CuộcChiếnGiữaIsrael&Palestine

BernardWasserstein

Chiasẽebook:http://downloadsachmienphi.com/Thamgiacộngđồngchiasẽsách:Fanpage:https://www.facebook.com/downloadsachfreeCộngđồngGoogle:http://bit.ly/downloadsach

TableofContentsGiớithiệuConngườiXãhộiMôitrườngLãnhthổNhữngđộngcơthayđổichínhtrịBảngniênđại[1]

Giớithiệu

Monfrère,monsemblable!ChủnghĩaphụcquốcDoThái(chủnghĩaXion)vàchủnghĩadântộcPalestinexuấtpháttừnhữngnguồngốcvănhóachínhtrịkhácnhau,nhằmvàonhữngmụctiêuđốiđịchnhau,đãmôphỏngnhaumộtcáchkỳlạtrongnhiềuthậpkỷqua.Tacóthểquansátsựmôphỏngđócảvềtưduylẫncáchhànhxửcủahaiphongtràonày.Trongđómỗiphongtràođềutựxemmìnhlàlựclượngchínhtrịtrọngyếucủamộtquốcgiachịunhiềuđauthươngvàtựnhậnthứcvềphongtràocủamìnhtheothuyếtduyngã,nóicáchkháchọluônxemmìnhlàchânchính,nhằmbiệnminhchonhữnghànhđộngnhẫntâmcủamình.Cácphongtràocủahọđềuviệnđếnchủnghĩakhủngbốvàchốnglạinhânquyền,họluônphủnhậnsựtồntạihợpphápcủaphong tràokia.Thựcchấtmỗiphong trào làmộtảo tưởngámảnhđấtnước,bắtnguồntừmộtthếkỷchiếntranhvàtậptrungvàocácvấnđềdânsố,đấtđai,việclàm,anninhvànhữnggiátrịkhác.Cảhaiđềutiếngầnđếnsựkiệtquệ.

TạisaolạixảyracuộcchiếngiữangườiIsraelvàngườiPalestine?Thựcracuộcchiếngiữahọlàmộttròchơisốhọccótổngbằng0,trongđóbênnàomuốngiànhthắnglợisẽbuộcphảiloạibỏhoàntoànđốithủcủamình.Nhiềuquansátviênđãbấtmãntrướcsựchịuđựngcủacácnạnnhânvôtộilàdânthườngvàmấtkiênnhẫntrướcnhữnglờigiảithíchdễdãitheokiểuvấnđềnangiảicủamâuthuẫnnằmởchỗkhácnhauvềsắctộc,tôngiáohoặcvănhóa.Mộtsốngườinhanhchóngtìmranguyênnhânthíchđángđểquytráchnhiệmchocáccánhânhaycácbêncóthểthulợitừnhữnghànhđộngbịcholàvôđạođức,philý,khôngđángkínhtrọng,vụlợi.Mộtsốkẻcốgắngthíchnghivớinhữngtrangsửchiếnđấutrongmộtkhuônkhổkháiniệmlớnhơn,xuyêntạcđộnglựcvàmụctiêucủađốithủđếnnỗikhôngthểnhậnra.

Trongcuốnsáchnàytôiđưaralậpluậncócơsởvàcóthểxácminhvềmâuthuẫnnêutrên.Gốcrễsâuxacủamốibấthòacăngthẳngđócóthểởnhữngđặctínhriêngbiệtquanhữngtrảinghiệmliênquanchặtchẽtrongthếkỷqua.Trongkhimộtsốngườicủacảhaidântộcphảichịutráchnhiệmvềnhữnghànhđộngnhẫntâm,thìkhôngkiểuhànhxửnàocủangườiDoTháihayngườiArabđượccổvũbởisựquákhíchcủahọ.Họchiếnđấuvìnhữnglợiích,giátrị,độngcơrõràngtrongviệctheođuổicácmụctiêuxácđịnh.

Tôiđãnghiêncứulịchsửcủacuộcđâutranhvàthựctiễnhiệnnaycủahọtheobốnhướng:Nhânkhẩu,kinh tế -xãhội,môi trườngvà lãnh thổ.Mụcđíchcủa tôi lànhằmchứngminhnhữngyếutốnàytạođiềukiệnthuậnlợichoviệcxemxétnghiêmtúcnhữngkhảnăngcóthểxảyratrongtươnglaihơnlàviệcchỉđơnthuầncungcấpchođộcgiảnhiềubảnbáocáo(từtrướctớinay)vềcácyếutốtươngtựcủachủnghĩadântộcvịchủng,chủnghĩabiểutượngtôngiáo,ngoạigiaogiảdốivàbạolực.

TôicầnphảinóirõđiềutôiđềxuấtkhôngphảilàsựgiảinghĩatheophươngphápđơngiảnhóavấnđềmàlàmộtnỗlựcđểkhôiphụcthếcânbằngbằngcáchmanglạicậncảnhmộtsốkhíacạnhđãphầnnàobịlãngquêntrongmốiquanhệgiữaIsrael-Palestine.Đểlàmviệcnày,tôiđãphảithamkhảonhiềucôngtrìnhnghiêncứucủacáchọcgiảIsrael,Arab,Mỹ,châuÂu.MộttrongnhữngsựpháttriểnđángkhíchlệtrongnhữngnămgầnđâylàcácsửgiaIsraelvàPalestineđãxíchlạigầnnhauđểnhấttrívềcácvấnđềcăngthẳngvẫntồntạiđếntậnbâygiờ.Từtrướcđếnnay,họthườngnóivàlàmviệctheochươngtrìnhnghịsựcủadântộchọ,bâygiờhọthườngliênlạctrựctiếpvớinhauvàtrongmộtsốtrườnghợphọcònđạtđếnmộtthỏathuậnnàođấy.Tuyhaibênchưanhấtquánvềnhữngghichéptrongsửsáchvàvẫncósựkhácbiệtrõnétvềhệphươngpháp,kháiniệm,cáckếtluậnđưaranhưnghọđãbắtđầulậplạimốiquanhệhữunghịmangtínhkhoahọcgiữaIsraelvàPalestinetrongthờigiangầnđầy.

Tôiđiđếnkếtluậnrằng,quaphântíchđachiều,chúngtacóthểhyvọngmọimâuthuẫngiữahaidântộclánggiềngnàyrồisẽđiđếnmộtgiảipháphòabình.SựlạcquanởđâykhôngphảibắtnguồntừsựlýtưởngquámứcvềcácsựkiệnchínhtrịkhắcnghiệtởvùngTrungĐông,cũngkhôngphải làniềmtinngâythơvàokhảnănghòabìnhbấtngờ.Saucuộcchiếntranh

Intifada(chiếntranhnémđá)thứhaikéodàihơnbanăm,cuộctànsátnhữngngườivôtộivẫntiếptụckhôngdừng.Nhưhồitháng5/2004,cóítnhất518trẻemPalestinebịngườiIsraelsáthạivàcóítnhất107trẻemIsraelbịngườiPalestinehạsát.Tổngcộngcóhơn3700ngườiđãbị thiệtmạng và hàng ngànngười khác bị thương trong những cuộc bạo loạn và điều nàykhôngcódấuhiệu thuyêngiảmngay.Thayvìbiết rằnghọ sẽ càngngàycàngmệtmỏivớichiếntranhthìdườngnhưcảngườiIsraellẫnngườiPalestineđềubịtróibuộcbởilịchsửthùnghịchkhông thểcùngsốngvớinhau, cũngkhôngsẵn lòng thựchiệnnhững thỏahiệpcầnthiếtđểsốngtáchrờinhau.Tuynhiênbêndướibềmặtảmđạmđócónhữngthayđổicơbảnítđượcnhậnthấyđangxảyramàbắtbuộcphảitừhaiphía,dùmuốnhaykhông,khôngsớmthìmuộnhọsẽphảiđiềuchỉnhlạimốiquanhệkhôngthểtáchrờinhưngđầyđaukhổnày.Sựphântíchnàychothấycómộtđộnglựcngầmgiốngnhưcáclớpkiếntạođịatầng,đangđẩymốiquanhệIsrael-Palestinetiếnđếngầnhơnvànhanhhơntrongviệcthiếtlậplạimốiquanhệhòabìnhhơnlàđưađếnnhữngsựkiệnkhủngkhiếptrongthờigianvừaqua.

Conngười

AugusteComtechorằng“nhânkhẩulàsốmệnh”.Sợidâyliênkếtgiữamâuthuẫnchínhtrịvàsựcânbằngvềsốlượngcácnhómđấutranhquenthuộcvớicácnhómsinhviêncómâuthuẫnsắctộc,tôngiáovànhữngmâuthuẫn,khácxảyởnhiềunơitrênthếgiới.ỞbắcAreland,sựsuyyếudầncủaĐạoTinlànhlàdođạoCơđốcngàycànglớnmạnh,đólàmộtkhíacạnhquantrọngvềcuộcchiếngiữahaicộngđồngnàycuốithậpniên1960.ỞLiênXôcũ,sựgiatăngsốlượngngườinướcngoài,nhấtlànhữngngườiđếntừcácnướckhôngphảichâuÂunhanhhơncảngườiNgachínhthống,phảnánhsâusắcđờisốngchínhtrịcủaLiênXôtrongnhữngnămcuối.ỞLebanon,từnăm1943-1975,cácchứcvụtrongbộmáychínhtrịđượcchỉđịnhtheosốtínđồcủacácnhómtôngiáokhácnhau,điềuđóchứngtỏkhôngthểtổchứcviệcđiềutradânsốvìnhưvậytìnhtrạngchínhtrịsẽbịxáotrộnbởinhữngthayđổivềnhânchủng.Cuốicùng,sốtínđồCơđốcgiáogiảmrõrệtvàsaucuộcnộichiến15nămđauthương,mộtchếđộmớixuấthiệntrongđósứcmạnhchínhtrịcủangườiCơđốcbịgiảmbớt.

VấnđềbắtbuộcvềnhânkhẩulýgiảichomâuthuẫnchínhgiữangườiIsraelvàPalestine.Năm1900,dânsốPalestinekhôngvượtquánửatriệungười;nhưngđếnnăm2000đãcógần10triệungườiPalestinesốngtrongkhuvựcgiữaĐịaTrungHảivàsôngJordan.Việctăngdânsốgấp20lầnchỉtrongmộtthếkỷcóthểnóilàmộttrongnhữngtỷlệtăngtrưởngcaonhấttrênthếgiới.

Sựthayđổiđókhôngchỉđơnthuầnvềmặtconsốmàcònlàmthayđổicảkếtcấucủanó.Năm1900,ởPalestine(mộtphầncủađếquốcThổNhĩKỳOttomanbịngườiHồigiáothốngtrị)đạoHồichiếmđasốchỉkhoảng1/5dânsốkhôngtheoHồigiáo,khoảng10%theođạoCơđốcgiáovà10%làngườiDoThái.Năm2000,ngườitheođạoCơđốcchỉchiếmmộtphầnnhỏvàngườiDoTháichiếmđạiđasố,sựchiếmưuthếđóphảnánhquyềnthốngtrịvàchủquyềntrongnước.Việcgiatăngdânsốvớitỷlệcaobấtthườngmộtphầndogiatăngtựnhiên,đặcbiệtlàngườiArabtheoHồigiáo,nhưngnguyênnhânchínhlàsựnhậpcưồạtcủangườiDoThái.

NgườiDoTháibanđầubuộcphảitiếnvềphíalãnhthổcủangườiPalestine.HọđượcgọilànhữngngườitheochủnghĩaphụcquốcDoThái(còngọilàngườiXion).Thựcra,quatoànbộ

giaiđoạnnhậpcưcủangườiDoTháihiệnđạitừnăm1881,chỉmộtthiểusốdânnhậpcưlàngườitheochủnghĩaXionởquêhươngcủahọ.TrongsuốtgiaiđoạnAnhthốngtrịPalestinetừnăm1917tới1948,saunàylànướcIsrael,ngườiDoTháinhậpcưkhôngcònphảicamkếttheochủnghĩaXion.Giốngnhưtấtcảcácphongtràonhậpcư,đây làmộtsựphatrộngiữanước cũ và nước mới. Nhưng nếu khảo sát làn sóng aliya (người Do Thái nhập cư vàoPalestine)diễnraliêntụctasẽdễdànghiểurằngđạiđasốtrườnghợpnhậpcưlàdobịépbuộchơn là tựnguyện.Chỉmột thiểusốdânnhậpcưDoThái là thànhviên tíchcực trongphong tràoXion trướckhihọđếnPalestine/Israel.Thựcra,hầuhếthọ tớiđóchỉvìnhữngquốcgiakháckhôngchophéphọnhậpcư.

ĐiềunàyđúngvớihầuhếtngườiDoTháiởvùngmiềntrungchâuÂuvàĐứcđãbỏtrốntớiPalestinesaukhiHitlerlênnắmquyềnlựcnăm1933.TrướcchủnghĩaphátxítĐức,chủnghĩaXionởĐức làmột trongnhữngđơnvịhoạtđộngyếuvàngười theochủnghĩaXionđã tạothànhmộtcộngđồngthiểusốngườiDoTháiởĐức.RấtđôngngườiDoTháibỏtrốnkhỏicácnướcArabsaukhinhànướcIsraelrađờinăm1948.Trongnhữngnămgầnđây,IsraelkhôngngừngnỗlựctạorathếhệXionchocáccộngđồngdânDoTháiphươngĐông.HầuhếtngườiDoTháiởcácvùngđấtArabtỏrathùđịchhoặcvôcùngthờơđốivớichủnghĩaXionchotóikhitìnhthếbắtbuộcphảihànhđộng.Vìthế,saunăm1988,hơnmộttriệungườiDoTháitừUSSR(LiênXôcũ)/CIS(khốiliênhiệpcácquốcgiađộclậpđốivớiXôViết)đếnIsrael.Hầuhếthọlàdânnhậpcưvìlýdokinhtếchứkhôngphảilýdochínhtrị,tạothànhlànsóngnhậpcưngườiNga gốcDoThái giữanhữngnăm1971và1979.Tuy vậyhai điểmđến chính (cũngthườngđượcyêuthíchhơn)làMỹvàĐức,nhưnghainướcnàygiớihạnsốngườinhậpcư,dođómớicólànsóngnhậpcưvàoIsrael.

Tuynhiên,nếusốngườiDoTháitớiPalestinevàsauđótớiIsraelkhôngbịkếttộilàngườiDoTháitheochủnghĩaphụcquốcDoThái(chủnghĩaXion)thìhầuhếtlànsóngnhậpcưnàyđượctáihưcấulàngườiDoTháitheochủnghĩaXion.

Trong những năm gần đây, lịch sử đã chứng kiến nguồn tăng trưởng dân số chính ởPalestinekhôngphảilàdogiatăngtựnhiênmàlàdonhậpcư,ngườiArabkhôngíthơnngườiDoThái.NhữngchuyêngiaxãhộivàkinhtếxácnhậntìnhtrạngchậmtiếncủaPalestinetrướckhi ngườiDoThái nhập cư trong thậpniên1980vànhấnmạnh rằng thời kỳđóđất đaiởPalestinerấtkhôcằnvàdâncưthưathớt.Tranhluậndocácnhàtruyềngiáokhởixướngbùngnổ.TrongmộtcuốnsáchbánchạycủaJoanPetersxuấtbảnnăm1984,đềcậpđếnviệcngườiDoTháinhiềuhơntínđồHồigiáoởPalestinevàocuốithếkỷXIXvàsựnhậpcưcủangườiDoTháitừnăm1880và1948songsong,thậmchínhiềuhơnsựnhậpcưcủangườiArabtừcácvùngđấtArabxungquanh.Petersđãđiquáxakhidựnglênlýthuyết“vềâmmưucủacácquanchứcchínhphủAnh”ởPalestine,giữagiaiđoạncuốicủathếchiếnthứnhấtvà1948,giấubiệtdòngngườiArabnàytrongkhihạnchếnghiêmngặtsựnhậpcưcủangườiDoThái.Cácsửgiađễdàngkhámpháragiảthuyếtbópméosựthựcnàylàdolạmdụngtàiliệu[ịchsửvàhiểusaitàiliệuđiềutradânsố.

Diễn biến thực sự về tình hình nhân khẩu ở Palestine trong thời kỳ cuối của đế chếOttomanđượcghichéprấtkhácnhau.TrongkhidữliệulưulạirằngdânsốPalestinetrongnhữngnămtrướcchiếntranhthếgiớithứnhấtcóthểđượcướclượngmộtcáchtincậyvớisaisốhợplý.TuynhiênchỉcócáccôngdânOttomanmớiđượctính,cònngườiDoTháivàcộngđồngThiênChúagiáo(đạoCơđốc)thìkhông.Ngoàira,còncódânBeduinducanhducưvàdânGipxi(ẤnĐộ)đượccáclãnhsựquánnướcngoàicungcấpsốliệunhưngcũngchỉlàconsốướctính.

NhữngconsốdoArthurRuppin,lãnhtụchủnghĩaphụcquốcDoTháiởJaffatừ1908tới1914cungcấp,đượcchấpnhânrộngrãi.ÔngsinhraởĐức,làmộttrongnhữngngườisánglậpngànhnghiêncứuxãhộihọchiệnđạicủangườiDoThái.ÔngcókiếnthứcsâusắcvềđấtnướcDoTháivàlàmộtđiềutraviêncẩnthận.TừdữliệucủachínhphủOttomancũngnhưnhữngnguồntinkhác,ôngtínhrằngcó85.000ngườiDoTháiởPalestinenăm1914,chiếmkhoảng12%trongtổngdânsốkhoảng689.000người,nhữngconsốsaunàyđượcnhàcầmquyềnAnhđánhgiácao.Tuynhiên,nhànhânkhẩuhọccủaOttomanlàJustinMcCarthylạicócáchtínhkhác.ÔngtínhdânsốDoTháinăm1914,dựatrêntấtcảnhữngcứliệusẵncó,nhỏhơnconsố

củaRuppinđưara,chỉkhoảng60.000,trêntổngdânsốlà798.000.KếtquảcủaôngcũngkhácvớiU.O.Schmelzquácố,ngườiđềxuấttổngdânsốtrongnăm1914thấphơnvàsốngườiDoTháicaohơn,nhưvậychúngtaphảilấyướctínhcủaRuppin.

DođókhôngcógìngạcnhiênkhiấnphẩmcủaMcCarthyđượcxuấtbảnởmộtloạtViệnnghiêncứuPalestine(mộtchinhánhcủaTổchứcGiảiphóngPalestine).CựuthủtướngIsraellàôngBinyaminNetanyahucũngkhôngchỉnhsửagìthêmvàtrongmộtcuộchọpcủanhữngngườiủnghộông,ôngđãhãnhdiệnkhitrảlờiphỏngvấnvớiđàiCNNrằngchotớikhingườiDoTháibắtđầuquaylạithìnơiđây“khôngcómộtbóngngườinàosinhsốngcả”.KhôngcódữliệuchínhxáchơncácconsốcủaRuppin,đặcbiệtlàvềsốdânDoThái,chonênnhữngconsốôngđưaracólẽđượcchấpnhậnlàsátvớithựctếnhất.

CuốithếkỷXIX,chỉcómộtthiểusốngườiDoTháiởPalestine,thậmchínhữngngườikhaihoangthuộcchủnghĩadântộccũngchỉchiếmmộtconsốnhỏbé,chủyếulàngườitịnạntừnướcNgavàtừRomaniasaunăm1881.Tuynhiên,cóthểthấyrằngtrongđócómộtsốngườitheochủnghĩaXionnhưnhàvănRusso- Jewish(ngườiNgagốcDoThái)vànhàtưtưởngAhadHa-am(AsherGinzberg).ChỉsaukhicóquỹtàitrợcủaTổchứcXiondoTheodorHerzlsánglậpnăm1897triểnvọngcủangườiDoTháimớiđượccảithiệnbằngsựđộngviênnhậpcưmộtcáchcóhệthống.

SựvượttrộivềnhânkhẩuvàsựlớnmạnhcủachủnghĩaXionởPalestinecóthểxemlàđiềukiệncầnthiếtnhằmkiểmsoátchínhtrị,làđộnglựcthúcđẩybảntuyênngônBalfourrađờinăm1917,trongđóchínhquyềnAnhđảmnhiệmviệctạođiềukiệnthuậnlợichoviệcthànhlậpNhànướcDoTháiởPalestine.“KhôngxâmphạmcácquyềnvềtôngiáovàdânsựcủacáccộngđồngkhôngphảingườiDoTháiđangcưngụtrênmảnhđấtPalestinehoặccácquyềnvàtìnhtrạngchínhtrịcủangườiDoTháiởbấtcứquốcgianào”.TạiHộinghịvìhòabìnhởParisnăm1919,nhàlãnhđạochủnghĩaXionlàChaimWeizmann,đãphátbiểuvềviệcthuhút70hoặc80ngànngườiDoTháimộtnăm.MụcđíchtạoramộtcộngđồngngườiDoTháiđôngđúc,lớnmạnh,từ4tới5triệungười.KếhoạchđầythamvọngcủaWeizmannbanđầunhậnđượcsựhỗtrợcủaWinstonChurchill-Bộtrưởngthuộcđịanăm1921-1922vàcủaCaoủyAnh-HerbertSamuel,ngườiđiềuhànhPalestinetừnăm1920đến1925.Trongmộtláthưriêngkhimớibắtđầunhiệmkỳ,ôngmongrằngmìnhcóthểđảmnhậnmộtnhiệmkỳdàitrongchínhquyềnDoTháiởPalestine:

“Hiệnthựcthìnhưvậy,nhưngnhữngbiệnphápthựcthilạidẫnđếnmộttươnglaikhác,đólànhậpcưhạnchếvàmộtkếhoạchthựcdânhóacẩntrọng.Trong5năm,lãnhthổđãđượcmởrộngvàtốcđộngàycàngtănglên.Trongvòng50năm,sốdânDoTháicóthểchiếmđasố.SauđóbộmáychínhquyềnphầnlớnsẽnằmtrongtayngườiDoThái,thếhệsaucóthểlàmchủvậnmệnhđấtnướcDoThái.Viễntưởngđó,tươnglaiđótiếpthêmsứcmạnh,sựnhiệttình,khiếntôisẩnsànghysinhbảnthânđểhoànthànhcôngtác”.

NationalHomeđượcthiếtlậpdướisựbảovệcủaHoànggiaAnhtừnăm1920-1948.NóđóngvaitròquantrọngvànhậnđượcsựhỗtrợmạnhmẽtừHoànggiađểđạtđượcchủquyềnbằngcáchchonhậpcưnhằmtạoracộngđồngDoTháiđôngđúc.

NếuWeizmannđạtđượccácmụctiêuthìsốnhânkhẩungườiDoTháisẽchiếmđasốtrongvòngmột thậpkỷ.Samuelcũngkhôngchậmtrễ trongviệc tạođiềukiệnthuận lợichoviệcnhậpcư.Năm1920,chínhquyềnthuộcđịaAnhcấp16.500giấychứngnhận(mỗigiấychứngnhậncấpchomộtchủgiađìnhnhưmộtgiâythônghành)đảmbảocho70.000dânnhậpcưcóthểđếnnơinày.NhưngnhưMosheMossekchứngminh,ngườitheochủnghĩaphụcquốcDoTháinhậnthấyhọchỉcóthểđápứngmộtphần.Đầutháng10năm1920họyêucầukếhoạchgiảmxuốngchỉcòn1.000,nhưngsauđóhọtựthấycầnthíchnghivớimộtchínhsáchnhậpcưchọnlựanghiêmngặt.SamuelthấtvọngvàphànnànvớiWeizmannrằng:“Ởđâyrấtcầnmộtnhucầulaođộngđángkể”.Năm1922,ngườiAnhgiớithiệucáctiêuchuẩn“khảnăngthuhútkinhtế”nhưlàmộtnguyêntắcđiềuhànhảnhhưởngtớiconsốnhậpcưcủangườiDoThái.

Giữathậpniên1920,chínhsáchnhậpcưcóchọnlọccủangườiXionnhanhchóngbịloạibỏ,khimộtlànsóngdânnhậpcưthuộcgiaicấptiểutưsảntừPhầnLanchạytrốncuộckhủnghoảngkinhtếởquêhươngđổvàoPalestine.Họđãđếnvớitưcáchlàchínhhọchứkhôngphải

là“nhữngnhàtiênphongtheochủnghĩaphụcquốcDoThái”.ViệcchọnPalestinelàmđiểmđếndohệquảcủađạoluậtJohnsonởMỹcóhiệulựctừnăm1924,hạnchếsựnhậpcưồạttớiMỹ.Kếtquả,năm1929,sốdânnhậpcưkhôngđạtđượcnhưphátbiểutrongHộinghịhòabìnhcủaWeizmannvàchínhsáchnhậpcưbanđầucủaSamuel.Chỉcó100.000dânnhậpcưDoTháiđếnđây,nângsốdânDoTháilên156.000,chiếm16%tổngdânsốcủacảnước.Điềunàykhiếnchủ nghĩa Xion thất vọng. Jewish Agency (cơ quan hoạt động hợp pháp của người Xion ởPalestine)tínhrằngcảsựgiatăngtựnhiênlẫnnhậpcưtrungbìnhhàngnămcủangườiDoTháilà15.000.Đếnnăm1949sốdânDoTháisẽđạtconsốnửatriệu.Nhưngkhiđó,dânsốArab,chỉtínhtheokếtquảtăngtựnhiêncũngđãlà1,1triệu.TỷlệngườiDoThái/Arablúcđólà 30/70. ÔngHaimArlosoroff, trưởng Phòng chính trị của Jewish Agency, nhận xét: “Nếuchúngtacóthểđạtđếnconsốnàytrongvòng20nămtới,chắcchắntấtcảchúngtacóthểkỳvọng”.Mặcdùôngnóithêm:“Thựctế,theoquanđiểmcủatôi,tỷlệnhưthếgiữahainhómsẽthểhiệnưuthếthựcsựvềkinhtế,xãhội,vănhóa”.Tuynhiên,ôngArthurRuppinkhichiasẻquanđiểmvềtriểnvọngnhânkhẩucủaArlosoroffđãchỉrarằngmuốnđạttớiconsốnhưôngArlosoroffnóiphảimất từ30đến40nămnữavàđồng thờingười tahoàinghiphảichăngngườiDoTháisẽtiếptụcdựadẫmvàosựgiúpđỡnhưthếtừchínhphủAnh.

Khônglâusau,khủnghoảngkinhtếthếgiớibắtđầuảnhhưởngđếnviệcgâyquỹcủachủnghĩaXiontrongcộngđồngDoThái.Năm1931doanhnghiệpcủangườitheochủnghĩaXioncóphầnsuyyếu.Saunăm1932,mộtlànsóngnhậpcưkhổnglồdochạytrốnchủnghĩabàiDoTháiởchâuÂu,đặcbiệtlàởĐứcvàPhầnLan,dẫnđếntỷlệdânsốbấtngờtăngđộtbiến(hình1).

MặcdùchínhquyềnthuộcđịaAnhkhônggiốngnhưđếchếOttoman,đưaranhiềuconsốthốngkêdânsốtươngđốiđángtincậyvàđólànhữngconsốcaongấtngưởng.Điềutradânsốhiệnđạiđầutiênđượcthựchiệnvàonăm1922,tổngdânsốlúcđólà757.000,trongđócó84000ngườiDoThái,chiếm11%dânsố(hình2).ĐiềunàyđãlàmchonhữngngườitheochủnghĩaXionthấtvọng.Nhưngcuộcđiềutradânsốđócũngcóthiếusót,vìngườiBeduinởquậnNamtừchốithamgiacuộcđiềutradânsố,vìhọlongạibịcưỡngbáchtòngquânvàbịđánhthuếnhưtrướcđây.Kếtquảchỉcó“trưởngthôncungcấpthôngtin”,đólàconsố73.000dân,một consố saunàychínhquyền thuộcđịakhẳngđịnh là consốphóngđại.Thực tếnóchỉkhoảng45.000.

NguồntinduynhấtđángtincậyvềnhânkhẩuhọccủaPalestinedướithờiAnhcaitrịlàbáocáođiềutradânsốnăm1931gồmhaitập.Đâylàcuộcđiềutradânsốcótínhkhoahọc,đángtincậy.Nóđượcthựchiệntronggiaiđoạntìnhhìnhchínhtrịcăngthẳngđangkìmnén,sắpbùngphátởPalestinevàcáchồsơchínhthứcchothấychínhphủphảitếnhịvìeđụngchạmđếntínhnhạycảmcủacácthànhphầnkhácnhautrongdânsố.

Đểđảmbảocôngviệc,chínhquyềnquyếtđịnhthiếtlậpmộtủybantưvấnphichínhthức.NhưngnhữngnhàlãnhđạochủnghĩadântộcArabnhấtquyếtrằnghọsẽthamgiachỉkhisốngườiđạidiệntrongủybantươngứngtỷlệngườiArab/DoTháilà4/1.NgườiDoTháicũnggiángtrảnhữngđònphảnhồikhôngkémtrongủybanhỗnhợpbaogồmcảngườiDoTháivàArabnày.Dođóchínhquyềnbuộcphảithànhlậphaiủyban,mộtcủangườiDoTháivàmộtcủangườiArab.Giámđốccuộcđiềutradânsố,EricMills,mộtquanchứcBộthuộcđịa,đượcCaoủyJohnChancellortiếncửnhờkhảnănggiảiquyếtcácvấnđềcủaủyban.

Chẳnghạn,ủybanArabnhấnmạnhnênđếmcả sốdânPalestineđang sống lưuvongởnướcngoài,vìtrướcđóđãcórấtnhiềungườidicưsangNamMỹ.NgườiArabcũngyêucầukhitiếnhànhđiềutradânsốnênphânbiệttheotiêuchíquốctịchvàtôngiáo.Trongmộtbáocáongắngọncủaôngvềvấnđềđiềutradânsố,Millsghichúnhưsau:

Thựctế,cộngđồngDoTháilàmột“dântộc”.Ýthứcvềsựtồntạicủa“dântộc”nàyđẫncáccộngđồngtôngiáokhôngphảilàngườiDoTháitớimộtkháiniệmmơhồvề“dântộc”Arab.

NgườiArabyêucầuviệcđiềutradânsốphảinêuramộtcâuhỏixácđịnhdântộcArabvàchínhphủcuốicùngnhưMillsnói:“Nêntạocơhộitrongcuộcđiềutradânsốchotấtcảnhữngngườithamgiađểkhẳngđịnhquyền“dântộc”nếuhọmuốn”.

VềphầnngườiDoThái,họđềxuấtđưavàobấtkỳcâuhỏinàocóliênquanđến“tìnhtrạngkhôngcóruộngđất”hoặc“thấtnghiệp”.HọerằngviệcmuađấtđaicủahọđangdẫnđếnkếtquảthaythếngườinôngdânArab.Trongkhiđó,VladimirJabotinskyvàphongtràoXionxétlạichủnghĩadântộccựcđoan,kêugọingườiDoTháitẩychaycuộcđiềutradânsốtrênnềntảngmụctiêucủacuộcđiềutra là“chứngtỏrằngngườiDoTháichỉ làmộtthiểusốkhôngđángkể”,nhằmchuẩnbịchoviệcthiếtlậpchínhphủ“đểđànápchủnghĩaXion”.

Trongbối cảnhđó,đôngđảodânchúng thamgia cuộcđiều tradânsố,ngoại trừngườiBeduin,chorằngsốdâncủahọmộtlầnnữachỉđượcướclượng.Đâylàcuộcđiềutradânsốđượcdựđịnhlàcuộcđiềutrađầutiêntrongloạtđiềutra5nămmộtlần.NhưngcùngvớinólàmốilongạicủachínhphủvềcuộcnổidậyquymôlớncủangườiArabtừnăm1936tới1939,theosaulàcuộcchiếntranhvàsaunữalàcuộcnổi loạncủangườiDoTháithờihậuchiến,ngănngừaviệctổchứcbấtkỳcuộcđiềutradânsốnàonữatrướckhikếtthúcthờikỳthuộcđịalệthuộc.Dovậy,cuộcđiềutradânsốnăm1931làcuộcđiềutracótínhkhoahọcduynhấtđượcthựchiệnởPalestinetrongthờikỳthuộcđịa.Thựcra,vớisựchiacắtsauđócủađấtnước,mộtcuộcđiềutradânsốduynhấtnhưthếđãtừngđượcthựchiệntrêntoànvùngphíatâycủaJordan.

Mộttrongnhữngpháthiệnquantrọngnhấtlàbộdữliệucóliênquanđếntỷlệsinhtử.Sau

cuộcđiềutradânsố,cuốinăm1931ngườitapháthiệndânPalestinecókhảnăngsinhsảnbấtthường(hình3).TỷlệsinhcủadânHồigiáoPalestinenăm1931là53/1000,caohơnnhiềusovớingườiDoTháilà32/1000.Cảhaiđềurấtcaosovớitiêuchuẩnquốctếthờiđó.NgườiHồigiáoPalestinetronggiaiđoạnnàycótổngtỷlệsinhcaohơnbấtkỳquốcgianàotrênthếgiới.ThậmchítỷlệngườiDoTháitronggiaiđoạn1926-1935vượttrộihơnsovớibấtkỳquốcgiachâuÂunào,ngoạitrừRomaniavàBồĐàoNha.TrongmộtbảnghinhớdoMillschuẩnbịnăm1934,ôngđãcảnhbáovềvấnđềnày.TrungbìnhtrẻsinhracònsốngsóttrongmộtgiađìnhHồigiáolàhơn8,5;ngườitheođạoCơđốclà8vàngườiDoTháilà6,7.Sựtăngtrưởngdânsốgiảmphầnnàodotỷlệtrẻtửvongcao(tỷlệtrẻtửvongbằngvớiẤnĐộ).SựgiatăngtựnhiêncủangườiDoTháicóthểsánhvớisựgiatăngtựnhiêncủangườiArabtớimộtmứcđộnàođó,vìtỷlệtửvongởngườigiàvàtrẻsơsinhDoTháithấphơn.TuổithọcủangườiHồigiáonăm1931là42,cóthểsovớingườiAnhvàngườixứWalesởthậpniên1870,trongkhicủangườiDoTháiPalestinelà60,tươngtựởAnhnăm1931.

NgườiXionđượcđặcbiệtquantâmtrongthậpniên30,đâylàthờikỳsốdânDoTháigiảmsútvìxuhướnggiảmsinh,cùng lúcởcácnướcTâyÂuxuấthiệnhiện tượng“quáđộnhânkhẩu”.VìvậymộttrongnhữngnguyênnhânchínhcủangườiXionvềchínhsáchnhậpcưcóchọnlựacủahọlàưutiênchonhữngngườiđangtrongđộtuổisinhnở.

ChínhphủcũngthamgiavàonhữngtínhtoánnhưvậycụthểlàsaukhicuộckhởinghĩacủangườiArabbùngnổ.SaucuộchọpcủaHộiđồngHoànggianăm1936vềvấnđềPalestine,ôngMillschuẩnbịbiểuđồdựkiếntỷlệgiatăngdânsốtựnhiênhiệntại,cộngvớicácmứcđộnhậpcưcủangườiDoThái.Kếtquả(hình4)chothấytỷlệdânsốArab/Israelkhiấylàkhoảng7/3,sốdânnhậpcưlàngườiDoTháihạnchếxuốngcòn12.000ngườimộtnăm.Cuốinăm1938,ôngMillsđượcđềnghịtínhtoánlạiđểnângmứcnhậpcưlênkhoảng15.000ngườimỗinăm.Dođó,consố75.000ngườilàdochínhphủđưaravàotháng5năm1939đểgiớihạnsốdânDoTháinhậpcưtrong5nămtiếptheo.MặcdùmộtquanchứccótênJ.S.Bennett,-MộtngườirấtnhiệttìnhngănchặnngườiDoTháirờikhỏichâuÂu,đãlolắngvề“việccóthểkếhoạchhoágiađìnhcủangườiDoTháiđangtạmthờingưnglại”.NhữngkếhoạchcủaMillsvạchravớimụcđíchpháttriểnnhânkhẩuchothậpniêntiếptheo.NhưngdânsốDoTháicũngchỉtăng,khoảng1/3tổngdânsố(khoảng2triệu)vàocuốithờikỳthuộcđịa.

Tấtnhiên,nhữngsựkiệnkịchtínhcủacuộcchiếngiànhđộclậpcủangườiIsraelgiaiđoạn1947-1949đãlàmbiếnđổisựcânbằngnhânkhẩu.NgườiDoTháidầndầnmuađấtđaicủangườiArab,sauđólàsựtrởvềhàngloạtcủanhữngngườiDoTháisốngsótởchâuÂuthờiHitlervàngườiDoTháitịnạntừcácquốcgiaArab.Chỉkhoảng150.000ngườiArabởlại,phầncònlạiđãtrốnthoátdướiáplựccủaIsrael.Ítnhấtcó700.000ngườitịnạnđãrờiPalestineđểtớiTransjordan,Syria,hayLebanon.NhưngphầnlớnchọndảiGazadongườiAiCậpchiếmđóngvàởvùngCIS-JordanianđượcgọilàBờTây.Năm1952,dânDoTháiởIsraellà1,4triệu,hơnsốdânArabởPalestinethờithuộcđịatrướcđókhoảng1,2triệu.

