BLG YAYINLARI / BLG DiZiSi: 33CNEYT ARCA YREK AIKLIYOR : 2llirinci BasmTemmuz 1983ikinci BasllllEkim 1985BiLG YAYINEVMerutiyet Cad. 46/ Alelt : 31 81 22 - 31 16 6$Yeniehir - AnkaraBabali Cad. 19/2Telf : 5 22 52 01Caalolu - lstanbulCNEYT ARCA YREKYEN KTDAR, YEN DNEM19511954-BLG YA YINEVkapak : fahri ka.ragzoluCneytArcayrek aklyordizisinin yayn hakk, yaplanzel anlama gereince BilgiYaynevi'ne aittir. Bu dizidekan ve kacak olan eserlerin hibiri kaynaklar gsterilmeden alnamaz.astmlar basunevi - an.karaTelf : 31 87 52Bu kitab, bundan sonraki kitaplarm eim Esin'e adyorum. Nisan 1983lkinde olduu gibi, bu kitapta da ad geenler gerek kiilerdir.Olaylar da.Aradan geen zaman, otuz - otuz drtyl ncesini anmsayp anlatmaya alanbir kiiyi, kimi yanllara srklemi olabilir.Bu kitapta ad geen kiilerle ilgili deerlendirmeler, onlarn, 1951 - 1954 yllar arasndakdavranlarn, zellikle kiiliklerini yanstmaktadr.Daha sonralar grebildiim davran ve kiilik deiimleri ise, 1954'ten sonraki yllarieren kitaplarda yanstlmaya allacaktr.N D EKLERkinci Kitap in Giri 1Yerine9. ....... . ......Bir nceki Cilde Okur ve Dost Katklan13BRNC BLMYKLER SRER GDERevremizdeki Kimi nsan Manzaralar . . . . . . ..27.Halk in. Halk Yararna. Halkla .45. ... .. . .. . .ekime ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..54.Elli Gn6(). . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .. . .Deien ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ..63.Degimeyen ...68KNC BLMSONRALARI SYASETE ATil.ACAK BR GAZETEC-.ECEVTBir Yeni nsan . ... ... ... ... ... ... ... ... ...73..Yeni Aamalar . . .. . .. . .. . .. . .. . . .. . . . .. . .. . . . .00.1952'de Batda ve Bizde Bastn. .. . .. . . .. . . .96. .NC BLMYEN BR .DNEMBan Kuma Gmenler. .. . . . . . . .. .109. . .. . . ..Yanl Yarglar .. . .. . .. . .. . .. . .. . . .. .. . .. . .. . .. .124Dler. Gerekler 41. Prensa- . .. .. . . .. .. . . . .132Eski Aza 'Yeni Taam .. . ... ... ... ... ... . .. ...141Madalyonun teki Yz... ... ... ... ... ... ...147.. .Paann Temaslan. . . . . ..156. . .. . .. . .. . . . . . . Bir 'Kez Daha cKovulu.. . ... . ... . . . 164. . .. . . . .. ..7DRDNC BLMBR KN ERCBir Seim, Byk Kaynama . . . . . . . . . . . . . . . . . .169Sav ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...174Bir Ayp . . . . . . . . . . ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .176Oy Sarholuu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .180Kiiler, Kiilikler . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . .183Bir Dram . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .192'Tatl, Ac Anlar .. . . . . . . . . . . . . .195,. .. . .. . .. . .Damat ... ... ... ... ... ... ... ...200,Bir Vali Yaratl:yor .. ... ... ... ... ...209.Rotatife Sahip Olma Yntemi ... ... ...218-CHP: Devleti mi, Sosyalist mi, Ne? . . .224ntizar . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .229'Piyango . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .232,Erim'iJn Dram ... ... ... ... ... ... ... ... ...236Bu Gnleri Grecek miydik? . . . . . . . . . . . . . . .244Yaknlamann teki Kurbanlar ... ... ... ...252Bir Onurlu nsan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .25S.Tip1er, Tipler . . . . . . . . . . . . . . . . . .259Bugne, Dnden Kalan Masallar263ktan nie . . . . . . . . . . . . . . . . . .266'ki nsan Bir Ola;y . . . . . . . . . . . .268Yeni Hayat . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . .2708KNC KT AP N GR YERNEBirinci kitap yaymlandktan sonra, Cumhuriyet'tenAydn Eme, yantlanmas isteiyle sorular gnderdi bana.Eme'in sorularna verdiim yantlar, bu kitaplarn nedenyazldn aklad lde, ikinci kitabn ierii hakknda da bilgi veriyordu. Bu bakmdanan soru ve yantlar ikinci kitap iin giri yerine buraya almay uygun buldum : Sizi anlarzmaya iten kiinin Bilgi Yaynevi sahibi Ahmet Kflolduunu kitabnzn nsznde belirtiyorsunuz. Sizi bu ie Kfl'den baka iten olmad m?Yant: Trkiye'nin son yllarnda izlediimiz olaylar, olumalar gzlerken, kimi zaman gemi benzerliklerine -dorusuarp kalyordum. Szcklerle insanlar deiiyor, cmle kurulular kiilere gre bakalayk amzdaki ierik hemen hemen ayn kalyordu. Hep soruyordum kendime :Bir ksr dngnn iinde mi yaamtk yllardr?Hele 1950'de yaplan zgr seimler ncesi ..O dnemin bir devlet partisi ya da nder - egemen partisinin, nn CHP' sinin ykleri ..arn, halka tepeden bakmayan, sorunlar dar ereveli bir kadronun zeceine inanmayan .. yaa halkla birlikte nefes alp verecek siyasal bir yapnn kurulmasn isteyenlerin zlemleri, kitlelerin gereksinmeleri ...kinci cildi yazmaya hazrlanrken notlarma bakyorum : rnein, 1954 seimleri ncesi nispigelsin mi, gelmesin mi?,Memurlar siyaset yapsnlar m, yapmasnlar m? gibi gnmzdeki tartmalarla edeerde konusite retim yelerinin partilere girmesinin yasaklanmas... rencilerin tahrik edildii gibi savlar ... Hatta bir kurucu meclis oluturarak Anayasann yeniden dzenlenmesini ieren eilimler ...Eski iktidara, kiilerine iddetli saldrlar ... karalamalar . . .1954 seim kampanyasnda, Cahil, bunak, alnnn derisi atlam,9sar, memleketi satanlar gibi szcklerle oluan bir savam.Dnp dolap ayn . tartmalarn ksr ortamnda hapsolupkalmay nlemenin bir yolu olmaldr diye dnrm hep. Nedenli ksr bir ortama hapsolup kaldmz belgelemenin bir yararolur sans da beni bu ie iten nedenlerden biri, belki de en gls.Gazetecilie baladnz yllarn basnyla bugnn basn arasnda birkarlatrma yapar msnz?Yant: 1950 ncesinin basn ilkel ara ve gerelerle alyordu. Teleks, telefoto, fax gibi lerden, renk!erden yoksunduk; Bat'ya oranla gerideydik. Ancak, 1950 ncesi basnyla, 1950 - 60aras basn Uygar bir toplumu ve gereksinmelerini tm eleri,ilkeleriyle savunmutur. Kart direnmeleri boa karmak nuygulamada baka yntemler kullanmtr ama, ounluu hedefte birlemitir.Sonralar bir danklk gzetildi basnda. Birlememiz gereken ana ilkelere yneleceimiz yeremi gnleri aratrrken insann kimi szlere akl taklyor. Menderes'in srekli kullandr cmlesi vardr: Tek etin nesi var, iki elin sesi var, derdi.Trkiye'nin belli bal gazetelerinde altnz. Kukusuz, hepsinin kendilerine zg yanlar,inin o gazetelere bastklar bir zel damga var. Bunlara da ksaca deinir misiniz?Yant: Bir iki gazete dnd?, ierikte yavan kalyoruz. Okuyucuya birolay be satrla vermek, bir fotoraf byterek arpc halegetirme alkanlmz, okuyucuya mal etme baarsn gsterdik.Nedense -bir Babali deyimiyle- afyonlu haber retip. verme alkanlmzn boyutlar daha Bunun koullar ne olursa olsun, saduyuyla doru niteliktekihaber verebilme kuralnn her zaman ileyeceine inanyorum.Pek ok gazeteci ve politikac tandnz meslek yaantnz boyunca.Size ok ilgin gelen bir gazeteci ve bir politikacdan bize szeder misiniz?Yant: Meslektalarmzn ilgin yanlarn, zellikle son zamanlardabyk ilgiyle hep birlikte izliyoruz. Yalnzca benim deil, hepimizin ortak yarglar olmale byttmz kimilerinin kemikletiini sandmz fikir ve dnceleriyle eilimlerinden10birden nasl soyutlandna, aykr inanlara yneldiklerine, kimilerinin de hi umulmaz biilara, gelecei gz nne alarak nasl tutarl bir izgi iinde baktklarna tank oluyoruz.Kiisel yargm sylememe izin verirseniz; 70 yan am,Atatrk'ten bu yana eitli dnemler grm sayn Nadir Nadi'nintutarll, canll bir rnek olmaldr hepimize.Politikaclara gelince : Kimi siyaset adamlar hakknda beenibildirmek zor. Karalamak ise kolay.Gemiteki pek ok olumann bilinmeyen ynleriyle ieriginianlatmadka, bunlar bilinmedike kesinkes vmeye yanl olmak,ya da. kesinkes karalamak!Dorular aramaya bir yaam boyu alm bir gazeteci iin,bu ayrm noktas -inannz ki- bir vicdan sorunudur.11BR NCEK CLDE OKUR VEDOST KATKILARIDemokrasinin ilk yllar, (1947 - 19511gerek dostlarn.'"gerekse okurlarn o yllara ilikin anlarn tazeledi. Kimidostlar mektup gndererek, kimi yayn organlarnda yazarak Demokrasinin lk Yllar na katkulundular.1Ustam Sabahattin Snmez'in olu Ahmet Snmez, 22 ubat 1983gnl mektubunda, babamn evrakn incelerken bulduum kk biryazy, eski gnlerin ansn tazelemek amac ile size iletiyorum diyordu. Mektubuna iliik ok gnderdii bir fotokopi ise, Sabahattin Snmez'e Vatan balkl kada yazlm bir mektupynenyle:Bay Sabahattin SnmezAnkara16/9/949 tarihli Nuri Beye hitaben gnderdiiniz mektubu aldk.Bugn Yap Kredi Bankas vastas ile namnza 222. 32 lira havaleettik.Bay Cneyt'in 1.9 - 15.9 maa75 LiraBabakanla yaptnz seyahat masraf9sAustos ay masrafnz39Nuri Beyin Pasaport masraf13.32 222.32"Akba kitabevinden aldnz 200 liraya gelince, Nuri Beyin talimatmucibince bu parann bilahare hesaplamak zere imdilik zimmetinizde katmas icap ettiini bildiririz.SayglarmzlaVatanSiyasi Sabah Gazetesi(imza)Nuri Tren13Sabahattin aabeyin olu Ahmet Snmez, mektubuna bir de notdmt. yle diyordu : Hazrlamakta olduunuz kitapla ilgili olarak yararlanabileceiniz bar, arivimde mevcuttur. Bunlar arasnda 1948 - 55 VATAN ciltleri, babamn parlamento notlarnn korunduu klasrler, zel baz notlar ve ok sayda gazete kupr bulunmaktadr. Yalirsem sevinirim.Ahmet Snmez'le bulutuk. Arivini kartrdm. Bu kitapta yeralan karikatrler Ahmet Snmez'in arivinden alnd.2Bir teki mektup uMehmet Ali Sebk imzasn tayordu. SaymSebk 8 Mart 1983 gnl mektubunda unlar yazmt :Nazm Hikmet'e dair blmnde bizden de sz etmek ltfun da bulunmusunuz. ok teekkr ederim. ( ... ) Yazdnz gibi, zgrlk savamn Ahmet Emibalamak, benim gcm aard. O bir bamakale yaynlad. Grevi bana devretti. Nazmda Bursa'ya davet ederek vekalet verdi. Ahmet Emin'in yiite dayanmas, Vatan gazetesinin her felaketi kabullenmesi sayesinde, 10 byk makale yazdm. Trk ve dnya kamuoyunu kazandm. Kar kan tek kii olmad. Bu sayede Nazm'n mezarn amak ve eitli adli hatayabildi.Cumhurbakan lnn'nn beni huzuruna kabul ederek ilene1hakszli benim azmdan dinlemesi, kiisel ve mesleksel yaam n-,zerinde biriken imekleri datt. Bavekil emsettin Gnaltay, yardmcs Nihat Erim, Adalet Sirmen de beni bo evirmediler. Dnya adalet tarihinde bir siyasal sulu avukat olarak Cumhurbakan tarafndan kabul edilmek erefi bana nasip oldu. Bu erefe Nazm sayesinde eritim. Tek parti dneminin can ekimesi, nn'nn Mili\' eflikten uzaklamasnn da bunda byk tesiri oldu. Dreyfus'un avukat dahi Fransz Cumhurbakan tarafndan kabul edilmemiti.Sevgili Arcayrek, tarihin u cilvesine baknz : Naz'm Hikmetkurtuldu. O'nu hapishaneden alarak annesinin evine teslim ettim. Yurtve dnya kamuoyu hizmetlerimizi bol bol