d Book Iqtisadiyyat 23510

8/20/2019 d Book Iqtisadiyyat 23510

http://slidepdf.com/reader/full/d-book-iqtisadiyyat-23510 1/140

«MÜHASİBAT UÇOTU V AUDİT» (D RSLİK)Ə Ə

MÜND RİCATƏ

BÖLM I. MÜHASİBAT UÇOTUNUN N Z RİYY SİƏ Ə Ə Ə

I MÖVZU. BAZAR İQTİSADİYYATI Ş RAİTİND T S R Ə Ə Ə Ə RÜFAT UÇOTUNUNMAHİYY Tİ V H MİYY TİƏ Ə Ə Ə Ə

1.1. T s rrüfat uçotunun mahiyy ti, xüsusiyy ti v v zif l ri.ə ə ə ə ə ə ə ə

1.2. Mühasibat uçotu idar etm d mühüm amilidir. . . . . . . . . . .ə ə ə

1.3. T s rrüfat uçotunun növl ri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ə ə ə

ÖZÜNÜYOLAMA SUALLARI

II MÖVZU. MÜHASİBAT UÇOTUNUN !R"DM"Tİ V M"TODUƏ2.1. Mühasibat uçotunun predmeti v onun obyetl ri. T s rə ə ə ə rüfat v saitl riə ə

v onlar!n "m nb l ri . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ə ə ə ə

2.2. Mühasibat uçotunun metodu v onun sas ünsürl ri . . . . . .ə ə ə

ÖZÜNÜYOLAMA SUALLARIIII MÖVZU. MÜHASİBAT BALANSI

3.1. Mühasibat balans! ha##!nda anlay!$ v onun rolu . . . . . . .ə

3.2. T s rrüfat m liyyatlar! n ti% sində ə ə ə ə ə ə balansda ba$ ver nə

d yi$ilil r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ə ə

3.3. Mü ssis nin idar edilm sind balans!n informasiya h miyy ti . . . . .ə ə ə ə ə ə ə ə

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ÖZÜNÜYOLAMA SUALLARI

IV MÖVZU. MÜHASİBAT UÇOTU H"SABLARI V İKİLİ YAZILIŞƏ

&.1. Mühasibat uçotu hesablar! ha##!nda ümumi anlay!$ . . . . . .&.2. Mühasibat uçotunda iit r fli yaz!l!$ usulu . . . . . . . . . . . . . .ə ə

&.3. 'inteti v analiti uçot hesablar!, subhesablar. . . . . . . . . . .ə

&.&. Mühasibat uçotu hesablar! plan!, uçotun t $ili sistemininə

sas!d!r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ə

&.(. Mühasibat uçotu hesablar!n!n t snifat! v onlar!n formala$mas!ə ə

prinsipl ri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ə

ÖZÜNÜYOLAMA SUALLARIV MÖVZU. S N DL ŞDİRM V UÇOTUN T ŞKİLİƏ Ə Ə Ə Ə Ə

(.1. Mühasibat uçotu s n dl ri v onlar!n hə ə ə ə ə əmiyy ti . . . . . . . . .ə

(.2. ' n d dövriyy sinin t $ili v i$ə ə ə ə ə l nm si . . . . . . . . . . . . . . . . .ə ə


BÖLM II. SAS T S RRÜFAT SAH L RİNİN MÜHASİBAT UÇOTUƏ Ə Ə Ə Ə Ə

I MÖVZU. SAS V SAİTL RİN UÇOTUƏ Ə Ə

1.1. sas v saitl rin i#tisadi mahiyy ti, istehsalda rolu v t snifat! . . . . .Ə ə ə ə ə ə

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .1.2. sas v saitl rin daxil olmas!n!n s n dƏ ə ə ə ə l $dirilm si v uçotu . . . .ə ə ə

1.3. sas v saitl rin öhn lm sinin )amortizasiyas!Ə ə ə ə ə n!n* uçotu . . . . .1.&. sas v saitl rin t mirinin uçotu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Ə ə ə ə

1.(. sas v saitl rin t s rrüfatdan ç!xmas!n!n uçotu . . . . . . . . .Ə ə ə ə ə

1.+. sas v saitl rin i%ar sinin uçotu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .Ə ə ə ə


II MÖVZU. İST"HSAL "HTİYATLARININ UÇOTU

2.1. stehsal ehtiyatlar!, onlar!n #iym tl ndirilə ə m si v uçotunun v zif l riə ə ə ə ə. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2.2. stehsal ehtiyatlar!n!n h r tinin s n dl $dirilm si . . . . . .ə ə ə ə ə ə ə

2.3. Materiallar!n uçotu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2.&. -z#iym tli v tezöhn l n $yalar!n!n uçotunun xüsusiyy tə ə ə ə ə ə

l nm si . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ə ə

ÖZÜNÜYOLAMA SUALLARIIII MÖVZU. M YİN V ONUN ÖD NİLM SİNİN UÇOTUƏ Ə Ə Ə Ə

3.1. m yin t $ili v m ha##!n!n uçotunun v zif l ri . . . . .Ə ə ə ə ə ə ə ə ə

3.2. $çi hey tinin t snifat! v i$ vaxt!n!n operativ uçotu . . . . . .ə ə ə

3.3. m yin öd ni$inin forma v sisteml ri, m ha##!n!n növl ri . . . . .Ə ə ə ə ə ə ə ə

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3.&. /asilat!n v m yin öd ni$inin s n dl $dirilm si #aydas! .ə ə ə ə ə ə ə ə3.(. m ha##! v onunla la# dar hesabla$malar!n uçotu . . .Ə ə ə ə ə



ÖZÜNÜYOLAMA SUALLARIIV MÖVZU. İST"HSALA M SR FL RİNİN UÇOTUƏ Ə Ə

&.1. stehsal m sr fl ri v maya d y ri ha##!nda anlaə ə ə ə ə ə y!$, onlar!n uçotu#ar$!s!nda duran v zif l r . . . . . . . . . . . . . . .ə ə ə

&.2. stehsal x r%l rinin t snifat! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ə ə ə

&.3. stehsal m sr fl rinin uçotu sistemi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ə ə ə

&.&. 0itm mi$ istehsal!n #iym tl ndiə ə ə rilm si v uçotu . . . . . . . . .ə ə

&.(. stehsal itil rinin uçotu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ə

&.+. stehsala m sr fl rin uçotu v m hsulun maya d y riə ə ə ə ə ə ə

alulyasiyas!n!n metodlar! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

ÖZÜNÜYOLAMA SUALLARIV MÖVZU. HAZIR M HSUL V ONUN SATIŞININ UÇOTUƏ Ə

(.1. /az!r m hsul uçotu ha##!nda anlay!$ v onun #iym tə ə ə l ndirilm si . . .ə ə

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .(.2. /az!r m hsullar!n analiti v sinteti uçotu . . . . . . . . . . . .ə ə

(.3. ül nmi$ mallar!n uçotu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ə

(.&. ommersiya x r%l rinin uotu. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ə ə

(.(. M hsulun )i$ v xidm tin* sat!$!n!n uçotu . . . . . . . . . . . . . .ə ə ə

ÖZÜNÜYOLAMA SUALLARIVI MÖVZU. !UL V SAİTL RİNİN V H"SABLAŞMALARIN UÇOTUƏ Ə Ə

+.1. 4ul v saitl ri v hesabla$malar ha##!nda anlay!$, onlar!n növl ri və ə ə ə ə

uçotu #ar$!s!nda duran v zif l r . . . . . . . . . . . . .ə ə ə

+.2. assa m liyyatlar!n!n uçotu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ə ə

+.3. Mü ssis nin hesabla$a v valyuta hesablar!nda v di r hesablardaə ə ə ə ə

olan pul v saitl rinin uçotu . . . . . . . . . . . . . . . .ə ə

+.&. /esabla$ma m liyyatlar!n!n uçotu . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ə ə

+.(. T ht lhesab $ xsl rl hesabla$malar!n uçotu . . . . . . . . . . .ə ə ə ə ə

+.+. Müxt lif debitor v reditorlarla hesabla$ə ə malar . . . . . . . . .ÖZÜNÜYOLAMA SUALLARI

VII MÖVZU. MALİYY N TİC L RİNİN V ONUN İSTİFAƏ Ə Ə Ə Ə DƏSİNİN UÇOTU5.1. Maliyy n ti% l ri, onun t ribi v uçotuə ə ə ə ə ə nun v zif l ri . . .ə ə ə

5.2. Mü ssis m nf ti v z r rinin uçotu . . . . . . . . . . . . . . . . .ə ə ə əə ə ə ə

5.3. M nf tin bölü$dürülm si v istifad olunə əə ə ə ə mas!n!n uçotu . .ÖZÜNÜYOLAMA SUALLARI

VIII MÖVZU. MÜHASİBAT (MALİYY ) H"SABATIƏ

6.1. Mühasibat )maliyy * hesabat! ha##!nda anlay!$, onun t ribi və ə ə

v zif l ri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ə ə ə

6.2. Mühasibat balans! v onun m zmunu . . . . . . . . . . . . . . . . .ə ə

6.3. Mühasibat )maliyy * hesabat!na lav olunmu$ heə ə ə sabatformalar! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6.&. lli mühasibat )maliyy * hesabat!na laə ə v izahatl! aray!$ .ə

ÖZÜNÜYOLAMA SUALLARIIII BÖLM . AUDİT F ALİYY TNİN SASLARI V T ŞKİLİƏ Ə Ə Ə Ə Ə

I MÖVZU. AUDİTİN MAHİYY Tİ# H MİYY Tİ V T ŞKİLİƏ Ə Ə Ə Ə Ə

1.1. -uditin mahiyy ti, h miyy ti v v zif l ri . . . . . . . . . . . . .ə ə ə ə ə ə ə ə

1.2. -z rbay%anda auditin yaranmas! v inə ə i$af! . . . . . . . . . . . .1.3. -uditin formalar! . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1.&. -uditin t $ili v n ti% l rinin r smiyy t sal!nmas! . . . . . .ə ə ə ə ə ə ə əÖZÜNÜYOLAMA SUALLARI

II MÖVZU. MÜ SSİS NİN T SİS S N DL RİNİN# NİZAMƏ Ə Ə Ə Ə Ə NAMƏ

KA!İTALININ FORMALAŞMASININ V T SİSƏ Ə ÇİL RLƏ Ə

H"SABLAŞMALARIN AUDİTİ2.1. T sis s n dl rinin v nizamnam apital!n!n formala$maə ə ə ə ə ə s!n!n

auditi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2.2. T sisçil rl hesabla$malar!n auditi . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ə ə ə

ÖZÜNÜYOLAMA SUALLARIIII MÖVZU. SAS V SAİTL RİN# Q"YRİ$MADDİ AKTİVL RİN VƏ Ə Ə Ə Ə

İST"HSAL "HTİYATLARININ AUDİTİ3.1. sas v saitl rin uçotunun v saxlanmas!Ə ə ə ə n!n auditi . . . . . . .

3.2. 7eyrimaddi ativl rin uçotunun auditi . . . . . . . . . . . . . . .ə3.3. sthesal ehtiyatlar!n!n saxlanmas!n!n v uçotunun auditi . .ə



ÖZÜNÜYOLAMA SUALLARIIV MÖVZU. HAZIR M HSULLARIN V ONLARIN SATIŞININ AUƏ Ə DİTİ

&.1. /az!r m hsullar!n uçotunun auditi . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ə

&.2. M hsul sat!$! öst ri%il rinin auditi . . . . . . . . . . . . . . . . . .ə ə ə

ÖZÜNÜYOLAMA SUALLARIV MÖVZU. MÜ SSİS NİN !UL V SAİTL Rİ# !UL S N DLƏ Ə Ə Ə Ə Ə ƏRİ V H"Ə $

SABLAŞMALARIN AUDİTİ(.1. assan!n v assa m liyyatlar!n!n auditi . . . . . . . . . . . . . .ə ə ə

(.2. /esabla$ma hesab! il la# dar m liyyatə ə ə ə ə lar!n auditi . . . . .(.3. 8alyuta hesab! üzr m liyyatlar!n auditi . . . . . . . . . . . . . .ə ə ə

(.&. Malsatan v podratç!larla, al!%!larla v sifari$çil rl hesabə ə ə ə la$malar!nauditi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ÖZÜNÜYOLAMA SUALLARI

MÖVZU VII. MÜ SSİS MALİYY N TİC L RİNİN AUDİTİƏ Ə Ə Ə Ə Ə

+.1. M nf tin formala$mas!n!n auditi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .ə əə

+.2. M nf tin t yinat! üzr istifad olunə əə ə ə ə mas!n!n auditi . . . . . .ÖZÜNÜYOLAMA SUALLARI

MÖVZU VII. MÜHASİBAT UÇOTUNUN T ŞKİLİNİN V H"SABAƏ Ə TININ AUDİTİ5.1. Mühasibat uçotunun t $ilinin auditi . . . . . . . . . . . . . . . . .ə

5.2. Mühasibat )maliyy * hesabat!n!n auditi . . . . . . . . . . . . . . .ə

ÖZÜNÜYOLAMA SUALLARILAV D BİYYATƏ Ə Ə Ə



BÖLM I. MÜHASİBAT UÇOTUNUN N Z RİYY SİƏ Ə Ə Ə

I MÖVZU% BAZAR İQTİSADİYYATI Ş RAİTİND T S RRÜFAT UÇOTUNUN MAHİYY Tİ VƏ Ə Ə Ə Ə Ə

H MİYY TİƏ Ə Ə

&.&. T ' *+, -/,-0-0 1+2344 ,3# 5'-'344 ,3 6 6 73* 8 3ə ə ə ə ə ə ə ə

&.9. M2+'3:+, -/,- 3;+ <,1 ; 121 +138;3ə ə ə

&.=. T ' *+, -/,-0-0 0>68 3ə ə ə

LAV D BİYYAT%Ə Ə Ə Ə

1. 9ua 4açoli :Tratat o sçetax i zapis x; zd.ə :'tatistia;, M., 1<5&

2. 'oolov .8. stori razviti bux#alterso#o uçeta. M., :=inans! i statistia;, 1<6(Ə ə ə

&.&.T ' *+, -/,-0-0 1+2344 ,3# 5'-'344 ,3 6 6 73* 8 3ə ə ə ə ə ə ə ə

T s rrüfat uçotuna t l bat insan % miyy ti inə ə ə ə ə ə i$af!n!n n il m rhə ə ələl rinə d meydana lmi$ və ə ə

i%timaii#tisadi formasiyalarda öz t sirini öst rmi$dir. 9ain müxə ə təlif i%timaii#tisadi formasiyalarda

t s rə ə rüfat uçotunun apar!lmas! eyni formada olmam!$d!r. / r bir i%timai forə masiyada t s rrüfatə ə

uçotunun öz m #s di, v zif si, forə ə ə ə mas! olmu$dur.

>çotun yaranmas!n!n v ini$af!n!n # dim ini$af tarixi vard!r. -rxeeə ə olo#lar v tarixçil r mü yy nə ə ə ə

etmi$l r i, yaz!l! uçot bizim eraya # d rə ə ə ?@@@ srd Misird mövə ə ə %ud olmu$dur. / min dövr üçün uçotə

# dim Aim dövə lətind daha eni$ ini$af etmi$dir. nsan % miyy ti inə ə ə i$af etdi% uçotun apar!lə mas! və

maddi istehsal mə əliyyatlar!n!n s olunmas!n!n metodii prinsipl ri d yi$ə ə ə mi$dir. %timaii#tisadi forma

siyalar sistemi feodalizmin da"!lmas! il laə ə #ədar olara# öhn $ h rl r %anə ə ə ə lanma"a v yenil rininə ə

m l lm si il laə ə ə ə ə ə ə #ədar olara# uçot yaz!l!$lar!n!n t mill $dirilm si v ini$af!n! va%ib etmi$dir.ə ə ə ə

Bünya öl l ri i#tisadiyyat!nda ba$ ver n d yi$ə ə ə ə ilil r uçotun s rb st elə ə ə m çevrilm sin v onunə ə ə ə

metodoloCi prinsipl rinin t ribin $ rait yaratm!$d!r. apitaə ə ə ə lizmin ini$af!n!n il m rh l l rində ə ə ə ə

mühasibat uçotuna dair elmi mülahiz l r ir li sürüldü.ə ə ə

1&&(1(1(%i ild ya$am!$, mühasibat uçotuna dair il s rin mü llifi 9uə ə ə ə a 4açoli iili sistem üzrə

uçot yaz!l!$lar!n!n apar!lmas! #aydas!n! $ rh etmi$ə dir. 9ua 4açoli t r find n yaz!lm!$ :/esab, h nd sə ə ə ə ə ə

m bl "i, b raə ə ə b rə li və münasib tl r elmi ha##!nda; adl! s ri vurma % də ə ə ə ə v li imi bütün öl l r v xal#ə ə ə ə lar

üçün çoxsayl! elmi $f imi # bul olunmu$ v uçotun sas!n! mü yy n etə ə ə ə ə ə mi$dir. 0u s r böyüə ə

riyaziyyata aç!l!$ olmas!na baxmayara#, o, mühasibat üzr il s rin mü llifi imi tan!nm!$d!r. /ə ə ə ə əmin

s rd n bir neç sr dövründ taliyada, =ranə ə ə ə ə ə sada, -lmaniyada, nilt r d mühasibat uçot üzr d rsliə ə ə ə ə

imi istifad edilmi$dir. Dox mara#l!d!r i, 9ua 4açoliə nin 1&<&%ü ild n $r etə ə dirdiyi :M bl "; ):ə ə 'umma;*

adland!r!lan itab!n!n bir nüsx siə ?8@ srd iyev ə ə ə ətirilmi$ v iyev olleind dinl yi%il r h minə ə ə ə ə ə

itabdan d rs eçirilmi$dir. 0öə yü alman $airi 7ete iili mühasibat yaz!l!$!n! :nsan dü$ün% sinin n yüə ə s ə

ixtiras!; adland!rm!$d!r. M $hur i#tisadç! v sosiolo# 8erner Eomə ə bart hesab edirdi i, :ili yaz!l!$ h yatdaə

7aliley v Fyuə ton sistemi imi; # bul olunə mu$dur.

0el lil , mühasibat uçotu bir i#tisadi elm olma#ə ə la, il vv l onun sas! bir elm imi 0enedetto otruliə ə ə

)1&(6* v 9ua 4açolinin )1&<&* s rl rind #eyd olunə ə ə ə ə mu$dur. Gnlar mühasibat uçotunun mü ssis nin idarə ə ə

olunmas!nda mühüm vasit oldu"unu öst rmi$ v uniə ə ə versal metodii elm imi #iym tl ndirmi$l r.ə ə ə

0ununla yana$! mühasibat uçotu bir i#tisadi elm imi, onun n z ri v metodii saslar! daha sonraə ə ə ə

dünya öl l rinin aliml ri v müt x ssisl ri t r find n ini$af etdirilmi$dir. Mühasibat uçotu daimaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

t mill $diə ə rilm ə l bazar i#tisadiyyat! $ raitind öl i#tisadiyyat!n!n forə ə ə ə mala$mas!, sahibarl!"!n ini$af! və

idar etm sisteə ə mind mühüm amil çevrilmi$dir.ə ə



Mühasibat uçotu müxt lif ini$af m rh l l rind idaə ə ə ə ə ə r etm ni z ruri uçot informasiyalar! il t min edə ə ə ə ə ə

bilm üçün planla$man!n, pro#ə nozla$man!n v t s rrüfat f aliyy tinin t hlilinin t l bl rin uy"unə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

#urulmal!d!r. Mü ssis nin idaə ə r edilm sind mühasibat uçotunun inə ə ə formasiyalar!ndan daha s m r li istiə ə ə fadə

ed bilm üçün mühasibat uçoə ə tunun #aba#%!l uçot metodlar!ndan, mühasibat uçotu beyn lxal# stanə

dartlar!ndan istifad olunə mas!, uçot m liyə ə yatlar!n!n ompüterl $ə məsi isti#am tə ind trafl! i$ apar!lmas!ə ə

ünün va%ib m sə ələsidir.

0azar i#tisadiyyat! $ raitind mühasibat uçotu idaə ə rəetm uçotuna çevə rilir. Müasir $ raitd i#tisadiə ə

% h tə ə d n yüs ini$af etmi$ öl l rd mühasibat uçotu bir i#tisadi elm olma#la özünün f aliyy tində ə ə ə ə ə ə ə

maliyy v idar etm müə ə ə ə hasibatl!"!na ayr!lm!$d!r. 0ununla la#ə ədar mühasibat uçotunun beyn lxal#ə

standartlara eçm $ rtl rinin yerin yetirilə ə ə ə məsind birin%i t l b uçotun ii hiss d H Maliyy v dar etmə ə ə ə ə ə ə ə ə

uçotu üzr ayr!ə l!#da apar!lmas!d!r.

Mühasibat uçotu informasiyalar!ndan mü ssis v $ir tl rin mühaə ə ə ə ə sibl ri il yana$! mene%erl r,ə ə ə

müliyy t sahibl ri, investorlar, ban müt x ssisl ri, hüə ə ə ə ə #u#$ünaslar v s. eni$ istifad edirl r. Gna ör də ə ə ə ə

bir s!ra hallarda mühasibat uçotunu :sahibarl!"!n dili; imi adland!r!rlar. 0u dild dan!$mal! olan sahibar!nə

f aliyə yətinin bütün i$tiraç!lar! mühasibat uçotunun n z ri v t %rübi saslar!ndan v onun anlay!$ və ə ə ə ə ə ə

terminl rind n istifad edirl r.ə ə ə ə

Möv%ud #anunçulu"a ör -z rbay%an Aespubə ə lias!n!n razisind sahibə ə arl!# f aliyy ti v ya ba$#aə ə ə

f əaliyy tl m $"ul olan, hü#u#i $ xs say!lan, yaə ə ə ə xud hü#u#i $ xs say!lmayan tabeçiliyind n v müliyy tə ə ə ə

formas!ndan as!l! olmayara# f aliyy t öst r n bütün mü ssiə ə ə ə ə səl r, idar l r, t $ilatlar v ba$#alar!ə ə ə ə ə

mühasibat uçotu aparma"a bor%ludurlar. Mühasibat uçotunun t $ilind mü ssis nin v zif l riə ə ə ə ə ə ə

a$a"!da!lard!rI

1. Mü ssis mla!n!n, öhd lil rinin v bütün tə ə ə ə ə ə əs rə rüfat mə əliyyatlar!n!n mühasibat uçotunun

möv%ud #anunçulu"a uy"un i$l nib haə z!rlanm!$ mühasibat uçotu standartlar!na, mühasibat uçotunun

hesablar plan!na v ba$#a norə mativ s n dl r uy"un mühasibat uçotu hesabə ə ə ə lar!nda #ar$!l!#l! la# d iiliə ə ə

yaz!l!$ üsulu il apar!l!r.ə

2. Mühasibat uçotunun apar!lmas!nda hesabat dövrü rzind ayr!ayr! t s rrüfat m liyyatlar!n!n uçoə ə ə ə ə ə t

da düzün s etdirilm si, mla!n #iym tl nə ə ə ə ə dirilm si zamaə n! t s rrüfatç!l!# $ raitind n as!l! olara# # bulə ə ə ə ə

olunmu$ uçot siyas tin v #anunauy"un haz!rlanm!$ mühasibat uçotu standartlar! v uçota dair ba$#a norə ə ə ə

mativ sən də l rin t l bl rin m l olunmal!, eç n dövr il müə ə ə ə ə ə ə ə ə #ayisəd uçot siyas tind i d yi$ilil r müə ə ə ə ə

hasibat hesabat!nda izah edilm lidir.ə

3. /esabat dövründ i )ay, rüb, il* möv%ud mə ə la!n, öhd lil rin, aə ə pital!n, hesabla$malar!n v di rə ə

s rə v tə l rin inventarla$mas!n!n nə əti%ələri uçotda tam v düzün s etdirilm lidir. 0ütün t s rrüfat mə ə ə ə ə ə əliy

yatlar!n!n ard!%!l olara# uçot reistrind düzün, xronoloCi #eydiyyat! t min edilm lidir.ə ə ə

&. >çotda %ari x r%l rin istehsala )t davül x r%ə ə ə ə lərin * v apital #oyuə ə lu$lar!na ayr!lmas! dürüst

mü yy nə ə l $ə dirilm lidir. / r ay!n biri tarixin analiti uçot hesabə ə ə lar!n!n m lumatlar! il üzl $ r onlar!nə ə ə ə ə

b rab rliyi v düzə ə ə ünlüyü mü yy nl $dirilm lidir.ə ə ə ə

(. Mühasibat uçotunun sas v zif si maliyy , ban, verə ə ə ə i or#anlar!, investorlar, malsatanlar,

malalanlar, reditorlar, dövl t or#anlar! v di r mara"! olan t $ə ə ə ə ilatlar v $ xsl r t r find n operativə ə ə ə ə ə

r hb rli v idaə ə ə rəetməni h yata eçirm , t #dim edil % mühasibat )maliyy * hesabat!n!n t rtibi üçün,ə ə ə ə ə ə ə

h mçinin mü ssis nin t s rrüfat prosesl ri v maliyy t s rrüfat f aliyy ti ha#ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə #!nda zəruri olan

m lumatlar! tam v düzün formala$ə ə d!rma#d!r.



&.9. M2+'3:+, -/,- 3;+ <,1 ; 121 +138;3ə ə ə

Mühasibat uçotu prinsipl ri, sistemi v standartlar! daima t ə ə ə mill $ə dirilm l , bazar i#tisadiyyat!n!nə ə

formala$mas!nda :sahibarl!# dili; v zif sini yeə ə rin yetirə m ə l , idar etm d mühüm rol oynay!r. Mühasibatə ə ə ə

uçotu idarəetməd mühüm vasit olma#la yana$! planla$ə ə d!rmada, mü ssis t s rrüfatmaə ə ə ə liyy f aliyy tininə ə ə

t nzimə l nə m sind , istehsal!n daha yüs s viyy d t $il olunə ə ə ə ə ə ə mas!nda sasl! rol oynay!r.ə Müasir idar etmə ə

sisteminin bazar i#tisadiyyat! t l bl rin uy"un t $ili bilaə ə ə ə ə vasit mühasibat uçotunun beyn lxal# uçotə ə

sisteml rin uy"un ini$af! v t ə ə ə ə mill $dirilm siə ə il la# dard!r.ə ə ə

T sadüfi deyildir i, bir s!ra i#tisadi % h td n yüə ə ə ə s d r % d ini$af etə ə ə ə ə mi$ dünya öl l rinin i#tisadç!ə ə

müt x ssisl rinin hesabə ə ə lamalar!na ör idarə əetm d isə ə tifad olunan informasiyalar!n 5J faizd n çoxu an%a#ə ə

mühasibat uçotu m lumatlar! hesab olunur. 0ir #ayda olaə ra# i#tisadi subyetl rin bütün mla!, o %üml d nə ə ə ə

sas vasit l r, xammalmateriallar, yana%a#eneretia, m v maliyy ehtiyatlar! inforə ə ə ə ə ə ə masiyalar!

mühasibat uçotunda sisteml $mi$ $ ild toplanara# istehsalat, maə ə ə liyy t s rrüfat f aliyy ti üzr ist nil nə ə ə ə ə ə ə ə

n ti% l rin ld olunə ə ə ə ə mas!na $ rait yarad!l!r.ə

Möv%ud olan informasiyalar!n idar etm sisteə ə mind faydal! istifad olunə ə mas!n! t min etm üçün isə ə ə

mühasibat uçotunun el bir sistemli t $ili laə ə z!md!r i, o müasir dövrd dünya öl l rind istifad olunmu$ə ə ə ə ə

#aba#%!l mühasibat uçotu v beyn lxal# standartlar!n meə ə todu v prinsipl rind n istifad edilm sin uy"unə ə ə ə ə ə la$ma#la, hesablama texnias!ndan eni$ istifad edilmə əsin $ rait yarats!n.ə ə

dar etm sistemind mühasibat uçotu bir s!ra və ə ə əzif l r yerin yetirir i, onlar iç risind mühümə ə ə ə ə

h miyy ti olan n zar t funsiyas!d!r. Gnu da #eyd etə ə ə ə ə m laz!md!r i, idar etm nin t mill $dirilm siə ə ə ə ə ə

dövriyy d müxt lif mülə ə ə iyy t formalar!n!n yaranmas! il bazar münaə ə sib tə lərinin formala$mas! mühasibat

uçotunun n zar t funə ə siyas! v onun forma, metodlar!ə xari%i öl l rin t %rüə ə ə bələrind n istifad edilm si ilə ə ə ə

daha da eni$l nir v möhə ə mə l nirə .

eyfiyy tli t $il olunmu$ mühasibat uçotu inforə ə masiyas! mü ssis v $ir tl rin istehsalə ə ə ə ə

m liyyatlar!n!n müxt lif m rh l l rin n zar t etm l , laə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə z!mi $ raitd müə ə ssis nin v onun bölm l rininə ə ə ə ə

bütün m liyyatə ə lar!n!n f aliyə yətin n zar t etm y , onu t hlil etm y v bu informasiya sas!nda müxt lif ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

idar etm m rh l l rind idaə ə ə ə ə ə ə r etm # rarə ə ə lar!n! sasland!rma# v # bul etm üçün istifad edilir.ə ə ə ə ə

dar etm sistemind mühasibat uçotu bir s!ra v ziə ə ə ə f əl ri yerin yetirir. / min v zif l r s!ras!ndaə ə ə ə ə ə

n zar t, mə ə ə la!n #orunub saxlanmas!, informasiya v analiti və əzif l ri xüsusi h miyy t malidir.ə ə ə ə ə ə

N 7+ , *-0?'34+'@.ə ə dar etm nin t mill $dirilm si $ə ə ə ə ə əraitind müxt lif müliyy t formalar!n!nə ə ə

möv%udlu"u, bazar münasib tl rinin formala$mas!nda mühasibat uçoə ə tunun n zar t funsiyas! daha mühümə ə

$ il al!r v bu da $übh siz uçotun forma v metodlar!n!n daha da t ə ə ə ə ə mill $dirilm si v dünya öl l riə ə ə ə ə

t %rüb sind n isə ə ə tifad edilm sini mühüm v zif olara# #ar$!ya #oyur.ə ə ə ə

Müxt lif müliyy t formalar!n!n yaranmas!, mü sə ə ə sis hü#u#lar!n!n eni$l ndirilm si, xal#ə ə ə

t s rrüfat!nda maə ə liyy mühasibat n zar tinin z ifl m si deyil, sin onun daha da möh ml nm sini t l bə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

edir. >çot aparat! i$çil ri, n zar tt fti$ v audit xidm ti, veri or#anlar! yeə ə ə ə ə ə ni idar etm prinsipl rinə ə ə ə

saslanara# möv%ud olan madə di ehtiyatlar!n düzün v s m r li istifad olunmas! üzə ə ə ə ə ərind n zar ti t minə ə ə ə

etm lidirl r. Mühasibatə ə uçotunun n zar t funsiyas!n!n eni$l nm si bir daha onunla laə ə ə ə ə #ədard!r i, haz!ri

$ raitd h r bir mü ssis r hə ə ə ə ə ə b rə liyi, mene%erl r öz mü ssis l rini maliyy t s rrüfat ösə ə ə ə ə ə ə təri%il ri v öd mə ə ə ə

#abiliyy ti informasiyalar!n! ld etə ə ə məl ri va%ib $ rtl rdir.ə ə ə



F zar t #ar$!da #oyulan m #s d çatma# üçün və ə ə ə ə əzif nin mü yy n olunə ə ə mas! prosesidir. F zar tə ə

prosesini mü yy n olunmu$ standartlar t $il edir i, onlar!n i%ə ə ə ras! #ar$!da! v zif nin yerin yetirilm siniə ə ə ə

t min etə məy yön ldilir.ə ə

F zar t üç formada yerin yetirilir. 0unlardan biə ə ə rin%isi ilin n zar t, iin%isi %ari n zar t v üçün%üsüə ə ə ə ə

is sonra! n zar t adlan!r.ə ə ə

lin n zar t t s rrüfat m liyyat!n!n i%ra olunə ə ə ə ə ə mas!na # d r apar!lmal!, %aə ə ri n zar t m liyyat! i%raə ə ə ə

olundu"u dövrd , sonra! n zar t is m liyyat!n i%ə ə ə ə ə ə ra olunmas!ndan sonra apar!lm!$ n zar t formas!d!r.ə ə

Kübh siz bu mə ə əliyyatlar!n apar!lmas! v i%ra olunmas! vv l% d n mü yy n v zif li $ xsl r t rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə əfind nə

s n dl $dirilir. / r bir m liyyat ayə ə ə ə ə ə r!l!#da mü yy n s n dl $dirm sas!nə ə ə ə ə ə ə da i%ra olunur. Mü ssis l rd ilinə ə ə ə

n zar t bir #ayda olara# adrlar!n seçilib yerl $dirilm si, material v maliyy vaə ə ə ə ə ə sit l ri ehtiyatlar!n!nə ə

istifad sind i%ra olunur.ə ə

adr ehtiyatlar! üzr ilin n zar t mü ssis l rd seə ə ə ə ə ə ə çil n adrlar!n i$ v pe$ ar f aliyy tl rininə ə ə ə ə ə

mü yy n olunə ə mas! v daha haz!rl!#l!, yüs ixtisasa mali olan müt x ssisl rin seçilm sini n z rd tutur.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Lari n zar t müxt lif t s rrüfat m liyyatlar!n! i%ra ed r n t rtib olunə ə ə ə ə ə ə ə ə ə mu$ s n dl $m dövrünüə ə ə ə

hat edir. ni %ari n zar t bilavasit m liyyatlar!n yerin yetirilə ə ə ə ə ə ə ə ə diyi vaxtda i%ra olunur. %ra olunan

m liyyat!n daimi olara# yoxlanmas!, m l lmi$ probleml rin müzaə ə ə ə ə ə ə irəsi v t mill $m si örül nə ə ə ə ə

m liyyat!n möv%ud olan #aə ə nunveri%ilid n v n z rd tutulmu$ plan öst riə ə ə ə ə ə %ilərind n nara ç!xmas!n!nə ə

#ar$!s!n! al!r. 0el lil ilin apaə ə r!lm!$ n zar t vasit sil mü yy n olunmayan #aə ə ə ə ə ə nunsuz m liyyata yolə ə

verilm si %ari n zar t vasit sil aradan #alə ə ə ə ə d!r!la bil r.ə

'onra! n zar t t s rrüfat m liyyat!n!n i%ra olunə ə ə ə ə ə du"u vaxtda v ya i%radan sonra apar!lan n zarə ə ət

formas!d!r. Mü ssis d f aliyy t öst r n h r bir $ xs mü yy n tə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə əs rrüfat m liyyatlar!n! i%ra ed r nə ə ə ə ə

bilm lidir i, hə əmin s n d ondan sonra ba$#a müt x ssisl r t r find n yoxə ə ə ə ə ə ə ə lana%a#d!r. Gna ör də ə

t s rrüfat m liyyat!n!n i%ra olunmas!nda h r bir $ xs t rtib el diyi m liyyat!n #aə ə ə ə ə ə ə ə ə ə nunçulu#da mü yy nə ə

olunmu$ norma v standartlara uyə "un olmas!n! t min etm y bor%ludur.ə ə ə

Mü ssis l rd sonra! n zar t formas! bir #ayda olara# apar!lan t fti$ v auditor yoxlamalar!n!nə ə ə ə ə ə ə ə

n ti% si il mü yy n olunur. -par!lan audit v t fti$ yoxlamalar! n ti% sind mü ssis nin bütün t s rrüfatə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

maliyy v i#ə ə tisadi öst ri%il ri sasl! $ ild ara$d!r!l!r v burax!lm!$ nö#ə ə ə ə ə ə sanlar, çat!$mamazl!#lar

mü yy nl $m l onlar!n araə ə ə ə ə dan #ald!r!lmas! üçün onret t dbirl r örülür.ə ə

eyfiyy tli t $il olunmu$ mühasibat uçotu inforə ə masiyas! mü ssis v $irə ə ə tə l rin istehsal m liyyat!n!nə ə ə

müxt lif m rh l l rin bütün m liyyatlar!n!n f aə ə ə ə ə ə ə ə ə liyy tə in n zar t etm y , onu t hlil etm y v buə ə ə ə ə ə ə ə ə

informasiya sas!nda müxə t lif idar etm # rarlar!n! sasland!rma# v # bul etm üçün istifad edilir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

18+?@0 /-0-: '+58+01+'@.Ə mla!n #orunub saxlƏ anmas! v zif ə əsinin yerin yetirilm siə ə

mühasibat uçotunun daha da t milə l $ə dirilməsi v onun nə əzar t funə siyas!n!n möh ml ndirilm si ilə ə ə ə

la# dard!r. ?üsusi il #eyd olunə ə ə mal!d!r i, öst ril n v zif nin yerin yetiə ə ə ə ə rilməsi üçün il növb də ə

mü ssis d yüs s viyy li avaə ə ə ə ə ə danl!#larla t min olunmu$ anbar t s rrüfat!, n zar t v ölçü %ihazlar! və ə ə ə ə ə ə

di r $ rait yarad!lmal!d!r.ə ə

dar etm sisteminin daha da t mill $dirilm si, baə ə ə ə ə zar i#tisadiyyat!n!n formala$mas!, müliyy tçil rinə ə

say!n!n artmas! v xari%i i#tisadi f aliyy tin inə ə ə i$af! mühasibat uçotunun mla!n #orunub saxlanmas!ə

v zif sinin daha da möh ml ndirilm sini t l b edir. lmi saslarla t $il olunmu$ mühasibat uçotu sistemiə ə ə ə ə ə ə ə ə

$ raitind mə ə ə la!n m nims nilm si fatlar!n!n mü yy n olunmas! il yana$! oə ə ə ə ə ə rrubsiyala$m!$ #rupla$ma

fatlar! da a$arlan!r v onlara #ar$! onret t dbirl r örülm si realla$!r.ə ə ə ə



Nöst ril n m s l l rin h llind idar v mü sə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə sisəl rə d #al!#da olan mt material d y rlil rininə ə əə ə ə ə

dövrü inventarla$d!r!lmas!n!n xüsusi h miyy ti vard!r. -paə ə ə r!lan inventarla$d!rma n ti% sind t s rrüfatə ə ə ə ə

m liyyatlar!ə ə n!n laz!mi sən də l rl r smiyy t sal!nmas!, onlar!n müə ə ə ə ə hasibat uçotunda s olunmas! mü yə ə

y nl $dirilir v yoxə ə ə lama n ti% l ri saə ə ə ə s!nda! s n dl r fatii uçot ösə ə ə təri%iləri il mü#ayis olunma#laə ə

n ti% mü yə ə ə y nl $dirilir.ə ə

/az!rda möv%ud olan mühasibat uçotu sistemi müəssis nin di r xidə ə m tə l r il la# d mla!nə ə ə ə ə ə

#orunub saxlanmas!n! t min edir v müxə ə təlif si lm , xarabə ə ə olma v itil rin #ar$!s!n! al!r.ə ə

İ0*/1+'34+ 6 73* '3.ə ə Mühasibat uçotunun bazar i#tisadiyyat!n!n formalar! $ raitind idar etm də ə ə ə ə

n müə hüm v zif informasiyalar!n haz!rə ə lanmas! v istifad üçün t #dim olunmas!d!r.ə ə ə

Mühasibat uçotu müxt lif idar etm sistemind haə ə ə ə z!rlad!"! informasiyalar n ti% sind t l b olunanə ə ə ə ə

idarəetm # rarlar! # bul olunur. Mühasibat uçoə ə ə tu sistemi h r bir mü ssis d mla!n h r ti, t s rrüfatə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

m liyyatlar! dövə ə ründ onun m l lm m nb l ri il la# dar maə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə liyy v istehsalt s rrüfatə ə ə ə f aliyy ti ilə ə ə

la# dar sinteti v analiti inforə ə ə masiyalar! % ml $dirib istifad olunmas! üçün haz!rlan!r.ə ə ə

F ti% etibar! il mühasibat uçotu informasiyalar! operativtexnii, staə ə ə tistia uçotu, planla$mada, pro#

nozlar!n t rtibind v ümumiyy tl mü ssis f aliyy ti üzr tatia v strateiyan!n haz!rlanmas!nda eni$ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

istifad olunur.ə

Gnu da n z r alma# laz!md!r i, mühasibat uçoə ə ə tunun ini$af!n!n bütün m rh l l rind onun t #dimə ə ə ə ə ə

etdiyi informasiyalarda obyetivliyin, do"rulu"un, vaxt!nda t rtib olunmas! v zif si #ar$!ya #oyulur. Müasirə ə ə

idarəetm nin t mill $dirilm si $ raitind mühasibat uçotu informasiyaə ə ə ə ə ə lar!n!n haz!rlanmas!na daha va%ib

t l bl r #oə ə ə yulur. / min inə formasiyalar yüs eyfiyy tli v fayə ə ə dal! olma#la müliyy t sahibini, xari%i maliyə

y və əsaiti #oyulu$lar! v di r mara#l! $ xsl rin t l bl rini tə ə ə ə ə ə ə əmin etməlidirl r.ə

A0+83,3? 6 73* '3.ə ə /az!rda idar etm nin t mill $ə ə ə ə dirilm si v bazar münaə ə sib tl rinin formala$d!"!ə ə

$ raitd anaə ə liti v zif çox va%ibdir. 0el i, etibarl! v hü#u#i %ə ə ə ə əh td n sasland!r!lm!$ mühasibat uçotuə ə ə

informasiyalar! sas!nda müə ssis v onun tabeçiliyind olan filiallar!n maliyy , istehsalatt s rrüfatə ə ə ə ə ə ə

f aliyy ti t hlil olunur v haə ə ə ə z!rlanm!$ analiti $ rhl r sas!nda laz!mi # rarlar #ə ə ə ə əbul olunur.

0u v zif nin yerin yetirilm si mühasibat uçotunun bütün bölm l ri, o %ümə ə ə ə ə ə l d n möv%udə ə

ehtiyatlardan istifad olunmas! m hsul istehsal!, s rf olunə ə ə mu$ m sr fl rin h %mi, #iym tl rin düzün t tbi#ə ə ə ə ə ə ə

olunmas!n!n östəri%ilərinin t hə lilin iman verir i, bu da s rb st bazar i#tiə ə ə sadiyyat! $ raitind hə ə ə əmiy

y tlidir.ə

0ütün öst ri%il rin t hlil v öyr nilm si il h r bir mü ssis nin i#tisadiyə ə ə ə ə ə ə ə ə ə yat!na dair trafl! analitiə

informasiyalar ld olunur i, bu da idar etm sistemi t l bə ə ə ə ə ə lərinin i%ras!nda sasl! h miyy t malidir.ə ə ə ə ə

&.=. T ' *+, -/,-0-0 0>68 3ə ə ə

' rb st bazar i#tisadiyyat! münasib tl rinin yaranə ə ə ə mas!, müxt lif müliyy t formalar!n!n istifad si,ə ə ə

xari%i öl $ir tl rinin i$tira! il müə ə ə ə sə sis l rin t $ili sas!nda 0eyn lxal# mühasibat uçotuə ə ə ə ə

standartlar!ndan istifad olunə mas! prinsipl ri, öl d idar etm prinsipl rinin t ə ə ə ə ə ə ə mill $ə dirilm si mühasibatə

uçotunun rolunu daha da art!r!lmas!n! t l b edir.ə ə

-z rbay%an Aespublias!nda müasir $ raitd t s rə ə ə ə ə rüfat uçotu sistemi birbiril la# dar olan üçə ə ə

formada ifad olunur.ə 0unlardan :3303'3 /<+,36# 3?303'3 ',+,3',3?+ 6 0' 12+'3:+,ə

-/,-;-.

O<+,36 -/, vasit sil idar , mü ssis l rin, istehə ə ə ə ə ə sal sah l ri, sexl rin f ə ə ə əaliyy tin ünd liə ə ə

r hb rlid isə ə ə tifad edilir. Gperativ uçot vasit sil müə ə ə ssis nin idar heə ə ə y tin mü ssis d materialə ə ə ə ə



ehtiyatlar!n!n h r ti, m hə ə ə ə sul burax!l!$!n!n h %mi, onun al!%! t $ilatlara yüə ə l nə m si v mi#ə ə dar!, istehsal

ehtiyatlar!n!n h %mi v s. inə ə formasiyalar daxil olur. 0u imi informasiyalar!n al!nmas! m nə bə l ri s n dl rə ə ə ə ə

sas!nda, telefon, teletayp, fasə v $ifahi forə mada veril bil r. Gperativ uçot bir s!ra halə ə larda həmin mə

lumatlara t l bat oldu"u v ziyy td haə ə ə ə ə z!rlan!r v t #dim olunur.ə ə

Gperativ uçot bir #ayda olara# t l b olundu"u halə ə da apar!l!r. Gnun t #dim olunmas! üçün vaxtə

mü yy n olunə ə mur. 0u is öst ril n uçot formas!n!n ba$#a uçot forə ə ə malar!ndan f r#l ndir n birin%iə ə ə

öst ri%idir.ə

Gperativ informasiyan!n iin%i f r#i onun ist nil n vaxtda, s n də ə ə ə ə l $ə dirilm d n haz!rlan!b t #dim olunə ə ə

mas!d!r. uxar!da #eyd olundu"u imi operativ informasiyan!n $ifahi formada, telefon, tele#raf v teletayplaə

verilməsi d onu di r uçot formalar!ndan f r#l ndir n laə ə ə ə ə ə m t hesab olunur.ə

0ir s!ra hallarda, ehtiya% olmas! laz!m l n $ raə ə ə itd operativ uçot statistia v mühasibat uçotuə ə

informasiyalar!ndan da istifad edil bil r.ə ə ə

S,+,3',3?+ -/,- xal# t s rrüfat!n!n i#tisaə ə diyyat!n, elmin, t hsilin müxə təlif sah l rind ba$ ver nə ə ə ə

ütləvi mə əliyyatlar! öyr nir. 'tatistia uçotu i#tiə sadiyyat!n vəziyy ti, onun ini$af! tendensiyas!, f hl #üvə ə ə

vəsinin hər ti, mt material ehtiyat!, öl halisinin say!, onə ə ə əə ə ə lar!n ya$, %ins, ixtisas v s. öst ri%il riə ə ə

üzr inforə masiyalar toplay!r v ara$d!rma apar!r. 'tatistia uçotu vaə sitəsil eni$ h %md mü$ahidə ə ə ə

apar!lma#la yana$! haə linin vahid uçotunu t $il edir. 0u m #s dl statistia uçoə ə ə ə tu mühasibat v operativə

uçotu informasiyalar!ndan da istifad ed bil r.ə ə ə

'tatistia uçotu m lumatlar! sas!nda dövl t idaə ə ə rəetm or#anlar! pro#ə nozlar! mü yy n edir, i#tisadiə ə

siyas t sah sind # rarlar # bul edir, öl nin i#ə ə ə ə ə ə tisadiyyat!n!n idar olunmas! il la# dar olara# onretə ə ə ə

operativ t dbirl r örür.ə ə

M2+'3:+, -/,- t s rrüfat m liyyatlar!n!n miyə ə ə ə ə y t v eyfiyy t ösə ə ə t ri%il rini möv%udə ə

#anunçulu#la mü yə y n olunmu$ s n dl r saə ə ə ə ə s!nda, pul v mi#ə dar ifad sind s etdirm l öyr nir və ə ə ə ə ə ə

fasil siz n zar ti hə ə ə əyata eçirir. Mühasibat uçotunda bütün m liyyatlar tam v ard!%!l olaə ə ə ra# yaln!z s n dl rə ə ə

saə s!nda h yata eə çirilir. Mühasibat uçotunda saə s n pul ölçüsünd n istiə ə fad edilir.ə

T s rrüfat uçotunun # bul olunmu$ üç formas! birbiril s!x la# d olə ə ə ə ə ə ə ma#la biri di rini tamamlay!rə

v vaə hid t s rrüfat uçotu sistemini t $il edir. 9aə ə ə in bu uçot formalar! iç risind mühasibat uçotu apar!%!ə ə

möv#e tutur. Mühasibat uçotunun informasiyalar! sas!nda mü sə ə sis nin bütün tə əs rrüfatmaə liyyə

f aliyy tin n zar t tə ə ə ə ə əmin edilir v idar etm d sasl! $ə ə ə ə ə əild istifad olunur.ə ə

Mühasibat uçotui#tisadi elmdir. lin olara# mühasibat uçotunun bir elm olmas! 0enedetto otruli

)1&(6* v 9ui 4açoli )1&<&* s rə ə ə lərind #eyd oluə nur. 0ilavasit onlarə mühasibat uçotunun mü sə sisənin

idar olunə mas!nda rolunu sasl! $ ild öst rm l , h m d elmi metodoloCi sasə ə ə ə ə ə ə ə ə lar!n! $ rh etmi$dir.ə

0ununla yana$! olara# mühasibat uçotunun bir i#tisadi elm imi nəzəri v metodii saslar! xeyli sonraə ə

dünya öl l rinin bir s!ra aliml ri v müə ə ə ə t x ssisl ri tə ə ə ərəfind n daha trafl! öst rilmi$dir.ə ə ə

Mühasibat uçotunun mühüm h miyy tini n z r alara# h l 1(<J%! ildə ə ə ə ə ə ə ə ə ispan alimi 0artolomeo de

'alazio yazm!$d!rI :Mühasibat uçotu bütün elm v inə %əsən tə d n yüs d dayan!r, çüni ham!n!n onaə ə ə

ehtiya%! oldu"u halda, onun heç im ehtiya%! yoxdur. Mühaə sibat uçotu olmadan dünya # bul olunə maz

olard!, insanlar is birbirini ba$a dü$m zdil r;.ə ə ə

Ö704/58+1+ '-+88+@

&. T ' *+, -/,-0-0 4++01+'@ 2+0'@ ;>6 , '+;* <;3ə ə ə ə

9. T ' *+, -/,-0-0 2+0'@ 0>68 3 1>6-;;-ə ə ə



=. O<+,36 ,<503?3 -/,# ',+,3',3? -/, 6 12+'3:+, -/,-0-0 /5E+ 6 * 83 2 ,8 303ə ə ə ə ə ə

37+2 <;3.

II MÖVZU% MÜHASİBAT UÇOTUNUN !R"DM"Tİ V M"TODUƏ

Mühasibat uçotunun predmeti v onun obyetl ri. T s rrüfat v saitl ri v v sait m nb l rinin t snifat!ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Mühasibat uçotunun metodu v onun sas ünsürl riə ə ə

LAV D BİYYATƏ Ə Ə Ə

ir" nova E.8. Teori bux#alterso#o uçeta.ə ə M., zd., :=inans! i statistia;, 1<<<

9.&. M2+'3:+, -/,-0-0 <;1<,3 6 /0-0 /:4<?,8 3. T ' *+, 6 '+3,8 3 6 6 '+3,ə ə ə ə ə ə ə ə

1 0: 8 3030 , '03*+,@ə ə ə ə

-z rbay%an Aespublias!nda mühasibat uçotunun t nziml nm si, heə ə ə ə sablar!n t rtib olunmas! və ə

mühasibat informasiyalar!n!n düzün, etibarl! olmas! dövl t t rə ə əfind n # bul olunmu$ #anunla idar olunur.ə ə ə

/ min sə ən də l r sistemind :Mühasibat uçotu ha##!nda; -z rə ə ə bay%an Aespublias!n!n 2& mart 1<<(%i il

#anunu, Maliyy Faə zirliyinin :Mü sə sis l rin mühasibat uçotunun heə ə sablar 4lan! v onun t tbi#in dair J1ə ə ə

yanvar 1<<+%! il T liə mat!;, :Mü sə sisl rinə uçot siyas ti ha##!nda; 23 yanə var 1<<5%i il sasnam si vƏ ə ə

mühasibat uçotunun t $ilin aid olan diə ə r #anunlar v normativ atlar aidə ə dirI

Möv%ud olan #anunçulu"a sas n mühasibat uçoə ə tunun sas prinsipə ləri a$a"!da! #aydada mü yy nə ə

olunmu$durI

mühasibat uçotunun fasil sizliyi y ni mü sə ə ə sisənin yarand!"! ünd n l "v edilddiyi ün d büə ə ə ə tün

f əaliyy ti dövründ mühasibat uçoə ə tunun fasil sizə h yata eə çirilm si, l "v etm zaman! müə ə ə hasibat uçotunun

xüsusi #aydas!n!n t tbi# olunə mas!O

- mühasibat uçotu hesablar!n!n t tbi#i y ni mü sə ə ə sis mla!n!n, öhd çiliyinin h r ti üzr bütün tə ə ə ə ə ə ə ə

s rə rüfat m liyyatlar!n!, lir v x r%ə ə ə ə ə lər , m nə ə f t v z r ri v bu imi bütün ba$#a ösəə ə ə ə ə t riə %ilərinin

yarand!"! vaxtda da mühasibat hesablar!nda iili yaz!l!$ üsulu il heç bir isə tisnaya yol verməd n düzün sə ə

etdirilm siOə

- t s rrüfat m liyyatlar!n!n i#tisadi m zmununun mə ə ə ə ə əna%a onun #alan bütün lam tl rind n üstünə ə ə ə lü

yünün t minat!I mü ssis nin ilin uçot s n də ə ə ə ə lərind m zmunu #eyd olunan t s rrüfat m liyə ə ə ə ə ə yatlar!n! uçot

v hesabatda s etdir n zaman onun i#tisadi m zmununun m na%a #alan bütün lam tl rind nə ə ə ə ə ə ə ə ə

üstünlüyünün t min edilə məsi v onlar!n uçotu siyas tind ommersiya sirri imi #oə ə ə runub saxlanmas!O

- t s rrüfat f aliyy tind ehtiyatl!l!"!n t minat!I müə ə ə ə ə ə sə sis nin maliyy n tiə ə ə % l rini formala$d!ranə ə

zaman potensial z r rin, yaxud öhd liyin son də ə ə ər % m nf t v ya ativ çevril r uçot v heə ə ə əə ə ə ə ə ə sabatdasini tapmas! üçün böyü haz!rl!# i$l rinin ehtiyatl!l!"!n!n t min edilə ə ə məsiO

- #iym tl ndirm nin t minat!I mü ssis nin bütün dövriyy v dövə ə ə ə ə ə ə ə riyy d n nar ativl rini, öhdə ə ə ə əli

l rini v di r s rv tl rini ilin v b rpa də ə ə ə ə ə ə ə əy ri il #iyə ə m tə l nə diril r bazar #iym tl rin uy"unə ə ə ə ə la$d!r!lmas!.

Mühasibat uçotunun öst ril n prinsipl rin uy"un olara#, onun meə ə ə ə todu v predmetiə

mü yy nl $dirilmi$dir.ə ə ə

Mühasibat uçotunun predmeti mü ssis nin mövə ə %ud olan mla!, onun hə ər ti, m l lmə ə ə ə ə ə ə

m nb l ri v formala$mas!n! hat edir. 0una uy"unə əə ə ə ə ə olara# mühasibat uçotu bir i#tisadi elm olma#la,

onun ümumi $əild predə meti istehsal münasib tl rini s etdirm l m zə ə ə ə ə ə mununu mü yy n edir.ə ə



Mü ssis l r t s rrüfat f aliyy tini h yata eçirm üçün sas fondə ə ə ə ə ə ə ə ə ə lara, dövriyy v saitl rin v di rə ə ə ə ə ə

$yaə lara mali olur. T s rrüfat f aliyy ti il laə ə ə ə ə ə # dar mü sə ə sis materiallar, sas v saitl r, #eyrimaddiə ə ə ə

ativl r al!r, onə lardan istifad edir, istehsal prosesin x r% ç ir, m hə ə ə ə ə sul istehsal edir, onu sat!r, sat!$dan pul

v saiti v m nə ə ə f ə t ld edir. 0el lil , mü ssis və ə ə ə ə ə ə əsaitl ri, onlar!n mə ə ələ lə m m nb l ri, h r birə ə ə ə ə

mü ssis d ba$ ver n tə ə ə ə əs rə rüfat prosesl ri zaman! yaranan t s rrüfat m liyyatlar! müə ə ə ə ə hasibat uçotunun

obyetl ri hesab olunur.ə

Mühasibat uçotunun predmetini $ rh ed r n onun tarixi ini$af!na xüə ə ə susi di## t verilm lidir. 0el i,ə ə ə

mühasibat uçotunun predmetinin m zə munu %əmiyy tin i#ə tisadii%timai formasiyalar!n!n ini$af! il la# darə ə ə

olara# dəyi$ilir. M s l n, #uldarl!# #urulu$u dövründ isə ə ə ə tehsal üz rind tam haimiyy t höm sürmü$ və ə ə ə

burada #ullar da uçotun predmetini t $ə il etmi$dir.

apitalizm % miyy tind mühasibat uçotunun predə ə ə meti f rdi aə pital!n dövran! hesab olunurdu. 'osiali

zm % miyy tind mühasibat uçotunun predə ə ə metinin xüsusiyy tl ri sosialist müliyy tinin i%timai xarateri ilə ə ə ə

la# dar olmu$dur.ə ə

Mühasibat uçotu obyetl ri s!ras!nda t davül fondə ə lar! xüsusi yer tutur. T davül fondlar!na dövriyy də ə ə

olan pul v saitl ri, banda! pul və ə əsaitl ri, mü ssis anə ə ə bar!nda sat!$ üçün istehsal olunmu$ haz!r m hə sullar

v al!ə %!lara yül nmi$ mallar aiddir.ə

9.9. M2+'3:+, -/,-0-0 1<,/;- 6 /0-0 '+' 0'8 3ə ə ə

Mühasibat uçotunun metodu onun ara$d!r!lmas! v öyr nilm si #ayə ə ə dalar!d!r. lmi ara$d!rmalarda

metod termini öyr nil % $yan!n t miə ə ə ə ə nat!n! ara$d!rma# üçün müxt lif üsul v prinsipl rd n istifadə ə ə ə ə

olunmas!n! nəz rə d tutur. Mühasibat uçotunun metodu öz predmetinin hans! üsullar v prinsipl r vasit silə ə ə ə ə

öyr nilm sini yerin yetirir.ə ə ə

Nöst ril n metodoloCi sistemd mühasibat uçotuə ə ə nun hans! vasit l rl tə ə ə əs rrüfatmaliyyə ə

m liyyatlar!n! i%ra etm sini mü yy nl $ dirm sas say!l!r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

M lum oldu"u imi t s rrüfat v saitl ri, onlar!n mə ə ə ə ə ə əl lm m nbə ə ə ə ələri müxt lifdir. 0ütünə

m liyyatlar! düzün s etdirm üçün ayr!ayr! və ə ə ə əsait növl rinin hə ərə ti v onun i%ras! üz rind n zar tiə ə ə ə ə ə

h yata eə çirm çox va%ibdir. 0urada s n dl $m v inventarla$ma müə ə ə ə ə ə hüm n zaə r t metodu imi xüsusiə

h miyy t malidir.ə ə ə ə

Mühasibat uçotunun metodu onun i%ra f aliyə yətind mühüm hə ə əmiyy t mali olan ünsürl ri vasit sil yeə ə ə ə ə

rin yetirilir.ə B- 0'8 'ə ə0 ;ə 8 Eə 1 6 306<,+8+E1+;+0# 341 , 6 ?+8?-84+'34+;+0#ə ə ə ə

2<'+:8+ '3',<130; 0# 3?3,ə ə * ə 83 4+7@8@E# 12+'3:+, :+8+0'@ 6 2<'+:+,;+0 3:+ ,;3.ə ə

S 0 ;8 E;31 $ə ə ə ə t s rrüfat m liyyat!n!n mü yy n sə ə ə ə ə ə ən dl rl mə ə ə ə əliyyat!n i%ra olundu"u yerd r smiyə ə

y t sal!nmas!d!r. Mühasibat uçotunda s n dl $m n va%ib m liyyatlardan biri olma#la, i%ra olunanə ə ə ə ə ə ə ə ə

t s rrüfat mə ə ə əliyyatlar! üzərind mü$ahid ni t min edir. ' n də ə ə ə ə l $ə m mü ssis d i%ra olunan t s rrüfatə ə ə ə ə ə

m liyyatlar!n!n hüə ə #u#i $ ild yaz!l! i%ra olunə ə mas!d!r. stehsalat, maliyy v tə ə əs rrüfat m liyyatlar!n!nə ə ə

s n dl rl r sə ə ə ə ə miyyət saə l!nmas! s n dl $dirm adlan!r.ə ə ə ə

T s rrüfat m liyyatlar!n!n s n dl $dirilm si müə ə ə ə ə ə ə ə hasibat uçotunun sas prinsipl rind n hesabə ə ə

olunma#la, ba$ vermi$ m liyyatlar!n s n dl r saə ə ə ə ə ə s!nda t rtibini tə əmin etm l , uçot obyetl rinin h r tiə ə ə ə ə ə

üzr daimi inə formasiya ld olunmas!na $ rait yarad!r. / r bir t s rə ə ə ə ə ə rüfat m liyyat! üzə ə r t rtib olunə ə mu$

s n dl r sas!nda m lumatlar sistemi yaran!r v bu is n ti% olara# % mə ə ə ə ə ə ə ə ə ə l nə mi$ informasiyalar!n t rtibə

olunmas!na $ rait yaə rad!r. / r bir mühasibat uçotu s n dind s olunmu$ ösə ə ə ə ə təri%il r sistemi onunə



revizitl ri )s n din nömr si, tarixi, m liyyat!n m zmunu v sair* adə ə ə ə ə ə ə ə lan!r. lin s n dl r tə ə ə əsərrüfat

m liyyatlar!n!n v onlar!n apar!lmas!n! t sə ə ə ə di# ed n yaz!l! $ had tnam dir.ə ə ə ə

T rtib olunmu$ bütün ilin s n dl r özünd a$aə ə ə ə ə "!da! z ruri reə vizitləri s etdirm lidirI s n din ad!,ə ə ə ə

nömr si, odu, t rtib edilm yeri v taə ə ə ə rixi, s n d t rtib edil n mü ssis nin ad!, t s rrüfat m liyyatlar!n!nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

m zə munu v ölçül ri )natural v pul ifad sind *, t s rrüfat mə ə ə ə ə ə ə ə əliyyatlar!n!n ba$ verm si, tamamə lanmas! və

onun r sə mil $ə dirilməsinin düzünlüyü üçün m sul $ xsl rin və ə ə əzif l ri, soə ə yad!, ad!, atas!n!n ad!, $ xsiə

imzalar! v ba$ə #a öst ri%il r s olunmal!d!r.ə ə ə

m liyyatlar!n xaraterind n v uçot m luƏ ə ə ə ə matlar!n!n i$l nm si texə ə noloiyas!nda as!l! olara# ilin

s n dl r lav revizitl r d daxil edil biə ə ə ə ə ə ə ə l r. lin s n dl r mə ə ə ə ə əliyyatlar!n ba$ verdiyi, bu mümün

olmad!#da is mə ə əliyyatlar bilavasit #urtard!#dan sonra t rtib edilm lidir.ə ə ə

' n dl rin eyfiyy tli t rtibat!na, onlar!n vaxt!nda müə ə ə ə ə hasibat uçotunda s etdirilm si üçün mü yy nə ə ə ə

edilmi$ müdd tl rd t #dim edilə ə ə ə məsin , s n də ə ə l rd i m luə ə ə matlar!n do"rulu"una v etibarl!l!"!na mə əsuliy

y ti hə əmin s n dl ri haz!rlam!$ v imza etmi$ $ xsl r da$!y!rlar.ə ə ə ə ə ə

Gna ör d t s rrüfat m liyyatlar!n!n s n də ə ə ə ə ə ə ə l $ə dirilm sind h r bir v zif li $ xs t rtib etdiyi s n dinə ə ə ə ə ə ə ə ə

#anunçulu#da mü yy n olunmu$ norma v standartlara uyə ə ə "un olmas!n! t min etm y bor%ludur.ə ə ə

lin s n dl r sas n m lumatlar! i$l yib #aydaya salma# v onlara n zar t etm üçün i%malə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

s n dl ri haz!rlanmal!d!r.ə ə ə

4ul v hesabla$ma s n dl rini, maliyy v redit öhd lil rini mü sə ə ə ə ə ə ə ə ə sis nin r hb rinin t sdi# etdiyi siə ə ə ə

yah!ya sas n imza etm hü#u#u olan n az! ii $ xs imzaə ə ə ə ə lamal!d!r. 0irin%i imza mü sis d ümumiə ə ə

r hb rli funə ə siyas!n! i%ra ed n $ xs m nsub olur.ə ə ə ə

4ul v saitl rinin, maddi s rv tl rin v ba$#a mə ə ə ə ə ə ə lalar!n # bult hvili il la# dar m liyyatlar ilinə ə ə ə ə ə ə

s n dl r sas!nda h yata eçiril n zaman i$tira ed n hü#u#i $ xə ə ə ə ə ə ə ə sin nümay nd l rin v ya fizii $ xsl rə ə ə ə ə ə ə ə

s n də ə l $ə m nin bir nüsx si verilir. m liyyatda i$tira ed nl ri s n də ə Ə ə ə ə ə ə lərin sur tl ri il t min etm ə ə ə ə ə

mü ssis d bu m liyyat! r sə ə ə ə ə ə mil $dir nin öhd sin dü$ür.ə ə ə ə

Mühasibat uçotunda s etdirilm si z ruri olan uçoə ə ə tda # bul olunə mu$ ilin s n dl rd i m lumatlarə ə ə ə ə

-z rə bay%an Aespublias!n!n Maliyy Fazirliyiə t rə əfind n t lif edilmi$,ə ə yaxud nazirli v ba$ idar l r t rə ə ə ə əfin

d n ümumi prinsipl r riay t edilm l i$l nibə ə ə ə ə ə ə haz!rlanm!$ uçot reistrl rind y!"!l!r v sisteml $dirilir.ə ə ə ə

Mü ssis t r find n mü yy n dövr rzind apar!lm!$ t s rrüfat m liyyatlar! ha##!nda m lumatlar uçotə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

reistrl rind n #rupla$d!r!lm!$ $ ild mühasibat uçotu hesablar!na öə ə ə ə çürülür.

lin s n dl rd v uçot reistrl rind #eydsiz düə ə ə ə ə ə ə zəli$l r yol veə ə rilmir. ' hvl rin düz li$i h min s n diə ə ə ə ə ə

imza etmi$ $ xsl rin imzas! il düə ə ə z lə mi$ tarixi öst rilm l t sdi# edilm lidir. assa v ba$#a s n dl rdə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

heç bir düzəli$ yol verilmir.ə

İ06<,+8+E1+ mü ssis mühasibat uçotunda s olunə ə ə mu$ mla!n fatii yoxlanmas! və ə

mü yy n olunə ə mas! formas!d!r. nvertarla$d!rma bütün t s rrüfat mə ə ə əliyyatlar!n!n v onun düzün i%raə

olunmas!n! mü yə y nl $dirir.ə ə

nvertarla$d!rma -z rbay%an Aespublias!n!n :Müə hasibat uçotu ha##!nda; 2& mart 1<<(%i il tarixi

#anunu v sas v saitl rin, mt maə ə ə ə ə əə terial d y rl rinin, pul v saitinin v hesabla$malar!n inverə ə ə ə ə tarla$d!r!l

mas!na dair olan t limat sas!nda apar!l!r. / min s n dl r saə ə ə ə ə ə ə s!nda mü ssis müə ə hasibat uçotu və

hesabat!n!n do"ru, düzünlüyünü t sdi# etm üçün dövrü olara# öz mə ə ə la!n!n, apital!n!n v sair maddiə

s rv tl rinin v ümumiə ə ə ə yy tl mühasibat balans!n!n bütün ativ v passiv madə ə ə dəl rinin invertarla$mas!n!ə

aparmal!d!r.



nvertarla$d!r!lman!n #ar$!s!nda a$a"!da! v zif l r #oyulurIə ə ə

- sas v saitl rin, mt material d y rinin, pul və ə ə ə əə ə ə əsaitinin, #iym tli a"!zlar!n v bitm mi$ istehə ə ə sal!n

fatii #al!"!n!n mü yy n edilm siOə ə ə

-material d y rl ri v pul v saitl rinin #orunub saxə ə ə ə ə ə lanmas! üz rind n zar tOə ə ə ə

-tam v #ism n öz eyfiyy tini itirmi$, formas! v modas! öhn lmi$ mt material d y rinin müə ə ə ə ə ə əə ə ə yə

y nə l $ə dirilm siOə

- l % sat!$!n! t min etm üçün normadan arə ə ə ə ə t!# #al!#da olan maddi d y rin mü yy nl $ə ə ə ə ə dirilm siOə

-material d y ri v pul v saitinin saxlanmas! #ayə ə ə ə dalar!n!n yoxlanmas! v eyni zamanda ma$!n,ə

avadanl!#, di r sas v saitl rin saxlanmas! v istifad olunmas!na n zar tOə ə ə ə ə ə ə ə

-mü ssis balans!nda s olunmu$ obyetl rin reə ə ə ə al v ziyy tini yoxə ə lama#.

nvertarla$man!n apar!lmas! n ti% si atla r smiyə ə ə yət sal!n!r. nverə tarla$ma n ti% l riə ə ə

s n dl $dirildid n sonra, n ti% öst ri%il ri müə ə ə ə ə ə ə ə hasibatl!"a t #ə dim olunur v mühasibat uçotu öst ri%il riə ə ə

sas!nda #ar$!l!#l! yoxə lamalar apar!l!r. 7ar!$!l!#l! yoxlama sas!nda invertarə la$d!rman!n son n ti% si mü yə ə ə y nə

olunur.

-z rbay%an Aespublias!nda möv%ud olan #aə nunveri%iliy ör inə ə vertarla$d!rman!n apar!lmas! m %buriə

olan hallardan ba$#a, hesabat ilind onlaə r!n apar!lma say!, tarixi, yoxlanm!$ mla!n siyah!s! mü ssis r hə ə ə ə b rə liyi t r find n mü yy n edilir.ə ə ə ə ə

Mü ssis mla!n!n xaraterind n as!l! olara# onə ə ə ə ret invertarla$d!rma vaxt! mü yy n olunmal!d!r.ə ə

Möv%ud #aydalara ör t %rüb d inə ə ə ə vertarla$d!rma apar!lmas! üçün a$a"!da! vaxtlar mü yy n olunurIə ə

- sas v saitl r üçün üç ild n birOə ə ə ə

-itabxana fondu ( ild n birOə

-anbarlarda olan haz!r m hsullar, illi mühasibat )maə liyy * hesaə bat!n!n haz!rlanma #aba"!, otyabr

ay!n!n 1d n tez olmama#laOə

-anbar v bazalarda! mallar rza# mallar! üzr ilə ə ə d ii d f , #eyri rə ə ə ə za# mallar! üzr ild bir d f Oə ə ə ə

-az#iym tli v tezöhn l n $yalar ild bir d f Oə ə ə ə ə ə ə ə

-pul v saiti, pul s n dl ri ayda bir d f Oə ə ə ə ə ə

-debitor v reditorlarla hesabla$malar ild ii də ə əf əd n az olmaə yara#.

Mü ssis r hb rl ri mt material d y rl rinin v pul v saitini inə ə ə ə ə ə əə ə ə ə ə ə vertarla$d!r!lmas!n!n düzün,

vaxt!nda eçirilm sin %avabdehdirl r. Mü sə ə ə ə sis nin ba$ mühasibi is invertarla$d!r!lman!n möv%ud olanə ə

#anunçulu# tələblərin uyə "un eçirilm sin v onun n ti% l rinin müə ə ə ə ə ə hasibat uçotunda s etdirilə məsinə

bor%ludur.

nventarla$d!rma n ti% sind mü yy n olunmu$ mə ə ə ə ə ə

t material dəə ə

y rə

l ri il mühasibat uçotu #al!#ə ə

lar!nda m l lmi$ f r#l r mühasibat uçotu hesabə ə ə ə ə ə lar!nda a$a"!da! #aydada s olunurIə

möv%ud #anunçulu"a uy"un olan norma daxilind itil r mü ssis r hə ə ə ə ə b rinin s r n%am! sas!ndaə ə ə ə

istehsal v t davül x r%l rin aid olan 2J: sas istehsalat;, 2+:Pmumt s rrüfat x r%l ri;, &&:T davül x r%ə ə ə ə ə Ə ə ə ə ə ə ə

l ri; hesablar!n!n deə betin v 6&:' rv tl rin sə ə ə ə ə ə i lm si v xarab olmas!ndan itil r; hesaə ə ə ə b!n!n reditinə

yaz!l!$ apar!l!r. T bii iti normas! invenə tarizasiya n ti% sind si lm mü yy n oldu"u halda heə ə ə ə ə ə ə ə sablan!r.

normadan art!# si lm v mla!n xarab olə ə ə ə ə mas! il la# dar müə ə ə yy n olunmu$ mla!nə ə ə

d y rl ri t #ə ə ə ə sirar $ xsl rd n tutulma#la 53Q3 :Madə ə ə di z r rə ə lərin öd nilm si üzr i$çi hey ti ilə ə ə ə ə

hesabla$malar; hesab!n!n debetin v 6& :' rv tl rin si lm si v xaə ə ə ə ə ə ə ə ə rab olmas!ndan itil r; hesab!n!nə



reditin yaz!l!$ apaə r!l!r. r m h m # rar! il iddia imtina edil rs , bel halƏ ə ə ə ə ə ə ə ə ə da m l lmi$ itil rə ə ə ə ə

mü ssis maliyy n tiə ə ə ə %ələrin siə linir v bu halda 6J hesab!n deə betin v 6& heə ə sab!n reditin yaz!l!$ apar!l!r.ə

Mühasibat uçotu üzr m liyyatlar!n yaz!l!$lar! inə ə ə vertarizasiya apar!lan ay!n hesab!nda s olunmal!d!r.ə

Q341 , 6 ?+8?-84+'34+.ə ə Mü ssis l rd möv%ud olan t s rrüfat və ə ə ə ə ə əsaitl ri v t s rrüfatə ə ə ə

m liyyatlar! öz xaə ə raterin ör müxt lif m zmuna malidir. 0ununla laə ə ə ə ə # dar olara# v sait və ə ə

m liyyatlarda ümumi ösə ə təri%inin müyy n olunmas!na ehtiya% vard!r. 0unun üçün is #iym td n istifadə ə ə ə ə

olunmas! çox va%ibdir. 7iym tin öə m yi il mü ssis d möv%ud mla!n bütün çe$idə ə ə ə ə ə lərinin ümumil $dirilmi$ə

h %mi mü yy n olunur. ni büə ə ə ə tün natural v di r öst ri%il r pul ölçüsün çevrilir v bu sasda mü ssisə ə ə ə ə ə ə ə ə

t s rrüfat v saitinin #iym ti onlar!n hə ə ə ə ə#i#i maya d y rin sasə ə ə ə lanara# mü yy nl $dirilir. Müə ə ə ssisə ə

mla!n!n v onun m nb lə ə ə əə ərinin real #iym tə l nə dirilm si mühasibat uçotunun bütün sisteminin norə mal

f aliyy tind xüsusi h miyy t malidir.ə ə ə ə ə ə ə

Mü ssis t s rrüfat f aliyy tin n zar tin t min olunə ə ə ə ə ə ə ə ə ə mas!nda is s rf olunmu$ m sr fl r v onlar!nə ə ə ə ə ə

yeun öst ri%il ri mü yy nl $dirilm lidir. 0u hesabla s rf olunə ə ə ə ə ə ə mu$ bütün m sr fl r üzr maya d y rininə ə ə ə ə ə

hesablanmas! çox va%ib öst ri%idir. M hsulun maya d y ri is orə ə ə ə ə ulyasiya m liyyat!n!n apar!lmas! ilə ə ə

mü yy n ediə ə lir. alulyasiya eyni zamanda h r bir m hsul növü üzə ə r #iym tl rin mü yy n olunmas!naə ə ə ə ə

$ rait yarad!r.ə

0el lil , mühasibat uçotu obyetl rini ümumiə ə ə l $ə dirilmi$ $ ild ifad etə ə ə m üçün #iym t v orə ə ə ul

yasiyadan istifad edilir. ' rb st bazar i#tisadiyyat! $ raiə ə ə ə tind h min öst ri%il rin t sir dair si daha daə ə ə ə ə ə

eni$l nir v daha eni$ h miyy t sb edir.ə ə ə ə ə ə

H<'+:8+ '3',<13 6 3?3, *83 4+7@8@Eə ə ə . Mühasibat uçotunun t s rrüfat mə ə ə əliyyatlar!n!n

informasiya sistemi sas elementl rind n biri mühasibat hesabə ə ə lar! hesab olunur. /esablar sistemi vasit silə ə

mühasibat uçotunda s olunmu$ m liyyatlar i#tisadi % h td n #rupə ə ə ə ə ə la$d!r!l!r. Mühasibat hesablar!

t s rrüfat mə ə ə əliyyatlar!n!n ifad olundu"u mə əlumatlar! ümumil $dirir v onə ə lar!n yeunla$mas!na $ raitə

yarad!r.0ir s!ra xari%i öl l rd , o %üml d n nilt r -meə ə ə ə ə ə ə ria uçot sistemind mühasibl r hesab plan!n! özl riə ə ə

t rə tib t rtib edir v onlara $ rti odlar verirl r. -z rbay%an Aespublias!nda Mühasibat >çotu /esablar plan!ə ə ə ə ə

M rə əzl $mi$ #aydada Aespublia Maliyy Fazirliyi tə ə ərəfind n t rtib olunmu$ v hesablar!n adlar! və ə ə ə

$ifr l ri müə ə yə y n olunmu$dur.ə

Möv%ud olan #aydalara ör t s rrüfat m liyə ə ə ə ə yatlar!n!n mühasibat uçotu hesablar!nda s etdirilm siə ə

iit r fli yaz!l!$!n öm yi il h yata eçirilir.ə ə ə ə ə

M2+'3:+, :+8+0'@ 6 2<'+:+,ə . Mühasibat uçotu ünsürl ri iç risind müə ə ə hasibat balans! v hesabatə

mühüm yer tutur. Mühasibat balans!nda mü sə sis nin özünə əm xə sus v % lb olunmu$ v saitl rinin i#tisadiə ə ə ə

% h td n #rupə ə ə la$d!r!lmas!, onlar!n yerl $dirilm si v pul $ lind ifaə ə ə ə ə dəsi bir #ayda olara# h r ay!n 1iə

tarixind s olunur.ə ə

0alansda bütün t s rrüfat v saitl rinin ümumi yeə ə ə ə unu h min v saitə ə lərin m l lm m nb l rininə ə ə ə ə ə ə ə

yeununa b rab r olmal!d!r. 0el lil , mü sssə ə ə ə ə ə balans! mü sə sis ninə t s rrüfat v saitinin v onlar!n istifadə ə ə ə ə

edilməsi üz rind n zar tin h yata eçirilm sin iman verir.ə ə ə ə ə ə ə

Mü ssis v idar l rin mühasibat hesabat! mü yy n dövr üçün )ay, rüb, il* istehsalatt s rrüfat və ə ə ə ə ə ə ə ə ə

maliyy f aə ə liyy tini xarateriz ed n ösə ə ə təri%il r sistemidir.ə

:Mühasibat uçotu ha##!nda -z rbay%an Aesə publias!n!n 7anunda; mühasibat hesabat! mü ssisə ə

maliyy v mla v ziyy tinin vahid # bul olunə ə ə ə ə ə mu$ öst ri%il rin özünd s etdirm l mühasibat uçotuə ə ə ə ə ə



östəri%il ri saə ə s!nda vahid formada t rtib olunma#la, mara#l! hü#u#i v fizii $ xsə ə ə l rin mü ssis nin mlaə ə ə ə

v maliyy v ziyə ə ə y ti, m nf t v z r ri ha##!nda mü#ayis edil bil n m luə ə əə ə ə ə ə ə ə ə matlarla t minat!ndan ibar tdir.ə ə

Mü ssis v t $ə ə ə ə ilatlar!n t s rrüfatmaliyy f aliyy tinin h rt r fli t hlili an%a# balans v hesabata sas nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

$ rh olunur.ə

Mühasibat uçotunun bütün öst ril n metodoloCi prinsip v #aydalar! birbiril s!x sur td la# dard!r.ə ə ə ə ə ə ə ə

T %ə rüb d h min metodii prinsipl r la# dar ard!ə ə ə ə ə ə %!ll!#la i%ra olunur. Nöst ril n prinsipl rin i%ras! il mühasiə ə ə ə

bat uçotunda fasil siz, ard!%!l v s n dl r sas!nda t s rə ə ə ə ə ə ə ə rüfatmaliyy m liyyatlar! pul, mi#dar v m ə ə ə ə ə ə

ölçülərin uy"un olara# ümuə mil $dirilmi$ formada s olunur. 0ütün bu m liyyatlar!n #ar$!l!#l! $ə ə ə ə əildə

mühasibat uçotunda s olunmas! il etibarl!, sisteml $dirilmi$ yeə ə ə un hesabat öst ri%il rinin ld olunə ə ə ə

mas!na iman verir.

0ütün bunlar mühasibat uçotu sistemini yarad!r v onun idar olunə ə mas!n! t min edir.ə

Ö704/58+1+ '-+88+@

&. M2+'3:+, -/,-0-0 1+2344 ,3 6 , 430+,@0@ 0< :+E+ ;E'07ə ə ə ə

9. M2+'3:+, -/,-0-0 6 73* 8 3 6 *-0?'34+8+@0@ '+;+8+4@0ə ə ə ə

=. M2+'3:+, -/,-0-0 <;1<,30 0 ;+538;3ə ə

. M2+'3:+, -/,-0-0 1<,/;-0- 0< :+E+ ;E'07 6 /0-0 '+' <8<1<0,8 3ə ə ə ə

2+0'@8+;@

G. M2+'3:+, -/,-0-0 , ?3:3% 1+8344 -/,-0-# 3;+ <,1 -/,-0- 6 6<3 -/,-0-ə ə ə ə ə

37+2 <;30.

III MÖVZU. MÜHASİBAT BALANSI

=.&. M2+'3:+, :+8+0'@ 2+@0;+ +08+4@E 6 /0-0 /8-ə

=.9.T ' *+, 1 8344+,8+@ 0 ,3 '30; :+8+0';+ :+E 6< 0 ; 43E3?83?8 ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

=.=. M ''3' 030 3;+ <;381 '30; :+8+0'@0 30*/1+'34+ 2 1344 ,3ə ə ə ə ə ə ə ə


&. V.İ'+4<6 «M2+'3:+, :+8+0'@0@0 :<40 85+8 ',+0;+,8++ -4-08+Eə ;@@81+'@»# «M+8344 6ə ə

-/,» 4-0+8@# J G.

9. A',+5/6 V.!. T</3 :-5+8,<'?// -<,+.ə M.# İ7;. «F30+0'@ 3 ',+,3',3?+»# &

=.&. M2+'3:+, :+8+0'@ 2+@0;+ +08+4@E 6 /0-0 /8-ə

:0alans; termini ümumiyy tl mühasibat uçotu, tə ə əs rrüfat f aliyə ə yətinin t hə lili, planla$d!rma

sah sind i$ə ə l y n müt x ssisl r m lumdur. Terə ə ə ə ə ə ə min :balans; lat!n sözüdür, :bislanx; sözünü öst rir,ə

y ni bisii, lanxtə ərəzinin birbirin b rab r olan ii hiss si. 0u b rab rli simə ə ə ə ə ə volu 1<&+%! ild eçirilmi$ə

Mühasibl rin 0eyn lxal# on#resind # bul olunmu$ #erbind s olunmu$dur.ə ə ə ə ə ə

#tisadiyyatda müxt lif formalarda balanslar mə əlumdur. 0unlardan mühasibat balans!, mü ssis ninə ə

m nə f t v z r rini xarateriz ed n baəə ə ə ə ə ə lanslar, sas fondə lar!n balans!, halinin lir v x r%l riniə ə ə ə ə

mü yy n ed n baə ə ə lanslar, material balanslar!, m ehtiyatlar! baə ə lans!, sahəl rə aras! balans v sair t rtibə ə

olunur.

0ütün bunlara baxmayara# il növb d balans t rə ə ə tibi mühasibat uçotu balans!na aiddir.

nformasiyalar!n balans formas!nda t rtib olunə mas! h r bir i#tisadi subə yetl rin maliyy v istehsalatə ə ə

t s rrüfat v ziyə ə ə yətin daə ir, onun mla v ziyy tin dair m lumatlar!n verilm sin iman yarad!r.ə ə ə ə ə ə ə



Mühasibat balans! h r bir i#tisadi subə yet üçün mü yy n tarix t rə ə ə ə tib olunur. 0alans hesabat! mü ssisə ə

yarad!lan tarix , ayl!#, rüblü, yaə r!m illi, < ayl!# v mü ssis l "v olunar n t rtib oluna bil r.ə ə ə ə ə ə ə

Möv%ud olan standartlara uy"un olara# mühasibat balans! mü sə sisənin bütün maliyy t s rrüfatə ə ə

östəri%il rini onun h r ti pul ifaə ə ə ə dəsind s etdirilir. 0aə ə lansda möv%ud olan mla!n mi#dar!, onlar!nə

hans! m nə b l rd n m l lm si, özün m xsus v % lb olunəə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə mu$ v saitl r s olunur.ə ə ə

Mühasibat balans! mühasibat )maliyy * hesabatə lar!n!n t ribind t rtib olunur. Mü ssis l rinə ə ə ə ə ə

mühasibat )maliyy * hesabatlar!n!n t ribi sas n mühasibat uçotu balans!ndan v ona lav edil nə ə ə ə ə ə ə ə

maliyy n ti% l ri )m nə ə ə ə ə f təə , z r rl r* v onlar!n istifad si, mla!n, fondlar!n, dövə ə ə ə ə ə riyy v saitl rinin,ə ə ə

xüsusi apital!n, pul v saitl rinin, #eyrimaddi ativl rin, maliyy v apital #oyuə ə ə ə ə lu$lar!n!n v sair ativ və ə

passivl rin hə ər ti ha##!nda hesaə ə batlardan ibar tdir.ə

Mühasibat )maliyy * hesabatlar!n!n nümun vi forə ə malar! v o %ümə l d n mühasibat balans!, onlar!nə ə

doldurulmas! #aydalar!, -z rbay%an Aespublias! Maliyy Faə ə zirliyi t r find n mü yy n edilir.ə ə ə ə ə

Mühasibat balans! t rtib olunma prinsipin ör bir neç formada haz!rlan!r.ə ə ə ə 0unlar sas n a$a"!da!ə ə

dövrü hat edirIə ə

iri$ balans!O

%ari balansO l "v olunma balans!Oə

bölü$dürülm balans!Oə

birl $m balans!.ə ə

33E :+8+0'@ mü ssis yarad!lm!$ tarix nizamnam fondu sas!nda t rtib olunur. T s rrüfatə ə ə ə ə ə ə ə

subyetl ri müə hasibat uçotunun apar!lmas! iri$ balans!n!n t rtibi il ba$lay!r. 0u halda iri$ balans!ndaə ə

mü ssis niə ə zamnaməsi #eydiyyatdan eçmi$ sas mla formalar! v nizamnam aə ə ə ə pital!na t sisçil rə ə

t r find n #oyulan öhd çilil r, pul v saiti s oluə ə ə ə ə ə ə nur.

C+3 :+8+0' iri$ balans!ndan f r#li olara# müə sə sisənin f aliyy td olə ə ə du"u bütün dövrd dövrüə

olara# uçot siyas tin v hesabat dövrl rin uy"un t rtib oluə ə ə ə ə ə nur.

Lari balans!n t rtibi üç dövr bölünür. Gndan biə ə rin%isi ba$lan"!%, iin%isi hesabat dövrünün rüb və

ayl!#lar!nda v üçün%ü is yeun baə ə lans! formas!nda t rtib olunur. 0a$lan"!% v yeun balans! maliyyə ə ə

ilinin və vəlind v sonunda t rtib olunur. /esabat dövrü aras! baə ə ə lans is heə sabat dövrünün vv li və ə ə

sonunda t rtib oluə nur. -z rbay%an Aespublias!nda hesabat dövrü aras! baə lanslar birin%i rübün yeunu,

yar!m illi )alt! ayl!#* v üçün%ü rübün yeunu sas!nda do##uz ayl!# t rtib oluə ə ə nur.

B>8E;1 :+8+0'@ə böyü mü ssiss l rin bir neç müə ə ə ə ssis y ayr!lə ə ə mas! il la# dar t rtibə ə ə ə

olunur. 0ölü$dürm balans! bir s!ra halda böə yü mü sə sis nin tabeə liyind olan istehsal vahidl rinin ba$#aə ə

mü sə sisənin tabeçiliyin verildid d t rtib olunur.ə ə ə ə

B38 E1 :+8+0'@ə ə bir neç mü ssis nin bir mü ssis tabeçiliyind birə ə ə ə ə ə l $ə m si il la# dar olara#ə ə ə ə

t rtib olunur.ə

Rl i#tisadiyyat!n!n müxt lif sah l rind #ar$!ya #oə ə ə ə ə yulan v zif ə ələrin yerin yetirilm si üz rində ə ə ə

n zar ti hə ə əyata eçirm üçün möv%ud olan v sait v onun yaə ə ə ranma m nb yi ha##!nda onretə ə

m lumata mali olə ma#, v saitin t ribini v t yinat!n! öyr nm üçün onə ə ə ə ə ə lar!n i#tisadi %əh tə d n #rupla$ə

d!rma# laz!md!r. 0u östəri% l rin yeun n ti% si mühaə ə ə ə sibat balans!n!n öm yi il h yata eçirilir.ə ə ə

0el lil , t s rrüfat v saitinin v onlar!n m l lə ə ə ə ə ə ə ə ə ə m m nb l rinin mü yy n tarix pul formas!ndaə ə ə ə ə ə ə

ümumil $dirm v i#tisadi % h td n #rupə ə ə ə ə ə la$d!r!lma üsuluna balans deyilir.



T s rrüfat v saitl rinin t ribi, yerl $m sini v onə ə ə ə ə ə ə ə lar!n m l lm m nə ə ə ə ə ə bəl rini ayr!ayr!l!#da sə ə

etdirm üçün balans ii hiss d n ibar t % də ə ə ə ə v l forə mas!nda t rtib olunur. 0alans!n möv%ud v saitl rininə ə ə

t ribini v yerl $m sini özünd s etdir n hiss si ativ, onlar!n m l lm m nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə b l rini s etdir nə ə ə ə

hiss si is passiv adə ə lan!r. 0alans!n ativinin yeunu passivin yeununa bərab r olmal!d!r.ə

-tivin v passivin h r bir ünsürü balans madd si adə ə ə lan!r. 0alans!n ativind mü ssis y m xsusə ə ə ə ə

olan mə la #ruplar! üzr sas v saitl r v sair ativə ə ə ə ə l r ) sas və ə əsaitl r, #eyrimaddi ativl r, uzunmüdd tliə ə ə

maliyy #oə yulu$lar!, t sisçil rl hesabla$malar v s.*, ehtiyatlar v m sr fl r )isə ə ə ə ə ə ə ə tehsal ehtiyatlar!, az#iy

m tli v tezöhn l n $yalar, haz!r m hsul, mallar v s.* pul v saitl ri, hesabə ə ə ə ə ə ə ə ə la$malar v sair ativl rə ə ə

)yül nmi$ mallar, deə bitorlarla hesabla$malar, pul v saitl ri, assa, hesabla$ma heə ə sab!, valyuta hesab! və

s.* v sair v saitl r s olunur.ə ə ə ə

0alans!n passivind xüsusi v sait m nb l ri )niə ə ə əə ə zamnam apital!, ehə tiyat apital!, istehla fondlar!,

m nə f t v sair* hesabla$malar v sair pasəə ə ə sivl r )uzunə müdd tli reditl r, #!samüdd tli ban reditl ri,ə ə ə ə

#!samüdd tə li bor%lar, t sisçil rl hesabla$malar* v sair s olunur.ə ə ə ə ə ə

Nöst ril n madd l r balans!n ativind v pasə ə ə ə ə ə sivind mü yy n edilə ə ə mi$ ard!%!ll!#la #rupla$d!r!l!r və

bel #rupla$ma mü ssis nin maliyy və ə ə ə əziyy ti üz rind nə ə ə əzar t etm y iman verir.ə ə ə

0azar i#tisadiyyat!na eçidl la# dar olara# müə ə ə hasibat uçotu sistemi v prinsipl rini beyn lxal#ə ə ə

standartlara uy"unla$d!r!lmas! m #ə sədil resə publiam!zda mühasibat balans!n!n forma v m zmunundaə ə

bir s!ra dəyi$ilil r edilə mi$dir. 0azar i#tisadiyyat! $ raitind baə ə lans!n ativ v passiv madd l rinin m zə ə ə ə

munu onu h m daxild , h m d xari%d , o %ümə ə ə ə ə ləd n s hmdar %ə ə əmiyyətl ri, t sisçil r, malsatanlar,ə ə ə

reditorlar, banlar v ba$ə #alar! t r find n istifad etə ə ə ə məy iman verir.ə

/az!rda -z rbay%an Aespublias!nda mü ssis v t $ilatlarda t tə ə ə ə ə ə bi# olunan mühasibat balans!