Trongthậpniên50vàđầu60,cácnhàlãnhđạoIsraelcóxemxétđếnkhảnăngchiếmđóngBờTây.Năm1954,ThủtướngIsraelMosheSharetttừngbàytỏquanniệmnhưsau:ChúngtahãygiảsửrằngchúngtachinhphụcmảnhđấtcònlạicủangườiPalestinetớisôngJordan,tôichorằngmộtcuộcchiến tranhnhưthếsẽkhôngdẫnđếnsựdicư tươngtựnhưngườiArabtrướcđó...TôichắcchắnviệcthôntínhBờTâyvớikhoảng1triệudânsẽđồngnghĩavớiviệccảithiệnđángkểởcácbiêngiớicủachúngta,chúngtacókhảnăngtựbảovệ.

Năm1967Israelđãchiếmđóngnhữngvùngđấtnàysauchiếnthắngchớpnhoáng.Mộtsựdicưnữaxảyravớiquymôkhoảng200.000dântừBờTâysangBờĐông.Kếtquảlàcuốinăm1967,cònkhoảng1,2triệungườiArabsinhsốngởBờTâyvàdảiGazadướiáchthốngtrịcủangườiDoThái.Khiđó,dânDoTháichiếmkhoảng2/3tổngdânsốtrongvùngđấtđặtdướiquyềncaitrịcủangườiIsrael.Năm1985tỷlệđóthuhẹpcòn63/37.ÔngYaArafat,lãnhtụTổchứcgiảiphóngPalestineđãnóivềmột“quảbomnhânkhẩu”.SariNusseibeh,mộttríthứcArabởJerusalemtheođườnglốichínhtrịônhòanóithêm:“Sinhthêmembévẫnchưađủ...Quảbomnhânkhẩusẽkhôngbaogiờnổnếukhôngcókípnổ.Kípnổsẽlàđiềukiệnđòiquyềnbìnhđẳng”.Lờiphátngônnàyvàotháng10năm1987,nhiềutuầnlễtrướckhibùngnổcuộcchiếnIntifada(cuộcchiếnnémđáhaydùngđálàmvũkhí)đầutiêncủangườiPalestine.

Năm2004dânsốPalestineởBờTâyvàdảiGazalà3,4triệu,dânsốArabtănglên1,3triệu,ngườiDoTháikhoảng5,2triệu,tổngcộngdânsốởđâykhoảnggần10triệu.

Tuynhiên,ngườitavẫnthíchviệctăngtrưởngdânsốmộtcáchtựnhiên.Từnăm1988,hơn1triệungườiDoTháitừLiênXôcũnhậpcưồạt,nhưngtỷlệtăngtựnhiêntrungbìnhtừ16%(1980)tớinaylà19%,tỷlệsinhtrungbìnhcủamỗiphụnữDoTháigốcIsraelđãgiảmkhoảng2,5;phụnữHồigiáogốcIsraellà4,7.MặcdùtỷlệgiatăngtựnhiêncủangườiArabgốcIsraelcaohơnngườiDoTháigốcIsrael,nhưngngườiPalestinetrongcáclãnhthổbịchiếmđóngcòncaohơnnữa.Trongthậpniên30,phụnữPalestinelàmộttrongsốnhữngđốitượngcókhảnăngsinhnở lớnnhất trên thếgiới,gầnmộtnửa trongsốhọởBờTâyvàdảiGazakhôngsửdụngbấtcứphươngtiệnngừathaihiệnđạinào.Trungbình,mỗiphụnữcósáuđứacon.NgàynaymứcđộtửvongởtrẻvàtuổithọđãgầnđạtđếntiêuchícủangườiTâyÂu.DođóngườiDoTháiIsraelphụthuộcchủyếuvàosựnhậpcưđộtbiếnnếumuốnduytrìtìnhtrạngdânsốhiệnnay.

Nhưngtừđầuthậpniên1990đếnnay, lànsóngnhậpcưvàoIsraelđãgiảm.LýdochínhkhôngphảilàhệquảcủaIntifadamàdongườiDoTháitiếptụcởlạiIran,nguồnnhậpcưtiềmnăngtrongtươnglaicủangườiDoTháivàoIsraelđãthựcsựcạnkiệt.GầnnửatriệungườiDo

TháivẫnởlạicácnướccộnghòathuộcXôViếttrướcđây,consốnhậpcưcaongấtngưởngvàoIsraelđầuthậpniên90đãgiảmxuống.SựkhủnghoảngkinhtếởArgentinanăm2002manglạisựnhộnnhịpthúvịvềaliya(ngườiDoTháibắtđầuđịnhcưởPalestine)tuychỉxảyratrongthờigianngắnvới235.000ngườiDoTháicủađấtnướcnày. JewishAgency,mộtngườiDoTháicùngchínhphủIsraelđãnỗlựcthuyếtphụchọquayvềIsrael.Trướctìnhthếđó,hầuhếtdânDoTháikhôngchịudichuyểnchỗở;nhữngngườicònlạithìthíchtớiBắcMỹhayTâyBanNhahơnlàquaylạiIsrael.

Hơnnữa, Israelcũnggiốngnhưmọiquốcgianhậpcưkháctỷ lệdânDoTháidicưsangnướckháccũnglàconsốđángkể.Việccóngườithânởnướcngoài,mongmuốnđượchưởngnềngiáodụchiệnđạitiêntiến...khiếnchoviệcquyếtđịnhdicưcủahọtrởnêndễdànghơn.Vàotháng11năm2003,mộtquanchứccủaBộkêugọinhậpcưnóivớiủybanhộiđồnglậppháp của Israel rằng ước tính có khoảng 760.000 người Israel sống ở nước ngoài so với210.000ngườivàonăm2000.Theobáocáo,cókhoảng60%dândicưtớiBắcMỹ.Cólẽbáocáonàycóphầnphóngđại,nhưngítnhấtcó200.000ngườiIsraelhiệnsốngởMỹvà10.000ngườisốngởcácquốcgiakhácnhưĐức,HàLan,NamPhi.Hầuhếthọdicưvìlýdokinhtế.Từnăm2000tìnhtrạngsuythoáikinhtếvàthấtnghiệpởIsraelgiatăng,nhấtlàtrongkhuvựckỹthuậtcao,dẫnđếncónhiềungườiđitìmviệclàmởxứkhác.Nếutìnhtrạngsuythoáitồitệhơnthìsốngườiđidicưsẽcòntăng,mứcđộbạođộngchínhtrịvìthếcũngsẽtănglên.

Tươngphảnvớibốicảnhnày,nhànhânkhẩuhọcIsrael,giáosưArnonSofferthuộcđạihọcHaifa,đãgiónglênhồichuôngbáođộng,ônggọiđólà“ngàytậnthếnhânkhẩu”.Vàotháng7năm2001ôngcảnhbáovớiủybanquốcphòngvàđốingoạiKnesset(HộiđồnglậpphápngườiIsrael)rằngvàonăm2020ngườiDoTháicóthểchỉchiếm42%tổngdânsốởIsrael,BờTâyvàdảiGaza.Thậmchí,ôngtiênđoánngườinướcngoàisinhsốngởIsraelsẽchiếmgần1/3dânsố,hiệnIsraelđangđứngtrước“mốiđedọatồnvong”.

NhữngtiênđoánnhưvậyđãnuôidưỡngchươngtrìnhchínhtrịcủacảphecánhtảvàcánhhữuởIsrael.RanCohen,mộtthànhviêncủaHộiđồnglậpphápDoThái,đạidiệnchophecánhtảĐảngMeretz,nhậnxétnhữngconsốcủaSoftermang“yếutốquákhích”.Nhưngôngtranhluậnrằngchínhnhữngconsốnàychứngminh:“QuanđiểmvềmộtĐạiIsraelvềnềndânchủlàmốinguyhiểmchoIsrael”.MộtthànhviênHộiđồnglậpphápngườiArablênánviệcthảoluậnnhưvậylà“phânbiệtchủngtộc”vàmộttờbáoAiCậpcótênAl-Ahramđềnghịcuộctiếpxúcnhưvậycóthểlàmộtkhúcdạođầucho“sựdichuyển”củangườiArabrabênngoàiJordan.

Ý tưởngnày do cựu thiếu tướngAffi Eitamđưa ra trongmột cuộc thảo luận với nhómchuyêngiacốvấnchiếnlượcởHerzliyavàotháng12năm2001,trongđócósựthamgiacủaôngSoffer.EitamlàmộtthànhviêncủaĐảngTôngiáoQuốcgia,sauđótrởthànhlãnhtụvàBộtrưởngcơsởhạtầngQuốcgia trongnộicácArielSharonnăm2002.Làmộtngườihay lớntiếng với quanniệm “chuyểnđổi” theo cuộc trưng cầudân ý tháng3 năm2002ôngđượckhôngíthơn46%dânDoTháiIsraelyêumến.Sofferkhôngđơnđộcmộtmình.SergioDellaPergola thuộcđạihọc JerusalemcủangườiHebrew, có thểnói lànhànhânkhẩuhàngđầuIsraelcũngcónhữngsuyđoánnhưSoffer.ÕngSergiotínhtoánthậmchínếuIsraelrútluikhỏimọilãnhthổchiếmđóng,thìvẫncómộtsốlượnglớndânsốkhôngphảilàngườiDoTháinhậpcưtrongvòng50nămtồntại.Điềunàycóthểdẫnđếnmâuthuẫnchínhtrị,nộibộlủngcủngnghiêmtrọngvàchiarẽIsrael.

Tấtnhiên,cácnhànhânkhẩucảnhbáorằng:Hầuhếtdựđoánvềdânsố,nhấtlànhữngdựđoántầmxacótínhmạohiểmvàđượcxemxétvềkhíacạnhlịchsửđềuchưachínhxác,nhưngkhôngvìthếmàngănchặnnhữnglờinhậnxétnày.Nhữngtiênđoánđượcđưaradựatrêncácyếutốkháổnđịnh:SựnhậpcưồạtcủangườiDoTháivàoIsraellàmộthiệntượngcủaquákhứ,đạiđasốcộngđồngngườiDoTháibâygiờsốngtrongnềndânchủtựdovàônđịnhvớithunhậpquốcgiatínhtrênđầungườicaohơnnhiềusovớiIsrael.MặcdùvậyngườiPalestinevẫnđônghơnrấtnhiềusovớingườiDoTháiởPalestine/Israel.

Nóicáchkhác,chủnghĩaXionđangtrongquátrìnhvậnđộngchạyđuanhânkhẩu.Chươngsauchúngtasẽxemxétsựthấtbạicủanótrêndiệnrộngvềbốicảnhkinhtế-xãhội,địalý-sinhthái,vănhóa-chínhtrị.

Xãhội

Từnhữngnămđầutiên,chủnghĩaXion(chủnghĩaphụcquốcDoThái)đãluônnỗlựcđểgiatăngnhânkhẩu.Cụthể,halutzim(ngườitiênphong)đếnPalestinevớisốlượngđángkểsaunăm1904,gắnvớiýthứchệchủnghĩaXiondonhữngnhàtưtưởngtheochủnghĩadântúynhưBerBorokhovtạora.ÔngkêugọiđảongượcđặctínhkimtựthápxãhộiDoTháitrongcộngđồngngườiDoThái.Nhữngngười theochủnghĩaXionxemsựphânbổ laođộngcủangườiDoTháithậtsựkhônglànhmạnh,(chủyếulàcácthươnggiathuộctầnglớptiểutưsản,thợthủcông,cònmộtbộphậnnôngdânhầunhưkhôngtồntại).Thayvàođó,họkêugọithiếtlậptầnglớplaođộngngườiDoTháimớiởPalestine,trongđónềntảnglàmộtxãhộinôngnghiệpđượctổchứctrênnhữngnguyêntắcchung.NgườiDoTháisẽ“tựsảnxuất”nóicáchkháchọsẽđượcchuyểnđổigầnnhưtừnhữngnhàtưbảnkýsinhthànhdânlaođộngvàsảnxuấtthuầnnhất.ÝtưởngvềphẩmchấtlaođộngvàkêugọiquayvềđấtnướcphùhợpvớitưduycủalànsóngngườiđịnhcưtừNgatrướcđây.NhiềungườitrongsốhọđãbịảnhhưởngbởichủnghĩadântúyNgacủathậpniên60và70củathếkỷXIX.CảnhữngngườitheochủnghĩaXionvốnlànhữngnhàxãhộihọc,hoặckhôngphảilànhàxãhộihọcđềulýtưởnghóaxãhộinôngthônvàphátminhramộtkiểuanhhùngthầnthoạinôngdânHebrewmới.GiảithíchtạisaoxãhộinàyphảiđượcnảysinhởPalestinechứkhôngphảilàbấtkỳnơinàokhácBorokhovviệnđếnsựgiảithíchduylýméomódựatrênýniệmrằngviệcđịnhcưcủangườiDoTháiphảiởđó,chứkhôngtồntạiởbấtkỳnơinàokháclàtheokinhtếtựnhiên.Ôngtranhluận:

“DânbảnxứEretzYisrad[vùngđấtIsrael]khôngcóđặctrưngvănhóahaykinhtếđộclập....khôngphảilàmộtquốcgiađơnđộc,cũngsẽkhôngtạothànhmộtquốcgiađơnđộctrongmộtkhoảngthờigiandài...ChínhnhữngngườinhậpcưDoTháisẽđảmnhậntráchnhiệmsảnsinhraEretzYisradvàđồnghoádânđịaphươngvềmặtkinhtếlẫnvănhóavớingườiDoThái”.

NhữngngườitheochủnghĩaXiontinvàosựhàihòatựnhiên,mộtsựđồngcảmdườngnhưlàthầnbígiữahalutzimvàmảnhđấtIsrael.

Nhữngmôhìnhcánhânvà tập thểcủachủnghĩaXion là laođộngnôngnghiệpkiểuDoThái,ngườiDoTháisinhraởIsrael(ngườibảnxứ)vàkibbut(khuđịnhcưởDoThái).TheosửgiaIsraelOzAlmogthìngườibảnxứ“khôngphảilàmộthiệntượngsinhhọcmàlàhiệntượngvănhóa,mộtthànhviênkếtiếp,kéodàitừthậpniên20đến50,đượcnhậndiệnkhôngphảibởinguyênquán,màbởisựsátnhậpvàomộtthểchếđểlạidấuấnvănhóađặcbiệt”.Xétvềphươngdiệnbênngoài,ngườibảnxứđượcquanniệmlàngườiDoTháibấtkỳđượcsinhraởvùngđấtIsraelđềucómangnhữngphẩmchấtnhấtđịnh.Nhưngtấtcảđiềunàykhôngảnhhưởngtớihệtưtưởngđốivớiđạiđasố.Thựctế,thếhệdânbảnxứlàmộtnhómưutúrấthạnchế,cóchungcáchgọikiểuXôViếthơnlàmộtxãhộithựcsựcởimở.

Giốngnhư“conngườimới”XôViếtvà“quáivậtmàuvàng”Aryan,ngườibảnxứđượcchủnghĩaXioncangợi,tuyêntruyền,tônthêmnhữnggiátrị,sựhyvọng,mơước.TheotiểuthuyếtgiaHaimGuri,ngườibảnxứ“làmgiậtmìnhbàđỡkhithấyhọđangđượcsinhravớinỗiđauchialyvàkhẩusúnglụctrongtay”.MộtnhàvănkhácđưarahìnhtượngYitzhakSadeh(nhàsáng lập Palmach, lực lượng biệt kích ngầmprestate) và Gary Cooper. Người bản xứ khỏemạnh,trầmtĩnhcảvềthểxáclẫntâmhồn,tươngphảnvớicộngđồngngườiDoTháiđượccholàtrítuệ,theochủnghĩađạiđồng,bahoa,gầyyếu.

Sựthực,dânDoTháimớinaycũngbịphânhóamãnhliệt,chẳnghạnAlmoghiểurằngôngkhôngphảilàngười“gốcDoThái”,ôngámchỉđiềumàIsaacDeutschernói:“NgườiDoTháinhưngkhôngphảigốcDoThái”.GiốngnhưDeutscherchốnglạingườiXion,chorằngngườibản xứ là người thế tục không thuộc cộng đồng giáo sĩ.Người bản xứđược giáo dục xemthườngcộngđồngngườiDoTháilànhữngngườithườngxuấthiệntrướcmặtôngtronghìnhdạngbàiDoThái.

MặcdùhầuhếtngườiDoTháisinhraởIsraellàngườibảnxứnhưngmộtsốthanhniênđượcsinhởhảingoạiđãbịxãhộihóavềnhữngvấnđềthờitrang,ngônngữ.VàkhuynhhướngvôthầncủangườibảnxứcũngngănchặnhầuKếtngườiDoTháitheotôngiáo.

Đốivớicộngđồngngườibảnxứ,việcgiáodụctrongmỗigiađìnhcủakhuđịnhcưngườiIsraelrấtnghiêmkhắc,đặcbiệtcấmkịtộiloạnluân.

Cuộcsốngxãhộicủangườibảnxứrấtkhổhạnhtronghầuhếtmọikhíacạnh.Khiêuvũkhôngđượchoannghênh,chỉnhảymúadângiancóchọnlọcnhưhora(sựphatrộngiữađiệunhảycủanôngdânRomaniavàngườiHasidic)làđượcchấpnhận.Nhiềuđơnvịquânsựxuấtchúng,đặcbiệtlàPalmach,thìphầnlớnthànhviênlàngườibảnxứ.Almoggọihọlà“thươnghiệungườibảnxứđiểnhìnhvềngônngữvàcáchănmặc”.Saukhithànhlậpnhànước,“tầnglớpquýtộcquânđội”củangườibảnxứpháttriểnthànhmộttầnglớpđặcquyền,caitrịvềmặtchínhtrịdầnđầnthaythếthếhệcaitrịtrướclànhữngngườiđạidiệncuốicùngvềquyềnlực-MenahemBeginvàYitzhakShamir.

Sựgiáodụcởnhàtrườngcủangườibảnxứlàmộtquátrìnhtẩynãotậptrung.TrongsáchgiáokhoavềlịchsửcủangườiXiontừnhữngthậpniên30trởvềsau,khôngchỉtấtcảnhữnghọcthuyếtthùđịchhaytráivớichủnghĩaXionbịxóasổmàtheoAlmog“ThậmchínhữngniềmtinvàýthứchệkhácvớiniềmtinvàýthứchệcủangườiXioncũngđềubịxóasổ”.MụcđíchquantrọnghơncảtrongsựnghiệpgiáodụccủangườiXionlàphongtràothanhniêncóảnhhưởngrộnglớn,làhoànhậphọcsinhthànhYishuv(cộngđồngDoTháiởPalestinetrước1948).Mộtnhàvănviếtsáchgiáokhoanhậnxét“NgườiXionkhôngbaogiờchophépmộtthànhviêntrongcộngđồngtáchbiệtvớiđịnhmệnhchungcủacộngđồng”.Alrivogviết:“VănhóaHebrewtoảsángvàlàtrungtâmcủavănhóathếgiới;làtiêuchuẩnchốnglạitấtcảnhữngnềnvănhóakháckhisosánhvớinó”.Tínhđồngnhấtvàsựtẩynãocủachínhnóđượcliênminhvớichủnghĩavịchủng.Họbịuốnnắnvềniềmtinvàýthứchệ,màtheoAlmognó“đãhạnchếkhảnăngquansátvănhóa“bênngoài”,họvứtbỏdisảnvănhóatruyềnthốngcủangườiDoThái, có thểgọihọ lànhữngkẻchống lại trí tuệngànđời.Họkhônghọcđạihọc,khôngcoitrọngsựphongphúcủatinhthần.Thỉnhthoảnghọviếthoặcđọcthơtrữtình,nhưngchỉyêuthíchnhữngcuộctranhluậnvềtưtưởngcủathếhệnhậpcưcủanhữngngườiXionđãđượcxãhộihóa,hoàntoànxalạvớihọ.

MộtphácthảocôđọngWesltunschauungcủanhữngngườibảnxứkhơidậyquákhứ,thếhệngườiDoTháisinhởIsraelđãhoàntoànmất,cũngnhưsựkếthợpnhữnggiátrịvănhóavàxãhội.Thậmchínhiềungườithantráchkhuynhhướngthừanhậnthựctếcủanó.NhàphêbìnhvănhọctrứdanhcủaIsraellàGershonShakedđãviếtnăm1998nhưsau:

“ĐiềugìđãxảyđếnvớicuộccáchmạngvănhóaXion?Nóđãđiđâu,vềđâu?Tạisaonhữngngườitạoranólạihổthẹnvềnó...?...TạisaoquyếttâmcủahọbịphaimờvàtạisaohọđangtrảiquasựhồisinhniềmtintôngiáovàquaylạivớinềnvănhóacủangườiDoTháihoặcdicưsangphươngTây?”.

ShakedrấttiếcchosựlưutruyềnnềnvănhóamuônthuởđặctrưngcủaIsrael.ÔngtinrằngviệcmấtcácgiátrịchọnlọccủangườiXionđãtạoramộtthếhệtheochủnghĩacánhânvôgiacư.“NgườiIsraelkhôngcòncóthểtìmthấy“chấtIsrael”củahọ,vìnóđãbiếnmấttrongkhihọđangcốchạytrốnnó.Cáicònlạichỉlàhìnhảnhmờnhạtcủamộtdântộc,sốngmộtcuộcsốngvấtvưởng,daydứtvớicảmgiáctội lỗivìmấtchấtDoTháicổ(Yiddishkeit)màkhôngbiếtcáchnàođểđịnhdạnglạinó”.

Thếgiớivănhóacủangườibảnxứđãbiếnmấtvìnhữngđiềukiệnxãhộitácđộngđếnnó.Thựcsự,chúngchưabaogiờđượcthànhlậptrênmộtnềntảngantoàn.NhàxãhộihọcngườiXionđếnPalestinevàđưaramộtxãhộinôngthônkhôngtưởng.NhưngxãhộimàngườiDo

TháiPalestineduytrìlàmộtxãhộiđôthịhóacao(hình5).Ngườitaướctínhtrongnăm1880chỉ1%ngườiDoTháilàmnghềnông.Với25.000ngườinhậpcưtrongaliyađầutiênsaunăm1881,thìđếnnăm1900cókhoảng80%địnhcưởthànhthị.Tổngcộngnăm1990khôngquá10%dânDoTháiởPalestinelànôngdân.Sau1908ngườiXionnỗlựctốiđa,đầutưvớiquymôlớnđểđịnhcưởnhữngvùngnôngthôn.Dođókếtquảkhôngquábấtngờ,năm1922,18%dânDoTháilànôngdânvà1944consốđólà25%.SaukhinhànướcIsraelthànhlập,tỉlệphầntrămdânDoTháiởnôngthôngiảmxuốngrấtnhiều;năm2002,tỉlệnàybằngvớinăm1948,nghĩalàkhôngtới5%.

Tuynhiên,chínhsáchnôngthônhóacủangườiXionđãgặpthấtbại,hãyxemđónggópsảnphẩmquốcdâncủangànhnôngnghiệpsẽrõ.Năm1922,nôngnghiệpđónggóp14%tổngsẵnphẩmtrongkhuvựcPalestinecủangườiDoThái.Năm1947,phầnđónggópnôngnghiệpgiảmcòn12%.Năm2002,mặcdùsảnphẩmnôngnghiệpđãtăngmạnh,nhưngphầnđónggópcủalĩnhvựcnày trongGDPcủangười Israelkhôngvượtquaconsố2%.Cụ thể, riêngsảnxuấtgiốngcamquítđãtạora74%doanhthuxuấtkhẩucủaPalestinenăm1939và63%củaIsraelnăm1949,đâylàmộtconsốđángthấtvọng.Diệntíchđấttrồngcamquítđãgiảmhơnnửavàbằngthậpniên50.Sốnhâncônglàmtronglĩnhvựcnôngnghiệpgiảmđều,từ91.700ngườinăm1969còn43.700ngườinăm2003.

Vềmặtchínhtrị,nhữngnhàxãhộihọcXionthốngtrịYushuvtừđầuthậpniên30chotớichiếnthắngtrongbầucửđầutiêncủaMenahemBeginnăm1977.Vềmặtxãhội,họcốduytrìhệ thốnggiá trị thôngquanhữngphong trào thanhniên, nguồn laođộngHebrewvềnướcthôngquaviệcphátgiấychứngnhậnnhậpcư,kèmmộtsốđặcânnhưngvẫnnằmdướisựkiểmsoátcủachínhphủ.

Vềmặtkinhtế,sựthốngtrịcủacácnhàxãhộihọcXionthểhiệnthôngquacáccơquannhưLiênđoànlaođộngHistadrut,kibbutzim,moshavimvàcáchệthốngtiếpthịhợptácHộcốđịnhrõnềnkinhtếDoTháiđặctrưngbằngcáchtâptrungphầnlớnsởhữuđấtcanhtácvàoQuỹQuốcgiaDóThai,kiểmsoátviệcxãhộihóacácdoanhnghiệpnòngcốtvàphongtrào“tranhđấucholaođộngHebrew”.NgườiArabnhậnlươngthấp,nhiềuôngchủkhôngphảilàngườiDoTháinhưởnhàmáylọcdầuHaifatuyểncảngườiArablẫnngườiDoTháivàchínhphủthuộcđịacốduytrìdiệnmạosắctộctrongchínhsáchnhânsựcủahọ.

NóitheothuậtngữkinhtếthuầntúythìvaitròcủaxãhộitrongsựtăngtrưởngcủanềnkinhtếthuộcđịaDoTháiđãđượcphóngđại.ChủnghĩaxãhộiXionbanđầuđemlạisựnhảyvọtkinhtếcôngnghiệpchongườiDoTháiPalestinehơnlàcácdoanhnghiệptưnhânđếntừmiềntrungchâuÂugiữathậpniên20vàtừĐứcgiữathậpniên30.LànsóngtừĐứcmangđếnkỹnăngkinhdoanh,vốn,phátminhkỹthuậtvàkinhnghiệmquảnlýngànhcôngnghiệphiệnđại.Từnăm1932-1940sảnxuấttrongkhuvựccủangườiDoTháitănggầngấpbalần(hình6).Trongsuốtthờigianchiếntranhgaygoácliệt,nềnkinhtếcósựbứtphánhanhdochiếntranhlàmmọinhucầuđềugiatăng.Việcđiềutralàmtổnhaonhiềuthờigianvàcôngsứcvềchủđề“nềnkinhtếbịchiacắt”củaPalestinethuộcđịa,JacobMetzerkếtluậnrằngphầnđónggópcủakhuvựcquản lý laođộngngoài tưnhân trongnềnkinh tếDoThái thuộcđịacó lẽkhôngvượtquá20%.HaimBarkainhậnxétđiềunàyvẫnđúng,thậmchítrongnhữngnămđầu

nềnkinhtếIsraelchịuchiphốibởichủnghĩaxãhộicựcđoan.

Tấtnhiên,trongthựctế,đặctínhcủangườitheochủnghĩaquânbình,chủnghĩaXion,chủnghĩaxãhộiloạitrừngườiPalestinevàsaunàylàngườiArabIsraelbịphaimờdosựnhậpcưồạtcủangườiDoTháitừchâuPhivàchâuÁ.Từthậpniên50trởđi,sựphânhóadântộcxuấthiệntrongxãhộiIsrael,trongkhingườiDoTháicónguồngốckhôngphảilàngườichâuÂuthườngđượcgợivớicáitênkỳlạlàedothamizrah(cộngđồngphươngĐông)mặcdầuthànhphầnlớnnhấtcủahọlàngườiDoTháitừMaghrebsốngcuộcsốngcủamộtgiaicấpdưới.Kiểuphânhóagiaicấpnàycólẽđãgiảmbớttheothờigian.Trongmộtphântíchvềsựbiểnđổigiaicấpnhanhchónggiaiđoạn1974-1991,MeirYaishlậpluận“sựphânhóasắctộc/quốcgiaởIsraeldườngnhưđóngmộtvaitròkhôngquantrọnglắmtrongviệcchỉrangườiIsraelthuộctầnglớphaygiaicấpnào”.Mộtnghiêncứukhácchothấyxuấthiệnsựsuygiảmtrongvấnđềnội giao dân tộc. Nói cách khác, so với thập niên 50 và 90, nhiều người Ashkenazim vàSephardimkếthônvớingườikhôngcùngsắctộcvớihọ.NgoàiracònmộtminhchứngkhácđólànghiêncứucủaBarbaraOkun:

Mặcdùxảyratìnhtrạngsuygiảm,nhưngsựgiaothoasắctộcvẫnduytrìđặctrưngquantrọngcủanócũngnhưứngxửtronghônnhân...Ngụýcủasựsuygiảmnàylàsựgiaothoasắctộclàvấnđềquantrọng,nhưmâuthuẫnsắctộcvàsựkhôngđồngđềuvềmặtpháttriểnkinhtế-xãhội.ĐâylànhữngvấnđềchínhmàhiệnnayIsraelđangphảiđốiđầu.

GershonShafirvàYoavPeled,đồngtácgiảcuốnBeingIsraeli,đãcungcấpnhữngsố liệunghiêncứuchorằngtínhsắctộcvàgiaicấpvẫnkhớpnhau.Sựnổibậtchínhtrịvềtínhsắctộcthểhiệnrõtrongcáccuộctuyểncửquốchộinăm1999bởisựthànhcôngcủacácđảngdựatrênsựhỗtrợcủangườiĐóTháiđếntừNgavàcácvùngđấtArab.

MặcdùsắctộctrongcộngđồngDoTháidườngnhưkhôngphảilànétchấmpháchínhyếutrongviệcphântầnggiaicấpởIsrael,nhưngnhìnchungnềnkinhtếIsraelpháttriểnkhôngđồngđều,chỉpháttriểnmạnhtrongnhữngnằmgầnđây.ViệnBảohiểmQuốcgiaIsraelxếpIsraelđứngthứhaichỉsauMỹtrongpháttriểnkinhtếkhôngđồngđều,nơicóhốsâungăncáchgiàunghèovà thunhập thuần (thunhậphộgiađình saukhi chuyểnnhượngvàđóngthuế)trongnăm2000khôngđồngđều.ỦybanquốchộitrìnhbàybáocáotrướcchínhphủIsraelhồitháng12năm2002kếtluậnrằngIsraelchỉkémMỹvềkhoảngcáchthunhập,sởhữutàisản,phânphốivốn,giáodục,tiêuthụ,trongđóngườinghèochiếmsốđông.

Ira Sharkansky thuộc trường đại học Jerusalem của ngườiHebrew đã nhận định stressđồnghànhvới“khoảngcáchxãhộingàycàngtăngvôlý”và“mứcđộđồngđềuvềthunhậpcủaIsraelhầunhưphảnánhmứcđộphát triểnkinh tế”.Nhữngkết luận củaSharkanskyđượcminhhọavàhỗtrợbởimôhìnhdoRobertLermanViệnĐôthịởWashingtonpháttriển.TranhluậnvềnhậnthứcchungđốivớiviệcpháttriểnkhôngtươngđồngđanggiatăngởMỹ,ôngđềxuấtnênhọchỏikhuynhhướngcânbằngởĐứctừnăm1988đến1998.Tấtnhiên,trongsuốtgiaiđoạnđóTâyĐứcthuhútĐôngĐức.HầuhếtmọingườisẽtánthànhrằngbấtkỳphântíchnàosửdụngTâyĐứcnăm1988nhưlàcơsởsosánhvớitoànbộnướcĐứcnăm1998sẽlàmộtsailầm.Tuynhiên,Lermanđưaraýkiến:XuhướngmấtcânđốiởMỹgặpsailầmtươngđốitựdokhôngcoitrọngviệcnhậpcưquymôlớn.Israelthuhútgần3triệudânnhậpcưkểtừnăm1948vàhơn1triệukểtừnăm1988.Tuyvậy,ngàynayIsraelthườngsosánhvớicácmụctiêu

kinhtế,xãhộicủachínhIsraelcáchđây10hay20năm.Theophươngphápnày,nhữngsosánhvềsựkhôngcânđốitronglĩnhvựckinhtếcóthểsai,nhấtlàởnướcnhậpcưồạtnhưIsrael.NhiềungườinhậpcưlàngườiNga,trongnhữngnămgầnđâykhisátnhậpvềmặtkinhtếvàoxãhộiIsraelđãgặtháithànhcôngđángkể,vậycóthểnóiquanđiểmcủaLermanlàmộtquanđiểmthựctế.Tuynhiên,ngàynayởIsraelcónhiềuthayđổi,cụthểlàkhutrungtâmquanhTelAvivlànơitiêuthụrấtlớn,nơimànhữngkẻcuồngtinSpartan(khổhạnh)củaaliya(ngườiDoTháibắtđầuđịnhcưởPalestine)thứhai(1904-1914)đãxalánh.

ViệcgiấcmơxãhộihóaruộngđấtcủangườiXionphaimờlàhìnhảnhthunhỏcủakhukibbutz(khuđịnhcư)giảmsúttrongnhữngthậpniêngầnđây.KhuđịnhcưcủangườiIsraelkhimớihìnhthànhthuởbanđầu(1909-1914)chỉcómộtsốlượngdânkhiêmtốn,nhưngđãpháttriểnrấtnhanhvềsốlượngvàuytíntronggiaiđoạnthuộcđịavàđượccôngnhậnlà“ngôinhàcủangườiXionưutú”.Năm1948,có54.208cưdânở159khuđịnhcư.Mặcdùhọduytrìảnhhưởngchínhtrịvàvịthếxãhộitrongnhữngnămđầukhinhànướcmớithànhlập,nhưnghọchỉđóngmộtvaitròthứyếutrongviệcthuhútngườinhậpcưmới.CụthểhọkhôngthuhútngườiDoTháiđangsônglưuvongởnhữngvùngđấtkhácngoàichâuÂu.HầuhếtngườitịnạnDoTháiđếntừBắcPhivàTrungĐôngđịnhcưtrongcácthịtrấnhaytrongnhữngmoshavim(nhữngkhuđịnhcưcủacáctiểuchủhợptác).KếtquảnhữngkhukibbutzvẫnduytrìlàmộtphongtràosắctộcAshkenazi.Chotớithậpniên80,sốdânđịnhcưtăngtới127.000.Nhưngkểtừnăm1985,kibbutzphảigánhchịukhủnghoảngvớikhoảnnợkhổnglồ,hậuquảlàdânsốgiảmmạnhmỗinăm.Năm2002có116.000cưdânở268kibbutz.Sốdânđịnhcưgiảmdầntừ8%.năm1948chỉcòn2%ngàynay.Tuyvậyđâylàtìnhhìnhchung,moshavimcũngtrảiquatìnhtrạngdânsốgiảmtươngtự,trongmộtsốtrườnghợp,chúngbiếnthànhnhữngcộngđồngtưhữuhóa.

NhữngkhukhácnhưRamatRahel gần Jerusalem,đượcphép thuêđấtphát triểnnhàở,trungtâmthươngmạihoặckhucôngnghiệp-Mộtkếhoạchđượctạođiềukiệnthuậnlợisaunăm1992bởinhữngthayđổitrongkhungphápluậtvềquyềnsởhữuđất,lầnđầutiêntronglịchsửtạoramộtthịtrườngtựdovềbấtđộngsảnởIsrael.MộtvàikibbutznhưKfarRuppinbiếnthànhcáccôngtymẹ,trongđócácthànhviênlàcổđông.Nhữngkhukhácthìthuênhữngcănhộtrốngngoàichợtrời.

Nhiềuquyphạmxãhộiđặctrưngcủanhữngnămđầubiếnmấthaybịthuhẹpdần:Laođộngkhôngcóchuyênmôn,khôngtuyểndụnglaođộngbênngoài,phòngăntậpthể,giảitrívànhàtrẻ.Trongkhiđóđốivớilĩnhvựctưhữuhóa,mứclươngcũngcósựkhácbiệt:Cóchínhsáchkhíchlệ,thưởngtheonăngsuất,trảlươngngoàigiờ,sởhữuxehơiriêngvàdùnghàngchất lượngtốt, thẻtíndụng,kếhoạchlươnghưuvàdựavàolaođộngbênngoài(thườnglàngườiArab).Năm1999,62%nhâncôngởkibbutzlànhâncôngđượcthuêmướn.Tinhthầndânchủđượcđềcaonhưhộihọphàngtuần,cóhộiđồngbầucử.Ngàynaykibbutztậptrungvàocôngnghiệpnhiềuhơnnôngnghiệp.Khoảng40%thanhniênsinhraởkhukibbutztìmcáchthoátly,họgianhậpquânđội,hoặctìmcơhộihưởngnềngiáodụccaohơn,tìmkiếmviệclàm ở thành phố. Kibbutz thoái hóa dần thành khu nhà ổ chuột dành cho người già nhưCenturyVillage(LàngThếKỷ)vàkhuliênhợpnghỉhưuởFlorida.