deerlendirdi. Fakat aradan35 yl getikten sonra, lstanbul Barosunun konumac olarak yolladbir toplantda bu ana'rm anlattm iin, lstanbul Skynetim Savcstarafndan sank sandalyesine oturtuldum. Suum, Nazm Hikmet'i vmek.Oysa, aslnda bir ceza avukatnn balca grevi, mvekkilininkiiliini ortaya koyarak kurtarmak ve onu vmektir. ldkten sonrada onun anlarn gen kuaklara aktarmaktr. ideoloji kiisel bir d-14ncedir. Avukat etkilemez. Ben, Nazm Hikmet'i hapishanede 40 - 50kez ziyaret ettim. Bir kez dahi onun ideolojisi zerinde durmadm. Bendurmaya kalksam, O asla raz olmazd.Nazm' savunduum iin 35 yldan beri bama demedik takalmad. Ben kaderimin bu blmnden de ikayeti deilim. ( ... )Sizi sradan bir gazeteci olarak saymadm i;in, bu satrlar nnze seriyorum. ( ... ) Yanrleriniz beni duygulandrd. Ve gerekleri ortaya koymama yardm etli. ( ... )> 3Babakan Blend Ulusu, 21 Mart 1983 gnl mektubunda yreklendirici bir anlatm kullanyordu :Trk demokrasi hayatnn dnnden yarnna akis brakacak kitabnz iin sizi tebrik eder, buki almalarnzda da baarlar dilerim.4Dostu.m ihami Soysal'n 23 Mart 1983 gnl satrlar iten ve bumeslein, gazeteciliin ilesini ekenlerin anlamn kavrayabilecei buruk bir anlatm sergiu. yle yazd lhami Soysal :Kardeim Cneyt,Demokrasinin lk Yllarn ilgi ve zevkle okudum.Eline salk!..Dilerim ki, attn bu adm en ksa srede ikinci, nc,beinci kitaplarnla srsn gitsin. Ve gene dilerim ki, ana tanklkyapmak olana bulmu senin gibi gazetecilere de senin bu ilk admnrnek olsun. yle ya da byle bildiklerimiz, yaadklarmz bizlerlebirlikte yitip gitmesin.5Gen gazeteci, Tercman gazetesi Genel Yayn Mdr Hakkcal da olduka duygulandrc satrlar ieren 11 Mart 1983 gnlmektubunda :Cneyt aabey,Tek Parti Rejimlerinde Kitle Haberlemesi konusuna gei dneminden k tutan deerli eserinizi kar kmaz aldm,alr almaz da okudum.Sizi tanyor olmakla her zaman vnrdm. Ama, imdi buvncn bir baka cakas oluyor.Ellerinize salk,,. diyordu.156Gazetecilik mesleinin eskilerinden Abdullah Uraz, 29 Mart 1983gnl Son Havadiste yaymlanan yazsnda,Arkadam ve meslekdam Cneyt Arcayrek, bu zor artlaraltnda 1947 - 1948 yllarnda atld meslek hayatnda grdklerini,duyduklarn, yaadklarn bir kitapta toplam. ok ynl, objektifolarak ve akc bir slupla bunlar dile getirmi. diye gryor ve ekliyorduArcayrek, bizden iki - yl evvel meslee girmi ve o CHP'ninorgan Ulus gazetesinde, ben ise DP'nin organ Zafer gazetesindeie balayarak 30 yl devirdik. Arcayrek, bu kitabnda kendisinianlatmyor. Demokrasinin o ilk yllarndan itibaren 1950, 1960 vesonras olaylar iine alarak demokraside katettiimiz mesafeyi,tkezlemeleri, basn mensuplarnn Ankara'da o ylfarda nasl altklarn, akc bir sluplokuduka o yllara.o yllarn iinde yaadmz, bydmz olaylara kendimi kaptryorum.7Bir mektup da Kurtulu yaynlar sahibi Baki Kurtulu dostumdanaldm. Olduu gibi aktaryorum :Sevgili Cneyt,Ahmet Kfl, senin, gazetecilikle ilgili anlarn kitaplar halindeyaymlayacan syledii zaman, sevinmi ve ilgi duymutum.Milliyet gazetesinde yaymlanan anlarn izlediimde, eski genlik yllarmzn yaantsn, inciri iinde yaamaya baladm. Bu duygular iinde, sana, tebrik dolu bir mektup yazmak istedim. Sonradan, bilemem neden, yazmay ihmal ettim.Kitabn Ahmet'ten aldmda ve bir btn iinde okuduumda.sana o duygusal mektubu yazmamakla iyi ettiimi anladm. nk kitabn, duygusal yannn tesi ok daha deiik zellikler tayan.belli anlardan kaynaklanarak, yaam deneylerinin yan sra, bir gr.bir dnce ieren yanlar da belirgin olarak ortaya kyordu. Sonrao anlatm biimin, yeni bir Arcayrek ortaya karyordu : Bir eyi sylemes.i iin rpnan, emesi gerekliliini kabul eden ve nde tutan gazeteci Arcayrek'in yerine; syleyecei eyi len,syleyecei eyleri en iyi ekilde syleyebilen, tatl bir anlatm iindedile getirebilen kitap yazar Arcayrek'iSeni. bu zelliinle, ayrca kutlamak isterim.16Bu kitabn ve kitaplarn, gemi yllarn anlarn toplayan bir.anlar kitab -kitaplar- deildir. Belirli bir yaam dnemini ieren,.anlarn yan sra, deneyimleri, gr, belli dnceleri, olaylarn incebir szgeten geirilerek tatl bir ekilde sunuluunu da iermektedir.Seni, bu zelliinle de kutlamak isterim.Yeni kitaplarna, gzel ve salkl gnlere .. .Gzlerinden perim.Ankara 7.3.1983Baki KURTULU8Oktay Akbal, 2 Nisan 1983 gnl Cumhuriyet'teki kesindeGazeteci Gzyle 1947 - 51 Yllan bal altnda, benim ne srdm gerekelere karlk, nbakmayn bu bir an kitabdr' diye diretti.Akbal'n Demokrasinin lk Yllar hakkndaki grleri ilginti. yleyazd:Trk toplumunda gazetecinin nemli bir yeri vardr. Bat lkelerin-de de 'gazete' byk bir gtr, 'drdnc' g saylmas bouna deildir. ABD'de basn, Devlet Bakanlarn bile grevinden ayrlmakzorunda brakr. Bat lkelerinde de hkmetleri zamanndan nce grevlerinden ayrlmaya zorla Trk toplumunda 'basn' ve 'gazeteci'nin ok daha ayr, ok daha baka, zaman zaman ok dahagl'bir etkisi vardr. Gazeteci, bizde her i.in iindedir, her gizli olaynortasndadr.Demokrasi adn verdiimiz 'ok partili' dneme 1945'ten sonrairdik. Geri birok parti kurulmutu, ama hemen hepsi belirli siyasaltutumda, dnte, ynde kurululard bunlar. 1945'te iktidarda bulunan partinin daha 'ilerisde' deil, daha 'gerisinde' idiler. Atatrk Devrimini daha ileri, daha ada, daha bilimsel, daha 'halk' ynlere>ni bir satrda iziveriyor. Ortaya eksiksiz bir portre kveriyor. Bir rnek da Gen gazeteci Arcayrek, TekParti>>nin Babakan YardmcsNihat Erim ile ilk karlamasn anlatyor :Birden sekreter hanmn girdii kap ald. Kk etli dudaklar,salar dklm parlayan bir ba, altn ereve kenarl gzl ileNihat Erim :19'Ne istiyorsunuz?' diye, sekreter hanmn sorusunu yjneledi.Daha nceki yantm yineledim ben de.yle yana dnd, ban bana doru evirdi, mide bulandranbir sinek grm gibi yzme, kazama, botlarma bakt.'- Yok bir ey kardeim, verecek bir ey yok!' dedi, geri dndve odasna girdi.Harun Reit'in hazinelerini istemitim sanki. (s. 129 - 130)Kimi zaman da, bir rpda iki kiiyi birden anlatyor :ki bakana sokuldum. Partide sk sk beni grmesine, tari.masnakarn, Kprl soruma yant vermez bir tavr ald, aadan yukarszd beni. Terbiye snrlarn amadm gibi, dar olanaklarma karngiysilerim, inannz ki, Kprl gibi Dileri Bakanl grevini stlenen 'zevat- muhterem'ydi. Bir eyler geveledi. Not alyordum.Araya Fevzi Ltfi Karaosmanolu girdi, notlarma yle bir bakt :'- Eski yaz bilmiyor musun?' diye sordu. Bilmediimi syledim.Acayip bir yaratkla karlam gibi bakt yzme, sert bir sesle.'Eski yaz bilmeyen gazeteci olamaz olum.' dedi. (s. 215)Arcayrek, birka satrla kiilikleriizmekle kalmyor, belkikimsenin dikkatini ekmeyen ya da bir baka biimde gzlemleyip deerlendirdikleri olaylarn nemini vurgulayabiliyor. rnein, Trkiye'nirnc cumhurbakanlna seilen DP Genel Bakan Celal Bayar'nTBMM'den kn anlatan satrlar {s. 192 193) , o an[a sonrasn bir-letirerek deerlendiren ve bu deerlendirmeyi ksaca, zl biimde verebilmeye bir rnek olar gsterilebilir. Bylesine kalem darbeleriyle youn bir eyler anlatabilme yetenei, uzui yr gazetecilik yapmanr:binlerce haber yazmann kazandrd bir zellik mi diye dnlebilir.Arcayrek, siyasal habercilik daln setiini anlatan yukarda aktarlan satrlarn yaymcs gnderdii mektubunda yazyor. Bu mektubu, kitabna, nsz Gibi balyla koymu. Siyasalhabercilik dalna ne zaman kaydn ise yle anlatyor :Siyasal haberlerle ilgili ilk dersleri, Kudret'te alyordum.Siyasetin aprak ama bana coku veren havasn ilk kez Kudret'te iime ekiyorlum.Bu havadan kurtulamadm sonralar. {s. 71)Demokrasinin. lk Yllar bu havadan kurtulamayan gazetecininyaadklar. Dolaysyla, Trkiye'nin 35 yllk. siyasal havasn yanstyor.1947 - 1951 arasnda yaanan Zor Yllar ile Deiim Yllarn. Yasonraki yllar? ..Bitmedi. diye noktalyor ilkcildi Arcayrek. Sonraki yllar,sonraki ciltlerde anlatacan bildiriyor.2010Dostum Mehmed Kemal ise, 20 Mart 1983 gnl Cumhuriyet'tekiPolitika ve tesi batlkl keyazsnda yle diyordu ;Cney Arcayrek'in kitab : Demokrasinin lk Yllar (1947 -1951)! ..Yana gre Cneyt 19'unda .. Beni sekiz dokuz yl daha geriye gtrn ... 1938 sonlar, 39 ba. lk gazetecilie 1947'de balam, Ulus'ta. Beni Hocam Nurettin Artam, elimden tutarak Ulus'a gtrd.Atatrk'n lm iin yazdklarn gazeteden temize ekerek kitabadntryorum. ocuum daha, bir masaya oturdum, habire temizeekiyorum. Sabahattin Ali'yi orda tandm. Asker elbisesiyle geliyor,imizdeki eytan adndaki tefrikasn yazyor. Roman nasl yazlrorda gryorum, izliyorum. Memleket masasnda bir grev veriyorlar.Tara gazetelerinde kan haberleri toparlyorum. Ulus'a gre dilinideitiriyor, ieriye veriyorum. Benim iin ok skc bir i... Birkaay dayanyorum, sklyorum, brakmyorum. Gzmde airlik var, yazarlk var ... Bir air bylm?Denizciler Caddesini anlatyor Cneyt ... Hepimiz orda bydk ...Aabeyi Dndar, air Enver Gke, Basn Yayn memurlarndan HayriHepdin, Aabeyi Enver... Enver de gazetecilie bulat, uzun yllarMilliyet'in Ankara brosunda telekscilik etti. .. Ondan ok nce girmiiz bu ilere ... Hi birini hatrlamyor, kitabnda bir satr bile yok ...Days Mnir Meyyet, eski gazeteci, Basn Yaynn gvenilir adamlarndan biri. .. Arada srad t veriyor, Siyasete bulamayn,etliye stlye karmayn!.. Dinliyor muyuz? Sonra kendi siyasete bulat, 27 Mays'ta Almanyn uzun sre dnemedi ...Anlar anlar, anlar ... Posta Caddesi gnleri ... Ekmeimizi, arabmz bltmz yllarar geceleri. .. O gnlerin gazetecileri!.. Cneyt'in belleinde bata etin Altan, sonra NusretBaban, Fethi Giray ve birka kii. .. tekiler hi kalmam... Nankrbir meslektir gazetecilik, kimler girip kmamtr? Bir eyyam kalmlardr, ya baka bir ie dr, ya ekilip uzaklamlardr ...Yok, onlarn da adlar yok. Not almamsa, bir yere bir eyler karalamamsa, insan bellei dankl deildir. Denizciler Caddesinin yetitirdii air Enver Gke'yi anmsamaz m? O yllardsa bile, sonradan ne kavuunca gzlerinin nnde bir eyler canlanmad m?Ya air Suphi Tahan? Kitabna Suphi'nin yeeni, Necdet Tahan'nkz ten Tahan'n da emei getiine gre ...Hergele Meydannda yaymlanan ilk muhalefet gazetesi Bakent ... Sonra bir partiden tekine geen Niyazi takolu karrd.21Sabahattin Snmez'in Ulus'tan ayrldktan sonra (Ali Rza Bakan veHamdi Arpa ile) kard Dikkat gazetesi ... Dikkat' le Bakent' in karmndan doan Kuvve ... Onun da ocuu olan Kuvvet!..Nusret Baban, Nizam Payzn, Yaln Uraz, Sabri Sphandal birliktealmtk. Demek sonra Cneyt de bu gazeteye girmi ...Her gazetecinin usta - rak ilikisi iinde bir ustas vardr. Cneyt'in ilk ustas etin Altsonra Kemal Zeki, sonra Sabahattin Snmez