastuurka Soomaaliya wuxuu dhiirrigelinayaa xuquuqda aadanaha, talinta sharciga,

dhawrista xeerarka caalamiga ah, caddaaladda, xukuumad loo siman yahay, kala-soocnaanta awoodaha sharcidejinta, fulinta iyo garsoor madaxbannaan, iyagoo leh hannaan ku dhisan isla-xisaabtan iyo hufnaan ka jawaabaysa danaha dadweynaha.

4. Haweenku waa in ay ka mid noqdaan dhammaan hay’adaha guud ee qaranka, gaar ahaan jagooyinka laysu doorto iyo kuwa laysu magacaabo ee saddexda laamood ee dawladda, Guddiyada iyo Xafiisyada Madaxbannaan ee Qaranka.

IFCC-COE

3

Qodobka 4aad Sarraynta Dastuurka

1. Dastuurka Soomaaliya waa sharciga dalka ugu sarreeya, isagan ayeyna xukuumaddu u hoggaansamaysaa, wuxuuna hagayaa hal-abuurka iyo go’aannada siyaasadeed ee qaybaha dawladda oo dhan.

2. Sharci kasta ama tallaabo maamul oo ka soo horjeedda Dastuurka, maxkamad awood u leh ayaa burrin karta, si waafaqsan Dastuurkan.

Qodobka 5aad

Afka Rasmiga ah Afka rasmiga ah ee Jamhuuriyadda Soomaaliya waa Af-Soomaaliga (Maay iyo Maxaatiri), Af-Carabiguna waa afka labaad.

Qodobka 6aad Calanka iyo Astaanta Qaranka

1. Calanka Jamhururiyadda Federaalka Soomaaliya, sida lagu muujiyey Qaybta A ee Jadwalka koowaad, waa laydi buluug furan ah oo ay dhexda kaga taal Xiddig cad oo shangees ah, madaxyo simanna leh.

2. Astaan Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, sida lagu muujiyey Qaybta B ee Jadwalka koowaad, waxay ka kooban tahay gaashaan buluug ah oo leh xiddaayad dahabi ah, dhexdana ku leh xiddig shangees ah oo dheeh qalin ah leh. Gaashaanka dushiisa waxaa ku yaal rukumo Carbeed oo xardhan, lehna Shan madax oo dahabi ah oo labada geesba ku yaalliin ay kala qaaran yihiin. Hareeraha waxaa ka haya laba shabeel oo isu tusmaysan, kuna kala taagan labo waran oo isku weydaarsan caaradda hoose ee gashaanka, ayna weheliyaan laba caleen-cawbaar, diillin cadna ay ku qoofalan tahay.

3. Heesta Qaranku waa “Qolobaa Calankeedu waa cayn” sida ku cad Jadwalka 1aad “C” 4. Baarlamaanka ayaa sharci gaar ah ka soo saaraya billadaha sharfta iyo maamuuska ay

mudan yihiin calanka iyo Heesta Qaranka ee Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya. 5. Dawladaha xubnaha ah Dawladda Federaalka waxay yeelan karaan calankooda iyo

astaandooda u gaar ah si waafaqsan nidaamka federaalka.

IFCC-COE

4

Qodobka 7aad Dhulka Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya

1. Gobannimada Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya waxay koobeysaa dhulka Jamhuuriyadda oo idil, oo ay ku jiraan berriga, badaha, jasiiradaha iyo uurkooda hoose, hawadooda sare, iyo geyi-qaaradeedka iyo sidoo kale, dhulka iyo biyo-goboleed kasta oo ku soo biira Jamhuuruyadda Federaalka Soomaaliya, si waafaqsan sharci uu Baarlamaanka Federaalku ansixiyo.

2. Dhulka Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya waa laguma xadgudbaan lamana qaybin karo.

Qodobka 8aad Shacbiga iyo Jinsiyadda

1. Shacbiga Soomaaliyeed waa mid lamana kala qaybin karo, wuxuuna ka kooban yahay dhammaan muwaadiniinta.

2. Jinsiyadda Soomaaliyeed waa mid qur ah, sharci gaar ah ayaana xaddidaya sida lagu helayo, lagu laalayo ama lagu waayayo.

3. Qof leh jinsiyadda soomaaliyeed, haddii uu qaato jinsiyad dal kale lumin maayo jinsiyadda soomaaliyeed.

4. Diidmada, laalista iyo ka qaadista jinsiyadda laguma xiri karo asbaabo siyaasadeed.

Qodobka 9aad Magaalomadaxda Qaranka

1. Muqdisho oo loo yaqaanno Xamar waa Magaalomadaxda Jamhuuriyadda Federaalka ee Soomaaliya.

2. Maqaamka ay Magaalomadaxdu ku leedahay qaabdhismeedka federaalka ee Jamhuuriyadda, Baarlamaanka Federaalka ayaana sharci gaar ah ka soo saaraya.

CUTUBKA LABAAD

SALDDHIGGA SIYAASADDA DIBADDA

Qodobka 10aad

Mabda’a Aayo-ka-talinta iyo istaageeridda 1. Dawladdu waxay aamminsan tahay mabda’a aayo-ka-talinta ee shucuubta adduunka.

IFCC-COE

5

2. Waxay hormarinaysaa, ilaalineysaana danaha Qaranka Soomaaliya.

3. Waxay hormarinaysaa, dhiirigelineysaa guud ahaan istaageeridda dadweynaha addduunka, gaar ahaanna ummadaha Afrikaanka, Carabta iyo Islaamka.

Qodobka 11aad Siyaasadda nabad ku-wada-noolaanshaha

1. Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya waxay si buuxda u aqoonsan tahay mabda’a nabad ku-wada-noolaanshaha shucuubta adduunka.

2. Waxay ka soo horjeeddaa in khilaafaadka caalamiga ah lagu dhammeeyo hab dagaal.

3. Waxay dhiirigelinaysaa in khilaafaadka caalamiga ah lagu xalliyo dariiq nabadeed.

Qodobka 12aad Siyaasadda Wax-wada-qabsiga

1. Dawladdu waxay horumarinaysa siyaasadda wax-wada-qabsiga shucuubta iyo dawladaha adduunka ee ku dhisan kala faa’iideysiga, sinnaanta iyo xurmaynta gobannimada iyo habka siyaasadeed ee dal kasta u gaarka ah.

2. Dawladdu waa inay dhiirigelisaa kana qaybgashaa urur-goboleedyada Afrika, caalamka Carabta iyo Islaamka ee la xiriira iskaashiga dhinacyada dhaqanka, dhaqaalaha iyo siyaasadda, waana in ay ka qaybgasho ururrada caalamiga ah iyo kuwa goboleed ee u taagan nabadda, baraaraha iyo hor u kaca gobolka, qaaradda, caalamka carabta iyo Islaamka iyo aadanaha oo dhan.

Qodobka 13aad Xiriirrada Caalamiga ah

Qaanuunka Caalamiga ah ee guud ahaan la aqoonsan yahay iyo heshiisyada caalamiga oo Jamhuuriyaddu dhinac ka tahay, oo loo meelmariyey, loona faafiyey si waafaqsan habraaca sharcidejinta, waxay dalka ku yeelanayaan awood sharci.

CUTUBKA SADDEXAAD

XUQUUQDA ASAASIGA AH IYO WAAJIBAADKA MUWAADDINKA

IFCC-COE

6

QAYBTA KOOWAAD

MABAADII’DA GUUD EE XUQUUQDA AADANAHA

Qodobka 14aad Karaamada Aadanaha

1. Karaamada aadanuhu waa deeq Ilaahey Subxaanahu wa Tacaalaa ku mannaystay qof kasta oo Banii’aadam ah, xuquuqda aadanahuna deeqdaas ayey ka soo unkantaa.

2. Karaamada Aadanaha waa laguma xadgudbaan, dhowristeeduna waa waajib saaran dadka oo dhan, iyo dawladda gaar ahaan.

3. Awoodda Dawladda waa in aan marnaba loo isticmaalin meel-uga-dhicidda karaamada aadanaha.

Qodobka 15aad Sinnaanta

1. Muwaaddiniinta oo dhan, iyaga oo aan loo eegin lab iyo dheddig, xaalad bulsho ama dhaqaale, afkaar siyaasadeed, qabiil, naafanimo, xirfad, midab, af ama lahjad toona, xuquuqda iyo waajibaadkaba waa u siman yihiin sharciga hortiisa.

2. Waa fal takoorid ah haddi natiijada falku noqoto is-hortaag ama ciriirigelin xaqa qofka, xataa haddii falka si ulakac ah aan loo samayn.

3. Waa in aan loo arkin fal takoorid ah barnaamijyada dawladda ee loo qorsheeyey in sinnaan buuxda lagu gaarsiiyo dad ama kooxo horay loogu geystey takoorid ama laga sadbursaday.

Qodobka 16aad Dhaqangelinta Xuquuqda Asaasiga Ah

1. Xuquuqda asaasiga ah iyo xorriyadaha lagu aqoonsaday Cutubkan waa in la dhowraa marka kasta oo sharci la dejinayo iyo marka la fulinayo.

2. Qof kasta, iyo hay’ad kasta oo Dawladeed ee heer kasta ah iyo hay’ad kastoo gaar ahaneed iyo dhammaaan saraakiisha dawladdu marka ay gudanayaan xilalkooda waa in ay ilaaliyaan kuna xadgudbin xuquuqda aasaasiga ah iyo xorriyadaha qofka.

3. Waajibaadka Dawladdu kuma koobna keliya in ay dhawrto xuquuqda dadka, balse waa in ay qaaddo tallaabooyin maangal ah oo ay ku ilaalineyso xuquuqda dadka in aan xadgudub uga iman cid kale.

4. Xuquuqda lagu aqoonsaday Cutubkan sharci uun baa lagu xadeyn karaa, si waafaqsan Dastuurkan.

IFCC-COE

7

QAYBTA LABAAD

XUQUUQDA IYO XORRIYADAHA QOFKA IYO XADDIDAADOODA

Qodobka 17aad Xaqa Nolosha

Qof kastaa wuxuu xaq u leeyahay nolol.

Qodobka 18aad Adoonsi, Midiidin iyo Ku-shaqaysi Qasab Ah

Sinaba qof looma addoonsan karo, midiidin lagama dhigan karo, lagama ganacsan karo, qasabna looguma shaqaysan karo.

Qodobka 19aad Xorriyadda iyo Nabadgelinta Qofnimada

1. Qof kastaa wuxuu xaq u leeyahay xorriyaddiisa shakhsiga ah iyo nabagelyada qofnimadiisa.

2. Waxaa reeban qaab kasta oo jirdil ah, qaab kasta oo cunfi ah, xarig sharcidarro ah, iyo kula-dhaqan si lid ku ah aadaminimada, xurmodarrayn ama ciqaab naxariis-darro ah.

3. Qof kastaa wuxuu xaq u leeyahay bedqabka jirkiisa waana laguma xadgudbaan. 4. Qofna laguma qasbi karo in lagu sameeyo tijaabo takhtareed ama mid cilmibaariseed. 5. Gudniinka gabdhaha waa reeban yahay. 6. Soo rididda ilmuhu waa reeban tahay haddii ayan jirin xaalad caafimaad oo uu sugay

xeeldheere caafimaad in soo rididda ilmuhu ay lagama maarmaan u tahay badbaadada nolosha hooyada.

Qodobka 20aad Xorriyadda Abuuridda iyo ka mid Noqoshada Ururrada

Qof kastaa wuxuu xaq u leeyahay in uu ku biiro dad kale ama urur. Xaqaas waxaa ka mid ah inuu abaabulo ama ka mid noqdo ururro shaqaale iyo axsaabta siyaasiga. Wuxuu kaloo xor u yahay in uusan cidna ku biirin.

IFCC-COE

8

Qodobka 21aad Xorriyadda Caqiidada iyo Diinta

Qof kasta oo aan Muslim ahayn kuna sugan Soomaaliya wuxuu xor u yahay ku dhaqanka diintiisa iyo caqiidadiisa.

Qodobka 22aad Xorriyadda Ra’yiga iyo Afkaarta

1. Qof kastaa wuxuu xaq u leeyahay in uu ra’yigiisa soo bandhigo iyo in uu qaab kasta u gudbiyo warka iyo afkaarta uu qabo.

2. Qof kastaa wuxuu xaq u leeyahay in uu raadsado, helana afkaar. 3. Qof kastaa wuxuu xaq u leeyahay in uu muujiyo hal-abuurkiisa faneed.

Qodobka 23aad

Xorriyadda Warbaahinta 1. Warbaahintu waa xor, lamana faafreebi karo. 2. Sharci uu soo saaro Barlamaanka Federaalka ayaa xeerinaya nidaamka warbaahinta.

Qodobka 24aad Xurmada Hoyga

1. Qofna gurigiisa ama meelaha kale ee u gaarka ah lama geli karo, lama baari karo lamana basaasi karo amar garsoore oo sababaysan la’aantiis.

2. Waxaa waajib ah in si toos ah loogu akhriyo degenaha hoyga amarka garsooraha, baarahana waxaa ka reeban ku xadgudbka sharciga.

Qodobka 25aad

Xorriyadda Kulanka, Bannaanbaxa iyo Cabashada 1. Qof kastaa wuxuu xaq u leeyahay in uu abaabulo, kana qaybgalo kulammo ama

bannaabaxyo oo si xasilooni ah cabasho loogu muujinayo. 2. Qof kastaa wuxuu xaq u leeyahay inuu cabasho qoraal ah u gudbiyo hay’adaha

Dawladda, jawaabna helo. 3. Sharci gaar ah oo Baarlamaanka Federaalku soo saaro ayaa xeerinaya nidaamka iyo

muddeynta ka jawaab-celinta cabashooyinka.

IFCC-COE

9

Qoobka 26aad

Xorriyadda Isu-socodka iyo Degitaanka 1. Qof kasta oo si sharci ah ku deggan dhulka Jamhuuriyadda wuxuu xaq u leeyahay in uu

si xor ah u degi karo, ugu dhex-socon karo dalka, kana bixi karo. 2. Muwaaddin kastaa wuxuu xaq u leeyahay soo-gelidda iyo joogitaanka waddanka iyo

inuu helo warqadaha safarka. Qodobka 27aad

Xaqa Ka-qaybgalka Siyaasadda 1. Muwaaddin kastaa wuxuu xaq u leeyahay in uu ka qayb-qaato arrimaha dadweynaha.

Xaqani waxaa ka mid ah: (a) inuu samaysan karo ama ka mid noqon karo xisbi siyaasadeed, kana qayb-

qaadan karo hawlihiisa. (b) in xisbi siyaasadeed gudihiisa looga dooran karo jago kasta;

2. Muwaaddin kasta oo buuxiya shuruudaha sharcigu tilmaamo wuxuu xaq u leeyahay inuu wax doorto, lana doorto.

3. Xuquuda ku xusan faqradaha (1) iyo (2) ee qodobkan waa in loogu dhaqmaa si waafaqsan Dastuurkan iyo sharci Baarlamaanku soo saaro.

Qodobka 28aad Xorriyadda xirfadda, Shaqada iyo Mihnadda

Muwaaddin kastaa wuxuu xaq u leeyahay in uu si xor ah u doorto xirfadda, shaqada ama mihnadda uu rabo.

Qodobka 29aad Xiriirka Shaqada

1. Qof kastaa wuxuu xaq u leeyahay inuu helo xiriir shaqo oo caadil ah. 2. Qof kasta oo shaqaale ahi wuxuu xaq u leeyahay inuu abuuro, kuna biiro urur

shaqaale, kana qayb-galo hawlaha ururkaas. 3. Shaqaale kastaa wuxuu xaq u leeyahay shaqo-joojin. 4. Urur shaqaale, ama mid loo-shaqeeyeyaasha amase loo-shaqeeyaha waxay xaq u

leeyihiin inay galaan gorgortan-wadareed oo ku saabsan arrimaha shaqada.

IFCC-COE

10

Qodobka 30aad Deegaanka

1. Qof kastaa wuxuu xaq u leeyahay inuu helo deegaan aan waxyeello u lahayn caafimaadkiisa iyo baraarihiisa nololeed oo laga ilaaliyey wasakhda iyo walxaha halista ah.

2. Qof kastaa wuxuu xaq u leeyahay in uu wax ka helo khayraadka dabiiciga ah ee dalka, iyadoo laga ilaalinaayo ka faa’ideysi xad-dhaaf ah oo waxyeello u geysan kara deegaanka.

Qodobka 31aad Hantida

1. Qof kastaa wuxuu xaq u leeyahy in uu hanti yeesho, ku dhaqmo, ku naalloodo, iskana gado ama iska wareejiyo markuu doono.

2. Dawladdu waxay si qasab ah hanti kula wareegi kartaa oo keliya marka ay jirto dan guud ee dadweyne.

3. Qof kasta oo hantidiisa dan guud awgeed loola wareegey wuxuu Dawladda xaq ugu leeyahay magdhaw caadil ah oo lagu heshiiyey ama ay maxkamadi go’aamisey.

Qodobka 32aad

Dhaqaalaha iyo Xuquuqda Bulshada 1. Qof kastaa wuxuu xaq u leeyahay inuu helo heer-nololeed oo habboon oo ay ka mid

yihiin cunto ku filan, biyo nadiif ah iyo hoy. 2. Qof kastaa wuxuu xaq u leeyahay daryeel bulsho oo dhammaystiran. 3. Qof kastaa wuxuu xaq u leeyahay daryeel caafimaad. 4. Xuquuqda lagu aqoonsaday qodobkan waxaa ka mid ah xaqa qof kastaa uu u leeyahay

inuu si sharciga waafaqsan u ilaashado, raadsado, si buuxdana xuquuqdaas u gaaro, iyadoo aanay dawalddu ama cid kale ka hor-istaagin.

5. Dawladda waxa waajib ku ah in ay dejiso barnaamij hormarineed oo xuquuqdan lagu fulinayo, hadba intii awooddeeda dhaqaale u suurraggelin karto.

Qodobka 33aad Daryeelka Qoyska

1. Guurka dhexmara lab iyo dheddig waa aasaaska qoyska oo ah saldhigga bulshada, daryeelkiisuna waa waajib saaran Dawladda.

2. Dowladdu waa in ay daryeeshaa Hooyada iyo Dhallaanka.

IFCC-COE

11

3. Ubad kastaa wuxuu waalidkiis xaq ugu leeyahay xannaano ay ka mid tahay barbaarin iyo waxbarasho. Haddiise xannaanadaas uu ka waayo degaanka qoyskiisa waa in loo yeelo cid kale oo daryeesha. Isla xuquuqdan oo kale ayey leeyihiin carruurta dariiq-joogga ah iyo kuwa aan waalidkood la aqoonnin, dawladda ayaana si gaar ah ugu xilsaaran inay xuquuqdooda ilaaliso, si buuxdana ay u helaan.

4. Waalidka aan iskood isugu filnayni waxay dhashooda qaangaarka ah xaq ugu leeyihiin inay daryeelaan.

Qodobka 34aad

Carruurta 1. Ereyga “Carruur” ee qodobkan ku xusan waxaa loola jeedaa dadka da’dooda ka yar

tahay 15-jir. 2. Ubad kastaa markuu dhasho wuxuu xaq u leeyahay inuu helo magac suuban iyo

jinsiyad. 3. Ubad kastaa wuxuu xaq u leeyahay in laga ilaaliyo dhaqanxumo, dayacaad, xadgudub

ama liiditaan. 4. Carruurta looma diri karo inay qabtaan hawl, ama adeegyo aan ku habboonayn

da’dooda, ama halis gelin kara caafimaadkooda iyo koritaankooda. 5. Carruurta waxaa la xiri karaa oo keliya muddo gaaban markii la waayo xal kale,

lagumana hayn karo dadka waaweyn dhexdooda marka laga reebo xigtada ugu dhow, waana in lagu hayaa xaalado ku habboon.

6. Xigtada ugu dhow ee carruurta waa in sida ugu dhaqsaha badan oo suurtogal ah xiridda caruurta loogu wargeliyaa.

7. Ubadka aan waalidiintoodu awoodi karin waxay xaq u leeyihiin inay helaan kaalmo qareennimo oo kharajkeeda ay Dawladdu bixiso, si ay uga badbaadaan dacwad kasta oo caddaalad-darro u keeni karta.

8. Carruurtu waxay xaq u leeyihiin in laga badbaadiyo dirir hubaysan, iyo in aan loo adeegsan dagaallada hubaysan.

9. Danta carruurta ayaa mar walba mudnaan leh markay joogto arrin kasta oo maslaxaddooda khusaysa, ayadoo xuquuqda waalidiintana aan lagu xadgudbayn.

Qodobka 35aad Waxbarashada

1. Waxbarashadu waa xaq aasaasi ah oo ay leeyihiin dhammaan muwaadiniinta Soomaaiiyeed.

IFCC-COE

12

2. Dhammaan muwaadiniintu waxay xaq u leeyihiin inay helaan waxbarasho lacag la'aan ah ilaa iyo dugsi sare.

3. Dawladdu waxay mudnaan siinaysaa horumarinta, baahinta iyo fidinta waxbarashada dadka waaweyn.

4. Dawladdu waxay dhiirigelineysaa sare-u-qaadidda cilmi-baarista, hal-abuurka fanka iyo farshaxanka, horumarinta ciyaaraha hiddaha iyo isboortiga.

5. Heer kasta oo waxbarasho wuxuu lahaanaya manhaj qaran oo u adeegaya horumarka tayada aqooneed ee dadka.

6. Dawladdu waxay dhiirigelineysaa jiritaanka iyo horumarinta dusgsiyo, machadyo iyo Jaamacado gaar loo leeyahay oo si sharciga waafaqsan lagu dhiso.

7. Dawladdu waa in ay kobcisaa waxbarashada sare, machadyada farsamada, machadyada tiknoolajiyadda, jaamacadaha iyo xarumaha cilmi-baarista.

8. Barashada tacliinta Diinta Islaamka waa ku qasab ardayda dhigata dugsiyada Dawladda iyo dugsiyada gaarka ah.

9. Dugsiyada ay leeyihiin dadka aan Muslim ahayn kuma qasbana arrinka ku xusan faqradda 8-aad ee qodobkan.

Qodobak 36aad Horumarinta Dhaqanka iyo Hiddaha

1. Dawladdu waa in ay horumarisaa hiddaha iyo dhaqanka suubban ee Shacbiga Soomaaliyeed, lagana faa’ideysto aqoonta caalamiga ah iyo horumarka ay bulshada aadanuhu gaartay.

2. Waxay dhiirrigelineysaa, horumarineysaa fanka, suugaanta iyo ciyaaraha waddaniga ah.

3. Dawladdu waa in ay ururisaa, ilaalisaa, kaydisaa waxyaabaha iyo xarumaha taariikhiga ah ee dalka, iyadoo horumarinaysa aqoonta iyo farsamada xilkaas lagu gudan karo.

