LI NI UCc bn sinh vin thn mn! Cho mng cc bn tham d chng trnh o toC nhn bin dch(B.A. in Translation) - Chng trnh o to qua mng ca CCE - i hc Nng nhm nng cao cc k nng giao tip bng ting Anh trong cc hot ng thng mi, bin son vn bn, dch ti liu... Ngoi ra hc vin cn c trang b thm nhng kin thc v ngn ng hc, v nn vn minh v vn ho cc dn tc trn th gii.

y l mn hcDn lun ngn ngdoTh.s. Nguyn Th Trcbin son. Mn hc ny cung cp cho ngi ngi hc mt s kin thc c bn nht ca ngn ng hc cn thit cho vic hc tp v nghin cu cc ngoi ng ng thi gip ngi hc lm quen vi nhng t tng c bn ca ngn ng hc hin i.

Mn hc s ko di trong 12 tun vi 12 bi hc (units). Tt c cc bi hc u c truyn t di dng cc file vn bn v h thng cc cu hi, bi tp kim tra nh gi . c th nhn c bi hc mt cch tt nht, bn cn s dng mt my tnh vi ng truyn c kt ni tc cao.

hon thnh chng ch mn hc ny, bn cn t vch cho mnh mt lch hc tp c th (v d: truy cp vo mng v hc vo nhng thi gian nht nh trong tun). Kinh nghim ca nhng hc vin tham d cc kha o to qua mng cho thy nu khng t vch cho mnh lch hc tp, bn rt d b "tri", ngha l khng theo kp lp hc. Cn nh mi bi hc ch tn ti trn mng trong nm tun l. Ging vin hng dn kho hc s nhc khi bn cha np bi tp ng hn theo quy nh.

Trong qu trnh hc, bn thng xuyn cn tn dng cc cng c hc trn mng nh Presentation(thng c thit k gn vi mt bi tp no ),Chat Room(trao i vi thy gio v bn hc trong lp),Class Roster(danh sch cc hc vin ca lp),My Grades(bng im c nhn) vv... Bn cng c th t cu hi hoc nu thc mc nh ging vin gii p qua a ch email:elearning@cce.com.vn. Chng ti rt mong cc bn tn dng mt u im ca o to qua mng l tnh giao tip hai chiu gia ging vin v hc vin. Tt c nhng thc mc lin quan n bi hc ca bn s c ging vin nhanh chng gii p!

Chc cc bn thnh cng!

CHNG I.TNG QUAN V NGN NG V NGN NG HC Bi 1. NGN NG HCI. I TNG V NHIM V CA NGN NG HC1. i tng ca ngn ng hc Trn th gii hin nay c khong trn 5000 ngn ng. Mi ngn ng l ti liu v gi ca mt cng ng ngi nht nh.

Nghin cu ngn ng, ti sn v gi ca loi ngi l nhim v ca cc nh ngn ng hc ngnh khoa hc nghin cu ngn ng c gi l ngn ng hc.

i tng nghin cu ngn ng hc l ngn ng ca con ngi. Thut ng "ngn ng" c nhng ngha sau: - Ting ni ca mt dn tc (ngn ng Vit Nam) - Khi qut v li ni ca mt c nhn (ngn ng ca nhn vt X trong v kch Y)- Ting ni ca loi ngi ni chung (con ngi c t duy v ngn ng) Ngn ng hc nghin cu ngn ng vi c ba ngha ni trn. Trong ngn ng hc, ngi ta cn phn bit ngn ng v li ni:

a. Phn bit ngn ng v li ni:Trong giao tip ngn ng, s d ngi ni v ngi nghe hiu c nhau, nhn bit c ni dung thng tin l bi v gia h c nhiu ci chung. Chng hn ta ni mt cu: " B c bo", ngi nghe c th hiu ngay c l v gia ta v h u hiu nh nhau v:

+ Cc m chung nh m /b/, m /a/, m /o/... + Cc t v ngha chung: Ngha ca t "b", t "bo", t "c". + Qui tc chung sp xp cc m, cc t. Cc t y c sp xp theo m hnh chung:C- V- B. Ci chung , trong ngn ng hc, c gi l ngn ng.

Vy, ngn ng l mt h thng nhng n v (m, t, hnh v, cu..) v nhng qui tc hot ng ca chng, dng lm phng tin giao tip ca con ngi, c phn nh trong thc cng ng v tru tng ho khi bt k mt t tng, cm xc, c mun c th no.V dtrn "b c bo" l mt sn phm ca s ni nng, n cha ng mt ni dung nht nh, do mt c nhn nht nh ni ra, ta c th quan st c bng thch gic(m thanh) hoc bng tri gic (ch vit). l mt sn phm li ni.

Cc n v v cc qui tc chung ca ngn ng khi c con ngi s dng giao tip, truyn c thng tin, u tr thnh li ni.

Vy li ni l kt qu ca vic vn dng cc n v v cc qui tc hot ng khc nhau ca ngn ng truyn t thng tin. Li ni c th tn ti di dng vn bn, din ngn (discourse)

b. Mi quan h gia ngn ng v li niMi quan h gia ngn ng v li ni l mi quan h gia ci chung v ci ring trong trit hc Mc - Lnin:

-Ngn ng hc trong li ni, l ct li ca li ni,nh mi ngi hiu c li ni ca nhau. Nu khng nm c ngn ng ta vn c th nghe thy li ni ca ngi khc nhng khng hiu bit ngi ta ni g v ta khng bit phn tch chui m thanh ra tng phn, tng khc on v mi quan h gia nhng khc on cng nh cc qui lut vn dng chng. Mt a tr s sinh, trong nhng thng u tin, ting ni ca nhng ngi xung quanh n chng khc g nhng ting ng khc.

Li ni l hnh thc tn ti ca ngn ng, l ngn ng dng hin thc ho, cha nhng ni dung c th. Li ni l ng liu tch ra nhng ci lp li, ci chung cho nhiu ngi, t xc lp nn nhng yu t ngn ng.

-Ngn ng l ci bt bin th, c tnh khi qut, tim tngc tp th lu tr di mt dng chung:

1+ 1+ 1+ 1...... = I Li ni l ci bin th tn ti trong tng c nhn vi s lng khng xc nh:

1+ 1' + 1'' + 1''' ....

2. Nhim v ca ngn ng hc Ngn ng hc c hai nhim v c bn:

a.Miu t v phn tch cc hin tng ca ngn ng: - Miu t v lm lch s tt c cc ngn ng, cc dn tc - Tm ra nhng qui lut tc ng thng xuyn v ph bin trong cc ngn ng, rt ra nhng qui lut khi qut c th gii thch tt c cc hin tng c bit.

b.Can thip vo qu trnh pht trin ca ngn ng nhm lm cho ngn ng phc v x hi mt cch tt nht: - nh gi cc hin tng ngn ng, u tranh chng cc hin tng ngn ng tiu cc

- on trc chiu hng pht trin ca ngn ng v hng dn s pht trin . Cc vic lm c tnh can thip vo qu trnh pht trin ca ngn ng nh: Bin son t in, xy dng h thng ngn ng chuyn ngnh, ci tin vn t, t ch vit cho cc dn tc cha c vn t, sng to ch tc k, phin dch bng my...

- Ngn ng do con ngi to ra nhng pht trin theo nhng qui lut ring, khng tun theo mun ch quan ca bt c c nhn no. Thc hin tt nhim v ny, con ngi s tin ti kim sot c ti sn v cng qu bu ca mnh l ngn ng.

II. CC NGNH NGN NGTu theo nhim v c th m ngn ng hc chia ra cc ngnh, cc b mn khc nhau.1. Ngn ng hc i cng v ngn ng hc b phnNgn ng hc i cngc nhim v pht hin v miu t cc qui lut chung nht i vi nhiu ngn ng trn th gii, nghin cu bn cht, ngun gc ca ngn ng, nghin cu cc c im ca ngn ng loi ngi v phng php nghin cu ngn ng.

Ngn ng hc b phnnghin cu tng ngn ng c th (nh ting Vit, ting Anh, ting Php...), ngn ng hc b phn tm hiu s khc x khc nhau ca cc qui lut ring ca ngn ng.

2. Ngn ng hc ng i v ngn ng hc lch i.Ngn ng tn ti trong thi gian v bin i theo thi gian, do chng ta c th nghin cu s tn ti ca n trong mt thi im hay s bin i ca n qua cc thi k lch s. l ngn ng hc ng i v ngn ng hc lch i.

Ngn ng hc ng il s miu t ngn ng mt thi im no . Ngn ng hc ng i thng c hiu l miu t trng thi ngn ng hin thi v phn ln cc cng trnh ng i thuc nghm ny. V du: "ng t Ting Vit" ca Nguyn Kim Thn; "Phong cch hc ting Vit"ca inh Trng Lc... l cng trnh nghin cu ngn ng hc ng i.Ngn ng hc lch imiu t ngn ng trong s pht trin lch s ca n, nghin cu s thay i ca ngn ng qua thi gian.V d"Gio trnh lch s ng m ting Vit" ca Nguyn Ti Cn l cng trnh nghin cu ngn ng hc lch i.

Mt nguyn tc trong ngn ng hc l u tin miu t ng i, bi v nu khng miu t thnh cng nhng trng thi ngn ng khc nhau th s kh khn trong vic miu t s bin i ca ngn ng din ra trong lch s. Ngc li, khi miu t trng thi ngn ng, nhng hiu bit v giai on trc rt quan trng. Trong thc t, mun miu t thu o trng thi hin thi, cn phi hiu trng thi ngn ng trc . V nh vy, Ngn ng hc ng i v ngn ng hc lch i lun lun gn b chc ch vi nhau.

III. CC B MN NGN NG HCNgn ng hc c nhiu b mn khc nhau. Sau y l nhng b mn ngn ng hc tiu biu:1. Ng m hca.m thanh ca ngn ng hc gi l ng m.Ng m l v vt cht ca ngn ng, l hnh thc tn ti ca ngn ng.

b.Ng m hc l khoa hc nghin cu v m thanh ca ngn ng loi ngi trong tt c cc hnh thi v chc nng ca n.B mn ny cn nghin cu mi quan h gia m v ch vit ca ngn ng.

Ng m c hai mt t nhin(cu m, m hc) v x hi, nn ng m hoc c hai phn mn khc nhau tng ng vi hai mt :

-Ng m hcngha hp (ng m hc cc b) l phn mn nghin cu mt t nhin ca ng m, tc l phn tch, miu t cc m thanh ca ngn ng trn hai bnhdin:Vt l hc(m hc) v sinh l hc(cu m). Phn mn ny p dng cc phng php ca khoa hc t nhin nghin cu c trng m hc ca m thanh v phng cch cu m chng, khng cn bit chng thuc ngn ng nht nh no.

-m vi hcl phn mn nghin cu mt x hi ca ng m, tc l nghin cu s s dng hay chc nng ca ng m trong tng ngn ng c th. Phn mn ny, vi phng php v khi nim ring, s cho ta bit trong mt ngn ng nht nh c nhng n v ng m g v c im hot ng ca chng.

Ng m hc ngha hp v m v hc khng i lp m b sung cho nhau, gn b chc ch vi mhau v chc nng x hi ca m khng th tn ti bn ngoi v vt cht ca n.K.L.Pike ni :"Ng m hc thu thp cc nguyn liu v ng m v m v hc th ch bin cc nguyn liu "

c.K hiu ng m nghi li li ni ngi ta dng ch vit nhng c nhng cng ng dng loi vn t ghi hnh hay ghi nh loi ch vung ca Trung Quc, nn khng ghi m c chnh xc. Ngay c vn t ghi m nh ch ca ngi Anh, ngi Php, hay ch "quc ng"ca ngi Vit, mi quan h gia m v ch khng nht qun trong mi trng hp (Xem bi 4). V d t "g " v t "g" tuy u c ch "g" nhng ch th hin hai m khc nhau. Do cn c mt b k hiu thng nht dng trong mi trng hp, mi ngi ghi li nhng ngn ng khc nhau. Nm 1888, Hi ng m hc quc t ngh mt b k hiu nh th, ta thng gi l h thng k hiu ng m quc t. N hon ton tun th nguyn tc mt i mt gia m v k hiu. V d: ba con ch c, k, q trong Ting Vit ch ghi li mt m, m c ghi li trong mt k hiu ng m quc t l [k].

2. T vng hc T vng l tp hp t v cc n v tng ng ca ngn ng. T vng c hai loi n v : T v ng c nh (n v tng ng) trong , t l n v c bn. Ng c nh cng l n v t vng nhng ng do t cu to nn, mun c ng trc ht phi c cc t.T vng l b mn ngn ng hc nghin cu t vng ca ngn ng.

T vng hc c 5 nhim v chnh:-Nghin cu cu to

-Nghin cu ngha ca t

- Nghin cu tng lp t v t chc cu to v ngha, vai tr ca chng trong ngn ng.

- Nghin cu ngun gc ca t- Nghin cu vic bin son t in (t in hc).

3. Ng php hc Ng php hc l mt b phn ca h thng ngn ng.Ng php l h thng cc nguyn tc v cu to t, bin hnh t, v cc qui tc cu to cu, cu to n v trn cu ca mt ngn ng.Ng php hc l b phn ngn ng hc nghin cu ng php ca ngn ng.Theo truyn thng ng php hc c hai b phn:

-T php hc: T php hc nghin cu cc qui tc cu to t, hnh thi ca t v t loi. -C php hc: C php hc nghin cu cc qui tc kt hp t thnh cm t v cu.C php hc nghin cu cc kt cu ng php, cc quan h ng php v cc phng tin biu hin quan h ng php.

Hin nay nhng ngi nghin cu v hc tp ngn ng quen thuc vi thuut ng "ng php vn bn". Ng php vn bn miu t, nghin cu hnh thc, cu trc ca cc chnh th trn cu, on vn, vn bn....

4. Ng ngha hc:l b mn ngn ng hc nghin cu ngha ca ngn ng.

5. Ng dng hc:l b mn ngn ng nghin cu ngn ng trong s s dng v giao tip.

6. Phong cch hc:l b mn ngn ng hc nghin cu cc phong cch ngn ng khc nhau, cc phong cch c nhn ln phong cch th loi; nghin cu cc thuc tnh biu cm v bnh gi ca cc phng tin ngn ng.

IV. QUAN H GIA NGN NG HC V CC KHOA HC KHCNgn ng hc quan h vi rt nhiu khoa hc khc nhau:1.Tn hiu hc:Tn hiu hc l khoa hc i cng v cc loi tn hiu. L mt h thng tn hiu, ngn ng hc phi vn dng nhng nguyn l chung ca tn hiu hc xc lp cc qui tc ring ca mnh.

2.Lgch hc:Lgch hc l khoa hc nghin cu cc qui lut ca t duy v cc hnh thc ca ngha. Ngn ng v t duy gn b chc ch vi nhau cho nn vic vn dng nhng khi nim lgch hc vo ngn ng rt quan trng.

3.Tm l hc:Mt trong nhng nhim v ca tm l hc l miu t hnh vi ni nng ca con ngi nh nhin cu s hnh thnh li ni tr em, s pht trin li ni ca hc sinh. Ngn ng cng nghin cu li ni, n phi ch ti cc c liu tm l hc.

4.Sinh l hc:Sinh l hc nghin cu hot ng ni nng ca con ngi. Sinh l hc li ni nghin cu qu trnh cu to cc m ca li ni trong b my pht m v qu trnh tri gic bng tai.

5.Y hc:Trong y hc nhiu bnh lin quan n ngn ng nh bnh tm thn, chng mt ngn,, bnh cm - ic...Tri thc ngn ng s gip ch cho cc bc s trong vic cha cc bnh c lin quan n ngn ng k trn.