Kibbutzvẫnvậndụngảnhhưởngchínhtrịthiếucânđối;cókhoảng17%thànhviênĐảngLaoĐộngthamgia.Nhưngvaitròlịchsửcủahọnhưlàngườiđitiênphongvềchínhtrịthìkhôngcònnữa.Mộtkhảosátnăm1998chothấy,chỉmộtthiểusốthànhviênkibbutztinrằnghọcótươnglai.Thậtngạcnhiênkhimộtnhàbìnhluậngầnđây,đãkếtluận:“Điềukiệnởcáckibbutzchỉxếphạngchót”.Mộtquansátviênđồngcảmhơnthìchorằngđậylà“Tầmnhìncủaconngườimới”và“Mộtxãhộicôngbằng,mộtthếgiớitốtđẹphơn,nhưtuyênbốcủacácnhàtiêntriIsraelđãtheoquanđiểmduytâmtrướckia.Bảnchấtconngườiđãchiếnthắngchủnghĩalýtưởnghóa;thamvọngchứngtỏmạnhhơnchủnghĩavịtha;tínhcáchcánhânchếngựtráchnhiệmchung”.

ThayvìthànhlậpliênđoànhợptácxãnôngdânHebrew,ngườiXionlạitạoramộtxãhộiđôthịhóavàcôngnghiệphóa.ĐiềugìduytrìthamvọngbanđầucủachủnghĩaXion?ĐóchínhlànhànướcDoThái.

Tấtnhiên,xãhộicủangườiArabPalestinechothấynhữngđặcđiểmrấtkhácbiệt.XãhộithờikỳthuộcđịavàđếchếOttomanlàmộtxãhộinôngthôn.Năm1880,khoảng79%dânsốArablàngườinôngthônvàtỉlệnàycòncaohơnnếuchỉxemxétngườiArabHồigiáo.Năm1937,70%dânsốArabvẫnlàmnôngvà57%lựclượnglaođộnghoạtđộngliênquanđếnnôngnghiệp.Quagiaiđoạnnày,quátrìnhđôthịhóavẫndiễnrakhôngngừng,nhưngđếnnăm1946,thậmchí64%ngườiArabPalestinevẫnsốngởnôngthôn,hầuhếthọđềulànôngdân.TuyvậynềnkinhtếArabPalestinevẫntồntạivớimộtkhuvựccôngnghiệpnhỏtrongthờikỳthuộcđịa,nhưngnôngnghiệpvẫnchiếmtỷlệlớnchođếnnăm1946,sựđónggópcủanóvàotổngsảnphẩmtrongkhuvựcngườiArabgấpgần4lầnngànhsảnxuấtcôngnghiệp.

NgànhnôngnghiệpcủanôngdânArabPalestinetrongsuốtgiaiđoạnnàyphảichịuáplựccăngthẳngdokếtquảcủasựgiatăngdânsốnhanh,kèmtheođólànhữngđòihỏitấtyếunhưnhucầuvềnguồnvốnlớn,câytrồngđểthuhoalợi.Sựmắcnợ(nhấtlàngườilĩnhcanh)tăngtớimứcnăm1931,cáckhoảntiềnnợcủamộtngườiPalestinetrungbìnhbằngvớithunhậphàngnăm.Mộtloạtthiêntaitrongthậpniên20và30cànglàmtăngthêmsựkhókhănchongànhnôngnghiệp:Nạnchâuchấu,chuộtđồng,bệnhdịchvàhạnhánkéodàisuốtmấynăm.ChínhvìvậyngườiArabđãbỏlàng,đitìmkếsinhnhaiởcáckhuvựcđồinúi,vùngđồngbằngduyênhải,làmcôngnhântrongcácthànhthịhayđồnđiềntrồngcamquít,đôikhikếthợpcảhai.SựthànhthịhoácủangườiArabđượcthúcđẩybởiviệcmuađấtcủangườiDoTháivànhữngảnhhưởngphụdonềnkinhtếDoTháităngtrưởng.Đómớilànguyênnhânchínhcủahiệntượngrờibỏlàngquêlênthànhthị,đặcbiệtkhitỷlệtăngtrưởngdânsốPalestinecao,nhấtlàởnôngdânHồigiáo.ỞvùngTrungĐôngcũngxảyramộtphongtràonhưvậy,nócũngtạothànhmộthiệntượng.

MặcdùdiệntíchđấtđượcchuyểnsangchủsởhữungườiDoTháitừnăm1881tới1948íthơnsovớitổngdiệntíchđấtcủangườiPalestine(khôngquá6%củacảnước),nhưngđólàphầnđấtmàumỡphìnhiêu(bảnđồ1và2).ViệcmuađấtlàmộttrongnhữngđiểmnútliênkếthơnlàtáchrờigiữanềnkinhtếDoTháivàArab,tạorasựcạnhtranhphânchia.

VềvấnđềđấtđaiởPalestinetừnăm1917và1939,KenethSteinchorằngkhôngphảidosựcổvũcủachủnghĩadântộcArab,cũngkhôngphảidosựcanthiệpcủaAnhlàmngưngquátrìnhchuyểnnhượngđấtcủangườiArab,màchínhlàdongườiPalestine.Ôngkếtluậnhạnchế

duynhấtcủangườiXionkhimuađấtlàsốtiềnmàhọchuẩnbịchoviệcgiaodịchmuabán.Cómộtlogickinhtếchắcchắntrongđiềunàylàviệckinhdoanhđấtcókhuynhhướnglêngiádomâuthuẫnchínhtrịtồntạiquálâu.Steinđãchothấy,nhữngngườibánđấtgồmphầnlớncácthànhviênlãnhđạophongtràochủnghĩadântộcngườiArabPalestine.

CònvềngườiAnh,họgiốngnhữngngườitiềnnhiệmchếđộOttoman,nhưngkhônggặtháiđượcthànhcônggìhơn,họcốhạnchếviệcngườiDoTháimuađấtbằngviệcbanhành“sắclệnhbảovệnôngdân”.Nhưngthựctiễnchothấy,nhữngsắclệnhnhưvậychỉphảntácdụng,thậmchítheoSteinchúngcònkíchthíchviệckinhdoanhhơnnữa.NgườinôngdânkỳvọngđấtđaimộtkhiđãđượcbánchongườiDoTháisẽthuộcquyềnkiểmsoátcủachínhphủ.Đãcónhiềusắclệnhđượcbanhành,nhưngchúngkhôngcóhiệulựcbởisựthôngđồnggiữangườibánvàngườimua,ngườibánthìsẵnlòngbáncònngườimuathìvuivẻmua.CácquanchứcAnhnổigiậnbởihọthấtbạitrongviệcngănchặnnhữngchủsởhữuđất,nôngdânbuộcphảibánđấtchongườiDoTháiđểtrừvàocáckhoảnnợ,thườngthìgiaodịchnàyđượctiếnhanhthôngquatrunggian.

Từđómàcócuộcđiềutra“NgườiArabkhôngtấcđấtcắmdùi”.Đâylàmộttrongnhữngloạtđiềutradochínhphủphátđộng,saucáccuộcbạoloạnchốngngườiDoTháitrongnăm1929.UỷbanShawCommissionđượcchỉđịnhgiảiquyếtvấnđềđấtđaiởPalestine.NgàiHopeSimpsonphátbiểu:“NếutấtcảđấtđaicanhtácởPalestinebịchiacắt,thìmỗigiađìnhsẽkhôngđủviệclàm”.Ôngnóithêm“Khôngcóđủchỗchongườiđịnhcưnếutiêuchuẩncuộcsốngvẫnduytrìnhưhiệntại”.Ôngthừanhậnnếuchínhphủtheođuổimộtchínhsáchnăngđộngpháttriểnnôngnghiệpthìcóthểtạoracôngănviệclàmchothêm20.000giađìnhđếnđịnhcưnữa.

BáocáocủaHopeSimpsonkhiếnngườiXioncảmthấybịxúcphạm,vìhọbịthànhkiếnvànhữnggiảđịnhthốngkêcủaHopeSimpsonlàchưachínhxác.Cụthểviệcướclượngdiệntíchđấtcanhtáctốithiểuchochomộtgiađìnhnôngdânkhônghợplý.TrongkhiHopeSimpsonước tính tổngdiện tíchđất canh tác củaPalestine là6,5 triệumétdunams[1] thì cơquanJewishAgencytranhluậnrằngdiệntíchđấtcanhtácthựcsựgầngấpđôiconsốđó.NgườiXiongiữýkiếnchorằngđịnhnghĩacủachínhphủvề“đấtcanhtác”và“laođộngvàtàinguyêntrungbìnhcủanôngdânPalestine”làquáhạnchế.Thayvàođóhọthúcgiụcviệcđịnhrõđấtđaidựatrênnăngsuất“vàhướngdẫn...chínhphủvàviệcthựcdânhóacủangườiDoThái”.

Thậmchítronggiaiđoạnnày,docósựđầutưvềvốn,nênnăngsuấtnôngnghiệpcủangườiDoTháicaohơnngườiArabnhiềulần.Theomộtbáocáocủachínhphủnăm1930chothấy:SảnlượngnôngnghiệptrungbìnhcủangườiArablà70kgmỗidunamsbộtmìvà59kgmỗidunamslúamạch;trongkhisảnlượngđócủangườiDoTháilà111kgbộtmìvà153-177kglúamạch.Nóichung,năngsuấtcủanôngdânDoTháicaogấphailầnsovớingườiArab.

Trongcuộcđiềutradânsốnăm1931,thìvấnđềkhôngcóđấtởnôngthônlàvấnđềnổibật.DođóGiámđốcPháttriểnmớiđượcchínhphủchỉđịnhlàLewisFrenchđãmởcuộcđiềutra chongườiArab không cóđất đăng ký. Có khoảng4.500khiếu kiện trong vòngmột vàitháng,nhưngkếtquảnàyđãlàmchochínhphủbốirối.Cuốicùng,vàotháng4/1932chỉcó72vụkiệnđượcđưaraxétxử.Frenchmệtmỏibáocáo:“Đâylàmộtcuộcđiềutrachậmtrễvàtẻnhạt,chỉcó664vụkiệnđượcduyệtnăm1936.Chínhphủphảichịutráchnhiệmgiảiquyếtchocácnguyênđơn,nhưngmãitớinăm1939,khikhéplạicuộcđiềutrachỉcó74giađìnhđượcgiảiquyếttrongsố899ngườicuốicùngbịxếplàkhôngcóruộngđất”.

MộtlýdonữacủasựthấtbạilàdoUỷviênbanchấphànhngườiArabPalestineđứngđầucơquan“chủnghĩadântộc”từchốicáckếhoạch,đóđượcxemnhưmộtsựxácnhậnngầmcủachínhsáchủnghộngườiXion.Ngoàiracònmộtnguyênnhânkháclàsựgiảithíchchínhthứckháiniệmthuhẹpvấnđềkhôngcóruộngđất.Chínhphủđịnhnghĩa“ngườiArabkhôngruộngđất”lànhữngngười“bịđẩyrakhỏiđấtđaimàhọcưngụdorơivàotayngườiDoThái”.Vìhầuhếtnhữngnôngdânnàykhôngchếtđóimàhọtìmrakếsinhnhaikhác,đólàchuyểntớicácthànhphốsinhsống,họkhôngcóđủtưcáchđăngkýlàmngườikhôngruộngđất”.FrenchthừanhậnmìnhbấtlựcvìvấnđềngườiDoTháiđịnhcưđangdẫntớiviệcthaythếnôngdânArabtrêndiệnrộng.Ôngtranhluận“NếungườiArabsởhữuđất...thìhọcũngphảirờiđi,vìngườiDoTháiđếnđểthaythếchỗcủahọ”.ÔngkếtluậntheosáchKhảihuyềnrằng“Nếuquátrình

mấtquyềnsởhữuđấttiếpdiễn,thìtrongvòng3hay4thậpkỷtớinôngdânArabsẽtrởthànhtuyệtchủng”.Frenchthúcgiụcphápluậttăngcườngbảovệhọ.Nhiềubiệnphápđượcápdụngnhưngtỏrakhônghiệuquả.Thậmchísaunăm1940,khichínhphủđưaranhữngquyđịnhhàkhắcvềchuyểnnhượngđấtđainhằmhạnchếviệcchuyểnnhượngđất,hạnchếngườiDoTháichỉđượcsởhữu5%diệntíchđấttrongcảnước,thìviệcgiànhđấtcủangườiDoTháivẫntiếpdiễntrênquymôlớn.

Metzercũngtinrằngconsốthựcngườinôngdânbịmấtđấtchắcchắnlớnhơnconsốđăngkývàcốướclượngconsốthựctrêncơsởdữliệuđượcthừanhậnlàchưađầyđủ.Ôngướctính:ViệcthaythếchủđấttừnhữnggiaodịchvềđấtđaicóthểgiảithíchlàdosựsuygiảmmộtnửasốlaođộngArabtronglĩnhvựcnôngnghiệptừ1921-1945,haychuyểntừnôngnghiệpsangcáclĩnhvựccôngnghiệpkhác(kểcảnôngdânDoThái).

Metzerchobiếtcómộtsựthayđổikếtcấulớntrongxãhộidodânnhậpcưtừnôngthônvàothànhthị,nhấtlàtớicácvùngduyênhải.

ViệctìmkiếmngườiArabkhôngđấtcũngvôíchnhưviệctìmkiếmngườiDoTháinayđâymaiđó.TheokinhnghiệmcủangườiPalestine,chúngtacóthểkếtluậnrằngcácbáocáocủacảHopeSimpsonvàFrenchđềumấthiệu lựcdoquanđiểmcốđịnhvềxãhộinôngnghiệpPalestine.

Trongmộtbáocáokháccủachínhphủnăm1930đãthừanhận:“Nhucầucấpthiếtnhấtcủangànhnôngnghiệp(Arab)làsựhợplýhóa”.Nhưngmọiviệcvẫntiếptụctheohướng“Cưdânnôngthôntạothànhmộtkhốidâncưbảnđịa,khôngthểdễdàngbịcôngnghiệphóa,thậmchínếucónhiềungànhcôngnghiệpthuhútnó.Dođócầnđảmbảonơiănchốnởchohọ,ítnhấtlàkếsinhnhai”.Ủyban“phảnđốikịchliệtbấtcứnỗlựcnàonhằmxúigiụcnôngdânrakhỏimảnhđấtcủahọvàbiếnhọthànhnhânviênvănphòng”.

Dù đó là sự nhận thứcmuộnmàng, nhưng cũng đáng hoan nghênh. Đất canh tác nôngnghiệpvànăngsuấtquacácthậpkỷliêntiếptăngchúngtỏnhậnthứcđólàđúng.NhiềunhàquansátngườiAnhcũnghiểuđượcquanđiểmđó.ChẳnghạnEricMills,năm1931đãviết:“Việcứngdụngkỹthuậtcủaconngườingàycàngtiêntiếnvàkinhnghiệmvềnôngnghiệpdồidàotrongmộtnướcnhiềuđồinúinhưthếlàcótínhkhảthivàtấtyếutiêuchuẩncủacuộcsốngngàycàngđượccảithiện”.MặcdùnăngsuấtnôngnghiệpcủangườiArabvẫnliêntụcgiảmsovớingườiDoTháinhưngnócũngchứngtỏ:Từ1922-1945việcsảnxuấtnôngnghiệpcủangườiArabtăngtrungbình6%/nămvàsảnphẩmnôngnghiệptínhtrungbìnhmỗicôngnhânđạt4,1%/năm.

Cácphươngphápđòihỏivốnlớnđặcbiệtđượcápdụngtrongcácđồnđiềntrồngcamquít,vốnchỉchiếm2%diệntíchđấtcanhtáccủangườiArab,nhưngcầnđến20%laođộngnôngnghiệpvàtạora28%tổngsảnphẩmnôngnghiệpchongườiArab.Chotớinăm1936đãcónhiềungườiArablàmviệctrongcácđồnđiềntrồngcamquítcủangườiDoThái.Sauđó,kếtquảlàcuộcnổiloạncủangườiArabvàáplựcđènặngtrênđôivaicủaliênđoànlaođộngDoThái,dẫntớikhuvựcthenchốtcủanềnkinhtếDoTháiđãtăngcườngsửdụnglaođộngDoThái.

ViệcngườiDoTháimuađấtđãgópphầnvàotràolưu“vôsảnhoá”nôngdânArab.NhưngđâychỉlàmộtphầnbiếnchuyểnchungtrongxãhộiPalestinephátsinhviệcdicưtừvùngđồinúixuốngvùngđồngbằng,từnôngthônrathànhthịvàngàycàngcóđôngngườidânbiếtđọcchữdướisựcaitrịcủangườiAnh.

Cảnhsốnglưuvongnăm1948khiếnxãhộiPalestinetanrãthựcsự.Sựphânchiagiữadânducưvàđịnhcư,giữatầnglớpquýtộcvànôngdân,giữangườiHồigiáovàThiênChúagiáotrởnênítquantrọnghơn.Điềuhọquantâmbâygiờlàsựphânchiagiữangườitịnạnvàngườikhôngtịnạn,giữangườiArabIsraelvànhữngngườitrongcácnướcArablánggiềng.

Giaiđoạn1949-1967đánhdấunỗlựccủachủnghĩaXiontrongviệctạoramộtnềnkinhtếvàxãhộikínởPalestine.Trongkhiđó,ởIsraeldolànsóngnhậpcưkhổnglồdẫnđếnnhucầucầnlaođộng,giúpnướcnàyđạtđượctỉlệpháttriểnkinhtếnhanh.Đầuthậpniên60,ngườiArab Israel, chủyếu lànôngdân,bắtđầugianhập thị trường laođộngmởrộngcủa Israel.

NhiềungườiđếnHebrew,mộtsốkhácthìgianhậpvàogiớithànhthị.SựchiếmđóngcủangườiIsraelởBờTâyvàdảiGazanăm1967gâychiarẽnộibộđốivới

xãhộiPalestine,giữacôngdâncủacáclãnhthổdongườiIsraelchiếmđóngvàcáclãnhthổcònlại.Tuynhiên,chiếntranhnăm1967đãđánhdấugiaiđoạnquantrọngtrongviệckhôiphụccộngđồngArabPalestine.Sausựphânchiatrongnhữngnăm1949-1967vàsựphầnbiệtchủngtộctriềnmiênchốnglạingườiArabởIsrael,cuốicùnggiữahọcũngnối lạimốiquanhệhữunghịgiữangườiPalestineởBờTâyvàdảiGazavớingườiArabIsrael.ChínhsáchNhữngcâycầumởbăngqua JordanđượcBộ trưởngBộquốcphòng Israelkhiđó làMosheDayantánthành,duytrìsựliênkếtvềkinhtế,xãhộivàvănhóagiữachínhquyềnPalestineởcáclãnhthổbịchiếmđóngvànhữnglãnhthổởcácnướcxungquanh,nhấtlàJordan.Đếnnăm1994Palestinepháttriểnnhưngchưahoànthiện.

Một dấu chỉ của việc chưa hoàn thiện là con số các cuộc hôn nhân giữa những ngườiPalestinetịnạnvàngườiPalestinekhôngtịnạncònthấp.Vídụ,theocáchồsơchínhthức,ởdảiGazanăm1995,có45%cáccuộchônnhânlàgiữanhữngngườitịnạn,chỉ9%giữangườitịnạnvớingườikhôngtịnạn.Trongkhiđótỉlệgiữangườitịnạnvàngườikhôngtịnạnlà7/3.

NgàynayxãhộiPalestineđãdầnđượckhôiphụcởBờTâyvàdảiGaza.Tuynhiênvẫncònmộtsốvấnđềcầnđượcgiảiquyếtnhưtỷlệthấtnghiệpcao,tỷlệnữthamgialaođộngcònthấp,mỗicôngnhânphảinuôinhiềungười thân tronggiađình.Trongquý IInăm2002sốngườisốnglệthuộcvàongườikhácởBờTâyvàdảiGazalà7,6triệungười.Ngoàira,hơn40%dânsốvẫnđược liệtvàodanhsáchngười tịnạn,phụthuộcvàosựhỗtrợcủaUNRWA(CơquanViệclàmvàCứutrợLiênhiệpquốcchongườitịnạnởvùngTrungĐông,thànhlậptháng121949),cáccơquanphúclợitưnhânvàquốctếkhác.NhàcầmquyềnPalestinekhôngthểtiếptụcthựchiệnnghĩavụcủamình,nếukhôngcósựgiúpđỡtừcácnhàbảotrợtrênthếgiới.TheomộtbáocáocủaNgânhàngthếgiới,gầnđâymứchỗtrợlà$195/người/nămdànhchonhữngngườitớiBờTâyvàdảiGaza,làmộttrongnhữngsựhỗtrợpháttriểncaonhấttínhtrênđầungườisovớibấtcứnơinàotrênthếgiới.NhưngsựphụthuộcquantrọngnhấtlàởIsrael,mốiquanhệquânsự/chínhtrịkhôngcânđốicũngkhiếnchonềnkinhtếđôikhikhôngđượcđánhgiáđầyđủ.

HaixãhộiIsraelvàPalestinecùngchungsốngnênởmộtmứcđộnàođónềnkinhtếcủahaixãhộinàycũnghòaquyện,đanchéonhau.TrướchếtIsraelkhôngcònlàmộtvùngquêthanhbìnhnóitiếngHebrewnữa,màlàmộtxãhộicôngnghiệpkhátiếnbộ,mộtnềnkinhtếhậucôngnghiệpdịchvụkỹthuậtvớiGDPhơn100tỷUSDvàthunhậpbìnhquânđầungườilà16.000USD,tiếnđếnngangbằngvớikhốiLiênminhchâuÂu.Thứhai,Palestine,vùngđấtBờTâyvàdảiGazanằmdướisựcaitrịcủanhàcầmquyềnPalestinecóGDPcaonhấtlà4tỷUSDnăm2003,thunhậpbìnhquânđầungườithấphơnIsrael1/10.Mặcdù46%dânsốvẫnđượcxếp là laođộngởnông thôn,nhưngchỉkhoảng13%phụthuộcvàonôngnghiệp.Ngàynaynôngnghiệpchỉchiếm8%GDPcủaPalestine(dùNgânhàngThếgiớicóthểướctínhsaigiátrịcủanôngnghiệp).MộtnguyênnhânGDPnôngnghiệpgiảmlàIsraelhạnchếPalestinetiếnđếnBờTây(bácbỏđơnxinphépđàogiếng)nhưngnguyênnhânchínhlàxuhướngđôthịhóa.RõràngIsraelcũngphụthuộcvàoPalestine.Từnăm1967,hainềnkinhtếnàyđãtiếnđếngầnnhauquahiệntượngcụthể:LaođộngArab.Mộtphầnvìsựpháttriểndânsố,phầnkhácvìcácôngchủIsraelcóthểtậndụngnguồnlaođộngrẻ,ngoàiracònvìsựđầutưtậptrungvàokhuvựctưnhânvàkhuvựcquốcdoanhcònthấptạicác lãnhthổbịchiếmđóng(ngoạitrừcácvùngđịnhcưIsraelmớivàcácdựáncơsởhạtầnggắnliền),tỷlệlaođộngPalestinetăngchưatừnglàmviệctrongphạmvi“đườngbiêngiớixanh”(đườngbiêngiớicủaIsraeltrướcnăm1967).Đếntrướcnăm1983hơn1/3lựclượnglaođộngcủaBờTâyvàdảiGaza(74.000trongsố215.000)đanglàmviệcởIsrael.Họchínhlàlựclượnglaođộngtiềmẩnđượcmởrộng.Cóhơn10.000 laođộngPalestinenhưthế,họchấpnhậnmức lươngvàđiềukiện laođộngmàngườiIsraelchê.ĐốivớingườiPalestine,thịtrườnglaođộngIsraellàthỏinamchâmthuhútkhôngthểcưỡnglại,vìhọnhậnthấykhókiếmđượctiềnnhưvậyởquêhương.TheoướctínhcủamộtchuyêngiakinhtếcủaNgânhàngthếgiới“NgườiIsraelđòihỏithêm91%tiềnlươngnếulàmviệcởBờTâyvàdảiGaza”.

BảnđồvềBờTâyvàdảiGazađãminhhọatầmquantrọngsốngcòncủaviệclàmởIsrael

đốivớinềnkinhtếPalestine:MộtkhuvựccàngcáchxathịtrườnglaođộngIsraelthìmứcđộnghèocàng lớnhơn(bảnđồ3).ĐiềunàyphảnánhphạmviảnhhưởngcủasựđóinghèoởIsrael,nóđượctậptrungvào“nhữngthànhthịpháttriển”ởcáckhuvựcphụcận-NhữngnơitậncùngnhưYeruhamởNegevhayKiryatShemonaởEtzba.

LaođộngArabởIsraelsaunăm1967tậptrungvàomộtsốkhuvựccủanềnkinhtế,trongđóngườiArablànhâncôngchủyếutrongngànhcôngnghiệpxâydựng.CácvùngđịnhcưDoTháitrongcáclãnhthổbịchiếmđóngđượcxâydựngphầnlớnbởingườiArabPalestine.NhưđãnóikhuđịnhcưthuêvớisốlượnglaođộngngườiArabngàycàngtăngởcảlĩnhvựcnôngnghiệpvàcácnhàmáycôngnghiệp.VìvậynhiềukhuđịnhcưDoTháiởcáclãnhthổbịchiếmđóngthamgiavàohoạtđộngsảnxuấtnôngnghiệp.NgànhdulịchIsraelthulợinhuậncaonêntuyểndụngmộtlượnglớnngườiPalestine.Trongkhiđó,hàngràoanninhdoIsraeldựnglêntrong suốt chiến tranh Intifada thứhaiđượcngườiArabvànhững laođộng làngườinướcngoàixâydựng.

TháiđộphảnứngcủaIsraelđốivớiviệcphụthuộcngàycànglớnvàolaođộngArabkhánướcđôi.HọcũngphànnàntạisaokhôngsửdụnglaođộngHebrew.CólẽdochínhphủIsraelđã dựa vào lao động Palestine từ giữa thập niên 80 tới năm 1994. Nhưng tình trạng thấtnghiệpcaolàmtrầmtrọngthêmsựcăngthẳngchínhtrịởcáclãnhthổbịchiếmđóng,dẫnđếncuộcchiếnIntifadathứnhất(1987-1993).NềnkinhtếpháttriểncủaIsraeltrongthậpniên90đãchứngminhchothamvọngđốivớilaođộngnhậpkhẩuvàsauthỏathuậnOslo,sốngườiPalestine làm việc tại Israel bắt đầu tăng vọt lần nữa. Tuy nhiên, sau năm 1993, lao độngPalestinebuộcphảixuấttrìnhgiấytờtuỳthânvàgiấytờchophépđặcbiệttạicáctrạmkiểmsoátthườngtrựcđượcthiếtlậplầnđầutiênkểtừnhữngngàyđầuIsraelchiếmđóng,nếuhọmuốnvàohoặcđếngần“đườngbiêngiớixanh”.TuychínhphủIsraelkiểmsoátcóphầngắtgaohơnbằngchínhsách“khépkín”saucácvụkhủngbố,nhưnghàngchụcngànngườivẫnlénlúttheođườngbộphíasauvàlàmviệcbấthợpphápchocácnhàthầungườiIsrael,dođóhọtránhkhôngphảitrảphíbảohiểmytếhoặcthuếchocôngnhân.Sựthôngđồnggiữahaibênchủ-thợcũngngấmngầmnhưtrongtrườnghợpkinhdoanhđấtđaicủacácthếhệtrước.

Israel không thể phát triển dễ dàng nếu không có lực lượng lao động người Palestine.Palestinecũngkhông thểphát triểnnếukhông tiếnvào thị trường Israel.Một trongnhữngnguyêndochínhđốivớiviệcGDPcủaPalestinegiảmtrongsuốtcuộcchiếnIntifadathứhailàchínhsáchđốiphó“khépkín”củaIsrael,ngườiPalestinetiếnvàothịtrườnglaođộngởIsraelđểmưusinhbằngcáchkhôngđiquanhữngtrạmkiểmsoát(hình7).TrướckhixảyraIntifadathứhai,có130.000ngườiPalestinelàmviệctạiIsrael(khoảngmộtnửatrongsốđólàlaođộngbấthợppháp).TheoướcđoáncủaNgânhàngThếgiới,GDPcủaPalestinekhoảng5tỉUSDhơntrướcIntifada1tỉUSD.SựkhácbiệtnàychủyếulàdolaođộngPalestineđanglàmviệcchoIsrael.Nóicáchkhác,gần1/5tổngthunhậpquốcdânPalestinecóđượctừnguồnlaođộngởIsrael.Nhữngnỗlựcnàythậmchícònđixahơn.Tháng6năm2001NgânhàngThếgiớiướctínhrằngchínhsách“khépkín”củathịtrườnglaođộngIsraelchốnglạiPalestinesẽ“ngụý

giảmbớthoạtđộngkinhtếtrongphạmviBờTâyvàdảiGazakhoảng50%”.SauvàituầnđầutiêncủachiếntranhIntifadavàchotớicácsựkiệntháng3năm2002, trênthựctếkhoảng50.000côngnhâncóthểquaylạicôngviệcởIsraelvàcácvùngđịnhcư,mặcdùbiêngiớibăngquacáctrạmkiểmsoátnàybịđóngkínvàmởlạivàonhiềudịp.

Tuynhiên,IntifadathứhaigâyratáchạirấtlớntớinềnkinhtếPalestine,nhưtrongmộtbáocáotừNgânhàngThếgiớivàotháng3năm2002đãướctínhthunhậpthựctínhtrênđầungườicủaPalestinegiảm12%trongnăm2000,19%trongnăm2001,cònthunhậpbìnhquânđầungườiởBờTâyvàdảiGazakhiđóthấphơnmứclúckýbảnthỏathuận“Gaza-Jericho”năm1994là30%.Saukhicôngbốbảnbáocáonàytìnhhìnhcòntệhạihơnnữa.TổngGDPcủaPalestine,từngtrên5tỉUSDnăm1999đãgiảmxuốngdưới5tỉUSDnăm2002.

Giữanăm2002,có45%lựclượnglaođộngthấtnghiệp.MộtđiềuđángtiếcnữalàởcáckhuvựclãnhthổPalestinecũngnhưIsrael,ngànhdulịchgiảmxuống,ởPalestine,vớilựclượnglaođộngdồidàokhoảng122.000người(chưakểcôngnhânđịaphương),nhàcầmquyềnđãphásảnvàkhôngthểtrảlươngnhânviênmộtcáchđềuđặn.NềnkinhtếPalestinehầunhưbịtêliệtbởinhữnghạnchếvềhànghóavàbịIsraeltừchốisautháng12năm2000đểchuyểnđổiquỹPAdonhàquảnlýthuếcủaIsraelkiểmsoát(chủyếulàthuếgiátrịgiatăng,thuếmuahàng hóa và thuế nhập khẩu)mà theo các thỏa thuận Oslo, dồn về PA. Những quỹ khôngchuyểnnhượngnàybaogồm75%thuếthunhậpvà100%phíytếdolaođộngPalestinetrảởIsrael,nhưngchỉcáclaođộnghợpphápmớiphảitrả.NhưngnguyênnhânquantrọngnhấtcủasựkhủnghoảngkinhtếởPalestinechínhlàsựtụtdốcthảmhạitrongviệcngườiPalestinesanglàmviệcởIsrael.Cuốinăm2002,hầuhếtdânPalestinesốngtrongcảnhcơhàn,bênrìacủasựtồnvong,họkhônglàmnghềnông,thayvàođólàlàmnhữngcôngviệclặtvặt,bánrong,đaulònghơnlàlàmgái.

NềnkinhtếIsraelcũngchịucảnhtươngtự.Israelbịgiángđònmạnhmẽsautháng9năm2000bởiviệcđixuốngcủangànhdulịch,côngnghệvàbởitìnhtrạngsuythoáitrongngànhcôngnghiệpkimcương,đólàbangànhthunhiềungoạitệnhấtcủaIsrael.Hainămtiếpsauđó,đấtnướcnàyphảichịuđựngmộttrongnhữngtìnhtrạngsuythoáitồitệnhấttronglịchsử.Đầu tưnướcngoài suy giảm; giá trị đồng shekel (đơnvị tiền tệ của Israel) giảm;nạn thấtnghiệptrongquý“ISRAELnăm2002”đạttớiconsố11,2%,nhưngconsốnàycólẽchưathểhiệnđầyđủsốngườithấtnghiệptrongthựctế.

Tạithờiđiểmtìnhtrạngthấtnghiệpcaođó,vậytạisaonềnkinhtếIsraelvẫnduytrìsựphụthuộcđángkểvàolựclượnglaođộngđếntừcácquốcgiakhác?Lýdoởđâylàdoyếutốkinhtế.Nóitheovănphongxãhộihọc,haynhữngmụctiêuxãhộicủangườiXionthìIsraeldễbịtổnthươngtrướcnhữnghệquảcủanạnsuythoáikinhtế,vìsốlượngngườinhậpcưgiảmdẫntớicuộcdicưcủalaođộngDoTháicókỹnăngcao.DođónhữngnhàhoạchđịnhchínhsáchcủaIsraelphảiđươngdầuvớimộttìnhhuốngtiếnthoáilưỡngnan.NhưngnếuIsraelphụchồinềnkinhtếthìcũnggiốngnhưMỹ,châuÂuvàcácnềnkinhtếkhác,họcũngcầnlaođộngnhậpkhẩuvìđạiđasốngườiDoTháitrongnướcchêmứclươngcũngnhưcôngviệc.

MộtsốôngchủIsraelbắtđầutiếnhànhthànhlậpnhữngdoanhnghiệpởngaytrênlãnhthổ

Palestine,chủyếutậptrungvàocáclĩnhvựcxâydựng,nôngnghiệpvàdulịch.NgườiPalestineđãchiếmrấtnhiềuviệclàmcủangườiIsraelnhờbãibỏchínhsách“khépkín”,gópphầnphụchồinềnkinhtếPalestine.

Từthậpniên90Israelđãkýkếtcáchợpđồngngắnhạnvớicôngnhânnướcngoàinhậpkhẩu,đặcbiệtlàngườiPalestine.LựclượnglaođộngnàythựcsựhấpdẫncácôngchủIsrael,vìhọchấpnhậnmứclươngvàphúclợixãhộithấp.TheongânhàngIsrael,chiphíchoviệc thuêmướn laođộngnướcngoài cho lĩnhvựcnôngnghiệpvàxâydựng thấphơn thuêmướn người Israel khoảng 40%. Chỉ riêng các nước Romania, Thái Lan, CIS, Thổ Nhĩ Kỳ,Ghana,Mauritius,Philippin,thậmchícảTrungQuốctrongnăm2001đãcó11.600laođộngsangIsrael.Vềmặtlýthuyết,laođộngtừ11nướcsẽđếnIsraelmỗinămhoặchơn,nhưngtrênthựctếIsraelgiốngnhưnhiềuquốcgiakhác,nhữnglaođộngkháchmờingắnhạnnàythamgiathịtrườnglaođộngnhưcáccôngdândàihạn.Nhiềungườibấtchấptìnhtrạngsốngbấthợpphápvẫnmongmuốnđượctiếptụcởlạilàmviệc.Mộtsốngườikháctìmcáchởlạihợppháp,chẳnghạnnhưkếthônvớingườiDoTháihayngườiArabởIsraelđểlậpgiađìnhvàởlạiđó.MộtsốkhuvựcmiềnnamTelAvivnhưcácquậnNeveSha”anan,HatikvavàCarmelMarkerhiệnđãbiếnđổinhiềubởibaoquanhnólàvùngđấtsinhsốngcủalaođộngnhậpcưvớiquốctịch,vănhóa,phongtụctậpquánvàthểchếriêngbiệt,đadạngnhưnhàthờvàcáctổchứcdịchvụxãhội,thậmchícảnhàchothanhniênđộcthân.Cácviênchứcchobiếtcó95.000laođộngngườinướcngoàiởIsraelcuốinăm2001.Ngoàira,ướctínhcókhoảng141.000ngườiởquáthờihạnchophéptínhđếntháng10năm2001.

Vàotháng12năm2001BộLaođộngThươngbinhXãhộicấmcáclaođộngnướcngoàivàoIsraelsốngtạmthời.Nhưngviệcnhậpcưbấthợpphápvẫntiếpdiễn,hầuhếthọviệncớđidulịch.Theomộtbáocáođầunăm2002có40%ngườinướcngoài“sốnghợppháp”ởIsraeltừ6nămtrởlên.Trongtháng5,cảnhsátIsraelcôngbốcó300ngườiTrungQuốcdínhlíuvàocácvụtrộmcắp.Tháng8,chínhphủcôngbốsẽtrụcxuất50.000ngườinướcngoàisốngbấthợppháp.Nhưngthayvìnhữngnỗlựcchínhthứcđểdiệttrừtậngốc,nhữngdòngngườilaođộngnướcngoàivẫnđổvàokhônghềthuyêngiảm.Tháng11năm2002ngânhàngIsraelướctínhconsốhiệntạicó262.000ngườilaođộngnướcngoàiởđây,trongđó2/3khôngcógiấyphéplaođộng.