#!sald!lm!$ formada % dv ld s olunə ə ə ə mu$dur. )% dv l S1*.ə ə

C ;6 8 &.ə ə

M ''3' :+8+0'@ə ə

Ö8 6+23;3 130 1+0+,

AKTIV S ,3ə

?/;-İ83066 830ə ə ə

İ830'/0-0+

!ASSIV S ,3ə

?/;-İ83066 830ə ə ə

İ830'/0-0+

@. sas vƏ əsaitl rə

v sair dövə riyyəd n nar aə ə tivl r.ə

@. ?üsusi vəsaitl rin m nə ə bəl riə ə

sas v saitl rƏ ə ə J1J Fizamnamə

apital!&JJ

7eyriHmaddi a

tivl rə

J11 lav apitalƏ ə &J1

>zunmüdd tli maə liyy #oyuə lu$lar! J(J

htiyat apital! &J2

T siriçil rl heə ə ə sabla$malar

J+J stehlafondlar!

&2J

M #s dli maə ə liyy l $mə ə ə

&(J

m nf tə əə &5J

@. 0ölm üzrə ə

L miə

J6J @. 0ölm üzrə ə

L miə

&6J

@@. htiyatlar və

m sr fl rə ə ə

@@. /esabla$malar v sairə

passivl rəstehsal ehtiyat 1JJ >zunmüdd tə li



lar! ban reditl riə (JJ

-z#iym tli v tezə ə öhn l n $ə ə ə yalar 12J

>zunmüdd tə libor%lar (1J

0itm mi$ istehə salat

13J 7!samüddətliban reditl riə +JJ7!samüdd tliə

bor%lar+2J

/az!r m hsulə 1(J reditorlarlahesabla$malar +3J

Mallar )sat!$ #iym ti*ə

1+J -l!%!lar v siə fari$çil rd n al!nə ə m!$ avanslar

52J

lav d y r verƏ ə ə ə isi ) B8*Ə

15( T sisçil rl heə ə ə sabla$malar

52(

'air ehtiyatlar və

m sr fl rə ə ə

15+ N l % dövə ə ə rün lirl riə ə

53J

@@. 0ölm üzrə ə

% miə

16J @@. 0ölm üzə rə

% miə

55J

@@@. 4ul vəsaitləri,hesabla$malar və

sair ativl rə

ül nə mi$ mallar 1<<

Bebitorlarlahesabla$malar 2JJMalsatan v podə ratç!lara verilmi$avanslar

2+J

7!samüdd tli maə liyy #oyuə lu$u 25J4ul v saitl riIə ə

assa 26J/esabla$mahesab!

2<J

8alyuta hesab! 3JJ

'air dövriyy aə tivl riə

32J

@@@. 0ölm üzrə ə

% miə

33J

E r rl rIə ə ə

eçmi$ ill rə 3&J/esabat ilində 3(JBALANS )J6J,16J,33J,3&J

BALANS )&6Jv 55J%iə

8 3(J s tirl rə ə ə

üzrə

s tirl rinə ə

m bl "i*ə ə

56J

m bl "l rininə ə ə

% mi*ə

3+J

A /0 AƏ Ə 0-K MP/-'0

0alans % dv lind n örünür i, balans ativ üzr üç, passiv üzr is ii bölə ə ə ə ə ə m d n ibar tdir. 0alans!nə ə ə

birin%i bölm sind sas v saitl r v sair dövə ə ə ə ə ə riyyəd n nar ativl r, iin%i bölm d ehtiyatlar və ə ə ə ə ə

m sr fl r, üçün%ü bölm d pul v saitl ri, hesabla$malar v saə ə ə ə ə ə ə ə ir ativl r s olunmu$dur.ə ə

0alans!n passivind mü ssis v saitl rinin m l lə ə ə ə ə ə ə ə ə m m nb l ri ösə ə ə ə t rilm l ii #rupa ayr!l!r.ə ə ə

0irin%i bölm d xüsusi v sait m nb l ri, iinə ə ə ə əə ə %i bölm d is heə ə ə sabla$malar v sair passivl rə ə ə

yerl $mi$dir.ə



=.9. T ' *+, 1 8344+,8+@ 0 ,3 '30; :+8+0';+ :+E 6< 0 ; 43E3?83?8 ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Mü ssis d i%ra olunmu$ h r bir t s rrüfat m liyyat! nə ə ə ə ə ə ə ə əti% sind ona m xsus olan mla!nə ə ə ə

h %minin artmas!na v ya azalmas!na s b b olur. -par!lan t s rrüfat m liyyatlar! nə ə ə ə ə ə ə ə əti% sində ə

mü ssis nin valyuta baə ə lans! art!r v ya azal!r. F ti% olaə ə ə ra# m liyyatlar!n apar!lmas! balanə ə s!n ativ və

passivind s olunmu$ madd l rin h %minin d yi$ilm sin sə ə ə ə ə ə ə ə əb b olur. Fə əz r alma# laz!md!r i, apar!lanə ə

t s rrüfat mə ə ə əliyyatlar!n!n təsiri n ti% sind balans!n ativ v passivə ə ə ə lərinin balansla$ma yeunu pozulmur.

T s rrüfat m liyyatlar!n!n t siri il la# dar olaə ə ə ə ə ə ə ə ra# mü sə sis balans!ndaə dörd formada d yi$ilil rə ə

mə əl lir.ə ə

T %rüb d h r bir t s rrüfat m liyyat! n ti% sind baə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə lansda ba$ ver nə d yi$ilil riə ə misallarla

n z rd n eə ə ə çir ə .

= rz ed i, mü ssis nin hesabat dövrün #!salə ə ə ə ə d!lm!$ $ ild a$aə ə "!da! mühasibat balans! vard!r

)% dv l S2*.ə ə

C ;6 8 9ə ə

AKTİVM :8 ə ə

(1+0+,)!ASSİV

M :8 ə ə

(1+0+,)1. sas v saitl rƏ ə ə

2.-z#iym tli v tezə ə öhnəl n $ə ə yalar3. assa&. /esabla$ma hesab!

+J.JJJ2(.JJJ

2JJJ16JJJJ

1.Fizamnam aə pital!2.Malsatan v podə ratç!lar3.reditorlarla hesabla$malarIa* m ödə ə əni$ləri üzrə

b* büd% il heə ə sabla$ma

15(.JJJ1&.JJJ

2J.(JJ(5.(JJ

B+8+0' 9. B+8+0' 9.

B3303 1 8344+,.ə ə Mü ssis nin banda! hesabə ə la$ma hesab!ndan SJ21(1J ban çei il 1(ə

yanvar 2JJ1%i ild m ha##! öd m üçün assə ə ə ə ə saya 3J min manat pul daxil olmu$dur. 0u m liyyatə ə

n ti% sind mü ssis və ə ə ə ə əsaitinin t ribind d yi$ilil r ba$ verir. 0alans!n atiə ə ə ə vind bir madd art!r v diə ə ə

r madd azal!r. 0u m liyə ə ə ə yatdan sonra mü ssis assas!nda pul v saitinin #aə ə ə l!"! 3J min manat art!r və

banda! hesabla$ma hesab!nda eyni m bə l "d pul v saiti azal!r. 0unun n tiə ə ə ə %əsind baə lans!n ativində

v saitin yerd yi$m si ba$ verir v ümumiyy tl baə ə ə ə ə ə lans!n ativi v valyutas! d yi$ilmir. -par!lan m liyə ə ə ə yat

n ti% sind balansda a$aə ə ə "!da! d yi$ilil r % dv ld )% dv l S3* özünü öst rir.ə ə ə ə ə ə ə ə

C ;6 8 =ə ə

AKTİVM :8 ə ə

(1+0+,)!ASSİV

M :8 ə ə


2.-z#iym tli v tezə ə öhn l nə ə

$yalarə3.assa )2JJJ3JJJJ*&./esabla$ma hesab! )16JJJJ3JJJJ*

+J.JJJ2(.JJJ

32.JJJ

1(J.JJJ

1.Fizamnam aə pital!2.Malsatan v podə ratç!lar

3.reditorlarla hesabla$malarIa* m ödə ə əni$ləri üzrə

b*büd% il hesabə ə la$malar

15(.JJJ

1&.JJJ

2J.(JJ

(5.(JJB+8+0' 9. B+8+0' 9.G

İ?303 1 8344+,.ə ə 0u m liyyat n ti% sind balans!n pasə ə ə ə ə sivind bir madd arə ə t!r, di r madd azal!r,ə ə

balans!n yeunu d yi$ilmir v onun b rab rliyi poə ə ə ə zulmur. 0u imi m liyyatlara malsatan mü ssis l r olanə ə ə ə ə ə

bor%un bandan al!nm!$ ssuda hesab!na öd nm si, mü ssis m nf ə ə ə ə ə ə tiə nin bir hiss sinin xüsusi t yinatl!ə ə

fondlara ayr!lmas!, mü ssis i$çil rd n lir verisinin tutulmas! v sair aid ola bil r.ə ə ə ə ə ə ə ə



2JJ1%i ilin fevral ay!nda mü ssis nin i$çil rinin m ha##!ndan 12(JJ manat lir verisiə ə ə ə ə ə

tutulmu$dur. 0u m liyyat!n n ti% si balans!n passivin t sir edir. $ə ə ə ə ə ə çil r olan bor% lir verisininə ə ə

tutuldu"u m bl "d azal!r v olan bor% art!r. 0el i, tutulm$ pul v saiti h l li büdə ə ə ə ə ə ə ə % y öd nm mi$dir.ə ə ə ə

0u m liyyat n ti% sind reə ə ə ə ə ditor bor%lar!n t ribind d yi$ili ba$ verir.ə ə ə 0alans!n valyutas! da

d yi$ilmir. )% dv l S &*.ə ə ə

C ;6 8 ə ə

AKTİVM :8 ə ə

(1+0+,)

!ASSİVM :8 ə ə



$yalarə

3. assa&. /esabla$ma hesab!

+J.JJJ

2(.JJJ32.JJJ1(JJJJ

1.Fizamnam aə pital2.Malsatan v podə ratç!lar3.reditorla hesabla$malarIa* m öd ni$l ri üzə ə ə ə rə

)2J(JJ12(JJ*b*büd% il heə ə sabla$malar)(5(JJ12(JJ*

15(.JJJ1&JJJ

6JJJ

5JJJJB+8+0' 9. B+8+0' 9.

Ü0 1 8344+,.ə ə 0u m liyyat n ti% sind balanə ə ə ə ə s!n ativ v passivind eyə ə ni m bl "də ə ə

v saitl rin t ribi v onlar!n m l lm m nb l ri d yi$ilir, hə ə ə ə ə ə ə ə ə ə əə ə ə əmin m bə l "ə d balansda ativpassivə

üzr v sait #al!"! art!r. 1J fevə ə ral 2JJ1%i il tarixd 12hesab#aim sas!nda saə ə ə t!%! firmadan 1J min

manat m bl "ind azə ə ə #iym tli v tezə ə öhn l n $yalar al!nə ə ə m!$d!r. 0u m liyyat balansda ii heə ə saba y niə

birin%isi az#iym tli v tezə ə öhn l n $ə ə ə yalar hesab!na v iin%isi malə satan v podratç!lar heə sablar!na t sirə

edir. 0el i, az#iym tli v tezöhn l n $ə ə ə ə ə Ə yalar hesab!n!n #al!"! 1JJJJ manat art!r v bununla la# darə ə ə

balans!n ativind #al!# artm!$ olur.ə

yni m bl "d mü ssis nin sat!%! firmaya bor%u arə ə ə ə ə t!r v bu is baə ə lans!n passivinin #al!"!n!n h minə

m bə l "ə d artmas!na s b b olur.ə ə ə

0u öhd çili balans!n passivind s olunur. )% də ə ə ə v l S(*.ə

/ min m liyyat n ti% sind mü ssis balans!n!n aə ə ə ə ə ə ə ə tivind v passivind balans madd l riə ə ə ə ə

d yi$ilir v bu is valyuta h %minin artmas!na s b b olur.ə ə ə ə ə ə

C ;6 8 Gə ə

AKTİVM :8 ə ə

(1+0+,)!ASSİV

M :8 ə ə


2. -z#iym tli v tezə ə öhn l n $ə ə ə yalar )2(JJJ1JJJJ*3. assa&. /esabla$ma hesab!

+J.JJJ

3(.JJJ32.JJJ1(JJJJ

1.Fizamnam aə pital!2.Malsatan v podə ratç!lar)1&JJJ1JJJJ*3.reditorlarla hesabla$malarIa* m öd ni$l ri üzə ə ə ə rə

b*büd% il hesabə ə la$malar

15(.JJJ

2&.JJJ

2J.(JJ(5.(JJB+8+0' 9. B+8+0' 9.

D>;0 1 8344+,.ə ə 0u m liyyat n ti% sind baə ə ə ə ə lans v saitinin h m t rə ə ə ibind v h m də ə ə ə

onlar!n m l lə ə ə ə m m nb yind azalma ba$ verir v bu sasə ə ə ə ə ə da balans!n ativi v passivi b rab rə ə ə

m bl "d azal!r. 0u imi mə ə ə ə əliyyatlara firma i$çil rin m ha##! üzr bor%un öd nm si, malsatanlaraə ə ə ə ə ə ə

olan bor%un hesabla$ma hesab!ndan öd nm si, büd% y olan bor%un öd nm si v sair aid ola bil r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

2( mart 2JJ1%i ild 2Jöd m tap$!r!"! v banə ə ə ə !n t #dim etdiyi ç!xar!$ saə ə s!nda i$çil rin m ə ə ə

ha##!ndan tutulan lir verisi 12(JJ manat büd% y öd nə ə ə ə mi$dir.

0unun n ti% sind büd% y olan reditor bor%u ösə ə ə ə ə t ril n m bl "d azal!r. yni zamandaə ə ə ə ə

mü ssis nin heə ə sabla$ma hesab!nda pul v saiti azalm!$ olur. 0u mə ə əliyyat balans!n ativind və ə



passivind d yi$ilil r edilə ə ə m sin s b b olur, y ni balans!n ativind v passivind balansə ə ə ə ə ə ə ə

madd l rinin azalmas! il n ti% l nir.)% dv l S+*ə ə ə ə ə ə ə ə

C ;6 8 ə ə

AKTİVM :8 ə ə

(1+0+,)!ASSİV

M :8 ə ə



$yalar )2(JJJ 1JJJJ*ə

3. assa&. /esabla$ma hesab! )1(JJJJ12(JJ*

+J.JJJ

3(.JJJ32.JJJ

135(JJ

1.Fizamnam aə pital!2.Malsatan v podə ratç!lar3.reditorla hesabla$malarIa* m öd ni$ə ə ə lərib*büd% il heə ə sabla$malar)(5(JJ12(JJ*

15(.JJJ2&.JJJ

2J.(JJ

&(.JJJ

B+8+0' 9.G B+8+0' 9.G

0el lil , apar!lan dörd formada t s rrüfat m liyə ə ə ə ə ə yatlar! n ti% sind biə ə ə rin%i halda yeun balans!

)ativi* d yi$ilmir, iin%i halda balans )pasə siv üzr * yeunu yen d d yi$ilmir, üçün%ü halda balans!nə ə ə ə

ativi v pasə sivinin yeunu art!r, dördün%ü halda is balans!n ativi v passivi azal!r.ə ə

Beyil nl r bir daha öst rir i, mü ssis nin bütün və ə ə ə ə əsaitl rini s etə ə dir n müə hasibat balans!, onda

s oluə

nan t s rrüfat m liyyatlar!n!n düzə ə ə ə

ünlüyü üzə

rind nə ə

zar t etm y iman verir. 0alans!n ativiə ə ə

v pasə sivi üzr mə ə əliyyatlar düzün s etdirildid balans!n yeuə ə nunun bərab rə liyi pozulmur. / r birə

t s rrüfat m liyyat! balans!n ativind v pasə ə ə ə ə ə sivind mü ssis v saitini, onə ə ə ə lar!n m l lmə ə ə ə ə

m nb l rinin t rə əə ə ə ibind yaxud eyni vaxtda h m balans!n ativind , h m d passivind #arə ə ə ə ə ə $!l!#l!

d yi$ilil r m l tirir.ə ə ə ə ə ə

=.=. M ''3' 030 3;+ <;381 '30; :+8+0'@0 30*/1+'34+ 2 1344 ,3ə ə ə ə ə ə ə ə

Mühasibat balans! i#tisadi subyetin istehsalat v maə liyy t s rrüfat f ə ə ə əaliyy ti öst ri%il rini trafl!ə ə ə ə

s etə m l , eni$ v böyü h %mli mə ə ə ə əlumata mali olan informasiya m nb yidir. T sadüfi deyildir i,ə ə ə

mühasibat )maliyy * hesabat! sistemind mühasibat balans! birin%i yeri tutur.ə ə

0alans!n ativ v passivind s olunan öst ri%il r ondan istifad ed nə ə ə ə ə ə ə l r v xüsusil narə ə ə ə ə

istifad ed n $ xsl r idar etm üçün trafl! inə ə ə ə ə ə ə ə formasiyalar m nə bəyidir. 0alansda ifad olunan analitiə

madd l r $irə ə ətin debitor, reditor bor%lar!n!n, özün m xsus apital!n!n v ayr!ayr! ehə ə ə tiyatlar!n, %ari

x r%l rin v m nf tin s viyə ə ə ə əə ə y sini aç!#lnd!r!r.ə

Mühasibat balans!n! $ir tin maliyy t s rrüfat və ə ə ə əziyy tinin ösə təri%il rini s etdir n $ liə ə ə ə

adland!rma# olar. / min s $ ild ii va%ib ösə ə ə ə t ri%inin s olunə ə mas! özünü öst rir. 0unlardanə

birin%isi mü ssis mə ə ə la!n!n, onun t snifat!n! öst rm l , h min mla!n hanə ə ə ə ə ə s! m nbə əl rə d n m lə ə ə ə

lə m sini, y ni özün m xsus v % lə ə ə ə ə ə bolunmu$ apital!n oldu"unu mü yy nl $dirir.ə ə ə

Mühasibat balans! mühasibat uçotunun metodi ünsürü olma#la mühasibat uçotu öst ri%il riniə ə

yeunla$d!r!r v i#tisadi subyetin maə liyy v ziyə ə yətinin informasiya modelini yarad!r. /esabat

formas!nda t #ə dim olunan balans öst ri%il ri t s rrüfat!n l % ini$af imə ə ə ə ə ə ə anlar!na dair istehsal

t s rrüfat v maliyy ösə ə ə ə təri%ilərinin idar etm üçün istifad olunə ə ə mas!na trafl! $ rait yarad!r.ə ə

Mühasibat uçotu balansda s olunmu$ uçot ösə təri%il rin sasə ə ə lanara#, h min informasiyadanə

istifad edə ə% mara#l! $ xsl r möv%ud ehə ə ə tiyatlar!n yerl $m si v isə ə ə tifad olunmas!ndan, i#tisadiə

subyetin öd m #aə ə biliyy ti v maliyy üstünlüyün saslanara# ona laz!m olan inə ə ə ə ə formasiya il t minə ə

olunur.



Müasir bazar i#tisadiyyat! $ raitind mühasibat baə ə lans!n!n ativ v pasə siv madd l rinin m zmunuə ə ə

onu h m mü ssis daxili v xari%i s hmə ə ə ə ə darlar % miyy tl ri, tə ə ə əsisçil r, malsatanlar, reditorlar, banlarə

v ba$ə #alar! tər find n istifad etm l rin iman verir.ə ə ə ə ə ə

Aespubliada i#tisadi islahatlar!n h yata eçiə rildiyi, müliyy tin öz lə ə l $dirilm si v bir s!ra iriə ə ə

mü sə sisələrin s hmdarlar % miyy tl rin çevə ə ə ə ə rilm si mühasibat uçoə tunun v onun mühüm öst ri%isiə ə

olan mühasibat balans!n!n idar etm sistemind h miyy ti daha art!r.ə ə ə ə ə ə

Ö704/58+1+ '-+88+@

&. M2+'3:+, :+8+0'@ 0 ;3# /0-0 --8-E- 0< ;3ə ə

9. B+8+0'8+ 2<'+:8+@0 +E@8@8@ 8+ '303 37+2 <;30ə ə

=. B+8+0' P 0<,,/ +08+4@E@0@ , 430 <;30ə

. B+8+0'@0 , ,3: <;381 '3030 '+' +4;+8+@0@ 37+2 <;30ə ə ə

IV MÖVZU. MÜHASİBAT UÇOTU H"SABLARI V İKİLİ YAZILIŞƏ

.&. M2+'3:+, 2<'+:8+@ 2+@0;+ 1-13 +08+4@E

.9. M2+'3:+, -/,-0;+ 3?3, *83 4+7@8@E '-8-ə ə

.=. S30,<,3? 6 +0+83,3? -/, 2<'+:8+@# '-:2<'+:8+ə

.. M2+'3:+, -/,- 2<'+:8+ 8+0@ P -/,-0 , E?383 '3',<13030 '+'@;@ə ə

.G. M2+'3:+, -/,- 2<'+:8+@0@0 , '03*+,@ 6 /08+@0 */1+8+E1+'@ 30'38 3ə ə ə


&. <;30'/0 .S. B<+ M.F. «T</3 :-5+8,<'?// -<,+»# M. &ə

.&. M2+'3:+, 2<'+:8+@ 2+@0;+ 1-13 +08+4@E

dar v mü ssis l rd h r ün çoxlu mi#darda tə ə ə ə ə ə ə əs rə rüfat m liyə ə yatlar! i%ra olunur v onlar!nə

n ti% si il laə ə ə ə # dar olara# mühasibat balans! t rtib oluə ə nur. uxar!da öst rildiyi imi mü ssis l rinə ə ə ə

mühasibat balans! ayl!#, rüblü v illi t rtib olunur.ə ə

0alans!n öm yi il ünd li olara# mü ssis mə ə ə ə ə ə la!n!n t ribinin də əyi$ilm si, onun öhd çiliyininə ə

v ziyy ti v bütün v saitin formala$ə ə ə ə mas!na dair ünd li n zar ti tə ə ə əmin etm mümün deyildir. 0unaə

ör d %aə ə ri uçotu v n zar ti t min etm üçün mühasibat uçotu heə ə ə ə ə sablar!ndan istifad edilir.ə

Mühasibat uçotu n z riyy si v metodoloCi prinə ə ə ə siplərind mühasibat uçotu hesablar! sisteminə ə

xüsusi hə əmiyy t verilir. Düni buna sasə ə lanara# informasiyalar!n iit r fli s olunmas! problemi h llə ə ə ə

olunma#la, onun toplanmas! v % ml ndirilm si üsulu i%ra olunur. /esabə ə ə ə lar üzr yaz!l!$lar iili yaz!l!$ə

metodu il apar!l!r.ə

:Mühasibat uçotu ha##!nda; -z rbay%an Aesə publias! 7anunun təl bə l rin uy"un olara#ə ə

mü ssis l rin müə ə ə hasibat uçotunun /esablar 4lan!n!n t tbi#in v tə ə ə əs rə rüfat f aliyy tind i eyni m n$ liə ə ə ə ə

fatlar!n mühasibat uçotu hesablar!nda s etdirilm sin vahid münasib ti mü yy n edir.ə ə ə ə ə ə

Mühasibat uçotu mü ssis nin, idar nin, t $ilat!n v di r t s rrüfat subə ə ə ə ə ə ə ə yetl rinin mla!n!n,ə ə

öhd liə lərinin, apital!n!n, dövriyy v saitə ə lərinin v ümuə miyy tl bütün maliyy t s rrüfat f aliyy tininə ə ə ə ə ə ə

natural östəri%il r saə ə s!nda, pul ifad sind , fasil siz, ba$danba$a, sə ə ə ən də l $dirilmi$ v mühasibat uçoə ə

tu reistrl rind #arə ə $!l!#l! la# l ndirilmi$ bütün t s rrüfat m liyə ə ə ə ə ə ə yatlar!n!n mühasibat hesablar!nda iili

yaz!l!$ üsulu il y!"!lmas! v #aydaya sal!nə ə mas! sistemini özünd s etdirir. Mühaə ə sibat uçotu hesab!



t s rrüfat m liyyatlar! ha##!nda m luə ə ə ə ə matlar!n v mühasibat uçotunda di r informasiyan!n #rupla$ə ə d!

r!lmas! v saxlanmas! üçün vahid sasd!r.ə ə

Gnu da #eyd etm laz!md!r i, mühasibat uçotuə nun hesablar plan!n!n yarad!lmas!, h yataə

eçirilm si v t tbi#i dünya öl l ri aliml ri, müt x sə ə ə ə ə ə ə ə sisl ri t r find n yüz ill rd n art!# dövrdə ə ə ə ə ə ə

mühasibat uçotuna inam!n v etibar!n yaranmas!na xüsusi di## t verilm d dir.ə ə ə ə l milli hesablar plan!

1<35%i ild -lmaniyada, 1<&5%i ild =ranə ə sada # bul olunə mu$dur. Baha sonra dünya ölələrind 1JJə

d n art!# öl d milli heə ə ə sablar plan! # bul oluə nmu$dur. 1<+J1<6J%i ill rd -vropa #tisadi 0irə ə liyi,

8ahid -fria T $ilatlar! v 9at!n -merias! dövə ə l tə l ri üzr mill tl raras! razi hesablar plan!ə ə ə ə ə

yarad!lm!$d!r.

Mühasibat uçotu hesablar! t s rrüfat v saitl rinin v onlar!n m l lm m nb l rinin h r biriə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə əə ə ə

üçün ayr! aç!l!r. /esablarda uçota al!nan bütün obyetl r, y ni və ə əsait v onun m l lm m nb yi iiə ə ə ə ə ə ə ə

%ür ya artma"a, yaxud azalma"a do"ru d yi$il bil r. ?ari%i örünü$ün öə ə ə ə r hesablar iit r fli % dv lə ə ə ə ə

formas!nda t rtib olunur. lin olara# h r bir hesaba obyetin ad!na ör ad müə ə ə yə y n olunur. Misal üçünə

: sas v saitl r;, :Materiallar;, :Fizamnam apital!; hesablar! v s. adlan!r.Ə ə ə ə ə

/esab!n sxemas! a$a"!da! formada mü yy n olunə ə mu$durI

Bebet /esab!nad!

redit

/esab!n sol t r fi debet )#!sald!lm!$ $ ild dt*, sa" t r fi is redit )#!sald!lm!$ $ ild t*ə ə ə ə ə ə ə ə ə

adl!n!r. /esabda mü yy n dövrd s olunmu$ debet v redit üzr yaz!l!$lar!n yeunu,ə ə ə ə ə ə son #al!#

)saldo* adlan!r.

/esab!n iit r fli formada t rtib olunmas! mü ssis mla!n!n v onə ə ə ə ə ə ə lar!n m l lmə ə ə ə ə

m nb l rini art!ran bütün m liyyat m bl "l ri bir tə əə ə ə ə ə ə ə ər fd , azaldan mə ə ə əliyyat m bl "l ri is sə ə ə ə ə

t r fd yazma"a iman verir.ə ə ə

Möv%ud #aydalara ör hesabda s olunmu$ il #al!#dan sonra yaz!lan bütün m bl "l rin yeunuə ə ə ə ə

dövriyy adl!nar. 0el lil , hesab!n debetind s olunmu$ m bə ə ə ə ə ə l "l rin yeunu onun debet dövriyy sini,ə ə ə

redit hissəsind is s olunmu$ m bl "l r redit dövriyy si adə ə ə ə ə ə ə lan!r.

Mühasibat hesablar!nda s olunmu$ bütün t sə ə ərrüfat m liyyatlar! ösə ə təri%il ri s n dl r sas!ndaə ə ə ə ə

i%ra olunur v bütün s n dl rin hü#u#u sas! olmal!d!r.ə ə ə ə ə

Mü ssis balans!na uy"un olara# bütün mühasibat uçoə ə tu hesablar! ativ v passiv hesablara ayr!l!rə

v buə nunla la# dar olara# hesablara yaz!l!$ ii sxema üzr i%ə ə ə ra olunur.

-tiv v passiv hesablarda debet v reditin t yiə ə ə nat! da müxt lif olma#la apar!lan m liyyatə ə ə

yaz!l!$lar! birbirind n f r#l nir.ə ə ə

-tiv hesablara o hesablar daxildir i, onlarda müəssis mla!n!n müxə ə təlif formalar!n!n #al!"!,

t ribi v h r ti s olunur. 0u #rup hesablara : sas v saitl r; heə ə ə ə ə ə Ə ə ə sab!, :Materiallar; hesab!,

:assa; hesab!, :7eyrimaddi ativl r; hesab!, :/esabla$ma hesab!; v s. daə ə xildir. -tiv hesablarda

#al!# )saldo* an%a# hesab!n debetind ola bil r.ə ə

4assiv hesablarda is mü ssis mla!n!n formaə ə ə ə la$mas! m nb l rini, onlaə ə ə r!n m bl "i, t ribi,ə ə ə

h r ti v öhə ə ə ə d lil rini öst r n mühasibat hesablar! aidə ə ə ə dir. 0u hesablara :Fizamnam apital!;,ə

:7!sa müdd tli ban reditl ri;, :hə ə tiyat apital!;, : m yin öd nm si üzr i$Ə ə ə ə ə çi hey ti ilə ə

hesabla$malar; v s. heə sablar daxildir. 4assiv hesablarda #al!# )saldo* an%a# hesab!n reditind olaə



bil r. 0ir #ayda olara# mühasibat hesablar!nda heə sabat dövrünün vv lin s olunmu$ #al!# '1 i$ar si,ə ə ə ə ə

hesabat dövrünün sonuna olan #al!# is '2 i$ar si forə ə mas!nda öst rilir.ə

Mühasibat uçotunda ativ v passiv hesablar!n yaə z!lm!$ sxemini a$a"!da! formada öst rm olar.ə ə

G %üml d n ativ hesablar üzr Iə ə ə

Bebet -tiv hesab!n ad! redit'1 H m liyyat!n s olunə ə ə mas!na # d r #al!#ə ə

T s rrüfat m liyyatlar!ə ə ə ə

nəti% sind #al!"!n art!m!ə ə

T s rrüfat m liyyat! n tiə ə ə ə ə %əsind #al!"!n azalmas!ə

/esab!n debeti üzr dövə riyyə

'2 H hesabat dövrünün sonuna #al!#

/esab!n rediti üzr dövə riyyə

0el lil , mühasibat uçotu ativ hesab!n!n debit tə ə ərəfind hesabat dövə ründ apar!lan t s rrüfatə ə ə

m liyyat! nə ə əti% sind m liyyat!n s olunmas!na # d r olan #al!#, t s rrüfat m liyyat! n ti% sində ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

ba$ ver n dövriyy v dövə ə ə rün sonuna olan #al!# mü yy n olunur.ə ə

/esab!n reditind is t s rrüfat m liyyat! n tiə ə ə ə ə ə ə %əsind m l l n azalma s olunmu$ olur.ə ə ə ə ə ə ə

F ti% etibar! il ativ hesablarda hesab!n debeə ə ə tind v saitin artmas!, reə ə ditind is v saitinə ə ə

azalmas! s olunur v h min hesablarda yaln!z deə ə ə bet #al!"! ola bil r.ə

4assiv hesablarda m liyyatlar!n yaz!l!$ sxemas! is a$a"!da! forə ə ə mada apar!l!r.

Bebet 4assiv hesab!n ad! reditT s rrüfat m liyyat! n tiə ə ə ə ə %əsind #al!"!n azalmas!ə

'1 H m liyyat!n s olunə ə ə mas!na # d r #al!#ə ə

T s rrüfat m liyyat! nə ə ə ə əti%əsind #al!"!n artmas!ə

/esab!n debeti üzr dövə riyyə

/esab!n redit üzr dövə riyyəsi'2 H hesabat dövrünün sonuna #al!#

0el lil , mühasibat uçotu passiv hesab!n!n redit tə ə ər find hesabat dövründ apar!lan t s rrüfatə ə ə ə ə

mə əliyyat! n ti% sind m liyyat!n s olunə ə ə ə ə ə mas!na # d r olan #al!#, t s rrüfat m liyyat! n ti% sində ə ə ə ə ə ə ə ə

ba$ ver n dövə riyy v dövrün sonuna olan v sait #al!"! s olunur.ə ə ə ə

/esab!n debitind is t s rrüfat m liyyat! n ti%ə ə ə ə ə ə ə əsind m l l n və ə ə ə ə ə əsaitin azalmas! v hesab!nə

debet dövriyy si öst rilir.ə ə

F ti% etibar! il passiv hesablarda hesab!n debeə ə ə tind v saitin azalə ə mas!, reditind is artmas! sə ə ə

olunur v h min hesablarda yaln!z redit #al!"! ola bil r.ə ə ə

T s rrüfat m liyyatlar!n!n ativ v passiv hesaə ə ə ə ə blarda s edilm si n ti% sind a$a"!da! ii n ti%ə ə ə ə ə ə ə

ola bil rIə

0irin%i halda mühasibat uçotu ativ hesab!n!n il debet #al!"! m bl "inin üz rin hesab!n debetə ə ə ə

dövriyyəsini lav etm l al!nan m bə ə ə ə ə l " hesab!n redit dövə riyyəsi m bl "ind n çox olmamal!d!r. 0elə ə ə ə

halda hesabat dövrünün sonuna hesab!n debet #al!"! olur.



in%i halda ativ hesab!n il debet #al!"! m bə lə"inin üz rin debet dövə ə riyy si m bl "ini lavə ə ə ə ə

etm l al!ə ə nan m bl "in % mi hesab!n redit dövriyə ə ə yəsinin % min b rab r olur. 0el halda hesabatə ə ə ə ə

dövrünün sonuna hesab!n son #al!"! olmur v hesab ba"lan!r.ə

0u m liyyat!n i%ra olunmas! passiv hesablarda da hesabat dövrünün sonuna apar!lan t s rrüfatə ə ə ə

m liyə ə yatlar! n ti% sind hesablarda ii n ti% mü yy n olunur.ə ə ə ə ə ə ə

0el lil , mü ssis mla!n!n s olundu"u ativ heə ə ə ə ə ə sablarda v mla!n formala$d!"! passivə ə

hesablar!n #al!#lar! hesabat dövrünün sonuna mühasibat )maliyy * baə lans!n!n ativ v passivind sə ə ə

olunur.

Mühasibat uçotu hesablar! plan!nda ativpassiv hesablar da vard!r i, onlar!n t yinat!nda ativ və ə

passiv hesablar!n öst ri%il ri olur. 0u halə ə da hesabda debet v redit #al!"! v ya eyni zamanda debetə ə

v h m d reə ə ə dit #al!"! ola bil r. 0u heə sablara :Maddi s rv tl rin yenid n #iyə ə ə ə m tə l nə dirilm si;, :T hə ə t lə

hesab $ xsl rl hesabla$malar;, :Müxt lif debitor v reə ə ə ə ə ditorlarla hesabla$malar;, :M nf t v z r r;ə əə ə ə ə

hesablar! v s. aidə dir.

M s l n, :Müxt lif debitor v reditorlarla hesabə ə ə ə ə la$malar; hesab!nda m liyyat!n apar!lmas!ə ə

n ti% sind debet #al!"! yarand!#da debitor bor%unu öst rir v müə ə ə ə ə sə sis balans!n!n ativind sə ə ə

olunur.-tivpassiv hesablarda sad #aydada #al!"! t yin etə ə m mümün deyildir. Gna ör d h minə ə ə ə

hesablar üzr analiti uçotun apar!lmas! laz!md!r. -naliti uçot h r bir debitor v reditor üzrə ə ə ə

hesabla$man!n vəziyyətin dair )y ni al!%!lar v mal satanlar ha##!nda* trafl! inə ə ə ə formasiya verir və

h min öst ri%il r üzr , y ni bütün al!%! v sat!%! t $ilatlar üzr debitor v reditorlar!n m bə ə ə ə ə ə ə ə ə ə l "l riniə ə

s etdirir.ə

.9.M2+'3:+, -/,-0;+ 3?3, *83 4+7@8@E '-8-ə ə

Mü ssis t s rrüfatmaliyy f aliyy ti il la# dar olaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ra# i%ra olunan h r bir t s rrüfat m liyyat!ə ə ə ə ə

onun i#tisadi m zmunundan as!l! olara# mühasibat uçotunun ii obyetin t sir etm l ii hesabdaə ə ə ə ə

yaz!l!$ apar!lmas!n! n z rd tutur i, bu da onun iili xaraterind n ir li ə ə ə ə ə əlir. r mü ssis materialƏ ə ə ə

al!rsa, bu bir t r fd n al!ə ə ə nm!$ material üçün öd ni$ hesab!na v sait azal!r, di r tə ə ə ər f ə d n öd nmi$ə ə

v saitin azalmas!na s b b olur. 0urada al!ə ə ə nan materiallar!n hans! m nb d n daxil olmas!, y ni na#də əə ə ə

pul v saiti v ya reditl al!nmas!, yaxud sat!%!ya yaə ə ə ranan bor% hesab!na al!nmas! mütl # öst rilm lidir.ə ə ə

0el lil , h r bir t s rrüfat m liyyat! birbiri il #arə ə ə ə ə ə ə ə $!l!#l! la# d olan müxt lif hesablar!nə ə ə ə

debetind v reditind s olunur. T s rrüfatə ə ə ə ə ə m liyyatə ə lar!n!n mühasibat uçotu hesablar!nda bu

#aydada #ar$!l!#l! s etə dirilm üsuluna iit r fli yazal!$ üsulu deyilir.ə ə ə

Nöst ril n #aydaya uy"un olara# mü ssis balanə ə ə ə s!nda da mla!n yerə l $ə məsi ii formada sə

olunur. əni mühasibat balans!n!n ativind mla!n t ribi v yerl $m si, balans!n passivind isə ə ə ə ə ə ə ə

mla!n forə mala$mas! m nb l ri öst rilir. Gna ör d balans!n ativ v pasə əə ə ə ə ə ə sivind s olunmu$ə ə

madd l rin yeunu birbirin bə ə ə ərab r olur. 0unun n ti% sind h r bir t s rrüfat m liyyat! balans!n iiə ə ə ə ə ə ə ə ə

madd sin tə ə əsir edir i, bu da balansa dörd m liyyat n ti% si il balans!n t ribi də ə ə ə ə ə əyi$ilir. / minə

apar!lan t s rrüfat m liyyatlar! n ti% sind birin%i halə ə ə ə ə ə ə da balans!n ativind mü ssis mla!n!nə ə ə ə

d yi$ilm sin , iin%i halda balans!n passivind h min mla!n formaə ə ə ə ə ə la$mas! m bl "inin d yi$ilm sin ,ə ə ə ə ə

üçün%ü halda eyni vaxtda mla!n v sonra is balans!n ativ v pasə ə ə ə sivind onlar!n m l lmə ə ə ə ə ə

m nb l rinin d yi$ilm si il yeunə əə ə ə ə ə la$!r.



0el lil , mühasibat uçotunda iit r fli yaz!l!$ üsuə ə ə ə lunun va%ibliyi mü sə sis nin mühasibatə

balans!nda mlaə !n #rupla$d!r!lmas! v yerl $mə ə əsi metodunun t l binə ə d n ir li lir.ə ə ə

ili yaz!l!$ metodunun idar etm sistemind böə ə ə yü n zar t h miyə ə ə ə y ti varə d!r. 0el i, eyniə

m bl "d apaə ə ə r!lan t s rrüfat m liyyat! bir heə ə ə ə sab!n debetind v di r hesab!n reditind s olunur.ə ə ə ə ə

F ti% d s olunə ə ə ə mu$ uçot mə əliyyatlar!n!n i%ras!nda burax!lan s hvl r müə ə yə y n olunur v onu i%raə ə

ed n m sul $ xs d ayd!nə ə ə ə la$d!r!l!r.

T s rrüfat m liyyatlar!n!n mühasibat uçotu hesaə ə ə ə b!nda s etdirilə məsi zaman! h min m liyyat!nə ə ə

hans! hesab!n debeti v ya reditind yaə ə z!lmas!n! mü yə y nə l $dirm çox va%ibdir. 0ununla la# darə ə ə ə

mühasibat uçotunda yaz!l!$ )müxabirl $m *ə ə t rtib olunur. Müə hasibat yaz!l!$! hesablar!n!n adlar! üzrə

onret t s rrüfat mə ə ə əliyyatlar!n!n m zmununu v m bə ə ə l "ini öst r n mə ə ə ə əliyyat!n i%ra olunmas!

mühasibat hesablar!na yaz!l!$ adlan!r.

az!l!$ ii formada apar!l!rI

a* 'ad yaz!l!$ )müxabirl $m *Oə ə ə

b* Mür b yaz!l!$.ə ə

T s rrüfat m liyyatlar!n!n bir hesab!n debetind v di r hesab!n rediə ə ə ə ə ə ə tind s olunmas! sadə ə ə

yaz!l!$, mə əliyyat!n bir hesab!n debetind v bir neç heə ə ə sab!n reditind s olunmas! mür b yaz!l!$ə ə ə ə

adlan!r. Misal üçün mü sə sis nin banda! hesabla$ma hesab!ndan asə sas!na &JJ min manat pul v saitiə

daxil olmu$dur. 0a$ ver n m liyyatla la# dar olara# a$a"!da! yaz!l!$ apaə ə ə ə ə r!l!rI

Bebet H :assa;

redit H :/esabla$ma hesab!;

Nöst ril n m liyyat n ti% sind mü ssis nin banə ə ə ə ə ə ə ə ə da! hesabla$ma hesab!nda! pul v saiti &JJə

min manat azalm!$ v assada pul v saiti hə ə əmin m bl "d artm!$ə ə ə d!r. 0u m liyyat sad yaz!l!$ adlan!r.ə ə ə

Mür b mühasibat uçotu hesab! üzr yaz!l!$! nə ə ə əz rə d n eçir . Mü sə ə ə sis assas!ndan i$çil rə ə ə

m ha#ə ə #! öd ni$i üçün (J min manat v t ht lhesab $ xsl r 3J min manat na"d pul öd mi$dir.ə ə ə ə ə ə ə ə

/ min m liyyat n tiə ə ə ə %əsind mü sə ə sis assas!nda! pul v saiti 6J min manat azalm!$d!r. / minə ə ə

m liyyat n ti%ə ə ə əsind m ha##!n!n öd nm si üzr i$çi hey tin olan bor% (J min manat azalə ə ə ə ə ə ə ə m!$,

t ht lhesab $ xsl rin mü ssis y olan bor%u is 3J min manat artm!$d!r.ə ə ə ə ə ə ə ə

/ min m liyyatla la# dar olara# assadan buraə ə ə ə ə x!lan 6J min manat pul m bl "i ativ hesab olanə ə

:assa; hesab!n!n reditin v (J min manat : m öd ni$i üzr i$çi hey ti il hesabla$malar; passivə ə Ə ə ə ə ə ə

hesab!n reditin , 3J min manat is t ht lhesab $ xsl rl hesabə ə ə ə ə ə ə la$malar ativ hesab!n!n debitind sə ə

olunur. 0urada n z r alma# laz!md!r i, :assa; hesab! ativ hesabd!r v hə ə ə ə əmin hesabda azalma onun

reditind s olunur, : m öd ni$i üzr i$çi heə ə Ə ə ə ə yəti il hesabla$malar; hesab! passiv heə sabd!r və

h min hesaba daxil olan m bə ə l "l r onun reə ə ditind s olunur, :T ht lhesab $ xsl rl hesabə ə ə ə ə ə ə la$malar;

hesab! ativ hesab oldu"u üçün ona daxil olan vəsait hesab!n debetind s olunur.ə ə

0el lil , öst ril n m liyyat ii hesab!n debetin v bir hesab!n reə ə ə ə ə ə ə ə ditind s etdirilir. 0uə ə

misalda öst ril n yaz!l!$ mür b yaz!l!$ adə ə ə ə lan!r.

/esabat dövründ mü ssis d apar!lan t s rrüfat mə ə ə ə ə ə ə əliyyatlar!n!n mühasibat uçotu hesablar!nda

s olunə mas! sas!nda dövriyy % dv li t rə ə ə ə ə tib olunur. Bövriyy % dv li mühasibat uçotu hesablar!ə ə ə

sas!nda uçot inə formasiyalar!n!n t rtib olunmas!na iman verir. / r heə ə sabat ay!n!n sonunda hesablarda

s olunan ösə təri%il r sas!nda hesablar!n debet v redit üzr yeun #aə ə ə ə l!#lar! mü yy n olunur.ə ə



'inteti uçot hesablar! sas!nda t rtib olunan dövə ə riyy % dv linin mü sə ə ə ə sis mla!n!n ümumiə ə

v ziyy ti, onun t ribi v formala$mas!na daə ə ə ə ir informasiyan!n ld olunmas!nda xüsusi h miyy tiə ə ə ə ə

vard!r. 'inteti uçot hesablar! üzr mla!n #al!"! üzr t rtib olunmu$ dövriyy % dv li mü sə ə ə ə ə ə ə ə sisə

mühasibat )maliyy * balans!n!n v heə ə sabat!n!n t rtibind isə ə tifad olunur.ə

.=. S30,<,3? 6 +0+83,3? -/, 2<'+:8+@ 6 /08+@0 5++?,<3',3?+'@ə ə

0ütün mü ssis v $ir tl rd mühasibat uçotu inə ə ə ə ə ə formasiyalar!ndan istifad ed nl r müxt lif ə ə ə ə

mla növə l ri öst ri%il rin , onlar!n forə ə ə ə mala$mas! m nb l rin v h m d ayr!ayr! t s rrüfatə əə ə ə ə ə ə ə ə

prosesl rin dair mə ə əlumatlar! ld etm lidirl r. / min informasiyalar!n istifad olunə ə ə ə ə ə mas! xaraterind nə

as!l! olara#, onlar % ml $mi$ $ə ə əild mü yy n ölçü vahidl ri üzr t rtib olunurlar. Müxə ə ə ə ə ə t lif ə

informasiyalardan istifad ed nl r onlar!n t rtib olunmas! formas!na #ar$! müxt lif t l bl r ir li sürürl r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

M s l n, h r bir firma r hb rini ümumiyy tl istehə ə ə ə ə ə ə ə sal ehtiyatlar!n!n t min olunmas! v ziyy ti, sexə ə ə

r isini isə tehsal ehtiyatlar!n!n çe$idi informasiyalar! daha çox mara#land!r!r. 0u öst ri%il rd n sexinə ə ə

istehsal pro#ram!n!n yerin yetiə rilm si, mü yy n olunmu$ çe$idl r üzr haə ə ə ə ə z!r m hsul burax!l!$!, avadanə

l!#lar!n istehsal ü%ünd n istifad , f hl #üvv sind n istifad olunmas! v s. as!ə ə ə ə ə ə ə ə l!d!r. 0ütün bunlara

uy"un olara# mühasibat uçotunda t l b olunan östə ə əri%il rin ld olunmas! üçün sinə ə ə teti v analitiə

hesablardan istifad olunur.ə 0una uy"un olara# bütün i#tisadi subyetl rd sinteti v analiti uçotə ə ə

apar!l!r. 0el uçotun t $ili v apar!lmas! sistemi müə ə ə hasibat uçotunun sas!n! mü yy n edir.ə ə ə

0u sasda da mühasibat uçotu hesablar! mü ssis baə ə ə lans! maddələrin uy"un olara# sinteti və ə

analiti hesablara bölünür.

Mühasibat uçotunun sinteti hesablar!nda mü sə sis mla!n!n i#ə ə tisadi #ruplar! öst ri%il ri, onlar!nə ə

formala$d!r!lmas! m nb l ri v bütün tə əə ə ə əs rrüə fat m liyə ə yatlar! pul ifad sind , % ml $mi$ formada sə ə ə ə ə

olunur. 0el hesablara : sas v saitl r;, :Materiallar;, : m yin öd ni$i üzr i$ə Ə ə ə Ə ə ə ə çi hey ti il hesabla$ə ə ma

lar;, :/esabla$ma hesab!;, :assa; hesab! v s. daxildir.ə

9ain i#tisadi subyetin istehsal v t s rrüfatmaə ə ə liyy f aliyy tinin idar olunmas!, bazarə ə ə ə

i#tisadiyyat! $əraitind onun yerini #iym tə ə l nə dirm , ayr!ayr! t s rə ə ə rüfat la# l ri olan mü ssis l rlə ə ə ə ə ə ə

hesabla$ma vəziyy tin nə ə əzar t etm üçün ümumi öst ri%il r ifay tli deyildir v bunun üçün h r birə ə ə ə ə ə ə

sat!%! t $iə lat!n verdiyi materiallara dair trafl! m lumat olmal!, h r bir al!%!ya sat!lan m hə ə ə ə sulun h %mi,ə

çe$idi, istehsal olunmu$ m hsulun çeə $idi, mü ssis d i$l y n büə ə ə ə ə tün i$çil rin öst ri%il ri v s. ha#ə ə ə ə #!nda

öst ri%il rin olmas! va%ibdir. Gna öə ə r d sinə ə teti hesablar!n i#tisadi öst ri%il rini eni$l ndirm ə ə ə ə

m #ə s dil , hesaə ə b!n eni$ m nada m bl " v natural ölə ə ə ə çüd uçotunun apar!ld!"! analiti heə sablar!n

aç!lmas! va%ibdir. -naliti hesablarda apar!lan uçota analiti uçot adlan!r.

0el lil mühasibat uçotunda sinteti hesab mlaə ə ə !n, apital!n, maliyy n ti% l rinin v s.ə ə ə ə ə

mü yy n edilə ə mi$ növü üzr t yin edilmi$ laə ə ə m tə l rin ör ümumiə ə ə l $ə dirilmi$ m lumatlar!nə

#rupla$d!r!lmas!na xidm t edir. -naliti hesab is sinteti hesab!n daxilind i $ xsi, maə ə ə ə terial v ba$#aə

hesablarda! m lumatlar! daha t fsilat! il #rupla$d!r!r.ə ə ə

'ubhesablar #rupla$d!r!lm!$ analiti uçot m luə matlar!n! özünd s etə ə dirm l sinteti hesab!n birə ə

hiss sidir. -z rbay%an Aespublias!nda heə ə sablar plan!nda nəz rd tutulmu$ subhesablardan t hlilin,ə ə ə

n zar tin v heə ə ə sabat!n t l bl rind n as!l! olara# istifad edilir. Müə ə ə ə ə sə sis l r h min subə ə ə hesablardan

b zil rinin m zmununu də ə ə ə#i#l $dir , onlar! ç!xara, birə ə l $ə dir , el % d lav subə ə ə ə ə ə hesablar daxil edə

bil rl r. 'ubhesablar hesabatlar!n t rə ə ə tib olunmas!nda v mü ssis t s rrüfatmaliyy f aliyə ə ə ə ə ə ə yətinin



t hlilind , möv%ud olan informasiya sistemin laə ə ə ə vəl r $ lind istifad olunara# sinteti hesablar!nə ə ə ə

daha trafl! $ rh olunmas!na iman! eni$l ndirir.ə ə ə

0ütün mühasibat uçotu hesablar!na subhesablar aç!lmas!na ehtiya% yoxdur. 'ubhesablar o

hesablara aç!l!r i, h min hesablar!n uçota ald!"! obyetl rin hat si daha eni$dir. Pmumiyy tlə ə ə ə ə ə

subhesablar ayr!ayr! mühasibat uçotu hesablar!n!n daha trafl! izah! m #s dil aç!l!r. M s l n,ə ə ə ə ə ə ə

:Materiallar; hesab!na 6 subhesab aç!lm!$!d!r i, bunlar a$a"!da!lard!rI

xammal v materiallarOə

sat!n al!nm!$ yar!mfabriatlar v ompletl $diri%i m mulatlarOə ə ə

yana%a#O

tara v tara materiallar!Oə

ehtiyat hiss l riOə ə

sair materiallarO

emal üçün nara verilmi$ materiallarOə

tiinti materiallar!.

'ub v analiti hesablar birbiril s!x! $ ild la#ə ə ə ə ə ədard!r. -naliti hesablar üzr yaz!l!$lar!n ümumiə

yeunu onun aid oldu"u sinteti v subə hesablarda! yaz!l!$lar!n yeununa b rab r olmal!d!r. yniə ə

zamanda sinteti hesab!n il v son #al!#lar! onun t ribin daxil olan anaə ə ə liti hesablar!n #al!#lar!n!n

ümumi m bl "in b raə ə ə ə b r olmal!d!r. 0el bə ə ərab rə liyin olmas! sinteti v anaə liti hesablarda sə

olunmu$ uçotun düzünlüyünü mü yə y n etm y iman verir.ə ə ə

-z rbay%an Aespublias!nda vahid mühasibat uçoə tu v hesabat! sisə temi yaratma#, onu daim

ini$af etdirm , t mill $dirm v bu i$l r nə ə ə ə ə ə ə əzar t etm müə ə vafi# or#anlar!n i$tira! il -z rbay%anə ə

Aespublias! Maliyy Fazirliyi t r find n h yata eçirilir.ə ə ə ə ə

-z rbay%an Aespublias! Milli 0an!, Bövl t 'taə ə tistia omit si, Fazirl r abineti yan!nda Bövl tə ə ə

'!"orta F zar ti, Aespublia 8eri Fazirliyi v -z rə ə ə ə bay%an Aespublias! #anunveri%iliyin müvafi#ə

sur td diə ə r or#anlar -z rbay%an Aespublias! Maliyy Fazirliyi il raz!la$ə ə ə ə ma#la banlar!n, s!"orta

t $ilatlar!n!n v bu imi ba$#a dövl t or#anə ə ə lar!n!n, h mçinin spesifi funə siyalar! yerin yetir n di rə ə ə

t s rrüfat subə ə yetl rinin mühasibat uçotu v hesabatlar!n! t nziml yirl r.ə ə ə ə ə

.. M2+'3:+, -/,- 2<'+:8+@ 8+0@ P -/,-0 , E?383 '3',<13030 '+'@;@ə ə

#tisadi subyetl rd mla!n daxil olmas!, istifad olunə ə ə ə mas! v onə lar!n mə əl lm m nb l ri ilə ə ə ə əə ə ə

la# dar olaə ə ra# müxt lif t s rrüfat m liyə ə ə ə ə yatlar! ba$ verir i, bu da çoxlu mi#darda mühasibat uçotu

hesablar!n!n istifad olunə mas!n! t l b edir. Mühasibat hesablar!nda s olunmu$ inə ə ə formasiyalar h r birə

firman!n idar etm apaə ə rat!n! mü yy n # rarlar!n #ə ə ə əbul olunmas!nda t min etə m ə l yana$!, narə ə

istifad çil rin t l bl rini d ödə ə ə ə ə ə əməlidir. Mühasibat uçotunun metodoloCi prinsipl rinin t nə ə ziml nm siə ə

:Mühasibat uçotu ha##!nda; -z rə bay%an Aespublias!n!n 2& mart 1<<(%i il 7anunu il -z rə ə bay%an Aes

publias! Maliyy Fazirliyin h val olunə ə ə ə mu$dur. Aespubliada mühasibat uçotu sah sind bütün yeə ə ni

normativ s n dl rin, onlar!n forma v revizitə ə ə ə lərinin yarad!lmas! v ya s n l $dirm -z rbay%anə ə ə ə ə ə

Aespublias! Maliyy Fazirə liyinin raz!l!"! olmadan həyata eçiril bilə m z.ə

Mühasibat uçotu hesabatlar!n!n, hesablar plan!n!n dövl t t r find n t nə ə ə ə ə ziml nm sinin m #s diə ə ə ə

-z rbay%an Aespublias!nda beyn lxal# al mə ə ə d # bul edilmi$ prinə ə sipl r v mühasibat uçotuə ə ə

standartlar!na %avab ver biə l n vahid mühasibat uçotu sisteminin formala$ə mas!ndan, bu sah d onunə ə

müvafi# hü#u#i v metodii baza il , uçot v hesabat forə ə ə malar! il t min etm d n ibaə ə ə ə r tə dir.



Nöst ril n t l bl rin yerin yetirilm si mühasibat uçoə ə ə ə ə ə ə tu hesablar plan!n!n i%ra olunmas! il h yataə ə

eçirilir.

Mühasibat uçotunun hesablar plan! uçot hesablar!n!n t ə mill $ə dirilməsi siyah!s! olma#la, bütün

idar v müə ə sə sis l rin müliyy t v t $ilatihü#u#i formas!ndan as!l! olmayara# istifad etm l riə ə ə ə ə ə ə ə

labüddür.

Mühasibat uçotunun hesablar plan! mühasibat uçotunun mü yy n edilə ə mi$ lam tl ri üzr sintetiə ə ə ə

v subə hesablar!n m %musudur. /az!rda respubə liam!zda mü ssis l rd mühasibat uçotunun hesablarə ə ə ə

plan! -z rə bay%an Aespublias! Maliyy Fazirliyinin 2J sentyabr 1<<(%i il taə rixli <& sayl! mri il t sdi#ə ə ə

olunmu$ v 1 yanvar 1<<+%! il tarixd n #üvə ə vəd dir. Nöst ril n hesabə ə ə lar plan!na uy"un olara# onun

t tbi#in dair t limat da # bul olunmu$dur.ə ə ə ə

Mühasibat uçotunun hesablar plan!nda hesablar onlar!n i#tisadi təyinat!na ör bölm l r üzrə ə ə ə

#rupla$d!r!lm!$d!r. Mühasibat uçotu hesablar!n!n bölm l r üzr t sə ə ə ə viri hesablar plan!nda n z rdə ə ə

tutulmu$ ard!%!ll!#la verilir.

/esablar plan!n!n t sdi#in dair t limatda h r bir sinə ə ə ə teti hesab $ rh edildid n sonra di rə ə ə

sinteti hesablarla müxabirl $m sinin nümun vi sxemi verilmi$dir. Füə ə ə mun vi sxemd müxabirl $m siə ə ə ə

n z rd tutulmayan t s rrüfat f aliyy ti fatlar! ba$ ver rs , mü ssis l r müə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə hasibat uçotununapar!lmas!n! öst ril n t limatla müə ə ə yə y n edilmi$ sas metodii prinsipə ə lərin riay t etm lə ə ə ə

müxabirl $m y lav l r ed bil rl r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

/esablar plan! < bölm d n ibar t olub 5+ adl! sinə ə ə teti hesab! birl $ə dirir. 0unlardan ba$#a hesablar

plan!na lav olunmu$ 11 adda balansə ə arxas! hesablar vard!r.

/esablar plan!ndan istifad ni asanla$d!rma# üçün h r bir hesaba $ifr verilir. Mühasibat uçotuə ə ə

yaz!l!$lar! zaman! hesab!n ad! v zin onun $ifr si öst rilir.ə ə ə ə ə

Mühasibat uçotu hesablar! a$a"!da! bölm l r üzr forə ə ə mala$d!r!lm!$d!rI

0ölm @. sas v saitl r v di r uzunmüdd tli #oə Ə ə ə ə ə ə yulu$lar0ölm @@. stehsal ehtiyatlar!ə

0ölm @@@. stehsal m sr fl riə ə ə ə

0ölm @8. /az!r m hsul, mallar v sat!$ə ə ə

0ölm 8. 4ul v saitl riə ə ə

0ölm 8@. /esabla$malarə

0ölm 8@@. Maliyy n ti% l ri v m nf tin istifaə ə ə ə ə ə ə əə dəsi

0ölm 8@@@. apitallar )fondlar* v ehtiyatlarə ə

0ölm @?. reditl r v maliyy l $m l rə ə ə ə ə ə ə

0alansarxas! hesablar.

-z rbay%anda mü ssis l rin mühasibat uçotunun /esablar 4lan! a$a"!da! #aydada mü yy nə ə ə ə ə ə

olunmu$dur )bax s hif (2*.ə ə

S30,<,3? 2<'+:8+@0 +;@# N$'3 6ə

:+8+0';+ 4<3S-:2<'+:8+@0 +;@ 6 N$'3ə

& 9I B Ö L M Ə

SAS V SAİTL R V Dİ R UZUNMÜDD TLİ QOYULUŞLAR Ə Ə Ə Ə Ə Ə

sas v saitl rƏ ə ə J1- sas v saitl rin növl ri üzrƏ ə ə ə ə

sas v saitl rin öhn lƏ ə ə ə

mə

si J24 1.?üsusi sas v saitl rin öhə ə ə

n lə

m siə

2.>zunmüdd tli i%ar y ötüə ə ə rülmü$ sas və əsaitlərin öhn lə m siə



>zunmüdd tli i%ar y öə ə ə türülmü$ sasə

saitə l rə

J3-

7eyrimaddi ativl rə J&- 7eyrimaddi ativl rin növl riə ə

7eyrimaddi ativl rin öhə n lə məsi J(4>zunmüdd tli maliyy #oə ə yulu$lar! J+- 1. 4ay v s hml rə ə ə

2. sti#razlar3. 8erilmi$ bor%lar

7ura$d!r!las! avadanl!#lar J5- 1. Rz öl sinin istehsal! olan #uə ra$d!r!las! avadanl!#lar2.?ari%d n daxil olan #ura$ə d!r!las! avadanl!#lar

apital #oyulu$lar! J6- 1.Torpa# sah l rinin lə ə ə d edilə məsi

2. T bi td n istifad obə ə ə ə yetlərinin ld edilə ə məsi3. sas v sait obyetlƏ ə ərinin in$as!&.-yr!ayr! sas v sait obə ə yetlərinin ld edilə ə məsi(. sas v saitin d y rini art!rƏ ə ə ə mayan m sə r fl rə ə

+.7eyrimaddi ativl rin ld ediə ə ə lm siə

5.Lavan heyvanlar!n sas süə rüy eçirilm siə ə

6.a$l! heyvanlar!n ld edilə ə məsi<. v zsiz al!nm!$ heyƏ ə vanlar!n ətirilm siə

Baxil olas! i%ar öhə dəliləri J<-

II B Ö L MƏ

İST"HSAL "HTİYATLARIMateriallar 1J- 1.?ammal v materiallarə

2.'at!n al!nm!$ yar!mfabriatla v omə pletl $ə diri%im muə latlar, onstrusiyalar v hisə s l rə ə

3.ana%a#&.Tara v tara materialə lar!

1 2(.htiyat hiss l riə ə

+.'air materiallar5.mal üçün nara veə rilmi$ materiallar6.Tiinti materiallar!

0öyüdülm d v öə ə ə lə dilm ə d olanə

eyvanlar11-

-z#iym tli v tezöhə ə nəl n $yalarə ə 12- 1.htiyatda olan az#iym tə li v tezə öhn l n $ə ə ə yalar2.stismarda olan az#iym tə li v tezöhn l n $ə ə ə ə yalar3.Müv ## ti )titulsuz* tiə ə intil rə

-z#iym tli v tezöhə ə nəl n $ə ə yalar!nöhn lm siə ə

134

Maddi s rv tl rin yeniə ə ə d n #iyə m tə l nə irilm siə

1&-4

Materiallar!n t darüü v lə ə ə d edilm siə ə 1(-Materiallar!n d y rind n ə ə ə ənarla$malar 1+-

4

-l!nm!$ s rv tl r üzr B8ə ə ə ə Ə 1<- 1.apital #oyulu$lar! zaman! B8Ə

2.-l!nm!$ #eyrimaddi ativl r üzr B8ə ə Ə

3.-l!nm!$ material ehtiyatlar! üzr B8ə Ə

&.-l!nm!$ az#iym tli v tezə ə öhn l n $yalar üzr B8ə ə ə ə Ə

III B Ö L M Ə

İST"HSAL M SR FL RİƏ Ə Ə

sas istehsalatƏ 2J-

Rz istehsal!n!n yar!mfabriatlar! 21-öm çi istehsalatə 23-Pmumiistehsalat x r%ə l riə 2(-

Pmumt s rrüfat x r%ə ə ə l riə 2+-stehsalatda zay 26-



?idm tedi%i istehsalat v t s rə ə ə ə rüfatlar 2<-7eyri sasl! i$l rə ə 3J- 1.Müv ## ti )titullu* tiə ə intil rin inə $aas!

2.Müv ## ti )titulsuz* tiə ə intilərin in$aas!3.'air #eyri sasl! i$l rə ə

N l % dövrl rin x r%ə ə ə ə ə ləri 31-0itm mi$ i$l r üzr yeriə ə ə n yetirilə mi$m rh l l rə ə ə ə

3+ $l rin növl ri üzrə ə ə

M hsul burax!l!$! )i$, xidə m t*ə 35-

IV B Ö L M Ə

HAZIR M HSUL# MALLAR V SATIŞIƏ Ə/az!r m hsulə &J-Mallar &1- 1. -nbarda olan mallar

2.4 ra nd ti%ar td olan malə ə ə ə ə lar1 2

3. Bolu v bo$ taralarə

&. 'at!n al!nan m muə latlar(. iray $yalar!ə ə

i%ar t lav si )üz $ti*ə ə ə ə &2- 1. Ti%ar t lav si )üə ə ə z $ə ti*2.F #liyyat x r%l rini ödə ə ə əm üçün malsaə tanlar!nüz $tl riə ə

ommersiya x r%l riə ə &3-

davül x r%l riə ə ə &&-ül nmi$ mallarə &(-M hsul )i$, xidm t* sat!ə ə $! &+-

4sas v saitl rin sat!$! v saƏ ə ə ə ir xari%ol

malar&5-4

air ativl rin sat!$!ə &6-4

V B Ö L M Ə

!UL V SAİTL RİƏ Ə

assa (J-/esabla$ma hesab! (1-

8alyuta hesab! (2- 1.Rl nin daxili valyuta heə

sablar!2. ?ari%d i valyuta heə sablar!3. M z nn f r#l riə ə ə ə ə

0anlarda olan xüsusi hesablar ((- 1. -reditivl rə

2. De itabçalar!ul s n dl riə ə ə (+-olda olan öçürm l rə ə (5-

7!sa müdd tli maliyy #oə ə yulu$lar! (6- 1.sti#razlar v di r #iyə ə m tli a"!zlarə

2. Bepozitl rə

3. 8erilmi$ bor%larVI B Ö L M Ə

H"SABLAŞMALAR Malsatan v podratə ç!larla hesabla$malar +J4

8erilmi$ avanslar üzr heə sabla$malar +14

-l!%!lar v sifari$çil rl heə ə ə sabla$malar +2-4

1.nasso #aydas!nda hesabla$malar

2.4lanl! öd m l r üzr heə ə ə ə sabla$malar3.-l!nm!$ vesell rə

ddialar üzr heə sabla$malar +3 4-l!nm!$ avanslar üzr heə sabla$malar +&4

mla v $ xsi s!"orta üzƏ ə ə r heə sabla$malar

+(-4

0üd% d n nar öd ni$l r üzr heə ə ə ə ə ə saba$malar

+54 Rd ni$l rin növl ri üzrə ə ə ə



0üd% il hesabla$malarə ə +64 Rd ni$l rin növl ri üzrə ə ə ə

1 2osial s!"orta v t minat üzə ə r heə sab

a$malar+<4 1.'osial s!"orta üzr heə sabla$malar

2.4eniya t minat! üzr heə ə sabla$malar v ba$ə #alar!m yin öd ni$i üzr i$çi heyƏ ə ə ə ti ilə ə

esabla$malar5J4

ht lhesab $ xsl rl heə ə ə ə ə sabla$malar 51-4

air m liyyatlar üzr i$ə ə ə çi hey ti ilə ə

esabla$malar

53-

4

1. redit sat!lm!$ malə lara ör heə sabla$malar

2. 8erilmi$ bor%lar üzr heə sabla$malar3. Maddi z r rin öd nə ə ə məsin ör heə ə sabla$malar

sisçil rl hesabla$maə ə ə lar 5(-4

1.Fizamnam apital!na #oyuə lu$lar üzr heə sabla$malar

2. N lirin öd nilm si üzə ə ə r hesabə la$malarMüxt lif debitor v reə ə ditorlarla heabla$malar

5+-4

ör m mü ssis l rl heə ə ə ə ə ə sabla$malar 56-4

s rrüfatdaxili hesabə ə la$malar 5<-4

1. -yr!lm!$ mla üzrə ə

2. Lari m liyyatlar üzrə ə ə

VII B Ö L M Ə

MALİYY N TİC L Rİ V M NF TİN İSTİFAD SİƏ Ə Ə Ə Ə Ə ƏƏ Ə

M nf t v z r rə əə ə ə ə 6J-4

M nf tin istifad siə əə ə 61- 1.M nf td n büd% y ödə əə ə ə ə əm l rə ə

2.M nf tin ba$#a m #ə əə ə səd istifad siə ə

7iym tl ndiril % ehtiə ə ə ə yatlar 624 1. Kübh li bor%lar üzr ehə ə tiyat2.7iym td n dü$ n #iyə ə ə m tə li a"!zlara #oyulu$lar üzrə

ehtiyatlarN l % dövrl rin lirə ə ə ə ə ləri 634 1.N l % dövrl rin heə ə ə ə sab!na al!nm!$ lirl rə ə

2. eçmi$ ill r mü yy n edilmi$ siə ə ə ə ə lə məl r v itə ə il rə

üzr daə xil olan bor%3. si l n s rv tl rin baƏ ə ə ə ə ə lans dəy ri il üə ə nahar$ xsl rd n tutulas! m bl " araə ə ə ə ə s!nda! f r#ə

&. M z nn f r#iə ə ə ə

rv tl rin si lm si v xaə ə ə ə ə ə ə pabolma!ndan itil rə

6&-

VIII B Ö L M Ə

KA!İTALLAR (FONDLAR) V "HTİYATLAR Ə

Fizamnam apital!ə 6(4htiyat apital! 6+4lav apitalƏ ə 654 1.enid n#iym tl ndirm n tiə ə ə ə ə %əsind mlaə ə !n d yə ərinin

artmas!2. missiya liriə

3. v zsiz olara# al!nm!$ s rƏ ə ə v tə

0ölü$dürülm mi$ m nə ə f ə t )öd nilə ə məmi$r r*ə ə

66-4

1. /esabat ilinin bölü$dürülm mi$ m nf tiə ə əə

1 22. eçmi$ ill rin bölü$ə dürülm mi$ m nf tiə ə əə

3. !"!m fondu&. 'osial sferalar!n fondu(. stehla fondu

7ar$!da! x r%l r v ödə ə ə əməl r üçünə

htiyatlar6<4 htiyatlar!n növl ri üzrə ə

I B Ö L M Ə

KR"DİTL R V MALİYY L ŞM L R Ə Ə Ə Ə Ə Ə

7!samüdd tli ban reə ditləri <J4 reditl rin növl ri üzrə ə ə



>zunmüdd tli ban reə ditl riə <24 reditl rin növl ri üzrə ə ə

$çil r üçün ban reditə l riə <34 reditl rin növl ri üzrə ə ə

7!samüdd tli bor%larə <&4>zunmüdd tli bor%larə <(4M #s dli maliyy l $ə ə ə ə məl r v daə ə xillmalar

<+4

BALANSARASI H"SABLAR %ar y ötürülmü$ sas və ə ə əsaitl rə JJ1

M suliyy tli mühafiz y #ə ə ə ə əbul edilmi$malmaterial #iym tl riə ə

JJ2

mala # bul edilmi$ maə teriallar JJ3omissiyaya # bul edilmi$ malə lar JJ&7ura$d!r!lma"a # bul edilə mi$ avadan#lar

JJ(

Liddi hesabat blanlar! JJ+r r silinmi$ ümidsiz deə ə ə bitor bor%lar! JJ5

-l!nm!$ öd ni$l rin v öhə ə ə dəlilərinminat!ə

JJ6

8erilmi$ öd ni$l rin v öhə ə ə dəlilərinminat!ə

JJ<

M nzil fondunun öhə n lə məsi J1&ahir n abadl!# obyetə ləri v diə r buə

imi obyetlə

rin öhn lə

m siə

J1(

.G. M2+'3:+, -/,- 2<'+:8+@0@0 , '03*+,@ 6 /08+@0 */1+8+E1+'@ 30'33ə ə

Mühasibat uçotu hesablar! mü ssis v $ir tl rin inə ə ə ə ə formasiya sisteminin sas!n! t $il edir.ə ə

Nünd li apaə r!lan t s rrüfat m liyyatlar! v onə ə ə ə ə lar!n uçotunun düzün t $il olunmas!n! t min etm ə ə ə

üçün mühasibat uçotu hesablar!n!n mü yy n #aydada t snifl $dirilm sini tə ə ə ə ə əl b edir. /eə sablar mü yy nə ə

informasiya v zif sini yerin yeə ə ə tirdiyi il la# dar olara# t snifl $dirm m liyyat! müə ə ə ə ə ə ə ə yə y n #aydadaə

t rtib olunmal!d!r. / min #aydalar h r bir mühasibat uçotu hesab!n!n s olunmas! sisə ə ə ə temində

informasiyalar!n haz!rlanmas!nda öz yerini tutmal!d!r.

/az!ri $ raitd bazar i#tisadiyyat!na eçid v uçot sistemind yeni obə ə ə ə yetl rin yaranmas!n! va%ibə

$ rt çeə ə virmi$dir. 0una ör d mühasibat uçotu hesablar!n!n t sə ə ə nifat!nda bu #rup obyetl rin i$tira! ilə ə

mla!n v onə ə lar!n m l lm m nb l rinin hesablar sistemind #rupla$ə ə ə ə ə ə əə ə ə d!r!lmas! n z r al!nmal!d!r.ə ə ə

0el lil , müasir mühasibat uçotu hesablar!n!n nə ə əzəriyy si sisə temind uçot hesablar! ii #rupaə

bölünürI

a* #tisadi m zmununa ör Oə ə

b* T yinat!na v #urulu$una ör .ə ə ə

/esablar!n i#tisadi m zmununa ör t snifat! öl tə ə ə ə əs rrüfat!n!n müxə t lif sah l rind istifadə ə ə ə ə

edil % heə ə

sablar!n siyah!s!n! #aba#%adan haz!rlanmas!na $ rait yaə

rad!r.Mühasibat uçotu hesablar!n!n i#tisadi m zmununa ör t snifat! onə ə ə lar!n be$ #rup üzrə

bölü$dürülm sini nə əz rd tutur.ə ə

B3303 - hesablar apar!lan t s rrüfat m liyə ə ə ə yatlar! üzr inforə masiyalar!n % ml $dirilm si,ə ə ə

mü ssis və ə əsaitinin mla! üz rind n zar tin tə ə ə ə ə əmin olunmas! v onə lar!n formala$mas! m nb l rininə əə ə

mü yə y nə l $dir n heə ə sablar t $ə il edir. 0u #rup hesablara sas v saitl rin uçotu, material ehə ə ə tiyatlar!,

haz!r m hə sullar, hesabla$ma hesab!, valyuta hesab!, debitorlar, reditorlar, sat!%!larla hesabla$malar və

s. aiddir.



Nöst ril n hesab #rupunda! hesablar mü ssis nin mə ə ə ə ə la!n!n t ribi, yerə l $m si v onlar!n m lə ə ə ə ə ə

lm si m nb l rini öst rir. 0u hesablar!n #aə ə ə əə ə ə l!#lar!nda s olunə mu$ öst ri%il r bilavasit mü ssisə ə ə ə ə

balans!nda s oluə nur.

İ?303 - mühasibat uçotu hesablar!na v saitə lərinin #iym tə l nə dirilməsi il la# dar hesablarə ə ə

daxildir, yəni t nziml yi%i hesablar adlan!r. Pmumiyy tl bu hesaə ə ə ə blar t nziml yi%i hesablar say!lmas!naə ə

baxmayara# onlar!n s rb st analiti h miyy tl ri vard!r.ə ə ə ə ə ə

r balans hesab! üzr v saitin #iym tinin art!Ə ə ə ə ə r!lmas! apar!l!rsa onda vəsaitin #iym tiniə

t nziml y n heə ə ə sab, sas hesab! t nziml y n lav niə ə ə ə ə ə zamlay!%! hesab adlan!r v onun m bl "i sasə ə ə ə

hesabda! #al!# m bl "inin üz rin lav ediə ə ə ə ə ə lir. 0u hesaba :Materiallar!n t darüü v ld edilm si;ə ə ə ə ə

hesab!n! misal öst rə m olar. 0u mə ə əliyyatda r v saitin #iym ti v onun m bl "i azal!rsa ondaə ə ə ə ə ə ə

t nziml yi%i hesab t nziml yi%i hesab imi ç!x!$ edir v onun #al!"!n!n m bl "i sas nizamla$d!r!%! heə ə ə ə ə ə ə ə sa

b!n #al!"!n!n m bl "ind n ç!x!lmal!d!r.ə ə ə

0u imi hesablar ativ v passiv hesablar!n t nə ə ziml nə m si üçün isə tifad olunur.ə 0una uy"un olara#

bu hesablar ontrativ v ontrapassiv heə sablara ayr!l!r. ontrativ hesablar ativ hesablar!n

t nziml nm sind isə ə ə ə tifad olunur. 0el hesablara : sas v saitl rin öhn lm si;, :7eyrimadə ə Ə ə ə ə ə di

ativl rin öhn lm si;, :-zə ə ə #iym tli v tezə ə öhnəl n $yalar!n öhə ə n lə m si; hesablar! aiddir. M s l n,ə ə ə ə

: sas v saitl rin öhn lm si; hesab!, aƏ ə ə ə ə tiv hesab olan : sas vƏ əsaitl r; hesab!nda uçota al!nanə

v saitl rin #iyə ə mətini nizamlay!r. ni : sas v saitl r; hesab!n!n debet #aə Ə ə ə l!"!n!n m bə lə"ind n : sasə Ə

v saitl rin öhn lm si; hesab!n!n reditind s olunə ə ə ə ə ə mu$ m bə l "i ç!xd!#da sas v saitin #iym tiə ə ə ə

t nziml $dirilir v onun #al!# d y ri mü yy n ediə ə ə ə ə ə ə lir. Gnu da n z r alma# laz!ə ə ə md!r i, : sas v saitinƏ ə

öhn lm si; hesab! s rb st hə ə ə ə ə əmiyy t maə ə lidir. 0u hesab mü ssis y m xsus olan v onun t rə ə ə ə ə ə əfin

d n i%ar olunə ə mu$ sas v saitl rin öhn lə ə ə ə məsi ha#da informasiyalar!n ümumil $dirilm si üçün də ə ə

n z rd tutulə ə ə mu$dur.

sas v saitl rin öhn lm si möv%ud olan #anunƏ ə ə ə ə çulu#da n z rd tuə ə ə tulmu$ amortizasiyanormalar!na müvafi# olara# aylar üzr hesablaə n!r. : sas v saitƏ ə lərin öhn lə m si; hesab!nda toplanm!$ə

informasiya, mü sə sisənin sas v saə ə itinin öhn lmi$ hiss sinin mü yy n edilm sin $ rait yarad!r.ə ə ə ə ə ə ə

Bi r misal. :7eyrimaddi ativl rin öhn lm si; heə ə ə ə sab! #eyrimaddi ativl rin ilinə

#iym tl ndirilm sini t nə ə ə ə ziml yir i, bu da :7eyrimaddi ativl r; hesab!nda s olunur. 9ain h minə ə ə ə

hesab mü ssis mla! say!lan #eyrimaddi ativl rin öhn lm sin aid olan inforə ə ə ə ə ə ə masiyalar!

% ml $dirm rolunu yerin yetirir. 7eyrimaddi aə ə ə ə tivl rin öhn lə ə məsi h %mi mü yy n olunmu$ norə ə ə ma

lar üzr onlar!n ilin d y ri v fayə ə ə ə dal! istifad vaxt! nə əzər al!nma#la aylar üzr mü yy n olunur.ə ə ə ə

Ü0 - hesablara o hesablar daxildir i, onlar mə əliyyat hesablar! olara# mü ssisə ə

t s rrüfat proə ə sesl rini s etdirm v onun h yata eə ə ə ə ə çirilməsin n zar t etm üçün istifad olunur.ə ə ə ə ə

Mühasibat uçotu hesablar!n!n t sə nifat! sistemind bu hesablar vasit sil ümuə ə ə miyy tl istehsal olunə ə mu$

sas v öə ə m ə çi istehsal m hə sullar!na s rf olunmu$ m sr fl ri, o %ümə ə ə ə l d n ayr!ayr! sexə ə l r üzr ,ə ə

m hsul növl ri üzr m sr fl rin mü yy n olunə ə ə ə ə ə ə ə mas!na iman verir. 0u #rup hesablarla ld olunmu$ə ə

informasiyalar vasit sil m hsul istehsal! proə ə ə sesi, i%ra olunmu$ i$l r v xidm tl r üzr m nə ə ə ə ə ə f t vəə ə

z r rl r müə ə ə yy n olunur.ə ə

/ min m liyyat hesablar! da özlüyünd ii #rupa ə ə ə ə ?+8?-84+'34+<;33 2<'+:8++ 6 ,/8+4@@$ə

:>8E; 2<'+:8++ +4@8@.



K+8?-84+'34+<;33 2<'+:8++ o hesablar daxildir i, onlar!n vasit sil isə ə tehsal olunmu$ və

sat!lm!$ m hə sullar!n maya d y ri mü yy n olunur. 0u #rup heə ə ə ə sablara : sas istehsalat;, :öm çiƏ ə

istehsalat; v :apital #oə yulu$u; hesablar! daxildir.

#tisadi m zmununa ör : sas istehsalat; hesabə ə Ə !nda a$a"!da! mühasibat uçotu yaz!l!$lar!

apar!l!rI : sas istehsalat; hesab! mü ssis nin yarad!lƏ ə ə mas!n!n sas m #ə ə s di hesab olunan m hsulunə ə

)i$in, xidm tin* istehə sal!na ç il n m sr fl r ha##!nda m lumatlar!n ümumiə ə ə ə ə ə l $ə dirilm si üçün n z rdə ə ə ə

tutulmu$dur. : sas istehsalat; heƏ sab!n!n debetind bilaə vasit m hsul burax!l!$!, yerin yetiril n i$ və ə ə ə ə

öst ril n xidm tl rl la# dar birba$a m sə ə ə ə ə ə ə ə r fl r, el % d öə ə ə ə ə m çi istehsalatlar!n x r%l ri, sas isə ə ə ə teh

salata xidm t v onun idar edilm si il ba"l! #eyrimüə ə ə ə ə st #im x r%l r v zay edilə ə ə ə m d n m l l nə ə ə ə ə ə ə

itil r s etidirilir. 0ilavasit m hsul barax!l!$!, yerin yetiril n i$ v öst ril n xidm tl rl laə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə #ədar

olan birba$a x r%l r, istehsalat ehtiyatlar!n!, m yin öd ni$i üzr i$çi hey ti il hesabla$malar! v s.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

uçota alan hesablar!n reditind n : sas istehsalat; hesab!n!n deə Ə betin silinir.ə

: sas istehsalat; hesab!n!n rediti üzr istehsal! baƏ ə $a çatm!$ m hə sulun, yerin yetirilmi$ i$ və ə

xidm tl rin faə ə tii maya d y rinin m bl "l ri s etə ə ə ə ə ə dirilir. 0u m bə l "ə l r : sas istehsalat; hesab!n!nə Ə

reditind n :/az!r m hə ə sul;, :M hə sul )i$, xidm t* sat!$!;, :M hsul )i$, xidə ə m t* burax!l!$!; v s.ə ə

hesablar!n debetin yaz!lma#la siə linir. : sas istehsalat; hesab! üzr ay!n ax!r!na olan #al!# bitm mi$Ə ə ə

istehsal!n d y rini öst rir.ə ə ə

#tisadi m zmununa ör :öm çi istehsalat; heə ə ə sab!nda a$a"!da! mühasibat yaz!l!$lar! apar!l!rI

:öm ə çi istehsalat; hesab! mü ssis nin sas istehsal!, yaə ə ə xud sas f aliyy ti üçün öm çi )yard!mç!*ə ə ə ə

olan istehsalatlar!n m sr fl ri ha##!nda m lumatlar! ümumiə ə ə ə l $ə dirm üçün n z rd tuə ə ə ə tulmu$dur.

:öm çi istehsalat; hesab!n!n debeti üzr bilaə ə vasit m hsul buraə ə x!l!$! i$inin yerin yetirilm si və ə ə

xidm tə lərin öst rilm si il la# dar birə ə ə ə ə ba$a x r%l r, haə ə bel öə m ə çi istehsalatlara xidm t v onlar!nə ə

idar edilm si il la# dar #eyrimüst #im x r%l r v zay n ti% sind itə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə il r s etdirilir. 0iə ə lavasitə

m hsul burax!l!$!, i$l rin yeə ə rin yetirilm si v xidm tl rin ösə ə ə ə ə tərilm si il la# dar isə ə ə ə tehsalatehtiyatlar!n!, m yin öd ni$i üzr i$çi heə ə ə ə yəti il heə sabla$malar! v s. uçota alan hesablar!n reditind nə ə

:öm çi istehsalat; hesab!n!n debetin silinir.ə ə

:öm çi istehsalat; hesab!n!n rediti üzr istehə ə sal! ba$a çatm!$ m hsulə lar!n, yerin yetirilmi$ə

i$l rin faə tii maya d y rl ri s etdirilir.ə ə ə ə

T/8+4@@$:>8E; 2<'+:8+@0 t yinat! istehsal!n ayə r!ayr! forma v m rə ə h l l rində ə ə ə

m sr fl rin toplanmas! v bölü$dürülm sind n ibar tdir. 0u #rup hesablara miə ə ə ə ə ə ə sal olara# :Pmumi

istehsalat x r%l ri;, :Pmumt s rrüfat x r%l ri; v :T davül x r%l ri;ni öst rm olar. /ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə əmin

hesablar!n xüsusiyy ti ondad!r i, hesabat dövə rünün sonunda hesablar ba"lan!r, y ni onlarda topə lanm!$

bütün x r%l r uçot obyetl ri üzr böə ə ə ə lü$dürülür v #al!# #alma#la mü sə ə sis balans!nda s olunmur.ə ə

F ti% etibar! il i#tisadi m zmuna ör :Pmumi isə ə ə ə ə tehsalat x r%l ri; heə ə sab!nda yaz!l!$lar a$a"!da!

#aydada s olunurI Pmumiyy tl :Pmumi isə ə ə tehsalat x r%ə l ri; hesab! mü ssis nin sas v öm çiə ə ə ə ə ə

istehsallar!na xidm t üzr x r%ə ə ə l r ha##!nda m lumatlar! ümumiə ə l $ə dirm üçün nə əz rd tutulmu$dur.ə ə

/esab!n debetind sas v öm çi istehsalla laə ə ə ə ə #ədar olan fatii istehsal m sə r f ə l ri informasiyalar!ə

% ml $dirilir. 0u heə ə sabda ma$!n v avadanl!#lar!n saxlanmas! v istismar! üzr x r%l r, isə ə ə ə ə tehsalat

t yinatl! sas v saitl rin t miri x r%l ri v tam b rpas! üçün amorə ə ə ə ə ə ə ə ə tizasiya ay!rmalar! istehsalat mə la!n

!n s!"ortalanmas! üzr x r%l r, istehə ə ə salat binalar!n!n saxlanmas!, i$!#land!r!lmas! v #!zd!r!lmas! üzrə ə

x r%l r, isə ə tehsalat binalar!, ma$!nlar, avadanl!#lar v istehə salatda istifad edil n di r i%ar edilmi$ə ə ə ə



v saitl r ör i%ar ha#ə ə ə ə ə #! istehsalata xidm t ed n i$çi hey tinin m yinin öd ni$i üzr x r%l r v buə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

imi ox$ar t yinatlar üzr diə ə r x r%l r s etdiril bil r.ə ə ə ə ə ə

:Pmumi istehsalat x r%l ri; hesab!nda s etdiril n ümumi istehsalat x r%ə ə ə ə ə l riI istehsalatə

ehtiyatlar!n!, m yin öd ni$i üzr i$çi hey ti il hesabə ə ə ə ə ə la$malar! v ba$#alar!n! uçota alan hesablar!nə

rediti il müxabirl $ir. :Pmumi isə ə tehsalat x r%l ri; hesab!nda uçota al!nm!$ x r%l r : sas istehsalat;ə ə ə ə Ə

v :öm çi istehsalat; hesablar!n!n deə ə betin silinir.ə

Pmumi istehsalat x r%l rini ayr!ayr! uçot obə ə yetləri aras!nda bölü$dürülm si #aydas! müvafi#ə

normativ atlarla nizamlan!r.

#tisadi m zmununa ör :Pmumt s rrüfat x r%ə ə ə ə ə ləri; hesab!nda uçot yaz!l!$lar! a$a"!da! #aydada

s olunurI / min hesab!n debetind bilavasit isə ə ə ə tehsal prosesin aid olmayan idar etm v t s rrüfatə ə ə ə ə ə

x r%l ri, y ni istehsal proə ə ə sesi il la# dar olmayan inzibatiidar , Pmumt s rrüfat hey tinin saxlanə ə ə ə ə ə ə mas!,

idar etm v Pmumt s rrüfat t yinatl! sas v saitl rin b rpas! üçün amorə ə ə ə ə ə ə ə ə ə tizasiya ay!rmalar!,

informasiya, auditor, m sl h t xidm ti v di r bu imi x r%l r s oluna bil r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

:Pmumt s rrüfat x r%l ri; hesab!n!n reditind : sas istehsalat; v ya :öm çi istehsalat;ə ə ə ə ə Ə ə ə

hesablar!nda toplanm!$ o m bl "l r s oluə ə ə ə nur i, r onlar öə ə m ə çi x r%l ri nar t $ilatlar üçünə ə ə ə

s rf etmi$l r. Pmumt s rrüfat x r%l rini ayr!ayr! obyetl r üzr bölünə ə ə ə ə ə ə ə m si möv%ud olan normativ atlarə

sas!nda t nziml nir. :Pmumt s rrüfat x r%l ri; heə ə ə ə ə ə ə sab!nda hesabat dövrünün sonuna #al!# #alm!r və

balansda s olunmur.ə

Toplay!%!bölü$dürü%ü hesablara :T davül x rə ə %ləri; hesab! da aiddir. 0u hesab bilavasit m hsulə ə

sat!$! )t %ə hizat!* il la# dar x r%l r ha##!nda m luə ə ə ə ə ə matlar! ümumil $dirm üçün n z rd tutulmu$dur.ə ə ə ə ə

T %hizat, sat!$, ti%ar t, di r vasit çi v bu imi ba$ə ə ə ə ə #a mü ssis l rd :Tə ə ə ə ədavül x r%l ri;ə ə

hesab!nda mallar!n da$!nmas!, m yin öd ni$i, biə ə ə nalar!n, #ur"ular!n, tiilil rin v inventarlar!n i%ar si və ə ə ə

saxlan!lmas!, az#iym tə li v tezə öhn l n $yalar!n öhn lm si, mallar!n saxə ə ə ə ə lanmas! v s. x r%l r sə ə ə ə

etdirilir.:T davül x r%l ri; hesab!n!n debetind mü ssis nin ç diyi x r%l rin m bə ə ə ə ə ə ə ə ə ə l "i toplan!r. 0uə

m bl "l r t %ə ə ə ə hizat, sat!$, ti%ar t, di r vasit çi v bu iə ə ə ə mi ba$#a mü sə sisəl rd :M hsul )i$, xidm t*ə ə ə ə

sat!$! hesab!n!n; debetin siə linir. Mü ssis d material #iym tlil rinin t darüü v da$!nmas! üzrə ə ə ə ə ə ə ə

x r%l rin maə ə ya d y rin daxil olunmas! #aydas! #anunveri%ili atlar! v diə ə ə ə r normativ s nə ə ədl rlə ə

t nziml nir.ə ə

D>;0 - hesablara hesabat dövründ mü sə ə sis t s rrüfatmaliyə ə ə y n ti% sininə ə ə

f aliyy tinin formala$ə ə mas!n! s etdir n v ona n zaə ə ə ə r t etm üçün istifad oluə ə ə nan hesablar aiddir.

Maliyy n ti% li hesaba :M nə ə ə ə f ə t v z r r; hesab! aiddir.ə ə ə ə

:M nf t v z r r; hesab! hesabat ilind mü ssis f aə əə ə ə ə ə ə ə ə liyy tinin son n ti%ə ə əl rinin formala$mas!ə

ha##!nda məlumatlar! ümumil $dirm üçün n z rd tutulə ə ə ə ə mu$dur. :M nf t v z r r; hesab!ə əə ə ə ə

t s rrüfatmaliyy f aliyə ə ə ə yətinin son n ti% sind n as!l! olara# ativ v ya passiv heə ə ə ə sab ola bil r. 0elə ə

hesablar ativpassiv hesablar adlan!r.