6.S hc:C cu v s tin ha x hi chi phi s pht trin ca ngn ng. Ti liu lich s l mt trong nhng bng chng gii thch cc hin tng ngn ng. Ngc li cc c liu ngn ng c th lm sng t mt phn cc s kin lch s no .

7.Dn tc hc:Ngn ng l mt trong nhng c trng c bn ca dn tc. Nghin cu i sng vt cht v tinh thn ca cc dn tc, dn tc khng th khng ch n cc ti liu ngn ng.

8. Kho c hc:Kho c hc l khoa hc nghin cu lch s qu kh ca x hi loi ngi da theo cc d ch vn ho vt cht c pht hin qua khai qut. C liu kho c hc gip cc nh ngn ng hc nghin cu cc ngn ng c (cc t ng), xcnh khu vc hot ng v di chuyn ca cc ngn ng . Cc vn t c c ghi r thi gian s gip kho c hc nh nin i cc s kin mt cch chnh xc.

9.Vn hc:Ngn ng l cht liu ca vn hc nn ngn ng gn b trc tip n vn hc. Nh vn l ngi s dng mt cch sng to ngn ng ca dn tc. Nh ph bnh vn hc phi c s hiu bit v ngn ng hc.

10.Cc khoa hc t nhin:Nh ngn ng hc cn bit nhng tri thc thuc vt l hc (cc thuc tnh m hc nh cao , cng , trng , m sc, cng hng...). Cc phng php ton hc c vn dng vo ngn ng nh l thuyt xc sut, l thuyt thng k, l thuyt tp hp... v ngi ta xy dng ngn ngton hc. Do ngn ng l mt h thng tn hiu lm cng c giao tip quan trng nht ca con ngi nn n lin quan cht ch n l thuyt thng tin v iu khin hc. Nh cc thnh tu ca hai khoa hc t nhin ny m ngn ng ng dng ra i.

V. VI NT S LC V S HNH THNH V PHT TRIN CA NGN NG Ngn ng hc c t rt lu, chm nht vo cui th k th IV trc cng nguyn. Nhng ti liu ngn ng hc tm thy n , Trung Quc, Hi lp v rp... Nhng thnh tu ca ngn ng hc c i khng c pht huy trong thi k trung i v h gio l v trit hc kinh vin nng ln khoa hc. Sut thi k trung th k, ngn ng hc khng tin ln c bao nhiu. Ti thi k Phc Hng mi dn dn phc hng li.

Do s s pht trin ca hng hi v thng mi, nhng pht minh v a l v vic xm chim thuc a, vic truyn b o C c, vic pht minh ra my in..., ngi chu u lm quen vi nhiu ngn ng mi chu , chu Phi, chu M. Ngn ng hc bt buc phi vc ra ngoi s php ng la tinh.Cc nh bc hc hng vo nhng nhim v thc tin: Bin son t in v cc cun ng php ca nhiu ngn ng, t c s cho s ra i ca ngn ng hc so snh - lich s.

u th k XIX, s ra i ca phng php so snh - lch s l ci mc ln trn con ng pht trin ca ngn ng hc. Cc nh ngn ng hc t nn mng cho phng php ny l: Phranx-Bp, Ranmunx Raxca, Iacp Grim, Alexandr Vantcp... Ngn ng hc so snh - lch s coi ngn ng l bng chng ca lch s dn tc, tha nhn s bin i ca ngn ng trong thi gian. Cc nh ngn ng hc so snh - lch s xc lp c cc h ngn ng, nghin cu ngn ng ngc n tn qu kh xa xi m ngi ta gi thit c mt ngn ng c s. Trong ngn ng hc so snh - lch s s xut hin mt s trng phi ngn ng nh: Trng phi t nhin, trng phi tm l, trng phi logich ng php, trng phi ng php hnh thc...

Sau ngn ng so snh - lch s l khuynh hng ng php tr vo nhng nm 70 ca th k 19. Cc nh ngn ng tr ch ti cc s kin ca hot ng li ni c nhn v cc ting a phng. H nghin cu cc s kin ngn ng mt cch ri rc, ring l. ng thi vi phi ng php tr, Nga c hai trng phi ngn ng c sc: Trng phi Cadan do Gio s Boduen d Cuctne ng u v trng phi Matxcova ca vin s P.P Phoetunatp.

u th k XX, xut hin khuynh hng x hi hc trong ngn ng m nhng ngi ng u l F.de Saussure, Angtoan My, Gidep Vanderiet. Khuynh hng ny coi ngn ng l mt hin tng x hi, tha nhn s tc ng ca x hi i vi s tn ti v pht trin ca ngn ng, coi trng vic nghin cu sinh ng v cc ting a phng.

Hc thuyt ca F.de Saussure trong cun "Gio trnh ngn ng hc i cng" l xut pht im ca khuynh hng mnh nht trong ngn ng u th k XX: Ch ngha cu trc. T tng c bn ca ch ngha cu trc l coi ngn ng l mt kt cu, mt th ton vn, cht ch ca cc yu t khch quan. Nhim v hng u ca ngn ng hc cu trc l nghin cu cc mi quan h gia cc yu t ngn ng. Ngn ng hc cu trc phn bit rch ri "ngn ng" v " li ni", "ng i" v" lch i". Nhiu phng php mi trong nghin cu ngn ng c p dng: Php i lp, php phn b, php chuyn ho, php phn tch thnh t trc tip , php thay th...

Hin nay ngn ng hc li xut hin cc khuynh hng mi, l:-Nhn chng - ngn nghc coi ngn ng l b phn quan trng trong sinh hot vn ho v tinh thn dn tc, c tc ng r rt n th gii quan v t cch con ngi. Nhn chng- ngn ng hc c ra vn nghin c mi quan h gia ngn ng v tm l, gia ngn ng v vn ho, ngn ng v lch s dn tc.

- Tm l - ngn ng hcl khoa hc v cc qui lut tm l v ngn ng ca vic to thnh li ni t nhng yu t ngn ng v ca vic hiu kt cu ngn ng trong li ni, tc l hiu cc yu t cu to thnh li ni. C th xm tm l - ngn ng hc l khoa hc nm ranh gii gia ngn ng hc tm l v l thuyt thng tin.

-Ngn ng hc khu vcch ti vai tr ca cc iu kin khng gian, a l trong lch s cc ngn ng v trong vic nghin cu ngn ng. N nghin cu s phn b cc s kin ngn ng ging nhau, cch vch ng ng tuyn. Ngn ng hc khu vc gn lin vi tn tui ca Gilern, M.Bactl, v G. Bngphngt... Cc nh bc hc thuc huynh hng ny c bit ch ti cc qu trnh nh hng qua li phc tp ca cc ngn ng c s dng ng thi mt a phng.

Bi 2. NGN NG L H THNG K HIU C BITI. BN CHT TN HIU CA NGN NG1. Khi nim tn hiu a. Tn hiu l g ? Tn hiu l mt i tng vt cht kch thch vo gic quan ca con ngi, t ngi ta nhn thc c mt i tng khc.V d: n trong bng n tn hiu giao thng ng b khi sng ln, con ngi nhn thy n v nhn thc c mt ni dung: dng li. l mt tn hiu.Tn hiu trn gm: - Mt i tng vt cht tc ng vo th gic: Mu ca nh sng n. - Mt i tng khc con ngi suy din ra khi nhn thy nh sng ca n: Dng li. i tng vt cht ca tn hiu (mu nh sng n) c F. de Saussure gi l ci biu hin. i tng c thay th (ni dung: dng li) l ci c biu hin. Vy tn hiu l mt th thng nht hai mt: ci biu hin v ci c biu hin c F. de Saussure v thnh s sau:

b. iu kin ca tn hiu: -Tn hiu phi c tnh vt cht, c cm nhn qua gic quan ca con ngi.V d: mu nh sng ca tn hiu n giao thng tc ng vo th gic; m thanh ca ting chung bo gi tc ng vo thnh gic; ch ni dnh cho ngi m tc ng vo xc gic v.v...

-Tn hiu phi c ni dungtc l phi gi ln mt vt hay mt iu g khng phi l chnh n.V d: n trong h thng n giao thng c ni dung: dng li. l mt tn hiu. Ngc li mu ca mt chic o hay ca mt chic phch khng phi l tn hiu v n khng gi ln, khng thay th cho mt ni dung, mt vt no c. Trong nhn thc ca con ngi chic o vn l chic o , chic phch cng ch l chic phch . Chng khng c ni dung nn khng th l tn hiu.

-Tn hiu phi c ch th l gii: Mi tn hiu phi c t nht ngi nhn hay ngi pht tn hiu gii thch c. V d: Trong mt phng k tc x, c mt nhiu ngi. Bng ngoi hnh lang vang ln ting bc chn. i vi tt c mi ngi, khng phi l tn hiu, ring c A, l tn hiu v c nhn ra ting bc chn l ca X. y l mt loi tn hiu t nhin.

-Tn hiu phi c tnh h thng:

+ Mt tn hiu thng nm trong mt h thng tn hiu nht nh xc nh t cch tn hiu ca mnh.V d: n l mt tn hiu khi n nm trong h thng n hiu giao thng. Nhng nu ta a chnh n vo chm n trang tr sn vn th n khng phi l tn hiu na. S d nh th v ch c nm trong hn thng tn hiu n giao thng n mi c t cch tn hiu, c xc nh cng vi n xanh, n vng nh s i lp qui c gia chng vi nhau.

+ Nhng mt tn hiu duy nht cng c tnh h thng v n i lp vi nhng g khng phi l n.V d: Ngy xa, bo tin gic ngoi xm n, ngi ta thng t la trn cc nh ni cao qui c sn. kinh nhn thy khi s bit c gic ngoi xm. l mt tn hiu ring l, duy nht. Khii lp viKhng khiC gicKhng c gic

2. Bn cht tn hiu ca ngn ng a. Tn hiu ngn ng l hnh v v t Hnh v v t c coi l tn hiu v chng l mt th thng nht hai mt: m thanh (ci biu hin) v ngha (ci c biu hin).V d 1: t xe l mt tn hiu, trong : - ci biu hin: m xe - ci c biu hin: ngha: phng tin i li, chuyn ch

b. Cc c im bn cht ca tn hiu ngn ng:(1) Tnh v on(tnh khng l do) Ci biu hin ca tn hiu khng c quan h bn cht vi ci c biu hin. iu ny c ngha l chng ta khng tm c l do gii thch v sao m ny li mang ngha ny m khng mang ngha kia... Con ngi ly mt m bt k gn vi mt ngha bt k nn gia m v ngha ca tn hiu ngn ng khng c mi rng buc bn trong no.

Trong v d va nu, bn thn m xe khng h c mi lin h bn trong vi ngha m n biu th. Ngc li ngha phng tin i li, chuyn ch khng c sc mnh qui nh, chi phi m xe, khng h t mnh qui nh tn gi cho mnh. Dng m ny hay m kia biu th ngha ny hay ngha khc ... tt c u do qui c, do thi quen ca tp th cng ng bn ng. Do c tnh v on trong cc ngn ng nn cng mt ngha, mt khi nim mi ngn ng li gn cho n mt m khc nhau, v trong mi ngn ng u c hin tng ng m, ng ngha.

Tuy nhin trong vn t ca mi ngn ng, c mt s t t c tnh na v on. l cc t tng thanh. Mi quan h gia m v ca chng l mi quan h c l do. Chng hn, trong t tng thanh, m thanh ca t nhi li cc m thanh ca cc vt th trong cuc sng. Nh vy m thanh ca vt th qui nh m thanh ca t. Nhng s qui nh ny mi ngn ng li c s khc nhau nn cc t tng thanh c tnh na v on.V d: nhi li ting g gy, ting Vit c t cc c cu ... nhng ting Nga nhi li bng t ky - ka - pe - ky.

(2)Tnh hnh tuyn Ci biu hin ca cc tn hiu ngn ng ln lt xut hin ni tip nhau lm thnh mt chui, mt tuyn theo b rng mt chiu ca thi gian. Ngi ta khng th ni ra hai yu t ngn ng cng mt lc. Chng phi c pht m ni tip theo nhau trong ng lu, ht yu t ny n yu t kia.

Khi pht ra cu ni Ti i hc ta phi pht m ln lt: trc ht ta pht m tn hiu ti, ri n tn hiu i v cui cng l tn hiu hc. D c gng n bao nhiu, ta cng khng th pht ra hai tn hiu cng mt lc.

Tnh hnh tuyn c coi l mt nguyn l c bn ca ngn ng, chi phi c ch hot ng ca ngn ng. N dn n rt nhiu h qu, trong c mt trong nhng h qu quan trng nht l quan h ng on gia cc n v ngn ng.

(3) Tnh phn tit v tnh kt hpKhc vi nhiu loi tn hiu khc, tn hiu ngn ng va c tnh phn tit va c tnh kt hp:

+ Tnh phn tit: Mi tn hiu ngn ng c th tch ra thnh nhng yu t nh hn:V d: t hc c th tch thnh cc m h, o v c

+Tnh kt hp: Cc tn hiu ngn ng c th kt hp li to thnh mt n v ln hn:V d: tn hiu hc c th kt hp vi nhng tn hiu khc nh ti, bi to thnh cu: Ti hc bi.

Do c tnh phn tit v tnh kt hp nn ngn ng c tnh sn sinh rt ln: t mt s yu t gc t i no , ta c th to ra v s cc t hp phc hp di bao nhiu cng c.

V d: Trong ting Vit c 46 m v 6 thanh iu. T nhng n v ta c th to ra hng triu trang vn bn.

II. H THNG NGN NG1. Khi nim

a. H thng l mt th thng nht cc yu t c quan h v lin h ln nhau. Mt i tng trn vn l mt h thng: mt ci cy, mt con vt, mt gia nh, mt b c tng v.v...

Mt h thng phi tha mn hai iu kin:

- Tp hp cc yu t. S lng cc yu t phi2 - Mi quan h v lin h ln nhau gia cc yu t . Trong thc t, ta thng gp nhng tp hp ngu nhin cc yu t.V d: mt ng ci, mt r khoai, mt bao go ... Cc tp hp yu t trn khng th tr thnh h thng v gia cc thanh ci, cc c khoai, cc ht go ... khng c mi quan h tt yu no.

b. Cu trc (kt cu) l tng th cc mi quan h v lin h trong h thng. Cu trc l mt b phn ca h thng. N nm trong h thng. Mi h thng c mt cu trc ring. Tuy nhin khi ta ni cu trc l mt mng li cc mi quan h v lin h, ta tru tng ha cc yu t. S tru tng ha cc yu t c tnh cht lm thi. Thc t, khi xem xt miu t cu trc, ta thng vn phi tnh n cc yu t.

c. Gi tr ca yu t trong h thng Trong h thng, mi quan h v lin h gia cc yu t s to cho mi yu t nhng thuc tnh, nhng phm cht ring. F.d. Saussure gi chng l gi tr. Gi tr ca yu t s mt i nu tch yu t ra khi cc quan h ca n, tch yu t ra khi h thng.Gi tr ca bt c yu t no cng u do nhng yu t xung quanh qui nh (F.d. Saussure)

V d: Nu b c tng mt i mt qun c, qun xe chng hn, ta c th ly mt vin si thay vo v tr ca qun xe. Lc ny vin si c gi tr ca mt qun xe v n nm trong h thng cc qun c, mang cc mi quan h vi cc qun c khc nh: tt, pho, m, tng, s, tng. Nu ta tch vin si ra khi bn c, vin si khng cn l qun xe na, n ch l mt vin si m thi.Nguyn l gi tr trn ng cho tt c cc n v ngn ng, cc hin tng ngn ng.