SựmờnhạtngàycàngtăngcủagiớituyếnquốcgiaởIsraelđượcminhhọabởisựxuấthiệncủanhómngườimới,khôngphảilàngườiDoTháicũngkhôngphảingườiArab.TheoLuậthồihương,cónhiềungườitựnhậnmìnhlàngườiDoTháinhậpcư,cóthểhọphầnnàomangdòngdõigốcDoTháihaycócácthànhviêngiađìnhlàngườiDoThái.Nhữngnămgầnđây,đạiđasốdânnhậpcưtớiIsraeltheoLuậthồihương,mộtphầntừCISvàEthiopia,khôngphảilàngườiDoThái.DođóluậtbanhànhbảovệngườiDoTháibịngượcđãivàviệccủngcốđặctrưngDoTháicủaIsraelđãmởđườngchosựnhậpcưcủanhữngngườikhôngphảilàngườiDoTháitớiIsrael.SựpháttriểnnàyđãbuộcCụcthốngkêtrungươngIsraelvàcácbộkháctrongchínhphủ sửađổi việcphân chiadân số. ChẳnghạnBộnội vụ, năm1999nhậnđịnh có108.000ngườilà“vôthần”.CBS(hệthốngphátthanhColumbia)cuốinăm2002báocáocó265.000côngdânkhôngphảilàngườiDoThái(sốngmộtbênArabvàDruzes).HọlànhómpháttriểnnhanhnhấtởIsraelngàynayvàcùngvớinhữnglaođộngnướcngoàiđượccholàtạmthời,cólẽconsốítnhấtlànửatriệu.

Thực tếđã cónhiềudânnhập cư từCIS vàEthiopia, chẳnghạnnhưFalashMura -MộtnhómngườicógốctừFalashas(ngườiDoTháigốcEthiopia)chuyểnsangtheođạoDoThái.

Chotớithậpniêu70sựchuyểnđổisangđạoDoTháiởIsraelkháhiếmhoivàkhókhăndocácgiáosĩDoTháichínhthốngduytrìviệckiểmsoátđộcquyền.CộngđồngngườiDoTháigâynhiềukhókhănchonhữngngườimuốnxinchuyểnđổi.ViệcbắtđầunhậpcưvàoIsarelvớiquymôlớntừLiênXônăm1971đãmởđầuphongtràothayđổitừtừ.Trongnhiềutrườnghợpdânnhập cư thu xếp “chuyểnđổi nhanh”để chính thức trở thành thành viên của gia đìnhngườiDoThái.Mặcdùcácgiáosĩkhôngphêduyệtviệcnày,nhưngcáctoàánlàmngơvìchorằnghọkhôngphêchuẩnthìnhữngphepháikhác,cụthểlàđạoDoTháibảothủcóthểlợidụngvấnđềnàylàmtấmbìnhphongphêphánrằngnhànướcIsraellànhànướcđộcquyền.LànsóngnhậpcưồạttừLiênXôtừnăm1988vềsautrởthànhvấnđềđượcnóiđếnhàngđầu.

Dướiáplựctừcácphetôngiáochínhthống,liênminhcầmquyềnthúcđẩyngànhtưphápviệcphủnhậnsựchuyểnđổithànhdânDoTháikhôngchínhthôngđó.Trướctìnhhìnhrốirennhưvậy,năm1997chínhphủNetanyahuthiếtlậpmộtỦybanhướngdẫnđốivớinhữngchuyểnđổikhôngchínhthống,ủybannàyđềxuấtxâydựng“thểchếchuyểnđổi”,chuẩnbịchongườinộpđơnxin chuyểnđổivà sẽhoạtđộng theokiểu làm thỏamãnnhữngchuyểnđổikhôngđược công nhận bởi các nhóm chính thống cực đoan. Tuy nhiên, con số chuyển đổi thànhngườiDoTháivẫntăngnhanhtừ1.531(1996)lên4.130(1999).

SựpháttriểncủamộtyếutốthứbađãkhuấyđộngmốiquantâmcủanhữngnhàlãnhđạoIsrael,lớnhơncảvấnđềphụthuộcvàolaođộngArab,đólàngườiDoTháichínhthốngphảnđốiviệcchuyểnđổithànhngườiDoThái.Năm1998BộnộivụralệnhdânnhậpcưNgacótổtiênngườiDoTháinằmtrongdiệnnghivấnphảilấymẫuDNAđểxácnhậnnguồngốcDoTháicủahọ.Năm1999BộtrưởngMichaelMelchior,gọihiệntượngnàylà“quảbomhẹngiờ”.Ônglàmột“ngườichủtrươnghòabình”nhưngnhữngnhàlãnhđạoIsraelkhácthìkhôngnhưvậy,họxem laođộngngườiPalestinevà laođộngnướcngoài làmốinguyhiểmnhưcuộchànhtrìnhcủaUlysses(vuađảoItaco-ThầnthoạiHyLạp)giữaScyllavàCharybdis.Tuyvậydùtrảiqualộtrìnhnào,thìđiểmđếnkhôngphảilàđồngnhấthoặctáchrờixãhộiIsraelDoThái,màlàmộtxãhộiđanguyêntrongmốiquanhệtươngđốimởvớimôitrườngxungquanhvàthếgiới.Điềunàythểhiệnchomộtcuộccáchmạngvàcólẽlàmộtsựchuyểnđổitronghệthốnggiátrịxãhội,nhưngnhưvậylàđingượclạivớilýtưởngcơbảncủangườisánglậpchủnghĩaXion.

Môitrường

Tấtcảcácphongtràokhẳngđịnhmốiquanhệđặcbiệtđốivớivùngđấtmàhọchiếmđóng.ChủnghĩaXionvìkhôngchiếmđấtnênđixahơn:Dựđịnh“khiếukiện”đấtđểphụchồisửdụng,họviệncớrằngvấnđềnàyđãbịlãngquênhàngthếkỷ.100nămpháttriểnnhanhchóngđãthựcsựlàmbiếnđổivùngđấtPalestine.Bùngnổdânsố,thâmcanh,quyhoạchđôthị,mởrộngđườngsátrênphạmvirộngvàpháttriểnnềnkinhtếcôngnghiệp,tấtcảnhữngviệcnàyđãtànphámôitrườngsinhtháicủaPalestine.Nhiềuloàiđộngvậtcóvú,bòsátvàchimditrúđãbiếnmấtkhỏinướcnày.Nhữnggiốngkhácđangnằmtrongdanhsáchtuyệtchủng.Hầuhếtcácdòngsông(vốnđãít)củaIsraelbịônhiễm,đếnnỗicácũngkhôngthểsốngnổi.Conngườicũngkhôngthoátkhỏibàntaycủatửthần:Năm1997bốnvậnđộngviênngườiÚcthamdựvòng thiđấucácmôn thể thaoquốc tếMaccabiyabị chếtkhiđangđiquamột cái cầubắcngangsôngYarkonởTelAviv.Cầusập,làmhaingườichếtvìchấnthương;cònhaingườikialànạnnhânthảmthươngcủachấtđộcchứatrongnướcsông.

Khôngquốcgianàocóthểlàmngơ,chịuđựngtìnhtrạngmôitrườngbịnguyhạivềlâudài.CácnướcvùngTrungĐôngnóichungđãcoithườnghậuquảcủasựkhaitháccácnguồntàinguyênthiênnhiên,sổsáchghichépcủaIsraelcũngchẳnghơngìcácnướclánggiềng,nhưngtiềm năng khai thác của Israel bị hạn chế nhiều hơn hầu hết các nước khác trong vùng.PalestinekhôngcótoànquyềnđốivớimôitrườngcủahọvàtốcđộpháttriểnkinhtếcủahọchậmhơnIsrael.TuynhiênởcáclãnhthổPalestine,áplựctăngdânsốđãđạttớiđiểmkhủnghoảng.

Khidânsốtăngkéotheomậtđộdânsốcũngsẽtăng.Năm1922,mậtđộdânsốchỉcó30người/km2.Năm2002,là299người/km2trongphạmvi“đườngbiêngiớixanh”.CóthểnóiPalestinelàmộttrongnhữngquốcgiacómậtđộdânsốdàyđặcnhấtthếgiới.ỞBờTây,năm2002,mậtđộlà382người/km2.Sosánhvớicácnướckhác,tathấyLibăngcómậtđộlà364người/km2,trongkhiNetherlandscódiệntíchsamạcrộnglớn.MiềnNamcủaIsraelcósamạcNegev(tươngtựmộtsốthànhphốnhưBeershabe),cómậtđộ67người/km2.Ngượclại,dảiGaza là3.541người/km2 và vùngTelAviv là 6.790người/km2. Vùngđồngbằngduyênhảichiếm gần 2/3 dân số (bản đồ 4). Các đô thị quanh Tel Aviv, người Israel gọi là “LosAngelization”củavùng.

ViệctáitrồngrừngtrênnhữngsườnđồitrọccủaPalestineluônnằmtrongkếhoạchcủangườiXion.Năm1905tổchứcXionquyếtđịnhtưởngniệmnhàsánglậpbịmắcbệnhlúcđólà

TheodorHerzlbằngcáchtiếnhànhmộtkếhoạchtrồngrừnglấytêncủaông.Kếtthúcchiếndịchnày“Quỹtrồngrừngôliu”đượcthànhlập,phátsinhramộttrongnhữngchiếndịchgâyquỹthànhcôngvàphổbiếnnhấtcủaphongtràoxion.ThôngquacộngđồngDoThái,quàhiếntặngchoviệctrồngrừngđượcthuthậpvào“nhữngcáihộpxanh”cómặtkhắpnơicủa“QuỹQuốcgiaDoThái” (JNF),nhất làtrongdịp“Nămmớicủacâycối”,mộtngày lễ truyềnthôngmangđậmmàusắchoạtđộngcủangườitheochủnghĩaquốcgiamới.Từngcâymangdấuâncánhânlấytêncủatrẻem,nhữngkhurừngnhỏchứngtỏsựtôntrọnggiátrịcộngđồngvànhữngtặngvậtcủatoànbộkhurừngđượcghitrongmột“Cuốnsổvàng”.TheotườngthuậtcủanhữngngườitheochủnghĩaXion,sựquantâmđếncâycốicủangườiDoThái,kểcảtrước,đâylẫnbâygiờ,tráivớitháiđộ“kẻchinhphụcArab”,lànhữngkẻđãtànphárừng.QuátrìnhtànphákhôngthươngtiếcấyxảyravàothờikỳcuốiđếchếOttoman,nhấtlàtrongsuốtchiếntranhthếgiớithứnhất.Tớinăm1936,chínhquyềnthuộcđịathậmchívẫnchưathànhlậpBộphụtráchrừng.Trongnhữngnămsaucủachếđộthuộcđịa,chínhphủtrồngkhoảng800.000cây/nămvàcáccơquantưnhân,đángkểlàJNF,trồngthêm600.000câynữa.Giữanhữngnăm1960-2001tổngdiệntíchtáitrồngrừng(khôngtínhrừngtựnhiên)ởIsraelđãtănglêngấpba.Bướcsangthếkỷ21,JNFtuyênbốđãtrồngđược220triệucây.

TuynhiênviễncảnhđốivớiIsraellàmộtLevantineNorway(NauyCậnĐông)khôngđượcthựchiện.VàtiếcthayIsraelvẫnchỉlàmộttrongnhữngquốcgia“trồngcâygâyrừng”ítnhấtởvùngvenbiểnĐịaTrungHải.Năm2002,rừngởIsraelchỉchiếm4,2%sovớiLibănglà7%,Morocco8%.Hơnnữa,mộtsốgiốngcâynhậpkhẩu,vớimụcđíchchâuÂuhóacảnhquan,rấtdễbịhạicaotrướcsâubệnhvàhỏahoạn.

ỞPalestine cũng vậy, cây cối chiếmmột vị trí đáng kể trong cuộc sống củangười dân.Ngườitanóimộtsốcây,đặcbiệtlàhạtcarobvàcâyvả,bịquỷám.Nhữngcâykhácnhưxoài,thôngdầu,oliu theo truyền thốngđượcxem lànơicư trúcủacácvị thánhHồigiáo.Trongnhiềutrườnghợp,ngườitatrồng“câythánh”đểchứngtỏ“sựvinhquangcủanúirừng”trướcđâycủangườiPalestine.Họtinrằngcâythánhcóthểchốngchọilạisựphápháchcủalũchâuchấu.Mộtvàicâycótầmquantrọngmangtínhquốcgia,chẳnghạnnhưSittnahalGharah-“Ngườiđànbàvinhhiển”,mọcởphíađôngcủaBeitNuba,gầnLatrun.Theo truyền thuyết“Ngườiđànbàvinhhiển”xuấthiệntrongsuốtcuộctấncôngcủaAnhquốc(năm1917),bàđứng trên ngọn cây, trong trang phục xanhmàu lá, khăn choàng đầumàu sáng, với thanhgươmđẫmmáutrongtay.MỗilầnlínhAnhtiếnlênbàlạiđẩylùichúng”.MộtsốngườiArabtheo Cơ đốc giáo cũng cho rằng cây cốimang tính thần thánh, ví dụ cây ôliu trong vườnGethsemanethànhJerusalemvàở“cánhđồngcừu”gầnBethlehem.Saunăm1948vănhọcviếtvềsựlưuvongcủangườiArabPalestine,câycối,nhấtlàcâyôliuvàcâychanh,thườngđượcxemlàbiểutượngquantrọng,chứngnhânnhắcnhởchốnquênhà-Miềncựclạcđãrơivàotaygiặc.

ỞBờTâycácsườnđồinhìnchungvẫnlàđồitrọc.DướichếđộJordan,việctrồnglạirừngnhỏđượcthựchiện,cứunguychovùngJenin.Trongkhinhiềukhuvựcrừngtựnhiênbịnôngdânđốtlấynhiênliệu,làmgiảmsốcâyrừngvàhủyhoạikhíhậu.Năm1997,ngườitaướctínhcácvùngrừngởBờTâykhôngvượtquá0,89%tổngdiệntích.NgườiPalestinephànnànrằngnhiềukhuvực,thậmchínhữngnơicócácnguồntàinguyênhạnchế,câycốiđangbịbứngđiđểlàmkhuđịnhcưchongườiDoThái.

CăncứtheoxuhướngtrồngrừngtronghệtưtưởngXionvàvănhóadângianPalestinethìkhôngcógìngạcnhiênkhichúngtrởthànhmụctiêumâuthuẫn.ỞPalestine,haycácquốcgiaquanhĐịaTrungHải(nhấtlàHyLạpvàAlgeria)trongthếkỷXX;việcđốtcâyđãtrởthànhmộthìnhthứcphảnđốichínhtrịphổbiến.Từthậpniên20trởđi,ngườitacóthểnghethấycáccáobuộcngườiArabđangphạmtộicốýđốtphárừngdongườiDoTháitrồng.TrongsuốtnhữngnămđầuchiếntranhIntifadathứnhất,ngườitaướclượngcó1/3vụcháyrừnglàdocốýchứkhôngphảivìrủirotrênnhữngvùngđấtcủangườitheochủnghĩadântộc.ViệcnàyđượcxemlàdongườiPalestinechiếnđấuvới“Intifadamôitrường”.DânđịnhcưDoTháiđãtấncôngvàocáckhurừngnhỏtrồngôliucủangườiArabởBờTây,pháhủycâytrồngvàchốnglạichủsởhữuđấtkhôngchothulượmtráicây.CònquânđộiIsraelsẵnsàngsanbằngnhữngvườntráicây,cụthểlàởdảiGazađểtạothànhvùng“phònghoảhoạn”.

Mộtvấnđềhếtsứcnóngbỏngchínhlànguồnnước.NướcgiữmộtvaitròquantrọngtrongsựmâuthuẫngiữaArabvàIsraeltừthuởsơkhai.TrongvàsauHộinghịhoàbìnhParisnăm1919,ngườiXionnhấnmạnhkhómàđảmbảocácnguồnnướccủa Jordansẽ rơivàovùngthuộcđịacủaAnhhơnlàcủaPháp.HọhỗtrợmạnhmẽviệcứngdụngPinhasRutenberg,mộtcuộccáchmạnggađểtậndụngnướccủaJordantrongsảnxuấtđiện.Nếuhiệuquả,nósẽgópphầnđiệnhóađấtnước.

Trong suốt thời kỳ thuộc địa, sự lớnmạnh nhanh chóng của người Xion dẫn đến việcthườngxuyênđàogiếngtráiphép,cũngnhưnhữngnỗlựcphảntácdụngcủaAnhtrongviệchạnchếmuađấtđaicủangườiDoThái,ủybannướccủachínhphủđãbấtlựcvàlưuýnăm1977trongmộtbảnghinhớvềviệcbơmnướcquánhiềuởvùngHaifa:“Chúngtôikhôngcóquyềnchophéphaycấmđoánviệcđàogiếngđểkhaitháccácmạchnướcngầmchotớikhichúngtôicóquyềnđó.Cáccôngtytưnhânvànhữngchủsởhữusẽtiếptụcđàogiếngbấtchấpmốinguyhiểmcủaviệcpháhủyvàlàmhưcáchồchứangầmđầygiátrịvàbấtchấpcảquyềnđượcsửdụngcủangườikhác”.Mặcdùcácquyđịnhbảovệcótừthờichiếnchophépcáccơquanchứcnăngcanthiệp,nhưngtrongthựctếhọtựthấykhôngthểquảnlýviệcđàogiếngmới.Năm1946,ủybannướcbàytỏnỗithấtvọngvềtìnhtrạngbơmnướcởvùngHaifa:“Bâygiờtìnhhìnhcòntồitệhơnvàthảmhọanằmngaytrướcmắt”.

Trongcuộcchiếnnăm1948,quânIraqkhốngchếnguồnnướcJerusalemtạiRasal-AinchotớikhibịlựclượngIsraelđánhđuổi.Nướctrởthànhmộtvấnđềchiếnlượcngoạigiaođedọađốivớicácnướclânbang.Chẳnghạn,năm1967,mâuthuẫnvềnguồnnướccủaJordanđóngmộtphầnquantrọngtrongcuộcđộtkíchchiếntranhvànăm2002xảyramâuthuẫnvớingườiLibăng.

Quan niệm của chủ nghĩa Xion đặc biệt ảnh hưởng tới các nguồn nước của Palestine.PalestinechỉnắmgiữbaphầnnướctrongvùngnộiđịalàBiểnChết,hồHulehvàbiểnGalilee(hồTiberias).TrườnghợpnghiêmtrọngnhấtlàBiểnChết,hiệntiếpgiápvớiIsraelvàJordan,lànơithấpnhấttrênbềmặttráiđấtvàlàmộttrongnhữngkỳquancủathếgiới.Môitrườngcủahồmuốinàyđãbịsuythoáitrầmtrọngtrongcácthậpkỷqua.MựcnướcsôngJordansuygiảmvàsựkhaithácchấtkhoángquámứccủangànhcôngnghiệpphôtphatIsraelvàJordanlànguyênnhânlàmmựcnướcthấpdần,từkhoảng1.280bộthấphơnmựcnướcbiểntrongnăm1930,tới1.360bộthấphơnmựcnướcbiểnnăm2002.Trongcùngthờikỳđó,mựcnướcgiápbờrútkhoảng46m.MộtủyviênthuộcỦybannướcIsraelkhiđượcchấtvấnnăm1999vềhệquảcủahồnàyđãnói:“ThayvìnuôiBiểnChếtchúngtahãylàmhồisinhhoangmạcchết”.NgườitađầutưvàoméBờTâycủabiểnđểnângcấpngànhdulịch.NhưngvàinămnaykhidukháchđếnthưởngngoạnBiểnChết,họphảichứngkiếncảnhmộtđườngđấtđắpcaodohậuquảcủaviệcgiảmmựcnướcbiểnđểlại.NgàynaytoànbộphầncuốiphíaNamcủabiểnđãthựcsựcạnkhô.ChiềudàibiểntừmũiBắctớimũiNamđãco lại từ75kmcòn55km,mựcnướcgiảmkhoảng3bộ/năm.Nếucứtheođàđónướcbiểncóthểcạnvàonăm2050,pháhủyhệsinhtháivốnrấtdễbịtổnthươngquanhbờbiển.

MộtsốđềnghịđãđượcđưaranhằmlàmđầynướctrởlạichoBiểnChết.Năm1890mộtkỹsưngườiThuỵSĩtênMaxBourcartđềnghịxâydựngmộtconkênhbắtnguồntừĐịaTrungHải.Ý tưởngnàymột lầnnữađượcnhànônghọcngườiMỹWalterLowdermilkđềcậpvàothậpniên40và50bởiônglậprakếhoạchvĩmôchokênh“Med-Dead”làmđầybiểnbằngnướcmuối,đồngthời tạorathủyđiện).KếhoạchtuyệtvờiđónhậnđượcsựphêchuẩntừchínhphủIsraeltrongthậpniên80,nhưngđángtiếcnókhôngbaogiờđượcthựchiện.Gầnđây,tạicuộchọpthượngđỉnhvềmôitrườngthếgiớiởJohannesburgdiễnratrongnăm2002,BộtrưởngBộmôitrườngcủaIsraelvà Jordanđãkýmộtthỏathuậnvềviệccùngnhauxâydựngmộtđườngốngdẫnđểmangnước từBiểnĐỏvàoBiểnChết.Hiệpướckhôngđềcậpnguồnquỹchodựánmàtheoướctínhphảitiêutốnđếnmộttỷđôla.Nhưngnếuđượcthựcthithì “Red -Dead” giốngnhư “Med -Dead”đedọa tànphámôi trườngnghiêm trọng.TrongtrườnghợpnàycầncânbằngsinhtháitựnhiênởsamạcAravaphíanamBiểnChết,lòngbiểncũngnhưxungquanhbiển.

TrườnghợpphụchồihồHulehchứngminhcáckếtquảphảntácdụngtiềmtàngcủacácchínhsáchpháttriểnbừabãi,khithựchiệnngườitađãkhôngcânnhắccẩntrọngcáchậuquả

đểlạichomôitrường.CuốithếkỷXIXhồHulehởsôngJordan,phíaBắcbiểnGalilee(bảnđồ5),códiệntíchkhoảng12-14km2vàđượcbaobọcbởi48km2đầmlầy.ĐứcchaGeorgeAdamSmith, tácgiảcuốnĐịa lý lịchsửvùngđất thánh (mộtấnbảnuyênbáccósức thuyếtphụctrongtôngiáothếkỷXIX),viết:“Cólẽđâytừnglàmộtcáihồ.Ngàynaynóthuhẹplại,thấphơngọilàhồHuleh,phầncònlạilàđầmlầyvàđồngcỏbằngphẳng,mộtvàiđồinúinhỏvàcâycốibaophủ.Cóthểdễdàngtháonướccũngnhưmởrộng”.ĐầuthếkỷXXcáihồnàylàmộtniềmkiêuhãnh“SựphongphúbậcnhấtcủakhusinhvậtsốngdướinướcởLevant...baogồm260loàicôntrùng,95loàigiápxác,30loàiốcvàcontrai,21loàicá,7loàilưỡngcưvàbòsát,131loàichimvà3loàiđộngvậtcóvú”.Nhưngvùngnàyđãbịpháhoạibởimuỗigâybệnhsốtrét,gâykhókhănchođờisốngconngười.

Năm1860,trongmộtchuyếnviếngthămvùngnày,Scotsmanđãlậprakếhoạchphụchồiđầutiên.Trướckhithếchiếnthứnhấtbùngnổ,chínhphủOttomannhượngbộchohaithươnggiaBeiruttrongvấnđềthươnglượnghệthốngtháonướcđầm.Việcthựchiệndựánbịtrìhoãnbởichiến tranh,nhữngvấnđềvềmặtpháp lývànhữngkhókhănkhác.VùngđấtnàyđượcCổngtypháttriểnđấtđaiPalestinedongườiDoTháikiểmsoátmualạinăm1934vàchínhphủlạicómộtthỏahiệpnhượngbộvềvấnđềthoátnướckhác.Nhưngbinhbiếnxảyravàsauđólàthếchiếnthứhaimộtlầnnữangăntrởviệcthựchiệncôngtrình.Mãitớinăm1950côngviệcnàycuốicùngcũngđượcbắtđầu.Tronggiaiđoạnđầu,800ngườiArabbịbắtbuộcchuyểnnhà.Năm1958,12.350habãilầyquanhhồđượctháonướcvàbiếnthànhđấttrồngtrọtđểdânđịnhcưDoTháicanhtác.Bệnhsốtréthoàntoànbịloạibỏkhỏikhuvựcnày.DựánđượcvívonnhưmộtthànhtựuvĩđạitượngtrưngchohìnhảnhpháttriểnbaylêncủachủnghĩaXionvàcácdukháchcódịpchứngkiếntậnmắtsựbiếnđổinhưmộtphépmàudiệukỳởvùngnày.

Nhưngsựthayđổinhântạonàytronghệsinhtháicủavùngđãgâyranhữnghậuquảkhônglườngtrướcđược:Mạchnướcngầmgiảm,đấthóabụi.Khimặtđấtkhôráothìchuộtđồngtănglênvàloàigặmnhấmnàythỏathíchphápháchmùamàng.Nôngdânbuộcphảibỏxứrađi.ThanbùnđangphânhủytừvùngbịtháonướcgiảithoátsốlượnglớnnitratevàobiểnGalilee,ảnhhưởngngượclạichất lượngcủanước.Nhiều loài thựcvậtvàđộngvậtbiếnmất.Trongthậpniên80dựánbịthừanhậnlàthấtbạivềmặtchiphí.Năm1994,trongmộtnỗlựckhôiphụcsựcânbằngsinhtháitựnhiên,mộtphầnvùngnàyđượccảitạolàmngậpnướcvàđặttênlàhồAgmon.

BiểnGalileeđượcxemlàquantrọngnhấttừtrướctớinay,vìnócấuthànhhồchứanướcngọtchính.Trongnhữngnămgầuđâymựcnướctrungbìnhcủanógiảmvàtrongnăm2001giảmtớimứckỷlụclà215mdướimựcnướcbiển.DòngchảyvàotừphíaBắctớiJordancũngtớimứcchấpnhấtchưatừngcótronglịchsử.Trongkhiđộmặntăngtới287mgclo/l,caohơnmứcchophép250mgđốivớinướcuống.LýdochínhlàviệcbơmquánhiềutừhồvàobểchứanướcquốcgiaIsrael,mộtmạnglướiluồnglạchđượchoànthànhtrongnăm1964(bảnđồ6).Ngoàiracònnhữngnhântốkháclàthờigiankhôhạnkéodàivàviệcrútnướcngàycàngtăng

củangườiLibăngtừcácnguồnnướcsôngJordantrêndòngchảyvàohồ.

Israelphải tạoramộtsốphươngphápđểgiảiquyếtvấnđề,chẳnghạnnhưxácđịnh lại“đườngđỏ”,giớihạnthấphơnđốivớihồ.Mãitớinăm1981,đườngnàylà212mthấphơnmựcnướcbiển,Tuynhiên,đườngnàyđãthấphơnbốnlần,gầnđâynhấttrongnăm2001đườngnàyởmức214,25m.Nhưng thậmchímứcđócũngnhanhchóngbịviphạmvàngườinắmquyềnhànhkiểmsoátnướcdườngnhưbỏquakháiniệm“đườngđỏ”.Nhữngcơnmưatrongmùađôngnăm2003và2004làmđầynướchồ,nhưngvềlâudàitìnhhìnhvẫnuám.

Israelđãđềramộtchínhsáchhợplývềvấnđềnướcvàđiềuđósẽtácđộngđếnmốiquanhệvớicácnướclánggiềng.Dođó,việclậpchínhsáchchínhtrịvềnướcởkhuvựcTrungĐôngnói chung và ở Israel/Palestine làmột việc quan trọng. Trongmối quan hệ giữa Israel vàPalestineluôntồntạinhữngnhậnthứcsailầmkháphổbiến.Vídụ,ngườitachorằnglượngmưaởPalestinethấphơnkhisosánhvớihầuhếtcácnướcchâuÂu(lượngmưatrungbìnhhàngnămcủaJerusalemkhoảng600mmcaohơnLondon,Paris,Berlin,hayWarsaw).Năm1931,ôngEricMills lưuý:“Vớimột lượngmưahàngnămkhôngthayđổitươngđươngvớilượngmưaởmiềnĐôngnướcAnh,nhưngítcócôngtrìnhxâydựnglâudàichoviệcbảotồnnước. Sự thật là lịch sử đã ghi nhận Palestine thất bại trong việc bảo tồn nguồn cung cấpnước”.

TrongnhữngnămđầucủachủnghĩaXion,nhìnchungngườitatinmộtcáchmùquángrằngnướckhôngchỉlàmộttrongnhữngnguồnsốngquantrọngmàcònkìmhãmsựpháttriểnkinhtế.Vídụ,năm1946,trongmộtcuộckhảosátkinhtếởPalestine,Nathan,GassmvàCreamerviết:“NguồncungcấpnướchiệnnaylànguyênnhânhạnchếnghiêmtrọngnhấtcủaPalestinetrongviệcthuhútsốlượnglớnngườinhậpcưmới”.TướitiêuđóngvaitròthiếtyếuđốivớipháttriểnnôngnghiệpcủangườiXiontrongthờikỳthuộcđịa,năm1947chỉ8%đấtcanhtácđượctướitiêu.Nhưchúngtađãbiếtđạiđasốdânnhậpcưsốngđịnhcưởcácthịtrấnvàlàmviệctrongcáclĩnhvựckinhtếítphụthuộcvàonước.NgàynayởIsraelvàPalestinengườitavẫncòntinrằngnướclàmộtvấnđềchiếnlượctốitrọngvàmuốnpháttriểnnhấtthiếtphảigiảiquyếtđượcvấnđềnày,cũngnhưtinrằngsựcạnhtranhđểcónguồncungcấpnướcquýhiếmnhưvậycóthểdẫntớimâuthuẫntrầmkha.

Tráivớiquanniệmchung,dânsốtăngnhanhvànềnkinhtếpháttriểnkhôngnhấtthiếtđòihỏinguồncungcấpnướccũngphảigia tăngtươngứng.Điềungược lại lànềnkinhtếcôngnghiệptiếnbộítcầnnướchơnnềnkinhtếnôngnghiệpthôsơ.Mộtchínhquyềnchobiếtkhốilượngnướcdùngtrongcôngnghiệpvàdịchvụcóthểgấp10.000lầnlượngnướcdùngchoviệctướitiêu.TheomộtkhảosátđịalýởMỹ,việcsửdụngnướcgiảmtrong1980-1995từ1.900gallon/người/nămcònkhoảng1.500,đâylàthờikỳdânsốbùngnổvàbànhtrướngkinhtế.Xuhướngnàyvẫncòntiếptục.

CácnhàthủyhọcchobiếtkhimộtvùngcạnkiệtnguồnnướcnhưTrungĐôngtrongthậpniên70vàIsrael/Palestinehếtnướctrongthậpniên50tacóhiểungayrằngởđóđãthiếu

nướcđểđápứngchocácnhucầu:Côngnghiệp,đôthị,sinhhoạtvàquantrọngnhấtlàsảnxuấtthựcphẩm.TuynhiênJ.A.AllanđãcấtcôngnghiêncứulàmsángtỏVấnđềvềnướcởTrungĐông,thựcsựnókhôngđươngđầuvớithảmhọacạnkiệtnước.Ôngtranhluận:“Nguồnnướckhôngquyếtđịnhsựpháttriểnkinhtếxãhộimàsựpháttriểnkinhtếxãhộiquyếtđịnhviệcchọnlựaquảnlýnước”.Ôngcũngchỉrarằngnướccómộtgiátrịbiểutượngcũngnhưgiátrịkinh tế trongnhiều xãhội.Theoông Israel lànềnkinh tếduynhấtở vùngTrungĐông cótruyềnthống:“Thíchnghihoàntoànvớicácnguyêntắcquảnlýnhucầu”.Ônglưuý,“đạiđasốdânIsraelvẫncoi trọngtính linhthiêngcủatruyềnthốngnày”vàviệcphụthuộcvàonướcIsraelbêndướiBờTâyđôikhichỉlàcáicớđểbiệnhộchoviệctiếptụcnắmgiữlãnhthổchiếnlược.Cóthểnóisựpháttriểnmộtnềnkinhtếcôngnghiệphiệnđạicóthểnhấnchìmquanđiểmcầnsửdụngnhiềunước.Tuyvậy,Israelcũngnhưcácnướclânbangluônđánhgiácaovaitròcủanướctrongđờisống,nênđãlậpramôhìnhquảnlýnướchiệuquả.ỞIsraelcũngnhưnhiềunơikhác,ngườitavẫnquanniệmnướcchủyếuđượcdùngtrongnôngnghiệp(hình8).Tuynhiênngàynay,nhưđãlưuý,nôngnghiệpchỉđónggópphầnkhôngquantrọngvàoGDPởIsrael.Chonêngiảiphápđơngiảnnhấtlàcắtgiảmnguồntiêuthụnướcdànhchonôngnghiệp.

Thựctế,Israelđãlàmnhưvậy.Áplựcnướcdùngtrongnôngnghiệpđãgiảmbớttrongcácthậpniêngầnđây,dokếtquảcủaviệcgiảmkibbutzim(nôngtrangtậpthểcủangườiDoThái)vàvaitròbáchủcủaĐảngLaođộngtronghệthốngchínhtrị.ChínhphủIsraelđãmấtnhiềuthờigianhơntrongviệcquyếtđịnhđốivớicácvấnđềliênquantớinướccóthểbịkìmhãmbởinôngnghiệp.ViệcsởhữunguồnnướctưnhânởIsraelbịxoábỏbởiLuậtnướcvàonăm1959vàmộtủybannướcđãđượcchínhphủchỉđịnh.Nóđãpháthuytốiđavaitròcủamìnhtrongtấtcảnhữngvụliênquantớinước.Cácquyđịnhpháthànhnăm1976thiếtlậptrậttựcácưutiênsửdụngnướctrong“cáclĩnhvựchạnchế”(đólàcácnơicầuvượtcung):(1)nướcsinhhoạt(2)côngnghiệp(3)nôngnghiệp(4)sửdụngvàonhữngviệckhác.Vìhầunhưcảnướcđượcxếpvào“vùnghạnchế”nênnhucầunướcnôngnghiệpchỉlàưutiênthấp.Việcsửdụngnướctrongnôngnghiệpdầndầnbịcắtgiảm,cụthểlàsaunăm1986.Việcgiảmhơnnửanguồncungcấpnướccósẵntrongnăm1999dẫntớigiảm40%chỉtiêunướctrungbìnhdànhchonôngnghiệpvà50%trongnăm2000-2002.Nhìnchung,trongnăm1998-2001,Israelđãgiảmđáng kể lượng nước sử dựng. Việc cắt giảm chỉ tiêu nước nông nghiệp được khuyếnkhích,chẳnghạnnhưphươngpháp“tướitiêunhỏgiọt”đitiênphongởIsrael.Nhìnchung,từ1975đến2001,sựphânphốinướctrungbìnhchonôngnghiệpđốivớimỗiđơnvịdiệntíchđấtgiảmhơn1/3trongkhisảnphẩmnôngnghiệptăngchưatừngthấy.

Nhiềugiảiphápkháccũngđangđượcthựchiện.Giảiphápthứnhấtlàtáisửdụngnướcthảisinhhoạttáichế.Giảiphápthứhailàkhửmuối,làmgiảmmạnhchiphítừgiữathậpniên80.Theocáckếhoạchhiệnnay,nướcbiểnđượckhửmuốisẽcungcấp7,5%nhucầunướcướctínhcủaIsraelnăm2020.Giảiphápthứbacólẽvềlâudàilàgiảiphápgâytốnkémnhất,nhậpkhẩunướcngọtbằngcácloạitàuchởdầucựclớn,cácđườngốngdẫnnướcngầmhay“cácbịchnước thả nổi”. Năm 2002, Israel đã ký hợp đồngmua nước với Thổ Nhĩ Kỳ, phương tiệnchuyênchởbằngtàu,nhưngnếuphụthuộctrêndiệnrộngvàophươngphápnàysẽrấtđắtđỏ:

HiệnnaychỉmộtsốvịnhởIraqcókhảnăngmuanướcnhưvậy.Tuynhiên,hòabìnhvớicácnướclánggiềngởphíaBắcIsraelsẽtạođiềukiệnthuậnlợichoviệcthựchiệndựánxâydựngđườngốngdẫnnướcđược lênkếhoạch từ lâudẫn từ sôngLitani củaThổKhĩKỳvà sôngLibăng.