4. Dawladdu waa in ay hormarisaa dhammaan dhaqammada, afafka iyo lahjadaha dalka. 5. Waxay dhowreysaa caadooyinka wanaagsan waxayna tiigsanaysaa in ay bulshada ka

dhex baabi’iso caadooyinka wax u dhimaya midnimada, ilbaxnimada iyo caafimaadka bulshada.

Qodobka 37aad

Xaqa helidda macluumaadka 1. Qof kastaa wuxuu xaq u leeyahay in uu helo macluumaadka ay dawladdu hayso.

IFCC-COE

13

2. Qof kastaa wuxuu xaq u leeyahay helitaanka macluumaadka ay cid kale hayso oo loogu baahan yahay in lagu fuliyo ama lagu ilaaliyo xuquuq kasta oo daw loo leeyahay.

3. Baarlamaanku waa in uu soo saaraa sharci lagu hirgelinayo xaqa macluumaad-helidda.

Qodobka 38aad Go’aannada Maamulka

Qof kasta wuxuu xaq u leeyahay in go’aamada kasoo fula maamullada ay ahaadaan kuwo ku dhisan sharci, maangal ah, go’aan gaaristoodana loo maray hannaan caadil ah.

Qodobka 39aad Xaqa Dacwadda iyo Isdifaaca

1. Qof kastaa wuxuu xaq u leeyahay inuu dacwad sharciga waafaqsan ka furto maxkamadaha awoodda u leh

2. Qof kastaa wuxuu xaq u leeyahay in uu helo garsoor madaxbannaan, caaddil ah, aan eex lahayn, laguna qaadayo maxkamad dadweynaha u furan, laguna galo waqti macquul ah.

3. Qof kasta wuxuu xaq u leeyahey inuu iska difaaco dacwadda uu danaynayo, heer iyo darajo kasta oo ay taagan tahay.

Qodobka 40aad

Xuquuqda Eedaysanaha 1. Eedaysanuhu wuxuu la mid yahay qof barii’ ah ilaa maxkamadi si kama-dambeys ah

ugu caddayso fal-dambiyeedka lagu soo oogay; 2. Qof kasta oo xorriyaddiisa shakhsiga ah laga qaado waa in isla markiiba la ogeysiiyaa

dembiga lagu tuhunsan yahay, looguna sheegaa af uu garanayo. 3. Qof kasta oo xorriyaddiisa shakhsiga ah laga qaado waa in xaaladdiisa la gaarsiiyo

qoyskiisa ama eheladiisa. 4. Qofna laguma qasbi karo dembi-qirasho, xukunkiisana saldhig looga dhigin qiraal lagu

qasbay. 5. Qof kasta oo la xiraa wuxuu xaq u leeyahay in 48 saac gudahooda lagu horgeeyo

maxkamad awood u leh. 6. Qof kasta oo xorriyaddiisa shakhsiga ah laga qaadaa wuxuu xaq u leeyahay in uu

qabsado qareen difaaca, haddii uusan awood u lahaynna ay dawladdu u qabato.

IFCC-COE

14

7. Eedaysanuhu wuxuu xaq u leeyahay in uu goobjoog ka ahaado dacwaddiisa. 8. Eedaysanuhu wuxuu xaq u leeyahay in uu iska difaaco caddaymaha la soo hordhigay

ee lidka ku ah. 9. Eedaysanuhu wuxuu xaq u leeyahay in loo qabto turjubaan haddii uusan garanayn

afka maxkamadda laga isticmaalayo. 10. Eedeysanaha laguma hayn karo goob aan sharcigu bannayn, waana in loo oggolaado

booqashada eheladiisa, takhtarkiisa iyo qareenkiisa; 11. Masuuliyada ciqaabatu waa shakhsi, qofna looma ciqaabi karo fal-dembiyeed uu galay

qof kale. 12. Qofna looma ciqaabi karo fal markii uu ku kacay sharcigu uusan dembi u aqoonsaneyn,

haddii uusan ahayn dembi ka soo horjeeda banii’aadaminnimada, laguna cadeeyey qawaaniinta caalamiga ah.

Qodobka 41aad

Xuquuqda Qofka Xukuman 1. Qofka ay maxkamadi xukuntay oo xiran waxa uu xaq u leeyahay ilaalinta

nabadgelyadiisa iyo sharaftiisa aadaminimo. 2. Xukumanuhu waxa uu xaq u leeyahay in ay soo booqdaan eheladiisa, qareenkiisa,

dhakhtarkiisa iyo saaxiibadiis. 3. Qodka maxbuuska ahi waxa uu xaq u leeyahay daryeel caafimaad, cunto iyo

waxbarasho. 4. Qofka maxbuuska ahi waxa uu xaq u leeyahay xuquuqda caalamiga ah ee maxaabiista.

Qodobka 42aad

Isucelinta Eedaysaneyaasha iyo Dembiileyaasha 1. Isucelinta eedeysanayaasha iyo dembiilayaasha waxaa lagu oggoolaan karaa oo keliya

si waafaqsan sharciga, iyo in uu jiro heshiis isu-celin ay Soomaaliya dhinac ka tahay ama heshiis caalami ah oo ku waajibinaya Dawladda Soomaaliyeed celinta eedaysanaha ama dembiilaha.

2. Isucelinta eedaysanaha iyo dembiilaha waa in ay ahaataa mid waafaqasan dhaqanka iyo qaanuunka caalamiga ah, waana in Baarlamaanku soo saaraa sharciga lagu maamulayo isucelinta dembiilayaasha.

IFCC-COE

15

Qodobka 43aad Qaxootiga iyo Magangelyada

1. Qof kasta oo Soomaaliya ku soo gala qaxootinnimo wuxuu xaq u leeyahay in aan dib loo celin ama aan loo qaadin dal kale, haddii ay jirto cabsi muuqata oo ah in uu la kulmayo ciqaab.

2. Baarlamaanku waa in uu soo saaraa sharci waafaqsan qaanuunka caalamiga ah; kaas oo nidaaminaya qaxootiga ama magangelyo-doonka.

Qodobka 44aad

Xaddidaadda Xuquuqda 1. Xuquuqda lagu sheegay Cutubkan waxaa xaddidi kara sharciga, haddii sharcigaasi

uusan si gaar ah u bar-tilmaameedsanayn shakhsiyaad ama kooxo. 2. Xuquuqdan waxaa xaddidaya sharciga, ama wax si gooniya looga soo reebay ama

arrimo gaar ah oo lagu xusay cutubkan, waase haddii xaddidaaddaasi ay tahay maangal la caddayn karo, lana aqbali karo, si waafaqsan qiyamka lagu qeexay Dastuurka.

3. Marka go’aan laga gaarayo in xadeynta xuquuqdu ay noqoto mid la aqbali karo oo maangal ah, waa in la tixgeliyaa dhammaan arrimha la xiriira xadeyntaas.

4. Arrimaha la xiriira waxaa ka mid ah dabeecadda iyo ahmiyadda xuquuqda la xaddidey iyo muhimmadda ujeeddo la rabo in lagu gaaro xaddidaadda; ha ahaato xadeyntaasi mid habboon in lagu gaaro ujeeddada ama ha ahaato mid isla ujeeddadaas lagu gaari karaayey iyadoo aan la xaddidin xuquuqdaas. Xaddididda suurtogalka ah ee xuquuqda asaasiga ah ee muwaaddinka xilliga xaaladda degdegga waxay ku xusan tahay Cutubka 15-aad, qodobka 178.

Qodobka 45aad

Dib-u-xaqsooridda Ku-xadgudubka Xuquuqda 1. Sharcigu waa in uu qeexaa habraac habboon oo lagu saxayo xadgudubyada xaquuqda

aadanaha. 2. Dib-u-xaqsooridda xadgudubyada waa in lagu galaa maxkamad ay dadku si fudud

dacwad uga furan karaan. 3. Qof kastaa ama urur kastaa waa uu tegi karaa maxkamad, si uu u difaaco xuquuqda

dadka kale oo aan awoodin in ay iskood isu difaacaan.

IFCC-COE

16

Qodobka 46aad Fasiraadda Xuquuqda Asaasiga Ah

1. Marka la fasiraayo xuquuqda ku xusan Cutubkan waa in maxkamaddu ay raadiso gaaritaanka ujeeddooyinka laga leeyahay xuquuqdaas iyo qiyamka ay xambaarsan yihiin.

2. Fasiraadda xuquuqdan waxay maxkamaddu tixgelineysaa Shareecada, qaanuunka caalamiga ah iyo go’aannada maxkamadaha dalal kale, inkasta oo ayan qasab ku ahayn inay raacdo go’aannadooda.

3. Marka guud ahaan sharci la fasiraayo ama la dhaqan-gelinayo, maxkamad kasta ama madal kaleba waa in ay tixgelisaa muhimmada qodobbada Cutubkan, intii suurtagal ahna go’aannadooda ka dhigaan kuwo la socon kara qodobadani.

4. Xuquuqda asaasiga ah ee ku xusan Cutubkan kama hor-imaaan karaan xuquuqda kale ee Shareecada Islaamku jideysey iyo xeer-dhaqameedka la jaanqaadi kara Shareecada iyo Dastuurka.

QAYBTA SADDEXAAD

WAAJIBAADKA MUWAADDINKA

Qodobka 47aad

Waajibaadka Muwaaddinka 1. Sida Diinta Islaamku qabto, caddaaladdu waxay ku jirtaa isu-dheellitirnaanta xuquuqda

iyo waajibaadka 2. Ku-dhaqanka sinnaanta, xorriyaadka iyo xuquuqda lagama sooci karo waajibaadka.

Muwaaddin kasta waxaa waajib ku ah :- (a) in uu noqdo waddani daacad u ah horumarinta iyo wanaagga dalka, (b) in uu ka qayb-qaato hawlaha waxtarka u leh muwaaddinka, qoyska, wanaagga guud

iyo in uu ka qayb-qaato horumarinta qaranka iyo bulshada uu la nool yahay, (c) in uu horumariyo mas’uuliyadda waalidnimo, (d) in uu dhiiriggeliyo midnimada qaranka, isaga oo kaashanaya muwaaddiniinta kale, (e) in uu horumariyo mabda’a isla-xisaabtanka iyo talinta sharciga, (f) in uu noqdo qof aqoon u leh qodobbada Dastuurka, si daacad ahna uu u taageero,

una difaaco Dastuurka iyo shuruucda dalka, (g) in uu guto waajibka codbixinta xilliyada doorashada,

IFCC-COE

17

(h) in uu noqdo canshuur-bixiye wanaagsan, si uu uga qayb-qaato kharajka Dawladda si waafaqsan awooddiisa wax-bixineed iyo sharciga, iyo

(i) in uu difaaco dhulka Jamhuuriyadda.

CUTUBKA AFRAAD

DHULKA, HANTIDA IYO DEEGAANKA

Qodobka 48aad

Dhulka 1. Dhulku waa kheyraadka koowaad ee Soomaaliya iyo saldhigga nolosha dadka. 2. Dhulka waa in loogu dhaqmaa, loo adeegsadaa, loona maamulaa si caddaalad ah,

waxtar iyo wax- soosaar joogto ahna leh; 3. Dawladda federaalku waa in ay dejiso siyaasad dhuleed oo heer qaran ah oo si joogto

ah dib-u-eegis loogu sameeyo. Siyaasadaasi waa in ay xaqiijiso: (a) u sinnaanshaha fursadaha helitaanka dhulka iyo ka faaiideysiga khayraadkiisa, (b) damaanad-qaadista xuquuqda lahaanshaha dhulka iyo diiwaangelinta; (c) xaqiijinta ka faaiideysiga dhulka si waafaqsan mabaadii’da ka dheefsashada dhulka

iyadoon dhibaato loo geysan. (d) in si degdeg ah oo lagu wada qanci karo loo xalliyo khilaafaadka ka dhasha dhulka

iyo hantida. (e) in la xaddido dhulka uu qof ama shirkadi yeelan karaan; (f) in la nidaamiyo dhaqdhaqaaqa suuqa ka ganacsiga dhulka, si looga hortago ku-

takrifalida xuquuqda milkiilayaasha dhulka ee yaryar. 4. Lama bixin karo ruqsad la xiriirta isticmaalka abadiga ah ee berriga, badda iyo hawada

sare ee Jamhuuriyadda Soomaaliya. Sharci Baarlamaanka Federaalka soo saaro ayaa xaddidi baaxadda, muddada iyo shuruudaha rukhsadaha istcimaalkooda.

5. Dowladaha xubnaha ka ah Dowladda Federaalka waxay dejinayaan siyaasad dhuleed heerkooda ah iyagoo ilaalinaya mabaadii’da ku xusan faqradaha 1aad, 2aad 3aad iyo 4aad ee qodobkan.

6. Kala qeexidda awoodaha Dawladda Federaalka iyo Dawlad Goboleedyada ee la xiriira maamulka iyo maaraynta waxay ku tilmaaman yihiin lifaaqa 2-aad.

IFCC-COE

18

Qodobka 49aad Khayraadka Dabiiciga

1. Khayraadka dabiiciga ah ee dalka sida macdanta, shidaalka, biyaha, dhirta, daaqa iyo duur-joogtada waa hantida Dawladda Federaalka. Waa in uu Baarlamaanka Federaalku dejiyaa sharci tilmaamaya habka looga faa’ideysanayo khayraadkaas, si ay ku jirto danta guud.

2. Baarlamaanka Federaalka waa inuu dejiyaa sharci qeexaya sida ay kala yeelanayaan Dawladda Federaalka, Dawlad Goboleedyadaiyo Maamulada Degaanada dakhliga ka soo baxa shidaalka, macaadiinta iyo rukhsadaha kalluumaysiga.

Qodobka 50aad

Deegaanka 1. Xukuumadda federaalku waxay mudnaan siinaysaa ilaalinta, keydinta iyo dhawrista

deegaanka, iyadoo laga ilaalinayo wax kasta oo wax u dhimaya kala-duwanaanshaha noole ee dabiiciga ah iyo qaab-dhismeedka dabiiciga ah ee deegaanka.

2. Dhammaan dadka ku nool Jamhuuriyadda Soomaaliya waxaa waajib ku ah ilaalinta iyo kobcinta deegaanka Iyo ka-qaybgalka horumarinta, fulinta, maareynta, xannaanaynta iyo dhawrista khayraadka dabiiciga ah iyo deegaankaba.

3. Xukuumadda federaalka iyo xukuumadaha dawlad goboleedyada ee waxyeellada deegaanku ay saameeyeen waa in ay:

(a) qaadaan tallaabooyin degdeg ah oo lagu dhaqangelinaayo nadiifinta wasakhda iyo haraaga sunta halista ah ee lagu shubay dhulka iyo biyaha Jamhuuriyadda,

(b) dejiyaan sharci, qaaddaana tallaabooyinka lagama-maarmaanka ah ee looga hortegayo ku-daadinta iyo ku xabaalidda wasakhdaas; taasoo xadgudub ku ah gobannimada Jamhuuriyadda, xeer-jebinna ku ah qaanuunka caalamiga ah,

(c) qaaddaan tallaabooyinka lagama maarmaanka u ah in laga qaado magdhaw kuwa mas’uulka ka ah ku-daadingta iyo ku xabaalidda wasakhada meel kasta oo ay joogaanba,

(d) qaaddaan tallaabooyinka lagama-maarmaanka u ah dib-u-noolaynta, dib-u- dhiraynta, kor-u-qaadidda iyo ilaalinta deegaanka, iyo ka hortaga wixii waxyeellayn kara khayraadka dabiiciga ah iyo deegaanka dalka.

IFCC-COE

19

Qodobka 51aad Khayraadka Dalka

Mabaadi’da ilaalinta khayraadka iyo qaybinta dakhliga ka soo xerooda ilaha khayraadkaas, kuwa dabiicigaa iyo kuwa kaleba waa:

(a) In dadka degaanka la siiyo dhiiriggelin ay ku ilaaliyaan, kuna maamulaan kheyraadka dabiiciga ah si masuuliyadi ku jirto.

(b) In xukuumadaha heer kastaa ay haystaan dhiiriggelin iyo dhaqaale lagu horumariyo, laguna fuliyo siyaasadaha maamulka kheyraadka aan la cusbooneysiin karin, iyo in sida ugu habboon looga fa’iideysto kheyraadkaas.

(c) Bulshada qaybaheeda ka faa’ideysata kheyraadka dabiicga ah waa in loo xilsaaraa xannaanaynta, maaraynta iyo ka-faa’ideysiga kheyraadkaas.

CUTUBKA SHANAAD

MATILAADDA SHACABKA

QAYBTA KOOWAAD

Mabaadi’ida Guud ee Matilaadda Shacabka

Qodobka 52aad Awoodda Shacabka

1. Awoodda talintu waxay ka bilaabataa kuna dhammaataa shacabka, wuxuuna

awoodaasi u adeegsadaa in uu la xisaabtan ku soo oogo hay’adaha Dawladda iyo wakiillada u xilqaaman adeegga dadweynaha, hadba markii loo baahdo.

2. Nidaamka matilaadda shacabka waa in uu ahaado mid furan oo qof kasta fursad u siinaya inu ka qayb-qaato, habraacyadiisa iyo xeerarkiisana si fudud loo fahmi karo.

3. Nidaamka matilaadu waa inuu ahaadaa mid ka hortegi kara qalalaase ka dhasha tartanka siyaasadda iyo natiijooyinka doorashada.

IFCC-COE

20

Qodobka 53aad Axsaabta Siyaasadeed

1. Axsaabta siyaasadeed waxay si nabadgelyo iyo dimoqraaddi ah ugu tartamayaan hogaaminta siyaasadda dalka.

2. Axsaabta siyaasadeed, ha ahaadeen kuwa xukunka haya ama kuwa mucaaradka ah, waxaa loo aqoonsan yahay tiir ka mid ah tiirarka nolosha siyaasadda iyo dimoqraaddiyada ee dalka.

Qodobka 54aad Shuruudaha Axsaabta

1. Dhammaan Axsaabta siyaasaddu waa in ay buuxiyaan shuruudaha soo socda: (a) Waa in hawlgalkoodu u taagan yahay adkaynta iyo horumarinta midnimada qaranka, (b) waa in ay u taagan yihiin xurmeynta, qaddarinta, horumarinta iyo difaacidda xuquuqda

aadanaha, (c) waa in axsaabtu ku dhisnaadaan nidaamka xubunnimada iyo isdoorasho xor iyo

caddaaladba ah, (d) waa in xisbi kastaa maraa habraaca diiwaangelinta Axsaabta iyo xurmaynta xeer-

dhaqanka Axsaabta siyaasadda. 2. Waxaa reebban xisbi kasta oo siyaasadeed oo:

(a) qarsoodi ah, ama qaab ciidan ama ciidan-u-yaal leh ama abaabula colaad si uu ujeeddoyinkiisa ku gaaro ama qaab hubaysan xukun ku qabsado ama leh magac iyo astaamo qabiil,

(b) u ololeeyo kala googo’a dalka; (c) adeegsada maaliyad ka timid ilo aan sharci ahayn. (d) Sharci gaar ah ayaa tilmaamaya nidaamka axsaabta siyaasadeed.

QAYBTA LABAAD DOORASHOOYINKA

Qodobka 55aad

Nidaamka Doorashooyinka 1. Hay’adaha sida tooska ah loo doorto waa:

(a) Baarlamaanka Federaalka oo ka kooban Golaha Shacabka iyo Golaha Aqalka Sare, (b) Goleyaasha xeerdejinta Dowlad Gobaleedyadda, iyo

IFCC-COE

21

(c) Goleyaasha degaanka heer degmo. 2. Nidaamka doorashooyinka Jamhuuriyadda Soomaaliya waxaa saldhig u ah

isudhignaanta tirada kuraasta uu xisbi ka helo Goleyaasha ku xusan faqradda koowaad ee qodobkan iyo boqolkiiba inta isla xisbigaasi ka helo tirada guud ee codbixinta heer kasta oo doorasho.

Qodobka 56aad

Mabadi’ida Doorashooyinka Nidaamka doorashadu waa inuu dammaanad qaadaa ku-dhaqanka xuquuqda siyaasadda ee muwaaddiniinta oo ku xusan qodobka 27-aad ee Dastuurkan, waana inuu ku dhisnaadaa mabaadi’da soo socota:

1. In geeddisocodka doorashadu noqdo mid sahlan, la fahmi karo xeerarkiisa, qaababkiisa iyo habraacyadiisaba.

2. Dhammaan muwaadiniinta maalinta codbixinta sideed iyo toban (18) jirsaday, buuxiyeyna shuruudaha sharcigu tilmaamay xaq siman ayey u leeyihiin in ay codkooda dhiibtaan.

3. In dhammaan qaybaha bulshada Soomaaliya ay helaan matalaad caaddil ah. 4. In laga hortago hurinta colaadaha.

Qodobka 57aad

Sharciga Doorashooyinka Baarlamaanka Federaalka ayaa soo saaraya sharciga doorashooyinka ee heerarka qaranka, Dawlad Goboleedyadaa iyo Goleyaasha Degaanka, sharcigaas waa in uu xaqiijiyaa:

(a) habka diiwaangelinta codbixiyeyaasha, (b) in doorasho kasta codbixiyeyaashu ay helaan macluumaad ku filan oo ku saabsan

nidaamka doorashada, habraacyada iyo cidda ay dooranayaan, (c) in nidaamka Diwaangelinta codbixiyeyaasha uu ahaado mid u suurtagelinaaya in

codbixiye kastaa is’hortaag iyo takoorid la’aan u dhiibto codkiisa, (d) nidaamka xisbiyadu u marayaan xulidda murashaxiinta, (e) habka xisbiyadda siyaasada u bandhigayaan liisaska murashaxiintooda iyo qaabka ay

ugu gudbinayaan liisaskaas Guddiga Qaranka ee Doorashooyinka iyo Diiwaangelinta, (f) in qof kasta oo codaynayaa uu awood u yeesho inuu codkiisa u dhiibto si waafaqsan

damiirkiisa, iyadoo uusan jirin cadaadis uga imanaya cid kale,

IFCC-COE

22

(g) in xilliga ololaynta doorashada Axsaabta siyaasadda iyo musharraxiintu ay helaan fursado siman oo caddaalad ku dhisan.

(h) xaddidaada saamaynta ay lacagtu ku yeelan karto ololaha iyo natiijada doorashooyinka,

(i) in nidaamka codbixintu uu ahaado mid sahlan, hufan, la hubin karo, xasilloon, isla-xisaabtan leh, oo daahfuran,

(j) nidaamka iyo habka lagu xaqiijin karo xafidaadda agabka doorashooyinka, loogana hortegi karo maamulxumo, iyo

(k) xeerinta qaab habboon oo lagu xalliyo murannada ka dhalan kara doorashooyinka.