0alans m nf ti )z r ri* mühasibat uçotu sas!nda t s rrüfat m liyə əə ə ə ə ə ə ə ə yatlar!n!n v balansə

madd l rinin #iyə ə m tə l ndirilm sini sonun%u maliyy n tiə ə ə ə % si imi özünd mü ssis nin sas v saitl rininə ə ə ə ə ə ə

v ba$#a mə ə lalar!n!n, m hə sullar!n!n sat!$!ndan olan m nf ti )z r ri*, h mçinin #eyrisat!$ə əə ə ə ə

m liyyatlar!ndan l n lirl ri % ml $dirir.ə ə ə ə ə ə ə ə



'on maliyy n ti% si )m nf t v ya z r r* m hsul )i$, xidm t* di r maddi s rv tl rin sat!$!ndanə ə ə ə əə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

ld edil n maliyy n ti% sind n v #eyrisat!$ m liyyatə ə ə ə ə ə ə ə ə ə lar! üzr x r% m bl "l ri ç!x!lma#la buə ə ə ə ə

m liyyatlardan ld oluə ə ə ə nan lirl rd n ibar tdir. :M nf t v z r r; hesab!n!n deə ə ə ə ə əə ə ə ə betind mü ssis ninə ə ə

z r rl ri, rediə ə ə tind is m nf ə ə ə ə tə l ri s etdirilir. / min hesab!n debet v redit dövə ə ə ə riyyəl rininə

üzl $dirilm si hesabat dövrünün son maliyy n ti% sini öst rir.ə ə ə ə ə ə

/esabat ilinin sonunda illi mühasibat hesabat! t rə tib o lunar n :M nə ə f ə t v z r r; hesab!ə ə ə ə

ba"lan!r. 0u zaman deabr ay!n!n son mühasibat yaz!l!$! a$a"!da! imi apar!l!rI

illi hesablamaya sas n m nf td n büd% y öə ə ə əə ə ə ə çür l % verə ə ə i m bl "i, mü ssis ninə ə ə ə

f aliyy tini v olə ə ə letivin sosial ini$af!n! h yata eçirm üçün z ruri olan ehtiyat v di r fondlara,ə ə ə ə ə

el % d m nf tin tə ə ə ə əə əsisedi%i s n dl rd n z rd tutulan isti#am tl r istifad si üçün ayr!lan m bl "inə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

:M nf tin istifad si; hesabə əə ə !ndan silin r :M nf t v z r r; hesab!n!n debetin yaə ə ə əə ə ə ə ə z!l!rO

hesabat ilinin bölü$dürülm mi$ m nf t )z r r* m bə ə əə ə ə ə l "i :M nf t v z r r; hesab!ndanə ə əə ə ə ə

silin r :0ölü$ə ə dürülm mi$ m nf t; )öd nilm mi$ z r r* hesab!n!n reə ə əə ə ə ə ə ditin )debetin * yaz!l!r.ə ə

B<E303 -+ balansarxas! hesablar aiddir. 0u hesablarda mü ssis y m xə ə ə ə sus olmayan və

müv ## ti olara# onun isə ə tifad sind olan v ya onun mə ə ə əsuliyy tind saxlama"a # bul olunmu$ə ə ə

v saitl r dair informasiyalar! % mə ə ə ə l $dirm m #ə ə ə sədi da$!yan öst ri%il r s olunur. 0u #rup hesablaraə ə ə

:Məsuliyy tli mühafiz y # bul edilmi$ malmaterial d y rl ri;, :%aə ə ə ə ə ə ə rəy öə türülmü$ sas v saitl r;,ə ə ə

:mala # bul edilmi$ mateə riallar; v s. aidə dir.

0alansarxas! hesablar di r hesablarla müxbirə l $ə mir, burada yaz!l!$ bir tər fli #aydada, y niə ə

hesab!n debeti )artma* v ya rediti )azalma* üzr yaz!l!$ apar!l!r.ə ə

Gnu da #eyd etm laz!md!r i, dünya öl l rind müə ə ə ə hasibat uçotu hesablar!n!n t yinat! və ə

i#tisadi #urulu$una t snifat!na münasib t birə ə mənal! deyildir. 0el i, -0Kda, 0öyü 0ritaniyada v buə ə

birliy aid olan ölə l rd h r bir firma s rb st $ ild hesablar! v onlar!n t yinat!n! özə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ləri t rtib edirl r.ə ə

/ min öl l rd mühasibat uçotu v hesabat! sisə ə ə ə ə temi v prinsipə lərinin mü yy n olunmas! pe$ arə ə ə

i#tisadç! v mühasibl r t r find n h yata eə ə ə ə ə ə çirilir. /ü#u#$ünaslar v dövl t or#anlar! bu sah d sasl!ə ə ə ə ə

f aliyy t ösə ə t rə mirl r. -0Kda v 0öyü 0ritaniyada uçotun apaə ə r!lmas!na dair :7ada"an olmayan h rə

$eyi etm olar; firi eni$ yay!lm!$d!r. 0u sasə ə da da -0K v di r inə ə ilisdilli öl l rd vahid hesablarə ə ə

plan! mü yy n olunmam!$d!r. / r mü ssis v firman!n mühasibat müt x ssisl ri öz i$ f aliyy tl rinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

uy"un hesablar plan! mü yy n edirl r. $in bel t $il olunmas! mühasibl rin daha s rb st i$ə ə ə ə ə ə ə ə ləməl rinə ə

$ rait yarad!r.ə

Gnu da n z r alma# laz!md!r i, i#tisadi subə ə ə yetl rə d formala$m!$ heə sablar plan! ort bii $ ildə ə ə

deyil, öl üçün mü yy n olunmu$ 0eyn lxal# müə ə ə ə hasibat uçotu standartlar!n!n v milli uçotunə

t l bl rin uy"un müə ə ə ə yə y n olunur.ə

ontinental öl l rin mühasibat uçotu modelin daə ə ə xil olan öl l rd )-lmaniya, =ransa və ə ə ə

ba$#alar!* v o %üml d n Ausiyada bütün i#tisadi subə ə ə yetl rd uçot hesablar!n!n t snifat! sistemind nə ə ə ə

vahid prinsip üzr istiə fad edilə m si müliyy t formas! v f aliyy t xaraə ə ə ə ə terind n as!l! olmaə yara# istehsa

lat v t s rrüfatmaliyy f aə ə ə ə ə liyy ti öst ri%il rinin hesabə ə ə larda vahid prinsipl r üzə r s olunmas!n!ə ə

n z rd tutur.ə ə ə

0ütün #eyd olunanlar! n z r al!b bel fir lə ə ə ə ə ə m olur i, dünya ölə əl rinin müasir ini$af s viyə ə

yəsind vahid formaya sal!nm!$ el uçot, hesabat v hesablar plan! sistemi yarad!lmal!d!r i, onunə ə ə



mühasibat uçotu il m $"ul olan bütün mü ssis l ri t r find n anla$!lmas! v onlarda s olunmu$ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

bütün m lumatlar xari%i mara#l! $ xsl r t r find n ara$d!r!lmas! mümün olsun.ə ə ə ə ə ə

Ö704/58+1+ '-+88+@

&. H<'+:8+ 6 3?3834+7@8@E 0 ;3ə ə

9. S30,<,3? -/, 6 +0+83,3? -/, 0 ;3 6 /08+@0 +E@8@8@ 8+ '3 6+1@ə ə ə ə ə

=. B+8+0'@0+5+'@ 2<'+:8+ 0 ;3 + /08+@0 2+0'@ , 430+,@ 6+ə ə ə

. H<'+:8+@0 15+:38 E1 '3 6 4+5-; 12+'3:+, 4+7@8@E8+@ 0 4 ;<4383ə ə ə ə ə

G. M2+'3:+, -/,-0-0 H<'+:8+@ !8+0@ 0 ;3 6 /0-0 --8-E- 0< ;3ə ə ə

V MÖVZU. S N DL ŞDİRM V UÇOTUN T ŞKİLİƏ Ə Ə Ə Ə Ə

G.&. M2+'3:+, -/,- ' 0 ;8 3 6 /08+@0 2 1344 ,3ə ə ə ə ə ə ə

G.9. S 0 ; ;>6344 '3030 , E?383 6 3E8 01 '3ə ə ə ə ə ə ə


&.A',+5/6 V. T</3 :-5+8,<'?// -<,+. M/'?6+$9ə

G.&. M2+'3:+, -/,- ' 0 ;8 3 6 /08+@0 2 1344 ,3ə ə ə ə ə ə ə

' n dl $dirm mühasibat uçotu elementl rind n biə ə ə ə ə ə ri say!l!r. ' n də ə l $ə dirm mü ssis istehsal və ə ə ə

t s rrüfatmaliyy f aliyy ti il la# dar olan m liyə ə ə ə ə ə ə ə ə ə yatlar!n mühasibat uçotu yaz!l!$lar!na hü#u#i sasə

ver n yaz!l!$ formaə s!d!r.

' n dl r mü ssis d i%ra olunan t s rrüfat m liyə ə ə ə ə ə ə ə ə ə yatlar!n!n ba$ verməsinin yaz!l! s r n%amə ə

verilm sini ifaə d etm l , mühasibat uçotu heə ə ə sablar! sistemind yaz!l!$ apar!lmas! sistemi uçotunə

etibarl!, düzün olmas!n! təmin etm l yana$! ilin, %ari v son n zar tin t $ilin , tə ə ə ə ə ə ə əs rə rüfat

m liyyatlar!n!n m #s d uy"un v #anun tə ə ə ə ə ə əl bl rin uy"un i%ra olunə ə ə mas!n! t min edir.ə

:lin s n dl rI t s rrüfat m liyyatlar! v onlar!n apaə ə ə ə ə ə ə ə r!lmas! üçün r hə b rliyin )sahibar!n*ə

öst ri$ini t sə ə di# ed n yaz!l! $ had tnam dir; ):Mühasiə ə ə ə bat uçotu ha##!nda; #anun, madd 3*.ə

Mühasibat s n di i%ra olunmu$ t s rrüfat m liyə ə ə ə ə ə yatlar!n!n v uçot yaz!l!$ə lar!n!n t sdi# olunmas!ə

formas!d!r. ' n dl r sas!nda mühasibat yaz!l!$lar! apar!l!r. 'ə ə ə ə ən də siz mühasibat yaz!l!$! i%ra oluna

bilm z.ə

' n d sözü lat!n%a )do%mentum* yaz!l! v si# , $ə ə ə ə əhad tnam sözün uyə ə ə "un olub, laz!mi revizitl riə

olan v ona hü#u#i sas ver n yaz!l!$ mə ə ə ə əliyyat!d!r. 0ilavasit s n d h r bir mü ssis d onunə ə ə ə ə ə ə

informasiya sistemini t $ə il edir. /az!rda uçothesablama m liyyatlar!n!n avə ə tomatla$mas! sənədin

h miyy tini daha da art!rm!$d!r.ə ə ə

0ir s!ra xari%i öl müt x ssisl rinin hesabə ə ə ə lamalar!na ör $ir td ii h f ə ə ə ə t rzind informasiyaə ə ə

sisteminin dayanmas! h min $ir tin bütün i%ra f aliyy tinin 5( faiz itirm sin s b b ola bil r. Gna örə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

d t s rrüfatmaə ə ə liyy f aliyy tinin idar olunmas!nda v ona analiti n zaə ə ə ə ə ə r t edilm sind s n dl rinə ə ə ə ə ə

rolu çox böyüdür. Gnun öm yi il mü ssis r hb rinin idar etm #abiliyy ti v maliyyə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

n ti% l rinin formala$mas! v zif si yerin yetiə ə ə ə ə ə rilir.

T rtib olunmu$ s n dl r sas!nda material, m v maliyy ehə ə ə ə ə ə ə ə ə tiyatlar!n!n h r ti üz rində ə ə ə ə

daimi n zar t tə ə əmin olunur. / r bir s n di imə ə ə zalayan $ xs i%ra olunan m liyyat!n düzün,ə ə ə

#anunauy"un i%ras!na nəzar t etə m ə l , m suliyy t da$!y!r. 0u mü ssis d # na t reCiə ə ə ə ə ə ə ə minin h yata eə



çirilm si il b raə ə ə b r h r bir s n di imzaə ə ə ə layan $ xsin bilavasit mə ə əsuliyyətini mü yy n edir. 0uə ə nunla

la# dar olara# mü ssis mla!n!n #oruə ə ə ə ə nub saxlanmas!, maddim sul $ xsl r üz rind n zar t apaə ə ə ə ə ə ə r!l

ma#la bərab r öz v zif sin vi%danla yana$maə ə ə ə yan, mə la!n m nims nilm si iman veə ə ə r n $ xsl rə ə ə

mü yy n olunur.ə ə

Möv%ud olan #anunveri%iliy ör mühasibat sə ə ən də l ri bir #ayda olaə ra# t sdi# olunmu$ə

formalarda, n $r olunmu$ $ ild istifad olunur.ə ə ə ə

T rtib olunmu$ h r bir s n din özün m xsus z ruri revizitl ri olə ə ə ə ə ə ə ə mal!d!r. 0u revizitl r sas nə ə ə

a$a"!da!lard!rI s n din ad!, nömr si, odu, t rə ə ə ə tib olunan mü ssiə sənin ad!, t s rrüfat m liyyatlar!n!nə ə ə ə

m zmunu v ölə ə çül ri )natural v pul i fad sind *, t s rrüfat m liyyatlar!n!n ba$ verm si, taə ə ə ə ə ə ə ə ə

mamlanmas! v onun r smil $dirilm sinin düzünlüyü üçün m sul $ xsə ə ə ə ə ə l rin v zif l ri, soyad!, ad!,ə ə ə ə

atas!n!n ad!, $ xsi imzalar! v ba$#a laə ə ə m tl ri.ə ə

m liyyatlar!n xaraterind n v uçot m lumatƏ ə ə ə ə lar!n!n i$l nm si texnoloiə ə yas!ndan asl! olara# ilin

s n də ə l r lav revizitl r d daxil ediə ə ə ə ə ə l bil r. lin s n dl r m liyyatlar!n ba$ verdiyi vaxtda v yaə ə ə ə ə ə ə ə

m liyə ə yatlar bilavasit #urtard!#dan sonra t rtib edilm lidir.ə ə ə

' n dl rin eyfiyy tli t rtibat!n!, onlar!n vaxt!nda müə ə ə ə ə hasibat uçotunda s etdirilm si üçünə ə

mü yy n edilə ə mi$ müdd tl rd t #dim edilə ə ə ə məsin , s n də ə ə l rə d i m luə ə matlar!n do"rulu"una m suliyy tiə ə

h min sə ən də l ri haz!rə lam!$ v imza etmi$ $ xsl r da$!y!rlar.ə ə ə

4ul v hesabla$ma s n dl rini, maliyy v redit öhə ə ə ə ə ə d lil rini mü sə ə ə sis r hə ə b rliyinin t sdi# etdiyiə ə

siyah!ya sas n imza etm hü#u#u olan n az! ii $ xs imzaə ə ə ə ə lamal!d!r. 0irin%i imza mü ssis d ümumiə ə ə

r hb rli funə ə siyas!n! i%ra ed n $ xs , iin%i imza is mühasibata r hb rli funə ə ə ə ə ə siyas!n! i%ra ed n $ xsə ə ə

m nsub olur.ə

4ul v saitl rini, maddi s rv tl rin v ba$#a mə ə ə ə ə ə ə lalar!n # bult hvili il la# dar m liyyatlar ilinə ə ə ə ə ə ə

s n dl r sas!nda h yata eçiril n zaman i$ə ə ə ə ə ə tira ed n hü#u#i $ xsin nümay nd l rin v ya fiziiə ə ə ə ə ə ə

$ xsl r s n də ə ə ə ə l $ə mənin bir nüsx si verilir. m liyyatda i$tira ed nl ri sə Ə ə ə ə ən də l rin sur tl ri il t minə ə ə ə ə

etm mü ssis d bu mə ə ə ə ə əliyyat! r smil $dir nin öhd sin dü$ür.ə ə ə ə ə

Möv%ud #aydalara ör mühasibat uçotunda s etdirilm si z ruri olan uçota # bul edilmi$ ilinə ə ə ə ə

s n də ə l rə d i m lumatlar -z rbay%an Aespublias!ə ə ə n!n Maliyy Fazirliyi t r find n t lif edilmi$, yaxudə ə ə ə ə

nazirli v 0a$ idar l r tə ə ə ərəfind n ümumi prinsipl r riay t edilm l i$l nib haə ə ə ə ə ə ə z!rlanm!$ uçot reistr

l rind y!"!l!r v sistemə ə ə l $dirilir.ə

lin s n dl rd v uçot reistrl rind #eydsiz düə ə ə ə ə ə ə zəli$l r yol verilə ə mir. ' hvl rin düz li$i h minə ə ə ə

s n di imza etmi$ $ xsl rin imzalar! il düə ə ə ə ə zəli$in tarixini öst rm l t sdi# edilm lidir. assa v banə ə ə ə ə ə

s n dl rin heç bir düə ə ə ə z li$ yol verilmir.ə ə

lin s n dl r, uçot reistl ri, mühasibat hesaə ə ə ə batlar! mütl # mü yy n edilmi$ #aydada və ə ə ə

müdd t müvafi# olara# saxlanmal!d!r. ' n dl rl i$l y n dövrd onlar!n #orunub saxlanmas!n!n t minə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

edilm sin v vaxt!nda arxiv verilm sin ba$ mühasib m suliyy t da$!y!r.ə ə ə ə ə ə ə ə

lin uçot s n dl rin n zar t -z rbay%an Aespubə ə ə ə ə ə ə lias! Maliyy Fazirliyinin t r find n h yataə ə ə ə ə

eçirilir.

G.9. S 0 ; ;>6344 '3030 , E?383 6 3E8 01 '3ə ə ə ə ə ə ə

Müasir $ raitd mü ssis , $ir tl rd böyü mi#ə ə ə ə ə ə ə darda uçot s n dl ri v informasiyalar!ə ə ə ə

formala$!r. ' n dl rin formala$mas! onlar!n ilin t rə ə ə ə tib olunmas!ndan ba$layara# mühasibat uçotu

prinsipl rin uy"un reə ə istrl rd s olunur. 0ütün mühasibat uçotu s n də ə ə ə ə lərinin r smiyy tin ba$ə ə ə



lanandan onlar!n mü yy n formaya sal!nmas! n ti% sind forə ə ə ə ə mala$d!#dan sonra saxlanma"a )arxiv *ə

verilm si s n d dövriyy si adlan!r.ə ə ə ə

0azar i#tisadiyyat! $ raitind mü ssis l rd mühaə ə ə ə ə ə sibat uçotunun düzün t $ili, s n dl rnə ə ə ə

vaxt!nda möv%ud olan #anunçulu# t l bl rin uy"un t rtib olunə ə ə ə ə mas! v n ti% olara# saxlan!lma"aə ə ə

t hvil verilm sinin hə ə ə əmiyy ti böyüdür.ə

' n d dövriyy sinin t $ili i#tisadi subyetl rd biə ə ə ə ə ə lavasit ba$ mühasib h val olunmu$dur. 0a$ə ə ə ə

mühasib sən d dövriyy sinin t $ili #rafias!n!n uçot inforə ə ə masiyalar!n!n i$l nm si s n dl rd sə ə ə ə ə ə ə

olunmas!, haz!rlanmas! metodias!n! mü yy nl $dirm si v onun yerin yetirilə ə ə ə ə ə məsin daima n zar tə ə ə

etm lidir. T rə ə tib olunmu$ s n d dövriyy si #rafiind ilin uçot s n dl rinin ayr!ayr! bölə ə ə ə ə ə ə m l r üzrə ə ə

vaxt!nda t rtib olunub mühasibatl!"a t #ə ə dim olunmas! daima n zar td olmal!d!r. Mühasibatə ə ə l!"a daxil

olan s n dl rd i%ra olunan t s rüfat m liyə ə ə ə ə ə ə ə yatlar!n!n düzünlüyü v m #s dyönlülüyü müvafi# #ayə ə ə da

da yoxlan!l!r. 0urada s n dl rd hesablar!n v s olunə ə ə ə ə ə mu$ uçot öst ri%il rinin yeunə ə lar!n!n düzün

hesablanmas! trafl! yoxlanmal!d!r.ə

' n dl rin düzün r smiyy t sal!nmas! yoxlan!lə ə ə ə ə ə d!#dan sonra, onlarda s olunmu$ i%raç!ə

$ xsl rin imə ə zalar!n!n düzünlüyü, y ni sl imzalar! uy"ynlu"u da n z rd n eçirilm lidir.ə ə ə ə ə ə

' n dl r yoxlan!ld!#da onlardan mü yy n s hvə ə ə ə ə ə lərin olmas! a$arlana bil r. 9ain s hvl rinə ə ə

mü yy n olunə ə mas! il m s l h ll olunmur. 0una ör d müə ə ə ə ə ə ə yə y n olunmu$ s hvin sas!, onun m nas!ə ə ə ə

v xarateri mü yə ə y nl $ə ə dirilməlidir.

' hv mü yy n olundu#dan sonra, h min s hv düə ə ə ə ə z ldilm lidir. >çot yaz!ə ə l!$lar!nda s hvl rin düz lə ə ə

dilməsinin mühasibat uçotu m lumatlar!n!n etibarl! olmas!n!n t min olmas!nda xüsusi h miyy ti vard!r.ə ə ə ə ə

' hvl r düə ə z lə did n sonra mühasibat uçotu hesablar! üzr yaə ə z!l!$lar apar!l!r.

%ra olunmu$ mühasibat uçotu s n dl ri arxivd saxlan!l!r. lin uçot sə ə ə ə ən dl rinin saxlan!lmas!ə ə

mühasibat uçotunun düzün t $il olunə mas!nda xüsusi hə əmiyy ti vard!r. ' n dl rin normal $ raitdə ə ə ə ə ə

saxlanmas! onlar!n t l b olunan vaxtda istifad olunmas!na t minat veə ə ə ə rir. :Mühasibat uçotu ha##!nda;-z rbay%an Aespubliə as!n!n 7anununun 15%i maddəsind mühasibat uçotu reistrl rinin və ə ə

s n dl rinin saxlan!lmas! #ayə ə ə dalar! mü yə y n olunmu$dur.ə

Mü yy n olunmu$ #aydaya ör , mü ssis uçot s n dl rini, mühaə ə ə ə ə ə ə ə sibat reistrl rini v mühasibatə ə

hesabatlar!n! #oruyub saxlama"a bor%ludur. ' n də ə l rin saxlanmas! müdd ti -z rbay%an Aespublias!ə ə ə

Fazirl r abineti yan!nda 0a$ -rxiv dar si t r find n mü yy n edilir.ə ə ə ə ə ə ə

Mühasibat uçotunun hesab plan!, mühasibat uçotu üzr t limatlar, odə ə la$d!rma üsulu, müasir

ma$!nlar üçün pro#ram m hsullar! v onə ə lardan istifad #aydalar!, vv l% istifad edil n uçot üsullar! və ə ə ə ə ə ə

bunlar saə s!nda t rtib edil n mühasibat hesabatlar!n! t min etm m #ə ə ə ə ə s di il be$ ild n az olmayara#ə ə ə

mühasibatda saxlan!l!r.

Mühasibat uçotu reistrl ri v hesabat s n dl rinin saxlanmas!n! t $ili bilavasit i#tisadiə ə ə ə ə ə ə

subyetl rin r hə ə b rə l rin h val olunmu$dur. Mü ssisə ə ə ə ə əl rə d n uçot sə ən də l rinin ötürülm si möv%udə ə

olan #anunçulu"a ör an%a# m hə ə m , prourorlu# v di r istinta# or#anə ə ə ə lar!n!n # rar! sas!ndaə ə

apar!la bil r. 0u halda mü ssis ba$ mühasibi ötürül n sə ə ə ə ən də lərin sur tini ç!xar!b, s n d imi saxlayaə ə ə

bil r.ə

Ö704/58+1+ '-+88+@

&. M2+'3:+, ' 0 ;8 3030 '138 E;3381 '3030 2+0'@ 0>68 3# , 430+,@ 6 +4;+8+@ə ə ə ə ə ə ə ə ə

1>6-;;-.



9. S 0 ;8 30 , 430+,@0+ > , '03*+,@0@ 0< :+E+ ;E'07ə ə ə ə ə ə ə

=. L3?30 6 31+8# ;+5383 6 5+33 ' 0 ;8 ;<;3?; 0 43 :+E+ ;E'07ə ə ə ə ə ə ə

BÖLM II. SAS T S RRÜFAT SAH L RİNİN MÜHASİBAT UÇOTUƏ Ə Ə Ə Ə Ə

I MÖVZU. SAS V SAİTL RİN UÇOTUƏ Ə Ə

&.&. '+' 6 '+3,8 30 3,3'+;3 1+2344 ,3# 3',<2'+8;+ /8- 6 , '03*+,@Ə ə ə ə ə ə

'+' 6 '+3,8 30 ;+538 /81+'@0@0 ' 0 ;8 E;3381 '3 6 -/,-Ə ə ə ə ə ə ə ə

'+' 6 '+3,8 30 ?>20 81 '3030 (+1/,37+'34+'@0@0) -/,-Ə ə ə ə ə

'+' 6 '+3,8 30 , 133030 -/,-Ə ə ə ə

'+' 6 '+3,8 30 , ' *+,;+0 @51+'@0@0 -/,-Ə ə ə ə ə

'+' 6 '+3,8 30 3+ '3030 -/,-Ə ə ə ə


&. V.A.!3?/# L.İ.U163?34. V0</://,0@< +?,36@% -<,# +0+837# +-;3,. M/'?6+# &

9. ".A.R-'+?/6+# N.A.İ:+31/6+. U<, /'0/60@5 '<;',6# M/'?6+# &

=. S.M.S8<46+0/6 « '+' 6 '+3,8 30 -/,- 6 +-;3,3»# B+?@$9=Ə ə ə ə

. Q. .A::+'/6 «B+7+ 3,3'+;344+,@ E +3,30; '+' 6 '+3,8 30 -/,-0-0 , E?383»# «M+8344Ə ə ə ə ə ə ə ə

6 -/,» -0+8@# J&$9# J=$ 9=ə

G. ".O.S * /6 « '+' 6 '+3,8 30 ?>20 81 '3 6 /0-0 12+'3:+, -/,-0;+ ?' <,;3381 '3»#ə ə Ə ə ə ə ə ə ə ə

«M+8344 6 -/,» -0+8@# J P 9=ə ə

&.&. '+' 6 '+3,8 30 3,3'+;3 1+2344 ,3# 3',<2'+8;+ /8- 6 , '03*+,@Ə ə ə ə ə ə

sas v saitl r h r bir mü ssis v firman!n madditexnii bazas!n!n sas!n! t $Ə ə ə ə ə ə ə ə ə il edir. sasƏ

v saitl rin sə ə ə%iyy vi xüsusiyy ti ondan ibar tdir i, onlar müə ə ə sə sis nin istehsal )xidm t* sferas!nda birə ə

ild n çox i$tira edir, d y ri normativ s n dl rl t nziml nir, öhn ldi% öz d y rini mü yy n edilmi$ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

normalarla hiss hiss m hə ə ə sulun )xidm tin* d y rin eçirir, istehsal prosesind öz naə ə ə ə ə tural formas!n!

saxlay!r.

-z rbay%an Aespublias! Maliyy Fazirliyinin 2J otyabr 1<<(%i il taə ə rixli mri il t sdi# olunmu$ə ə ə

v J1 yanvar 1<<+%! ild n #üvv d olan :Mü sə ə ə ə ə sisələrin mühasibat uçotunun /esablar 4lan! v onunə

t tbi#in dair T limat;a müə ə ə vafi# olara#, öl d inflyasiyan!n sür tini n z r alara# J1 yanvar 1<<+%! ilə ə ə ə ə ə

d n sonra al!nan sas və ə əsaitl rin vahidinin v d stinin d y rinin minimum h də ə ə ə ə ə di (JJ min manat

h %mind mü yy n olunmu$dur. -An!n veri n ti% sin edilmi$ lav v d yi$ilil r sas n buə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

m bl " haz!rda ((J min manat t $il edirə ə ə

sas v saitl r mühasibat uçotunda il d y ri il , y ni onlar!n al!nmas!na, #ura$d!r!lmas!na vƏ ə ə ə ə ə ə ə

haz!rlanmas!na ç il n fatii x r% m bl "ind s etə ə ə ə ə ə ə dirilir. Rz müliyy tind olan torpa# sah l rind nə ə ə ə ə

ba$#a sas v saitl rin il d yə ə ə ə əri onlar yenid n #iym tl ndirildid , yenid n #uruldu#du, onlarda yeniə ə ə ə ə

tiinti i$l ri apar!ld!#da, yeni avadanl!#lar #ura$d!r!ld!#da v onlar!n müə ə vafi# obyetl ri #ism n l "və ə ə

edildid d yi$ bil r.ə ə ə ə

sas v saitl r istehsal prosesinin mühüm amillƏ ə ə ərind n biri oldu"undan onlar!n d y ri m hsulə ə ə ə

istehsal!na çəil n x r%l rin t ribind öz sini tapmaə ə ə ə ə ə l!d!r. 0u sas v saitl rin d y rinin mü yy n dövrə ə ə ə ə ə ə

rzind istehsal olunə ə mu$ m hə sullar!n, örülmü$ i$l rin maya d y rin v ya t davül x r%l rin silinm siə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

yolu il h yata eçirilir. 0u m liyyatlar!n yerin yetirilm si sas v saitl r öhn lm hesablanmas! ilə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

h yata eçirilir.ə



sas v saitl rin uçotunun t $ili v obyetl ri ha#Ə ə ə ə ə ə #!nda d #i# informaə siyan!n formala$d!r!lmas!

üçün onlar!n sasland!r!lm!$ t snifl $dirilm si böyü h miyy t malidir. /esablar 4lan! v onunə ə ə ə ə ə ə ə ə

t tbi#in dair t liə ə ə matda sas v saitl r a$a"!da! #aydada t snifl $dirilirIə ə ə ə ə

a* 0inalarO

b* 7ur"ular )tiintil r*Oə

v* Rtürü%ü #ur"ularO

#* Ma$!nlar v avadanl!#larOə

d* F #liyyat vasit l riOə ə ə

e* stehsalat al tl ri v t s rrüfat inventarlar! )l vaə ə ə ə ə ə zimatlar!*O

* $çi v m hsuldar heyvanlarOə ə

p* 'air sas v saitl r.ə ə ə

-$a"!da!lar sas v saitl r aid edilm y r mü sə ə ə ə ə ə ə ə sis l rd dövriyy d i v saitl rin, idar l rd isə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

az#iym tə li $yalar!n v di r s rv tl rin t ribind uçota al!n!rlarIə ə ə ə ə ə ə ə

a* d y rind n as!l! olmayara# xidm t müdd ti bir ilə ə ə ə ə d n az olan $yalarOə ə

b* istehsal )xidm t* prosesind bir d f i$tira ed n, öz də ə ə ə ə əyərini tamamil m hsulun d y rinə ə ə ə ə

eçir n v bu prosesd natural formas!n! saxlamayan s rv tl rOə ə ə ə ə ə

v* d y rind n as!l! olmayara# f rdi sifari$l rin yaə ə ə ə ə xud m mulatlar!n seriyal! v ütl vi istehsal! üçünə ə ə

düz lə dilmi$ xüsusi mexanizml r v al tl rOə ə ə ə

#* d y rind n as!l! olmayara# iray y verm üçün t yin olunmu$ $yalar v s.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

sas v saitl rin uçotunun düzün apar!lmas! üçün onlar!n #iym tl nƏ ə ə ə ə dirilm sinin vahidə

prinsipl rinin mü yə ə y n olunmas!n!n da h miyy ti böyüdür. sas v saitl r üç %ür H il, #al!# v b rpaə ə ə ə Ə ə ə ə ə

d y ri il #iym tl ndirilir.ə ə ə ə ə

sas v saitl r )il d y rl * mü ssis balans!na ötürüldüyü vaxtƏ ə ə ə ə ə ə ə dan uçotda s olunur. Gnunə

mü yy n edilə ə məsi onlar!n ld edilm m nb yind n as!l!d!r. sas və ə ə ə ə ə Ə əsaitl r aə pital #oyulu$u vasit silə ə

mü ssis nin özü tə ə ərəfind n yaə rad!la bil r v ya di r mü ssis l rd n v $ xsə ə ə ə ə ə ə ə ə l rd n sat!n al!na bil r.ə ə ə

0u zaman h min sas və ə əsaitlərin yarad!lmas!na v ya al!nmas!na ç il n fatii m sə ə ə ə r f ə l r daə $!n

ma, #ura$d!rma x r%l ri d daxil olma#la sas v saitin ilin d y rini t $il edir.ə ə ə ə ə ə ə ə

sas v saitin ilin d y ri daimi ölçü vahidi imi #Ə ə ə ə əbul olunur. 9ain obyet yenid n #uruldu#da,ə

eni$l nə did , #ism n l "v olundu#da onun d y ri d yi$ə ə ə ə ə ə dirilir. sas v saitl rin ilin d y ri dövl tƏ ə ə ə ə ə

t r find n onlar!n yeə ə ə nid n #iym tl ndirilm si sas!nda d yi$il bil r.ə ə ə ə ə ə ə ə

sas v saitin b rpa d y ri, dedid , müasir $ raitd onlar!n t rar istehsal!n!n d y ri ba$aƏ ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

dü$ülür..

sas v saitl r istifad olundu#lar! vaxtda öhn lir v onun öhn lm si nƏ ə ə ə ə ə ə ə əti% sind özünün vv liə ə ə ə

d y rini itiə ə rir, y ni d y rinin azalmas!na s b b olur.ə ə ə ə ə

0el lil , sas v saitin öhn lm si il la# dar d y rinin azalmaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə s!n!n! pul $ lind ifad si onunə ə ə

amortizasiyas! )öhn lə məsi* adlan!r. 0u m liyyat sas v saitl rin d y rini mü yə ə ə ə ə ə ə ə y n olunmu$ə

nisb tl rl istehsal olunan m hsullar!n maə ə ə ə ya d y rin v ya t davül x r%l rin silinm si yolu il i%ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ra

olunur. Mühasibat uçotunda sas v saitl rin öhə ə ə n lə məsi ayr!l!#da s olunur. sas v saitin ilin d y riə Ə ə ə ə

il heə sablanm!$ öhn lm m bl "i aras!nda! f r#i ç!xd!#dan sonra onun #al!# d y ri mü yy n edilir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə



&.9. '+' 6 '+3,8 30 ;+538 /81+'@0@0 ' 0 ;8 E;3381 '3 6 -/,-Ə ə ə ə ə ə ə ə

Mü ssis v $ir tl r sas v saitl r yeni tiilmi$ obə ə ə ə ə ə ə ə ə yetl rin istifad y verilm si, ba$#aə ə ə ə

t $ilatdan və ə əzsiz daxil olmas!, mü ssis yarad!lar n niə ə ə zamnam aə pital! formas!nda s hmdarlar!nə

verdil ri sas v saitl r, di r müə ə ə ə ə ssis v $ xsl rd n pulla al!nma, mü ssis nin özü tə ə ə ə ə ə ə ə ərəfind nə

haz!rlanan sas v saitl r v s. formas!nda daxil olur. Mövə ə ə ə %ud olan sas v saitl rin mühaə ə ə sibat uçotu on

lar!n t sə nifat #rupu v yerl $diyi obyetl r üzr t $il olunur.ə ə ə ə ə

sas v saitl rin daxil olmas! v onlar!n sas v sait iƏ ə ə ə ə ə mi uçotda s olunə mas! # bult hvil at! ilə ə ə

r sə mil $ə dirilir. eni tiilmi$ v istifad y veril n sas və ə ə ə ə əsaitl r is xüə ə susi #ayda il dövl t t r find nə ə ə ə ə

t $il olunmu$ # bul oə ə missiyas! vasit sil yoxlan!b, # bul olunur v h min dövə ə ə ə ə l t omissiyas!n!n at!ə

il sə ən də l $dirilir. Mövə %ud #aydalara ör h r bir obyet üzr ayr!l!#da #ə ə ə əbult hə vil at! t rtib olunur.ə

T rtib olunmu$ atda obə yetin tam xarateristias!, tiilm , onun texnii ösə təri%il r uyə ə "unlu"u,

istifad verildiyi tarix v s. ösə ə tərilir. T rtib olə unmu$ at ona lav olunmu$ istehsaltexə ə nii s n də ə l rə lə

birlid sas v sait imi m daxil olunmas! v inventar art! açma# üçün mü ssis müə ə ə ə ə ə ə hasibatl!"!na

t #dim oluə nur. nventar aratlar! mü ssis d sas v saə ə ə ə ə itlərin obyetl r üzə r uçotunun t $ili üçün aç!l!r.ə ə

nventar art!nda obyetin inventar nömr si, onun sas ösə ə təri%iləri, ilin dəy ri, amortizasiya normas!,ə

öhn lə m h %ə ə mi v s. öst rilir. nventar art! müə ə hasibatl!#da xüsusi ayr!lm!$ sas və əsaitl rin uçotuə

üzr Curə nalda s oluə nur. sas v sait mü ssis d n ç!xar n inƏ ə ə ə ə ə ventar art! uçotdan ç!xar!l!r. nventar

art!na sas n mü ssis müə ə ə ə hasibatl!"!nda daxil olmu$ v ç!xar!lm!$ sas v saitl rin #ruplar üzə ə ə ə rə

h r ti uçotu apar!l!r. içi mü ssis l rd az mi#ə ə ə ə ə ə ə darda sas v saitl rin oldu"u halda onlar!n obə ə ə yetl rə

üzr uçotu inventar itablar!nda apar!l!r.ə

sas v saitl rin sinteti uçotu ativ hesab olan J1: sas v saitl r; hesab!nda apar!l!r. J1: sasƏ ə ə Ə ə ə Ə

v saitl r; hesab! mü ssis nin müliyyə ə ə ə ətindəi istismarda, ehtiyatda olan, müv ## ti dayand!r!lan,ə ə

yaxud i%arəy veə ril n )uzunə müdd tli i%ar y ötürül nl rd n ba$#a* sas v saitl rin möv%udlu"u və ə ə ə ə ə ə ə ə ə

hər ti ha##!nda m luə ə ə matlar!n ümumil $dirilm si üçün n z rd tutulmu$dur. J1: sas v saitl r;ə ə ə ə ə Ə ə ə

hesab!n!n debetind sas v saə ə ə itlərin daxil olmas!, yenid n #iym tl ndirilm si, rediə ə ə ə tind is sasə ə ə

v saitl rin ç!xmas! v #iym tl rinin a$a"!ya saə ə ə ə ə l!nmas! m liyyatlar! s olunur. sas v saitl rin öhə ə ə Ə ə ə n lə

məsi J2: sas v saitl rin öhn lm si; )amorƏ ə ə ə ə tizasiyas!* hesab!nda uçota al!nmal!d!r.

-z rbay%an Aespublias! Maliyy Faztirliyinin 2J oə ə tyabr 1<<(%i il tarixli :Mü ssis l rinə ə ə

mühasibat uçotunun /esablar 4lan! v onun t tbi#in dair T limat;da müə ə ə ə yy n olundu"u imi J1: sasə ə Ə

v saitl r; heə ə sab!nda sas v saitl r il d y rl ri il uçota al!n!r. / min də ə ə ə ə ə ə ə əyərl r obyetl r üzr a$a"!da!ə ə ə

#aydada mü yy n edilirIə ə

t sisçil r t r find n mü ssis y nizamnam aə ə ə ə ə ə ə ə ə pital! imi #oyulan obyetl r üçün t r fl rin müə ə ə ə

#avil #iyə m ti il Oə ə

mü ssis nin özünd haz!rlanm!$, h mçinin ba$ə ə ə ə #a mü ssis v $ xsl r t r find n pulla al!nm!$ə ə ə ə ə ə ə ə

obyetl r üçün da$!nma v #ura$ə ə d!rma üzr x r%l r d daxil edilə ə ə ə m l #ura$ə ə d!r!lm!$ )tiilmi$*, yaxud

al!nm!$ obyetl r fatii m sr fl rd n as!l! olara#Oə ə ə ə ə ə

dövl t or#anlar!ndan maddi yard!m imi, di r mü ssis v $ xsl rd n is v zsiz al!nm!$ obə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

yetl r üçün espert yolu il yaxud # bult hvil s n dl rind i m luə ə ə ə ə ə ə ə ə matlar üzr mü yə ə y n edilmi$ə

d y rl .ə ə ə

sas v saitl rin daxil olmas!n!n xaraterind n, y ni hans! m nb d n daxil olmas! il la# darƏ ə ə ə ə ə əə ə ə ə ə

olara# müvafi# mühasibat yaz!l!$! apar!l!r.



T sisçil r t r find n mü ssis nin nizamnam apiə ə ə ə ə ə ə ə tal!na pay imi #oyulan sas v saitl r m daxilə ə ə ə

edildid J1: sas v saitl r; hesab!n!n debetind v 5(:T sisçil rl hesabla$malar; hesab!n!nə Ə ə ə ə ə ə ə ə

:Fizamnam )y!ə "!m* apital!na #oyulu$lar üzr hesabla$malar; subə hesab!n!n reditind s etdirilir.ə ə

Bövl t or#anlar!ndan maddi yard!m imi, di r müə ə ssis v $ xsl rd n v ssiz al!nm!$ sasə ə ə ə ə ə ə ə ə

v saitl rin mə ə ədaxili J1: sas v saitl r; hesab!n!n deƏ ə ə betind v 65: lav apital; hesab!n!n : v zsizə ə Ə ə Ə ə

olara# al!nm!$ s rv t; subə ə hesab!n!n reditind s etdirilir. r v sə ə Ə ə ə ə siz daxil olan sas v saitl r #eyə ə ə ri

istehsal t yinatə l!d!rsa onda 65hesab!n v zin 66:0ölü$ə ə ə dürülməmi$ m nə f ə t )öd nilm mi$ z r r*;ə ə ə ə ə

hesab!n!n müvafi# subhesab! t tbi# edilir.ə

Mü ssis nin özü t r find n yarad!lm!$ yaxud ba$#a müə ə ə ə ə ssis v $ xsə ə ə ə l rə d n pulla al!nm!$ sasə ə

v saitl r J1: sas v saitl r; hesab!n!n debeti v J6 :aə ə Ə ə ə ə pital #oyulu$lar!; hesab!n!n reditin mühasibatə

yaz!l!$!n! t rtib etə m ə l m daxil edilir.ə ə

Nöst ril n #aydada tiintisi ba$a çatm!$ v istisə ə ə mara verilmi$ sas v saitl r mühasibat uçotundaə ə ə

s oluə nur. 0urada obyetin tiintisi il la# dar olan v smeə ə ə ə tatitul siyah!s!, apital #oyulu$u üzrə

mü yy n olunmu$ bütün m sr fl r tiintinin t s rrüfat v ya podrat üsulu il apaə ə ə ə ə ə ə ə ə r!lmas!ndan as!l!

olmayara# J6:apital #oyulu$lar!; hesab!nda s olunmal!d!r.ə

&.=. '+' 6 '+3,8 30 ?>20 81 '3030 (+1/,3Ə ə ə ə ə 7+'34+'@0@0) -/,-sas v saitl r istifad olunmas! n ti% sind öhnƏ ə ə ə ə ə ə əlir, özünün ilin eyfiyyətini v istifad olunmas!ə ə

imanlar!n! azald!r. öhn lm fizii v m n vi formada özünü öst rir.ə ə ə ə ə ə

sas v saitl rin fizii öhn lm si il la# dar özüƏ ə ə ə ə ə ə ə nün fizii eyfiyy tini texə niii#tsadi xass siniə

itirir v yarars!z v ziyy t düə ə ə ə $ür. sas v saitl rin mƏ ə ə ənəvi öhn lm si öl l rd apaə ə ə ə ə r!lan elmitexnii

ini$afla, la# dar olara# onə ə lar!n dəyərinin a$a"!ya dü$m si v daha m hsuldar v saitl rin yaə ə ə ə ə ranmas!

il la# dard!r.ə ə ə

0a$#a sözl sas v saitl rin a$!nmas!n!n )öhn lm sinin* pula ifad si öhn lm adlan!r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

sas v saitl r istehsal prosesinin sas elementl rind n biri oldu"u üçün onƏ ə ə ə ə ə lar!n d y ri m hsulə ə ə

istehsal!na ç il n x r%l rin t ribin daxil edilm lidir. 0u sas v saitl r öhn lm )amortizasiya*ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

hesablama#la h yata eçirilir. 0uə nun üçün amortizasiya olunan mla üçün amortizasiya )öhn lm *ə ə ə

normalar! mü yy n edilmi$dir.ə ə

-z rbay%an Aespublias!n!n11 iyul 2JJJ%i il tarixli, <J(11 sayl! 7anunu il t sdi# edilmi$ :-z rə ə ə ə

bay%an Aespublias!n!n 8eri M % ll si;nin 11&%ü madə ə ə dəsind amortizasiya ay!rmalar! v lird n sasə ə ə ə ə

vəsaitl r üzr ç!x!lan m bl "l r üzr bir s!ra yeni #aydalar mü yə ə ə ə ə ə ə y n edilmi$dir. 0el lil , sasə ə ə ə

v saitl rin ate#oə ə riyalar! üzr illi amortizasiya normalar! a$a"!da! imi mü yə ə y n edilirIə

a* binalar, tiilil r v #ur"ular 5 faiz d Oə ə ə ə

b* ma$!nlar, avadanl!#lar v hesablama texnias! H 2( faiz d Oə ə ə

v* n #liyyat vasit l ri H 2( faiz d Oə ə ə ə ə

#* i$ heyvanlar! H 2J faiz d Oə ə

d* eoloCi $fiyyat i$l rin v t bii ehtiyatlar!n haə ə ə ə ə silat!na haz!rl!# i$l rin ç il n x r%l r H 2(ə ə ə ə ə ə

faiz d Oə ə

e* #eyrimaddi ativl r H istifad müdd ti m lum olə ə ə ə mayanlar üçün H 1J faiz, istifad müdd tiə ə

müdd ti mə əlum olanlar üçün is ill r üzr istifad müdd tin müə ə ə ə ə ə tənasib m bl "l rl Oə ə ə ə

* di r sas v saitl r H 2J faiz d .ə ə ə ə ə ə



sas v saitl rin ate#oriyalar! üzr amortizasiya ayƏ ə ə ə !rmalar! h r bir ate#oriyaya aid olan sasə ə

v saitl r üçün mü yy nl $dirilmi$ amortizasiya normas!n! h min aə ə ə ə ə ə te#oriyaya aid sas v saitl rin veriə ə ə

ilinin sonuna balans üzr #al!# d y rin t tbi# edilm l hesablan!r.ə ə ə ə ə ə ə

0inalar, tiilil r v #ur"ular )bundan sonra tiə ə ilil r* üçün amortizasiya ay!rmalar! h r tiili üzrə ə ə

ayr!l!#da apar!l!r.

Mü ssis l r sas v saitl r ayr!ayr!l!#da h r ay öhə ə ə ə ə ə ə ə n lm )amortizasiya* hesablad!#lar! üçünə ə

# bul olunə mu$ illi öhn lm )amortizasiya* normalar!n! 12 aya bölə ə m l ayl!# öhn lm normalar!n!ə ə ə ə

mü yy n edirl r.ə ə ə

Möv%ud #anunveri%iliy ör torpa#, in% s n t s rə ə ə ə ə ə ə l ri v müvafi# i%ra haimiyy ti or#an!ə ə ə

t r find n müə ə ə yy n edil n öhn lm y m ruz #almayan di r aə ə ə ə ə ə ə ə tivl r amortizasiya olunmur.ə

Mühasibat uçotunda ayl!# hesablanman! öhn lm )amortizasiya* m blə ə ə ə"i J2 : sas v saitl rinƏ ə ə

öhn lə məsi; hesab!nda s olunur. J2 : sas və Ə əsaitl rin öhə n lm si; hesab! passiv hesab olubə ə

mü ssis nin öz mülə ə iyyətind olan, uzun müdd t i%ar y ötürül n sas və ə ə ə ə ə ə əsaitl rin öhn lm siə ə ə

)amortizasiyas!* ha##!nda məlumatlar! ümumil $dirm üçün n z rd tutulə ə ə ə ə mu$dur. 8əsaitl r #aə ə

nunveri%ilid n z rd tutulmu$ norə ə ə ə malarla hesablanm!$ öhn lə m )amorə tizasiya* m bl "i J2 : sasə ə Ə

v saitl rin öhn lm si; hesab!n!n reə ə ə ə ditind , isə tehsal )t davül* x r%l rini uçota alan hesablar!n, yə ə ə əni 2J: sas istehsalat;, 23 :öƏ m ə çi istehsalat;, 2(:Pmumi istehsalat x r%ə l ri;, 2+Pmumt s rrüfat x r%ə ə ə ə lə

ri;, &&:T davül x r%l ri; hesaə ə ə b!n!n debetind s etdirilir. 0u müxabirl $m d sas v saitin haradaə ə ə ə ə ə ə

yerl $ə məsind n as!l! olara# h min hesabda yaz!l!$ apar!l!r.ə ə

%ar y verilmi$ sas v saitl r )uzun müdd t i%aə ə ə ə ə ə ə ə rəy veril nl rd n ba$ə ə ə ə #a* hesablanm!$

öhn lm )amorə ə tizasiya* m bl "l ri J2: sas v saitl rin öhə ə ə Ə ə ə n lə məsi; hesab!n!n reditind və ə

6JM nf t v z r r; heə əə ə ə ə sab!n!n debetind s etdirilir. Tam amortizasiya olunə ə mu$ sas v saitl rə ə ə ə

öhn lm hesablanm!r.ə ə

Mü ssis l rin müliyy tind olan sas v sait obə ə ə ə ə ə ə yetl ri t s rrüfatdan ç!xə ə ə d!#da )sat!ld!#da,silindid , v zə ə ə siz olara# verildid v s.* onlara hesabə ə lanm!$ öhn lm m bl "i J2 : sas v saitl rinə ə ə ə Ə ə ə

öhn lm si; heə ə sab!n!n debetind v &5 : sas v saitl rin sat!$! v sair xari%olmalar!; hesab!n!n rediə ə Ə ə ə ə

tind s etdirilir. Taə ə mamil xarab olmu$ yaxud çat!$mayan sas v saitl r heə ə ə ə ə sablanan öhn lmə ə

m bl "l rinin silinm si zaman! da eyni yaz!l!$ t rtib edilir.ə ə ə ə ə

J2 : sas v saitl rin öhn lm si; hesab! üzr anaƏ ə ə ə ə ə liti uçot h r bir sas v saitl rin növl ri v ayr!ə ə ə ə ə ə

ayr! inventar obyetl ri üzr apar!l!r.ə ə

&.. '+' 6 '+3,8 30 , 133030 -/,-Ə ə ə ə

sas v saitl rin i$l v ziyy td t min etm üçün onƏ ə ə ə ə ə ə ə ə lar!n t miri va%ib mə əs l l rd n hesabə ə ə ə

olunur. T mirin öz vaxt!nda v yüs eyfiyy tl apaə ə ə ə ə r!lmas! i$in ah nə darl!"!na müsb t t sir öst rir,ə ə ə

ma$!n v avadanl!#lar!n bo$ daə yanmas!n!n #ar$!s!n! al!r. / r bir mü ssis d apaə ə ə ə r!lan i$in h %mind n və ə ə

xaraterind n as!l! olara# sas və ə əsaitl rin %ari v sasl! t miri birbirind n f r#l ndirilir.ə ə ə ə ə ə ə

sasl! t mir n ti% sind sas v saitl rin bir s!ra hisƏ ə ə ə ə ə ə ə səl rinin d yi$ilm si v b rpa olunmas! h yataə ə ə ə ə ə

eçirilir. Lari t mirin apar!lmas! n ti% sind is sasə ə ə ə ə ə v saitl rin vaxtə ə !ndan vv l öhn lm sinin #ar$!s!ə ə ə ə

al!n!r. sas v saƏ ə itlərin sasl! v %ari t miri t s rrüfat üsulu v podrat üsulu il apar!la bil r.ə ə ə ə ə ə ə ə

4odrat üsulla t mirin apar!lmas! zaman! ixtisasə la$d!r!lm!$ tiinti t $ilatə lar! il mü#avil ba"lan!l!rə ə

v apaə r!lan t mir i$i h min t $ilata tap$!r!l!r. sas v saitin tə ə ə Ə ə əmiri il la# dar olan bütün m sr fl rə ə ə ə ə ə

podratç! t $ilat!n müə hasibatl!"!nda uçota al!n!r. 4odratç! tiinti t $ə ilatlar! t rtib olunmu$ smetaə



sas!nda yerin yetiril n i$l rin h %ə ə ə ə ə min müvafi# olara# sifari$çi t $ilata hesabnam t #ə ə ə ə dim edir.

/esab#aim y sas n yerin yetiril n t mir i$ə ə ə ə ə ə ə lərinin d y rini sifari$çi t $ilat podratç! t $ilata ödə ə ə ə əyir.

4odratç! t $ilatla apar!lan t mir üzr hesabə ə ə la$malar!n uçotu +J:Malsatan v podratç!larla hesabə la$

malar; hesab!nda apar!l!r. / min hesab!n reditind öə ə rülmü$ təmir i$l ri üzr podratç! t $ilataə ə ə

hesablanan )öd nm li bor% m bl "i* m bl ", debetind is hesabə ə ə ə ə ə ə ə la$ma hesab!ndan onlara öd nmi$ə

m bl " s olunur.ə ə ə

T s rrüfat üsulu il yerin yetiril n t mir i$l rind büə ə ə ə ə ə ə ə tün m sr fl rin uçotu mü ssis nin özününə ə ə ə ə

mühasibatl!"!nda apar!l!r. 0ir s!ra hallarda mü sə sisəl rin t rə ə ibind t mirtiinti #ruppas! v ya t mirə ə ə ə

sexi yarad!l!r i, bel halda s rf olunmu$ m sr fl r 23:öm çi istehə ə ə ə ə ə salat; hesab!nda uçota al!n!r. Tə

mirl apar!lan bütün faə tii m sr fl r istehsal x r%l rin v ya t davül x r%ə ə ə ə ə ə ə ə ə lərin eə çirilir. M sr fl rinə ə ə

mühasibat uçotunda s olunmas! t mirin apar!lə ə mas! formas!ndan, t mir h %mind n v apaə ə ə ə r!lma

vaxt!ndan as!l!d!r.

r apar!lan t mirl la# dar m sr fl r istehsal x r%Ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə l rin v ya t davül x r%ə ə ə ə ə l rin daxilə ə

olunursa, mühasibat uçotunda a$a"!da! #aydada yaz!l!$ apar!l!rI

a* t mir t s rrüfat üsulu il mü ssis nin özü tə ə ə ə ə ə ərəfind n i%ra olunursa 2J S li : sas istehsalat;,ə Ə

23 :öm ə çi istehsalat;, 2( :Pmumi istehsalat x r%ə ləri;, 2+ :Pmumt s rrüfat x r%l ri;, && :T daə ə ə ə ə vülx r%ə l ri; heə sablar!n!n debetin v 1J :Mateə ə riallar;, 5J : m yin öd ni$i üzr i$çi hey ti il hesabƏ ə ə ə ə ə la$ma

lar;, +< :'osial s!"orta v t minat üzr hesabə ə ə la$malar;, 51 :T ht lhesab $ xsl rl heə ə ə ə ə sabla$malar; və

s. hesablar!n reditin Oə

b* t mir podrat üsulu il nar t $ilat t r find n hə ə ə ə ə ə ə əyata eçirildid 2J : sas istehsalat;, 2(ə Ə

:Pmumi istehsalat x r%l ri;, 2+ :Pmumt s rrüfat x r%ə ə ə ə ə l ri;, && :T davül x r%l ri; hesablar!n!n debeə ə ə ə ti

n v +J :Malsatan v podratə ə ə ç!larla hesabla$malar; hesab!n!n reditind s olunur.ə ə

Mü ssis l rd böyü h %md t mir i$l rinin apar!lə ə ə ə ə ə ə ə mas!n! t min etm üçün t mir fondu yarad!l!r.ə ə ə

T mir i$ə lərin m sr fl rin t rtib olunmu$ plansmeə ə ə ə ə tas!na sas n bu fonda ay!rmalar!n h %miə ə ə

mü ssis nin özü t r find n müə ə ə ə ə yy n edilir. 0u fond mühasibat uçotunda 6< :7arə ə $!da! x r%l r v ödə ə ə ə

məl r üçün ehtiyatlar; adl! pasə siv hesab!n!n :T mir fondu; subhesab!nda uçota al!n!r.ə

stehsal v t davül x r%l ri hesab!na ehtiyat m bə ə ə ə ə l "ə l rinin yarad!lmas! #ayə das! müvafi#

#anunveri%iliy v diə ə r normativ atlara sas n nizamlan!r. 0u v ya diə ə ə ə r m bl "l r üzr ehtiyatlar!nə ə ə ə ə

yarad!lmas! istehsal m sə r f ə ləri yaxud t davül x r%l rini uçota alan hesablarla müxaə ə ə birl $dirilm lə ə ə

6<:7ar$!da! x r%l r v ödə ə ə əməl r üçün ehtiyatlar; hesab!n!n reditind s etdirilir.ə ə ə

vv l% d n ehtiyat! yarad!lm!$ fatii x r%l r v ödƏ ə ə ə ə ə ə əni$l r mü ssis nin sexl ri t r find n apar!lm!$ə ə ə ə ə ə ə

sas və əsaitl rin t miri d y rind 23:öm çi istehsalat; v di r hesablarla müxabirl $m l ,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

6<:7ar$!da! x r%ə l r v öd m l r üçün ehtiyatlar; hesab!n!n debetin yaz!l!r.ə ə ə ə ə ə

&.G. '+' 6 '+3,8 30 1 ''3' ; 0 @51+'@0@0 -/,-Ə ə ə ə ə ə

Mü ssis d ünd li apar!lan t s rrüfat f aliyy ti nə ə ə ə ə ə ə ə əti% sind sas v saitə ə ə ə l rin ç!xmas!ə

m liyyatlar! ba$ veə ə rir. sas v saitl rin obyetl ri mü ssis d n müxt lif sƏ ə ə ə ə ə ə ə əbəbl r n ti% sind ç!xa bil r.ə ə ə ə ə

sas v saitl r a$a"!da! s b bl r n ti% sind y ni, saƏ ə ə ə ə ə ə ə ə ə t!ld!#da, l "v edilib siə lindid , v zsiz olara#ə ə ə

ba$#a t $ə ilata v fizii $ xs verildid , maliyy #oə ə ə ə ə yulu$u #aydas!nda di r mü ssis l rin apital!ndaə ə ə ə

i$tira pay! imi verildid , invertarla$ma n ti% sind si lm mü yə ə ə ə ə ə ə ə y n olunə du#da, mü ssis ninə ə

tabeçiliyind olan ba$#a müə sə sis y verildid )daxili yerd yi$m * mü ssis d n ç!xa biə ə ə ə ə ə ə ə l rə l r.ə



0azar i#tisadiyyat! $ raitind mü ssis y h r hans! bir sas v sait laz!m olə ə ə ə ə ə ə ə mad!#da, onun

sat!nalmas!n! h ll etə m yi dü$ünür. -l!%! il onun sat#!al#! $ rtə ə ə l ri v sat!$ #iyə ə m ti mü yy nl $dirilir. 0uə ə ə ə

is bilavasit sat!lmas! nə ə əzərd tuə tulan sas v saitin #al!# d y rind n, onun texniii#tisadiə ə ə ə ə

s viyy sind n v ona olan t l bd n as!l!d!r. Pmuə ə ə ə ə ə ə miyy tl mü ssis nin sata%a"! sas v saitin #iyə ə ə ə ə ə m tiə

onun #al!# #iym ti s viyy sind n, ondan a$a"! v yuxar! mü yə ə ə ə ə ə y n oluna bil r.ə ə

sas v saitin sat!$ üçün burax!lmas! möv%ud olan #ayƏ ə dalara sas n i%ra oluə ə nur. 0el halda sasə ə

v sait %aə ə vabdeh olan maddim sul $ xs mt n #ə ə ə əə ə liyyat #aim si t rtib edilir v orada sas v saitinə ə ə ə ə

ad!, texnii östəri%il ri, il, b rə ə pa d y ri, istismar dövründ hesabə ə ə lanm!$ amortizasiya m bl "i v s.ə ə ə

s olunmal!d!r.ə

0ir s!ra hallarda sas v saitin tamamil istifad olunə ə ə ə mas! iman! olmad!#da, mü ssis nin onlar!ə ə

l "v etə m v balansdan silm hü#u#u vard!r.ə ə ə

sas v saitl rin mü ssis d n ç!xmas!n!n s b bƏ ə ə ə ə ə ə ə lərinin müxt lif olmas!na baxə mayara# )sat!ld!#d!,

silindid , v zə ə ə siz olara# verildid v s.* onlar mü sə ə ə sis d n ç!ə ə xan zaman onlar!n ilin d y ri J1 : sasə ə Ə

v saitl r; heə ə sab!ndan &5 : sas v saitl rin sat!$! v sair xaƏ ə ə ə ri%olmalar; hesab!n!n debetin silinir. Tamaə

mil xaə rab olmu$, yaxud çat!$mayan sas v saitl rin il d y rə ə ə ə ə l rinin siə linm si zaman! da bu %ürə

mühasibat yaz!l!$! t rtib edilir.ə

sas v saitl rin hesabla$ma s n dl ri sas!nda sat!$dan daxil olan pul v saiti üçün +2:-l!%!lar vƏ ə ə ə ə ə ə ə ə

sifari$çil rl hesabla$malar; hesab!n!n deə ə betin v &5: sas v saitl rin sat!$! v sair xaə ə Ə ə ə ə ri%olmalar!;

hesab!n!n reditin yaz!l!$ apar!l!r. 'at!$dan faə tii daxil olmu$ pul v saiti (1:/esabla$ma heə sab!;n!n

debetin v +2:-l!%!lar v sifari$çil rl heə ə ə ə ə sabla$malar; hesab!n!n reditin yazma#la uçotu apar!l!r.ə

sas v saitl rin l "v olunub silinm si -z rbay%an AesƏ ə ə ə ə ə publias! Maliyy Fazirliyinin 1 iyun 1<<6%iə

il tarixli mə ri il # bul olunmu$ : sas v saitl rin )fondlar!n* l "v edilm si ha#ə ə Ə ə ə ə ə #!nda!; nümun vi və ə

ona edilmi$ lav v d yi$ilil r t limata müvafi# olara# h yata eçirilir v müə ə ə ə ə ə ə ə ə ssis r hb rininə ə ə ə

t sdi# etdiyi at sas!nda mühasibat uçotunda a$a"!da! yaz!l!$lar apar!l!rIə ə

a* sas v saitl rin il d y ri üzr &5 : sas v saə ə ə ə ə ə Ə ə itl rin sat!$! v sair xaə ə ri%olmalar hesab!n!n;

debeti, J1 : sas v saitl r; hesab!n!n reditin OƏ ə ə ə

b* silin n sas v saitl rin öhn lm m bl "i J2 : sas v saitl rin öhə ə ə ə ə ə ə ə Ə ə ə n lə m si hesab!n!n debetinə ə

v &5 : sas v saitl rin sat!$! v sair xari%olmalar; hesab!n!n reditin Oə Ə ə ə ə ə

v* silin n v saitl rin l "vind i$tira ed n i$çil rin m yinin öd nilm sin hesablaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə n!lan m bl " &5ə ə

: sas v saitl rin sat!$! v sair xari%Ə ə ə ə olmalar; hesab!n!n debetin v 5J: m yin öd ni$i üzr i$çi hey tiə ə Ə ə ə ə ə

il hesabla$malar hesab!n!n reditin Oə ə

#* sas v saitl rin l "vi n ti% sind ld edil n maə ə ə ə ə ə ə ə ə ə terial #iym tl rinin d y ri mümün istifadə ə ə ə ə

#iym ti il 1J :Materiallar;, 12 :-z#iym tli v tezə ə ə ə öhnəl n $ə ə yalar; hesablar!n!n debetin , &5 : sasə Ə

v saitə lərin sat!$! v sair xari%olmalar; hesab!n!n reditind s olunur.ə ə ə ə

/esabat dövrünün sonunda &5: sas v saitƏ ə lərin sat!$! v sair xari%olmalar; hesab! ba"lan!r və ə ə

h min heə sab!n debet v redit dövriyy l ri aras!nda! f r# müə ə ə ə yə y nl $dirilir v 6J:M nf t və ə ə ə əə ə

z r rl r; hesab!na silinir. /esab!n debet dövriyy sinin redit dövriyy sind n çox olə ə ə ə ə ə mas! sas v saitl rinə ə ə

mü ssis d n ç!xmas!ndan ld edilə ə ə ə ə n z r ri, redit dövriyy sinin debet döariyy sind n çox olə ə ə ə ə ə mas! isə

al!nm!$ m nf ti öst rir v bu zaman müvafi# olara# Bt 6J t &5 v ya Bt &5 t 6J yaz!l!$! t rtibə əə ə ə ə ə

olunur.

&.. '+' 6 '+3,8 30 3+ '3030 -/,-Ə ə ə ə



%ar H t r fl r aras!nda ba"lanm!$ mü#avil saə ə ə ə ə ə s!nda, v zi öd nilm l sas v saitl rə ə ə ə ə ə ə ə ə

mü yy n müdd t sahib olma# v onlardan istifad etm yin mü yy n edilə ə ə ə ə ə ə ə ə məsidir. %ar münasib tl riə ə ə

zaman! i%ar y vnr nl i%ar darə ə ə ə ə aras!nda i%ar mü#avil si r smiyy t sal!n!r i, orada i%ar nin bütünə ə ə ə ə ə

$ rtl ri s etdirilir.ə ə ə

-z rbay%an Aespublias!nda mla!n i%ar y verilə ə ə ə məsi #aydalar! 3J aprel 1<<2%i il tarixli :%arə

ha##!nda; -z rbay%an Aespublias!n!n 7anunu il t nziml nir. /az!rda möv%ud olan #anunveri%iliyə ə ə ə ə

ör a$aə "!da!lar i%ar y veril bil rIə ə ə ə

bina v avadanl!"!n i%ar siOə ə

mü ssis nin i%ar siOə ə ə

n #liyyat vasit l rinin i%ar siOə ə ə ə

ayr!%a obyetl rin v ya omplesl rin i%aə ə ə r siOə

sexl rin, istehsalatlar!n i%ar si v s.ə ə ə

r t r fl r aras!nda ba$lanm!$ mü#avil d ba$#a $ rt mü yy n olunƏ ə ə ə ə ə ə ə ə ə mam!$sa, i%ar y verilmi$ə ə

mla!n saə ə sl! t miri i%ar ver n t r find n yerin yetirilm lidir. %aə ə ə ə ə ə ə ə rəçi # bul etdiyi mla!n normalə ə

v ziyy tini t min etə ə ə m lidir.ə

mla!n istifad olunmas! il la# dar t r fl r araƏ ə ə ə ə ə ə ə s!nda ba"lanm!$ mü#avil üzr mü yy nə ə ə ə

olunmu$ i%ar ha#ə #!n! i%ar dar vaxt!nda öd m y bor%ludur.ə ə ə ə

%ar y verilmi$ sas v saitl rin mühasibat uçotu a$aə ə ə ə ə "!da! #aydada h yata eçirilir.ə

İ+ 4 6< 0 1 ''3' ; 3+ 030 -/,-.ə ə ə ə ə ə ə Lari i%arəçinin obyeti i%ar y ver nin mla!ə ə ə ə

hesab olunma#la onun balans!nda s olunur. Gbyetin i%ar dara verilə ə məsi # bult hvil at! ilə ə ə

r smiyy t sal!n!r. 0undan sonra i%aə ə ə r y ver n sas v saitin inventar art!nda #eydiyyat aparə ə ə ə ə ma#la

J1: sas v saitl r; hesab! üzr :RzüƏ ə ə ə nəm xə sus sas v saitin i%ar y verilm si; subhesab!n! açə ə ə ə ə ma#la

mü ssis daxili a$a"!da! yaz!l!$ apar!l!rIə ə

Bt J1 H : sas v saitl r; hesab!n!n :%ar d olan sas v saitl r; subhesab!.Ə ə ə ə ə ə ə ə

t J1 : sas v saitl r; hesab!n!n :Rzün m xsus sas v saitl r; subhesab!.Ə ə ə ə ə ə ə ə

0el lil , i%ar y ver n mü ssis müliyy t sahibi iə ə ə ə ə ə ə ə mi i%ar y veril n sas v sait ör öhn lmə ə ə ə ə ə ə ə ə

hesablay!r. /esablanm!$ öhn lm m bl "i i%ar x r%ind n öd nilir v ona ör d 6J:M nf t və ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə əə ə

z r r; hesab!nda s etdirilir. /eə ə ə sablanm!$ öhn lm m bl "i üçün a$a"!da! yaz!l!$ t rtib edilirIə ə ə ə ə

Bt 6J H :M nf t v z r r;ə əə ə ə ə

t J2 H : sas v saitl rin öhn lm si;.Ə ə ə ə ə

%ar y ver n mü ssis üçün i%ar ha##! hə ə ə ə ə ə əmin mü ssis nin m nf ti hesab olunur v ona örə ə ə əə ə ə

d i%ar ha##!n!n hesablanmas! üçün a$a"!da! yaz!l!$ apaə ə r!l!rI

Bt 5+ H :Müxt lif debitor v reditorlarla hesabə ə la$malar; hesab!

t 6J H :M nf t v z r r; hesab!.ə əə ə ə ə

Baha sonra i%ar dardan i%ar ha##! daxil oldu#da yaə ə z!l!$ apar!l!rI

Bt (J H :assa;

Bt (1 H :/esabla$ma hesab!;

t 5+ H :Müxt lif debitor v reditorlarla hesabə ə la$malar;

%ar üzr ba"lanm!$ mü#avil l "v olundu#da v i%aə ə ə ə ə r dar ona m xsus olan sas v saiti eriə ə ə ə

# bul etdid n sonra inventar artoças!nda yaz!l!$ aparma#la -$aə ə "!da! müxabirl $m ni t rtib edir.ə ə ə

Bt J1 H : sas v saitl r;, :Rzün m xsus sas v saƏ ə ə ə ə ə ə itl r; subhesab!ə



t J1 H : sas v saitl r;, :%ar y verilmi$ sas v saitl r; i%ar y verilm si subhesab!.Ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

%ar dar i%ar y ötürdüyü sas v saitin # bult hə ə ə ə ə ə ə vil at! sas!nda mühasibat uçotu hesablarə

plan!n!n JJ1balansarxas! :%ar y ötürülmü$ sas v saitl r; hesab!nda s etdirir.ə ə ə ə ə ə

%ar dar mü ssis d i%ar ha##! onun istehsal )t davül* x r%l rin daə ə ə ə ə ə ə ə ə xil edilir v bu sasdaə ə

a$a"!da! yaz!l!$ apar!l!rI

Bt 2J H : sas istehsalat;Ə

2( H :Pmumi istehsalat x r%l ri;ə ə

2+ H :Pmumt s rrüfat x r%l ri;ə ə ə ə

&& H :T davül x r%l ri;ə ə ə

t 5+ H :Müxt Ulif debitor v reditorlarla hesabə ə la$malar;.

%ar ha##!n!n öd nilm si v ya öçürülm si zaman! 5+:Müxt lif debitorlar v reditorlarla heə ə ə ə ə ə ə sab

la$malar; hesab!n!n debetin v (J:assa; v (1:/esabla$ma hesab!n!n reditind s olunur.ə ə ə ə ə

F ti% olara# i%ar y ötürülmü$ sas v saitl rin i%aə ə ə ə ə ə ə r y ver n #aytar!lmas!JJ1balansarxas!ə ə ə ə

hesabdan silinm si il yeunla$d!r!l!r.ə ə

Ö704/58+1+ '-+88+@

&. '+' 6 '+3,8 0 8 +3;;3 6 /08+@ 1 44 0 <; 0 '+' ?3,<34+8+ 2+0'@8+;@Ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

9. '+' 6 '+3,8 30 ;+538 /81+'@ 2+0'@ ' 0 ;8 8 '138 E;3383Ə ə ə ə ə ə ə ə ə

=. '+' 6 '+3,8 30 ;+538 /81+'@ 2+0'@ 2<'+:;+ -/,+ +8@0@Ə ə ə

. '+' 6 '+3,8 30 , 133030 2+0'@ 0>68 3 6+;@Ə ə ə ə ə

G. T 1330 2 4+,+ ?<3381 '-88+@ 0< ; 6 /08+@0 -/,- +4;+'@ 0< ;3ə ə ə ə ə ə

. '+' 6 '+3,8 30 +1/,37+'34+'@ 2+0'@ 2<'+:;+ -/,+ +8@0@Ə ə ə

. '+' 6 '+3,8 30 5+3 /81+'@0;+0 0 ,3 0< 1 44 0 /8-0- 6 -/,+ +8@0@Ə ə ə ə ə ə ə ə ə

. '+' 6 '+3,8 30 3+ '3 ;<;3?; 0 :+E+ ;E8 6 0< ' 0 ;8 E;3383Ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə



MÖVZU II. İST"HSAL "HTİYATLARININ UÇOTU

İ',<2'+8 <2,34+,8+@# /08+@0 341 ,8 0;3381 '3 6 -/,-0-0 6 73* 8 3ə ə ə ə ə ə ə

İ',<2'+8 <2,34+,8+@0@0 2 ? ,3030 ' 0 ;8 E;3381 '3ə ə ə ə ə ə ə

M+,<3+88+@0 -/,-

AT $030 -/,-0-0 5'-'344 ,8 01 '3Ə ə ə ə


&. M.Q.B<4<87+1<. U<, ?/0/13?3 1+,<3+80@5 <'-'/6. M/'?6+ &

9. Q. .A::+;'/6 «M+,<3+88+@0 -/,-0-0 , E?383 6 /0-0 , ?1388 E;3381 '3 3',3+1 ,8 3»#Ə ə ə ə ə ə ə ə

«M+8344 6 -/,» -0+8@# J &# &9. 99$3 38ə ə

=. S.M.S8<41+0/6 «İ',<2'+8 <2,34+,8+@0@0 -/,- 6 +-;3,3». B+?@ 9=ə

9.&. İ',<2'+8 <2,34+,8+@# /08+@0 341 ,8 0;3381 '3 6 -/,-0-0 6 73* 8 3ə ə ə ə ə ə ə

stehsal ehtiyatlar! mü ssis nin materiallara olan tə ə ələbat!n! t min etm l istehsal v t s rrüfatə ə ə ə ə ə

f aliyy tinin hə ə əyata eçirilm sind m $yas! imi isə ə ə ə ə tifad olunur. sə tehsal ehtiyatlar!n! f r#l ndir nə ə ə

sas xüsusiyy t odur i, onlar!n də ə əy ri istehsal olunmu$ m hsulun maya d y rin taml!#la daxil olur və ə ə ə ə ə

bu zaman öz xari%i formas!n! d yi$irl r. 7eyd edil nl rd n yuxar!da öst ril n birinə ə ə ə ə ə ə %i üsuldan )ortamaya d y ri üzr * bizim uçot t %rüb sind daha çox istifad olunur. 'onra! üsullardan is beyn lxal#ə ə ə ə ə ə ə ə ə

t %rüb d daha çox istifad olunur.ə ə ə ə

' naye m hsulu istehsal! sah sind mt material #iym tlil rinin h %mi daima artma#dad!r.ə ə ə ə ə əə ə ə ə

Möv%ud hesablamalara ör istehsal olunmu$ m hsulə ə lar!n maya d y rind material ehtiyatlar!nr!n h %miə ə ə ə

ma$!n#ay!rma s nayesind +JV, yünül v imya s nayesind 5J<JV # d r t $il edir. Gna örə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

d istehsal ehtiyatlar!n!n mühasibat uçotunun düzün v s m r li t $il olunmas! s rb st bazarə ə ə ə ə ə ə ə

i#tisadiyyat! $ raitind mühüm v zif l rd n biridir.ə ə ə ə ə ə

stehsal ehtiyatlar!, istifad olunmas! xaraterind n as!l! olara# v istehə ə ə salatda rolu n z rə ə ə

al!nma#la xammal, materiallara, yana%a"a, tara v tara maə teriallar!na, ehtiyat hiss l rin , az#iym tli və ə ə ə ə

tez öhn l n $yalara v s. bölünür.ə ə ə ə

/az!ri $ raitd olara# istehsal ehtiyatə ə lar!n!n uçotunun #ar$!s!nda a$a"!da! v zif l r dururIə ə ə

1. Materiallar!n t darüü, daxil olmas! v buə ə rax!lmas! il la# dar olan s n dl rin düzün və ə ə ə ə ə ə

vaxt!nda r sə miyy t sal!nmas!, onlara s rf olunmu$ x r%l rin düzə ə ə ə ə ünlüyün n zar t etm Oə ə ə ə

2. stehsal ehtiyatlar!n!n saxlanmas!na v h rə ə əətin n zar tOə ə ə

3. stehsal ehtiyatlar! üzr mü yy n olunmu$ norə ə ə malar!n düzün yerin yetirilm sin daimiə ə ə

n zar tin tə ə əmin olunmas!O

&. mt material d y rl rinin istehsalatda sasƏ əə ə ə ə ə land!r!lm!$ normalar üzr s rf olunmas!na daimiə ə

n zar tin tə ə əmin olunmas!O

(. Texnii tullant!lar!n, itil r v onlardan istifad olunə ə ə mas! imanlar! üz rind n zar tOə ə ə ə

+. mt material sat!%!lar! i l hesabla$malar!n vaxƏ əə ə t!nda i%ra olunmas!, yolda olan material

d y rl ri üzə ə ə ərind n zar tin apar!lmas! v s.ə ə ə ə

7eyd edil n bu v zif l rin h lli bilavasit uçotun düzün t $ili say sind yerin yetiril bil r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

:Mühasibat uçotu ha##!nda; -z rbay%an Aespubə lias! 7anununda mü yə y n olundu"una örə ə

xammal, sas v öm çi materiallar, yana%a#, al!nə ə ə m!$ yar!mfabriatlar, ompletl $diri%i m mulatlar,ə ə

ehtiyat hiss l ri, m hə ə ə sullar!n )mallar!n* #abla$d!r!lmas! v da$!nmas! üçün istifad olunan taralar və ə ə



di r material ehə tiyatlar! uçot v hesabatda onlar!n fatii maya d y ri üzr s etdiə ə ə ə ə rilir. Material

ehtiyatlar!n!n fatii maya d y ri, malə ə satanlar!n redit verdil ri h min ehtiyatlar üçün faizl ri, t %ə ə ə ə ə hi

zat, xari%i i#tisadi t $ilatlarla öd nil n lav l r )üsə ə ə ə ə ə təlil r*, omissiyon rüsumlar!, mal birCalar!ə

xidm tl rinin d y ri, ömrüxana rüsumu, nar t $ilatlar t r find n h yata eçiril n da$!nma,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

saxlanma x r%l ri v s. x r%l r daxil edilm l onlar!n al!nmas!na ç il n x r%l rd n ) laə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə v d y rə ə ə

verisini ç!xma#la* as!l! olara# mü yy n edilir.ə ə

-z rbay%an Aespublias!nda möv%ud olan #anunə çulu"a ör istehsala silin n materialə ə

ehtiyatlar!n!n fatii maya d y ri ehtiyatlar!n #iym tl ndirilə ə ə ə məsinin metodlar!ndan biri il , y ni ortaə ə

maya d y ri üzr , vaxta ör birin%i al!nanlar!n maya d y ri üzr )==G*, vaxta ör sonun%uə ə ə ə ə ə ə ə

al!nanlar!n maya d y ri üzr )9=G* mü yə ə ə ə y nə l $ə diril bil r.ə ə

9.9. İ',<2'+8 <2,34+,8+@0@0 2 ? ,3030 ' 0 ;8 E;3381 '3ə ə ə ə ə ə ə

Mü ssis l rd apar!lan bütün t s rrüfat m liyə ə ə ə ə ə ə ə yatlar! möv%ud #anunçulu# t l bl rin uy"unə ə ə ə

olara# müvafi# ilin s n dl rl r smiyy t sal!nmal!d!r.ə ə ə ə ə ə ə

Materiallar mü ssis l r sat!nal!nma#la, habel malə ə ə ə ə satan t $ilatlardan t hə ə t lhesab $ xsl rə ə ə

vasit sil n "d pulla al!nma#la, eyni zamanda sas v saitə ə ə ə ə lərin v azə #iym tli v tezöhn l n $yalar!nə ə ə ə ə

l "v edilm sind n lə ə ə ə d olunma#la v s. daxil olur.ə ə

0ir #ayda olara# mü ssis l r daxil olan materiallar üz rind n zar tl il növb d t %hizatə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

$öb l ri m $"ul olurlar. Materiallar!n t l bata uy"un daxil olmas!n! t min etm üçün sat!%!larlaə ə ə ə ə ə ə

mü#avil ba"lan!l!r.ə

Mü ssis y daxil olmu$ materiallar üzr s n dl r t %ə ə ə ə ə ə ə ə hizat $öb si t r finə ə ə d n yoxlan!l!r v bundanə ə

sonra daxil olmu$ materiallar!n d y rinin ödə ə ənilm si üçün mühasibatl!"a raz!l!# verilir. 0u m #ə ə s də lə

mü ssis y daxil olan bütün materiallar!n #eyə ə ə diyyat! apar!l!r.

Mü ssis ünvan!na daxil olmu$ materiallar espeə ə ditor )da$!y!%!* t rə əfind n # bul olunur və ə ə

mü ssis nin anə ə bar müdirin t hvil verilir. -nbar müdiə ə rinin # bul etdiyi materiallara m daxilorderi )M&ə ə

sayl! formada* t rtib olunur v espeditor v anbar müdiri t r find n imzalan!r.ə ə ə ə ə ə

Materiallar malsatan mü ssis nin öz n #liyyat vasiə ə ə təsil , y ni avton #ə ə ə liyat! il daxil oldu#daə

material öndər n mt n #liyyat #aim si t rtib edir v h min #aim vasit sil yü al!%! t $ilat!nə ə əə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

anbar müdiri t r find n # bul oluə ə ə ə nur. 0eləlil , daə xil olmu$ materiallar al!%! t $ilat!n anbar!na m daxilə ə

olunur. mƏ əliyyatlar bu #aydada s n dl $dirildid n sonə ə ə ə ra h min s n dl r anbar müdirinin ünə ə ə ə dəli

t rtib etdiyi malhesabat! il birlid mü ssis mühaə ə ə ə ə sibatl!"!na t #dim olunur. / min s n dl r sas!ndaə ə ə ə ə ə

malsatan t $ə ilatla hesabla$ma aparl!r.

0ir s!ra hallarda al!%! t $ilat!n ünvan!na daxil olə mu$ materiallar # bul oluə nar n onlar!n yül nmə ə ə

s n dl rin uy"un olmad!"!, y ni si v art!# olə ə ə ə ə ə ə mas! mü yy nl $dirilir. Baxil olmu$ maə ə ə terial h %mində ə

si lm mü yy n olunə ə ə ə ə du#da, xüsusi omissiya t r find n v at )ommersiya at!* t rtib olunə ə ə ə ə ma

l!d!r. T rə tib olunmu$ ata sas n mü ssis maə ə ə ə terial!n çat!$mayan m bl "i üçün iddia verm hü#u#u lə ə ə ə

d edilir. 0unun sas!nda sii lmi$ material h %minin malsatan t r find n öd nilm si üçün onaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

iddia riz si t #ə ə ə dim edilir. r malsatan t $ilat verilmi$ iddian! tƏ ə ə əmin etm zs i#tisadiarbitraC m hə ə ə

əm sin müra%i t edil bil r.ə ə ə ə ə

Material mü ssis d sas v saitl rin, az#iym tli v tezə ə ə ə ə ə ə ə öhn l n $yalar!n silinm si n ti% sində ə ə ə ə ə ə

ld edil rs , buə ə ə ə nun üçün 2 nüsx d n ibar t m daxil#aiə ə ə ə məsi t rtib ediə lir v bu s n d sas!ndaə ə ə ə



materiallar anbara t hvil veriə lir. T rtib olunə mu$ m daxil#aim sinin bir nüsx si maə ə ə terial! t hvil ver nd ,ə ə ə

iin%i nüsx si is anbar müdirind saxlan!l!r.ə ə ə

T ht lhesab $ xsl r t r find n n "d pulla al!nan maə ə ə ə ə ə ə ə teriallar )mal çei, aray!$ v at* onu t sdi#ə ə

ed n s n dl r sas!nda mü ssis anbar!na m daxil edilir. Baxil olmu$ materiallar mü ssis anə ə ə ə ə ə ə ə ə ə bar!ndan

istehsal t s rrüfat ehtiə ə yatlar!na, nar t $ə ə ilatlara, emal m #s dil v ya t l batdan art!# olan hiss ninə ə ə ə ə ə ə

ənara sat!$! üçün v s. burax!l!r. Möv%ud #aydalara ör h r bir mü ssis d materiallar!n anbara daxilə ə ə ə ə ə

olmas! v mə əxari% olunmas!na i%az verm v hə ə ə əmin s n dl r imza atə ə ə ə ma# hü#u#u olan $ xsl rə ə

mü ssis r hb rliyi t rə ə ə ə ə əfind n mrl r smiyy t sal!nmal!d!r. 0u siyah! mü ssis d maə ə ə ə ə ə ə ə ə teriallar!n

h r ti il la# dar olan bütün xidm tl rd olə ə ə ə ə ə ə ə ə mas! va%ibdir.

-nbarlardan material burax!l!$! limitzabor artlar!, t l bnam v #aim sas!nda i%ra oluna bil r.ə ə ə ə ə ə ə

9imitzaber v r # l ri )art M6 v ya M< sayl! formada* materiallar!n ünə ə ə ə ə d li olara# istehsalatə

v t s rrüfat ehtiya%lar! üzr t rtib olunur. 0u sə ə ə ə ə ən də l ri bilavasit materiallar!n istifad sinin limtl $ə ə ə ə diril

məsi il m $"ul olan t %hizat $öb si t rtib edir. Material!n s rf olunmas! limiti mü ssis üçün mü yy nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

olunmu$ normalar v istehsalat pro#ramas! üzr hesablan!r.ə ə

i nüsx d yaz!lm!$ limitzaber art!n!n bir nüsx si materiallar! alan seə ə ə x , iin%isi is materialə ə

anbar!na verilir. -nbar müdiri art!n h r ii nüsə xəsind burax!lan maə teriallar!n mi#dar!n! v limitinə

#al!"!n! #eyd ed r sexin arə ə t!na imza at!r. -y!n sonunda v ya mü yy n olunə ə ə mu$ limit #urtard!#dan

sonra limit art! mü ssis müə ə hasibatl!"!na t #dim olunur.ə

Mü yy n olunmu$ normadan art!# material buraə ə x!ld!#da v bir material! di ri il v z etm ə ə ə ə ə ə

laz!m oldu#da onun s b bl ri v t #sirar $ xs mü yy n olunə ə ə ə ə ə ə ə ma#la , 8 :0+1ə ə ə yaz!l!r )M11 sayl!

formada*. 0el halda material!n buraə x!lmas!na diretor v ba$ müh ndis i%az verm lidir. T lə ə ə ə ə əbnam iiə

nüsx d n ibar t t rtib edir, onlardan bir nüsx si anbar müdirinin imzas! il sexə ə ə ə ə ə d , iin%i nüsx material!ə ə

alan $ xsin imzas! il anbarda saxlan!l!r.ə ə

Mü ssis daxilind )sexl r, anbarlar aras!nda* maə ə ə ə teriallar!n burax!lmas! #aim )M13 sayl!ə

formada* vasit sil s n dl $dirilir. 7aə ə ə ə ə im ii nüsx d n ibaə ə ə r t t rtib olunur. Gnlar!n bir nüsə ə xəsi material!

buraxanda, di ri is material! alanda imza at!lma#la saxlan!l!r. 7aim d hesabla$ma m liyyat!n! i%ə ə ə ə ə ə ra

etm üçün sasl! s n d say!l!r.ə ə ə ə

Mü ssis daxilind mü yy n olunmu$ #ayda v ünə ə ə ə ə ə l rd materiallar!n m daxil v m xari%ə ə ə ə ə

olunmas!n! s etdir n s n dl r t rtib olunmu$ reyestr sas!nda müə ə ə ə ə ə ə hasibatl!"a t #dim olunur.ə

9.=. M+,<3+88+@0 -/,-

Mü ssisl r istehsal prosesini laz!m olan materiallarda t min etm üçün anbarlara mali olur.ə ə ə ə

Material #iym tlil rinin #orunub saxlanmas! üz rind t sirli n zar ti tə ə ə ə ə ə ə əmin etm üçün mü sə ə

sis l rd t %hizat!n t $ili, anbar v ç iölçü t s rə ə ə ə ə ə ə ə ə rüfat!n!n v ziyy ti mühüm h miyy t malidir.ə ə ə ə ə ə

Materiallar!n saxlanmas! üçün ayr!lm!$ anbarlarda laz!mi $ rait yarad!lmal!, anbarlarda i$l y n anbarə ə ə

müdirl ri il mə ə ə la!n #orunmas! il la# dar olara# maddim suliyy t ha#ə ə ə ə ə #!nda mü#avil ba"lanmal!d!r.ə

-nbarlarda material ehtiyatlar!n!n h r tinin v #al!"!n!n uçotunun apaə ə ə ə r!lmas! m #ə sədil anbarə

uçotu v r # l rind n )M12 forma* istifad ediə ə ə ə ə ə lir. /əmin v r # d )artoçada* h r bir material!n,ə ə ə ə ə

nömr si, onun xaraə teristias!, h r ti v #al!"!, ehə ə ə ə tiyat normas! s olunur. / r bir m liyyatdanə ə ə ə

sonra anbar müdiri t r find n material!n #al!"! mü yy n olunur i, bu da maə ə ə ə ə terial ehtiyatlar!na dair

ist nil n vaxtda informasiya ld etm y iman verir.ə ə ə ə ə ə



Materiallar!n daxil olmas! v istifad si üzr ilin sə ə ə ən də l r mühasibatl!"a daə xil olur. Mühasibatl!#da

materiallar!n uçotunun bir neç variant! möv%uddur.ə

Materiallar!n sinteti uçotu onlar!n t snifat!na uyə "un olara# mühasibat uçotunda s olunur.ə

Mü ssis y m xə ə ə ə sus olan xammal, material, yana%a#, ehtiyat hissəl ri, tara v ba$#a s rv tl rinə ə ə ə ə

möv%udlu"u v h r ti ha#ə ə ə ə #!nda mə9umatlar! ümumil $dirm üçün 1J:Maə ə teriallar; ativ hesab!

mü yy n olunə ə mu$dur. / min heə saba a$a"!da! subhesablar aç!la bil rI 1J1 :?ammal v mateə ə riallar;,

1J2 :'at!n al!nm!$ yar!mfabriatlar v omə pletl $diri%i m muə ə latlar, onstrusiyalar v detaə llar;, 1J3

:ana%a#;, 1J& :Tara v tara materiallar!;, 1J( :hə tiyat hiss l ri;, 1J+ :'air materiallar;, 1J5ə ə

:mal üçün nara verilə mi$ materiallar;, 1J6 :Tiinti materiallar!; v s.ə

-z rbay%an Aespublias! Maliyy Fazirliyinin 2J oə ə tyabr 1<<(%i il tarixli <& mri il t sdi#ə ə ə

olunmu$ :Mü ssis l rin mühasibat uçotunun /esablar 4lan! v onun t tbi#in dair T limatda;ə ə ə ə ə ə ə

mü yy n olundu"una öə ə r mühasibat uçoə tunun mü ssis l r t r find n # bul olunə ə ə ə ə ə ə mu$ t $iliə

#aydalar!ndan as!l! olara# materiallar!n daxil olmas! 1( :Materiallar!n t darüü v ld edilə ə ə ə məsi; v 1+ə

:Materiallar!n d y rind n olan narə ə ə ə la$malar; hesablar!ndan istifad etə m l , yaxud etə ə məm l sə ə ə

etdir bil rl r. 0irin%i halda malsatanlardan daə ə ə xil olmu$ hesabla$ma s n dl rin sas n bu v ya di rə ə ə ə ə ə ə ə

dəy rə l rin haradan daxil olmaə s!ndan v materiallar!n t darüü v dinamias!na ç il n m sə ə ə ə ə ə r f ə lərinxaraterind n as!l! olara# 1(:Materiallar!n t darüü v ld edilə ə ə ə ə m si; heə sab!n!n debetin +J :Maə lsatan

v podə ratç!larla hesabla$malar;, 51 :T hə t lə hesab $ xsə l rl hesabə ə la$malar;, 5+:Müxt lif debitor və ə

reditorlarla hesabla$malar; v s. hesablar!n reə ditin yaz!l!$ edilir. Mü ssis y h #i#i daxil olmu$ə ə ə ə ə

materiallar!n mədaxili 1J :Materiallar; hesab!n!n debetin , 1( :Maə teriallar!n t darüü v ldə ə ə ə

edilm si; hesab!n!n reə ditind s olunur.ə ə

in%i halda bu v ya di r #iym tlil rin haradan daə ə ə ə xil olmas!ndan, onlar!n t darüü və ə

mü ssis y da$!nə ə ə mas! x r%l rinin xaraterind n as!l! olara# 1J :Maə ə ə teriallar; hesab!n!n debetind , +Jə

:Malsatan v podə ratç!larla hesabla$malar;, 2J : sas istehsalat;, 23 :öm çi istehsalat;, 51Ə ə

:T ht lhesab $ xsə ə ə l rə l heə sabla$malar;, 5+ :Müxt lif debitor v reə ə ditorlarla hesabla$malar; v s.ə

hesablar!n reditind s olunur.ə ə 0u zaman materiallar, malsatanlardan onlar!n daxilolma vaxt!ndan as!l!

olmayara# m daxil edilir.ə

stehsalat v t s rrüfat m #s dl ri üçün h #i# t n isə ə ə ə ə ə ə ə ə tifad olunan mateə riallar 1J:Materiallar;

hesab!n!n reditin , istehsal m sr fl rinin uçotunu aparma# üçün n z rd tutulan )2J : sasə ə ə ə ə ə ə Ə

istehsalat;, 23 :öm çi istehsalat;, 2( :Pmuə mistehsalat x r%l ri;, 2+ :Pmumt s rrüfat x r%l ri;, 31ə ə ə ə ə ə

:N l % dövrə ə ə l rin x r%ə ə l ri;, && :T davül x r%l ri;ni v s.* v di r müvafi# hesablar!n deə ə ə ə ə ə ə betin silinir.ə

Materiallar!n nara sat!$! &6 :'air ativl rin saə ə t!$!; hesab!n!n debetind v 1J :Materiallar; heə ə

sab!n!n reditind s etdirilir. yni zamanda bu mateə ə riallara ör malalanlardan mü ssis y çatas!ə ə ə ə

m bl "d +2 :-l!%!lar v sifaə ə ə ə ri$çil rl hesabla$malar; hesabə ə !n!n debetin v &6 :'air ativl rin sat!$!;ə ə ə

hesab!n!n reditin yaz!l!$ apar!l!r. 1J:Materiallar; hesab! üzr analiti uçot maə ə teriallar!n adlar! )növü,

çe$idi, ölçüsü v s.* v saxlanma yerl ri üzr apar!l!r.ə ə ə ə

9.. A7341 ,83 6 ,<7?>20 8 0 E4+8+@0 -/,-ə ə ə ə ə

-z#iym tli v tezöhn l n $yalara t ribind mü ssis nin istehsal proə ə ə ə ə ə ə ə ə sesind m al tl ri,ə ə ə ə ə

t s rrüfat inventarlar! )stol, stul, mebel*, i$çil ri müdafi vaə ə ə ə sit l ri v s. özünd birl $dirir. / minə ə ə ə ə ə

#rupa daxil olan v saitl r sas v saitl r imi istifad olunma nə ə ə ə ə ə əti% sind özünün natural formas!n!ə ə

d yi$mir v t dri% n öhə ə ə ə n lir.ə



:Mühasibat uçotu ha##!nda; -z rbay%an Aesə publias! 7anununun 16%i madd sinin 6%i b ndində ə ə

a$a"!da! $yalar sas v saitl r aid edilm y r az#iym tli v tezöhn l n $yalar #rupunda uçotdaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

s olunurlarIə

a* d y rind n as!l! olmayara# xidm t müdd ti bir ild n az olan $yalarOə ə ə ə ə ə ə

b* istehsal prosesind bir d f i$tira ed n, öz də ə ə ə əyərini tamamil m hə ə sulun d y rin eçir n və ə ə ə ə

bu prosesd naə tural formas!n! saxlayan s rv tl rOə ə ə

v* d y rind n v xidm t müdd tind n as!l! olmaə ə ə ə ə ə ə yara# v sait say!lan nd t s rrüfat!ə ə ə ə

ma$!nlar!ndan, al tə lərind n, mexanil $dirilmi$ tiinti al tl rind n, i$çi v m hə ə ə ə ə ə ə suldar heyvanlardan

ba$#a xidm t müdd tind n as!l! olə ə ə mayara# vahidini v d stinin d y ri müvafi# normativ sə ə ə ə ən dl rlə ə ə

mü yy nl $dirilmi$ sas v saitl rin d y rinin miə ə ə ə ə ə ə ə nimum h ddind n as!l! olan m $yalar!Oə ə ə ə ə

#* d y rind n v xidm t müdd tind n as!l! olmaə ə ə ə ə ə ə yara# bal!# ovu al tl riOə ə

d* d y rind n as!l! olmayara# f rdi sifari$l rin yaxud m mulatlar!n seriyal! v ya ütl vi istehsal!ə ə ə ə ə ə ə ə

üçün düzəldilmi$ mexanizml r v al tl rOə ə ə ə

e* vahidinin v ya d stinin d y rind n, xidm t müdə ə ə ə ə ə dətind n as!l! olmaə yara# xüsusi eyiml r,ə

aya##ab!lar, h mçinin yata# l vazimatlar!Oə ə

* vahidinin v ya d stinin xidm t müdd tind n as!l! olə ə ə ə ə ə mayara# mü sə sisəl rd i$çil rin xüsusiə ə ə

eyir formalar!, s hiyy , maarif, halinin sosial müdafi si v ba$#a düd% idar l rind veril n eyiml rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

aya##ab!larOə

C* d y ri omples tiinti#ura$d!rma i$l rinin maya d y rin üst li x r%l r imi daxil edil nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

müv ## ti )titulə ə suz* xüsusi düz ldilmi$ mexanizml r, #ur"ular v s. tiiə ə ə ntil rOə

z* anbarda mt material #iym tlil rinin saxə əə ə ə lanmas!nda v ya texnoloCi proə sesd i$tira ed nə ə

vahidinin dəyəri müvafi# normativ s n dl rl mü yə ə ə ə ə y nə l $dirilmi$ sas və ə əsaitl rin d y rinin minimumə ə ə

h ddind n a$a"! olan taralarOə ə

i* d y rind n as!l! olmayara# iray y verm üçün t yin edilmi$ $yalarOə ə ə ə ə ə ə ə

* %avan v ö lm d olan heyvanlar, #u$lar, dovə ə ə ə $anlar, x zli heyvanlar, ar! ail l ri v t %rübə ə ə ə ə ə

üçün saxlan!lan heyvanlarO

l* tinlid öçürm m #s dil ilmi$ çoxilli ə ə ə ə ə ə ə m l r v s.ə ə ə

uxar!da öst ril n $yalar v s rv tl r mühasibat uçoə ə ə ə ə ə ə tunda il d y ri il , y ni onlar!n al!nmas!,ə ə ə ə

tiilm si yaə xud haz!rlanmas!na ç il n fatii x r% m bə ə ə ə l "l ri üzr s etdirilir. Mü ssis d bu $yalar!nə ə ə ə ə ə ə ə

öhn lə m m bl "i üçot v hesabatda ayr!%a s etdirilir.ə ə ə ə ə

Mü ssis y m xsus t rib azə ə ə ə ə #iym tli v tezöhn l n $yalar!n, möv%udluə ə ə ə ə "u v h r ti ha#ə ə ə ə #!nda

m lumatlar! ümumil $dirm üçün 12 :-z#iyə ə ə m tə li v tezöhn l n $yalar; hesab! mü yy n olunə ə ə ə ə ə mu$

dur.