Tuyvậy,tronghaithậpkỷqua,cáctầngngậmnướcnộiđịavàduyênhảiđangnhanhchóngbiếnmấtvàbiểumựcnướcvùngduyênhảigiảm,đặcbiệtlàởdảiGaza,nướcngàycàngmặnmộtcáchđángsợ.Israelngàycàngphụthuộcvàonướctừtầngngậmnướcnộiđịa,toạlạcchủyếubêndướikhuvựcBờTây(bảnđồ6).Thậmchítrướctháng6năm1967,1/4nguồnnướccủaIsraelđược lấytừcácgiếngnướcvàsuối trong lãnhthổIsrael(nguồncungcấp làtầngngậmnướcnộiđịa);vàothờiđiểmđókhốilượngnướcmàIsraelkhaithácgấp10lầnlượngnướcmàPalestinesửdụng.

Mâuthuẫnliênquanđếnnướcđãtăngkịchliệttrongnhữngnămgầnđâyvàtrởthànhmộtyếu tốquan trọng trong tranhchấpgiữa IsraelvàPalestine.Sựchiếmđóng Israel saunăm1967,việctiếnđếntầngngậmnướccủaPalestinebịgiớihạnbằngcáchhạnchếchophépđàogiếngmới.Hơnnữa,nhiềungôilàngởPalestinevẫnduytrìkhôngliênkếttớimạngđườngốngdẫnnướcvàphảiphụthuộchoàntoànvàogiếngnướchayvàoviệcthuthậplượngnướcmưatrongbểchứanước.Kếtquảcuốithậpniên90,ngườiPalestineởBờTâylàmộttrongnhữngcưdâncótỷlệtiêuthụnướcthấpnhấttrênthếgiới:20-30m3/người/năm.ViệcngănchặnđàogiếngnhưvậyđãkhiếnmộtlượngnôngdânPalestineởBờTâykhônglàmnôngnghiệpnữa.Khiđó,ngườiIsraeldùngnhiềunướcgấp5lầnngườiPalestine,kểcảdânđịnhcưIsraelsửdụngnướctừtầngngậmnướcsâubêntrongnộiđịa,gâyphẫnnộchongườiPalestine,nhấtlàkhinhữngngườiđịnhcưnàyđượchưởngnhiềuưuđãi.ỞdảiGaza,nhữngngườiđịnhcưIsraeltrongthậpniên80đượcghinhậnlàcóchỉtiêudùngnướcgấp2hay3lầnngườilánggiềngPalestine,điềuđódễhiểutạisaokhôngđủnướcđápứngchonhucầucủahọ,chẳnghạntrongnăm1986,lượngnướchọdùngvượtquáchỉtiêu36%.

Sau năm 2000, nước giống như cây cối, trở thành nguyên nhân chính của cuộc chiếnIntifada.Vídụ,tháng7năm2002,truyềnhìnhIsraeltườngthuậtnhữngvòinướcđượcmệnhdanhlà“cướpbiển”đangđượccâumócvàođườngốngdẫnnướcthuộccôngtynướcMekorotcủa Israel theo thỏa thuậngiữa Israel vàPalestine, cung cấp cho cảvùngđịnh cư Israel vàPalestineởBờTây.ỦybannướcIsraelướctínhtrongtháng7năm2002tổnglượngnướcbịngườiPalestine“trộm”lêntới10triệum3,bằng1/3lượngnướcIsraelcungcấpchonhàcầmquyềnPalestinehàngnăm.Tháng10năm2002,BộtrưởnghạtầngcơsởIsrael (chịutráchnhiệmvềnước)-EffiEitam,mộtngườiủnghộphongtràongườiđịnhcưDoThái,buộctộingườiPalestineviphạmthỏathuậnvềvấnđềnướctrênquymôlớn.Ôngtuyênbốhọđangtạomột“Intifadanước”chốnglạiIsraelbằngcáchkhôngxâycáchệthốnglọcnướcvớihyvọnglàmônhiễmnướcngầmcủaIsrael.Ôngcònphànnànkhoảng250giếngtráiphépđãđượckhoantrongnămởcácvùngBờTâydướiquyềnkiểmsoátcủaPalestine.Đáplại,ôngralệnhchoỦybannướcquốcgiaIsraeltạmngừngviệcđàogiếnglấynướccủangườiPalestineởBờTây.

Tuynhiên,áplựctừhaiphíakhiếnhọkhôngthểhợptáchòathuậnvớinhau.KhôngthểdựnglênbứctườnggiữacácnguồnnướcmàcảIsraelvàPalestineđềuphụthuộc.RonZchungTaig(đạihọcTelAviv)phátbiểumộtcáchthẳngthắnrằng:“Chấtthảicủahọchảyvàonướcngầm;chấtthảicủachúngtôichảyvàobiểncủahọ”.Năm2000,DaliaItzik(saulàBộtrưởngmôitrườngIsrael)thừanhận40%nướcđượcdẫnbằngốngtớiIsraelvàPalestinelà“khôngthểuống”.Bànóirằngtìnhhuốngnàylà“taiương”.Đểcốgắnggiảiquyếtvấnđềngaylậptức,UỷbannướcIsraelđãđóngcửamộtsốgiếngvàphụchồicácnguồnnướckhácbằngcáchlắpđặtcácnhàmáykhửmuốivàlọcnước.

CảngườiIsraelvàPalestineđềunhậnthấyvềlâudàihọcầnphảiliênkếtvớinhau,cùngngồilạitìmgiảiphápchovấnđềmuônthuởcủavùngsamạckhôcằnđólànước.ỦybangồmcácchuyêngiathủyhọchợptácgiữaIsraelvàPalestineđãcómộtbáocáonăm1999nhưsau:

Tráivớiphầnnướctrênbềmặt,việcchianướctầngngầmlàviệcrấtkhókhăn...hơnnữa,cáctầngngầmdễbịônhiễmtừcáchoạtđộngquảnlýkémcủaconngườivàdễkhửmuốinếu

chúngđượcbơmlêntrên.Trườnghợpnàocũngvậy,mộtkhitáchạixấuđếntầngngầmnướcthìsứcchứasẽgiảm.NhữngyếutốnàykhiếnchongànhthủyhọccủaIsraelvàPalestinephụthuộcchặtchẽnhau.Vìvậy,nếumộttronghaibênkhôngchịuhợptácvớinhausẽkhôngthểthànhcôngvàchắcchắndẫntớinhữngmâuthuẫntrongtươnglai.

Dođó,cácchuyêngiakếtluận:Khicảhaibênđềukhôngthểquảnlýnguồnnướcngầmcủamình,thìthiệnýphốihợptừ

haiphíalàđiềucầnthiết...NếukhôngthựchiệntốtđiềunàythìchínhcácthếhệsaucủacảIsraelvàPalestinesẽphảigánhchịuhậuquảnặngnề.Vìvậy,cảhaibênbắtbuộcphảiđưaraquyếtđịnhcuốicùng.Nghĩalàcảhaiphíađềuphảinỗlựcđểđạtđượcthỏahiệpdùngchungnước.

Trongcáccuộcđàmphánvới Israelvào thậpniên90,ngườiPalestinephẫnnộvì IsraelđangchiếmđoạtnguồnnướccủaPalestine,đó là tầngngầmnướcởsâutrongnộiđịa.Mặtkhác,vìhầuhếtviệckhaithácnguồnnướccủaIsraelxảyratronglãnhđịaIsraelcaitrịnênhọkhông thểngăn việc này lại. Tuynhiên sự kiểm soát phần lớnBờTây củanhà cầmquyềnPalestine lầnđầu tiên từnăm1967đãmởraviễncảnhkhai thácnướcgia tăng trong tầngnướcngầmmộtcáchtựdomàkhôngbịIsraelkiểmsoát.Điềunàyvềlâudàicóthểdẫnđếnviệcrútquánhiềunước,điềuđótấtnhiênsẽlàmtổnhạiđếncảhaibên.CăncứvàoviệcIsraelphụthuộcvàotầngnướcngầmsâutrongnộiđịa(khoảng1/4nguồncungcấpnướcquốcgia)màngườiPalestinelầnđầutiêncóthểđàmphántrênthếmạnhvềvấnđềnangiảinày.

ThỏathuậntạmthờigiữaIsraelvàPalestinengày28tháng9năm1995-“OsloII”đặtramộtcơsởthỏathuậnhợptácvàđàmphánxahơnvềnước.Nómởramộttuyênbốcótínhnguyêntắc“Israelnhậndiệncácquyền lợivềnướcởBờTây”. Israelchuyểnquyềnquản lýnướcvànướcthảitrongcáckhuvựcmàhọkiểmsoátchonhàcầmquyềnPalestine.Cảhaibênđồngýhợptácquảnlýcácnguồnnướcvànướcthải.Mộtủybannướcchungnhư“Cácnhómgiámsátvàbắtbuộcthihànhchung”đượcthiết lậpnhằmgiảiquyết tấtcảcácvấnđề liênquanđếnnướcvànướcthảiởBờTây.

TrongsuốtcuộcchiếnIntifadathứhai,hầuhếtcácthỏathuậnhợptácgiữaPalestinevàIsrael sụp đổ vì tình trạng căng thẳng đối đầu vũ trang. Tuy nhiên nước không trở thànhnguyênnhânchính.ĐiềukhoảnOsloIIvềnướcvẫntiếptụccóhiệulực.Ngày31tháng1năm2001IsraelvànhàcầmquyềnPalestineđãkýmộttuyênbốchung:

HaibênmongmuốncơsởhạtầngnướcvànướcthảigiữaIsraelvàPalestinegắnbómậtthiếtvớinhau,nhằmmụcđíchphụcvụchonhândânhainước.BấtkểsựthiệthạinàođốivớinhữnghệthốngnhưvậysẽlàmtổnhạichocảngườiPalestinevàngườiDoThái...Chúngtôikêugọicộngđồngkhônglàmtổnhạiđếnnướcbằngbấtcứgiánàovàcácđộinhómchuyênnghiệpthựchiệnviệcduytrìthườngxuyênhaysửachữathiệthạicũngnhưsựcốđốivớinướcvànướcthải.

BanđạidiệnkỹthuậtchungIsrael-Palestinevềnướcvànướcthải,trongđóMỹcũngthamgia,tiếptụchoạtđộngxuyênsuốtcuộcchiếntranhIntifada.TrongquátrìnhIsraeltấncôngBờTâyvàomùaxuânvàmùahènăm2002,thỉnhthoảngIsraelcắtgiảmhayđóngnguồnnướccungcấpchocácthịtrấncủaPalestine.Hoạtđộngquânsựthườngngăncảnhaytrìhoãnviệcsửachữacáctrạmbơm,hayđườngốngdẫnnướcbịhư.Tuynhiên,tháng8năm2002BộngoạigiaoIsraelnhậnđịnhcuộcđốithoạivớiPalestinevềcácvấnđềmôitrườngnhưchấtthảiđộchạixửlýchấtthảivàkiểmsoátcácloàigâyhạivàomỗingàylà“rấttốt”.MặcdùBộnàychobiếtthêmvàođólà“hoạtđộngdàihạn”vàđang“thiếuhoàntoàn”.

Từđócóthểrútrakếtluậncuộcchiếnnướclàmộtvấnđềquánguyhiểmchocảhaiphía,cuốicùngcảhaiđềukhôngđạtđượcthắnglợigì,vìđâylàchuyện“khôngcókẻthắng,chỉcóngườithua”.Thayvàođódùmuốnhaykhôngthìcảhaisẽphảiquyếtđịnhhợptácvớinhau.HoặcBanđạidiệnchunggồmcácchuyêngiavềnướckết luậnnăm1999rằng: “VềvấnđềnướccủaIsraelvàPalestinecóthểxemnhưhaianhemsinhđôingườiXiêm(TháiLan),haithựcthểcùngchiasẻnguồnnướcsốngcòn”.CóthểkếtluậnrằngcảIsraelvàPalestineđềuphụthuộclẫnnhau.

Lãnhthổ

Biêngiớicủamộtnướcdochínhconngườiđịnhra,chứkhôngphảidobấtkỳmộtthếlựcnàokhácngoàiconngười.Cácbiêngiớiđượcgọilà“tựnhiên”thựcralàdoconngườigiảđịnhvềcácđặctrưngđịalý.ThậmchícácđảoquốcnhưIrelandvàNhậtcũnggặpkhókhăntrongviệcđảmbảosựthừanhậncủathếgiớivềlãnhthổcủahọ.NhưnướcCộnghoàIrelandđãpháthiệnraBắcIrelandvàNhậtpháthiệnquầnđảoSakhalin.DãyHimalayalà“bứctường”vữngchắcnhấtgiữahaiquốcgiaTrungQuốcvàẤnĐộđồngthờicũnglàđườngbiêngiớitựnhiêncủahainướcnày.Năm1975,IranvàIraqkýmộthiệpướccôngnhậndòngShattal-“Arablàbiêngiớichunggiữahọ.Tuynhiênnhữngtranhchấpvềvịtríchínhxáccủanóvẫnxảyra,tạonênsựbùngnổchiếntranhgiữahainướcvàonăm1980.

Từxưađếnnay,thậmchíđếnđầuthếkỷXX,Palestinevẫnchỉđượcxemnhưmộtthựcthểchínhtrị,mộtđơnvịhànhchính,nókhôngtồntạitrướckhingườiAnhđếnđâyvàocuốicuộcchiếntranhthếgiớithứnhất.DướisựlãnhđạocủaThổNhĩKỳtừ1516tới1917/1918,vùngđấtthánhnàybịchiacắtthànhmộtsốquậnhànhchính(bảnđồ7).QuátrìnhhìnhthànhbiêngiớicủaPalestinesauchiếntranhthếgiới thứnhấttạonêncâuchuyệnthầnthoạicủachủnghĩadântộc(bảnđồ8).Nóichunggiaiđoạn1921-1922,AnhchiacắtPalestinetrongđócóTransjordan,dođóBảntuyênngônBalfourchỉứngdụng22%phạmvibanđầucủanó.Chẳnghạn “năm1922nướcAnhđơnphương chia cắt 78%đất nướcPalestinemột cáchbất hợppháp,traotoànbộkhuvựcphíaĐôngsôngJordanchoAbdullahm”(contraicủaSharifHusaynvàthánhđịaMecca).Vì78%vùngđất“Palestinelịchsử”bịcướpđimộtcáchbấthợppháptheođềxuấtchiacắtnăm1922nênđươngnhiênkhôngthểđòihỏiđiềugìtừ22%cònlạicủahọ.Nhữngcuộctranhluậnvàconsốphầntrămnhưthếcómộtsựcuốnhútđốivớigiớitruyềntin.Nhìnchung,nhữngngườitheochủnghĩadântộcPalestinetranhluậnrằng78%vùngđấtPalestinethuộcđịa(phíaTâysôngJordan)bịIsraelchiếmđoạtbấthợppháptrongcuộcchiếntranh1947-1948vàdođóhọkhôngnênđòihỏigìthêmnữatừ22%cònlại”.VàolầngặpcuốitrongcuộchọpthượngđỉnhtạitrạiDavidnăm2000,ôngYaArafatnóivớitổngthốngClintonrằng: “Israel đanggiúp chúng tôi, nhưng thực ra họ chỉ là nhữngkẻ chiếmđóng.Họkhôngphóngkhoáng,nhữngthứhọchochúngtôikhôngphảilấyratừtúihọmàlàtừchínhđấtnướccủachúngtôi.Tôichỉyêucầuthựchiệnnghịquyết242củaLiênhiệpquốc.Tôichỉđangnóivề22%cònlạicủaPalestine,thưatổngthống”.

PhảichăngPalestineđãbịchiacắtvàonăm1921-1922?BảntuyênngônBalfourngày2tháng11năm1917chỉPalestinenhưngkhôngđịnhnghĩarõràngbiêngiớicủanó.KhingườiAnhchiếmđóngPalestinetrong11thángsauđó,họliềnthiếtlậpmộtchếđộchiếmđóngquânsựtrongtoànvùngLevant,chiaPalestinethànhbaphần:PhíaBắc lãnhthổ(OETA),Beirut,vùngđấtLibăngngàynay,đượcđặtdướisựcaitrịcủaquânđộiPháp;phíaĐôngOETA,baogồmcácquậnDamascusvàHauran,tứcSyriangàynay,đượcđặtdướiquyềncaitrịcủaArabdoTiểuvươngxứArablàFaisalđứngđầuvàphíaNamOETA,đặtdướisựcaitrịtrựctiếpcủaquânđộiAnh.

Mãitớinăm1923,khihộinghịAnh-PhápgiảiquyếtvấnđềbiêngiớiphíaBắcPalestinevàhiệpướchòabìnhcuốicùngđượckývớiThổNhĩKỳ,thìvấnđềvềbiêngiớiphíaĐôngvàphíaBắc trong tương lai củaPalestinevà “ngôinhà”DoThái vẫnbịbỏngỏ. (BiêngiớiAiCập -Palestineđãđượcthỏathuậntrongchiếntranhthếgiớithứnhất).TạihộinghịhòabìnhParisnăm1919,nhữngngườitheochủnghĩaXionnhấnmạnhđếnsôngJordanởnamLibăng.HọcũngthúcgiụcrằngbiêngiớiphíaĐôngcủaPalestineđượcthiếtlậptạiphíaĐôngdòngsôngbaogồmdảilãnhthổrộng25dặmởTransjordan.ĐềxuấtnàycủaXionnhậnđượcsựủnghộtừCaoủyAnhHerbertSamuel,lúcnàycómốiquanhệmậtthiếtvớitổchứcXion.Trongmộtláthưgửichocơquanngoạigiaotháng6năm1919,ôngnêubậttrọngtâm“ĐốivớiviệcduytrìđủsốdânởPalestinenhằmhỗtrợchocơcấucủamộtnhànướchiệnđạithìviệcđềnghịvùnglãnhthổphìnhiêuphíaĐôngJordannằmtrongphạmvibiêngiới làđiềucầnthiết”.NgườiXionđãnhậnđượcsựhỗtrợnày,chẳnghạnBảntuyênngônBalfourviếtnhưsau:

TrongviệcxácđịnhbiêngiớicủaPalestine,vấnđềchínhcầnlưuýlàthựchiệnchínhsáchcủachủnghĩaXionbằngcáchtạođiềukiệnthuậnlợinhằmpháttriểnkinhtếởPalestine.Dođó, nên cấp quyền sử dụngnước cho khu vực biên giới phíaBắc Palestine, nên phụ thuộcPalestinevềmặtđịa lýchứkhôngnênphụthuộcvàoSyria;trongkhiđóphảitạođiềukiệnpháttriểnnôngnghiệpởvùngbiêngiớiphíaĐông-BờtráisôngJordan,nhấtquánvớiviệcđểngànhđườngsắtHedjaz(chạytừBắc-Nam,khoảng30dặmvềphíaĐôngcủaJordan)thuộchoàntoànquyềnsởhữucủangườiArab.

Tuynhậnsựủnghộmạnhmẽ,nhưngkhôngcóquyếtđịnhnàovềvấnđềnàyđượcthựchiệntạigiaiđoạnđó.

Vàotháng4năm1920,khihộinghịSanRemotraochoAnhquyềncaitrịPalestine,thìvấnđềbiêngiớiđượcđặtratrongcácbuổithảoluậngiữacácthànhviêncủaHộiđồngtốicao(gồmcácđạibiểuđếntừnướcMỹ,Anh,Pháp,ÝvàNhật).AnhvàPháptranhluậnvấnđềnàykhágaygắt.ThủtướngAnhDavidLloydGeorgehướngdẫncácđạibiểunênthamkhảomộtcuốnsáchmàtheoônglà“cuốnsáchhayviếtvềPalestine”,đólàcuốn“Địalýlịchsửvùngđấtthánh”củatácgiảGeorgeAdamSmith.TrongmộtbứcđiệntíngửichoVănphòngBộngoạigiaođãtómtắtkếtluậncủahộinghị,trongđóBộtrưởngBộngoạigiaoLordCurzonchorằng“BiêngiớisẽkhôngđượcxácđịnhtrongHiệpướchòabình,nhưngđượcxácđịnhsaunhờvàoquyềnliênminh”.KhiSamuellậpchínhphủthuộcđịadânquyềnvàogiữathậpniên20,ôngđượchướngdẫnrõràngrằngquyềnhànhphápcủaôngkhôngápdụnglênvùngTransjordan.SaukhiPhápchiếmđóngDamascucvào tháng7năm1920,Pháphànhđộng theocác thỏathuậnthờichiếncủahọvớiAnh,tựkiềmchếkhôngmởrộngquyềncaitrịcủahọhướngvềphíaNamvàoTransjordan.Mùathunămđó,mộtngườianhcủaTiểuvươngxứArabFaisallàAbdullah,dẫnmộtnhómngườicóvũtranghướngvềphíaBắctừHedjazvàoTransjordanvàđedọatấncôngSyriaxácnhậnquyềnthốngtrịHashemite.SamuelchộplấycơhộinàyyêucầuchoAnhquyềnkiểmsoátvàôngđãthànhcông.Tháng3năm1921,Bộtrưởngphụtráchvấnđề thuộc địa Winston Churchill viếng thăm khu vực Trung Đông và thu xếp về vấn đềTransjordan,nhờđóTransjordanđượctínhcảvàolãnhthổPalestinevàtrởthànhthuộcđịacủaAnh,trongđóAbdullahlàTiểuvươngxứArabdướiquyềncủaCaoủy.

Vìvậy,Palestinekhôngbịchiacắttrongnăm1921-1922.Transjordanlàmộtphầncủakhu vực thuộc địa. Chủ nghĩa Xion bị ngăn cản việcmở rộngở đó, nhưngBản tuyên ngônBalfourchưabaogiờđượcápdụngrõràngvàokhuvựcphíaĐôngJordan.Tạisaođiềunàylạiquantrọng?Vìthầnthoại“sựchiacắtđầutiên”củaPalestineđãtrởthànhmộtphầncủakháiniệm“Israelvĩđạihơn”vàhệtưtưởngcủaphongtràoXion-ChủnghĩaxétlạicủaJabotinsky.MộtthờigiaadàisaukhiIsraelthànhlập,nhữngkẻthừakếchínhtrịcủachủnghĩaxétlạilàđảngHerutdoMenahemBegindẫndắt,vẫnmơvềmộtnhànướcDoTháicócảTransjordan.Mụctiêutheođuổicủahọlà“Jordancóhaibờ:Bờbênnàythuộcvềchúngtavàbờbênkiacũngvậy”.HầuhếtngườitheochủnghĩaxétlạiquênrằngJabotinsky-Ngườianhhùngtrongtưtưởngcủahọ,mộtthànhviêncủangànhhànhphápcủachủnghĩaXion,đãchứngthựcnăm1922rằngcấmviệcđịnhcưcủangườiDoTháiởTransjordan.Gầnđây,nhữngngườiủnghộsựsátnhậpBờTâycủaIsraelđãđòihỏirằngngôinhàthíchhợpcủangườiArabPalestinelàởTransjordan,dođómớicókhẩungữ“JordanlàPalestine”.

KháiniệmchiacắtkhônggâybấtngờkhitổngthốngGeorgeW.Bushbắtđầunóivềgiảipháp“hainhànước”trongnăm2002,vìnghịquyết29củaĐạihộiđồngLiênhiệpquôctháng11năm1947vàbáocáocủaUỷbanHoànggiaAnhnăm1937đãtừngđềcập.Nókhôngchỉđơnthuầnlàsảnphẩmcủangoạigiaohaychiếntranh.

NguồngốcchiacắtnằmởthấtbạicủaHerbertSamuelvàođầuthậpniên20khiôngmuốntạoracộngđồngchínhtrịthốngnhấtởPalestinebaogồmcảngườiPalestine,DoTháivàArab.Ôngnỗlựcxâydựngmộtchínhthểlậphiếnvớicácthểchếchínhtrị,cụthểlàHộiđồnglậpphápmởđườngchofautedemieux(quátrìnhchiacắtthểchếnộibộ),khôngmaylànhữngnỗlựcđóđãgặpphảithấtbạicayđắng.JewishAgency.MộtcáidùchechởcủatổchứcXion,đượcthànhlậpđểđạidiệnchongườiDoTháivàtiếnhànhcôngviệckiểmsoáttựđộngngàycàngtăngđốivớiYishuv.HộiđồngHồigiáotốicaodogiáosĩHồigiáocủaJerusalemlàHajjAminal-Husayniđứngđầu,thựchiệnvaitròtươngtựnhưvis-à-vistrongđạoHồi.Dầndần,trongsuốtthậpniên20vàđầuthậpniên30,haicơquannàypháttriểngầngiốngnhưcơquanchínhphủcủangườiDoTháivàArabởPalestine.Dođó,trướckhicóviệcchiacắtlãnhthổxảyra,chínhquyềnthuộcđịađãápdụngchínhsáchthểchếhoáphânchiakinhtếvàxãhộigiữaArabvàDoThái.

SựchiacắtthểchếnàylàlýlẽbàochữachosựchiacắtđịalýdoỦybanHoànggiaAnhđềxuấtnăm1937nhưsau:chiacắtđấtnướcPalestinethànhnhànướcDoTháinhỏ,mộtnhànướcArablớnhơnliênkếtvớiTransjordanvàmộtkhuvựcthuộcđịaAnhkéodàitừJerusalem

tớibiển,kểcảLyddavàRamleh,cũngnhưNazareth,biểnGalilee,Tiberias,Safed,HaifavàAcre(bảnđồ9).Tuynhiênnhữngngườitheochủnghĩadântộccựtuyệtsựchiacắtnày.CònvềchủnghĩaXion,nóbịphảnđốinghiêm trọngbởiphong tràocủachủnghĩaxét lại,bởiMizrahi(ngườitheochủnghĩaXiontôngiáo),bởimộtsốngườitheochủnghĩaXiontổngquát(nhữngngườitheoWeizmann)vàbởicácthànhphầncủaphongtràochủnghĩaXionlaođộng(vượttrộiởYishuv).HainhânvậtquantrọngtrongphongtràolàWeizmannvàBen-GurionvàcuốicùnglàđạiđasốquốchộiXionyêucầumởrộngkhuvựcnhànướcDoThái.

TheocácđềxuấtcủaUỷban,nhànướcDoTháisẽchỉkiểmsoátmộtphầnnhỏđấtnước,mặcdùngườiDoTháiđòihỏiphầnlớnđấtnôngnghiệpmàumỡnhất.NhữngđềnghịcủaỦybanchủyếudựatrêndânsốDoTháivàquyềnsởhữuđấtcủahọ.Từđầuthậpniên30,ngườiXionđãmuađấtmộtcáchcóchiếnthuậtvớimụctiêuxâycácvùngđấttiếpgiáplớnthuộcquyềnsởhữuDoThái,đặcbiệtlàvùngđồngbằngduyênhải,Emek(thunglũngcủaJezreel),vàtới tậnmé trêncủasông Jordan.SựphânphốiđấtđaichongườiDoThái (bảnđồ2)minhchứngmốiquanhệgiữaquyềnsởhữuđấtcủangườiDoTháivàcácđềnghịvềmặtlãnhthổcủaỦyban.

Mộtyếutốkháctrongviệcxácđịnhbiêngiớicủaủybanlàsựphânbốdânsố.NhữngđềxuấtcủahọsẽtạoramộtnhànướcArabvớitốithiểu1.250ngườiDoThái,nhưngngượclạinhànướcDoTháisẽcótốithiểulà225.000ngườiArab,tấtnhiênđólàđiềuđượcmongđợiđểtăngnhanhlượngngườinhậpcưvớiquymôlớn.Vìvậy,Uỷbanđưaramộtđềxuấtthứhaithậmchícònquyếtliệthơn:“Traođổiđấtvàdânsố”nhờđómôtthiểusốngườiDoTháiởArabcóthểvềnhànướcDoTháivàthiểusốngườiArabởnhànướcDoTháisẽtrởvềnhànướcArab,kểcảTransjordan.UỷbannàydựtínhtươngtựchoHyLạpvàThổnhĩkỳnăm1923là“trongtìnhthếcuốicùngviệctraođổisẽmangtínhbắtbuộc”.

BennyMorrislậpluậnrằngýtưởng“chuyểnnhượng”ArabtừPalestinesangTransjordanlàtheotruyềnthốnglịchsửvàngườiXionđưaranhiềusuynghĩgâyngạcnhiênhơnhầuhếtcácsửgia Israel trướcđâyđã thừanhận.Ông tríchdẫn lờinhậnxétnổi tiếngcủaZangwill(ngườiIsrael)năm1905rằngngườiArabnên“cuốnlềucủahọvàchuồnđitrongimlặng”;năm1911ôngRuppincũngđềxuất“sựchuyểnnhượngdânsốhạnchế”;trongkhiWeizmannnăm1930 lại cho rằng “một sự traođổidân số tương tự có thể thuận lợi vàđượckhuyếnkhích”vàcâunóicủaBen-GuriontrongquốchộiXionnăm1937:“Chuyểnnhượng...làđiềusẽgiúpchochươngtrìnhtoàndiệncóthểthựchiện”.NgoàiracònnhiềuphátbiểutươngtựcủacácnhânvậtđạidiệntừcáckhuvựckhácnhautrongphongtràoXion.CácsửgiakhácnhưNeilCaplan,AnitaShapira,YosefGornivàNurMasalhađãthảoluậnvấnđềnàytrongbốicảnhrộnglớnhơnliênquantớitháiđộcủangườiXionvề“vấnđềArab”ởPalestinevàđãđiđếnmộtvàikếtluậnkhácnhau.ÔngMorrisđãnhậnđịnhđúngrằngchuyểnnhượnglà“mộttrongnhữngluồngtưtưởngchínhtronghệtưtưởngcủachủnghĩaXiontừkhikhởiđầuphongtrào”.

MộttrongnhữngbàiphêbìnhđanhthépnhấtvềđềxuấtcủaỦybantừquanđiểmXiondocựuBộtrưởngBộchínhtrịcủatổchứcXion.ÔngLeonardStein,viếttrongmộtbảnghinhớ

tháng8năm1937:SựnhạobángcủanhànướcDoThái;cácbiêngiớidễbịxâmphạm;việccắtgiảmthành

Jerusalem;ủytrịtạmthờiởHaifavàbathịtrấnkhác;thiếtlậpnhànướcDoTháiloạitrừhơn1/3dânsốhiệntại,baogồmgần1/2ngườiArab;bàngiaoNegev;cáccôngtrìnhchấtkhoángBiểnChếtvànhữngcôngtrìnhchínhcủatậpđoànđiệntửPalestinechonhànướcArab.

Cònvềvấnđềchuyểnnhượngdânsốtheođềnghịdườngnhưđãrõràng,thậmchítrênquanđiểmlạcquannhấtlàbấtkỳsựchuyểnnhượngnàonhưthếtrongthựctếkhôngchắcđượcthựchiệntrênquymôlớn,hayvớitốcđộdựtínhnhưbáocáocủaPeel.NếukhôngđượcthựchiệnnhanhchóngvàtrênquymôlớnthìnhànướcDoTháisẽphảiđốiđầuvớimộtsốvấnđềhếtsứckhókhăn.

Ngược lại,nếuđượcthựchiệnnhanhchóngvàtrênquymôlớnthìdùchonhànướcDoTháichínhthứcchịutráchnhiệmhaykhôngthìsựrắcrốikhisơtánhàngloạtngườinôngdânArabrakhỏinhàcửacủahọvẫnxảyra;kếtquảđãlàmbốirốikhôngchỉchonhànướcDoTháimàcònđốivớingườiDoTháikhắpnơitrênthếgiới.SựcoithườngthậmchísẽlớnhơnmặcdùỦybanHoànggiađãnóikhácđi,nhưngthựcchấtsựviệcchỉlàchuyểnnhượngđơnphươngkhông“traođổi”gìcả.

LờiphêbìnhcủaôngSteinlàmộtlờitiêntri.MặcdùbanđầuchínhquyềnAnhxácnhậnnguyêntắcchiacắtnhưngAnhnhanhchóng

chùnbước,nhấtlàvớinhữngđềxuấtchuyểnnhượngdânsốbắtbuộc.BảnghinhớcủaEricMillstháng12năm1937thuhútsựchúýđốivớimộtsốkhókhăntừquanđiểmcủangườiAnh.Ônglậpluận:“Muốnđềnghịnàycóhiệulựcthìtrướctiêncầnkiểmtraphongtràogiảiphóngáplựcdânsốởvùngđồinúi;thứhailàtăngmạnháplựcdânsốtrongvùngđó”.Căncứtheophầnnhỏđấtđaikhôngđượccanhtácởvùngđồngbằngvenbiểnvàsựkiệnchuyểntừnôngnghiệpmởrộngsangchuyênsâu.

Millsxemxétkhảnăngmởrộngkhuvựccanhtáctrongcácvùngđồilàchuyệnquáxaxôi,ôngnghingờviễncảnhđưanôngnghiệpthâmcanhởđó.HệquảlàtốcđộpháttriểnởnhànướcArabsẽ“khôngtheokịptốcđộpháttriểncủacácdoanhnghiệpDoTháiởnhànướcDoThái”.VớicáinhìnbiquantươngtựvềviễncảnhđịnhcưởTransjordanvàNegev,ôngkếtluận:

Nếuđịnhcưởcácvùngnàykhôngthựctếvànếudânsốđượcchuyểnnhượngkhôngthểtìmthấykếsinhnhaiởcácvùngđồinúinhưkết luậncủabảnphântíchnày, thìđềnghịchuyểnnhượngbắtbuộcđốivớingườiArabkhôngthểcóhiệu lực.Thựcsự,ngườiArabkhôngđượcphépdicưsangnhànướcDoThái,thìsaunàyviệcmưusinhcủathếhệtươnglaitrongcácvùngđồisẽbấpbênh.

TacóthểnhậnthấyrõràngngườiArabtỏtháiđộthùhằnnhưthếnàođốivớikếhoạchdidânvàtraođổiđấtquanhữngnhậnxétnêutrên,dođóchínhphủphảitừbỏviệcchiacắtđấtnướcnăm1938.TuynhiênsựchiacắtvàthậmchíchuyểnnhượngdânsốvẫnđượcduytrìtrongchươngtrìnhnghịsựđốivớiviệclậpkếhoạchtầmxacủaAnhtrongcácbuổithảoluậnbímậtcủacácbộtrưởngvềtươnglaiđấtnước.

RấtlâutrướckhinhànướcDoTháiđượcthànhlậpvàonăm1948,dânDoTháiđãmongmuốngiànhđấtđaivàphânbổdânsố.ViệccaitrịPalestinetrongthậpniên30báohiệutrướcsựchiacắtsắctộc.Từđầuthờikỳthuộcđịavàcụthểlàsaunăm1936việcbổnhiệmcácquanchứcDoTháivàocácvịtríliênđớivớidânDoTháigiảmxuống,tươngtựviệcbổnhiệmcácquanchứcArabvàocáclĩnhvựcliênđớivớidânArabcũnggiảm.Trongcôngtáchànhchínhcủacácquậnxuhướngnàytrởthànhxuhướngchung.

Năm1939chẳnghạn,chínhphủtáitổchứcviệcquảnlýPalestine,tuyênbốrằngmụctiêucủanólà“Phânchiađấtnướcthànhhaikhuvựcriêngbiệt:Khuvựcthànhthịvàkhuvựcnôngthôn”.CăncứtheomứcchênhlệchgiữangườiDoTháivàtỷlệthànhthịhoángườiArabthìđâylàmộthìnhthứcngụytrangcủasựchiacắtmới(bảnđồ10).NhữngthayđổinàydẫnđếnviệcngườiXionkhôngthíchquậnNambịđặtlạitênlàquậnLydda.CơquanJewishAgencychỉratỷlệngườiDoThái/Arablà3/2,chủyếulàthànhthị,baogồmcảthànhphốTelAvivchiếm

hơn1/3cưdâncủaquậnmàtheocơquannàynhậnthấythì“chỉchiếm2%dânsốcủaquận”.Tấtnhiên,sựtựvệthựcsựtrongmắtngườiXionlàsốdâncủaquậnLyddanhưngsựthậtlàngườiArabchứkhôngphảingườiDoTháilànhữngcưdântrongthịtrấn.

Chínhphủnắmgiữquyền lựcnhưng JewishAgencyvẫnkiênquyết tiếp tụcnhấnmạnhquanđiểmcủamình.Năm1945,SởphátthanhPalestinedochínhphủđiềuhànhđãthựchiệnchươngtrìnhCôngdânmuốnbiếttrênsóngvôtuyến,chínhphủđềnghịphátthanhviênđàiPBSphátrõràngnhữnglờiđápkhéoléosau(mặcdùrấtkhôngchânthật):

NgườiAnhlấytêncủacácthànhphốởAnhđểđặttênchocácthịxãnhỏcủaPalestine.CómộtvấnđềphátsinhliênquanđếnkhuvựcnôngthônDoTháitrongcácquậnchủyếu

cóngườiArabcưngụ.Vídụ,JewishAgencyphảnđốisaukhiHaifavàquậnSamariabịtáchthànhhai,JewishAgencychỉrarằng:“ChínhphủnênchỉđịnhcácquanchứcDoTháihỗtrợỦybanquậnNablustrongviệcgiảiquyếtcáccôngviệcliênquancủangườiDoThái”.Cơquannàythúcgiụcxúctiếnphânchiaranhgiớigiữacácquận.Chínhphủgiảiquyếtvấnđềtheokiểugầnnhưchiacắtkhubiệt.NgườiDoTháivẫnởquậnnhỏTulkarmdướisựphụtráchcủaQuanchứcDoTháitạiNetanya.Năm1941ngườicủaUỷbanquậnđềnghịrằngvănphòngquậnnênsátnhậpvớivănphòngthuthuế,nếuthựchiệnviệcnàythì“CáckhuđịnhcưDoTháisẽlàmộtquậnnhỏmặcdùkhôngcócácbiêngiớiriêngbiệt”.