oluyor. Bize ilk ustal Erturul evket yapt. O ylarda gzde yazarmz da Naci Sadullah't. inasi Nahit Berker unutulur mu? Hepimizden ayr, hepimize stn bir gazeteci, slubu olan bir yazard. nsan gazeteci olmaz, gazeteci doar.er de baka bir laf etmezdi.Belki gazeteci douu, onun gazeteciligini ldrd?Bize durmadan, Babali'den gemeyen gazeteci olamaz. derler-di. Babali'den yllarca geemedik ama, gazeteci olduk galiba!.. Bugn bir Ankara Muhabiri gelenei varsa, Mekki Sait, Sabahattin Snmez, Emin Karaku'tan sonra bizlerinomuzlarnda kabul edildi.almalarmza stanbulgazetecisi dayandramadlar,boyuna yeniadamlar gnderdiler. Onun Ankara Ajans, bizim Trk Haberler Ajansdnemimizde, lstanbul'dan Necdet Baytok, Fatin Fuat, Nihat azi Koyiit, Adnan Aktan geldiler, Ecvet Gresin, Necati Zincirkran epeyce sonradr.Demokrasinin ilk yllar 1951 'de bitiyor. Bundan sonraki anlardabakalm kimler var? Zaten demokrasinin kendini yiyip bitirmesi 1952'den sonra uMilli Selamet Kanunlarnn kmasyle balamyor mu?Neler grdk, nelere tanklk ettik, daha neler greceiz, neleretanklk edeceiz, deil mi Cneytciim?ithafnda sylediin gibi ard gelsin, bekliyoruz!11Uur Mumcu ise 24 Nisan 1983 tarihli Cumhuriyet'te unlar yazyordu nmzdeki gnlerde siyasal yasaklar kalkacak ve toplum yeniAnayasa ile erevesi izilen bir eit ok partili yaama yeniden admn atacak.ok partili yaama admmz attmz 1946 ylndan bu yana,biri 1961, teki 1973 yl olmak zere, demokrasiye sil batan yaparak yeniden admmz atm0 dneminin sorumlular, tek partili dnemden, 1961 - 1971 dnemi yetkilileri, 50 - 60 dneminden hiders almadlar. 12 Eyll ncesi, tam bir kargaa ve krd iinde22geti. Umarz, btn bunlardan ilerisi iin ders1er karlr. Ne diyelim?Umarz byle olur!.Cneyt Arcayrek'in Demokrasinin lk Yllar adl kit9b, dnden bugne, bugnden yarna bazapma olana veriyor. Usta gazeteci Arcayrek, delikanllk alarnda balad gazetecilik ymler geirmi ve tank olduu olaylar birer an yumana sararak okurlarna sunmutur.Hi phesiz, bugn gemi dnemlere bakldnda bunca yanlg ve saplantnn nedenlerini anlpek kolay olmuyor. Zamann yaanan scak kavgalar, demek ki, topluma ok pahalya malolan gerginliklerin srp gitmesine yolayor. Osmanl mparatorluunun son zamanlardaki ttihat i, oic partili yaam iinde, baka adlarla ademokratlk - halklk ya da uMenderescllik ism-Paachk olarak da rdrlyor. Birer siyasal kandavasna dnen kinlerin, ksr tartmalarn ve kiisel ekimelerintortusu, bir kt miras gibi kuaktan kuaa geip, bugnlere uzanyor.Arcayrek, gazeteciliinin ilkyllarnda, o kat, o dokunulmazmilli efi smet nn ile sonradan nasl dost olduunu anlatrken,dnden bugne, bugnden yarna uzanan bir zaman tneli ile karlayorsunuz. Dnden bugne uzanan demokrasi takviminde nice parlakyzler, bir sre sonra soluk fotoraflar gibi siyaset dVryasnn albmlerinden, zamann acmaleriyle birer birer sklp, sklp atlmadlar m?.Siyaset dnyasnn bu kanlmaz yazgsn, bu tr anlarda insandaha iyi anlyor, daha iyi deerlendiriyor. Kim derdi ki, koskoca smetPaa, gnn birinde, kurtard vatan topraklarnda az salyal partiesnaf tarafndan talanacak? Kim derdi ki, bir dnemin, o tartlmaz,O hikmetinden sual olunmaz smet Paa'snn szleri kendi eliylekurduu parlamentoda tutanaklardan kaznacak? Kim derdi ki, UlusalKurtulu Sava'nn Muzaffer Ordular Komutan smet Paa'nn verdii demeler, birer ihtilal gibi, elden ele dolaacak? Yollar kesilecek! Trenleri durdurulacak! En aza alnmaz svglerle karlaacak! Evet kim derdi?Zamann acmasz ark, demokrasitakvimini, bu ac olaylarngzyalar ile evirmemi miydi?Arcayrek'in anlarnda, Demokrat Parti hareketinin zlem ve sevinle karland anlalyori, her demokrat yurtta, 1950dnmnden ileriye dnk umutlarbesleyerek byk beklentileriine girmiti. Arcayrek'in anlarnda, daha sonraki d krklklarnn23ac satrlarn bulmak dci olasdr. ok partili yaam, yarg bamszl, niversite zerkla geldiini toplumun ok sonralar anlayaca kavramlarn, birer pinpontopu gibi, iktidar ve muha.lefet szckleri arasnda gidip, geldiini an-lamak iin de birka dnem daha yaamak yetecekti.ok partili yaam, gerisinde, ac ve gzya, ipe ekilen siyasetadamlar, albaylar, binbalar ve 12 Eyll ncesi ldrlen iisi, kyls, aydn, subay,letvekili, sendika lideri, milletvekili ve Babakan ile be bin kanl kefen ile otuz yedi yllk tarihsayfasn yeniden evirmi bulunuyor.imdi demokrasinin yine ilk yllarndayz ...Gemiin bu ac olaylarndan karlan dersler, kara tahtalara beyaz tebeirlerle yazlmyor. , Arcayrek'in anlarnda olduu gibi ou zaman, beyaz katlar zerine siyah sa_trlarla diz.Demokrasinin ilk yllarndaki bu anlarahi olmazsa kllenmibir sigarann dumandan halkalar izen grntlerine bakarcasna, bakp, dn ile bugn, bugn i arasnda kprler kuranlar kar m, bilmeyiz.Belli olmaz, gemiin puslanmaynalarnda artk belleklerdeniyice silinmeye yz tutmu kimi ehreleri, yarnn grkemli aynalarnda yine baka baka kimli ve yzlerle greceiz; kim bilir!.te, ard geliyor! ..lk kitapta kimi kiilerden sz etmedim ama, unuttuumdan deil. lk kitab bitmedi ..diyerek bitirmitim..Nedeni vard. O dnemi olaylaryla, kiileriyle, btn olupbitenleri, btn tan ve dostlaryla bir kitaba sdrmayaolanak bulamadm .. Suphi Tahan ile, Cahit Stk Tarancile, Orhan Veli, vb. ile ilgili blmler yazlm olduu oolde ilk kitaba almak olana bulunad. Bu cilde kald.Mehmed Kemal dostum, anmsamadm, unuttuumusandn kimi dostlarmzla ilgili satrlar bu kitapta iteOnlar ben de unutamadm ...BRNC BLMYKLER SRER GDER1EVREMZDEK KM NSAN MANZARALARI1195'den nce ve sonra, kimi zaman stanbul'a gider, gnmzn nlleri ile tanr, onlarla bstluklJar yaratrdk.stanbul'a gidigelilerdeAnkara ekspresininnc mevki kompartmanlarnda sabaha dek konutuumuz gnler olurdu. kiciler,, tren Pendiksa sre durduu zaman, bir kou bfeye gider, birkk ie rak, mevsimine gre ucuz mezelerden alrgelirlerdi.Tahta kompartman bir anda scaa boulur, yazise, pencere yarya dein indirilir, sylei daldan dalaatlanarak sabahn erken saaitlerine dein srer giderdi.Kaslarmz yorgun, gzlerimiz akmak akmak, Ankaragarna iner, doru gazeteye giderdik. nc mevkisyleilerinin bitmez tkenmez anlar gnlerce aramzda konuulur, ciddi kimi sorunlar tartamndan :katlr, alaya alnan gncel konulara dnrd.Yaar Kemal'i Babali'de tandm zaman, gencecik bir yazard.Adana'dan henz gelmi, yreindeki ve kafasndak,i cevheri Cumhuriyet'in sahiplerinden Doan Nadi kefetmiti. Yaar Kemal'le bulutuumuz gnler,Cumhuriyet'in eski bir kkten bozma binasndan ayrlr, istiklal Caddesine kar, nl iekbyk flarn masa yerine getii kk ayakstmeyhanelerde oturur bira ierdik.Yaar Kemal ile dostluumuz, arkadalmz yllarca hi yozlamadan, birbirimizi ilk tandine srp gitJti. Yaar Kemal siyasetle urat sralarda kimi konularda birbirimize aykn dostluunu esirgemez yaratltayd. Kimi huylarn hi brakmad. Daha nl olmann ilk basaduu gibi, bugn de, sannn cebinden eksik etmtlii kk bir kurunkalemi kullanarak kargacburgack yazsyla ince duygulan, insan doasn, olaylar kada dkmeyi srdryor. Yaar KeCumhuriyet'teki rportajlar ile birdenbiredodu. Gazetesi, seimlerde Yaar Kemal'i yurdun eitli yerlerine gnderdi. Yaar da, oralardan ilk kez, birseimdeki insan manzaralarn btn bir anlatm gcyle okuyucunun gzleri nne seriverdi.Yaar Kemal'le gelen bu esinti, sonralar, bykgazetelerin seim srasnda izledii bir yayn yntemine dnt.Daha sonralan, insan ve doay byleyici biim-, de nce Memed" ile anlatt zaman, Yaar Kemalyalnzca bir rportajc, dahas, bir romanc olmadnkantlad. Ne yazk ki, Yaar Kemal'i de, benzerlerinide Trkiye uzun sre anlayamad.Bugnlerde de-1983'te- anlayabildiini sanmyorum. Halk, YaarKemal'i benimsedi, sevdi, ona baland. Ama ... te, birama s var Yaar -Kemaller olaynn.CHP eski nderi Blent Ecevit'in Moskova gezisinde, Aziz Nesin aa.bey ile karlatk. Biz Ecevit'i izliyorduk, Aziz Nesin ise Yazarlar Birliinin arls olarak Moskova'da bulunuyordu. Usta yazar, Ecevit'i de izlemekten geri durmuyordu. Bir gece, Moskova'nn birlokantasnda btn gazeteciler bulutuk. Aziz Nesin28bir ara dnd bana, Anmsyor musun?,. diye sordu,Zaman zaman Babali'de kk lokantalarda oturur,bir dergi karmann dn kurardk.,.Bir anda, o d dolu buulu gecelere dnvermitik. Aziz Nesin aabey, lhan Seluk, ben ve tkadalar sokak aralarndaki kk lokantalarda toplanr, yle dergiler karrdk ki, binlercAyrlma saati gelince garson arlrd. Herkes cebindskini masann zerine koyard ve sokaa Dergi, lokantadan sonra cebinde be kuru kalmayan gen insanlarn dlerinden hi silinmezdi.Aziz Nesin'i meslee girmezden nce kardMarkopaa,, adl dergiyle tandm. Markopaa genliimin, liseden yeni km bir yeniyetmenimizah gdlerini canlandran bir dergiydi. Kk,drt rnyfalk bir dergiydi ama, Markopaa kt gnkaplrd. Hele CHP iktid:nnn trl eitli ynlerinialaya alan mizahi slubuna diyecek yoktu. Aziz Nesin'in Sabahattin Ali'yle birlikte karo bu dergi, zaman zaman ynetimce kapatlr ama Markopaa, baka adlarla, Markopaa'arla yaymn srdrrd.Marke.paa ile haftalk tanklmn zerinden birsre gemiti. Vatan'a. yardmc muhabir olarak girdiim sralarda, bir gn, romanc Sabahatt'nin Trakya'da ldrld haberi geldi. Daha sonra yerinialacam Afin Oktay, gazetenin, Sabahattin Ali'ninAnkara'daki evine giderek kimi resimlerini alp stanbul'a gndermemizi istediini syledi.Sabahattin Ali'yi, stanbul'dan binip yola ktkamyonun ofr, arkas dnk otururken bana sertbir cisimle vurarak katletmiti. Sonralar, katil mahkeme-ye karld, hkm de giydi ama, da sonra ne oldu nerBye gitti, sannn, hi kimse renemedi. Saba-29hattin Ali ldrld zaman, Gnaltay kabinesi ibandayd ve babakan yardmcs da Nihat Erim'di.Parasna gz diktii iin,, kamyon ofrnce ldrlen Sabahattin Ali'yi yakndan tanyp kondm. BiremtantaneJik,, anyla Sabahattin Ali'yi yaatyorum kafamda.Lise rencisiyken, yazlan, halamn Suadiye'dekievine giderdim. On on be gn kalrdm halamn ya-nnda. Kccas, Evrendilek Kitabevinin sahibiydi. Adana'dan stanbul'a gmt. Enitem, hereni alr, Suadiye plajna gtrrd. Kumlarn zerine yaylrdk. Enitem gzln takar, birrken. ben de evreyi gzden geirirdim. Dorusu,sska vcudumdanolduka tiksinirdim.Yanmdan,nmden geen genlerin salkl vcutlarna imrenirdim.Bir sabah, Suadiye plajnda, enitem gazetesiniokurken nmzden biri geti.Kumlar havaland.Enitem ban kaldrd, Hey Sabahattin Ali, ne yapyorsun, gel konualm," dedi. Kim diye ba boylu, gmi sal, altn tel ereve gzlkl biri duruyordu.Yalnzca glmsyor, enienin sylediklerine tekyant vermiyordu. Aklmda kalan tek cmle, eniteminkarmzdaki insana biraz