CUTUBKA LIXAAD

BAAHSANAANTA AWOODDA DAWLADDA EE JAMHUURIYADDA

QAYBTA KOOWAAD

QAABDHISMEEDKA IYO MABADII’DA WADA-FALGELIDDA HEERARKA DAWLADDA

Qodobka 58aad Qaabdhismeedka Dawladda

1. Qaab dhismeedka Dowladda Federaalka Soomaliya, oo shacbigu gobannimadiisu si dimuqraadi ah ugu adeegsanaayo hay’adaha wuxuu ka kooban yahay 3 heer dowladeed:

(a) Heerka Dowladda Qaranka (b) Heerka Dowladaha xubnaha ka ah Dawladda Federaalka; (c) Heerka Maamullada Degaannada.

Qodobka 59aad

Xuduudaha iyo Tirada Dawladaha xubnaha ka Dawladda Federaalka

1. Tirada iyo xuduudaha dawladaha xubanaha ka ah Dawladda Federaalka iyo degmooyinka cusub, inta uu socdo geeddisocodka federaalaynta dalku, waxaa go’aaminaya Golaha Shacabka, isagoo go’aankiisa saldhig uga dhigaaya warbixin uu soo gudbiyey guddi heer qaran ah oo madaxbannaan, oo lagu dhiso sharci loona xilsaaro soohdimaynta xuduudaha maamuleed ee Jamhuuriyadda.

IFCC-COE

23

2. Xuduudaha degmooyinka dawladaha xubanaha ka ah Dawladda Federaalka waxaa goynaya sharci uu soo saaro Baarlamaanka dawladaha xubanaha ka ah Dawladda Federaalka, Baarlamaanka Federaalkuna ansixiyo.

3. Xuduudaha maamul goboleedyada iyo maamulada degaanadu, intii suurtogal ah, waxay ku saleysnaan xuduudihii gobollada iyo degmooyinka ee jiray 1990-kii.

Qodobka 60aad

Mabaadi’da Federaalka ee Jamhuuriyadda

1. Heerarka kala duwan ee Xukuumaduhu marka ay dhexdooda ka macaamilayaan iyo marka ay ku gudo-jiraan adeegsiga awoodda sharci-dejinta iyo awoodaha kaleba, waa in ay ilaailyaan mabaadi’ida federaalnimada, sida:

(a) heer kasta oo xukuumadeed waa in ay haysato taageerada dadweynaha, (b) awood walba waa in la siiyo hadba heer xukuumadeedka sida ugu wax-kuoolsan

u fulin karta, (c) jiritaanka iyo joogtaynta xiriirro iskaashi iyo istaageerid labo-dhinacle ah oo ka

dhexeeya dawladaha xubanaha ka ah Dawladda Federaalka dhexdooda iyo dawladaha xubanaha ka ah Dawladda Federaalka iyo Dawladda federaalka ah, si uu u jiro dareen midnimo qaran,

(d) degaan kasta oo ka mid ah Jamhuuriyaddu waa inuu helaa adeegyo iyo waxqabad xukuumadeed isu dhigma,

(e) khayraadka dalka oo si caadil ah loo qaybsado, (f) dakhli-ururinta oo loo xilsaaro hadba heer xukuumadeedka sida ugu wax-oolsan

u fulin karta, iyo, (g) khilaafaadka oo wadahadal iyo heshiisiin lagu xalliyo.

Qodobka 61aad

Iskaashiga Dawladda Federaalka iyo Dawlad Goboleedyada 1. Heer kasta oo Dawladeed ha ahaadeen kuwo isla heer ah ama Dawladda Federaalka

waa in ay wada lahaadaan xiriirro iskaashi. 2. Dawlad kasta waa in ay ixtiraamtaa, ilaalisaana xadka awoodaha ay leedahay iyo

awoodaha ay leeyihiin dawladaha kale, waana in ay: (a) la yeelataa xiriir walaaltinimo oo wax-ku-ool ah heerarka kale ee Dawladaha una

horseedaa midnimada muwaadiniinta,

IFCC-COE

24

(b) heer kasta oo Dawladeed waa in ay ku wargelisaa heerarka kale siyaasadaha iyo hawlgallada ay ka fulineyso degaanadeeda oo saamayn ku yeelan kara degaanada heerarka kale,

(c) la yeelataa dawladaha kale siyaasado u adeegaya qorsheynta iyo hirgelinta mashaariic hormarineed oo wadajir ah.

3. Baarlamaanka Federaalka waa in uu soo saaraa sharci xaqiijiya jiritaanka iyo horumarinta xiriirada iskaashiga Federaaliga ah, lana joogteeyo kulan sanadeed ay wada yeeshaan madaxda fulinta Dawladda Federaalka iyo Madaxda Fulinta dawladaha xubanaha ka ah Dawladda Federaalka si ay isula meeldhigaan: (a) xoojinta Midnimada Qaranka, (b) sugidda ammaanka iyo nabadgelyada Dalka, (c) horumarinta dhaqan-dhaqaalaha qaranka iyo suuqa mideysan ee dalka, (d) horumarinta baraaraha shacabka, (e) isdhaafsiga macluumaadka (f) isuduwidda qorsheyaasha Dawladda Federaalka iyo dawladaha xubanaha ka ah

Dawladda Federaalka, 4. Dhammaan heerarka dawladaha waxaa waajib ku ah inay u hoggaansanaadaan

Dastuurka dalka, ayada oo aan heerna isa siinayn awood ka baxsan kuwa Dastuurka iyo sharciyadu siiyeen.

5. Sharci Baarlamaanku ansxiyay waa inuu xeeriyo: (a) Samaynta hay’ado iyo habraacyo fududaynaya wada falgelidda heerarka dawladda; (b) Samaynta habaraacyo fududaynya xallinta khilaafaadka ka dhex dhasha heerarka

dawladda inta aanay u gudbin Maxkamadda Dastuurka.

Qodobka 62aad Iskaashiga Dowlada xubnaha ka ah Dawladda Federaalka

1. Madaxda Dawlad Goboleedyada iyo Mas’uuliyiintooda sare waxa waajib ku ah in ay yeeshaan kulamo joogto ama kaltan ah oo ay kaga wada xaajoodaan arrimaha degaamadooda wada saameeya.

2. Dawlad Goboleedyada dhexdooda ama Dawladda Federaalka ah waxay isla geli karaan heshiisyo iskaashi oo ay ku wada hawlgalaan, aanse lahayn awood sharci, kana horimanayn Dastuurka Federaalka.

IFCC-COE

25

Qodobka 63aad Wada-xaajoodyada Caalamiga

1. Iyada oo la qaddarinayo nuxurka iskaashi ee lagu shaqeynayo, Xukuumadda Federalku waa in ay Dowlad Goboleedyadda kala tashataa wada-xaajoodyada la xiriira kaalmada dibedda, ganacsiga, cahdiyada ama arrimaha muhiimka ah ee la xiriira heshiisyada caalamiga.

2. Marka ay wada xaajoodyadu si gaar ahaan u saamaynayaan danaha khuseeya dawlad/dawlado xubno ka ah Dawladda Federaalka, Xukuumadda Federalku ergada wada-xaajoodka gelaysa waa in ay ku dartaa wakiillo ka socda dawladdaas ama dawladdahaas.

3. Xukuumadda Federaalku marka ay ka hawlgelayso wada-xaajoodyada, waa in ay isu aragtaa xil-gudashadeedana ka muuqataa in ay tahay ilaaliyaha danaha Dowlad Gobaleedyadda.

CUTUBKA TODDOBAAD

BAARLAMAANKA FEDERAALKA

QAYBTA KOOWAAD QODOBBO GUUD

Qodobka 64aad

Goleyaasha Barlamaanka Federaalka

1. Barlamaanka Federaalka Jamhuuriyadda Soomaaliya wuxuu ka kooban yahay: (a) Golaha Shacabka, iyo (b) Golaha Aqalka Sare

2. Golaha Shacabka iyo Golaha Aqalka Sare waxay xilalkooda xeerdejinta u gutaan si waafaqsan Qaybta Afraad ee Dastuurkan.

Qodobka 65aad Shuruudaha Xubinnimada Baarlamaanka Federaalka

1. Baarlamaanka Federaalka waxaa loo dooran karaa:

IFCC-COE

26

(a) qof kasta oo ah Muwaadin Jamhuuriyadda Soomaaliya ah, dhimirkiisu dhan yahay, da'diisuna aysan ka yareyn Shan iyo labaatan (25) sano, codbixiyena u diiwaangahsan,

(b) qof kasta oo aan xuquuqdiisa muwaadinnimo go’aan maxkmadeed lagu hakin shantii (5) sano ee ugu dambaysay,

(c) qof kasta oo leh ugu yaraan aqoon dugsi sare, ama waayoaragnimo u dhiganta.

2. Ka hor inta aan qofka la oggolaan murashaxnimadiisa, Guddiga Doorashadu waa inuu hubiyo in musharraxu buuxiyey shurrudaha ku cad qodobkan.

Qodobka 66aad

Sababaha lagu lumiyo Xubinnimada Baarlamaanka Federaalka

1. Xubinimada Baarlamaanka Federaalka waxaa lagu lumin karaa:

(a) xubinta oo geeriyoota,

(b) xubinta oo ay la soo gudbonaato xaalad xilgudasho la’aaneed oo joogta ah,

(c) xubinta oo Istiqaalad u gudbisa aqalka ay xubinta ka tahay lagana oggolaado,

(d) ka maqnaansho hal kal fadhi oo xiriir ah ayada oo aanay jirin sabab maangal ah,

(e) xubinta oo aqbasha xil dawladeed aan wasiir ka ahayn.

2. Haddii la hakiyo xuquuqdiisa muwaaddinnimo, sida ku cad qodobka xarafka (b) ee faqaradda (1) ee qodobka 65aad.

3. Haddii xubin ka mid ah Baarlamaanka Federaalka lumiso xubinnimadeeda waxaa baddelaya qofka doorashadii hore xubin suge u ahaa.

4. Sharciga Doorashooyinka ayaa caddaynaya habraaca loo marayo xulashada xubin sugaha, waana in lagu dhaariyo 30 beri gudohood laga bilaabo malinta xildhibaanka uu beddelayaa lumiyay xubinnimada Baarlamaanka.

Qodobka 67aad Muddada xilhaynta

1. Muddada xil-haynta Baarlamaanka Federaalka waa afar sano oo ka bilaabata maalinta natiijada doorshada lagu dhawaaqo.

IFCC-COE

27

2. Doorashada Golaha cusub waxaa ku dhawaaqaya Guddiga doorashooyinka Qaranka iyo diiwaangelinta Axsaabta, waxayna dhacaysaa 30ka malmood ee ugu dambeeya gudahood ee muddada madasha sharci-dejintu socoto.

3. Xildhibaan Baarlamaanka dib ayaa loo dooran karaa.

Qodobka 68aad Xilka Xubnaha Baarlamaanka

1. Xubin kasta oo ka mid ah labada Aqala ee Baarlamaanka marka ay xilkeeda gudanayso waa in uu ku shaqaysaa si ay danta qaranku ku jirto.

2. Xubin kasta oo ka mid ah Golaha Aqalka Sare waxaa xil gaar ahi ka saaran yahay matilaadda danaha dawlad-goboleedda uu matilayo iyo in uu ilaaliyo nidaamka federaalka, kuna shaqeeyo dareen iskaashi federaalnimo.

Qodobka 69aad

Hoggaamiyaha Mucaaradka 1. Madaxweynuhu waa in uu Hoggaamiyaha Mucaaradka u magacaabaa qofka ay u

doorteen xubnaha Golaha Shacabka ee aan ka tirsanayn xisbiga xukuumadda, isbahaysina aan kula jirin.

2. Miisaaniyadda Xukuumadda Federaalka waa in lagu daro qoondo maaliyadeed oo u suurta gelinaysa Xafiiska Hoggaamiyaha Mucaaradka inuu guto xilalkiisa Qaran.

Qodobka 70aad Awoodaha Baarlamaanka

Awoodaha xeer-dejinta ka sokow, awoodaha kale Baarlamaanka Federaalka waxaa ka mid ah:

(a) doorashada Madaxweynaha, (b) ansixinta xaaladda Dagaal iyo oggolaanshaha awoodaha lagama maarmaanka u ah,

marka uu Madaxweynuhu u soojeediyo fadhiga guud ee labada Gole ee Baarlamaanka, (c) ansixinta xaalad deg-deg ah marka ay dalka la soo gudboonaadaan aafooyin dabiici ah,

duulaan dagaal uu ku soo qaado dal kale, kacdoon guddaha oo halis gelin kara Gobannimada iyo Midnimada Jamhuuriyadda, waxaana soo jeedin kara Madaxweynaha oo keliya,

(d) Madaxweynaha Jamhuuriyaddu marka uu horgeynayo Baarlamaanka Federaalka ansixin xaalada deg-deg ah waa inay la socotaa tallaabooyinka meelmarineed ee lagama maarmaanka u ah xaaladaas.

IFCC-COE

28

QAYBTA LABAAD

GOLAHA SHACABKA

Qodobka 71aad Xilka Xeerdejinta Golaha Shacabka

Golaha Shacabku wuxuu matilaa dhamaan shacabka Soomaaliya, xilka xeerdejinta ay tahay inay gutaanna waxaa ka mid ah;

(a) wax ka beddelidda Dastuurka, si waafaqsan qaybta 4aad ee Cutubkan, (b) ansixinta, wax ka beddelidda, iyo diidmada sharciyada la horgeeyo, si waafaqsan

Qaybta 4aad ee cutubkan, (c) ka baaraandegidda sharciyada uu ansixiyo Golaha Aqalka Sare.

Qodobka 72aad Tirada Xubnaha Golaha Shacabka

1) Xubnaha Golaha Shacabka waxaa si toos ah, qarsoodi ah, iyo madaxabannaani ku dooranaya shacabka Jamhuuriyadda

2) Sharci gaar ah oo uu ansixiyo Baarlamaanka Federaalka ayaa qeexaya tirada iyo halbeegyada saldhigga looga dhigayo go’aaminta tirada xubnaha Golaha Shacabka.

3) Tirada guud ee xubnha Golaha Shacabka waa in ay matilaad isu dheellitiran ku yeshaan dhammaan qaybaha bulshada.

4) Inta aan la go’aamin tirada xubnaha Golaha Shacabka waa in la sameeyo tirakoob Qaran, oo tobankii sanaba dib-u eegis lagu sameeyo. Sharci gaar ah ayaa qeexaya habka loo samaynayo tirakoobka Qaran.

5) Tan iyo inta ay suurtagal ka noqonayso tirakoobka qaran ee ku xusan faqrada (4) ee qodobkan, tirada xubnaha Golaha Shacabka waxay sii ahaanaysaa laba boqol iyo labaatan iyo shan xubnood (225).

6) Qof kasta oo noqda Madaxweynaha Jamhuuriyadda, marka uu xilka banneeyo, wuxuu noqonayaa xildhibaan Golaha Shacabka inta uu nool yahay, haddii aan xil-ka-qaadis loogu samaynin sababaha ku xusan qodobka 98(1) ee Dastuurkan, tirada xildhibaanadana dheeraad ayuu ku yahay.

IFCC-COE

29

Qodobka 73aad

Afhayeenka iyo Ku-xigeenada Golaha Shacabka 1) Golaha Shacabka, fadhigiisa koowaad oo uu guddominayo qofka ugu da’da weyn, waa

inuu doorto Afhayeen iyo labo Ku-Xigeen. 2) Haddii ay dhacdo waqtiyada qaar in ay maqnaadaan Afhayeenka iyo ku-xigeennadiisu,

Goluhu waa in uu xubnihiisa ka dhex-doortaa shir-gudoomiye ku-meel-gaar ah. 3) Afhayeenku inta uusan qaban xilka waa in uu ka tanaasulo xil kasta oo uu ka hayo xisbi

siyaasadeed, waana in uu noqdo dhexdhexaad marka uu gudanayo xilalkiisa. 4) Afhayeenka iyo ku-xigeennadiisa waxaa codayn qarsoodi ah ku doorta aqlabiyadda

tirada guud ee xubnaha Golaha Shacabka, xilkana kaga qaada codbidxinta saddex dalool labo dalool xubnaha Golaha Shacabka.

Qodobka 74aad

Kal-Fadhiyada Golaha Shacabka 1. Golaha Shacabka ee cusub, fadhigiisa koowaad waa inuu ku qabsoomaa 30 maalmood

gudahood, kaddib marka lagu dhawaaqo natiijada doorashada guud. Maalinta iyo taariikhda fadhiga la qabanayo waxaa ku dhawaaqaya Guddiga Qaranka ee Doorashooyinka iyo Diiwaangelinta Axsaabta siyaasadda.

2. Golaha Shacabku waa inuu sannad kasta yeeshaa labo kalfadhi oo caadi ah oo ugu yaraan midkiiba socdo afar (4) bilood.

3. Xeer Hoosaadka Golaha Shacabka ayaa lagu xaddidayaa, waqtiyada iyo taariikhda kalfadhiyada caadiga ah ee Golaha Shacabka iyo xilliyada nasashada.

4. Golaha Shacabku waxaa Kalfadhiyo aan caadi ahayn ugu yeeri kara: (a) Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka, (b) Afhayeenka Golaha Shacabka (c) Codsi qoraal ah oo ka yimaada boqolkiiba labaatan (20%) xubnaha Golaha

Shacabka.

Qodobka 75aad Kala-dirista Golaha Shacabka

Golaha Shacabka waxa kala diri kara Madaxweynaha ka dib marka ay muddada xilhayntiisu dhammaato sida ku xusan qodobka 67(1).

IFCC-COE

30

Qodobka 76aad Xeer Hoosaadka Golaha Shacabka

1. Golaha Shacabku waa in uu samaystaa xeer hoosaadkiisa, kaas oo siinaya ka-qaybgal buuxa xubnihiisa.

2. Golaha shacabku wuxuu isu qaybinayaa guddiyo u kala xilsaaran hawlihiisa. 3. Golaha Shacbka marka la horkeeno hindise sharci wuxuu u xilsaarayaa guddiga qaabilsan

si uu uga soo baaraandego talona uga soo jeediyo fadhiga loo dhan yahay ee Golaha. 4. Hindise sharci oo Goluhu diiday dib looguma soo celin karo Golaha ilaa ay ka soo

wareegato saddex (3) bilood maalinta Goluhu diiday. 5. Fadhiyada Golaha Shacabka iyo guddiyadiisaba waa inay u furan yihiin dhegeysiga

dadweynaha iyada oo maanka lagu hayo mabaadi’da guud ee daahfurnaanta dawladda. Xeer Hoosaadka Golaha ayaa qeexaya mararka ay lagama maarmaan noqonayso in Golaha Shacabku yeesho fadhiyo ay albaabadu u xiran yihiin.

Qodobka 77aad

Awoodaha Golaha Shacabka 1. Golaha Shacabku wuxuu leeyahay awood xeerdejin oo ah:

(a) inuu ansixiyo, wax ka beddelo ama diido sharciyada la horkeeno, (b) inuu curiyo sharci kasta oo aan ka ahayn kan la xiriira maaliyadda.

2. Awoodda la xisaabtaanka iyo komeeridda hay’adaha dawladda ee Heerka Qaran, gaar ahaan dhinaca hubinta dhaqangelinta sharciyada dalka.

3. U yeeridda Rai’iisul Wasaaraha, xubnaha Golaha Wasiirrada, Guddiyada Qaranka iyo Xafiisyada Madaxabannaan. Mas’uul kasta oo u hoggaansami waaya u-yeeridda, Golaha Shacabku wuxuu awood u leeyahay inu dib-u-eegid ku sameeyo xilkiisa.

4. Inuu Rai’isul Wasaaraha, xubnaha Golaha Wasiirrada iyo barnaamijika xukumadda kalsooni ku siiyo codayn gacan-taag ah ee aqlabiyadda tirada guud ee Golaha Shacabka.

5. Inuu cod saddex meelood labo, oo gacan-taag ah kalsoonida kagala noqdo Ra’iisul Wasaraha iyo ku xigeenka Ra'iisul Wasaaraha.

Qodobka 78aad

Mudnaanta Xildhibaannada Golaha Shacabka 1. Xildhibaan Golaha Shacabka dhibaato kama soo gaari karto fikradda ama codka uu ka

hor dhiibto Golaha iyo guddiyadiisa.

IFCC-COE

31

2. Haddii aan laga haysan oggolaansho Golaha Shacabka, Xildhibaanka laguma qaadi karo dacwad ciqaabeed; lama xiri karo lamana baari karo qof ahaan, hoygiisa ama meeshii kale u gaar ah, haddaan lagu qaban isagoo faraha kula jira dembi sharci ahaan khasab ay tahay in la qabto, ama haddii aan laga helin oggolaansho Golaha Shacabka, Xildhibaanka lama qaban karo, xabsina laguma hayn karo iyadoo la fulinayo xukun maxkamadeed oo xataa kama dambays noqday.

3. Dacwad aan ahayn mid ciqaabeed Xildhibaanka waa lagu furi karaa, iyadoo aan oggolaansho la weydiisan Golaha Shacabka.

4. Sharci gaar ah ayaa qeexaya xasaanadda Xildhibaanada Golaha Shacabka. 5. Gunnooyinka iyo daryeelka kale ee ay xaqa u leeyihiin Xildhibannada Golaha Shacabka

waxaa laga bixinaya Sanduuqa Dhexe ee Xukuumadda Federaalka.

QAYBTA SADDEXAAD XILKA XEERDEJINTA AQALKA SARE EE BAARLAMAANKA FEDERAALKA

Qodobaka 79aad

Xilka Aqalka Sare ee Baarlamaanka Federaalka Aqalka Sare ee Baarlamaanka Federaalka wuxuu matilaa Dawlad Goboleedyada, mas'uuliyadihiisa xeerdejinta waxaa ka mid ah:

(a) ka qaybqaadashada wax ka beddelidda Dastuurka, (b) ansixinta, wax-ka-beddelidda iyo diidmada sharciyada saamaynta ku leh Dawlad

Goboleedyada, (c) ka baaraandegidda sharciyada uu ansixiyo Golaha Shacabku. (d) Xilka Aqalka sare ee Dawladaha xubnaha ka Dawladda Federaalka waxaa si buuxda u

sii fulinaaya Golaha Shacabka ilaa iyo inta ay ka soo dhismaayaan dawladaha xubnaha ka Dawladda Federaalka, xubnahoodana si xor ah ay u soo doortaan shacabka Gobaladu.

