CRS Final Konuları - Balıkesir Üniversitesiw3.balikesir.edu.tr/~msackes/wp/wp-content/uploads/2012/03/CRS-Ders-Notu_Final.pdfTemel Kabiliyetler Testi 5-7 •Temel Kabiliyetler Testi

14.05.2012

1

CRS Final Konuları

Çocuğu Tanıma Teknikleri

• Doğal Gözlem • Kontrollü Gözlem • Sorgu Cetvelleri • Görüşme Yöntemi • Sosyometri • Psikodrama • Testler • Projektif Teknikler • Resim Çizme

14.05.2012

2

Çocuğu Tanıma Teknikleri Doğal Gözlem

• Gözlem, çocukları incelemek üzere en çok kullanılan metotlardan biridir.

• Birçok pedagog, doğal gözlem yöntemiyle elde edilen bilgilerin, daha iyi kontrol edilebilen, ama sınırlı olan tekniklere oranla daha sağlıklı olduğunu savunmaktadır.

Çocuğu Tanıma Teknikleri Doğal Gözlem

• Bu yöntemin temelini, anne baba ya da diğer erişkinlerin, çocuğun günlük davranış gelişimini dikkatle izlemesi oluşturur.

• Bu metotla elde edilen bilgilerin düzensiz olmasına ve gözlemcinin kişisel yorumuna ağırlık verilmesine karşın, çocuğun davranış ve alışkanlıklarını tümüyle yansıtan bir yöntem olması nedeniyle değeri büyüktür.

14.05.2012

3

Çocuğu Tanıma Teknikleri Kontrollü Gözlem

• Kontrol edilebilen deney durumları içinde çocuğun gelişimini etkileyen değişiklikleri saptamak üzere kullanılır.

• Bu teknikle gözlemci bazı koşulları değiştirirken, diğerlerini sabit tutmaya çalışır ve değişimlerin incelenen obje üzerindeki etkilerine bakar

Çocuğu Tanıma Teknikleri Sorgu Cetvelleri

• Sorgu cetvelleri, çocukla ilgili gerekli bilgiyi almak üzere anne baba, ya da diğer yetişkinlere yöneltilirler.

14.05.2012

4

Çocuğu Tanıma Teknikleri Görüşme Yöntemi

• Sorgu cetvelleri gibi, görüşme tekniği de, soru-yanıt şeklinde, çocuk hakkında ya da doğrudan doğruya çocuktan bilgi, almayı amaçlar.

• Bu metodun sorgu, cetveline oranla daha kişisel olması nedeniyle, görüşmeciyle çocuk arasında başarılı bir diyalogun kurulabilmesi için sağlıklı görüşme ortamının hazırlanmasına özen göstermelidir.

Çocuğu Tanıma Teknikleri Sosyometri Tekniği

• Bu teknik, bir sınıfta her çocuğun, örneğin, «Herhangi bir ödevi hazırlamak üzere sınıf arkadaşlarından hangisiyle çalışmak istediğini» ya da «Hangi arkadaşını daha çok sevdiğini» söylemesine dayanır.

• Çocuklar yeterince beraber vakit harcamış olmalıdır.

14.05.2012

5

Çocuğu Tanıma Teknikleri Sosyometri Tekniği

• Alınan yanıtlara göre, çocuklar arasındaki ilişkileri göstermek üzere bir sosyogram oluşturulur.

• Sosyograma göre, çok sevilenler «Yıldızlar»; hiç ilişki kurulmayanlar «Yalnızlar»; «Reddedilenler»; ayrıca birbirine oy veren «Çiftler» ve «Üçgenler» ortaya çıkar.

Sosyogram

14.05.2012

6

Çocuğu Tanıma Teknikleri Testler

• Test, önceden standardize edilmiş sorular yoluyla bireyin ya da bireylerin davranışlarını saptamak amacıyla kullanılan sistematik bir yöntemdir.

• Testler genel olarak başarı ve kapasiteyi ölçmek üzere kullanılabildikleri gibi (zihinsel başarıyı ölçmek üzere kullanılan zekâ testleri gibi), davranış ve kişilik özelliklerini ölçmek için de kullanılabilirler.

• Bu amaçla uygulanan kişilik testlerinde denek, kendi benliğini uyarana yansıtma yoluyla kişilik özelliklerini deneyciye açıklamış olur.

Çocuğu Tanıma Teknikleri Testler

• Örneğin, çocuklar için hazırlanmış bir kişilik testi olan C.A.T. (Children's Apperception Test) testindeki bir planşı (test kartı) açıklarken, çocuk bu kart üzerindeki resimlere kendi dünyasından, sorunlarından yararlanarak yeni bir yorum getirmeye çalışmakta, böylelikle iç dünyasını yansıtma olanağı bulmaktadır.

14.05.2012

7

Çocuklar İçin Algı Testi (C.A.T.)

• C.A.T. testi, değişik pozisyonlarda çizilmiş hayvanları içeren 10 karttan oluşmuştur.

• Kız, erkek 3-10 yaş arası tüm çocuklara uygulanabilir

• C.A.T bir çocuk için çok önemli olan figürleri ve dürtüleri anlamamızı kolaylaştırmak amacıyla yaratılmıştır.