V d: Ta c mt n v u. Vy u c gi tr g l ty thuc vo mi quan h gia u vi cc n v trong h thng:

- U l mt m trong cu N i tu v u quan h vi m t.- U l mt t trong cu U v! v u quan h vi cc t , v.- U l mt hnh v nu ta t n quan h vi m trong t u m v.v...

Qua v d trn ta c th thy mt thc th nu tham gia vo nhiu h thng s c nhng gi tr khc nhau.

2. Ngn ng l mt h thng Ngn ng l mt h thng phc tp v n c nhiu loi n v v nhiu kiu quan h gia nhng n v .

a. Cc loi n v ch yu ca ngn ng-m v: m v l n v nh nht ca ngn ng. V du: cc m /b/ , /t / , /v / -Hnh v: l n v ngn ng nh nht c ngha. V d: t ph huynh c hai hnh v: hnh v ph v hnh v huynh. -T: l n v ngn ng nh nht c lp v ngha v hnh thc.V d: cc t i , t , gh , xa ... -Cu: l n v ngn ng nh nht c chc nng thng bo.

b.Nhng kiu quan h ch yu ca ngn ng:(1) Quan h ngang: - Quan h ngang cn c gi l quan h tuyn tnh, quan h hnh tuyn, quan h ng on. l quan h kt hp cc n v ngn ng thnh chui khi ngn ng i vo hot ng. C s ca quan h ny chnh l tnh hnh tuyn ca ngn ng. Tnh cht ny bt buc cc n v ngn ng ln lt ni tip nhau trong dng ng m, to ra cc ng on, cc cu.

V d: - o xanh - o xanh ny cn mi - Nhn dn ta rt anh hng ... Trong v d cui ta thy cc n v nhn dn, ta, rt, anh hng kt hp li theo dng ng m, to thnh cu. Ta ni chng c quan h ngang.

(2) Quan h dc - Quan h dc cn gi l quan h lin tng. l quan h gia cc n v ngn ng c th xut hin cng mt v tr trong chui li ni v c th thay th cho nhau v tr . Chng hn v tr ca t nhn dn trong chui tuyn tnh Nhn dn ta rt anh hng c th thay th bng cc t qun i, ph n, thanh nin ... Cc t nhn dn, qun i, ph n, thanh nin nm trong quan h dc vi nhau.

- Quan h ngang l quan h hin din: khi ni nng, cc yu t nm ngang trong quan h ny ln lt xut hin. Ngc li, quan h dc l quan h phin din: khi ni nng, ch c mt yu t xut hin, nhng yu t cn li khim din, tn ti tim tng trong tr nh, ta c th lin tng c.(3) Quan h cp bc- Quan h cp bc l quan h gia cc n v ngn ng khc cp .Cp l h thng con nm trong mt h thng ln hn. Cc n v cng cp c cng tn gi, ng nht v cu trc, chc nng v khc bit vi cc n v thuc cp khc trn nhng phng din .

Vi cch hiu v cp nh trn, ta c cc cp ngn ng sau: m v, hnh v, t, cu... Cc n v ca cc cp trn c quan h tn ti, tc l cc n v bc thp nm trong cc n v bc cao v cc n v bc cao bao gm cc n v bc thp.

V d: Cu bao gm cc t, t bao gm cc hnh v, hnh v bao gm cc m v. Ngc li, m v nm trong hnh v, hnh v nm trong t, t nm trong cu ...

- Mi quan h gia mt m v v mt hnh v, mt hnh v vi mt t, mt t vi mt cu ... l mi quan h cp bc.

V d: Cu Ti hc bi. c quan h cp bc vi t hc, t hc c mi quan h cp bc vi m h.

- Nu quan h ngang v quan h dc lun i i vi nhau th ngc li quan h cp bc v quan h ngang dc lun loi tr ln nhau. iu c ngha l hai n v c quan h ngang hay dc s khng bao gi c quan h cp bc v ngc li.

III. NGN NG L H THNG TN HIU C BITTnh c bit ca h thng tn hiu ngn ng th hin cc im sau:1. Ngn ng l mt h thng tn hiu phc tpTnh phc tp ca h thng tn hiu ngn ng c th hin bng hai im sau:

- Mi ngn ng l mt h thng gm nhiu cp , nhiu yu t ng loi v khng ng loi vi s lng khng xc nh.

- Ngn ng biu t thng bo bng cch kt hp nhiu tn hiu vi nhau. Ngc li, trong cc h thng tn hiu khc, mi tn hiu c th biu t mt thng bo nguyn vn.

2. Tn hiu ngn ng c tnh a tr Trong cc h thng tn hiu khc, mi quan h gia ci biu hin v ci c biu hin c tnh n tr, tc l mi ci biu hin ch tng ng vi mt ci c biu hin. Ngc li, trong tn hiu ngn ng khng lun lun c s tng ng mt - mt gia ci biu hin v ci c biu hin: Mt m c th ng vi nhiu ngha (cc t a ngha, ng m) hoc mt ngha c th ng vi nhiu m (cc t ng ngha).

V d: ta c mt m c th ng vi 3 ngha:: - C mu nh mu ca mu ti - May mn - Cch mng

3. Tn hiu ngn ng c mu sc tu t - din cm.Tn hiu ngn ng do c th con ngi pht ra nn ngoi biu hin khi nim cn biu hin thi , tnh cm ca con ngi. Ngc li, cc tn hiu nhn to khc c pht ra t nhng vt liu bn ngoi con ngi nn ch c th biu th thng bo, khng biu th cc sc thi tnh cm ca con ngi.

4. H thng tn hiu ngn ng c tnh c lp tng i, c gi tr ng i v lch i. Ngn ng pht trin theo qui lut ring, khng l thuc vo mun ca con ngi. Ngc li, cc h thng tn hiu nhn to khc c to ra theo s tha thun ca mt s ngi, do c th thay i theo mun ca con ngi theo tng giai on lch s.

Ngn ng li l sn phm ca qu kh li nn va c gi tr ng i va c gi tr lch i. Ngc li cc h thng tn hiu nhn to khc ch c gi tr ng i, tc l c sng to ra phc v nhu cu ca con ngi trong mt giai on nht nh.

5. Ngn ng l h thng tn hiu tng hp. N phc v cho con ngi trong mi lnh vc i sng, trong mi lnh vc hot ng v n c kh nng biu hin bt c ni dung no.Ngc li cc tn hiu nhn to khc khng c kh nng v chng ch phc v con ngi trong nhng lnh vc nht nh, lng ni dung do chng truyn t rt hn ch.

Bi 3. HAI CHC NNG C BN CA NGN NGNgn ng c nhiu chc nng khc nhau, trong c hai chc nng c bn, quan trng nht l chc nng lmphng tin giao tipv lmphng tin t duy.I. NGN NG - PHNG TIN GIAO TIP QUAN TRNG NHT CA CON NGI1. Ngn ng khng phi l phng tin giao tip duy nht. Ngn ng l phng tin giao tip ca con ngi. Ngoi ngn ng, con ngi cn dng nhng phng tin giao tip khc nh iu b, c ch, cc tn hiu giao thng, tn hiu hng hi, cc k hiu ton hc ..., nhng kt hp m thanh ca m nhc, kt hp mu sc ca hi ha v.v...

iu b c ch l cc yu t cn ngn ng. Trong iu kin bnh thng iu b c ch i km theo li ni, th hin tm trng ca ngi ni v c lc lm cho li ni thm chnh xc. Trong trng hp c bit, iu b c ch ng vai tr c lp, khng i km theo li ni. Chng hn khi ngi cm ic trao i vi nhau, h dng ngn ng c ch. D iu b c ch c vai tr quan trng trong giao tip, chng cng ch c tnh cht ph tr. So vi ngn ng m thanh, ngn ng c ch ngho nn v hn ch. l mt s t nhng ng tc gin n nh lc u, gt u, nhn vai, nheo mt, khom lng, vy tay, ch tay v.v... Nhng t tng khi qut, tru tng khngth c chuyn ti y bng ngn ng c ch. Nhng tn hiu khc nhau nh tn hiu giao thng, tn hiu hng hi, k hiu ton hc v.v... ch c p dng trong nhng phm vi hn ch, trong cc lnh vc chuyn mn hn hp. Bn thn nhng tn hiu trn mun hiu c phi dng ngn ng m thanh gii thch. Chnh v vy chng l cc phng tin giao tip c tnh cht phi sinh, b sung cho ngn ng thnh ting.

m nhc, hi ha, iu khc... tuy c nhng kh nng v i nhng vi t cch l phng tin giao tip, chng vn b hn ch v c tnh cht phin din so vi ngn ng. m nhc, hi ha, iu khc ... khng th truyn t khi nim, t tng m ch khu gi chng trn c s nhng hnh nh, cm xc gy ra c ngi nghe v ngi xem. Nhng t tng m cc tc phm ngh thut gy ra ngi nghe, ngi xem c tnh cht m h, khng r rt v rt khc nhau nhng ngi khc nhau. V vy, khng th dng chng lm phng tin giao tip thay cho ngn ng.

2."Ngn ng l phng tin giao tip quan trng nht ca con ngi"(L nin) Qua phn trnh by trn, ta thy cc phng tin giao tip khc (tn hiu giao thng, tn hiu hng hi, iu b c ch ...) u c nhng nhc im so vi ngn ng.

Ngn ng l phng tin giao tip quan trng nht bi cc l do sau: - Ngn ng l phng tin giao tip c s dng rng ri trong x hi, trong tt c cc ngnh ngh, cc lnh vc chuyn mn khc nhau.

- Ngn ng l phng tin giao tip gc, gi vai tr ch o trong cc phng tin giao tip. Cc phng tin giao tip khc hoc c tnh cht ph tr (iu b c ch) hoc c tnh phi sinh, xut hin sau ngn ng, da vo ngn ng m tn ti, ch c th gii thch c bng ngn ng.

- Ngn ng l phng tin phong ph nht v kh nng giao tip, c th biu t chnh xc tt c cc ni dung t tng, tnh cm ca con ngi.

II. NGN NG L PHNG TIN T DUY1. Chc nng lm phng tin t duy ca ngn nga."Ngn ng l hin thc trc tip ca t tng"(Cc Mc) Ngn ng l hnh thc tn ti, l phng tin vt cht t duy. T duy l ci c biu hin, ngn ng l ci biu hin. Cc kt qu hot ng ca t duy (khi nim, phn on) c khoc mt ci v vt cht m thanh (ngn ng) th hin ra bn ngoi di dng vt cht lm cho ngi khc thy c. Khng c ngh, t tng no khng tn ti di dng ngn ng. Ngn ng l biu hin thc t ca t tng.

b. Ngn ng trc tip tham gia vo qu trnh hnh thnh t tng, pht trin t tng. N l cng c t duy. Vn tri thc m con ngi thu nhn c qua hot ng thc tin c tng tr, bo ton ch yu nh ngn ng; ri chnh nh ngn ng m ngi ta truyn th vn tri thc t ngi ny sang ngi khc, t th h ny sang th h khc, t ni ny n ni khc.

Khi con ngi c ngn ng v c vn tri thc do th h trc truyn li, h khng nht thit phi tm hiu th gii bng con ng nhn thc t trc quan sinh ng n t duy tru tng na. H c th i t nhng khi nim bit tin ln nhng khi nim cha bit, i t nhng phn on c tin ln nhng phn on mi. Con ngi dng ngn ng suy lun v cui cng p dng cc kt qu suy lun ca mnh vo thc t kim nghim chn l v pht trin x hi, ci to th gii.Tm li,nh c ngn ng t tng c hin thc ha. T , con ngi c th truyn t, tch ly, pht trin thm vn tri thc ca mnh. T duy con ngi ngy cng tr nn phong ph v su xa hn.

2. Mi quan h gia ngn ng v t duy a. Ngn ng thng nht vi t duy- Ngn ng v t duy ra i cng mt lc trong lch s hnh thnh v pht trin ca con ngi.

Trong tc phm H t tng c, Mc v ngghen vit: Ngay t u, c mt ri ro nng ln tinh thn, l s ri ro b mt vt cht lm hoen v vt cht th hin y di hnh thc nhng lp khng kh chuyn ng, nhng thanh m, tm li l di hnh thc ngn ng. Ngn ng cng c xa nh thc vy - ngn ng l thc thc ti, thc tin.

- Ngn ng v t duy ph thuc vo nhau m tn ti: + Khng c ngn ng th con ngi khng th t duy v ngn ng l v vt cht ca t tng, l cng c hnh thnh t tng. Theo trit hc Mc, mt thc th tinh thn, mun tn ti, phi da vo mt thc th vt cht nht nh. T duy l mt thc th tinh thn, mun tn ti, mun c truyn b v pht trin trong x hi con ngi, phi nng ta vo thc th vt cht l ngn ng.

+ Ngc li, khng c t duy th s khng bao gi c ngn ng v t duy cung cp ni dung tinh thn, m bo cho ngn ng tn ti. Khng c cc kt qu t duy (khi nim, phn on ...) ngn ng ch cn l hnh thc m thanh thun ty, khng khc g ting nc chy, gi thi hay ting ho, ht hi, ting khc ca con ngi.- Ngn ng v t duy h tr ln nhau m pht trin: T duy pht trin, c thm nhiu khi nim phn on th ng thi ngn ng cng c thm nhiu t ng mi. Ngc li ngn ng cng phong ph v kh nng din t, cng phn nh trung thc, chnh xc t tng, qu trnh t duy ca con ngi cng pht trin, tin xa thm mi. Tm li, ngn ng v t duy thng nht vi nhau nh hai mt ca mt t giy ... khng th ct mt phi m khng ng thi ct lun c mt tri...

b. S khc nhau gia ngn ng v t duy-V chc nng: T duy c chc nng nhn thc hin thc. S nhn thc ny c tnh gin tip, khi qut. Ngn ng c hai chc nng c bn trong chc nng giao tip quan trng nht. Do chc nng khc nhau nn tiu chun nh gi cc sn phm ngn ng v t duy cng khc nhau: tiu chun nh gi cc sn phm t duy l tnh chn l (ng hay sai, ph hp hay khng ph hp vi hin thc). Tiu chun nh gi ngn ng l c hiu lc hay khng c hiu lc, thun li hay khng thun li cho giao tip. Nhm t c mc ch giao tip, con ngi c th bp mo hin thc, to ra cc yu t phi l gch trong vn bn. Cc yu t phi l gich u c chp nhn trong ngn ng nu n din t c iu c nhn nh ni hoc c vai tr trong t chc li ni, t chc thng ip. Tuy nhin, trong ngn ng c qu nhiu yu t phi l gich, cc yu t li ht sc quen thuc vi ngi bn ng nn con ngi d b nhn thc hin thc theo ngn ng.V d: ba t ti, sng, mc trong cc kt hp tht ti, go sng, gch mc u dng ch tnh cht cha tri qua nhit c cao, cha c nu chn. Ba t th hin mt khi nim nn con ngi d lm tng l ba khi nim. Cc kt hp phi l gich khc nh lng yu thng, tri tim nng nhit, mt tri mc ... qu quen thuc n mc ngi bn ng khng ch nn d mc sai lm trong nhn thc th gii khch quan. Lnin tng ni: con ngi d nhn bit bao nhiu s la di ca cm gic th kh nhn bit by nhiu s la di ca ngn ng; s la di ca cm gic th thin bao nhiu th s la di ca ngn ng tinh vi n by nhiu.

V bn th, ngn ng v t duy khc nhau cc im sau: + Ngn ng l mt thc th vt cht v cc n v ca n u mang th cht m thanh, c nhng thuc tnh vt l nht nh ( cao, di, bn sc ...). Ngc li, t duy l mt thc th tinh thn. N ny sinh v ph thuc vo mt vt cht c t chc c bit l no nhng bn thn n li c tnh tinh thn. T duy khng c cc c tnh ca vt cht nh khi lng, trng lng, mi, v ... + Cc n v ca t duy khng ng nht vi cc n v ngn ng. Nhiu ngi c lp mt th song song gia khi nim v t, phn on v cu nhng thc t khng hn nh vy. Mt khi nim c th c biu hin bng nhng t khc nhau, trong cc ngn ng khc nhau cng nh trong cng mt ngn ng.