da, glerek, Ne haber komnistli:kten diye konumay balayan cmlesi. Gmi sal, orta boylu, hayli toplu insan, gdi, Ees etmedi, ekti gitti.Adamuzaklatktan sonra,enitem bana, Buad:m, nl romanclardanbiri. Sabahattin Ali ad.Ama komnist,, dedi.Enitemden korktuum iin komnistliin bir trhastalk ad olup olmadn soramadm. Yllar sonra,Sabahattin Ali'nin Kuyucakl Yusuf,., Krk Man30tolu Madonna ve benzeri yklerini beeni ile okuyup, her kitabn bitirdiim zaman, Suadiye plajnda karmzda duran insann dudaklarndaki alayc kvrl anmsardm.Sabahattin Ali'yi bu denli tanyabilen bir gen gazateciye, o gn bir arkadayla verilen grev, yazarn evine gitmesi, einden kimi resimlerini alp stanbul'agndeTmesiydi. Daha sonraki meslek yllarmda banatiksinti veren bir grev tryd bu. Den bir uanpilOltunun resmini almak iin e'Vine gitmek, ou kerzhaberi olmayan einden resim istemek! Sabahattin Ali ile ilgili grev de benzeriydi.Karanln Ankara'ya indii bir saatte, KaranfilSokaktaki bir evin kapsn alyorduk. Kapy, ei olduunu anladmz bir hanmefendi at.haberi olmad yz hatlanndan, rahatlkla srdrd konumasndan bell i oluyordu. Biz ise, Sabahattin Ali ile ilgili bir yaz yaymlayacan, kimiresimlerini evinden alp gndermekle grevlendirildiimizi sylyorduk.Bizi ieri ald. teki odadan resimleri getirmeyegitti. Afin Oktay ile birbirimize bakyorduk. l soyuyormu gibi bir duyguya kapldm. Vck bir irenmeyle, doluverdim.Sabahattin Ali'nin resimleriyle evden ayrldk. Ei,Sabahattin Ali'nin ldrldn duyduunda, acababizim iin neler dnmt? Bu soru, yllarca aklmdan kmad, kimi zaman utan duygularylaat. Ne var ki, bir yaran da dokundu. Bu olaydan sonra, bu tr bir grevi hi stlenmedim.II1950'den sonra, bir gn, Ankara Ajansnda alrken air Orhan Veli'nin beyin kanamas sonucuan-31ORHAN VEL'yi bir meyhanenin kk dnyasndauzaktan grdm ilk gnler, zerimde eriilmesi olduka g bir evrenin irua.n}Cm gibi bir duygu brakmt.Oysa yakn dostlar, Orhan Veli'nin sadelii ile insanln,azndan tek svg kmadm, iir evrenimizde yeni birkap iatn anlatrlard.,.bul'da ld haberi geldi. Uzaktan yakndan her kimtandysa Orhan Veli'yi tarifsiz kederler iine dt.Ayn Ajansta altmz air Fethi Giray, ozandostu Orhan Veli'nin lm haberi gelince masasndakprdand ve Bir gzel yaz yazaym Orhan iindedi.etin Altan, ban kaJdrd masasndan, "'UlanFethi, bir strab dile getireceine, gemi karmza,'Orhan iin gzel bir ya.z yazaym' . diyorsun. OrhanVeli'ye gzel bir yaz yazmak in lmn m bekledin?,. diye kt.Fethi bozulmasna bozuldu ama, ses karmad.etin ise, gnler boyu her gittii yerde, Fethi'nin OrhanVeli'nin lm karsndaki tepkisini anlatyor, yeriyor, eletiriyordu.Orhan Veli'yi bir meyhanenin kk dnyasndauzaktan grdm ilk gnler, zerimde eriilmesi olduka g bir evrenin insanym gibi bir da, yakn dostlar, Orhan Veli':nin sadelii ile insanlm, azndan tek svg szc kmadiir evrenimizde yeni bir kap a;tm anlatrlard.Postanede memurluk ettii sylenir, sonralan MilliEitim Bakanlnn tercme brosuna getii aktanlrd. Karikatr dergilerine geen bir ctipKsa pardss, uzun boyu ve omuzlarnn iine ektii uzun yz, mizah dergilerinin o sralartil .. diye alaya aldklan kiiliklere rnek bir biim veriyordu. Lise ylla.nmzda iir diye heceU, vezinli dizeleri ezberleyen, aruz vezninin trl kalplarn renemezsek snavlan geen bizim kuak iin, Orhan Veli ve arkadalarnn yaratt yeni akm, Trkiye'deki kstl sanallak bullak etmiti.Orhan Veli ve arkadalarnn getirdii yeni biimisavunan pek az kii vard. Bunlarn banda Nurullah33FETH GRAY, OrhanVeli'nin lm haberi gelince, masasndan: kprdandve 'Bir gzel yaz yaza.yunOrhan liin' edi. Bu szesinirlenen etin Altan 'Orhan Veli'ye gzel bir yazyazmak iin lmn mbekledin?' diye kt."Ata gibi nl eletirmenler ve dil uzmanlar geliyordu. Sanat, sanat iindir tekerlemesi ala, Orhan Veli ile arkadalannn ayl, mehtapl, durgun sular a uzanan kam l iirlerarsyordu ama, temiz bir Trkeyle yazdklar insancl dizeler adlarn komnist e karmaOrhan Veli'nin iirlerine baylyordum. Pek ouezberimdeydi. imdilerde arklara gfte olan iirlerinden kimileri hala belleimde tazeliini koruyor. HeleAnlatamyorum , o.Galata Kprs ya da stanbulTrks dizeleri . . .Alasam sesimi duyar msnz, I Msralarmda; /Dokunabilir misiniz / Gz yalanma ellerinizle? diyebalayan Anlatamyorum" iiri, Orhan Veli'nin de belirttii gibi Moro Romantico,. olduu iimidir, yoksa bende, o yalarn gerei duygusal rpertiler uyan,drdndan m nedir, bilemiyorum, ok etkilerdi beni.Btn bu dizeleriyle o srada ne kavuamayanOrhan Veli, bobstil denilen tipin belirgin rnei ol-34duunu kantlad diye Kitabe-i Sengi Mezar balkliiriyle birden lkseldi, ykseldi :Hi bir eyden ekmedi dnyada / ;Nasnndanektii kadar; I Hatta irkin yaatldndan bile, / Okadar mteessir deildi; / Kunduras vurmad zamanlarda I Anmazd Allahn adm, I Gnahkar dazd I Yazk oldu Sleyman Efendi'ye."' blmlk Kitabe-i Sengi Mezar,, iirinin bu blm. birden karikatrlere fkra yazarlarnolup kmt.Ne demekmi nasnndan ekmedii kadar .. diyeba.layan eletii furyasn, Orhan Veli glmseyerekizlerdi. Bir ara, stat Yahya Kemane,, Ankara.palas'n bahesinde buluup syletii yayld. Yahya Kemal,gen ozana ters bakmam.Orhan Veli'nin temizTrkesi ni vmt. Eh, dorusu ya, bu da bir aamasaylrd.Kimi kez, Orhan Veli'yi Ulus'ta KarpiLokantasnayaslanm "ehir Bahesinde ayakkablarm boyatrken grrdm. Sakin, sessiz ve dnceli.Gn geldi, Orhan Veli devlet dairelerinden uzaklatrld.Yaprak adl, kk, tek sayfalk bir dergiyi yaymlamaya balad. Bir sanat - edebiyat derg"Yaprakn yaz ileri mdr, teknik sekreteri, dzeltmeni, datcs tek kiiydi: Orhan VelDergiyi hazrlar, datr, gn gelince, datmclardan paray da bizzat kendi toplard.Orhan Veli, bir alnnn simgesi, yalnzca kendinindeil, onun gibi dnen birok sanat - edebiyat adamnn yldnmsavan oldu. Eletiri imekleeli'nin stne dyordu. Ama, at r geliti.Gelimesi engellenemedi.35iirlerini anlayanlar oalyor, Orhan Veli de gittike geliiyordu. La Fontaine'den Trkeye tard iirler sanat yaamnda yeni ufuklar amt. Artksanat, sanat iindir,. gr yavatan gcn yitiriyordu. Yenilie al savam olumlu solmnden nce balayan bir ak servenini lmne dein yaad Orhan VeH. Ankara Kz Lisesindnlii yapan bir hanmla srdrdbu ak yaman bir sevda,. olarak niteleniyordu dillerde. Annemin de grevli olduu anlan okula kimi akamzerlerigittiimde, Orhan Veli'ninbir kedeakn beklediini, sonra buluup yoku aa birlikteindiklerini grrdm.111Orhan Veli'nin dnda, o gnlerde -bugn deyle ya- ok sevdiim ozanlar arasnda Oktay Rif atile Cahlt Stk Taranc da vard.Taranc'nn ayr bir yeri, bir deeri vard gzmde. Daha bir sessiz, iine kapank bir insandanc'y ilk grdm gnlerde, sanrm, Toprak Mahsulleri Ofisinde memurdu. Diyarbakr'dan stanbulmi. Galatasaray'da okumutu.O dnemde Galatasaray'da okumak, Mekteb-iSultaninin rencisi olmak yabana atlr gibi deildi.Ancak varlkl ailelerin ocuklar Galatasaray'da yatlrencilik yapa:bilirlerdi. Osmanl dneminden o yl -lara dein Galatasaray'n Trkiye'ye ok deerlikiiler,. yetitirdii kans ylesine yerlemiti ki ... Galatasaray' da okuyor olmak ya da bokulu bitirmiolmak, toplum iinde ayr bir kimlik edinilmesine yetiyordu. ok deerli saylan retmenlerin elinde ei-36tim grm, hele bir de Franszca renmi olarakliseden ayrlmak, balbana bir olayd. Galatasaray'nn, Trkiye'nin ou kurumlannda olduu gibi, yozlaa yozlaa bir futbol takmnn adna takstiklal Caddesinde de bir byk bina hala bu ad tayor, hepsi bu.Taranc, CHP'nin at bir iir yarmasndaOtuz Be Ya balkl dizeleriyle birinci dle laykgrlmt. dl alnn zerinden de pek fazla zaman gememiti.inden ktktan sonra, o kk, ufack, ksa boylu Cahit Stk Taranc. Posta Caddesine ura caddeye bakan masalarndan birine oturur, raksn yudumlard. Kolunun altnda da srekliolarak Franszca bir edebiyat dergisi bulunurdu. Dzenli biimde bu dergiyi masann bir yanna koyar, dany seyretmeye koyulurdu.Bekard. Salarn yaptrarak arkaya tarayanTaranc'nn kck gzleri, yzne ayn, deiik biranlam verirdi.Kimi iirlerini nl Fransz oz.an.l.annn dizeleri n den ald savyla dergilerde Taranc'ya geildii gnlerde ortalkta bir sre grnmezdi.Yaamn arklar arasnda dolarken, bir de duyduk ki, Taranc aabey evlenmi. Ac gerek; eten bir sre sonra, ld.lmnden nce, kran Lokantasnn ardndanKarpi'in nl amerikanbanna. gelmeye balad. Ksaboyuyla uzun ayakl taburelerden birine yerleir, artkraknn snrn atn anlaynca, yaknnda bulunanbir gen insandan, zaman zaman benden, kendisini evine gtrmesini isterdi.kardk Karpi'ten. Bir taksiye binerdik. Taranc ,37aabeyden adresini sorardm. Sylerdi. Taksi Bahelievler'e doru ynelir, bu arada Taranc aey anlalmas olduka g! cmlelersralar, kimi dizelerianmsard.ofr verilen adresteki konutun nnde dururdu.Bahe iindeki eve gitmemi, kapy almam sylerdiTaranc. Buyruunu yerine getirirdim. Ne var ki, Taranc aabeyin verdii adres, zilini aldap baka birinin konutu kard.Geri dner. Taranc aabeye, yanl adres masaln anlatrdm. Ks ks glerdi. Demek bizim! derdi. cEvet derdim.ini ekerdi. Peltekleen diliyle yeni bir adres verirdi.O adre:se giderdik. Kapy alardm. Gene yanlm, dnerdim otomobile. Taranc, bu oyuna bayKarpi'ten evine gtrdm ou geceler, bu ocuksu oyun u yineledi durdu. Her kezinde de Tyin bir gece nceki oyunu,, sahnelediini bilmezlikten gelir, ses etmezdim.Bir saat gelir, Taranc, artk, gerek adresi verirdi.Kimi hiddetli baklar, birka szck . . . Gzme taklrd, kulama eriirdi. Taranc: aabBirbirinin benzeri srp giden gnlerden bir gn,Taranc aabeyin beyin kanamasndan hastaneye yatt haberini aldik.O gen yata. Taranc'y alp gtren neden acabaneydi? .. Yaamdan bkmlk m? Doasndaki gszlk m? .. ou kez, Taranc aabeye evliliygu egemen olurdu bana. Sanki deerli birkuu kafese kapatmlar, ya da yiyeceini, ieceinibir programa balamlar, o da bu eziyete dayanamam, lm gibi gelirdi. Oysa, Taranc aabe duy-38EvlilikCAHTSITKIT ARANCl'yayaramad.Ac gerek; evlendikten birsre sonra pld. Belki deakamstleri bir meyhanede arkadalaryla buluma alkanlndan alkonulduu iin sarslmtgu insan olarak evlilie dein srdregeldii o sade,ancak bir ozan iin belki de ok anlaml akamstleri bir kk lokantada arkadalanyla bulualkanlndan alkonulduu iin sarslmt.Adresini srekli olarak yanl veriinde, gerekyaamndan kopanlm bir insann evine girmek istemeyiinin strab yatyordu belki de.IVTaranc hastanede iken eski,, arkada,yeniiktidarn Babakan. Yardmcs Samet Aaolu'nun yakn ilgisini grd.Samet Aaolu da, eski ozan arkadalar ileKrt Memet'in meyhanesinde