Çocuklar İçin Algı Testi (C.A.T.)

• Resimler özellikle beslenme problemleri ve genel olarak da oral problemler konusunda bilgi vermek;

• kardeş kıskançlığından kaynaklanan problemleri araştırmak;

• anne-baba figürlerine karşı tutumu ve bu figürlerin nasıl algılandığını ortaya çıkarmak ve bir çift (karı-koca) olarak anne-baba ile çocuğun ilişkilerini görmek üzere düzenlenmiştir.

14.05.2012

8

C.A.T. Kartı

T.A.T Kartı

14.05.2012

9

Rorschach Kartı

Rorschach Kartı

14.05.2012

10

Çocuğu Tanıma Teknikleri Psikodrama

• Psikodrama, bazı iç çatışmaları olan bireyin bazı rollerde oynama yoluyla duygusal sorunlarını çözebilmesi tekniğidir.

• Bu yöntem baş oyuncuyu kendine merkez alır. Oyun, başrol oyuncusunun geçmiş, şimdiki ve gelecekteki yaşamlarından değişik yüzleri içerebilir. Genellikle psikodrama derin duygusal kaynaklara doğru yönlendirilir.

• Rol oynama, psikodramanın temelini oluşturur. Psikodramatik teknikler arasında, hareket metodları, karşı karşıya gelme (karşılaşma) teknikleri, tiyatro oyunları, yeniden oluşturulan deneyimler ve sözsüz egzersizler sayılabilir.


• Bu tekniklerin çoğu Dr. Moreno ve arkadaşları tarafından bulunmuştur.

• Psikodrama yönteminde baş oyuncunun duygularını ortaya koyabilmek için ikili ya da kendi kendine konuşma, çok rollü oyun ya da tek kişinin rol aldığı monodrama gibi tekniklerden yararlanılır.

• Psikodramanın ikili konuşma - rol değişimi tekniğinde yardımcı kişi, baş oyuncunun iç duygularını açık seçik bir biçimde ifade edebilmesine ortam hazırlar.

14.05.2012

11


• Yardımcı kişi, baş oyuncunun kendi durumunu keşfetmesine fırsat verir. Bu iki kişiden rollerini değiştirmeleri ve yeniden oynamaları istenir.

• Bu tekniğin önemi, iki rolün birbirinden açıkça ayırt edildiği oranda artar. Çünkü bunlar, ya birbiriyle çatışırlar ya da birbirini tamamlarlar. Rol değişimiyle çocuk, karşıt ya da tamamlayıcı rolleri oynadıkça, sıkıntısını açığa vurur.

• Böylece farklı rollerin bilincine varır ve kendisini rahatsız eden nedenleri anlar

Çocuğu Tanıma Teknikleri Goodenough-Harris Bir Adam Resmi Çiz

• Başlangıçta çocuğun çizdiği insan figürü son derece basit ve eksikliklerle doludur.

• Tipik bir 3 yaş çocuğu bir adam resmi olarak baş resmi çizmeyi yeğler. Gözler, burun ve ağız çoğunlukla yüzde bulunur.

• 4 yaş çocuğu büyük başlı insan figürü çizmeye eğilimlidir ve başa kollar ve bacaklar eklemeye başlamıştır.

• 5 yaş çocuğu genelde başın yanında bedene de yer verir. Baş; göz, burun ve ağzı içermekte, bedenden kol ve bacaklar uzanmaktadır.

14.05.2012

12


• Her yaşta bu çizgilere boyun, parmaklar, kulaklar gibi ayrıntıların eklenmesi beklenir.

• Yine çizgideki orantı yaşa koşut olarak daha uyumlu ve mantıksal olacaktır.

• Örneğin, 5 yaş çocuğunun çizdiği kafa çok orantısız ve bedenden büyükken, zamanla başın bedene göre giderek daha orantılı bir biçim aldığı görülür.


• Resmin genel etkisini saptamak üzere resme bakan kişi kendi kendine şu soruları sorabilir:

• Resmi yapan mutlu mudur, üzüntülü mü?

• Arkadaş canlısı mıdır, değil midir?

• Başkalarıyla kolay ilişki içinde midir, değil midir?

• Sakin midir, duygularını kontrol edebilir mi, yoksa başkaları mı onun duygularını kontrol etmektedir?

• Etkin ve enerjik midir? Güçlü müdür, zayıf mı?

14.05.2012

13

Çocuğu Tanıma Teknikleri Temel Kabiliyetler Testi 5-7

• Temel Kabiliyetler Testi 5-7 bir grup testi olup, 5-7 yaş arası çocuklara uygulanmaktadır.

• T. G. Thurstone ve L. L. Thurstone tarafından geliştirilmiştir.

• Bu testin, 5-7 formu ülkemizde rehberlik ve araştırma merkezleri (RAM) tarafından ön seçim amacıyla yaygın olarak kullanılmaktadır.

• TKT 5-7, toplam 130 soru maddesi ve dört alt bölümden oluşmaktadır.

• Bunlar: dil kavramı, ayırtetme hızı, sayı kavramı ve yer kavramıdır.