V d: mt khi nim hot ng ngng trao i cht ca c th sng vi mi trng bn ngoi c th hin bng cc t ng ngha: cht, hy sinh, t trn, bng h, thc, i, mt, ngoo ...

Ngc li, mt v ng m c th tng ng vi nhiu khi nim khc nhau; l cc t ng m, a ngha:V d: i va l mt t a ngha va l cc t ng m:

i 1: 1. ni cao, lm l (l i, i tng nim) 2. ni pht sng truyn thanh, truyn hnh (i truyn hnh Vit Nam) 3. my thu sng truyn thanh (i Sony)

i 2: phn di ca bng hoa (i hoa)

i 3: gu mc nc (chm i mc nc)

Ngoi ra, c nhng t khng biu th khi nim (thn t, i t, danh t ring), nhng cu khng biu th phn on (cu hi, cu cu khin). Cc thnh phn cu khng trng vi cc thnh phn phn on

+ Ni dung cc n v ngn ng khng ng nht vi ni dung cc n v t duy v: Ngn ng la chn ni dung khi nim, phn on xy dng ngha ca t v cu. Nhng ngha ca cc n v ngn ng cn chu nh hng ca cc n v ng trc v ng sau n (ng cnh) v hon cnh giao tip.

V d: Khi nim nc trong ha hc c cc du hiu lgich: - Cht lng - H2O - Khng mu, khng mi, khng v. - Nhng t nc trong ting Vit ch c ngha l cht lng (nc bin, nc mm, nc mt ...) v n chu nh hng ca nhng t xung quanh (bin, mm, mt ...)

+ Ni dung cc n v ngn ng khng ch phn nh cc n v t duy m cn phn nh thi , tnh cm, s nh gi ca con ngi

V d: ba cu cng cha mt phn on nhng th hin 3 thi nh gi: 1.Cn 3 chai ru. (Khng th hin thi nh gi) 2.Ch cn 3 chai ru (nh gi: t) 3.Cn nhng 3 chai ru (nh gi: nhiu)

- V tnh cht: T duy mang tnh nhn loi, qui lut ca t duy l qui lut chung cho ton nhn loi. Ngc li, ngn ng c tnh dn tc v ngn ng biu hin t duy nhng mi ngn ng li biu hin theo cch ring ca mnh.Bi 4. NGUN GC V S PHT TRIN CA NGN NGA. NGUN GC CA NGN NGI. MT S GI THUYT V NGUN GC CA NGN NG - T thi xa xa, con ngi quan tm n vn ngun gc ca ngn ng. Nhng sut trong thi gian di t thi c i n thi trung th k, ngi ta vn ln ln vn ngun gc ca ngn ng vi vn l lun nhn thc. Ch t thi k Phc hng tr i, vn ngun gc ngn ng mi c ri di nhng nh sng mi.Hin nay c trn 500 gi thuyt v ngun gc ca ngn ng. Sau y l mt s gi thuyt ph bin:1. Thuyt tng thanh Thuyt tng thanh manh nha t thi c i, pht trin mnh vo th k 17 n th k 19. Theo thuyt ny, ton b ngn ng ni chung v cc t ring bit ca n u l do mun t gic hay khng t gic ca con ngi bt chc nhng m thanh ca th gii bao quanh. C s ca thuyt ny l trong tt c cc ngn ng u c mt s lng nht nh cc t tng thanh v t sao phng. Nhng nhng ngi theo thuyt ny khng tnh n cc im sau:

Mt l, mun bt chc cc m thanh t nhin con ngi phi c cc c quan pht m pht trin, c ting ni v t duy hon thin.

Hai l, nhng t tng thanh v t sao phng trong mi ngn ng chim mt t l rt nh so vi nhng t cn thit v thng dng nht.

Ba l, tnh tng thanh l qui c, tc l trong nhng ngn ng khc nhau, t tng thanh cng m phng mt s vt c s khc nhau. Hn na, c nhiu t trong ngn ng ny l tng thanh nhng trong ngn ng khc li khng tng thanh.V dci ha ha trong ting Nga l XOXOTAT nhng trong ting Php l rire aux clats2. Thuyt cm thn Thuyt cm thn pht trin mnh vo th k 18 - 20. Nhng ngi ch trng thuyt ny l Humboldt, Steithal, Grim ... u cho rng ngn ng loi ngi bt ngun t nhng m thanh ca mng, gin, bun, vui, au n ... pht ra lc tnh cm b xc ng.

C s ca thuyt ny l trong cc ngn ng u c cc thn t v nhng t phi sinh t thn t.V d: ting Vit c cc t: i, chao i, i, a ha v.v..., ting Nga c cc t AX, OX, AXATb, OXATb v.v... Tuy nhin nhu cu biu hin tnh cm khng phi l iu kin ny sinh ngn ng. Bng chng l ng vt v tr s sinh cng bit biu hin tnh cm nhng chng khng c ngn ng. Nu loi ngi ch v biu hin tnh cm m to ra ngn ng th v cn bn loi ngi khng th to ra ngn ng c v h sm c cng c biu hin tnh cm ri (nh ting khc, ting ci). S ra i ca ngn ng l do x hi qui nh. Mt a tr s khng bao gi bit ni nu xung quanh chng khng c ngi ln bit ni.3. Thuyt ting ku trong lao ng Thuyt ting ku trong lao ng xut hin vo th k 19, trong cc cng trnh nghin cu ca cc nh duy vt nh L. Nuare, K. Biukher.

Theo thuyt ny, ngn ng xut hin t nhng ting ku trong lao ng tp th. Thuyt ting ku trong lao ng c c s thc t trong sinh hot lao ng ca con ngi hin nay. Cc tc gi ni n nhu cu phi hp ln nhau trong lao ng tp th nhng khng ni r c iu kin ny sinh ca ngn ng. Mi quan h gia ngn ng v lao ng c gii thch qu th s; vi l thuyt trn, nhng ng vt c th pht ra ting th v c i sng tp th cng c th to ra ngn ng.4. Thuyt ngn ng c ch Thuyt ngn ng c ch thnh hnh vo th k 19 v u th k 20. i biu ca thuyt ny l Wundt, nh tm l hc c th k 19 v Marr, nh ngn ng hc Nga.Thuyt ny cho rng ban u con ngi cha c ngn ng thnh ting, giao tip vi nhau ngi ta dng t th ca thn th v ca tay.

Vic s dng c ch trong giao tip l c tht. Tuy nhin, c ch l yu t cn ngn ng, i km theo ngn ng. Khng c c s ni rng n l ngn ng u tin ca con ngi.5. Thuyt kh c x hi Thuyt kh c x hi bt ngun t mt s kin ca nh trit hc c i emcrit v thnh hnh vo th k 18 vi cc tc gi Adam Smith, Rousseau.

Thuyt ny cho rng: ngn ng do con ngi tha thun vi nhau m qui nh ra. Mun c kh c x hi to ra ngn ng th phi c ngn ng trc . Ngi nguyn thy cha c ngn ng khng th no bn bc vi nhau v phng n to ra ngn ng c. Mun qui c vi nhau, con ngi phi c ngn ng v t duy pht trin.Tt c cc thuyt v ngun gc ngn ng trn u c nhng thiu st chung, c bn sau y: - Tch ri ngn ng khi t duy, cho t duy c trc ngn ng. - Tch ri ngun gc ngn ng khi ngun gc ca con ngi cho rng con ngi ra i trc ngn ng. - Khng tnh n chc nng giao tip ca ngn ng. - Khng tnh n vai tr ca lao ng trong qu trnh hnh thnh con ngi v ngn ng

II. NGUN GC CA NGN NG THEO NGN NG HC MCXT Ngn ng hc Mc-xit lun quan tm n vn ngun gc ca ngn ng. Nhng im xut pht c bn gii quyt vn ny c Mc v ngghen nu ln trong cc tc phm: H t tng c, Php bin chng t nhin, Nhng nhn xt v cun sch ca A. Vahner.1. iu kin ny sinh ngn ng: Trong cun Tc dng ca lao ng trong s chuyn bin t vn thnh ngi ngghen vit: em so snh con ngi vi cc loi ng vt, ta s thy r rng ngn ng bt ngun t trong lao ng v cng ny sinh vi lao ng, l cch gii thch duy nht ng v ngun gc ca ngn ng Nh vy, theo ngghen, lao ng chng nhng l iu kin ny sinh ra con ngi m cn l iu kin ny sinh ra ngn ng na. V sao vy?

Bc quyt nh trong qu trnh vn bin thnh ngi l s kin i tay c gii phng. Nh c i bn tay c gii phng, con ngi c th ch ra cng c lao ng, iu m bt c loi vn no cng khng lm c. Nh c lao ng bng cng c m t duy con ngi pht trin. Ni cch khc, nng lc t duy tru tng ca con ngi ln ln cng vi lao ng. Nhng t duy khng th tn ti trn tri, thot khi ng liu cho nn t duy hnh thnh th ngn ng cng ra i. Ngn ng cng c xa nh thc vy.

Mt khc, ngn ng ch sinh ra do nhu cu giao tip. Nhu cu giao tip y ca con ngi cng li do lao ng quyt nh. Lao ng lin kt con ngi thnh cng ng v v sau, thnh x hi c t chc. Mun chung sc lm vic g , ngi ta cn phi tha thun vi nhau s lm g, lm nh th no. Ngi ta thy n lc cn phi ni vi nhau mt ci g . Lao ng quyt nh nhu cu to ra ngn ng.

Nhng ch c nhu cu th vn cha c ngn ng. Con ngi cn phi c kh nng to ra ngn ng na. Kh nng to ra ngn ng ca ngi nguyn thy cng bt ngun t lao ng. Lao ng hon thin c th con ngi, trong c c quan pht m. Nu loi vn trc y c mi mi i bn chn m khng bao gi ng thng mnh ln c th con chu ca n - loi ngi - s khng th no t do s dng b phi v cc thanh hu ca mnh v do , khng th no ni c, nh th v cn bn, s c th lm chm s pht trin thc ca con ngi.

Tm li, con ngi cng nh t duy tru tng v ngn ng cng ra i mt lc di tc ng ca lao ng. Lao ng quyt nh nhu cu to ra ngn ng. Lao ng cng quyt nh kh nng to ra ngn ng ca con ngi. Lao ng quyt nh s ra i ca ngn ng.2. Tin thn ca ngn ng loi ngi: Nhng gi thuyt v ngun gc ca ngn ng trc Mc nu khng gii thch c nhng iu kin to ra ngn ng th t nhiu u hng n tin thn ca ngn ng loi ngi.

Ngn ng, vi t cch l h thng tn hiu th hai, phi bt ngun t h thng tn hiu th nht con ngi. H thng tn hiu th nht l tt c nhng n tng, cm gic v biu tng thu c t bi cnh t nhin bn ngoi thng qua nhng phn x, kch thch mi dng cm gic: thnh gic, th gic, xc gic v.v... H thng tn hiu th nht tin hnh giao tip trong phm vi t duy hnh tng.

S giao tip nh vy rt n s nhng du sao vn c tc dng giao tip. Phm vi ca h thng tn hiu th nht ngi nguyn thy rt rng. Bt c hnh tng no m b my cm gic hnh thnh nn u c th tr thnh ci biu hin ca h thng tn hiu th nht. Nhng khng phi ngn ng bt ngun t tt c h thng tn hiu th nht. V ngn ng ly m thanh lm vt kch thch, ly ni dung khi nim lm ni dung chnh cho nhng vt kch thch y cho nn ch b phn h thng tn hiu th nht no ly m thanh lm vt kch thch, c tc dng giao tip, mi tr thnh ngn ng.

Vi cch hiu trn, mt phn s bt chc m thanh, b phn ting ku trong lao ng, ting ku cm thn c tc dng giao tip vi t cch l h thng tn hiu th nht, u c th tr thnh nhng b phn cu thnh ngn ng sau ny.

B. S PHT TRIN CA NGN NGI. QU TRNH PHT TRIN CA NGN NG S pht trin ca x hi loi ngi, t cc th tc, b lc nguyn thy n cc dn tc ngy nay tri qua nhng chng ng khc khuu, quanh co, rt phc tp, trong , qu trnh thng nht v qu trnh phn ly chng cho ln nhau. Ngn ng pht sinh v pht trin cng vi x hi loi ngi nn n cng tri qua nhng chng ng khc khuu, quanh co, cng phi tun theo qui lut thng nht v phn ly nh th. Qua mi chng ng, ngn ng cng c thay i v cht. Trong ton b qu trnh pht trin ca ngn ng, c cc bc quan trng sau:1. Ngn ng b lc v cc bin th ca n Nhng ngn ng u tin ca loi ngi l nhng ngn ng b lc. Trong thc t, mi b lc c mt ngn ng. Nu hai b lc suy yu hp li vi nhau th rt t khi trong cng mt b lc ngi ta ni hai ngn ng rt gn nhau. Do s phn chia ca mt b lc hnh thnh mt s b lc c lp, c h hng vi nhau. Ngn ng ca cc b lc ny cng pht trin thnh nhng nt ring, c lp. l nhng bin th v mt ci ngun ca mt ngn ng b lc. Khi hp nht mt s b lc thnh lin minh b lc, ngn ng ring ca tng b lc vn gi vai tr ch yu.2. Ngn ng dn tc v cc bin th ca nCc b lc, lin minh b lc n mt lc no th tan r nhng bc cho cc dn tc ra i. Dn tc l mt khi cng ng n nh, hnh thnh trong lch s, da trn c s cng ng v ngn ng, lnh th, v sinh hot kinh t v v cu to tm l, v vn ha v.v... Dn tc c th bao gm cc b lc hon ton khc nhau, ni ting khc nhau. Chng hn, dn tc Php do ngi G loa, La M, Brtng, Giecmani v.v... hp thnh. S hnh thnh dn tc v ngn ng dn tc l mt qu trnh, phi tri qua nhng bc qu . Trc khi thng nht thnh ngn ng chung ca ton dn tc din ra s thng nht ngn ng trong phm vi tng khu vc. Ngn ng khu vc chnh l bc qu trn con ng pht trin ngn ng dn tc. N l phng tin giao tip chung ca tt c mi ngi trong mt vng, khng phn bit th tc hay b lc. Ngn ng khu vc l ting ni trn b lc. Cc ngn ng khu vc nm trong mt quc gia thng nht c th rt gn nhau nh cc ting a phng Nga, c th rt xa nhau nh cc ting a phng c hay Trung Quc.