MộtủybanđặcbiệtcủaLiênhiệpquốcđặtởPalestine,đãxemxétvấnđềđườngbiêngiớiđựợcđềxuấttrongnăm1947cùngmộtsốtiêuchuẩntheokếhoạchbanđầucủaAnh,cụthểlàviệcphânphốidânsốvàquyềnsởhữuđấtđai.Họthậntrọngvìengạitìnhtrạnglãnhthổđanchéonhauvới“nhữngđiểmtrùngnhau”giữanhànướcArabvàDoTháisẽkhiếnchocảhaibắtbuộcphảihợptácvớinhau.Tuynhiên,cuốicùngvàotháng11năm1947ĐạihộiđồngLiênhiệpquốcđãphêduyệtkếhoạchchialãnhthổtheokiểuchắpvá(bảnđồ11).MặcdùkếhoạchcủaLiênhiệpquốctạochonhànướcIsraelsựhợpphápquốctếnhưngcuốicùngbiêngiớicủaIsraelnăm1949(bảnđồ12)phảixácđịnhbởichiếnthắngquânsự.Tuynhiên,nềntảngthiếtyếuvữngbềnthựctếcủahọlàdựatrênnhânkhẩuvàsựpháttriểnkinhtế-xãhội.

Hãyxembảnđồ13:Cáclãnhthổchiếmđóngnăm1967.TrongtìnhhìnhđóIsraelcốgắngtạonềntảngvữngchắcvềmặtnhânkhẩuvàkinhtế-xãhộinhằmđảmbảoviệckiểmsoátlâudàicủaIsraelởnhữngkhuvựcnày.

Năm1967chiếntranhgiữaIsrael-Arabđãđẩymạnhvấnđềchiacắtchươngtrìnhnghịsựchínhtrịmộtlầnnữa.Vàongày19tháng6,mộttuầnsaukhikếtthúcchiếntranh,chínhphủ“thốngnhấtquốcgia”(trongđócóôngMenahemBegin),IsraelnhấttríquyếtđịnhđềnghịrútluikhỏiSinaivàCaonguyênGolan.Ngaytừlúcđầu,tháiđộIsraelvềBờTâylàkhánướcđôi.GiaiđoạnđóIsraelnắmgiữphíaĐông Jerusalem.Đầunăm1968, thủtướngLeviEshkol tổchứcmộtloạtcáccuộcđàmphánvớinhữngnhânvậtArabđếntừBờTây,trongđóôngbắtđầutừýtưởngtựtrịcủangườiPalestine,nhưngkhôngdámhànhđộngđộclậptáchrờiJordanhayTổchứctựdoPalestinecótiếngnóingàycàngtăng.

HiệpướcquốcgiacủaPalestinenăm1964đãbácbỏmọiýniệmvềsựchiacắtđấtnước.

Palestinetuyênbố:“BiêngiớiPalestinetrongthờithựcdânAnhlàmộtđơnvịlãnhthổkhôngthểchiacắt”(lấycácbiêngiớiđượcđếquốcAnhvẽlầnđầutiêntrênbảnđồ).Hiệpướcbổsungthêm:“ViệcchiacắtđấtnướcPalestinenăm1947vàviệcthànhlậpnhànướcIsraellàhoàntoànbấthợppháp,vìchúngtráivớiýnguyệncủadânPalestinevàquyềnlợitấtyếucủahọtrênquêhươngmìnhvàmâuthuẫnvớinhữngnguyêntắctronghiếnchươngcủaLiênhiệpquốc,nhấtlàquyềntựquyết”.

MặcdùvẫndựavàocáclãnhthổchiếmđóngnhưlàmộtvậtlàmtintrongcuộcđàmphánvớicácnhànướcArabnhưngchínhphủIsraelsaunăm1967đãđềramộtchínhsáchđịnhcưrấtcẩntrọngmàAllonlàngườikhởixướng(bảnđồ14).Đềxuấtnàyđượctrìnhbàylầnđầuvàongày27tháng7năm1967trướcnộicác,đãảnhhưởngđángkểđếntưduyvềmặtđịalýcủangườiIsrael.YigalAllon,khicònlàphóthủtướng,đãđặtrakếhoạchchiacắtđấtnướcvớihainguyêntắccơbản;nguyêntắcthứnhấtlàtạoramộtvùngđệmphòngthủdobấthòavớiJordan.ThứhailàđiềuchỉnhlạibiêngiớiphíaĐôngcủanướcnày,đặcbiệtlàsátnhậpĐôngJerusalem,mởrộngvànhđaiJerusalem.ÝthứcvềnhữngnguyhiểmliênquanđếnbấtkỳyêucầusátnhậpnàocủacáckhuvựccóphầnĐôngdânPalestine,nên Israelvạchraquyền tựquyết của Palestine theo phần lớn khu vực đồi núi có dân cư ở Bờ Tây. Tuy vậy, ngườiPalestinesẽkhôngchấpnhậnmộtkếhoạchnhưthếmàkhôngcósựtánthànhcủaPLOnênAllonđànhphảisửalạikếhoạch.KhuvựcnàybanđầuđánhdấuquyềntựtrịsẽđượcquaylạivớiJordan,sauđólàdảihànhlangnốivớiphíaĐôngvàTâysôngJordan.Tháng9năm1968ôngAllonvàBộ trưởngngoạigiao Israel làAbbaEbanđãbímậtdiệnkiếnvuaHusseinxứJordanởLondonvàbắtđầuđềcậpkếhoạch,nhưngquốcvươngJordanphảnđốithẳngthừng.

Tuynhiên,AllonvẫnduytrìchínhkiếncủachínhphủIsraelvềBờTâymãitớithậpkỷtiếptheo.ViệcxâydựngcácquậndâncưDoTháimớibịhạnchếnhiềuđốivớikhuvựcphíaĐôngJerusalemvàcáckhuvựcđánhdấusựsátnhậpcủaIsraeltrongtươnglai.NóbaogồmmộtphầnlớnkhuvựcthànhJerusalemvàthunglũngJordan.NgoàiJerusalemchỉcó24khucótổngsốdânlà5.000ngườiđượcthiếtlậpởBờTâytrongsuốtthậpkỷđầutiênchiếmđóng,nhữngkhukhácđượcthiếtlậpởbánđảoSinaivàtrêncaonguyênGolan.

Tuynhiên,trongsuốtgiaiđoạnnàycómộtsựchuyểnđổihồisinh,đólàsựđoànkếtgiữachủnghĩaXionxétlạivàchủnghĩaXiontôngiáo(bịkhíchđộngdochiếmbứctườngphíaTâyvàngôithànhcổJerusalem).Haidòngtưtưởngliênkếtvớinhautạothànhvùngđấtgọi là“phongtràoIsrael”(mangtưtưởngmột“khốitrungthành”).Từnăm1968trởđimộtsốnhómnhỏmộđạo“ĐạiIsrael”cốgắngthiếtlậpcácvùngđịnhcưởBờTây,cụthểlàởnhữngnơitôngiáođóngvaitròquantrọngvàđượcnhậndiệnlà“nhữngvùngđấtthánh”củangườiDoThái(mặcdùkháiniệmnàyxalạvớiđạoDoThái).Kếtquảchỉtrongvòngvàinămsốvùngđấtnhưthế“mọcnhanhnhưnấmsaucơnmưarào”.Hebronlàmộtphongtràocụthể,thứnhấtvìnólàmộttrongbốnthànhphốthánhtruyềnthốngcủavùngđấtIsrael,thứhaivìkýứccủacuộctànsátngườiDoTháinăm1929vàsựkiệngâytổnthươnglàthuhồiquyềnthừakếcủacộngđồngDoTháiđịnhcưtừlâuđời.Tháng4năm1968RabbiMosheLevinger,ngườitheochủnghĩadântộctínngưỡngbạolựcvàmộtnhómnhỏcácthànhviênđịnhcưởHebrontừchốiviệcdidời.Cuốicùng,chínhphủđầuhàngvàđồngýthiếtlậpkhuđịnhcưDoTháiKiryatArbagầnthànhphố.Nhưngquyếtđịnhquantrọngnàyđãbịlãngquênmộtcáchcayđắngvàbấtcông.

Saucuộctuyểncửnăm1977củachínhphủthốngtrịđầutiênIsraeldoMenahem.Beginlãnhđạo,việcđịnhcưđượcđẩymạnhhơn(bảnđồ15).Lúcnày,vấnđềthiếtthựclàchínhsáchlôikéocáckhuđịnhcưDoTháiởtấtcảcáclãnhthổchiếmđóng,chủyếuđượcnhữngngườiđóngthuếIsraeltàitrợvàhọkhíchlệthanhniênđếnvớihọ.

TuynhiênsựpháttriểncủacáckhuđịnhcưDoTháitrongthậpniên80ởtrungtâmcủaBờTâyvẫnkhôngthểsosánhvớicáckhugầnTelAvivvàJerusalem(làcộngđồngngoạiôdodoanhnghiệpđầutưpháttriểnchứkhôngphảilàkhuđịnhcưnôngnghiệpđượctạorabởiphongtràodohệtưtưởng“khốitrungthành”địnhhướng).Cưdântrongcộngđồngnàyđầynănglựcsángtạo,họquantâmđếnkinhtếnhiềuhơnlàchínhtrị,chẳnghạnnhưvấnđềnhàởrẻ,điđếncáctrungtâmthànhthịlớnthuậntiện,họluônquantâmđếncácmụcquảngcáotrênbáo,mụccungcấpnhữngcănhộrẻtiền“chỉcáchKfarSaba5phút”(mộtthịtrấnIsraelgần“đườngbiêngiớixanh”-Đườngbiêngiớiđìnhchiếntrướcnăm1967).

Thỏathuận“OsloII”giữaIsraelvàPalestinenăm1995biếnđổibảnđồcủaBờTâythành“cáithớtdùngđểcắtphómát”haymột“bảnđồchốnglạichủnghĩahiệnđại,phânchiabừabãicácvùngđấtPalestinevàIsrael,cácvùngnàybịcácvùngđấtkhác,cácconđườngvòngvàcácnútlãnhthổgiánđoạnbaoquanh”(bảnđồ16).ThỏathuậnnàyđượccảhaibêncôngnhậnnhưlàmộtgiaiđoạnchuyểntiếpvàsuyđoánIsraelsẽrútlui,từđónhànướcPalestinesẽrađời.Tuynhiên, theokếhoạchcủaIsrael thìchỉpháttriểncáckhuđịnhcưmới,chứkhôngpháttriểncáckhuđịnhcưđangtồntại.PhecánhhữuBinyaminNetanyahutrongnhữngnămtừ1996đến1999quyếtđịnhkhônggiớihạncáckhuđịnhcưmớiởJerusalem,trêncơsởđópháttriểnvấnđềnhàởđượcthiếtlậptrongphạmvibiêngiớithànhthị(đượcmởrộngsauCuộcchiếnsáungày).ChínhphủdoĐảngLaođộngcủaEhudBarakđứngđầutronggiaiđoạn1999-2001tiếptụcmởrộngkhuđịnhcưvớitốcđộchóngmặtvàduytrìthuếcùngnhữngđộngcơkháckhuyếnkhíchngườiđịnhcư.

ThậmchísaukhichiếntranhIntifadathứhaibùngnổ,vânđềđịnhcưtiếptụcpháttriểnmặcdùtốcđộcóphầnchậmlại.DânDoTháitiếptụcdichuyểnvàokhuđịnhcư, thậmchínhữngngườisốngtrongcácvùngxaxôihẻolánhhơncủaBờTâyvẫnthườngđượckỳvọnglàsẽsơtánđểtrởthànhthànhviêncủanhànướcPalestine.MộtvídụlàsựđịnhcưtôngiáocủaShaveiShomron(“nhữngngườiquaylạiSamaria’”phíaBắcNablus,lầnđầuthiếtlậptheohệtưtưởng“khốitrungthành”năm1978),nhữngcưdânmớitớiđótrongnăm2002gồmmộtsốdânnhậpcưgầnđâytừCIS,trongsốnhữngngườichuyểnsangđạoDoTháitrướcnăm2002cógần200.000ngườisốngở242khuđịnhcưởBờTây(khôngtínhJerusalem)và19khuđịnhcưởdảiGazacũngnhưnhữngnơikhácởCaonguyênGolan.

Tạmthờichúngtahãybỏquamộtbêncácđịnhkiếnvàđặtcâuhỏivớitưcáchlàngườitheothuyếtduythựcchínhtrị:Liệucókhảthikhôngkhimộtnhànướccóthếmạnhquânsựchiếmđónglãnhthổcủamộtnướclánggiềngbấtchấpdưluận,bấtchấpluậtphápquốctế?Trongmộtsốtìnhhuốngđiềunàylàcóthể.Năm1974ThổNhĩKỳchiếmđónghơn1/3lãnhthổCyprus.Khoảng200.000dânCypriotHyLạpbịtrụcxuấtkhỏiphíaBắcCyprus.ĐiềutấtyếulàThổNhĩKỳphảigánhchịunhữngbấtlợingoạigiaotrongkhivấnđềCyprusvẫnchưađượcgiảiquyết.Tháng12năm2002,lầnđầutiênLiênhợpquốcđưaracácđềxuấtvềmộtnhànướcliênbang,mộtviễncảnhthỏathuậnnghiêmtúcnhưngbịcácCypriotHyLạpphảnđốitrongmộtcuộctrưngcầudânývàotháng4năm2004.Chẳngcóquansátviênnàodámđềxuấtviệcdânđịnhcưtrướcnăm1974quaytrởvềThổNhĩKỳ.

LiệuIsraelcóthểhyvọngvàosựthànhcôngtươngtựtrongvấnđềđịnhcư?TrườnghợpCypriotchothấyvềnguyêntắcnócóthểthựchiệnđược.Nhưngkhixemxétcẩntrọngnhữngkhácbiệtchínhgiữahaitrườnghợpvềnhânkhẩu,địalývàxãhộisẽdẫntớimộtkếtluậnkhác.Cypruschứngkiếnmộtquátrìnhmàbâygiờchúngtagọilàthanhlọcsắctộc.HầunhưkhôngcóngườiThổNhĩKỳnàohiệncònsốngởphầnbánđảoThổNhĩKỳhayngườiThổNhĩKỳởphầnđấtHyLạp.NgườiThổNhĩKỳcũngkhôngbịhạnchếvềmặtdânsố.TrongkhiđóởBờTâyvàdảiGazacókháđôngngườiPalestinecưngụ(hơn99%ởdảiGazavàhơn90%ởBờTây).

Tuynhiên,sựphânbổdânDoTháiởBờTâyvàdảiGazakhôngcânbằng(bảnđồ15).ĐạiđasốdânđịnhcưsốngởkhuvựcmởrộngphíaĐôngJerusalem(khoảng175.000)hoặctrongcáckhuđịnhcưtrungtâmJerusalem(73.000)hoặctrongcácvùngđồinúiphíaTâyBờTây(khoảng85.000).Dođó,hơn80%dânđịnhcưsốngởhoặcxungquanhJerusalemhoặcphíaTâyBờTây.ĐạiđasốdânđịnhcưDoTháiởBờTây,thậmchícảkhungoạiôDoTháimớiởJerusalemlàkhuthịtứ,cũngchỉmộtthiểusố,chủyếusốngtrongthunglũngJordan,họsốngbằngnôngnghiệp.Nhiềudânđịnhcư,nhấtlàquanhJerusalemvàởcáckhuphíaTâyBờTâylàmviệcởIsrael.

CáckhuđịnhcưnằmrảiráctrongcácvùngđấtnhỏbịbaoquanhbởinhiềuvùngđấtcủangườiPalestine.RiêngdảiGazacó19khuđịnhcưIsraelvớitổngsốdânlà6.500người,bịbaobọcbởi1triệungườiPalestine(bảnđồ17).KhuđịnhcưDoTháinằmtrênmộtsốđảocủaBờTây.CạnhJeninvớidânsố42.000ngườicóhaikhuđịnhcưDoTháivớidânsốlà300.GầnNablus,tổngdânsố(baogồmnhữngngôilàngngaykếbênvàcáctrạitịnạn)là158.000,vùng

này cũng có các khu định cưDoThái ít hơn 7.000 dân. Và ở trung tâmHebron có dân sốkhoảng140.000,trongđókhuđịnhcưDoTháicókhoảng400dân.NgoàiracácvùngđồinúitrungtâmcủaBờTâycókhoảng34.000ngườiDoThái.

Phongtrào“Hoàbình”ởIsraeltạoramộtsựphânbiệtrõràngvàhữuíchgiữa8loạikhuđịnhcưkhácnhau(bảng1)

Sựthànhcôngtrongviệcthiếtlậpkhuđịnhcưkhôngchỉphụthuộcvàodânsố,màcònphụthuộcvàosựkiểmsoátđấtđaivàtàinguyên,ởdảiGaza,ngườiDoTháiít|hơn1%dânsố,nhưngkiểmsoát19%đấtđai.KhuđịnhcưNetzarimởphíaBắccủadảiGazavớikhôngquá50giađìnhIsraelcũngchiếmsốđấtbằngtrạitịnạnNuseiratgầnđóvớihơn60.000người.CòntạikhuvựcBờTây,mộtbáocáovàotháng5năm2002củatổchứcdânquyềnIsraelB”Tselemchobiếtmặcdùcáckhuvựccónhàcửamọcsansáttrongcáckhudchỉchiếm17%vùngđấtBờTâynhưngcácđườngbiêngiớithànhphốchiếmtới6,8%.Hơnnữa,cáchộiđồngcủavùnggắnliềnvớicáckhuđịnhcưchiếmthêm35,1%.B”Tselemkếtluậnđiềunàycónghĩalàcáckhukiểmsoáthiệuquảkhôngdưới41,9%tổngdiệntíchcủaBờTây.NgườitachorằngchínhphủIsrael(trongsuốtvàsaucuộchọpthượngđỉnhnăm2000tạitrạiDavid)đãđưalênbànđàmphánphầntrămdiệntíchlớnhơnnhiều,đâychínhlàquanđiểmlâudàicủaIsraelđốivớiviệcduytrìquyềnkiểmsoáttấtcảcáckhuđịnhcư.

Khảnăngtồntạicủacáckhuđịnhcưphụthuộcnhiềuvàovânđềanninhnhưcácsựkiệntừtháng9năm2000đãchứngminh.Mộtlầnnữa,NetzarimvàHebronđượcghivàosửsáchvềnhữngđiềugâynhứcnhối.Tronghainămđầutiêncủacuộcchiến Intifada thứhai,17 línhIsrael tử trận trong khi đang bảo vệ Netzarim. Ở Hebron, theo thỏa thuận giữa Israel vàPalestinetrongnăm1997,20%diệntíchvớikhoảng400dânDoTháiđànhđượclànhờIsraelbảovệ.DiệntíchdongườiIsraelnắmgiữcókhoảng30.000dânPalestinelànhữngngườivẫnsốngdướiquyềnkiểmsoátanninhcủaIsrael.Tuynhiên,dùIsraelđầutưmạnhvàoquânsựởHebronnhưtạiNetzarim,nhưngvẫnkhôngđạtđượctìnhtrạnganninhtuyệtđối.Tháng11năm2002,3línhgácvà9línhkhác,kểcảviênchỉhuycủalựclượnganninhIsraeltrongthànhphốbịbắngụctrongmộtcuộcphụckíchthánhchiếnHồigiáogầnmộcủagiáotrưởng(nơimộtdânđịnhcưDoTháitênlàBaruchGoldsteintànsát29ngườiArabtrongnăm1994).

Nóichung,sốdânnhiềuhayíttrongcáckhuđịnhcưkhôngtỷlệthuậnvớiquyềnkiểmsoátđấtđai cũngnhưvềhệ tư tưởng.NhữngkhuđịnhcưDoThái cô lậpnhấtvà ítdânnhất lànhữngkhukiểmsoátdiệntíchđấtlớnnhất,dohầuhếtcácnhómtheochủnghĩadântộccựcđoanchiếmgiữ.ĐâylànhữngkhuđịnhcưnôngnghiệpởdảiGazavàcácvùngđồiJudaeavàSamariadoGushEmunimvàthuộccấpcủaôngsánglập.

TrongnhữngnămgầnđâyphầnlớnngườidânnắmquyềnchínhtrịcủaIsraelởdảiGazavàhầuhếtdânchúngđãđiđếnviệcchấpnhậnrằngcáckhuđịnhcưDoTháikhôngthểphòngthủvềlâudàivàkhôngsớmthìmuộncũngsẽbịbỏtrống.Trongcuộctổngtuyểncửtháng1năm2003cươnglĩnhcủaĐảngLaođộngkêugọisơtáncáckhuđịnhcư.TươngtựmộtbộphậndânIsraelởvùngđồitrungtâmcủaBờTâykhôngcókhảnăngtồntạimãimãi.Đâylànhữngcộng

đồngdễbịtổnthươngnếukhôngđượcIsraelquantâmtrongbấtkỳthỏathuậnhòabìnhnàotrongtươnglaihaykhiIsraelrútluiđơnphương.Tráilại,cáckhuđấtnhỏtậptrungdàyđặcngườiDoTháiởJerusalemhayquanhđóvàvenphíaTâycủaBờTâycónềntảngvàluậtlệriênggiúphọtồntạivữngchãi.

Dođó,IsraelcólẽđangtiếntớigiaiđoạncuốitrảlạilãnhthổchongườiPlestinedoáplựcvềnhânkhẩu,xãhộivàkinhtế.HiệnnayvịtríchínhxáccủabiêngiớiIsrael-Palestinevẫncònđượcxácđịnhnhưngđókhôngphảilàvấnđềduynhất.Quantrọnghơnlàđặctrưngcủađườngbiêngiớiđósẽlàđườngbiêngiớiloại“Schengen”,nơingườitavẫncóthểqualại?Haylàbiêngiớiloạichiếntranhlạnhvớicáchàngràođiệncógai,ụsúngvàcáctrạmkiểmsoát?Theoảnhhưởngcủacuộckhủngbố,phầnlớndânIsraelngàynaythíchloại“tườngsắt”giữahaidântộc.Nhưng“sựchiacắt”nhưthếliệucókhảthi,khimàcảhaidântộccùngcưngụtrênmộtdảilãnhthổhẹpvớicácnguồntàinguyênthiênnhiêncóhạn?

Nhữngđộngcơthayđổichínhtrị

Vàotháng8năm2002HộiđồnganninhquốcgiaIsraelđãcómộtbáocáoxácđịnhrằngvấnđềanninhưutiênhàngđầulà“DuytrìbềnvữngdânsốDoTháivàchếđộdânchủ”.BáocáonàykếtluậnrằngdonhữngdựbáodânchủtiênđoánđạiđasốngườiArabsẽsốngởkhuvựcgiữasôngJordanvàĐịaTrungHải,nênIsraelphảiquyếtđịnhnhữngbiêngiớicuốicùngcủanótrongvòngvàinămnữavànếuPalestinekhôngngồivàobànđàmphán,thìIsraelphảiđớnphươngthựchiệnviệcnày.HộiđồngkhôngđưarabấtcứđềnghịnàovềđườngbiêngiớichínhxácgiữaIsraelvàPalestine,nhưngchorằngphảixácđịnhbiêngiớicủaIsraeldựatrêncơsở“xemxétvấnđềanninhvàdânchủ”.HộiđồngcảnhbáocầnxácđịnhbiêngiớiđểIsraelduytrìquyềnkiểmsoátsốlượngngườiPalestinetănglênliêntục,nhưnglạikhôngcóquyềnchínhtrị,gâynguyhiểmchongườiDoTháivànềndânchủcủanhànước.

CácmụctiêudânchủvàlãnhthổlàkimchỉnamhướngdẫnngườiủnghộchủnghĩaXionđâutranhvớingườiPalestinetrongthếkỷqua.Dođóhọnêncùngnhaungồi lại, thúcgiụcIsraelvềvấnđềthỏahiệplãnhthổ.Tươngtự,cuộcchiếngiữadânlaođộngngườiHebrewvàngườiArabtrongthờikỳthuộcđịađãnhườngchỗchomốiquantâmchungvềnềnkinhtếIsrael và Palestine,mở cửa cho lao động Palestine đến Israel. Việc dân số Israel cũng nhưPalestinetăngnhanhđãbuộccảhaiphảichấpnhậnhợptácvớinhau,nhằmkhaithácnguồntàinguyênthiênnhiêncơbảnnhưnước.Dođó,tấtcảnhữngvấnđềcấpbáchnhưdânchủ,kinhtế-xãhội,môitrườngvàlãnhthổlàđộngcơbuộchọphảisớmcómộtgiảipháp.

Vậytạisaocuộcchiếnvẫnhoànhhành.Lýdokhôngphảilàdokhôngdựkiếnđượccácđiềukiệnđịnhcư,màlàdohaibênkhôngthốngnhấtđượcnộidungthỏathuậnđãthuhẹp“tìnhtrạnglâubền”vàmộtsốvấnđềthậmchíđangthúcépmạnhmẽhơnhơnbaogiờhết.

BốnvấnđềhócbúavẫnchiarẽhaidântộclánggiềngIsraelvàPalestinetừbaođờinaylàbiêngiới,địnhcư,tịnạnvàJerusalem.

ĐườngbiêngiớitươnglaicủaIsrael-Palestinecũngdầndầnđịnhhình,khôngchỉnhưlàsựphảnánhcácáplựcquânsựvàngoạigiaomàcòndướiảnhhưởnglâudàicủanhữngthayđổinhânkhẩuvàkinhtế-xãhộiđượctrìnhbàytrongcácchươngtrước.SauchiếntranhIntifadathứhaithìnhữngthỏathuậnOslogầnnhưkhôngcòntácdụng:Tháng11năm2002Bộtrưởngngoạigiao Israelmớiđượcbổnhiệm làôngBinyaminNetanyahu tuyênbốchúng “vôhiệu

lực”,mặcdùtuyênbốnàydườngnhưdànhchonộibộĐảngLikudcủaônghơnlàtuyênbốchínhthứcvềvịthếcủachínhphủ.Tuynhiên,cácthỏathuậnnàyđãđạtđượctínhhợpphápquốctế.Đốivớitấtcảnhữngkhoatrươngchínhtrịđượccủngcốđikèmcuộcchiến,nhàcầmquyềnIsraellẫnPalestineđềukhôngchínhthứclênánnhữnghiệpướcvàcảhaibêntiếptụckêugọi(mộtcáchcóchọnlọc)cácđiềukhoảncủahọvàyêucầuphảithựcthichúng.

Hơnnữa,thànhquảchínhtrịquantrọngcủanhữngthỏathuậnnàyvẫncònhiệulực:NhàcầmquyềnPalestinevẫntồntại.Tráivớihyvọnghayloâucủamộtsốngười,nókhônghoàntoàntanrãvàítnhấtvềmặtdanhnghĩavẫnđiềuhànhkhoảng40%khuvựcBờTâyvàkhoảng80% dải Gaza. Mặc dù Israel vẫn xâm phạm quân sự vào khu vực cầm quyền của ngườiPalestinenhưngkhôngcanthiệpnhiềuvàoviệccảitổchínhphủquầnsựcủahọởBờTâyvàdảiGaza.Vìvậy,mọiphíađềuthừanhậnvịthếhiệntạicủangườiPalestinevàcâuhỏiởđâylàyếutốnàosẽthaythếnó?Câutrảlờiđượcđasốmọingườiđồngtìnhlà:Mỹ,LiênminhchâuÂu,LiênđoànArab,nhàcầmquyềnPalestinevàmộtbộphậngiaicấpchínhtrịIsraelđềuđồngtình rằngmột thànhphần thiết yếu trongbất kỳ giải phápnào là việc thành lậpnhànướcPalestine.KểtừkhiIntifadabùngnổ,cáccuộctrưngcầudânýởIsraelchothấyhầuhếtngườiIsraelmongđợithànhlậpnhànướcPalestinemặcdùnhiềungườitrongsốhọkhônghềđượchưởngbấtkỳlợiíchnàotừnhànướcnày.Mộtcuộctrưngcầutháng11năm2002chothấythậmchí52%cửtriLikudsẵnsàngchấpnhậnnhànướcPalestinethànhlập.ArielSharoncũngđồngtìnhvớiđiềukiệnlàtrướctiênphảingừnghoạtđộngkhủngbố,mặcdùhìnhtượngcủaôngvềmộtnhànướcnhưthếcólẽcũngtươngtựnhưsựedècủangườiAnĐộvềmộtchínhthểcóchủquyền.

HầuhếtcáckhởiđiểmhữuíchđốìvớibấtkýcuộcthảoluậnnàovềbiêngiớicủanhànướcPalestinelànhữngđềxuấtdophíaIsraelđưalênbànđàmphántạitrạiDavidvàotháng7năm2000vànhữngđềxuấtđượcđệtrìnhtrongcáccuộcthươnglượngchínhthứcgiữaIsraelvàPalestineởTabahồitháng12năm2000(bảnđồ18và19).KhisosánhgiữahaiđềxuấtởtrạiDavidvàởTabatathấyvịthếcủaIsraelđãthayđổikhiPalestinecươngquyếtvềsựbấtkhảxâmphạm“đườngbiêngiớixanh”ngày4tháng6năm1967.

MộtsốbáocáovềcuộchọpthượngđỉnhbấtthànhởtrạiDavidkhôngthốngnhấtvớinhau.NhưngtrongmộtsốtàiliệudomộtpháiviêncủaLiênminhchâuÂulàôngMiguelMoratinosxácnhậncómộtbảnbáocáogồmkết luậncủa cácnhóm làmviệckhácnhaugiữa Israel -PalestinetạiTabatháng1năm2001.BảnghinhớnàybịròrỉrabáogiớiIsraeltháng2năm2002.CònvềdảiGaza,ôngMoratinosghilại:“NgụýlàdảiGazasẽđặtdướiquyềncaitrịcủaPalestine,nhưngvẫnphảivạchracácchitiết,cácvùngđịnhcưbịsơtán.CònBờTây,tổngdiệntíchđấtgiữahainướcsaucáccuộcthươnglượngởTabakhôngkhácnhaubaonhiêu.NgườiPalestinecó3,1%lãnhthổ,ngườiIsraelcó6%vàcáckhuđịnhcưđôngđúcgần“đườngbiêngiớixanh”.Vậy2,9%làvùngcáchbiệt.

Đểgiảiquyếtcáchbiệtđó,haibênthỏathuậncóthểtraođổilãnhthổtươngđươngtối3%BờTây.NgườiPalestinephảnđốiđềxuấtcủaIsraelvềviệctraođổi3khuvực“HalutzaDunes(cạnhdảiGaza)ởNegev;khuvực“lốiđiantoàn”giữaBờTâyvàdảiGaza;đổilạimộtphầncảngAshdodcủaIsraelsẽđượcngườiPalestinesửdụng”.

KểtừcuộcđàmphánTaba,ởIsraelxuấthiệnmộtýtưởngmớiphảnánhnhữngbấtanngàycàngtăngvềtìnhhìnhnhânkhẩu.CựuPhóBộtrưởngquốcphòngEphraimSneh,mộtnhânvậtcaocấptrongĐảngLaođộng,đềnghịrằngmộtsốkhuvựcởIsraelchủyếucóngườiArabcưngụnhưUmmal-Fahmvànơiđượcmệnhdanhlà“tamgiácnhỏ”chứahơn40.000côngdânArab,sẽđượctraovềchủquyềncủangườiPalestine.CựuthủtướngEhudBarakđãđưaramộtđềxuấtchấpthuận“Điềunàychỉcóthểthựchiệnbằngthỏathuận...mộtsựtraođổinhưthếcó ý nghĩa vềmặt nhân khẩu và thực sự là không thể tưởng tượng được”.Mặt khác, kiểu“chuyểnnhượng”mangtínhngoạigiaosẽtạoraoánhậnởmộtsốnơi.MộttrongsốcácthịtrưởngkhibịhỏinhiềulầntrongmộtcuộcphỏngvấntrênđàiphátthanhcủaIsraelhồitháng3năm2002phảichăngngườiPalestinephảnđốiđềnghịđóthìôngđãthểhiệnsựtừchối.Thayvàođó,câutrảlờicủaônglàchỉcóthểthảoluậnkhidânchúngtrongthịtrấntrởlạivùngđấtđãbịngườiIsraellấyđi.

NếucáccuộcthươnglượngởTabachothấycóđủcơsởđểkỳvọngmâuthuẫnbiêngiớicóthểgiảiquyếtbằngcáchtraođổilãnhthổ,thìtàiliệumàMoratinosđưaralạithểhiệnsựxácnhậnrằngcuốicùngIsraelsẽrútluikhỏicáclãnhthổchiếmđóngvàthỏathuậnvềbiêngiớimangtínhkhảthi.

Mộtvấnđềnóngbỏngkhácvềvịtríbiêngiớitrongtươnglai làbảnchấtcủanó.HiệnởIsraelxuấthiệnsuynghĩliệusự“chiacắt”giữaIsraelvàPalestinebằnghàngràochắnlốiđểcảithiệntìnhhìnhanninhsẽmanglạihiệuquảgì.Vàotháng2năm2002Ze”evSchiff,mộtnhàbìnhluậnquânsựcókhảnăngthuyếtphụccủamộttờbáouytínnhấtIsraellàtờHa”aretzchobiếtmặcdùngổnngang cónhiều chướngngại vật vàhàng ràongăn cảnnhưng có rấtnhiềungườiPalestinethâmnhậpvàoIsraelbịgọilà“dânbấthợppháp”.

Nhữngngười này băngquabiên giới và định cư trong các ngôi làngnhỏdọc biên giới.10.000ngườiPalestinenàyđãthựchiện“quyềnquayvề”thôngquacửasau.NhưngkhôngchỉcóngườiPalestinethâmnhập,màxuôitheodòngngườiPalestinecòncóngườiJordan,AiCậpvàdâncácnướckhác.MộtsốngườicòndínhlíuđếnhoạtđộnglãnhthổvàtộiácởIsrael.Đôikhicảnhsátthựchiệnmộtcuộctruybắtkhoảngvàitrămngười,nhưngsauđóhọlạiquaytrởlại.

Khôngnghingờgìnữa, lýdochínhtạisaocóquánhiềungườiPalestine tìmđườngvàoIsraellàđểtìmkiếmđượcviệclàmtrongnềnkinhtếlaođộngngầm,mộtnỗlựcmàcácôngchủngườiIsraelkhôngngạivấnđềanninh,rấtvuivẻchấpnhậnhọ.

Đểxửlýhiệntượngnày,chínhquyềnIsraelbaogồmcảphecánhtả,cánhhữuvàphetrunglậpcũngnhưchínhquyềnđịaphươngphảivậndụngđườnglốihànhđộngcótừthậpniên90đểxâydựnghàngrào.KháiniệmhàngràogiữaIsraelvàPalestineđặcbiệtthuhútmốiquantâmcủaYitzhakRabinvàtừnăm1992đến1995chínhphủcủaôngđãbắtđầucôngviệcxâydựngmộtcáchbừabãi.EhudBarakcũngưathíchviệcnày,ôngtuyênbố:“CâutrảlờilàsựchiacắttừngườiPalestine.Israelkhôngcần,cũngkhôngmuốnquảnlýngườiPalestinevìlýdoanninh,ngoạigiaovàđạođức.Chúngtacầntáchhọra...”.RobertFrosttừngnói:“Hàngràotốttạohàngxómtốt”(Nhưngôngcũngviếtrằng:Trướckhixâymộtbứctườngtôimuốnbiết.Tôi

đangngănlốihaymởlối.Vàtôimuốnngănchặnai.Tôimangtrongmìnhcảmgiácáccảmvớibức tường.Cảmgiácđómuốnbức tườngphải sập xuống (MendingWall, 1915). Cuối cùngngườitacũngxâyhàngràođiệnbaoquanhtoànbộdảiGazacónhữngkhuvựcbắntựdokếcậnđượctạorabởiviệcsanbằngcáckhuvườntrồngcamquítvàcáctoànhàcaotầng.SaukhicuộcchiếnIntifadathứhaibùngnổ,Israeltuyênbốtênmộtsốkhuvựctạihoặcgần“đườngbiêngiớixanh”ở“cáckhuvựcquânsựkhépkín”thuộcBờTây.Lúcđầuhàngràođượckhoanhvùngvàchưaxâyxong:ởmộtsốnơihàngràolànhữngcáiràochắn,mươnghoặcnhữngbứctường.Tuynhiên,đếnmùaxuân2002,chínhphủchínhthứcchoxâymộthàngràoanninhkhépkíntoànbiêngiớitrướcnăm1967giữaIsraelvàBờTây,hàngràonàycóchiềudàiđến215dặm(bảnđồ20).Nhưngkếhoạchxâydựngcũngphảichỉnhsửanhiềulần.Vàotháng11năm2003, Liên hiệp quốc cómột báo cáo chỉ tríchmạnhmẽ tuyến hàng rào dự kiến xâydựng;vínósẽtạothànhmộtđườnguốnkhúcdàihơn400dặm,baoquanhtổngcộng12cộngđồng người Palestine, bỏ lại 14,5% Bờ Tây và 274.000 người Palestine ở bên Israel. “BứctườngPalestinevĩđại”nàybaogồm5điểmcắtngangdànhchocôngnhân,hànghóavàdukhách.

ViệcxâydựnghàngràođikèmvớiviệcápđặtnhữngquyđịnhphứctạpmớivềviệcchophépngườiPalestinebăngquanếumuốnvàoIsrael,hoặccáckhuvựclãnhthổbịchiếmđóng.BộtrưởngBộquốcphòng,ôngBinyaminBenEliezertuyênbốmụctiêucủanhữngquyđịnhnày lànhằm “Đảmbảongăn chặnhàng chụcngàn laođộngkhông chính thứcnhập cưvàoIsael”.

KếhoạchxâytườngràodẫnđếnsựchiarẽnộibộnghiêmtrọngởIsrael.Ngườithuộcpheủnghộsựsátnhậpphảnđối,engạirằngmộthàngràonhưthếsẽvạchrabiêngiớichínhtrịtrongtươnglaigiữaIsraelvànhànướcPalestine.Cụthể,ôngArielSharonkhángcựviệcxâydựngtrênkhuđấtnày.ViệcxâydựngtườngràođikèmnhữngtuyênbốchínhthứcrằngđâythuầntúychỉlàmộtbiệnphápanninhvàvịtrícủanósẽkhôngliênquanđếnvấnđềbiêngiớiphíađôngcủaIsraelvềsau.Cảphecánhtảvàhữuđềuđuaranhữnglýdokhácnhauđểkhăngkhăngrằngbứctườngnàykhôngcóýnghĩagìvềmặtchínhtrị.Tuynhiên,sựtồntạicủanóhàmýsựcôngnhậncủachínhphủIsraelvềbiêngiới1967.

MộtkhiđưaraquyếtđịnhxâydựnghàngràothìchínhphủphảiđươngđầuvớiáplựctừnhữngngườisốngtrongcáckhuđịnhcưDoTháigần“đườngbiêngiớixanh”.Họyêucầubứctườngràonàykhôngtheobiêngiớitrướcđây,mànênlệchvềphíaĐôngđểbaobọccáckhuđịnhcưbênrìaphíaTâycủaBờTây.Trongmộtsốtrườnghợp,chínhphủphảichịuthuaáplựcnày,dẫnđếntíchtrữsựrắcrốitiềmtàngtrongbấtcứcuộcthươnglượngnàotrongtươnglaivớingườiPalestine,nhấtlàtừkhiquátrìnhnàyliênquanđếnviệcngườiIsraelchiếmđoạtđấtcủangườiArab.

CôngviệcnàyđòihỏiIsraelphảiđầutưlớn,mặcdùmụcđíchcủanóđềralànhằmcủngcốanninhvẫncònlàmộtcâuhỏi.TrongnộibộlãnhđạoanninhIsraeltồntạinhữngquanđiểm

khácnhauvềhiệuquảcủamộthàngràonhưthế.KhôngnghingờgìnữanósẽđemlạimộthiệuquảnhấtđịnhnàođóởcấpđịaphươngtrongviệcbảovệIsraelkhỏinạnăncắpvặtvàbọnducôn,mặcdùngườiPalestinevẫnkhôngđượcbảovệtrướcnhữngcuộcđộtkíchcủadânđịnhcưDoThái.NhưngtrừphihàngràođượcxâydựngdọctheotoànbộbiêngiớivàngườiPalestinebịngănchặnkhôngđượcđiqua,kểcảnhữnglaođộngngườiPalestineđangởIsrael,thìchắcchắnnócóthểlàmộtchướngngạivậtđốivớinhữngkẻkhủngbốcựcđoan.

Việcxembứctườnglàmộtthiếtbịanninhvẫncònnằmtrongvònghoàinghi,nhưngcómộtđiềukhôngcầnphảibànlànólàmchomôitrườngtrởnênxấuxí,mộtnỗlựcđể,thựchiệnảoảnhtươngtựcủanhiềungườiMỹ(trướcbiếncốngày11tháng9năm2001).“Chiacắt”làsựthaythếtinhtếkháccủavấnđềđốivớiphecánhtảIsrael.Tuynhiên,cảhaikháiniệmnàythựcsựlàhaimặtcủamộtvấnđề.CảhaikháiniệmdựatrênảotưởngIsraelcóthểxuađuổingườiPalestinerakhỏilãnhthổcủahọbằngcáchnàođó.ThậmchínếuthựcsựIsraelxúctiếnviệcđóthìviệcTrungĐôngnhẫnnhụccũngkhôngcònlàmộtlựachọnkhảthinữa.Nhưchúngtađãthấylýdođượcviệndẫnlàvìkinhtế,xãhộivàmôitrường.ViệcthịtrườnglaođộngIsraelbàitrừlaođộngArabcónhiềuýnghĩachoIsrael.ĐốivớinềnkinhtếPalestine,mộtsự“khépkín”nhưthếsẽlàmphươnghạisâusắchơnvềmặtkinhtế-xãhội.“Chiacắt”cũngsẽlàmnổibậtxuhướngnhậpcưlâudàimàchúngtađãlưuý,từmiềnnúixuốngđồngbằng,từthônquêrathànhthị.Vềmặtlýthuyết(vàtrongsuynghĩcủanhữngngườiIsraelmongmuốn“chuyểnnhượng”)hướngchuyểndờicóthểvềhướngĐônghơnlàhướngTây.MộtphongtràokhárõrệtcủangườiPalestinetừBờTâytiếnvềJordanmangtính“tạmthời”đượcbáocáosausựbùngnổcủaIntifadathứhai(cùngthờigianxuấthiệncácápphíchmớitrongcácthànhphốIsraeltuyênbố“JordanlàPalestine”).NhưngthựctếnềnkinhtếJordankhôngcóđủđiềukiệnđểthuhútmộtsốlượnglớnngườinhậpcưnghèokhổ.Đểtạohấplựcphátđộnglànsóngnhập,cựvàoJordan,Israelđưamứclương1400USDchotấtcảnhữngngườiPalestinemuốnnhậpcư.VềlâudàichắchẳndânnhậpcưtừcácvùngPalestinephụcậnsẽbịthịtrườnglaođộngIsraelthuhút;dùdướihìnhthứcnàyhayhìnhthứckhác.Đâychínhlànguyênnhâncủaviệcnghingờsựtồntạilâudàicủa“bứctườngsắt”mới.

LoạitườngràochốngngườiArabnàydonhữngngườiủnghộsựchiacắtđềxuấtsẽcómộtcáilỗkhổnglồởgiữalàJerusalem.Chỉcóhaicáchđểbítlỗđó.Cáchthứnhấtlàphụchồibứctườngquagiữangôi thànhthánhđãtồntại từnăm1949-1967.Nhưngtấtcảcácbênđềuphảnđối.Vàhầunhưkhôngkhảthi,dohiệncó175.000ngườisốngtrongkhuvựctrướcđâydongườiJordankiểmsoát.Cáchthứhailàxâydựngmộtbứctườngquanhrìabênngoàibiêngiớithànhphố,ngănchặnngườiArabởđôngJerusalem.MộtsốnhânvậtchínhtrịIsraelủnghộđiềuđóvànhữngcấutrúcnhưthếđãthựcsựxuấthiện.Nhưngviệctạoramộthàngràoanninhvữngchắcsẽrấttốnkém.Jerusalemlàtrungtâmvănhóa,kinhtế,dulịchvàtôngiáocủaBờTây.ViệcchặndòngngườiPalestinsẽtạoramộtquảbomnổchậm,nósẽnhanhchónglàmbănghoạianninhIsrael.

Vìnhiềulýdosựchiacắtsẽkhôngcótínhkhépkínhayvĩnhcửu.Chắcchắnkhiviệckiểmsoátanninhđượcduytrì,nhưngnạnkhủngbốvẫncòntiếpdiễn,thìmụcđíchtrụclợicủahaibêncóthềđiđếnhồikếtlàmộtbiêngiới“mềm”hơnbứctườngBerlinởvùngTrungđông.

VấnđềmâuthuẫnquantrọngthứhailàcáckhuđịnhcưcủangườiIsraeltrongcáclãnhthổbịchiếmđóng.Nhưchúngtađãthấy,tháiđộthươnglượngcủaIsraeltạiTabalàIsraelsẵnsàngrútluikhỏimọivùngđịnhcưởdảiGaza,nơicótới6.500ngườiIsraelvànhữngvùngđịnhcưởthunglũngJordan,bảnghinhớcủaMoratinosghilại“PhíaIsraelchorằngIsraelkhôngcầnduytrìcáckhuđịnhởthunglũngJordanvìlýdoanninhvàcácbảnđồđựkiếnphẫnánhlậptrườngnày”.ÔngcũngghinhậnngườiPalestineởIsraelchấpthuậnsátnhậpmộtsốkhuđịnhcưđôngdâncưởméTâycủaBờTâyvàsựchấpthuậncủaIsraelvềviệcbỏcáckhuđịnhcưcôlậpởcácngọnđồitrungtâm.Tuynhiên,vẫncònmộtsốquanđiểmkhôngtánthànhvềvấnđềkhuđịnhcư,vídụMa”aleAdumimởphíađôngJerusalem,nhưngtàiliệuchỉrarằngngườiIsraelsinhsốngởBờTâyvàĐôngJerusalemtánthànhviệcsátnhập,mặcdùkhôngphảitấtcảđấtđaiđềuthuộcquyềnkiểmsoátcủahọ.

Tấtnhiên,chínhphủđưaranhữngđềxuấtnàykhikhôngcòncầmquyềnởđónữa.Thậmchíkhiđưaranhữngđềxuấtnày,chínhphủBaraleđãđánhmấtniềmtinđạođứcđốivớicông

chúng,tươngtựnhưcuộccãilộntệhạilàmmấtthểdiệncủacácnhàngoạigiaoOttomancómặttạihộinghịhòabìnhởParisnăm1919vàkhikýhiệpướcSèrres.

Trongkhiđó,nhữngáplựctiềmẩnvềnhânkhẩu,xãhội(khôngđềcậptớinhữngáplựcanninh)vẫnđènặngtrongcácbuổithảoluận.Tháng6năm2002,Ze”evSchiffđềnghịtrongkhiIsrael“Đangtiếnđếngiaiđoạnkhôngthểtrìhoãnthêmnữamàphảiđưaramộtquyếtđịnhquantrọngvềvấnđềnày(đólàrútluikhỏinhữngkhuđịnhcưcôlậpởdảiGazavàBờTây)”.Kểtừđóáplựcphảiđiđếnmộtquyếtđịnhnhưthếđãtrởnênngàycàngnghiêmtrọnghơn.

Theonhậnđịnh,chỉcầnchínhphủIsraelđềnghịbỏmộtkhuđịnhcưthôithìcũngđủchuốclấynộichiếnvàbấtkỳnỗlựcsửdụngquânđộinàocũngsẽgâyracảnhbinhđaokhóilửa.SựthậtlàdânđịnhcưởmộtsốvùngcôlậpnhấtởBờTâylànhữngngườicókhảnăngtrởthànhbinhlính,trongsốhọnhữngngườiđitheoRabbiMeirKahaneđãquácốvàcácphongtràokhủngbốDoTháingầmđượctruyềncảmhứngbởihệtưtưởngphânbiệtchủngtộc.Nhữngnhómnhưthếkhôngchìbịcôlậpvềmặtđịalýmàcònbịcôlậpvềmặtxãhộivàrấtkhóthànhcông.CònvềquânđộiIsrael,bấtchấpmộtsốdấuhiệugiảmchíkhí(hiệntượngđàongũtăngđángkểtrongnăm2002),họvẫnduytrìkỷluật,quânlệnhnhưsơn.Lệnhgiảitáncácvùngđịnhcưsẽđượcthựcthi.TạiYamit,thịtrấntọalạctạigócĐông-BắcSinaicókhoảng2.000dânbịsơtánvàomùaxuân1982theocácđiềukhoảntronghiệpướchòabìnhgiữaIsrael-AiCập,quânđộisẽdậptắtnhữngngườiđịnhcưcốbiểutìnhbằngcáchngồilìởđấy.Tấtcảhọbịchuyểnđimàkhôngbịmột vết thươngnghiêm trọngnào.Bộ trưởngBộquốcphòngArielSharonchịutráchnhiệmgiámsátviệcsơtánởYamit.TươngtựtrườnghợpYamit,dânđịnhcưrờiBờTâyvàdảiGazađềuđượcđềnbùthỏađáng.Việctáiđịnhcưchokhoảng40.000-80.000ngườilàmộttháchthứckhókhănđốivớimộtquốcgiamàsuychocùngđãthuhútđượcmộtsốlượnglớnhơndânnhậpcưtrongvàinămkểtừ1988.

MộtsốngườiủnghộchủtrươngsátnhậpBờTâyvàdảiGazacủaIsraelchorằngbất:kỳsựrútluinàodùcóbạolựcxảyracũngcóthểlàlờimờichonhữngcuộctấncôngtiếptheo.HọtríchdẫnsựkiệnBarakquyếtđịnhrútluikhỏi“vùnganninh”củaIsraelởnamLibăngđểhỗtrợcholýlẽcủahọvìtổchứcHizbollahcungcấpchongườiPalestinekinhnghiệmphátđộngtấncôngIsraelnhằmlàmchoIsraelphảirútlui.Tranhluậncủanhữngngườiủnghộsựsátnhập tương tự “học thuyếtdomino”củanhữngngườiủnghộchiến tranhViệtNam,có thểtranhluậncủahọsẽthuyếtphụchơnnếuhầuhếthọủnghộsựrútluitrongnhữngnămđầuchiếmđóngkhiáplựckhángcựIsraelbằngbạolựccònthấp.QuanđiểmcủahọlàcăncứtheosựchấpthuậncủadânPalestine,Israelcóthểchiếmđónglâudài.Trongmộtphântíchcuốicùng, dù thuận hay chống việc Israel rút lui thì vấn đề then chốt không nằmở việc tuyêntruyềnchốngkhủngbốmàởviệctínhtoánnhữnglợi íchcủaIsrael-Mộtmấuchốtcơbảnmangtínhquyếtđịnh.

ThậmchínếuIsraelchiếmđóngcácvùnglãnhthổlâudàicũngkhônghẳnlàbiệnphápkhảthi,chẳngnhữngthếđiềuđócònngàycànggâythêmnhiềucăngthẳng.Khôngthểmãikìmhãm dân chúng bằng lệnh giới nghiêm, tình trạng thiết quân luật làm bó buộc cuộc sốngthườngnhậtcủahọđâykhôngphảilàđiềukiệnđảmbảoanninhmàlàngòinổphảnđối.NếusosánhchiếnthuậthaibênsửdụngtrongchiếntranhIntifadalầnthứnhấtvàthứhaisẽthấyrằngkhángcựvàứcchếphảnánhsựbạolựctộtbậc.Sốngườicảhaiphíathiệtmạngtừtháng9năm2000đãvượtquasốngườithiệthạitrongIntifadalầnthứnhất(hình9).CuộcđổmáuliêntụccóthểthúcđẩysựpháhoạingầmtừnộibộIsraelcộngthêmsựhỗtrợtừbênngoài.

ĐạiđasốdânIsraelkhôngxemviệcduytrìcácvùngđịnhcưlàmộtmụctiêucơbảncủanhànướcIsraelhaynhằmmụcđíchđảmbảoanninh.Họcũngkhôngxemdânđịnhcưcólợiíchngangbằngvớicôngdânchínhthứcnóichung.Dođó,khôngsớmthìmuộn,việcrútluikhỏicácvùngđịnhcưcũngsẽxảyra.

VấnđềnổibậtthứbalànhữngngườitịnạnPalestineđòihỏiquyềnhồihươngcủahọ.TheoUNRWA,năm1948cókhoảng700.000dântịnạn,chotớinayconsốđóđãlêntới3,9triệutrêntoànthếgiới,trongđó39%sốngtrongcáctrạitịnạn(bảnđồ21).1,6triệungườisốngởcáctrạiphíaTâyJordanvàsẽtrởthànhcôngdâncủanhànướcPalestinetươnglai.1,6triệukháckhácsốngởJordanhoànhậpvàoxãhộivàchỉ18%trongsốhọvẫncònsốngtrongcáctrại. Theo UNRWA, Syria có 390.000 dân tị nạn, trong đó 109.000 người sống trong trại,Lebanoncó382.000,trongđó215.000ngườisốngtrongtrại.Nhưngnhữngconsốnày,nhấtlàtrườnghợpcủaLebanoncóthểlànhữngconsốdocảdântịnạnvàchínhphủphóngđạinhằmmụcđíchriêng.

ViệckhăngkhăngđòiquyềnhồihươngtạicuộchọpởtrạiDavidđượcnhiềungườiIsraelvàcácnhàbìnhluậnPalestinexemlànguyênnhânkhiếnchocáccuộcđàmphánthấtbại.EhudBarakgọivấnđềnàylà“thuyếthiệnsinh”vànhậnđịnh:“Chúngtakhôngthểchophép,thậmchí làmộtngười tị nạnquay vềdựa trênquyềnhồi hương, chúng ta không thể chịu tráchnhiệmđốivới lịchsửvềvấnđềnày”.Đángngạcnhiên,ông lạinóinhưvậytrongmộtcuộcphỏngvấnchânthànhvớiBennyMorrismộtsửgiahiệnđạicủaIsrael,ngườichịutráchnhiệmchínhđốivớisựthayđổitháiđộcủanhiềungườivềviệcchấpnhậnítnhấtlàmộtphầntráchnhiệmcủaIsraeltrongsựkiệnngườiAnhdicưhàngloạtnăm1948.

TàiliệucủaMoratinoschothấymặcdùchưađạtđượcthỏathuậnnhưngđãtiếnmộtbướcdàitrongvấnđềnày.

PhíaIsraelđãđưaralờidẫnchuyệnvềtấnbikịchcủangườitịnạnPalestine.PhíaPalestine

thảoluậncâuchuyệnvàđãcónhiềutiếntriểnmặcdầuchưađạtmộtthỏathuậnnàođốivớinỗlựcpháttriểncâuchuyệnlịchsửtrongbốicảnhchung...

PhíaPalestinelặplạirằngngườitịnạnPalestinephảicóquyềnquayvềnhàhọtheolýgiảicủanghịquyết194màĐạihộiđồngLiênhiệpquốcđưara.PhíaIsraeltỏrõsựthôngcảmrằngmongmuônhồihươngtheocáchdiễnđạtcủaUNGAR194sẽđượcthựchiệntrongkhuônkhổcủamộttrongnhữngchươngtrìnhsau:

*Hồihương+VềIsrael+VềlãnhthổđượctraođổicủaIsrael+NhànướcPalestine

*Sựphụchồivàtáibốtrí+Sựphụchồicủanướcchủnhà+Táibốtríđịnhcưởmộtnướcthứba

Thamkhảo tất cả những chương trình này ta sẽ thấy được số người tị nạnPalestineởLebanon.PhíaPalestinenhấnmạnhrằngvấnđềnêutrênsẽlàmchongườitịnạnđượctựdođếnnơicủahọ.

CảhaiphíađềunhậnđịnhchungrằngvấnđềtrọngtâmnằmởchỗconsốthựctếngườitịnạnởLebanoncólẽlêntới250.000người.NhiềungườithuộccácphechínhtrịởPalestinehiểu(mặcdùđạiđasốdânchúngchưahiểuđiềunày)rằnghầuhếtngườitịnạnsẽkhôngtrởlạiquênhàIsraelmàthayvàođóhọsẽthựchiệnquyềnhồihươngbằngcáchchuyểnđếnsinhsốngởnhànướcPalestine.TrongmộtcuộcphỏngvấncủađàiphátthanhquânđộiIsraelhồitháng7năm2001,ôngJibrilRajoub-TrưởngbananninhPalestineởBờTâylúcđó,phátbiểurằngnhucầuvềquyềnhồihươnglà“mộtnhucầumangtínhtượngtrưng”khôngnhắmvào“việc hoài nghi cân bằng dân số ở Israel”. SariNusseibeh, phát thanh viên chính thức củangườiPalestinevề vấnđề Jerusalemcho tới tháng12năm2002, bày tỏnhữngquanđiểmtươngtựbằngngôntừthậmchícònmạnhmẽhơnvànêurõràngrằngquyềnhồihươngkhôngđượcthựchiệnởIsraelmàlàởPalestine.

KhôngphảitấtcảcácchínhtrịgiaPalestineđềubộctrựckhiphátngôn,nhưng“quyềnhồihương”cólẽlàmộtvũkhítuyêntruyềnnộibộhơnlàmộtmụctiêuchínhtrịthựcsự.ToàngiớichínhtrịIsraelkhăngkhăngviệcthựchiệnvấnđềnàyvàxemnónhưlàmộthànhđộngtựsátchínhtrị;cácnhàchínhtrịcảitiếnPalestine(tấtnhiên,khôngphảilãnhtụHamashaybèpháichínhtrịkhác)tuylưỡnglựnhưngcũngđãtínhđếnvấnđềnàyvàtheođóthíchnghivớicácmụctiêucủahọ.

NhữngcuộctranhcãivềtìnhtrạngvàvịthếtươnglaicủaJerusalemlàvấnđềtrọngđiểmcủacáccuộcthảoluậntạitrạiDavidvàtrongcácbảngphântíchthốngkê.Nhưngởđâyhaibêncũngđãcốgắngthuhẹpnhữngmốibấtđồng.TạitrạiDavid,BarakđãmạnhdạngỡbỏvấnđềchínhtrịlinhthiêngcủaIsrael,đólàlầnđầutiênkểtừnăm1967IsraelđềnghịđàmphánnghiêmtúcvớiquanđiểmtừbỏmộtphầnquyềncaitrịJerusalem.BarakđềnghịmởrộngcácbiêngiớicủaIsrael,kểcảcáckhuđịnhcưDoTháisaunăm1967làGiv”atZe”evvàMa”aleAdumim,mộtsốkhuđịnhcưDoTháinhưShu”afat,BeitHaninavàtrạitịnạnQulandiasẽtrởthànhmộtphầncủanhànướcPalestine.ThủđôPalestinesẽđượcthiếtlậptạiAbuDis,gầnrìaĐôngthànhphốJerusalemnhưngbênngoàicácranhgiớicủaJerusalem.ThànhphốcổnàysẽthuộcquyềnkiểmsoátcủaIsrael:KhuvựccóngườiDoTháivàArmeniaởsẽdoIsraelcaitrịtrựctiếp,khuvựcHồigiáovàCơđốcsẽdongườiPalestinecaitrịtrựctiếp.ĐềnTempleMount(al-Haramal-Sharif)sẽvẫnthuộclãnhthổIsraelnhưngdướisựkiểmsoáthàngngàycủaHồi giáo và cờ Palestine vẫn được cắm ở đó. Lần đầu tiên người Do Thái được phép cầunguyệnởđó,nhưngcũngchỉtrongmộtkhuvựcnhấtđịnh.Palestinekhôngmaymaythayđổi

lậptrườngđòihỏiquyềnkiểmsoátởĐôngJerusalem,đólàJerusalemcủangườiJordantrướcnăm1967.

SựthảoluậnvềvấnđềIsraelvẫntiếpdiễntrongcáccuộcđàmphángiữaIsraelvàPalestineđượctổchứcởMỹ,doMỹđỡđầuvàocuốinăm2000.Trongcuộchọpvớicácchuyêngiađàmpháncủacảhaibênvàongày26tháng12,TổngthốngBillClintonđềnghịmộtnguyêntắcchunglà:“CáckhuvựcArabthuộcPalestinevàcáckhuvựcDoTháithuộcIsrael”.TạicuộchọpởTaba,cómộttàiliệuđángchúýcủaMoratinosnhưsau:

CảhaibênchấpnhậnvềmặtnguyêntắclờiđềnghịcủaTổngthốngClintonvềviệcngườiPalestinecaitrịcácvùnglâncậnArabvàngườiIsraelcaitrịcácvùnglâncậnDoThái...

PhíaPalestinehiểu rằng Israel sẵnsàngchấpnhậnđểPalestinecai trị cácvùng lâncậnArabởĐông Jerusalem,kể cảmộtphầncủa thànhphốcổnày.Phía Israelhiểu rằngngườiPalestinesẵnsàngđểIsraelcaitrịkhuvựcthànhphốcổcủangườiDoTháivàmộtphầncủakhuvựcngườiArmenia...

Cảhaiphíađềuủnghộýtưởngthànhphốmở...Phía Israel chấp thuận rằng thành phố Jerusalem sẽ là thủ đô của cả hai nhà nước:

Yerushalaim,thủđôIsraelvàal-Quds,thủđônhànướcPalestine.IsraelnhấnmạnhmốiquantâmduynhấtđólàĐôngJerusalemsẽlàthủđôcủanhànướcPalestine...

Cảhaibênchấpnhậnnguyêntắcmỗibênkiểmsoátkhuvựccủamình(kiểmsoátvàquảnlýtôngiáo)...

CảhaibênđềunhấttríchưagiảiquyếtđếnvấnđềHaramal-Sharif/TempleMount.Tuynhiên, cảhaiphíagầnnhưchấpnhậný tưởngcủaTổng thốngClintonvềquyềncai trị củaPalestineđốivớiHaramal-Sharifmàkhôngdèdặt,cảhaibêndùcònnhiềuquanđiểmkhácbiệtvẫnmuốntiếngầnhơntớivấnđềJerusalemởcuộchọpTaba.Cuốicùng,nếuđạtđếnbấtkỳgiảiphápnàochovấnđềnày,thìtheoTổngthốngClintoncóthểdẫntớisựviệccảhaiphíasẽgặpphảisựcựtuyệtmạnhmẽ,đólàmộtthànhphốmởvớiquyềncaitrịbịchiađôitheosắctộctừngquận.

ĐềnTempleMountnhắcnhởchúngtahồitưởngvềmộtsựkiệntươngtựtronglịchsử.ĐólàmâuthuẫngiữacácgiáopháiCơđốcởPalestine.Ngườitavẫnchưatìmragiảiphápchocácgiáopháilànhữngkìnhđịchmuônkiếptạinhàthờ“Chúagiángsinh”ởBethlehem,nhàthờ“NgôimộChúaGiêsu”vànhữngnhàthờkhác.Saunhiềuthếkỷxungđộtmệtmỏi,cuốicùngcũngđạtđượcsựchấpthuậndựatrênnguyêntắcđượccôngnhậnvềtìnhtrạnghiệntại.ĐâyvẫnlàcơsởcaitrịđểxửlýtấtcảmọitranhchấpnhưthếtrongsốcácgiáopháiCơđốcthùđịch.TheoluậtthuộcđịaAnhởPalestinetừ1920-1948thìnguyêntắcnàyđượcmởrộngchocảnhữngthánhđịakhôngthuộcCơđốcgiáonhưWesternWall.KhiĐôngJerusalemnằmdướiquyềncaitrịcủaIsraelnăm1967,chínhphủIsraelhoàntoànchấpnhậnđềnTempleMount.ChínhquyềnHồigiáovẫnphụtráchkhuvựcnàyvàchínhphủIsraelhaythậmchíchínhphủcủaArielSharoncũngkhôngthểbiếnđổinhữngchínhsáchcơbảnđó.CácnhómtínngưỡngcuồngtínIsraelnỗlựckhẳngđịnhquyềncầunguyệncủangườiDoTháiởđềnTempleMountbịtoàántốicaoIsraelcươngquyếtbácbỏvànhữngquyếtđịnhnàycủatòaánđượcchínhquyềnIsraeltôntrọng.Ởđây,chủquyềnlàmộtvấnđềhếtsứcquantrọngđốivớicảhaiphíamàkếtquảcũnggiốngnhưtrườnghợptranhchấpmuônthuởvềthánhđịaCơđốcgiáovẫncònbịtạmgáclại.TrongkhiquyềnkiểmsoátcủaHồigiáođốivớikhuvựcnàysẽvẫnđượcgiữnguyên.

TheotàiliệucủaMoratinos,trongtháng1năm2001nếucảhaiphíathànhcôngtrongviệcđạtgầnđếnthỏathuậnvềcảbốnvấnđềchínhvốnlàmchiacắthọthìtạisaonạnkhủngbốlạilàmlệchtiếntrìnhhòabình,tạisaocảhaibênlạichiếnđấuquyếtliệtvớinhaunhưvậyvàtạisaovấnđềđịnhcư“lâudài”khôngđượckýkết?Suychocùng,chúngtacóthểkếtluậnrằngIsraelvàArablànhữngtùnhâncủalịchsử,bịchặnđứngbởimâuthuẫnthâmcăncốđếkhôngthểxoánhòavềsắctộc,tôngiáo,vănhóa.CònvềIsraelvàPalestine,tôngiáovàchủnghĩadântộcđãliênkếtvớinhau,tuychỉlàthiểusốnhỏnhưngquantrọngvàdẫntớihànhđộnggắnvớikhủngbố.CácchuyêngianghiêncứuđạoDoTháivàđạoHồinhắcchúngtarằngkhôngcótôn

giáonàotronglịchsửchấpnhậnnhữngchiếnlượcnhưthế.Đặcbiệt,đạoDoTháihiệnnaykhôngtinvàobạolực.NhữngngườitheochủnghĩadântộccuồngtíncủamộtsốgiáosĩDoTháichínhthốngđươngthờivàtínđồcủahọbịcoilànhữngphầntửlầmlạc,xuyêntạcđạoDoTháitronglịchsử.VàvìthếhầuhếtngườiDoTháicũngnhưtínđồHồigiáokhôngchấpthuậnmột“Hồigiáogâykinhhoàng”,trongkhiđóhầuhếtconchiêncủaCơđốcgiáongàynaycũngtánthànhviệcchủnghĩabàiDoTháivàkhủngbốcủa“nhữngkẻgiếtChúa”làmộtbiếndạngquáidịcủamộtphầnnhỏtínđềCơđốc.

NhữngtênkhủngbốxuấtthântừngườiDoTháiIsraelvàcảHồigiáoPalestine.Nhữngthậpkỷgầnđâyhànhđộngcủahọkhiếnngườitahoàinghiphảichănghệtưtưởngcủahọcógốcrễtôngiáođíchthực.TrongtrườnghợpcủađạoDoThái,cácgiáosĩDoTháichínhthốngđưaraquanđiểmbịđánhgiálàméomó,chẳnghạnnhưYitzhakGinzburg,thànhviêncủagiáopháiHabad (những người đi theo cố “LubavitcherRebbe”,Menachem -Mendel Schneerson) vàlãnhtụcủachínhphủđượctàitrợ“TombofJoseph”Yeshiva(TrườngCaođẳngVănbảncổvềluậtvàtruyềnthốngDoThái)ởNablus,ôngtuyênbố:“SinhmạngcủangườiDoTháiđánggiáhơnnhữngdântộckhác”.NhàkhoahọcchínhtrịIsraelvàlàngườiđứngđầutổchứckhủngbốDoTháiEhudSprinzak(nayđãquácố)pháchọatrongmộtbàidiễnvănrằng:“Dườngnhưnhữngkẻủnghộchủnghĩaphátxítcóvầnghàoquangcủakẻngoạigiáo”,GinzburghoanhôcuộctànsátngưòiArabởHebronnăm1994là“mộtkhoảnhkhắcchiếusáng”.Ginzburgđạidiệnchochủnghĩacựcđoandântộctôngiáovòngngoài.CựutrưởnggiáosĩDoTháiSephardicủaIsraellàôngOvadiaYosef,vịlãnhtụtinhthầncủađảngShasđãthắng17ghế(trongsố120ghế)ởKnessettrongcáccuộctuyểncửnăm1999cómộtbàithuyếtphápvàođêmtrướcLễQuáHải(lễhộitôngiáoDoThái)tháng4năm2001kêugọisựhủydiệthoàntoànngườiArab“Vuivẻvớichúnglàđiềucấmkị.Cácngươiphảiphóngtênlửađểhủydiệtchúng.Chúngđầy tội lỗi, chúng đáng chết”. Nếu những quan điểmnhư thế là sự bópmép “hình thức lýtưởng”củađạoDoTháithìtạisaochúngthườngxuấtpháttừDoTháichínhthống?

Trớtrêuthay,mộtsốtôngiáoủnghộchủnghĩakhủngbốlạiđượcthểhiệnquabàiphátbiểu của các lãnh tụ Hồi giáo, kể cả Sheikh Ikrema Sabri (nhà lãnh tụ tôn giáo Mufti ởJerusalem),ôngnàytunghônhữngkẻđánhbomtựsátlà“tửvìđạo”vàkhuyếnkhíchconemPalestinemạohiểmmạngsốngđểchiếnđấuchốnglạilựclượngIsraelđượcvũtrangtậnrăng.

NhữnggiọngđiệukhónghenàysẽkhônglàmchúngtalầmđườnglạclốidùchođólàngườiDoTháichínhthốngtheochủnghĩadântộctôngiáohaynhữngngườiHồigiáohiếuchiến.Họlớntiếngvìphầnnàođó,họcóliênquanđếnnhữngtranhđấunộibộtrênchínhmảnhđấtquêhươngcủahọ.Rõràngđãxuấthiệnmộttinhthầnphòngthủhunghăngthểhiệntrongbàidiễnvăntrướccôngchúng,cảởcộngđồngDoTháicựcđoanchínhthốngvàHồigiáocấptiến.Vídụ,mộttuyênbốđiểnhìnhđăngtrêntuầnbáoDeiahve-DiburDoTháicựcđoanchínhthống:

Nhữngai thấymộtnhànướcthế tụcvìmụcđíchbắtđầumột“đạoDoTháimới”vàChasVeshdom(Chúacấm)nhằmhủybỏTorahlàhoàntoànkhôngthểtạonênbứctranhTorahđầyđủ.NgườinàođómuốnủythácđạoDoTháitruyềnthốngtrongviệcbảovệmộtítdấutíchcònsótlạiđượcgọilà“bằngchứnglịchsử”thểhiệnýtưởngtừngcómộtnhànướcDoThái,khôngcònquantâmtớisựpháttriểnđilêncủathếgiớiTorah.Cólẽđâylàlỗicủachúngtôi.Chúngtôithựcsựtinvàođiềucácchínhtrịgiavôthầnnóikhihọtuyênbốmuốntạochochúngtôiquyềntìnhđẳng.Chúngtôinghĩhọnóinghiêmtúcvàkhôngchorằnghọnóithếchỉđểthànhlậpmộtchínhphủliênminh.ChúngtôisailầmkhinghĩrằngchúngtôiđượccôngnhậnvàcólẽcuốicùnglàđấtnướctheochủnghĩaXionnàyđãthayđổi,mộtđấtnướcđãthùnghịchvớichúngtôitừkhinómớirađời.

KhiđưarađoạnvăntrênđểminhhọathìđạoDoTháichínhthốngvẫnchứngtỏkhôngchốngđốichủnghĩaXion.

ĐạoHồigiáocấptiếncũnggiốngnhưđạoDoTháichínhthứccónhiềutiếngnói.NhưngcảđạoHồivàDoTháiđềukhôngcónguồngốchọcthuyếtchínhthứcđượccảthếgiớicôngnhậnnhưĐứcGiáohoàng củađạoThiênChúa giáo. Trong sốnhữngngườiArab Israel (bây giờnhiềungười trongsốhọthíchđượcgọi làcôngdânPalestinecủa Israel),đãxuấthiệnmộtphongtràoHồigiáomạnhmẽtrongnhữngnămgầnđây.Haiđạonàymộtbêntheođườnglối

ônhòamộtbêntheođườnglốiquânsự:MộtđằngdoSheikhAbdullahDarwish,nhàsánglậpphongtràoyêuthíchsựhợpnhấtvềchínhtrịvàxãhộiIsrael;mộtđằngdoSheikhRa”idSalahsánglập.Sheikh’idSalahlàcựuthịtrưởngcủaUmmal-Fahm,ôngbịbắtvàotháng5năm2003vàbịbuộctộiliênlạcvớimộtcơquantìnhbáoIrannhằmgâyquỹchohoạtđộngkhủngbốcủaphongtràoHamas.Darwishgọinhữngkẻđánhbomtựsát làtộiphạmtrongkhibèpháiphảnđốichorằnghọhiểuđộngcơcủanhữngngườinày.