Davranış Problemleri

14.05.2012

14

Alt Islatma (Enuresis)

• Çocuklar mesane kontrolü gerçekleşinceye kadar geceleri altlarını ıslatır

• Gündüz kontrol 2 yaş civarında

• Gece kontrol ise 3.5 – 4.5 yaşları arasında kazanılır

• 4 ya da 5 yaşından sonra hala alt ıslatma devam ediyorsa enuresis vardır


• 4-5 yaş çocuklarının %15’i altını ıslatır ve bunların %80’i gece olur

• Erkeklerde kızlara oranla iki kat daha fazla görülür

14.05.2012

15


• Birincil enuresis: vakaların %80 kadarı

• İkincil enuresis: %20 kadarı

• İkincil enuresis tuvalet eğitimi kazanıldıktan sonra gerileme sonucu oluşur

• Kardeşin doğumu, yeni eve taşınma, ruhsal gerginlik


• İdrar ve dışkı kontrolü doğal olarak 4 yaşına kadar kendiliğinden gelişir

• Erken yaşlarda katı ve sert tuvalet eğitimi çocukta korku, hiddet, ve endişe uyandırır

14.05.2012

16

Alt Islatma Tedavisi

• Organik nedenlerin araştırılması

• Uyku ağırlığının giderilmesi

• Ruhsal çatışmaların önlenmesi

• Doğrudan tedavi: Çocuğa

• Dolaylı tedavi: Ebeveynlere

Alt Islatma Tedavisi

• Fonksiyonel ve psikolojik enuresisin tedavisinde mesane eğitimi yapılabilir

• Şartlı refleks oluşturulur

14.05.2012

17

Dışkı Kaçırma (Enkopresis)

• Organik bir neden olmaksızın çocuğun 3-4 yaşından itibaren dışkısını kontrol edemeyerek altını kirletmesi

• Alt ıslatmaya oranla daha az rastlanır

• Uygun olmayan tuvalet eğitimi, aile içi çatışmalar, annenin aşırı titizliği

Tedavisi

• Tıbbi: Laksatif ve fitil kullanılarak yapılan müdahale ve kontrol

• Psikanalitik: iç çatışmaların belirtisi.

– Doğrudan tedavi: oyun terapisi, psikoterapisi

– Dolaylı tedavi: aile terapisi, öğretmenle görüşme

• Davranışçı: çevrede değişiklikler yaparak davranışları kontrol etme

14.05.2012

18

Tuvalet Eğitimi

• Kültüre göre başlama zamanı değişir – 4.6 ay Londra, 7.8 ay Paris, 12.4 ay Stockholm

• ABD, 18-24 aylar arası (24 ay tavsiye edilen yaş)

• Çocukların çoğu 24-36 aylar arası tuvalet eğitimi alır (yaklaşık olarak 48. aya kadar sürebilir)

• Olası sorunlar – Erken eğitim vermeye yönelik baskı – kreşe verilen

çocuklar

– Ebeveyn çocuk ilişkisi: sinir krizleri, reddetme, ceza

Tuvalet Eğitimi

• Gerçekçi olmayan beklentiler

– Anne babalar ve hekimler çocukların gece

altını ıslatmadan uyuyabilecekleri yaş

konusunda farklı düşünür (2.75 yıl 5.13 yıl)

• Eğer tuvalet eğitimi 26 ay dan sonra

başlatılırsa daha erken başlatılmasına

oranla çocuk 2 kat daha hızlı öğrenir

14.05.2012

19

Tuvalet Eğitimi

• Hazır bulunuşluk 1. Mesane kontrolü

– Kasların istemli kontrolü

– Birkaç saat kuru kalma

2. Kaba Motor – Yürüme, tutma

3. Dil Gelişimi – Alıcı: 1 ve 2 aşamalı komutlar

– İfade edici: gereksinimleri iletme

4. Tuvalet ihtiyacını kontrol etme isteği

Müdahale Seçenekleri

• Tutma Kontrolü Eğitimi:

– İki hafta süresince çocuğu gittikçe artan periyotlarla idrarını tuttuğu için ödüllendirme

• Destekleyici yaklaşımlar:

– Eğitim

– Sıvı kısıtlaması

– Gece kaldırmaları

14.05.2012

20

Davranışsal Gündüz Tuvalet Eğitimi Programı

Vaka: 3 yaşında kız çocuğu tuvalet eğitiminde sıkıntı yaşamakta.

A. Normal iç çamaşırına geçin. Bu çocuğa yardım etmede önemli bir aşamadır. Altını ıslattır ıslatmaz ıslaklığın verdiği rahatsızlık duygusunu hisseder. Eğer gerekirse, iç çamaşırı üzerine plastik külot giydirilebilir.

B. Her yarım saatte bir çocuğu 5 dakika tuvalete tutun.

Eğer biraz da olsa idrarını ya da dışkısını yaparsa :

1) Alkış ve aferin verin!!!

2) Hemen şeker veya küçük bir parça çikolata verin

3) Çocuk istediği zaman tuvaletten kalkmakta serbesttir

Eğer 5 dakika boyunca bir şey yapmazsa – güzel denemeydi, aferin deyin. Şeker veya çikolata vermeyin.