S pht trin ca dn tc v nh nc y mnh s thng nht bn trong v kinh t v chnh tr x hi, tng cng m rng quan h gia ngi vi ngi trong qu trnh lao ng, trao i kinh t v quan h ni b quc gia v.v... Tnh hnh i hi phi c mt ngn ng chung cho ton x hi: ngn ng dn tc ra i. Ngn ng dn tc l phng tin giao tip chung cho ton dn tc, bt k s khc nhau v lnh th hay x hi. Ty theo hon cnh lch s m s hnh thnh ca dn tc v ngn ng dn tc mi ni, mi thi k mt khc, theo nhng con ng khc nhau. Mc v ngghen cp n 3 con ng hnh thnh ngn ng dn tc:a. T cht liu vn c:Ngn ng dn tc hnh thnh trn c s mt trong nhng ting a phng, thng l ting ni ca trung tm chnh tr, vn ha trong c nc. V d: ting Php. Trc khi ngn ng dn tc Php hnh thnh th trn t G-Loa c s pha trn ca ting La tinh vi ting Xentich. Trn c s ny pht trin thnh nhiu ting a phng trn t Php. n thi k Phc hng, ting a phng min Pari chim u th, dn dn pht trin thnh ngn ng dn tc vo th k 16, 17. Vit Nam, ngn ng dn tc c xy dng trn c s phng ng Bc (m trung tm l hai vng ng bng sng Hng, sng M).b. Pha trn nhiu ngn ng dn tc: Tc l chu nh hng r rt ca cc ngn ng khc. V d: ting Anh. Cc ting Angl Xcxng vn ng tr trn t Anh t thi c, n th k 9 v 10, do s xm lc ca ngi an Mch m c s pha trn vi ting an Mch. T th k 11 n th k 16, do s xm lc ca ngi Noocmng nn li c pha trn mt ln na vi ting Noocmng. Nh vy, ngn ng dn tc Anh hin i hnh thnh trn c s ting a phng Lunn, l do s pha trn ca 3 th ting: Angl Xcxng, an Mch v Noocmng.c. Do tp trung nhiu ting a phng:Ngn ng dn tc c xy dng nh tp trung nhiu ting a phng. V d: ting Nga. Ngn ng dn tc Nga hnh thnh vo th k 16, 17 cng vi s thnh lp quc gia Matxcva, trn c s ting a phng Matxcva c tnh cht chuyn tip ca ting a phng Bc Nga v Nam Nga cng mt phn ting Slav c.3. Ngn ng vn ha v cc bin th ca nS xut hin quc gia t ra nhu cu phi c mt ngn ng thng nht lm chc nng ca ngn ng nh nc. Nn vn ha, khoa hc, vn hc cng pht trin cng cn c mt ngn ng thng nht. Tt c nhng iu thc y s ra i ca mt dng ngn ng: ngn ng vn ha.

Ni dung ca thut ng ngn ng vn ha trong cc giai on lch s khc nhau c nhng c im ring gn lin vi nhng iu kin hot ng v vai tr ca n trong i sng x hi. Tuy nhin, mi giai on lch s, ngn ng vn ha vn c nhng nt c th chung: l ngn ng c chun ha phc v nhng nhu cu khc nhau ca i sng tinh thn x hi, ngn ng c nh nc s dng chnh thc, ngn ng ca khoa hc, vn hc. c im ni bt ca ngn ng vn ha l c s dng nh nhau trn ton lnh th.

Ngn ng vn ha trong thi k phong kin thng xut pht t mt trong cc ting a phng. a phng ny thng l trung tm chnh tr ca t nc. V d: nc Nga, lc u ting a phng Kiep c dng lm ngn ng vn ha nhng khi thnh lp quc gia Matxcva th ting a phng Matxcva li tr thnh ngn ng chnh thng. Hoc ngn ng vn ha li l mt t ng hay ting nc ngoi v nhngl do lch s no - nh quan h nh nc c, nh hng vn ha, cc ting a phng pht trin yu, cc ting a phng khc nhau qu ln v.v... V d nhiu nc Chu u dng ting La tinh lm ngn ng chnh thng. Cn ng dng ting Rp lm ngn ng vn ha. Vng Lo, Thi Lan, Campuchia dng ting Pali, Sanskrit. Vit Nam dng ting Hn ...

Ch ngha t bn ra i v pht trin. Cc dn tc cng pht trin, ngn ng vn ha dn tc ra i. Cc nc Chu u dng ngn ng nc ngoi lm ngn ng vn ha bt u u tranh v cm ch vic ny. Php cm dng ting nc ngoi lm ngn ng vn ha t nm 1539 n nm 1629. Nm 1253, Ty Ban Nha c o lut v dng ting Ty Ban Nha. T nm 1477, ting Anh c dng ging dy nh trng.Ngn ng vn ha dn tc da trn ngn ng ni ca ton dn tc nhng khc vi ngn ng dn tc s thng nht to ln trong kt cu ca n. Ngn ng vn ha dn tc hot ng tun theo nhng qui tc cht ch c gi l chun mc.

Ngn ng vn ha dn tc v ngn ng dn tc phn bit nhau ch mt ng l ngn ng gt gia, mt ng l ngn ng nguyn liu. Ngn ng ni ton dn l ngun b sung v tn cho ngn ng vn ha, ngc li, ngn ng vn ha l n by lm cho ngn ng dn tc ngy cng thng nht.

Ngn ng vn ha c th tn ti di hai hnh thc ni v vit. N l sn phm ca x hi nhng biu hin c th ca ngn ng vn ha trong cc tc phm ring bit cn c s vn dng sng to c tnh c nhn. Bi vy, ngn ng vn ha phi lun vn ln t ti mc ngn ng chun. chnh l nhim v cp thit hin nay v sau ny ca vic chun ha ngn ng.

II. CCH THC PHT TRIN CA NGN NG1. Ngn ng pht trin t t, lin tc, khng t bin, nhy vtNgn ng khng pht trin bng cch ph hy ngn ng c v to ra ngn ng mi m theo con ng ci tin nhng yu t cn bn ca ngn ng hin c. S chuyn bin t tnh cht ny sang tnh cht khc ca ngn ng c tnh tun t, lu di, tch cp nhng yu t ca tnh cht mi, ca c cu mi v tiu ma dn nhng yu t ca tnh cht c. Trong ngn ng khng h c cuc cch mng bt pht no nh Laphacg lm tng.

S phi hp v phn ly gia cc ngn ng l mt qu trnh trng k, ko di hng th k, khng th c s t bin, nhy vt. Hai qu trnh phi hp (pha trn) v phn ly gia cc ngn ng din ra trong sut ton b lch s pht trin ca ngn ng nhng tnh cht biu hin ca chng trong cc giai on lch s khng ging nhau.2. Ngn ng pht trin khng ng u gia cc mtTrong cc b phn ca ngn ng, t vng l b phn bin i nhiu v nhanh nht v n trc tip phn nh i sng x hi. T vng ca mt ngn ng trong tnh trng bin i lin min. Tuy nhin, trong t vng c mt vn t rt bn vng l t vng c bn. T vng c bn hp hn nhiu so vi t vng ca mt ngn ng nhng sng rt lu, qua nhiu th k v cp cho ngn ng nhng t gc cu to t mi.

Ng m ca ngn ng bin i chm v khng u do dn n s khc bit v ng m gia cc a phng. Chng hn, trong ting Vit ton dn c cc t: go, nc, gi nhng trong ting a phng vng Ngh Tnh, Bnh Tr Thin vn gi nguyn hnh thc ng m c l cu, nc, cy. Ng m ca mt ngn ng phi bin i chm hn t vng nu khng s nh hng trc tip n vic giao tip ngn ng ca x hi loi ngi.

H thng ng php bin i chm nht. Tuy nhin, vi thi gian, h thng ng php cng bin i, ci tin, tu b thm lm cho nhng qui lut ca n chnh xc hn, thm ch c th b sung thm nhng qui lut mi. Tuy nhin, c s ca h thng ng php c bo tn di lu, thm ch cn bn vng hn c t vng c bn.

Bi 5. CC N V NG MA. TNH CHT CA NG Mm thanh ca ngn ng c nhng thuc tnh chung vi nhng m thanh khc trong t nhin. ng thi, m thanh ca ngn ng cng c nhng c tnh ring, khc vi cc m thanh t nhin. Sau y, chng ta ln lt xem xt cc thuc tnh :1.Tnh cht sinh l(v phng din cu m)B my cu m(xem hnh v) m thanh ca ngn ng c to ra do s hot ng ca b my cu m ca con ngi. B my gm phi, thanh hu v cc khoang trn ca thanh hu. Cc chng tc u c b my cu m v c bn nh nhau, chnh v vy v nguyn tc khng th c m no ngi bn ng pht ra c m ngi nc ngoi th khng.Phi v kh qun cung cp v dn truyn lung hi. Chng khng trc tip tham gia vo vic pht m.

A Mi trnK Mt li

B Rng ca hm trnL Gc li

C LiM Np hng

DNgc cng (Mc)N Thanh Hu

Ngc mmO Yt hu

G Mi diP Khoang ming

H Rng ca hm trnQ Khoang mi

I u li

Thanh hu l b phn trn cng ca kh qun, nhn t pha ngoi l ch nh ra c n ng. Thanh hu ging nh mt ci hp do bn ming xng sn hp thnh: mt xng sn hnh gip, mt xng sn hnh nhn, v hai xng sn hnh chp. Gia hp c mt b phn ht sc quan trng trong vic cu m, gi l dy thanh. Dy thanh l hai mng mng ging hnh i mi, c th rung ng, m ra khp li, cng ln chng xung theo s ch huy ca h thn kinh.

Khong trng gia cc dy thanh gi l thanh mn. Nu dy thanh tch xa nhau, khng rung, lung hi thot qua t do, l hin tng v thanh (v d cc m p, s, t, f...). Nu dy thanh khp li nhng vn cha mt khe h hp cho php lung hi i qua, ng thi dy thanh rung ln, l hin tng hu thanh (v d cc m b, z, v, l ..).

Trn thanh hu l khoang yt hu. Hot ng cu m ca khoang yt hu din ra t nht theo hai cch: gc li ko lui, chm vo thnh hng, khin cho lung hi b cn bt, to nn m tc yt hu; gc li lui v sau nhng vn cn mt khe hp, khin lung hi b c xt vo , sinh ra mt m xt yt hu, c th hu thanh hoc v thanh.

Khoang ming l ni xy ra nhiu hot ng cu m. Trong khoang ming c nhiu b phn tham gia vo vic cu m (mi, rng, li, ngc, li, li con ...) trong li l b phn quan trng nht: u li c th chm vo rng, li, ngc, hoc rung ng, hoc un cong; mt li c th nng ln n ngc; gc li chm vo mc hoc dch v sau chm vo thnh hng. cui mc c mt b phn nh l li con. Mi c th chm trn hay bt, ngm hay m, m t hay m nhiu.

Khoang mi c vai tr trong vic cu m nh vo hot ng ca mc: mc bung t do, lung hi c th i qua mi ln ming - l cc m mi; hoc mt trn ca mc chm vo thnh hng chn li thng ln mi, lung hi ch c th thot theo ng ming - l cc m ming.2.Tnh cht vt l ca ng m(v phng din m hc)

Cng nh cc m thanh khc trong t nhin, m trong ngn ng l mt s chn ng ca khng kh bt ngun t s rung ng ca mt vt th no . m truyn i trong khng kh di hnh thc l nhng ln sng ni tip nhau, vi tc chng 340m/giy. Khi s rung ng c tnh cht u n, gy nn mt n tng thnh gic m tai, m l mt ting thanh. Khi s rung ng khng u n, th kt qu l mt ting ng. Ting thanh trong li ni con ngi c to ra do dy thanh rung ng, lung hi v th b lin tip thay i p sut, mnh ri yu u n ni nhau. Tri li, nu lung hi b c xt vo mt khe hp th p sut s thay i mt cch hn lon, lm ny sinh ting ng. Nhn chung, nguyn m ch yu thuc loi ting thanh, cn ph m c s tham gia ca ting ng, a s ph m c t l ting ng cao hn ting thanh.

Cng ging nh cc m thanh trong t nhin, mi m ca ngn ng c phn bit theo ba yu t:-Cao :Cao ph thuc vo tc rung ng, ngha l ph thuc vo s lng rung ng xy ra trong mt n v thi gian: s rung ng cng nhiu (tn s cng ln) th m cng cao. n v o rung ng l hertz (vit tt l Hz). L tai bnh thng ca con ngi ch nghe c trong gii hn t 16 Hz n 20.000 Hz. cao ca ng m b qui nh bi nhiu nhn t, m quan trng nht l s cng cc dy thanh. m s cao, nu dy thanh cng, s thp nu dy thanh chng. Mt khc, s bin i v tr dy thanh cng ko theo s bin i v cao. Ngoi ra, lng hi t phi gia tng cng lm m cao ln. Ging ph n thng cao hn ging nam gii do dy thanh ca ph n ngn v b hn. cao ca ng m cho ta bit nhng thng tin phi ngn ng (gii tnh, tui tc, xc cm) v nhng thng tin ngn ng hc. Cao ca ng m l yu t c bn to nn thanh iu, ng iu v trng m.

-Cng :Cng do bin dao ng ca vt th quyt nh. n v o cng l decibel (vit tt l dB). Dy thanh chn ng mnh so vi t th ngh ngi th m pht ra ln v ngc li th m pht ra nh. Ni chung, khi c s rung ng ca dy thanh, nguyn m nghe to nht, sau km mt cht l cc ph m c lung hi thot ra bn li hay theo ng mi. Cc m xt v thanh nghe rt yu, cn cc m tc v thanh -p, -k, -t hon ton khng c mnh. Trong mt s ngn ng nh ting Anh, Nga, cng ng vai tr ch yu trong vic to trng m ca t.

- m sc:m sc l sc thi ring ca m thanh. m thanh ca li ni cng nh hu ht cc m thanh ca th gii t nhin khng phi l mt s rung ng n gin, m l hp th ca nhiu rung ng xy ra ng thi. Gy vo mt si dy n, khng nhng si dy s rung ln ton b m cn chn ng tng phn: na dy, mt phn ba, mt phn t dy ... S chn ng ton b c tn s thp nht, gi l m c bn, quyt nh cao ca c m phc hp. Cc m cc b, gi l ha m, c tn s cao hn. m thanh do dy thanh chn ng m c cng nh vy. Khi n i qua yt hu, ming v mi do hin tng cng hng xy ra nhng khoang rng ny v ty theo tng trng hp m mt s ha m ny hay s ha m khc c tng cng.

Chnh mi tng quan gia m c bn v cc ha m v cao v cng to nn m sc khc nhau. Ngun gc ca s khc nhau v m sc l s khc nhau ca cc hp cng hng. Cng mt dy n, cng mt nhc cng, cng mt nt nhc nhng ting n khc nhau do cc thng n, vi t cch l cc hp cng hng, khc nhau. Trong b my pht m, khoang ming, khoang mi v khoang yt hu c vai tr l cc hp cng hng, trong quan trng nht l khoang ming. Do v tr ca li, mi, hm thay i, m ming ca con ngi tr thnh mun vn nhng ci hp cng hng khc nhau, t to ra nhng m vi nhng m sc khc nhau. Cc khoang cng hng trong b my cu m ca mi ngi khng hon ton ging nhau, iu l mt trong nhng c s quan trng khin mi ngi c mt ging ni ring.

3.Tnh cht x hi ca ng m(v phng din chc nng)

Khi xt ng m v cu m v m hc, ta ch ch n n vi t cch l mt cht liu. Nhng ng m cn cn c xt v mt chc nng bi v ng m mang ngha v cng vi ngha ng m hp thnh tn hiu, lm phng tin giao tip trong x hi loi ngi.

Tnh x hi (mt chc nng) ca ng m th hin cc im sau: - Mi x hi, mi dn tc c mt ngn ng vi h thng ng m ring. C m c x hi ny s dng m xa l vi x hi kia. Trong ting Anh, ting Nga c nhng m xa l vi ngi Vit, ngc li ting Vit c nhng m (nh , nh; h, th) m ting Anh, Nga khng c.

- Mi x hi x l m thanh theo cch ring ca mnh. Ting Vit phn bit hai m v o trong khi s phn bit khng c trong ting Nga. Ting Vit cng phn bit m t v th nhng ting Anh ch coi l mt m thi.