buluurdu. Paraszd.Yazar, izer, ozan olanlar, aralarnda Aaolu'nu grmekten mutluluk duyarlard. Giderek Aaona meyhanede paraszln anmsatmayacak kadar dostlukgsterirlerdi.39Aaolu, ba.ckanln merdivenlerini ap da devlet adam,. olduktan sonra, ozan ve yazar arn pek aramaz olmutu. Bu tutumu srekli eletirilirdi.Fethi Giray, eski gnlerden cesaret alarak, bir gn,Babakanla gidip Aaolu'nu bir haber konusundagrmek istemiti. Giderken Babakanla, Aaolu'nugreceinden kuku bile duymuyordu. Eski dostuzbiz, beni derhal k abul edecektir diyordu Fethi Giray.Gitti. Dndnde, bir tokat yemi gibiydi.Aaolu, cok ii olduu gerekesiyle eski dostu,.Giray' gremeyeceini zel kalemindeki memuruylabildirmiti.Giray, bir daha ne Aaolu'na gitmeyi demedi, nede Aaolu ile ilgili bir tartmaya katldYrei ylesine burulmutu ki. . . Bu konuda zerine varlrsa, bir Gelincik sigaras yakar, bana , derdi. .. sen, Mustafa Kemal'in arkadana sylediisz bilir misin? .. "Hayr, bilmem, neymi diye sorardm.Bir gn Mustafa Kemal, yolda yrrlerken arkada Fethi'ye 'Fethi, Fethi, hayat u kavrulmutanelere benzer' demi . Anladn m imdi? .. .Ha.yr, hibir ey anlamadm.Fethi gler, ben de pek anlamyorum ama, bir anlam olmal ki, sokakta, meyhanenin kaps nkzarm kestane satan adam grerek bu cmleyi sylemi koca Mustafa Kemal . . . derdi.Ardndan, Yemen llerinde eihit olan bir subaynyksyle balayan iirindenbir iki blm okurduiini ekerek . . .vriyan, etli kocaman elleriyle Suphi Tahan'la bir-4.0likte Krt Memet'in meyhanesinden ktktan sonra,Ulus Alannda, -imdi yerinde yeller esen- bir muhallebici dkkanna girerdik. Gece yansna doru, raknn ya da arabn kazd midelerimize ceplerimizdeki parann elverdiince bir rebilmek iin.Suphi Tahan, sanatevreninin bir paras idi.Ozand. iirleri yaymlanr, okunurdu ama, hibir zaman kitaplamad. Kkl ve zengin bir ailegeliyord'.l. Ulusal Kurtulu Sava srasnda, Ankara nemli bir kente dnr ve Ulus evresi odak olurken, babasnn Tahan adl oteli -bugn yerinde Smerbank ykseliyor- bu merkezin ie yerini almt. Suphi Ta,han, babadan kalma evleri, hanlan, arsalar satp satp yemiti.Komnistlikten hkm giydikten sonra, Nide'yemi, yoksa Nevehir'e mi, bu iki ilden birine srgn"edilmiti. Suphi Tahan, dorudan valilie gitmi, kapsnda bekleyen odacya, valiyi grmek iiini sylemiti.Odac, karsnda iriyar, krklere brnm,uzun ve tok sesli adam grunce, bir kou valiye gitmi,Ankara'dan kimi mfettilerin terif ettiklerini ivedihaber vermiti. O zamanlar krk palto giymek, kiminnesine ve de kimin haddine. Vali, Suphi Tahan' ieribuyur etmi, kahve smarlam, nazik bir dille konumutu. Suphi Tahan valinin bylesi nazik vranmasna bir anlam verememekle birlikte, iinden, demek ki, lkede komnistlikten hkm giyip srgn edilenkiilere itibar edecek yrekte insanlar da varm diyediL11rken, vali teriflerinin nedenini sormutu.Srgn sremi buradageirecegm, sizeteslim olmaya geldim,. yantn alan valinin gzleri yerinden uram, bir hiddet krizi geirek, Suphi Tahan' odasndan kovmutu.41Suphi Tahan esen Nasrettin Hoa'nn ye krkm ye yksn bilir misin diye sorar, ardndan birkahkaha atp srgn olay"n anlatrd.Halanm tavuunfiyatnrendikten sonraSuphi aabey ile mermer masalardan birine kerdik.Suphi Tahan bir tavuu kocaman elleriyle iki bacandan tutar, paralar ve yerdi. Eer oebindeki ya dacebimizdeki para bir ikincisine yeterliyse, Suphi aabey bir tavuk daha yerdi.Bir gn Anka Ajansndan km, Meclise gidiyorum.Krt Memet'in kaps ak, peykeye dayanmSuphi Tahan, yolu gzlyor, bir elinde de telefon . . .Gel, ieri gir dedi. e gecikeceimi sylediysemde anlatamadm. Girsen meyhaneye, k yok. Girmesen, Suphi aabey halayacak. Girdim, durduyannda : Telefonda kim var bi.liyor musun? diye sordu. Daha yantm almadan, Nenden bileksin, bilemezsin. Yengen,, diye ekledi. Dousu, pek ilgimi ekmedi yengem ile konumas. k yenge tanmtk ki. . . Anlad bu duygularm. Hemen : yle yengelerden deil be ! Bugn. Gerek yengen bu dedi.arp kaldm.Suphi Tahan evlensin ! Olacaki deildi! . .Evlendi ve bir uzun sre ortala11da gzkmedi .Aylar sonra, bir akamzeri karlatk. Artk meyhanelere gitmeyi brakt sylenenSuphi aabey,beni bir meyhaneye soktu. Gece ge vakit evine deingtrmemi istedi. Gittik de. Salk Bakanl evresindeki evine girdiimizde einin hazrlanm sofrasnn banda oturduunu, buz gibi baklarlabizi ;:;zdn grdm. Meer. ei Suphi aabey evegelmeden yemeini yemezmi. fiiraz utanga bir dille,ama hemen bir ge:reke bulan Suphi Tahan, eine,42Hayatm,,.dedi, bu ocuk beni aldgtrdve ge kalmama yol at.O buz gibi baklarn zerimde toplandn sezdim. Ne diyeceimi bilemedim, ayrldm evden.Bir sre sonra Suphi Tahan'n, o lmesi olanaksz gibi grnen dev gvdenin, insan Suphi Tah haberi geldi.'Bir biime, Taranc aabeyinki gibi bir sondu bu.Durmakszn zgrl terennm etmi, kiit:el yaamnda da balantsz bir izgi iinde kalp snrlan iine skp kalmasnadayanamamas yznden abuklaan bir lmd bu.Kardeleri, yeenleri iirlerini bir kitapta toplamay denediler, ama baaramadlar. Suphi Tahan, sanat evrenimizde bir dneme damgasn vuran, ad kimilerince unutulamayan ama., kitab olmad iinUnutulmazlar arasna ad yazlamayan bir insanolarak yaammda derin izler brakt.vetin Altan'n yazarlndan nce, ozanl denediini ve iirlerini bir kitapta topladn iyorlar m?etin Altan, 1950'den hemen sonra nc Mevki adl iir kitabn bastrd. Mavi beyaz kapa: Daha ok dnem dnem tutulduu aklar anlatan, heceye nem veren bir kucak iirden oluuyordab.Aklmda kalan bir iiri yleydi sanrm :"Am().n dokunma varsn / ruhumu daha s-arsn /umudun sarma.mid gnlme glen I talihime dklen I bir avuay 43Aman dokunma varsn I ruhumu daha sarsn Iumudun sarmaYanl, doru byle anmsyorum bir iirini. Bukitab yitirdim, etin' e bir gn syledim, elinde birka tane kalm, bi.::-ini gndereceineerdi, ama o kitap, nedense bir trl gelmedi.1982 ortalarnda, etin'e bu iirini okuyunca, hazla rperdiine tank oldum. Otuz yl sonra, otuz yl ncesine dnen, yznde derinleen izgiler, salarnda aklarla bir etin Altan, hala adamyd.Ruhumu daha sarsn umudun sarma ha! ..Hibir umudu kalmam, kafasndaki dnyanngerekleeceine olan inancn da yitirmiti etin Altan. Anlalmayan insan olmak, etin'i lardan syrm, bir d, bir felsefe, bir yaam yorumcusu insana dntrmt. Son telefon gGel, stanbul'a gel, beni ara. Burada artk kavga edecek insan bile bulamyorum, dnebiliyor musun? demiti.etin Altan'a tak yaz makinene bir kat, kendinle kavga et diyemezdim ya!Bizim kuak bir kprnn ortasnda at evrenegzlerini :Kprnn bir ayanda Kurtulu Savan gerekletiren kadro, teki ayanda ise, demokratik unan bir baka kadro.Durmakslzn kpry salladlar. ki byk gcn arasnda kalan bizler, hangi yana kosak kurtdiyen seslerle yorulduk, yorulduk.Dorusu kurtarc grmekten bir trl kurtu imaya" zaman ayramadk gitti. . .. . . Gider.112HALK iN, HALK YARARINA, HALKLA,,22 Mays 1950'de, Babakan Adnan Menderes, Demokrat Parti iktidarnn ilk hkmetini aklad.Artk kamuoyu,yeni bir iktidarla, yeni siyasetadamlar ile kar karyayd. Gazeteler, yeni hkmetyelerinin fotoraflarn sk sk yaymlyor, yaantlaryla ilgili bilgiler veriyordu. Kamuoyara o denli at ki, kiilikler zerinde sylenen hibir sze;ne srlen hibir sava inanmyordu.Menderes, ilk hkmetinde Samet Aaolu'nu Babakan Yardmclna getirmiti. DP'nin nde gel Fevzi Ltfi Karaosmanolu, Devlet Bakanlna, bir ara Cumhurbakan olacandan bile sz edilil Ozyrk Adalet Bakanlgna; ilerine ise eski valilerdenRknettin Na.suhiolu atanyordu.Maliye Bakanlna eski maliyecilerden Halil Ayan,Milli Eitim Bakanlna eski maarifilerden AvniBaman, Milli Savunma Bakanlna ise, bir dneminnemli adlarndan Refikevket nce getiriliyordu.Bayndrlk Bakanlna eski bir general, Fahri Belen . . .Salk ve Sosyal Yardm Bakanlna, Atatrk'ten sonraki dnemde olduka ypratlmaya allmelger, Gmrk Tekele, 1950 ncesi partileraras uzlama salama abalan gsterilirken nn ilte yurt iinde DP adna geziye kan Nuri Ozsan, Tann Bakanlna Nihat yriboz, Ulutrma Bakanlna albayl brakarak siyasete birdenbire,, giriveren Seyfi Kurtbek, ahma Bakanlbir avukat --Milli Emniyetin ok tehlikeli diye nitelendirdii- Hulusi Kymen,j letmeler Bakanlna bir profesr, Muhlis Ete . . . Elbette, Dilerine Fuat Kprl hoca . . .Nitelikleriyle nicelikleri gz nnde tutulursa, Adnan Menderes'in ilk kabinesini oluturanlar, yadsnacak insanlar deildi. Hem siyaset evreninde tannyorlard, hem de bilim alannda kiiliklerini kamtlamkimselerdi. Siyaset - brokrasi - bilim alanlarndan seilen kiilerdi bu hkmeti oluturanlar.Menderes Hkmeti derhalalmaya koyuldu.Daha ok halk yararna, halk iin sloganyla tutarluygulamalara arlk verilecei anlalyordu. Anlanslogan bile, o sralar nemli bir duyuru,, niteliindeydi. nk, Trkiye'yi gemite ynetenvranlarnda halk,, szc bayramlk bir deyiten teye geememiti. Oysa , yeni iktidarn srekli yineliyor ve chalk iin,, bir alma dzenive hzl bir alma temposu getirecei izlenimini veriyordu.Bu izlenimler, esasen yeni iktidara c;okuyla bakanhalk ynlarnn yeni hkmete kucak amasn salamt. Menderes'in gc de ite bu noktadaYeni iktidar, bir yandan halk yararna uygulamalara, rnin yol, su gibi sorunlar bakmndan ilkel koullarda yaayan Trkiye'yi, bu koullardan kurtarmaya ynelirken, te yandan da lkenin tek partiyle ynetilmesini salayan yasalarn deitirmeye ncelik veriyordu.Gerekte, gen gazeteciler halka dayanan yeni ik-46tidan, iyzyle izlemek olanandan yoksundu ama,yeni hkmet, basnn nemini kavrad, daha dorusu, halka DP'yi basnla kabul ettirdiine iki gnlere gre bakanlara, yetkililere daha yakndk.Bugnlerde, bir talihsizlik oldu.DP iktidarn Vatan.,da karlayan gen CneytArcayrek'in Ankara'daki patronu Sabahattin Snmezaabey, bir trl anlalmayan bir hastaln penesine dt. alrken birdenbire gzleri sDoktorlar iin iinden kamamlar, tm inceJemler bir sonu vermemiti. Sinir siste:minde bukluktan kuku duyulduu iin Ankara Tp Fakltesinde omuriliinden su alnd. Sonu gene olumu.Sabahattin aabeyin hastalyla birlikte Va1tann btn ileri elimsiz omuzlanma yklendi. Ustam,hastalnn gazetece bilinmesini de pek istemiyordu.nk, srekli bir hastalk yargs, iini srdremeyecei anlamna gelebilir, Sabahattin Snmee oall maddi dayanaklardan teye gitmi bir insann yazn hayatndan uzaklamasna ySabahattin aabey, bu olguyu bana, dolayl biimde, anlayacam bildii cmlelerle sylemiti.Fa.kat, ben ne yapac&l;:tm? .. Basnn dn vermezalma biimi, gen demez, yal demez, grevini tmolanaklaryla yapmayan kiiyi alr, dilileri arasndaezer, eritir ve posasn dar atard.Henz iei