Qodobka 80aad

Tirada Xubnaha Aqalka Sare ee Baarlamaanka Federaalka 1. Xubnha Aqalka Sare ee Baarlamaanka Federaalka waxaa si toos ah, qarsoodi ah oo

madaxbannaan u dooranaya shacabka dawladaha xunaha ka ah Dawladda Federaalka, tiradoodana waa ugu badnaan 54-Xildhibaan oo ka imaanaya 18kii gobol ee Somaaliya lahayd ka hor 1991-kii,

IFCC-COE

32

2. Dawlad Goboleedyada waxay Aqalka Sare ee Baarlamaanka Federaalka ku yeelanayaan tiro isle’eg oo saldhigoodu yahay min saddex (3) xubnood gobol walba oo jiray ka hor 1991, sida ku xusan faqradda (1) ee qodobkan.

3. Dhammaan qaybaha bulshada waa inay matilaad isu dheelli-tiran ku yeeshaan tirada guud ee xubnaha Aqalka Sare ee Baarlamaanka Federaalka.

Qodobka 81aad

Afhayeenka iyo Ku-xigeenada Golaha Aqalka Sare Afhayeenka iyo Ku-xigeenka Aqalka Sare waxaa loo doortaa xilkana looga qaada habraaca la mid ah kan Golaha Shacabka.

Qodobka 82aad Kalfadhiyada Aqalka Sare

1. Aqalka Sare, fadhigiisa koowaad waa inuu ku qabsoomaa 30 maalmood gudahood, ka dib marka lagu dhawaaqo natiijada doorashada guud. Maalinta iyo taariikhda fadhiga la qabanayo waxaa goynaya Guddiga Qaranka ee Doorashooyinka iyo Diiwaangelinta Axsaabta siyasadda.

2. Aqalka Sare waa inuu sannad kasta yeeshaa labo kalfadhi oo caadi ah oo ugu yaraan midkiiba socdo afar (4) bilood.

3. Xeer Hoosaadka Aqalka Sare ayaa lagu xaddidayaa, waqtiyada iyo taariikhda kalfadhiyada caadiga ah ee Aqalka Sare iyo xilliyada nasashada.

4. Aqalka Sare wuu yeelan karaa kalfadhiyo aan caadi ahayn haddii: (a) Madaxweynuhu isugu yeero, (b) Afhayeenka Aqalku isugu yeero, (c) Codsi qoraal ah oo ka yimaada ugu yaraan labo (2) Dowladaha xubnaha ka ah

Dawladda Federaalka. Qodobka 83aad

Xeer Hoosaadka Aqalka Sare ee Baarlamaanka Federaalka 1. Golaha Aqalka Sare ee Baarlamaanka Federaalka waa in uu samaystaa xeer

hoosaadkiisa, kaas oo ka-qaybgal buuxa siinaya xubnihiisa. 2. Golaha Aqalka Sare ee Baarlamaanka Federaalka wuxuu isu qaybinayaa guddiyo u kala

xilsaaran hawlihiisa. 3. Golaha Aqalka Sare ee Baarlamaanka Federaalka marka la horkeeno hindise sharci

wuxuu u xilsaarayaa guddiga qaabilsan si uu uga soo baaraandego talona uga soo jeediyo fadhiga loo dhan yahay ee Golaha.

IFCC-COE

33

4. Hindise sharci oo Goluhu diiday dib looguma soo celin karo Golaha ilaa ay ka soo wareegato Saddex (3) bilood maalinta Goluhu diiday.

5. Fadhiyada Aqalka Sare ee Baarlamaanka Federaalka iyo guddiyadiisaba waa inay u furan yihiin dhegeysiga dadweynaha iyada oo maanka lagu hayo mabaadi’da guud ee daahfurnaanta dawladda.

Qodobka 84aad Go’aan-qaadashada Aqalka Sare ee Baarlamaanka Federaalka

1. Haddii aan Dastuurku si kale u dhigin, Dawlad kasta oo xubin ka ah Dawladda Federaalka waxay leedahay hal cod;

2. Go’aanada Aqalka Sare ee Baarlamaanka Federaalka waxay ku ansaxaan saddex dalool labo tirada guud ee Dawlad Goboleedyadaa.

Qodoka 85aad Ka-qaybgalka Wasiirrada ee Fadhiyada Golaha Aqalka Sare

1. Wasiirradu waxay ka soo qayb-geli karaan fadhiyada, kana hadli karaan, ayaga oo aan cod ku lahayn. Xeer Hoosaadka Golaha wuxuu oggolaan karaa in kalfadhiyada caadiga ah ay wasiirradu, qoraal ama tiraab, kaga jawaabaan su’aalaha xubnaha.

2. Golaha Aqalka Sare ee Baarlamaanka Federaalka ama guddiyadiisu waa ay u yeeri karaan Ra’iisul Wasiiraha iyo xubnaha Golaha wasiirada si ay wax uga weydiyaan arrimaha xilkooda la xiriira.

3. Aqalka Sare ama guddiyadiisu waa in ay si qoraal ah ugu diraan arrimaha ay ugu yeeranayaan ugu yaraan toddobaad ka hor maalinta ay u muddeeyeen.

Qodoka 86aad

Mudnaanta iyo Xasaanadda Xubnaha Aqalka Sare 1. Xubnaha Aqalka Sare waxay leeyihiin mudnaan iyo xasaanad la mid ah tan xubnaha

Golaha Shacabka. 2. Golaha Aqalka Sare lama kala diri karo.

QAYBTA AFRAAD

HABRAACA SHARCIDEJINTA BARLAMAANKA FEDERAALKA Qodobka 87aad

Hindise Sharci-dejin 1. Hindise sharci-dejin wuxuu Dastuurkani u aqoonsanyahay hindise sharci oo ku saabsan:

IFCC-COE

34

(a) waxkabeddelka Dastuurkan, (b) hindise sharci cusub, (c) wax kabeddelka sharci hore u jiray.

2. Ka doodidda hindise sharci oo la xiriira waxkabeddelka Dastuurkan waxay ka billabataa Golaha Shacabka.

3. Ka doodidda Hindise kasta oo la xiriira sharci cusub ama waxkabeddelka sharci jirey ee aan saamayn ku lahayn heerka Dawlad Goboleedyadawaxay ka bilaabataa Golaha Shacabka.

4. Ka doodidda hindise sharci cusub ama waxkabeddelka sharci jirey haddii ay saamayn ku leeyihiin dhammaan ama qayb ka mid ah Dawlad Goboleedyadawaxay ka bilaabataa Golaha Aqalka Sare.

Qodobka 88aad Curin Sharci

1. Hindise Sharci oo heer qaran ah, marka laga reebo waxkabeddelka Dastuurka Qaranka waxaa curin kara:

(a) golaha wasiirada, (b) ugu yaraan toban (10) xildhibaan oo ka mid ah xubnaha Golaha Shacabka,

marka laga reebo hindise sharci oo la xiriira arrimaha maaliyadda, oo Golaha Wasirada keliya ay curin karaan,

(c) ugu yaraan Ergo hal Dawlad xubin ka ah Dawladda Federaalka, ama guddi ka mid ah Guddiyada Golaha Aqalka Sare ayaa Golaha horgeyn kara hindise sharci; ama

(d) ugu yaraan toban Kun (10,000) muwaaddin oo codbixiye ahaan u diiwaangashan.

Qodobka 89aad Mashaariicda Sharci ee aan Saamaynta ku lahayn Dawlad Goboleedyada

1. Golaha Shacabka marka la horkeeno hindise sharci oo aan saamayn ku lahayn heerka Dawlad Goboleedyada, waxaa u furan: (a) inuu ku ansixiyo aqlabiyadda tirada guud ee Xubnaha Golaha Shacabka asaga oo

aan waxba laga beddelin ama asaga oo wax laga beddelay ka dibna u gudbiyo Madaxweynaha Jamhuuriyadda si uu u ooggolaado, una saxiixo, ka dibna lagu soo saaro Faafinta Rasmiga,

IFCC-COE

35

(b) in uu diido, una gudbiyo Xoghaynta Guud ee Baarlamaanka Federaalka si loogu diiwaangeliyo hindise la diiday.

2. Golaha Shacabku marka uu diido hindisea sharci oo aan saamayn ku lahayn Heerka Dawlad Goboleedyada, wa inuu ku celiyo dhinicii lahaa hor-keenidda hindisehaasiaas Golaha nuqul hindisihiiii sharci oo bog walba ay uga dhufsan tahay shaabbad ay ku taal “Golaha Shacabku Waa Diiday” oo uu la socdo qoraal sababaynaya arrimaha Golaha Shacabku ku diiday meelmarinta hindisehaas.

Qodobka 90aad Hindise Sharci oo Saamayn ku leh Heerka Dawlad Goboleedyada.

1. Golaha Shacabku marka la horkeeno hindise sharci oo saamayn ku leh heerka Dowlad Goboleedyadda waxaa u furan: (a) inuu ku ansixiyo aqlabiyadda tirada guud ee xubnaha Golaha Shacabka, ka dibna u

gudbiyo Golaha Aqalka sare oo ku ansixinaayo saddex meelood labo (2/3). (b) inuu diido, ka dibna oggeysiiyo Golaha Aqalka Sare go’aankiisa diidmada oo uu la

socdo qoraal sababaynaya arrimaha uu u cuskaday diidmada hindisehaasaas. 2. Golaha Aqalka Sare, marka uu helo hindise sharci oo saamayn ku leh heerka Dawlad

Goboleedyadaoo uu ansixyay Golaha Shacabku waxaa u furan: (a) inuu ku ansixiyo saddex dalool labo tirada Dawlad Goboleedyada asaga oo ah

sidii Golaha Shacabku ku ansixiyey, ama asagii oo wax laga beddelay, dibna ugu celiyo Golaha Shacabka; iyo

(b) inuu diido. 3. Golaha Shacabku marka uu helo hindise sharci oo uu hore u ansixiyay, Aqalka Sarena

oggolaaday asaga oo aan wax isbeddel ah lagu samayn, waa inuu u gudbiyo Madaxweynaha Jamhuuriyadda si uu u oggolaado, una saxiixo, ka dibna loogu soo saaro Faafinta Rasmiga.

4. Golaha Shacabku marka uu helo hindise sharci oo saamayn ku leh heerka Dawlad Goboleedyada , oo Golaha Aqalka Sare diiday ama uu ansixay asaga oo wax laga beddeley, waxaa u furan: (a) in diidmada ama waxkabeddelidda Golaha Aqalka Sare ku buriyo aqlabiyad saddex

dalool labo tirada guud ee xubnaha Golaha Shacabka, ka dibna u gudbiyo Madaxweynaha Jamhuuriyadda si uu u oggolaado, una saxiixo, ka dibna loogu soo saaro Faafinta Rasmiga,

(b) inuu Golaha Aqalka Sare ku raaco diidmada sidaasna ugu gudbiyo Xoghaynta Dhexe ee Baarlamaanka Federaalka si loogu diiwaangeliyo hindise la diiday,

IFCC-COE

36

(c) inuu Golaha Aqalka Sare ku raaco isbeddellada uu ku sameeyay hindisahaa sharci ka dibna u gudbiyo Madaxweynaha Jamhuuriyadda si uu u oggolaado, una saxiixo, ka dibna loogu soo saaro Faafinta Rasmiga.

Qodobka 91aad

Soo Saaridda iyo Faafinta Sharci 1. Sharci kasta oo mara dhammaan tallaabooyinka habraaca xeer-dejinta

Baarlamaanka Federaalka waxaa ku soo saaraya Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka soddon (30) maalmood guddahood.

2. Madaxweynuhu wuxuu awood u leeyahay muddada ku xusan faqradda laad ee qodobkan dhexdeeda in uu sharcigaas dib ugu celiyo Baarlamaanka Federaalka, isagoo sababta raacinaya, codsanayana in dib looga doodo, go’aanna laga gaaro.

3. Labada Gole ee Baarlamaanka Federaalka, hadba golihii uu Madaxweynuhu ku celiyo sharci, waxaa u furan inuu mar kale ansixiyo haddii saddex dalool labo xubnaha Golaha uu sharcigaasu khuseeyo isku raacaan. Gole ka mid ah Baarlamaanku haddii uu dib u ansixiyo sharci uu Madaxweynuhu ku celiyay, Maxahweynuhu waa in uu ku soo saaraa soddon malmood guddahood.

4. Sharciga Goluhu isku raaco, Madaxweynuhuna saxiixo, waxaa lagu baahinaya Faatinta Rasmiga, wuxuuna dhaqangelayaa shan iyo toban (15) maalmood kaddib mar lagu soo saaro Faafinta Rasmiga, hadduusan sharcigu muddo ka duwan sheegin.

5. Haddii Goluhu ku caddeeyo cod hal dheeri ah in sharcigu degdeg yahay, waa in lagu soo saaro muddada Sharciga lagu tilmaamay oo aan marna ka yaraan karin shan (5) maalmood.

Qodobka 92aad

Faafinta iyo Xafidaadda Sharciyada Xafiiska Garyaqaanka Guud ayaa u xilsaaran Faafinta Rasmiga iyo kaydinta sharciyada.

Qodobka 93aad Durid Sharci

1. Sharci maray habraaca ansixinta sharciyada iyo dhaqangeliddaba waxaa lagu duri karaa oo keliya inuu ka soo horjeedo Dastuurka.

2. Sharci maray shuruudaha ku xusan faqradda (1aad) ee qodobkan waxaa duri kara:

IFCC-COE

37

(a) Golaha Aqalka Sare, asagoo isu-dhan ama ergo Dawlad ka mid ah dawladdaha xubnaha ka ah Dawladda Federaalka,

(b) Saddex meelood meel xubnaha Golaha Shacabka, (c) Golaha Wasiirada Federaalka, (d) Muwaaddin kasta oo danaynaya una diiwaangashan codbixiye ahaan.

3. Duridda sharci waxaa la horgeyn karaa, go’aanna ka gaari kara Makamadda Dastuurka oo keliya.

4. Haddii Maxkamadda Dastuurku ay jebiso durid sharci, kharajka ku baxay waxaa bixinaya dhinicii hindisaha duridda Maxkammadda Dastuurka hor-keenay.

5. Habraaca loo marayo duridda iyo go’aan ka-gaarista sharci waa in lagu qeexaa Nidaamka Garsoorka Dawladda.

CUTUBKA SIDDEEDAAD LAANTA FULINTA

QAYBTA KOWAAD

MADAXWEYNAHA JAMHUURIYADDA FEDERAALKA

Qodobka 94aad Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka

1. Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka: (a) waa Madaxa Dawladda; (b) waa Astaanta Midnimada Qaranka; (c) waa Ilaaliyaha iyo Dhaqangeliyaha Mabaadi’da Asaasiga ah ee Dastuurka;

2. Madaxweynaha Jamhuuriyadda Soomaaliya wuxuu xilkiisa u gudanayaa si waafaqsan Dastuurkan iyo sharciyada kale ee dalka.

Qodobka 95aad Shuruudaha Doorashada Madaxweynenimada

1. Waxaa loo dooran karaa xilka Madaxweynaha muwaaddin kasta oo: (a) Soomaali ah, Muslim ah,

IFCC-COE

38

(b) da’diisu ka yareyn afartan sano, (c) leh aqoon gaarsiisan heer jamacadeed ama waayo arragnimo u dhiganta, (d) inuusan gelin dembi culus oo maxkamadi ku xukuntay.

2. Musharaxa Madaxweynenimadda ku guulaysta, haddii uu haysto jinsayad dal ama dalal kale waa inuu ka tanasulaa jinsiyadaha shishiyeeye ka hor inta uusan u dhaaran xilka Xafiiska Madaxwenenimada.

Qodobka 96aad Doorashada Madaxweynaha

1. Madaxweynaha waa in ay doortaan labada Gole ee Baarlamaanka oo wada fadhiya. 2. Ugu yaraan saddex meelood labo tirada guud ee Gole walba ee Baarlamaanka

Federaalka waa inay joogaan u codaynta doorashada Madaxweynaha, waxaana guddoominaya Guddomiyaha Maxkamadda Dastuurka.

3. Waa in ay musharaxnimadiisa u soo jeediyaan fadhiga labada Gole ee Baarlamaanka ugu yaraan toban (10) xildhibaan oo ka tirsan Baarlamaanka Federaalka.

4. Golaha Aqalka Sare marka uu codeynayo doorashada Madaxweynaha waxay xubin kastaa leedahay hal cod.

5. Musharax kastaa ee Madaxweyne waa in uu ku dhawaaqa oggolaanshaha musharaxnimada, waana in uu soo bandhigaa barnaamijkiisa doorashada.

6. Habka doorashada Madaxweynuhu waa: (a) codeynta doorashada Madaxweynaha waa qarsoodi, (b) labada Gole ee Baarlamaanka Federaalka waxay Madaxweyne u dooranayaan

murashaxa ku guleysta saddex meelood labo xubnaha labada Gole, (c) haddii murashaxu ku guuleysan waayo waxaa codeyn labaad loo qaadayaa

afarta murashax ee ugu cod badan, waxayna ku kala guuleysanayaan saddex meelood labo,

(d) haddii murashaxu ku guuleysan waayo codbixinta labaad waxaa codbixin saddexaad loo qaadayaa labada murashaxiin ee ugu cod badan, waxaana Madaxweynenimada ku guuleysanaya murashaxa hela aqlabiyada tirada guud ee xubnaha Baarlamaanka.

7. Doorashada Madaxweynuhu waa inay qabsoonto 30 maalmood ka hor inta aysan dhammaan muddada xil-haynta Madaxweynaha xilka haya, waxaana taariikhda maalinta doorashada si rasmi ugu dhawaaqaya Afhayeenka Golaha Shacabka.

IFCC-COE

39

8. Sharci gaar ah oo Baarlamaanka Federaalku soo saaro ayaa tilmaamaya tafaasiil dheeraad ah ee la xiriira habraaca doorashada.

Qodobka 97aad Xilka iyo Awoodaha Madaxweynaha

Xilka iyo Awoodaha Madaxweynaha waxaa ka mid ah: 1. Inuu maalinta bilashada sannadka Hijriyeed, Milaadiyada, iyo ciidaha Soon-fur, Carafa,

Ciidaha Qaran iyo mar kasta oo ay la haboonaato dadweynaha u jeediyo hadal ku saabsan xaaladaha dalka iyo adkaynta geedisocodka midnimada Qaranka.

2. Magacaabista Ra'iisul Wasaaraha xil-ka- qaadistiisa marka Golaha Shacaku kala noqdo kalsoonida.

3. Inuu oggolaado, saxiixana sharciyada uu ansixiyey Baarlamaanka Fedraalku, laguna soo saaro Faafinta Rasmiga.

4. Inuu magacaabo Danjireyaasha iyo Ergooyinka dibolomaasiga ah, soojeedinta Golaha Wasiirada kadib.

5. Waa Taliyaha Guud ee Ciidammada Qalabka Sida. 6. Ku dhawaaqidda xaalada dagaal, ka dib marka uu ansixiyo Baarlamaanka Federaalku. 7. Ku dhawaaqidda xaaladda deg-degga ah, ka dib marka uu ansixiyo Baarlamaanka

Federaalka. 8. Inuu warqadaha aqoonsiga ka aqbalo Danjireyaasha iyo Ergooyinka kale ee caalamiga

ah. 9. Meelmarinta Heshiisyada Caalamiga ee ay dhinac ka tahay Dawladda Federaalka,

Golaha Shacabkuna ansixiyay. 10. Inuu bixiyo billad-sharafeedyada iyo aqoonsiyada mudnaanta leh iyo shahaado

sharafyada. 11. In uu cafis u fidiyo ama ciqaab ka dhimo xukumanayaasha 12. Inuu Golaha Shacabka horgeeyo murashixiinta garsoorayaasha Maxkamadda Sare,

Maxkamadda Dastuurka, xubnaha Golaha Adeegga Garsoorka oo aan ka mid ahayn garsoorayaasha Maxkamadda Sare iyo Maxkamaadda Dastuurka.

13. Inuu xeer Madaxweyne ku soo saaro magacaabidda Garsooreyaasha Maxkamaddaha Racfaanka iyo Garsooreyaasha Maxkamadaha Derajada Kowaad, ka dib markuu helo soojeedinta Golaha Adeegga Garsoorka.

14. Inuu Golaha Shacabka u gudbiyo ansixinta Guddiyadda iyo Xafiisydada Madaxabanaan, ka dib markuu helo soojeedinta Golaha Wasiiradda.

IFCC-COE

40

Qodobka 98 Muddada Xilka Madaxweynaha

Madaxweynaha Jamhuuriyaddu Federaalka wuxuu xilka haynayaa shan sano, laga bilaabo maalina la dhaariyo, mar keliya ayaana dib loo dooran karaa oo xiriir ah.

Qodobka 99aad Xil-Ka-qaadista iyo Maxkamadeynta Madaxweynaha

1. Madaxweynaha waxaa xil-ka-qaadista lagu soo oogi karaa haddii saddex meelood meel tirada guud ee Golaha Shacabka ay fadhiga guud ee labada Gole ee Baarlamaanka Federaalka horgeeyaan eedeyn sababaysan ee la xiriirta in uu galay khiyaamo qaran ama xadgudub Dastuur.

2. Madaxweynaha wuxuu banneynayaa xilka xafiiska Madaxweynaha haddii hindisaha xil-ka-qaadistiisa ay taageeraan ugu yaraan saddex meel labo (2/3) tirada guud ee labada Gole ee Baarlamaanka Fedraalka, waxaana xilka la wareegaya Afhayeenka Golaha Shacabka, waana in muddo soddon (30) maalmood gudahooda lagu soo doortaa Madaxweyne cusub.

3. Madaxweyne marka xilka looga qaado si waafaqsan faqradaha (1) iyo (2) ee qodobkan, waxaa dhegeysiga dacwadaha lidka ku ah galaysa, go’aanna ka gaaraysa Maxkamadda Sare.

Qodobka 100aad

Bannaanaanta Xafiiska Madaxweynaha 1. Xafiiska Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka wuxuu ku bananaanayaa haddii ay

dhacaan xaaladaha soo socda: (a) istiqaalo madaxweyne oo la aqbalay, (b) xil-ka-qaadis waafaqsan faqradaha (1) iyo (2) ee Qodobka 100aad, (c) caafimaad-darro gaarsiisay xil-gudasho la’aan joogto ah; ama (d) geeri.

2. Haddii uu bannaanaado xafiiska Madaxweynaha sababo la xiriira Xarfaha (a), (b) iyo (d) ee faqrada (1) ee qodobkan waa in Baarlamaanka Federaalka uu ku doorto Madaxweyne cusub muddo aan ka badnayn soddon (30) maalmood gudahood, waxaana muddadaas xilka xafiiska Madaxweynaha sii haynaya Afhayeenka Golaha Aqalka Sare.