T %rüb d 12 :-z#iym tli v tezöhn l n $ə ə ə ə ə ə ə ə yalar; hesab!n!n a$a"!da! subhesablar!ndan istifadə

edilir.

121 :htiyatda olan az#iym tli v tezöhn l n $yalar;ə ə ə ə ə

122 :stismarda olan az#iym tli v tezöhn l n $yalar;ə ə ə ə ə

123 :Müv ## ti )titulsuz* tiintil r;.ə ə ə

-z#iym tli v tezöhn l n $yalar!n h r ti üzr m liyyatlar!n uçotu materiallar!n h r tininə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

uçotuna uy"un olara# apar!l!r.



-z#iym tli v tezöhn l n $yalar 12 :-zə ə ə ə ə #iym tə li v tezöhn l n $ə ə ə ə yalar; hesab!nda il d y rlə ə ə

uçota al!n!r. -z#iym tli v tezöhn l n $yalar!n öhə ə ə ə ə n lə məsinin uçotu 13 :-z#iym tli v tezöhn l nə ə ə ə

$yalar!n öhə n lə m si; hesab!nda apar!l!r.ə

Mühasibat uçotunda az#iym tli v tezöhn l n $ə ə ə ə ə yalar!n anbardan istifad y verilm si onlaraə ə ə

öhn lm heə ə sablanmas! v bu $yalar!n istismar müdd ti ba$a çatə ə ə d!"!na ör silinm sinin uçotda sə ə ə

etdirilm si a$a"!da! #ayə dada i%ra olunurI

1. -z#iym tli v tezöhn l n $yalar müxt lif isti#aə ə ə ə ə ə m tə l rd istifad olunə ə ə mas! üçün anbardan

istismara burax!lar n a$a"!da! mühasibat yaz!l!$ il uçotda s etdirilirIə ə ə

Bt 12Q2hesab!n!n 2:stismarda olan az#iym ti v tezə ə öhnəl n $yalar; üzr subhesab!.ə ə ə

t 12Q2hesab!n ehtiyatda olan :-z#iym tli v tezə ə öhn l n $yalar; subhesab! )fatii mayaə ə ə

d y ri il *.ə ə ə

F z r alma# laz!md!r i, vahidinin v d stinin də ə ə ə ə əyəri sas v saitl rin də ə ə əy rinin minimumə

h ddinin )((JJJJ manat* 1Q2J hiss si # d r olan az#iym tli $yalar istisə ə ə ə ə ə mara verildi% onlar!nə

d y rini birba$a m sr fl r aid etə ə ə ə ə ə m olar. 0el $yalar!n d y ri istismara veril n imi m sə ə ə ə ə ə ə r f ə l rə ə

silin r a$a"!da! yaz!l!$ apar!l!rIə ə

Bt 2J H : sas istehsalat;OƏ

23 H :öm çi istehsalat;Oə

2( H :Pmumi istehsalat x r%l ri;Oə ə

2+ H :Pmumt s rrüfat x r%l ri; v s.ə ə ə ə ə

t 12Q1 :-nbarda olan -T ; hesab!.Ə

stismar vaxt! bu $yalar!n #orunub saxlanmas!n! tə əmin etm m #s dil mü ssis d onlar!nə ə ə ə ə ə ə

h r ti v istiə ə ə ə fad edilm si üz rind laz!mi n zar t t $il olunmal!d!r.ə ə ə ə ə ə ə

2. -z#iym tli v tezöhn l n $yalar d y ri onlara öhn lm hesabə ə ə ə ə ə ə ə ə lanma#la h yata eçirilir.ə

/ min $yalar üzr öhn lm nin uçoə ə ə ə ə tu passiv hesab say!lan 13:-z#iym tli v tezə ə öhn l n $yalar!nə ə ə

öhn lm si; hesab!nda ayr!%a apar!l!r.ə ə

-z#iym tli v tezöhn l n $yalara öhn lm ii formada hesablana bil rIə ə ə ə ə ə ə ə

vv la az#iym tli v tezöhn l n $yalar anbardan isƏ ə ə ə ə ə ə tismara verildid onlar!n vahidinin yaxudə

d stinin də əyərinin (JVi mi#dar!nda öhn lm hesablan!r, #alan (JV is istismar müdd tind yarars!zə ə ə ə ə

olub, silindi% )mümə ün olan istifad d y ri ç!x!lma#la* x r%l r aid edilir. in%i halda $yalarə ə ə ə ə ə ə

istismara verildid 1JJV d y r h %mind öhn lm hesablan!r.ə ə ə ə ə ə ə

Mü ssis l rd az#iym tli v tezöhn l n $yalara öhə ə ə ə ə ə ə ə ə n lm hesablanmas! formas! # bul olunmu$ə ə ə

uçot siyas tind mü yy n olunur.0el i, az#iym tli v tezöhn l n $yalar istismara veril n zaman ilə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

d f (J V h %mind öhə ə ə ə n lm nin hesablanmas! a$a"!da! mühasibat yaz!l!$! il uçota al!n!rIə ə ə

Bt 2J H : sas istehsalat;Ə

23 H :öm çi istehsalat;ə

2( H :Pmumi istehsalat x r%l ri;ə ə

2+ H :Pmumt s rrüfat x r%l ri; v s.ə ə ə ə ə

t 13 H :-z#iym tli v tezöhn l n $yalar!n öhə ə ə ə ə n lə m si; hesab! $yalar xüsusi t yinatl! fondə ə ə

lar!n hesab!na al!nm!$ olsun

0undan sonra -T yarars!z hala dü$düd müvafi# #aydada t rtib olunƏ ə ə mu$ ata sas n silinir və ə ə

bel öçürm verilirIə ə



Bt 13 :-T nin öhn lm si; hesab! H ld edilmi$ material d y rlil rinin mümün istifadƏ ə ə ə ə ə ə ə ə

d y ri ç!x!la#laə ə

Bt 1J :Materiallar; hesab! H al!nm!$ material #iym tlil rinin mümün istif!ad #iym ti il d y ri.ə ə ə ə ə ə ə

t H 12Q2 :stismarda olan -T ; hesab! H istismara burax!lm!$ az#iym tli $yalar!n tam d y ri.Ə ə ə ə ə

F hay t, silinmi$ -T y (J V h %mind iin%i d f öhn lm hesablaə ə Ə ə ə ə ə ə ə ə nan zaman al!nm!$

d y rlil rin mümün istifad #iym ti ç!x!lma#la a$a"!da! mühasibat öçürm si t rtib olunur.ə ə ə ə ə ə ə

Bt 2J H : sas istehsalat; hesab!OƏ

23 H :öm çi istehsalat; hesab!Oə

2( H :Pmumi istehsalat x r%l ri; hesab!Oə ə

2+ H :Pmumt s rrüfat x r%l ri; hesab! v s.ə ə ə ə ə

t 13 H :-z#iym tli v tezöhn l n $yalar!n öhə ə ə ə ə n lə m si; hesab!.ə

-T nin analiti uçotu onlar!n t snifat! #ruplar! üzr apar!l!r.Ə ə ə

Ö704/58+1+ '-+88+@

&. İ',<2'+8 <2,34+,8+@0+ 0 8 +3;;3ə ə

9. İ',<2'+8 <2,34+,8+@ 2+0'@ 1<,/;8+8+ 341 ,8 0;3383ə ə

=. M+,<3+88+@0 2 ? ,3 2+0'@ 38?30 ' 0 ;8 8 >7 ?'303 ,+@ə ə ə ə ə ə ə ə

. M+,<3+88+@0 '30,<,3? -/,- 0 2+0'@ 2<'+:8+;+0 3',3*+; /8-0-ə

G. M+,<3+88+@0 +0:+ -/,- ?31 , *30; 0 6 2+0'@ +4;+;+ , E?38 /8-0-ə ə ə ə ə

. AT $4 0 8 +3;;3 6 /0:+ 2+0'@ 2<'+:;+ -/,+ +8@0@Ə ə ə ə ə

. AT $4 ?>20 81 0< 2<'+:8+1+ 6 2+0'@ 2<'+:;+ -/,+ +8@0@Ə ə ə ə ə ə



MÖVZU @@@. M YİN V ONUN ÖD NİLM SİNİN UÇOTUƏ Ə Ə Ə Ə

1 430 , E?383 6 >; 0381 '3 '3',<13Ə ə ə ə ə ə

İE3 2<4 ,3030 , '03*+,@ 6 3E 6+5,@0@0 /<+,36 -/,-ə ə ə

1 430 >; 03E3030 */1+ 6 '3',<18 3# 1 ? 2+@0@0 0>68 3Ə ə ə ə ə ə ə ə

H+'38+,@0 6 1 430 >; 03E3030 ' 0 ;8 E;3381 '3 +4;+'@ə ə ə ə ə ə ə ə

1 ? 2+@ 6 /0-08+ 8+ ;+ 2<'+:8+E1+8+@0 -/,-Ə ə ə ə ə


&. R.!.R', 1/6# .A.S+;@/6# Q. .S+;@/6. « 1 430 6 /0-0 >; 0381 '3030 -/,-»# «O;8+ə Ə Ə Ə ə ə ə ə

Y-;@»# B+?@$9

9. Q. .A::+'/6 «B+7+ 3,3'+;344+,@ E +3,30; 1 430 6 1 ? 2+@0@0 -/,-Ə ə ə ə ə ə ə ə

/:8<18 3»# «M+8344 6 -/,» -0+8# J$G$# $ 9&ə ə ə

=. Q.Q.A'8+0/6 «M+'3 E +3,; 3E38 30 838 3030 6 1 ? 2+@0@0 , 07318 01 '3030ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

1<,/;8+@ 6 '+' 3',3+1 ,8 3»# «M+8344 6 -/,» -0+8@ J & 9$ 38ə ə ə ə ə ə

=.&. 1 430 , E?383 6 1 ? 2+@0@0 -/,-0-0 6 73* 8 3Ə ə ə ə ə ə ə ə ə

stehsal prosesinin n mühüm elementl rind n biri m dir. /az!ri $ raitd mü ssis l r n iniə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

an%a# maddi ehtiyatlar!, h m d m olletivinin say!n! mü yy n edirl r. onret v zif l r uy"unə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

olara# mü ssis nin r hb rliyi müvafi# #aydada mü#avil l r r smiyy t sal!nma#la m olletiviniə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

formala$d!r!rlar. -yr!%a ötürülmü$ t $ilatda m f aliyy ti daxili normativ s n dl r # bul edilm siə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

yolu il t nziml nir. Gnlara f rdi m mü#avil l ri, olletiv mü#avil , müli hü#u#i mü#avil l r, loalə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

normativ atlar v s. aiddir. 0azar münasib tl rin eçid i$çil rin m yinin öd nilm si v onlar!n sosialə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

müdafi si sah sind d bir s!ra d yi$iliyi s b b olmu$dur.ə ə ə ə ə ə ə

Bövl tin bu sah d i bir s!ra funsiyalar! mü ssis l r verilmi$dir. Gnlar mə ə ə ə ə ə ə ə əyin öd nilm sininə ə

forma, sistem v h%mini s rb st sür td mü yy n edil r. m z hm te$l rin maddi v m n viə ə ə ə ə ə ə ə Ə ə ə ə ə ə ə ə

t l bat!n!n öd nilm sinin sas m nb yi heə ə ə ə ə ə ə sab edilir. : m ha##!; anlay!$! haz!ri $ raitd yeniƏ ə ə ə

m zmun sb edir v özünə ə ə d pu v natural formada hesablanm!$ bütün növd n olan #azan%lar! sə ə ə ə

edirir.

0azar münasib tl rin eçid pul lirl rinin ld edilm sinin yeni m nbə ə ə ə ə ə ə ə ə əl rini )s hml r və ə ə ə ə

mü ssis mla!na #oyulu$lfr üzr * m l tirmi$. 0el lil h r bir i$çinin m lirl ri mü ssis ninə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

i$inin son n ti% si n z r al!nma#la $ xsi i$tira!na sas n mü yy n olunur v onun asimum h ddinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

norma #oyulmur. $çil rin sosial s!"ortas! m ha##! il s!x ba"l! olub mü ssis nin soə ə ə ə ə ə sial s!"ortaya

m %buri ay!rmalar! hesabat! h yata eçirilir. 0u ay!rmalar norə ə mativ s n dl r sas n hesablanm!$ m ə ə ə ə ə ə ə ə

ha##!ndan V hesab! il müyy n oluə ə nur )25V*. m yin v m ha##!n!n uçotu mü ssis nin uçotƏ ə ə ə ə ə ə

sistemind m rə ə zi yerl rd n birini tutur. /az!ri $ raitd m yin v m ha##!n!n uçotu #ar$!s!nda!ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

sas v zif l r dururIə ə ə ə

m yin öd nilm si üzr i$çi hey ti il hesabl$malar!n vax!nda v düzün h yata eçirilm sinƏ ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

n zar tOə ə

m m hsuldarl!"!n!n yüs ldilm si üzr tap$!r!#ala v hasilat norƏ ə ə ə ə ə ə mas!na m l olunmas!naə ə

n zar tOə ə

m ha##! fondunun r% nm si v müafatlar!n öd nilm sin n zar tOƏ ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə



/esablanm!$ ha##! v sosial s!"orta ay!rmalar!n düzün v vat!nda maya d y rin daxiləə ə ə ə ə ə

edilm si n zar tOə ə ə

m v m ha##! öst ri%il rin operativ r hb rli v hesabatlar!n t rtibi üçün toplama# vƏ ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

#rupla$d!rma#.

m v m ha##!n!n uçotu m yin mi#dar! v eyfiyy tin , habel istehlaa yön ldil nƏ ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

v sait perativ n zar ti h yata eçirm lidir.ə ə ə ə ə ə

=.9. İE3 2<4 ,3030 , '03*+,@ 6 3E 6+5,@0@0 /<+,36 -/,-ə ə ə

Mü ssis l rin i$çi hey ti m yin t tbi# edilm sah sind n as!l! olara# sə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ənayeistehsal hey tin və ə ə

#eyri s nayeistehsal hey tin bölünür. ' nayeistehə ə ə ə sal hey tin m hsul istehsal! prosesind i$tiraə ə ə ə

ed n sas, öm çi v yard!mç! sexl rd , el % d bu istehsalatlar!n idar edilm si v xidm tə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

öst rilm si il m $"ul olan i$çil r aid edilir.ə ə ə ə ə

7eyris naye istehsal hey tin is m nzil v ommunal t s rrüfatlar!n u$a# ba"çalar!n!n v di rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

#eyris naye v xidm t sah l rinin i$çil ri daxil ediə ə ə ə ə ə lir. /eyətin ate#oriyas!na ör i$çil r H f hl l r ,ə ə ə ə ə ə

r hb rl r , müt x ssisl r , #ulə ə ə ə ə ə ə ə lu#çulara v s. bölünür. 4e$ ixtisaslar! v s. lam tl r ör i$çil r Hə ə ə ə ə ə ə ə ə

çilin r, tornaç!, onstrutor, müh ndis, mexani, mühasib, i#tisadç! v s. bölüə ə ə nür. $çil rin ixə tisas

d r % si onlara verilmi$ d r % l rl mü yy n olunur. xtiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə sas d r % si yüs lə ə ə ə di% onlara daha yüs ə ə

d r % verilir. $çi say!n!n uçotu zaə ə ə man! siyah! v siə yah!dan nar t ribi birbirind n f r#l ndirilir. 'iyah!ə ə ə ə ə

t ribin müə ə sə sis nin siə yah!s!ndan olan daimi, h m d sas f aliyy t üzr i$ ötürülmü$ müə ə ə ə ə ə ə v #ə # tiə

i$çil r daxildir. 'iyah!dan nar i$çi hey tin is mü sə ə ə ə ə ə sis nin sas f aə ə ə liyy ti il ba"l!ə ə olmayan, i$çil riə

yerin yetirm üçün % lb edil n müv ## ti i$çil r daxildir. Müə ə ə ə ə ə ə ssis i$çil rinin $ xsi hey tinin uçotuə ə ə ə ə

mü sə sisənin adrlar $öb si tə ərəfind n apaə r!l!r. = hl v #ullu#çular!n say! v h r tiə ə ə ə ə ə ə nin uçotu i$in

s n dl rl H i$ # bul, xari%olma v ba$#a i$ eçirilm üzr mrl r smiyy t sal!n!r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Baimi, süv ## ti v mövsümi i$ # bul olunanlar, f hl v #ullu#çular üçün artoça, r hb r i$çiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

v #ullu#çular üçün is adrlar!n $ xsi v r # si doldurulur.ə ə ə ə ə ə

/ r bir i$çiy i$ # bul olunan zaman tabel nömr si verilir i, sonradan bütün ilin s n dl rdə ə ə ə ə ə ə ə ə

h min nömr yaz!l!r. Mü ssis nin mühasibatl!"! ilin s n dl r sas n h r bir i$çiy artoça H aray!$ və ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

ya $ xsi hesab aç!r.ə

Mü ssis l rd i$ vaxt!ndan istifad nin uçotu i$ vaxt!ndan istifad nin uçoə ə ə ə ə ə tu tabell rind apar!l!r i,ə ə

onlar ya mü ssis üzr ümumilid ay yaxud mü sə ə ə ə ə sis nin bölm l ri v i$çi ya ümumilid ay yaxudə ə ə ə ə

mü ssis nin bölm l ri v i$çi ate#oriyalar! üzr apar!l!r. Tabeld n f hl v #ullu#çular!n i$ reCiminə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

m l etə ə m l rin n zar t, m ha##! üzr hesabla$ma aparma# v i$l nmi$ vaxt ha#ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə #!nda m lumatə

alma# üçün istifad olunur. Tabel usta v ya tabelçi t rə ə ə əfind n doldurulur v m ha##! hesablama#ə ə ə ə

üçün mühasibatl!"a verilir. Pzürlü v üzürsüz s b bd n i$ ç!xmama#, e%im v ya x st li hallar! olə ə ə ə ə ə ə ə ə

du#da onlar mü yy n edilmi$ s n dl rl r smiyy t sal!n!r. 0el lil , h r bir #ayə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə da olara# bütün i$çl rinə

i$d olmas!, i$ lm m v i$ e%im hallar! taə ə ə ə ə ə ə ə bel uçotunda s etdirilir. Tabeld #eydl r müxt lif ə ə ə ə

üsulla apar!la bil r. Müə ssis d i$ vaxt!ndan istifad nin uçotu tabelinin ii formas!ndan istifad oluə ə ə ə ə nur.

12 sayl! formal! tabeld i$ vaxt!ndan ba$#a h m d m ha##!n!n heƏ ə ə ə ə ə sablanmas!, 13 sayl! formadaƏ

is an%a# i$ vaxt!ndan istifad nin uçotu apaə ə r!l!r. $ vaxxt!n!n ba$lanmas! v #urtar!lmas!na n zar t, el %ə ə ə ə ə

d ün rzind i$ vaxt!ndan istifad y n zar t istehsal bölm l rinin r hb rl ri t r find n h yataə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

eçirilir. F zar t artoça, Curnal, burax!l!$, % dv lraport v n zar tburax!l!$ #ur"ular! vasit si il v s.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

h yata eçirilir.ə



1 430 >; 03E3030 */1+ 6 '3',<18 3# 1 ? 2+@0@0 0>68 3Ə ə ə ə ə ə ə ə

/az!rda mü ssis l r i$çil rin m yinin öd nilm si sistemini s rb st mü yə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə y n edirl r. 0u zamanə ə

m ha##!n!n öd nilm sinin masimum h ddin m hə ə ə ə ə ə ə dudiyy t #oyulmur. Mü yy n dövr üçün n z rdə ə ə ə ə ə

tutulan i$ vaxt normas!n! v m bor%unu tam yerin yetir n i$çinin ayl!# m m ha##! dövl t tə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

rəfind n mü yy n edil n minimum m ha##!ndan az ola bilm z. /az!rda miniə ə ə ə ə ə ə mum m ha##!ə ə

m bl "i dövl t t r find n 1JJJJ manat h %mind mü yy n olunur.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Mü ssis nin i$çil rinin m yi mü ssis t r find n t sdi# edil n v zif maə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə a$lar! v ya i$ müzdə ə

#iym tl rl , mülihü#u#i mü#avil üzr i$ ötürülə ə ə ə ə ə mələrini i$ mü#avil d n z rd tutulan $ rtl rlə ə ə ə ə ə ə ə

öd nilir. m yin öd nilm si sisə Ə ə ə ə temi istehsal!n texnoloiyas! xüsusiyy ti, i$çil rin ixtisas! v d r % l ri,ə ə ə ə ə ə ə

onlar!n yerin yetirdiyi i$in eyfiyy ti il la# dard!r. ?al# t s rrüfat!n!n bütün saə ə ə ə ə ə ə həl rə d h r bir i$ə ə

d r % si üçün tarif ə ə ə # iym ti və ə norma #oyulur. $ d r % l ri v taə ə ə ə ə rif #iym tl ri i$in xaraterind n as!l!ə ə ə

olara# mü yy nl $ir. / r bir d r % üçün tarif msal! # bul edilir. / r bir i$çinin m ha##! m yinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

mü ssis d t tə ə ə ə bi# olunan onret forma v sistemin uy"un olara# onun m yinin ə ə ə ə əmiyy t və ə

eyfiyy tind n v mü ssis nin lirinin m yin öd nilm sin yön ldil n hiss sinin h %mind n as!l!d!r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

/az!rda m yin öd nilm sinin müxt lif formaə ə ə ə ə lar! möv%uddurI i$ müzd, vaxtamuzd, aord, sonə

n ti% y ör v s.ə ə ə ə ə

$ muzd m ha##! formas! sas n o istehsal sah l rind t tbi# edilir i, orada burax!l!$ə ə ə ə ə ə ə ə ə

m hsulun v ya yerin yetiril n i$l rin h %mini mü yy n etm mümündür. 0u zaman m ha##!n!nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

m bl "i haz!r m hsulun v ya yerin yeə ə ə ə ə tirilmi$ i$in mi#dar!ndan as!l! olara# mü yy n olunur. m yinə ə Ə ə

öd ni$inin i$ə əmuzd formas!n!n bir ba$a i$ muzd, i$ muzd müafatla v i$ muzd mütə ə ə ə ər #ə #i sisteml riə

möv%uddur. 8axtamuzd m öd ni$i o istehsal sah l rind t tbi# olunur i, orada burax!lan m hsulunə ə ə ə ə ə ə ə

v ya yerin yetiril n i$in h %mini mü yə ə ə ə ə y n etm mümün deyil. 8axtamuzd öd ni$ zaman! m ə ə ə ə ə

ha##! yerin yeə tirilmi$ i$in mi#dar! v eyfiyy tind n as!l! olmayara# i$l nmi$ vaxt!n mi#dar!na örə ə ə ə ə

hesablan!r. 8axtamuzd m öd ni$i formas! sad vaxtamuzd v müaə ə ə ə ə fatl! vaxtamuzd sistem bölünür.ə

'on ill rd m yin t $ilinin v h v sə ə ə ə ə ə ə ə l nə dirilməsinin bri#ada formas! eni$ istifad edilir. /az!rda ayr!ə

ayr! mü ssis l rd son n ti% y ör m yin öd ni$i formalar!ndan da istifad olunur. 0u zaman büə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə tün

bri#adan!n m ha##! m hsul vahidin ör m yin öd nilm #iyə ə ə ə ə ə ə ə ə mətini istehsal olunmu$ m hsulaə

vurma#la hesablan!r. 0ri#adan!n ümumi m ha#ə ə #! onun üzvl ri aras!nda vv l% d n mü yy nə ə ə ə ə ə ə

olunmu$ nisb tl r uy"un olara# bölünür. Mühasibat uçotunun m #s dl riüçün m hsulun maya d yə ə ə ə ə ə ə ə əri

n daxil edil n v i$çil r hesablanm!$ m ha##! sas v lav m ha##!na bölünür.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

sas m ha##! dedid i$l nmi$ vaxta, yerin yetirilmi$ i$in mi#dar!na v h %min örƏ ə ə ə ə ə ə ə ə ə

hesablanm!$ m ha##! v onlara edilmi$ lav l r, müaə ə ə ə ə ə fatlar v s. öd m l r n z rd tutulur. lavə ə ə ə ə ə ə Ə ə

m ha##! is f hl v #ullu#çulara m #anunveri%iliyi v mü#avil l r üzr i$l nlim mi$ vaxta örə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

hesablanan ödəm l r )m zuniyy tin öd nilm si, dövl t v i%timai i$l rin yerin yetirilə ə ə ə ə ə ə ə ə ə məsin örə ə

öd m , u$a# mizdir n analara veril n fasil l rin öd nilm si, yeniyetə ə ə ə ə ə ə ə ə mələrin üz $tli satlar! v s.* ba$aə ə

dü$ülür. Mü ssis nin i$çil rin onlar!n mə ə ə ə ə əyinin miyy t v eyfiyy tin ör öd nil n pul v naturalə ə ə ə ə ə ə ə ə

formada % mi m ha##! fondunu t $il edir. m ha##! fonduna mü ssis t r find n i$çiə ə ə ə Ə ə ə ə ə ə ə lərə

öd nilm m nb yind n, m ha##! forma v sistemind n as!l! olmayara# hesablanm!$ m öd ni$iə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

m bl "i, h v sl ndiri%i v v zi öd nilm xaraterli, habel natural formada öd nil n m hsullun d y riə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

d daxildir.ə



m ha##!n!n aord öd ni$i sistemind m ha##!n!n h %mi h r bir m hsul istehsal! üzrƏ ə ə ə ə ə ə ə ə ə

deyil. Nörül % i$in ümumi h %mi üzr mü yy n olunur. Nörül % i$in ümumi d y rinin m bl "iə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

normavaxtla v tarifl r mü yy n olunur. Nörül % i$ h %mi üzr onret i%ra plan! mü yy n olunur və ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

onun i%ra vaxt! vv l% d n mü yy nl $dirilir. 0u forma tiinti t $ilatlar!nda, avton #liyyatə ə ə ə ə ə ə ə ə

mü sis l rind auditor xidm tinin t $ilind v sair m hsul istehsal! n ti% si il la# dar olara# t tbi#ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

olunur.

=.. H+'38+,@0 6 1 430 >; 03E3030 ' 0 ;8 E;3381 '3 +4;+'@ə ə ə ə ə ə ə ə

m yin v m ha##!n!n uçotunun düzün t $ili onun s n dl $dirilmƏ ə ə ə ə ə ə ə ə əsind n bilavasit as!l!d!r.ə ə

= hl v #ullu#çulara m ha##! hesablama# üçün mü ssis l rd i$ ör v vaxta ör i$l y nl rinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

say!n! bilm laz!md!r. 8axta ör i$l y nl r m ha##! hesablama# üçün onlar!n i$ ç!xma saatlar!n!nə ə ə ə ə ə ə ə ə

mi#dar!n!. $ d r % l rini, habel v zif maa$lar!n! bilm l m ha##! hesabə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə lama# olar. 0el birə

m lumat m nb yi mü ssis d i$ ç!xman! #eyd alan tabel uçotudur. $ muzd i$l y nl r m ha##!ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

hesablama# üçün onlara verilmi$ tap$!r!#lar!n h %mini, istehsal olunan m hsulun mi#dar!na və ə ə

eyfiyy tini bilə m laz!md!r. $ muzd #aydada m ha##! hesablanmas! üçün müxt lif sə ə ə ə ə ən də l rd nə ə

istifad olunur. Gnlarda yerin yetiril n i$l rin xarateri, m zmunu, onu yerin yetir n f hl l rinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

d r % si v ba$#a öst ri%il r verilir. Möv%ud #ayə ə ə ə ə ə daya sas n m hsul hasilat!n!n, i$in h %minin v m ə ə ə ə ə ə ə

ha##!n!n uçotu üçün a$a"!da! ilin s n dl rd n istifad olunurI naryad, hasilat!n uçotu % dv li, mar$rutə ə ə ə ə ə ə

artlar!, növb raportlar!, m hsulun v ya i$in # bulu ha#da at v s.ə ə ə ə ə

içi seriyal! v f rdi xaraterli istehsal mü ssis l rind ad t n yerin yeə ə ə ə ə ə ə ə ə tirilmi$ i$l r üzrə ə

naryadlardan istifad oulnur. / min naryadlar i$ ba$ə ə ə lamazdan vv l h r bir i$çiy v ya bri#adayaə ə ə ə ə

verilir v orada tap$!r!#lar!n h %mi, eyə ə fiyy ti, i$ üçün s rf edil n vaxt, h min i$ ör m ha##! v s.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

ha##!nda #eydiyyat apar!l!r. T rtib olunan naryadlarda i$in h %mini, #iym tl rin düzə ə ə ə ünlüyünü və

hesablanm!$ m ha##!n! yoxlama# üçün m yin normala$ə ə ə ə d!r!lmas! $öb sin verilir. ' n dl rə ə ə ə ə

yoxland!#dan sonra m ha##! hesablanə ə ma# üçün mühasibatl!"a verilir. 'eriyal! istehsal sah l rində ə ə

is hasilat!n v m ha##!n!n uçotu üçün mar$rut v r # l rind n istifad olunur. Mar$rut və ə ə ə ə ə ə ə ə ə ərə# siə

detal v m lumatlar!n mü yy n partiyas!na v texnoloCi prosesin büə ə ə ə ə tün m liyyatlar!na t rtib olunur.ə ə ə

ütl vi xaraterli mü ssis l rind is hasiə ə ə ə ə ə lat!n v m ha##!n!n uçotu üçün y!"ma % dv ll rind nə ə ə ə ə ə ə

istifad olunur. Forə mal i$ $ raitind n narə ə ə la$malar üçün öd nil n lav l r üçün lav öd m və ə ə ə ə ə ə ə ə ərə

# l rind n, i$ muzd i$l r üçün naryadlardan v s. istifad olunur. 0o$ə ə ə ə ə ə ə dayanmalar üzr öd m l r üçünə ə ə ə

bo$dayanma v r # l ri, zay ha##!nda atlara saə ə ə ə ə s n is onun öd nilm si h yata eçirilir. $ vaxt!ndanə ə ə ə ə

art!#, bayram v istirah t ünl ri üzr m yin öd nilm si d müvafi# s n dl rl r smil $dirilir. lavə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə Ə ə

m ha##!n!n hesablanmas!ə ə zaman! x st li v r # l rind n, m zuniyy t etə ə ə ə ə ə ə ə ə ə m ha##!nda mrl rd nə ə ə ə

v s. s n dl rd n istifad olunur. $çil r çatas! v ödə ə ə ə ə ə ə ə ə ənil si m ha##!n! hesablama# üçün hesabə ə ə

la$ma H öd m ) &<*, hesabla$ma ) (1* v öd ni$ % dv ll rind n ) (3* istifad olunur. 0unlardanə ə Ə Ə ə ə ə ə ə ə Ə ə

öd ni$ % dv ll ri hesabla$ma % dv li sas!nda doldurulur.ə ə ə ə ə ə ə

8axtamuzd m ha##! formas!nda i$çinin m ha##! m bl "i m yin ödə ə ə ə ə ə ə ə ənilm sinin saatl!#ə

d r % sini fatii i$l nmi$ saatlara, i$ muzd formas!nda is m hə ə ə ə ə ə ə sul vahidin ör m yin öd nmə ə ə ə ə ə

#iym tini fatii istehsal olunmu$ m hə ə sulun h %min vurma#la hesablan!r. sas i$ vaxt!ndan lavə ə Ə ə ə

i$l nmi$, bayram v isə ə tirah t ünl rind i$l rin öd nilm si ii#at h %md h yata eçirilir v müvafi# sə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

n də l rl )tabel, mr, naryad v s.* r smil $dirilir. 0ayram v ümumxal# hüzn üə ə ə ə ə ə ə nü i$l y n i$çiy onunə ə ə

arzusu il m ha##! v zin ba$#a istirah t ünü veril bil r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə



Mü ssis l rd e% i$ vaxt!n!n öd nm si saat 22d n +d y olan i$ vaxt!n! n z rd tutur. Ne% i$ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

vaxt! bir #ayda olara# m mü#avil l rind n z rd tutulur v örül n i$in h %mi yüs tarif ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

d r % l ri il öd nilir. Ne% i$ vaxt! ay müdd tind tabel uçotunda s olunur v öd nm sistemiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

mü ssis üçün mü yy n olunmu$ norma v #aydalarla öd nilir.ə ə ə ə ə ə

=.G. 1 ? 2+@ 6 /0-08+ 8+ ;+ 2<'+:8+E1+8+@0 -/,-Ə ə ə ə ə

Mü ssis nin siyah! say!na daxil olan v olmayan i$çi hey ti il m yin ödə ə ə ə ə ə ə əni$i üzr )bütün növd nə ə

olan m ha##!, müafat, müavin t, i$l y nl r penə ə ə ə ə ə ə siya v s.* habel mü ssis nin s hml ri v di rə ə ə ə ə ə ə ə

#iym tli a"!zlar üzr ödə ə ənil si ə əlir üzr hesabla$malar!n uçotu 5J sayl! : m yin öd ni$i üzr i$çiə Ə ə ə ə

hey ti il heə ə sabla$malar; hesab!nda apar!l!r. 0u hesabda a$a"!da! subhesablar aç!la bil rIə

5JQ1 :Mü ssis nin $tat!nda olan i$l y nl rl hesabla$malar;ə ə ə ə ə ə

5JQ2 : v zçili i$l y nl rl hesabla$malar;Ə ə ə ə ə ə

5JQ3 :Mülihü#u#i mü#avil üzr i$l y nl rl heabla$malar;ə ə ə ə ə ə

$çl r hesablanm!$ m ha##! m bl "i istehsal v ya t davül x r%l rini uçoə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ta alan hesablarla

) m ha##! m hsulun maya d y rin daxil edil n zaə ə ə ə ə ə ə man* müxabirl $dirilm l #eyd edil n hesab!nə ə ə ə

reditin yaz!l!r. 0u zaman Bt H 2J, 23, 2(, 2+,26, 2< v s. t H 5J mühasibat yaz!l!$! t rtib olunur.ə ə ə

m ha#Ə ə #!n!n di r m nb l r hesab!na öd nilm si zaman!, onun hesablanmas! zaman! BT J5, J6, 1J,ə ə ə ə ə ə

12, &5, 6J, 61, <+ v s. t5J mühasibat yaz!l!$! verilir. m yin ödə Ə ə əni$i üzr #üvv d olan sasnam yə ə ə ə ə ə

sas e i$çil r hesablanm!$ m ha##! fonduna daxil edil n müafat m bl "i üçün Bt2J, 23, 2(, 2+,ə ə ə ə ə ə ə ə ə

26 v t5J müə hasibat öçürm si verilir. A hb r i$çil r , müt x ssisl r , #ullu#çulara v di r i$çil rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

hesablanm!$ müafat is maddi h v sl ndirm fondunun v saiti heə ə ə ə ə ə sab!na verilir i, bu zaman Bt66Q(

t5J mühasibat yaz!l!$! verilir. /az!rda i$çil r mü ssis d + ay i$l did n sonra m zuniyy t hü#u#unaə ə ə ə ə ə ə ə

mali olurlar v i$ə çil r m zuniyy t il rzind b rab r sayda t #dim edilmir. Gdur i, m zuniyy tə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

ha##!n!n istehsal m sr fl rin b rab r #aydada aid edilm si üçün h r bir ay 6< sayl! :7ar$!da! x r%l rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

v öd m l r üçün ehtiyatlar; hesab!nda ehtiyat yaraə ə ə ə d!l!r. 0u zaman Bt 2J, 23, 2+ v s. t 6< yaz!l!$!ə

t rtib olunur. M zuniyy t ha#ə ə ə #! hesablanan zaman is Bt 6<, t 5J yaz!l!$! verilir. A hb r i$çil r , #ulə ə ə ə ə

lu#çulara v müt x ssisl r m zuniyy t ha##! hesablanan zaman bu m #s dl ehə ə ə ə ə ə ə ə ə ə tiyat yaradd!lm!r və

sas m ha##! imi uçota al!n!r. Mü ssis v t $iə ə ə ə ə ə ə latlarda i$çil rin sosial müdafi sini t min etm ə ə ə ə

üçün m %buri dövl t sosial s!"orə ə tas! eçirilir. 'osial s!"orta x r%l ri mü ssis nin istehsal x r%l rin daxilə ə ə ə ə ə ə

edilir v m yin öd ni$i fonduna nisb t n faizl )haz!rda 25V v 3JV* h %md müə ə ə ə ə ə ə ə ə ə yə y n olunur.ə

Mü ssis mü llifli #anarar! öd y n zaman is 1(V s!"orta ay!rə ə ə ə ə ə mas! edilir. 'osial s!"ortaya ay!rmalar!n

uçotu üçün +< :'osial s!"orta v t miə ə nat üzr hesabla$malar; hesab! n z rd tutulur. Gnun iiə ə ə ə

subhesab! vard!rI +<Q1 :'osial s!"orta üzr hesabla$malar;O +<Q2 :4ensiya, t minat üzr hesabə ə ə la$

malar;. /esab!n reditind hesablanm!$ m bl ", debetind is onun istifaə ə ə ə ə dəsi v t yinat! üzrə ə ə

öçürülm si uçota ad!n!r. M %buri dövl t s!"ortas!na ay!rə ə ə ma edil n zaman Bt 2J, 23, 2(, 2+ v s. t +<ə ə

mühasibat yaz!l!$! verilir. 8əsaitin t yinat üzor öçürülm si is Bt+<, t(1 yaz!l!$! il r smiyy tə ə ə ə ə ə ə ə

sal!n!r. 'osial s!"orta v saiti hesab!na i$çil r müavin t hesablanmas! zaman! Bt+<, t5J, bu hesabaə ə ə ə

n "d öd m is Bt +<,t(J yaz!l!$! il r smiyy t sal!n!r. /az!ra i$çil rin m ha##!ndan bir s!raə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

tutulmalar edilir i, bu d m %buri v mü sə ə ə ə sis nin t $ bbüsü il h yata eçiril n tutulmalara bölünür.ə ə ə ə ə ə

%bari tutulmalara lir verisi, pensiya t minat! üçün m ha##!nda 2J V h %mind tutulma,ə ə ə ə ə ə

i%ra s n di üzr üçün%ü $ xsin hesab!na tutulmalar, di r tuə ə ə ə ə tulmalara is maddi ziyan!n öd nilm sinə ə ə ə



ör , zay m hsula ör , #aytar!lə ə ə mayan t ht l hesab m bl " ör , ssuda xüsusi eyiml r v s. örə ə ə ə ə ə ə ə ə

tutulmalar aiddir.

Tutulmalar edil n zaman xaraterind n as!l! olara# 5J sayl! hesab!n Btd +6, +<Q2, 53Q3, 5+ ovə ə ə ə

s. hesablar! td s etdirilir. $çil r çatas! m ha##! ad t nöd ni$ % dv li üzr assadan n "də ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

#aydada öd nilm l verilir. Gnlara m ha##! pul v natural formada öd nil bil r. m ha##! pulə ə ə ə ə ə ə ə ə Ə ə

formas!nda assadan öd #ildid Bt5J, t(J, natural formada öd nildid is Bt5J, t&+, &5, &6ə ə ə ə ə

mühasibat yaz!l!$! verilir. 0 zi hallarda i$çinin xahi$i il ona çatas! m ha##! banda! $ xsi hesab!naə ə ə ə ə

da öçürül bil r i, bu zaman onun öçürülm si zaman! Bt5J, t(1 mühasibat yaz!l!$! t rtib olunur.ə ə ə ə

/esablanm!$, lain mü yy n edilmi$ müdd td öd nilm mi$ )pul alanə ə ə ə ə ə lar!n lm m si il la# dar*ə ə ə ə ə ə

m bl "l r 5J Sli : m yin öd ni$i üzr i$çi hey ti il hesabla$malar; hesab!n!n debetin , 5+ Sliə ə ə Ə ə ə ə ə ə ə

:Müx lif debitor v reditorə ə larla hesabla$malar; hesab!nan )deponentl rl hesabla$malar subhesab!*ə ə

hesab!n!n reditin yaz!l!r. 5J Sli : m yin öd ni$i üzr i$çi hey ti il hesabə Ə ə ə ə ə ə la$malar; hesab! üzrə

analiti uçot mü ssis nin h r bir i$çisi üzr apar!l!r.ə ə ə ə

:Beponent; #aydas!nda bana #aytar!lan pul m bl "i i$çil rin t l bi saə ə ə ə ə ə s!nda bandan al!n!r və

öd nilir. 4ul m bl "i bandan al!nar n (J Sli :asə ə ə ə sa; hesab!n!n debeti v (1 Sli :/esabla$maə

hesab!;n!n reditin yaz!l!$ apaə r!l!r. assaya daxil olmu$ pul m bl "i deponent üzr öd ndid n sonraə ə ə ə ə

iin%i yaz!l!$la, y ni (J Sli :assa; hesab!n!n reditin v 5+ Sli :Müxt lif debiə ə ə ə tor v reditorlarlaə

hesabla$malar; hesab!n!n :Beponentl rl esabla$malar; subə ə hesab!n!n debetin yaz!l!$ apar!lma#laə

uçotda s etdirilir.ə

T l b olunan deponent bor%u mü ssis t r find n üç il müdd tin saxə ə ə ə ə ə ə ə ə lanmal! v h min vaxtə ə

eçdid n sonra bud% y öçürülm lidir.ə ə ə ə

m ha##!n!n analiti uçotu h r bir i$çiy aç!lm!$ $ xsi hesablarda apar!l!r.Ə ə ə ə ə

Ö704/58+1+ '-+88+@

&. 1 430 3',<2'+8;+ /8- 0; 0 3:+ ,;3 6 1 ? * +8344 ,303 , 07318 4 0 '+' ' 0 ;8 Ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

2+0'@8+;+

9. 1 ? 2+@0@0 -/,-0-0 6 73* 8 3 2+0'@8+;+Ə ə ə ə ə

=. İE3 2<4 ,3 2+0'@ 8+1 ,8 7 , '03*8 E;3383ə ə ə ə ə ə ə

. T+:<8 -/,-0-0 ++@81+ +4;+'@ 6 3E 6+5,@0;+0 3',3*+; 030 -/,-0;+ /0-0 /8-ə ə

G. 1 ? >; 03E3030 '+' */1+8+@ 6 /08+@0 5++?,<3',3?+'@Ə ə ə ə ə

. 1 430 >; 03E3 0 3',3*+; /8-0+0 ' 0 ;8 2+0'@8+;+Ə ə ə ə ə ə ə

. 1 430 >; 03E3 7 2<'+:8+E1+8+@0 -/,- 2+0'@ 2<'+:;+ ++@8@ 6 2 130 2<'+:@0Ə ə ə ə ə ə

5++?,<3',3?+'@

. 1 ? 2+@0@0 2+0'@ 0>68 3 6+;@Ə ə ə

. 1 ? 2+@0;+0 0< 0>6 6 2+0'@ ,-,-81+8+ <;383Ə ə ə ə

1J. 1 ? 2+@ 2+0'@ */1+8+;+ >; 038 :38 Ə ə ə ə ə



MÖVZU IV. İST"HSAL M SR FL RİNİN UÇOTUƏ Ə Ə

İ',<2'+8 1 ' *8 3 6 1+4+ ; 4 3 2+@0;+ +08+4@E# /08+@0 -/,- +E@'@0;+ ;-+0 6 73* 8 ə ə ə ə ə ə ə ə ə

İ',<2'+8 5 8 3030 , '03*+,@ə ə ə

İ',<2'+8+ 1 ' *8 30 -/,- '3',<13ə ə ə

B3,1 13E 3',<2'+8@0 341 ,8 0;3381 '3 6 -/,-ə ə ə ə ə

İ',<2'+8 3,?38 3030 -/,-ə

İ',<2'+8+ 1 ' *8 30 -/,- 6 1 2'-8-0 1+4+ ; 4 3 ?+8?-84+'34+'@0@0 1<,/;8+@ə ə ə ə ə ə ə


&. AR V<3 1 88 '3# B+?@ 9 (9& 6 99$3 388 ; /8+0 8+6 8 6 ; 43E3?83?8 8ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

:383?; )ə

9. M2+'3:+, -/,-0-0 H<'+:8+ !8+0@ 6 /0-0 , ,:330 ;+3 , 831+,# B+?@ &ə ə ə ə

=. Q. .A::+'/6# SM.S :7 834<6# .M.D+E; 13/6# V.M.Q-834<6# .A.S+;@/6 P «M2+'3:+,Ə ə ə Ə ə Ə

(1+8344 ) -/,-» ; '83?# B+?@$9=ə ə

.&.İ',<2'+8 1 ' *8 3 6 1+4+ ; 4 3 2+@0;+ +08+4@E# /08+@0 -/,- +E@'@0;+ ;-+0ə ə ə ə ə ə

6 73* 8 ə ə ə

stehsal prosesi mü ssis l rin f aliyy tinin ba$l!%a isti#am tini t $il edir. 0u prosesin h yataə ə ə ə ə ə ə ə

eçirilm si i%ə ras! il la# dar olara# mü ssis özünün sə ə ə ə ə ər n%am!nda olan maə terial, m v maliyyə ə ə ə

ehtiyatlar!n! s rf edir, haz!rə lanm!$ m hsulun )i$in, xidm tin* maya d y rini forə ə ə ə mala$d!r!r. stehsal

m sr fl rinin t ribi v m hsulun, i$in, xidm tin maya d y ri -A 8eri M % ll sinin müdə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə d alar!naə

sas n mü yy n olunur.ə ə ə ə

M hsul istehsal!na s rf edil n bütün m sr fl rin yeə ə ə ə ə ə unu onun maya dəyərini t $il edir. stehsal!nə

faydal!l!# msal!n! mü yy n ed n öst ri%i olara# maə ə ə ə ə ya d y ri öst ri%isi il mü ssis d m hsulə ə ə ə ə ə ə ə

istehsal! v sat!$!na ç ilmi$ m sə ə ə r fl r mü yy nl $dirilir. ni m hsul maə ə ə ə ə ə ə ya d y ri onun istehsal! və ə ə

sat!$!na s rf olunan m sə ə r f ə lərin % mini t $il edir.ə ə

0azar i#tisadiyyat!na eçid dövründ m hə ə sulun maya d y ri mü ssis nin t s rrüfatmaliyyə ə ə ə ə ə ə

f aliyə yətind n va%ib öst ri%i hesab olunur. Gnun düzün hesablanmas! v uçotu mü ssis ninə ə ə ə ə ə

lirliliyinin daha da artmas!na, i#tisadi v sosial ini$af!n!n sür tl nm sin $ rait yarad!r..ə ə ə ə ə ə ə

Gdur i, haz!ri, $ raitd istehsala m sr fl rin uçotu v m hsulun maya d y riorulyasiyaə ə ə ə ə ə ə ə ə

m liyyatlar!n!n yüs s viyy d t $il olunmas! böyü h miyy t maə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə lidir.

Nöst ril nl rl la# dar olara# maya d y rinin alə ə ə ə ə ə ə ə ulyasiya edilm sinin v m sr fl rin uçotununə ə ə ə ə

#ar$!s!nda a$a"!da! v zif l r dururIə ə ə

istehsal m sr fl rinin müvafi# #ayə ə ə dada t sə di# olunmu$ ilin s n d formalar! il vaxtl!vaxə ə ə t!nda

v düzə ün r sə mil $dirilm sini, onə ə lar!n tam hat edilə ə məsini, ba$ verdil ri sah l r v t yiə ə ə ə ə natlar! üzrə

d #i# uçoə ta al!nmas!n!n t min olunmas!Oə

istehsal olunmu$ m hsullar!n )i$l rin, xidə ə m tə lərin* mi#dar, m bl ", çe$iə ə dinin uçotu v onlar!nə

yerin yeə tirilm si üzə ərind n zar tOə ə ə

m hsul istehsal!na s rf olunan xammal, maə ə terial, m v di r ehə ə ə ə tiyatlar!n istifad olunmas!naə

n zar tOə ə

material, m v maliyy ehtiyatlar!n!n t rtib olunmu$ smeta v norə ə ə ə ə ə mativl r , plana uy"unə ə

olunmas!na n zar t etm Oə ə ə



.9. İ',<2'+8 5 8 3030 , '03*+,@ə ə ə

M hsulun maya d y rinin a$a"! saə ə ə l!nmas! il la# dar ehtiyatlar!n mü yy n olunmas! v s.ə ə ə ə ə ə

stehsala m sr fl rin uçotunun apar!lmas! üçün onlar!n t snifl $dirilm si h yata eçirilir.? r%l rə ə ə ə ə ə ə ə ə

a$a"!da! lam tl r üzr #rupla$d!r!l!r v uçota al!n!rI istehsal prosesind i roluna ör ) sas v lavə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

x r%l p*O m hsulun )i$in, xidə ə ə mətin* maya d y rin daxil olunmas! üsuluna ör )müst #im x r%l r,ə ə ə ə ə ə ə

#eyrimüst #im x r%l r*O istehsal!n h %min münasib tin ör )d yi$ n x r%l r, sabit x r%l r*O i#tisadiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

elementl r v alulyasiya madd l ri üzr v s. lam tl r ör .ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

.=. İ',<2'+8+ 1 ' *8 30 -/,- '3',<13ə ə ə

Mühasibat uçotunun /esablar 4lan! v onun t tbi#in dair T limata uy"un olara# mühasibatə ə ə ə

uçotunda istehsal m sə r f ə lərinin uçotunun apar!lmas! üçün bir s!ra hesablardan istifad olunur. 0uə

bilavasit itstehsal m liyyatə ə ə lar!n!n mür bliyi v istehsal m sr fl rinin müxt lifliyi il la# dard!r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

stehsala m sr fl rin uçotu 2J : sas isə ə ə Ə tehsalat;, 23 :öm çi istehsalatə lar;, 2( :Pmumis

tehsalat x r%l ri;, 2+ :Pmumt s rrüfat x r%l ri;, 26 :stehə ə ə ə ə ə salatda zay;, 21 :Rz istehsal!n!n yar!m

fabriatlar!;, 2< :?idm tedi%i istehsaə lat v t s rə ə ə rüfatlar; hesablarda apar!l!r. Nöstəril n hesablardanə

ba$#a m sə r f ə l rin m hsulun maya də ə əyərin daxil olunmas!n! n z rd tutulmu$ #aydada t min etm ə ə ə ə ə ə

üçün büd% bölü$dürü%ü hesablar say!lan 31 :N l % dövrl rin x r%l ri; v 6< :7ar$!da! x r%ə ə ə ə ə ə ə ə ə l r və ə

öd m l r üçün ehtiyatlar; hesabə ə ə lar!ndanda istifad olunur.ə

#tisadiyyat! yüs s viyy d ini$af etmi$ ölə ə ə ə l rd mühasibat uçotu ii sahə ə ə əy H maliyy və ə ə

idar etm uçotuna ayr!lm!$d!r.ə ə

dar etm uçotu istehsal m sr fl rinin v m hsulun maya d y rinin alulyasiyas!n!n apar!lmas!ə ə ə ə ə ə ə ə ə

v zif sini yeə ə rin yetirir. dar etm uçotu mühasibat, statistia, opeə ə ə rativtexnii uçotu, planla$d!rman!

t s rrüfat f aliyy tinin t hlilini d hat edir.ə ə ə ə ə ə ə ə

-tiv hesab say!lan 2J : sas istehsalat; heƏ sab! mü ssis nin yarad!lə ə mas!n!n sas m #s di olanə ə ə

m hə sulun )i$in, xidm tin* istehsal!na ç il n m sr fl r ha#ə ə ə ə ə ə #!nda m lumatlar!n ümumil $dirilm si və ə ə ə

onlar!n maya d y rinin alyulyasiya edilm si üçün n z rd tutulə ə ə ə ə ə mu$dur. 0u hesab sas n s naye, ndə ə ə ə

t s rrüfat! v tiinti#ura$d!rma müə ə ə sə sis l rind m hsul burax!l!$!, podrat, eoloCi v layih axtar!$ə ə ə ə ə ə

mü ssis l rind i$l rin yerin yetirilm si, n #ə ə ə ə ə ə ə ə liyyat v rabit mü ssis l rind öst ril n xidm tl r, i%ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ti

mai ia$ mü ssiə ə səl rinə d burax!lan m hsullar m sr fl rin uçotu üçün isə ə ə ə ə tifad olunur.ə

2J : sas istehsalat; hesab!n!n debetind bilaƏ ə vasit m hsul burax!l!$!, yerin yetiril n i$ və ə ə ə ə

öst ril n xidm tl rl la# dar birba$a )müst #im* m sə ə ə ə ə ə ə ə ə r f ə l r, öm çi istehsalatlar!n x r%l ri, istehsalaə ə ə ə

xidm t v onun idar edilm si il la# dar )#eyrimüst #im* x r%l r v istehsal zay!ndan m l l nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

itil r s etə ə dirilir. öm çi istehsalatlar!n x r%l ri 23 :öm çi istehsalat; hesab!n!n reditind n,ə ə ə ə ə

istehsala xidm t v onun idar edilm si il la# dar x r%l r is 2( :Pmumistehsalat x r%l ri;, 2+ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

:Pmumt s rrüfat x r%l ri; hesablar!n!n reditind n 2J : sas istehə ə ə ə ə Ə salat; hesab!n!n debetin silinir.ə

2J : sas istehsalat; hesab!n!n rediti üzr isƏ ə tehsal! ba$a çatm!$ m hsulun yerin yetirilmi$ i$ və ə ə

xidmətl rin fatii maya d y rinin m bl "i s etdirilir. 0u m bl "l r 2J: sas istehsalat; hesab!n!nə ə ə ə ə ə ə ə ə Ə

reditind n &J:/az!r m hsul;, &+:M hsul )i$, xidm t* sat!$!;, hesablar!n!n deə ə ə ə betin yaz!lma#la silinir.ə

2J : sas istehsalat; hesab! üzr hesabat ay!n!n sonuna olan #al!# bitm mi$ istehsal!n d y riniƏ ə ə ə ə

öst rir.ə

23 :öm çi istehsalatlar; hesab! öz t yinat!na ör 2J : sas istehsalat; hesab!na ox$ard!r.ə ə ə Ə

/ min hesab mü ssis nin sas istehsal! yaxud sas f aliyy ti üçün öm çi olan istehsalatlaraə ə ə ə ə ə ə ə



m sr fl r ha##!nda m lumatlar! ümumil $dirm üçün n zrd tutulmu$dur. 0u hesab sas n eletriə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

enerCisi, buxar, #az, n #liyyat xidə m ti, sas v saitl rin t miri, al tl rin, ehtiyat hisə ə ə ə ə ə ə sələrinin haz!rlanmas!

v s. istehsal m sr fl rinin uçotunu aparma# üçün istifad olunur. 23 :öm çi istehsalat; heə ə ə ə ə ə sab!n!n

debetind bilavasit m hsul buraz!l!$! i$ v xidm t öst rilm sil laə ə ə ə ə ə ə ə ə #ədar olan m sr fl r s olunur.ə ə ə ə

/ min hesab!n rediti üzə r istehsal! ba$a çatm!$ m hsullar!n, yerin yetirilmi$ i$l rin v xidm tl rinə ə ə ə ə ə ə

fatii maya d y ri s olunur.ə ə ə

2( :Pmumistehsalat x r%l ri; hesab! mü sə ə ə sisənin sas v öm çi istehsalatlar!na xidm t üzrə ə ə ə ə

x r%ə l r ha##!nda m lumatlar! ümumil $dirm üçün n z rd tutulmu$dur.ə ə ə ə ə ə ə

2( :Pmumistehsalat x r%l ri; hesab!nda saə ə ə s n ma$!n v avadanl!#lar!n saxlanmas! v istismar!ə ə ə

x r%ə l ri, istehsal t yinatl! sas v saitl rin t miri x r%l ri v amorə ə ə ə ə ə ə ə ə tizasiyas!, istehsal binalar!n!n

saxlanmas!, i$!#land!r!lmas!, #!zd!r!lmas! x r%l ri, istehsalata xidm t ed n i$çi hey tinin m yinin öd ni$iə ə ə ə ə ə ə ə

üzr x r%l r v s. ox$ar t yinatl! x r%l r s etdiril bil r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

2( sayl! hesabda #al!# olmur, h min hesab!n debeə tind toplanm!$ bütün x r%l r 2J : sasə ə ə Ə

istehsalat; v 23 :öm çi istehsalat; hesablar!n!n debetin silinir.ə ə ə

2+ :Pmumt s rrüfat x r%l ri; hesab! istehsal m liyyatlar! il bilavasit la# dar olmayan x r%l rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

ha##!nda informasiya formala$d!rma# üçün n z rd tutulmu$dur. / min hesabda da #al!# olmur. -yə ə ə ə

rzind hesab!n debetind toplanm!$ x r%d # bul edilmi$ üsullarla bölü$dürül r istehsal edil n ayr!ə ə ə ə ə ə ə ə ə

ayr! m hsullar!n )i$ v xidm tl rin* maya d y rin daxil edilir.ə ə ə ə ə ə ə

Eay m hsullar!n b rpa olunmas! v onlara s rf oluə ə ə ə nan m sr fl rl laə ə ə ə ə #ədar itil r 26ə

:stehsalatda zay; ativ hesab!nda s olunur. / min hesab!n deə ə betind a$ar edilmi$ daxili v xari%iə ə

zay üzr )düz ldilm si mümün olə ə ə mayan, y ni tam zay m hsulun d y ri v s.* m sr fl r % ml nir. 26ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

:stehsalatda zay; hesab!n!n reditind zay m hsuldan olan itil rin azald!lmas!na aid edil n m bl "l r,ə ə ə ə ə ə ə

y ni mümün istifad #iym tl ri üzr zay edilmi$ m hsulun d y ri, zay üçün ünahar $ xsl rd nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

tutulmu$ m bə l "ə l r h mçinin zaydan iti imi istehsal m sr fl rin siə ə ə ə ə ə lin n m bl "l r s etdirilir.ə ə ə ə ə

2< :?idm tedi%i istehsalat v t s rrüfatlar; heə ə ə ə sab! mü ssis nin xidm tə ə ə edi%i istehsalat v t s rə ə ə

rüfatlar!n!n m hsul burax!l!$!, yerin yetiril n i$ v ösə ə ə ə təril n xidə m tl rl la# dar x r%l ri ha##!ndaə ə ə ə ə ə ə

m lumatlar! ümuə mil $dirm üçün n z rd tutulmu$dur. ?idm tedi%i isə ə ə ə ə ə tehsalat v t s rrüfat dedidə ə ə ə

mü ssis nin m hsul istehə ə ə sal! il ba"l! olmayan, lain onun mla! say!l!b, balanə ə s!nda olan ya$ay!$ evl ri,ə

yata#xanalar, m i$ t emalatə ə xanalar!, yem xana, u$a# ba"ə çalar! v s. ba$a dü$ülür.ə

2< :?idm tedi%i istehsalat v t s rrüfatlar; heə ə ə ə sab!n!n debetind m hsul burax!l!$!, öst ril nə ə ə ə

xidm t v yerin yetiril n i$l rl bilavasit la# dar olan birba$a x r%l r, h mçinin öm çi istehsal!nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

x r%l ri s etdirilir. / min hesab!n reditind istehsal! ba$a çatm!$ m hə ə ə ə ə ə sulun, yerin yetirilmi$ i$in və ə

öst ril n xidm tin fatii maya d y rinin m bl "i s olunur. 2< :?idə ə ə ə ə ə ə ə m tə edi%i istehsalat və

t s rrüfatlar; hesab! üzr ay!n ax!r!na olə ə ə an #al!# bitm mi$ istehsal!n d y rini öst rirə ə ə ə .

..B3,1 13E 3',<2'+8@0 341 ,8 0;3381 '3 6 -/,-ə ə ə ə ə

0itm mi$ istehsala o m hsullar aid edilir i, onlar isə ə tehsal prosesind mü yy n olunmu$ bütünə ə ə

m rhə ələl rə d n eçm yib, haz!r m hsul imi istehsal! ba$a çatə ə ə may!b, mü ssis nin texnii n zar t $öb siə ə ə ə ə

t r find n # bul olunə ə ə ə may!b v sifari$çiy önd rilm mi$ yaxud t hvil verilm yib. 0u imi m hsullaraə ə ə ə ə ə ə

s rf olunan m sə ə r fl r bitm mi$ istehsal m sr fl ri adlan!r.ə ə ə ə ə ə



/esabat dövründ haz!r m hsullar!n isə ə tehsal!na s rf olunmu$ m sr fl ri mü yy n etm üçün,ə ə ə ə ə ə ə

onlara s rf o lunmu$ m sr fl ri bitm mi$ istehsal m sə ə ə ə ə ə r f ə l rind n ay!rma# laz!md!r. Düni istehsalə ə

prosesind ay rzind h min m hsullar!n m sr fl rinin uçotu birlid apar!l!r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

-y rzind bitm mi$ istehsal!n h %mini mü yy n etə ə ə ə ə ə m üçün h min dövrd yaranm!$ detallar!n,ə ə ə

hiss l rin v s. bitm mi$ istehsal!n uçoə ə ə ə tu apar!lmal!, onlar!n #al!"! mü yy nl $dirilm lidir. 0ir #aydaə ə ə ə

olara# mü ssis sexl rind bitm mi$ istehsal!n operativ uçotunu sexin dispetçer xidm ti i$çil ri apar!rə ə ə ə ə ə ə

v daimi olara# istehsaldan eç n detallar!n apar!lan m liyyatlar üzr uçotu mü yy n olunmu$ə ə ə ə ə ə ə

standart artoçalarda s olunur.ə

9ain, bitm mi$ istehsalat ha##!nda sas m luə ə ə mat h r ay!n sonunda apar!lan inventarla$maə

sas!nda müə yə y n olunur. nventarla$ma mü ssis nin müə ə ə hasibat uçotunda s olunmu$ mla!n fatiiə ə

yoxlanmas! v mü yy n olunə ə ə mas! üsulu olub, bitm mi$ istehsalat üzə r bütün m liyyatlar!, onlar!n düzə ə ə

ün apar!lmas!n! mü yy nl $dirir. 0itm mi$ istehsal!n inventarla$ə ə ə ə d!r!lmas! sexin inventarla$ma

omissiyas! t r find n, dispetçer bürosunun, mühaə ə ə sibatl!"!n, sah ustas!n!n i$tira! il apar!l!r.ə ə

0itm mi$ istehsal!n inventarla$mas!n! aparar n a$aə ə "!da!lar! mü yy n etm va%ibdirIə ə ə

istehsalda fatii möv%ud olan i$l rin, detal v hisə ə sələrin, y!"!lmas! ba$a çatmam!$ m hsullar!nə

#al!# mi#dar!n! mü yy n edilm siOə ə ə

istehsal prosesin fatii olara# ba$lanm!$, lain #urtarmam!$ istehsalatlar!n mü yy nə ə l $ə dirilm siOə

l "v olunmu$ sifari$l r üzr bitm mi$ istehsal #aə ə ə ə l!"!n! v sifari$l r üzr i%ras! dayand!r!lm!$ə ə ə

m liyyatlar üzr #al!"!n mü yy n edilm si.ə ə ə ə ə ə

stehsal!n xüsusiyy tind n as!l! olara# invenə ə tarla$ma ba$lamazdan vv l sexd #alan bütün laz!mə ə ə

olmayan materiallar, al!nm!$ hiss l r v yar!mfabriə ə ə atlar v istehsal! tam ba$a çatmam!$ detallar,ə

hiss l r, #ur"ular anə ə bara t hvil verilm lidir.ə ə

nventarla$ma n ti% si üzr at h r bir sex, sah v bölə ə ə ə ə ə m üzr ayr!l!#da t rtib olunma#la yana$!,ə ə ə

#al!#da olan bütün bitm mi$ istehsalat v di r m hsullar üzr örülm si t l b olunan bütün i$l r və ə ə ə ə ə ə ə ə ə

m liyyatlar ösə ə tərilm lidir.ə

'exd i$ yerind olan emaldan eçm mi$ xamə ə ə mal v materiallar, al!nm!$ yar!mfabriatlarə

bitm mi$ istehsalat üzr inventarla$d!rma sistemin daxil edilmir v ayr! atla s n dl $dirilir.ə ə ə ə ə ə ə

nventarla$d!rman!n apar!lmas!nda çox va%ib məsəl l rd n biri bitm mi$ istehsal #al!"!n!nə ə ə ə

h %minin düzə ün mü yy n olunmas!d!r, çüni haz!r m hsulun maya d y rinin hesablanmas! bu öst ri%iə ə ə ə ə ə

il bilavasit laə ə ə #ədard!r. 0el i, haz!r m hsulun maya d y rini hesabə ə ə ə lama# üçün ay!n vv lin olanə ə ə

bitm mi$ istehsal m bə ə l "iə nin üz rin ay rzind i m sr fl r lav olunur v h min m bl "d n ay!nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

sonuna olan bitm mi$ istehsal #al!"! ç!ə x!l!r. 0ununla da bitm mi$ istehsal!n #al!"! üzr s hvl r yolə ə ə ə ə

verilm si burax!lan m hsulun maya d y rinin düzə ə ə ə ün hesablanmamas! il n ti% l n bil r.ə ə ə ə ə ə

0itm mi$ istehsalat emal! ba$a çatmam!$ v haz!r m hsullar!n t ribin daxil olmayan detallar,ə ə ə ə ə

yar!mfabriatlar n z r al!nma#la fatii maya d y ri il #iyə ə ə ə ə ə m tə l nə dirilir. 0itm mi$ istehsal!nə

#iym tl ndirilm si zaman! birba$a x r%l rin mü yy n edilm si sas ölçü vahidi heə ə ə ə ə ə ə ə ə sab olunur. 0irba$a

x r%l r )materiallar, m ha##!* h r bir alulyasiya obyeti üzr möv%ud olan normalar sas!ndaə ə ə ə ə ə ə

hesablan!r.

0itm mi$ istehsal üzr apar!lan inventarla$d!rma nə ə əti% sind si v arə ə ə ə t!# lm mü yy nə ə ə ə

olunarsa bütün s b bl r ara$d!rlmal!, t #sirar $ xsl r mü yə ə ə ə ə ə ə y n olunmal! v müvafi# t lifl r haz!rə ə ə ə lan



mal!d!r. si v art!# lm mü yy n olundu#da müƏ ə ə ə ə ə hasibat uçotunda a$a"!da! mühasibat yaz!l!$lar!

apar!l!rI

mü yy n olunmu$ ümumi si lm m bl "i üzr 6& :' rv tl rin si lm si v xarab olə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

mas!ndan itil r; hesab!n!n debeti, 2J : sas istehsalat; v 23 :öm çi istehə Ə ə ə salatlar; hesablar!n!n

reditO

sex i$çil rinin t #siri üzünd n mü yy n olunə ə ə ə ə mu$ si lm l r 53 :'air m liyyatlar üzə ə ə ə ə ə r i$çiə

hey ti il hesabla$malar; hesab!n!n 53Q3 :Maddi z r rin öd nm sin ör heə ə ə ə ə ə ə ə sabla$malar;

subhesab!n!n debetin v 6& :' rv tl rin si lm si v xarabə ə ə ə ə ə ə ə ə olmas!ndan itil r; hesab!n!n reditiOə

t #sirar $ xs mü yy n olunmad!#da si lə ə ə ə ə ə məl r 2( :Pmumi istehsalat x r%l ri; v 2+ə ə ə ə

:Pmumt s rrüfat x r%l ri; hesablar!n!n debeti v 6& :' rv tl rin si lm si v xarabolmas!ndan itə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

il r; hesab!n!n reditiOə

art!# mü yy n olundu#da 2J : sas istehə ə Ə salat; hesab!n!n debeti v 6J :M nf t v z r rl r;ə ə əə ə ə ə ə

hesab!n!n rediti.

.G. İ',<2'+8 3,?38 3030 -/,-ə

stehsal m liyyat!ndan eçmi$, lain öz eyfiyə ə yətin ör mü yy n olunə ə ə ə mu$ standartlara, texnii

östəri%il r v ya sifari$çi il ba"lanm!$ mü#avil $ rtl rin uyə ə ə ə ə ə ə "un olmayan m hsul v yar!mfabriatlarə ə

zay m hsul heə sab olunur.

Eay m hsul istehsal! zaman! #eyrim hsuldar x r%l r art!r v bunun n ti% sind eyfiyy tliə ə ə ə ə ə ə ə ə

m hsullar!n h %mi azalma#la, onun maya də ə əyəri yüs lir olur. 0una ör d mü ssis l rd idar etmə ə ə ə ə ə ə ə ə

t %ə rüb sind zay m hsul istehsal!n!n #ar$!s!n! alma# müə ə ə hüm v zif imi #ar$!da #oyulur.ə ə

Eay m hsul istehsal!n!n #ar$!s!n! alma# üçün müə hüm t l b zay m hsul burax!l!$!n!n m l lm siə ə ə ə ə ə ə ə

səb bə lərinin #ar$!s!n!n al!nmas! v onda t #siri olan $ xsl rin mü yy n olunmas! v laz!mi t dbirl r öə ə ə ə ə ə ə ə ə

rülməsidir. 0el n zar tin v uçotun t $ili bir s!ra halə ə ə ə ə larda zay!n yaranmas!n!n xarateri v onunə

mü yy n olunə ə du"u yerd n as!l!d!r.ə

Eay!n xaraterind n as!l! olara# m hsulun texnii bax!$! v # bulu dövrün örə ə ə ə ə ə ;7 8;38 0 6ə ə ə

;7 8ə ;381ə4 0 7+4 1 2'-88++ə ə bölünür.

D7 8;38 0 7+4ə ə m hsullara o m hsullar daxildir i, m hsul v yar!mfabriatda burax!lanə ə ə ə

nö#sanlar düz lə dildid n sonra öz t yinat!na ör istifad olunur, onlar!n düz ldilm si texnii % h td nə ə ə ə ə ə ə ə ə

mümündür v i#tisadi % h td n s rf lidir.ə ə ə ə ə ə

D7 8;381 4 0 7+4ə ə ə m hsullar, yar!mfabriatlar o m hə ə sullar adlan!r i, onlar!n düz ldilm siə ə

texnii % h tə ə d n iman olmamas! il yana$!, itisadi % h td n mümün deyil, i#tisadi % h td n is #eyriə ə ə ə ə ə ə ə ə

s rf lidir.ə ə

Mü yy n olunma yerin öə ə ə r zayə ;+5383 7+4+ v al!%! t r find n mü yy n olunanə ə ə ə ə ə ? 0+ 7+4+ə

bölünür. Baxili zay istehsal mü ssis si daə ə xilind m hsulun al!%!ya yül nm sin # d r olan vaxtda müə ə ə ə ə ə ə

yə y n olunmal!d!r. nar zay mal al!%!ya yül ndid n sonə ə ə ə ra al!%! t r find n olunmu$ zayd!r.ə ə ə

stehsalç! t r find n düz ldilm si mümün olmaə ə ə ə ə yan zay m hsul üçün texnii n zar t t$öb siə ə ə ə

mütəx sə sisələrinin i$tira! i l at t rtib olunur v h min atda büə ə ə ə tün nö#sanlar s olunur. T rtibə ə

olunmu$ atda burax!lm!$ ziyan!n xarateristias!, onun s b bl ri, mi#dar!, buə ə ə nunla la# dar t #sirarə ə ə

$ xs, zay!n maya d y ri, iti m bl "i v zay imi # bul olunmu$ m hsul v ya yaə ə ə ə ə ə ə ə ə r!mfabriatlar!n # bulə

olunmas!na dair #eydiyyat apar!lmal!d!r.



-t mü ssis nin texnii n zar t $öb sinin i$ə ə ə ə ə çiləri,sex r isi v onun ba$ usə ə tas! t r find n t rtibə ə ə ə

olunma#la mühasibatl!"a t #dim olunur. Mühasiə batl!#da mü yə y n olunmu$ zay m hsulun maya d y riə ə ə ə

alulyasiya olunur. T rtib olunmu$ at mü ssis r hb ri t r find n t sə ə ə ə ə ə ə ə ə di# olunur. 0u m liyyatdanə ə

sonra mü ssis r hb ri mü yy n olunmu$ z r rin t #sirar $ xsl r t r find n öd nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə məsi v yaə

mü ssis nin istehsal m sr fl ri hesab!na silinm si ha##!nda # rar # bul edir.ə ə ə ə ə ə ə ə

Mü yy n olunmu$ v s n dl $dirilmi$ zay m hsul v yar!mfabriatlar üzə ə ə ə ə ə ə ə r mühasibat uçotundaə

yaz!l!$lar apar!l!r. 0u m #s dl mühasibat uçotunun heə ə ə sablar 4lan!nda alulyasiya t yinatl!, ativ hesabə

say!lan 26 sayl! :stehsalatda zay; hesab! mü yy n olunmu$dur. Mü yy n olunmu$ zay m hsullar!nə ə ə ə ə

d y rin uy"un bel yaz!l!$ edilirIə ə ə ə

Bt 26 :stehsalatda zay;

t 2J : sas istehsalat;.Ə

26 :stehsalatda zay; hesab!n!n debetind daxild v narda a$ar edilə ə ə ə mi$ zay üzrə

)düz ldilm si mümün olmayan, y ni tamamil zay m hsulun də ə ə ə ə əyəri, onun istehsal! üzr x r%l r v s.*ə ə ə ə

h mçinin norma h %mini a$an z man tli t mir ç il n m sr fl r % mə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə l nir.ə

26 :stehsalatda zay; hesab!n!n reditind zay m hsuldan olan iti m bə ə ə lə"inin azald!lmas!na aid

edil n m bl "l r, y ni mümün istifad #iym tl ri üzr zay edilmi$ m hsulun d y ri, zay üçünə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

ünahar $ xsl rd n tutulas! m bə ə ə ə l "l r, malsatanlar t r find n önd ril n v istifad si n ti% sind zayaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

verilmi$ eyfiyy tsiz mateə riallar yaxud yar!mfabriatlara ör onlardan tutulas! m bə ə l "ə l r v h mçininə ə ə

zaydan iti imi istehsal üzr m sə ə r f ə l r silin n m bl "l r s etdirilir.ə ə ə ə ə ə ə

26 :stehsalatda zay; hesab!n!n debeti dövriyy si il reə ə dit dövriyy si araə s!nda! f r# zaydanə

m l l n itini ösə ə ə ə ə t rir, hesabat ay!n!n sonunda alulyasiya madə d l ri üzr istehsal olunmu$ə ə ə

m hsullar!n maya d y rin lav olunur v hesab ba"lan!r. 0el lil , zaydan m l ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə əl n ümumi itiə

m bl "i mü yy nl $dirilir v a$a"!da! yaz!l!$ apar!l!rIə ə ə ə ə ə

Bt 2J : sas istehsalat;Ə

23 :öm çi istehsalat;ə

t 26 :stehsalatda zay;.

Eaydan m l l n iti m bl "l ri o m hsullara aid edilir i, h min m hə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə sullarda zay mü yy nə ə

olunmu$dur. Eay m hsullar üzr itil r bitm mi$ istehə ə ə ə salat!n t rə ibind saxlan!la bilm z.ə ə

nar zay n ti% sind m l l n iti m bl "l ri üzə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə r aidiyyat! mü sə ə sisəl r iddia verilir v onunə ə ə

öd nilm si t l b olunur. ddia t min olunmad!#da zayə ə ə ə ə la la# dar materiallar bax!lma# üçün i#tisadiə ə

m h m y )-rbitraC* müə ə ə ə ra%i t olunur. Eaydan m l l n iti m bə ə ə ə ə ə ə l "l ri il la# dar iddia öd yi%i və ə ə ə ə ə ə

ya i#tisadi m hə m t r find n müsb t t minatla # rarlan!rsa a$a"!da! yaz!l!$ apar!l!rIə ə ə ə ə ə ə ə

Bt +3 :ddialar üzr hesabla$malar;ə

t 2+ :Pmumt s rrüfat x r%l ri;.ə ə ə ə

stehsalatda zay hesab! üzr analiti uçot mü sə ə sisənin ayr!ayr! sexl ri, m hə ə sullar!n növl ri, x r%ə ə

maddələri, zay!n ünaharlar! v s b bl ri üzr apar!l!r.ə ə ə ə ə

.. İ',<2'+8+ 1 ' *8 3030 -/,- 6 1 2'-8-0 1+4+ ; 4 3ə ə ə ə ə ə ə

?+8?-84+'34+'@0@0 1<,/;8+@

Mü ssis l r m sr fl rinin uçotu v m hsulun maya d y ri alulyaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə siyas!n!n 0/1+,36# '3*+3E#

1 2 8 6 '+; 1<,/;8+@0;+0ə ə ə ə ə istifad edirl r.ə ə



U/,-0 0/1+,36 metodu bir #ayda olara# ütl vi v seriyal! m hsullar istehsal ed n müxt lif ə ə ə ə ə

xaraterli mür b istehsal struturuna aid olan istehə ə sal sah l rind istifad olunur. 0u metod üzrə ə ə ə ə

mü sə sisənin ayr!ayr! sexl rind istehsal olunmu$ m hsullara s rf olunmu$ normativ v fatiiə ə ə ə ə

m sr fl r uçota al!n!r.ə ə ə

Formativ uçotun v zif si xammal, mateə ə rial, m v maliyy ehtiyatə ə ə ə lar!n!n mü ssis d s m r sizə ə ə ə ə ə

istifad olunmas!na iman verm m , istehsalatda mövə ə ə %ud olan daxili imanlar!n a$ara ç!xar!lmas!na

$ rait yaə ratma#dan ibar tə dir. Gnun sas!nda m hsul vahidin düə ə ə $ n i$ vaxt!, xammal, material v pulə ə

v saiti m sr f ə ə ə lərinin sasland!r!lm!$ normalar! v bu normalardan narə ə ə la$malar!n mü yy n olunmas!ə ə

durur.

stehsal olunan m hə sul üzr fatii s rf olunan m sr fl r mü yy n olunə ə ə ə ə ə ə mu$ normalarla mü#ayisə

olunur, f r# olundu#da, onun s b bl ri mü yy nl $dirilir.ə ə ə ə ə ə ə

Formativ metodunun t tbi#inin n mühüm $ rtə ə ə lərind n biri m sr fl rin %idə ə ə ə di #aydada

normala$d!r!lmas! v %ari normadan as!l! olara# h r bir m muə ə ə lat üçün #aba#%adan ay!n vv linə ə ə

normativ alulyasiyan!n t rtib edilm sidir.ə ə

Formativ metodun t rbi#i zaman! mü ssis l r plan, normativ v hesabat alulyasiyalar!ndanə ə ə ə ə

istifad ediə rl r. stehsal m sr fl rinin normativ metodunun xüə ə ə ə susiyy tl rind n biri d s rf olnunanə ə ə ə ə

m sr fl r üz rind ilin v %ari n zar tin apar!lmas!na sasl! imanlar yaə ə ə ə ə ə ə ə ə ranmas!d!r.

'ifari$ metodu f rdi v x!rda seriyal! istehsalatda t tbi# edilir.ə ə ə

0el i, bu metod binalar!n v mil rin tiə ə ə ə intisind , iri h %mli ma$!n v avadanl!#lar!n istehə ə ə sal!nda

t tbi# olunur. r mü yy n sifari$l rin yeə Ə ə ə ə ə rin yeə tirilm si uzun vaxt t l b edirs , bel halda siə ə ə ə ə fari$lərin

mü yy n m rh l l r üzr yerin yetirilm si mü yy nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə l $ə dirilir. 0u m #s dl uçotda h r bir sifari$ üzrə ə ə ə ə

analiti hesab aç!l!r v ona xüsusi $ifr t him olunur. 'ifari$ üzr s rf olunan büə ə ə ə tün m sr fl r mü yy nə ə ə ə ə

olunmu$ $ifr üzr uçotda s olunur. 'ifari$ taə ə mamil yerin yetiril n #ə ə ə ə əd r örülmü$ i$l r üzr uçotdaə ə ə

s olunmu$ m sr fl r bitm mi$ istehsal imi #iym tl ndirilir. eun hesabat alulyasiyas! sifari$ tamə ə ə ə ə ə ə

yerin yetirildid n sonra t rə ə ə tib olunur. 0el lil sifari$ formas!nda hə ə əyata eçiril n hesabatə

alulyasiyas! sifari$ üzr bütün i$l r taə ə mamil i%ra olunə du#dan sonra t rtib olunur.ə

'ifari$ üzr haz!r m hsullar!n sifari$çiy t hvil verilə ə ə ə m si #aim , at v di r s n dl rl r smiyy tə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

sal!n!r.

M sr fl rin uçotu v maya d y ri alulyasiyas!n!n m rh l metoə ə ə ə ə ə ə ə ə du ilin xammal!n,

yar!mfabriatlar!n ard!%!l olara# bir m rə h l d n ba$#a m rh l y veə ə ə ə ə ə ə rilm si yolu il m hsulun istehsalə ə ə

olundu"u ütl vi istehsal saə hələrind t tbi# olunur. 0u metod toxu%ulu#, önd ri, imə ə ə ya, #ara

metalluriya, tiinti materiallar! istehsal ed n saə h l rd eni$ istifad olunur. 0el mü ssis l rd n iniə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

haz!r m hsul, h m d ilin v aral!# yar!mfabriatlar alulyasiya etə ə ə ə m nin obyeti hesab olunur.ə

M rh l metodunda m sə ə ə ə r fl rin s r hiss si vv l% sexl r yaxud m rh l üzə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə r , sonra is onlar!nə ə

daxilind m hsul növl ri üzr uçota al!n!b sisteml $dirilir.ə ə ə ə ə

Rz istehsal!n!n yar!mfabriatlar! h m istehsal!n növə b ti m rh l l rind isə ə ə ə ə ə tifad oluna, h m də ə ə

m muə lat v yar!mfabriat imi nar mü ssis l r sat!la bil r.ə ə ə ə ə ə ə

İ',<2'+8+ 1 ' *8 30 -/,-0-0 '+; 1<,/;-ə ə ə ə m hdud çe$idd m hsul isə ə ə tehsal ed n və ə

bitm mi$ istehsal! ümumiyy tl olmayan v yaxud az mi#darda olan mü ssis l rd istifad olunur. 0elə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

sah l r ömür s nayesi, eletri stanə ə ə ə siyalar! v s. aid edil bil r. M s l n, ömür s nayesind istehsalə ə ə ə ə ə ə ə

olunmu$ bir ton m hsulun istehsal maya d y rini müə ə ə yə y n etm üçün ümumi m sr fl rin m bl "iə ə ə ə ə ə ə



istehsal olunmu$ ömürün an%a# $axtadan nara ç!xar!lan mi#daə r!na bölünm l mü yy n olunur.ə ə ə ə 0elə

halda $axtada #alan ömürün mi#dar! uçota al!nm!r.

Ö704/58+1+ '-+88+@

&. M 2'-8-0 1+4+ ; 4 3 2+0'@ 5 8 ; 0 4++0@ə ə ə ə ə ə

9. 8 30 , '03*+,@ 0 0 8+7@1;@ə ə ə ə

=. M', 31 6 <43$1', 31 5 8 1 2'-8-0 1+4+ ; 4 30 0< ;+538 <;383ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

. D7 8;381 4 0 7+4;+0 3,?38 2++ '38303ə ə ə ə

G. İ',<2'+8+ 1 ' *8 30 -/,- 6 1 2'-8-0 1+4+ ; 4 3 ?+8?-84+'34+'@0@0 2+0'@ '+'ə ə ə ə ə ə ə ə

1<,/;8+@ 1>6-;;-



MÖVZU V. HAZIR M HSUL V ONUN SATIŞININ UÇOTU.Ə Ə

H+7@ 1 2'-8 2+@0;+ +08+4@E# /0-0 341 ,8 0;3381 '3ə ə ə ə

H+7@ 1 2'-8-0 +0+83,3? 6 '30,<,3? -/,-ə ə

Y?8 013E 1+88+@0 -/,-ə

K/11<'34+ 5 8 3030 -/,-ə ə

M 2'-8-0 (3E 6 53;1 ,30) '+,@E@0@0 -/,-ə ə ə


&. «M2+'3:+, -/,- 2+@0;+» AR Q+0-0-0. B+?@ P &G

9. ARV<3 M 88 '3. B+?@ P 9 (9& 6 99$3 388 ; /8+0 8+6 8 6 ; 43E3?83?8 8ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

:383?; )ə

=. M2+'3:+, -/,-0-0 2<'+:8+ !8+0@ 6 /0-0 , ,:330 ;+3 , 831+, B+?@$&ə ə ə ə

. Q.R.R7+4<6 P «M2+'3:+, -/,- 6 +-;3,»# B+?@$99ə

G. Q. .A::+'/6# S.M.S :7 834<6# .İ.D+E; 13/6# V.M.Q-834<6# .A.S+;@/6 «M2+'3:+,Ə ə ə Ə ə Ə

(1+8344 ) -/,-»# ; '83?# B+?@$9=ə ə

G.&. H+7@ 1 2'-8 2+@0;+ +08+4@E# /0-0 341 ,8 0;3381 '3ə ə ə ə

/ r bir istehsal mü ssis sinin f aliyy tinin son m rh l si onun istehsal etdiyi haz!r m hsul,ə ə ə ə ə ə ə ə ə

ördüyü i$l r v yerin yetiril n xidm tl rl mü yy n olunur. /az!r m hsullar o m hsullar hesab olunurə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

i, onlar möv%ud olan standart v texnii $ rtl r , eyfiyy t öst ri%il rin uy"un olara# tam $ ildə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

bütün istehsal m liyyatlar!ndan eçmi$, mü ssis anbar!na v ya sifari$çiy t hvil verilmi$ olsunlar.ə ə ə ə ə ə ə

/esabat ay!nda o m hsullar haz!r m hsullara daxil edilir i, onlar # bult hvil s n dl ri sas!ndaə ə ə ə ə ə ə ə

mü ssis anbar!na t hvil verilmi$ v ya ay!n son ününün 2& saat! rzind al!%! mü ssis yə ə ə ə ə ə ə ə ə

yül nmi$dir.ə

/az!r m hsullar mü ssis nin m hsulunun sas hisə ə ə ə ə səsini t $il edir. 0unə dan ba$#a haz!r m hsulaə

istehsal olunan v nara sat!lan yar!mfabriatlar, yeə ə rin yetirilmi$ s naye xaraterli i$l r v xidm tl rə ə ə ə ə ə

d daxildir. ' naye xaraə ə terli i$l r nar mü ssis l r veril bil r, su,eletri enerCisi, avtoyüda$!nmaə ə ə ə ə ə ə ə ə

v di r xidə ə m tə l r, özünün #eyris naye istehsal! v t s rrüfat!, aə ə ə ə ə pital #oyulu$u il la# dar i$l rə ə ə ə

daxildir.

/az!r m hsullar sas n nara sat!lma# üçün isə ə ə ə tehsal olunur, lain onun mü yy n hiss siə ə ə

mü ssis daə ə xilind d istifad oluna bil r.ə ə ə ə

Müasir $ raitd m hsullar sas n al!%! mü ssis l rl ba"lanm!$ mü#aə ə ə ə ə ə ə ə ə viləl r )ontratlar* sas!ndaə ə

sat!l!r. 0a"lanm!$ mü#avil $ rtl rind n as!l! olara# sat!lan m hsul h min m hsulun yül nm sind nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

sonra v ya al!%! mü ssis tə ə ə ərəfind n # bul olunub d y rinin malsatan!n heə ə ə ə sabla$ma hesab!na

öd nilmə əsind n sonra sat!$ h %min daxil olunur.ə ə ə

0el lil , m hsul sat!$! prosesinin yerin yetirilm si il mü ssis nin t s rrüfat f aliyy ti h yataə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

eçirilir. 0ununla da mü ssis dövl t büd% si, ban reditə ə ə ə lərinin öd nm si, i$çi hey tin m ha##!n!n,ə ə ə ə ə ə

malsatan t $ilatlara olan bor%unun v istehsal m sr fl rinin öd nə ə ə ə ə ə ilm sini t min etm iman! ldə ə ə ə ə

edir.