burnunda bir yeni ynetimle genbir gazetecinin bir ustayla ayn dzeyde.. grev yapmas da olanakszd. Karmda, Mekki Sait gibi, EminKaraku gibi, meslein inceliklerini bilen, istihbarat47gc, doallkla, benden ok gl insanlar vard, bunlarla nasl savaacaktm? ..Bir lenden sonra kalktm, Babakanla gittim.Bugnk Maliye Bakanlnda, o sralar Adnan Menderes oturuyordu. zel kalem mdrlne de, preterlik grevini baar ile yrtm olan Basri Akta' getirmiti.Basri Akta'a,Aabey dedim, Sabahattin Snmez rahatsz. ibana kald. Bu ise, Vatan gibi byk gazeteye 'atlatma haber' verecek insan yok demektir. Yam da, deneyimim de yeterli deil. imdi ne yapacam ben? .. "Yardm istiyordum. Basri Akta, Dur biraz,,. dedi.Masasnn hemen yanndaki kapy at, girdi ve birsre sonra geldi :Babakan, yarn saat 7'de seni bekliyor,. dedi.ardm. Menderes'in beni beklemesi, kabul etmesi? .. Olur ey deildi ama ..Seni bekliyol'! ve her gn ayn saatte de senigrecek ... Glyordu. Haber istemiyor muydun? diye sordu. Babakan her gn sana dilediin haberi verec.,.Menderes'in ou kez evresinde grd, kimitoplantlardaki konumalarn not alrken grdgen gazeteciye sevgi duyduu kulama alnmt.O kk, ufak tefek mavi gzl gen insan diyormu, toplantdaki konumam ne gzel yazm .Ama bu sevgi, bu szleri syleyen insan Babakanolduktan sonra geerli miydi?Geerliydi. . .48Ertesi gn, Menderes beni maka.rrunda kabul etti.Bir Babakann alma odasna ilk kez giriyordum.Akta beni Babakan sizi bekliyor,. deyip ieri soktuunda e,dindiim Hk izlenimlerim o gn bugn deimedi.Giri kapsnn hemen solunda yuvarlak, bykebir masa. evresinde byk koltuklar. Bir sehpadabirka telefon ayg1t. Kede btn sevimlilii, glmseyen yzyle Babakan Menderes . .OtuI1ttu beni. Ne istiyorsun?" diye sordu. Haber,efendim diye yantladm.Glerek, Seim sonularn vereyim,, dedi. Sonulan Anadolu Ajans veriyor efendim, iime yaek sanmyorum dedim.Bakt, glmsemesi o kurnazla varan biimiyleyzne yayld, Peki yleyse, yaz bakalm diyerekekledi :BugnGenelkurmay Bakann, Kuvvet Komutanlarn deitirdim, yerlerine unlar atadm.Haberin bykln kavradm iin yorumunayaklamadm bile. Hem sonra, o srada, o ada budeiikliin yorumunu yapacak gte deildim, niyekendimi zorlayacaktm, yorum benim iim deildi.Not alm izledikten sonra, yzme yeter migibilerinden bakt. Katlarm topladm, kalkyordum,Yarn gene ayn saatte gel dedi.Frladm. Bir gn sonra Vatan'da haber, sekiz stun manetti ve bykleri atlatyordum.Sonralar, Menderes'in bu deiiklii neden yaptn renecektim. Ancak rend1klerim belki bilgiler deildi. Babakan Yardmcs Aao-1 u'na. bir albay gelmi, Ordudan baz generallerin DPiktidarna kar bir darbe dzenlediklerini sylemiti. Bu ihbar zerine, yeni Hctidar sivil drolarda ol-duu gibi, asker kadmlarda da byk lde deiiklik yapmay kararlatrmt. Bir sylentiye gre, bugeneraller nn'ye de gitmiler, DP iktidarnn lkeyiamaza gtreceni, bu nedenle bir mdahale yaparak yeniden nn'y iktidara getirmek istebildirmilerdi. nn ise ou giriime asla yanl olmam, generalleri terslemiti.Ne var ki, yeni iktidarn en byk korkusu genenn idi. nn ad, ynetimin zerine byk bir glge gibi dyor, salkl bir yapda aklluyordu. Hele 1950'den nce nn'nn se,rbest oyla yaplan bir seim sonras iktidar yinebrakmayaca kukusuna dayal DP gzlemleri, tedirginlii, kukuyu daha da arttnyordu. Oysann 1950'lerin balarnda, iktidar bir askeri mdahaleile almaya hi niyeti yoktu. Demokrasiyi doal akna brakmay, halk ift partili ya!iamn r iinde kazanmay bir ideal olarak benimsemiti.Kuku mikrobu bir kez bnyeye girmiti ya, yeniiktidar her eyden nce, nn'den gelecek giriimlere, davranlara kar duyarl olmak gibiok sakncal sonular verecek ters bir yola itmiti.Birka gn sonra' "Vatan,. dan bir maa ikramiye geldi.Menderes beni kabul edip kimi nemli haberlerivermeyi srdrd. kinci gidiimde Adalet BakanHalil Beye telefon edeceim, git gr kendisini, deitireceimiz 'antidemokratik yasalar'hakknda sanabilgi verecek,. demi.ti. Halil Zyrk uzunca bir demele o zamanlarn gzde deyimlerinden olan dei-sotirilecek ya da kaldrlacakantidemokratik yasalar" zerinde bilgi vermiti.Menderes ile yakn ilikim, Sabahattin Snmez'iniyileip greve. dnmesiyle ke5ildi. "'Vatandan koparak, yeniden Kemal Zeki Genosman'n kurduu Anka ajansna girerken, Bari .A,kta ard beni.Beyefendi,diye girdi Bze, senin muhalefetorganlarndan birine geece'ini duydu. ocuu bulun,maddi bir sknts varsa gidetrin. Zafer gazetesine alsnlar, Smerbank'ta da l>ir basn gre versinler diye emretti. Muhalefetorganlarna gitmeni istemiyor dedi.Yaklam, beenmedim. Basri Akta'a Babakann ilgisine teekkr ettiimi, a."lcak Anka ilem olduumu syledim. ok; zlorsalar, kisini de ist.emem yantnveririm. nn'nn suskun kalmas da, konumlas da birdeprem yaratacak davranlardr. DP bu ayrm bir trlyapanadL Ve dnemin blabakan Adn.a.n Menderes ile AnaMuhalefet Lideri nn arasnda srp giden atnn, demokrasimizin bellibal bunalm tphumldu.veren insana, Menderes.'e, Mecliste krsye kt yada nn bir deme verdii zaman ne oluyordu? ... Birsinir, bir gerilim insan gibi davramyor, alabildiine,yer yer ar szkler kullanarak nn'ye neden saldryordu? . . .O sralar, Menderes'te grlen bu zafiyetin bizzat Menderes'in kiisel yapndan k aynaklanmen herkes birleiyordu. Gerekte nn'ye karSertlik stratejisini Menderes. yalnz bana tezgah-55lam yordu. Bir yandan evresindekifanatik, nndman DP'liler,, Menderes'i nn'ye kar durmakszn tahrik,, ediyorlar, bir yandan da adam Babakann, nn'nn kucana dmemesiiin Menderes'i CHP liderine kar srekli kkrtyordu.1980'lerde iktidar ile muhalefet arasnda kurulmasn zlediimiz diyalog acaba neden 1950'lerden hemen sonra balamamt? .. ki liderin Trkiye'nin sorunlarna bak alarnda bir yu'lerde srarla arayan bizler, bu istei, bu uygarca anlayaoaba neden o gnlerde, de savunmamtk!..Gn deildi belki diyenler kacak, o gnn koullarndaki Trkiye ile ooo'ler Trkiye'si arasndaumulmaz lde ayrlklar olduunu srarla vurgulayacaklar bulunacakt.. Heyhat! nn gibi bidev siyaseti ile Menderes gibi zekas, kurnazl,insancl duygulan canl bir ikinci . insan arasnda iktidar - muhalefet syleisini bir ilke haline getiremedik. Balang saylacak 'giriimleri de partililer blarak, basn olarak, ayolarak baltaladk.1960 ihtila'li olup bittikten, Menderes gibi bir insan aslp gittikten sonra, her zaman olduu gibi, kimi aydnlarmzda Menderes lehine duygusal yumuamalar gzledik. nk, gigitmi, kalan salarla siyaset arenasnda partisel ya da kiisel at oynatma.lar iin geniklar domutu.1960'tan sonra, Erol Simavi ile babaa yemek yerken Metin Toker'in Gemite olumlu bir Trkiye nasl olabilirdi gereine deinen benzetmesini anmsadk : 56Toker, Eer Cumhurbakan nn olsayd, herhalde Babakan Menderes gibi bir insan olmalydnn, Babakann kimi hrnlklarna gem vurmaybaarr, Trkiye de kalknma, sosyal yap, ekonomik gelimeler asndan hayli yol alrd demOlduka doru bir tamlamayd bu.Ne var ki, 1950'den sonra demokrasi gerei, ankaya Kknde nn yerine. Bayar oturuyordu, Mderes ise bir srpriz olarak Babakanla sramt.Menderes'in niteliklerini kefeden Bayar'n, partiningenel bakanlna da getirdii bir insan, nn gibikafasnda yedi tilkinin dolatna inanlan bir siyaset adamnnellerine teslim etmesibeklenebilirmiydi? ..ktidara geldiimizin hemen ertesi, Cumhurbakan seildikten sonra, Adnan Menderes bir vesileyle bana gelmiti. Kabul ettim kendisini. Kimi parti ileri zerinde lmnutuk. Yeni babakann kim olacahakknda eitli sylentiler vard (Kprl'y Babakanla uygun grenler ounukta idiler) an siz olacaksnz' dedim. ard. Mahcup oldu, utand. Hatta partinin 1genel bakanlna dai ekledim. te Adnan Menderes babakanla byle geldi.Bu aklamalar bana Bayar, 1960 ihtilalinden aa yukar on yla yakn sre getikten sonra, bir sylei arasnda yapyordu.Syleimiz srasndaki duruu, duygusal gsterileri, Menderes'i bir baba sevecenliiyle sevdgsterecek biimdeydi Bayar'n ...Menderes'in bir yandan nn ile flrt etmesi, te57yandan -eer 1950'lerde de Bayar sevecenliini esirgemediyse Menderes'ten Babakan olarak Cumhurbakannn etkisinden kurtulmas beklenemezdi.Menderes'in yakn arkadalaryla babaa" kald zamanlar, Bayar'n eitli konulara md&haetmesinden yaknd biliniyordu. Ama ksr bir dngyd egemen olan. Menderes, Bayar'dan, darsinden kurtulamyor, nn ise bu dar ereveyi krmak iin tarihsel arlm gerekli yerde oyamyordu.Kimi zaman duygusalln tutsa olan Menderes,zel syleilerde nn'ye saldryor, hiddetini kimibenzetmelerle dile getiriyordu. " . . . km srtma n-n, ne . . . ey yapyor, ne de iniyor . . . " diye yaknyordu.nn ise, siyaset biliminde .-acmaszln her zamanherkese kar deerli olduunu bilerek yetimi birnsand. Duygularla insancl yaklamlar, siyasetingerek arklarndanayrmasn ok iyi bilirdi. BirAtatrk okulundan, bir kurtulu ihtilalinden geliyordu.Siyasette kendi yeteneklerine Atatrk okulununinceliklerini,. katm, ilemi, olgunlamt dorusu.cBaretmen,, i Atatrk idi.Buna karn nn, Atatrk'n babakanln yapt dnemlerde, Menderes, Aydn'da hararetli li, genliinin verdii okuyla Atatrk karsnda bilekimi doru bulduu grleri -ustalkla- sralamay bilen bir .. tara politikacs idi. Onu Ankara'ya getiren, Atatrk'n itmesiyle TBMM'de ykselmesini salayan grev ise, Bte Komisyonu Szcl idi. Menderes politika.y bu denli geriden izlerken,yksek siyaseti nn, ankaya'da, Atatrk'le birlikte yrtyordu.Bir de kamuoyundan ok, siyaseti etkileyen ev-58relerde kiilerin gemilerinden gelen arlklar vard:nn, Ulusal Sava bir general olarak bizzat yrtenler arasndayd; omuzlarmda, apoletlerin Lozan kahramanl ile Atatrk'n yllarca Babakanln yapan insan niteliini tayordu.Bayar'n nn ile kout gsterilen tek nitelii,Ulusal Savan Galip Hocas olmas, ttihat ve Terakki Partisinin zmir ve yresindeki Genelreterliini yapmas, Atatrk'n son zamanlarnda nn'den koptuu gnlerde Babakanlk greviolgulanyd.Nitelik ve gllk denges i srekli olarak nn'den yana kayyordu.Menderes ise, kimi zaman bu iki gl denge arasnda kararsz kalyor, gizliden gizliye srp denikili sava izleyebiliyor, bu savama kar kmakya da durdurmak -elbette- 13linden gelmiyordu.Hele yle gnler geldi ki, nn ile Menderes'in sanldndan daha ok olan gizli grmelerbir deiiklik yaratamyordu. Zincirleme srp giden karlkl siyasal ekime olgusu, herkes rzgarlarn nnde saa sola savurup duruyordu.nn, CHP'ye ekidzen vermek iin urayor,iktidarla bouuyor, ailesi ve ocuklanyla Atatrkdnemine dein uzanan saldrlar akar duruyor,savam veriyordu.SJ4ELL GNSiz nn'y bana braknzElli.gnde