3. Doorashada Madaxweynaha cusub waxaa loo maraya habraaca doorashada Madaxweynaha si waafaqsan Dastuurka iyo Xeerhoosaadyada Baarlamaanka Federaalka.

IFCC-COE

41

4. Madaxweynaha lagu doorto si waafaqsan faqradda (2) ee qodobkan wuxuu dhamaystirayaa muddada xilhaynta ee u harsanayd Madaxweynihii ka horeeyey.

Qodobka 101aad Ku-simaha Madaxweynaha

Haddii Madaxweynuhu ka maqan yahay dalka ama si kumeelgaar ah caafimaad-darro darteed uusan awoodin inuu guto xilkiisa, Afhayeenka Aqalka Sare ee Baarlamaanka Federaalka ayaa xilkiisa sii qabanaya ilaa inta uu Madaxweynuhu xilkiisa dib ugu soo noqonayo.

Qodobka 102aad Dhaarinta Madaxweynaha

Inta uusan xilka qaban, Madaxweynaha Jamahuuriyada waxaa Baarlamaanka Federaalka hortiisa ku dhaarinaya Guddoomiyaha Maxkamadda Dastuurka. Wuxuu marayaa Dhaarta ku xusan Jadwalka 2aad.

QAYBTA LABAAD XUKUUMADDA

Qodobka 103aad

Golaha Wasiirada 1. Xukuumaddu waa hay’adda fulinta ee ugu sarraysa maamulka Dawladda, waxayna ka

kooban tahay Ra’iisul Wasaaraha, Ra’iisul Wasaare Ku-xigeen, Wasiiro, Wasiiro Dawlayaal iyo

2. Kulanka wadajirka ah ee Ra'iisul Wasaaraha, Ra’iisul Wasaare Ku-xigeen, Wasiirro, Wasiiro Dawlayaal iyo Wasiir Ku-xigeeno waxaa ka samaysmaya Golaha Wasiirrada.

3. Magacaabista iyo xil-ka-qaadista Ra’iisul Wasaaraha, Barnaamijka Xukuumadda iyo xubnaha Golaha Wasiiradda waxay ku ansaxayaan kalsoonida Golaha Shacabku ku siiyo cod furan oo hal dheeri ah (50+1).

4. Xil-ka-qaadista iyo kalsooni kala noqashada xukuummaddu waxay ku ansaxaysaa isla habraaca ku xusan faqradda (3) ee qodobkan.

5. Ra’iisul Wasaare Ku-xigeen, Wasiirada, Wasiiro Dawlayaal iyo Wasiir Ku-xigeeno, waxa magacaaba, xilkana ka qaadaya Madaxweynaha Jamhuuriyadda marka uu helo soojeedinta Ra'iisul Wasaaraha.

6. Tirada Wasaaraduhu kama badnaan karaan sideed iyo toban (18) wasaaradood.

IFCC-COE

42

7. Xubnaha Golaha Wasiirada waxaa loo magacaabi karaa xubin ka mid ah Golaha Shacabka isaga oo aan lumin xildhibaannimada iyo muwaadin kasta oo Soomaaliyeed oo buuxiya shuruudaha ku xusan qodobka 105-aad ee Dastuurka.

8. Xubnaha Xukuumaddu waxay si wadajir ah ay mas’uul uga yihiin hawlaha Golaha Wasiirrada.

9. Istiqaalada ama xil-ka-qaadista Ra’iisul Wasaaruhu waxay sababeysaa kala diridda Golaha Wasiirada.

Qodobka 104aad Shuruudaha Xubinnimada Golaha Wasiirada

1. Qofka qabanaya xilka Xafiiska Ra’iisul Wasaaraha iyo Ku-xigeenkiisa: (a) waa in ay da’diisu ka yaraan soddon iyo shan (35) sano, (b) aqoontiisuna gaarsiisan tahay heer jaamacadeed.

2. Qofka loo magacaabayo Wasiir ama Wasiir Dawlo ama Wasiir-ku-xigeen: (a) waa in ay da’diisu ka yaraan soddon (30) sano, (b) aqoontiisuna gaarsiisan tahay heer jaamacadeed.

3. Xubnaha Golaha Wasiirada muddada ay xilka hayaan, waxaa ka reeban: (a) in ay qabtaan xilal kale oo aan ahayn xilka xildhibaannimada Golaha Shacabka, (b) in ay qabtaan meherad madaxbannaan, hawl ganacsi, maaliyadeed ama

warshadeed oo gaar ahaaneed, (c) in ay iibsadaan ama ijaartaan hanti dawladeed, (d) In ay hantidooda ka gadaan ama ka ijaaraan dawladda.

Qodobka 105aad Xilalka Golaha Wasiirrada

1. Golaha Wasiirradu wuxuu leeyahay awoodaha soo socda: (a) dejinta siyaasadda guud ee Xukuumadda iyo dhaqangelinteeda, (b) oggolaanshaha xeerarka maamulka iyo fulinta, si waafaqsan Dastuurka iyo

shuruucda dalka, (c) diyaarinta hindiseyaasha sharci iyo soo-hor-dhigiddooda Golaha Shacabka, (d) diyaarinta miisaaniyad-sannadeedka iyo xisaab-xirkeeda, (e) dejinta qorshaha guud oo lagu hormarinayo dalka, (f) dhaqangelinta shuruucda, sugidda nabadgelyada dalka iyo ilaalinta danaha

Dawladda, 2. Awoodaha kale ee Dastuurka ama shuruucda lagu siiyey.

IFCC-COE

43

Qodobka 106aad Xilka iyo Awoodaha Ra’iisul Wasaaraha

1. Ra’iisul Wasaaraha wuxuu mas’uul ka yahay;

(a) jihaynta siyaasadda guud ee Xukuumadda,

(b) ilaalinta isku-xirnaanta siyaasadda xukuumadda,

(c) isu-duwidda iyo kormeerida hawlaha Wasaaradaha.

(d) horgeynta Golaha Shacabka xubnaha Golaha Wasiirada iyo Barnaamijka Xukuumadiisa si ay u helaan kalsoonida Golaha.

2. Ra’iisul Wasaaraha waxaa go’aannada la saxiixaya, markii loo baahdo, Wasiirka u xil-saaran fulintooda.

Qodobka 107aad Ku-Xigeenka Ra’iisul Wasaaraha

Ku-Xigeenka Ra’iisul Wasaaraha wuxuu qabtaa xilka Ra’iisul Wasaaraha marka uu dalka ka maqan yahay, iyo xilalka kale uu u igmado Ra’iisul Wasaaruhu.

Qodobka 108aad Xilka Wasiirka, Wasiiru Dawlaha iyo Wasiir ku-xigeenka

1. Wasiir kastaa wuxuu si shakhsi ah mas’uul uga yahay hawlaha Wasaaraddiisa. 2. Wasiiru Dawluhu wuxuu qabtaa xil gaar ah oo uu Ra’iisul Wasaaruhu u xilsaaro. 3. Wasiir ku-xigeen kasta wuxuu qabta xilka Wasiirka wasaaraddu u igmado.

Qodobka 109aad

Xukuumadda Xil-Gaarsiinta Inta u dhaxaysa taariikhda doorashada guud iyo marka Ra’iisul Wasaaraha cusub la dhaarin doono Ra’iisul Wasaarihii hore ee xilka hayey iyo Golihiisa Wasiiradu waxay sii haynayaan xilka, waxayna u fulinayaan waajibaadka caadiga ah ee xukuumadda si xilgaarsiin ah.

IFCC-COE

44

Qodobka 110aad Dhaarta

Ra’iisul Wasaaraha iyo Golihiisa Wasiiradu markay helaan codka kalsoonida ee Golaha Shacabka, inta aysan xilgudasho gelin, waxa lagu dhaarinayaa kalfadhi gaar ah ee Golaha Shacabka, waxaana dhaarinaya Guddoomiyaha Maxkamadda Dastuurka, waxayna marayaan dhaarta ku xusan Jadwalka 2-aad.

CUTUBKA SAGAALAAD

AWOODDA GARSOORKA

Qodobka 111aad Awoodda Garsoorka Jamhuuriyada

Awoodda Garsoorka waxaa u xilsaaran Maxkamadaha.

Qodobka 112aad Xilka, Awoodda iyo Madaxbannaanida Garsoorka

1. Awoodda Garsoorka waxaa leh Maxkamadaha.

2. Garsoorku waa ka madaxbannaan yahay awoodda sharci-dejinta iyo tan fulinta, xubnaha garsoorkuna waxay u hoggaansamayaan sharciga oo keliya.

3. Sharafta Garsoorka iyo hufnaanta garsooreyaashu waa saldhigga dammaanadda xuquuqda iyo xorriyaadka dadka iyo cadaaladda.

4. Garsoorku wuxuu ilaaliyaa nidaamka Dawladda, Dastuurka iyo shuruucda dalka.

5. Garsoorku wuxuu kafaala-qaadaa, si sharciga waafaqsanna u sugaa xorriyaadka shakhsiga ah iyo xuquuqda muwaaddinka iyo qofka.

6. Garsooraha laguma oogi karo dacwad ciqaab ah ama madani ah oo ka dhalatay fal la xiriira gudashada xilkiisa garsoorenimo.

7. Garsooraha lama baari karo qofnimadiisa ama hoygiisa, haddii aan oggolaansho laga haysan Golaha Adeegga Garsoorka.

IFCC-COE

45

Qodobka 113aad Habka Dacwad Qaadista

1. Dacwad-qaadistu waxay u furan tahay dhegeysiga dadweynaha, hase yeeshee, maxkamaduhu waxay go’aansan karaan in dacwadda lagu dhegeysto qol ka xiran dadweynaha sababo la xiriira anshaxa, nabadgelyada qaranka, badbaadinta markhaatiga, iyo haddii dacwaduhu khuseeyaan dhallaan ama kufsi.

2. Go’aan maxkamadeed lama gaari karo haddii aan la siinin dhinacyada fursado isku mid ah oo ay ku soo bandhigaan doodahooda.

3. Go’aan kasta oo maxkamadeed waa inuu ku qotomo sababo sharciyeed.

Qodobka 114aad Midnimada Garsoorka iyo Nidaamka Maxkamadaha Dalka

1. Garsoorka Jamhuuriyadda Federaalkawaa mid midayasan.

2. Waxaa jiraya hal nidaam maxkamadeed oo ka kooban:

(a) Maxkamadda Sare; (b) Maxkamadda Dastuurka; (c) Maxkamadda Racfaanka; (d) Maxakamadda Darajada Koowaad.

Qodobka 115aad Dhismaha Maxkamadda Dastuurka

1. Waxa jiraya Maxkamadda Dastuurka oo ka kooban ugu yaraan shan (5) garsoore ah oo ay ku jiraan Guddoomiyaha iyo Guddoomiye ku-xigeenku.

2. Gudoomiyaha Maxkamadda Dastuurka waxaa iska dhex dooranaya isla xubnaha Maxkamadda Dastuurka.

3. Magacaabista garsooreyaasha Maxkamada Dastuurka waa in lagu saleeyaa xeel dheeri aqooneed ee Shareecada iyo qaanuunka, waana in ay takhasus gaar ah u leeyihiin arrimaha Dastuurka.

4. Maxkamadda Dastuurku waxay leedahay awoodaha soo socda: (a) in ay hubiso in hindise sharci waafaqsan yahay Dastuurka marka sidaas la weydiisto,

IFCC-COE

46

(b) in ay si kama dambeys ah u burriso sharci Baarlammanka Federaalka ansixiyay ama go’aan maamul oo ka so baxay xukumudda, haddii uu ka soo horjeedo dasturka dalka,

(c) in ay go’aamiso xilliga uu dhaqangelayo go’aankeeda burrinta sharciga qaldan, (d) awoodda kama dambaysta ee go’aan looga gaarayo muranada ka dhaxeeya dowlad-

goboleedyada iyo dowlada dhexe ama xukuumadaha dowlad goboleedyada dhexdooda; awooddaan waxay Maxkamaddu isticmaali kartaa oo keliya ka dib marka uu mira dhal noqon waayo wadahadal iyo wada xaajood looga gol lahaa in lagu xalliyo khilaafkaas;

(e) go’aannada ay gaarto Maxkamadda Dastuurka ee la xiriira arrimo Dastuur waa kuwa kama dambays ah.

Qodobka 116aad Dacwad Gudbin

1. Dacwad-u-gudbinta Maxkamada Dastuurka waxaa leh:

(a) Madaxweynaha; (b) Ra’iisuul-Wasaaraha; (c) Xeer-Ilaaliyaha Guud; (d) Ugu yaaraan 25 xubnood oo ka tirsan labada Aqal midkood; (e) Xukuumadda Dowlad Goboleedda; (f) Guddiyada Madaxa-bannaan; (g) Qof kasta oo uu saameeyo sharci ama tallaabo ka soo horjeedda Dastuurka.

2. Dhinacyada kor ku xusan oo aysan ku jirin shakhsiyaadka caadiga ahi waxay talo ku saabsan arrimo Dastuur weyddiisan karaan Maxkamadda Dastuurka.

Qodobka 117aad Dacwad- u-gudbinta Maxkamadaha Kale

Maxkamadaha kale ee dalku waxay weydiisan karaan Maxkamada Dastuurka talo ama fasiraad ku saabsan Dastuurka marka si ay go’aan uga gaaraan dacwado maxkamadahooda horyaal. Maxkamaddu waa in ay sidaas yeesha hadii qof qayb ka ah kiiska maxkamada horyaal uu codsado, maxkamadduna ay ku qanacdo in go’aan-ka-gaarista arrimaha Dastuuriga ahi ay udub dhexaad u yihiin go’aan-ka- gaarista kiiska.

IFCC-COE

47

Qodobka 118aad Maxkamadda Sare

1. Waxa la dhisayaa Maxkamad Sare oo ka kooban, ugu yaaran, sagaal garsoore oo uu ku jiro Gudoomiyuhu.

2. Guddoomiyaha Maxkamadda Sare waxa iska dhex dooranaya xubnaha garsooreyaasha Maxkamadda Sare.

3. Xubnaha garsooreyaasha Maxkamadda Sare waa in ay aqoon sare iyo xeeldheeri u leeyihiin Shareecada iyo qaanuunka.

4. Maxkamadda Sare waxay awood u leedahay dhammaan dacwadaha marka laga reebo kuwa la xiriira arrimaha Dastuuriga ah.

Qodobka 119aad Maxkamado Gaar ah

1. Lama abuuri karo hay’ado garsoor oo aan caadi ahayn iyo kuwo gaar ah.

2. Maxkamadaha caadiga ah waxaa laga dhex abuuri karaa qaybo takhasus u leh maaddooyin gaar ah.

3. Sharci gaar ah ayaa tilmaamaya awooda Maxkamadaha Ciidammada Qalabka.

Qodobka 120aad Maxkamadda Racfaanka iyo Maxkamadaha Derejada Kowaad

Xilalka iyo qaab-dhismeedka Maxkamadda Racfaanka iyo Maxkamadaha Darajada Kowaad waxaa qeexi Xeerka Nidaamka Garsoorka.

Qodobka 121aad Xal-dhaqameedka Khilaafaadka

1. Maxakamaduhu waxay aqoonsanayaan go’aanada xeer-dhaqameedku ku xalliyo khilaafaadka, waxaana hadafka aqoonsigaasi xaddidaya sharci gaar ah.

2. Ka sokow faqrada (1) khilaafaadka lagu xalliyo xeer-dhaqameedka waa lagu sii dhaqmi karaa haddii aysan ka horimaneynin Shareecada ama Dastuurkan.

IFCC-COE

48

Qodobka 122aad Magacaabista Garsooreyaasha

1. Qofka Garsoore loo magacaabayo waa inuu yahay qof hufnaan leh, oo leh aqoon iyo khibrad munaasab u ah jagada garsoore ee loo magcaabayo.

2. Golaha Shacabka iyo Aqalka Sare ee Baarlamaanka Federaalka ayaa aqlabiyadda titrada guud ee labada gole ku dooranaya Garoosoorayaasha Garoorayaasha Maxkamadda Sare iyo Maxkamadda Dastuurka, ka dib marka ay helaan soo jeedinta Madaxweynaha Jamhuuriyadda.

3. Garsooreyaasha aan ka mid ahayn Maxkamadda Dastuurka iyo Maxkamadda Sare waxaa soo jeedinaya magacaabistooda Golaha Adeegga Garsoorka, waxaana lagu magacaabaya wareegto Madaxweyne.

Qodobka 123aad Muddo Xileedka Garsooreyaasha

1. Da’da hawlgabka uu garsooruhu ku gelayo waa toddobaatan (70) sanno. 2. Garsoore lagama qaadi karo xilka, haddii aan loo cuskan, oo aan lagu helin anshax-

xumo, dhaqan-xumo, awooddarri jireed ama mid maskaxeed oo joogto ah oo lagu caddeeyay baaritaan. Xeerka Nidaamka Garsoorka ayaa qeexi habraacyada la xiriira xil ka-qaadista garsooraha.

3. Cabashada laga keeno garsoore ee ku saabsan anshax-xumo waxaa loo gudbinayaa Golaha Adeegga Garsoorka oo qaadaya tallaabooyinka ku habboon markay ku qancaan inay jiraan sababo maaangal ah oo keenaya in la baaro garsooraha.

4. Golaha Adeegga Garsoorku wuxuu magacaabayaa guddi madaxbannaan oo ka kooban saddex garsoore oo xil haya ama hawlgab ah oo baara anshax-xumida lagu soo eedeeyay Garsooraha.

5. Garsooraha waxaa laga qaadayaa xilka haduu guddigu caddeeyo in ay jirto dhaqan-xumada culus ee lagu soo eedeeyay garsooraha.

6. Hadii Golaha Adeegga Garsoorku uu ku qanco inay jiraan sababo maangal ah oo la xariira inaan garsoore gudan karin xilkiisa sababo la xiriira awood-yari jireed iyo mid maskaxeed, waxay magacaabayaan guddi baara caafimaadka garsooraha. Guddigu waa inuu ka koobnaado xeeldheerayaal caafimaad iyo ugu yaraan hal garsoore. Haddii ay guddiga u caddaato in uusan garsooruhu sii wadi karin xilkiisa, Golaha Adeegga Garsoorku wuxuu garsooraha galinayaa, caafimadkiisa awgii.

IFCC-COE

49

Qodbka 124aad

Golaha Adeegga Garsoorka 1. Waa inuu jiraa Gole Adeeg Garsoor oo Madaxbannaan, xilkiisuna yahay hoggaaminta

siyaasadda guud iyo maamul ee garsoorka, sida magacaabidda, xil ka-qaadista, anshax-marinta, kala badelidda, mushaharka iyo gunnada hawlgabka garsooreyaasha sida ku xusan sharciga. Shuruudaha hawlaha garsoorka waxaa dejinaya Golaha Adeegga Garsoorka.

2. Golaha Adeegga Garsoorku wuu ka madaxbannaan yahay awooddaha Sharcidejinta iyo Fulintaba.

3. Golaha Adeegga Garsoorku wuu u madaxbannaan yahay miisaaniyaddiisa, waxayna u gudbinayaan miisaaniyaddooda Wasaaradda Maaliyadda, iyaga ayaana maamulanaya iyagoo raacaya sharciyada maaliyadda.

Qodobka 125aad Xubnaha Golaha Adeegga Garsoorka

1. Golaha Adeegga Garsoorku wuxuu ka kooban yahay: (a) Guddoomiyaha Maxkamadda Sare (b) Guddoomiyaha Maxkamadda Dastuurka; (c) Xeer-Ilaaliyaha Guud; (d) Labo qof oo ay soo magacaabeen Ururka Qareenadu; (e) Gudoomiyaha Guddiga Xuquuqda Aadanaha; (f) Min hal qof oo ay soo magacaabeen Xeer-dejiyeyaasha Dawlad Goboleedyada; (g) Hal qof oo uu soo magacaabo Madaxweynuhu.

2. Gudoomiyaha waxaa iska dhex dooranaya xubnaha Guddiga Adeega Garsoorka. Gudoomiyuhu wuxuu xilka haynayaa mudo Shan (5) sano ah, waxaana loo cusbooneysiin karaa hal muddo xileed kale.

3. Gudoomiyaha Guddigu wuxuu iska wareejinayaa dhammaan xilalka ka baxsan hawlaha Guddiga islamarka loo dhaariyo xilkaas.

4. Qofka loo doorto Gudoomiyuhu wuxuu haynayaa muddo xileed oo dhameystiran, iyadoo aan loo eegin wixii muddo ah oo uga dhinnaa xilkiisii hore ee uu iska wareejiyey.

Qodobka 126aad Xafiiska Xeer-ilaaliyaha Guud

1. Xafiiska Xeer Ilaaliyaha Guud wuxuu ka mid yahay hay’adda Garsoorka ee dalka.

IFCC-COE

50

2. Golaha Adeegga Garsoorka ayaa u soo jeedinaya Golaha Aqalka Sare magacyada dadka u qalma in ay noqdaan Xeer-ilaaliyaha Guud si ay u ansixiyaan. Madaxweynaha ayaana xeer- madaxweyne ku magacaabaya.

3. Xeer-ilaaliyaha Guud waxaa shaqada looga qaadi karaa sababo iyo habraac la mid ah kuwa looga qaadayo garsooraha.

4. Xeer-ilaaliyaha Guud wuxuu ilaalinayaa dhaqangelinta shuruucda dalka, wuxuuna taabbogeliyaa talinta sharciga. Xilalkiisa iyo waajibaadkiisa waxa qeexaya Xeerka Nidaaminta Garsoorka.

5. Xeer-ilaaliyaha Guud wuxuu u xilsaaran yahay dacwad oogista. 6. Sharci gaar ah oo Barlammaanka Federaalku ansixiyo ayaa xeerinaya xilalka iyo

awoodaha xafiiska Xeer ilaaliya Guud.

CUTUBKA TOBNAAD

HOGGAAMIYE DHAQAMEED

Qodobka 127aad Xeer Dhaqameedka

1. Xeer-dhaqameedka Soomaalidu waa qiyam soojireen ah oo ka mid ah tiirarka aasaaska u ah isqaddarinta iyo wada noolaashada bulshada.

2. Dastuurka Jamhuuriyadda Federaalku wuxuu aqoonsan yahay xeer-dhaqameedka aan ka horimanayn Shareecada Islaamka, Dastuurkan iyo sharciyada dalka, iyo in mas’uuliyadda dhawrista iyo dhaqangelinta xeer-dhaqameedku saaran tahay hoggaamiye dhaqameedyada.

Qodobka 128aad

Kaalinta Hogaamiye Dhaqameedyadda

1. Kaalinta hoggaamiye dhaqameedyada waxaa ka mid ah: (a) Xalinta khilaafyada beelaha dhexdooda ka dhasha; (b) Adkaynta nabadda iyo xasilloonida bulshada; (c) Ka hortegida colaadaha; (d) Kaabidda hawlaha dhammaan heerka dowladda ee ku aaddan adkaynta

midnimada shacabka iyo horumarinta dalka; (e) Horumarinta dhaqanka suuban ee soojireenka ah ee Soomaalida.