Mü ssis nin t s rrüfat f aə ə ə ə ə liyy tinin n va%ib öst ri%isi olan m hsul sat!ə ə ə ə $!n!n m bə l "ind n as!l!ə ə

olara# mü ssis m nf tinin h %mi müə ə ə əə ə yy nl $dirilir.ə ə ə



Beyil nl rl la# dar olara# haz!r m hsullar!n, onlar!n yüə ə ə ə ə ə l nm si v sat!$!n!n uçotunun xüsusiə ə ə

h miyy ti vard!r.ə ə ə

/az!r m hsullar!n uçotu #ar$!s!nda sas n a$aə ə ə "!da! v zif l r dururIə ə ə

haz!r m hsullar!n anbarlarda v diə ə r saxlanma yerl rind saxlanmas! v h rə ə ə ə ə əətinin uçotunun

düzün v vaxt!nda t $iliOə ə

m hsullar!n mü yy n olunmu$ plan h %mi, çeə ə ə ə $idi, eyfiyy ti üzr istehsal!na n zar tin t minə ə ə ə ə

olunmas!O

al!%! mü ssis l rl ba"lanm!$ mü#avil l r uyə ə ə ə ə ə ə "un olara# m hsulun yül nm si, sat!$! üzr öhdə ə ə ə ə

lil r nə ə əzar t olunmas!Oə

al!%!lara yül nmi$, sat!lm!$ m hsullar!n )i$l rin, xidə ə ə m tl rin* uçotunun düzün t $ili v al!%!ə ə ə ə larla

hesabla$malar!n d #i# v vaxt!nda apar!lmas!Oə ə

hesabla$maöd m s n dl rinin al!%!lara vaxə ə ə ə ə t!nda t #dim olunmas!n!n t min olunmas!, onlar!nə ə

öd nə məsi üzərind n zar tOə ə ə

m hsul )i$, xidm tl r* sat!$! n ti% l rinin vaxə ə ə ə ə ə t!nda v düzün mü yy n olunmas!Oə ə ə

anbardan haz!r m hsulun normativ uy"un olə ə mas!na n zar t etm , vaxt!nda normativd n arə ə ə ə t!#

ehtiyatlar! a$ara ç!xarma# v onlar!n saə t!$!n! t $il etm y nə ə ə əzar ti ü%l ndirm Oə ə ə

bütün m hsullar v onlar!n ayr!ayr! növl ri üzə ə ə r rentabelliyi düzün mü yy n etm .ə ə ə ə

G.9.H+7@ 1 2'-8-0 +0+83,3? 6 '30,<,3? -/,-ə ə

/az!r m hsullar!n uçotunun düzün t $il olunə ə mas!n! t min etm üçün mü ssis nin istehsalə ə ə ə

etdiyi m hə sullar!n nomenlaturas!n!n, y ni onlar!n çe$iə dinin mü yy n olunmas! çox va%ib m s l dir.ə ə ə ə ə

De$id östəri%il rind istehsal olunə ə mu$ m hsullar! birbirind n f rə ə ə #l nə dir n % h tl r )model, fason,ə ə ə ə

artiul, mara, sort* s oluə nur. /az!r m hsulun nomenulatura nömr si onlar!n h r ti il la# darə ə ə ə ə ə ə ə

olan bütün s n dl rd s olunə ə ə ə ə mal!d!r.

/az!r m hsullar natural v h m d d y r ifadə ə ə ə ə ə əsind uçota al!n!r. Mü ssis balans!nda haz!rə ə ə

m hsullar fatii istehsal maya d y ri, plan )normativ* maə ə ə ya d y ri v ya #!sald!lm!$ maya d y riə ə ə ə ə

)ümumt s rrüfat x r%l ri daxil olmama#ə ə ə ə la* il s etdiril bil r.ə ə ə ə

M hsulun fatii istehsal maya d y ri hesabat ay!ə ə ə n!n sonunda hesabat dövrü il la# dar olanə ə ə

bütün sən də l r mühasibatl!"a daxil oldu#dan v s rf olunmu$ ehtiyatlar alulyasiya edildid n sonraə ə ə ə

mü yə y nl $ə ə dirilir. M hsulun daimi h r tini n z r alara#, %ari uçoə ə ə ə ə ə ə tun t $ili üçün haz!r m hsulunə ə

t nziml nmi$ uçot #iyə ə mətinin mü yy nl $dirilm si laz!md!r.ə ə ə ə

/az!r m hsulun sexd n anbara verilm si üçün ii nüsə ə ə x d n ibar t #aim yaz!l!r, onun bir nüsx siə ə ə ə ə

m hsulla birlid anbar müdirin , di r nüsx si is anbar müdiə ə ə ə ə ə rinin imzas! il sexd saxlan!l!r. /az!rə ə

m hsulun sifari$çiy verilm si, sifari$çi mü ssis nin v al tnam si sas!nda onun nümay nd sinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

# bult hvil #aim si sas!nda verilir.ə ə ə ə

/az!r m hsulun möv%udlu"u v h r tin dair mə ə ə ə ə ə əlumatlar!n ümumil $ə dirilm si üçün mühasibatə

uçotunun /esablar 4lan!nda &J sayl! :/az!r m hə sul; hesab! nəz rə d tutulmu$dur. 0u hesab maddiə

istehsal sah l rinin müə ə sə sis l ri t r find n istifad edilir v ativ hesab say!l!r.ə ə ə ə ə ə ə

ompletl $dirm üçün, y ni d y ri mü ssis nin m hə ə ə ə ə ə ə ə sulunun maya dəyərin daxil edilm y nə ə ə

yaxud sat!lma# m #s dil mal imi al!nan haz!r m muə ə ə ə latlar &1 sayl! :Mallar; hesab!nda uçota al!n!r.

nar üçün yerin yeə ə tirilmi$ i$lərin v öst rilmi$ xidm tl rin d y ri &J :/aə ə ə ə ə ə z!r m hsul; hesab!nda sə ə

etdirilmir. Gnlara ç il n fatii x r%l r is istehsal m sr fl rini uçota alan heə ə ə ə ə ə ə ə sablardan birba$a &+



:M hsul )i$, xidm t* sat!$!; heə ə sab!na silinir. 'ifari$çiy yeə rind veril n v # bult hvil aə ə ə ə ə t! ilə

r smil $dirilm y n m hsullar bitm mi$ istehsal!n t rə ə ə ə ə ə ə ibind saxlan!l!r v &J :/az!r m hsul; hesaə ə ə b!nda

uçota al!nm!r. /az!r m hsullar &J :/az!r m hə ə sul; hesab!nda fatii istehsal maya d y ri il uçota al!n!r.ə ə ə

&J :/az!r m hsul; hesab!n!n debetind olan #aə ə l!# m bl "i hesabat dövə ə rünün vv lin v sosnunaə ə ə ə

mü sə sis anbarlar!nda olan m hsullar!n #al!"!n! ösə ə t rir. /esab!n debet dövriyy si istehsalatdanə ə

burax!lm!$ yaxud al!%!dan #aytar!lm!$ m hsulun fatii v ya normativ maya d y rini, redit dövriyy siə ə ə ə ə

is hesabat dövründ al!%!ya yül nmi$ m hsulun fatii v ya normativ maya d y rini öst rir.ə ə ə ə ə ə ə ə

/esabat dövründ mü ssis anbar!na m daxil oluə ə ə ə nan haz!r m hsullar uçot #iym til &J :/az!rə ə ə

m hsul; hesab!n!n debetind v 2J : sas istehsalat;, 23 :öm çi istehsalatlar; hesablar!n!n reə ə ə Ə ə

ditind s olunur.ə ə

'at!$ v #ism n mü ssis nin öz ehtiya%lar! üçün haə ə ə ə z!rlanm!$ haz!r m hə sulun m daxili &J :/az!rə

m hə sul; hesab!n!n debetind , istehsal m sr fl rini uçoə ə ə ə ta alan hesablar!n is reditind s etdirilir.ə ə ə

r haz!r m hsul bütünlül mü ssis nin özünün istifad si üçün s rf olunarsa bu zaman o, &JƏ ə ə ə ə ə ə ə

:/az!r m hə sul; hesab!na m daxil edilm y bil r. / min m hsul onun t yinat!ndan as!l! olara# 1Jə ə ə ə ə ə ə

:Materiallar;, 12 :-z#iym tə li v tezöhn l n $yalar; v sair müə ə ə ə ə vafi# hesablarda uçota al!na bil r.ə

ül nmi$ yaxud istehsal yerind malalanlara t hə ə ə vil verilmi$ hesabla$ma s n dl ri h minə ə ə ə

malalanlara t #ə dim edilmi$ haz!r m hsul sait!lm!$ m hsul imi &J :/az!r m hsul; hesba!ndan &+ə ə ə

:M hsul )i$, xidm t* sat!$!; hesab!n!n debetin yaz!lma#la silinir.ə ə ə

Mühasibat uçotunda sinteti uçotla yana$! haz!r m hsullar!n ayr!ayr! m hsul növl ri üzr analitiə ə ə ə

uçotu apar!lmal!d!r. F z r alma# laz!md!r i, &J :/az!r m hsul; hesab! üzr analiti uçot haz!rə ə ə ə ə

m hsullar!n saxə lanma yerl rind , ayr!ayr! növl ri üzr apar!l!r.ə ə ə ə

G.=. Y?8 013E 1+88+@0 -/,-ə

-l!%!lara yül nmi$ m hsullar möv%ud #aydalara uy"un olara# #aim l r, # bult hvil atlar! ilə ə ə ə ə ə ə

s n də ə l $ə dirilir./az!r m hsullar!n )i$l r, x idm tl r* al!%! t $ə ə ə ə ə ilatlara yül nm si onlarla ba"lanm!$ mü#avilə ə ə

$ rtl rin uyə ə ə "un olara# h yata eçirilir. Mü#avil l rd al!ə ə ə ə %!ya yülənə% m hsulun ad!, mi#dar!, çe$idi,ə ə

eyfiyy t ösə təri%il ri, #iyə məti, hesabla$ma #aydalar!, sat!%! v al!%! mü sə ə sis nin ban hesabla$ma və ə

poçta revizitl ri v di r ösə ə ə t ri%il r s olunmal!d!r. /az!r m hsullar!n al!%!ə ə ə ə lara yül nm si bilavasitə ə ə

mü ssis l rin sat!$ )maretin#* $öb l ri t r find n t $il olunur v m hsulun yül nm si il la# darə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

ba"lan!lan mü#avil $ rtə ə lərinin yerin yetiə rilm sin n zar t edilir. erli al!%!lara haz!r m hsullar onə ə ə ə ə lar!n

nümay nd si t r find n v al tnam sas!nda buə ə ə ə ə ə ə ə ə rax!l!r. M hsulun burax!lə mas! # bult hvil at! il r sə ə ə ə

miyy t sal!n!r.ə ə

-l!%! mü ssis y yül nmi$ v ya burax!lm!$ haz!r m hə ə ə ə ə ə sullar!n s n dl ri onlar!n ünvan!na hesabə ə ə

öd m tə ə ələbnam si t #dim olunmas! üçün mühasiə ə batl!"a t hvil verilir. T rtib olunmu$ öd mə ə ə ə

t l bnam si ona lav olunə ə ə ə ə mu$ yül nm s n dl ri il birlid al!%! mü ssis y v bana t #dimə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

olunur. / min s n dl r sas!nda inə ə ə ə ə asso #aydas!nda yül nmi$ m hsulun d y rinin öd nm si h yataə ə ə ə ə ə ə

eçirilir.

-l!%!ya önd rilmi$ hesabla$maöd m s n də ə ə ə ə lərind sat!%! v al!%! mü ssis nin ad!, ünvan!,ə ə ə ə

banda olan hesabla$ma hesab!n!n nömr si, m hsul sat!lmas!na dair ba"lanm!$ mü#avil nin nömr si,ə ə ə ə

tarixi, m hsulun ad!, mi#dar!, öd nil % m bl ", n #liyyat s n dinin nömr si v s. öst rilm lidir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə



Rd m m bl "in yül nmi$ m hə ə ə ə ə ə ə sulun burax!l!$ )mü#avil * #iym ti üzr m bl "i, r mü#avil də ə ə ə ə ə ə ə ə

n z rd tutulmu$sa tara v #abla$d!r!%! maə ə ə ə terillar!n d y ri v n #liyyat x r%l ri daxil edilir.ə ə ə ə ə ə

Neni$ istehla mallar! istehsal! il m $"ul olan müə ə sə sis l rd haz!r m hə ə ə ə sullar!n h r tininə ə ə

mühasibat uçotu &J :/az!r m hsul;, &( :ül nmi$ malə ə lar;, &3 :ommersiya x r%l ri;, &+ :M hsulə ə ə

)i$, xidm t* sat!$! hesablar!ndan isə tifad olunma#la hə əyata eçirilir. stehsal olunmu$ haz!r m hsullarə

mü sə sisənin özü t r find n istifad olundu#da, h min m hsullar!n uçotu 1J :Mateə ə ə ə ə ə riallar;, 12

:-z#iym tli v tezə ə öhn l n $yalar;, 21 :Rz istehsal!n!n yar!mfabə ə ə riatlar!; hesablar!nda s olunur.ə

ül nmi$ m hsullar!n )i$l rin, xidm tl rin* sinteə ə ə ə ə ti uçotu &( :ül nə mi$ mallar; hesab!ndan isti

fad etm l v h min hesab!n i$tira! olmadan apar!la bil r.ə ə ə ə ə ə

Pmumi #aydadan f r#li olara#, r sat!$ mü#aə ə ə viləsind yül nib yola saə ə l!nan m hsullar )mallar*ə

üz rinə d müliyy t, istifad , s r n%amverm hü#uə ə ə ə ə ə #unun v m hə ə sulun t sadüf üzünd n m hv olmas!ə ə ə

risinin malalana, sifari$çiy )m s l n, mallar!n xari% ixra%! zaə ə ə ə ə man!* eçm si n z rd tutulbusa, ondaə ə ə ə

yül nmi$ mallaə r!n möv%udlu"u v h r ti ha##!nda m lumatlar!n ümuə ə ə ə ə mil $dirilm si üçün &(ə ə

:ül nmi$ mallar; heə sab!ndan istifad edilir. 0u halda m hsul yül ndid &J :/az!r m hsul;ə ə ə ə ə

hesab!n!n reditin v &( :ül nmi$ malə ə ə lar; hesab!n!n debetin yaz!l!$ apar!l!r. ül nmi$ mallar &(ə ə

:ül nmi$ malə lar; hesab!nda istehsalat maya d y ri v ya normativ )plan* maya də ə ə əy ri il öst rilir.ə ə ə

Mühasibat uçotu hesablar!nda yül nmi$ m hsullar!n h rə ə ə əəti il la#ə ə ədar olara# a$a"!da!

yaz!l!$lar t rtib olunurIə

1. /az!r m hsul uçot #iym til &( :ül nmi$ mallar; hesab!n!n deə ə ə ə betin v 2J : sas isə ə Ə teh

salat;, 23 :öm çi istehsalalart;, &J :/aə z!r m hsul;, &1 :Mallar; hesab!n!n &1Q1 :-nbarda olanə

mallar; hesab!n!n reditiO

2. /az!r m hsulun #iym tin daxil olmayan taraə ə ə n!n d y ri &( :üə ə l nmi$ mallar; heə sab!n!n

debeti v 1JQ& :Materiallar; hesaə b!n!n, :Tara v tara materiallar!; subhesab!n!n v &1Q3 :Mallar; heə ə sa

b!n!n :Bolu v bo$ taə ralar; subhesab!n!n reditin yaz!l!r.ə

3. 'at!%! mü ssis t r find n öd nil n n #liyyat m sə ə ə ə ə ə ə ə ə r fl ri &(:ül nmi$ mallar; hesab!n!nə ə ə

debeti (1:/esabla$ma hesab!;n!n rediti.

/esabat ay!n!n sonunda m hsulun fatii maya də əyəri il uçot #iym til d y ri aras!nda! f r#ə ə ə ə ə ə

silinir.

'on ill rd haz!r m hsullar!n sat!$! il la# dar olaə ə ə ə ə ə ra# mü ssis l r aras!nda vv l% d n öd m ə ə ə ə ə ə ə ə ə

hesabla$ma formas!ndan eni$ istifad olunur.ə

vv l% d n öd m hesabla$ma #aydas!nda al!%!saƏ ə ə ə ə ə t!%! mü ssis l r aras!nə ə ə da ba"lanm!$ mü#avilə

sas!nda sat!%! mü ssis al!%!ya barax!la%a# m hsulun h %min v m bl "in uy"un olara# hesab#aimə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

t rtib edir v onu al!%!ya önd rir. -l!nm!$ hesab#aim y uy"un olara# al!ə ə ə ə ə %! mü ssis t l b olunan pulə ə ə ə

m bl "ini sat!%! müə ə sə sisənin banda! hesabla$ma hesab!na öçürür.

Nöst ril n hesabla$ma m liyyat!n!n eni$ $ ild t tə ə ə ə ə ə ə bi# olunmas! mü ssis l rin maliyyə ə ə ə

v ziyy tl rinin çə ə ə ətinliyi v öd m #abiliyy tl rinin a$a"! s viyy d olmas! il la# dard!r. 0ununə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

n ti% sidir i, haz!rda respubə ə liada f aliyy t öst r n istehsal v sat!$la m $"ul olan müə ə ə ə ə ə sə sis l rin birə ə

birin olan debitor bor%lar! %iddi ç tinə ə lil r yaranmas!na s b b olmu$dur.ə ə ə

M hsul burax!l!$!ndan vv l sat!%! mü ssis y daxil olan pul m bl "i mühasibat uçotunda reditorə ə ə ə ə ə ə ə

formas!nda a$a"!da! yaz!l!$la ifad olunurIə

Bebet (1:/esabla$ma hesab!;



redit +2:-l!%!larla v sifari$çil rl heə ə ə sabla$malar;.

G..K/11<'34+ 5 8 3030 -/,-ə ə

ommersiya x r%l ri H haz!r m hsulun sat!lmas! il la# dar s rf olunan m sr fl rin % mini t $ilə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

etm l , bilavasit malsatan mü ssis t r find n öd nilir. omə ə ə ə ə ə ə ə ə mersiya x r%l ri istehsal olunmu$ə ə

m hsulun istehsal maya daxil olma#la, onun tam maya d y rini yarad!r.ə ə ə

ommersiya x r%l rinin t ribin a$a"!da!lar daə ə ə ə xildirI

1. /az!r m hsulun sat!%!n!n anbarlar!nda taraə la$d!r!lmas! v #abə la$d!r!lmas!na s rf olunanə

x r%l r. 0u x r%l r bilaə ə ə ə ə vasit nar mü ssis l rd n al!nan taə ə ə ə ə ə ra x r%l ri, haz!r m hsulun #abla$d!r!lmas!ə ə ə

il la# dar olara# nar mü sə ə ə ə ə sis l rin xidm ti x r%l ri, özünün tara sexinin haz!rlad!"! taralara s rf ə ə ə ə ə ə

olunan x r%l r, #abla$d!rma il la# dar maə ə ə ə ə teriallar!n d y ri v i$çi hey tin öd nil n m ha##! v s.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

daxildir.

2. M hsulun da$!nmas! il la# dar olan n #liyyat x r%l ri )mallar!n al!ə ə ə ə ə ə ə %!ya yül nm si ilə ə ə

la# dar olara# də ə əmir yolu stansiyas!na, limana da$!nmas! onlar!n va#onlara, mil r yül nm si və ə ə ə ə ə

avton #ə liyyatespedisiya x r%lə əri*.

3. Mü ssis nin maretin# xidm ti il la# dar x r%l r.ə ə ə ə ə ə ə ə

&. Aelama x r%l ri )televiziya, radio v ütl vi m tə ə ə ə ə buatda m hsulun reə lam! il la# darə ə ə

x r%l r, prospetl rin, ataə ə ə lo#lar!n burax!lmas!, yarmaralarda i$tira etm v di r bu imi x r%l r*.ə ə ə ə ə

(. 'at!$la la# dar di r vasit çi t $ilatlara ödə ə ə ə ə ənil n x r%l r.ə ə ə

+. Bi r x r%l r.ə ə ə

/esablar plan!nda ommersiya x r%l rini uçotda s etdirm üçün eyni adl! &3 :ommersiyaə ə ə ə

x r%l ri; hesab! n z r tutulmu$dur. 0u hesab m hsul, sat!$! il la# dar x r%l r ha##!nda m luə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə matlar!

ümumil $dirm üçün madə ə di istehsal sah l rinin mü ssis l ri t r find n istifad edilir. /esab ativdirə ə ə ə ə ə ə ə ə

onun debetind mü ssis nin sat!$la la# dar ç ə ə ə ə ə ə diyi x r%l rin m bl "i toplan!r ç ilmi$ x r%l rinə ə ə ə ə ə ə

növünd n as!l! olara# &3 sayl! hesab debet üzr a$a"!da! hesablar!n rediti il müxabirl $ir )L dv lə ə ə ə ə ə

1J*.

C ;6 8 ə ə

8 30 , ?3:3ə ə ə H<'+:8+@0 E3* '3 6 +;@ə ə

1.M hsulun #abla$ə d!r!lmas! üçün s rf olunan tara və ə

#abla$d!r!%! materiallar!n dəy riə

1J H :Materiallar;

2. 7abla$d!rma, yül nm v omə ə ə mersiya xidm ti i$ə çil rinin m ha##!ə ə ə

5J H : m yin öd nm si üzr i$çi hey ti ilƏ ə ə ə ə ə ə

hesabla$malar;

3. Mü ssis nin öz n #ə ə ə liyyat! i l m hsulun daə ə $!nmas!x r%l riə ə

23 H :öm çi istehə salatlar;

&. M hsulun nar t $ə ə ə ilatlar!n n #ə liyyat! il da$!nmas!ə

x r%l riə ə

+J H :Malsatan v podə ratç!larla hesabla$malar;

(. M hsul sat!$! il la# dar ezaə ə ə ə miyy x r%l riə ə ə 5+ H :Müxt lif debitor v reə ə ditorlarlahesabla$malar;51 H :T ht lhesab $ xsl rl heə ə ə ə ə sabla$malar;

+. omisyon rüsumlar!na öd m l r v di r ti%ar tə ə ə ə ə ə

vasit çi xidm ti x r%ə ə ə l riə

(J H :assa;(1 H :/esabla$ma hesab!;

/esabat dövrünün sonuna &3 :ommersiya x r%ə l ri; hesab!nda #al!# #alm!r.ə



r hesabat ay! rzind al!%!ya yül nmi$ mallar saƏ ə ə ə ə t!lm!$sa )ba"lanm!$ mü#avil $ rtl rin örə ə ə ə ə

yül nmi$ mallar sat!%!n!n müliyy t hü#u#undan ç!xm!$sa* omə ə mersiya x r%l ri &+ :M hsul )i$,ə ə ə

xidm t* sat!$!; hesaə b!n!n debetin silinir.ə

G.G. M 2'-8-0 (3E 6 53;1 ,30) '+,@E@0@0 -/,-ə ə ə

r m hsul sat!$!n!n uçotu zaman! &( :üƏ ə ə l nmi$ mallar; hesab!ndan istifad edilirs v yüə ə ə ə l nə

mi$ mallar!n ham!s! sat!lmam!$sa, bu halda m l ə ə ə əl n ommersiya x r%l ri yül nmi$ lain h lə ə ə ə ə ə

sat!lmam!$ m hsul il , yül nmi$ v sat!lm!$ mallar!n m bl "i aras!nda bölü$ə ə ə ə ə ə dürülm lidir. ül nmi$ə ə

mallar!n m bl "in ör &( :ül nmi$ mallar; hesab!n!n debeti v &3 :ommersiya x r%l ri;ə ə ə ə ə ə ə ə

hesab!n!n rediti yaz!l!$! apar!l!r.

ommersiya x r%l rinin t ribin daxil olan #abə ə ə ə la$d!rma v da$!nma x r%ə ə l ri müvafi# növə

m hsullar!n maə ya d y rin birba$a aid edilir. 0u %ür aid etə ə ə m nin mümün olmad!"! hallarda x r%l r h rə ə ə ə

ay onlar!n ç isi, h %mi, isə ə tehsal v plan maya d y rin müt nasib, habel m hsulun )i$in, xidm tin*ə ə ə ə ə ə ə ə

maya d y rinin alə ə ulyasiyas!n!n di r öst ri%il rin müt nasib olara# bölü$dürülür.ə ə ə ə ə

0ütün di r ommersiya x r%l ri )#abla$d!rma v da$!nma x r%l ri ç!xma#la* h r ay yül nmi$ə ə ə ə ə ə ə ə

m hsulun )i$in, xidm tin* maya d y rin aid edilir. 0el halda &+ hesab!n debetin v &3 sayl!hesab!nə ə ə ə ə ə ə ə

reditin yaz!l!$ edilir.ə

ommersiya x r%l rinin analiti uçotu ayr!ayə ə r! x r% madd l ri üzr apaə ə ə ə r!l!r i, bu da #eyriistehsal

m sə r fl rinin t hlilinin t $ilind mühüm hə ə ə ə ə ə əmiyy t sb edir.ə ə

/az!r m hsul al!%!ya yül ndid n sonra sat!lm!$ hesab olunur v +2 :-l!%al!r v sifari$çil rlə ə ə ə ə ə ə

hesabla$malar; hesab!n!n debeti v &+ :M hsul )i$, xidə ə m t* sat!$!; hesab!n!n reditin yaz!l!$lar.ə ə

F z r alma# laz!md!r i, haz!r m hsul sat!$!n!n büə ə ə ə tün formalar!nda mü ssis lav d y r verisiə ə ə ə ə ə

) B8* v b zi hallarda asiz verisi.Ə ə ə

-z rbay%an Aespublias!nda asizl r v lav d y r verisinin stavalar!, hesablanmas!ə ə ə ə ə ə ə

öd nilm si #aydalar! 8eri m s l si il t nə ə ə ə ə ə ə zimlənir.lav d y r verisi mallar!n istehsal!, i$Ə ə ə ə lərin örülm si, xidm tl rin öst rilm si v t davülü proə ə ə ə ə ə ə

sesind onlar!n d y rin lav nin bir hiss sinin, h mə ə ə ə ə ə ə ə çinin -z rbay%an Aespublias! razisin tiril n və ə ə ə ə ə

veri tutulan bütün mallar!n d y rinin bir hiss sinin büd% y öd nilm si formas!d!r.ə ə ə ə ə ə ə

lav d y r verisinin d r % si h r veri tuƏ ə ə ə ə ə ə ə tulan m liyyat!n v h r veri tutulan idxal!n d y rininə ə ə ə ə ə

16Vi m bl "ind mü yy n olunmu$dur.ə ə ə ə ə

lav d y r verisi üzr hesablanm!$ m bl " a$aƏ ə ə ə ə ə ə "!da! mühasibat yaz!l!$! il s etdirilirIə ə

Bebet &+ :M hsul )i$, xidm t* sat!$!;ə ə

redit +6 :0üd% il hesabla$malar; heə ə sab!n!n : lav d y r verisi üzr hesabla$malar; subƏ ə ə ə ə

hesab!.

-sizasizli mallar!n )içm li spirt, maya, piv , v spirtə ə ə li içil rin bütün növl ri, tütün m mulat! və ə ə ə

neft m hsullar!* sat!$ #iym tin daxil edil n veridir. -z rə ə ə ə ə bay%an Aespublias!n!n razisind istehsalə ə

edil n yaxud idə xal olunan asizli mallardan asiz verisi tutulur. -sizl rin də ər % l ri müvafi# i%raə ə ə

haimiyy ti or#an! t r find n mü yy n edilir.ə ə ə ə ə ə

-sizl r üzr büd% il hesabla$malar!n uçotu +6 :0üd% il hesabla$ə ə ə ə ə ə malar; hesab!n!n :-sizl rlə ə

hesabla$malar; subhesab!nda apar!l!r.

'at!lm!$ m hsullar üzr hesablanm!$ asiz m bl "l ri &+ :M hsul )i$, xidm t* sat!$!; hesab!n!nə ə ə ə ə ə ə

debetind v +6 sayl! hesab!n :-sizl r üzr heə ə ə ə sabla$malar; subhesab!n!nreditind öz sini tap!r.ə ə



-siz m bl "i büd% y ödə ə ə ə ənil r n +6 :-ə ə sizl r üzr hesabla$malar; subhesab!n!n debeti v (1 :/eə ə ə

sabla$ma hesab!n!n rediti yaz!l!$! t rtib olunur.ə

Ö704/58+1+ '-+88+@

H+7@ 1 2'-8 2+0'@ E ,8 +6+: 6<1 83;3ə ə ə ə ə

H+7@ 1 2'-8 0< 341 ,8 0;3381 83;3ə ə ə ə ə

H+7@ 1 2'-8-0 +0+83,3? 6 '30,<,3? -/,- 2+0'@ <3,8 8 ++@8@ə ə ə ə

Y?8 013E 1+88+@0 -/,- 2+0'@ 2+88+;+ ++@8@ə

K/11<'34+5 8 3030 , ?3:30 0 8 ;+538;3 6 /08+ 0< :>8E;8ə ə ə ə ə ə ə ə

M 2'-8 2+0'@ 2+88+;+ '+,@81@E 2<'+: /8-0- 6 :- 7+1+0 2+0'@ 4+7@8@E8+ ++@8@ə ə

MÖVZU VI. !UL V SAİTL RİNİN V H"SABLAŞMALARIN UÇOTUƏ Ə Ə

.&. !-8 6 '+3,8 3 6 2<'+:8+E1+8+ 2+@0;+ +08+4@E# /08+@0 0>68 3 6 -/, +E@'@0;+ə ə ə ə ə

6 73* 8 3ə ə ə

.9. K+''+ 1 8344+,8+@0@0 -/,-ə ə

.=. M ''3' 030 2<'+:8+E1+ 6 6+84-,+ 2<'+:8+@0;+0 6 ;3 2<'+:8+;+ /8+0 -8ə ə ə ə ə

6 '+3,8 3030 -/,-ə ə

.. H<'+:8+E1+ 1 8344+,8+@0@0 -/,-ə ə

.G. T 2, 82<'+: E 5'8 8 2<'+:8+E1+8+@0 -/,-ə ə ə ə ə

.. M5, 83* ;<:3,/ 6 ?<;3,/8+8+ 2<'+:8+E1+8+@0 -/,-ə ə


«M2+'3:+, --/,- 2+@0;+» AR Q+0-0-# B+?@$&G

AR V</3 M 88 '3# B+?@ 9 (9& 6 99$3 388 ; /8+0 8+6 6 ; 43E3?83?8 8 :383?; )ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

M3883 B+0?@0 16+*3 0/1+,36 ' 0 ;8 3ə ə ə

Q. .A::+'/6# S.M.S :7 834<6# .İ.D+E; 13/6# V.M.Q-834<6# .A.S+;@/6 «M2+'3>+,Ə ə ə Ə ə Ə

(1+8344 ) -/,-»# ; '83?# B+?@$9=ə ə

V.C. 834<6# .B+:+4<6 P M2+'3:+, -/,-# B+?@$&Ə Ə

.&. !-8 6 '+3,8 3 6 2<'+:8+E1+8+ 2+@0;+ +08+4@E# /08+@0 0>68 3ə ə ə ə

6 -/, +E@'@0;+ 6 73* 8 3ə ə ə ə

stehsalommersiya f aliyy ti prosesind mü ssis l r aras!nda daimi olaə ə ə ə ə ə ra# t s rrüfat la# l riə ə ə ə ə

ba$ verir, müxt lif m hə ə sullar!n al!$! v sat!$! m liyə ə ə yatlar! yerin yetirilir. M hsul )i$, xidm tin*ə ə ə

sat!$!ndan pul v saiti daxil olur. Malsatanlar daxil olmu$ mallar!n podratç!lar t r find n yerin yetiril n i$ə ə ə ə ə ə

v xidm tl rin d y ri öd nilir.ə ə ə ə ə ə

0unlardan ba$#a büd% , ban, müxt lif i%timai t $ə ə ə ilatlarla, mü ssis nin i$çi hey ti v di rə ə ə ə ə

hü#u#i v fizii $ xsl rl heə ə ə ə sabla$ma m liyyatlar! apar!l!r. Mü ssis l r aras!nda apaə ə ə ə ə r!lan bütün

m liyyatlar pulun öm yi v i$tira! il yerin yetirilir. 0el lil pul v saiti mü ssis nin f aliyə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə yətinin

davam! etm si v idar olunmas!nda mühüm vasit rolunu oynay!r.ə ə ə ə

Mü ssis v t $ilatlar aras!nda apar!lan hesabə ə ə ə la$malar ii formadaI na"d v na"ds!z #aydalardaə

həyata eçirilir.

4ul v saitinin saxlanmas! v mü ssis l r aras!nda na"də ə ə ə ə siz hesabla$malar!n apar!lmas! üçün h r birə

mü sə sisənin yerl $diyi razid olan banda ona hesabla$ma hesab! v di r hesablar! aç!l!r.ə ə ə ə ə



0an vasit sil apar!lm!$ m liyyatlar mü ssis l r araə ə ə ə ə ə ə s!nda! hesabla$malar sistemind n va%ibə ə

forma hesab olunur. /esabla$man!n bu formas! il müə sə sis l r araə ə s!nda ba"lanm!$ mü#avil l r sas!ndaə ə ə

apar!lan al#!sat#! mə əliyyatlar!n!n v bütün t s rrüfat m liyyatlar! il la# dar olan hesabla$malarə ə ə ə ə ə ə ə

yerin yetirilir.ə

-z rbay%an Aespublias!nda möv%ud olan #ayə dalara ör müliyy t forə ə mas!ndan as!l! olmayara#

dövl t, ooperativ, s hmdar, olletiv, bir , i%tiə ə ə mai, xüsusi müliyy tli formal! v di r mü ssis l r,ə ə ə ə ə ə

t $iə latlar v idaə r l r öz pul v saitl rini ban idar l rind saxə ə ə ə ə ə ə lamal!d!rlar.

Mü ssis l r %ari hesabla$malar! aparma# v i$çi hey tin m ha##!n!n öd nilm si üçün n "də ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

pul v saitini özl rin m xə ə ə ə sus assaya tirirl r. Mü sə ə ə sis l r assalar!nda na"d pulu t sə ə ə di# edilmi$ limit

h ddind saxlaya bil rl r.ə ə ə ə

Mü ssis l rd hesabla$ma m liyyatlar!n!n faydal! v m #s d uy"un t $ili pul v saitl ri üzrə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

m liyyatlar!n, hesabla$ma v reə ə ə dit m liyyatlar!n!n apar!lmas! s viyy sind n xeyli as!ə ə ə ə ə l!d!r. 4ul v saiti,ə

hesabla$ma v redit m liyə ə ə yatlar!n!n mühasibat uçotu #ar$!s!nda sas n a$a"!da! v zif l r dururIə ə ə ə ə

#eyrina"d v na"d hesabla$malar!n vaxt!nda sə ən də l $dirilm si v düzün apar!lmas!Oə ə ə

mühasibat uçotu yaz!l!$lar!nda na"d pul v saiə tinin v hesabla$malar!n tam v operativ sə ə ə

etdirilm siOə

pul v saitinin haz!rda #üvv d olan #anunə ə ə çulu"a uy"un olara# mü yy n olunmu$ limit, smeta və ə ə

fondlar üzr istifad olunmas!n! t min etm Oə ə ə ə

mü yy n olunmu$ vaxtlarda pul v saitinin, heə ə ə sabla$malar!n v ziyy tinin inventarla$ə ə d!r!lmas!n!

aparma#, vaxt! eçmi$ debitor v reditor bor%lar!n!n m l lə ə ə ə ə m sinin #ar$!s!n! alma#Oə

mü ssis assas!nda, banda! hesabla$ma heə ə sab! v ba$#a hesabə larda! pul v saitinin #al!"! və ə

saxlanmas!na n zar tin t min olunmas!Oə ə ə

hesabla$maHöd m intizam!n!n özl nilm si, al!nə ə ə ə m!$ material #iym tə lil ri v xidm tl r üzr pulə ə ə ə ə

v saə itinin vaxt!nda öd nilm sin n zar t etm .ə ə ə ə ə ə

.9. K+''+ 1 8344+,8+@0@0 -/,-ə ə

0ütün mü ssis l rd n "d pulun saxlanə ə ə ə ə mas! v h min pul v saiti il hesabla$malar aparma# üçünə ə ə ə

assa yarad!l!r. -z rbay%an Aespublias!nda assa m liyyatlar!n!n apar!lmas! Milli 0an!n + aprel 1<<3ə ə ə

%ü il tarixli :?al# t s rrüfat!nda assa mə ə ə əliyyatlar!n!n apar!lmas! #aydalar!; na dair t limatla t nə ə zim

l nir. assalarda n "d pul #al!"! limitl ri v m daxild n istifad normalar! h min mü ssis l rinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

r hb rl ri il raə ə ə ə z!la$d!r!lma#la ban idar l ri t r find n mü yy n oluə ə ə ə ə ə ə nur. 9az!m ldid h min limitl rə ə ə ə

n z rd n eçirilib də ə ə əyi$diril bil r. Mü ssis v t $ilatlar üçün assa l imitinin m bə ə ə ə ə ə ə l "i onlar!n ayl!#ə

m ha##! fondunun ( faizind n çox olmamal!d!r. F "d pul v saiti t yinat! üzə ə ə ə ə ə r x r%l nm did və ə ə ə ə ə

assa limitin riay t edilm did müə ə ə ə ssis y #ar$! ban t r find n % rim sansiyalar! t tə ə ə ə ə ə ə ə ə bi# edil bil r.ə ə

4ul v saitinin v s n dl rinin # bul olunmas!, saxə ə ə ə ə ə lanmas! v t yinat! üzr burax!lmas! üçünə ə ə

mü ssis d laz!mi avadanl!#larla t min olunmu$ bina olmal!d!r.ə ə ə ə

:?al# t s rrüfat!nda assa m liyyatlar! apar!lmas! #ayə ə ə ə dalar!;na lav olunə ə mu$ tövsiyy də ə

öst rilir i, n "d pul və ə əsaitinin v di r #iym tlil rin etiə ə ə ə barl! $ ild saxlan!lmas!n! t min etə ə ə m üçünə

assa di r xidm t binalar!ndan v yard!mç! binalardan t %rid olunmal!, pullar! v di r #iym tlil riə ə ə ə ə ə ə ə

saxlama# üçün mütl # seyf )metal $af* olmal! v o, dö$ m nin v divar!n tiili$ onə ə ə ə ə strusiyalar!na

polad m!xlarla möh m ba"lanmal!d!r. assa binas!na nar $ xsl rin daxil olmas! #ada"and!r. 4ulə ə ə ə

v saitl ri v #iym tli a"!zlar seyf ə ə ə ə d saxlanmal!d!r.ə



assa m liyyatlar!n! i%ra etm üçün pul v #iym tli aə ə ə ə ə "!zlar!n saxlanmas!na maddi m suliyy tə ə

da$!yan assir t yin olunur. Mü ssis r hb ri assiri i$ # bul etm baə ə ə ə ə ə ə ə r d mr verdid n sonra onuə ə ə ə

assa m liyyatlar! aparma# #aydalar! il tan!$ edib imza etdirm lidir. 0unə ə ə ə dan sonra onu tam f rdiə

maddi m suliyy t da$!d!ə ə "!na dair onunla mü#avil ba"lan!r.ə

assir i$çil rin maddi m suliyy ti ha#ə ə ə #!nda #üvv d olan #anunveri%iliy uy"un olara# #ə ə ə əbul etdiyi

bütün #iym tlil rin toxunulmaz saxlanmas! üçün, # sd n etdiyi h r tl r n ti% sind , öz və ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə əzif sinə ə

la#eyd yana$ma# n ti% sind mü ssis y vurdu"u h r hans! z r r üçün tam maddi m suliyy t da$!y!r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

assaya pul v saiti pul çe vasit sil müə ə ə sə sisənin banda olan hesabla$ma hesab!ndan v di rə ə

m nb l rd n daxildir.ə ə ə ə

0andan pul alma# üçün çe itabças! mü ssis y riz si saə ə ə ə ə ə s!nda bandan verilir. -l!nm!$ çe

itabças! bir #ayda olara# mü ssis nin ba$ mühaə ə sibind saxlan!l!r. 0anə dan pul al!nmas! üçün çe

itabças!n!n bir s hif si dolə ə durulur, al!na%a# pulun m bl "i v onun t yinat! ösə ə ə ə tərilm l mü ssis r hə ə ə ə ə

b ri, ba$ mühasib t r find n imə ə ə ə zalan!r v möhürl t sdi#l nir. 0an çeind heç bir düə ə ə ə ə zəli$ li%azə ə

verilmir.

Mü ssis assas!na bir s!ra ba$#a m nb l rd n d , y ni m hsul sat!ə ə ə əə ə ə ə ə ə $!ndan i$çi hey tninə

mü ssis y olan borə ə ə %unun öd nilm sind n, t ht lhesab $ xsə ə ə ə ə ə l rd n v saiə ə ə rəd n d n "d pul daxil olaə ə ə

bil r.ə

assaya pul v saitinin daxil olmas! assa m daxil orə ə derinin t rtib olunə mas! v mü ssis r hb ri,ə ə ə ə ə

ba$ mühasib v assirin imzas! i l r smiyy t sal!n!r. Mü ssis nin assas!ndan pul v saitinin s rf ə ə ə ə ə ə ə ə ə

olunmas! assa m xari% orderi v ya mü yy n olunmu$ tə ə ə ə əl bl r uy"un formada t rtib olunmu$ə ə ə ə

hesabla$maöd m % dv li sas!nda h yata eçirilir. assa m xari% orderi mü ssis r hb ri v ba$ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

mühasibi t r find n imza olunur. assa mə ə ə əxari% orderin pul v saitini alan $ xs imza edir.ə ə ə

$çi hey tin m ha##!n!n, müafat!n, müv ## ti m #abiliyyə ə ə ə ə ə ə ə ətinin itirilm sin ör öd nil nə ə ə ə ə

müavin tə lərin, pensiyan!n v sair nin öd nilm si üçün t rtib ediə ə ə ə ə l n öd ni$ % dv ll ri sas!nda pul buə ə ə ə ə ə

v saitl rinin asə ə sadan ödənilməsi üçün 3 ün vaxt verilir. / min müdd td öd nilə ə ə ə məy n )al!nə mayan*

m bl "in #ar!$!s!nda :deponentl $ə ə ə dirilmi$dir; sözü yaz!l!r v vaxt!nda al!nmaə yan m bl " yeə ə nid nə

mü ssis nin assas!ndan hesabla$ma hesab!na #aytar!l!r.ə ə

assa s n dl ri hesabata lav edilm zd n vv l pul v saitinin m daxil v m xari% üzr m bl "ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

assa itab!nda #eydiyyatdan eçirilm lidir. itabda yaz!l!$lar el formada apar!lmal!d!r i, pul v saitininə ə ə

t yinat! üzr s rf edilm sin , ümumiyy tl is h min s n dl rin i%ras!na n zar t oluna bilsin.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

/ r bir mü ssis d yaln!z bir assa itab! an%a# bir d d olə ə ə ə ə ə mal!d!r. assa itab!ndan istifadə

olunma"a ba$lanan imi onun s hif l ri nömr l nm li, $unurlanmal! v surə ə ə ə ə ə ə "u%la, yaxud elasti möhürlə

möhürl nm lidir. itabə ə da! s hif l rin say! mü ssis r hb ri v ba$ mühasib tə ə ə ə ə ə ə ə ərəfind n t sdi#ə ə

edilm lidir.ə

assa itab!nda v assa m liyyatlar!n!n uçotuə ə ə nun apar!lmas! s n dlə ə ərind heç bir düz li$ i%azə ə ə ə

verilmir. T shihat )orretura* #aydas!nda h r hanə ə s! düz li$ apaə r!larsa, onlar mü ssis nin ba$ mühasibiə ə

v assiri t rə ə əfind n t sdi# olunmal!d!r.ə ə

assa itab!nda yaz!l!$lar #ara a"!z vasitəsil ii sur td n ibar t assir t r find n yerin yeə ə ə ə ə ə ə ə tiril

məlidir. Gnun iin%i sur ti sil n sur tdir.ə ə ə ə

assir ünün ax!r!nda ün rzind ba$ vermi$ mə ə ə əliyyatlar üzr m bl "ə ə ə l rin yeununuə

hesablamal! v sonə ra! ün #al!# ç!xarmal!d!r.ə



Mühasibatl!"a t #dim olunmu$ assa hesabat!nda s olunmu$ m liyə ə ə ə yatlar!n düz ldilm si ilinə ə

s n dl r sas n yoxlan!l!r v bundan sonra mə ə ə ə ə ə ə ə əliyyatlara müvafi# mühasibat yaz!l!$lar! t rtib edilir.ə

assada pul v saitinin #al!"! v h r tini mühaə ə ə ə ə sibat uçotunu aparma# üçün hesablar plan!nda (J

sayl!:assa; hesab! mü yy n olunmu$dur. /esab aə ə tivdir onun debitind mü ssis nin assas!nda olanə ə ə

ov assaya daxil olan pul v saitinin, reditind is pul v saitinin verilm si s etdirilir. (J :assa;ə ə ə ə ə ə ə

hesab!n!n il #al!"! ay!n vv lin , son #al!"! is ay!n sonuna assada! na"d puə ə ə ə l #al!"!n! öst rir.ə

(J :assa; hesab!n!n debeti &+ :M hsul )i$, xidə m t* sat!$!; hesab!O (1 :/eə sabla$ma hesab!;O 51

:T ht lhesab $ xsl rl hesabla$malar; hesab!O 5+ :Müxə ə ə ə ə t lif debitorlar v reə ə ditorlarla hesabla$malar;

hesab!n!n v di r hesabə ə lar!n rediti il müxaə birl $ir.ə

(J :assa; hesab!n!n rediti is pul v saitinin buə ə rax!lmas! il la# dar olara# (1 :/esabla$maə ə ə

hesab!;O 5J : m yin öd ni$i üzr i$çi hey ti il hesabƏ ə ə ə ə ə la$malar; hesab!O 51 :T ht lhesab $ xsl rlə ə ə ə ə

hesabla$malar; hesab! v di r hesablar!n deə ə beti il müxabirl $ir.ə ə

Möv%ud #aydalara ör h r ay!n sonunda mü sə ə ə sisənin assas!nda olan pul v saitinin #al!"!n!nə

reall!"!n!n yoxlan!lmas! üçün mü ssis r hb rliyinin öst ri$i il assada inventarla$ma apar!ll!r.ə ə ə ə ə ə

assada apar!lan inventarla$ma n ti% sind siə ə ə ə lə m a$ar edildid h min m bl " assird nə ə ə ə ə ə

tutulur v m liyyat 6& :' rv tl rin si lə ə ə ə ə ə ə ə məsi v xaə rabolmas!ndan itil r; hesab!n!n debeti, (Jə

:assa; hesab!n!n rediti yaz!l!$! il r smiyy t sal!n!r. yni zaə ə ə ə manda 53 :'air m liyyatlar üzr i$çiə ə ə

heyy ti il heə ə sabla$malar; v ya 5J : m yin öd ni$i üzr i$çi hey ti il hesabla$malar; hesablar!n!nə Ə ə ə ə ə ə

debitin v 6& :' rv tl rin si lm si v xarab olmas!ndan itil r; heə ə ə ə ə ə ə ə ə ə sab!n!n reditin yaz!l!$ apar!l!r.ə

nventarla$ma n ti% sind art!# lm mü yy n olunə ə ə ə ə ə ə du#da (J :assa; hesab!n!n debeti v 6Jə

:M nf t v z r r; hesab!n!n reditin yaz!l!$ edilir.ə əə ə ə ə ə

.=. M ''3' 030 2<'+:8+E1+ 6 6+84-,+ 2<'+:8+@0;+ 6 ;3 2<'+:8+;+ /8+0 -8ə ə ə ə ə

6 '+3,8 3030 -/,-ə ə

Müst #il balansa mali olan bütün mü ssis l r özə ə ə ə lərinin s rb st pul və ə əsaitini saxlama# və

t s rrüfat maliyə ə y m liyyatlar!n! aparma# üçün ist dil ri banda hesabla$ma hesab! aça bil rl r.ə ə ə ə ə ə ə

-z rbay%an Aespublias!nda möv%ud olan #ayə dalara ör hesablar müliyy t formas!ndan,ə ə

f aliyy t nöə ə vünd n, t $ilatihü#u#i formas!ndan v m nsubiyə ə ə ə yətind n as!l! olmayara# bütünə

mü ssis l r, iad rl r, t $iə ə ə ə ə ə latlar, birlil r, di r t s rrüfat subyetl ri, o %üml d n hüə ə ə ə ə ə ə #u#i $ xs olan,ə

yaxud hü#u#i $ xs olmayan fizi $ xsə ə l r, habel v t nda$lar üçün aç!la bil r.ə ə ə ə ə

/esabla$ma, %ari v di r hesablar üzr m liyə ə ə ə ə yatlar -z rbay%an Aesə publias!n!n #anunveri%iliyi

v -z rə ə bay%an Aespublias! Milli 0an!n!n normativ atlar! il nizama sal!n!r v mü yy n olunur.ə ə ə ə

/esab!n aç!lmas! il la# dar banla mü ssis araə ə ə ə ə s!nda münasib tl r ii nüsx d t rtib olunmu$ə ə ə ə ə

mü#avil il r smil $dirilir.ə ə ə ə

/esabla$ma, %ari v di r hesablar!n aç!lmas!n!n r sə ə ə mil $dirilm si üçün bana a$a"!da! s n dl rə ə ə ə ə

t #dim olunmal!d!rIə

mü yy n olunmu$ #ayda da hesab!n aç!lə ə mas!na dair riz Oə ə

hü#u#i $ xsin dövl t #eydiyyat! ha##!nda $ haə ə ə d!tnam nin notarial #aydada t sdi# olunmu$ə ə

sur tiOə

hü#u#i $ xsin müvafi# #aydada t sdi# edilmi$ v #eyd al!nm!$ nizamnam sinin sli v ya noə ə ə ə ə ə ə ta

rial #aydada t sdi# edilmi$ sur tiOə ə



hü#u#i $ xs olmayan t s rrüfat subyetinin yuə ə ə xar! t $ilat t r find n t sdi# olunmu$ sasə ə ə ə ə ə na

m siOə

t sis mü#avil sinin sur ti )yaln!z s hmdar v m hə ə ə ə ə ə dud m suliyy tli % miyy tl r üçün müv #ə ə ə ə ə ə # tiə

hesabla$ma hesab! aç!ld!#da*O

statistia or#anlar!nda uçot vahidl rinin dövl t reə ə yestrin daxil edilm si ha##!nda $ had tnaə ə ə ə mə

nin notarial #aydada t sdi# edilmi$ sur tiOə ə

veri öd yi%il rinin identifiasiya nömr sinin al!nə ə ə mas! ha##!nda bildiri$O

mü ssis diretoru onun müavini v ba$ müə ə ə hasibin imzalar!n!n nümun l rinin v mü ssisə ə ə ə ə

möhürünün sini öst r n artoça.ə ə ə

Mü ssis y hesab aç!lmas! üçün bana t #dim olunmu$ riz hesab sahibiə ə ə ə ə ə nin r hb ri v ba$ə ə ə

mühasibi t r find n imzalan!r v möə ə ə ə hürl t sdi#l nir. Ktatda ba$ mühasib olmad!#da riz mü ssisə ə ə ə ə ə ə

r hb ri t r find n imzalan!r. Müliyy t formaə ə ə ə ə ə s!ndan v tabeçiliyind n as!l! olmayara# bütün hü#u#iə ə

$ xsl r respublia dliyy or#anlar!nda dövl t #eyə ə Ə ə ə diyyat!ndan eçm lidirl r.ə ə

0an s n dl rin imza etm #aydalar!na ör biə ə ə ə ə ə rin%i imza hü#u#u mü ssis r hb rin v onunə ə ə ə ə ə

müavinin , iin%i imza hü#u#u ba$ mühasib m xsusdur. 0a$ mühasib v zif si müə ə ə ə ə yə y n edilm mi$ə ə

mü ssis l rin hesablar! üzr iin%i imza hü#u#u ba$ mühasib hü#u#unda olan böyü mühasib , yaxudə ə ə ə ə

hesabdara veril bil r. Ktatda hesabdar v zif si olmaə ə ə ə d!#da r hb r iin%i imza hü#u#unu mühasibatə ə

uçotunu aparma# v hesabat t rtib etm h val olunmu$ di r v zif li $ xs verilir. 0u zaman imza və ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

möhür nümunəl ri olan artoçada #eyd edilir i, $tatda hesabdar və əzif əsi yoxdur.

Mü ssis l rin hesabla$ma hesab!ndan ban #eyrina"d hesabla$malar üzr öhd lil ri, mü ssisə ə ə ə ə ə ə ə

x r%l rini v tap$!r!#lar!n! öd yir v eyni zamanda i$çi heyy tin m ha##!n!n öd nilm si v %ariə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

t s rrüfat x r%l rini tə ə ə ə əmin etm üçün n "d pul burax!r. Mü ssis nin hesabla$ma hesab!na pulə ə ə ə

v saitinin m daxil olunmas!, oradan silinm si mə ə ə ə əliyyatlar! hesab!n m xsus oldu"u mü ssis nin yaz!l!ə ə ə

sər nə %am! v ya onun raz!l!"! sas!nda malsatan v podə ə ə ratç! t $ilatlar!n öd m t l bnam l ri sas!ndaə ə ə ə ə ə ə ə

i%ra olunur. -yr!ayr! hallarda Bövl t #tisadi -rbitraC M hə ə əməsinin, m h m , veri v maliyy or#anə ə ə ə ə

lar!n!n # rarə lar! sas!nda t l b olunan öd m s n dl ri mü ssis nin raz!l!"! olmadan i%ra olunur.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Mü ssis nin raz!l!"! olmadan onun hesabla$ma heə ə sab!ndan dövl t büd% sin n z rd tutulanə ə ə ə ə ə

öd m l r, sosial t yinatl! fondlar üzr öd m l r, ömrü mə ə ə ə ə ə ə ə ə əliyyatlar! üzr öd m l r apar!la bil r.ə ə ə ə ə

Mü ssis hesabla$ma hesab!nda pul v saitinin çaə ə ə t!$mamazl!"! v ya olmamas! v ziyy ti yaratd!#daə ə ə

öd nm si üçün heə ə sabla$ma hesab!na daxil olan v xüsusil verə ə i v di r bu imi t diyy l r bandaə ə ə ə ə

xüsusi artateyada uçota al!n!r v pul v saitinin daxil olunmas! il öd nilir.ə ə ə ə

0anla mü ssis aras!nda # bul olunmu$ raz!la$ə ə ə maya ör ban h r ün mü ssis nin hesabla$maə ə ə ə

hesab!nda apar!lma$ m liyyatlar!n n ti%ə ə ə ələrin dair mü ssis y ç!xar!$! verm lidir. / min ç!xar!$daə ə ə ə ə ə

bütün ündəli m liyyatlar!n n ti% l ri v hesabda olan pul və ə ə ə ə ə əsaitinin ünün vv lin v sonuna olanə ə ə ə

#al!"! öst rilir. yni zamanda ban ç!xar!$!na apar!lan m liyyatl!r! t sdi# ed n s n dl r lav olunur.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Mü ssis nin mühasibatl!"!nda s etdirilmi$ m liyyatə ə ə ə ə lar!n düzünlüyü ilin s n dl rl yoxlan!l!r və ə ə ə ə

mü yy n s hvl r a$ar edilə ə ə ə did bana m lumatlar verilir.ə ə

0anda! hesabla$ma hesab!nda saxlan!lan pul vəsaitil rinin möv%udlu"u v h r ti hesablar 4laə ə ə ə ə

n!nda mü yy n olunmu$ (1:/esabla$ma hesab!;nda uçota bal!n!r. /esab ativ hesabd!r.ə ə

(1 :/esabla$ma hesab!;n!n debitind mü sə ə sis nin hesabla$ma hesab!na pul v saitl rinin daxilə ə ə

olmas!, reditind is onlar!n h min hesabə ə ə dan sislinm si s etdirilir. /esabla$ma hesab! üzrə ə ə



m liyyatlar mühasibat uçotunda h min hesab üzr ban ç!xar!$lar! v onlara lav edil n pulə ə ə ə ə ə ə ə

hesabla$ma s n dl rin sas n s olunur.ə ə ə ə ə ə ə

/esablar 4lan!nda (J :assa;, (1 :/esabla$ma hesab!; hesablar!ndan ba$#a (( sayl! :0anlarda

olan xüsusi hesablar; hesab! da n z rd olunə ə ə mu$dur. (( :0anlarda olan xüsusi hesablar; hesab! milli

v xari%i valyuta il öl razisind v xari%d i arediə ə ə ə ə ə ə tivl rə d , çe itabçalar!nda v di r öd m sə ə ə ə ə ə

n də l rind )vesell rd n ba$#a* %ari, ayr! v di r xüsusi hesablarda olan pul və ə ə ə ə ə əsaitl rininə

möv%udlu"unu v hə ər ti, h mçiə ə ə nin m #s dli maliyy l $drm üzr v saitl rin )daxilə ə ə ə ə ə ə ə olmalar!n* ayr!%a

saxlanmas!n!n n z rd tutulmu$ hissə ə ə əsinin h rə əəti ha##!nda m lumatlar!n ümumil $ə ə dirilm si üçünə

istifad edilir.ə

(( :0anlarda olan xüsusi hesablar; hesab! üzr a$a"!da! subhesablar aç!la bil rIə ə

((1 :-reditivl r;,ə

((2 :De itabçalar!; v ba$#alar!.ə

-reditiv hesabla$ma formas!nda al!%! il sat!%! müə ssis aras!nda! m hə ə ə sul al#!sat#!s! üzrə

apar!lan hesabla$malarda istifad olunur. -reə ditivl r formaə s!nda hesabla$malar!n h yata eçirilm siə ə

-z rbay%an Aespubə lias!n!n müvafi# normativ s n dl ri il nizamlan!r.ə ə ə ə

0u hesabla$ma formas!nda mal alan mü ssis yaz!l! formada ona xidm t ed n bana areditivinə ə ə ə

aç!lmas!na dair öst ri$ verir. / min s n dd malsatan!n ad!, ünə ə ə ə ə van!, areditiv m bl "i, etibarl!l!#ə ə

vaxt!, al!na%a# mal!n ad! v pul m bl "inin malsatana öd nm si üçün t #dim oluna%a# s n dl r və ə ə ə ə ə ə ə ə ə

di r laz!mi m lumatlar öz sini tapmal!d!r.ə ə ə

-reditivin öd nilm sind n sonra al!%!n!n banə ə ə !na # bz önd rilir v onun sas!nda malalan!nə ə ə ə

hesab!ndan pul v saiti silinir.ə

4ul v saitl rinin areditivl r öçürülm si (( :0anlarda olan xüsusi heə ə ə ə ə sablar; hesab!n!n

debitind , (1 :/esabla$ma hesab!;, (2 :8alyuta hesab!;, <J :7!samüdd tli ban reditl ri; v di rə ə ə ə ə

müvafi# hesablar!n reditind s etdirilir.ə ə

(( :0anlarda olan xüsusi hesablar; hesab!nda uçota al!nm!$ -reditivl rə d olan v saitl rə ə ə

istifad olunə du#%a )ban!n ç!xar!$lar!na sas n* bir #ayda olaə ə ra# +J :Malsatan v podratç!larla hesabə

la$malar; hesab!n!n debitin siliə nir. -reditivl rd i istifad olunə ə ə mayan v saitl r ban t r find nə ə ə ə ə

onlar!n öçürüldüyü hesaba b rpa olundu#da (1 :/esabə la$ma hesab!;, yaxud (2 :8alyuta hesab!;n!n

debitind v (( :0anlarda olan xüsusi hesablar; hesabə ə !n!n reditind s olunur.ə ə

mt H material #iym tlil rinin al!nmas!, xidm tl r ösƏ əə ə ə ə ə tərilm si il la# dar olara#ə ə ə ə

hesabla$malarda çe itabçalar!ndan istifad oluna bil r. 0unlar!n uçotu (( :0anə ə larda olan xüsusi

hesablar; hesab!n!n ((Q2 :De itabçalar!; subhesab!nda apar!l!r.

Del rl hesabla$malar!n apar!lmas! #aydalar! banlar!n t minatlar! sas nda nizamlan!r.ə ə ə ə ə

De itabçalar! veril r n v sait lrin deponentl $ə ə ə ə ə dirilməsi (( :0anlarda olan xüsusi hesablar;

hesab!n!n debitind , (1 :/esabla$ma hesab!;, (2 :8alə yuta hesab!;, <J :7!samüdd tli ban reə ditl ri;ə

v di r müvafi# hesablar!n reditind s etdirilir. 0andan al!nm!$ çe itabçalar! üzr m bl "l r,ə ə ə ə ə ə ə ə

mü sə sis nin verdiyi çel r öd ndi% , y ni ban ona t #dim edil n çel rin m bə ə ə ə ə ə ə ə ə l #ə l rini öd di% )banə ə ə

ç!xar!$lar!n! sas n* (( :0anlarda olan xüsusi hesablar; hesaə ə b!n!n reditind n hesabla$malar!nə

uçotunu aparama# üçün n z rd tutuə ə ə lan hesablar!n )5+ :Müxt lif deə bitor v reditorlar hesabla$malarə

v s.;* debiə tin yaə z!lma#la silinir. 8erilmi$, an%a# ban t r find n öd nilə ə ə ə məmi$ )öd nə m üçün t #dimə ə

edilm mi$* çel rd n m bə ə ə ə l "ə l r ((:0anlarda olan xüsusi hesabə lar; hesab!nda #al!r. (22 :De



itabçalar!; subhesab! üzr #al!# ban ç!xar!ə $!nda öst ril n #al!#la uy"un olmal!d!r. 0ana #aytar!lm!$ə ə

m bl "l r )istifad olunə ə ə ə mayan #al!#* (1:/esabla$ma hesab!;, yaxud (2:8alyuta hesab!; il müə xabir

l $m l (( :0anə ə ə larda olan xüsusi hesablar; hesab!n!n reditind s etdirilir.ə ə

((2 :De itabçalar!; subhesab! üzr analti uçot al!nm!$ h r bir çe itabças! üzr apar!l!r.ə ə ə

0azar i#tisadiyyat! $ raitind bir s!ra mü sə ə ə sis l r t s rrüfatmaliyy mə ə ə ə ə ə əliyyatlar!n!n h yata eçiə

rilməsind banda! valyuta hesablar!ndan istifad edirl r. 0ununla la# dar olara# mü ssis l rdə ə ə ə ə ə ə ə ə

banda v lyuta hesab! aç!l!r.ə

0anda valyuta hesab!n!n aç!lmas! hesabla$ma hesab!n!n aç!lmasna ox$ar #aydada apar!l!r. rƏ ə

mü ssis valyuta hesab!n! özünün heə ə sabla$ma hesab! olan banda açma# ist yirs bel halda mü ssisə ə ə ə ə

an%a# mü yy n olunmu$ #ayə ə dada hesab!n aç!lmas!na dair riz , mü ssis r hb ri, onun müavini v ba$ə ə ə ə ə ə ə

mühasibin imza nümun l rini v mü ssis nin möhüə ə ə ə ə rünün sini öst r n artoça v veri öd yi%isininə ə ə ə ə

identifiasiya nömr sin dair bildiri$ t #dim etm lidir.ə ə ə ə

0an valyuta hesab! aç!lan mü ssis d n xari%i valə ə ə yuta il apar!lan m liyyatlara ör omisionə ə ə ə

x r%l ri tuə ə tur. omision x r%l rinin tutulma faizi h r bir ban!n özü t r find n mü yy n olunur. 0undanə ə ə ə ə ə ə ə

ba$#a mü sə sisəl r ban!n xidm t etdiyi bütün valyuta m liyyatə ə ə ə lar!n!n apar!lmas! il la# dar mü yy nə ə ə ə ə

x r% d öd m liə ə ə ə dirl r.ə

8alyuta hesab!nda pul v saitl rinin sinteti uçotu (2 sayl! :8alyuta hesab!;nda apar!l!r, bu hesabə ə

öl razisind v xari%i banlarda! valyuta hesablar!nda olan xari%i valyuta il pul v saitl rinin mövə ə ə ə ə ə ə

%udlu"unu v h r ti ha##!nda m lumatlar! ümuə ə ə ə ə mil $dirm üçün n z rd tutulmu$dur.ə ə ə ə ə

(2 :8alyuta hesab!;n!n debitind mü ssis nin valyuta hesab!na daxil olan pul v saitl ri,ə ə ə ə ə

reditind is onlar!n h min hesablardan silinm si s etdirilir. Mü sə ə ə ə ə ə sis nin valyuta hesab!n!n rediti və ə

ya debitin s hv n yaz!lm!$ v ban ç!xar!$lar!n!n yoxlan!lmas! zaman! a$ə ə ə ə ar edilmi$ m bl "l r +3 sayl!ə ə ə

:ddialar üzr hesabə la$malar; hesab!nda s etdirilir.ə

8alyuta hesab! üzr m liyyatlar mühasibat uçoə ə ə tunda "an ç!xar!$lar!na v onlara lav edil n pulə ə ə ə

hesabla$ma s n dl rin sas n s etdirilir.ə ə ə ə ə ə ə

(2 :8alyuta hesab!;n!n a$a"!da! subhesablar! aç!la bil rIə

(21 :Rl daxilind valyuta hesablar!;ə ə

(22 :?ari%d i valyuta hesablar!;ə

(2 :8alyuta hesab!; üzr analti uçot xari%i valə yuta il pul v saitl rinin saxlanmas! üçün ban idaə ə ə

rələrind aç!lm!$ h r bir hesab üzr apar!l!r.ə ə ə

?ari%i valyuta m liyyatlar!n!n uçotunun t $ilind mü ssis l rd xari%i valyuta v saitl rininə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

m z nn f r#iə ə ə ə nin mühasibat uçotunda s etdirilm si prinə ə sipl rinin düzə ün yerin yetirilm si mühümə ə

m s l dir. 0unu n z r alara# -z rbay%an Aespublias! 8eril r Fazirliyi 1+ sentyabr 1<<&%ü il tarixliə ə ə ə ə ə ə ə

#ərar! il xari%i valyuta və əsaitl rinin m z nn f r#inin mühasibat uçotunda s etə ə ə ə ə ə dirilm si #aydalar!n!ə

mü yy n etmi$dir.ə ə

Mü ssis xari%i valyuta üzr bütün m liyytlar! -z rə ə ə ə ə ə bay%an Aespublias! Milli 0an!n!n m liyyat!nə ə

ba$ verdiyi tarix möv%ud valyuta m z nn l rin uy"un olara# #iym tl ndirir v valyuta hesabə ə ə ə ə ə ə ə ə lar!nda!

valyutalar! h r d f m z nn l r d yi$di% yenid n #iyə ə ə ə ə ə ə ə ə ə m tə l nə dirir.

8alyuta hesab!nda! valyutalar!n )növl r üzr * Milli 0an!n m z nə ə ə ə nələrin uy"un olara# h r d f ə ə ə ə

yenid n #iym tl ndirildiyi zaman dövr üzr artan mə ə ə ə əz nn f r#i h min valyutalar!n istiə ə ə ə fad m #s dl riə ə ə ə

n z r al!nma#la müvafi# hesablarda uçota al!n!r.ə ə



0an hesablar!, öhd lil ri v hesabla$malar! üzr xari%i valyuta m liyə ə ə ə ə ə yatlar!, el % d xari%iə ə ə

valyuta il daxil olmu$ material #iym tlil ri, #eyrimaddi ativl r, #iym tli a"!zlar v mla!n di rə ə ə ə ə ə ə ə

növl ri mühasibat uçotunda mə ə əliyyat!n apar!lma tarixind Milli 0an!n #üvv d olan valyuta mə ə ə əz nə

n l ri üzr xari%i valyutan!n yenid n ha## H hesab edilə ə ə ə m si yolu il #iym tl nə ə ə ə diril r mü yy n edilmi$ə ə ə ə

m bə l "d valyuta hesabla$malar!n!n v t diyə ə ə ə y l rinin anaə ə liti uçotunda da öst rilir.ə

0anlarda v di r redit idar l rind i valyuta heə ə ə ə ə sablar!nda olan v sait #al!#lar!, pul s n dl ri də ə ə ə ə

daxil olma#la di r pul v saitl ri, #iym tli a"!zlar, xari%i valə ə ə ə yuta il debitor v reditor bor%lar! maliyyə ə ə

)mühasibat* hesabatlar!nda hesabat dövrünün sonun%u ünün Milli 0an!n valyuta m z nn l ri üzrə ə ə ə ə ə

xari%i valyutalar!n yenid n ha##hesab edilm si yolu il #iym tl nə ə ə ə ə diril r mü yy n edilmi$ m bl "də ə ə ə ə ə ə

manatla s etdirilir.ə

Mü ssis nin s r n%am!nda dövriyy v saiti, eyni zamanda t sisedi%i sə ə ə ə ə ə ə ən də l r uyə ə "un oalar#

mü ssis d nizamnam apital! imi möv%ud olan xari%i valyuta v saitl ri üzr m z nn f r#i il rzində ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

(2 :8alyuta hesab!;n!n v 63 :Nə ələ% dövrün lirl ri hesab!;n!n müvafi# subhesablar!nda uçotaə ə ə

al!n!r.

7!sa v uzun müdd tli bor%lar imi möv%ud olan xari%i valyuta üzr m z nn f r#i h min bor%larə ə ə ə ə ə ə ə

#aytar!lana # d r pul v saitl rini uçota alan hesablar!n v <& sayl! :7!samüdd tli bor%lar; v <( sayl!ə ə ə ə ə ə ə

:>zunmüdd tli bor%lar; hesablar!n!n müvafi# subhesablar!nda uçota al!n!r. >zunmüdd tli və ə ə

#!samüdd tli redit imi dövriyy d olan xari%i valyuta üzr m z nn f r#i hə ə ə ə ə ə ə ə əmin reditl rə

#aytar!lanad (2 :8alyuta hesab!;, <J :7!samüdd tli ban reditl ri; v <2 :>zunmüdd tli banə ə ə ə ə

reditl ri; hesablar!nda uçota al!n!r.ə

?ari%i valyuta il apar!lan m liyyatlar üzr m z nə ə ə ə ə ə n f r#l ri, o %üml d n mühasibat balans!n!nə ə ə ə ə

t rtib edildiyi tarix bor%lar!n yenid n #iym tl ndiə ə ə ə ə rilm sind n olan f r#l r il rzind 63 :N l % ə ə ə ə ə ə ə ə ə

dövrl rin ə əlirləri hesab!;nda uçota al!n!r v ilin sonunda müvafi# bor%ə lar #aytar!lanad edil nə ə

üz $tl r al!nma#la 6J :M nf t v z r r hesab!;na aid edilir.ə ə ə əə ə ə ə

.. H<'+:8+E1+ 1 8344+,@0@0 -/,-ə ə

Mü ssis l rd t s rüfat v saitl rinin düzün, v vaxə ə ə ə ə ə ə ə ə t!nda dövriyy sini t min etm üçün t tbi#ə ə ə ə

edil n hesabla$ma formas!n!n h miyy ti böə ə ə ə yüdür. /esabla$malar!n s m r li formalaə ə ə r!ndan istifadə

olunmas! möv%ud olan m hsulun vaxt!nda sat!lmas! v tə ə əs rüfat f aliyy tinin fasil sizliyinin i$ini t minə ə ə ə ə

edir. Mü ssis l r aras!nda hesaə ə ə bla$ma la# l rinin forma v #aydalar! Milli 0an!n normalar! ilə ə ə ə ə

mü yy n olunur. 0ir #ayda olara# müliyy t formas!ndan as!l! olmayara# bütün mü ssis l rin v fiziiə ə ə ə ə ə ə

$ xsl rin mt material #iyə ə ə əə m tə lərinin al#!sat#!s! üzr m liyyatlar!n!n #eyrina"ds!z hesabla$ma forə ə ə

madas!nda apar!lmas! mü yy n olunmu$dur. 9ain, mü yy n al#!sat#! m liyyatlar!n!n na"d pullaə ə ə ə ə ə

hesabla$mas! da n z rd tutulur.ə ə ə

Fa"ds!z hesabla$malar!n h yata eçirilm si mə ə ə əliyyat!n i#tisadi m zmuə nundan as!l! olara# ii

#rupa H mal m liyyatlar! üzr hesabla$malar v maliyə ə ə ə y öhd çilil ri üzr hesabla$malar ayr!l!r. 0irin%iə ə ə ə

#rup hesabla$malara mü sə sis l r aras!nda mt material d y rl ri )i$, xidm tl r* üzr hesabla$maə ə ə əə ə ə ə ə ə ə

mə əliyyatlar!, iin%i #rupa is büd% y öd ni$l r, v s. hesabla$ə ə ə ə ə ə malar!n yerin yetirilm si daxildir.ə ə

Fa"ds!z hesabla$malar malsatan v al!%! mü sə ə sisələrin harada yerl $ə məsind n as!l! olara# eyniə

$ h rli v di r $ə ə ə ə əh rə li #rupa ayr!l!r. Mü ssis l rin yerə ə ə l $m sind n as!l! olaə ə ə ra#, onun hesabla$ma

formas! mü yy n olunur. Müə ə asir $ raitd mü ssis l r hesabla$malar! öd m t l bə ə ə ə ə ə ə ə ə naməl ri, öd mə ə ə

tap$!r!#lar!, areditivl r, barter m liyə ə ə yatlar!, m %buri silinm , hesabə ə la$ma çel ri 8asiə təsil v di rə ə ə



formalarda apar!l!r. Mü sə sis l r aras!nda! t tbi# edil n hesabla$ə ə ə ə ma formalar! onlar!n #ar$!l!#l! raz!l!"! və

ba"lan!lm!$ mü#avil l r s olunə ə ə ma#la mü yy nə ə l $ə dirilir.

/ r bir mü ssis bir t r fd n al!%!, di r t r fd n sat!%! #ismind ç!x!$ edir. Gna ör d onlarə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

aras!nda! hesabla$ma münasib tl rinin uçoə ə tu sat!%!al!%! mü ssis l r aras!nda! hesabla$man! ifaə ə ə də

etm lidir. Malsatan v podratə ə ç! mü ssis l rl hesabla$malar +J sayl!:Malsatan v podryatç!larlaə ə ə ə ə

hesabla$malar; hesab!nda apar!l!r. 0u hesab malsatan v podryatç!larla hesabla$malar ha##!nda!ə

m lumatlar! ümumil $dirm üçün n z rd tutulmu$dur.ə ə ə ə ə ə

0ir #ayda olara# +J sayl!hesab!n redit #al!"! olur v bu #al!# m bl "i malə ə ə satan mü ssis l rinə ə ə

yül dil ri mt material #iym tlil ri üzr bor%u ösə ə ə əə ə ə ə t rir. Materal #iym tlil rinin ld edilm sin ,ə ə ə ə ə ə ə

yerin yetirilmi$ i$l r v ösə ə ə tərilmi$ xidm tl rin öst rilm si üzr hesabla$malarla la# dar bütünə ə ə ə ə ə ə

m liyə ə yatlar t #dim edil n hesab fatuə ə ralar!n öd m vaxt!ndan as!l! olmayara# +J :Malə ə satan və

podryatç!larla hesabla$malar; hesab!nda s etdirilir.ə

+J :Malsatan v podryatç!lala hesabla$malar; heə sab!n!n rediti fatii daxil olmu$ mt materalə əə

#iymətlil rini, # bul edilmi$ i$l rin v xidə ə ə ə m tl rin d y ri # d r bu #iym tlil ri v müvafi# m sə ə ə ə ə ə ə ə ə ə r f ə l riə

uçota olan hesablar!n debeti il müxabirl $ir. Mateə ə ral #iym tlil rinin da$!nmas!na, h mçinin onlar!nə ə ə

narə da emal olunmas!na ör öst ril n xidm tl r +J :Malsatan v podryatç!lala hesabla$ə ə ə ə ə ə malar;hesab!n!n reditin istehsal ehtiyyatlar!n!, mallar, t davül x r%lə ə ə ərini v s. uçota alan hesablar!n isə ə

debetin yaz!lma#la s etdirilir.ə ə

r malsatan!n yül diyi m hsul # bul olunarƏ ə ə ə ə n si% lm mü yy n olunarsa mü ssisə ə ə ə ə ə ə ə

h min t $ə ə ilata iddia t #dim edir. T #dim olunmu$ siə ə ə lm m bə ə ə l "i il la# dar olara# +3 :ddialarə ə ə ə

üzr hesabə la$malar; hesab!n!n debetin v +J :Malsatan v podə ə ə ratç!larla hesabla$malar; hesab!n!n

reditin yaz!l!$ apar!l!r. Malsatan!n t #dim etdiyi hesabla$ma s n də ə ə ə lərind arifmeti s hvl r və ə ə ə

#iym tl la# dar öst ri%il r mü#avil $ rtl rin uy"un olmad!#da da mühasibat uçotunda yuxar!daə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

öst ril n #aydada yaz!l!$ apar!l!rIə ə

-l!%!lar v sifari$çil rl hesabla$malar ha##!nda mə ə ə əlumatlar! ümumil $ə dirm üçünnun mühasibatə

uçotu /esablar 4lan!nda +2 sayl! :-l!%!lar v siə fari$çil rl heə ə sabla$malar; hesab! n z rd tutulmu$dur.ə ə ə

/ min hesab!n a$a"!ə da! subhesablar!ndan istifad edilirIə

+21 :nasso #aydas!nda hesabla$malar;

+22 :4lanl! öd m l r üzr hesabla$malar;ə ə ə ə

+23 :-l!nm!$ vesell r; v ba$#alar!ə ə

+21 :nassa #aydas!nda hesabla$malar; hesab!nda yül nmi$ m hsulə ə lar, yerin yetirilmi$ i$l rə ə

v xidə m tə l r ör al!%!lar v sifari$çil r t #dim edilə ə ə ə ə ə ə mi$ v ban t r find n öd nilm üçün # bulə ə ə ə ə ə ə

olunmu$ hesabla$malar!n uçotu apar!l!r.

+22 :4lanl! öd m l r üzr hesabla$malar; subə ə ə ə ə hesab!nda mü ssis nin uzunə ə müdd tli t s rrüfatə ə ə

laə #əl ri saxlad!"! al!%!lar v sifari$çil rl apard!"! müə ə ə ə t madi hesabla$malar üzr öd ni$i ayr!%a birə ə ə

hesabla$ma öd m s n di il tamamlanmayan v sas n planl! öd ni$ #aydas!nda apar!lanə ə ə ə ə ə ə ə ə

hesabla$malar uçota al!n!r.

+23:-l!nm!$ vesell r; subhesab!nda al!%!lar v sifari$çil rl hesabla$ə ə ə ə malar üzr al!nm!$ə

vesell rl t min edilmi$ bor%lar uçota al!n!r.ə ə ə



+2:-l!%!lar v sifari$çil rl hesabla$malar; heə ə ə sab!n!n debeti malalanlara t #dim edilmi$ə

hesablanma sən dl rind i m bl " # d r &+ :M hsul )i$, xidə ə ə ə ə ə ə ə m t* sat!$!;, &5 : sas v saitl rin sat!$! və Ə ə ə ə

sair xari%olmalar!;, &6 :'air ativlərin sat!$!; hesablar!n!n rediti il müxaə birl $ir.ə

+2 :-l!%!lar v sifari$çil rl hesabla$malar heə ə ə sab!n!n rediti daxil olmu$ öd ni$l r, # bul edilmi$ə ə ə

avans m bl "l ri v s. üzr pul v saitl rin v hesabə ə ə ə ə ə ə ə la$malar! uçota alan hesablarla müxabirl $ir. rə Ə ə

al!%!n!n bor%unu t min ed n al!nm!$ vesell r üzr faiz n z rd tuə ə ə ə ə ə ə tulubsa, onda bu bor% öd nildi% (1ə ə

:/esabla$ma hesab!;n!n debitin , +2 :-l!%!lar v sifari$çil rl hesabla$malar; hesab!n!n v 6J :M nf tə ə ə ə ə ə əə

v z r r; hesab!n!n reditin yaz!l!$lar edilir.ə ə ə ə

/ r ay!n sonunda bütün al!%!lar üzr hesabla$ə ə malar üzr #al!# mü yy nə ə ə l $dirilir. r hesabdaə Ə ə

debet #al!"! olarsa onda bu al!%!lar!n bor%unu, redit #al!b! oldu#da is mü ssis nin al!%!ya olan bor%unuə ə ə

öst rir.ə

+2 :-l!%!larla v sifari$çil rl hesabla$malar; hesab! üzr analiti uçot al!ə ə ə ə %!lara t #dim edil n h rə ə ə

bir hesabla$ma s n di sas!nda, planl! öd ni$l r #ayə ə ə ə ə das!nda, hesabla$mal!r zaman! is h r bir al!%! və ə ə

sifari$çi üzr ayr!l!#da apar!l!r.ə

.. T 2, 82<'+: E 5'8 8 2<'+:8+E1+8+@0 -/,-ə ə ə ə ə

T s rrüfat H maliyy f aliyy ti prosesind mü ssisə ə ə ə ə ə ə əl rə d öz ezamiyy , habel di r mə ə ə ə ə əliyyat və

t s rrüfat x r%l ri üçün na"d pul verm z rur ti meydana ç!x!r.ə ə ə ə ə ə ə

0el x r%l r i$çi ezamiyy y önd ril r n malmaterial #iym tlil rinin al!nmas! il la# dar,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

mü yy n %ari t s rrüfat x r%l rini öd m üçün v s. üzr ona na"d öd nil n pul v saiti aiddir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Mü ssis nin i$çil rin t ht lhesab m bl "l rin veə ə ə ə ə ə ə ə ə rilməsi #aydas! assa m liyyatalr!n!n apar!lmas!ə ə

#aydalar! il t nziml nir.ə ə ə

-z rbay%an Aespublias! 4rezidentinin :8 t nə ə ə da$lar!n xidm ti ezamiyy x r%l ri normativl rininə ə ə ə ə

t ə mill $ə dirilm si ha##!nda; 1<<+%! il 2J deabr tarixli sə ər nə %am!na uy"un olara# -z rbay%anə

Aespublias! Fazirl r abineti 25 yanvar 1<<5%i il tarixli, < nömr li # rarla :8 t nda$lar!n xidm tiə ə ə ə ə ə

ezamiyy x r%l rinin normaə ə ə tivləri ha##!nda; # rar # bul etmi$dir. / min # rarda -z rə ə ə ə ə bay%an

Aespublias! razisi daxilind ezamiyy x r%l ri m bl "l ri v xari%i öl l r xidm ti ezamiyy x r%ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ləri

nin normativl ri t sdi# olunmu$dur.ə ə

$çiy ezamiyy vaxt! üçün veril n na"d pul m bl "i mü ssis r hb ri t rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə əfind n mü yy n edilir.ə ə ə

/ r bir i$çi ald!"! na"d pul v saitinin x r%ə ə ə l nə m si ha#ə #!nda, ezamiyy d n #ay!td!#dan sonra üç ünə ə

müddətind mövə %ud olan ezamiyy s n dl ri sas!nda avans hesabat! t rə ə ə ə ə ə tib etm li v mü ssisə ə ə ə

mühasibatl!"!na t #dim etə məlidir. Mühasibatl!#da t #dim olunmu$ avans hesabat! ona lav olunanə ə ə

ezamiyy v si# si v di r s n dl r sas!nda )çe, #aim , # bz, n #liyyatla la# dar biletl r v s.* tə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

rafl! yoxlan!l!r v hesabat mü ssis r hb ri t r find n t sə ə ə ə ə ə ə ə ə di# edilir.

T ht lhesab $ xs pul v saiti t rar n an%a# eçmi$ alə ə ə ə ə ə ə d!"! avans pul m bl "i üzr hesabla$maə ə ə

apar!ld!#dan sonra veril biə l r. T ht lhesab $ xsl rl hesabə ə ə ə ə ə la$malarda xidm ti ezaə miyy x r%l ri xüsusiə ə ə

yer tutur. ?idm ti ezamiyy i$çini mü ssiə ə ə s r hb rinin yaz!l! mri sas!nda xidm ti v zif ni yerinə ə ə ə ə ə ə ə ə

yetirm üçün, mü yy n vaxtda, onun daimi i$ə ə ə inin yerl $ə diyi yerd n ba$#a $ h r, rayon v s. yerl rə ə ə ə ə ə

önd rilm si dem dir.ə ə ə

$çinin ezamiyy y önd rilm si il la# dar ona standart formada t sdi# olunmu$ ezamiyyə ə ə ə ə ə ə ə ə

v si# si veə ə rilir. / min v si# d ezam olunan $ xsin ad!, soyə ə ə ə ə ada, atas!n!n ad!, v zif si daimi i$ yerind nə ə ə



ç!xd!"! ün östərilir. Nöstəril n revizitl r ezamiyy v si# sind s olunə ə ə ə ə ə ə du#dan sonra mü ssisə ə

r hb rinin imzas! v möə ə ə hürl t sə ə di# olunmal!d!r.

zam olunan i$çiy , bütün ezamiyy vaxt! il laə ə ə ə #ədar olan n #liyə yat, ommunal v ünd liə ə

yem l laə ə ə #ədar x r%l r mü ssis t r find n öd nilir.ə ə ə ə ə ə ə ə

0üd% d n maliyy l $diril n mü ssis ,idar v t $ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ilatlar istisna olunma#la di r hü#u#i $ xsl r,ə ə ə

i$çil rinin -z rbay%an Aespublias! raə ə ə zisi daxilind ezaə miyy x r%l rinin öd nilm si üçün özə ə ə ə ə

s r n%amlar!nda #alan v sait hesab!na normativ s n dd mü yy n olunmu$ normalardan lav v saitə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

ay!ra bil rl r.ə ə

?ari%i öl l r #!sa müdd tli ezamiyy nin s n də ə ə ə ə ə ə l $ə dirilm si, onun m #ə ə s di, v zif si v ezamiyyə ə ə ə ə

vaxt! östərilm l mü ssis r hb rinin s r n%am! sas!nda s n də ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə l $dirilir. ?ari%i öl l r ezamiyy ilə ə ə ə ə ə

la# dar olara# x r%ə ə ə l r yüs normalar üzr t #dim olunmu$ s n dl r sas!nda öd nilir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

-z rbay%an Aespublias! Fazirl r abinetinin 25 yanvar 1<<5%i il tarixli < # rar! il :8 t nda$lar!nə ə ə ə ə ə

xari%i öl l rd xidm ti ezamiyy x r%l rinin norə ə ə ə ə ə ə mativləri; mü yy n olunmu$dur. / min # rarlaə ə ə ə

mü yy n olunə ə mu$dur i, dövl t idar etm or#anlar! müliyy t v t $ə ə ə ə ə ə ilat formas!ndan as!l! olmayara#

bütün t s rrüfat subə ə yetl ri v t $ilatlar öz hesablar!nda olan valyuta və ə ə əsaitl rind n ezamiyy x r%l riə ə ə ə ə

üçün bu # rarla t sdi# olunə ə mu$ normativl rin h ddini a$mama# $ rtil istifad ed bil rl r. zamiyyə ə ə ə ə ə ə ə ə

x r%l rind n ba$#a h r bir n f r ezamiyy müdd ti üçün t sdi#edi%i s n d t l b olunmama# $ rtil 2Jə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

-0K dollar! m bl "ind bird f li öl daxili n #liyyat x r%l ri verilir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

/esablar!nda valyuta v saiti olmayan büd% t $iə ə ə latlar! xari%i ezamiyy x r%l rini bu m #s d üçünə ə ə ə ə

öz büd% sind n z rd tutulmu$ v saiti :8alyuta t nzimi ha##!nda; -z rbay%an Aespublias! 7anununaə ə ə ə ə ə ə ə

uy"un olara#, laz!mi valyutaya çevirm l öd y bil rl r.ə ə ə ə ə ə

Mü ssis i$çil rin inzibatit s rrüfat v m liyyat, haə ə ə ə ə ə ə ə ə bel ezamiyy x r%ə ə ə l ri üçün t ht lhesabə ə ə

$ xsl r veə ə ə rilmi$ m bl "l r üzr hesabla$malar ha##!nda m lumatlar! ümumil $dirm üçün 51 sayl!ə ə ə ə ə ə ə

:T ht lhesab $ xsl rl heə ə ə ə ə sabla$malar; hesab! mü yy n olunmu$dur. / min heə ə ə sab!n debitində

t ht lhesab $ xsə ə ə l r inzibati H t s rrüfat, m liyyat x r%l ri v xidm ti ezamiyy tl la#ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ədar veril nə

na"d pul m bl "l ri s olunur. 0ununla la# dar olara# mühaə ə ə ə ə ə sibit uçotunda a$a"!da! yaz!l!$ apar!l!rI

Bebet 51 :T ht lhesab $ xsl rl hesabla$malar;.ə ə ə ə ə

redit (J :assa; hesab!.

redit (1 :/esabla$ma hesab!;.

redit (2 :8alyuta hesab!;.

T ht lhesab $ xsl r t r find n x r%l nmi$ m bl "l r is 51 :T ht lhesab $ xsə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə l rlə ə

hesabla$malar; hesab!n!n reditin , s rf olunmu$ m sr fl ri v ld olunə ə ə ə ə ə ə ə mu$ #iym tlil ri uçota alan,ə ə

habel x r%l rin xaraterind n as!l! olara# diə ə ə ə r hesablar!n debitin yaz!l!r. 0u yaz!l!$ a$a"!da! #aydadə ə

uçotda s olunurIə

Bebet 1J :Materiallar; hesab!

Bebet 12 :-z#iym tli v tezöhn l n $yalar; heə ə ə ə ə sab!

Bebet 2( :Pmumistehsalat x r%l ri; hesab!ə ə

Bebet 2+ :Pmumit s rrüfat x r%l ri; hesab!ə ə ə ə

Bebet && :T davül x r%l ri; hesab!ə ə ə

Bebet +J :Malsatan v podratç!larla hesabə la$malar; hesab!

Bebet (J, (1, (2 :assa;, :/esabla$ma hesab!;, :8alyuta hesab;lar! hesab!



Bebet 6& :' rv tl rin si lm si v xarab olmas!ndan itil r; hesab!ə ə ə ə ə ə ə ə

Bebet 51 :T ht lhesab $ xsl rl hesabla$malar; hesab!ə ə ə ə ə

T ht lhesab $ xsl r t r find n vaxt!nda #ayə ə ə ə ə ə ə tar!lmayan t ht lhesab pul m bə ə ə l "l ri 51 :T hə ə ə t lə he

sab $ xsl rl hesabla$malar; hesab!n!n reditind v 6& :' rv tl rin si lm si v xarabolə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə mas!n

dan itil r; hesab!n!n debetind s olunur. Baha sonra bu m bə ə ə ə l "l r 6& :' rv tl rin si lm si və ə ə ə ə ə ə ə ə

xarab olmas!ndan itil r; hesab!ndan, 5J : m yin öd ni$i üzr i$çi hey ti il hesabə Ə ə ə ə ə ə la$malar; hesab!n!n

v ya 53 :'air m liyyatlar üzr i$çi heyy ti il hesabla$ə ə ə ə ə ə malar; hesab!n!n debetin silinir.ə

51 :T ht lhesab $ xsl rl hesabla$malar; heə ə ə ə ə sab!n!n debetind s olunə ə mu$ #al!# m bl "iə ə

t ht lhesab $ xsl rin ald!#lar! pul m bl "i üzr onlar!n mü ssis y olan bor%lar!n! redit #al!"! isə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

mü ssis nin t ht lhesab $ xs onun art!# s rf etmi$ oldu"u pula ör olan bor%unu öst rir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

T ht lhesab $ xsl r üzr hesabla$malar!n analiti uçotu h r bir $ xs veril n avans üzr apar!l!r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

.. M5, 83* ;<:3,/ 6 ?<;3,/8+8+ 2<'+:8+E1+8+@0 -/,-ə ə

Müxt lif debitor bor%u dedid ba$#a mü ssis l rin, i$çiə ə ə ə ə lərin v fizii $ xsə ə l rin mü ssis y olanə ə ə ə

bor%lar! ba$a dü$ülür. 0el bor%lara mal mə ə əliyyatlar! il la# dar olmayan bor%lar daxildir. Mü ssis yə ə ə ə ə ə

bor%u olan di r mü ssis , idar v $ xsl r debitorlar say!l!r.ə ə ə ə ə ə ə

Müxt lif reditor bor%u is mü ssis nin ba$#a mü sə ə ə ə ə sisəy , fizii $ xs , i$çiə ə ə l rin olan bor%u hesabə ə

olunur v hə əmin bor%u olan mü ssis reditor say!l!r.ə ə

Mühasibat uçotu balans!nda debitor v reditor bor%ə lar!, onun formalar! üzr s olunur.ə ə

Müxt lif t s rrüfat m liyyatlar! il la# dar olaə ə ə ə ə ə ə ə ra# ommunal t s rə ə rüfat or#anlar!, n #liyyatə

mü sə sisələri, i$çi heyy ti il deponentə ə l $mi$ m ha##!, i%ra v r # lir v sair üzr müxt lif debitor və ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

reditor bor%lar! yaran!r. Beyildiyi imi, bu imi debitor v reditor bor%lar! #eyrimal mə ə əliyyatlar! ilə

la# dar olara# yaran!r.ə ə

Müxt lif debitor v reditorlarla hesabla$malar!n uçotu 5+ sayl! :Müxə ə t lif debittor v reditorlarlaə ə

hesabla$malar; ativpassiv hesab!nda, assa hesabat!, ban ç!xar!$lar!, i%ra v r # l ri v di rə ə ə ə ə ə

s n dl r sas!nda apar!l!r.ə ə ə ə

5+ :Müxt lif debitor v reditorlarla hesabə ə la$malar; hesab! +J :Malsatan v podratç!l!rl! heə sab

la$malar; v 5( :T hsisçil rl hesabla$malar; heə ə ə ə sablar!nda s olunmayan bütün növ m liyyatlarə ə ə

üzr müxt lif t $ilatlarla, çel öd nilmi$ xidm tl r ör n #liyyat )d miryolu v su yolu* t $ilatlar!ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

il , mü ssis nin i$çi heyy tinin m ha##!lar!ndan m h m or#anə ə ə ə ə ə ə ə ə lar!n!n #ərarlar! v sair sas nə ə ə ə

müxt lif t $ilat v $ xsl rin xeyrin tutulmu$ m bl "l r üzr hesabla$malar ha##!nda m lumatlar!ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

ümumil $dirm yi n z rd tutur.ə ə ə ə ə

5+ :Müxt lif debitorlar v reditorlarla heə ə sabla$malar; hesab!n!n redit #al!"! )saldosu* mü sə sisə

nin müxt lif t $ilatlara olan bor%unu öst rir. reə ə ə ditor bor%unun öd nm si zaman! (J :assa;, (1ə ə

:/esabla$ma hesab!;n!n rediti v 5+ :Müxə t lif deə bitor v reditorlarla hesabla$malar; heə sab!n!n

debetin yaz!l!$ edilir. /esab!n debet #al!"! mü sə ə sisəl rin v ayr!ayr! $ xsl rin mü sə ə ə ə ə sis y olan borə ə %unu

öst rir. Bebiə torlardan öd nil n bor%ə ə lar!n m bl "i hesab!n reditind s olunur.ə ə ə ə

5+ :Müxt lif debitor v reditorlarla hesabə ə la$malar; hesab! üzr analiti uçot h r bir debitor və ə ə

reditor üzr apar!l!r.ə

:Mühasibat uçotu ha##!nda; -z rbay%an Aesə publias!n!n 2& mart 1<<(di il 7anununun 22%i

maddəsinin (%i bölm sind sas n iddi müdd ti eçmi$ debitor bor%lar!, al!nmas! mümün olmayanə ə ə ə ə



di r ümidsiz bor%lar mü sə ə sis nin r hb rinin # rar! il t s rrüfat f aliyy tinin n tiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə %əl rin , idar l rdə ə ə ə ə

is maliyy l $m nin )fondlar!n* azalə ə ə ə d!lmas!na silinir.