onuldrtrm.,,1954'ten sonra CHP Genel Sekreterlii grevinegetirilen Kars Milletvekili Turgut Gle'ye gre Mendere13, 1950 seimlerinden hemen sonra ite byle kon umutu.nn'y elli gnde ldrtmak olanakszd. nkeski Milli ef,,in gz ard edilmez bir inad, bir savam gc vard. DP mille,tvekillerinin nn ailesinekar kimi sylentileri gerekmi gibi piyasaya srmeleri, yalnzca sylentiye merakl olan hrsn kamlyordu. nn'nn byk olu mer nn'nn, CHP nderi daha Milli ef,, iken stanbul'da arabasyla birini inediinin, bu olayn gp rtldnn ortaya atlmas coku yaratt.nn, olu mer'i arm, bu olayn gerek olupolmadm ok sk biimde sorup aratrmt. Eerolayn doruluuna inanrsa, olunu adalete teslimedecek, yok, bu olay bir tertip eseri" ise, o zamansonuna dein savaacakt. mer nn, babasna olayla uzaktan yakndan ilgili olmadn kesibildirmiti. O noktadan sonra, nn'nn tertibe karl savam balamt. Srekli olarak Siyasal . gvenceisteminisavunmasnn birbaka yonude bu tertiplere kar gvence aramasndan kaynaklanyordu.Gemie dnk yolsuzluk sylentilerini DP milletvekillerinin ortaya atmas karsnda sk bldr stratejisi uyguluyordu 60Cumhuriyetin ilanndan beri bu memleketteyaplm ne i varsa, hatta karmzdakilerin yaptklarnn bile hesabn vermek istiyoruz. Manmakszn kimin ne isnad ve iftiras varsa hementahkikat .almasn umumiefkar nnde talep ettik.ktidar, taraftarlarnn Mecliste ve gazeteleroe ;namuslu vatandalan ittiham altnda tutmalar rejimine ya nihayet verecek, yahut elinde olan vastalarla hakikatleri meydana karmaya teebbs edecektir. Her trl iftiraya kar 27 senelik Cumhuriyette alnmzak ve yreimiz temiz olduunu her Halk Partili bilecek .ve syleyecektir. Sulu ikim var1au nefsine aittir . . .nn, Haziran 195'de, iktidar devrettiinin biray sonras byle konuuyordu.Kiiliini, ailesini ve partisini koruyacak konumalannn dnda, yeni iktidara kar kukuluerini de yeri geldiinde -Haziran 195'de- sylemeye balamt : ktidarn gizli toplantlardi vasta larndan szan haberler ve anlaylar seim ve demokrasi mefhumlarn karanlk istikametlere gek mahiyettedir . . . Menderes,'i asl ldrtan da nn'nn genel siyaset zerine syledikleriydi.Tarihin sayfalar arasna gmlmesi gereken . . sa ak pak plmu bir faninin, bugn burada .ortayakp, gemiindeki 'milli ef'liin teressbatm unuturgrnmesi, milletin byk ekseriyetiyle iktidara gelmi bir partiyi ve iktidar, demokrasiyi yozlatrmaya ynelik gibi gstermesi. diye balyordu Menderes.. .Meclis krssnde sinir bunalm geiren biri varm61gibi izliyorduk kimi kez Menderes'i. O kendine zgkonuma biimiyle kollarn zaman zaman saa solauzatarak, yksek gmlek yakasna yapan boynunusaa sola, elleriyle ayn uyum iinde evirerek konumas, szlerindeki akclk, 1950'nin biririlip gitmeyen cokuluortamnda alklanyor, alklanyordu. DP iktidarna gre, nn artk elini ayan ekmeliyyeni kuaklara -yalarbirbiriyle edeerde olan insanlara- Bayarlara, Mendereslerebrakmalyd. Yoksa, nn ile nn'nnlkeyi kendinden baka hi kimsenin ynetemeyeceioni simgeleyen bu mant ile demokrasiyi olana yoktu.Temmuz 1 950'lerde nn'nn, DP iktidarnnmemleket ve millete yararl hizmetlerini daima takdirve elimizden geldii kadar -o-na yardm edeceiz,,diyen konumasn Menderes, nn muhalefetininmemlekette yaplan her olumlu ie kar kmay itiyat haline getirdiini syleyerek yantlaBir sre sonra,DPiktidarna,milletin ounluk oylanndan baka.. bir yeni silah daha g verecekti. Menderes, cMemleket bir batan te baa bir antiye haline geldi diyordu.nn ise, Bir batan te baa antiye haline gelen lkede insan haklanyla, ,demokratik ilkezedelenmekte olduu karln veriyordu.DP derhal saldiryor, milletin yararna yaplan almalara kar takndbu davranla nn'nnTrkiye'nin kalknmasn istemediini haykryordu.Menderes'in elindeki ikinci silah, 1950 - 54 yllan arasnda Trkiye'de grlen ateli kalkn hareketlerinin balatlm olmas idi.Dorusu, ilk drt ylda bu adan DP iktidarnnyurt dzeyinde baarl olmad sylenemezdi.62DE01ENTrkiye'de bir dnemi u ya da bu biimde apgetikten sonra, o dnemi ktleme huyundan birtrl vazgeemiyoruz.1950'de, 1 960'ta, 197l'de ve 1980'de de byle oldu:Her geen on yllk dnemin Trkiye'ye bir eyler katan olumlu yanlarn bir yana atp, elimldiince o dnemi karalamay -insann dili varmyor ama- ulusal alkanlga dntrdk.1960'tan sonra, geen on yllk dnemi karalamakiin elimizden ne geldiyse yaptk. Ama, yneltici kiileri ktlemek, halkn gznden drmeiyasetti. Bu yntemi benimsemekte o denli beceri kazandk ki, 1950 - 60 dneminin Siyasi kimi yanl tutumlar.. saduyuya, adeta, egemen oldu.Kimi yanl siyasal saplantlarn yan sra, 1950 - 60dneminin lkeye verdi.i ekonomik hareketlenmeyive bunun sonularn unutmak iin elden geldiinceuratk. 1960 ihtilalinin nderi Orgeneral Cem!"-1 Grsel'in Ankara yaknlarndaki bir imentfabrikasn ziyareti srasnda, on yllk gemi dnem zerinde yaplan olumsuz propagandann tkisinde kald grlmt.Grsel'e gre, gemi iktidar, o gnn deyimiyledk iktidar,., lkeyi o denli bozuk idare etmi, harvurup harman savurmutu ki, bu fabrikalara gerek63yoMu, partizanlk,, gdsyle yaptrlmt her biri .Bu fabrikalarn her birini skp datmaktan bakaare yoktu.Oysa, 1960'tan sonra gelen sivil iktidarlar, geenon ylda yaplan imento fabrikalarnn yetersiz,, olduunu, gemite yaplanlara bir kat dahmekle ancak altyapya gerekenneminverilebileceinisaptam, bu anlaya gre davranmlard.Bu kitabn amac gemiiktidarlarn ekonomik,mali ve toplumsal yaama getirdikleri canlln dkmn vermek deildir. Ancak, otuz yl ncyasal hareketlenmeleri sralar, bildiklerimizi anlatrken, bir iki izgiyle ekonomik ve toplumsal gelimelerin sonularn vermenin de yararna inanyoruz.kinci Dnya Savandan sonra, Batnn, zellikleAmerika Birleik D evletleri'nin gz Trkiye'ye evrildi. Amerika'nn 20. yzyl fonu adl desteklenen, fakat Amerikan hkmetiyle ilikisi akolan Mr. Thomburg bakanlndaki aratrma grubu,"Trkiye'de tann ve endstrinin gelitirilmesi, yahutsalk, eitim ile dier sosyal ve siyasi alanda hizmetlerin iyiletirilmesi olsun, mmkn grilecek her trl ilerleme, ulatrmaya baldr, diye rapor vermiti.1947'de verilen bu rapor, o zamann iktidar CHP'ce de benimsendi. Gen Nihat Erim'in Bayndrlk Bakanlna getirilmesiyle Kara.yollar Genel-1 kuruldu, canlandrld ve makineletirildi. ABD'nin bu kurulua yapt teknik yardm uzun sre aralksz srd.64Karayollan, yozlamayan ender kurumlardan biriolarak gnmzde de grevini srdryor.Thornburg'dan sonra gelen James Barker heyeti debenzeri bir rapor vermiti.Sava dneminde Trkiye de karayollan kimi ar'aralarn ilemesine uygun duruma getirilmiti ama,1947 ylnda harita zerinde 43 bin 977 km olarak grnen karayollannn yalnzca 932 km'si sert yzeyli, asfalt ve benzeri nitelikteydi.1950'de, yeni iktidar geldi. Bu kkl siyasal deiiklik, yzyllardr zellikle Ulatrma olanaklar asndan byk yoksunluklara, glklere n Trk halkn, bu alanda snrszisteklerle hkm.et zerinde iddetli ve srekli baskyapmaya itti. DP drt yllk muhalefeti srasnda buisteklerin ounun yerine getirileceini vaat etmiti. DP iktidar, balarda, Aa Frat zeBirecik Kprsnn yapmyla dikkati ekti. Bu olayve benzerleri, yatnn kararls.nnda halkn asrlarcabirikmi arzu ve ihtiyalarnn olduu kadar, serbestseime dayal siyasi rejimlerde daha byk nem tayan lke ve millet btnln pekitirme de gstermek!tedir.,,Menderes'e 1960 ihtilalinden nce, bir sre mavir.. olan Prof. Memduh Yaa'nn deerlendirmesi,ite byleydi.Resmi bilgilere gre, 1950 ylnda 47 bin 480 kmolan toplam yol uzunluu, 1960'ta -ihtilalin gerekletii ylda.- 61 bin 542 km'ye ulamt.Bu toplam iinde yol sistemindeki nitelik yksel,meleri vard. rnein, asfalt yollar 6 bin 880 km'yeulamt. Bet.on kprlerin yapmna da hz verilmi,dnem iinde beton kpr says 606'dan 1542'ye kmt.651950'de 32 bin 564 olan motorlu kara nakil aralar says, 1960'ta 1 14 bin 208'e ykselmiti. Bu saylara askeri aralarla, asl etkenlii tamaclk olmayantraktr saysn katnuyoruz. On yl iinde kara tamaclnda ortalama yzde 3.4 wt olmut950'den itibaren salanan ilerlemenin, tarm sektrnn piyasa ekonomisine girmesinde, tann, ticaret ve sanayinin gelimesinde olumlu rol oynadak seikti.Karayollarna verilen bu nemin yan sra, demiryollannda beklenen gelime geride kalmt. Busonralan, kalknma olaynn eletirilen yan oldu. Gerekten, 1950 ylnda 7 bin 671 km olan diryollar uzunluu, 1960 ylnda ancak 7 bin 895 km'ye ykseldi.Bylece, on yl iinde ina edilen hat uzunluu 224 km'de kald. Ancak, daha ucuz bir ara olan demiryoluhizmetinde bu dnemde Cihazlanma ve hizmet,, oranna, daha byk nem verilmiti. Bu arada, Svasve Eskiehir fabrikalarnr geniletilmesi ve modernizeedilmesi saland, bununla, her trl onarm ileriyleelik konstrksyonlarn, demiryolu makas ve vagonyapmnn geni apta lke iinde gerekletirilmesisaland.Denizyollannda -1952 ylnda karlan yasaylaDenizcilik Bankas kuruldu. 1 950'de 2 bin 197 adette534 bin 876 gros ton olan toplam gemi tonaj, 1960'ta2 bin 722 adette 827 bin gros tona kt. Bu arada 1950 -60 dneminde, denizcilik sektr asndan salananbyk gelime liman ve barnak inaatyla bunlarnada aralarla donatlmas oldu. Trkiye'de u s.ralarda varolan limanlarla liman kolaylklarnn-antrepo. ykleme ve boaltma gibi- ok byk blm bu dnemde bitirildi. Geri kalanlar ise, nemde ya balam, ya da planlanmt. 1950'de Trki66ye'nin toplam ykleme ve boaltma kapasitesi bir milyon ton iken, bu miktar 1960'larda o milyon tonu gemiti.Denizyollaryla yk tamaclnda byk ilerleme grlrken, yolcu saysn olduu gibi, gazeteciler gitmekle kalmak konusunda hala anlamdeildi. Bir de baktk, Menderes gle yzyle kapdangiriyor. Alklan karlarken gz gazetecilere takld. Yanndakilere bir eyler syledi. Gita oturdu. Birden ayaklarmzn yerden kesildiini sandk. Bir grup partili gelmi, iskemleleri ve de bizleri alp hzla Menderes'in yaknndaki bir baka masayaoturtmutu.Menderes de glerek manzaray izliyordu.Oturduk, raklar sunuldu, yemek balad. Menderes evresiyle konuuyor, arada srada gazetecilerin masasna da bir gz atyordu. Ne var ki, bana bakyor,baklaryla beni ineliyor gibi geliyordu.imizden kimileri de ya ekme sanat,.nn demokratik ilk rneklerini -arada srada- Menderesunuyorlard. Kahkahalarn ykseldii bir ortamdadayak yerine yemek yemeye alrken, Gen ama,aleyhimize yazyor ite gibilerinden bir sz alnd kulama. Menderes kahkaha atyor, alayldaklarndan dklen glcklerini bizden esirgemiyordu.Grmezlie anlamazla geldim.Yemek sonras Basri Akta'la karlatk. Aabey, Babakan yarn uakla dnyormu, gazetecilanna, acaba ben de gelebilir miyim? ..diye sordum.117yiyrekli Akta, Neden olmasn, sen de gazetecideil misin, gel alana, seni gtrrz,, dedi.Sevindim dorusu. Karadan vursam Ankara'yabir gn, trene atlasam iki. Ue.ksa saat, iki saat, herneyse !Gazeteciler toplu olarak alana geldiler. Babakanda arkamzdan. Uaa bindi Menderes, sonra basnbuyur ettiler. Bendeniz de uaa doru bir hamle yapacakken, yanma adn bilmediim, cismini ilk kez grdm birisi yaklat : Siz,, dedi, binmeyeceksiniz! ,.Basri Akta. dedim, zel kalem mdr syledidiye direndim.Nafile !Uak gzmn nnde ku oldu gitti. Dlerimle.Oysa, Ankara.'ya uabilseydim, o gece? .. Hey!Sonradanrendim arkadalardan : Menderesuakta muhaJ.ef etten kimse olmamasn,, buyurmutu.Ankara'ya iki gn sonra dnebildim.Aldatlm halk tyarmak ve uyandrmak iingiritiimiz muhalefet atlmnda byk yazarlarnmakaleleri bir yana, bizler de elimizden geldiince,karnca kaderince kervana katlyorduk.UlUS muhabiri, Babakann bulunaca her ilde,her yrede olacak,, ilkesinin sonucu olarak, Balkesir' egittim.ktidar basnna gre, Menderes stanbul'dan DP'nin'. kalelerindensaylan Balkesir'e ge1lecek, StkYrcal'nn doduu ilde bir alan konumas yapacakt. 