C. Eğer altını kirletirse... Olumlu Pratik 1) Berberce tuvalete gidin 2) Doğal bir ses tonuyla: «ıslak külotlar iyi değil“ veya

“ahh, ıslanmışsın” (daha fazla konuşmaktan çekinin) 3) Külotunu indirmesinde yardım edin 4) Tuvalete oturtturup birkaç saniye beklemesini

sağlayın 5) Kalkıp giyinmesine rehberlik edin 6) Beraberce kazanın olduğu yere gidin ve, “Şimdi alıştırma yapalım böylece bir daha ki sefere

kendi başına tuvalete”. Birden altıya kadar olan aşamaları 3 ila 5 kez tekrar edin. Böyle yağmak çocuğa kendine başına tuvalete gitme becerisini geliştirmede yardım eder. Bu işi eğlenceli bir hale getirin.

• Alıştırma esnasında yarım saatlik süre dolmak üzereyse tuvalete gittiğinde çocuğunuzun 5 dakika oturmasına izin verin.

14.05.2012

21


• Eğer uzun süreliğine dışarı çıkacaksanız

ve tuvalete ulaşmak zor olacaksa çocuğun

altını bağlayabilirsiniz. Fakat eve gelir

gelmez normal külota geri dönmelisiniz.

Parmak Emme

• Parmak emme 3-4 yaşına kadar görülebilir

• Yaygın bir davranıştır

• Diş çıkarma, utanma, sıkılma, uyku

• 6 yaşını geçtiğinde dişlerde deformasyona, konuşma bozukluğuna neden olabilir

• Gerileme parmak emmeye neden olabilir

14.05.2012

22

Parmak Emme

• Çocuklar genelde yalnızken parmak emmektedirler

• Eldiven kullanmak, yarabantı kullanmak

• Davranış düzenleme programları

Tırnak Yeme

• 3-4 yaşlarından önce genelde rastlanılmaz

• Güvensizlik belirtisi olarak görülebilir

• Modelin taklit edilmesi ya da

• Baskıcı, otoriter aile, sevgisizlik, sürekli azarlama, kıskançlık

14.05.2012

23

Tırnak Yeme

• 3-4 yaşlarına kadar görmezden gelme

• Gururunu okşama ve olumlu dille tırnaklarını çirkin yapacağını açıklama

• Kendini güvensiz hissetmesine neden olan durumları tespit edip ortadan kaldırma

DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU

• DEHB, çocuğun yaşına uygun olmayan, süreğen bir dikkat eksikliği, hiperaktivite-dürtüsellik belirtileri göstermesidir (APsktryD; 2000)

14.05.2012

24


• Dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik

• DEHB’nun, MR ya da laboratuvar tetkikleri gibi fiziksel-somut göstergeleri yoktur.

• Bir çocuktan diğerine değişebilen karakteristik davranış örüntüleri ile anlaşılabilir.

• DEHB’na neden olan tek bir etmen / faktör henüz belirlenmemiştir.

• DEHB olan çocukların davranışları oldukça şaşırtıcıdır: Dikkatsizlikten kaynaklanan hatalar, yerinde oturamama, hiç bir işi bitirememe. Ancak kimi zaman ise oldukça istendik davranışlar gösterebilir.


• Ancak daha fazla çaba ya da katı disiplin kuralları çoğu zaman işe yaramaz, DEHB olan çocuklar zaten ellerinden gelenin en iyisini yapmaya çalışmaktadırlar

• Sonuçta da DEHB olan çocuklar incinmekte, karmaşa yaşamakta, üzülmekte ve yeterince dikkatli olmadıkları için suçlanmaktadırlar

• Çoğunlukla da bunun nedenini anlayamamaktadırlar

• DEHB olan çocuklar hayal kırıklığı ve umutsuzluk duyguları yaşarlar

• “Hiç arkadaşım yok, nasıl oyun oynanacağını bilmiyorum. Bu nedenle hep ağlıyorum, ne yapacağımı bilmiyorum”

• DEHB bir çocuğun hayatını oldukça olumsuz biçimde etkileyebilir, enerjisini tüketebilir, çok acı çekebilir, benlik saygısını düşürebilir ve tüm kişilerarası ilişkilerini olumsuz biçimde etkileyebilir.

14.05.2012

25


• DSM IV Tanı Ölçütleri “Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu”

• (1) ya da (2)’nin olması

• 1) Aşağıdaki dikkat eksikliği belirtilerinden altı ya da daha fazlasını son altı aydır var olması ve (çocuğun) gelişim düzeyi ile tutarsız ve (çocuğun) uyumunu bozucu olması