Ởđâytôngiáothamgiarấtnhiềuvàochínhtrị.ỞcảđạoHồivàDoThái,mộtsốtruyềnthốngcókhuynhhướngđạtđếnsựtĩnhtạitrongtâmlinh,trongkhimộtsốkháccókhuynhhướngcầuviệnđếngiảiphápquânsự.Haikhuynhhướngtráingượcnàythaynhauvượttrộitrongcácthờikỳkhácnhau.Cảhaitôngiáokhôngthểđềcậpđếntínhchânthựcvềphéplịchsựđặcbiệt:ÝniệmđạoDoTháivàHồigiáovốndĩđốiđịchnhauhayvềcơbảnkhôngthểchungsốnghòabìnhvớinhau.

Mộtsốkẻkhủngbốbiệnminhchohànhđộngcủamìnhbằngcáchlấydanhnghĩatôngiáođểtrừngphạtkẻthù,đâylàmộthìnhthứchợppháp,nổibậttrongchủnghĩadântộcPalestinehayXion.Cảhaiđềulànhữngphongtràothếtục.ChủnghĩaXiontôngiáoluônlàmộtthiểusốtrongphongtràoXioncũngnhưnhữngngườiXionlàmộtthiểusốtrongđạoDoTháichínhthống.ChủnghĩadântộcPalestinethựcsựmangtínhchấtHồigiáorấtmạnhtrongthờikỳthuộcđịadướisựlãnhđạocủahajjAMINal-Husayni.TuynhiêntacũngkhôngthểphủnhậnđượcsựthậthiểnnhiênrằngđạoHồilàmộtlựclượngchínhtrịquantrọngtrongthếgiớiArabngàynay.TrongkhiđóTổchứcgiảiphóngPalestinetừkhithànhlậpvàothậpniên60đãcómộtđặctrưngchủyếulàmangtínhthếtụcvàcácyếutốHồigiáochỉlàyếutốphụ.

Tấtnhiên,chủnghĩadântộcthếtụccóthểgiáođiều,khôngkhoannhượngvàbạolựcnhưcáchọcthuyếtchínhtrịyêucầusựtrừngphạttôngiáo.CảhainhànướcXionvàPalestineđềunêubậtxuhướngphảnđốibấtkỳhìnhthứcthỏahiệpnàovànhằmvàomụcđíchloạitrừnhau.CònvềphíaIsrael,ýtưởng“chuyểnnhượng”vẫnlàmộtsựcámdỗảomộng.Năm2002,mộtsố lớndânDoThái Israelphảnứngtrướcviệcngàycàngcónhiềucuộctấncôngkhủngbố,chấpnhậngiảipháp“chuyểnnhượng”trướcnhữngthửtháchgaygovềmặtanninhvànhânkhẩumàhọđangphảingàyđêmđốiđầu.BiểungữkêugọitrụcxuấtngườiPalestinevàthậmchícáccôngdâuArabởIsraelnhậpcưđượcviếthoặcdánđầytrêntường,trongkhingườiPalestinekêugọixóabỏnhànướcIsraelvàtrụcxuấttấtcảngườiDoTháiđếnsaunăm1917.

NhưngcảởPalestinevàIsraelkểtừkhiIntifadathứhaibùngnổ,đãxảyratìnhtrạngtranhchấpnộibộgaygắtkhôngkhoannhượng.Cảhaiphechứngtỏtheothờigiankhảnăngđápứngđiềukiệnvềchiếnlược,ngoạigiaovànhânkhẩuđangthayđổitừngngày.Năm1937,saucuộctranhchấpnộibộcayđắng,nhữngngườiXionchấpnhậnnguyêntắcchiacắtđấtnước.VớiphongtràoPalestine,saunăm1982,đãdiễnramộtsựtranhluậngaygắtkéodài,cuốicùnghọcũngđiđếnquyếtđịnhchấpnhậnsựtồntạicủaIsraelvàbắtđầuđàmphánthươnglượng.ÝniệmhoặcchủnghĩadântộcPalestinehoặcchủnghĩaXion“vềcơbản”hoặc“vốndĩ”cốnghiếnchophekiakhôngđánhgiáđượcnhữngphânhóanộibộtrongmỗinhóm,cũngnhưkhảnăngthayđổicủanó.

KhôngcònnghingờgìnữavìchủnghĩaXionbiểulộkhátvọngvềmộtxãhộinăngđộnghơn,nênnóđãthíchnghihiệuquảhơnsovớichủnghĩadântộcPalestine.NhàkhoahọcchínhtrịYaronEzrahiđãtheodõisứcmạnhngàycàngtolớncủachủnghĩacánhânlàcótínhphânbiệt từnhữnggiá trịchungcủaIsrael trongnhữngnămgầnđây.VàkinhnghiệmcủaIsraelđangbịbiếnđổitheomộtquátrìnhmàchuyêngiaxãhộihọcBaruchKimmerlingchorằngđólà“sựsasútcủaIsrael”.Xuhướngnàybịtăngtốcnhưlàkếtquảtấtyếucủasựtưnhânhóa,đadạnghóanềnkinhtếIsrael,cơcấuchủngtộcđadạngcủaIsrael,ảnhhưởngtừvănhóaMỹngàycàngtăngvàhệthônggiátrịđanguyên.

XãhộiPalestinevànhữnggiátrịkèmtheocủanócũngkhôngổnđịnhvàIsraellàmộtđộngcơquantrọngchosựthayđổiđó.Vấnđềnàythườngđượcđưara,nhấtlàđốivớinhữngngườitheochủtrươnghòabìnhchoIsrael(nhưmộtnhàvănởHa”aretzphátbiểuhồitháng8năm2002)rằng:“Sựchiếmđóngđãphávỡnhữngchuẩnmựccơbảncủangườichiếmđóng.Điềunàykhiếnngườichiếmđóngtựđiềuchỉnhnhữngtiêuchuẩncủahọ,tạorasựphânbiệtchủng

tộcvàbấtbìnhđẳng.Nhưvậylàviphạmquyềncánhân”.Khôngnghingờgìnữa,vềcấpđộlýthuyếtvàtrongmộtthếgiớilànhmạnhkhôngcóđạođứcgiả,dốilừa,mâuthuẫn,điềunàysẽđúngvàlàmộtđiểmtranhluậnthúvị.Nhưngtrongđờisốngthựcthìmọiviệc lạikhác.ĐếquốcAnhlàmộttrườnghợpnhưthế:Ởcácquốcgiathuộcđịa,sựlớnmạnhcủachủnghĩatựdovàcácgiátrịnhânvăntronggiađìnhnỗlựcvươnlêndùbịchủnghĩathựcdânAnhkhốngchế.GiớitríthứcởcácnướcthuộcđịatiếpthunhữngkiếnthứccùngnhữnggiátrịcủangườiAnhvàsauđóbiếnnóthànhvũkhíchốnglạithựcdânAnh.

XãhộiPalestine,điểnhìnhchothếgiớiArab,trongvàithậpkỷgầnđâyđượcmệnhdanhlà“xãhộidânsự”.Từnăm1967,xãhộiPalestinetrởnênphứctạphơnnhiều,mộtsảnphẩmcủađôthịhóa,nhiềungườibiếtchữhơn,phổcậpgiáodụccấpIIvàbịảnhhưởngrấtnhiềubởiphươngtiệnthôngtinđạichúng.Cuốithậpniên90,ởPalestinenổilênthuyếtđanguyên,xuấthiệncáccơquantựtrịdonhữngngườicóđầuócđộclậpthànhlập,đóthườnglànhữngngườihưởngnềngiáodụcTâyphương.Xãhộithuộcđịatậndụngtưtưởng,kiếnthứchọcđượctừthựcdân,nỗlựckhátkhaogặtháinhiềuthànhtựuchonướcnhà.

Tuyvậy,giớiphêbìnhcủachínhquyềnPalestinechỉrarằngviệc tiếp thunhữnggiá trịkhoángđạttựdođókhôngđầyđủ, lãnhthổPalestinechưathựcsựvữngvàng.Nhânquyềnthườngphụthuộcvàoyếutốchínhtrịvàanninh:Cácvụbắtbớtùytiện,lạmdụngquyềnhành,canthiệpcủatòaán,sựđènéntựdocủaphươngtiệntruyềnthônglanrộng.IsraelthườngépbuộcnhàcầmquyềnPalestinethihànhhoạtđộngkhắcnghiệtchốnglạinhữngngườichốngđốicựcđoanvàsauđóchỉtríchviệcvậndụngnhữngphươngphápkhôngdânchủ.CuộcchiếnIntifadabùngnổlàhậuquảdomộtsốsựcốgâysốccôngkhaivềbạolựchỗntạpchốnglạicáctùnhânIsraelcũngnhưPalestine,bịtạmgiamtrongđồncảnhsáthoặcthậmchítrongcácvụkiệntòaán.Mặtkhác,áplựcbêntrongcũngnhưbênngoàivềvấnđềcảicáchthểchếPalestinetháng9năm2002cũnggâyranhiềutranhcãivìcóýkiếnchorằngngànhlậppháplàmtổnhạitớingànhhànhpháp.CuộcđấutranhchoPalestinecũngnhưIsraelvẫnchưađượcgiảiquyết.

KểtừkhicuộcchiếnIntifadathứhaibắtđầuvàdướiảnhhưởngcủanhữngvụkhủngbốPalestinecũngnhưphảncông từphía Israel, ýkiếngiữangười IsraelvàPalestine luônbấtđồngvàngàycàngtrởnênquákhích.Đồngthờimộtbứctranhmâuthuẫnchínhtrịnổilên:Cảhaidântộctỏvẻchuộngbạolựcnhưlàmộtphươngtiệnđạtmụcđíchchínhtrị,nhưngcảhaivẫnchuẩnbịsẵnsàngchogiảipháphainhànước.

TrongmộtcuộctrưngcầudânýởBờTâyvàdảiGazađượcthựchiệnhồitháng8năm2002chothấylầnđầutiêncácnhómHồigiáovũtrangnhậnđượcnhiềuủnghộhơntổchứccủaôngArafat(27%sovới26%).MặcdùôngArafatvẫnlàhìnhảnhchínhtrịphổbiến,nhưngsựủnghộdànhchoôngđãgiảmtừ46%tháng7năm2000trướcIntifadathứhaixuốngcòn34%.Cóđến85%dânchúngtinrằngthamnhũngtrongcáccơquanPAvà84%ủnghộcôngcuộccảicách cơ bản đối với những nhà cầm quyền Palestine. 52% ủng hộ tiếp tục đánh bom vàothườngdânởIsraelmặcdầutheocuộctrưngcầudânýkhôngsớmthìmuộncũngxảyrasựchiacắtgiữanhữngngườiủnghộvànhữngngườichốngđốilệnhngưngbắnnhằmvàoviệcIsraelrútlui.70%tinrằngđấutranhvũtrangsẽhiệuquảhơnđàmphántrongviệcđảmbảoquyềndântộccủangườiPalestine,nhưngcóđến73%sốngườiủnghộhòagiảigiữahaidântộcdựatrênhiệpướchòabìnhvàgiảipháphainhànước.

ThựcrangườiDoTháiIsraelcũngcósựbấtđồngýkiếntươngtựnhưvậy.Cáccuộctrưngcầudânýtừ1987tới1997chothấynhànướcPalestinengàycàngđượcchấpnhận.TrướckhikýkếtthỏathuậnOslo,chỉcómộtthiểusốnhỏchấpnhậnnhànướcPalestinenhưngđếnnăm1997đãcó tới51%sốngườichấpnhậnvớiđiềukiệnnhànướcnày làmộtnhànướctheođườnglốihòabình.TừcuộchọpthượngđỉnhtạitrạiDavidthấtbạicùngvớisựbùngnổcủacuộcchiếnIntifadathứhailàmgiatăngsựchấpnhậngiảiphápnhànướcPalestinerađờikhiôngArafatbịbắtvàđiđày.SựsasútcủanhàcầmquyềnPalestinevàsựtrụcxuấthàngloạtngườiArabrakhỏicáclãnhthổbịchiếmđóngvàcảởIsrael.Tuynhiên,nhờsựtiếntriểnsongsongvàcảmgiácdườngnhưkhôngcómâuthuẫnnộibộ,nênđạiđasốngườiIsraeltiếptụctinrằngnhànướcPalestinesẽtrởthànhhiệnthựcvàđólàđặctrưngcầnthiếtcủabấtkỳhiệpướchòabìnhdàihạnnào.Mộtcuộctrưngcầudânývàotháng7năm2002chothấyđạiđasốủnghộnhànướcPalestine:68%sốngườiđượchỏinóirằnghọsẽtuânthủbấtkỳquyếtđịnhnào,

nhưngnhànướcđóphảilàmộtnhànướcdânchủtrongkhichỉcó2%nóirằnghọsẽkhángcựbằngvũlực.Mộtcuộctrưngcầudânýkhácdiễnravàotháng10năm2002chothấykhôngdưới78%ngườiDoTháiIsraelmuốnrútkhỏihầuhếtcáckhuđịnhcư.

CuộcchiếnởIraqvàotháng3-4năm2003cũnglàmảnhhưởngđếnngoạigiaoởvùngCậnĐông,áplựcngàycàngtăngđốivớicảhaiphíavềIsraelvàPalestinevềthỏahiệpchínhtrị.VịthếchiếnlượccủaIsraelđượctăngcường.Yếutốnguyhiểmnhấtlàkhảnăngkhaitháchạtnhânhoặcnhữngvũkhíbất thườngchống Israelbị loạibỏ.Bâygiờđối thủđánggờmcủaIsraellàcácnhómUSđóngởbiêngiớiIranvàSyria.

Trongkhiđó,khảnăngduytrìđốiđầuvũtrangcủaPalestineđốivớiviệcchiếmđóngcủaIsraelbịyếuđi.CácchiếnbinhHồigiáopháthiệnrằngnguồnhỗtrợtàichínhvàchínhtrịbênngoàibắtđầukhôcạn,vịthếcủaôngArafatđangchòngchànhnhưthuyềngiữakhơixadoxảyrasựbổnhiệmthủtướngPalestinelàôngLahmoudAbbas(AbuMazen)ngườimàthậmchíSharoncũngnóiôngđangphảiđốiphó.ThủtướngAnhTonyBlairtácđộngTổngthốngBushcònđangngầnngạitrongviệcchấpnhận“bảnđồlộtrình”vềhòabìnhIsrael-PalestinenhưlàcáigiáphảitrảchosựủnghộchiếntranhIraq.NhómBộtứ(gồmLiênhiệpquốc,Mỹ,EUvàNga)lậpkếhoạchkêugọihaidântộcIsraelvàPalestinethựchiệncácbướcchâmdứtbạolực,IsraelrútluilựclượngchiếmđóngvàthànhlậpnhànướcPalestine.KếhoạchnàyđượcchínhquyềnPalestinevàchínhphủIsraelchấpnhậnmặcdùchínhphủIsraelđưaramộtdanhsáchgồm14vấnđềcòndèdặt.Tuynhiêntrongmộtcuộctrưngcầudâný,2/3sốdânIsraelđãtánthành.KhimốiquanhệngoạigiaogiữaIsraelvàPalestinexiếtchặtthìvàotháng6năm2003cácbèpháichínhcủaPalestinetuyênbốmột“hudna”(thỏathuậnngừngbắn)3tháng,đángtiếcthaybạolựclạitiếpdiễnkèmtheolờicáobuộccayđắngchỉsau2tháng.KéotheođóôngAbbasnhanhchóngtừchứckèmtheotìnhtrạngkhủngbốPalestinexuấthiệntrởlại.CáccuộctấncôngtrảđũacủaIsraelcũngnhưviệcIsraelmởrộngquyềnhànhđộng,thúcđẩyxâydựnghàngràoanninh(ởnhiềunơisâuvàokhuBờTây),tấtcảdườngnhưlàdấuhiệusụpđổcủabảnđồlộtrình.

Cảhaidântộchiệnđốiđầutrựctiếpvớinhữngvấnđềmàhọchỉmớigiảiquyếtnửavờitừnăm1993đếnnay.Họcóthựcsựmuốnhòabìnhkhông?Vàhọsắpphảitrảgiánàođểđạtđượcnó?Bảnđồlộtrìnhvẫnlàconđườngduynhấtyêucầucácnhânvậtchínhgậtđầutánthành.Việcthựchiệnnóphụthuộcvàonỗlựcmãnhliệthơnbởinhiềunhàtàitrợ,nhấtlàMỹ,cũngnhưphụthuộcvàotàilãnhđạocủacảhaiphía.Nócũngđòihỏihànhđộngbấtngờcủanhữngkẻcuồngtíntừcảhaiphía,nhữngngườilàmlệchhướngýtưởngngoạigiaoliêntiếptừnăm1993đếnnay.Điềuđócóthểthựchiệnnhưthếnào?CácbiệnphápanninhđượcthiếtkếđểhạnchếkhủngbốtừpheIsraelvàPalestine,nhưngsựbithảmởthậpniêntrướctừcuộctànsátHebronvàvụámsátRabinđốivớinhữngcuộcđánhbomtựsátliêntụcchothấyhọcóthểlàmdịu,nhưngkhôngthểloạitrừbạolựccựcđoan.Từbằngchứnglịchsửđócảhaidântộcbuộcphải chấpnhậngiải pháphainhànước.Tháng10năm2003,mộthiệpướchòabình(tương tự thỏa thuậnởTabanăm2001)ởGenevadoYossiBeilin, cựuBộ trưởng tưphápIsraelvàôngYasinAbedRabbo,cựuBộtrưởngthôngtinPalestine tiết lộ.SángkiếnkhôngchínhthứcnàybịôngArielSharonbácbỏmộtcáchkhinhbỉvàbịtổchứcHamaslênánmạnhmẽnhưnglạinhậnđượcsựkhuyếnkhíchtừBộngoạigiaoMỹvàchínhphủAnh.TrongmộtcuộctrưngcầudânÝ1thángsauđóchothấycó53%ngườiIsraelvà56%ngườiPalestineởBờTâyvàdảiGazatánthànhđềxuấtnày.

Tháng4năm2004MỹhỗtrợkếhoạchIsraelđơnphươngrútluikhỏidảiGazavàmộtsốvịtríởBờTây.KếhoạchnàykêugọiphábỏtấtcảkhuđịnhcưcủangườiIsraelởdảiGazavàbốnkhuđịnhcưnhỏởBờTây,tuyvậynóbịphảnđốitrongmộtcuộcthămdònộibộĐảngLikudcủaôngSharon1thángsauđó.TrongkhiđóđạiđasốdânIsraelủnghộvàchốnglạiviệctànsát liêntụcởdảiGaza, Israel tiếngầntớiviệcrút lui,nhưngkhôngthểđảmbảo“sựrút luihoàntoàn”theoyêucầucủangườiPalestine.ChắcchắnđâylàmộtdấuhiệuchứngtỏrằngphongtràocủangườiđịnhcưđượcbảohộđãbắtđầutiếpthuthựctếkhắcnghiệtmàIsraelđangđốiđầu.CáccuộctrưngcầudânýtừcảphíaIsraelvàPalestinevàotháng3-5năm2004chothấyđạiđasốnhândânhainướcủnghộsựrútluiquymôlớnkhỏicáckhuđịnhcưvàủnghộgiảipháphainhànước.

Tấtnhiênnhữngngườitheochủnghĩacựcđoankhôngđếmxỉagìtớiýkiếncủasốđôngdânchúng.VànhữngngườitheoĐảngtựdođãhọcđượccáigiáphảitrảquanhữngmâuthuẫnchínhtrịmàyếutốđượcđạiđasốdânchúngủnghộvẫnmớichỉ làđiềukiệncần,vẫncònthiếuđiềukiệnđủ.Ngườitakhôngmongđợigươmđaosẽbiếnthànhlưỡicàynhờkếtquảcủasựchừngmựcvàthânthiện.“Chúngtachiếnthắngchiếntranh,chúngtakhôngđánhnhauvàhòabìnhchưabaogiờđượckýkếtdẫnđườngchomộtthờiđạihoàngkim”-Mộtsửgianghiêncứuvềmốiquanhệtừngcảnhbáonhưvậy.Hòabình,nếusaucùngcũngđến,sẽchỉdànhđượcdokếtquảcủanhữngbiếnđổitrongnhậnthứccóchọnlọccủaloàingười.Độngcơthúcđẩymạnhnhấtcửasựthayđổinhưthếcóthểlàtừbắtbuộcvềnhânkhẩu,kinhtế-xãhội,môitrườngvàlãnhthổđãtừngđượcđềcậptrongcuốnsáchnàyđãđènặngvàcăngthẳngchưatừngcólêncảhaiđốithủ.Sựthậtlàcónhiềutrườnghợplịchsửcácdântộckhăngkhănggiữlấychínhsáchđingượclạilợiíchcủahọ.Nhưngtronghầuhếtcáctrườnghợpcựcđoan(vàmâu thuẫnPalestine - Israel làmột trườnghợpnhư thế), họ không thể cứmãimơhồmàkhôngđiđếnhànhđộngsaucùng,nếukhôngkếtcụcsẽnghiệtngã:Thấtbạihoàntoàn,đóikhốcùngcực,thanhlọcsắctộcvàdiệtchủng.TìnhtrạnghiệntạikhôngthểchịuđựngnổiđốivớingườiPalestinevàkhôngthểchấpnhậnđượcđốivớingườiIsrael.Trongthếgiớivănminh,loàingườikhôngthểmãitồntạixíchmích,xungđộtgiữahaidântộclánggiềng,khôngchóngthìmuộnhọcũngphảingồilạivớinhauvàkýkếtcácđiềukhoảnhòabình.

Bảngniênđại

1831-1839:PaslestinechiếmđóngAiCập1881:VụámsátNgahoàngAlexanderIIdẫnđếncuộctànsátngườiDoThái:ngườiDoThái

dicưtrênquymôlớnrakhỏiđếchếNga1882:NgườiDoTháibắtđầuđịnhcưởPalestine(’aliyađầutiên)1896:XuấtbảnấnphẩmNhànướcDoTháicủatácgiảTheodorHerzl1897:ĐạihộicủachủnghĩaphụcquốcDoThái(chủnghĩaXion)đầutiênởBasel1902:JosephChamberlainđềxuấtngườiDoTháiđịnhcưởĐôngchâuPhicủaAnh1903:CuộctànsátKishinev;bắtđầulànsóngnhậpcưthứhaicủangườiXion(aliyathứ

hai)1904:CáichếtcủaHerzl1905:ĐạihộichủnghĩaXionthứ7phảnđốidựánĐôngchâuPhi1908:CuộccáchmạngtrẻThổNhĩKỳtáithiếtlậpquốchộiOttoman1913:ĐạihộicủadântộcArablầnđầuởParis1915:NhàbáoMcMahon-HusaynngườiArabgốcAnhhứahẹnnhànướcArabquay lại

khởinghĩachốngThổNhĩKỳ.1916:HiệpướcSykes-picotgiữaAnh-PhápthỏathuậnsựphânbổFertileCrescent1917:2/11ChínhphủAnhbanhànhbảnTuyênngônBalfourhỗtrợchủnghĩaXion

9/12AnhchinhphụcJerusalem1918:31/10ĐìnhchiếnMudros:ThổNhĩKỳrútluikhỏichiếntranh;AnhkiểmsoátPalestine1919:3/1ThỏathuậnFaisal-WeizmannkýkếtởParis1920:Tháng4CáccuộcnổiloạnchổngchủnghĩaXionởJerusalemHộinghịSanRemophiênchếquyềncaitrịthuộcđịacủaPalestinechoAnh1/7HerbertSamuelđảmnhậntrọngtráchCaoủyởPalestineTháng12ĐạihộiArabPalestineởHaifa1921:1/5CáccuộcnổiloạnchốngchủnghĩaXionởJaffa8/5HajjAminal-HusaynibổnhiệmGrandMufticủaJerusalemTháng5ĐạihộiArabPalestineởJerusalemTháng7ĐoànđạibiểuArabPalestineviếngthămLondonTháng12HộiđồngHồigiáotốicaorađời1922:Tháng3MuftibầuchủtịchcủaHộiđồngHồigiáotốicao3/6PháthànhcuốnChurchillWhitePaperhứahẹnHộiđồnglậppháp24/7LiênđoànHộiđồngquốcliênphêduyệtquyềncaitrịPalestine23/10ĐiềutradânsốđầutiênởPalestine1923:CáccuộctuyểncửtẩychayArab;kếhoạchcủaHộiđồnglậpphápbịbỏqua1929:Tháng8NổiloạnchốngngườiDoTháiởJerusalem,Hebronvànhữngnơikhác1930:20/10XuấtbảnbáocáocủaJohnHope-Simpson193114/2ChínhphủAnhtáikhẳngđịnhchínhsáchủnghộnhữngngườitheochủnghĩaXion18/11CuộcđiềutradânsốPalestinelần216/12HộinghịthếgiớiHồigiáoởJerusalem1933:30/1HitlernắmchứcvụThủtướngĐứcTháng10CuộcnổidậycủangườitheochủnghĩadântộcArab1935:Tháng10NhómdukíchArabdoSheikhIzzed-Dinal-QassamđứngđầubịquânđộiAnh

đánhtan1936:15/4BắtđầucuộctổngkhởinghĩacủaArab25/4ThànhlậpCaoủyArabdoMuftilãnhđạo1937:7/7BáocáocủaủybanHoànggiađềxuấtviệcchiacắtđấtnước1939:

Tháng2-3HộinghịtạiĐiệnthánhJameskhôngđạtđượcthỏathuận17/5PalestineWhitePaperhạnchếsựnhậpcưngườiDoTháixuốngcòn75.000người

trong5năm1939-1945:Sáthại6triệungườiDoTháiởchâuÂu1945:22/3CôngướcliênđoànArabđượckýkếtởCairo(AiCập)1946:1/5ỦybanAnh-Mỹđềxuấtchophép100.000dântịnạnDoTháivàoPalestine22/7VuaDavidHotelbịnhữngkẻkhủngbốDoTháilậtđổ:90ngườithiệtmạng1947:18/2AnhtuyênbốtraolạiquyềncaitrịchoLiênhiệpquốc29/11 ĐạihộiđồngLiênhiệpquốcbỏphiếuchiacắtPalestinethànhhainhànước:Do

TháivàArab1948:14/5KếtthúcthờikỳthuộcđịaAnh;tuyênbốnhànướcIsraelrađờiViệcIsraelchiếnthắngquânsựcóýnghĩaquyếtđịnhtrongviệcxâmchiếmnhànướcArab700.000ngườiArabPalestinebịmấtđấtSựnhậpcưồạtcủangườiDoTháitừchâuÃuvàcácvùngđấtArabTháng12TransjordanthôntínhBờTây:AbdullahtuyênbốlàVuacủaJordan1949:Tháng2-7IsraelkýthỏathuậnđìnhchiếnvớiAiCập,Jordan,LebanonvàSyria1951:20/7ÁmsátvuaAbdullah1952:23/7HànhđộngphithườngcủacácquanchứclậtđổnềnquânchủAiCập1953:7/12MosheSharettkếtụcDavidBen-GurionlàmthủtướngIsrael1955:2/11Ben-GurionquaylạilàmthủtướngIsrael1956:26/7TổngthốngNasserquốchữuhóakênhđàoSuez24/10ThỏathuậnbímậttạiSèvresgiữaAnh,PhápvàIsraelvềviệctấncôngAiCập29/10IsraelxâmchiếmSiani5/11AnhvàPhápphátđộngcuộctấncôngvộivãvàoAiCậpgâyrasựthấtbại1957:Tháng1IsraelrútluikhỏiSinaiTháng3IsraelrútluikhỏidảiGazaTháng10 Phápkýthỏathuậnbímậtđểchuyểntàiliệuhạtnhânvàcôngnghệcho

Israel1958:01/02AiCậpvàSyriathànhlậpliênminhCộnghòaArab14/7CuộclậtđổthầnkỳnềnquânchủởIraq

PhongtràoFatehrađờiởKuwait1964:29/5ThànhlậpTổchứcgiảiphóngPalestinedướisựđỡđầucủaliênđoànArab1967:Tháng5NasserralệnhcholựclượngLiênhiệpquốcrútkhỏiSinaivàphongtỏaeobiển

Tiran5-11/6IsraelgiànhchiếnthắngquyếtđịnhởAiCập,SyriavàJordantrongcuộcchiến6

ngày,chiếmđóngSinai,dảiGaza,BờTâyvàcaonguyênGolan22/11HộiđồngbảoanLiênhiệpquốcthôngquanghịquyết242kêugọiIsraelrútluikhỏi

cácbiêngiớiantoànđãđượccôngnhận1969:Tháng3BắtđầucuộcchiếntranhlàmtiêuhaosinhlựcgiữaAiCậpvàIsraeldọctheokênh

đàoSuez17/3GoldaMeirtrởthànhThủtướngIsrael1970:Tháng8IsraelvàAiCậpthỏathuậnngừngbắn,kếtthúccuộcchiếntranhlàmtiêuhaosinh

lựccủacảhaibênTháng9AnwarSadattrởthànhTổngthốngAiCậpsaukhiNasserquađời.“Tháng9đen

tối”:JordanhấtcẳngPLO1972:30/5KhủngbốphitrườngởTelAvivTháng9KhủngbốcácvậnđộngviênIsraeltạithếvậnhộidiễnraởMunich(Đức)1973:6/10ChiếntranhYomKippurnổra(chiếntranhRamadan)21/10 Nghịquyết338củaHộiđồngbảoanLiênhiệpquốckêugọiđàmphántrựctiếp

ngừngbắn11/11KýthỏathuậnngừngbắnAiCập-Israel21/12KhaimạcHộinghịhòabìnhTrungĐôngởGenevanhưngbịhoãnlạisaumộtngày1974:18/1AiCậpvàIsraelkýthỏathuậnchiacắtlựclượng10/4GoldaMeirtừchứcThủtướngIsrael,ngườikếnhiệmlàôngYitzhakRabin5/6SyriavàIsraelkýthỏathuậnràngbuộcvềcaonguyênGolan26-29/10HộinghịliênminhArabởRabatcôngnhậnPLOlàđạidiệnduynhấtcủangười

Palestine13/11YaArafatramắtĐạihộiđồngLiênhiệpquốc1975:13/4CuộcnộichiếnLebanonbùngnổ5/6MởlạikênhđàoSuez(bịđóngtừnăm1967)1/9AiCậpvàIsraelkýthỏathuậnràngbuộc“SinaiII”10/11ĐạihộiđồngLiênhiệpquốctuyênbốchủnghĩaXionlà“mộtloạichủnghĩaphân

biệtchủngtộc”1977:17/5MenahemBeginchiếnthắngbầucửđểtrởthànhngườiđầutiênkhôngthuộcĐảng

LaođộnglãnhđạochínhphủởIsrael

19-21/11TổngthốngAiCậpAnwarSadatthựchiệnchuyếncôngdutớiJerusalem1978:17/9IsraelvàAiCậpkýkếtthỏathuậnởtrạiDavid1979:26/3HiệpướchòabìnhgiữaIsraelvàAiCập1981:7/6IsraelpháhủycơsởhạtnhânOakcủaIraq6/10Sadatbịámsát;HosniMubarakkếvịlàmtổngthốngAiCập1982:26/4IsraelrútluihoàntoànkhỏiSinai(ngoạitrừTaba)6/6IsraelxâmchiếmLebanon16/9CuộcthảmsátngườiPalestineởcáctrạitịnạnSabravàShatilagầnBeirut1983:Tháng2ỦybanphápluậtpháthiệnArielSharon“tắctráchtrongnhiệmvụ”vàbuộcôngtừ

chứcBộtrưởngquốcphòngIsrael17/5KýkếthiệpướchòabìnhgiữaIsrael-Lebanonsớmthấtbại28/8BegintừchứcThủtướngIsrael,ngườikếnhiệmlàôngYitzhakShamir1984:14/9ShimonPereslãnhđạochínhphủThốngnhấtquốcgiaIsrael1986:20/10ShamirthaythếPereslàmthủtướngIsrael1987:8/12CuộcchiếntranhIntifadathứnhấtbùngnổ1988:31/7VuaHusseincủaJordancắtmốiliênhệvớiBờTâyTháng12ÔngArafatphảnđốinạnkhủngbốtrongmộtcuộctròchuyênvớiLiênhiệpquốc.

Saukhigiảihòa,IsraelrútluikhỏiTaba.LiênXôchophépngườiDoTháidicưtựdo1990:2/8IraqtấncôngKuwait1991:16/1MỹthảbomxuốngIraq,đánhdấusựkhởiđầuchiếntranhvùngvịnh30/10HộinghịhòabìnhTrungĐôngkhaimạcởMadrid1992:23/6YitzhakRabinđượcbầulàmthủtướngIsrael1993:13/9ÔngRabinvàổngArafatký“ThỏathuậnOslo”đầutiênởWashington1994:25/2BaruchGoldsteingiếthại29ngườiArabtạiTomofPatriaechsởHebronTháng5IsraelrútluikhỏiJerichovàmộtphầndảiGazaTháng7ÔngArafatquaylạiPalestineđểlãnhđạochínhquyềnPalestine26/10HiệpướchòabìnhIsrael-Jordan1995:

28/9ThỏathuậnOsloIIvềviệcIsraelrútluihơnnữatạiBờTây4/11ÔngYitzhakRabinbịámsát1996:21/1CuộcbầucửđầutiêncủangườiPalestineTháng258ngườithiệtmạngtrongcácvụđánhbomkhủngbốởJerusalemvàTelAviv11/4IsraeltấncôngLebanon:100ngườiPalestinethiệtmạngtạikhuvựccóhàngràovây

quanhcủaLiênhiệpquốcởQana29/5BinyaminNetanyahuhạgụcShimonPerestrongcáccuộcbầucửIsrael1997:15/1ThỏathuậnvềHebrongiữaIsrael-Palestine1998:23/10NetanyahuvàArafatkýBảnghinhớSôngWyevềviệcIsraelrútluithêmnữakhỏi

cácphầnBờTây(chưađượcthựchiện)1999:7/2VuaHusseinxứJordanquađời,AbdullahIIkếvị17/5EhudBarakđánhbạiNetanyahutrongcuộcbầucửởIsrael2000:24/5IsraelhoàntoànrútluikhỏimiềnNamLebanon10/6TổngthốngHafizal-AssadnướcSyriaquađời;contrailàBasharkếvịTháng7ArafatvàBarakkhôngđạtthỏathuậntrongcuộchọpthượngđỉnhtạitrạiDavid28/9SharonviếngthămđềnTempleMountCuộcchiếnIntifadathứhaibắtđầu2001:Tháng1CáccuộctiếpxúcIsrael-PalestinetạiTabatạmhoãnsaukhiđãgầnđạtđếnthỏa

thuận6/2SharonđánhbạiBaraktrongcuộctuyểncửIsrael11/9KhủngbốArabtấncôngNewYorkvàWashington2002:Tháng3KhủngbốPalestinegiếthại157ngườiIsrael28/3LiênđoànArabtánthànhcácđềxuấthòabìnhcủaSaudiIsraeltáichiếmđóngphầnlớnBờTây24/6TổngthốngBushkêugọinhànướcPalestine“lâmthời”dướisựlãnhđạomớiTháng11ĐảngLaođộngIsraelrútluikhỏichínhphủThốngnhấtquốcgiavàbầuAmram

Mitznalênlàmlãnhtụ2003:28/1ChiếnthắngmangtínhquyếtđịnhcủađảngLikudcủaSharontrongcuộctổngtuyển

cửIsrael20/3LiênminhcácnướcdẫnđầulàMỹbắtđầuxâmnhậpIraq29/4MahmoudAbbas(“AbuMazen”)chỉđịnhThủtướngPalestineđầutiên30/4Bộtứ

(Liênhiệpquốc,Mỹ,EUvàNga)trìnhbày“bảnđồlộtrình”vìhòabìnhcủaIsraelvàPalestineTháng6CácphepháichínhtrịtrọngyếucủaPalestinetuyênbốHudne(thỏaướcngừng

bắn)kéodài3tháng6/9AbbastừchứcsausựsụpđổcủaHudne

12/11 Nội các Palestinemới do AhmadQureia (“Abu Ala”) dẫn đầu tuyên thệ 18/12Sharontuyênbốcáckếhoạchđơnphương“thoátkhỏiràngbuộc”vớiIsrael

2004:2/5CuộctrưngcầudânýcủađảngLikudphảnđốikếhoạchcủaSharonvềviệcrútlui

khỏicáckhuđịnhcưtừdảiGaza.

[1]Dunara,sốđodiệntíchcủangườiThổnhĩkỳvẫncònđượcsửdụngởIsrael/Palestine.1metdunam=0,25hahoặctươngđương1.000m2

Chiasẽebook:http://downloadsachmienphi.com/Thamgiacộngđồngchiasẽsách:Fanpage:https://www.facebook.com/downloadsachfreeCộngđồngGoogle:http://bit.ly/downloadsach