0or%lunun öd m #abiliyy tinin olmamas! üzünə ə ə d n z r r silin n bor% m bl "i onun l "v olunmas!ə ə ə ə ə ə ə ə

dem deyildir. / min bor% m bl "i bor%lunun mla və ə ə ə ə əziyy ti d yi$diyi zaman, onun tutulmas!ə ə

imanlar!na nəzar t etm üçün silindiyi ünd n ba$layara# be$ il müdə ə ə d tin balansə ə arxas! hesabda sə

olunur. Bebitor bor%unun silinm si mü ssis r hb rə ə ə ə ə inin mri il s n də ə ə ə l $dirilir v bununla la# darə ə ə ə

a$a"!da! yaz!l!$ apar!l!rI

Bebet 6J :M nf t v z r r;.ə əə ə ə ə

redit +1 :8erilmi$ avanslar üzr hesabla$malar;.ə

redit +2 :-l!%!lar v sifari$çil rl hesabla$malar;.ə ə ə

redit 5+ :Müxt lif debitor v reditorlarla hesabə ə la$malar;.

Mü ssis balans!ndan silinmi$ debitor bor%u JJ5 :E r r silinmi$ ümidsiz debitor bor%lar!; baə ə ə ə ə lans

arxas! hesab!nda s olunur.ə

ddia müdd ti eçmi$ reditor v deponent bor% m bl "l ri -z rə ə ə ə ə ə bay%an Aespublias!

#anunveri%iliyind ba$#a hallar n z rd tutulmad!#da dövl t büd% sin öçürülür.ə ə ə ə ə ə ə

Ö704/58+1+ '-+88+@!-8 6 '+3,8 3 1 ''3' 030 3',<2'+8$?/11<'34+ * +8344 ,30; 0 ?313 /8 /40+4@ə ə ə ə ə ə ə ə

H<'+:8+E1+8+@0 2+0'@ 0>68 3 6 */1+8+@ 6+;@ə ə

K+''+ 1 8344+,8+@0@0 +0+83,3? -/,- 0< ++@8@ə ə ə

V+84-,+ 1 8344+,8+@ 7 -8 6 '+3,8 3030 -/,-0-0 ++@81+'@ +4;+'@ 0< ;3ə ə ə ə ə ə

H+0'@ E 5'8 , 2, 82<'+: E 5'8 ;<4383ə ə ə ə ə ə ə



MÖVZU VII. MALİYY N TİC L RİNİN V ONUN İSTİFAD SİNİN UÇOTUƏ Ə Ə Ə Ə Ə

&. M+8344 0 ,3 8 3# /0-0 , ?3:3 6 -/,-0-0 6 73* 8 3ə ə ə ə ə ə ə ə ə

9. M ''3' 030 1 0* , 6 7 3030 -/,-ə ə ə əə ə ə ə

=. M 0* ,30 :>8E;81 '3 6 3',3*+; /8-01+'@0@0 -/,-ə əə ə ə ə


Q.A::+'/6 «M+8344 0 ,3 8 3030 12+'3:+, -/,-»# «M+8344 6 -/,» -0+8@# J G$# &ə ə ə ə ə ə

.D+E; 13/6 «İ06<',3'34+ E +3,30; 1 0* ,30 3,3'+;3 , 28383030 5'-'344 ,8 3»#Ə ə ə ə ə əə ə ə ə

«"?'<,» -0+8@# J &$&&# 9

F.H+@4<6 «M 0* ,30 6<34 8: /8-01+'@0@0 +-;3,3»# «"?'<,» -0+8@# J &$&&# 9ə əə ə ə

.&. M+8344 0 ,3 8 3# /0-0 , ?3:3 6 -/,-0-0 6 73* 8 3ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Mü ssis nin i$üzar f aliyy tinin mü yy n olunmaə ə ə ə ə ə s!n!n n va%ib formas! onun hesabat dövründə ə

istehsal v maliyy t s rə ə ə ə rüfat f aliyy ti n ti% sind lə ə ə ə ə ə d etdiyi maə liyy n ti% si östə ə ə əri%idir. 0u öst ri%iə

m nə f t v z r rl n ti% l n bil r. Maliyy F ti% si -z rbay%an Aesəə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə publias!n!n :Mühasibat uçotu ha#

#!nda; 7anunun t l bl rin uy"un olara# hesabat bütün mə ə ə ə ə əliyyatlar!n!n nəti% l rinin v mühaə ə ə sibat

uçotu maddələrinin #iym tl ndirilm si n ti% si imi mü yy nə ə ə ə ə ə ə l $ə dirilir.

Mü ssis nin hesabat dövründ i f aliyy ti il laə ə ə ə ə ə ə #ədar maliyy n ti% si )m nf t, z r rl r* onunə ə ə ə əə ə ə ə

özünəm xə sus apital!n!n artma v ya azalma h %mi il müə ə ə yə y n olunur. Mü ssis nin maliyy t s rüfatə ə ə ə ə ə

f aliyy ti nə ə əti% sind özüə ə nəm xsus apital!n artmas! m nf t v z r r uy"unla$!r. Maliyy n ti% siə ə əə ə ə ə ə ə ə ə

hesabat i$inin vv lind n sonuna, # d r olan dövrü haə ə ə ə ə ə t edir.ə

Mühasibat uçotu n ti% si imi mü yy n olunmu$ m nə ə ə ə ə f t v z r r mü ssis nin maliyy t s rüfatəə ə ə ə ə ə ə ə ə

f aliyə yətind a$a"!da! m nb l rd n m l lirIə ə ə ə ə ə ə ə ə

a* mü ssis nin bilavasit yerin yetirdiyi %ari f aə ə ə ə ə liyy td n, y ni m hsul sat!$!ndan, i$l rin və ə ə ə ə ə

xidm tl rin yerin yeə ə ə tirilməsind n yaranm!$ n ti% )m nf t, z r r*Oə ə ə ə əə ə ə

b* sas v saitl rin v di r ativl rin sat!$!ndan olan maə ə ə ə ə ə liyy n ti% siOə ə ə

v* sat!$la la# dar olmayan maliyy t s rüfat mə ə ə ə ə ə əliyyatlar!ndan ld olunan m nf t və ə ə əə ə

z r rl rOə ə ə

#* m nf td n büd% y öd m l r üzr x r%l r.ə əə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

uxar!da öst ril n m nf t v z r rin yeunu müə ə ə əə ə ə ə sə sis nin özün m xsus apital!n!n artmas! və ə ə ə

ya azalmas!n! s etdirir.ə

Mü ssis l r hesabat ilinin tam yeunu sas!nda maə ə ə ə liyy n ti% sini mü yə ə ə ə y n edir. /esabat ili üzrə ə

balans m ny ti, büd% il hesabla$ə əə ə ə malar!n n ti% si n z r al!nə ə ə ə ə ma#la mü yy n olunur. 0alans m nf tiə ə ə əə

mü ssis nin büə ə tün istehsal v #eyriistehsal maliyy t s rüfat f aliyy ti üzr ld olunmu$ m nf tinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə əə

yeunu hesab edilir. 7anunveri%ilid mü yy n olunmu$ veril r v di r i%bari t də ə ə ə ə ə ə iyy l r öd ndid nə ə ə ə

sonra mü ssis nin s r n%am!nda #alan m nf t onun xalis m nf ti say!l!r.ə ə ə ə ə əə ə əə

/esabat ili dövründ yaranm!$ xalis m nf tin müə ə əə sə sis nin f aliyy tind xüsusi h miyy ti vard!r.ə ə ə ə ə ə ə

Mü ssis nin sə ə ər n%am!nda #alan m nf t mü yy n t yinatlar üzr böə ə əə ə ə ə ə lü$dürülür. M nf tin #al!"!, onunə əə

h r tinin uçotu v onun l % bölü$dürülm si il la# dar m liyyatlar! aç!lm!$ $ ild s etə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

dirm üçün müə hasibat uçotunda bölü$dürülm mi$ m nf t öst ri%isi mü yə ə əə ə ə y n olunmu$dur. /esabatə

ilinin bölü$dürülm mi$ m nə ə f ə tinin #al!# m bl "i mü ssis nin illi balans!nda, eç n v hesabat ilininə ə ə ə ə ə ə

bölü$dürülm mi$ m nə ə f ə tiə nin h r ti is 66 :0ölü$dürülm mi$ m nf t )ödə ə ə ə ə ə əə ənilm mi$ z r r*; hesaə ə ə

b!nda s etdirilir.ə



'at!$ m liyyatlar!n!n yeun )m nf t v ya z r r* öst ri%il ri il növə ə ə əə ə ə ə ə ə bəd sat!$la la# darə ə ə

hesablarda ayr!ayr!l!#da s olunur v sonra ümumi m bə ə ə l " m nf t v zə ə əə ə ər r hesab!na öçürülür.ə

0unula la# dar olara# mühasibat uçotunda &+ :M hsul )i$, xidm t* sat!$!;, &5 : sas v saitl rinə ə ə ə Ə ə ə

sat!$! v sair xaə ri%olmalar!; , &6 :'air ativl ri sat!$!; adl! xüsusi hesabə lardan istifad olunur. 'at!$ə

hesablar! h r ay!n sonunda ba"ə lan!r v heç bir #al!"a mali olmurlar.ə

Mü sis nin sas f aliyy ti dair sind istehsal ediə ə ə ə ə ə ə l n, yerin yetiril n, yaxud öst ril n i$, xidm tə ə ə ə ə ə

&+ :M hə sul )i$, xidm t* sat!$!; hesab!nda mü yy n edilir. /ə ə ə əmin hesabda sat!$dan daxil olan m bl "lə ə ə

)&+ hesab!n redit dövriyy si* sat!lm!$ m hsulun tam maya də ə əy ri )&+ hesab!n debeti* aras!nda! f r#ə ə

mü sə sisənin maliyy n ti% sini m nf t v ya z r ri t $il edir. &+ sayl! hesab!n redit dövriyy si onunə ə ə ə əə ə ə ə ə ə

debet dövriyyəsind n çox olan hallarda h min çox hiss son n ti% nin m nf tl ba$a lm sini ösə ə ə ə ə ə əə ə ə ə t rirə

v bu m liyyat uçotda a$a"!da! imi s etdirilirIə ə ə ə

Bt &+ S :M hsul )i$, xidm t* sat!$!; hesab!ə ə

t 6J S :M nf t v z r r; hesab!.ə əə ə ə ə

'at!$dan z r r ld edildid )&+ hesab!n debet dövriyy si, redit dövriyə ə ə ə ə ə yəsind n çox olanə

hallarda* 6J:M nf t v z r r; hesab!n!n debeti &+ :M hə əə ə ə ə ə sul )i$, xidm t* sat!$!; hesab!n!n rediti ilə ə

müxabirl $m l uçotda s etdirilir.ə ə ə ə

0el lil öründüyü imi &+ :M hsul )i$, xidm t* sat!$!; heə ə ə ə sab! m hsulə lar!n, mallar!n, yerinə

yetirilmi$ i$l rin v ösə ə tərilmi$ xidm tl rin sat!$! prosesi ha##!nda m lumatlar! ümumil $dirm və ə ə ə ə ə

onlar!n sat!$!ndan ld edil n maliyy n ti% sini mü yy n etm üçün n z rd tutulmu$duru$dur. 0uə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

hesab #eyd etdildiyi imi m hsul saə t!$!n!n tam maya d y rini v sat!$dan ld edil n pul və ə ə ə ə ə əsaitl rini sə ə

etdirir.

'at!lan m hsullar!n analiti uçotu ayr!ayr! m hə ə sullar v m hsul #ruplar! üzr ayr!l!#da apar!l!r. 0uə ə ə

#ayda uçotun operativliyini v analitiliyini yüs ltm l h r bir m hə ə ə ə ə ə sul #rupu üzr rentabelliə

s viyy sini hesabə ə lama"a iman yarad!r.

sas v saitl rin sat!$! v sair xari% olmalar!n!n n ti% l ri &5 : sas v saitƏ ə ə ə ə ə ə Ə ə lərin sat!$! v sair xari%ə ol

malar!;, di r ativl rin sat!$!n!n n ti% l ri is &6 :'air ativl rin sat!$!; hesablar!nda s etdirilir.ə ə ə ə ə ə ə ə

Mü ssis nin sas v saitl rinin v sair aə ə ə ə ə ə tivlərinin sat!$!ndan ld olunan m nf t v ya z r r il, sat!$ə ə ə əə ə ə ə

v ya #al!# d y ri araə ə ə s!nda! f r# imi mü yy n edilir. &5 : sas v saitl rin saə ə ə Ə ə ə t!$! v sair xari%olmalar!;ə

hesab! mü ssis y sas v saə ə ə ə ə itlərin sat!$! v sair xari%olmalar! prosesl ri ha##!nda mə ə əlumatlar!

ümumil $dirm , el % d onlar!n sat!$!ndan daə ə ə ə ə xil olan maliyy n ti% l rini mü yy nl $dir m üçünə ə ə ə ə ə ə ə ə

nəz rə d tutulmu$dur.ə

.9. M ''3' 030 1 0* , 6 7 3030 -/,-ə ə ə əə ə ə ə

' rb st bazar i#tisadiyyat!na eçid $ raitind istehə ə ə ə sal!n ini$af etdirilm sin mara"!n artmas!ndaə ə

mü ssis m nf tinin rolu böyüdür. T s rüfat m liyyatlar!n!n i%ə ə ə əə ə ə ə ə ras!nda mü ssis l rd m nf tlə ə ə ə ə əə ə

yana$! z r r d yaran!r.ə ə ə

/esabat dövründ mü ssis üzr ld olunmu$ m nə ə ə ə ə ə ə f t v z r r s etdirəə ə ə ə ə m üçün hesablarə

plan!nda 6J:M nf t v z r r; ativpassiv hesab! n z rd tuə əə ə ə ə ə ə ə tulmu$dur. 0u hesabda mü ssis də ə ə

mü yy n olunə ə mu$ bütün m nf t v z r r m bl "l ri s olunur.ə əə ə ə ə ə ə ə ə

Mü ssis nin son maliyy n ti% si m hsul )i$, xidə ə ə ə ə ə m t* sat!$!, di r maddi s rv tl rin sat!$!, habelə ə ə ə ə ə

sat!$dan nar lirl r v itil rd n as!l! olara# forə ə ə ə ə ə mala$!r. 6J:M nf t v z r r; hesab!n!n debetində əə ə ə ə ə



mü sə sisənin z r ri, reditind is m nf ti s etdirilir. / min heə ə ə ə ə əə ə ə sab!n debet v redit dövriyy sininə ə

üzl $ə dirilm si n ti% sind mü yy n olunmu$ m bl " hesabat dövrünün son maliyy n ti% sini öst rir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

6J :M nf t v z r r; hesab! üzr #al!# mü sə əə ə ə ə ə ə sis nin hesabat ilinin vvə ə əlind n sonunad artanə ə

yeunlar maliyy nə əti% l sini xarateriz etm l , reə ə ə ə ə dit #al!"!n!n ümumi m bl "i hesabat dövrününə ə

m nf tini. r hesabat dövründ 6J hesabat debet #al!"! is z r rini öst rir.ə əə Ə ə ə ə ə ə ə

0el n ti% nin mü yy n olunmas! hesabat dövə ə ə ə ə rünün maliyy n ti% sinin m nf t v ya z r riniə ə ə ə əə ə ə ə

öst rir. /esabat dövrünün sonunda illi mü ssis balans!n!n t rtib olunmas! il la# dar olara# 6Jə ə ə ə ə ə ə

:M nf t v z r r; hesab! ba"lan!r v a$a"!da! yaz!l!$ apar!l!rIə əə ə ə ə ə

Pmumi m nf t m bl "i üzr Iə əə ə ə ə

Bebet 6J :M nf t v z r r; hesab!,ə əə ə ə ə

redit 66 :0ölü$dürülmü$ m nf t )öd nilm mi$ z r r*; hesab!.ə əə ə ə ə ə

Pmumi z r r m bl "i üzr Iə ə ə ə ə

Bebet 66 :0ölü$dürülm mi$ m nf t )öd nilm mi$ z r r*; hesab!.ə ə əə ə ə ə ə

redit 6J :M nf t v z r r; hesab!.ə əə ə ə ə

Pmumiyy tl hesabat dövrü rzind 6J :M nf t v z r r; hesab! üzr a$a"!da! m liyyatlarə ə ə ə ə əə ə ə ə ə ə ə

s etdirilirIə

1. /az!r m hsullar!n i$l rin yerin yetirilm si v xidm tl rin öst rilm sind n m l l nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

m nf t v z r rl rOə əə ə ə ə ə

2. T %hizat H sat!$ v ti%ar t mü ssis l rind m hə ə ə ə ə ə ə ə sul v tara sat!$!ndan m l l n ümumi lirə ə ə ə ə ə ə

l rOə

3. sas v saitl rin sat!$! v sair xari% olmadan yaƏ ə ə ə ranan m nf t v z r rl rOə əə ə ə ə ə

&. Materiallar!n v mü ssis nin di r ativl rinin )#eyrimaddi ativl rin, #iym tli a"!zlar!n v s.*ə ə ə ə ə ə ə ə

sat!$!ndan daxil olan m nf t v z r rl r.ə ə ə ə ə ə

Nöst ril n n ti% l r mühasibat uçotunun hesablar 4laə ə ə ə ə n!na uy"un olara# &+ :M hsul )i$, xidm t*ə ə

sat!$!;, &5 : sas v saitl rinin sat!$! v sair xari%olƏ ə ə ə malar!n sat!$!;, &6 :'air ativl rin sat!$!; hesablar!ə

il müxabirə l $ə m ə l 6J :M nf t v z r r;hesab!n!n debetin v ya reditin silinir.ə ə əə ə ə ə ə ə ə

0unlardan ba$#a m hsul sat!$! prosesi il la# dar olmayan sat!$dan ə ə ə ə ənar lir v itil r də ə ə ə

m l lir i, onun da uçotu bilavasit 6J :M nf t v zə ə ə ə ə ə əə ə ər r; hesab!nda apar!l!r. 'at!$dan ə ənar lirə

v itil r mü ssis mla!n!n i%ar y verilmə ə ə ə ə ə ə ə əsind n ld edil n lir, di r mü ssis l rl ba"lanm!$ tə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

s rə rüfat la# l ri il la# dar mü#avil $ rtl rinin yerin yeə ə ə ə ə ə ə ə ə ə tirilm si n ti% sind ld edil n lir,ə ə ə ə ə ə ə ə

öd nil n %ə ə əriməl r, rüsumlar, hesabat ilind mü yy n olunan eçmi$ ilə ə ə ə lərin lirl ri, valyuta v saitininə ə ə

sat!$!ndan m l l n ə ə ə ə ə əlir v itil r, öd m vaxt! eçmi$ reditor v deponent bor%ə ə ə ə ə lar!n!n

silinm sind n, vv l ümidsiz say!lan, lain %aə ə ə ə ri hesabat dövründ daxil olan debitor bor%lar!, biə lavasitə

istehsal v m hsul sat!$! il la# dar olmayan di r m liyyatlardan daxil olan lirl r aid edilir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

6J :M nf t v z r r; hesab!nda s etdiril n itil r v sair m sr fl r is i%ar y ötürül nə əə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

mlaa s rf olunan x r%l r, istehsal ehtiyatlar! v haz!r m hsullar!n yenid n #iym tə ə ə ə ə ə ə ə l nə dirilm siə

n ti% sind yaranan itil r, debitor bor%ə ə ə ə lar!n silinm sind n yaranm!$ z r rl r, t bii f la t n tiə ə ə ə ə ə ə ə ə %əsində

mü yy n olunmu$ itil r, valyuta m liyyatlar! il la# dar m z nn sinin d yi$m sind n itil r v sairə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

aid edilir.

.=.M 0* ,30 :>8E;81 '3 6 3',3*+; /8-01+'@0@0 -/,-ə əə ə ə ə

Mü ssis nin balans m nf ti )z r ri* mühasibat uçoə ə ə əə ə ə tu sas!nda t s rrüfat m liyyatlar!n!n #iym tl nə ə ə ə ə ə ə di



rilm sinin sonun%u maliyy n tiə ə ə %əsi imi m hsulə lar!n sas v saitl rin v ba$#a mlalar!n, sat!$!ndanə ə ə ə ə

olan m nf ti )z r ri*, h mçinin #eyrisat!$ m liyyatlar!ndan ld edil n lirl ri özünd % ml $dirir.ə əə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

/esabat ili rzind mü ssis nin m nf ti toplan!r v onun bölü$dürülə ə ə ə ə əə ə m si ilin sonunda i%ra olunur.ə

/esab dövrünün balans m nf ti )z r ri* v onun istifad olunmas! baə əə ə ə ə ə lansda ayr!%a s etdirilir.ə

0alans!n passivind maliyy H t s rrüfat f aə ə ə ə ə liyyətind n ld olunə ə ə !n m nf t v onun avans olara#ə əə ə

istifad si, bölü$ə dürülm mi$ m nf t, ativind is fatii al!nm!$ z r r öst rilir. 0alans!n yeununa heə ə əə ə ə ə ə ə

sabat ilinin v eçə mi$ ill rin öd nilm mi$ z r ri v ya bölü$dürülm mi$ m nə ə ə ə ə ə ə ə f ti daxil edilir.əə

Mü ssis nin hesabat ili rzind ld etdiyi m nf t toplanan bölü$ə ə ə ə ə ə ə əə dürülməmi$ m nf t imi artanə əə

yeunla ild baə lansda s olunur. Gnun bölü$ə dürülm si an%a# ilin sonunda balans t rtib olunar nə ə ə

yerin yetiə rilir. 9ain il rə zind al!nm!$ m nf td n veri imi büd% y ödə ə əə ə ə ə əni$l r v xüsusi t yinatl!ə ə ə

fondlara ayr!malar apar!l!r. M nf tin bölü$ə əə dürülm si möv%üd olan normativ #aə nunveri%i atlar v t sisə ə

s n dl r sas!nda t nə ə ə ə ə ziml nir.ə

M nf tin il rzind istifad olunmas!n!n uçotu müə əə ə ə ə sə sis d 6J :M nf t v z r rl r;, onunə ə ə əə ə ə ə ə

istifad olunmas! is 61 :M nf tin istifad si; hesablar!nda s olunur. 0el lil öründüyü imi 61ə ə ə əə ə ə ə ə

:M nf tin istifaə əə d si; heə sab! hesabat ilind m nf tin istifad olunmas! ha##!nda m luə ə əə ə ə matlar!

ümumil $dirm üçün t yin edilmi$dir. /esabat ilinin ba$a çatd!r!lmas! il la# dar olara# illi mühasibatə ə ə ə ə ə

hesabat! t rtib edil n zaman bu hesab ba"lan!r. /esab ativ heə ə sabd!r. 61:M nf tin istiə əə fad si;ə

hesab!n!n xüsusiyy ti ondan il rzind an%a# deə ə ə bet yaz!l!$lar!n!n apar!lmas!ndan ibar tdir. 0u heə sab!n

reditind is an%a# ilin sonunda illi balans!n t rtib olunmas! dövründ yaz!l!$! apar!l!r.ə ə ə ə

61:M nf tin istifad si; hesab!nda % ml n n m bl " ilin sonunda )deə əə ə ə ə ə ə ə abr ay!nda* özünün rediti

üzr yeun yaz!l!$lar! apar!lma#la 6J :M nf t v z r r; hesab!n!n debetin silinir.ə ə əə ə ə ə ə

61:M nf t istifad si; hesab!n!nə əə ə

61Q1 :M nf td n büd% y öd m l r;.ə əə ə ə ə ə ə ə

61Q2 :M nf tin ba$#a m #s dl r istifad si; subhesab!ndan istifad olunur.ə əə ə ə ə ə ə ə

61Q1 :M nf td n büd% y öd m l r; subhesab! #anunveri%ilil mü yə əə ə ə ə ə ə ə ə ə y n edilmi$ m nf td n ilə ə əə ə

rzind hesablanm!$ avans v fatii m nf td n yeə ə ə ə əə ə nid n hesablamalar aparma#la veri öd m l riə ə ə ə

uçota al!n!r. 0ununla la# dar olara# büd% y öd m l r üzr hesablanm!$ veri m bl "i üçün a$a"!da!ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

yaz!l!$ apar!l!rI

Bebet 61Q1 :M nf td n büd% y öd m l r;.ə əə ə ə ə ə ə ə

redit +6 :0üd% il hesabla$malar;.ə ə

0ir #ayda olara# m nf td n veril rin hesablanmas! v öd nilm si müə əə ə ə ə ə ə vaif# #anunveri%i v di rə ə

normativ atlarla t nziml nir. /esablanm!$ veri m bə ə ə l "i büd% y öçürüldüd is +6 :0üd% ilə ə ə ə ə ə ə

hesabla$malar; hesab!n!n debetin , (1 :/esabla$ma hesab!;n!n reditin yaz!l!$ edilir.ə ə

612 :M nf tin ba$#a m #s dl r istifad si; subhesab!nda mü sə əə ə ə ə ə ə ə sis nin f aliyy tinin və ə ə ə

olletivin sosial ini$af!n! h yata eçirm üçün z ruri olan ehtiyat apital!na v di r fondlaraə ə ə ə ə

ay!rmalar, el % d m nə ə ə ə f ə tin di r m #ə ə ə s dl r istifad si uçota al!n!r. Mü ssis fondlar!n!n yarad!lmas!ə ə ə ə ə ə

v m nf tin di r m #s dl r istifad si #aydalar! mü sə ə əə ə ə ə ə ə ə ə sis nin t sis s n dl ri il t nziml nir.ə ə ə ə ə ə ə ə

?üsusi t yinatl! fondlara H y ni y!"!m, istehla v soə ə ə sial sferalar fondlar!na ay!rmalar t sisə

s n dl rin uyə ə ə ə "un olara# hesablan!r v buna ör a$a"!da! yaz!l!$ apar!l!rIə ə

Bebet 612 :M nf tin ba$#a m #s dl r istifad si;.ə əə ə ə ə ə ə

redit 66 :0ölü$dürülm mi$ m nf t )öd nilm mi$ z r r*;.ə ə əə ə ə ə ə



/esabat ili rzind mü ssis nin m nf ti m #s dli maə ə ə ə ə əə ə ə liyy l $m l r üzr istifad oluna bil r i, buə ə ə ə ə ə ə

mə əliyyatlarla la# dar olara# 61 :M nf tin istifad si; hesab!n!n debetin , <+ :M #s dliə ə ə əə ə ə ə ə

maliyy l $m l r v daxil olmalar; hesab!n!n reditin yaz!l!$ apar!l!r.ə ə ə ə ə ə

0el lil 61 :M nf tin istifad si; hesab!n!n debetind a$a"!da!lar!n etdirilm si n z rd tutulurIə ə ə əə ə ə ə ə ə ə

1.+6 :0üd% il hesabla$malar; hesab! il müə ə ə xabirl $ə dirilm ə l , büd% y il rzind hesabə ə ə ə ə lanm!$

veri öd ni$l riOə ə

2.6+ :htiyat apital!;, 66 :0ölü$dürülməmi$ m nf t )öd nilm mi$ z r r* )istehla, y!"!m soə əə ə ə ə ə sial

sferalar fondlar!*; v <+ :M #ə ə s dli maliyə y l $ə ə məl r v daxilolmalar; hesablar! il müxabirl $ə ə ə ə dirilm lə ə

m nf t hesab!na müə əə ssis nin ehtiyat apital!na v di r fondə ə ə ə lar!na, el % d m #s dli maliyy l $ə ə ə ə ə ə ə

m l r üçün z ruri olan v saitl rin yarad!lmas!na ayr!malar.ə ə ə ə ə

61 :M nf tin istifad si; hesab!nda toplanm!$ m bl "l r hesabat ilinin sonunda, )deabr ay!n!nə əə ə ə ə ə

sonunda* onun rediti üzr yeun yaz!l!$ aparma#la ba"lan!r v a$a"!da! imi mühasibat yaz!l!$! t rtibə ə ə

edilirI

Bebet 6J :M nf t v z r r; hesab!.ə əə ə ə ə

redit 61 :M nf tin istifad si; hesab!.ə əə ə

7eyd ed i, m nf tin bölü$dürülm si v uçotu faydas!n!h r bir mü sə ə əə ə ə ə ə sis nin özü s rb st mü yə ə ə ə y n edir. Pmumiyy tl içi mü ssis l rd xüsusi fondə ə ə ə ə ə ə lar!n yarad!lmas! t l b olunmad!"!ndan bir oə ə

# d r d va%ib say!lm!r. 0el halda mü ssis nin böə ə ə ə ə ə lü$dürülm mi$ m nf ti nizamnam apital!ndanə ə əə ə

sonra mü sə sis nin xüsusi apital! hesab olunur v 61 Sli :M nə ə ə f ə tin istifad si; hesab! üzr analitiə ə ə

uçot ay!rmalar!n v öd m l rin növl ri üzr apar!l!r.ə ə ə ə ə ə

C ;6 8 ə ə

M ''3' 1 0* ,3030 1 0: 8 3 6 3',3*+; '3 >', 338 3.ə ə ə əə ə ə ə ə ə ə ə

M nff tin m nb l riə ə ə ə ə

M hsulə

)i$,xidm t*ə

sat!$!ndan

sasƏ

v saitl rinə ə

sat!$!ndan

Materila d yə ərlil ri v sairə ə

ativl rinə

sat!$!ndan

'at!$dan narə

m liyyatlardanə ə

daxil olmalardan

0alans m nf tiə əə

M nf td n veri öd ni$i )*ə əə ə ə

Mü ssis nin s r n%am!nda #alan m nf tin istifad olunmas!ə ə ə ə ə əə ə

!"ymfondu stehlafondu htiyatfondu 0a$#a m #s dl rə ə ə ə



lin sonuna bölü$dürülm mi$ m nf tin #al!"!ə ə əə

M nf td n t sisçil r öd m l rə əə ə ə ə ə ə ə ə

T sisçil r öd ndid n sonra #alan m nf tin istifad olunmas!ə ə ə ə ə ə əə ə

!"!mfonduna

s"ehlafonduna

htiyat fonduna 0a$#a m #s dl r üçünə ə ə

/esabat i linin bölü$dürülm mi$ m nf t m bl "i 66 :0ölü$ə ə əə ə ə dürülm mi$ m nf t )öd nilm mi$ə ə əə ə ə

z r r*; heə ə sab!n!n reditin silinir. F ti% etibar!l mü ssis m nə ə ə ə ə ə ə f ə tind n mü yy n olunmu$ #ayda daə ə ə ə

veril r öd nə ə did n sonra #alan m nf t #al!"! mü ssis nin s r n%am!nda olan xalis m nf t adlan!r.ə ə əə ə ə ə ə ə əə

Mü ssis m nf tinin m nb l ri v istifad olunə ə ə əə ə ə ə ə ə ma isti#am tl ri öst ri%il ri 6%i % dv ld sə ə ə ə ə ə ə ə

olunmu$dur )bax s h. 1+1*.ə

Ö704/58+1+ '-+88+@

&. M ''3' 030 1 0* , 6 7 8 3030 '+' 4++01+ 1 0: 8 303 37+2 <;30ə ə ə əə ə ə ə ə ə ə ə ə

9. İ',<2'+8 5 8 30 +3; <;381 4 0 6 :3 :+E+ 1 0* , 6 7 8 +3; <;38 0 83 6ə ə ə ə ə ə ə əə ə ə ə ə ə ə ə ə

5 8 3 '+;+8+4@0ə ə

=. B+8+0' 1 0* ,3 38 5+83' 1 0* ,30 0 ?313 * 3 6+ə əə ə ə əə ə ə

. M 0* ,;30 6<34 8: /8-01+ 0< 1 44 08 E;3383ə əə ə ə ə ə ə ə

MÖVZU VIII. MÜHASİBAT (MALİYY ) H"SABATIƏ

.&. M2+'3:+, (1+8344 ) 2<'+:+,@ 2+@0;+ +08+4@E# /0-0 , ?3:3 6 6 73* 8 3ə ə ə ə ə ə

.9. M2+'3:+, :+8+0'@ 6 /0-0 1 71-0-ə ə

.=. M2+'3:+, (1+8344 ) 2<'+:+,@0+ 8+6 /8+01@E 2<'+:+, */1+8+@ə ə ə

.. İ883? 12+'3:+, (1+8344 ) 2<'+:+,@0+ 8+6 <;38 0 37+2+,8@ ++4@Eə ə ə ə


&. V.İ'+4<6 «B+8+0' 1+;;38 3 :<40 85+8 ',+0;+,8++ -4-0 341 ,8 0;338ə ə ə ə 1ə83;3»#

«M+8344 6 -/,» -0+8@# J $# &ə ə

9. S.M.S :7 834<6 «M2+'3:+, (1+8344 ) 2<'+:+,@»# ; ' 6 '+3,3# B+?@$9=ə ə ə ə ə

=. S.M.S :7 834<6 «M+8344 2<'+:+,@% */1+8+E1+'@ 6 , ?1388 E;3381 '3 /:8<18 3»ə ə ə ə ə ə ə ə

.&. M2+'3:+, (1+8344 ) 2<'+:+,@ 2+@0;+ +08+4@E# /0-0ə

, ?3:3 6 6 73* 8 3ə ə ə ə ə

Mühasibat )maliyy * hesabat!n!n t rtib olunmas! uçot m liyə ə ə ə yatlar!n!n apar!lmas!n!n yeun

m rh l si say!l!r. Müə ə ə hasibat )maliyy * hesabat! mühasiə bat uçotunun fatii v düzün t sdi# olunmu$ə ə

öst ri%il rinin mü ssis nin v ba$#a tə ə ə ə ə əs rə rüfat subyetl rinin mla!n!n, maliyy t s rrüfat f aliyy tiə ə ə ə ə ə ə

nəti%ələrinin v snin. istifad çil r üçün tə ə ə əyin edilmi$ formada öz sini tapan yeunə lar!n!n m %muudur.ə



8axt!nda v düzün t rtib olunmu$ hesabat mə ə ə la!n #orunub saxlanmas!, m hsulun mayaə

d y rinin a$a"! sal!nmas! üçün yeni imanlar!n ara$d!r!l!b tap!lə ə mas!, m nf tin art!r!lmas!, mü ssis ninə əə ə ə

maliyy v ziyy tinin möh ml nə ə ə ə ə dirilm si v ümumiyy tl idar etm sisteə ə ə ə ə ə minin daha da

t mill $dirilm sind eni$ $ ild istifad olunur.ə ə ə ə ə ə ə

Mühasibat hesabat!n!n formala$mas!n!n t ribi, m zə ə munu v metodii saslar! -z rbay%anə ə ə

Aespublias!nda mühasibat uçotunun dövl t t rə ə əfind n t nziml nm si #aydalar!n!, mühasibat hesaə ə ə ə ba

t!n!n t rtib olunmas! prinə siplərini, n $ri #aydas!n!, mühaə sibat uçotu m lumatlar!n!n düzünə lüyünün

t miə nat!n! özünd s etdirir. :Mühasibat uçotu ha#ə ə #!nda; -z rbay%an Aespubliə as!n!n 2& mart 1<<(%i

il 7anununda mü yy n olunmu$dur.ə ə

Mühasibat )maliyy * hesabat! mü ssis nin t s rə ə ə ə ə rüfat h yat!n! idar etm v ona operativə ə ə ə

r hb rli etm üçün n mühüm vasit l rd n biri hesab oluə ə ə ə ə ə ə nur. /esabat yaln!z mü ssis üçün mü yy nə ə ə ə

olunmu$ pro#noz v tapə $!r!#lar!n yerin yetirilm sin n zar t etm üçün deə ə ə ə ə ə yil, eyni zamanda onun

t rtib edilə məsin d eni$ imə ə anlar aç!r. 0ir #ayda olara# eç n hesabat dövrünün heə sab!t!n!n di## tlə ə

öyr nilm si sah sind l % dövr üçün planlar, pro#ramlar v tap$!r!#lar i$l nib haz!rlan!r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

0azar i#tisadiyyat! $ raitind mühasibat )maliyy * hesabat! #ar$!s!nda bir s!ra v zif l rə ə ə ə ə ə

#oymu$dur. / min v zif l r a$a"!da!larla xarateriz edilirIə ə ə ə ə

a* hesabat bazar i#tisadiyyat!n!n v beyn lxal# stanə ə dartlar!n t l bl rin %avab verm l , onaə ə ə ə ə ə

uy"un #urulmal!d!rO

b* hesabat öst ri%il ri etibarl!, ard!%!l, mü#ayis oluə ə ə nan v düzün olmal!d!rOə

v* hesabat sad anla$!lan olma#la, mü yy n olunə ə ə mu$ vaxtlarda t rtib olunub, t yinatlara uy"unə ə

olara# t #ə dim olunmal!d!r.

-z rbay%an Aespublias!nda möv%ud olan #anunə veri%iliy ör i#tisadi subə ə yetl rin mühasibatə

maliyy hesabatlar!, müst #il hü#u#u olan n zar t edi%i or#anlar t r find n reall!"! v düzünlüyüə ə ə ə ə ə ə ə

t sdi# edildid n sonra hüə ə #u#i v fizii $ xsl r, habel bütün mara"! olan istifad çil r, i$tiraç!lar və ə ə ə ə ə ə

ba$#a or#anlar üçün aç!# n $r edil bil r.ə ə ə

Mü ssis l rin )büd% idar l rind n ba$#a* mühaə ə ə ə ə ə ə sibat hesabatlar!n!n t rə ibi sas n mühasibatə ə

balans!ndan, maliyy n ti% l ri )m nf t v zə ə ə ə ə əə ə ər rə l r* v onə ə lar!n istifad si ha#da hesabatdan, mla!n,ə ə

fondlar!n, dövriyy və əsaitlərinin, xüsusi apital!n, pul v saitl rinin, #eyrimadə ə di ativl rin, maliyy və ə ə

apital #oyulu$lar!n!n v saə ir ativ v passivl rin h r ti ha##!nda lav d n ibaə ə ə ə ə ə ə ə r tdir.ə

Mühasibat )maliyy * hesabatlar!n!n nümun vi forə ə malar! v onlar!n t rtib olunmas! #aydalar!,ə ə

-z rbay%an Aespublias! Maliyy Fazirliyi t r find n mü yy n edilmi$dir.ə ə ə ə ə ə ə

Mühasibat hesabat!n!n t ribi, t rtib v t #dim olunə ə ə ə ma vaxt!ndan as!l! olara# mü yy n olunur.ə ə

Mü sə sisəl rin hesabatlar! rüblü v illi hesabatlara bölünür. 0ütün mü ssis l r üçün hesabat ili J1ə ə ə ə ə

yanvar 31 deabr daxil olma#la olan dövr say!l!r. Mühasibat hesabatlar!nda! m lumatlar sinteti və ə

analiti uçot m lumatlar!na saslan!r.ə ə

Mühasibat )maliyy * hesabat!n!n t ribl rin a$a"!ə ə ə ə da! hesabat formalar! daxildirI

1. Mü ssis nin mühasibat balans! H forma S1.ə ə

2. Maliyy n ti% l ri v onlardan istifad ha##!nə ə ə ə ə ə da hesabat H forma S2.

3. Mü ssis balans!na lav H forma S(.ə ə ə ə



:Mühasibat uçotu ha##!nda; -z rbay%an Aespubə lias! 7anununun 31%i madd sinin müdd alar!naə ə

uy"un olara# östəril n hesabatlara mühasibat uçotu standartlar!na müvafi# olara# ba$#a hesabatə

formalar! v izahatlarda lav edil bil r.ə ə ə ə ə

0an, s!"orta, veri v di r dövl t or#anlar!nda ilin uçoə ə ə tun apar!lmas! ha#da t limatlar!n!,ə

mühasibat )maliyy * hesabatə lar!n!, onlar!n doldurulmas! #aydalar!n! -z rə bay%an Aespublias! Maliyyə

Fazirliyinin raz!l!"! il t sdi# edirl r.ə ə ə

Mü ssis )xari%i investisiyal! mü ssis l r istisna olə ə ə ə ə ma#la* rüblü v illi mühasibat hesabatlar!n!ə

a$a"!da! or#anlara t #dim edirIə

müliyy tçil r )i$tiraç!lara, t sisçil r v t sis sə ə ə ə ə ə ə ə ən də l rin d n z rd tutulan di rə ə ə ə ə ə ə

or#anlara*O

dövl t veri or#anlar!naOə

dövl t statistia or#anlar!naOə

-z rbay%an Aespublias! #anunveri%iliyi il müə ə sə sis nin f aliyə ə y tinin ayr!!yr! sah l rininə ə ə

yoxlan!lmas! h val edilmi$ di r dövl t or#anə ə ə ə lar!na.

Mü ssis nin mühasibat )maliyy * hesabatlar!n!n ba$ə ə ə #a ünvanlara önd rilm si t sisedi%iə ə ə

s n dl r v -z rə ə ə ə ə ə bay%an Aespublias!n!n #anunveri%iliyind n z rd tutulan hallarda h yata eçirilir.ə ə ə ə ə

Mü ssis l r vartall!# mühasibat )maliyy * hesaə ə ə ə batlar!n! vartall!# ba$a çatd!#dan sonra 3J

ünd n, illi mühasibat )maliyy * hesabatlar!n! is il ba$a çatd!#dan sonra <J ünd n e% olmayara#ə ə ə ə

t #dim edirl r.ə ə

?ari%i investisiyal! mü ssis l r illi mühasibat )maə ə ə liyy * hesabat!n! tə əsisedi%i s n dl rd n z rdə ə ə ə ə ə ə

tutulmu$ #aydada hesabat ilind n sonra! ilin mart ay!ə n!n 1(d n e% olmayara#, müə sə sis nin h r birə ə

i$tiraç!s!na )sahibarlar!na*, dövl t veri idar si or#anlar!na v dövl t statistia or#anlar!na t #ə ə ə ə ə dim

edirl r.ə

-z rbay%an Aespublias!n!n Fazirlil ri v ba$ idaə ə ə r l ri onlar!n tabeə ə çiliyind i t $ilatlar üzr i%malə ə ə

rüblü mühasibat hesabatlar!n! hesabat dövrü #urtard!#dan sonra &( ünd n, illi mühasibat heə

sabatlar!n! is hesabat ilinə d n sonra! ilin aprel ay!n!n 2(d n e% olmayara# -z rbay%an Aespublias!ə ə ə

#tisadi ni$af Fazirliyin , Maliyy Fazirliyin , Bövl t 'tatistia omit sin v 8eri Fazirliyin t #dimə ə ə ə ə ə ə ə ə

edirl r.ə

.9.M2+'3:+, :+8+0'@ 6 /0-0 1 71-0-ə ə

Mühasibat balans! hesabat dövrünün son ünün müə ssis nin v di r tə ə ə ə əs rüfat subyetl rininə ə

mla v maə ə liyy v ziyy tini s etdir n maliyy heə ə ə ə ə ə sabat! formas!d!r. 0azar i#tisadiyyat!na eçidlə

la# dar olara# mü sə ə ə sis l rin müə ə hasibat balans!n!n t rtib olunmas!nda bir s!ə ra d yi$ilil r edilmi$ və ə ə

onun beyn lə xal# mühasibat uçotu standartlar!na uy"unla$d!r!lmas! n z rd tutulə ə ə mu$dur.

:Mühasibat uçotu ha##!nda; 7anunun t l bə ə lərin uü"un olara# -z rə ə bay%an Aespublias!n!n

bütün idar v mü sə ə ə sis lirnd mühasibat balans! t rə ə ə tib olunur. Mü sə sis l rin maliyy hesabatlar!n!nə ə ə

t ribi sas n müə ə ə hasibat balans!ndan v ona lav olunmu$ hesabatlardan ibar tdir. )1%i bölm nin 2%iə ə ə ə ə

f slin bax*.ə ə

0alans t rtib olunar n sas n a$a"!da! prinə ə ə ə siplərin h yata eçirilm si t min olunmal!d!rIə ə ə

ilin vv lind mühasibat balans!nda s olunə ə ə ə mu$ öst ri%il r eç n ilin sonuna olan ösə ə ə təri%il rə ə

)#al!#lara* b rab r olmal!d!rOə ə



mühasibat uçotu #aydalar!nda mü yy n olunə ə mu$ prisipl rd n ba$#a, balans!n ativind və ə ə ə

passivind s olunmu$ madd l rin birinin diə ə ə ə ri il , y ni m nf tin z r rl , debitorun reə ə ə ə əə ə ə ə ditorla

v zl nm sin i%az verilmirOə ə ə ə ə ə

mühasibat hesablar! üzr #al!#lar balansda % mə ə l nə mi$ $ ild , y ni debet #al!"! olan analiti heə ə ə

sablar!n #al!"! )saldo* ativd , redit #al!"! olanə lar is passivd s olunurOə ə ə

mühasibat!n balansda s olunan öst riə ə %ilərin do"ru v düzünlüyü, mü ssis mla!n!n illiə ə ə ə

balans!n!n t rtibin d apar!lan inventarə ə ə la$ma n tiə % si il t sdi# olunmal!d!r.ə ə ə

0alans madd l ri mühasibat uçotunun m lumatlar! sas!nda dolduə ə ə ə rulur. 0u bax!mdan 1

:Mühasibat balans!;n!nda bütün madd l ri mühasibat uçotu heə ə sablar!n!n ad! v $ifr l rin uy"unə ə ə ə

#urulmu$dur. l buna ör d bütün hesablarda s olunə ə ə ə mu$ #al!#lar balans madd l ri üzr öçürülür.ə ə ə

Mühasibat balans!nda mü ssis nin mla! ii formada s etdirilir. Baha do"rusu balans!nə ə ə ə

ativind mü ssis y m xsus olan mla v onun #urulu$u, passivind is onlar!n mə ə ə ə ə ə ə ə ə ə əl lmə ə ə

m nb l ri, y ni mü ssis nin t s rüfat f aə ə ə ə ə ə ə ə ə liyyətinin t $ilin #oyulan v saitin h %mi v onun yaə ə ə ə ə rad!lma

s!nda i$tira ed n v sait m nb l ri öst rilir.ə ə ə ə ə ə

0alans!n ativind v passivind s olunmu$ h r bir ünsür balans madə ə ə ə ə d si adlan!r. /az!rdaə

-z rbay%an Aespubə lias!nda t rtib olunan mühasibat balans! ativ üzr üç, passiv üzr is ii bölm d nə ə ə ə ə ə

ibar tdir.ə

B+8+0'@0 +?,363030 :3303 :>81 '30;ə ə sas v saitl r v sair dövriyy d nə ə ə ə ə ə ənar ativl r sə ə

etdirilr. 0urada sas v saitl r, #eyrimaddiativl r, #ura$ə ə ə ə d!r!las! avadanl!#lar, ba$a çatd!r!lmam!$ apital

#oyulu$u, uzun müdd tli maliyy #oyulu$lar!, t sisçil rl hesabla$malar, sair dövrüyy d n nar ativl rə ə ə ə ə ə ə ə ə

daxildir.

İ?303 :>81 ;ə ə ehtiyatlar v m sr fl r, y ni istehsal ehtiyatlar!, az #iym tli v tezöhn l nə ə ə ə ə ə ə ə ə

$yalar, bitm mi$ istehsal, haz!r m hsul, mallar v sair s olunur.ə ə ə ə ə ə

Ü0 :>81 4ə ə pul v saitl ri, hesabla$malar v saə ə ə ir ativl r daxildir. 0u bölm d malalanlaraə ə ə

yül nə mi$ mallar, debitorlarla hesabla$malar, #!sa müdd tə li maliyy #oyulu$lar!, pul v saitl ri )assa,ə ə ə

hesabla$ma hesab!, valyuta hesab! v s.* sair dövrüyy ativl ri v sair s etdirilir.ə ə ə ə ə

0alans!n ativind eçmi$ ill rin v hesabat ilin aid olan z r rl r d s olunur.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

0alans!n passiv hiss si ii bölm d n ibar tdir.ə ə ə ə

B3303 :>81 ;ə ə xüsusi v saitl rin m nb l ri, y ni nizamnam aə ə ə əə ə ə ə pital!, la apitalehtiyatə ə

apital!, y!"!m v istehla fondlar!, eçə mi$ ill rin bölü$dürülm mi$ m nf ti. Mü ssis nin hesabatə ə ə əə ə ə

ilind i m nf ti, hesabat ilind i bölü$dürülm mi$ m nf ti s olunur.ə ə əə ə ə ə əə ə

İ?303 :>81 ;ə ə hesabla$malar v sair passivl r, yə ə əni uzunmüdd tli ban reə ditl ri, uzunmüdd tliə ə

bor%lar, #!samüdd tli ban reditl ri, reditorlarla hesabə ə la$malar, t sisçiə l rə l hesabla$malar, l % ə ə ə ə

dövrün lirl ri v sair öst rilir.ə ə ə ə ə

0alans!n ativi v passivi üzr apar!lan, yaə ə z!l!$lar!ndan sonra balans!n yeunu mü yy nl $dirilir.ə ə ə

-tiv üzr balans öst ri%il rinin % mi 3+J%! s tird s oluə ə ə ə ə ə ə nur. 0u s tird öst ril n balans yeunuə ə ə ə

J6J, 16J, 33J, 3&J v 3(J%i s tirl r üzr m bl "l rin % mini t $il edir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

4assiv üzr balans!n yeunu is 56J%i s tird s olunur i, o da &6J v 55J%i s tirl rin % miniə ə ə ə ə ə ə ə ə

t $il edir.ə

Mühasibat uçotunda # bul olunmu$ #aydaya ör balans!n ativi v passivi biribirin , y ni s tirə ə ə ə ə ə

3+J W s tir 56J b rab r olmal!d!rə ə ə



.=.M2+'3:+, (1+8344 ) 2<'+:+,@0+ 8+6 /8-01-E 2<'+:+, */1+8+@ə ə ə

Mü ssis nin maliyy t s rüfat n ti% l rini s etdiə ə ə ə ə ə ə ə ə r n mühasibat )maliyə y * hesabat!na mühasibatə

balans! il birlid :Maliyy n ti% l ri v onlardan istifad ha#ə ə ə ə ə ə ə ə #!nda hesabat; )formaS2* :Mü ssisə ə

balans!na lav ; )formaS(* d lav olunur.ə ə ə ə ə

Maliyy n ti% l ri v onlardan istifad ha##!nda heə ə ə ə ə ə sabatda hesabat dövründ mü ssis ninə ə ə

m nf tinin forə əə mala$mas! öst ri%il ri s etdirilir. Nösə ə ə təril n heə sabat formas! mü ssis nin mühasibatə ə

balans!na lav oluə ə nan mühüm hesabatd!r.

Maliyy n ti% l ri v onlar!n istifad si ha##!nda heə ə ə ə ə ə sabatda mü ssis nin heə ə sabat dövründə

m nf t v zə əə ə ər rə l rinin müxt lif m nb l r üzr )m hsul sat!ə ə ə ə ə ə ə $!ndan daxil olan lir )sat!$ pulu*ə

sat!$dan nar m liyə ə ə yatlardan ld edil n ə ə ə əlir v itil r, ommersiya x r%l ri, m nə ə ə ə ə f ə td n verə ə il rinə

öd nilm si v s.* forə ə ə mala$mas! ha##!nda informasiya verilir. /esabat a$a"!da! dörd bölm d n ibaə ə r tə

dirI

1. Maliyy n ti% l ri.ə ə ə ə

2. M nf td n istifad .ə əə ə ə

3. 0üd% y öd m l rə ə ə ə ə

&. M nf td n veri üzr üz $tl r hesablanar n n z r al!nan x r%l r v m sr fl r.ə əə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

/esabat % dv linin birin%i bölm si dörd, iin%i bölm si üç, üçün%ü dörd v dördün%ü bölm si üçə ə ə ə ə ə

sütuna bölünmü$dür.

/esabat!n birin%i bölm sind H m hsullar!n )i$ v xidə ə ə ə m tl rin*, sat!$!ndan pul ifad sind m daxilə ə ə ə ə

olunan ümumi lir, lav d y r verisi, asizl r, sat!lə ə ə ə ə ə m!$ m hə sullar!n istehsal m sr fl ri, sat!$ə ə ə

n ti% l ri, sair sat!$ nə ə ə əti%əl ri, sat!$dan ə ənar m liyyatlardan al!nan lirl r v x r%l r, m nf t və ə ə ə ə ə ə ə əə ə

z r r l rin % mi, baə ə ə ə ə lans m nf ti, yaə əə xud z r ri v maliyy n ti% l ri üzr mü ssis l rin say! öst rilir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

in%i bölm d m nf td n istifad H y ni büd% y öd m l r, ehtiyat apital! v fonduna, y!"!mə ə ə əə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

fonduna, istehla fonduna, xeyriyy m #s dl rin v ba$#a m #ə ə ə ə ə ə ə sədl r ay!rmalar s olunur.ə ə ə

Pçün%ü bölm d büd% y öd m l r H y ni mla verisi, m nf td n )ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə əə ə əlird n* veri, yeralt!ə

s rv tl rd n istifad v traf mühiti çirl nm si ör ödə ə ə ə ə ə ə ə ə ə əni$l r, torpa# verisi, lav d y r verisi,ə ə ə ə ə

asizl r, ixra% ömrü rüsumlar!, idxal ömrü rüsumlar!, lir verisi, sair veril r v i#tisadiə ə ə ə

sansiyalar öst rilir.ə

Bördün%ü bölm d H m nf td n veri üzr üə ə ə əə ə ə z $tə l r hesablavnar n n zə ə ə ər al!nan x r%l r və ə ə ə

m sr fl r H y ni istehsal v #eyriistehsal t yinatl! apital #oyuə ə ə ə ə ə lu$lar!n!n maliyy l $ə ə məsin , elmiə

t d#i#it i$l rinin apar!lə ə mas!na, t bi ti mühafiz t dbirl rinin eçirilm sin , sə ə ə ə ə ə ə əhiyy , t hsil, m d niyy tə ə ə ə ə

v sair x r%l r s olunur.ə ə ə ə ə

Mühasibat balans!na lav olunan di r forma :Müə ə ə ssis nin balans!na laə ə ə v ; )=orma S(* adlan!r.ə

/ min forə mada mü ssis nin xüsusi apital! v fondə ə ə lar!n!n h r ti, bor% v saitl rinin h r ti, debitorə ə ə ə ə ə ə ə

v reditor bor%lar!, #eyrimaddi ativl rin t ribi, sas v saitl rin t ribi, maə ə ə ə ə ə ə liyy #oyulu$lar!, soə sial

öst ri%il r, uzunmüdd tli investisiya v maliyy #oyulu$lar!n!n maliyyə ə ə ə ə əl $ə dirilm si üzə r v saitl rinə ə ə

h r ti v balansə ə ə ə arxas! hesablarda uçota al!nan #iym tlil r ha##!nda informasiyalar s olunur.ə ə ə

0alansa lav < bölm d n ibar t olub h r biri a$a"!da! imi xarateriz olunurIə ə ə ə ə ə ə

B3303 :>81 ; «M ''3' 030 5'-'3 ?+3,+8@ 6 */0;ə ə ə ə ə 8+@0@0 2 ? ,3»ə ə ə il laə ə # dar olub,ə

mü ssis nin nizaə ə mnam apital!n!n, lav v ehtiyat apital!ə ə ə ə n!n, ehtiyat fondlar!n!n, eçmi$ illl rinə

bölü$dürülmü$ m nf tinin, sosial sahə əə əl r yön ldil n fondlar!n!n v saitl ri s etdirilir.ə ə ə ə ə ə ə



0irin%i bölm nin 2%i hiss sind istehla fondlar!, #arə ə ə $!da! x r%l r v öd m l r, $übh li bor%larə ə ə ə ə ə ə

üzr ehə tiyatlar )s tr 1&J, 1(J, 1+J* öst rilir.ə ə

İ?303 «B/ 6 '+3,8 3030 2 ? ,3» :>81 '30;ə ə ə ə ə ə ə uzun v #!samüdd tli reə ə ditl r v isti#razlarə ə

formas!nda al!nan v vaxt!nda öd nilm y n v saitl r s oluə ə ə ə ə ə ə nur. 0ölm balansda s olunan #aydadaə ə

#urulma#la bor% v saitl rinin heə ə sabat dövrünün vv lin olan hesabat dövründ al!nm!$ öd ni$in v ilinə ə ə ə ə ə

sonuna olan #al!#!n m bl "ini özünd s etdirir. 0an reə ə ə ə ditl ri v al!nm!$ isti#ə ə razlar!n bölm sind sə ə ə

etdirilm sind analiti uçotun m lumatlar!ndan istiə ə ə fad edilir. 0u zaman h r bir madd ninə ə ə

öst ri%il rinin mühasibat uçoə ə tunun də#i#liyini t min etm üçün <J :7!samüdd tli ban reditl ri;, <2ə ə ə ə

:>zunmüddətli ban reditl ri;, <3:$çil r üçün ban reditl ri;, <&:7!samüdd tli bor%ə ə ə ə lar; hesab

lar!nda s olunmu$ m lumatlardan istifad etm mühüm rol oynay!r.ə ə ə ə

Ü0 «D<:3,/ 6 ?<;3,/ :/8+@»ə bölm sind bir il # d r, bir ild n art!# v di r vaxt!ə ə ə ə ə ə ə ə

eçmi$ debitor bor%lar!n h r ti s olunur. 0u bölm nin ösə ə ə ə ə təri%il ri +J :Malsatan v podratç!larl!ə ə

hesabla$malar;, +1:8erilmi$ avanslar üzr hesabla$malar;, 5J : m yin öd ni$i üzr i$çi heyy ti ilə Ə ə ə ə ə ə

hesabla$malar;, 51 :T ht lhesab $ xsl rl hesabla$malar;, 5+ :Müxə ə ə ə ə t lif debitor v rediə ə torlarla hesab

la$malar; v saə ir la# dar sinteti v analiti hesablarda s olunmu$ yaz!l!$lar sas!nda t rtib ounur.ə ə ə ə ə ə ə

D>;0 «Q<43$1+;;3 +?,368 30 , ?3:3» 6 :<ə ə ə E303 « '+' 6 '+3,8 30 2Ə ə ə ə ? ,3»ə ə

:>81 8 30;ə ə ə #eyri H maddi ativl r v sas v saitl rin növl ri v #rupə ə ə ə ə ə ə lar! üzr s olunur. 0uə ə

bölm d ifad olunan öst ri%il r J1 : sas v saə ə ə ə ə Ə ə itl r;, J2 : sas v saitl rin öhn lə Ə ə ə ə m si;, J& :7eyri Hə

maddi ativl r;, J( :7eyə rimaddi ativl rin öhn lm si; hesablar!nda! öst ri%il r saə ə ə ə ə ə s!nda t rtibə

olunur

A8,@0@ «M+8344 /4-8-E8+@» :>81 '30;ə ə ə hesabat ilinin vv lin v sonuna uzun və ə ə ə ə

#!samüdd tli maliyy #oyulu$lar!n!n, onlar!n növl ri üzr s olunur. 0u m lumatlar!n t rtibə ə ə ə ə ə ə

olunmas!nda J+ :>zunmüdd tli maliyy #oyulu$lar!;, (6 :7!samüdd tli maliyy #oyulu$lar!;ə ə ə ə

hesablar!na aid olan '-:2<'+:8+@0 4+7@8@E8+@0;+0 3',3*+; <;383.ə

Y<;;303 «S/'3+8 >', 338 » :>81 '30;ə ə ə ə sosial ehtiya%lara ay!rmalar, y ni sosial s!"ortaə

fonduna, m $ə "ullu# fonduna ay!rmalar s olunur. 0u bölm d istehlaa yön ldilmi$ v saitl r, oə ə ə ə ə ə

%üml d n m öd ni$l ri x r%ə ə ə ə ə ə ə l ri, pül öd ni$l ri v müafatlar, mü ssis mla!ndan olan s hm və ə ə ə ə ə ə ə ə

man tl rd n lirl r öst rilir. 0ölm nin 5(J%i s trind i$çill rin orta say! da s olunur.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

S ??37303 «U7-01;; ,83 306<',3'34+ 6 1+8344 /ə ə ə ə 4-8-E8+@0@0 1+8344 8 Eə ə ;3381 '3 7ə ə

6 '+3,8 30 2 ? ,3»ə ə ə ə ə bölm sind uzunmüdd tli apital #oyulu$u v di r maə ə ə ə ə liyy #oyulu$lar! sə ə

etdirilir.

/esabat formas!n!n &%ü sütununda hesabat dövrü rzind hesablanm!$ mü ssis ninə ə ə ə

özün m xsus v saiti s olunur. 0urada sas v saitl r, #eyrimaddiativl r il rzind hesablanm!$ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

amortizasiya,y!"!m v m nf t fonə ə əə duna ay!rmalardan ibar t v mü ssis nin s r n%am!nda apitalə ə ə ə ə ə

#oyulu$u v di r uzunmüdd tli maliyy #oə ə ə ə yulu$lar!na istifad olunan v saitl r öst rilir. =orə ə ə ə man!n 2%i

sütununun 62J%i s trind ban reə ə ditlərind n, isti#raz, ba$#a mü ssis l rd n bor% al!nm!$ v saə ə ə ə ə ə itl r,ə

tiintid i$tira pay!, büd% d n nar fondlardan v saird n % lb olunmu$ v saitl r s olunur.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

/esabat formas!n! :stifad edilib; adl! (%i sütuə nunda fatii olara# J+ :>zunmüdd tli maliyyə ə

#oyulu$lar!;, J5 :7ura$d!r!las! avadanl!#lar;, J6 :apital #oyulu$lar!; v +1 :8erilmi$ avanslar üzrə ə

hesabla$malar; hesablar!nda s olunmu$ v saitl r öst rilir.ə ə ə ə



D/-7-0- «B+8+0'+5+'@ 2<'+:8+;+ -/,+ +8@0+0 341 ,838 2+@0;+ ++4@E»ə ə

bölm sind balansarxas! heə ə sablarda s olunan v saitl r v öhd lil r ösə ə ə ə ə ə t rilir. 0uə raya i%ar yə ə

ötürülmü$ sas v saitl r )JJ1*, m suə ə ə ə liyy tli mühaə fiz y # bul olunmu$ malmaterial #iym tlil riə ə ə ə ə

)JJ2*, omissiyaya # bul edilə mi$ mallar )JJ&*, z r r silinmi$ ümüdsüz debitor bor%lar! )JJ5* daxilə ə ə

edilir. 0eləlil bu bölm d s olunmu$ m lumatlar mü ssis mə ə ə ə ə ə ə ə la! say!lmayan, lain onun maliyy ə

t s rüfat f aə ə ə liyyətin t sir ed n öst ri%il ri #iym tl nə ə ə ə ə ə ə dirm üçün isə tifad olunur.ə

..İ883? @@12+'3:+, (1+8344 ) 2<'+:+,@0+ 8+6 <;38 0 37+2+,8@ ++4@Eə ə ə ə

0ir #ayda olara# mü ssis l rin illi mühasibat )maliyy * hesabat!na )iə ə ə ə çi mü ssis l r istisnaə ə ə

edilm l * izaə ə hatl! aray!$ lav si t #dim olunmal!d!r. :Mühasibat uçotu ha#ə ə ə #!nda; 9ain, uzun illərin

t %rüb sind , izahat xaraterli aray!$!n illi müə ə ə hasibat )maliyy * hesabat!n!n t ribind t #dim olunə ə ə ə ma

s!na v onun çox faydal! n ti% l r verm sin baxmayara# -z rbay%an Aespublias!n!n :Mühasibat uçotuə ə ə ə ə ə ə

ha#da; 7anununda mühasibat )maliyy * hesabat!n!n t ribind bel bir aray!$!n t rtib olunmas!ə ə ə ə ə

mü yy n olunə ə mam!$d!r. 7eyd ed i, bu t %rüb i#tisadi % h tə ə ə ə ə d n yüs s viyy d ini$af etmi$ və ə ə ə ə ə

bazar i#tisadiyyat! $ raitind i$l y n öl l rd d istifad olunur.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

zahatl! aray!$illi mühasibat )maliyy * hesabat!na lav olmu$ s rb st hesabat formas!ə ə ə ə ə

oldu"undan, mü sə sisənin bütün i#tisadi maliyy t s rüfat bölə ə ə m l rinin i$tira! il t rtib olunur. 0uə ə ə ə

s n din öst ril n h miyy tini n zə ə ə ə ə ə ə ə ər alara# onun t rtib olunmas! il la# dar informasiya normalar!ə ə ə ə ə

mü yy n olunmu$dur. 0u normalar t rtib olunan izahl! aray!$da mü ssis nin bütün isə ə ə ə ə tehsal!n!n,

t s rüfatmaliyy f aliyy tinin v balansda s olunə ə ə ə ə ə ə mu$ öst riə %ilərin trafl! $ rh v t hlil ed nə ə ə ə ə

m zmuna mali olmas!n! t l b edir.ə ə ə

zahatl! aray!$da mühasibat uçotu standartlar! v onlar!n prinsipl rini haə ə ə t ed n m lumatlar sə ə ə ə

olunmal!d!r. -ray!$da mü ssis nin %ari, inə ə vestisiya v maə liyy f aliyy ti, hesabat ilind t s rrüfatmaə ə ə ə ə ə liy

y f aə ə liyy tin t sir ed n amilə ə ə ə l r, illi hesabat nə əti%ələrinin #iym tə l ndirilm si v mü ssis nin s r nə ə ə ə ə ə ə %a

m!nda #alan m nə f ə tin bölü$dürülm si, ba$ vermi$ itil rin s b bl ri $ rh olunmal!d!r.ə ə ə ə ə ə ə

zahatl! aray!$!n a$a"!da! formada t rtib olunmas! m #s d uy"un hesab edil bil rIə ə ə ə ə ə

1.Mü ssis t $ilati #urulu$una dair m lumat.ə ə ə ə

2.>çot siyas tinin aç!#lamas! v onun sas prinə ə ə sipl ri.ə

3. /esabat ili rzind mü ssis nin sas f aliyy tini hat ed n ösə ə ə ə ə ə ə ə ə ə t ri%il rinin xarateristias!.ə ə

&. stehsalat, t s rüfatmaliyy öst ri%il ri v onə ə ə ə ə ə lar!n t hlili.ə

Mü ssis nin t $ilati #urulu$una aid olan m luə ə ə ə matda mü ssis nin tam ad!, t $ilatihü#u#iə ə ə

formas!, yerl $ə diyi ünvan!, dövl t #eydiyyat!ndan eçmə əsin dair m luə ə mat, nizamnam apital!n!nə

h %mi, s hmdarlar!n siyaə ə h!s!, mü ssis f aliyy tind i$tira ed n böyü h %ə ə ə ə ə ə ə mli ommersiya v di rə ə

mü ssis l r dair m lumatlar s olunə ə ə ə ə ə mal!d!r.

>çot siyas tinin aç!#lanmas! v onun sas prinə ə ə sipl ri bölm sind mü sə ə ə ə sis d apar!lan mühasibatə ə

uçotunun formas!, prinsipl ri v standartlar!, mateə ə ria listehsal ehtiyatlar!n!n uçotunun apar!lmas!na dair

informasiyalar, uçot siyas tinin elementl ri, hesabat ili dövründ uçot siyaə ə ə sətindəi d yi$ilil r sə ə ə

olunur.

/esabat ili rzind mü ssis nin sas f aliyy ti ösə ə ə ə ə ə ə təri%il ri bölm sind %ari, investisiya v maliyyə ə ə ə ə

f aə liyy ti, m hsul sat!$!n!n h %mi, öst ril n i$l r v xidm tl r, mü ssis nin hesabat ilind s rf etdiyiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

investisiya, mla v maliyy v ziyy tinin d yi$ilm si v onun s b bl ri mühasibat hesabat!ndanə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

istifad ed n mara#l! $ xsl rin istifad si üçün lav m lumatlar öst rilir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə



stehsalat t s rüfatmaliyy öst ri%il ri v onlar!n t hlili bölm sind hesabat i li dövründə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

apar!lan analiti t hlil v hesabat formalar!ndan istifad etm l mü sə ə ə ə ə ə sisənin bütün i$ f aliyy tininə ə

#iym tl ndirilm si, bazar müə ə ə nasib tl rind onun möv#eyi, i$üzar f aliyy ti tə ə ə ə ə ə rafl! öst rilm lidir.ə ə

0u öst ri%il r sistemind mü ssis nin sas və ə ə ə ə ə əsaitinin, #eyrimaddi ativl rinin, maliyyə ə

#oyulu$lar!n!n, debitor v reditor bor%lar!n!n v ziyy tini s etə ə ə ə dir n sasə ə l! informasiyalar, h miçininə

mü ssis nin istehsal üə ə %ünün daha da eni$l nm si üzr apar!lan m liyyatlar s olunmal!d!r. 0elə ə ə ə ə ə ə

m lumatlar mü yə ə y n analiti $ rhə ə li % dv ll rin lav olunmas! il d trafl! eni$l n bil r. Mə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

lumatlarda m hsul sat!$!ndan daxil olan pul v saiti, balans m nf ti, t miz lir, mü ssis nin sasə ə ə əə ə ə ə ə ə

f aliyy ti üzr rentabelli, mla!n v ziyy tini xaraə ə ə ə ə ə teriz ed n, maliyy v ziyy ti öst ri%il ri $ rhə ə ə ə ə ə ə ə

olunmal!d!r.

lli mühasibat )maliyy * hesabat!na izahatl! araə y!$da mü ssis nin l % dövrü üçün müə ə ə ə ə hüm

i#tisadi v maliyy öst ri%il rinin perspetivl r s etə ə ə ə ə ə dir n informaə siyalar )bir neç il rzind *,ə ə ə

investisiyan!n h %ə mi, maliyy #oyuə 9u$u, i#tisadi faydal!l!"!n art!r!lmas! v müə hasibat hesabat!n!n

haz!rlan!b #urtard!"! vaxtdan, t #dim olundu"u # d r yaranə ə ə m!$ yeni n ti% lə ə ər dair lav t lifl r də ə ə ə ə ə

öst rilm lidir.ə ə

Ö704/58+1+ '-+88+@&. İ,3'+;3 30*/1+'34+ '3',<130; 2<'+:+,@0 0 ?313 /8- 6+;@ə ə

9. M2+'3:+, (1+8344 ) 2<'+:+,@0@0 , ?330 2+0'@ 2<'+:+, */1+8+@ ;+538;3ə ə ə

=. İ883? 12+'3:+, (1+8344 ) 2<'+:+,@0@0 , ,3:30 ; 2+0'@ 2+7@8@ 3E8 3 4<30ə ə ə ə ə ə ə

4<,3381 83;3ə

. H+0'@ :+8+0' 0>68 3 1>6-;;-ə

G. B+8+0'@0 '+' ?/0'<'34+'@0@ 37+2 <;30ə

. B+8+0'@0 +?,36 6 +''36 1+;; 8 3 0< 341 ,8 0;3383ə ə ə ə ə ə

. B+8+0'@0 1-13 :>81 8 3 0< 341 ,8 0;3383ə ə ə ə ə



BÖLM III. AUDİT F ALİYY TİNİN SASLARI V T ŞKİLİƏ Ə Ə Ə Ə Ə

I MÖVZU. AUDİTİN MAHİYY Tİ# H MİYY Tİ V T ŞKİLİƏ Ə Ə Ə Ə Ə

&.&. A-;3,30 1+2344 ,3# 2 1344 ,3 6 6 73* 8 3ə ə ə ə ə ə ə ə

&.9. A7 :+4+0;+ +-;3,30 4++01+'@ 6 30?3E+*@ə ə

&.=. A-;3,30 */1+8+@

&.. A-;3,30 , E?383 6 0 ,3 8 3030 '1344 , '+8@01+'@ə ə ə ə ə ə ə ə


&. V.N/6-7/6. «A7 :+4+0;+ +-;3, '3',<13030 3'8+2+,@ ?/0'<'34+'@»# «M+8344 6 -/,»ə ə ə

-0+8@ #J =$# 9

9. İ.A::+'/6 «A-;3,30 0 7 3 1 ' 8 8 3»# B+?@ B370<' U036<'3,<,3# &ə ə ə ə ə ə

=. .D+E; 13/6 «B+7+ 3,3'+;344+,@ E +3,30; 1', 38 1+8344 0 7+ ,3 ?313 +-;3,30Ə ə ə ə ə ə ə ə

/8-»# «M+8344 6 -/,» -0+8@# J G$# &ə ə

&.&. A-;3,30 1+2344 ,3# 2 1344 ,3 6 6 73* 8 3ə ə ə ə ə ə ə ə

-uditor ixtisas!n!n bir neç yüz ill rd n art!# ini$af tarixi vard!r. / l biz!m eradan vv l,ə ə ə ə ə ə ə

t xmin n 2JJ%ü ild Aim imperiyasi dövründ maliyy v m h m i$l rini aparan v zif @i $ xsl rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

dövl t mühasibl rinin f aliyy ti üz rind n zar t edirdil r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

F zar t xidm tini yerin yetir n v zif li $ xsi rin hesabatlar! Aim önd ril!ir v dinl nilirdi. 0elə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

t %rüb il la# dar olara# :auditor; termini yaranm!$d!r i, bu da latin%a :dinl yi%i; m nas!n! ifadə ə ə ə ə ə ə ə

edir.

-meriada auditor yoxlamas! formas!nda il m liyyat 1+31%i lid /ollandiyadan -0K!n 4limuta,ə ə ə

Massa#usets $tat!na mühasib önd rilmi$ v öd nilm mi$ bor%lar!n v ziyy ti yoxlan!lm!$d!r, 9ainə ə ə ə ə ə

auditin #anunveri%ili v t ni 0öyü 0ritaniya hesab olunur i, 16&&%ü ild $ir tl r ha##!nda bir siraə ə ə ə ə

#anunlar # bul olunmu$dur. / min #anunlara ör $ir tl r ild bir d f d n az olmayara# xüsusiə ə ə ə ə ə ə ə ə

müt x ssisl r d v t etm l mühasibat m liyyatlari üzr yoxlamalar t $il etm l! v onunə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

n ti% l rini xüsusi hesabatla s hmdarlar!n y!"!n%a"!nda müzair etm li idil r.ə ə ə ə ə ə ə

0ütün dünya öl l rinin t %rüb si öst rir i, t s rrüfatdaxili i#tisadi n zar t yeni idaretmə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

sistemind mühüm vasit l rd n hesab olunur. Tarixi bax!mdan i#tisad! m liyyatlar!n apar!lmas!ndaə ə ə ə ə ə

idar etm d n zar tin böyü roluna h mi$ di## t verilmi$dir. Tarixçil rin t sdi# etdiyin ör insanlarə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

hesabat!n müxt lif formalar! il +JJJ il bundan vv l tan!$ olmu$lar,ə ə ə ə

0ir s!ra fundamental i#tisadi prosesl rin h llind uçot v i#tisadi n zaə ə ə ə ə rətin va%ibliyi orta srə

aliml ri t r find n #eyd olunmu$dur. / tta bel fiirl rd 4latonun v -ristotelin adlar! ç !l!r. G vaxtlarə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

uçot v i#tisadi n zar t ha##!nda mü yy n fiirl r olmas!na baxmayara# az yaz!lar d r% olunmu$dur.ə ə ə ə ə ə ə

-uditor ha##!nda il s n d -vropan!n di r m an!nda mü yy n olunə ə ə ə ə ə mu$dur. nilisdilli öl l rə ə

iç risind auditor f aliyy tin aid olan m lumatlar, aliml rin mü yy n etdiyin ör 113J%u ildə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

nilt r v Kotlandiyanin :? zin ; adlanan arxivind saxlan!lan s n dl r iç risind a$ar edilmi$dir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

0ununla la# dar olara# #eyd olunmal!d!r i, 2& mart 132&%ü ild nilə ə ə tər nin ral! @@ duardə

özünün xüsusi f rman! i l üç $ xsi dövl t auditoru tə ə ə ə əyin etmi$dir. Büzdür, o vaxtlar h min $ xsl rə ə ə

haz!rda biz!m dü$ündüyümüz auditor eyfiyy tin mali olmam!$lar. 9ain elan olunmu$ ralə ə



f rman!ndan mü yy n olunur i, h min $ xsl r auditor v zif l rini i%ra etmi$l r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Müasir dövrd idar etm sistemind n zar t el bir sah dir i, ondan eə ə ə ə ə ə ə ə ni$ istifad edilm siə ə

sas!nda öl i#tisadiyyat!n!n hans! sah sind n as!l! olə ə ə ə mayara#, ist r mü yy n mü ssis v $ir tinə ə ə ə ə ə ə

t s rrüfatmaliyy f aliyy tin aid olə ə ə ə ə ə sun, ist rs d dövl t #urulu$u v i#tisadiyyat! il la# darə ə ə ə ə ə ə ə

m s l l r olsun, onə ə ə ə dan istifad olunmas! il möv%ud fat v d #i# v ziyy t ara$d!r!la v öyə ə ə ə ə ə ə rənil bilir,ə

f aliyy tin daha da ini$af!, t mill $m sin dair düzün, real # rarlar # bul edilm sin sas verir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Müasir $ raitd öl i#tisadiyyat!n!n ini$af!nda audit n zar tinin xüsusi h miyy ti v rolu #eydə ə ə ə ə ə ə ə ə

olunmal!d!r. /az!rda bütün dünya öi l rind audit xidm ti eni$ $ ild ini$af etmi$ v i#tisadiyyat!nə ə ə ə ə ə ə

bütün sah l rind özünün n zar tedi%i möv#eyini sasl! $ ild möh ml ndirmi$dir. 7 rb öl l rində ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

auditin 1(Jild n art!# ini$af tarixi vard!r.ə

Pmumiyy tl , dünya öi l rind audit f aliyy tinin sasl! ini$af! audit üzə ə ə ə ə ə ə ə r transmilli $ir t və ə ə

firmalar!n yarad!lmas!na, onlar!n fillallar!n!n t $ilin imə ə an vermi$dir. =irmalar!n auditor xidm tl ri çoxə ə

yüs s viyy d #iym tə ə ə ə ə l nə dir!l!r. 0unun n ti% sidir i, 1<66%i ild dünya öl l rind olan auditorə ə ə ə ə ə

firmalar!n!n liri +,( milyon -0K dollar! h %mind olmu$dur.ə ə ə

7eyd etm laz!md!r i, mühasibauditorlar 0öyü 0rilaniyada ?@? sə ə rin ortalar!nda f aliyy tə ə ə

ba$lam!$d!r. 16+2%i ild nilt r d , 16+5%i ild =ranə ə ə ə ə sada v 1<35%i ild -0Kda auditin labüdlüyüə ə

ha##!nda #anun # bul edilmi$dir.ə

-z rbay%an Aespublias! i#tisadiyyat!n!n haz!r! ini$af m rh l si n zaə ə ə ə ə r t sisteminin daha daə

eni$l nm si v onun bütün imanlar!ndan tam istifad edilm sini #ar$!ya #oyur. Aespubliam!zdaə ə ə ə ə

ixtisasla$d!r!lm!$ müst #il n zar t funsiyas!n! yerin yetir n audit xidm tind n daha eni$ v s m r liə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

istifad olunmal!d!r.ə

Gnu da n z r alma# laz!md!r i, audit üzr 0eyn lxal# '!andartlar!n müə ə ə ə ə yə y n etdiyi #aydalaraə

ör bütün dünya öl l rind h r bir mü ssis v $irə ə ə ə ə ə ə ə tin illi mühasibat uçotu v hesabat! auditə ə

yoxlamas!ndan eçdid n, ona audit r yi verildid n sonra h min hesabat öl nin maliyy veriə ə ə ə ə ə

or#anlar! v ə ənar $ xsl ri t r find n hesabat hü#u#unda # bul olunur. -udit yoxlaə ə ə ə ə ə mas!ndan eçm y nə ə

mühasibat hesabat! #anuni hesabat imi # bul oluna bilm z.ə ə

-uditor mü ssis t s rrüfat maliyy f aliyy tini yoxlama# v onun öst ri%il rinin etibarl!ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

oldu"unu mu yy n etm l yana$!, x r%l rin düzün s rf olunmas!,m nf tin art!r!lmas! v t s rrüfatə ə ə ə ə ə ə ə əə ə ə ə

f aliyy tinin yax$!la$d!r!lmas! üçün onret t dbirl r plan! t rtib edir. -uditi mü yy n m nadaə ə ə ə ə ə ə ə

sahibarl!# f aliyy tinin espertizas! adland!rma# olar. Nöst ril n v zif nin h lli auditoə ə ə ə ə ə ə run i#tisadi

subyet il ba"lad!"! mü#avil sas!nda yerin yetirilir. Gna ör d auditor yüs biliy mali olanə ə ə ə ə ə ə ə

müt x ssis olma#la yana$!, s ri$t li v müsə ə ə ə ə t #illiyini t Xmin etm xaraterin mali olan $ xs olmal!d!r.ə ə ə ə ə

-z rbay%an Aespublias!nda auditor f aliyy tinin t $ili v onun h yata eçirilm si respublian!nə ə ə ə ə ə ə

1+ sentyabr 1<<&%ü il tarixli :-uditor xidm ti ha#ə #!nda; 7anunun # bul olunmas! il ba$lanm!$d!r.ə ə

/ min 7anuna sas n -z rə ə ə ə bay%an Aespublias!n!n -uditorlar 4alatas! yarad!lm!$d!r. -uditorlar 4alatas!

respubliada auditor xidm tinin dövl t t nziml n!n sini v ini$af!n! t $il ed n, müliyy tçil rin mlaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

hü#u#lar!n!, dövl tin v t s rrüfat sistemə ə ə ə lərinin, auditorlar!n m nafel rini müdafi ed n, s rb stə ə ə ə ə ə

auditorlar!n v auditorə lar t $ilatlar!n!n f aliyy tin n zar t ed n müst #il maliyy or#an!d!r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

-uditorlar 4alatas! ha##!nda #anunda deyildiyi imi, :-udit mt is!ehə əə sal! v sat!$!, xidm tə ə

öst rilm si il m $"ul olan t s rrüfat subyetl rin müə ə ə ə ə ə ə ə hasibat uçotunun d #i# v dürüst apar!lmas!n!nə ə

mühasibat v maliyy heə ə sabatlar!n!n müst #il yoxlan!lmas!d!r;. -udit xidm ti sahibarl!# f liyy ti olə ə əə ə



ma#la, sifari$çiy xidm t öst rilm si, sifari$çinin maliyy v ziyy tinin yax$!ə ə ə ə ə ə ə la$d!rilmas! v zif l riniə ə ə

yerin yetirir.ə

-udit f aliyy tinin h yata eçirilm si v t mill $dirilm si sah sind eə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ç n dövr rzində ə ə

mü yy n i$l r örülmü$dür. 1<<<%u ilin iyun ay!nda resə ə ə publiam!zda -0K!n Baxili -uditorlar

@nstitutunun :-udit-z rbay%an; bölmə əsinin a%!lmas! da apar!lan i$l rin n ti% sidir. F z r alma#ə ə ə ə ə ə

laz!md!r i, -0Kda f aliyy t öst r n Baxili -uditorlar nstitutu dünyan!n h r yerind f aliyy t öst r nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

auditorlar! t $ilatland!r!r v bu pe$ ni daha da ini$af etdirm üçün öm lil r öst rir.ə ə ə ə ə ə ə

-0Kda yüs ixtisasl! müt x ssisl r haz!rlama# iman!na mali olan daxili auditorlar t $ilat!ə ə ə ə ə

1<&1%i ild yarad!lm!$ v Baxili -uditorlar nstitutu adlanm!$d!r. nstitut özünün beyn lxal# m r ziniə ə ə ə ə

1<5J%i ilin vv ll rind n =lorida Ktat!na öçürülmü$dür.ə ə ə ə

/az!rda nstitut dünya öl l rind f aliyy td olan auditorlar t $ilatlar! iç risind özünün yüs ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

s viyy li müt x ssisliyi il f r#l nir. nstitutun -0Kda bölm l rind n ba$#a h min ixtisas profili üzrə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

-vstraliyada, ?Ada, /indistanda, @zraild , aponiyada, Malayziyada, eni Eellandiyada, L nubiə ə

-meriada, 0öyü 0ritaniyada v K!mali rlandiyada milli nstitutlar vard!r. nstitut özünün f al $i ilə ə ə

daxili auditorlar!n f aliyy tini la# l ndirm l , ümumi t hsilin eni$l ndirilm si il yana$!, auditorə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

t %rüb si il la# dar olan m s l l r aid mü yy n normalar!n t rtib olunmas!n! h yata eçirir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

0ununla yana$!, respubliam!zda auditorlar f aliyy tinin daha da eni$ə ə l nə m sin ehtiya% vard!r.ə ə

?üsusil respubliam!zda nazirli, omit v ba$#a m r zi i%ra haimiyy ti or#anlar!nda möv%ud olanə ə ə ə ə ə

n zar tt fti$ #ruplar!n!n l "v olunmas! auditor xidm tinin h rt r fli eni$l nm si üçün $ rait yaratə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə m!$

d!r, -udit xidm tind n sahibarl!# f aliyy ti il m $"ul olan mü ssis l rl yaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə na$!, bütün idar ,ə

mü ssis l rd v $ir tl rd istifad olunmal!d!r. Aesə ə ə ə ə ə ə ə ə publiada audit xidm tinin daha daə

eni$l ndirilm si m #s dil :-udit xidm ti ha#ə ə ə ə ə ə #!nda; #anunda mü yy n lav l r edilm sin ehtiya%ə ə ə ə ə ə ə

vard!r.

Bünya öl l rinin audit t %rüb sind n istifad ed r v # bul olunmu$ 0eyn lxal# -uditə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

'landartlar!na uy"un olara# respubliada! sahibarl!# f aliyy ti il m $"ul olan mü ssis l rin,ə ə ə ə ə ə ə

$ir tl rin, dövl t mü ssis l rinin audit yoxlamalar!ndan eçm l ri v onlar!n illi maliyy hesablar!naə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

auditor r yinin verilm sinin labüdlüyünün h ll olunmas! m #s d uy"un olar v h min müə ə ə ə ə ə ə ə sə sis l rinə ə

#ar$!lar!nda #oyulmu$ v zif l rin yerin yetirilm sind n zar ti t min etmi$ olard!. 7eyd etm laz!md!rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

i, haz!rda b zi dövl t mü ssis l rind illi t s rrüfatmaliyy f aliyy tinin t fti$inin t "v olunmas!,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

onlar!n f aliyy tind %iddi çat!$mazl!#lar!n m l lm si il n ti% l nm si m lum m s l l rd ndir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

0el lil , öst ril nl r bel n ti% y sas verir i, bazar i#tisadiyyat!na eə ə ə ə ə ə ə ə ə ə çid $ raitində ə

t s rrüfatdaxili n zar t, audit n zar ti v t s rrüfat!n idar olunə ə ə ə ə ə ə ə ə ə mas! il la# dar olan di r n zar tə ə ə ə ə ə

formalar! h rt r fli eni$l nm li v t milə ə ə ə ə ə ə l $dirilm lidir.ə ə

F zar t idar etm d n va%ib vasit l rd n biridir. /eç bir idar etm nin onun f aliyy tin aidə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

olan #aununçulu"un düzün yerin yetirilm sin n zar t olmadan faydal! hesab etm olmaz.ə ə ə ə ə ə

F zar tsizliyin h r%m r%lil n ti%ə ə ə ə ə ə əl nə məsini sübut etm y ehtiya% yoxdur.ə ə

-uditor f aliyy tinin sas m #s di i#tisadi subyetl rin mühasibat )maə ə ə ə ə ə liyy * hesabatlar!n!nə

düzünlüyünü v onlar!n apard!#lar! maliyy v t s rə ə ə ə ə rüfat m liyyatlar!n!n möv%ud olan #anunveri%iliyə ə ə

v normativ atlarda uyə "unlu"unu mü yy n etm dir.ə ə ə

0el lil , audit yoxlamas!n!n m #s di maliyy hesabatlar!n!n yoxlanmas! il , hesabatlar!nə ə ə ə ə ə

düzünlüyünün t sdi#i v ya onlar!n #eyridüzün olmas!n!n mü yy n olunmas!, yoxlan!lan dövrdə ə ə ə ə



m sr fl rin, lirl rin v mü ssis f aliyy tinin maliyy n ti% l rinin uçotda v hesabatda tam, düzünə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

v d #i# s etdirilm sinin yoxlan!lmas!, mühasibat uçotunun v hesabatlar!n!n t $ili v t rtibiə ə ə ə ə ə ə ə

#aydalar!n! t nz!ml y n #anunveri%iliy v normativ s n dl r m l olunmas!na n zar t v mü ssisə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

mla!n!n daha s m r li istifad imanlar!n!n mü yy n olunmas!d!r.ə ə ə ə ə ə ə

-z rbay%an Aespublias!n!n -uditorlar 4alatas! ha##!nda sasnam nin 13%ü madd sind s rb stə Ə ə ə ə ə ə

auditorlar v auditor t $ilatlar!n!n v zif l r a$a"!da! #aydada mü yy n olunmu$dur.ə ə ə ə ə ə ə

Y auditin apar!lmas!nda -z rbay%an Aespublias! #anunveri%iliyini t l bə ə ə l rin höm n rlay tə ə ə ə

etm Oə

Y auditor yoxlamalar!n! v di r xidm tl rini eyfiyy tli h yata eçirm Oə ə ə ə ə ə ə

Y yoxlanmal! mü ssis d $ xsi mla m nafeyi, yoxlan!lan mü ssis nin r hə ə ə ə ə ə ə ə ə b rliyind n h r hans!,ə ə ə

$ xsl birba$a #ohumlu# la# si, mü ssis nin t sisə ə ə ə ə ə ə çisi, müliyy tçisi v ya s hmdar oldu#da,ə ə ə

mü ssis d bundan vv l öz pe$ f aə ə ə ə ə ə ə liyy ti il ba"l! xidm tl r öst rdid auditorlara h minə ə ə ə ə ə ə

mü ssis l rd audit aparma# #ada"and!r v bu bar d sifari$çiy x b r verilm lidirOə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Y sifari$çinin mühasibat uçotunun v hesabat!n!n v ziyy tinin düzə ə ə ünlüyünü, #üvv d olanə ə

#anunlara v normativ atlara uy"unlu"unü yoxlama#Oə

Y auditin apar!lmas! zaman! a$ar edilmi$ bütün pozuntular, mühasibat uçotunun apar!lmas! və

hesabatlar!n t rtibi ll ba"l! pozuntular ha##!nda sifari$çinin r hb rliyin m lumat verm Oə ə ə ə ə ə ə

• sifari$çinin t l bi il apar!lan audit zaman! ld edil n m lumat! )m h m or#anlar!n!n t l bə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

etdiyi hallar olma#la* m xvi saxlama#Oə

• yoxlama edi$ind al!nm!$ v ya t rtib edilmi$ s n dl rin #orunub saxə ə ə ə ə ə anmas!n! t min etm .ə ə

&.9 A7 :+4+0;+ +-;3,30 4++01+'@ 6 30?3E+*@ə ə

-z rbay%an Aespublias!nda auditin yaranmas! bilavasit respubliada suvereriliyin ld edilm siə ə ə ə ə

v bazar i#tisadiyyat!na eçidl la# dar, i#tisadi subyetl rin t s rrüfatmaliyy f aliyy ti üz rində ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

i#tisadi n zar t sisteminin yenid n #urulmas! il la# dar h ll olunmu$dur.ə ə ə ə ə ə ə

M lumudur i, eçmi$ ''A t ribind olan öl l rd v o %üml d n -z rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə bay%an Aespublias!nda

idar v mü ssis l rin t s rrüfatmaliyy f aə ə ə ə ə ə ə ə ə liyyəti üz rind i#tisadi n zar t h min dövrd möv%udə ə ə ə ə ə

olan inzibatiamirli sistemi t l bl ri sas!nda apar!l!rd!. 0el lil , -z rbay%anda ümumiyy tl audit yoxə ə ə ə ə ə ə ə ə

idi. Rl daxilind bütün i#tisadi n zar t sistemi nazirlil rin, birlil rin tabeçiliyind t $il olunmu$ə ə ə ə ə ə ə ə

n zar t t fti$ or#anlar! t r find n apar!l!rd!.ə ə ə ə ə ə

Ausiya i#tisadiyyat!nda auditor xidm tinin t $ili il la# dar olara# t $ bbüsl r olsa da, onlarə ə ə ə ə ə ə ə

sasl! $ ild ini$af etm mi$dir. 0 zi m lumatlara ör Ausiyada auditor ixtisas! @ 4yotr t r find hə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

mü yy n olunmu$dur. Ausiyada auditoru andl! mühasib adland!r!rd!lar. Tarix n üç d f 166<, 1<12 və ə ə ə ə ə

1<26%i ill rd auditor nstitutunun yarad!lmas!na t $ bbüsl r olmas!naə ə ə ə ə baxmayara#, n ti% sizə ə

olmu$dur.