Dikkat Eksikliği a) genellikle, ayrıntılara dikkat etmez ya da okul çalışmalarında, çalışmalarında ya

da diğer etkinliklerinde dikkatsizce hatalar yapar

b) genellikle, yaptığı işlerde ya da oyun etkinliklerinde dikkatini sürdürmekte güçlük çeker

c) genellikle, kendisiyle konuşulduğunda dinlemiyor gibi görünür

d) genellikle, yönergeleri takip etmez ve okul çalışmalarını, işlerini ya da işyerindeki görevlerini bitirmez (yönergeleri anlamak ya da karşı gelmek amacıyla değil)

e) genellikle, işlerini ya da etkinliklerini organize etmede güçlük yaşar

f) genellikle, süreğen zihinsel çaba gerektiren işlerden (okul çalışmaları ya da ev ödevleri gibi) kaçınır, hoşlanmaz ya da gönülsüzce ilgilenir

g) genellikle, işer ya da etkinlikler için gerekli şeyleri kaybeder (örn; oyuncak, okul ödevleri, kalem, kitap ya da araçlar)

h) sıklıkla, dış uyaranlardan kolayca dikkati dağılır

i) sıklıkla, günlük etkinliklerde unutkandır


• 2) Aşağıdaki hiperaktivite-dürtüsellik belirtilerinden altı ya da daha fazlasını son altı aydır var olması ve (çocuğun) gelişim düzeyi ile tutarsız ve (çocuğun) uyumunu bozucu olması

• Hiperaktivite

• a) sıklıkla eli ayağı kıpı kıpırdır ya da sandalyede ileri geri hareket eder

• b) sıklıkla, sınıfta ya da oturması beklenen ortamlarda yerinden kalkar

• c) sıklıkla, uygun olmayan ortamlarda koşturur ya da tırmanır (ergen ya da yetişkinlerde öznel yerinde duramama duyguları olabilir)

• d) sıklıkla, sessizce oyun oynamada ya da boş zaman etkinlikleriyle ilgilenmede güçlük yaşar

• e) sıklıkla, “her an harekete hazırdır” ya da “bir motorla çalışıyormuş” gibi hareket eder

• f) sıklıkla, çok konuşur

• Dürtüsellik • a) sıklıkla, sorulan soru tamamlanmadan cevap verir

• b) sıklıkla, sırasını beklemekte güçlük yaşar

• c) sıklıkla, başkalarının işlerine dalar ya da böler (örn; konuşma ya da oyunlara dalar)

14.05.2012

26


• DİKKAT TOPLAMA / TOPLAYAMAMA • Dikkat Kapasitesi: kısa bir süre içerisinde hatırlayabildiğimiz ya da

dikkatimizi yöneltebildiğimiz bilgi miktarı

• Seçici Dikkat: ilgili uyaranlara yoğunlaşamama ve çevredeki –gürülti gibi- dış uyaranlardan etkilenmeme

• Süreğen Dikkat / süreğen özen: dikkatini belli bir konuya uzun süre odaklayabilme ya da yorgunken dikkat edebilme.

• DEHB olan çocuklar çoğunlukla 3. maddede güçlük yaşarlar. DEHB olan çocuklar ilgilerini çekmeyen ya da tekrara dayalı bir iş yaptıklarında, performanslarının diğer çocuklara göre düştüğü gözlenmektedir

• Süreğen Dikkat Testi:

• Çocuklar bir bilgisayar önünde oturur ve ekrana sırayla çeşitli harfler gelir. Çocuğa, A harfinden hemen sonra Z harfi gelirse tuşa basması istenir. Eğer çocuk A harfinden sonra Z geldiğinde tuşa basmazsa, dikkatini toplayamadığı, A harfinden sonra Z gelmediği halde tuşa basarsa

dürtüselliğin olduğu düşünülür.


• DÜRTÜSELLİK

• Bilişsel Dürtüsellik : Organize olamama, hızlı düşünme ve yönlendirilmeye ihtiyaç duyma. Ödevini yaptığı halde teslim etmeyi unutma gibi

• Davranışsal Dürtüsellik: sınıfta gürültü yapma, sonuçlarını hiç düşünmeden davranma. Sessiz, sakin olmaları gereken durumlarda davranışlarını ketleyememe. Ütünün sıcak olduğunu bildiği halde dokunma

• Bilişsel ve davranışsal dürtüsellik akademik başarıyı yordamaktadır.

• Davranışsal dürtüsellik, antisosyal davranışları dolayısıyla davranım ve karşı gelme bozukluğunu yordamaktadır

14.05.2012

27


• DUR TESTİ: Dürtüselliğin ölçülmesi amacıyla geliştirilmiştir

• Çabuk ve kesin karar vermeyi gerektiren gerçek yaşam olaylarına benzetilerek geliştirilmiştir. Kişinin uygun kararı vermesi gereken durumlarda, ya davranışı gerçekleştirmesi, ya da gerçekleştirmeyi durdurması (ketlemesi) gerekmektedir.

• Çocuk bilgisayar önüne oturur ve belli harfler geldiğinde elindeki kumandada belli tuşlara basması istenir. Denemelerin 1/3’ünde ise dur sesi verilir; bu sesin geldiği denemelerde ise basmaması istenir.

• DEHB olan çocukların bastığı gözlenmiştir.


• ALT TİPLER

• Dikkat eksikliğinin baskın olduğu tip

• Hiperaktivite-dürtüselliğin baskın olduğu tip

• Karma tip

14.05.2012

28


• EK ÖLÇÜTLER

• Belirtiler 7 yaş öncesinden itibaren görülüyor mu?