IFCC-COE

51

Qodobka 129aad Xiriirka Dawladda iyo Hagaamiye dhaqameedyada

1. Dhammaan heerarka Dawladdu waa in ay hoggaamiye dhaqameedyada gacan ku siiyaan gudashada mas’uuliyadda ku xusan faqradda hoose ee qodobkan.

2. Hogaamiye dhaqameedyadu waa inay heerarka kala duwan ee dawladda ku taageeraan fulinta sharciga.

Qodobka 130aad

Qaab-Dhismeedka iyo Waajibaadka Hoggaamiye Dhaqameedyada Sharci gaar ah oo Barlammaanka Federaalku ansixiyo ayaa xeerinaya qaab-dhismeedka iyo maqaamka hogaamiye dhaqameedyada.

CUTUBKA KOW IYO TOBNAAD

GUDDIYADA IYO XAFIISYADA MADAXABANNAAN

Qodobka 131aad Mabaadi’da Guud

1. Guddiyada iyo Xafiisyada Madaxabannaan waa hay’ado qaran oo ka madaxbannaan xukuumadda ama xakamayn siyaasadeed, karaanna u leh adeegsiga awoodahooda iyo gudashada xilalkooda.

2. Guddi ama Xafiis Madaxabannaan marka uu ku jiro gudashada waajibaadkiisa iyo hawlgalkiisa waa in ay ka muuqataa in uu ku shaqaynayo dareenka dhawrista xuquuqda aadanaha, dimuqoraaddiyada iyo daahfurnaanta.

3. Guddi iyo Xafiis Madaxbannan marna ma hoos imanayo, kamana amar qaadanayo qof ama hay’ad awood xukun leh midna.

4. Maaliyadda Guddiyada iyo Xafiisyada Madaxabannaan waa madaxyo kala gaar oo mid walbi gaarkiisa loogu qoondeeyay miisaaniyadda Qaranka.

Qodobka 132aad Samayska Guddiyada iyo Xafiisyada Madaxabannaan

1. Haddii uusan Dastuurku si kale u dhigin, tirada xubnaha uu ka koobmayo Guddi ama Xafiis Madaxbannaani kama yaraan karto shan (5), kamana badan karto sagaal (9), kuwaas oo si joogto ah u shaqaynaya.

IFCC-COE

52

2. Xubnaha Guddiyada iyo Xafiisyada Madaxbannaan saddex meelood meel waa in ay noqdaan haween.

Qodobka 133aad Xulidda, Magacaabidda iyo Xil ka qaadista Guddiyada iyo xafiisyada Madaxabanaan

Sharci gaara oo Baarlamaanka Federaalku ansixiyo ayaa qeexaya habraaca xulidda, magacaabista iyo xil ka qaadista xubnaha Guddiyada iyo xafiisyada madaxabanaan.

Qodobka 134aad Shuruudaha Xubnaha Guddiyada iyo Xafiisyada Madaxabannaan

Qofka loo magacaabayo xubin Guddi ama Xafiis madaxbannaan waa in uu buuxiyaa shuruudaha soo socda:

(a) in uu leeyahay aqoon ama waayoaragnimo u dhiganta gudashada xilka , (b) in uu leeyahay akhlaaq iyo sumcad wanaagsan, (c) inuu leeyahay raad-raac hawlkarnimo ee la xariira u adeegga dadweynaha, iyo (d) inuu buuxiyo shuruud kasta oo kale oo uu tilmaamay sharciga Guddiga lagu dhisay

Guddiga ama Xafiiskla loo magacaabayo.

Qodobka 135aad Muddada Xilka

1. Muddada haynta xilka ee xubinta Guddigu ama Xafiis Madaxbannaan waa shan sano, oo loo cusboonaysiin karo hal mar oo keliya.

2. Xubin kasta oo ka istiqaaloonaysa xubinnimada Guddiga waa inay qoraal ahaan ugu gudbiso Madaxweynaha.

Qodobka 136aad

Waajibaadka Warbixn Guddi kasta oo madaxbannaani waa inuu warbixin sannadeed u soo bandhigo Baarlamaanka Federaalka. Warbixinada guddiyadaasi waa in ay noqdaan kuwo dadweynuhu heli karaan, si sahlan, lana fahmi karo loo qoro.

Qodobka 137 Xil-ka-Qaadis Xubin Guddi ama Xafiis Madaxbannaan

1. Xubin Guddi ama Xafiis Madaxbannan waxay meel-mar noqonayasa marka tirada guud ee Goalaha shacabku ansixyo.

IFCC-COE

53

2. Haddii aan sharcigu si kale u tilmaamin, soo jeedin Xil-ka-qaadis xubin ka mid ah Guddi amd Xafiis madaxabannan waxaa Goalaha shacabka horgeyn kara Madaxweynaha, ka dib marki uu ku qanco soo jeddin Goalaha Wasiirrada.

Qodobka 138aad Guddiyada iyo xafiisyada Madaxabanaan

1. Guddi kasta iyo Xafiis kasta oo Madaxbannaan inta aan la dhisin waa in la sameeyo sharci baarlamaanku ansixiyay oo xeerinaya qaab-dhismeedkiisa, xilalkiisa iyo awoodihiisa, iyo tafaasiil kasta oo sharci oo lagama maarmaan u ah xil gudashadiisa.

2. Guddiyadda Madaxabanaan waxaa ka mid ah: (a) Guddiga Madaxabannaan ee Hirgelinta Dastuurka Federaalka (b) Guddiga Doorashooyinka iyo Diiwaangelinta Axsaabta siyaasadeed; (c) Guddiga Xuquuqda Aadanaha; (d) Guddiga shaqaalaha Rayidka ah ee dawladda; (e) Guddiga la dagaallanka Musuqmaasuqa (f) Guddiga Xadeynta Xuduudaha Dawlad Goboleedyada. (g) Guddiga Xallinta Khilaafaadka dhulka iyo hantida. (h) Guddiga ilaalinta Bay’adda iyo ka hortegidda masiibooyinka. (i) Guddiga warbaahinta Qaranka (j) Guddiga Olimbikada Qaranka.

3. Xafiisyadda Madaxabanaan waxaa ka mid ah: a. Hanti-dhawrka Guud b. Bankiga Dhexe c. Xafiiska Xeer-ilaaliyaha Guud d. Xafiiska Tirakoobka qaran

4. Guddi ama Xafiis Madaxbannaan aan ahayn kuwa ku taxan faqaraddaha (1) iyo (2) ee qodobkan waa la dhisi karaa, ayada oo la marayo habaraacyada u degsan dhismaha Guddiyada iyo Xafiisyada Madaxabannaan.

5. Guddi iyo ama Xafiis kasta oo Madaxbannaan inta aan la dhisin waa in la sameeyo sharci Baarlamaanku ansixiyay oo xeerinaya qaab-dhismeedkiisa, xilalkiisa iyo awoodihiisa, iyo tafaasiil kasta oo sharci oo lagama maarmaan u ah xil gudashadiisa.

IFCC-COE

54

CUTUBKA LABO IYO TOBNAAD

SHAQAALAHA RAYIDKA EE DAWLADDA

Qodobka 139aad Qiyamka Shaqaalaha Dawladda ee Rayidka ah

Shaqada rayidka ee heeraraka kala duwan ee Xukuumaddau waa ammaano Ummadda loogu adeego, waana in ay ku saleysnaataa qiyamka Dastuurka, naxariis, daahfurnaan, u-adeegga bulshada iyo dhawrista ku kala dambeynta derajooyinka maamul, dhegonugayl, sir-xajin, asluub-wanaag shaqo, hawlkarnimo waxa-ku-ool ah, mihnadyahannimo, dhawrista mabaadii’da cadaaladda, sinnaan iyo habka xilgudashada ugu habboon.

Qodobka 140aad Ilaalinta Xuquuqda Shaqaalaha Dawladda ee Rayidka ah

Shaqaalaha rayidka ah laguma dhibaatayn karo gudashada hawlaha la xiriira xilkooda, lagama eryi karo shaqada, xilka lagama qaadi karo, derejo-dhimisna laguma samayn karo haddii aysan jirin sabab cad oo oo macquul ah, loona marin habraaca mabaadii’da xaqsoorka sharcigu tilmaamayo.

Qodobka 141aad Magacaabista Hawlwadeennada Darajooyinka sare

Hawlwadeennada derajooyinka sare ee Dawladda uu sharcigu tilmaamo waxaa magacaabaya Madaxweynaha Jamhuuriyadda, ka dib markuu arko soojeedinta Wasiirka wasaaradda ay khuseyso iyo oggolaanshaha Golaha Wasiirada.

Qodobka 142aad Hawlwadeennada iyo Shaqaalaha Dawladda

1. Hawlwadeennada iyo Shaqaalaha Dawladdu waxay xilkooda u gudanayaan si waafaqsan sharciga iyo danta guud oo keliya.

2. Hawlwadeennada iyo shaqaalaha Dawladdu kama mid noqon karaan hay'addaha hoggaaminta ee axsaabta siyaasadda.

3. Waa in Sharci lagu xaddidaa qaybaha shaqaalaha Dawladda ee ka reebban in ay xubno ka noqdaan xisbiyo siyaasadeed iyo hawlaha aan la socon karin xilalka ay hayaan.

4. Xaaladda qaanuun ee shaqaalaha Dawladda waxaa nidaaminaya sharciga. 5. Shaqada joogtada ah ee Dawladda, waxaa looga mid noqon karaa tartan furan oo

keliya, marka laga reebo xaaladaha sharcigu si kale u tilmaamay.

IFCC-COE

55

Qodobka 143aad Shaqaalaha Dawladda ee Rayidka ah

1. Xukuumadda Federaalka iyo Dawladaha Xubnaha ka ah Dawladda Federaalku waxay shaqaalaysanayaan hawl-wadeennadooda.

2. Gudigga Shaqaalaha Rayidka ee Dawladda Federaalku wuxuu dejinayaa mabaadii’da, xeerarka iyo shuruudaha shaqo-qorista iyo arrimaha kale ee khuseeya shaqada dawladda ee heer kasta.

3. Dawladda Federaalka iyo Dawlad Goboleedyada waxay iska kaashanayaan ka-wada-faa’iideysiga hawl-wadeennada heerarka kala duwan, si loo xaqiijiyo in khibradda iyo waayoaragnimadu u noqdaan kuwo laga heli karo heer kasta oo looga baahan yahay, iyada oo taasna lagu horumarinayo midnimada qaranka.

CUTUBKA SADDEX IYO TOBNAAD

DAWLAD GOBOLEEDYADA

Qodobka 144aad Hay’adaha Dawlad Goboleedyada

Dhismaha laamaha Xeerdejinta iyo fulinta ee Dawladaha Dawlad Goboleedyada waa arrimo lagu nidaaminayo Dastuurrada Dawlad Goboleedyada oo lagu ansixiyo si waafaqsan Dastuurkan.

Qodobka 145aad Mabaadii’da Dastuurrada Dawlad Goboleedyada

1. Dastuurrada Dawlad Goboleedyada waa in ay waafaqsan Dastuurka Federaalka iyo mabaadii’diisa asaasiga.

2. Dastuurrada Dawlad Goboleedyada waa in ay raacaan mabaadi’da guud iyo qaabdhismeedka Dastuurka federaalka.

3. Dastuurrada Dawlad Goboleedyada waa in ay xaqiijiyaan dhawrista xuquuqda iyo badbaadinta dadka lag tira badan yahay.

Qodobka 146aad Samaynta Dastuurrada Dowladaha Xubnaha ka ag Dawladda Federaalka

1. Dawlad Goboleedyada waa in ay kala tashadaan Dalwadda federaalka ah qorshaynta qaabka iyo habraaca samaynta Dastuurradooda.

IFCC-COE

56

2. Dawlad Goboleedyada waa in ay u sameeyaan Dastuurradooda si dimoqoraaddi ah oo ay dadweynuhuna si buuxda uga qayb-galayaan.

3. Dastuurka Dawlad xubin ka ah Dawladda Federaalka marka la ansixiyo kaddib waa in loo gudbiyo Maxakamadda Dastuurka si ay dib-u-eegis ugu samayso una hubiso in uu waafaqasan yahay Dastuurka Federaalka. Haddii Maxkamadda Dastuurku ay u sugnaato in uusan waafaqsanayn Dastuurka Federaalka, waa in ay tilmaan sababaysan ka bixisaa sida loo waafajin karo.

4. Dastuurka Dawlad xubin ka ah Dawladda Federaalka ansax noqon maayo ilaa iyo inta Maxakamadda Dastuurku ay ka caddaynayso in uu yahay mid waafaqsan Dastuurka Federaalka.

Qodobka 147aad Wax-ka-bedelidda Dastuurrada Dawlad Goboleedyada

1. Wax-ka-beddelidda Dastuurrada Dawlad Goboleedyada waa in loo sameeyo si dimoqoraaddi ah, iyadoo la siinayo dadweynaha fursad ballaaran oo ay uga qaybqaataan geedisocodka wax-ka-beddalka Dastuurka.

2. Haddii Dawlad xubin ka ah Dawladda Federaalku ay ku talajirto in ay wax ka bedesho Dastuurkeeda, waxay wargelinaysaa Dawladda Federaalka, waxayna Maxkamada Dastuurka u gudbinaysaa qodobada dib-u-eegistooda la meelmariyey.

3. Waxkabeddel kasta sharci ma noqonayo, mana hirgalayo ilaa Maxkamadda Dastuurka ay caddayso in waxkabedeladu ay waafaqasan yihiin Dastuurka Federaalka.

CUTUBKA AFAR IYO TOBNAAD

MAALIYADDA GUUD

Qodobka 148aad Mabaadi’da Maaliyadda Guud

1. Mabaadi’da asaasiga ah ee maamulka maaliyadda guud ee Jamhuuriyadda Soomaaliya waxaa ka mid ah: (a) furfurnaan iyo isla-xisaabtan, (b) caddaalad, (c) la dgaallanka musuqmaasuqa, (d) horumarinta dalka iyo danta midnimada qaranka, (e) ka dawrsashada baylihinta maaliyadda, (f) isudhellitirnaanta Dawlad Goboleedyada.

IFCC-COE

57

2. Dakhliga waa in loo wadaajiyo qaybha dalka si loo helo fursado horumarin oo siman.

Qodobka 149aad Awoodaha Dakhli-ururinta

1. Dawladda Federaalku waxa ay ka ururin kartaa dakhli ilaha leh saamayn Qaran ee ku tilmaaman sharci baarlamaanka federaalku ansixiyo.

2. Xukuumadaha Dawladaha xubnaha ka ah Dawladda Federaalku waxay dakhli ka uruurin karaan ilaha leh saamayn heerkooda eek u tilmaaman sharci Baarlammaanka Federaalku ansixiyo.

3. Xukuumada Federaalku sharci ayey ugu oggolaanaysaa xukuumadaha Dawladaha xubnaha ka ah Dawladda Federaalku, iyo dawladaha hoose in ay ururiyaan canshuuro ama dakhli ay leedhay dawladda Federaalku, waana inay u celisaa kharajka uga baxay ururinta dakhligaas.

4. Si loo dhiirri geliyo dakhli ururinta xukuumadaha Dawlad Goboleedyada, iyo dawladaha hoose, Dawladda Federaalka way u bannaan tahay in ay u kala qoondayso Dawlad Goboleedyada iyo dawladaha hoose dhammaan ama qayb ka mid ah dakhli ay iska leedahay Dawladda Federaalku, hase yeeshee, ay ururiyeen dawladaha Xubnaha ka ah Dawladda fedearaalka ama dawladaha hoose.

5. Xukuumadaha Dawladaha xubnaha ka ah Dawladda Federaalku iyo dawladaha hoose waa in ay dakhliyada sharcigu u banneeyay u isticmaalaan horumarinta adeegyada asaasiga ah iyo horumarinta degaannada.

Qodobka 150aad

Canshuur-soo-rogidda 1. Ururinta cashuuraha waxaa lagu jidayn karaa, wax lagaga beddeli karaa, lagu laali

karaa, ama lagu burin karaa sharci uu ansixiyo Baarlamaanka Federaalka oo keliya, 2. Lama qaadi karo cashuur aan waafaqsanayn faqradda (1) ee qodobkan. 3. Sharciga canshuuraha waa in si siman loogu dhaqo cashuur bixiyayaasha. 4. Cashuur dhaaf waa reebban yahay marka laga reebo kuwa lagu cayimo sharci

Baarlamaanka Federaalku ansixiyo. Cashuur dhaaf kasta oo la sameeyona waa in la oggeysiiyo Hantidhowrka Guud.

IFCC-COE

58

Qodobka 151aad

Noocyada Qaybinta Dakhliga Dawladda Federaalku Siiso Dawladaha Kale 1. Dhakhliyada Xukuumada Federaalku waxaa loo adeegsan karaa oo keliya:

(a) Fulinta waajibaadyada dawladda federaalka, (b) Isudheellitirka Dawlad Goboleedyadaa.ama (c) kayd qaran ahaan.

2. Khilaafka kasta oo dhex mara Dawladda Federaalka iyo heerarka kale ee dawladda lana xiriira kala qoondaynta dakhliga, marka hore waa in la isku dayo in sulux lagu dhammeeyo inta aan loo gudbin Maxkamadda Dastuurka.

Qodobka152aad

Mabaadii’da Hagaysa Qaybinta Lacagaha Baarlamaanka Federaalku waa inuu soo saaro sharci dakhliga ku xerooda khasnada Dawladda Federaalka in si isudheellitiran loogu kala qoondeeyo heerarka kale ee dawladda, si waafaqsan qodobka 147 aad ee dastuuran.

Qodobka 153 aad Amaahashada

1. Dawladaha xubnaha ka ah Dawladda Federaalku waxay amaahan karaan lacag marka ay dammaanad ka haystaan Xukuumada Federaalka.

2. Amah-qaadashada Dawladaha Xubnaha ka ah waa in aanay kala dhantaalin siyaasadda guud ee dhaqaalaha oo ay hagto Dawladda Federallku iyo awoodda iska bixinta daymaha dibadaha laga amaahdo.

Qodobka 154aad Khasnadda Guud

Dhammaan dakhliga ay soo ururiso Dawladda Federaalka waa in lagu shubaa sanduuq lagu dhisay sharci Bangiga dhexena gacanta ku hayo isla markaana ay maamulaan hay’adaha dawladda ee u xilsaaran, looguna isticmaalo ujeedooyinka lagu oggolaaday sharciga. Dhammaan dakhliyada iyo kharashyada waa in loogu tallaabsado si daahfuran iyada oo la marayo habraaca miisaaniyadda guud.

IFCC-COE

59

Qodobka 155aad Qaybinta iyo Qoondaynta Dakhliga

Hal-beegga u-qaybinta dakhliga Federaalka Dawlad Goboleedyadaa ee lagu xusay qodobka 147 waa in lagu saleeyaa Sharciga Qaybinta Dakhliga Federaalka ee Sanadlaha ah oo uu ansixiyey Baarlamaanka Federaalku.

Qodobka 156aad Dibu-u-dhisidda iyo Horumarinta Degaannada Dib-u-dhacsan

1. Sharci gaar ah waa in lagu sameeyo Sanduuqa Dibudhisidda iyo Horumarinta Qaranka oo loogu tala galo horumarinayo degaannada colaaduhu sameeyeen iyo kuwa dhinaca dhaqaalaha ugu dibudhacsan Jamhuuriyada.

2. Sanduuqa Dibudhisidda iyo Horumarinta Qaranka waxaa maaraynaya guddi ay xubnaha ka yihiin wakiillo degaannadaas iyo ugu yaran min hal xubin oo ka kala socda xukummadaha Dowlad Gobaleedyadda. Maareeyaha Sanduuqaas waxaa magacaabaya Golaha Xukuumadda.

3. Warbixin sannadle ah oo tafaasiil ka bixinaysa dakhliga iyo kharashka loo kala qoondeeyay mashaariicda sanduuqa Dibudhiska iyo Horumarinta Qaranka waa loo soo hordhigo Goalaha shacabka iyo Golaha Wakiillada Dowlad Gobaleedyadda.

Qodobka 157aad Miisaniyadda Sanadlaha ee Federaalka

1. Wasiirka Maaliyaddu waa in uu Barlamaanka Federaalka horgeeyo Miisaaniyadda Sanadlaha ee Xukuumadda Federaalka, ugu yaraan, ka hor labo bilood intuusan dhammaan sannad- maaliyadeedkii hore.

2. Miisaaniyadda sannadlaha waa in lagu ansixiyaa sharci uu soo saaro Baarlamaanka Federaalku.

Qodobka 158aad Kharaj Gelidda Ka Hor Ansixinta Baarlamaanka ee Miisaaniyad Sanadeedka

1. Haddii aan la ansixin miisaaniyadda bilawga sanad-maaliyadeedka, waxaa la sii isticmaali karaa lacag, iyada oo lagu salaynayo miisaaniyadda sannadkii tegey.

2. Miisaaniyaddii sannadki tegey laguma sii dhaqmi karo afar bilood ka badan, lamana kharashgarayn karo in ka badan rubuc miisaniyaddii sannadki tegey.

IFCC-COE

60

Qodobka 159aad Kharajyada Lama-filaanka ah

1. Haddii ay lagama-maarmaan noqoto in la daboolo baahi kharaj aan la fileyn ee miisaaniyadda Federaalka, xukuumadda federaalku waa ay geli kartaa kharashkaas, xataa haddii aanu miisaaniyaddii la ansixiyay ku jirin madax u gaar ah kharashkaas.

2. Xadka ugu sarreeya ee habkan lagu kharaj-garayn karaa wuxuu u dhigmaa 10% miisaaniyadda la oggolaaday.

3. Golaha Xukuumaddu waana in uu bil gudaheed Baarlamaanka ku weydiistaa oggolaansho.

4. Baarlamaanka Federaalku waa in uu muddo saddex bilood gudahood ku soo saaro sharci lagu oggolaanayo kharashkaas.

Qodobka 160aad Xisaabaadka iyo Hanti-dhawrka Hay’adaha Dawladda

Hantidhawrka Guud ayaa u xilsaaran baaritaanka dhammaan xisaabaadka hay’adaha dawladda ee heer kasta.

Qodobka 161aad Heshiisyada Badeecadaha iyo Adeegyada

1. Tallaabo kasta oo dawladdu ku iibsaneyso badeecado ama adeegyo waa in dadweynaha si daahfuran loogu bandhigaa.

2. Habaraaca hay'daha dawladdu ku iibsnayaan badeecado iyo adeegyo ayaa qeexaya marka ay lagama maarmaanka tahay in la maro habka qandraasyada.