B. CC N V NG M ON TNHI. KHI NIM V mt m thanh, c th chia ct li ni thnh nhng khc on ngy cng nh, cho n lc khng th phn chia c na.V d: Cu ni Nhn dn Vit Nam rt anh hng nu ch tnh n m, ta gi l mt m c. m c ny c th ct ra hai khc on: Nhn dn Vit Nam // rt anh hng. Mi khc on c th chia tch thnh nhng on nh hn: nhn dn // Vit Nam Tip tc chia tch khc on Nhn dn ta s c hai m tit: nhn // dn Tch m tit nhn thnh cc n v nh hn, ta c ba m t: nh // // n

Cc khc on trn ta gi l cc n v ng m on tnh, gm:m c: Nhn dn Vit Nam rt anh hngm on: Nhn dn Vit Namm t:Nhn dnm tit:Nhnm t: Nh

Cc n v ng m on tnh l cc n v ng m c to thnh nh s phn on chui li ni. Trong cc n v ng m trn, c hai n v on tnh quan trng nht l m tit v m t.

II. M TIT1. Khi nim - m tit l n v pht m t nhin nh nht. D pht m chm n u, cng ch tch n m tit l ht.

V d: t p c hai m tit: p, father c hai m tit: [fa:- ] book c mt m tit - m tit l n v d nhn din nht, d hn c cc m t. Ci m ta c c trc tin khng phi l m; m tit hin ra mt cch trc tip hn cc m thanh cu to n ... mt s vn t nguyn thu ch ghi nhng n v m tit; ch mi v sau ngi ta mi t n h thng ch ci. ( F. de Saussure . Sd. tr 93)

- m tit cn l n v mang cc s kin ngn iu nh thanh iu, trng m.

2. Phn nh m tit m tit d nhn din bao nhiu th kh phn nh by nhiu. Tr li ranh gii m tit nm u l mt vic khng ch gy bi ri cho nhng ngi bnh thng m c cho cc nh chuyn mn. C th phn nh m tit theo cc quan nim sau:

a.Theo l thuyt vang ca Otto Jesperson, m tit gm nhng m tp hp xung quanh mt m c vang ln nht. m c vang ln nht thng l nguyn m nhng khng phi bao gi cng nh vy.

Jesperson chia cc m theo vang t thp n cao nh sau:

1. Ph m v thanh - m tc ( p , t , k ) - m xt ( f , s ...) 2. Ph m tc hu thanh (b , d ...) 3. Ph m xt hu thanh ( v, z ...) 4. Ph m mi v ph m bn ( m, n, l ...) 5. Ph m rung ( r) 6. Nguyn m hp ( i, u) 7. Nguyn m va ( o, e ) 8. Nguyn m rng (a ...)

T ng phn nh m tit l qung cch gia hai vang t nht. Vi nhng m tit ton ph m, th s c mt ph m c vang ln nht. Chng hn t ting Anh table hoc bottle th m tit th hai gm ton cc ph m [tei-bl], [bo-tl], theo cc phn chia thnh 8 vang trn th m l s ng nh m tit v n c vang ln nht.

b.Theo l thuyt v cng c ca cc tc gi M. Grammont, P. Fouch, L.V. Sherba, m tit tng ng vi s cng ln ri chng xung ca c bp trong b my cu m. Khi pht ra cc m tit, c bp s cng dn u m tit v gim dn t gia m tit. Ranh gii gia cc m tit l ni cng mc thp nht. Cc t cng c bp to nn cc m tit thng c biu din bng cc s ng cong hnh sin.V d, khi pht m hai m tit c lp ta s c s hnh sin sau:

nh ca m tit l im m cng t n mc cao nht. Theo s trn A, B l nh ca hai m tit, C l ranh gii gia hai m tit. ng cong biu din s bin thin ca c bp hon ton trng hp vi ng cong biu din cng m thanh. Bi vy m nm nh m tit cng l m c vang ln nht, n c gi l m to nh. Trongv dtrn cc m o vl nhng m va c vang ln nht, va nh m tit, chng c gi l m to nh hay m m tit tnh ca c v lp. Cc m cn li nh d, k, l, p c gi l m phi m tit tnh.

Tuy nhin, l thuyt v vang v cng c gip cc nh ngn ng phn nh m tit trn l thuyt v trong thc nghim. i vi nhng ngi bnh thng, khi gp mt t c th, vic phn ranh gii m tit khng d dng. Ranh gii gia cc m tit v cch ct m tit cn ty thuc vo tp qun ca tng ngn ng. V d vi t cyclo (xch l) ting Php v ting Vit ct hai m tit trong t ny nhng ch khc nhau. ting Php : si klo ting Vit : sik - lo (xch l) i vi ngi bn ng, phn nh ranh gii m tit d dng hn nhiu so vi ngi nc ngoi. Khi hc mt ngoi ng, ngi hc cn nm c tp qun ct m tit ca ngn ng v so snh vi tp qun ca ting m .

3. Phn loi m titNgi ta thng phn loi m tit da vo cch kt thc m tit:

a. m tit m:l m tit tn cng bng nguyn mV d: cha, m, see (thy), we (chng ti)

b. m tit khp:l m tit tn cng bng ph m

V d: c, lp, mt, meat (tht), keep (gi)

Gia hai loi m tit ny cn c nhng loi trung gian ty theo tng ngn ng.V d, trong ting Vit, ngoi hai loi trn cn c cc loi trung gian l m tit na m v m tit na khp.

III. M T1. Khi nim m t l n v ng m nh nht, khng th phn chia c na. Khi ta c m tit xa tht chm v quan st ng tc ca li, ta thy li c hai v th: u li nng ln gn li ca hm trn, sau li h thp xung. Mi v th l mt ng tc cu m to ra mt m t, v th u to ra m t s (x), v th sau to ra m t a. m tit xa c hai m t.

ghi li m t, ngi ta t k hiu ng m gia hai du ngoc vung: [a], [t ], [ s] (x) , [] () ...

2. Phn loi m t S lng m t l v hn, tuy nhin gia chng c mt s c trng cu m - m hc chung, cho php phn loi chng thnh nhng tp hp m hai tp hp ln u tin l nguyn m v ph m.

Nguyn m v ph m khc nhau my im sau: - Nguyn m ch yu c cu to bng ting thanh; cn ph m ch yu l ting ng. - Khi pht ra nguyn m, lung hi ra t do; khi pht ra ph m lung hi b cn tr. y l s khc nhau quan trng nht, to ra cc h qu sau: - Khi pht ra nguyn m, lung hi ra yu; khi pht ra ph m lung hi ra mnh. - Khi pht ra nguyn m, cng ca cc b phn cu m u n; khi pht ra ph m, cng thng tp trung mt b phn, to nn im cu m kh r rt.

3. Nguyn ma. Phn loi:- Phn loi trn c s cu m:+ m ca ming:ty theo ming m ra t hay nhiu m ta c cc nguyn m khc nhau. C bn m chnh: hp (khp), na hp (khp va), na rng (m va) v rng (m); do cc nguyn m c phn ra thnh bn loi tng ng sau:

1. Nguyn m hp: [i ] ty , [u] lu , [] t l2. Nguyn m na hp: [e] l, [ o] t , [] l m3. Nguyn m na rng: [] le te , [] lo , [] trong t but ca ting Anh

4. Nguyn m rng: [a] ta , [] pt (pat) ca ting Php, [] hot (nng) ca ting Anh m ca ming ph thuc vo v tr ca li, li nng cao, ming s m hp; li h thp ming s m rng. Do c khi ngi ta gi nguyn m hp l nguyn m cao v nguyn m rng l nguyn m thp.

+Chiu hng ca li: Ty theo chiu hng ca li nhch ra trc, li v sau hay gia m ta c cc loi nguyn m sau: 1. Nguyn m dng (hng) trc: li a ra pha trc, mt li nng ln v pha ngc: [ i] , [ e] , [] 2. Nguyn m dng (hng) sau: li li v pha sau, gc li a ln v pha mc: [u] , [o] , [] 3. Nguyn m dng (hng) gia: li gia: [] trong t about (v ...) ca ting Anh, [] trong t bch theo cch pht m ca ngi min Nam Vit Nam.

+Hnh dng ca mi: 1. Nguyn m trn mi: mi chm trn li: [u], [o] [] 2. Nguyn m khng trn mi: mi khng chm trn, t th bnh thng, nhch ra: [ i ] , [e] , [] , [] , [] ...

Cc phn loi trn c tm tt bng mt a gic, gi l hnh thang nguyn m quc t. Trong hnh thang, ngi ta qui c nh sau:

1.Ba vch ng biu th ba hng nguyn m trc, gia, sau theo th t ln lt t tri qua phi. 2.Bn tri mi vch ng l cc nguyn m khng trn mi, bn phi mi vch ng l cc nguyn m trn mi. 3.Trn mi vch ng, t trn xung di ln lt ghi cc nguyn m hp, na hp, na rng, rng.

Ghi ch:Trong hnh thang nguyn m quc t, c nhng m sau:-Nguyn m dng trc: i : trong ting Vit : li ti Y : trong ting Php : tu (my) e : trong ting Vit: l th : trong ting Php: deux (hai) I : trong ting Vit: m , ting Anh : men (n ng, s nhiu) : trong ting Php: peur (s) a : trong ting Vit: ta , ting Php : patte (chn) I : trong ting Anh: sit (ch ngi) , ill (au m) : trong ting Anh: cat (mo)

-Nguyn m dng gia: : trong ting Vit , phng ng Nam : bch , kch: nhnhng trn mi: trong ting Anh: about, father

-Nguyn m dng sau:: trong ting Vit : th t u : trong ting Vit : tu h: trong ting Vit : l th o : trong ting Vit : c , ting Anh : home (nh) : trong ting Anh : but: trong ting Vit : lo , ting Anh : law (lut): nh trong ting Php : pt (pat) , Vit : sng: trong ting Anh : not , dog (ch): trong ting Anh, l m nh m u nhng ming m rng hn: good-Phn loi trn c s m hc:+ Trng :cc nguyn m c th khc nhau v di thi gian ca chng. Ngi ta phn bit cc di sau: 1. ngn : [ ] 2. bnh thng : [a] 3. hi di : [ a ] 4. di : [ a:]

+ Cao :theo tiu ch ny, nguyn m c phn thnh ba loi: 1. Nguyn m bng: l cc nguyn m dng trc: [i, e, ] ... 2. Nguyn m trm l cc nguyn m dng sau: [u , o ,]... 3. Nguyn m trung ha l nguyn m dng gia: []...

Ni chung, tnh trn mi lm nguyn m km bng, tnh khng trn mi lm nguyn m km trm.

+ Cng : m ca ming cng rng, nguyn m cng c vang ln (hay m lng ln); ngc li, m cng hp nguyn m cng c vang nh (hay m lng nh). Vy, c cc nguyn m sau:

1. Nguyn m c vang nh: l cc nguyn m hp (khp) [i,, u] 2. Nguyn m c vang ln: l cc nguyn m rng (m) hoc na rng ( m va) [,, a ] 3. Nguyn m c vang trung bnh: l cc nguyn m na khp [e, o,]

S phn loi theo m hc trn c lin quan n s phn loi theo cu m v hiu qu m hc ca mt m l do cch thc cu m ca n: s sp xp khc nhau ca cc b phn cu m, to ra nhng khoang cng hng khc nhau, a ti cc phm cht m sc khc nhau.b. Miu t nguyn m: Miu t mt nguyn m l ni r nguyn m thuc nhm no, theo cc tiu ch ta va phn loi, trong cc tiu ch cu m c ch hn cc tiu ch m hc:v d[i] c th c miu t nh sau:[i]: hp, dng trc, khng trn mi, bng, vang nh.

c. Nguyn m i: Thng thng, khi pht ra mt nguyn m, li ch c mt v th, ngha l b my cu m ch lm mt ng tc cu m. Nhng nguyn m no c cu m nh th l nhng nguyn m n. Khi pht ra nguyn m i, li s lt t v th ca nguyn m ny sang v th ca nguyn m khc.V d: [ie ] trong cc t Vit: min, tia. Thc t l hai nguyn m i lin tip nhau. Theo quan nim m v hc, hai m ny pht lin nhau v trong phm vi mt m tit nn ngi ta coi chng ch c gi tr mt n v m. Nu ba nguyn m i lin tip nhau trong phm vi mt m tit th gi l nguyn m ba, nh [au] trong power, [ai] trong fire ca ting Anh.

d. Bn nguyn m: V mt cu m, bn nguyn m khng khc nguyn m thng. Tuy nhin trong cu trc m tit, bn nguyn m xut hin u hay cui m tit, khng chim v tr nh m tit. Chng hnh chc nh cc ph m, ch l cc m phi m tit tnh. Trong ting Vit c cc bn nguyn m ng trc m to nh (m chnh) nh [w] trong oan, ng sau m chnh nh [j] trong y,[w]trong u.

4. Ph ma. Phn loi theo cu mPhn loi theo cu m c cn c theo hai tiu ch ln:* Theo phng thc cu m:Phng thc cu m l cch cn tr lung hi khi ta pht m. C bn phng thc chnh:+ Phng thc tc:Lung hi b cn tr hon ton ming sau thot ra ngoi. Ty theo ni lung hi thot ra, ta c cc loi ph m sau:1. Ph m tc: lung hi thot ra ng ming:[b] b , [d] i , [k] c , [p] pin , [t] ta ...

2. Ph m mi: lung hi thot ra ng mi:[m] m , [n] n , [] nh , [] ng ...

3. Ph m bt hi: lung hi bt mnh ra ng mingV d:[ t] th thm

+Phng thc xt:lung hi khng b cn tr m lch qua khe h hp do hai b phn cu m to ra, c xt vo thnh khe hp , to ra cc m xt, gm cc loi sau y:

1. Ph m xt: lung hi lch qua khe hp ngay gia ng thng t ming ra ngoi.V d: [ f ] phi , [ v] v , [ s] xa , [z] dn d , [] ri ...2. Ph m bn: lung hi lch qua mt hoc hai bn liV d: [l] lo lng

+ Phng thc tc - xt:lung hi b cn tr hon ton nh phng thc tc, ri thot ra mt khe hp nh phng thc xt, to ra ph m tc-xt nh [ t ] trong t ting Anh child.

+ Phng thc rung:lung hi b chn li mt v tr no nh u li chng hn, n vt qua chng ngi, ri li b chn li, c din ra lin tip nh th, ta c ph m rung.V d: [ r] ca ting Nga trong t nepo [pero] (ngi bt)[] ca phng ng mt s vng ven bin Bc Vit Nam, chng hn trong t r r

* Theo im cu m im cu m l ni lung hi b cn tr. Khi pht ra ph m hai b phn cu m s khp ng thng t phi ln ming, to nn ni cn tr. Theo cc im cu m t ngoi vo trong ta c cc loi ph m sau:

1. Ph m mi: lung hi b cn tr hai mi hoc mi v rng.V d: [ p , b], [ f , v]

3. Ph m gia rng: u li t gia cc rng ca ca hai hm rng, to nn im cu m.V d:trong ting Anh c cc m [ , ] (thing, this)

3. Ph m u li-li: im cu m l u li v li ca hm rng trn.V d: [ t , d , s , z]

4. Ph m qut li: u li nng cao v qut cong v pha ngc cng.V d:[] tri , [] s ,[]rng

5. Ph m ngc (mt li): mt li hng n ngc cng.V d:[c ] chn , [] nh

6. Ph m mc (gc li): gc li nng ln hng n ngc mm.V d: [ k] , [] ngh , [] g , [] kh

7. Ph m li con: gc li li li v nng ln v pha li con; hoc li con h xung gc li v rung ng nh m [R] rung ca ting Php trong t Paris [PaRi] hoc mt m xt [] trong t rouge [u] (, ting Php) 8. Ph m yt hu: gc li li hn ra sau, khoang yt hu b thu hp li. V d [] trong t tm, pht m l [ ammaam] ca ting rp.