• Belirtiler aynı yaştaki ve aynı cinsiyetteki çocuklardan daha sık ve daha yoğun görülüyor mu?

• Süreğen bir problem mi? (en azından 6 aydır)

• Birden fazla ortamda görülüyor mu?

• Sosyal ve akademik yaşamında bozukluklara / sorunlara neden oluyor mu?


• DSM’NİN SINIRLILIKLARI

• 1) Gelişimsel Duyarsızlık: Tüm yaşlara aynı belirtilerin uygulanması; tanıda yaşa ya da olgunluk düzeyine göre düzenleme yapılmaması (yaşla birlikte kimi belirtilerin azalmasına rağmen)

• 2) Kategorik Değerlendirme: Var ya da yok • 3) 7 yaş öncesi belirtilerin aranması belirsizlik

yaratmaktadır • 4) 6 aydır belirtilerin devam etmesi: Kimi küçük

çocuklarda belirtiler 6 ay sürmekte sonra ortadan kalkmakta

14.05.2012

29


• YÖNETİCİ İŞLEVLER: Bir amaca ulaşmak için problem çözmeye yönelik düşünme biçimini sürdürme yeterliliği. Kendini düzenleme, farkındalık, plan yapma, kendini izleme ve kendini değerlendirme

• Bazıları: • Bilişsel Süreçler: İşleyen bellek, zihinden hesaplama, plan yapma,

tahmin etme, düşüncede esneklik, organizasyon stratejilerini kullanma

• Dil Süreçleri: Sözel akıcılık, iletişim, kendine yönlendirilmiş konuşma • Hareket süreçleri: çaba harcama, üst-düzey yönergeleri izleme, tepki

ketleme, hareket koordinasyonu ve sıralaması • Duygusal Süreçler: duygu düzenleme, duyguların uyarılma düzeyi,

olgun yargılamada bulunma • DEHB olan çocuklar, bu alanlardan birinde ya da birkaçında sorun

yaşarlar


• Zeka: Yeterlikler ve Yetersizlikler

• En azından normal zekaya sahipler; pek çoğu oldukça parlak

• Güçlükleri, zeka düzeylerinin düşük olması değil, zekalarını günlük yaşam işlevlerine uyarlayamamaları

• Zeka puanları kardeşelrinden ortalama 10 puan daha düşük çıkıyor (zeka testlerinin zihinsel hesaplama alt testleri v.b.)

• Zeka testlerinin süreğen dikkat gerektirmesi de buna katkıda bulunuyor

• Dikkatlerini toplayamamaları zekalarının düşük olduğu anlamına gelmez

14.05.2012

30


• EK SORUNLAR

• Akademik İşlevler

• Öğrenme Bozukluğu

• Dil ve konuşma Bozuklukları

• Sağlık Sorunları: Üst solunum yolları, uyku, dışa atım problemleri, tik bozuklukları (seyrek)

• Kaza Yatkınlığı

• Risk Alma

• Kişilerarası problemeler

• Aile problemleri

• Akranlarla problemler


• Görülme sıklığı %3-5 • Her sınıfta en az bir çocuğun DEHB olduğu düşünülmekte • Erkeklerde görülme sıklığı iki / üç kat daha fazladır • Tüm toplumlarda ve kültürlerde görülmekte • Belirtiler yaşla birlikte değişmekte • Zor bebek mizacını, 3-4 yaşlarında hiperaktivite ve dürtüsellik

izlemekte, okul çağında buna dikkat eksikliği eklenmektedir • Kimi DEHB belirtileri yaşla birlikte azalmasına karşın, çoğu

insan için yaşam boyu süren bir bozukluktur

14.05.2012

31

DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU KURAMLAR VE NEDENLER

Motivasyon Bozukluğu: Ödül ve cezaya karşı duyarlıkta bozukluk; ödüle daha fazla duyarlı cezaya duyarsız olma

Uyarılma Bozukluğu: Uyarılma düzeyinin aşırı yüksek ve sıklıkla da aşırı düşük olmasıyla ilgili bozukluk. Kendilik uyarımı düşük olan çocuğun uyarım ihtiyacının bir göstergesi hiperaktivitedir

Kendini Düzenleme Bozukluğu: Davranışlarını düzenlemed düşünce ve dili kullanmama bozukluğu

Davranışı Ketleme Bozukluğu: Davranışı engelleyememe bozukluğu, özellikle davranış bir kez başladığında

Genetik Risk

Hamilelik dönemi riskler: sigara, alkol, doğum komplikasyonları

Dopamin geçişlerinde bozukluk; ön lob anormallikleri

Uygunsuz davranışları baskılamada başarısızlık

Yönetici işlev bozuklukları: işleyen bellek, kendini düzenleme

Davranışsal belirtiler; drtsllk, dkktszlk, hprktvt

Sosyal ve akademik işlevlerde sorunlar

Ebeveynlikte sorunlar

Davranım ve karşı gelme bozuklukları

DEHBna ilişkin olası bir gelişimsel patika

14.05.2012

32

DİKKAT EKSİKLİĞİ VE HİPERAKTİVİTE BOZUKLUĞU TEDAVİ

• 1) Uyarıcı İlaçlar: Belirtilerin ev ve okulda azalmasına yönelik

• 2) Ebeveyn Eğitimi: Yıkıcı, zarar verici davranışlarla evde başetme, ebeveyn-çocuk çatışmalarını azaltma, istendik davranışları artırma, kendini düzenleme davranışlarını artırma