Qodobka 162aad

Guddiga Maaliyadda 1. Sharci u gaar ah ayaa qeexaya dhisidda Guddi Maaliyadeed oo ka kooban

hawlwadeenno laga kala magacaabay heerarka Dawladda Qaran iyo Dowlad Gobaleedyadda.

2. Sharciga dhisidda Guddiga Maaliyaddu waa in uu tilmaan cad ka bixiyo: (a) tirada xubnaha guddiga, (b) aqoonta iyo waayoaragnimada looga baahan yahay, (c) muddada xilhaynta, (d) xilalka iyo awoodaha guddiga,

IFCC-COE

61

(e) mushaharooyinka iyo gunnooyinka. 3. Guddiga maaliyadda waa in uu leeyahay karti iyo dhaqaale uu ku samayn karo

cilmibaaris iyo qiimayn codsiyada ay soo gudbiyaan dawlad goboleedyadu. 4. Guddiga maaliyaddu wuxuu kala taliyaa Xukuumadda Federaalka:

(a) qaybta laga siinayo Dawlad Goboleedyada dakhliga laga soo uruuriyey heerka qaran, iyo

(b) Sida Dawlad Goboleedyadau u wadaagayaan qoondadaas; 5. Guddiga maaliyaddu waa in uu mar kasta dib-u-eegis ku sameeyo nidaamka dakhli-

qaybinta, isla markaasna uu u soo jeediyo Dawladda federaalka talooyin lagu qaybinayo dakhliga muddo shan (5) sano ah markiiba. Sidoo kale, wuxuu qabanayaa hawlaha uu u xilsaaro sharcigu.

Qodobka 163aad

Xafiiska Hantidhawrka Guud 1. Sharci Baarlamaanka Federaalku ansixyo ayaa xeerinaya habraaca loo marayo

magacaabidda Hantidhawraha Guud kaa soo ay tahay inuu dammaanad qaado madaxbannaanida Xafiiska.

2. Hantidhawraha Guud waa in uu yahay qof aqoon iyo waayoaragnimo u leh hawsha baaritaanka xisaabaadka.

3. Xukuumadda Federaalku waxay xilka kaga qaadi kartaa Hantidhawraha Guud karti-darro, daacad-darro, iyadoo baaritaanka loo marayo nidaam caadil ah oo daahfuran.

4. Xafiiska Hantidhawrku waa inuu baaritaan sandulle ah ku sameeyo xisaabaadka heer walba ee hay’adaha dawladda.

5. Hantidhawraha Guud waa in uu Baarlamaanka warbixin u gudbiyaa sandkiiba mar, ugu yaraan.

Qodobka 164aad

Bankiga Dhexe ee Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya 1. Sharci Baarlamaanka Federaalku ansixiyay ayaa lagu dhisayaa Bankiga Dhexe ee

Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya.

2. Bankiga Dhexe ee Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya ayaa mas'uul ka ah dejinta iyo hirgelinta siyaasadda maaliyadda, bankiyada oo dhammina waxay u hoggaansamaaan Sharciga Hay’addaha Maaliyadda uu soo dejiyo Bankiga Dhexe, Baarlamaankuna ansixiyo, Madaxweynuhuna oggolaado, saxiixana, laguna soo saaro

IFCC-COE

62

Faafinta Rasmiga.

3. Xilalka ugu mudan hawlaha Bankiga Dhexe ee Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya waxaa ka mid ah:

(a) dejinta iyo hirgelinta siyaasadda lacagta/naqdiga ah iyo xaqiijinta wareegga lacageed ee Qaranka,

(b) Nidaam banki oo maangal ah. (c) hirgelinta siyaasadda sarrifka lacagaha qalaad iyo hubinta negaanshaha ascaarta, (d) kormeerka iyo ruqsad siinta bankiyada iyo hay'adaha lacagta ee gaarka loo

leeyahay; (e) soo saaraha keliya ee Warqada lacagta ee sharciga ah iyo sunuudda, iyo (f) xilalka kale ee sharcigu siiyo.

4. Siyaasadda maaliyaddu waa inay ku tiirsanaato dhaq-dhaqaaqa suuqa xorta oo aan saldhig looga dhigin amaah-bixinta;

5. Bankiga Dhexe ee Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya wuxuu leeyahay awood madaxbannaan oo dhammaystiran oo uu ku guto siyaasadda lacagta.

Qodobka 165aad Sharcidejinta Federaalka ee Arrimaha Maaliyadda

1. Sharci Baarlamaanka Federaalku ansixiyo ayaa qeexaya nidaam maamul-maaliyadeed oo astaamihiisa ay ka mid yihiin:

(a) habka loo soo bandhigo miisaaniyadda Dawladda Federaalkaiyo, habraaca miisaaniyad-samaynta Dawlad Goboleedyada, iyo degmooyinka kaa soo ay tahay inuu ahaado mid daahfuran, isla-xissabtan leh, wax-ku-oolna ah,

(b) in dawladda Federaalku damaanad-qaad siiso deymaha ay weydiistaan Dawlad Goboleedyadaa,

(c) habraaca Dawladdu u marayso Qandaraasyada Guud, (d) baarista xisaabaadka hay’adaha aan xukuumiga ahayn ee dawladda dhaqaale ka

hela, (e) tallabooyinka guud ee lagama maarmaanka u ah dhaqangelinta Cutubkan.

IFCC-COE

63

Qodobka 166aad Kaydka Qaranka

1. Sharci uu ansixyo Baarlamaanka Federaalku waa in lagu dhiso hay’ad Qaran oo u adeegta kayd qaran ahaaan isla sharcigaasuna dejiyo hannaan sugan oo lagu hubin karo xalaalnimada dakhli xeraynta iyo kharash bixinta heer kasta ee hay’adaha Jamhuuriyadda. Isla sharcigaasu waa inuu ku salaysnaado nidaam xisaabtan oo heer caalami, lana aqoonsan yahay oo leh halbeegyo la xiriira kaydinta iyo kharajbixinta maaliyadda oo si iskumid uga dhaqangala meel walba oo Jamhuuriyadda ka mid ah.

2. Hay’adda Kaydka Qaranku waa inay hubiso u hoggaansanaanta mabada’a ku xusan farqadda (1), waa inay ka joojiso xawillaadaha lacageed qayb kasta oo dawladda ka mid ah oo xadgubyo culus geysata ama si isdabajoog ah u garab marta sharciga Kayda Qaranka.

CUTUBKA SHAN IYO TOBNAAD

NABADDA IYO AMNIGA

Qodobka167aad Suggidda Amniga Jamhuuriyadda

1. Xukuumadda Federaalku waxay damaanad-qaadaysaa nabadda, gobannimada iyo ammaanka Qaranka ee Jumhuurriyada iyo badbaadinta shacbigeeda, iyadoo loo marayo adeegyada Ciidammada Difaaca iyo Amniga Qaranka oo kooban:

(a) Ciidanka Xoogga Dalka Soomaaliyeed, (b) Ciidanka Booliiska Qaranka, (c) Ciidamada Asluubta Qaranka. (d) Hay’adda Nabasugidda Qaranka

2. Adeegsiga Ciidammada Difaaca iyo Amniga Qaranka waxaa lagu sugayaa sharciga loo dejiyey

3. Ciidammada Xoogga Dalka ee Jamhuuriyadda waxaa xil ka saaran yahay ilaalinta gobannimada iyo madaxbannaanida Qaranka iyo difaaca midnimada dhuleed.

4. Booliska Federaalka xilkiisu waa ilaalinta nolosha muwaaddiniinta iyo dadka kale ee deggan Jamhuuriyada. Waxaa kale oo uu ilaalinayaa ammaanka iyo nabadgelinta hantida muwaddiniinta iyo degganeyaasha.

5. Ciidanka Booliska ee lagu abuuray sharciyada Dawlad Goboleedyadaa xilkiisu waa ilaalinta nolosha iyo hantida muwaaddiniinta iyo dhawrista xasilloonida iyo ammaanka degaannadooda.

IFCC-COE

64

Qodobka 168aad Mabaadi’id Ciidamada Amniga

1. Waa in ay Ciidammada Amniga dhawraan mabaadi’da soo socota: (a) Mihnadda ciidannimo, anshax-wanaag iyo waddaniyad; (b) Dhawrista Talinta Sharciga, hay’adaha dimoqoraaddiga ah iyo xuquuqda asaasiga; (c) U-heellanaanta ilaalinta Dastuurka; (d) Furfurnaan iyo oggolaansho laxisaabtan, iyo (e) Dhexdhexaadnimo xag siyaasadeed. (f) Xubnaha ciidanka waa in lagu tababara dhaqan gelinta Dasturkan, sharciyada dalka

iyo heshiisyada caalamiga ee Jumhuurriyaddu ay qeyb ka tahay. 2. Muwaadin kasta oo Soomali waxa uu xaq u leeyahay in uu ka qayb-qaato jagooyinka

iyo jaranjarooyinka darajo ee Ciidammada, iyadaoo aan la takooreyn, iyadoo la ilaalinaaya xuquuda haweenka.

Qodobka 169aad

Ku-tagrifalidda Awoodeed Gaboodfallada xuquuqda aadanaha ee la tuhunsan yahay in ay xubno ka tirsan Ciidammada Amniga dad rayid ah ka galeen waa in dacwadooda lagu qaadaa Maxkamadaha rayidka ah,

Qodobka 170aad Hay’adda Garddonka (Ombudsman)

1. Waa in la dhisaa Hay’adda Gardoonka (Ombudsman) oo ay dadweynuhu u geysan karaan cabashooyinkooda ku saabsan xadgudubyada xubno ka tirsan ciidammada ammaanku iyo maamulka dowladdu,

2. Hay’adda Gardoonku waxay baaritaa iskeed u bilaabi kartaa haddii ay jiraan tuhummo la xariira xadugubyo ay ciidammadu u geysteen qof amd koox ka mid ah bulshada, haddii ay ku qanacdo inu jiro faldembiyeedna waxa ka oogi karta dacwad maxkamadda ku habboon,

Qodobka 171aad Amarro Sharcidarro ah oo Cad

Xubnaha ka tirsan Ciidammada Qalabka Sidaa uma hogaansami karaan amar sharcidarro cad ah.

IFCC-COE

65

Qodobka 172aad Kormeerka Rayidka ee Ciidammada Amniga

1. Madaxweynuhu isaga oo fulinaya codsiga Ra’iisul-wasaaraha wuxuu magacaabayaa madaxda Ciidammada Amniga Qalabka Sida iyo Nabadsugidda.

2. Madaxweynaha ayaa oggolaanaya dagaal hubaysan oo lagu difaacayo Jamhuuriyadda, iyadoo la fulinayo waajibaad dawladnimo, waxaana ansixinayo Golaha Shacabka.

3. Waa in ay jiraan Wasiiro ka tirsan Golaha Wasiirrada oo masuul ka ah arrimaha difaaca, amniga gudaha iyo nabadsuggida.

4. Guddi gaar ee ka tirsan Barlamaanka Federaalka ayaa u xilsaaran kormeeridda howlaha Ciidamada Amniga, si waafaqsan sharciyada loo dejiyey. Hawlaha Ciidammada Qalabka amniga waxaa lagu samaynayaa kormeer rayid ah oo ay ku jiraan guddi gaar ah oo Baarlamaan.

Qodobka 173aad

Waajibaadka iyo Kormeerka Xakameeynta Cidamadda Xoogga Dalka 1. Ciidammada Xoogga Dalka ee Jamhuuriyadda waxaa xil ka saaran yahay ilaalinta

gobannimada iyo madaxbannaanida Qaranka iyo difaaca midnimada dhuleed 2. Ammaanka qaranka waxaa mabda’ asaasi u ah in dad rayid ah ay kormeeraan hawlaha

ciidammada Xoogga Dalka 3. Ciidamada Xogga Dalkaayaa ah ciidanka keliya ee sida sharciga ah uga jira

Jamhuuriyada dhexdeeda, waxaana reeban maleeshiyaad hubaysan oo gaar loo leeyahay.

4. Ciidamada Xoogaa Dalka waxay ka howl-galaan xuduudaaha dalka, waxaana ka reeban inay ka howlgalaan dalka gudahiisa haddii aysan jirin afooyin dabiici ah.

Qodobka 174aad Waajibaaka Ciidanka Booliska Federaalka

1. Waajibaaka Ciidanka booliska Federaalka waxaa ka mid ah: a) La dagaalanka dembiyada aabaabulan b) Fal dembiyada isaga tallaba dowlad goboleedyada c) La dagaalanka argigixisada d) La dagaalanka burcad badeedka e) Fal dembiyeedyada ka soo horjeeda danaha iyo amniga qaranka iyo hanaanka

dasturkaan.

IFCC-COE

66

2. Sharci gaar ayaa qeexaya awoodaha iyo falgalka hey’adaha wardoonka oo ay ka mid yihiin qeybaha sirdoonka ee ciidamada amniga isagoo meel marinaaya adeegyada wardoonka.

3. in la dhisa xarun dhexe oo lagu uruuriyo wararka Booliska, isgaarsiinta iyo kaydinta xogaha Booliska Federalka iyo Dowlad Goboleedyada.

Qodobka 175aad Booliska Dowladaha Xubnaha ka ah Dawladda Federaalka

1. Ciidaamada Booliska ee Dowladaha Xubnaha ka ah Dawladda Federaalka waxaa lagu abuura sharci ka soo baxay sharci dejinta Dowlada Goboleedyada Baarlammaanka federaalkuna ansixiyo, waajibaadkoodana waxaa ka mid:

a) Ilaalinta nafta iyo hantida dadka deggen Dowlad Goboleedka, b) Xajinta nabadda iyo xasillonida deeganka.

2. Booliska Dawlad Goboleedyada, marka ay baahi u qabaan, way kaashan karaan Booliska Federaalka.

Qodobka 176aad

Dhismaha iyo Waajibaadka Ha’adda Nabadsuggidda 1. Hay’adda Nabadsuggiddu waxay u xilsaarantahay ilaalinta sirta qaranka, badbaadinta

ilaha dhaqaale, xog-uruurinta dembiyada halista ku ah qaranimada, sirdoonka iyo ka hortagga fal dembiyeedyada.

2. Sharci gaar ayaa qeexaya dhismaha, awoodaha, tababarka ciidanka, misaniyada, iyo qaabka adeegooda shaqo.

3. Ciidanka Nabadsuggidda waxaa howlgalkooda kormeeraya Wasaaradda Arrimaha Gudaha iyo Amniga.

Qodobka 177aad

Ciidanka Asluubta Federaalka 1. Ciidanka Asluubka Federaalka waxay lagu dhisayaa sharci gaar waxana howlahooda

kormeeraya Wasaradda Garsoorka iyo Cadaaladda 2. Waajibaakooda waxaa ka mid:

(a) Ilaalinta maxaabista xukuman iyo garsugayaasha (b) Xafiidada iyo dhaqan celinta maxaabista (c) Gacan ku haynta xabsiyada dalka.

IFCC-COE

67

Qodobka 178aad Cidanka Asluubta Dowlad Goboleedka

Ciidaanka Asluubta ee Dowlad Goboleedyada waxaa lagu abuurayaa sharci ka soo baxay sharci dejinta Dowlada Goboleedyada, waxayna keligood howl galaan ama kashaadaan Ciidanka Asluubta Federaalka haddii loo bahdo.

Qodobka 179aad Guddiga Adeegga Ciidammada Amniga

1. Sharci gaar ah oo baarlammaanku ansixiyo qeexaya dhismaha Guddiga Adeegga Ciidammada Amniga oo xilalkiisu ka midyihiin: (a) Maamulidda dhaqaalaha ciidammada Amnig, (b) Habraaca tababarrada; (c) Qorista iyo ruqsaynta; (d) Mushaharooyinka, gunnoyinka iyo daryeelka kale (e) Dallacaadda, abaalmarinta (f) Hawlgabnimada (g) habraaca ka qaybqaadashada hawlgallada nabadilaalinta iyo

bani’aadamminnada caalamiga . 2. Sharciga ku xusan faqradda (1) ayaa qeexaya awoodaha, tirade iyo shuruudaha

xubinnimada, iyo habraaca xilgudashada guddiga. Qodobka 180aad

Xaaladda Degdegga Ah 1. Xaaladda degdegga ah waxaa lagu dhawaaqi karaa oo keliya marka ay lagama-

maarmaan noqoto in la xaliyo xaalad halis ah oo ka dhalatay dagaal, weerar, gedood, rabshado, aafo dabiici ah ama xaalad guud oo culus.

2. Xaalad degdeg ah waxaa lagu dhawaaqi karaa marka ay dhibaato saamayso dhammaan ama qayb ka mid ah dalka, waase in aysan ka badan inta loo baahan yahay in lagu xalliyo xaaladdaas.

3. Madaxweynuhu wuxuu awood u leeyahay inuu ku dhawaaqo xaalad degdeg ah, waxaana lagama-maarmaan ah in Golaha Shacbigu uu ka doodo, kuna oggolaado 21 maalmood gudahood laga bilaabo maalinta lagu dhawaaqay. Marka Golaha Shacbigu arrinta ka doodayo waa inay ahaato mid dhegeysiga dadweynaha u furan, haddi aanay jirin wax ka reebaya.

IFCC-COE

68

4. Golaha Shacbigu wuxuu oggolaan karaa ama kordhin karaa xaaladda degdegga ah muddo aan ka badnayn saddex bilood markiiba. Haddii Baarlamaanku oggolaan waayo kordhinta xaaladda degdegga ah waxaa istaagaya sii-socoshada xaaladda degdegga ah.

5. Ku-dhawaaqidda xaaladda degdegga ahi waxay siinaysaa hay’adda fulinta awoodo gaar ah oo lagma-maarmaan u ah keliya xakamaynta xaaladaha.

6. Awoodaha lagu oggolaaday xaaladaha degdega ah waa in aysan ka mid ahayn in lagu xadgudbo xuquuqaha lagu sheegay Dastuurkan, haddii xadgudubkaasi uuna u ahayn lagama- maarmaan ujeeddooyinka xakamaynta iyo xal-u-helidda xaaladda degdegga ah.

7. Ansaxnimada ku-dhawaaqidda xaaladda degdegga ah iyo habraacyada ku lug leh waxaa looga hortegi karaa Maxkamadda.

Qodobka 181aad Sharcidejinta Arrimaha Nabadda iyo Amniga

1. Waa in la soo saaraa sharci federaal ah si loo xaqiijiyo hirgelinta cutubkan iyo dhawrista mabaadi’da Dastuurka, waana in si gaar ah: (a) Loogu muujiyaa siyaasadda qaranka ee ka-hortagga argaggaxisannimada, burcad-

badeedda iyo tahriibinta sharcidarrada ah iyo dembiyada abaabulan, iyadoo loo dhisayo hay’ad gaar ah oo wax ka qabata khataraha gaarka ah;

(b) Loo nidaamiyaa qaabdhismeedka iyo xilalka booliska federaalka madaniga ah; (c) loo nidaamiyaa xiriirrada u dhexeeya booliska madaniga ee federaalka iyo

ciidammada booliska Dawlad Goboleedyadaa, si loo xaqiijiyo iskaashi iyo wadashaqayn;

(d) loo caddeeyaa arrimaha la xiriira u-hoggaansamidda amarrada sharcidarrada ah; (e) loo dhisaa, lana nidaamiyaa hawlaha guddiga baarlamanka ee u xilsaaran arrimaha

Ciidammada Qalabka Sida; (f) loo xaqiijiyo ka-qaybgalka rayidka ee kormeerka ciidamada booliska federaalka;

(g) Waa in ay jirto hay’ad ay dadweynuhu u geysan karaan cabashooyinkooda ku saabsan xadgudubyada xubno ka tirsan ciidammada ammaanku ay u geystaan;

(g) In la mamnuuco maleeshiyooyinka sida gaarka ah loo leeyahay, iyo (h) In la nidaamiyo shirkadaha amniga ee gaarka loo leeyahay.

2. Sharci dawlad-goboleed waa in uu xaqiijiyaa nidaaminta booliska Dawlad Goboleedyadaa heer u dhigma midka loo isticmaalay nidaaminta booliska ee

IFCC-COE

69

federaalka, iyo in ay xaqiijiyaan inay nidaamintaasu waafaqasan tahay mabaadi’da ku xusan cutubkan oo kormeerka rayidku uu ku jiro.

3. Sharci federaal ayaa go’aaminaya xaaladaha degdegga ah iyo awoodaha gaarka ah ee loo baahan karo.

4. Sharci federaala ayaa go’aaminaaya xaaladaha maangalka ah ee lagu hayn karo qofka la soo xiro mudada xaaladda degdegga, sida loola dhaqmayo iyo magdhawga laga siinayo haddi dulmi lagula kaco.

5. Sharciga federaalku cudurdaar uma samayn karo, iyadoo marmarsiiyo laga dhigayo xaalad degdeg ah, qof kasta oo lagu helo xadgudub xuquuq.

CUTUBKA LIX IYO TOBNAAD

AXKAAMTA KALAGUURKA

AXKAAMTA MARXALADDA KALA GUURKA IYO DIB-U-EEGISTA HAY’DAHA JIRA IYO DHISIDDA HAY’ADO CUSUB

QAYBTA KOOWAAD

QODOBBO GUUD

Qodobka 182aad QEEXID MARXALADDA KALAGUURKA

1. Marxaladda kalaguurku waa afar sano oo ka bilaabata taariikhda Golaha Ansixinta Dastuurka Qaranka uu si ku meel gaarka u ansixiyo Dastuurkan waxay afjarmaysaa afar sano oo ku beegan ….Luulyo 2016

2. Muddaynta marxaladda kalaguurka ee ku xusan faqradda koowaad ee qodobkan lama kordhin karo.

Qodobka 183aad TUBTA SOO AFJARIDDA MARXALADDA KALAGUURKA

1. Bartilmaameedyada soo afjaridda marxaladda kala guurka waxaa ka mid ah:

IFCC-COE

70

(a) Dib-u-eegista Dastuurka Federaalka ee ku-meel-gaarka inta aan loo bandhigin afti dadweyne;

(b) Hirgelinta hindise sharcidejin ee saldhig sharci u noqonaaya soo afjaridda marxaladda kala guurka iyo joogtaynta ku dhaqanka sharciga;

(c) Dib u habaynta hay’adaha federaalka ee jira taariikhda ansixinta ku-meel-gaarka ee Dastuurkan ka hor iyo dhisidda hay’adaha federaalka ee uu farayo Dastuurkan;

(d) Diiwaangelinta Axsaabta siyaasadda si waafaqsan Dastuurkan iyo sharciga Axsaabta Siyaasadda;

(e) Hirgelinta federaaleynta Jamhuuriyadda;

(f) Qabashada Afti Qaran;

(g) Qabashada doorashooyin xor ah ee hay’adaha sida tooska ah shacbiga u doorto kuwaas ah Golayaash Baarlamaanka Federaalka, Golayaasha Xeerdejinta Dawlad Goboleedyada iyo Golayaasha Degaannada;

2. Marxaladda kala guurka waxay ku afjarmeysaa Xilsaaridda mas’uuliyiinta ku guulaysta tartanka doorashada ee hay’adaha ku xusan xarafka (g) ee faqradda koowaad ee qodobkan.