1950 - 53 aras BalJJkesiriyle gnmza ayrmlar saymakla bitmez. Kk kentte dola-118yordum, iki gn sonra Babakan gelecekti. Gelmesinden nce bir eyler vermek gerekiyordu gazeteye.Ulus. nem veriyordu bu geziye. nk, nn de Menderes'in ardndan Balkesir'e urayacak, o ti, ift meclis, muhalefete emniyetsalanmasnistiyoruz,, yollu konumala.rndan birini yaparak, halkmz demokrasi yolunda uyaracak, uyandracakt!Peki ama, ne yazacaktk? .. Kent sakin sessiz, iinde gcnde.arda gezerken nn'den pek iyi szcklerlesz etmeyen insanlara rastladm, bir ara CHP'ye uradm, il merkezinde beklediim canllk yoktu. Birisi nn, Balkesir'e geldii zaman. evreden topla" nan ar kovanlarna bir omak sokacaklarm ki, btn haerat nn'y soksun istiyorlarm ..ordu.Doru mu bu? .. diye sordum. Yant olumluydu.Olasl haberletirip Ulus'a aktardm. Kzlca kyamet ite bundan sonra koptu, birden geliye arlar saldrmad ya, baka tr davranlar oldu,kamuoyunda -zellikle aydn kesimde-tepkilerindomasna yol at.Ulus.'un benimsedii bu muhalefet tr, yllar akpgittike, DP'nin basna kar tutumunda olumsuz davranlar younlatka giderek btn gazetdorusu gazetecilere sinmeye balad. Basn, olaylarakndan karp kimi yerde bylesine abartarak, olayn iine kimi ayrntlarda yanl bilgilktidar lgna evirecek bir yntem uyguluyordu. z varlna giriilen davranlara kar, si.Resmi yalanlamalarn deerini yitirmesi dnemi-1 19ne gei, 1954 seimleri ncesi balamt. Basn zerinde sert yasal nlemlere gidilmemiti ar basndan, hele gazetecilerden -kimi bayazarlttr dnda- yaknmac idi. Yzmze syleniyorr, CHP'ye kar giriilen salvo atlannn gn gelip bizekar dneceinden kukulanyorduk.Menderes, doas gerei her yaptnn, }ler sylediinin doruluuna yan tutmamz istermi gasnn nn'nn yalanla dolu, 'er' aktan szleriyle zehirlendiini,. ileri sryordu. 1954imlerde DP, halk!tan 1950'de ald gc daha da pekitirince, muhalefete, hele nn'ye, bas bir zafer kazannca, bu gcn karsnda hikimsenin durmamas gerektiine dayal bir :mantasanlyordu. Halkn byk ounlukla destekledii birpartiye, bir ynetime kar gsterilen bu d:vran,srdrlen tutumun bizzat halka kar gelmek gibibir sonu verdiini sanyordu.Oysa, ounluk yenilie, kalknma giriimlerine,snflar arasnd aynnn giderek azalacan. dahatesi yllar yl lkeyi yneten CHP'nin janda-ma sopasyla simgelenen bnyesine kar ktyi, bu yeni siyasal yapy destekliyordu.ktidarsa, bu destein -hibir zaman- kalkmayacan, yllar yl sregideceini sanyordu.Halknl destei srse bile, lkede kimi g-lerintek eflie yneldii izlenimini veren kadroya- karhesapta olmayan teki davranlara gemesi de olasyd. 14 Mays 1950'den balayarak, Mendern, Bayarlann ve DP kadrosunun en byk korkus-a. nn'nn, bir askeri darbeye nayak olmas miyd.1?.Genel adan baklrsa, basnda DP ikti dedi.Kasasndan kard. Gle'nin nne, Ulusal Kurtulu Savandan bu yana CHP'li, hepsinden de tAtatrk hayran olan Yahudi vatanda tam iki yz binlira koydu. CHP'ye gelecek iin bir umut balayamazd, CHP'nin iktidara gelmesi olasl yo bu nedenle bir beklentiye imdiden yatnn yapm olamazd.ki yz bin lira . . . 1983'n birimleriyle 1954'n ikiyz bin liras, milyonlar, milyonlar ederdi.CHP'deki sarsnt sadece parasal ynden bu denlistrap vermekle kalmyordu, rgt de periand. Gle,ac veren gerei her yerde s.eziyordu. Kayseri'de isedaha somut biimde grd.CHP rgt paramparayd. Kimi illerde tabeladan teye gitmiyordu varl. Kayseri'de, partien kurmalarn istedii CHP'lilerden ald yant dne dne bakente dnyordu. Yantlar zetle y-,leydi :Partiyi kurun diyorsunuz, bizi balayn diyoruz. Parti rgtnde grev alamayz. CHP'liyiz, sonurakadar CHP'li. Ama. partide grev alrsak, bamza gelmedik i kalmayacak .. ,,CHP'nin ceski kadrolar 1954'ten sonra sinmiti.ktidarn, 1954'te ald sonu gzlerini korkutmu, buarada DP'nin bask yntemleri ya da karsna geenlere kar hemen her yerdeki kimi uygulamalyldrmt CHP'lileri, ancak eski partilileri.234te, bu sonular. CHP'nin nde giden kadrolannyenilemeye,. zorluyor, gen kadrolarla DP'ye karkorkusuzca savan verilebilecei inancna itiyordu.1954 seimleri ve ertesi CHP, kesinkes l nokta,.dayd.Yeniden kanlanp canlanmas gerektii konusundakukusuz herkes birleiyordu ama, eski gnlerden kalan alkanlklan CHP'nin bir anda silkip atmas da beklenmemeliydi.nn btn bunlar gzetiyor, cBir yl beklemeli,toparlanmal, yeni biimler almal, DP'nin zayfladn grd anda zerine btn hmyla 1954 seimlerinden sonra ortaya kan bu gereikavrayan nn, o gnden sonra varmay amaladsona artk adm adm ilerleyecekti.CHP' de bu tutarl gidie karn. DP'ye rzgannesintisine kaplm giden bir dzensizlikle, kendini beenmilik, anlamsz bir gven duygusu egemen oluyor,kimi yozlamalara yol ayordu.Gelecek gnlerde., toparlanma yolunda olan CHP'nin en gl yardmcs DP ve iktidarnn gereksiz. anlamsz hatalar olacakt.CHP'nin eya piyangosu, Gle ile arkadalarnnabalaryla ekildi.Sorun, zlmt.nn, Turgut Gle'ye CHP. yapm olduunuz buhizmeti hibir zaman unutmayacaktr,. dedi.Evet, unutmayacakt!.Zaman. geecek, nn, Nihat Erim'i, Sami Doan',Kasm Glek'i veTurgut Gle'yi -askerle birlikte. . .kimi giriimlerde bulunduklar iin- partiden ihraetmek iin tm gcyle alacakt.23514ERM'N DRAMISiyasetin cilveleri arasnda, 1947'den beri bir aradayaayan Erim'le nn'nn 1954'e dein birlikte, sonra uzun bir ara vererek 1961'den sonra gene yanyana politika yapmalar da yer alr.Erim, sonunda nn'den 1971 Mart darbesiyle ayrlm, halkn zgr iradesiyle hibir zaman ge Babakanlk koltuuna. askeri ynetimin kendisinibamszlatrmasondan sonra aturabilmitir. 'Erim karsmda. CHP'de biriken kar glerin inn'den uzun sre etkilenmedii anlalyordu. Her nedenli Yeni Ulus'ta ve Halk gazetelerinde artk nnile Erim'in ckem gzlere i,. rnei eski gnlerde yaptklar gibi birlikte ektirdikleri fotar yaymlanmyorsa da, perde gerisinden CHP nderinin Erim'i kollad sylenebilirdi.Erim zerindeki iktidar partisinin basks da hergn gittike artyordu. Halk gazetesi hakknda birbiriardna dava alyor, yeni basn ya,sasyla gazete sahiplerine ar para cezalar verilen sone,mle Nihat Erim'in maddi ve manevi varlnn eritilmesine allyordu.Erim'in uzun sren bu baskya kar direndii debir gerekti. Ne var ki, zaman akyor, Nihat Erim'inbasklara kar direncinde giderek bir azalma grl-236yordu. Erim, partinin genel izgisinde beliren, kimigruplarca kabul edilmesine gerek olduu sylenen yeni lml politikaya,. dnecek olursa, birka adan belki sorunlarn zecekti. Ya o gne kadar srdrdcf:iertlik politikas ne olacakt? . . .nn'den Cesaret ve izin almakszn,. Erim gibizeki, kurnaz, politika labirentlerini bilen siyaset ustasmm herhangi bir harekete gemesi olanakszd.Nihat Erim, Aslnda beni. Menderes'le konumayE'.it(n, nn oldu,. dedi bana.Yllann ardndaydk. CHP iinde ctuu kaka,. olmu, giderek gn gelmi, CHP'den adaylna bilera birden tekrar yldz parlam, lnn'nn yannda grev srdrmt Erim.1954'te gelen siyasal frtnann iine nasl dtn konuuyorduk. Kamuoyunun nyargsnm kiiselyararlar dorultusunda davranarak Menderes'le,. ibirlii ya:pt biiminde zetlendiini anum Erim'e:Herkes byle' biliyor ama, gerek bu deil,. dedi.Anlatt: . . .nn Menderes'i DP'nin teki nde gidenlerinden, zellikle Bayar'dan ayrmay hep dMenderes'i yanna almay hep istedi. 1954'te partininiine dt ar hezimetten sonra, bana Menderes'le temas etmemde bir saknca olmadm syledi. Babakandan grme istekleri geliyordu. nnanlatmtm. Bana. grmemi, ancak dikkatli olmam syledi. nn'den aldm izinden sonra MHP liderinin DP ile aramzdaki siyasal ihtilaflan ele' almamz, Menderes'i yumuatarak genel siyasal duruma birlikte bir anlay getir-237memizi sylemesinden sonra, kimi nemli admlar atmtk.Istanbul'dan Ankara'ya dndm zaman, nn'nn bana kar olan tutumunun tamamen deitiini grdm. Beni karlad, yz askt, gidelim, dedive evine gittik galiba . . '"Nihat Erim'in bu anlatmnn -sonradan rendii- bir baka yz daha vard. Menderes'le, nn'nn onayyla konumakta olan Erim aleyhinde partiiinde sert rzgarlar esiyordu. Bata smail Rt Aksal, Hfz Ouz Bekata, Hatipolu gibi nm'in Menderes'le, kurduu temaslarla partiyi sattn ne srmeye balamlard.Bu arada Parti Merkez Ynetim Kurulunda NihatErim'in partiden ihrac iin disiplin kuruluna verilmesi kararlatrlmt.Otomobiline atlayp Pembe Kke giden Gle, nn'ye karan gtrd. nn, derhal Merkez Ynetantsna katld. Benim bilgim altnda butemaslar yapyor" diyerek. Erim' den yana kt.Bunun zerine Genel Sekreter Yardmcs Gle,Bu karan uygulamyorum dedi.Erim'in bilmedii bu gelimelere karlk, partiiindeki kiiliine ynelen muhalefet giderek byyordu. Halk ve Yeni Halk gezetelerindekir nedeniyle byk para cezalarna arptrlmasndan sonra, Erim'in iktidarn ba ile .. partitarak, nn'y kullanarak kendini kurtarmak iin pazarla oturduu yaygnlamt.Nihat Erim, benimle yllarca sonra konuurken, ognleri yeniden yayordu. Hibiri doru deildi.Grevi veren nn'yd, bir sre sonra evrenin telkinive basksyla bana kar durum alan da nn'yd."238ERM iLE NN : Nihat Erim uzun yllar desteiigrd nn'ye !kar srekli sayg gstermiti. Uzun yllar Menderes rejimine kar sert poen yana olan, bu grn CHP'ye iklabul ettiren Nihat Erim, 19S4'teki ar seim yenilgisindeSQDra DP iktidarna yanat. Temelde sorun, Erim'in sahip olduu gazeteye iktidarn iDlahkem.eler eliyle bitii acezalar deildi. CHPiindeki ikllem artk Erim'in Merufures'e yanamasyll. yenibir ra giriyordu