• 3) Eğitsel Müdahale: Yıkıcı, zarar verici davranışları okulda/sınıfta azaltma, akademik başarıyı artırma, istendik davranışları artırma, kendini düzenleme davranışlarını artırma

• 4) Tatil Tedavi Programları: Yoğun bir programla, evde ve okulda istendik davranışları artırmaya yönelik tatil tedavi programları

• 5) Aile Danışması: Ailedeki bireylerde DEHB’ndan kaynaklanan stresi azaltma, duygudurum bozukluklarını ve evlilikle ilgili sıkıntıları azaltma

• 6) Destek Grupları: DEHB gösteren çocukların ebeveynlerinin bilgi ve deneyimlerini paylaşmaları, duygusal destek sağlamaları

• 7) Sosyal beceri Eğitimi: Kişilerarası ilişkilerdeki çatışmaları çözme, önleme, istendik akran ilişkileri geliştirme

• 8) Bilişsel-Davranışçı kendilik kontrol eğitimi: Problem durumları farketmeyi, bu ortamlara bilişsel ve davranışçı tepkiler vermeyi, DEHB belirtileriyle başetmeyi ve kendini pekiştirmeyi öğrenme

• 9) Bireysel Danışma: Kişisel endişelerini ve duygularını paylaştığı destekleyici bir ilişki sağlama

DAVRANIM BOZUKLUKLARI

• Bu alanda çalışan uzmanların çalışmalarına ve halkın yoğun tepkisine rağmen gençler arasında antisosyal, yıkıcı ve şiddet davranışları tüm dünyada olduğu gibi ülkemizde de artarak devam etnektedir.

• Gençlerin sergilediği antisosyal davranışlar, “saldırganlık insanın doğasında vardır; kimi çocuklar doğuştan kötüdür” ya da şiddet “çürüyen, değerlerini yitiren toplumun belirtileridir” gibi popüler görüşleri yaygınlaştırmaktadır.

• Acilen, hem bu çocuklara ve hem de bu çocukların zarar verdiği çocukları anlayıp, onlara yardım etmek gerekmektedir.

14.05.2012

33


• Çocuklarda görülen davranım bozuklukları ve antisosyal davranışlar yaşarına uygun olmayan eylemler ve tutumlardır. Bu eylem ve tutumlar ailenin beklentilerini, toplumsal normları, ve diğer insanların kişisel haklarını ihlal etmekte, ya da mallarına / eşyalarına zarar vermektedir.

• Davranım bozuklukları pek çok davranışı içerebilir: vurma, küfür etme, öfke krizi, vandalizm, şiddet, hırsızlık, hakaret.

• Bu problemlerin nedenleri ve sonuçları oldukça farklılık gösterebilir.

• DB gösteren çocukların davranışları bizi şoke etse de, bu çocukların oldukça olumsuz ev ve mahalle koşullarında yaşamaktadırlar.

• Pek çoğu fiziksel istismar, ihmal, fakirlikle başetmek zorunda kalmakta, çok çeşitli suçları işemeye maruz bırakılmaktadırlar.


• Pek çok genç insan ailesenin ya da toplumun kurallarını zaman zaman ihlal eder.

• Gençlerin %95’i zaman zaman a) yalan, b) kavga, c) okulu asma, d) evden kaçma, e) eşyalara zarar verme f) alkollü araba kullanma gibi davranışları gösterdiklerini itiraf etmişlerdir

• Sadece %5’i bu davranışları hiç yapmamışlardır; bunlar da aşırı kaygılı, sosyal becerileri düşük v.b. Gençlerdir.

• Gelişim sürecinde antisosyal davranışların

14.05.2012

34


• Okulöncesi dönemdeki çocukların %50’sinin yalan, sözdinlememe, eşyalara zarar verme, ergenlerin %10’u.

• Çocukların gösterdiği antisosyal davranışlar, söz dinlememeden kavgaya kadar yoğunluk / şiddet açısından değişebilir

• Bazı antisosyal davranışlar yaşla azalırken (evde söz dinlememe) bazıları artmaktadır (zorbalık davranışları)

• Çocukluk döneminde erkeklerde fazla, ergenlikte kızlar ve erkekler arasında fark yoktur.

• Çocukluktaki fiziksel saldırganlıkla ileri yaşlardaki saldırganlık arasındaki korelasyon .70 (IQ kadar yüksek bir korelasyon).


• Çocukların çoğunda antisosyal davranışlardan bazıları görülse bile, ancak %5’i tanı almakta, bu davranışları yoğun ve sürekli biçimde göstermektedirler.