-z rbay%an Aespublias!nda auditor f aliyy tinin t $ili il la# dar olara# 1<<1%i ilin iyulun 31ə ə ə ə ə ə ə

d -z rbay%an Aespublias! Fazirl r abinetiə ə ə respublia Maliyy Fazirliyi yan!nda :T s rrüfat /esabl!ə ə ə

-uditor M rə əzi;nin yarad!lmas! ha##!nda # rar # bul etmi$dir.ə ə

/ min # rar!n i%ras! il la# dar olara# :T s rrüfat /esabl! -uditor M rə ə ə ə ə ə ə ə zi ha##!nda sasnam ;ə Ə ə

t sdi# olunmu$dur. -z rbay%an Aespublias! Maə ə liyy Fazirliy! yan!nda T s rrüfat hesabl! -uditor M r ziə ə ə ə ə

nazirlil r v ba$ idar l rin, mü ssis , idar v t $ilatlar!n ooperativl rin sifari$l ri sas!nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə da, habelə

hü#u# mühafiz or#anlar!n!n t l bi il mü#avil üzr ha##! öd nilə ə ə ə ə ə ə m ə l , t fti$ v yoxlamalar eçirilm li,ə ə ə ə



t s rrüfat mexanizmini t milə ə ə l $ə dirilm sin dair metodii v m li yard!m öst rilm si mü yy nə ə ə ə ə ə ə ə ə

olunmu$dur.

-uditor M r zinin i$inin h %mi $ raiti v yoxlamalar eçirilm si t s rə ə ə ə ə ə ə ə rüfat mexanizminin

t mill $dirilm sin dair metodi v m li yard!m öst rilə ə ə ə ə ə ə ə m si üçün sifari$çil rl ba$lanan mü#avil l rinə ə ə ə ə

m bl "i il mü yy n olunurdu.ə ə ə ə ə

Baha sonra 25 mart 1<<2%i il tarixli -z rbay%an Aespublias! Fazirl r abinetinin # rar! ilə ə ə ə

respublia Maliyy Fazirliyind 9isenziya omissiyas! yarad!lm!$d!.ə ə

1<<&1<<+%! lil rd -z rbay%an Aespublias!nda beyn lxal# standartlara uy"un olan müst #ilə ə ə ə ə

auditor xidm tinin t $ili il la# dar olara# normativ hü#u#i atlar # bul edildi. 1<<&%ü ilinə ə ə ə ə ə

sentyabr!n 1+da :-uditor xidm tiə ha##!nda; -z rbay%an Aespublias! 7anunu # bul olunmu$dur.ə ə

1<<(%i ilin iyunun 2Jd -z rbay%an Aespublias! -uditorlar 4alatas!n!n t $ə ə ə ili il la# dar # rarə ə ə ə

# bul olunmu$dur. -z rbay%an Aespublias! Milli M %lisinin 1<<(%i il 1< sentyabr tarixli # rar! ilə ə ə ə ə

:-z rbay%an Aespublias! -uditorlar 4alatas! ha##!nda sasnam ; # bul olundu. 0el lil , 1<<+%! ilinə Ə ə ə ə ə

aprelind n -z rbay%an Aespublias!n!n -uditorlar 4alatas! öz f aliyy tin ba$lam!$d!r.ə ə ə ə ə

-uditorlar 4alatas!na -z rbay%an Aespublias! razisind auditor xidə ə ə mətinin dövl tə

t nziml nm sini t $il etm , bu sah nin ini$af!na, t mill $ə ə ə ə ə ə ə ə dirilməsin yön ld!lm!$ normativ atlar,ə ə

t dbirl r sistemi haz!rlama#, dövl tin, tə ə ə əs rə rüfat subyetl rinin v auditorlar!n m nafeyini müdafi siniə ə ə ə

t Xmin etm , auə ə ditorlar!n f aliyy tin n zar t etm v zif sinin yerin yetirilm si h val edilmi$dir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

-uditorlar 4alatas! f aliyy t ba$la#!#dan sonra xeyli i$l r örülmü$dür. 1<<+2JJJ%i ill r rzində ə ə ə ə ə ə

Aespubliada öst ril n auditor xidm tinin h %mi 3,3 milyard manatdan 1(,+ milyard manata # d r,ə ə ə ə ə ə

y ni &,5 d f artm!$d!r. / min dövrd eçiril n imtahanlarda 2J3 n f r -z rbay%an v t nda$! auditorə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

ad! alma# üçün müvafi# #aydada imtahanlarda i$tira etmi$ v onlardan 1(1 n f rin 9isenziyaə ə ə ə

verilmi$dir. Gnlar!n böyü bir hiss si beyn lxal#ə ə t $ilatlar!n i$tira! il eçiril n urslarda öz xtisaslar!n!ə ə ə

art!r!m!$lar.-uditor 4alatas! yaranana # d r -z rbay%an Aespublias! Maliyy Faə ə ə ə zirliy yan!nda t $ilə

olunmu$ :-z riaudit; m r zi t r find n 1( av#us! 1<<(%i ild 2& n f r imtahan vermi$ v onlara daə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

respublia -uditorlar 4alatas!n!n 9isenziyas! verilmli$dir. 1<<+2JJJ%i ill r rzind -z rbay%an Aesə ə ə ə publi

as!nda 2+ yerli v + xari%i öl t $ilat!na auditor f aliyy ti il m $"ul olma# üçün 9isenziyalarə ə ə ə ə ə ə

verilmi$dir

&.=. A-;3,30 */1+8+@

-uditor f aliyy ti, sahibarl!# f aliyy ti olma#la sifari$çi il ba"lanm!$ mü#avil sas!nda i#tisadiə ə ə ə ə ə ə

subyetin t s rrüfatmaliyy f aliyy tini hat ed n mühasibat )maliyy * hesabat! öst ri%il riniə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

mühasibat s n dl rini veri deə ə ə larasiyas!, maliyy öhd çilil rini yoxlama# v di r xidm tl rə ə ə ə ə ə ə

öst rm v ziə ə ə f sini yerin yetirir. -udit i#tisadi subyetin maliyy öst ri%il rinin etiə ə ə ə ə barlil!"!n!

yoxlama#la yana$!, onun t s rrüfat f alyy tinin daha yüs s viyy d #urulmas!, idar edilm si və ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

m sr fl rin m #s d uy"un s rf olunmas! il m nf tin yüs ldilm sin dair optimal t lifl r haz!rlay!r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə əə ə ə ə ə ə

0ununla la# dar olara# bir #ayda olara# auditi sahibarl!"!n espertizas! adland!r!rlar.ə ə

7 rb öl l rinin eni$ $ ild ini$af etdiyi bazar i#tisadiyyat! öl l rind -uditor n zar ti daxiliə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

v nar audit ayr!l!r.ə ə ə

Baxili audit idar etm n zar ti sisteminin ayr!lmaz v mühüm elementi olma#la müst #il,ə ə ə ə ə ə

t minatveri%i v m $v r # tçi f aliyy tidir. Baxili audit mü sə ə ə ə ə ə ə ə ə sis d $ ffaf informasiya mühiliə ə ə



yaratma#la, onun f aliyy tinin daha də ə ərin v sasl! t hlilin , daha s m r li f aliyy t sistemi yaratma"aə ə ə ə ə ə ə ə ə

$ rait yarad!r. Bünyan!n bir s!ra öl l rind daxili audit öl i#tisadiyyat! üçün m %buri hesab olunara#ə ə ə ə ə ə

bütün tabeçiliyind mü ssis olan birlil rd t $il olunur.ə ə ə ə ə ə

Baxili audit mü ssis t ribind müst #il strutur bölm si v $tat vahidi imi f aliyy t öst rir və ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

daxil! n zar t or#an! olma#la, yaln!z mü ssis nin r hb rin v ya diretorlar $uras!na tabedir, onunə ə ə ə ə ə ə ə

mü yy n etdiyi m s l l r!ə ə ə ə ə ə ara$d!rara# n ti% l ri ha##!nda yaln!z ona hesabat v informasiya verir.ə ə ə ə

Baxili auditin t f b olunan $ ild t $il olunmas! mü ssis nin t ribind f aə ə ə ə ə ə ə ə ə ə liyy t öst r n di rə ə ə ə

bölm v $öb l ri, maddim sul $ xsl rin öz xidm ti və ə ə ə ə ə ə ə əzif l rinin yerin yetirilm si m suliyy tiniə ə ə ə ə ə

art!rma"a, t s rrüfat m liyyatə ə ə ə lar!n!n i%ras!nda ne#ativ hallar!n #ar$!s!n!n al!nmas!nda mühüm rol

oynay!r. 0ununla yana$! daxili audit audit üçün bir s!ra sasl! m s l l rd informasiya m nə ə ə ə ə ə ə b i olma#la,ə

möv%ud #anunçulu"un özl nilm sind böyü h miyy ti vard!r.ə ə ə ə ə ə

K 0+ +-;3,ə t s rrüfat subyetinin mühasibat uçotunun v mühasibat )maə ə ə liyy * hesabat!n!nə

düzünlüyünü obyetiv #iym tl ndirm m #s di il apar!l!r.ə ə ə ə ə ə

nar audit müst #il, s rb st auditorlar v ya auditor firmalar! t r finə ə ə ə ə ə ə d n #ar$!l!#l! ba"lanm!$ə

mü#avil )sifari$* sas!nda i%ra olunur. nar auditi f r#l ndir n xüsusi % h t ondad!r i, auditorə ə ə ə ə ə ə ə

yoxlamas! aparan auditorlar h min mü ssis d heç bir mara#lar! olmur. 0a$#a sözl deyil rs onlarə ə ə ə ə ə ə

h min mü ssis nin t sisçil ri, müliyy t sahibl ri, s hmdarlar!n v ya mühasibat )maə ə ə ə ə ə ə ə ə liyy * hesabat!,ə

mühasibat uçotu f aliyy tin %avabdeh olan $ xsl r, mü sə ə ə ə ə ə sis r hb rliyi il xidm ti, #ohumlu# la# l riə ə ə ə ə ə ə ə

olmayan $ xsl rdir.ə ə

Möv%ud olan #anunçulu"a ör i#tisadi subyet mü yy n omersiya v di r $ xsi la# l ri olanə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

auditor firmalar!n!n auditorlar! h min mü ssis d auditor yoxlamas! apara bilm zl r. 0el hallarə ə ə ə ə ə ə

mü yy n olundu#da auditor aparan $ xsl rin auditorlu# hü#u#i il la# dar lisenziya l "v oluna bil r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

nar auditin sas m #s di a$a"!da!lard!rIə ə ə ə

Y Mü ssis maliyy f aliyy ti il la# dar olan mühasibat uçotu, hesabat! öst ri%il rinin tam,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

etibarl! v düzün olunmas!n!n yoxlamas!Oə

Y >çot, hesabat!n apar!lmas!, mü ssis ativinin öhd çiliyinin v özünə ə ə ə əm xə sus apital!n!n

t nziml nm sini mü yy n ed n #anunveri%ili v normativ atlar!n düzün i%ras!na n zar tOə ə ə ə ə ə ə ə ə

Y Rzün m xsus sas v dövriyy v saitl rin, maliyy ehtiyatlar!n!n v ə ə ə ə ə ə ə ə ə ənar m nb l rd n % lbə ə ə ə ə

etm l istifad olunmas! imarnlar!n! mü yy nl $ə ə ə ə ə ə dirm Oə

Y 8eri öd ni$i uzr hesablamalar!n düzünlüyü v mü ssis maliyy və ə ə ə ə ə əziyy tinin yüs idilm si ilə ə ə ə

la# dar optimal t lift rin haz!rlanmas!Oə ə ə ə

Y Mü ssis mühasibat balans!n!n, m nf t v z r rl r, sas apital!n hə ə ə əə ə ə ə ə ə ərə ti v illi mühasibatə ə

)maliyy * hesabat!na lav olunmu$ izahatl! aray!$da s olunmu$ öst ri%il rin düzünlüyününə ə ə ə ə ə

yoxlan!lmas! v s.ə

nar auditin n ti% l ri il la# dar olara# auditorlar v ya auditor firə ə ə ə ə ə ə ə mas! t r find n yoxlan!lanə ə ə

mü ssis d mühasibat uçotu, hesabat!n!n daxili nə ə ə əzar ti v ziyy tin v illi hesabat!n düzünlüyüə ə ə ə ə

ha##!nda yaz!l! r y t rtib oluə ə nur. 'ifari$çi il ba"lanm!$ mü#avil y uy"un olara# nar auditor sifari$çiə ə ə ə

üçün müxt lif layih l r, biznesplan!, aray!$lar da t rtib etm l onu mü ssis r hb rliyin t #dim edə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

bil rl r. F z r alma# laz!md!r i, mü ssis auditoru yoxlama aparma# üçün s rb st özü seçir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

-z rbay%an Aespublias!n!n :-uditor xidm ti; ha##!nda #anunda müə ə yə y n olunmu$dur i, auditə

yoxlamas! m %buri v ya önüllü )t s rrüfat subə ə ə ə yetini öz t $ bbüsü il * ola bil r. 7anunveri%iliy örə ə ə ə ə ə



öz maliyy heə sabatlar!n! d r% etdirm li olan t s rrüfat subyetl ri üçün, habel #anunveri%ili atlar! liə ə ə ə ə ə ə

bilavasit n z rd tutulmu$ hallarda v ya s lahiyy tli dövl t or#anlar!n!n müvafi# # rar!na sas nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

)sifari$çi il * h yata eçiril n audit m %buri, di r hallarda is önüllüdür.ə ə ə ə ə ə

Möv%ud #anunveri%iliy ör s hmdar % miyy tl ri, xari%i inves!isiyal! müə ə ə ə ə ə sə sis l r, banlar və ə ə

di r redit t $ilatlar!, m hdud m suliyy tli mü sə ə ə ə ə ə sis l r, inves!isiya fondlar!, maliyy s naye #ruplar!ə ə ə ə

üzr audit m %buridir.ə ə

önüllü audit i#tisadi subyetin # rar! üzr auditor firmas! v ya auditə ə ə orla ba"lanm!$ mü#avilə

sas!nda h yata eçir!l!r. 0el yoxlaman!n xüsusiyə ə ə y tinin ümumi h %mini v öst ri%il rinin mi#yas!n!ə ə ə ə ə

sifari$çi mü yy n edir.ə ə

&.. A-;3,30 , E?383 6 0 ,3 8 3030 '1344 , '+8@01+'@ə ə ə ə ə ə ə ə

Mü ssis l rd auditor f aliyy tinin ba$lanmas! v t $ilind il m rh l sifari$çinin seçilm sidir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

/ r bir mü ssis d apar!lm!$ auditor f aliyy ti il növb d seçil n mü ssis nin xüsusiyy tl rind n,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

onlar!n i$ h %mind n v auditin eçirilm vaxt!ndan xeyli as!l!d!r.ə ə ə ə

M lumdur i, auditor f aliyy ti mövsümi f aliyy t da$!y!r, y Xn! audit bir #ayda olara# h r birə ə ə ə ə ə ə

mü ssis d ilin yeunu il la# dar olara# apar!l!r. 9ain auə ə ə ə ə ə ditor firmalar! sahibar olma#la, daimi

f aliyy t öst rm li v m nf t ld etə ə ə ə ə ə əə ə ə m lidirl r. Gna ör d auditor firmalar! ilin yeunu il la# darə ə ə ə ə ə ə

olara# auditor. yoxlamas! aparma#la yana$!, di r n zar t formalar! il d m $"ul olmal!d!rlar.ə ə ə ə ə ə

0ununla la# dar olara# auditor firmalar! v s rb st auditorlar öz sifari$ə ə ə ə ə çil rind mühasibatə ə

uçotunun s hmana sal!nmas!, mühasibat )maliyy * hesaə ə bat!n!n t rtib olunmas!, onlarda t hlilə ə

m liyyatlar!n!n apar!lmas!, m sl h tl r verilm si v sair m s l l rl m $"ul olmal!d!rlar.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

-uditor xidm tinin va%ib m s l l rind n biri yoxlaman!n yüs s viyə ə ə ə ə ə ə ə yəd eçirilm sidir. 0u is ,ə ə ə

il növb d firman!n auditor adrlar!n!n eyfiyy ti, onlar!n ixtisas t %rüb si, auditor prinsipl ri və ə ə ə ə ə ə

slandartlar!n!n düzün t tbi# olunmas!, n zar tin möv%ud olan metodoloCi prinsipl rinin öyr nil!bə ə ə ə ə

t %rüb d istifad olunmas! v sair öst rt%il rd n as!l!d!r.ə ə ə ə ə ə ə ə

0u da izli deyil i, s rb st bazar i#tisadiyyat!na eçid dövründ öl d ne#ativ hallar!nə ə ə ə ə

eni$l nm si mü$ahid olunur. ?üsusil möv%ud olan mla!n v pul v saitinin m nims nilm si,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

saxtaarl!#, orrupsiya v i#tisadi %insiyy t m liyyatlar! xeyli artm!$d!r.ə ə ə ə

0el bir $ raitd h r bir auditor t $ilat!n!n sifari$çini seçm si çox %iddi v va%ib m s l dir, 0uə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

xüsusil ona ör laz!md!r i, auditor firmas! #azand!"! imi%ini itirm sin.ə ə ə

Möv%ud olan #anunveri%iliy ör auditor xidm ti h r hans! i#tisadi subə ə ə ə yetin t $ilatihü#u#i və ə

müliyy t formas!ndan as!l! olmayara#, öst ril biə ə ə l r. 0unun sas!nda i#tisadi subyet s rb st auditoruə ə ə ə

v auditor firmas!n! özü s rə ə b st seçir.ə

'ifariçi mü ssis auditor xidm ti öst rilm sin dair auditor t $ilat!na $ifahi v yaz!l! müra%i tə ə ə ə ə ə ə ə ə

etm l , auditor xidm ti öst rilm sini m #s dini v audit prosesind yoxlan!lmas! olan z ruriə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

m s l l ri, audit yoxlamas!n!n h %mini öst rir. -uditor firmas! #ar$!ya #oyulan m s l il la# darə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

olara#, sifari$çiy razil!"a dair %avab verir.ə

'ifari$çiy %avab verm zd n vv l auditor i$in h %mini mü yy n etm m #s dil , z ruri hallardaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

audit apar!la%a# obyetd sifari$çi mü ssis nin t s rrüfat maliyy öst ri%il rinin öyr nilm si ilə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

la# dar olara# mü yy n t d#i#at apara bil r.ə ə ə ə ə ə

0ütün bu öst ri%il r -z ray%an respublias! -uditorlar 4alatas! Kuraə ə ə s!n!n 1<<<%u il 5 deabr

tarixli # rar! il t sdi# olunmu$ :-udit apar!lmas!n!n $ rtl ri; )m tuböhd çili* milli auditə ə ə ə ə ə ə



standart!nda öz sini tapm!$d!r.ə

M tub öhd çilid audit apar!lmas!n!n $ rtl ri üzr z ruri m lumatlar, auditorun öhd lil ri,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

t s rrüfat subyetçinin öhd lil ri öst rilm lidir. 0unun sas!nda ilin raz!l!# ld edilir v auditorə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

xidm ti öst rilm sin dair mü#avil ba"lan!r.ə ə ə ə ə

Mü#avil nin t rtib olunmas! v r smil $dirilm si #aydas! -z rbay%an Aesə ə ə ə ə ə ə publias! -uditorlar

4alatas! Kuras!n!n 1<<+%! il 5 otyabr tarixli # rar! il t sdi# edilmi$ :-uditin apar!lmas!na dairə ə ə

mü#avil ; mifli audit standarə t!nda mü yy nl $dirilmi$dir.ə ə ə

T rtib olunmu$ mü#avil i%ras! v sifari$çi t r find n imza olunma#la, 2 nüsx d n ibar t olmal!d!r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

-uditin eçrilm si ha##!nda t s rrüfat subyeti il mü#avil ba"land!#dan sonra auditinə ə ə ə ə

plana$d!r!lmas! m rh l si ba$lan!r.ə ə ə

4lanla$d!rma m rh l sind auditin h %mi, yoxlan!lan i$l r v onlar!n növl ri, i%ra müdd tl riə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

mü yy n olunma#la, t s rrüfat subyetinin mühasibat )maliyy * hesabat!n!n audit n ti% l ri ilə ə ə ə ə ə ə ə ə

la# dar r yin haz!rlanmas! üçün laz!m olan auditor m liyyatlar!n!n h %mini v növünün ard!%!ll!#laə ə ə ə ə ə ə

öst r n audit pro#ram! haz!rlan!r.ə ə

-uditor plana$d!r!lmas! sas n a$a"!da! m rh l l r ayr!l!rIə ə ə ə ə ə ə

a* -uditin ilin plana$d!rllmas!Ob* -uditin ümumi plan!n!n haz!rlanmas! v t rtib edilm siOə ə ə

%* -udit pro#ram!n!n haz!rlanmas! v t rtib edilm si. -z rbay%an Aesə ə ə ə publias!nda f aliyy tə ə

öst r n audit t $ilatlar!n!n audit aparmalar! f aliyə ə ə ə yətini plana$d!rma# üçün möv%ud olan

#anunveri%ili t l bl rin uy"un olara# -z rə ə ə ə ə bay%an Aespublias! -uditorlar 4alatas! :-uditin

plana$d!r!lmas!; milli audit standart!nda haz!rlan!n!$ v Kuran!n 1<<<%u il 2& mart tarixli # rar! ilə ə ə

t sdi# etmi$dir.ə

7 bul olunmu$ h min slandartla auditin eçrilm si i l la# dar olan bütün m liyyatlarə ə ə ə ə ə ə ə

mü yy nl $dirilir v mü yy n olunmu$ prinsipl r uy"un olara# auditin i%ras! ba$lan!l!r.ə ə ə ə ə ə ə ə

oxlama dövründ auditor n ti% ld etm v sifari$çinin mühasibat )maliyy * hesabat!na dairə ə ə ə ə ə ə ə

etibarl! r y t rtib olunmas! üçün va%ib olan subutlar toplanmal!d!r. / min toplanan subutlar laz!miə ə ə

s viyy d s n dl $dirilm lidir.ə ə ə ə ə ə ə

-uditor s n dl $dirilm si auditin plana$d!r!lmas!na dair s n dl r, mü sə ə ə ə ə ə ə ə sisənin t $ilat!hü#u#iə

formas!na aid olan m lumatlar, uçot sisteminin öyr rilə ə məsi, mühasibat )maliyy * hesabat öst ri%il ri,ə ə ə

mühasibat uçotu hesablar! üzr #al!#lar v sair informasiyalar aiddir.ə ə

-udit #urtard!#dan sonra i$ s n dl ri auditorun müliyy ti olma#la, onda #al!r.ə ə ə ə

-z rbay%an Aespublias!nda auditorun i$ s n dl rinin formas!n!, m zə ə ə ə ə mununu v mahiyy tiniə ə

mü yy nl $dirm v auditin yeununu r smil $ə ə ə ə ə ə ə dirm m #s dil -z rbay%an Aespublias! -uditorlarə ə ə ə ə

4alatas! 1<<+%! il 13 noyabr tarixli # rar! il :-uditin i$ s n dl ri Milli s!andart!n!; v 1<<5%i il & fevə ə ə ə ə ə ral

tarixli # rar! il :-uditorun yeun s ndl ri; milli s!andartlar!n! haz!rlam!$ v t sdi# etmi$dir.ə ə ə ə ə ə

-uditorun yeun s ndl ri apar!lan yoxlama n ti% sind auditorun haz!rə ə ə ə ə lad!"! v sifalr$çiy t #dimə ə ə

etdiyi audit at!ndan, auditor r yind n v yeun sə ə ə ən də l rind n ibar tdir. -udit at! v auditor r yiə ə ə ə ə

yeun s n dl rinin t rtib hiss sidir.ə ə ə ə ə

eun s n dl ri yoxlama n ti% sind auditorun mü yy n etdiyi mühüm fatlar!, nö#san! və ə ə ə ə ə ə ə ə

çal!$mamazl!#lar!, onlar!n aradan #aid!r!lmas!na dair t lifl ri v n ti% l ri mü yy n ed n s n dl rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

sistemidir.



-uditor yoxlama n ti% si il la# dar olan yeun s n dl rini t hvil at! il sifari$çi mü ssis ninə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

r hb rin t hvil verm lidir.ə ə ə ə ə

-uditin t $ili v n ti% l rinin r smiyy t sal!nmas!nda mühüm m rh l apar!lan auditə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

yoxlamas!n!n n ti% l rini s etdir n auditor r yinin t rtib olunmas!d!r.ə ə ə ə ə ə ə

:-uditor xidm ti ha##!nda; -z rbay%an Aespublias!n!n 7anununun 6%i madd sind :-uditorə ə ə ə

r yi auditorun )auditor t $ilat!n!n* !n!nzas! v möə ə ə hürü il t sdi# olunmu$, audit apar!lan t s rrüfatə ə ə ə

subyetinin maliyy v ziyə ə yətin , maliyy t s rrüfat m liyyatlar!n!n #anuniliyin , illi mühasibatə ə ə ə ə ə ə

hesablar! madd l rinin do"rulu"una, mühasibat uçotunun mühüm v ziyy tin verdiyi #iym ti sə ə ə ə ə ə ə

etdir n v bütün hü#u#i v fizii $ xsl r, dövl t haimiyy ti v idar etm or#anlar!, habel m h mə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

or#anlar! üçün hü#u#i h miyy ti olan r smi s n ddir;.ə ə ə ə ə ə

' lahiyy tli dövl t or#anlar!n!n # rar!na sas n eçirilmi$ yoxlaman!n nə ə ə ə ə ə əti% l rini s etdir nə ə ə ə

auditor r yi -z rbay%an Aespublias! prosessual #anunə ə veri%iliyin uy"un olara# t Xyin edilmi$ə ə

espertizan!n r yi il b rab r tutulur.ə ə ə ə

-z rbay%an Aespublias! razisind f aliyy t öst r n auditorlar t $ilat! v auditorlar f aliyy tiniə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

t nziml n!n si il la# dar olara# -z rbay%an Aesə ə ə ə ə ə ə publias! -uditorlar 4alatas! t r find n 1<<+%! il 2+ə ə ə

deabr tarixli # rarla :-uə ditor r yl ri; milli s!andarl! # bul olunmu$dur. 7 bul olunmu$ auditor rə ə ə ə əyind ,ə

onun t rtib olunmas! #aydalar!, s oluna%a# sas öst ri%il r mü yy n olunmu$dur.ə ə ə ə ə ə ə

-uditor r yinin formalar! a$a"!da!lard!rIə

• K rtsiz müsb t r yOə ə ə

• K rti müsb t r yə ə ə

• M nfi r y v r y verm d n imtina etm l , öz n ti% l rini ba$#a formada ifad etm Oə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Ş ,'37 1': , 4ə ə ə auditorun v ya auditor t $ilat!n!n i#tisadi subyetl ri müə ə ə hasibat uçotu və

mühasibat )maliyy * hesabat!n!n do"ru v etibarl! olmaə ə s!na dair firi öst rm l , bildirilir i, maliyyə ə ə ə

s n dl ri mü ssis t r find n #ə ə ə ə ə ə ə ə əbul olunmu$ mühasibat uçotu prinsipl rin sas n t rtib edilmi$ v buə ə ə ə ə ə

#aydalar -z rbay%an Aespublias!nda mühasibat uçotu, hesabat! v di r hü#u#i atə ə ə lar!n t b # l rinə ə ə ə ə

uy"undur.

0el lil , auditor i#tisadi subyet $ rtsiz müsb t r yi o zaman verir i, r apar!lan yoxlamaə ə ə ə ə ə ə ə

n ti% sind auditor # ti mü yy n etmi$dir i, sifari$ə ə ə ə ə ə çinin maliyy hesabat!, mühasibat uçotunun dövrüə

düzün olan öst ri%il ri saə ə ə s!nda t rtib olunmu$, i#tisadi subyetd mühasibat uçotunun t $ili v apaə ə ə ə

r!lmas! mü yy n olunan prinsipl r , t l bl r v # bul olunmu$ uçot siə ə ə ə ə ə ə ə ə ə yasətin %avab verir, büd% y və ə ə ə

di r fondlara öd m l r vaxt!nda v düzün heə ə ə ə ə sablan!b i%ra olunmu$dur, daxili n zar t etibarl!d!r və ə ə

mühasibat )maliyy * heə sabat! bütün t s rrüfatmaliyy f aliyy tini hat edirə ə ə ə ə ə ə .Ş ,3 1': , 4ə ə ə m hdudiyy ti olan r ydir. K rti müsb t r y formas!nda auditor )auditorə ə ə ə ə ə

t $ilat!* t #dim etdiyi r yd mü yy n m liyyatlar!n düzün i%ra olunmad!"!n! #eyd etm l öst rirə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

i, hesabat dövrü rzind mü ssis nin bütün ativ, pasivl rinin v t s rrüfatmaliyy f aliyy tinin uçotə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

v hesabat ösə t ri%il ri -z rbay%an Aespublias! #anun%ulu"unun t l bl rin uy"undur. 0ununla yana$!ə ə ə ə ə ə ə

ayr!ayr! uçot m liyyatlar!nda burax!lmi$ s hvl ri, amartiə ə ə ə zasiya hesabatlar!nda! yanl!$ m liyyatlar!nə ə

olmas!n!, b zi t s rrüfat m liyyatə ə ə ə ə lar!n!n uçotda düzün müxabirl $m verilm m sin v sairə ə ə ə ə ə

nö#sanlara ör audit yoxlamas! n ti% si $ rti müsb t r yl r smil $dir!l!r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

-uditorhesabatlara dair r y verm d n mtina ed rs , o t #dim etdiyi arə ə ə ə ə ə

#umentl r sas!ndaə ə

yoxlama n ti% si ha##!nda r y haz!rlanman!n mümün olə ə ə mad!"!n! öst rir. -uditor yaranm!$ $ raitlə ə ə



la# dar olara# öst rir i, müə ə ə sə sis d apar!lan mühasibat uçotu v hesabat! m liyyatlar! onunə ə ə ə ə

hesabat dövründ ativ v passivinin maliyy t s rrüfat n ti% sind düzün s olunmas!n! t Xminə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

etmir.

-uditor r y verm d n imtina etdid , bunu laz!mi s viyy d saslanə ə ə ə ə ə ə ə d!rmal! v mü yy n olunmu$ə ə ə

%iddi nö#san, çat!$mamazl!#lar! öst rm l , t #ə ə ə ə dim olunmu$ hesabat!n etibarl! olmad!"!n!

mü yy nl $dirir. -uditor r y verə ə ə ə m ə d n imtina ed r n öst rir i, auditin apar!lmas! zaman! fatlar!nə ə ə ə

yoxlamas!n!n #eyrimümünlüyü mü yy n olunmu$dur.ə ə

-uditor r yi ii nüsx d n ibar t t rtib olunur, onlardan biri t s rrüfat subyetinin r hb rin , di riə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

is auditor t $ilat!nda #al!r.ə ə

Ö704/58+1+ '-+88+@

&. A-;3, * +8344 ,3 >70; 0 ?' <,;33ə ə ə ə ə

9. A-;3,8 , E,3* 6 0 7+ ,30 '+' * 8 303 37+2 <;30ə ə ə ə ə ə ə ə

=. A-;3, 4/58+1+'@0+ ;+3 1+638 030 , ?3:3 6 1 71-0-0- 37+2 <;30ə ə ə ə

. A-;3,/-0 1E, 3 +E@'@0;+?@ 1 ?,-:$>2; 8343030 , ?3:3 6 1 71-0-0-0 1+2344 ,303ə ə ə ə ə ə ə

' 344 8 0;330ə ə ə

G. A-;3,0 2+0'@ */1+8+@ 1>6-;;-. A-;3,/ 4/58+1+'@0@0 8+08+E;@@81+'@0+ 2+0'@ 1 2 8 8 ;+538;3ə ə ə ə

II MÖVZU. MÜ SSİS NİN T SİS S N DL RİNİN#Ə Ə Ə Ə Ə Ə NİZAMNAMƏ KA!İTALININ

FORMALAŞMASININ VƏ T SİSÇİL RL H"SABLAŞMALARIN AUDİTİƏ Ə Ə

9.&. T '3' ' 0 ;8 3030 6 037+10+1 ?+3,+8@0@0 */1+8+E1+'@0@0 +-;3,3ə ə ə ə ə ə

9.9. T '3'38 8 2<'+:8+E1+8+@0 -;3,3ə ə ə


&. K+1@E+0/6 !.İ. Z0+?/1,<'% +-;3, (/+037+3 3 1<,/;3?+ /6</?)# M.# % İVÜə

«M+?<,30»# &

9.&. T '3' ' 0 ;8 3030 6 037+10+1 ?+3,+8@0@0 */1+8+E1+'@0@0 +-;3,3ə ə ə ə ə ə

Mü ssis nin t sis olunmas! il la# dar olan m liyyatlar!n auditi zaman! il növb d h minə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

i#tisadi subyetin f aliyy t ba$lamas!na dair hü#u#i sə ə ə ən də l r yoxlan!lmal!d!r. 0ununla la# dar olara#ə ə ə

t sisçil rin ümumi y!"!n%a"! tə ə ər find n t sdi# olunmu$ v möv%ud olan #anunçulu"a uy"un olara# #eyə ə ə ə

diyyatdan eçmi$ i#tisadi subyetin nizamnam si v t sisedi%i mü#avil istifadə ə ə ə ə olunur.

-uditor yoxlamas!nda mü ssis nin #eydiyyatdan eçm vaxt!, hans! banə ə ə da hesab!n!n v di rə ə

hesablar!n a%!lmas!, mü ssis nin t sisçil ri v niə ə ə ə ə zamnam apital!nda onlar!n #oydu#lar! mla!n h %mi,ə ə ə

h r bir t sisçinin niə ə zamnam apital!nda! i$tira!n!n h #i#i öst ri%il r uy"unlu"u mü yy nə ə ə ə ə ə ə l $ə

dirilm lidir.ə

-udit m liyyatlar!n!n yoxlamas!nda eyni zamana i#tisadi subyetin dövə ə l t #eydiyyat!ndanə

eçm sin dair $ had tnam nin olmas!na di## t verilə ə ə ə ə ə məlidir. F z r al!nmal!d!r i, t sisçil rinə ə ə ə ə

nizamnam apital!na #oyulan v saitin $ xə ə ə si özün m xsus mla! olmal!d!r. Fizamnam apital!n!nə ə ə ə

büd% v saiti, redit v y müxt lif siyasi v i%timai t $ilatlar!n v saiti hesab!na formaə ə ə ə ə ə ə ə la$mas!na

möv%ud #anunveri%ilid i%az verilmir.ə ə

Fizamnam apital!n!n formala$mas!n!n auditi apar!lar n n z r al!nə ə ə ə ə mal!d!r i, onun



formala$mas! t sisçil rin #oydu#lar! pul v saiti, sas v saitl r, #eyrimaddi ativl r, avadanl!#lar və ə ə ə ə ə ə ə

di r mt material d y rl ri sas!nda yarad!l!r. Gna ör d nizamnam apital!na #oyulanə ə əə ə ə ə ə ə ə ə

v saitl rin düzün #iyə ə m tə l ndirilm si v s n dl $dirilm sin xüsusi di## t verilm lidir. Bi r t r f ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə d nə

t sisçinin nizamnam apital! imi verdiyi b zi v saitl r, h min v saitin tə ə ə ə ə ə ə əsisçinin $ xsi mla! oldu"unuə ə

sübutedi%i s n dl rl t sdi# olunmal!d!r. 0el və ə ə ə ə ə əsaitl r öz ll $dirilmi$ m nzill r, torpa# sah l ri,ə ə ə ə ə ə ə ə

n #liyyat v saiti v s. aid edilir.ə ə ə

T sisiedi%i s n dl r yoxlan!lar n, auditor nizamnam apital!n!n formala$mas! il la# dar olanə ə ə ə ə ə ə ə ə

v saitl rin öd nm si vaxt!nda i%ra olunmas!n! da yoxlamal!d!r. 0el i, möv%ud olan #anunveri%iliy örə ə ə ə ə ə ə

bütün t sisçlt r öd % y l ri v saitin (J falzini i#tisadi subyetin #eydiyyatdan eçm sin # d r, #alanə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

v saitin (J falzini bir il müdd tin öd m lidir.ə ə ə ə ə

T sisçil rd n daxil olan v saitl r n zar t etm üçün ilin mühasibat uçoə ə ə ə ə ə ə ə ə tu s n dl ri sas!ndaə ə ə ə

5(li :T sisçil rl hesabla$malar; hesab!n!n rediti v hə ə ə ə əmin hesabata müxabirl $ n sas v saitl r, pulə ə ə ə ə

v saiti, #eyrimaddi ativl r, isə ə tehsal ehtiyatlar! v di r hesablar!n debetind s olunmu$ öst ri%il rə ə ə ə ə ə

saə s!nda n zar t edilir. 0el i, assa m daxil orderl ri, mü ssis nin hesabla$ma v valyuta hesablar!naə ə ə ə ə ə ə ə

daxil olan pul v saitl ri üzr ban ç!xar!$lar! v onlara laə ə ə ə ə v olunmu$ s n dl r sas!nda daxil olmu$ə ə ə ə ə

öd ni$l rin m bl "i mü yy n olunur.ə ə ə ə ə ə

7 bult hvil atlar! sas!nda daxil olan sas v saitl rin, #eyrimaddi aə ə ə ə ə ə tivl rin J1Sli : sasə ə

v saitl r;, J& Sli :7eyrimaddi ativl r; hesablar!n!n deə ə ə betind s olunmu$ Nöst ri%li r sas!ndaə ə ə ə ə

avadanl!#lar!n, bina, tiili v di r mla!n d y ri mü yy nl $dir!l!r. 1JSli :materiallar;, 12Sliə ə ə ə ə ə ə ə

:-z#iym tə li v tezöhn l n $yalar; hesablar!n!n debet dövriyy si v daxil olmu$ maə ə ə ə ə ə teriallar üzrə

atlar mt n #liyyat #al!n l ri sas!nda daxil olmu$ material d y rl rinin m bl "i mü yy n edilir.ə əə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

0el lil , auditor t sisçil rin nizamnam apital!n!n formala$mas!nda verdil ri v saitl rinə ə ə ə ə ə ə ə

s n dl r sas!nda yoxlamas!n! yeunla$d!r!r.ə ə ə ə

Fizamnam apital!n!n formala$mas!n!n yoxlama n ti% sind auditorda onun düzün apar!lmas!naə ə ə ə

dair tam inam yaranmal!d!r. 6(Sli :Fizamnam apital!; hesab!nda s olunmu$ #al!# )saido*ə ə

mü ssis nin t Xsis s n dl rind s olunmu$ öst ri%il r b rab r olmal!d!r. 6(Sli :Fizamnamə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

apital!; hesab! üzr yaz!l!$lar yaln!z mü ssis nin t sisedi%i s n dl rind müvafi# də ə ə ə ə ə ə ə əyi$ilil rə

edlidid n sonra nizamnam apital!n!n mü yy n edilmi$ #aydada hə ə ə ə əyata eçiril n artmas! v azalmas!ə ə

hallar!nda apar!l!r.

Fizamnam fondunun yarad!lan #aydas! #anunveri%i v t sisedi%i s n də ə ə ə ə l r saslan!r. 6(Sliə ə ə

:Fizamnam apital!; hesab! üzr analiti uçot el t $il olunmal!d!r i, mü ssis nin t sisçil ri,ə ə ə ə ə ə ə ə

apital!n yarad!lmas! m rh l l ri v s hml rin növl ri üzr informasiyan!n formala$mas!n! t Xmin etsin.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

9.9. T '3'38 8 2<'+:8+E1+8+@0 +-;3,3ə ə ə

#tisadi subyetin t sisçil ri il apar!lan hesabla$malar!n bütün formaə ə ə lar!n! ümumil $dirm üçün,ə ə

y Xni nizamnam apital!na #oyulu$lar, mü ssis m nə ə ə ə ə f tind n dividendl rin öd nilm si v s.əə ə ə ə ə ə

m liyyatlar!n ümumil $ə ə ə dirilm si üçün mühasibat uçotunun hesablar plan!nda 5(FeP :T sisçil rlə ə ə ə

hesabla$malar; hesab!na a$a"da! subhesablar aç!a bil r. 5(1 :Fizamnam apital!na #oə ə yulu$lar üzrə

hesabla$malar;. 5(2 :N lirl rin öd nm si üzr hesabə ə ə ə ə la$malar; v ba$#alar!. 5(1 :Fizamnamə ə

apital!na #oyulu$lar üzr hesabla$maə lar; subhesab!nda mü ssis nin nizamnam )y!"!n!n! apital!naə ə ə

#oyulu$lar! üzr olun t sisçil ri il hesabla$malar! uçota al!n!r.* 5(1 :Fizamnam aptal!na #oə ə ə ə ə yulu$lar

üzr hesabla$malar; subhesab!nda s olunumu$ öst ri%il r saə ə ə ə ə s!nda auditor nizamnam apital!naə



#oyulu$lar üzr hesabla$malar!n t sisə ə çil rl ne% apar!lmas!n! yoxlamal!d!r.ə ə ə

Möv%ud olan #aydalara ör s hmdar % miyy ti yarad!lar n s hml r yaz!lm!$ $ xsl rin bor%ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

m bl "l ri 5(Sli :T sisçil rl hesabla$malar hesab!n!n debitin v 6(Sli :Fizamnam apital!;ə ə ə ə ə ə ə ə ə

hesab!n!n red!tin yaz!l!r.ə

oxlama zaman! aud!tor a$a"da!lara xüsusil di## t verm lidir.ə ə ə

1. T sisçil rin pul $ lind #oydu#lar! m bl "l r daxil oldu#da 5(Sli :T sisçil rl hesabla$malar;ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

hesab!n!n reditin , pul v saitl rini uçota alan heə ə ə sablar!n (JSli :assa;, (1Sli, /esabla$ma hesab!

v (2Sli :8alyuta heə sab!;n!n debitin yaz!l!$ apar!l!r. Material v di r #iym tl r )pul v saitl rində ə ə ə ə ə ə ə

ba$#a* $ lind #oylu$lar J1 Sli : sas v saitl r;, J5Sli :7ura$d!r!%! avaə ə Ə ə ə danl!#lar;, J& Sli :7eyri

maddi ativl r;, 1JSli :materiallar;, 12Sli :-zə #iym tli v tezöhn l n $yalar;, &1Sli :mallar;ə ə ə ə ə

hesablar! il müxabirl $ə ə m ə l 5( Ffi :T sisçil rl hesabla$malar; hesab!n!n rediti üzr yaz!l!$larla r sə ə ə ə ə ə

miyy t sal!n!r.ə ə

2. 7oyulu$ $ lind mü ssis y binalardan, #ur"ulardan v avadanl!#ə ə ə ə ə ə lardan mü ssis y istifadə ə ə ə

hü#u#i veridid 5(Sli :T sisçl rl hesabla$malar; hesaə ə ə ə b!n!n reditin v J1Sli : sas v saitl r;ə ə Ə ə ə

hesab!n!n debitin yaz!!l!$ edilir. yni zamanda JJ1Sli :%ar y ötürülmü$ sas v saitl r;ə ə ə ə ə ə

balansarxas! hesabda uçota al!n!r.3. Fizamnam apital!na #oyulu$lar hesab!na )s hml rin öd nilm sin * natural formadaə ə ə ə ə ə

mü ssis nin müliyy tin veril n mla!n m daxili t sisçil rin raz!l!"! il mü yy nl $dirilmi$ #iym tl rlə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

apar!l!r. Fizamnam apital!na #oyulu$lar hesab!na natural formada mü ssis nin istifad sin verlimi$ə ə ə ə ə

mla!n m daxil edilm si, onun istifad sin ör i%ar ha##!ndan as!l! olara# mü yy nl $dirilmi$ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

#iym tl yerin yetir!l!r.ə ə ə

Bi r t $ilati hü#u#i formal! mü ssis l rin t sisçil rinin nizamnam apital!na #oyulu$lar! üzrə ə ə ə ə ə ə ə ə

hesabla$malar mühasibat uçotunda eyni #aydada s etdirilir. 0u zaman 5(Sli :T sisçil rlə ə ə ə

hesabla$malar; hesab!n!n debetind v 6(Sli :Fizamnam apital!; hesab!n!n reditind )nizamnamə ə ə ə ə

apital!n!n t sisedi%i s n dl rind öst rilmi$ bütün m bl "i h %mind * yaz!l!$ apar!r,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

' hmdar % miyy ti formas!n da yarad!lm!$ mü ssis nin s hml ri onlar!n nominal d y rind n arl!#ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

#iym t satlan hallarda sat!$ v nominal d y rl ri aras!nda! f r# 65Ffi : lav apital; hesab!nda sə ə ə ə ə ə ə Ə ə ə

etdirilir.

5(2Sli :N lirl rin öd nilm si üzr hesabla$malar; subhesab!nda mü sə ə ə ə ə ə sis nin t sisçil ri liə ə ə ə

lirl rin onlar!n öd nilm si üzr hesabla$malar!n uçotu apar!l!r. Mü ssis nin t sisçil ri aras!nda olan özə ə ə ə ə ə ə ə ə

i$çil rin lirin hesablanmas! v öd nilm si 5JFeli : m yin öd ni$i üzr i$çi heyy ti ilə ə ə ə ə ə Ə ə ə ə ə ə

hesabla$malar; hesab!nda uçota al!n!r. Mü ssis d i$tiraa ör lirl rin hesablanmas! 66Sliə ə ə ə ə ə

:0ölü$dürülm mi$ m nf t )öd nilm mi$ z r r*; hesab!nin debetind )heə ə əə ə ə ə ə ə sabat ilinin m nf ti v yaə əə ə

eçmi$ i ll rl bölü$dürülm mi$ m nf t hesab!na* v 5(Sli :T sisçil rl hesabla$malar; hesab!n!nə ə ə ə əə ə ə ə ə

reditin s etdirilir.ə ə

Mü ssis d i$tiraa ör lirl rd n, h min mü ssis d tutulas! veri m bl "l ri 5(Sliə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

:T sisçil rl hesabla$malar; hesab!n!n debitind v +6Sli :0üd% il hesabla$malar; hesab!n!nə ə ə ə ə ə ə

reditind s etdirilir. 5(Sli :T sisçiə ə ə l rə !d hesabla$malar; hesab! üzr analiti uçot ayr!l!#da apar!l!r.ə ə

T sisçil rl hesabla$malar!n auditi apar!lar n t sisçil r öd n n diə ə ə ə ə ə ə ə ə videndl rin uçotunun t $ilinə ə ə

v öd n!lm sin xüsusi di## t verilm lidir.ə ə ə ə ə ə

' hmdarlar % m!yy tl ri hesabat dövrünün rüblü, yarim illi v lili nə ə ə ə ə əti% l ri il la# dar olara#ə ə ə ə ə



dividend öd nilm sin dair # rar # bul edir. Biviə ə ə ə ə dends hmdar % miyy tinin t miz m nf tinin birə ə ə ə ə əə

hiss sinin onun nizamnaə məsind mü yy n olunmu$ #aydaya uy"un olara# s hmdarlara öd nil n m bə ə ə ə ə ə ə

l "ə dir. Bividend pul $ lind v ya % miyy tin nizamnam sind mü yy n olunumu$ formada mlaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

formas!nda öd nil bil r.ə ə ə

' hmdar % miyy ti imtiyazl! v adi s hml r buraxa bil r, mtiyazl! s hmə ə ə ə ə ə ə ə l rin ümumi m bl "iə ə ə

nizamnam apital!n!n 1J falzind n çox olmal!d!r. L miyy tin illi m nf tinin m bl "ind s hmdarə ə ə ə ə əə ə ə ə ə

mali oldu"u s hmin v ya müv ## ti s hm $ had tnam sinin d y rin uy"un olara# dividend al!r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

/ r bir s hm dü$ n dividendin m bl "i s hmdarlar!n ümumi y!"in%a"!nda mü yə ə ə ə ə ə ə ə y n edilir, mtiyazl!ə

s hml r ör onun sahibin #eyd edilmi$ h %md lir dividend öd nilir. -di s hml r ör öd nil nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

dividend m bl "i is mü sə ə ə ə sisənin t s rrüfat f aliyy tinin n ti% l rind n as!l!d!r.ə ə ə ə ə ə ə ə

Bividendl rin öd nm si üçün s hmdarlarla hesabla$malar!n uçotunu aparə ə ə ə ma# üçün mühasibat

uçotu hesablar plan!nda 5(Sli :T sisçil rl hesabə ə ə la$malar; hesab!n!n 5(2Sli :N lirl rin öd nilm siə ə ə ə

üzr hesabla$malar; subhesab! n z rd tutulmu$dur.ə ə ə ə

Lari ilin m nf ti hesab!na s hmdarlara dividend hesabland!#da mühasiə əə ə bat uçotunda a$a"da!

yaz!l!$ apar!l!rI Bebet 61 :M nf tin istifad si;, 66 1 :0ölü$dürül!n mi$ m nf t )öd nilm mi$ə əə ə ə ə əə ə ə

z r r*;, redit 522 :T sisçil rl heə ə ə ə ə sabla$malar; hesab!n!n, :N lirin bölü$dürül!n si üzrə ə ə

hesabta$malar; subhesab!, 5J : m yin öd ni$i üzr i$çi heyy ti il hesabla$malar;.Ə ə ə ə ə ə

Bividendl r bilavasit s hmdara öd ndid a$a"!da! yaz!l!$ apar!l!rIə ə ə ə ə

Bt 5(2 :T sisçil rl hesablamalar; hesab!n!n :N lirl rin öd nilm si üzr hesabla$malar;ə ə ə ə ə ə ə ə

subhesab!O

5J : m yin öd ni$i üzr i$çi heyX ti il hesabla$malar;Ə ə ə ə ə ə

t (J :assa; hesab!

(1 :/esabla$ma hesab!;.

' hmdar % miyy tind auditor yoxlamas! apar!lar n n z r al!nmal!d!r i, % miyy tinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

yarad!lmas!, idar edilm si v f aliyy ti il la# dar münasiə ə ə ə ə ə ə ə b tə l r -z rbay%an Aespublias!n!n 12 iyunə ə

1<<&%ü il tarixli :' hmdar % miyy ti; ha##!nda v J1 iyun 1<<&%ü il tarixli :Mü ssis l r ha##!nda;ə ə ə ə ə ə ə

#anunlar!n v di r #anunveri%ili atlar! il nizamlan!r.ə ə ə

Ö704/58+1+ '-+88+@

&. T '3' ' 0 ;8 3 6 , '3'38 8 2<'+:8+E1+8+@0 +-;3,3 0 3',3*+; <;38 0 '+' 0/1+,36ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

' 0 ;8 303 '+;+8+4@0ə ə ə

9. T '3' ' 0 ;8 3 38 ,+0@E8@ 7+1+0@ +-;3,/ 2+0'@ 1 8-1+,8+@ 4/58+1+8@;@ə ə ə ə ə ə

=. N37+10+1 ?+3,+8@0@0 */1+8+E1+'@0@0 4/58+01+'@0@0 '+' 3',3+1 ,8 30 0 8 ə ə ə ə ə ə ə

;+538;3

III MÖVZU. SAS V SAİTL RİN# Q"YRİ$MADDİ AKTİVL RİN V İSI"HSAL "HTİYATLARININƏ Ə Ə Ə Ə

AUDİT8

'+' 6 '+3,8 30 -/,-0-0 6 '+58+01+'@0@0Ə ə ə ə +-;3,3

Q<43$1+;;3 +?,368 30 +-;3,3ə

İ',<2'+8 <2,34+,8+@0@0 '+58+01+'@0@0 6 -/,-0-0 +-;3,3ə




&. R/:<,'/0 D. A-;3,% !<. ' +08.# $ M.# % KRMS# +-;3,/'?+ *31+ «K/0,+?,»# &=ə

=.&. '+' 6 '+3,8 30 -/,-0-0 6 '+58+01+'@0@0Ə ə ə ə +-;3,3

sas v saitl r h r bir mü ssis nin madditexnii bazas!n!n sas!n! t $il etm l , onunƏ ə ə ə ə ə ə ə ə ə

f aliyy tind mühüm rol oynay!r. ' rb st bazar i#tisadiyyat!n! eçidl la# dar olara# sas v saitl rinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

uçotunun t $ilind v saxlamas!nda sasl! d yi$il r ba$ vermi$dir. 0u d yi$ilil r xüsusil sasə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

v saitl rin t ribi v #urulu$unda, onlara öhn lm )amartizasiya* hesablanmas!nda, uzunə ə ə ə ə ə müdd tə li

investisiya #oyulu$unun uçotunda, mla!n iray v lizin# #aydas!nda istifad olun!mas!n!n uçotunda,ə ə ə ə

sas v saitl rin yenid n #iym tl ndirilə ə ə ə ə ə məsind , sas fondlar!n sat!$! uçotunda s olunmu$dur.ə ə ə

0el lil sas v saitl rin audit yoxlamas!nda Zöst ril n m s l l r xüsusi di## t verilm lid!r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

sas v saitl rin auditind mühüm v zif auditin t rƏ ə ə ə ə ə ə ibinin düzün formala$mas!, sas v saitl rinə ə ə

h r tinin tam v h #i#i v ziyyə ə ə ə ə ə ətinin mü yy nl $dirilm si v onlar!n d y rin öhn lmə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

)amartizasiya* hesablanmas!n! sasl! mü yy n etm dir.ə ə ə ə

sas v saitl r üzr audit apar!lmas!nda sas informasiya m nb l ri, onlaƏ ə ə ə ə ə ə ə r!n ilin s n dl r üzrə ə ə ə

daxil olmas!, ç!xmas!, mü ssi daxili h r ti, t miri, amarə ə ə ə ə ə tizasiya hesablanmas! v münasibat uçotuə

öst ri%il ri üzr sinteti v analiti uçot m @umatlar!d!r.ə ə ə ə ə

sas v saitl rin uçotu v ziyy ti yoxlan!lar n auditor analiti uçotun düzün apar!lmas!na dairƏ ə ə ə ə ə

# ti n ti% y lm lidir. 0ununla la# dar olara# bütün sas v saitl rin mü yy n maddim sul $ xsl rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

t him olunmas!, son inventarla$man!n düzün apar!lmas! v yoxlama n ti% sinin uçotda s olunə ə ə ə ə mas!

v sas v saitl rin h r ti v uçot öst ri%il ri üzr yaz!l!$lar!n düzə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ünlüyü yoxlan!lmal!d!r. -uditor

sas v saitl rin inventar artlar!n!n vaxt!nda v büə ə ə ə tün revizitl ri üzr doldurulmas!na di## t verm lidir.ə ə ə ə

sas v saiti rin #orunub saxlan!lmas!nda inventarla$man!n eyfiyy tl apar!lmas! çox va%ibdir.Ə ə ə ə ə

Gna ör d auditor n zar tind inventarla$man!n vaxt!nda v onun eyfiyy tli eçirilm sin , onunə ə ə ə ə ə ə ə ə

n ti% l rinin mühasibat uçotunda düzün s olunmas! sasl! s viyy d yoxlan!lmal!d!r. 0unuə ə ə ə ə ə ə ə

yoxlama#la auditorda inventarla$man!n düzün apar!lmas! n ti% l rin dair fiirl r yaranmas! v auditorə ə ə ə ə ə

risinin azalmas!na $ rait yarad!r.ə

sas v saiti rin daxil olmas! m liyyatlar!n! yoxlayar n tili n obyetƏ ə ə ə ə ə ə lərin i#tisadi % h td nə ə ə

va%ibliyi, onun apital #oyulu$u plan!na daxil olunmas!, laz!mi maliyy v saiti il t min olunmas! və ə ə ə ə

layih smeta s n dl rinin olmaə ə ə ə s!n!n mü yy rnl $dirilm sidir. yni zamanda al!nm!$ sas v saitl rinə ə ə ə ə ə ə

al!nmas!na t l bat olmas!, mü ssis y vaxt!nda, düzün m daxil olunmas!nda s n dl $ə ə ə ə ə ə ə ə ə dirilm sinin və ə

real #iym tl ndirilm sini mü yy nl $dirilm s! çox va%ibdir.ə ə ə ə ə ə ə

Mü ssis y daxil o lan t z sas v saitl r onun #urulmas!, da$!nma, #urulma x r%l ri daxilə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

olunma#la ilin d y ri il s olunur. $l mi$ sas v saitl r al!nar n da$!nma v #ura$d!rma x r%l riə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

daxil olma#la al!$ d y ri il , y ni al!$ s n dind s olunmu$ #iym tl s olunur.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

sas v saitl rin tam v vaxt!nda m daxil olunmasi J1 Sli : sas v saitƏ ə ə ə ə Ə ə l r;, J6 Sli :apitalə

#oyulu$u;, +J Sli :Malsatan v podratç!larla hesabə la$malar; v s. hesablarda s olunmu$ liinə ə

s n dl rin öyr nilm si sas!nda mü yy n olunur. 0unlar!n sas informasiya m nb l ri sas v saitl rinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

# bult hvil at!, mü ssis daxili v saitl rin yerd yi$m si #aim l ri, t mird n eçmi$ obyetl rin # bulə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

t hvil at!, inventarla$ma atlar!, inventar artlar! v di r s n dl r aiddir.ə ə ə ə ə ə

v zsiz olara# ba$#a mü ssis d n daxil olmu$ sas v saitl rin daxil olƏ ə ə ə ə ə ə ə mas! yoxlan!lar n, h minə ə



obyetl rin veril msi il la# dar iit r fli # bult hvil at!n!n t rtib olunmas!, onlar!n texniiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

xaraterislias! v vaxt!nda m daxil olunma#la, mü yy n maddim sul $ xs t hvil verilm si mü yy nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

olunmal!d!r.

' n di audit yoxlamas! il sas v saitl rin silinm si d trafl! hat olunmal!d!r. / r bir sasə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

v saitin silinm sinin möv%ud #anunveri%iliy uy"un olara# s n dl $dirilm si, h min m liyyat!nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

mühasibat uçotunda düzün s olunmas! yoxlan!lmal!d!r. sas v saitin silinm sinin düzün v vaxt!ndaə Ə ə ə ə

s n dl $dirilm si sinteti v analiti uçot üzr s n dl r sas!nda yoxlan!lmas! v l "v olunma at! ilə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

r smiyy y sat!lmas! mü yy n olunmal!d!r.ə ə ə ə ə

Mü ssis y m xsus olan sas v saitl rin sat!$! v sair xari% olmalar! )l "vi, silinm si, v zsizə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

olara# verilm si v s.* prosesl ri ha##!nda m lumatlar! ümumə ə ə ə l $ə dirm , el % d onlar!n sat!$dan olanə ə ə ə

maliyy n ti% l rini mü yy nə ə ə ə ə ə l $dirm üçün mühasibat uçotu hesablar 4lan!nda &5 Feli : sasə ə Ə

v saitl rin sat!$! v sair xari% olmalar!; hesab! n z rd tutulmu$dur. Nöst ril n hesab!n debetind xari%ə ə ə ə ə ə ə ə ə

olmu$ sas v saitl rin il d y ri, h mçinin sas v saitl rin xari% olmas! )binalar!n, #ur"ular!n və ə ə ə ə ə ə ə ə ə

avadanh#lar!n söülm si v s.* il la# dar x r%l r d s etdirilir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

&5 Sli : sas v saitl rin sat!$! v sair xari% olmalar!; hesab!n!n rediƏ ə ə ə tind xari% ol!nmu$ sasə ə

v sait obyetl rin xari%olma vaxt!nad hesablanm!$ öhn lm m bl "i, mla!n sat!$!ndan ldə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

edil n pul m bl "i v onun silinm si il la# dar mümün yaxud sat!$ #iym tl ri il daxil olmu$ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

material #iym tl rinin d y ri s etdirilir.ə ə ə ə ə

&5Sli : sas v saitl rin sat!$! v sair xari%olmalar!; hesab! üzr debet )z r r*, yaxud reditƏ ə ə ə ə ə ə ə

) lir* #al!"! %ari hesabat dövründ 6J Sli :M nf t v z r r; hesab!na, v zsiz olara# verilm siə ə ə əə ə ə ə ə ə ə

hallar!nda is mü ssis nin xüsusi v saitl rini uçota alan hesablara silinir.ə ə ə ə ə

sas v sait obyetl ri si ldid , yaxud xarab oldu#da onlar!n il dƏ ə ə ə ə ə əy ri &5 Sli : sasə Ə

v saitl rin sat!$! v sair xari%olmalar; hesab!n!n reditind n v 6& Sli :' rv tl rin si lm si və ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

xarabolmas!ndan itil r; hesab!n!n debetin silinm li v sonra h min m bl " 53 F li :'air m liyyatlarə ə ə ə ə ə ə ə ə

üzr i$çi hey ti il hesabla$malar; hesab!n!n debetin ):Maddi z r rin öd nilm si üzr i$çi hey ti ilə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

hesabla$malar; subhesab!*, si lm l rin v ya xarabolmalar!n onret ünahar! mü yy nə ə ə ə ə ə ə

olunmad!#da is 6J Sli :M nf t v z r r; hesab!n!n debetin yaz!l!r.ə ə əə ə ə ə ə

&5 Sli : sas v saitl rin sat!$! v sair xari%olmalar!; hesab! üzr analiti uçot xari% olan sasƏ ə ə ə ə ə

v saitl rin ayr!ayr! inventar obyetl ri üzr apar!l!r.ə ə ə ə

=.9. Q<43$1+;;3 +?,368 30 -/,-0-0 +-;3,3ə

7eyrimaddi ativl r t s rrüfat f aliyy tind uzun müdd t istifad edil n )bir ild n art!# vaxta*,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

lir tir n v saitl r daxildir. 0u mla #rupuna lir tir n torpa# sah l ri, t bii ehtiyatlardanə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

istifad hü#u#lar!, patentl r, lisenziyalar, pro#ram m hsullar, xüsusi f aliyy t növün veril n lisenziyalar,ə ə ə ə ə ə ə

ti%ar t maralar!, mt ni$anlar! v s. aiddir.ə ə əə ə

Mühasibat uçotu v hesabat!nda #eyrimaddi ativl r onlar!n al!nmas!, haz!rlanmas! v n z rdə ə ə ə ə ə

tutulmu$ m #s d üçün istifad olunma v ziyy tin sat!lmas! üçün s rf olunmu$ m sr fl r m bl "i üzrə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

s olunur.ə

oxlamada auditor xat!r!nda saxlamal!d!r i, #eyrimaddi ativl r uçotə da o vaxt s oluna bil r i,ə ə

onun formas! )sxem, nümun si, mü llif v si# si, laə ə ə ə yih si v s.* olma#la al#!sat#! obyeti imi istifadə ə ə

olunsun #anunla mü yə y n olunmu$ real #iym ti olsun v lir tirm l , al!nmas!na dair sübutedi%iə ə ə ə ə ə ə

sən dl r r smil $dirilsin.ə ə ə ə



-uditor #eyrimaddi ativl rin düzün #iym tl ndirilm sini, h r tinin uçotunu v d y ri üzrə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

öhn lm )amartizasiya* hesabla$mas!n! yoxlamal!d!r.ə ə

7eyrimaddi ativl r mü ssis y t sisçil r t r find n nizamnam apiə ə ə ə ə ə ə ə ə ə tal!na #oyulmu$ formas!nda,

al!$ vasit sli v mü ssis nin özünd yaranma#la, debitor bor%la la# dar daxil olan v v zsiz verilmə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

sas!nda daxil olur.ə

-uditor onu da xat!rlamal!d!r i, #eyrimaddi ativl rin al!nmas!, yaraə d!lmas! il la# dar olanə ə ə

m sr fl r apital #oyulu$u xarateri da$!y!r v onlar bilavasit istifad yerin veril n # d rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

uzunmüdd tli apital #oyulu$u imi J6 Sli :apital #oyulu$u; hesab!nda s olunur.ə ə

7eyrimaddi ativl rin uçotu sas v saitl rin uçotu #aydas!nda apar!l!r. Gna ör d yoxlama üçünə ə ə ə ə ə

sas informasiya m nb i analiti uçot üzr apar!lə ə ə ə m!$ uçot, # bult hvil at!, l "v olunma at! v s.ə ə ə ə

s n dl rd n istifad edilmə ə ə ə ə əlidir.

Mü ssis nin müliyy tind olan #eyrimaddi ativl rin, möv%udlu"u v h r ti ha##!ndaə ə ə ə ə ə ə ə ə

m lumatlar! ümumil $dirm üçün mühasibat uçotu hesabə ə ə lar plan!nda J&Sli :7eyrimaddi ativl r;ə

hesab! n z rd tutulmu$dur.ə ə ə

7eyrimaddi ativl rin auditinin apar!lmas!nda auditor a$a"!dailar! n z r almal!d!rIə ə ə ə

7eyrimaddi ativl r J& Sli :7eyrimaddi ativl r; hesab!nda il d y rl uçota al!n!r. 0u d y rl rə ə ə ə ə ə ə ə

obyeti r üzr bel mü yy n edilirIə ə ə ə ə

Y T sisçil r t r find n mü ssis y nizamnam apital! imi #oyulan obə ə ə ə ə ə ə ə ə yetl r üçün t r fl rinə ə ə ə

razil!"!na sas nOə ə

Y Bi r mü ssis v $ xsl rd n pulla ld edilmi$ obyetl r üçün bu obə ə ə ə ə ə ə ə ə ə yetl rin ld edilm siə ə ə ə

üzr fatii m sr fl rd n as!l! olara#Oə ə ə ə ə

Y Bi r mü ssis v $ xsl rd n v zsiz al!nm!$ obyetl r üçün müə ə ə ə ə ə ə ə ə ə sə sis ni daim f aliyy tdə ə ə ə

olan #iym tl rin omissiyan!n mü yy n etdtyi d y rl .ə ə ə ə ə ə ə ə

T sisçil r t r find n mü ssis y nizamnam apital! imi #oyulan #eyrimaddi ativl r m daxilə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

edildid J& Sli :7eyrimaddi ativl r; hesab!n!n debetind v 5( Sli :T sisçil rl hesabla$malar;ə ə ə ə ə ə ə

hesab!n!n reditind s etdirilir.ə ə

7eyrimaddi ativl rin daxil olunmas!n!n di r m nb i onlar!n pulla al!nə ə ə ə mas! v ya mü ssis də ə ə ə

yarad!lmas!d!r. /az!rda bu m liyyatlar!n yerin yeə ə ə tirilməsi uzun!nüdd tli investisiya #oyulu$u il i%raə ə

olunur. Bi r mü ssis v $ xsə ə ə ə ə l rd n pulla a id edilmi$ #eyrimaddi ativl r J& Sli :7eyrimaddiə ə ə ə ə

ativl r; hesab!n!n debetind v J6 Sli :apilat #oyulu$lar!; hesab!n!n reə ə ə ditind yazilma#la m daxilə ə

edilir.

Bi r bir m nb #eyrimaddi ativi rin dövl t or#anlar!ndan v fizii $ xsl rd n v zsizə ə əə ə ə ə ə ə ə ə ə

al!nmas!d!r. Bövl t or#anlar!ndan maddi yard!m imi, di r mü ssis v $ xsl rd n is v zsiz al!nm!$ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

#eyrimaddi ativl rin m daxil J& Sli :7eyrimaddi ativl r; hesab!n!n debetind , 65 Sli : lavə ə ə ə Ə ə

apital; hesab!n!n reditind s etdirilir.ə ə

7eyrimaddi ativl rin daxil olmas! atla s n dl $dir!l!r. J& Sli :7eyrimaddi ativl r; hesab!ə ə ə ə ə

üzr analiti uçot #eyrimaddi ativi rin növl ri v ayr!ayr! obyetl ri üzr apar!l!r.ə ə ə ə ə ə

0ütün öst ril n m liyyatlar!n i%ra olunmas!n! yoxlama#la auditor ilin s n dl r olan # bult hvilə ə ə ə ə ə ə ə ə

at!,al!$sat!$ mü#avil si l isenziya v di r s n dl ri öyr nir.0u is ona al!nm!$ mla!n möv%udə ə ə ə ə ə ə ə ə

#anunveri%liiy uy"un i%ra olmaə s!na dair formala$mas!na !man verir.

r auditor mühasibat uçotu yazli!$lar!nda yuxar!da öst ril n m liyƏ ə ə ə ə ə yatlar üzr #eyrimaddiə



ativl rin s n dl $dirilm sind s hvl r v yanl!$ yaə ə ə ə ə ə ə ə ə z!l!$lar mü yy n ed rs , bu bar d mü ssis ninə ə ə ə ə ə ə ə

mühasibatl!"!na, h min nö#ə sanlar!n düz ldilm sin dair öst ri$ verir.ə ə ə ə

T %rüb d d y ri üzr bir ild n az vaxtda istifad olunmas! n z rd tutulmu$ lissiziyalar s hv nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

#eyrimaddi ativl rin t ribin daxil edilir.ə ə ə

0el hala yol verm m üçün #eyrimaddi ativl rin t ribi sasl! $ ild yoxə ə ə ə ə ə ə ə lan!lmal!d!r.Gna örə

d mü ssis d #al!#da olan #eyrimaddi ativl rin siə ə ə ə ə yah!s! t rtib olunmal! v onlar!n h r birinin faydal!ə ə ə

istifad olunmas! mü yə ə y nə l $dirilm lidir.ə ə

=.=. İ',<2'+8 <2,34+,8+@0@0 '+58+0@81+'@0@0 6 -/,-0-0 +-;3,3ə

-par!lan i#tisadi n zar t t %rüb si öst rir i, mühasibat uçotu m luə ə ə ə ə ə matlar! mü ssis nin anbarə ə

t s rrüfat! v is!ehsal ehtiyatlar!n!n saxlan!lmas!na dair tam h %mli informasiya vermir. 0una ör də ə ə ə ə ə

auditor mütl # #aydada mə ə t material d y rl rinin saxlan!lmas! $ raitini, bununla la# dar ölçü %iəə ə ə ə ə ə ə haz

lar!n!n, burax!l!$ #aydalar!n!n, ambar t s rrüfat!n!n v ziyy tini öyr nə ə ə ə ə məlidir. 0ütün bunlar daxili

n zar tin z if v müsb t t r fl rini v mühasibat uçoə ə ə ə ə ə ə ə ə tu sisteminin trafl! öyr nilm sini t l b edir.ə ə ə ə ə

Müssis d audit apar!lar n maddim sul $ xsl rin material ehtiyatə ə ə ə ə ə lar!n!n # bul olunmas!,ə

saxlanmas! v burax!l!$! il la# d r olan m s l l r xüsusi di## t verilm lidir. Maddim sul $ xsl rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

v zif y t yin olundu#dan sonra, i$ ba$lamazdan vv l mt material d y rl rinin # bul olunmas!,ə ə ə ə ə ə ə ə əə ə ə ə ə

onun s n də ə l $ə dirilm si v saxlanma yerind i uçotu il trafl! tan!$ olmal!d!r. Maddim sul $ xsl r,ə ə ə ə ə ə ə ə

onlar!n v zif l rini i%ra olunmas! il la# dar olara# möv%ud olan t liə ə ə ə ə ə ə matla tan!$ olunmal!d!r. / minə

t limatda i$çinin hü#u# v v zif l ri mü yy n olunmu$, material d y rl rinin # bulu, burax!lmas!,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

onlar!n s n dl $dirilm si, mi#dar uçotunun apar!lmas! #aydas!, mt material hesabat!n!n mühasiə ə ə ə ə əə batl!

"a t #d!m olunmas! vaxt! v sair mü yy n olunmu$dur. 0ütün öst ril n m s l l rin i%ras! yoxlamaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

dövründ ara$d!r!lmal!d!r.ə

-mbarlarda uçotda s olunmayan materiallar!n olmas! fatlar!na xüsusi di## t verilm lidir.ə ə ə

stehsal ehtiyatlar!n!n #orunub saxlan!lmas!nda mühüm m s l l rd n biri mü ssis burax!l!$ə ə ə ə ə ə ə

sisteminin laz!mi s viyy d #urulmas!d!r. 0ununla la# dar olara# mü ssis y iri$ m nt #isində ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

burax!l!$lar!n #eydiyyat itab!, daxil olan yül rin ç ilm si #aydlar!na riayy t olunmas! yoxlan!lmal!d!r.ə ə ə ə

Mü ssis ambarlar!nda v burax!l!$ m nt # sind apar!lan yoxlamadan sonra auditor özü n zar tə ə ə ə ə ə ə ə ə

#aydas!nda material d y rl rinin daxil olmas! v burax!lmas! il la# dar olara# yoxlama apara b!l r.ə ə ə ə ə ə ə ə

9az!m ldid ayr!ayr! materiallar üzr inventarla$ma da apar!lmas! mü yy n olunur.ə ə ə ə ə

Mü ssis l rd mla!n #orunub saxlan!lmas!nda maddim sul $ xsl rin seçilib, yerl $dirilm siə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

m s l si d çox va%ibdir. 0el v zif l r xüsusi haz!rl!"! olmayan v vv ll r mla m nims nilm si ilə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

la# dar olara# mühaim olunmu$ $ xsl r # bul olunmur. $çil rin $ xsi i$l rind saxlan!lan s n dl rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

) m itabças!, t hsil ha##!nda s n d, mrl rd n ç!xar!$lar v s.* sas!nda adrlar!n seçilm sind iə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

öst ril n #aydalar!n özl nilm si mü yy n olunur.ə ə ə ə ə ə

Nöst ril n fatlar!n ara$d!r!lmas! n ti% sind auditorun mt material də ə ə ə ə ə əə əy rl rinin #orunmas! və ə ə

saxlan!lmas!na dair sasl! n ti% y lm sin iman verir.ə ə ə ə ə ə ə

s!ehsal ehtiyatlar!n!n audit yoxlamas!nda mühüm m s l l rd n biri d daxil olmu$ materialə ə ə ə ə ə

d y rl rinin m daxil olunmas!na v onun istifad olunmas!na n zar tin t $ilidir. 0urada mühümə ə ə ə ə ə ə ə ə

m s l mü ssis nin is!ehsal m liyyat!n! t min ed n s viyy d material ehtiyat!n!n yaranmas! çoxə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

va%ibdir. 0ir #ayda olara# mü ssis l rd daxil olan mt material d y rl rinin uçotunu aparma# üçünə ə ə ə ə əə ə ə ə

Curnal t rtib olunur v h min Curnaida bütün daxil olan materiallar s olunur.ə ə ə ə



-par!lan operativ n zar tl bütün sat!%! mü ssis l rin mt material də ə ə ə ə ə ə əə əy rə l rini yül nm si üzrə ə ə ə

ba"lanm!$ mü#avil $ rtl rinin yerin yetirilm si yoxə ə ə ə ə lan!lmal!d!r. 0ununla la# dar olara# mü#avilə ə ə

$ rtl rini yerin yetirə ə ə məy n sat!%!lara % rim l r v di r iddlalar t #d!m olunmas! mü yy n olunə ə ə ə ə ə ə ə ə mal!d!r.

0u !mi öst ri%il r mühasibat uçotunun +& Sli :-l!nm!$ avanslar üzr hesabla$malar; hesab!nda sə ə ə ə

olunmu$ uçot yaz!l!$lar! v t #dim olunmu$ iddia materiallar!ndan istifad etm olar.ə ə ə ə

?üsusi il daxil olmu$ material d y rl rinin informasiya m nb i 1(Sli :Materiallar!n t darüü və ə ə ə ə ə ə ə

ld edilm si;, 1+ Sli :Material d y rl rind n narla$malar;, 1J Sli :Materiallar; hesablar!, onlar!nə ə ə ə ə ə ə ə

subhesablar!nda v maddi m sul $ xsl rin hesabat materiallar!nda s olunmu$ öst ri%il rd n istifadə ə ə ə ə ə ə ə ə

etm m #s d uy"undur.ə ə ə ə

-udit yoxlamas!nda xüsusil mühasibat uçotunun +J Sli :Malsatan v podratç!larlaə ə

hesabla$malar; hesab!nda s olunmu$ m liyyatlara di## t veə ə ə ə rilm lidir. 'at!%!lara mallar!n yül m siə ə ə

üçün aredetiv formas!nda avans $ lind öd ni$ pul v saiti h r bir partiya mal!n daxil olunub m daxilə ə ə ə ə ə

olunmas! v ya onun yül nm sinin vaxt!nda i%ra olunmamas! mü yy nl $ə ə ə ə ə ə dirilməlidir. M daxil olmu$ə

mallar onlar!n yül nm s n dl ri sas!nda yoxlan!lmas! v n ti% sinin düzün s n dl $dirilm siə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

müyy n olunmal!d!r.ə

Ö704/58+1+ '-+88+@&. '+' 6 '+3,8 30 6 <43$1+;;3 +?,368 30 -/,-0-0 , E?38300 4/58+0@81+'@ 7+1+0@Ə ə ə ə ə ə

+-;3,/-0 3',3*+; <,;343 '+' 0/1+,36 ' 0 ;8 3 '+;+8+4@0ə ə ə ə ə

9. '+' 6 '+3,8 30 -/,-0-0 +-;3,3 0< ++@8@ Y/58+1+0@0 '+' 5'-'344 ,8 303 37+2Ə ə ə ə ə ə ə

<;3

=. Q<43$1+;;3 +?,368 30 -/,-0-0 +-;3,3030 ++@81+'@ 2+0'@ '+' 5'-'344 ,8 1+83?;3ə ə ə ə ə

. İ',<2'+8 <2,34+,8+@0@0 -/,-0-0 ++@81+'@0@0 +-;3,3 7+1+0@ +-;3,/ 2+0'@ '+' 0/1+,36ə

' 0 ;8 ;3 , 4<,31 83;3ə ə ə ə ə ə

G. İ',<2'+8 <2,34+,8+@0@0 -/,- 7 +-;3,/ 2+0'@ 1 ' 8 8 3 (:>81 6 2<'+:8+)ə ə ə ə ə ə ə

4/58+1+8@;@

IV MÖVZU. HAZIR M HSULLARIN V ONLARIN SATIŞININ UÇOTUNUN AUDITIƏ Ə

.&. H+7@ 1 2'-88+@0 -/,-0-0 +-;3,3ə

.9. M 2'-8 '+,@E@ >', 338 3030 +-;3,3ə ə ə


&. R/1+0/6 A.N.# O;30/6 B.". K/1>,<37+3 +-;3,/'?/4 ;< ,<8ə ə 0/',3# $ M.% A-;3,# ÖNİTİ#

&

.&. H+7@ 1 2'-88+@0 -/,-0-0 +-;3,3ə

Mü ssis nin maliyy sabitliyi v möh mliyi onun is!ehsal etdiyi m hə ə ə ə ə ə sulun daxili v xari%i bazardaə

ilin is!ehla t l bind n xeyli as!l!d!r. 0urax!lm!$ haz!r m hsulun planla$d!r!lm!$ h %md sat!lmas!ə ə ə ə ə ə

mü ssis y iman verir i, istehsal m sr fl rini t min etsin, büd% , ban, redit t $ilatlar! v di rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

mü sə sis l r #ar$!s!nda öhd lil rini yerin yetirm l , is!ehsal!n t mill $dirilm si v ini$af! üçünə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

m nf t ld etsin.ə əə ə ə

/az!r m hsullar!n mühasibat uçotunun auditi zaman! istehsal olunmu$ m hsullar!n mü ssisə ə ə ə

ambar!na m daxil olunmas! v sat!$!n!n düzün s n də ə ə ə l $ə dirilm si çox va%ibdir. 0ununla la# dar olara#ə ə ə



auditor m hsul burax!l!ə $!n!n uçotunun t $ili il trafl! tan!$ olmal!d!r. 0 zi hallarda m hsul burax!l!$! və ə ə ə ə ə

ambara m daxil olunma l la# dar t hvil# bul #aim l rind v atə ə ə ə ə ə ə ə ə ə lar!nda is!ehsal m liyyatlar! tamə ə

ba$a çatmam!$ m hsullar haz!r m hsul imi ösə ə t ril r s n dl $dir!l!r, 0el haida sexl rd bunaə ə ə ə ə ə ə ə ə

%avabdeh olan $ xsl r # bz verirl r i, uya t hvil veril % haz!r m hsulun bir hiss si sexd #alm!$d!r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

/az!r m hsulun burax!l!$! il la# dar olara# auditin m #s diistehsal olunmu$ m hsulun tamə ə ə ə ə ə ə

h %md m daxil olunmas!, sat!lm!$ m hsul üzr sat!$ pul v saitinin v sat!lm!$ m hsulun mayaə ə ə ə ə ə ə ə

d y rinin hesablanmas!d!r.ə ə

0ununla la# dar olara# auditor yoxlama dövründ a$a"!da!lar! h ll etm lidirIə ə ə ə ə

/az!r m hsullar!n #iym tl ndirilm si prinsipinin seçilm sinin sasla$ə ə ə ə ə ə d!rilmas!O

• s!ehsal olunmu$ m hsullar!n tam m daxil olunmas!n!n mü yy nl $diə ə ə ə ə rilm siOə

• -l!%!ya yül nmi$ v sat!lm!$ m hsullar!n h %minin t sdi# olunmas!Oə ə ə ə ə

• ül nmi$ v sat!lm!$ m hsullar!n maya d y rinin mü yy nl $ə ə ə ə ə ə ə ə dirilm si.ə

/az!r m hsullar!n uçotunun auditinin apar!lmas! üçün sas informasiya m nb i haz!r m hsulunə ə ə ə ə

ambar uçotu art!, preysurantlar, m hsul sat!$! üzr ba"lanm!$ mü#avil l r, m hsul burax!l!$!na dairə ə ə ə ə

hesab#aim l r, sat!$ uçotu Curnal!, al!%!lar!n m hsul almalar!na aid olan v al tnam l r, sat!$dan pulə ə ə ə ə ə ə

vəsaitinin daxil olmas!na dair ilin ban v assa m daxil s n dl ri )öd m tapə ə ə ə ə ə ə $!r!"!, öd mə ə

t l bnam si, assa m daxil orderi v s.* mühasibat uçotunun 2J, 35,&J,&1,&3,&(,&+,(J,(1,6J v s.ə ə ə ə ə ə

hesablar! üzr apar!lan yaz!l!$lar hesab olunur.ə

0ütün öst ril nl rl yana$! auditor mü ssis d haz!r m hsullar!n #iyə ə ə ə ə ə ə ə m tə l ndirilm si prinsipl riniə ə ə

mü yy n etm lidir. Müasir $ raitd haz!r m hsullar!n #iym tl ndirilm sind a$a"!da! müxt lif ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

formalardan stifad olunurIə

Y fatii )tam* is!ehsal maya d y ri üzr )f rdi is!ehsal sah l rind *Oə ə ə ə ə ə ə

Y tam olmayan is!ehsal maya d y ri üzr ümumizavod x r%l ri daxil olma#la )f rdi və ə ə ə ə ə ə

içiseriyal! s!ehsal sah l rind *Oə ə ə

Y topdan sat!$ #iym tl mü yy n olunma#la, topdansat!$ #iym ti möhə ə ə ə ə m uçot #iym ti imiə ə

# bul olunur. aranm!$ f r# 35Sli :M hsul buraə ə ə x!l!$!, i$, xidm t*; hesab!nda s olunurOə ə

Y s rb st burax!l!$ #iym til ) B8 daxil olma#la*Oə ə ə ə Ə

Y s rb st bazar )sat!$* #iym tl ril )bu p ra nd ti%ar t üzr mallar!n uçotunda istifadə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

olunur*.

/az!r m hsullar!n #iym tl ndirilm si üzr seçilmi$ forma mü ssis nin uçot siyas tində ə ə ə ə ə ə ə ə

mü yy nil $dirilm lidir. 0unula la# dar olara# mühasibat uçotu hesablar plan!nda uçotun t $ili üçünə ə ə ə ə ə ə

&J Sli :/az!r m hsul;, 35 Sli :M hsul burax!l!$! )i$, xidm t; hesablar! mü yy n olunmu$dur.ə ə ə ə ə

.9. M 2'-8 '+,@E@ >', 338 3030 +-;3,3ə ə ə

Mü ssis l rd m hsul sat!$! öst ri%il ri bilavasit sat!$, fat!n!n yaranə ə ə ə ə ə ə ə mas!, y ni sat!lan mlaə ə

üz rind müliyy t, hü#u#unun sat!%!dan al!%!ya eçm si vaxt! hesab olunur.ə ə ə ə

M hsullar!n )i$ v xidm tl rin* v mallar!n sat!$!ndan m nf t )z r r* -z rə ə ə ə ə ə əə ə ə ə bay%an Aespublas!n!n

#anunveri%iliyi il mü yy n olunmu$ veril r di r m %buri öd ni$l r n z r al!nmadan #üvv d olanə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

#iym tl rl m hsulə ə ə ə lar!n )i$ v xidm tl rin* sat!$!ndan l n lirl onlar!n istehsal!na v sat!$!na ç il nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

x r%l r aras!nda! f r# imi mü yy n edilir.ə ə ə ə ə

:Müasibat uçotu ha##!nda; -z rbay%an Aespublias! 7anununda mü yə ə y n edildiyin örə ə ə



mü ssis l rd sat!$dan lirin mü yy n edilm sinin a$a"!ə ə ə ə ə ə ə ə da! formalar! mü yy n olunmu$durIə ə

a* 'at!$dan l n lir mü ssis nin t s rrüfat xüsusiyy tl rd n v ba"ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə lanm!$ mü#avil l rinə ə

$ rtl rind n as!l! olara# ya sat!lm!$ )y ni na"s!z hesabla$ma zaman! %ari hesab!na öd ni$ s n dl riə ə ə ə ə ə ə ə

sas!nda daxil olan m bl "l r üzr v ya na"d hesabla$ma zaman! mü ssis nin assas!na daxil olanə ə ə ə ə ə ə ə

m bl "l r üzr * d y ri öd nilmi$ m hsullara, mallara, i$l r , xidm tl r ör yül nib al!%!laraə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

önd rilmi$ m hsullara, mallara, t hvil verilmi$ i$l r , örülmü$ xidm tl r ör öd ni$ s n dfl riə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

al!%!ya )sifari$çiy * t #dim edildi% mü yy n edilir.ə ə ə ə ə

/esabat ilind a$ar edilmi$, lain eçmi$ ill rin m liyyatlar!na aid olan m nf t, yaxud z r rə ə ə ə ə əə ə ə

hesabat ilinin t s rrüfat f aliyy tinin n ti% l rin daxil edilir.ə ə ə ə ə ə ə ə

M hsul sat!$! il la# dar olara# auditor &+ Sli :m hsul )i$, xidm t* saə ə ə ə ə ə t!$!, &J Sli :/az!r

m hsul;, (J Sli :assa;, (1 Sli :/esabla$ma hesab!;, +2 Fs@ :-l!%!lar v sifari$çil rlə ə ə ə

hesabla$malar;, +& Sli :-l!nm!$ avanslar üzr hesabla$malar; hesablar!nda s olunmu$ mühasibatə ə

uçotu m liyyatlar! yaz!l!$malar!n! trafl! yoxlamal!d!r.ə ə ə

M hsul sat!$! öst ri%il rinin audit yoxlamas!nda bilavasit sat!$la laə ə ə ə ə #ədar olan ommersiya

x r%l rinin uçotda s olunmas! da yoxlan!lmas!ə ə ə d!r. ommersiya x r%l ri m hsul sat!$! il la# dar s rf ə ə ə ə ə ə ə

olunan x r%l r olma#la isə ə !ehsal maya d y ri il birlid haz!r m hsulun tam maya d y rini t $il edir.ə ə ə ə ə ə ə ə

0urada auditor xüsusil mühasibat uçotu yaz!l!$!nda s olunmu$ ösə ə təri%il rin ommersiya x r%l rinə ə ə ə

aid edilm sinin düzünlüyünü mü yy n etm lidir.ə ə ə ə

ommersiya x r%l ri mühasibat uçotu hesablar planda &3 Sli :omə ə mersiya x r%l ri; hesab!ndaə ə

s olunur v bu hesabda sas n haz!r m hsul anə ə ə ə ə barlar!nda taralara v haz!r m mulatlar!nə ə

#abla$d!r!lmas!na, m hsulun önə d rə m stansiyas!na çatd!r!lmas!na, va#onlara, mil r , avtoma$!nlaraə ə ə ə

v diə r n #liyyat vasit l rin yül nm sin , sat!$ t $ilatlar!na v di r vasit çi t $ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ilatlara öd nil nə ə

omisyon rüsumlar!na, relamlara v s. bu imi i$l r çə ə ə əil n x r%l r s etdirilir.ə ə ə ə

-uditor &3 Sli :ommersiya x r%l ri; hesab! üzr ilin hesabla$ma öd nə ə ə ə m s n dl rinin v uçotə ə ə ə ə

yaz!l!$lar!n! n z rd n eçirib, mü#ayis etm l analiti uçot öst ri%il rinin düzün s olunmas!n!ə ə ə ə ə ə ə ə ə

mü yy n etm li v h min x r%l rin sat!lm!$ m hsullar üzr düzün s olunmas!n!ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

mü yy nl $dirm lidir,ə ə ə ə

-udtor m hsul sat!$! il la# dar lav d y r verisinin ) B8* v maliyy n ti% sinin düzünə ə ə ə ə ə ə ə Ə ə ə ə ə

hesablanmas!n! yoxlamal!d!r. oxlama n ti% sind B8si üzr düzün hesablanmama hallar! mü yy nə ə ə Ə ə ə ə

olunursa, onun s b bl ri mü yy n olunmal! v burax!lan nö#san v s hv düz ldilm lidir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Ö704/58+1+ '-+88+@

&. İ',<2'+8+ 1 ' *8 30 -/,-0-0 , E?383030 4/58+01+'@ 7+1+0@ +-;3,/ 2+0'@ '+' 0/1+,36ə ə ə ə ə

' 0 ;8 ; 0 3',3*+; <;3ə ə ə ə ə

9. İ',<2'+8+ 1 ' *8 30 ?/18<?' -/,-0+ 2+0'@ 6 73* 8 ;+538;3 6 :-08+ +-;3,/ə ə ə ə ə ə ə

4/58+1+0@+ 0< +3; <;383ə

=. H+7@ 1 2'-8 6 /0-0 '+,@E@0@0 -/,-0-0 ++@81+'@0@0 4/58+0@81+'@0;+ +-;3,/-0 3',3*+;ə ə ə

<,;343 '+' 0/1+,36 ' 0 ;8 3 '+;+8+4@0ə ə ə ə

. H+7@ 1 2'-8-0 -/,-0-0 +-;3,3030 ++@81+'@0@0 5'-'344 ,8 303 37+2 <;30ə ə ə

G. M 2'-8 '+,@E@0;+0 1 0* ,3 :- <;3813E 15, 83* 1<,/;8+;+0 3',3*+; 7+ə ə əə ə ə ə 1+0@ '+,@81@E

1 2'-8-0 -/,-0-0 ++@81+'@0@0 4/58+0@81+'@ 1<,/;3?+'@0@ 37+2 <;30ə



V MÖVZU. MÜ SSIS NİN !UL V SAITL RINİN# !UL S N DL RINİN VƏ Ə Ə Ə Ə Ə Ə Ə

H"SABLAŞMALARININ AUDITI

K+''+0@0 6 ?+''+ 1 8344+,8+@0@0 +-;3,3ə ə ə

H<'+:8+E1+ 2<'+:@ 38 8+ ;+ 1 8344+,8+@0 +-;3,3ə ə ə ə ə

V+84-,+ 2<'+:@ 7 1 8344+,8+@0 +-;3,3ə ə ə

M+8'+,+0 6 /;+,@8+8+# +8@@8+ 6 '3*+3E38 8 2<'+:8+E1+8+@0 +-;3,3ə ə ə ə


&. S,-?/6 S.A.# Q/8@E<6 V.D. V6<;<03< 6 +-;3,# $ M.% T+6<# &9

G.&. K+''+0@0 6 ?+''+ 1 8344+,8+@0@0 +-;3,3ə ə ə

4ul v saitl ri il la# dar olan m liyyatlar!n auditor yoxlamas!nda asə ə ə ə ə ə ə sa, ban v valyutaə

m liyyatlar!n!n yoxlamas! apar!l!r. 0urada sas m #s d pul v saitl ri il apar!lan m liyyatlar!nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

möv%ud olan #anunveri%iliy uy"unə lu"u, do"ru, düzün v m #s d uy"un apar!lmas! v %ra olunmu$ə ə ə ə ə

m liyyatə ə lar!n mühasibat uçotunda düzün s olunmas!n! mü yy n etm d n ibar tdir.ə ə ə ə ə ə

4ul v saitl rinin v hesabla$ma m liyyatlar!n!n h %mi s r mü ssisə ə ə ə ə ə ə ə ə əl rə d böyü uçotə

öst ri%il rini hat etm sin baxmayara#, apar!lan m liyə ə ə ə ə ə ə ə yatlar!n yoxlamas! mür b proses deyildir.ə ə

9ain mühasibat uçotunda s olunə mu$ bu m liyyatlar!n yoxlamas! auditorlardan çox böyü di## tə ə ə

t l b edir. Düni, t %rüb öst rir i, mü ssis l rd ba$ ver n sas #anunçulu# pozə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə "untular!, mla!nə

m nims nilm si hallar! v v zif li $ xsl rin öz v zif l rin suiistifad hallar! bilavasit assa v di rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

hesabla$ma m liyyatlar!n!n i%ras! il la# dar olara# ba$ verir.ə ə ə ə ə

0ir #ayda olara# pul v saitl ri v hesabla$malarla la# dar m liyyatlar!n auditini apar!lmas!n!nə ə ə ə ə ə ə

assa m liyyatlar!ndan ba$lanmas! m #s d uy"undur. Mü ssis l rd na"d pul v saitinin # bulu,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

saxlanmas! v burax!lmas! -z rbay%an Aespublias!n!n Milli 0an!n!n J+ aprel 1<<3%ü il < Sli :?[l#ə ə

t s rrüfat!nda assa m liyyatlar!n!n apar!lmas! #aydas!n!n t sdi# olunmas! bar d ; # rar! v di rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

normativ atlarla t nziml nir. / min s n d na"d pulu # bul # bul etm , verm v assa s n dl riniə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

t rtib etm , assa itab!nda #eydiyyat apar!lmas! v pulun saxlanmas!, assan!n t fti$ edilm si və ə ə ə ə ə

assa intizam!na m l olunmas!na n zar t #aydalar!n! mü yy n etmi$dir.ə ə ə ə ə ə

assan!n v assa m liyyatlar!n!n auditi zaman! i l növb d mü ssiə ə ə ə ə ə sənin ba$ mühasibi və

assirin i$tira! il assada na"d pul #al!"!n!n invenə tarla$mas! apar!l!r. Mü ssis d bir neç assaə ə ə ə

oldu#da auditor assada mü yy n oluə ə na%a# pul m bl "ini ba$#a assa hesab!na ba"lanmas!na imanə ə

verm m üçün di r assalar! möhürl yir.ə ə ə ə

assir yoxlama ba$lamazdan vv l son assa hesabat! t rtib edir v yaz!l! # bz verir i, bütünə ə ə ə ə

m daxil v m xari% s n dl ri inventarla$maya # d r o !an dövr üçün hesabata lav olunmu$ və ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

s n dsiz burax!lm!$ pul v saiti yoxdur.ə ə ə

0undan sonra assir ba$ mühasibin v auditorun i$tira! il #al!#da olan pul m bl "l rini di## tlə ə ə ə ə ə ə

say!r v #al!"! mü yy nl $dirir.ə ə ə ə

-uditor xat!rlamal!d!r i, assa yoxlan!lar n assa m xari% orderind n ba$#a heç bir s n d )# bz,ə ə ə ə ə ə

öhd çili v s.* # bul olununur. 7al!#da s n dsiz olara# mü yy n olunmu$ pul v saiti art!f# m bl "ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

hesab olunur v mü ssis xeyrin m daxil olunur.ə ə ə ə ə

assada olan di r #iym tli v saitl r d , y ni #iym tli a"!zlar, pul s n dl ri d yoxlanmal!d!r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Mü ssis assas!nda apar!lan inventarla$ma n ti% si auditor, ba$ mühasib v assirin imzas! ilə ə ə ə ə ə



atla r smiyy t sal!n!r.ə ə ə

-par!lan inventarla$ma n ti% sind pul v saitinin art!#l!"!, si olmas! mü yə ə ə ə ə ə y n olundu#daə

assird n yaz!l! zahat al!nmal!d!r. assada böyü m bə ə l "ə d pul v saitinin çal!$mamazl!"! mü yy nə ə ə ə

olundu#da auditor mü ssis #arə ə $!s!nda assirin tutdu"u v zif d n azad olunmas! m s l sini #oya bilə ə ə ə ə ə ə

assa yoxlan!lar n auditor assirin t yin olmas!na dair mrin olmas!n! onunla maddi m suliyy tə ə ə ə ə ə

dair mü#avil ba"lanmas!n! mü yy nl $dirm lidir.ə ə ə ə ə

assada inventarizasiya #urtard!#dan sonra auditor apar!lan assa mə əliyyatlar!n!n -z rbay%anə

Aespublias!n!n Milli 0an!n!n :?al# t s rrüfat!nda assa m liyyatlar!n!n apar!lmas! #aydalar!;n!n )+ə ə ə ə

aprel 1<<3%ü il F<* tələblərin uy"unu"unu mü yy n etm lidir. 0ununla la# dar olara# a$a"!da!larə ə ə ə ə ə

yoxlanmal!d!r.