QAYBTA LABAAD SHARCIYADA, HESHIISYADA IYO HAY’ADAHA JIRA

Qodobka 184aad Waxkabeddelidda Dastuurka

1. Talo waxkabeddel dastuur, waxan soo jeedin kara Madaxweynaha Jamhuuriyadda Federaalka, Xukuumadda Federaalka, Dawlad Goboleedyada, ama saddex meelood meel Xildhibaannada Golaha Shacbiga ama labaatan (20.000) kun oo muwaaddin oo leh xaqa doorashada oo codbixiye ahaanna u diiwaangashan.

2. Waxkabeddelka iyo kabidda Dastuurka waxaa go’aaminaya Baarlamaanka Federaalka, waxaana loo qaadayaa laba cod oo ay u dhexeyso ugu yaraan muddo saddex bilood ah. Codka hore wuxuu ku ansaxayaa hal-dheeri Xubnaha Baarlamaanka Federaalka, midka labaadna saddex meelood laba.

3. Qodobbada la soo jeediyey in wax laga beddelo haddii ay saamayn muuqata ku leeyihiin awoodaha iyo hawlaha Dawladaha xubin ka ah Dawladda Federaalka,

IFCC-COE

71

sidaasna uu caddeeyey afhayeenka Golaha Aqalka Sare, waa in baarlamaannada Dawladaha xubin ka ah Dawladda Federaalka oo dhan loogu yeeraa inay aragtiyadooda u soo gudbiyaan baarlamaanka federaalka.

Qodobka 185aad Xadka Waxkabeddelka Dastuurka

Waxkabeddelka Dastuurka ee Qodobka 184, ma saamayn karo arrimaha so socda:-

(a) nidaamka Jamhuuriyadnimada ee dalka;-

(b) midnimada dhulka Jamhuuriyadda;

(c) Xuquuqda iyo xorriyaadka asaasiga ah ee muwaaddinka iyo qofka.

Qodobka 186aad

Sharciyada Dhaqangalka ah 1. Dhammaan sharciyada dalka ee ka horreeyey ansixinta dastuurkan, haddii aanay ka

hor imaanayn Dastuurkan waa lagu sii dhaqmayaa taniyo inta: (a) La burinayo; (b) Wax laga beddelayo; ama (c) Sharci cusub lagu beddelayo arrimaha uu xeerinayo 2. Baarlamaanka Federaalka waa in uu xeeriyaa Qorshe Sharcidejin oo faraya uririnta

dhamaan sharciyada dalka ee ka horreeyey ansixinta Dastuurkan, si loogu kala saaro: (a) Kuwa ay tahay in la buriyo; (b) Kuwa ay tahay in wax-ka-beddel lagu sameeyo; (c) Kuwa ay tahay in sharciyo cusub lagu beddelo (d) Sharciyada cusub ee loo baahan yahay in la curiyo

3. Sharci Baarlamaanka ansixiyo oo keliya ayaa xeerinaaya taxa sharciyada ku xusan xarfaha (a); (b); (c) iyo (d) ee faqradda labaad ee qodobkan.

Qodobka 187aad HESHIISYADA

1. Heshiisyada Dawladda Federaalku ay dhinac ka tahay ayna la gashay dhinacyo leh shakhsiyad qaanuuni ah, ha ahaadeen dawlado, shirkado ama shakhsiyaad ajnabi ah shirkado ama shakhsiyaada waddani ah haddii ay weli dhaqangal yihiin taariikhda dastuurkan meelmar noqday, dhaqangal ayey sii ahaanayaan taniyo inta ay

IFCC-COE

72

(a) dhammaanayso mudda jiritaankooda, (b) ay Dawladdu ama dhinaca kale darafka ka ah uga baxayo si sharciga iyo qodobbada

heshiiska waafaqsan. 2. Xukuumadda Federaalku dib-u-eegis ayey ku samayneysaa dhammaan heshiisyada ay

Jamhuuriyadda dhinac ka tahay ee ka horreeyey ansixinta Dastuurkan.

Qodobka 188aad Hay’adaha Qaranka ee Jira

1. Dhammaan hay’adaha qaran oo jiritaan sharci leh taariikhda Dastuurka meelmar noqday ka hor waa ay wadanayaa hawlahoodi taniyo inta ay: (a) si sharci ah u jiritaan beelayaan; ama (b) xilalkooda loo wareejiyo hay’ad ama hay’ado kale.

2. Mas’uuliyiinta iyo hawlwadeennada ku xusan faqradda koowaad ee qodobkan, ha ahaadeen kuwa rayad ah ama kuwa ka tirsan hay’adaha amniga, waa ay sii wadanayaan xilalkooda, haddii hay’adahooda la jitaan beelinin ama xilalkooda loo wareejiyey hay’ado kale.

3. Sharci gaar ah oo Golaha Shacabka ansixiyo ayaa xeerinaya xaqsiinta iyo dib u meelenta mas’uuliyiinta iyo hawlwadeennada hay’adahooda saameeyeen xaaldaha ku xusan faqradda koowaad xarfaha (a) iyo (b) ee qodobkan.

QAYBTA SADDEXAAD GEEDDISOCODKA FEDERAALAYNTA JAMHUURIYADDA

Qodobka 189aad Samaysanka Baarlamaanka Federaalka

1. Ilaa iyo inta laga gaarayo Gole Shacab oo dadweynaha si toos ah u doorto, si waafaqsan sharci gaar u ah xeerinta Axsaabta siyaasadda iyo sharci doorasho oo Baarlamaankuna ansixiyo, waxaa xilka Golaha Shacabka ee dastuurkani farayo sii fulinaaya Golaha Shacabka lagu asaaso habka saami-qaybsiga beelaha soomaaliyeed,

2. Iyadoo la raacayo mabaadii’dii Garowe II, tirada Golaha shacabka ee lagu xulay habka saami-qaaybsiga beelaha soomaaliyeed waa laba booqol iyo Shan iyo labaatan (225) xildhibaan oo boqolkiiba soddon (30%) yihiin haween.

3. Aqalka Sare ee Baarlamaanka Federaalka wuxuu jiritaan yeelanaya marka ay hirgalaan shuruudaha iyo habraaca ku xusan faqradda koowaad ee qodobka 59-aad ee Dastuurkan kuna saabsan xuduudaha iyo tirada Dawlad Goboleedyada.

IFCC-COE

73

4. Ilaa iyo inta Aqalka Sare ka yeelanaayo jiritaan, xilalka iyo awoodaha Dastuurkani siiyey Aqalka Sare ee Baarlamaanka Federallka waxaa sii adeegsanaaya Golaha Shacabka eek u xusan faqradda koowaad ee qodobkan.

Qodobka 190aad

Dhaqangelinta Dastuurada Dawladaha Xubin ka aha Dawladda Federaalka 1. Qayb kasta oo ka mid ah Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya oo taariikhda

dastuurkan la ansixiyo gaarsiisan heer maamul oo buuxiyey shuruudaha dawlad xubin ka noqon karta Dawladda Federaalka, waxay ku sii dhaqmaysaa dastuurka iyo shuruucda kale u degsan, tan iyo inta la is waafajinaayo dastuurka qaybtaasi u gaarka ah iyo Dastuurka Qaranka.

2. Dastuurka qayb kasta oo ka mid ah Jamhuuriyadda Soomaaliya oo ansixinta dastuurkan ka dib yeelata heer maamul buuxiyey shuruudaha dawlad xubin ka noqon karta Dawladda Federaalka, ansax noqon mayo ilaa iyo inta Maxakamadda Dastuuriga ahi ay ka caddaynayso in uu yahay mid waafaqsan Dastuurka Federaalka.

3. Xukuumadda Federaalka waa in ay si buuxda u taageertaa geeddisocodka federaalaynta dalka.

Golaha Shacabka QAYBTA AFRAAD

DIB-U-EEGISTA DASTUURKA, SHARCIYADA DHAQANGAL AH IYO CURINTA SHARCIYADA CUSUB

Qodobka 191aad Qorshaha Sharcidejinta

1. Golaha Shacabka waa in uu lix (6) bilood gudahood oo ka bilaabata ansixinta ku-meel-gaarka ah ee Dastuurkan waa in uu ku dhamaystiraa qorshaha fulinta sharcidejinta ku xusan faqradda 2-aad ee qodobka 186aad ee Cutubkan iyo sharciyada ku xusan faqradda sadaxaad ee isla qodobka 186aad.

2. Isla muddada ku xusan faqradda koowaad ee qodobkan Golaha Shacabka waa in ku meelmariyaa sharciyada soo socda:

(a) Sharciga Guddiga Madaxabannaan ee Hirgelinta Dastuurka Federaalka;

(b) Sharciyada la xiriirra arrimaha maaliyadda;

IFCC-COE

74

(c) Sharciga nidaamka garsoorka

(d) Sharciga nidaamka xukuumadda

(e) Sharciyada la xiriira amniga;

(f) Sharciyada la xiriira federaalaynta dalka;

(g) Sharciyada la xiriira maamulka Dawladda;

(h) Sharciga Guddiga Qaranka ee Tirada iyo Xuduudaha Dawladaha Xubnaha ka noqonaya Dawladda Federaalka;

(i) Sharciga dhismaha Guddiga Qaranka ee Doorashooyinka iyo Axsaabta siyaasadda

(j) Sharciga Jinsiyadda;

3. Sharciyada ku xusan faqradda labaad ee qodobkan waxay noqon karaan kuwo horey u jiray oo dib-u-eegis lagu sameeyey ama kuwo cusub hadba sida Golaha Shacabka u go’aamiyo.

4. Muddo laba iyo toban (12) bil gudahood oo ka bilaabata ansixinta ku-meel-gaarka ah ee Dastuurkan, Golaha Shacabka waa in uu ku meelmariyaa sharciyada soo socda:

(a) Sharciga Axsaabta siyaasiga;

(b) Sharciga doorashada;

(c) Sharciga dhismaha Guddiga Xuquuqda Aadanaha;

(d) Sharciga u kala qoondeynta dawladda federaalka, Dawladaha xubnaha ka Dawladda Federaalka iyo Maamulada Degaanada dakhliga ka soo gala shidaalka, macaadiinta iyo rukhsadaha kalluumaysiga;

(e) Sharciga lagu dhisayo Hantidhowrka Guud

(f) Sharciga Warbaahinta;

IFCC-COE

75

5. Afar iyo labaatan (24) biloood gudahood oo ka bilaabata taariikhda meelmarinta ku-meel-gaarka ah ee Dastuurka, Golaha Shacabka waa in uu ku dhamaystiraa di-u-eegista iyo wax-ka-beddelidda Dastuurka Federaalka.

6. Afar iyo labaatan (24) biloood gudahood, oo ka bilaabata taariikhda meelmarinta ku-meel-gaarka ah ee Dastuurka, Golaha Shacabka waa in uu meelmariyaa dhammaan sharciyada kale ee lagama maarmaanka u ah dhamaystiridda fulinta dastuurka.

QAYBTA SHANAAD DIB-U-HABAYNTA HAY’ADAHA JIRA IYO DHISIDDA HAY’ADO CUSUB

Qodobka 192aad Dib-u-habaynta Hay’adaha Jira

1. Siddeed (8) bilood gudahood, oo ka bilaabata taariikhda meelmarinta ku-meel-gaarka ah ee Dastuurka, Golaha Shacabku waa in uu meelmariyo sharciyada iyo qorshayaasha di-u-habaynta hay’adaha federaalka ee jiray ka hor taariikhda meelmarinta ku-meel-gaarka ah ee Dastuurka.

2. Labo iyo toban (12) bilood gudahood oo ka bilaabata taariikhda meelmarinta ku-meel-gaarka ah ee Dastuurka, xukuumadda federaalka waa in ay dhamaystirtaa dib-u-habaynta dhammaan hay’adaha Dawladda Federaalka ee jiray ka hor taariikhda ansixinta ku-meel-gaarka ee Dastuurka.

Qodobka 193aad

Dib-u-habaynta Garsoorka

1. Saddex (3) bilood gudahood, oo ka bilaabata taariikhda la ansixiyo sharciga Nidaamka Garsoorka Federaalka, Xukuumadda Federaalka waa in ay Golaha Shacabka horgeyso murashixiinta: (a) Garsoorayaasha Maxkammadda Sare, (b) Garsoorayaash Maxkamadda Dastuurka. (c) Golaha Adeegga Garsoorka,

IFCC-COE

76

2. Golaha Shacabka waa in uu ku ansixiyo bil gudaheed, oo ka bilaabata taariikhda Xukuumadda Federaalka horgeyso, murashixiinta hay’adaha Garsoorka ee ku xusan xarafyada (a), (b) iyo (c) ee faqradda koowaad ee qodobkan.

3. Golaha Adeegga Garsoorku waa in uu lix (6) bilood gudahood oo ka bilawda taariikhda loo dhaariyo xafiiska ku dhammaystiro dib-u-habaynta maxkamadaha racfaanka iyo maxkamadaha darajada koowaad ee Jamhuuriyadda oo dhan.

Qodobka 194aad DHISIDDA HAY’ADAHA CUSUB EE FEDERAALKA

1. Xukuumadda Federaalka, waa in ay dhamaystirto dhismaha hay’ad cusub oo federal ah Saddex (3) bilood gudahood, oo ka bilaabata taariikhda Golaha Shacabku meermariyo sharci la xiriira dhismaha hay’adda.

2. Sharci kasta oo la xiriira dhismaha GuddI madaxabannaan, iyo sidoo kale Xafiis madaxbannaan, waa in uu xeeriyo habraaca ay Xukuumadda Federaalku u marayso dhisidda Guddi ama Xafiis madaxbannaan.

QAYBTA LIXAAD DHISMAHA HAY’DAHA MUDNAANATA U LEH HIRGELINTA DASTUURKA

Qodobka 195aad

Guddiga Golaha Shacabka ee Kormeeridda Hirgelinta Dastuurka

1. Golaha Shacabka inta uu ku jiro kalfadhigiisa koowaad waa in uu dhamaystira xeer-hoosaadka iyo dhismaha Guddiga Golaha Shacabka ee Kormeeridda Hirgelinta Dastuurka.

2. Xilalka Guddiga waxaa ka mid ah:

a) Kormeeridda hirgelinta Dastuurka Federaalka;

b) Ka baaraandegidda muddeynta qorshaha sharcidejinta hirgelinta Dastuurka ee uu diyaariyo Guddiga Madaxabannaan ee Hirgelinta Dastuurka lana xiriira sharciyada ku xusan faqradda labaad ee qodobka B.

IFCC-COE

77

c) In uu Guddiga Madaxabannaan ee Hirgelinta Dastuurka iyo Xukuumadda Federaalka kala taliyo muddeynta qorshaha dejinta iyo ansixinta sharciyada la xiriira hirgelinta Dastuurka Federaalka.

d) Ka baaraandegidda warbixinnada Guddiga Madaxbannaan ee Hirgelinta Dastuurka kuna wargeliyo Golaha Shacabka iyo Guddiyadiisa.

e) Xiriirinta iyo ku wargelinta Guddiyada Golaha Shacabka iyo daneeyayaash kale horumarka hirgelinta Dastuurka;

f) Ku wargelinta Xukuumadda Federaalka wax ka qabashada caqabadaha lasoo gudboonaada hirgelinta Dasturka asagoo xiganaaya warbixinnada iyo dhegeysiga Guddiga Madaxabannaan ee Hirgelinta Dastuurka iyo ilaha kale.

3. Xeer-hoosaadka Guddiga ayaa qeexaya tafaasiisha xilgudashadiisa

Qodobka 196aad Guddiga Madaxabannaan ee Hirgelinta Dastuurka

1. Saddex bilood gudahood, oo ka bilaabata taariikhda meelmarinta ku-meel-gaarka ah ee Dastuurka, Golaha Shacabku waa in uu ansixiyo sharciga dhisidda Guddiga Madaxabannaan ee Hirgelinta Datsuurka.

2. Saddex bilood gudahood, oo ka bilaabata taariikhda Golaha Shacabku ansixiyo sharciga dhisidda Guddiga Madaxabannaan ee Hirgelinta Dastuurka, waa in la dhamaystiro xilsaaridda Guddigan, iyadoo la raacayo shuruudaha iyo habraaca dhismahiisa ee ku cad sharciga u gaarka ah.

3. Guddiga Madaxabannaan wuxuu yeelanayaa ku-xeeldheereyaal sharci, una xilsaaran ururinta iyo qiimaynta sharciyadda hadda jira iyo kuwa cusub ee loo baahan yahay in la curiyo.

4. Muddada xilhaynta Guddigu waxay ku egtahay Lix (6) bilood ka dib marka Dastuurka Afti lagu ansixiyo.

5. Sharciga dhismaha Guddiga ayaa qeexaya xilalka iyo awoodaha Guddiga iyo habraacayada gudashada xilalkiisa.

IFCC-COE

78

Qodobka 197aad Aftida Dastuurka

1. Dastuurkani wuxuu si ku-meel gaar ah u dhaqangelayaa laga bilaabo taariikhda u si ku-meel-gaar ah u ansixiyo Golaha Ansixinta Dastuurka Qaranka, waxaana loo qaadayaa Afti Dadweyne soddon (30) bilood gudahood, ka bilaabata isla taariikhdaas.

2. Aftida Dastuurka waxaa codkooda ka dhiibanaya dhammaan muwaaddiniinta buuxiyay shuurudaha diwaangelinta codbixiyaha, una diiwaangashan codbixiye ahaan.

3. Codbixiye kasta wuxuu xaq u leeyahay inuu dhiibto cod ah “HAA” oo la mid ah waa oggoladay, ama “Maya” oo la mid ah waa diiday.

Qodobka 198aad Natiijada aftida

1. Haddii natiijada aftida la qaaday noqoto “MAYA”, Golaha Shacbigu wuxuu u hawlgelayaa dejinta Dastuur cusub oo isna loo qaadayo afti, lix bilood gudahood laga bilaabo maalinta ku-dhawaaqidda natiijada.

2. Haddi natiijada aftidu ay noqoto “HAA”, Dastuurku waxuu yeelanayaa dhaqangal leh dabeecad joogto ah.

3. Guddiga Doorashooyinka iyo Diiwaangelinta Axsaabta ayaau xilsaaran maamulida iyo ku dhawaaqidda natiijada Aftida.

Qodobka 199aad DOORASHOOYIN

Doorashada Golayasha Cusub Doorashooyinka Golaha Shacbiga, Golayaasha xeerdejinta Dawlad Goboleedyada iyo Golayaasha Degaanadda waa in ay qabsoomaan laba (2) bilood ka hor dhamaadka muddada xilhaynta Golaha shacabka ee lagu soo xulay habka saami qaysiga beelaha.

Qodobka 200aad Madaxweynaha hadda xilka haya iyo Madaxweynaha Cusub

1. Muddada Madaxweynaha hadda xilka haya waxay dhammaanaysaa 20ka Agoosto, sannadka 2012.

IFCC-COE

79

2. Madaxweynaha Cusub waxaa dooranaaya Golaha Shacabka lagu soo xulay habka saamiqaybsadka beelaha soomaaliya, wuxuuna xilka haynaya muddo Shan (5) sano ka bilaabata maalinta xilka loodhaariyo, oo ku beegan waxaan dib loo dooran karaa keliya hal mar kale.

Qodobka 201aad Faafinta Dastuurka

1. Si muwaaddin kasta xog-ogaal ugu noqdo nuxurka qodobbada Dastuurka, waxaa Dastuurka lagu faafinayaa qalabka warbaahinta ee Dawladda iyo kuwa gaarka ah.

2. Dastuurka waxaa lagu soo saaraya Faafinta Rasmiga ah ee Jamhuuriyadda. 3. Dhammaan hay’adaha Dawladda, muwaaddiniinta iyo qof kasta oo kale oo ku hoos

nool awoodda Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, waxaa waajib ku ah in uu si daacad ah u dhowro Dastuurka oo ah saldhigga shuruucda Dawladda Soomaaliyeed.

Jadwalka 1aad

Sawirka Calanka

Qodobka 6-aad (1)

[Sawirka Calanka]

Calanka Jamhururiyadda Federaalka Soomaaliya waa laydi:

- Cabbirka Calanka: Dhererka cabbirka dadban ee calanka waa in uu marwalba ka dheeraado cabirkiisa qotoma;

- Midabka Calanka: Waa buluug furan ah oo ay bartanka kaga taal Xiddig cad oo shangees ah, madaxyo simanna leh.

IFCC-COE

80

Jadwalka 1aad B: Qodobka 6-aad (2)

Sawirka Astaanta Dawladda

Astaan Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya, waxay ka kooban tahay gaashaan buluug ah oo leh xiddaayad dahabi ah, dhexdana ku leh xiddig shangees ah oo dheeh qalin ah leh. Gaashaanka dushiisa waxaa ku yaal rukumo Carbeed oo xardhan, lehna Shan madax oo dahabi ah oo labada geesba ku yaalliin ay kala qaaran yihiin. Hareeraha waxaa ka haya laba shabeel oo isu tusmaysan, kuna kala taagan labo waran oo isku weydaarsan caaradda hoose ee gashaanka, ayna weheliyaan laba caleen-cawbaar, diillin cadna ay ku qoofalan tahay.

Jadwalka 1aad T Heesta Qaranku

Qodobka 6-aad (3)

Heesta Qaranku waa:

Qolobaa Calankeedu waa cayn

Inagaa keennu waa cirkoo kale ee

Aan caadna lahayn

Ee Caashaqa ee

….

IFCC-COE

81

Jadwalka 2aad: Dhaarta

“Waxaan Magaca Ilaahay ku marayaa inaan dhawro Dastuurka iyo Shuruucda Dalka,

inaan kartidayda oo dhan difaaco madaxbannaanida, gobannimada iyo midnimada Dalka iyo Dadka Soomaaliyeed, inaan ammaano iyo hagar la’aan ugu adeego danaha Shacbiga Soomaaliyeed”.

Documents

Dastuurka Jamhuuriyadda Federaalka Soomaaliya-[IFCC} rev....Qormada Dastuurka ee loogu talogalay: Turxaanbixinta Ogaalayda Shareecada, Xeeldheereyaasha Xeer Dhaqameedka iyo Golaha