9. Ph m thanh hu: c to nn bi s thu hp dy thanh.V d:[ h] ht h

b. Phn loi theo m hc:Cn c vo t l ting thanh so vi ting ng khi cu m, ta c cc loi ph m sau:

- Ph m hu thanh l ph m c ting thanh, t l ting thanh thp hn ting ng, do c s rung ng ca dy thanh khi pht m.V d: [b] , [d] , [z], []... - Ph m v thanh l ph m khng c ting thanh.V d:[ p , t , k , f , s ...]Hai loi ph m hu thanh v v thanh c gi l ph m n. i lp vi ph m n l ph m vang. - Ph m vang l ph m c t l ting thanh cao hn ting ng. l cc m mi, m bn v m rung.V d: [ m , n ,, , l, r ...]

c. Cch miu t mt ph m: Khi miu t mt ph m, ta ln lt xc nh xem m thuc loi no theo cc tiu ch phn loi trn. Nu kt hp ph m vi mt nguyn m khc, ta cn phi xem xt n cn c hin tng g km theo.V d:[ k] l ph m tc, v thanh, mc (gc li)[ k] trong t co l ph m tc, v thanh, mc (gc li), mi ha.

5. Cu m ph(Cu m b sung)

Nguyn m v ph m c th b bin i m sc do thm mt cch cu m khc na xy ra ng thi vi cu m c bn. l cu m ph. Cu m ph thng c mc tc bt t hn cu m c bn. Sau y l cc loi cu m ph quan trng:

a. Mi ha:l hin tng thm ng tc trn mi vo cu m c bn. K hiu dng ch mi ha l [ w].

V d:m [ t] trong t to b mi ha do ng cnh nguyn m [] trn mi. [ t] mi ha s k hiu l [t w] hoc [ t].

b. Ngc ha:l hin tng nng phn trc li ln cao vo v tr nh ca m [ i]. K hiu dng ch ngc ho l [ j ].

V d:trong t tinh nghch, 2 ph m cui [] (tinh) v [k] (nghch) b ngc ha nn c k hiu l [ j, kj ]Trong ting Vit cch pht m ngc ha thng to nn cc bin th t do, mang tnh c nhn.

c. Mi ha:l hin tng ngc mm bung xung t do lung hi thng ln mi. K hiu ch mi ha l [~].

V d[]. Nguyn m b mi ha ph bin trong ting Php, Ba Lan, B o Nha v.v...

Bi 6. HIN TNG BIN MMI QUAN H GIA M V CH VIT

A. HIN TNG BIN MI. BIN M TRONG NG LUBin m trong ng lu l hin tng bin i m thanh trong chui ng m do cc m kt hp vi nhau, nh hng ln nhau. Bin m trong ng lu xy ra trong qu kh c gi l bin m lch s.1. ng ha ng ho l s bin i hai m khc nhau, ng cnh nhau, tr thnh ging nhau thun li cho vic pht m. Trong ng ha, mt m s b bin i cho ging vi m kia.

S ng ha c th khc nhau v mc : ng ha ton b khi m ny b bin i hon ton ging vi m kia: trong ting Anh, is she [izi] c pht m l [ii]. S ng ha c th khng hon ton, gi l ng ha b phn, khi m b bin i ging m kia mt phn no thi: trong ting Vit, ph m xt [] s bin thnh tc khi i sau cc m tc [-] hay [-k], nh trong cc t hp xung ga, trc ga. Do chiu tc ng ca m ng ha m ngi ta phn bit: ng ha xui v ng ha ngc.

a. ng ha xui: m i trc ng ha m i sau.

V d 1:dogs[dgs](nhng con ch) m [s] ha thnh [z] ng nht vi tnh cht hu thanh ca [g]:[dgz]

V d 2: trong ting Vit, hin tng m xt [] bin thnh m tc trong t hp trc ga cho ging vi m tc [k] ng trc cng l ng ha xui. ng ha xui c th tm thy trong thanh iu nh: ni no ni nao ...b. ng ha ngc: m i sau ng ha m i trc.V d 1:trong ting Anh, t hp ten minutes (10 pht) m cui [n] ca ten s b m [m] ca minutes ng ha hon ton thnh [tem minits].

V d 2:trong ting Vit: tt mt tp mt, y [m] ng ha [t] bin n thnh [p]; [m] , [p] u l m mi.2. D ha Khi hai m ging nhau i gn nhau, gy kh khn cho vic pht m th mt m b bin i cho khc i. Hin tng gi l d ha.

V d 1: trong ting Php t militaire (thuc v qun s) do hai m [ i] ng gn nhau nn mt m b bin thnh [e]: mlitaire.

V d 2:trong ting Vit, d ha thng xy ra nhiu cc t ly hon ton. D ha c th xy ra thanh iu hoc c thanh iu v ph m cui: nh nh nho nh, np np nm np, st st san st v.v...3. Bt m Trong ng lu, do qui lut tit kim, c mt s m b gim bt, v th hai m tit c th nhp thnh mt.

V d 1: trong ting Vit, cm t ngh mt t c th b bt ch cn hai m tit: ngh m-t, hai mi hai hm haiV d 2: trong ting Anh: do not dont , he is hes v.v...4. Thm m d pht m, c khi trong ng lu c thm mt m, thng l thm mt ph m gia hai nguyn m.

V d:trong ting Php: va il c thm m [t] vo gia thnh va-t-il ? (n i ?).

II. BIN M VN HA1. Bin m do s trang nhBin m do s trang nh l hin tng bin m trnh s lin tng khng hay ngi nghe.

V d: kh u khi u cc cuc v.v...

2.Bin m do s king kNgy xa, c tc l king c tn gi. Do lng tn knh hoc do s bt buc m mi khi ni n tn gi ca vua, quan, thn thnh, t tin, ngi ta chn mt m tng t thay th.

V d:(b) Thy (b) Thoi Chu Chu Hong Hunh Long Lung Ngha Ngi Mnh Mng Hng Hng Th Thi3. Bin m do dng ch bai Bin m do dng ch bai l s thay i mt phn v m thanh ca t th hin ch bai, to ra ngha i lp:

V d:ca s ca si, ca sn anh hng yng hng M Mo4. Bin m do t nguyn dn gian Do khng nm vng mt s t c xa hoc t ngoi lai, dn gian thay th bng nhng t c v m thanh gn ging v c mt nt ngha tng t.

V d:chn m chn chiu chn nam chn xiu5. Bin m to ting lng Mt s ting lng c to ra bng cch thay i v m thanh ca cc t.

V d:xe x chch choc ng h ngB. MI QUAN H GIA M V CH VITI. KHI NIM CH VIT1. Ch vit l g ? Ch vit l h thng tn hiu th gic (gm nhng ng nt) ghi li m thanh ngn ng vn l nhng tn hiu thnh gic. Ch vit khng phi l ng m, n ch dng biu th ng m m thi.

2. Cc loi hnh ch vit a. Ch vit ghi (ch tng hnh)Ch vit ghi l ch vit ti c ca loi ngi. l ch vit m mi ch biu th ni dung ngha ca mt t. Ch ghi khng lun quan n m thanh cu to nn t. Thot u, ch tng hnh l nhng hnh v m phng s vt, ri dn dn c n gin ha. Th ch tng hnh xa nht c th l ch Sumer vng Lng H, xut hin cch y khong 6.000 nm. Nhng loi ch xut hin mun hn, cch y khong 4.500 - 5.000 nm l ch Ai Cp c, ch Hn, ch tin n , ch Hittite ( vng Tiu , Syria) ch Crete ( a Trung Hi) ... Sau y l mt vi ch Hn minh ha:

nguyt (mt trng)

nht (mt tri)thu (nc)

thung (trn)h (di)

b. Ch ghi m: Ch ghi m l loi ch phn nh mt m thanh ca ngn ng. Ch ghi m c hai loi:

Ch ghi m tit l kiu ch vit m mi k hiu biu hin mt m tit trong t. Ch ghi m tit c nht l ch Sumer hu k, cch y khong 4.000 nm, sau l ch Atsiri - Babilon. Ch Triu Tin, Nht Bn hin nay cng l ch ghi m tit.V d:ch Nht

hahihuh h

- Ch ghi m t l kiu ch vit m mi k hiu biu th mt m t. Ch ghi m t l kiu ch thng dng nht hin nay v c gi l ch vit a, b, c. Nhng ch ghi m t c xa nht c l l ch ca ngi Semite ven bin v a Trung Hi cch y khong hn 4.000 nm. Vo khong th k 13 trc Cng Nguyn, ngi Phoenicia xy dng hon chnh h thng ch ci ca mnh gm 22 k hiu. Sau vo khong th k 10 trc Cng Nguyn, ngi Hy Lp mn ch ci Phoenicia v t thm mt s k hiu na ghi ngn ng ca mnh, do c ch ci Hy Lp gm 24 con ch.

Ch Hy Lp truyn qua , hnh thnh nn ch ci Latinh, khong th k I trc Cng Nguyn. Ch Hy Lp cn truyn n cc dn tc Slave vo th k th 9, to ra ch Cyrille ghi nhiu ngn ng ca cc dn tc Slave, trong c ch Nga.Vo th k 11 trc Cng Nguyn, ch Phoenicia c ngi Aram (dn tc du mc sa mc Syria) mun ghi ngn ng ca h. Ch Aram l ngn gc ca ch Do Thi v ch Arp trong th gii Hi Gio.

II. QUAN H GIA M V CH VITCh vit biu th ng m nhng s biu th ny c th chnh xc hoc gn ng. C th nh sau:1. S lng m v con ch trng nhau Mi con ch truyn t mt m; ngc li, mi m ch c ghi bng mt con ch..V d:Vit: mCon ch [m]m [t]t []... m v con ch trng nhau, tng ng nhau mt - mt nh trn s t c yu cu chnh xc, hp l, khoa hc. Nhng t ngn ng no c h thng ch vit nh vy.

2. S lng m v con ch khng trng nhaua. Mt con ch truyn t nhiu mV d: con ch a ca ting Vit c th truyn t cc m [a] (na) [ ] (tay) [a] anh Cng mt con ch c th truyn t hai hoc ba m i lin nhau:

V d: trong ting Anh, con ch a c th truyn t mt nguyn m i (hai m i lin nhau): [ei] (cake).

Cng mt con ch, ngn ng ny ghi m ny nhng ngn ng kia ghi m khc. Trong trng hp ny, gi tr con ch thay i ty theo ngn ng s dng chng.

V d: Ch m:Vit Anh Phpc /k//k/, /s//k/, /s/ch /c// t//S/th /t///, ///t/

b. Nhiu con ch truyn t mt m. Mt m, trong trng hp ny th ghi bng con ch ny, trng hp kia ghi bng con ch khc:V d:trong ting Vit cc con ch k, c, q ty theo tng trng hp, c th xut hin ghi li m /k/: ca , k , qi. m /z/ c th hin bng cc con ch d (da), gi (ging)

Cc con ch c th i lin nhau truyn t mt m. H qu l mt t c th c vit bng nhiu con ch nhng thc cht ch gm rt t m.V d:trong ting Anh, t daughter c 8 con ch nhng ch th hin 4 m[d:t].Trong ting Vit m // c th hin bng hai hoc ba con ch lin tip: nga, nghe

c. Con ch khng truyn t m no m ch gip cho cc con ch khc c pht m chnh xc.V d: con ch trong ting Nga dng ghi rng ph m trc n l ph m mm.Do mi quan h gia m v ch vit phc tp nh trn nn con ngi tin hnh cc cng vic sau: - Phin m truyn t chnh xc v m thanh ca cc t, theo h thng k hiu ng m quc t c Hi Ng m hc quc t t ra vo nm 1888. - Bin son t in chnh m phc v cho vic pht m ng t qua ch vit. - Ci tin ch vit - Xy dng chnh t

Chng 3.T VNGBi 7. NGHA CA TI. KHI NIM NGHA CA T1. Ngha ca t l g ? Ngha ca t l nhng lin h c xc lp trong nhn thc ca chng ta gia t vi nhng ci m t ch ra (nhng ci m t lm tn hiu cho chng).

Khi nghe hoc ni mt t no , ta qui chiu, gn n vo ng s vt c tn gi l t nh c cng ng vn gi; ng thi t nhiu ta cng bit c nhng c trng bn cht ca s vt ; v ta s dng t trong giao tip ng vi cc mo lut m ngn ng cho php; vy, ta hiu c ngha ca t.

Ta c th thy r mi lin h gia t vi cc i tng ngoi t khi quan st tr em mi hc ni. Mt a tr hiu c t g khi nghe c m thanh ca t trong cc pht ngn v c s hin din ca con g. Dn dn, trong nhn thc ca tr, m g c quan h vi con g, t con g c th no y n c loi g ni chung. Tin thm mt bc, em b c th phn bit con g vi con chim, vt, ngan, ngng v s dng c t g trong cc pht ngn nh: G trng p.; G con, g m i chi.; Tht g thm. v.v... Nh vy, a tr nm c ngha ca t g.

2. Ngha ca t tn ti u?Ngha ca t khng tn ti trong s vt hin tng, khng tn ti trong thc, trong b c ca con ngi. Ngha ca t tn ti trong t, ni rng ra l trong h thng ngn ng. Hai mt hnh thc m thanh v ni dung ngha ca t gn b cht ch, khng tch ri nhau.

Ngha ca t khc vi s hiu bit v ngha ca t. S hiu bit v ngha ca t tn ti trong thc ca con ngi. Ngha ca t tn ti trong ngn ng. Nhng li trnh by, gii thch v ngha ca t trong t in l nhng hiu bit ca con ngi v ngha ca t.

3. Cc loi ngha c bn ca t Nh trn ni, ngha ca t l nhng lin h gia t vi nhng ci m t ch ra. Nhng ci m t ch ra, m t lm tn hiu cho chng l nhng ci g? chnh l cc nhn t hnh thnh ngha ca t, gm: i tng (s vt, ci s ch), khi nim (ci s biu), ngi dng t, h thng ngn ng...

Ngha ca t c hnh thnh t nhiu nhn t nn c tnh phc tp, nhiu mt. Ngi ta thng qui ngha ca t thnh hai loi c bn:

- Ngha t vng l cc mi quan h gia t vi s vt, gia t v khi nim, gia t vi ngi dng, gia t vi cc t khc trong h thng ngn ng.

Mt ngha t vng bao gm cc thnh phn ngha: ngha biu vt (ngha s ch), ngha biu nim (ngha s biu), ngha biu thi v ngha cu trc.

Theo t in thut ng ngn ng hc, ngha t vng l ni dung ca t, phn nh v lu gi trong nhn thc quan nim, s hiu bit v s vt, thuc tnh, qu trnh ...

- Ngha ng php l cc mi quan h gia t vi cc t khc, gia t vi cc chc nng ca t, gia hnh thc ca t v ngha ca t ...Trong chng ny, chng ti ch cp n ngha t vng ca t.

II. CC THNH PHN NGHA CA T1. Ngha biu vt(denotative meaning)a. Ngha biu vt l g? Ngha biu vt l lin h gia t vi s vt (hoc hin tng, thuc tnh, hnh ng, qu trnh ...). Khi t biu th (ch ra, gi tn) s vt, ta ni t c ngha biu vt. Vi ngha biu vt, t l tn gi ca s vt, thuc tnh, qu trnh ...

V d: t l ch ra mt b phn thc vt ... t i ch ra mt hot ng ... t di ch ra mt thuc tnh ...

Nu thay th ngha biu vt ca t vi cc hnh thc biu vt phi ngn ng tng ng (dng tay ch, dng hnh v ...) ta s thy r hn ngha biu vt ca t : cc v d trn, ta c th thay ngha biu vt ca t l bng hnh v chic l, thay ngha biu vt ca t i bng cch ch ra mt hot ng i v.v...