:0andan al!nm!$ pul v saitl rinin vaxt!nda m daxil olunmas!. 0u yoxə ə ə lama bilavasit banə

ç!xar!$lar! sas!nda mü yy nl $dirilir. r s n dl rd pozə ə ə ə Ə ə ə ə ə ə ma, düz ltm hallar! müyy n olunarsa,ə ə ə

banda h min s n dl r üzr #ar$!l!#l! yoxə ə ə ə ə lama apar!lmal!d!rO

Y assa m daxil v m xari% orderl rinin düzün t rtib olunmas! v sə ə ə ə ə ə ən də l $dirilm si, m daxil və ə ə ə

m xari% orderl rinin #eydiyyat Curnal!nda s olunə ə ə mas!O

Y assa itab!n!n düzün apar!lmas! v h r ünün sonunda #al!#da olan pul v saitininə ə ə

mü yy nl $dirlm siOə ə ə ə

Y m ha##!n!n öd nilm si % dv ll rinin yeunlar!n!n düzün hesabla$Ə ə ə ə ə ə ə mas!O

Y Beponentl $mi$ m ha##! s n dl rinin düzün apar!lmas!Oə ə ə ə ə ə

Y Fa"d pul #al!"! limitl ri h ddind pul v saitinin saxlan!lmas! v onun düzün t yinat! üzrə ə ə ə ə ə ə

istifad olunmas!Oə

Y 4ul v saitinin saxlanmas! v da$inmas! zaman! onun salamatl!"!n! tə ə əmin etm bar də ə ə

tövsiy l rin yerin yetirilm siOə ə ə ə

Y Mü ssis r hb rinin pul v saiti v d y rl r banlardan tiril r n yaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə xud ora t hvil veril r nə ə ə

assir mühafiz çi v laz!m ldid n #liyyat və ə ə ə ə ə əsaitinin ayr!lmas!O

\assa binalar!n!n texnii % h td n möh ml ndirilm si v yan"!ndan müə ə ə ə ə ə ə hafiz si#nalizasiyas!ə

vasit l ri il t %hiz olunmas!na dair t dbirl rin i%ras! v s.ə ə ə ə ə ə ə

uxarda öst ril n m s l nin yoxlamas!ndan sonra assa m liyə ə ə ə ə ə ə yatlar!n!n düzün apar!lmas!

yoxlanmal!d!r. oxlama dövrünü hat ed n bütün m daxil v m xari% assa s n dl ri trafl!ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

yoxlan!lmal!d!r

assa m liyyatlar!n! yoxlayar n auditor xüsusil na"d pul v saitinin mə ə ə ə ə ədaxil olunmas!n!n

düzün, vaxt!nda v tam s n dl $dirilm sin di## t ver!m lidir.ə ə ə ə ə ə ə ə

4ul v saiti assaya banlardan, mü yy n xidm tl la# dar olara# müə ə ə ə ə ə ə sə sis i$çil rind n, haz!rə ə ə

m hsul sat!$!ndan, $ xsl rd n v s. m nb l rd n daxil ola bil r. -uditor xüsusil bandan daxil olmu$ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

pul v saitinin vaxt!nda mə ədaxil olunmas!n! di## tl yoxlamal!d!r. /az!r m hsul sat!$dan, öm çi t s rə ə ə ə ə ə

rüfatlardan, m nzilommunal xidm tind n daxil olan pullar!n s n dl $dirilm si v m daxil olunmas!n!nə ə ə ə ə ə ə ə ə

da trafl! yoxlanmas! va%ibdir.ə

assaya na"d pul v saitinin daxil olmas! il la# dar olara# assa itab! il assa m daxilə ə ə ə ə ə

orderl rind s olunmu$ öst ri%il r ban ç!xar!$lar! v saə ə ə ə ə ə t!lm!$ m hsullar!n )i$i rin, xidm tl rin*ə ə ə ə

#ain l ri v hesabfaturalar! i l #arə ə ə ə $!l!#l! yoxlamal!d!r. -uditor bilm lidir i, haz!ri $ raitd b ziə ə ə ə

mü ssis l rd verə ə ə ə id n yay!nma# m #s dil pul lirl rinin izl dilm si hallar! mü$ahid oluə ə ə ə ə ə ə ə ə nur. 0elə



i, assaya daxil olan na"d pul m bl "i (J Sli :assa; heə ə sab!n!n debeti v 5+ Sli : Müxt lif ə ə

debetorlar v reditorlarla hesabla$malar;, 51 Sli :T ht lhesab $ xsl rl hesabla$malar;, 2J Sliə ə ə ə ə ə

: sas is!ehsal;, 66 Sli :0öƏ lü$dürülmü$ m nf t; )öd nilm mi$ z r r*; v sair hesablar!n reditində əə ə ə ə ə ə ə ə

s olunur. 0el halda öst ril n hesablar üzr debet yaz!l!$lar! &+ Sli :M hə ə ə ə ə ə sul )i$, xidm t* sat!$!;ə

hesab!n!n reditind apar!lan yaz!l!$larla mü#ayis olunə ə mal!d!r. r &+ Sli hesab!n reditind h minƏ ə ə ə

m bl "l rin yaz!l!$! olmazsa, bu veri öd nilm sinin izl dilm sini öst rir. 0el halda auditor tə ə ə ə ə ə ə ə ə ə%ili

olara# mü yy n olunmu$ fatla la# dar mü ssis r hb rin m lumat verm li v bu bar d t dbirə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

örülm sinin bildirm lidir. 0u eyni zamanda mü ssis mühaə ə ə ə sibat )maliyy * hesabat!n!n etibars!zl!"!naə

$übh yarad!r i, bel hal auditoə ə r yoxlamas!nda # bul edilm z hald!r.ə ə

Mü ssis assas!ndan na"d pul v saitin m xari% olunmas!na yoxlayar n auditor xat!rlamal!d!r i,ə ə ə ə ə

bu imi m liyyatlar assa m xari% orderi, öd ni$ % dv li, riz v s. s n dl r sas!nda i%ra olunur. 4ulə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

v saitinin burax!lmas!na aid olan s n dl r mü ssis r hb ri, ba$ mühasib v di r onlar! v z etm ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

hü#u#u olan v zif li $ xsl r t r find n imzalanmal!d!r. oxlama apar!lar n auditor assadan öd n nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

pul v saiti s n dl rinin hü#u#i sasland!r!lmas!n! )i$çi hey tinin müafatland!r!lmas!na dair mr, maddiə ə ə ə ə ə ə

yard!m!n olunmas!na dair s n d, i%ra v r # l rinin öd nilm si* mü yy n etm lidir. yni zamandaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

m #s dli öd m l r üzr bandan çel al!nm!$ pul m bl "inin m ha##!, müxt lif yard!tmlar üzrə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

öd m l r, ezamiyy , t s rrüfat x r%l ri v s. öd ni$l r, assa limitinin özl nilm si yoxlan!lmal!d!r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

0el %iddi yoxlama ona ör va%ibdir i, b zi hallarda mü ssis assaə ə ə ə ə s!ndan böyü m bl "d pulə ə ə

v saiti m liyyatat s rrüfat x r%l ri, nümay nd liyin saxlanmas! ad! il verilir v bu pul m bl "i saxtaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

s n dl rl t davül x r%l rin silinir. Bi r misal olara# öst rm olar i, (J Sli :assa; hesab!n!nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

reditind n heç bir sas olmadan sosial s!"orta üzr yard!mlar!, bird f li maddi yard!m üzr pulə ə ə ə ə ə

m bl "i öd nil r istehsal m sr fl ri v ya t davül x r%l ri heə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə sab!na silinir v bunun n ti% sində ə ə ə

m hsullar!n, i$l rin, xidm tl rin maya d y ri sas!z olara# al!n!r.ə ə ə ə ə ə ə

0el lil auditor assa m liyyatlar!n!n yoxlan!lmas! aparar n t rtib etdiyi auditor pro#ram!naə ə ə ə ə ə

a$a"!da!lar mütl # #aydada n z rd tutulmal!d!rOə ə ə ə

assada pul v saiti v di r #al!#lar!n inventarla$mas!, onlar!n saxə ə ə lanmas! v ziyy tininə ə

yoxlamas!O

assaya daxil olan pul v saitinin vaxt!nda v tam m daxil olunmas!Oə ə ə

m xari% silin n pul m bl "inin düzün silinm sinin öyr nilm si v t hliliOə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

assa v maliyy intizam!na m l olunmas! v ziyy tinin yoxlamas!Oə ə ə ə ə ə

mühasibat uçotu hesablar!nda assa m liyyatlar!n!n düzün s olunə ə ə mas!n!n yoxlamas!O

apar!lan audit n ti% si il la# dar olara# t lifl r v n ti% l rinin mü yy n olunmas!.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

G.9. H<'+:8+E1+ 2<'+:@ 83 8+ ;+ 1 8344+,8+@0 +-;3,3ə ə ə ə ə

Möv%ud olan #anunveri%iliy ör mü ssis l r onlara m xsus olan pul və ə ə ə ə ə əsaitl rinin banlarda olanə

hesablar!nda saxlamal!d!rlar. Mü ssis l r aras!nda apar!lan t s rrüfat hesabla$malar! banlar vasit silə ə ə ə ə ə ə

#eyrina"d hesabla$ma firmas!nda i%ra olunur,

Mü ssis y ban hesab!n!n aç!lmas! v m liyyatlar!n i%ras! -z rbay%an Aespublias! Milli 0an!ə ə ə ə ə ə ə

t r find n mü yy n olunmu$dur. /esala$ma, %ari v di r hesablar üzr m liyyatlar -z rbay%anə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Aespublias!n!n #anunveri%iliyi v -z rbay%an Aespublias! Milli 0an!n!n normativ atlar! il nizamaə ə ə

sal!n!r v apar!l!r.ə

0an m liyyatlar! yoxtanar n auditor möv%ud olan #anunveri%iliyin t l bl rin riay t etm lidir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə



Mü ssis nin banlarda aç!lm!$ bütün hesablar! v il növb d hesabla$ma hesab! yoxlanmal!d!r. lə ə ə ə ə

növb d ban ç!xar!$lar! sas!nda uçot yaz!l!$lar! mü#ayis olunur. /esablarda olan #al!#lar!n ba$ itab!nə ə ə ə

öst ri%il ri il t sdi#l nm si mü yy nl $dirilir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

/esabla$ma hesab! üzr sas m lumatlar ban ç!xar!$lar! v onlara lav olunmu$ hesala$maə ə ə ə ə ə

s n dl ridir. -uditor bütün ban ç!xar!$lar!n! h r bir m liyyat üzr onlara lav olunmu$ ilin s n dl rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

sas!nda yoxlamal!d!r. Möv%ud olan #aydalara ör v t r fl rin raz!la$mas!na uy"un olara# ban h rə ə ə ə ə ə ə

ün i%ra olunmu$ hesabla$ma m liyyatlar! üzr ban ç!xar!$lar!n! onlara lav olunmu$ ilin s n dl rlə ə ə ə ə ə ə ə ə

birlid mü ssis y t #dim etm lidir.ə ə ə ə ə ə

0an ç!xar!$lar!n!n öst ril n #aydada yoxlamas! sas!nda auditor a$a"!da!lar! mü yy n edirIə ə ə ə ə

ban ç!xar!$!nda s olunmu$ m bl "in, ona lav olunmu$ ilin s n dl r uy"unlu"uOə ə ə ə ə ə ə ə ə

ban ç!xar!$!na lav olunmu$ ilin s n dl rd ban!n möhürünün olə ə ə ə ə ə mas!. r s n dl rdƏ ə ə ə ə ə

möhür olmamas! mü yy n olunarsa, auditor banda #arə ə $!l!#l! mü#ayis olunan yoxlama aparmal! və ə

h min s n din düzünlüyünü mü yy n etm lidirOə ə ə ə ə ə

bana veril n na"d pul v saitl rinin hesabla$ma hesab!na daxil olma sə ə ə ən də l rind s olunmas!Oə ə ə

ban ç!xar!$lar!na uy"un olara# mühasibat uçotu müxabirl $m l rinin t rtib olunmas! v onlar!nə ə ə ə ə

mühasibat hesablar!nda düzün yaz!l!$!O vv ld n öd m #aydas!nda mt siz olara# pul v saitinin öçürülm si v di r $übh liə ə ə ə ə ə əə ə ə ə ə ə

m bl "l rOə ə ə

vv ld nmü#avil il r smiyy t sal!nm!$, sair debitor v reditorlarla hesabla$malar üzrə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

n ti% l rOə ə ə

ban m liyyatlar!n!n i%ras! il la# dar olan di r nö#sanlar.ə ə ə ə ə ə

oxlamada xüsusli bandan na"d pul al!nmas! v onun (J Sli :assa; hesab!na m daxilə ə ə

olunmas! v sin olara# mü ssis assan!n banda! (2 Sli Z/esabla$ma hesab!Zna veril n pulə ə ə ə ə ə

v saitl rinin düzün i%ra olunmas!na v s n dl $m sin di## t verm lidir. >çotun Curnalorderə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

formas!nda apar!lan mü ssis l rd 2Sli Curnalorder v (J Sli :assa; hesab!n!n debet yeunu banə ə ə ə ə

ç!xar!$! il v ona lav olunmu$ ilin s n dl r yoxlamal!d!r.ə ə ə ə ə ə ə

/esabla$ma hesab!na daxli olan pul v saiti s n dl ri yoxlanar n, onun düzün v tam m daxilə ə ə ə ə ə ə

olunmas! mü yy nl $dir!l!r. 0ana t hvil veril n bütün n "d pul v saiti ban ç!xar!$lar!nda sə ə ə ə ə ə ə ə

olunmal!d!r.

0u m liyyat eyni zamanda assa m liyyatlar! da yoxlanar n n z r al!nmal!d!r.ə ə ə ə ə ə ə ə

0an m liyyatlar! yoxlanar n daxil olmu$ pul v saitl rinin düzün uçoə ə ə ə ə tu v s n dl $dirilm siə ə ə ə ə

mü yy n olunmal!d!r. 0an m liyyatlar!n!n uçotunun apar!lmas! üçün mühasibat uçotu hesablarə ə ə ə

plan!nda (1 Sli :/esbla$ma hesab!; v (( Sli :0anlarda olan xüsusi hesablar; hesablar!ndanə

istifad olunur.ə

-l!%!lar t r find n öd nmi$ pul m bl "i sat!$ m liyyatlar! üzr hesablar!n yaz!l!$lar!nda, &+ Sliə ə ə ə ə ə ə ə ə

:m hsui )i$, xidm t* sat!$!;, &5 Sli : sas v saitl rin saə ə Ə ə ə t!$! v sair xari%olmalar!;, &6 Sli :'airə

ativl rin sat!$!; v al!%!lar, sifari$ə ə çil rin uçotu üzr +& Sli :-l!nm!$ avanslar üzr hesabla$malar;ə ə ə

hesablar!nda s olunmu$ uçot yaz!l!$lar! il yoxlama#la mü yy nl $dirilr. 'air debitorə ə ə ə ə lardan )mü#avilə

sas!nda iray üzr , bir mü ssis l rd n, iddlalar üzr daxil olan % r!m l r v s.* daxil olan pulə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

v saiti ban ç!xar!$lar! v onlara lav olunmu$ s n dl r sas!nda yoxlan!l!r.ə ə ə ə ə ə ə ə

yni #aydada mü ssis nin hesabla$ma hesab!ndan v di r hesablar!ndan apar!lan m liyyatlarə ə ə ə ə ə



n ti% sind silin n pul v saitin n zar t edilir. 0andan mü ssis assas!na daxil olunmu$ na"d pulə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

v saitinin vaxt!nda v tam m daxil olunmas!na, sat!%!lara v sair reditorlara öd nmi$ v saitinə ə ə ə ə ə

#anunauy"unlu"una xüsusi di## t verilm lidir. 0el m liyyatlar!n apar!lmas! s n dl rl )müə ə ə ə ə ə ə ə ə #ayis ,ə

örülmü$ i$l r üzr t hvil# bul atlar!, mallar!n daxil olmas!na dair #aiə ə ə ə məl r v s.* t sdi# olunmal!d!r.ə ə ə

r mü ssis onun tabeliyind olan filiallar!n m ha##!n!n i%ra v r # l ri üzr v s. öd m l r üçünƏ ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

pul v saiti öçürürs bu da ilin s n dl rl sasland!r!lmal!d!r.ə ə ə ə ə ə ə

'at!%!lara olan bor%lar!n öd nm si h ll olunar n, yaranm!$ bor%lar!n sasə ə ə ə ə l! v real olmas!ə

mü yy nl $dirilr. 0el fatlar olur i, ti%ar t t $ilat!na al!nə ə ə ə ə ə m!$ mallar üçün pul v saiti eçirilir v onunə ə

i%ras! yoxlan!lar n mü yy n oluə ə ə nur i, mü ssis ambar!na öst ril n mallar daxil olmam!$ v ya daxilə ə ə ə ə

olmu$ mallar!n çe$idl ri s n dl rd öst ril n çe$id uy"un deylidir. 0 zi halda is örülm y n i$ örə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

tiinti t $ilatlar!na pul v saiti eçir!l!r. Gna ör d pul v saiti l la# dar olan m liyyatlar!nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

yoxlamas!nda xüsusi di## tl mə ə ə əliyyatlar üzr ilin s n dl r trafl! yoxlan!lmal!d!r.ə ə ə ə ə

Mü ssis pul v saitini v ban m liyyatlar!n!n v ziyy tinin yoxlayar n auditor (+ Sli :4ulə ə ə ə ə ə ə ə ə

s n dl ri; v (5 Sli :olda olan öçürm l r; hesabə ə ə ə ə ə lar!nda s olunmu$ m liyyatlar!n düzünlüyüə ə ə

yoxlanmal!d!r. 0u hesablara sas!z olara# debitor bor%lar! öçürülür i, bu da maliyy hesabat!n!nə ə

düzün mü yy n olunmamas!na s b b olur, oxlama apar!lar n (+ Si :4ul sə ə ə ə ə ən də ləri; hesab!naanaliti uçot öst ri%il ri mü ssis d saxlan!lan bütün pul sə ə ə ə ə ən də l ri )poçta maralan, n #liyyat biletl ri,ə ə ə

sanatoriyaurort putevalar!, al!nm!$ s hml r v s.* üzr yoxlan!lmal! v onlar!n h r tinin uçotuə ə ə ə ə ə ə ə

mü yy n olunmal!d!r.ə ə

r auditor yoxlamas!nda auditor v zif li $ xsl r t r find n böyü m bƏ ə ə ə ə ə ə ə ə ə l "l pul v saitininə ə ə

m nims nilm si v saxtaarl!# hallar! mü yy n edil rs , bu bar d mü ssis r hb rliyin v yaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

diretorlar $uras!na m lumat verilm lidir. -uditor özünün yaz!l! formada t #dim etdiyi m lumat!ndaə ə ə ə

burax!lan saxtaarl!# v mla m nims nilm si üçün m sul $ xsl rin da$!ya%a#lar! m sə ə ə ə ə ə ə ə ə uliyy t dairə ə

mü ssis r hb rliyin bildirm y bor%ludur.ə ə ə ə ə ə ə

G.=. V+84-,+ 2<'+:@ 7 1 8344+,8+@0 +-;3,3ə ə ə

?ari%i i#tisadi f aliyy tin i%rasi il la# dar olara# mü ssis l r ixra% v idxal etdil ri malmaterialə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

d y rinin hesabla$ma m liyyatlar!n! xari%i valyuə ə ə ə ta il apar!rlar. Möv%ud olan #anunveri%iliy ör buə ə ə

imi m liyyatlar! yerin yetirm üçün mü ssis l r valyuta hesab! aça bil rl r. 8alyuta hesab!n!n a%!lə ə ə ə ə ə ə ə ə

mas! v onda m liyyatlar!n apar!lmas! #aydalar! -z rbay%an Aespublias! Milli 0an! t r find nə ə ə ə ə ə ə

mü yy n olunmu$ prinsipl r üzr i%ra olunur.ə ə ə ə

Mü ssis v t $ilatlarda valyuta hesab! m liyyatlar! üzr mühasibat uçotu h r bir valyuta üzrə ə ə ə ə ə ə ə ə

ayr!l!#da apar!l!r. ni -0Kr! dollar! üzr ayr! heə ə sab, -=As! maras! v üzr ayr! hesablardan istifadə ə ə

edilir. -z rbay%an Aesə publias!nda t s rrüfat m liyyatlar!n!n #iym tl ndirilm si Aespublian!n Milliə ə ə ə ə ə ə

valyutas! say!lan manatla h yata eçirilir.ə

0anlarda v di r redit idar l rind i valyuta hesablar!nda olan v sait #al!#dan, hesabatə ə ə ə ə ə

dövrünün sonun%u ünün -z rbay%an respublias! Milli 0an!ə ə n!n valyuta m z nn l ri üzr xari%iə ə ə ə ə

valyutalar!n yenid n ha##hesab edilə m yolu l #iym tl ndiril r mü yy n edilmi$ m bl "d manatlaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

s etdirilir.ə

Rl razisind v xari%i banlarda! valyuta hesablar!nda olan xari%i vaə ə ə ə lyuta il pul v saitl rininə ə ə

möv%udlu"u v h r ti ha##!nda m lumatlar! ümuə ə ə ə ə mil $dirm üçün mühasibat uçotu hesablarə ə

4lan!nda (2 Sli :8alyuta hesab!; mü yy n olunmu$dur. (2 Sli :8alyuta hesab!;na (2 1 Sli :Rlə ə ə



daxilind i valyuta hesablar!;, (22 Sli :?ari%d i valyuta hesablar!; subhesabə ə lar! aç!la bil r.ə

8alyuta m liyyatlar! mühasibat uçotu sistemind özünün mür b mə ə ə ə ə ə əliyyatlar! il f r#l nir.ə ə ə

Gna ör d bununla la# dar m liyyatlar yüs ixə ə ə ə ə ə ə tisasl! müt x ssis t r find n yoxlan!lmal!d!r.ə ə ə ə ə

Pmumiyy tl valyuta m liyə ə ə ə yatlar! yoxlanar n, onun uçotu v i%ras! il la# dar olan #anunveri%iliyinə ə ə ə ə

düzün yerin yetirilm sin xüsusi di## t verilm lidir. 8alyuta hesablar! üzr m lyyatlar mühasibatə ə ə ə ə ə ə ə

uçotunda ban ç!xar!$lar!na v onlara lav edil n pulhesabla$ma s n dl rin sas n s etdirliir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Mü ssis nin bütün növ xari%i valyuta v saitl ri sas n a$a"!da! m #ə ə ə ə ə ə ə s də l r üzr f aliyy tə ə ə ə

öst rirIə

a* mü ss!s nin s r n%am!nda #alan dövriyy v saiti imi f aliyy t ösə ə ə ə ə ə ə ə tər n xari%i valyutaə

v saitl riOə ə

b* t sisedi%i s n dl r uy"ün olara# mü ssis d nizamnam apital! iə ə ə ə ə ə ə ə ə mi f aliyy tə ə

öst r n xari%i valyuta v saitl riOə ə ə ə

v* mü ssis d uzunmüdd tli v #!samüdd tli bor%lar imi f aliyy t ösə ə ə ə ə ə ə ə tər n xari%i valyutaə

v saitl riOə ə

#* mü ssis d uzun v #!samüdd tli redit )ssuda* imi f aliyy t öst r n xaə ə ə ə ə ə ə ə ə ri%i valyuta

v saitl ri.ə ə

uxar!da :a; v :b; b ndl rind öst ril n mü ssis nin s r n%am!nda #aə ə ə ə ə ə ə ə ə ə lan dövriyy v saiti imiə ə

f aliyy t öst r n, eyni zamanda t sisedi%i sə ə ə ə ə ən də l r uy"un olara# mü ssis d nizamnam apital!ə ə ə ə ə ə

imi f aliyy t öst r n xaə ə ə ə ri%i valyuta v saitl ri üzr m z nn f r#i il rzind (2 Sli :8alyuta heə ə ə ə ə ə ə ə ə sa

b!;n!n v 63 Sli :N l % dövrün lirl ri; hesab!n!n müvafi# sudhesabə ə ə ə ə ə lar!nda uçota al!n!r.

lin sonunda is h min m z nn f r#i mü ssis nin m nf tin )z r rin * aid edilir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə əə ə ə ə ə

>zun v #!samüdd tli ):v; b ndind öst ril n* bor%lar imi f aliyy t ösə ə ə ə ə ə ə ə t r n xari%i valyuta üzrə ə ə

m z rn f r#i h min bor%lar #aytar!lana # d r pul v saitl rinin uçota alan hesablar!n v <& Sliə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

:7!samüdd tli bor%lar; v <( Sli :>zunmüdd tli bor%lar; hesablar!n!n müvafi# subhesablar!nda uçotaə ə ə

al!n!r.

>zunmüdd tli v #!samüdd tli ):#; b ndind öst ril n* redit imi f aliyy t öst r n xari%iə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

valyuta v saitl ri üzr m z nn f r#i h min reditl r )ssudalar* #aytar!lanad (2 Sli :8alyutaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

hesab!;, <J Sli :7!samüdd tli ban reditl ri; v <2 Sli :>zunmüdd tli ban red!tl ri hesablar!n!nə ə ə ə ə

müvafi# subhesablar!nda uçota al!n!r.

-z rbay%an Aespublias!nda möv%ud olan #anunveri%iliy sas n xari%i i#tisadi la# l rinə ə ə ə ə ə ə

a$a"!da! formalar! mü yy n olunmu$durIə ə

#aba#çadan öd m Oə ə

inasso formas!O

aredetiv hesabla$ma formas!O

mal mübadil si v ya barter m liyyatlar! formas!.ə ə ə ə

Q+:++;+0 öd m formas!nda i%ra olunan Xhesabla$ma formaə ə s!nda al!%! il sat!%! mü ssisə ə ə

aras!nda ba"lanm!$ mü#avil y uy"un olara# burax!la%a# m hsulun d y ri al!%! mü ssis t r find nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

vv l% d n öd nilir.ə ə ə ə ə

İ0?+''/ */1+'@0;+ 2<'+:8+E1+;+ ban!n mü$t risinin tap$!r!"! il , ona t #dim olunanə ə ə

hesabla$ma s n dl ri sas!nda sat!%! mü ssis d n al!%!n!n ünvan!na önd rilmi$ mt materialə ə ə ə ə ə ə ə ə əə

d y rini pul ifad sind onun banda! hesabla$ma hesab!na öd nm si üçün öd m t l bnam sininə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə



önd rilm sidir.ə ə

A??<;<,36 */1+'@0;+ hesabla$mada al!%! il sat!%! mü ssis aras!nda ba"lanm!$ mü#avilə ə ə ə

sas!nda raz!la$d!r!lm!$ $ rtl r uy"un olara# bandan mü yy n pul v saitini alma# hü#u#udur. 0elə ə ə ə ə ə ə ə

halda mü yy n ban, onun bana verdiyi pul m bl "i sas!nda, h min pulun mü yy n dövr rzində ə ə ə ə ə ə ə ə ə

öl nin ba$#a ban!ndan al!nmas! üçün veril n ad! s n ddir.ə ə ə ə

-redetiv formas!nda hesabla$mada ban z man t verir i, aredetiv aç!lm!$ oldu"u bandanə ə

v saitin daxil olubolmamas!ndan as!l! olmayara# aredetivd öst ril n m bl "i öd y % dir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

M+8 1:+;38 '3 6 4+ :+,< 1 8344+,8+@ */1+'@0;+ə ə ə ə m liyyatlar öl dixilind v öl d nə ə ə ə ə ə ə

nar xari%i ti%ar t la# l rind eni$ istifad olunur. 0u m liyyatlar!n eni$l nm sin sas s b b birə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

s!ra mü ssis l rin hesabla$ma hesablar!nda valyuta v saitinin olmamas! il la# dard!r.ə ə ə ə ə ə ə

0arter v ya mal mübadil si valyutas!z, lain vahid mü#avil )onret* üzr t rtib olunan, #iym tliə ə ə ə ə ə

#oyulu$ v tarazla$d!r!lan mal mübadil sidir. 0arə ə ter m liyyatlar! zaman! #ar$!l!#l! iradlar üzrə ə ə

hesabla$malar bir #ayda olara# laə v mal önd rilm si v ya önd ril n mal!n h %mininə ə ə ə ə ə ə

azald!lmas! yolu il h yata eçirilir.ə ə

Mal mübadil si v ya barter m liyyatlar! d y ri öd nilm d n sat!$a yola saə ə ə ə ə ə ə ə ə l!nm!$ m hsullaraə

)mallara*, yaxud t hvil verilmi$ i$ v xidm tl r ör hə ə ə ə ə ə əyata eçirildid müvafi# sat!$ hesablar!n!nə

reditind v +2 Sli :-l!%!lar v sifari$çil r hesabla$malar;, yaxud 5+ Sli :Müxt lif debetor və ə ə ə ə ə ə

reditorlarla hesabla$malar; hesab!n!n debetind s etdirilir. yni zamanda müvafi# sat!$ hesablar!n!nə ə

debeti sat!$a yola sal!nm!$ mallar!n, sas v saitl rin v sair mə ə ə ə ə lalar!n v yerin yetirilmi$ i$ və ə ə

xidm tl r maya d y rini uçota alan hesablarla müxabirl $ir. Nöst ril n m liyyatlar üzr Maliyyə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

n ti% l ri 6J Sli :M nə ə ə ə f t v z r r; hesab!na silinir.əə ə ə ə

Nöst ril n hesabla$ma formalar!n!n düzün v normativ s n dl r üzr yeə ə ə ə ə ə ə rin yetirilm si auditorə ə

t r find n trafl! yoxlamal! v n ti% mü yy nl $ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə dirilm lidir.ə

-uditor yoxlama dövründ onu da xat!rlatmal!d!r i, xari%i i#tisadi m liyyatlar aparan mü ssis l rə ə ə ə ə ə

sat!$dan daxil olan pul v saiti sat!lm!$ mallar!n yül ndiyi ünün m z nn si il uçotda s etdirilir.ə ə ə ə ə ə ə

r m liyyatlar iit r fli barter vasit sil h yata eçirilirs , mühasibat uçotunda v sait ömrüƏ ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

b yannam sind öst ril n m bl " sas!nda s etdirilir. r m hsul #aim il daxil olubsa, bu haldaə ə ə ə ə ə ə ə ə Ə ə ə ə ə

t hvil # bul at! t rtib edildiyi ün olan m z nn f r#i il uçotda s etdirilir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

G.. M+8'+,+0 6 /;+,@8+8+# +8@@8+ 6 '3*+3E38 8ə ə ə ə

2<'+:8+E1+8+@0 +-;3,3

Malsatan v al!%!larla hesabla$malar!n auditinin apar!lmas!na ba$laə nar n auditor xat!rlamal!d!r i,ə

bu yoxlama m liyyatlar!nda il növb d sat!%! v al!%! mü ssis l r aras!nda mallar!n sat!$!, örülmü$ə ə ə ə ə ə ə ə

i$l r v xidm tl rl laə ə ə ə ə ə #ədar olara# ba"lanm!$ mü#avil l rin -z rbay%an Aespublias! #anunə ə ə veri%ilyinə

uy"unlu"u, onun t l bl rin %avab verm sinin düzün s n dl $dirilm si mü yy n olunmal!d!r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Mallar!n sat!$! )i$l rin, xidm tl rin* il la# dar ba"lanm!$ mü#avil l rd n va%ib m s l l rd nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

biri mu#avil l rin r smiy t sal!nmas! formas! il yaə ə ə ə ə ə na$!, onlar!n i%ra olunma dövründ n as!l! olmayara#ə

tam v vaxt!nda yerin yeə ə tirilm sidir. r sat!%! v al!%! mü ssis l r aras!nda ba"lanm!$ mü#avil l rə Ə ə ə ə ə ə ə ə

i%ras! mü yy n olunmu$ valyuta v öst ri%il r üzr yerin yetirilmirs , bel mü#avil l ri etibarl! hesabə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

etm mümün deyildir.ə

0el lil auditor i%ra olunmu$ sat!$ v al!$ m liyyatlar! üzr ba"lanm!$ mü#avil l ri, onlar!nə ə ə ə ə ə ə ə

düzün r smiyy t sal!nmas!n!, ba$lanma tarixini v vaxə ə ə ə t! eçmi$ bor%lar!n s b bl riniə ə ə



mü yy netm lidir.ə ə ə

Baha sonra auditor malsatan v al!%!larla hesabla$ma m liyyatlar!n!n h r bir sat!%! v al!%!ə ə ə ə ə

mü ssis üzr ayr!l!#da yoxlan!l!r. Mühasibat uçotunda s olunmu$ v lin hesabla$ma s n dl riə ə ə ə ə ə ə ə

say!lan hesabla$maöd m s n də ə ə ə l ri, hesabla$malar!n yoxlamas!na dair inventarla$ma atlar! və ə

mühasibat uçotu hesablar plan!nda mü yy n olunmu$ +2 Sli :-l!%!larla v sifari$çil rl hesabla$malar;ə ə ə ə ə

hesab!nda s olunmu$ yaz!l!$lar sas!nda al!%!lara yül nmi$ )sat!lm!$* m hsullar )i$, xidm t* üzrə ə ə ə ə ə

h #i#i, #anuni bor%lar mü yy nl $dirilir.ə ə ə ə

+2 Sli :-l!%!larla v sifari$çil rl hesabla$malar; hesab! üzr hesabə ə ə ə la$man!n xaraterind n as!l!ə

olara# a$a"!da! subhesablar aç!la bil rIə

1. :nasso #aydas!nda öd m l r;ə ə ə

2. :4lanl! öd m l r üzr hesabla$malar;ə ə ə ə

3. :-l!nm!$ veseller;

/az!r m hsullar!n sat!$! il la# dar olara# mü#avil l rin v di r hü#u#i s n dl rin ara$d!rl!mas!ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

n ti% si olara# +2 Sli hesab!n subhesablar!nda s olunə ə ə mu$ al!%!lara v sifari$l r olan bor%lar!nə ə ə

h #i#iliyi v #anunayu"un olə ə mas! mü yy nl $dirilir. Nöst ril n hü#u#i s n dl rd n ba$#a informasiyaə ə ə ə ə ə ə ə ə

m nb i hesabla$maöd m s n dl ri, hesabla$malar!n inventarla$ma atlar! ba$ itab!n öst ri%il ri və ə ə ə ə ə ə ə ə ə

mü ssis nin mühasibat uçotu hesablar! aiddir.ə ə

7eyrina"d hesabla$malarda istifad olunan müxt lif formalar üzr heə ə ə sabla$ma sistemi

öyr nil r n, onlar!n subutedi%i s n dl rin olmas!na xüsusi di## t verilm lidir. 0 zi hallarda is laz!mə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

l rs banda v mü ssis d mövə ə ə ə ə ə ə %ud olan hesabla$ma s n dl rinin #ar$!l!#l! yoxlamas! apar!lmal!d!r,ə ə ə

0urada sas di## t çel r, areditivl r v vesell rin istifad olunmas! il la# dar olanə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

hesabla$malara daha eni$ di## t verilm lidir. 0u s n dl r bir s!ra halə ə ə ə ə larda s hvl r, möv%ud olanə ə

#anunveri%iliy riay t olunmas! v aldatma mü$ahid olunur. r al!%!n!n bor%unu t min ed n al!nm!$ə ə ə ə Ə ə ə ə

vesell r üzr yaxud n z rd tutulubsa,onda bu bor% öd ndi% (1Sli :/esabla$ma hesaə ə ə ə ə ə ə b!;, yaxud (2Sli :8alyuta hesab;!n!n debetin , +2 Sli :-l!%!lar v sifaə ə r!$çil rl hesabə ə la$malar; hesab!n!n )bo%un

öd nilm si hiss si # d r* v 6J Sli :M nf t v z r r; )falzin h %mi # d r* hesab!n!n reditinə ə ə ə ə ə ə əə ə ə ə ə ə ə ə

yaz!l!$lar apar!l!r.

-uditor +2 Sli :-l!%!larla v sifari$çil rl hesabla$malar; hesab!n!n anaə ə ə liti hesab öst ri%il ri də ə ə

trafl! yoxlanmal!d!r. 0unlar! yoxlama#la ayr!ayr! al!%!!lar v sifari$çil rin hesabla$ma il la# dar realə ə ə ə ə ə

bor%lar!, pul v saitl rinin mü yy n otunmu$ vaxtlar üzr daxil olmas! v s. öst ri%il r mü yy n olunur.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

0urada h m d vaxt! eçmi$ debitor bor%lar! v onlar!n öd nilm si s b bl ri öyr nilir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

F z r alma# laz!md!r i, +2 Sli :-l!%!lar sifari$çil rl hesabla$malar; hesab! üzr analiti uçotə ə ə ə ə ə

al!%!larla )sifari$çil r * t #dim edil n h r bir hesabfatura üzr , plan! öd ni$l r #aydas!nda,ə ə ə ə ə ə ə ə

hesabla$malar zaman! is h r bir alə ə !%! v sifari$çi üzr apar!l!r. 0u zaman analiti uçotunun #urulu$u elə ə ə

olmal!d!r i, al!%!lar v sifari$çil r üçün mara#l! olan )vesel t minatlar!, daxil olas! pul v saitininə ə ə ə

müdd tl ri, banlar t r find n uçota al!nm!$ vesell r üzr vaxtdan daxil olmayan pul v saitl ri və ə ə ə ə ə ə ə ə ə

ba$#a m lumatlar bar d * m lumatlar!n ld edilm sin t minat versin.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

oxlaman!n yeun m rh l sind al!%!lar v sifari$çil rl hesabla$malar üzə ə ə ə ə ə ə r analiti v sintetiə ə

uçot hesablar!nda müxabirl $m l rin yaz!l!$!n!n düzə ə ə ünlüyü mü yy n olur. Mü yy n olunmu$ nö#sanlarə ə ə ə

auditorun i$ s n dl rind s olunmal!d!r.ə ə ə ə ə

-uditor al!%!larla v sifari$çil rl hesabla$malar!n yoxlamasl yeunə ə ə la$d!rma#la, hesabla$ma



sistemind daha va%ib h miyy ti olan malsatan v podratə ə ə ə ə ç!larla hesabla$malar!n yoxlamas!n! davam

etdirir.

0urada sas n +J Sli :Malsatan v podratç!larla hesabla$malar; v 5+ Sli :Müxt lif debitor və ə ə ə ə ə

reditorlarla hesabla$malar; hesablar!nda s olunmu$ m liyyatlar!n yoxlamas! il ba$lay!r.ə ə ə ə

uxar!da #eyd olundu"u imi, malsatan v podratç!larla hesabla$malar!n auditor yoxlamas!ndaə

sas s n d al!%! il sat!%! mü ssis l r aras!nda hü#u#i münasib tl ri t nz!ml y n v va%ib s n d hesabə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

olunan ba"lanm!$ mü#avil l r hesab olunur.ə ə

0el lil yoxlama apar!lar n auditor malsatan v podrat%!larla apar!lan m liyyatlar üzrə ə ə ə ə ə ə

mü#avil nin olmas!na, onun düzün, normativ #anunə veri%iliy uy"un t rtib olunmas!na xüsusi fiirə ə

ver!m li v bor%lar!n olmas! mü yy nl $dirilml , onlar!n m l lm tarixi v s b bl riə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

a$arlanmal!d!r.

Baha sonra auditor bütün sat!%!lar v podrat%!lar üzr hesabla$ma mə ə ə əliyyatlar!n! yoxlamal!d!r.

0urada +J Sli :Malsatan v podrat%!larla hesabə la$malar; hesab! üzr uçotyaz!l!$ m liyyatlar!,ə ə ə

hesabla$maöd m s n dl ri saə ə ə ə ə ə s!nda yoxlama apar!lmal!d!r. oxlamada m liyyatlar!n apar!lmas!ə ə

tarixi, m zə munu, daxil olmu$ mallar üzr #iym tl r, lav l r, onlar!n tam m daxil olunmas! v 1< Sliə ə ə ə ə ə ə ə

:-l!nm!$ s rv tl r üzr B8;nin sasland!r!lmas! mü yy n olunmal!d!r.ə ə ə ə Ə ə ə ə

=atii olara# daxil olmu$, lain hesabla$ma s n dl ri daxil olmam!$ mə ə ə ə t materiallar mü yy nəə ə ə

olunar n onlar!n yolda olmas! v ya vv ll r daxil olə ə ə ə ə mas! ara$d!r!lmal!d!r. yni zamanda hesabla$ma

m liyyatlar!n!n #arə ə $!l!#l! yoxlamas! v inventarla$d!rman!n apar!lmas!, mü#avil öhd lil rinin pozulə ə ə ə ma

s! il la# dar olara# sat!%!lara % rim iddialar!n!n verilm si v ümüdə ə ə ə ə ə ə süz bor%lar!n silinm si fatlar!ə

mü yy n olunmal!d!r. 9az!m l rs n zar t #ayə ə ə ə ə ə ə das!nda yoxlan!lan mü ssis d #al!#da olan mt ə ə ə ə əə

material d y rl rinin invenə ə ə tarla$mas! s n dl rin v uçot reistrl rinin #ar$!l!#l! yoxlamas! m liyə ə ə ə ə ə ə yatlar!

apar!la bil r. /esablar üzr müxabirl $m l rin uçot yaz!l!$lar!nda s olunə ə ə ə ə ə mas!na da n z rd n eçirm ə ə ə ə

laz!md!r. +J Sli :Malsatan v podratə %!larla hesabla$malar; hesab!n!n reditind s olunmu$ yaz!l!$larə ə

J6 Sli :apial #oyulu$lar!;, 1J Sli :Materiallar;, 12 Sli :-z#iym tli v tezöhn l n $yaə ə ə ə ə lar;, 1<

Sli :-l!nm!$ s rv tl r üzr B8;, 2JSli : sas is!ehsal;, &1 Sli :Malə ə ə ə Ə Ə lar; hesablar!n!n

debetl rind i yaz!l!$larla mü#ayis olunmal!d!r. +J Sli hesabat deə ə ə betind s olunmu$ yaz!l!$lar (Jə ə

S li :assa;, (1 Sli :/esabla$ma hesab!;, (2 Sli :8alyuta hesab!;, (( Sli :0anlarda olan

xüsusi hesablar;!n reditind s olunmu$ yaz!l!$larla #ar$!l!#l! yoxlan!l!r 0ir #ayda olara# sinteti heə ə

sablarda s olunmu$ öst ri%il r analiti uçot öst ri%il rin b rab r olmal!d!r.ə ə ə ə ə ə ə ə

-udit apar!lar n analiti uçotun t $ili v apar!lan yaz!l!$lar da n z rə ə ə ə ə d n eçirilm lidir. -uditorə ə

onu da xal!rlamal!d!r i, +J Sli :Malsatan v podə rat%!larla hesabla$malar; hesab! üzr analiti uçotə

öd nilm üçün t #dim oluə ə ə nan h r bir hesabfaturalar v planl! öd ni$l r #aydas!nda apar!lan heə ə ə ə sab

la$malar zaman! is h r bir malsatan v podratç! üzr apar!l!r. 0u zaman anaə ə ə ə liti uçotun #urulu$uI

Rd m müdd ti çatmam!$, asent edilmi$ v di r heə ə ə ə ə sabla$ma s n dl ri üzr malsatanlarO vaxt!ndaə ə ə ə

öd nilm mi$ hesabla$ma s n də ə ə ə l ri üzr O faturala$mam!$ sat!$lar üzr O öd nm müdd ti çatmam!$ə ə ə ə ə ə

verilmi$ vesell r üzr O öd nm vaxt! eçmi$ vesell r üzr O al!nm!$ ommersiya reə ə ə ə ə ə ditl ri üzrə ə

malsatan v podrat%!larla hesabla$malar ha##!nda z ruri m luə ə ə matlar!n ld edilm mümünlüyü t minə ə ə ə

etm lidir.ə

-uditor mü ssis nin avans $ lind vv l% öd nm v avans al!nan pul v saitininə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

s n dl $dirilm si v uçotda s etdirilm sini t hlil etm lidir. 0u m #ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə s dl +1 Sli :8erilmi$ avanslarə ə



üzr hesabla$malar; hesablar!ndan isə tifad edilir.ə

-uditor ilin s n dl rin v uçot yazl!!$lar!n!n öyr nilm si n ti% sind veə ə ə ə ə ə ə ə ə rilmi$ v al!nm!$ avanslar!nə

sasl! olmas!n! öyr nir, +1 Sli :8erilm!$ avanslar üzr hesabla$malar; v +& Sli :-ltn!n!$ avanslarə ə ə ə

üzr hesabla$malar; hesabə lar! üzr analiti uçotun düzün apar!lmas!n!n v onlar!n analiti v sintetiə ə ə

uçot öst ri%il rin uy"unlu"u v bununla la# dar olara# al!nm!$ avanslar üzə ə ə ə ə ə r lav d y r verininə ə ə ə ə

) B8* vaxt!nda v düzün ayr!lmas!n! mü yy nƏ ə ə ə l $dirir.ə

Ö704/58+1+ '-+88+@

&. !-8 6 '+3,8 3 6 -8 ' 0 ;8 3030 -/,-0-0 , E?383030 4/58+0@81+'@0;+ +-;3,/-0ə ə ə ə ə ə ə

'+'8+0;@@ '+' ' 0 ;8 3 '+;+8+4@0ə ə ə ə ə

9. «!-8 6 '+3,8 3 6 -8 ' 0 ;8 3030 +-;3,3» ?/18<?'30 2+0'@ -/, :>81 8 3 6 '30,<,3?ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

-/, ;+538;3

=. K+''+ 1 8344+,8+@0@0 4/58+0@81+'@ 1<,/;3?+'@0@ 37+2 <;30. B- 1<,/;3?+0@0 0 0 63ə ə ə ə ə

4/58+1+;+0 '+' * 8 303 >', 30ə ə ə ə

. H<'+:8+E1+ 2<'+:@ 7 1 8344&4+,8+@0 +-;3,3030 ++@81+'@0@0 5'-'344 ,8 303ə ə ə ə ə

0 7 ; 0 ?<330ə ə ə

G. V+84-,+ 2<'+:@ 7 +-;3,30 ++@81+'@0@0 '+' 5'-'344 ,8 303 37+2 <;3ə ə ə ə

. GG# G 6 G 2<'+:8+ 7 +-;3,30 ++@81+'@0@0 1+2344 ,303 37+2 <;30ə ə ə

. M+8'+,+0 6 /;+,@8+8+ 2<'+:8+E1+8+@0 4/58+0@81+'@ 0< ++@8@ B- ?313 4/58+1+0@0ə ə

'+' 5'-'344 ,8 303 >', 30ə ə ə ə

VI MÖVZU. MÜ SSİS NİN MALİYY N TİC L RİNİN AUDİTİƏ Ə Ə Ə Ə Ə

.&. M 0* ,30 */1+8+E1+'@0@0 +-;3,3ə əə

.9. M 0* ,; 0 3',3*@+; /8-01+'@0@0 +-;3,3ə əə ə ə


&. D+038<6'?34 Ö.A. O:234 +-;3, 6 6//'+5 3 /,6<,+5. P M.% &G

.&. M 0* ,30 */1+8+E1+'@0@0 +-;3,3ə əə

' rb st bazar i#tisadiyyat!na eçidl la## dar olara# m nf tin rolu daə ə ə ə ə ə əə ha da art!rma#la,

mü ssis l rin v dövl tin i#tisadi mara"!n!n sas h r tə ə ə ə ə ə ə ə ə veri%i vasil si imi özünü öst rir.ə ə

Mü ssis l rin i#tisadi mara#! bilavasit m nf t sas!nda #urulma#la onun i#tisadi v sosial ini$af!n!nə ə ə ə ə əə ə ə

sas!n! t $il edir.ə ə

0ütün öst ri%il rl la# dar olara# mü ssis nin t s rrüfatmaliyy m liyyatlar!n!n maliyyə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

n ti% i rinin formala$mas! v onun istifad olunmas! il la# dar olan m s l l rin yoxlamas!nda sasə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

v zif onun düzün mü yy n o lunmas! v hesablan!b dövl t büd% sin öd m l rin möv%ud o lanə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

#anunveri%iliy uy"un i%ra olunmas!n! mü yy n etm d n ibar tdir. 0ununla yana$! m nf tin düzünə ə ə ə ə ə ə əə

bölü$dürülm si, fondlar!n yarad!lmas!, dividendl rin öd nilm si v sair öst ri%il rinə ə ə ə ə ə ə

mü yy nl $dirilm sin di## t verilm lidir.ə ə ə ə ə ə ə

/ r bir mü ssis nin hesabat dövrünün son maliyy n ti% l ri )m nf t v z r r* onun m hsul )i$ə ə ə ə ə ə ə ə əə ə ə ə ə

xidm ti* sat!$ v di r mt material d y rinin ) s s v saitl r, #eyrimaddi ativl r v s.* möv%udə ə ə ə əə ə ə ə ə ə ə ə ə

olan #iym tl rl daxli olan pul v saiti m bl "ind n, lav d y r verisi daxil olma#la, mü yy nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

olunmu$ veril r, asizl r, onlar!n is!ehsal! v sat!$a s rf olunmu$ m sr fl rin ç!x!lmas! n ti% sində ə ə ə ə ə ə ə ə ə



mü yy nl $dirilir.ə ə ə

xra% m liyyatlar! il m $"ul olan mü ssis l rin m nf ti hesablanar n m hsul sat!$!ndan )$ə ə ə ə ə ə ə ə əə ə ə

xidm ti* daxil olan pul v saiti m bl "ind n ixra% üçün mü yy n olunmu$ tarifl r ç!x!lmal!d!r.ə ə ə ə ə ə ə ə

eun maliyy n ti% l ri hesablanar n #eyri sat!$ m liyyatlar!ndan daxil olan v saitl r də ə ə ə ə ə ə ə ə ə

n z r al!nmal!d!r. M hsul sat!$!ndan )i$, xidm t* daxil olan pul v saitinin uçotda s olunmas! vaxt!ə ə ə ə ə ə ə

mü ssis nin uçot siyas tind mü yy n olunmu$ #ayda üzr i%ra olunmal!d!r. 0el i, m hsul sat!$!ndanə ə ə ə ə ə ə ə ə

daxil olan pul v saiti, al!%!ya m hsulun yül ndiyi tarixd n hesabla$ma s n dl rinin al!%!ya t #dimə ə ə ə ə ə ə ə

olunmas! vaxt! v ya yül nmi$ m hsulun )i$, xidm t* d y rinin mü ssis hesabla$ma hesab!na daxilə ə ə ə ə ə ə ə

olmas! i l mü yy n olunur. Gnu da n z r alma# laz!md!r i, öst ril n formalar!n hans! istifadə ə ə ə ə ə ə ə ə

olunarsa h min forma daimi xaraterd bir neç il rzind t tbi# olunmal!d!r.ə ə ə ə ə ə

Gnu da xal!rlad!ram i, birin%i hesabla$ma formas! beynalxal# mühasibat uçotu standartlarda

# bul olunmu$ v haz!rda dünyan!n sas ini$af etmi$ öl l rind h min forma eni$ $ ild istifadə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

olunur.

M nf tin formala$mas!n!n audit yoxlamas!nda auditor üçün h miyə əə ə ə y tə siz m s l l r olmamal!d!r,ə ə ə ə

bu m s l il la# dar olan h r bir nö#san v çat!$ə ə ə ə ə ə ə ə mamazl!"!n mü yy n olunmas!n!n %iddi h miyy tiə ə ə ə ə

vard!r. 'ifari$çi mü ssis üçün burax!lan s hvl rin mü yy n olunub, aradan #ald!r!lmas!, onlar!n düz lə ə ə ə ə ə ə dilm si çox va%ibdir. F z r alma# laz!md!r i, audit dövründ burax!lm!$ nö#ə ə ə ə ə sanlar düz lm did ,ə ə ə

mü ssis m nf tinin azald!lmas! v sair hallar veri or#anlar! yoxlay!%!lar! t r find n mü yy n edilir və ə ə əə ə ə ə ə ə ə ə

bu is böyü m bl "d % riə ə ə ə ə m l rin tutulmas!na v di r #anunveri%iliyin pozulmas! hallar!na s b b olur.ə ə ə ə ə ə

uxar!da öst ril nl rl la# dar olara# yoxlama dövründ auditor a$a"da!lara xüsusiə ə ə ə ə ə ə

di## t verm lid!rIə ə

büd% y avans öd m l rin hesablanmas! üçün mü ssis üzr n z rd tuə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə tulmu$ m nf tin və əə ə

m hsul, xidm t* sat!$!ndan daxil ola%a# pul v saitinin mü yy n olunmas!naOə ə ə ə ə

mü ssis üzr uçot s iyas tind m hsul ) i$, xidm t* sat!$!ndan daxil olan v saitin mü yy nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

olunmas! formas!na dair mr v ya s r n%am!n olmas!Oə ə ə ə

m hsul sat!$!ndan daxil olan fatii m nf tin mühasibat uçot hesabə ə əə lar!nda düzün sə

olunmas!n!O

ümüdsüz debitor bor%lar! üzr ehtiyat fondunun yarad!lmas!n!n düzə ünlüyü v sasl! olmas!. 0elə ə ə

bor%lar hesabat ilinin sonunda apar!lan investorla$ma n ti% sind mü yy nl $dirilir. 0u imi bor%lara oə ə ə ə ə ə

debitor bor%lar! daxildir i, mü yy n olunmu$ dövr rzind öd nilm mi$ v onun öd nilm si ümüdsüzə ə ə ə ə ə ə ə ə

dür,

sas fondlar!n v mü ssis nin di r mla!n!n sat!$!ndan daxil olan m nf tin düzühə ə ə ə ə ə ə əə

hesablanmas!O

xari%i i#tisadi f aliyy tl la# dar olara# m hsul sat!$!ndan daxil olan v saitin uçotda düzünə ə ə ə ə ə ə

s olunmas!. 0ununla la# dar olara# xat!rlama# laz!md!r i, mü ssis t r find n sat!lan xari%i valyutaə ə ə ə ə ə ə ə

&6Sli :'air attvl rin sat!$!; hesab!nda s olunmal!d!r,ə ə

ommersiya x r%l rinin mühasibat uçotunda düzün s olunmas!. yə ə ə ni zamanda &3Sli

:ommersiya x r%l ri; hesab!nda s olunmu$ m sr fl rin yüt nmi$ lain al!%!lar t r find nə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

öd nilm mi$ v #al!"! olan m hsullar üzr bölü$dürülm sinin mü yy n olunmas!Oə ə ə ə ə ə ə ə

v siz olara# ba$#a mü ssis y sas v saitl rin v di r ativl rin verilm si n ti% sinin uçotdaə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

düzün s olunmas!. Möv%ud olan #aydalara ör sas v saitl rin v di r ativl rin ba$#a mü ssis yə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə



verilm si il la# dar z r rl r mü ssis s r n%am!nda #alan m nf t hesab!na silinm lidir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə əə ə

mühasibat uçotu hesablar! üzr 6JSli :M nf t v z r rl r;, 62Sli :7iyə ə əə ə ə ə ə m tl ndiril % ə ə ə ə

ehtiyatlar;, 61 Sli :M nf tin istifad si;, 66Sli :0öə əə ə lü$dürülm mi$ m nf t; )öd nilm mi$ z r r*ə ə əə ə ə ə ə

analiti v sinteti hesablarda m liyyatlar!n düzün s olunmas!Oə ə ə ə

t r fl rl ba"lanm!$ mü#avil $ raitl rinin yerin yetrilm m si v mü yə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə y n hallarda mü ssis yə ə ə ə

d y n itil r, % rim l r öd m l rl la# dar m nf tin )z r rl r* uçotda düzün s olunmas! v sair .ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə əə ə ə ə ə ə ə

-uditor yoxlama apard!"! dövürd maliyy n ti% l ri il la# dar olan a$a"da! sas öst ri%i və ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

m nb l ri yoxlamal!d!rIə ə ə

m hsul )i$ xidm t* sat!$!ndanOə ə

sas v saitl rin v di r mla!n sat!$!ndanOə ə ə ə ə ə

#eyri sat!$ m liyyatlardan.ə ə

M hsul )i$ xidm ti* sat!$! üzr hesabla$ma s n dl ri öd nilm si üçün al!%!ya t #dim oidu#%a,ə ə ə ə ə ə ə ə ə

orada s olunmu$ m bl "l r &+Sli :M hsul )i$, xidə ə ə ə ə m t* sat!$!; hesab!n!n reditind v +2Sliə ə ə

:-l!%!lar v sifari$çil rl hesabə ə ə la$malar; hesab!n!n debitin s etdirilir. yni zamanda al!%!ya yül nmi$ə ə ə

m hə sulun maya d y ri &JSli :/az!r m hsul; &(Sli :ül nmi$ mallar;, 2JSli : sas is!ehsalat;,ə ə ə ə Ə

35Sli :M hsul )i$, xidm t* burax!l!$; v ba$#a hesablar!n reditind n &+F :M hsul )i$, xidm t*ə ə ə ə ə ə

sat!$!; hesab!n!n debetin silinir.ə

M hsul sat!$!ndan ld edil n n ti% i r h r ay &+Sli :M hsul )i$, xidm t* sat!$!; hesab!ndanə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

6JSli :M nf t v z r r; hesab!na silinir.ə əə ə ə ə

Mü ssis y m xsus olan sas v saitl rin sat!$! v sair xari% olmalar! )mə ə ə ə ə ə ə ə ə ənvi, silinm si, v sizə ə ə

olara# verilm si v s.* m liyyatlar! ha##!nda m luə ə ə ə ə matlar v . onlar!n sat!$!ndan maliyy n ti% l riniə ə ə ə ə

mü yy nl $dirm üçün &5Sli : sas v saitl rin sat!$i v sair Oxari% olmalar!; hesab! mü yy nə ə ə ə Ə ə ə ə ə ə

olunmu$dur.

&5Sli : sas v saitl rin sat!$! v sair xari%olmalar!; hesab!n!n debetind xari% olmu$ sasƏ ə ə ə ə ə

v saitl rin il d y ri, h mçinin sas v saitl rin xari%olunmas! )binalar!n, #ur"ular!n v avadanl!#lar!nə ə ə ə ə ə ə ə ə

söülm si v s.* il la# dar x r%l r d s etdirilir. &5Sli : sas v saitl in sat!$! v sair xari%olmalar!;ə ə ə ə ə ə ə ə ə Ə ə ə ə

hesab!n!n reditind xari% olunmu$ sas v sait obyetl rin xari%olma vaxt!nad hesabə ə ə ə ə ə lanm!$

öhn lm m bl "i, mla!n sat!$!ndan ld edil n pul m bl "i v onun siə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə linm si l la# dar mümünə ə ə ə

istifad yaxud sat!$ #iym tl ri il daxil olmu$ maə ə ə ə terial #iym tlil rin d y ri s etdirilir. mla!nə ə ə ə ə Ə

sat!lmas!ndan ld edil n pul m bl "i yeni sat!lan sas v saitl r üçün mü ssis y çatas! m bl " &5Sliə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

: sas v saitl rin sat!$! v sair xari%olmalar; hesab!n!n reditind 5+Sli :MüxƏ ə ə ə ə t lif debitor və ə

reditorlarla hesabla$malar; hesab!n!n debetind s etdirilir.ə ə

&5Sli : sas v saitl rin sat!$! v sair xari%olmalar; hesab! üzr debet )z r r*, yaxud reditƏ ə ə ə ə ə ə

) lir* #al!"! %ari hesabat dövründ 6JSli :M nf t v z r r; hesab!na, v zsiz olara# verilm siə ə ə əə ə ə ə ə ə ə

hallar!nda is mü ssis nin xüsusi v saitl rini uçota alan hesablara silinir.ə ə ə ə ə

7eyrisat!$ m liyyatlar!ndan daxil olan v saitl rin mühasibat uçotunda düzün s olunmas!n!ə ə ə ə ə

mü yy n etm üçün 6JSli :M nf t v z r r; hesab!n!n dövriyy m bl #l ri yoxlamal!d!r.ə ə ə ə əə ə ə ə ə ə ə ə

-uditor xat!rlamal!d!r i, #eyrisat!$ m liyyatlar! üzr m nf t bir f aliyy td ld olunanə ə ə ə əə ə ə ə ə ə ə

m nf t, valyuta m liyyatlar! üzr m z nn f r#ind n lir, mla!n iray y verilm sind n, % rim l rə əə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

v di r iddialar daxil olan m nf tl r, t l b olunmayan reditor bor%lar! vaxt! eçmi$ depozitl rd nə ə ə əə ə ə ə ə ə

daxil olan v saitl r v sair daxildir.ə ə ə



-uditor m nf tin formala$mas! m liyyatlar!n!n yoxlamas!n!n sonunda hesablar üzrə əə ə ə ə

müxabirl $m l rin düzün sxema üzr apar!lmas!n! mü yy nl $ə ə ə ə ə ə ə dirm lidir. Mü ssis nin son maliyyə ə ə ə

n ti% sinin formala$mas!na dair inforə ə masiyalar 6JSli :M nf t v z r r; hesab!nda s olunur. 0uə əə ə ə ə ə

hesab!n debetind müə ssis nin z r rl ri, reditind is m nf ti s etdirilir. /esab!n debet v reə ə ə ə ə ə ə ə əə ə ə dit

dövriyy l rinin mü#ayis si hesabat dövrünün son maliyy n ti% sini öst rir.ə ə ə ə ə ə ə

.9. M 0* ,; 0 3',3*+; /8-01+'@0@0 +-;3,3ə əə ə ə

-uditor m nf tinin t yinat! üzr istifad olunmas!n! -z rbay%an Aesə əə ə ə ə ə publias!n!n 8eri M % ll si,ə ə ə

respublia höüm tinin normativ s n dl ri, -z rə ə ə ə ə bay%an Aespublias! Maliyy Fazirliyi v mü ssis ninə ə ə ə

t sis edi%i s n dl ri sas!nda apar!l!r. Mü ssis l rd hesabat dövrünün balans m nf ti )z r ri* v onunə ə ə ə ə ə ə ə ə ə əə ə ə ə

istifad si balansda ayr!%a s etdirilir. 0alans!n pasivind al!nm!$ m nə ə ə ə f ə t v onun avans olara#ə ə

istifad si, bölü$dürülm mi$ m nf t, balans!n ativinə ə ə əə d is fatii al!nm!$ z r r öst rilir. 0alans!nə ə ə ə ə

yeununa an%a# hesabat ilinin v eçmi$ ill rin öd nilm mi$ z r ri v bölü$dürülm mi$ m nf ti daxilə ə ə ə ə ə ə ə ə əə

edilir.

/esabat ilinin m nf tin!n h min il rzind istifad olunmas! ha##!nda m lumatlar!ə əə ə ə ə ə ə

ümumil $dirm üçün mühasibat uçotu hesablar plan!nda 61Sli :M nf tin istifad si; hesab! n z rdə ə ə əə ə ə ə ə

tutulmu$dur. /esabat ilinin sonunda illi mühasibat hesab!n!n t rtib edil n dövrd bu hesab ba"lan!r.ə ə ə

ni 61Sli :M nf tin istifad si; hesab!nda toplanm!$ m bl "l r deabr ay!n!n sonunda h minə ə əə ə ə ə ə ə

hesab!n rediti üzr yeun yaz!l!$lar! apar!lma#la 6JSli :M nf t v z r r; hesab!n!n debetin silinir.ə ə əə ə ə ə ə

-uditor yoxlama aparar n ld olunmu$ m nf tin istifad si il la# dar olara# 0a$ itabda,ə ə ə ə əə ə ə ə ə

Curnalorderl rd , di r mühasibat uçotu yaz!l!$lar!nda olan informasiyalar! ara$d!r!b, t hlil etm lə ə ə ə ə ə

yana$! 2Sli :Maliyy n ti% l ri v onə ə ə ə ə lar!n istifad si ha##!nda hesabat; öst ri%il rind n istifadə ə ə ə ə

etm lidir. ?üə susil m nə ə f ə td n büd% y ay!rmalardan sonra ehtiyat apital v fondlar!na, y!"!n!nə ə ə ə ə

fonduna, is!ehla fonduna xeyriyy m #s dl rin v di r m #s dl r ay!rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə malar!n möv%ud

#anunveri%iliy uy"un mü yy n olunmas!na di## t verilm lidir.ə ə ə ə ə

F z r al!nmal!d!r i, büd% y veril rl la# dar olan öd m l rin t Xmin etdid n sonra #alanə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

m nf t m bl "inin, r t sisedi%i s n dl rd di r ay!rmalar n z rd tutulmam!$sa, mü ssis l rə əə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

m nf tin istifad olunmas! t yinat!n! özl ri mü yy n ediri r.ə əə ə ə ə ə ə ə

/esabat ilinin bölü$dürülm mi$ m nf tinin m bl "i 6JSli :M nf t v z r r; hesab! ilə ə əə ə ə ə əə ə ə ə ə

müxbirl $dirilm l , deabr!n yeun dövrüyy l r il 66Sli :0ölü$dürülm mi$ m nf t )öd nilm mi$ə ə ə ə ə ə ə ə əə ə ə

z r r*; hesab!n!n reditin sliinir. /esabat ilinin z r r m bl "i 6JSli :M nf t v z r r; hesab! ilə ə ə ə ə ə ə ə əə ə ə ə ə

müxbirl $dirilm l , deabr!n yeun dövrüyy l ri i l 66Sli :0öiü$dürülmü$ m nf t )öd nilm mi$ə ə ə ə ə ə ə əə ə ə

z r r*; hesab!n!n debetin silinir.ə ə ə

-uditor m nf tin t yinat! üzr istifad olunmas!n!n yoxlayar n mü sə əə ə ə ə ə ə sisənin m nf tinin istifadə əə ə

olunmas!, onun z r l rinin b rpa olunmas! m nbə ə ə ə ə ələri, m nf tin istifad sind müliyy t sahibl rininə əə ə ə ə ə

# rarlar!n!n olmas! v h min öst ri%il rin mühasibat uçotu yaz!l!$larda düzün s olunmas!na daə ə ə ə ə ə

di## t verilm lidir.ə ə

Ö704/58+1+ '-+88+@

&. M+8344 0 ,3 8 3030 6 /08+@0 3',3*+; '3030 -/,-0-0 +-;3,3030 ++@81+'@ 0 3',3*+;ə ə ə ə ə ə ə

<;38 0 '+' 0/1+,36 ' 0 ;8 303 '+;+8+4@0ə ə ə ə ə

9. J$83 2<'+: 7 -/,-0 ++@81+'@0@0 4/58+0@81+'@ 0< , E?38 /8-0-ə ə ə

=. & J$83 2<'+: 2+0'@ 1 ' ; 0 , 430 <;3813E;3 B- 2<'+: 7 -/,-0 ++@81+'@0@0ə ə ə ə



4/58+0@81+'@ 0< ++@8@ə

. J$83 2<'+: 7 -/,-0 ++@81+'@ 0< 4/58+0@8@ə ə

VII MÖVZU. MUHASİBAT UÇOTUNUN T ŞKİLİNİN V H"SABATININ AUDİTİƏ Ə

.&. M2+'3:+, -/,-0-0 , E?383030 +-;3,3ə

.9. M2+'3:+, (1+8344 ) 2<'+:+,@0@0 +-;3,3ə


. A0;<<6 V.D. !+?,3<'?34 +-;3,. S+6/0/< /'/:3<# $ M.% ?/0/13?+# &

. B+3E03?/6 N.!. O+037+3 3 1<,/;3?+ /6<;<03 /:2</ +-;3,+. P M.% İİD «F3830»#ə ə

&

.&. M2+'3:+, -/,-0-0 , E?38+,@0@0 +-;3,3ə

Mühasibat uçotunun t $ili v apar!lmas! metodoloiyas!n!n auditi apaə ə r!lar n il növb də ə ə

mü ssis nin :Mühasibat uçotu ha##!nda; -z rbayə ə ə %an Aespublias!n!n 2& mart 1<<(%i il tarixli

7anunun, - zrbay%an Aespublias! Maliyy Fazirliy!nin 2J sentiyabr 1<<(%i il tarixli, <& sayl! mri ilə ə ə ə

t sdi# edilmi$ :Mü ssis l rin mühasibat uçotunun hesablar plan! v onun t tbi#in dair t lm!nat; və ə ə ə ə ə ə ə ə

di r mühasibat uçotuna aid olan metodolo%i normativ sə ən də l rin yerin yetrilm si prinsipi ri mü yy nə ə ə ə ə ə

olunmal!d!r. Gnu da n z r alə ə ə ma# laz!md!r i, möv%ud olan #anunveri%iliy or -z rbay%an Aesə ə ə publia

s!n!n razisind m nf tl , yaxud m nf tsiz i$l m m #s dil sahibarl!# f aə ə ə əə ə ə əə ə ə ə ə ə ə liyy ti v ya ba$#aə ə

f aliyy tl m $"ul olan, hü#u#i $ xs say!lan, yaxud hü#u#i $ xs say!lmayan tabeçiliyind n v müliyy tə ə ə ə ə ə ə ə ə

formas!ndan as!l! olmayara# f aliyy t öst r n bütün mü ssis l r mühasibat uçotu aparma"a bor%ə ə ə ə ə ə ə lu

durlar. Mü ssis nin mühasibat xidm tini onun müst #il s!rutur bölm si )idaə ə ə ə ə r , $öb si* olan və ə ə

bilavasit mü ssis nin r hb rin tabe olan mühasibatl!#, m rə ə ə ə ə ə ə zl $dirilmi$, s rb st mühasibl r,ə ə ə ə ə

mü#avil l r sas!nda % lb edilmi$ müə ə ə ə hasibl r h yata eçir bil r. Mühasibat i$l rin r hb rli h minə ə ə ə ə ə ə ə ə

bölm nin r hb ri v ya ba$ mühasib t r find n h yata eçrilir. Mü ssis nin ba$ mühasibinin t Xyinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

olunmas! v azad olunmas! mü ssis diretoru t r find n apar!l!r.ə ə ə ə ə ə

-uditor yoxlama dövründ mü ssis d istifad olunan mühasibat uçoə ə ə ə ə tunun formas!

mü yy nl $dirilir. F z r al!nmal!d!r i, istifad olunan uçot forə ə ə ə ə ə ə mas! mü ssis nin özü t r find nə ə ə ə ə

mü yy n olunur. -uditor mühasibat uçotu yaz!l!$lar! üzr bütün m liyyatlar!n uçotda s olunmas!ə ə ə ə ə ə

#aydalar!n! bilməlidir. -uditor onu da bilm lidir i, mühasibat uçotu mü ssis nin mla!n!n,ə ə ə ə

öhd lil rinin, apital!n!n, dövrüyy v saitl rinin v ümumiyy tl , bütün tə ə ə ə ə ə ə ə əs rə rüfatmaliyy f aliyy tininə ə ə

natural öst ri%il r sas!nda, pul ifad sind , fasil siz, ba$danba$a, s n dl $dirilmi$ v mühasibatə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

reistirl rind #ar$!l!#l! la# l ndirilmi$ bütün t s rrüfat m liyyatlar!n!n mühasibat hesablar!nda iiliə ə ə ə ə ə ə ə ə

yaz!l!$ üsulu il y!"!lmas! v #aydaya sal!nmas! sistemini özünd s etdirir.ə ə ə ə

Mühasibat uçotunda s etdirilm si z ruri olan uçota # bul edilmi$ ilin s n dl rd i m lumatlarə ə ə ə ə ə ə ə ə

-z rbay%an Aespublias!n!n Maliyy Fazirliyi t rə ə ə əfind n t lif edilmi$, yaxud nazirli v ba$ idar l rə ə ə ə ə

t r find n ümumi prinsipə ə ə lər riay t edilm l i$l nib haz!rlanm!$ uçot restirl rind y!"!l!r v sistemə ə ə ə ə ə ə ə

l $dirilir.ə

-uditor mü ssis d apar!lan t s rrüfat m liyyatlar!n!n mühasibat uçotunda do"ru, düzün və ə ə ə ə ə ə ə

etibarl! s olunmas!n! mü yy n etm m #s dil a$a"da!lar! mü yy nl $dirm lidirIə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

mü ssis mühasibatl!"! i$çil rinin funsional v zif l rinin yerin yeə ə ə ə ə ə ə tirilməsin dair t minat!nə ə

t rtib olunmas!Oə



h r bir mühasibat i$çisi üçün onret v zif bölüsü v uçot m liyə ə ə ə ə ə yatlar!n!n yerin yetirilm siə ə

#rafiinin mü yy n olunmas!Oə ə

mühasibat uçotu m liyyatlar!n!n i%ra olunmas! üzr s n d dövrüyə ə ə ə ə y sinin mü yy n olunmas!Oə ə ə

möv%ud olan mla!n h r ti, onlardan istifad olunmas! üz rind n zar tin t Xminə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

olunmas!O

mühasibat uçotu prinsipl ri v slandartlar!n!n yerin yetrilm si üz rind n zar tin t Xminə ə ə ə ə ə ə ə ə

olunmas!O

mü yy n olunmu$ vaxtlarda mü ssis mla!n!n invertarla$d!r!lmaə ə ə ə ə s!n!n apar!lmas!, onun

n ti% l ri, s n dl $dirilm si v n ti% l rin mühasibat uçoə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə tu öst ri%il ri i l mü#ayis olunmas!ə ə ə ə

n ti% l ri.ə ə ə

mühasibat uçotunun t $ilinin möv%ud olan mla!n #orunub saxlanə ə mas!na %avab verm si,ə

mla v pul v saitinin m nims nilm si hallar!n!n #ar$!s!n!n al!nmas! il la# dar olara# t dbirl rə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

örülm siOə

t rtib olunmu$ illi mühasibat )maliyy * hesabat!nda s olunmu$ ösə ə ə t r!%il rin mühasibatə ə

uçotu yaz!l!$lar!na uy"un olmas! v sair .ə ə

-uditor mü ssis d mühasibat uçotunun t $ilini yoxlayar n daxili n zar t xidm tl r!nin i$i ilə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

trafl! tan!$ olmal! v bu sah d örül n i$l r v burax!lan nö#sanlan mü yy n etm lidir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Möv%ud olan #anunveri%iliy ör mühasibat uçotunun t $ilin mü ssis r hb ri %avabdehdir.ə ə ə ə ə ə ə ə

Mü ssis nin r hb ri mühasibat uçotunun düzün apar!lə ə ə ə mas! üçün laz!mi $ raitt yarad!r, xidm tl rinə ə ə

i$çil ri t r find n haz!rlanan uçot s n dl rinin v m lumatlar!n!n vaxt!nda v düzün t rtib v t #dimə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

edilm si i$ind t l bl rin yerin yetrilm sini t Xmin edir v uçot üzr normativ s n də ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə l rin t l bl rinə ə ə ə ə

riay t edir.ə

Mü ssis n!n ba$ mühasibi bütün mühasibat uçotu standartlar!n!n v uçota aid olan normativə ə ə

s n dl ri r hb r tutara# mühasibat uçotunun ümumi prinsipl rin riay t edlim sin n zar t etm lidir,ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Mühasib t uçotunun t $ilinin auditi apar!lar n mü ssis t s rrüfatmaə ə ə ə ə ə ə liyy f aliyy tiniə ə ə

mühasibat uçotunda s olunmu$ öst ri%il rin do"ru, düzə ə ə ün v etibarl! olmas!n! mü yy n etm üçünə ə ə ə

auditor testaudit formas!ndan da istifad el bil r. 'on ill rd bu forma bir s!ra öi l rd auditə ə ə ə ə ə ə ə

yoxlamalarda t tbi# olunur. 0u forman!n m nas! ondad!r i, auditor yoxlaman! ba$ə ə lamazdan #aba#,

auditin m #s din uy"un olara# suallar haz!rlay!r v h min sualə ə ə ə ə lar! mü ssis nin mühasibat i$çil ri,ə ə ə

r hb rliyi, bölm r hb ri aras!nda h min suallar! yay!r v onlardan mü yy n formada %avablar toplay!r.ə ə ə ə ə ə ə ə ə

0unda sas m #s d mü yy n olunmu$ nö#sanlar!n aradan #ald!r!lmas!ndan ibar tdir.ə ə ə ə ə ə

0el apar!lan :testauditi; suallar!nda mü ssis mühasibat uçotunun t $ə ə ə ə ilind v daxili $ raitdə ə ə ə

möv%ud olan m liyyatlara aid suallar hat olunur, 0u formada apar!lan audit n ti% sind mühasibatə ə ə ə ə ə ə

uçotunun t $ili v daxili auditl la# dar müsb t v z if % h tl r mü yy nl $dtrilir.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

.9. M2+'3:+, (1+8344 ) 2<'+:+,@0@0 +-;3,3ə

:Mühasibat uçotu ha##!nda; -z rbay%an Aespublias! 7anununda müə yə y n oldu"una ör xari%iə ə

inves!isiyal! mü ssis l r istisna olma#la bütün mü sə ə ə ə sis l r rüblü v illi mühasibat hesabat! t rtibə ə ə ə

etm lidirl r.ə ə

Mühasibat )maliyy * hesabat! müliyy tçil r , dövl t veri, 'latislia orə ə ə ə ə #anlar!na v -z rbay%anə ə

Aespublias! #anunveri%iliyi il mü ssis nin f aliyə ə ə ə yətinin ayr!ayr! t r fl rinin yoxlamas! v müvafi#ə ə ə ə

hesabatlar!n al!nmas! h val edilmi$ di r dövl t or#anlar!na t #dim olunmal!d!r.ə ə ə ə ə



Mü ssis l rin maliyy )mühasibat* hesabatlar!n!n ba$#a ünvanlara önə ə ə ə d rilə m si t sisedi%iə ə

s n dl r v ya -z rbay%an Aespublias!n!n #anunveri%iə ə ə ə ə ə liyind n z rd tutuldu#da h yata eçr!l!r. )2%iə ə ə ə ə

bölm nin <%u f silind trafl! $ rh olunmu$dur*.ə ə ə ə ə

-uditor mühasibat )maliyy * hesabat!n!n auditini aparar n xüsusil :Müə ə ə hasibat uçotu ha##!nda;

-z rbay%an Aespublias!n!n 7anununun müə hasibat uçotunun t $ili m s l l rin dair t l bl rin yerinə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

yetrilm sin xüsusi di## t verilm lidir.ə ə ə ə

0u t l bl r a$a"da!larla xarateriz olunurOə ə ə ə

1. Mü ssis mla!n!n, öhd lil rinin v bütün m liyyatlar!n!n mühaə ə ə ə ə ə ə ə sibat uçotunu v 7anunə

sas!nda i$l nib haz!rlanm!$ mühasibat uçotu stanə ə dartlar!na, mühasib uçotunun hesab plan!na v ba$#aə

normativ s n dl r uy"un müə ə ə ə hasibat uçotu hesablar!nda #ar$!l!#l! la# d iili yaz!l!$ üsulu il apar!lə ə ə ə ma

l!d!r.

2. Mühasibat uçotunun apar!lmas!nda hesabat dövrü rzind ayr!ayr! t s rrüfat m liyyatlar!n!ə ə ə ə ə ə

uçotunda düzün s etdirm li, mla!n #iyrn tl nə ə ə ə ə dirilm si zaman! t s rrüfatç!l!# $ raitind n as!l!ə ə ə ə ə

olara# # bul edilmi$ uçot siə yasətin v 7anuna uy"un haz!rlanm!$ mühasibat uçotu slandartlar! v uçotaə ə ə

dair ba$#a normativ s n dl rin t l bl rin m l olunmal!, eç n dövr il müə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə #ayis d uçot siyas tind iə ə ə ə

d yi$ilil r mühasibat hesabat!nda izah edilm lidir.ə ə ə

3. /esabat dövründ i )ay,rüb, il* möv%ud mla!n, öhd lil rin, apiə ə ə ə tal!n, hesabla$malar!n və

di r s rf tl rin invertarizasiyan!n n ti% l ri uçotda tam v düzün s etdirilm lidir. 0ütün t s rrüfatə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

m liyyatlar!n!n ard!%!l olara# uçot reistirl rind düzün, xronoloCi #eydiyyat! t min edilm lidir.ə ə ə ə ə ə

&. N lir v x r%l r hesabat dövrün düzün aid edilm lidir. >çotda %ari x r%ə ə ə ə ə ə ə l rin is!ehsala )t davülə ə

x r%l rin * v apital #oylu$lar!na ayr!lmas! dürüst müə ə ə ə yy nl $dirilm lidir. / r ay!n biri tarixin analitiə ə ə ə ə ə

uçot hesablar!n!n məlumatlar! il üzl $diril r onlar!n b rab rliyi v düzünlüyü mü yy nl $ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə dirilməlidir.

(. Mühasibat uçotunun sas v zif si maliyy , ban, veri or#anlar!, inə ə ə ə vestorlar, malsatanlar,

malalanlar, reditorlar, dövl t or#anlar! v di r maraə ə ə "! olan t $ilatlar v $ xsl r t r find n operativə ə ə ə ə ə ə

r hb rli v idar etm ni h yaə ə ə ə ə ə ta eçirm , t #dim edil % maliyy )mühasibat* hesablar!n!n t rtibiə ə ə ə ə ə

üçün, h mçinin mü ssis nin t s rrüfat prosesl ri v maliyy t s rrüfat f aliyy ti ha##!nda z ruri olanə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

m lumatlar! tam v düzün formala$d!r!lma#d!r.ə ə

Maliyy t s rrüfat f aliyy tind i m nfi hallar!n #ar$!s!n! vaxt!nda alma#, t s rrüfatdaxiliə ə ə ə ə ə ə ə ə

ehtiyatlar! a$ara ç!xarma# v onlar! s f rb r etm dir.ə ə ə ə ə

+. Mü ssis d mühasibat uçotunun t $ilin mü ssis r hb ri %avabə ə ə ə ə ə ə ə ə dehdir, Mü ssis nin r hb riə ə ə ə

mühasibat uçotunun düzün apar!lmas! üçün laz!mi $ rait yarad!r, uçotla la# dar olan bütünə ə ə

bölm l rin , xidm tl rin i$çil ri t r find n haz!rlanan uçot s n dl rinin v m lumatlar!n vaxt!nda və ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

duzün t rtib v t #dim edilm si i$ind , t l bl rin yerin yetrilm sini t Xmin edir v uçot üzr normativə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

s n dl rin t l bl rin riay t edir.ə ə ə ə ə ə ə ə

5. Mühasibat uçotunun t $ili, apar!lmasl, uçot siyas tinin formala$ə ə mas!, daxili mühasibat

hesabat!, inventarizasiya #aydas!, mla v öhd lil rin #iyə ə ə ə m tl ndirilm si üsullar! v s. bar də ə ə ə ə ə

mü ssis r hb ri daxili mrl r, # rarlar, #ayə ə ə ə ə ə ə dalar v s. haz!rlay!r. 0u zaman o, mühasibat uçotununə

t $ilat! formas!n!, s n d dövriyy si #aydas!n! v uçot m lumatlar!n!n texnolo#iyas!n! t yin edir, daxiliə ə ə ə ə ə ə

uçot v hesabat sistemini i$l yib haz!rlay!r, mühasibat uçotunun m #ə ə ə sədini h yata eçirm üçünə ə

va%ib olan t s rrüfat m liyyatlar! üz rind #aydas!n!, s n dl r imza etm hü#u#u olanlar! v s.ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

mü yy n edir.ə ə



6. Mü ssis nin mühasibat xidm tin ba$ mühasib r hb rli edir. 0a$ müə ə ə ə ə ə hasib v mühasibatə

xidm tinin r hb ri mü ssis t r find n h yata eçril n büə ə ə ə ə ə ə ə ə ə tün t s rrüfat m liyyatlar!n!n mühasibatə ə ə ə

uçotu hesablar!nda düzün s etə dirilm sini, ona n zar ti, operativ m lumatlar!n t #dim edilm sini,ə ə ə ə ə ə

mühasibat )maliyy * hesabatlar!n!n mü yy n edilmi$ müdd tt rd t rtib v t #dim edilə ə ə ə ə ə ə ə ə m sini, di rə ə

bölm v xidm t sah l ri il birlid t s rrüfatdaxili ehtiyatə ə ə ə ə ə ə ə ə lar!n a$ara ç!xar!lmas! v s f rb r edilm siə ə ə ə ə

m #s dil mühasibat uçotu v heə ə ə ə sabat!n m lumatlar! üzr mü ssis nin maliyy t s rrüfat f aliyy tininə ə ə ə ə ə ə ə ə

i#tisadi t hlilini h yata eçirlim sini t Xmin edir. -uditorun t rtib etdiyi pro#ramaya uy"un olara#ə ə ə ə ə

mü ssis nin bütün t s rrüfatmaliyy f aliyy ti üzr yoxlamalar apar!ld!#dan sonra toplanm!$ə ə ə ə ə ə ə ə

materiallar mühasibat )maliyy * hesabat!n!n düzünlüyü v etibarl!l!"!n! #iym tl ndirm y $ raitə ə ə ə ə ə ə

yaran!r.

0ununla la# dar auditor -z rbay%an Aespublias! Maliyy Fazirliyinin illi mühasibat )maliyy *ə ə ə ə ə

hesabat!n!n h %mi üzr mü yy n olunmu$ hesabat forə ə ə ə malar!n! yoxlama#la, hesabat n ti% l riniə ə ə

mü yy nl $dirir. -uditor yoxə ə ə lamas! il la# dar mü ssis nin balans!, maliyy n ti% i ri ha##!ndaə ə ə ə ə ə ə ə ə

hesabat, mla!n h r tin dair hesabat, pul v saitinin h r tin dair hesabat, mü sə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə sis balans!naə

lav , illi hesabat! izahatl! aray!$ müvafi# normativ s n dl rl #üvv d olan di r hesabat formalar! və ə ə ə ə ə ə ə ə ə

sair./esabatlar yoxlanar n auditor #anunveri%ilil mü yy n olunmu$ norə ə ə ə mativ s n dl rl yana$!ə ə ə ə

a$a"!da! informasi m nb l rind n istifad ed bil rIə ə ə ə ə ə ə

mü ssis t s rrüfat maliyy f aliyy ti il la# dar olan hesabat formalar!Oə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

illi hesabat!n t rtib olunmas! il la# dar olan inventarla$d!rma m luə ə ə ə ə matlar!O

sinteti v analiti hesablarda s olunmu$ mühasibat uçotu yaz!l!$lar! v sair.ə ə ə

-udit apar!lar n hesabat ilinin sonuna olan dövr üçün mü ssis balanə ə ə s!n!n bütün madd l ri,ə ə

vv ld i eçiril n inventarla$ma n ti% l ri sas!nda sasə ə ə ə ə ə ə ə ə l! $ ild yoxlanmal!d!r. Mühasibat uçotuə ə

yaz!l!$larda bütün s hvl r v nö#ə ə ə sanlar mü yy n olunmal! v aid olan uçot yaz!l!$lar!nda laz!miə ə ə

düz li$l r apar!lmal!d!r.ə ə

-uditor balans madd l rinin düzün #iym tl ndirilm sini yoxtamal! v baə ə ə ə ə ə lansa lav olunmu$ə ə

maliyy n ti% l rinin, apital!n h r tin!n, pul v sat!ə ə ə ə ə ə ə ə $!n h r ti v di r hesabatlar!n uçotə ə ə ə ə

öst ri%il rin uy"unlu"unu mü yy n etə ə ə ə ə m lidir. 0undan sonra auditor mühasibat uçotu analiti və ə

sinteti hesablar!nda s olunmu$ m lumatlar! yoxlamal! v h min öst ri%il rin hesabat forə ə ə ə ə ə malar!nda

s olan öst ri%il r uy"unlu"u mü yy n olunmal!d!r. ili heə ə ə ə ə ə sabatlar yoxlanar n rüblü hesabatlar daə

yoxlanmal! v onlar!n birbirin uy"unlu"u mü yy n olunmal!d!r. F z r alma# laz!md!r i, rüblüə ə ə ə ə ə ə

mühasibat hesab!n!n m zmunu v t ribind illi hesabat öst ri%il rind n f r#i r mü yə ə ə ə ə ə ə ə ə ə y n oluna bil r.ə ə

0el halda auditor rüblü v illi hesabatlar!n t rtib olunmas! #aydalar! il la# dar olan m lumatlardanə ə ə ə ə ə ə

istifad etm lidir.ə ə

Ö704/58+1+ '-+88+@

&. İ883? 2<'+:+,@0 +-;3,/ 4/58+1+'@0@0 ++@81+'@ 7+1+0@ +-;3,/ 2+0'@ '+' 0/1+,36ə

' 0 ;8 '+'8+01+;@ə ə ə ə ə

9. H<'+:+,@ ?31 , ,3: <;3: '138 E;31 83;3ə ə ə ə

=. M2+'3:+, 2<'+:+,@0@0 ;70840 1 '-8344 , ?31 ;+E@4@ə ə ə

. İ883? 12+'3:+, 2<'+:+,@0@0 , ?3:3 0< /81+8@;@ə ə



Documents

d Book Iqtisadiyyat 23510