Ngha biu vt khng ch tn ti trong t m cn trong cm t. Tuy nhin ngha biu vt ca t mang tnh tng hp, n ch gi tn i tng mt cch trc tip, khng nu r cc c im ca i tng. N ch l tn gi c tnh ngu nhin, khng biu th bn cht ca s vt (Lnin), nn mang tnh khng l do. Ngi ta gi l biu vt theo li nh danh.

i tng c gi tn (s vt, thuc tnh, qu trnh ...) c gi l ci biu vt (ci s ch - denota). Ci biu vt c th hin thc hoc phi hin thc, hu hnh hoc v hnh, c bn cht vt cht hoc phi vt cht, c th nm trong hoc nm ngoi ngn ng. V d: l, bn, khng kh, thin th, cu, t, ma, qu, rng, thn, thin ng, a ngc, linh ...

Ton b c th i tng c t gi tn l phm vi biu vt ca t .

V d: t ngi c phm vi biu vt l ton th loi ngi trn th gii, t i c phm vi biu vt l ton th hot ng i li ca con ngi, t Nng c phm vi biu vt l mt thnh ph hoc mt con ng v.v...

b. c im ca ngha biu vt So snh ngha biu vt vi s vt m n gi tn, ta thy ngha biu vt khng phi lun lun tng ng vi s vt, tr ngha biu vt ca thut ng khoa hc v t ngh nghip.

- Ngha biu vt ca cc t trong cc ngn ng khng tng ng nhau do s chia ct thc t khch quan trong nhng ngn ng khc nhau.

Thc t khch quan v c bn ng nht vi mi dn tc, vi mi ngn ng. Song mi ngn ng li c nhng tn gi ng vi nhng b phn khng ng u, ng vi nhng on ct thc t khc nhau. Chng hn, mt phm vi hin thc nhng ngi cng th h, c quan h rut tht, ting Vit chia ct ra lm ba v gi tn bng ba t: anh, ch, em; ting Hn gi tn bng bn t: "huynh, t, mui, "; ting Anh c hai t: brother v sister. Nh vy, ngha biu vt ca t anh trong ting Vit hp hn t brother trong ting Anh.

Qua v d trn, c th thy, ng vi mt phm vi hin thc cc ngn ng c s lng t khng ging nhau. Thm ch, cng mt phm vi s vt, hin tng nhng ngn ng ny c t, ngn ng kia li khng c t biu th.

Ngha biu vt l s phn nh s vt, hin tng trong thc t vo ngn ng. l nhng mu, mnh, nhng on ct thc t nhng khng trng vi thc t.

- Ngha biu vt (cng nh ngha t vng ni chung) u c tnh khi qut. S vt hin tng ... trong thc t c tnh c th, c th.

Trong thc t khch quan, s vt hin tng tn ti trong dng c th: chng ta gp tng chic l, tng ci bn, tng hot ng i, tng tnh cht p ... Nhng ngha biu vt ca cc t: l, bn, i, p ... khng ch ra ring mt c th no, chng gi tn cc tp hp c th cng loi: t l gi tn tt c cc loi l, t i gi tn tt c cc hot ng i, t p gi tn tt c cc v p ...

S vt hin tng trong thc t tn ti trong tnh c th: ci bn trong thc t lun mang nhng biu hin c th nh cht liu: g, st, nhm, knh, ..., mu sc: nu, en, trng, xanh, ..., hnh dng: vung, ch nht, trn, bu dc ..., din tch: 1m2, 1,5m2, 2m2 ..., n tn ti vi tng chiu cao c th, trong mt khng gian, thi gian c th ... Ngha ca t bn ch phn nh s vt trong dng khi qut, loi tr tt c cc biu hin c th ca i tng.

S vt, hin tng tn ti trong thc t c mi quan h cht ch vi nhau, chng tn ti trong mt th thng nht: s vt gn lin vi tnh cht, hot ng gn lin vi ch th... Hot ng i trong thc t bao gi cng do mt ch th no tin hnh. Tnh cht xanh bao gi cng nm trong mt s vt nh trong mt l cy, mt bc tng, mt ln nh sng v.v... T duy tch tnh cht ra khi s vt, tch hot ng ra khi ch th. Ngha biu vt lu gi s tch ri , n gi tn s vt trong dng c lp, ring r.

Ngha biu vt mang tnh khi qut nhng s khi qut ny trong cc t khng ging nhau. Khi t hot ng, hnh chc trong li ni, tnh khi qut c th c khc phc, t c th kt hp vi nhng t khc ch mt s vt c th, c th, nm trong mi tng quan vi cc s vt khc.

2. Ngha biu nim(significative meaning)

a. Ngha biu nim l mi lin h gia t vi khi nim v biu tng ca s vt. Ngha biu nim phn nh nhng hiu bit chung nht, ph bin nht v s vt hin tng m t gi tn. Nu ngha biu vt gi tn i tng th ngha biu nim tr li cho cu hi: i tng nh th no? T bn c ngha biu vt l ch ra c mt tp hp bn trong thc t. Ngha biu nim ca t bn c th hiu nh sau: dng bng nguyn liu rn, c mt phng t cch mt nn mt khong ln bng cc chn, dng t c khi lm vic.

b. Ngha biu nim cng nh ngha t vng khng phi l mt khi n nht m c th tch ra thnh nhiu phn, mi phn gi l mt nt ngha(seme).

Nt ngha l mt du hiu l-gich ng vi mt thuc tnh chung ca s vt hin tng c a vo ngha biu nim. cng l yu t ng ngha chung cho mt nhm t hoc ring cho mt t. Ngha ca t bn c th tch ra thnh cc nt ngha sau:

(1) - dng (2) - bng nguyn liu rn (3) - c mt phng cch mt nn mt khong ln bi cc chn. (4) - dng t c khi lm vic.

Cc nt ngha trn c pht hin khi ta tp hp v so snh cc t: bn, gh, ging, t, k ... Chng hn, khi so snh t bn v t gh, c hai t ging nhau tt c cc nt ngha, tr nt ngha chc nng dng t c khi lm vic.

C nhiu loi nt ngha khc nhau: Nt ngha khi qut l nt ngha c th phn ha thnh nhiu nt ngha. Nt ngha c th l nt ngha nm trong mt nt ngha khi qut. V d: nt ngha c im tm l l nt ngha khi qut v n c th phn ha thnh ba nt ngha c th:

(1) c im tnh cch (hin, c, ngoan, h, chm, li ...),

(2) c im nng lc (gii, dt, thng minh, ngu n, vng, kho ...),

(3) c im kh cht (nng ny, m ...).

Nt ngha khi qut nht c gi l nt ngha phm tr. Chng hn, nt ngha s vt, nt ngha hot ng, nt ngha trng thi, nt ngha thuc tnh ... l nhng nt ngha phm tr dng tp hp mt s lng ln cc t. Nt ngha c th nht, khng th phn ha c na, gi l nt ngha tn cng.

V d: nt ngha kh bin dng ca t cng, nt ngha bng nguyn liu rn ca t bn ...

Ngha biu nim ca t l tp hp mt s nt ngha khi qut, c th theo mt t chc, mt trt t nht nh.

3. Ngha biu thi: Ngha biu thi l mt b phn ca ngha ng dng (pragmatical meaning). Ngha biu thi l mi lin h gia t vi thi ch quan ca con ngi. Ngha biu thi biu th thi , cm xc, s nh gi ca con ngi vi i tng m t gi tn.

gi tn ngi ph n, c nhng t mang sc thi tch cc (th hin thi trn trng, lch s): c, b, nng, phu nhn ..., c nhng t mang sc thi tiu cc (th hin thi khinh, ght, coi thng ...): m, th, ...\

Con ngi khng ch nhn thc m cn nh gi i tng c biu th trong ngn ng. Do cng vi tn gi l nhng thi nh gi ca con ngi, to ra cc t mang ngha biu thi khc nhau. V d: gi tn mt mu sc (trng) ting Vit c nhiu t khc nhau v nhn t nh gi nh mc mnh - yu, cm gic d chu - kh chu ... (trng tinh, trng phau, trng nn, trng nht, trng lp, trng nhn, trng hu ...)

4. Ngha cu trc(structural meaning):

Ngha cu trc l mi quan h gia t vi cc t khc trong h thng t vng. Quan h gia cc t th hin trn hai trc: trc ngang (ng on) v trc dc (lin tng). Quan h trn c hai trc ny to cho t mt ngha xc nh.

V d: t git c ngha lm sch o qun, chn chiu bng nc nh n ng trong mt trc ngang ti git chn mn v trong mt trc dc: git, vo, ra, gi, lau... So snh t git ca ting Vit vi ng t wash ca ting Anh, ta thy quan h dc ca t git thu hp ngha biu nim ca t ny:git: lm sch o qun, chn chiu bng nc.to wash: lm sch vt bng nc.

C th thy h thng t vng ca tng ngn ng tc ng n ngha ca mi t, thu hp, m rng ngha biu vt, biu nim ca cc t trong tng ngn ng, nu ta so snh vi nhng t tng ng ngn ng khc. Bi vy ngi ta khng xt ngha cu trc nh mt thnh phn ngha c lp. Ngha cu trc ha quyn vo ngha biu nim ca t.

Trn y chng ta trnh by ln lt tng thnh phn ngha ca mt ngha t vng. Cc thnh phn ngha gn b cht ch vi nhau, l cc phng din khc nhau trong mt th thng nht (mt ngha). Chng hin din trong t khng phi lc no cng ng u v r rng nh nhau. i vi t vng - ng ngha hc, quan trng nht l ngha biu nim. Trng tm phn tch, miu t ca t vng - ng ngha hc l ngha biu nim. Cc thnh phn ngha khc ch c lu trong trng hp cn thit m thi. V vy, khi khng cn xc nh rnh mch v thut ng, chng ta s ni n ngha vi ni dung l ngha biu nim.

III. PHN TCH NGHA CA T Phn tch, miu t ngha ca t l nhim v hng u ca vic nghin cu t vng - ng ngha hc. Ngi ta xng nhiu phng php phn tch ngha ca t nhng ph bin v d s dng nht l phng php s dng ng cnh. Ng cnh l nhng t bao quanh hay i km mt t, to cho t tnh xc nh v ngha. Chng hn, t chn c ngha khc nhau trong cc ng cnh sau:

(1) N c i chn di v p. (2) N c chn trong i bng . (3) Chn ging.

Trong ng cnh (1) chn c ngha l b phn di cng ca ngi, ng vt, trong ng cnh (2) chn c nha l cng v, phn s ca ngi vi t cch l thnh vin ca mt t chc, trong ng cnh (3) chn c ngha l b phn di cng ca vt th.

Ng cnhl nhng t i km sau t "chn" (i, di, trong i bng , ging) gip ta xc nh cc ngha khc nhau trn.

Ng cnhc vai tr quan trng trong phn tch ngha ca t, c bit i vi cc ngn ng khng bin hnh nh ting Vit.Nghin cu t trong ng cnh c th pht hin c im ring ca ngha mi t, s phn bit c cc hin tng a ngha, ng m. Nghin cu t trong ng cnh cn gip ta lm sng t bn cht ngha ca hin tng tnh lc trong li ni.

Khi s dng phng php phn tch ngha qua ng cnh, ta c th tin hnh cc bc c bn sau:-Tp hp ng cnh:Xc nh ng cnh ca mt t trong cc loi vn bn khc nhau v tp hp chng li.

-Phn loi ng cnh:Nhng ng cnh cng hin thc ha mt ngha ca t c xp vo mt nhm, gi l nhm ng cnh cng loi. Phn loi ng cnh c bit quan trng vi t a ngha v vic phn loi chun xc s to iu kin thun li cho vic tch cc ngha trong t

-Phn tch ngha:i vi t n ngha, ta so snh n vi cc t trong trng ngha pht hin ra cc nt ngha ca t. i vi t a ngha, trc khi tin hnh bc trn phi tch ra cc ngha, xc nh chnh xc s lng ngha trong t, tm ngha gc ca t, xc nh v loi b cc ngha ng cnh (ngha xut hin lm thi trong li ni).

IV. T NHIU NGHA V CC PHNG THC CHUYN NGHA CA T1. T nhiu nghaa. Khi nim T nhiu ngha l t c hai ngha tr ln nhm biu t cc i tng, khi nim khc nhau, ng thi cc ngha c mi lin h ng ngha v c sp xp theo mt t chc nht nh.

V d: o: 1. mc t c tr xung, ch yu che lng, ngc, bng.(o bng la)2. Ci bc bn ngoi mt s vt che gi. (o gi)3. Lp cht bt, cht ng bc ngoi mt s bnh ko hoc thuc vin (Bt np lm o bnh) 4. Lp trng ngoi gm gi cho khi rn nt khi em nung.

Trongv dtrn, t o c bn ngha nn c gi l t nhiu ngha (t a ngha). Gia cc ngha ca t c mi quan h nht nh. Ngha 1 l ngha c bn. Cc ngha 2, 3, 4 c mt nt ngha chung vi ngha 1, nt ngha chc nng (bc ngoi, che ph). Chnh nt ngha chung ny mc ni cc ngha li, to nn mt kt cu ngha.

b. Phn loi ngha trong t nhiu nghaC nhiu cch phn loi ngha ca t nhiu ngha. Thng gp nht l nhng cch phn loi sau:1. Phn loi theo lch s bin i ngha, cc ngha c chia lm hai loi: Ngha gc: l ngha c trc. Ngha gc u tin gi l ngha t nguyn. Ngha phi sinh (ngha nhnh): l ngha c sau so vi ngha gc.V d:V: 1. Dng c ging nh ci v hay ci ba nh, iu khin voi2. Ln b n au hay b mt vic khng hay g , bt ng do ngi khc gy ra: (qut cho mt v; b la my v lin.) Trong v d trn, ngha 1 l ngha gc, ngha 2 l ngha phi sinh.

2. Phn loi theo kh nng s dng: c hai loi ngha:- Ngha c: l ngha khng cn c s dng trong giao tip hin nay.

- Ngha hin dng: l ngha c c cng ng ngn ng ang s dng.V d:u1. Hot ng gnh 2. X xin la o n mc bt k o c (Qun u ht ch ni.)Ngha hot ng gnh ca t u l ngha c, hin nay khng cn c s dng. Ngha x xin, la o ... l ngha hin dng, c cng ng ngi Vit ang s dng.

3. Phn loi theo ng cnh: - Ngha chnh (ngha t do) l ngha c th hin qua nhiu ng cnh phong ph, a dng nn l ngha thng dng nht, ph bin nht, khng l thuc vo ng cnh. - Ngha ph (ngha hn ch) l ngha ch c hiu qua mt s ng cnh no .

V d:u1. Phn trn cng hoc trc ht ca c th ng vt, ni c b c v nhiu gic quan khc, c tc hoc lng. 2. u ca con ngi, l biu tng ca suy ngh, nhn thc. (vn au u) 3. Tc hoc phn c tc trn u (chi u; mi u xanh) 4. Phn trc nht hoc trn cng ca mt s vt (u my bay; trn u t)5. Phn c im xut pht ca mt khong khng gian, thi gian, i lp vi cui (ulng; u ma thu; u thng) 6. Phn tn cng, ging nhau hai pha i lp trn chiu di ca mt vt (u a, u cu; u dy) 7. V tr hoc thi im th nht, trn hoc trc tt c nhng v tr, thi im khc (tp u b sch; ln u ...)8. T dng ch n v tnh ng v ngi, gia sc, n v din tch (C k u, rau k m; sn phm tnh theo u ngi)

Ngha 1ca t u l ngha chnh, ng thi l ngha gc. Cc ngha cn li l ngha ph, ngha p