• Dışayönelim bozuklukları a) suçlu: kuralları ihlal etme; evden kaçma, ateşe verme, çalma, okuldan kaçma, alkol ve uyuşturucu kullanma, vandalizm b) saldırganlık: kavga etme, zarar verme, söz dinlememe, kafa tutma, tehdit etme, okulda yıkıcı davranışlar

14.05.2012

35


Yıkıcı

Yıkıcı Olmayan

Örtük Açık

Hayvanlara zarar verme Mal /eşya zarar

Saldırganlık

Otoriteye karşı gelme Karşı gelme davranışı

Vandalizm Çalma

Ateşe verme

Yalan

Saldırı İntikam, kindar

Acımasız Başkalarını suçlama

Kavga

Zorbalık

Alıngan

Tartışır

Sinirli İnatçı

İddiacı Öfke krizi

Rahatsız edici

Küfür

Kuralları ihlal

Evden kaçma

Okuldan kaçma

Alkol uyuşturucu

DAVRANIM BOZUKLUKLARI DSM-IV Tanı Ölçütleri

A. Diğerlerinin temel hakları ya da en önemli toplumsal normların ya da kuralların

ihlal edildiği, tekrarlayıcı ve süreğen bir davranış örüntüsünün eşlik ettiği

aşağıdaki belirtilerden üçünün (ya da daha fazlası) son 12 ayda görülmesi;

ölçütlerden en az birinin son altı ayda varolması:

İnsanlara ve hayvanlara saldırganlık

1) Sıklıkla diğerlerine zorbalık yapar, tehdit eder ya da yıldırır

2) Sıklıkla fiziksel kavgaları başlatır

3) Başkalarına ciddi zararlar verebilecek bir silahı kullanmıştır (örn; tuğla,kırık şişe,

bıçak, tabanca, sopa)

4) Fiziksel olarak diğerler insanlara karşı acımasızdır

5) Fiziksel olarak hayvanlara karşı acımasızdır

6) Hırsızlık (başka birine karşı) (örn; saldırıp soyma, cüzdan aşırma, haraçla para

sızdırma, silahlı soygun, )

7) Cinsel etkinlik için başka birine zor kullanma

Mala zarar verme

8) Ciddi bir zarar vermek niyetiyle, bilerek yangın çıkarma

9) Bilerek başkalarının malına zarar verme (yangın çıkarma dışında)

14.05.2012

36

DAVRANIM BOZUKLUKLARI DSM-IV Tanı Ölçütleri

Aldatma ya da hırsızlık

10) Başka birinin evine, binasına ya da arabasını girme

11) Sıklıkla bir şey elde etmek ya da yükümlülüklerden kaçınmak için yalan söyler

12) Kurbanla (mal sahibiyle) karşılaşmadan önemli sayılabilecek şeyleri çalma (örn;

dükkana zorla girmeden mağaza hırsızlığı, sahtekarlık)

Kuralların ciddi biçimde ihlali

13) Sıklıkla, anne-babanın yasaklamasına karşın geceyi dışarda geçirme -13 yaşından

önce-

14) Anne-babanın ya da velayetinin bulunduğu evden en az iki kere kaçıp geceyi dışarda

geçirme (ya da bir kez kaçıp uzun zaman sonra dönme)

15) 13 yaşından önce; sık sık okuldan kaçma

DAVRANIM BOZUKLUKLARI Ek Özellikler

• 1.DB gösteren çocukların çoğu normal zekaya sahiptir; bir bölümünün zekası akranlarından ortalama 8 puan daha düşüktür.

• 2.DB gösteren çocukların sözel zekaları performans zekalarından daha düşüktür: Bu özellik, dinleme, okuma, problem çözme, kendini ifade etme, yazma işlevlerini olumsuz yönde etkileyebilir

• 3. Sözel becerilerdeki bozukluk, antisosyal davranışlarına katkıda bulunabilir: kendini kontrol etme, başkalarının duygularını anlama gibi

• 4. Davranışlarının sonuçlarını düşünmezler; başkaları üzerindeki etkisini umursamazlar

• 5. Dürtüsel davranışları ketlemezler; sosyal değerleri ya da ileride sahip olacakları ödülleri düşünmezler; değişen durumlara göre davranışlarını değiştirmezler. (Yönetici İşlev bozuklukları)

14.05.2012

37


• 6. Okul problemleri: Okulda başarısızlıklar, motivasyon düşüklüğü, öğretmen ve akran ilişkilerinde problemler

• 7. Düşük benlik saygısı: düşük benlik saygısının DB’na neden olduğu düşünülmüyor; çünkü antisosyal davranışların şişkin ve değişken kendilik algısı ile bağlantılı olduğu düşünülmekte.

• 8. Abartılı akran kabulu algısı var: Buna yönelik bir tehdit şiddet davranışlarının sergilenmesine kaynaklık ediyor; böylece benlik saygısının düşme tehlikesi engelleniyor

• 9. Akran İlişkileri: sözel ve fiziksel şiddet, sosyal beceri düşüklüğü, bazıları popüler olabilir ancak çoğu akranları tarafından dışlanmakta. Seçtikleri arkadaşları da kendi düşünce ve davranışlarına benzer olanlar

• 10. Ergenlikteki antisosyal davranışları yordayan en önemli faktör: antisosyal arkadaşlar

• 11. DB gösteren çocukların bir bölümü okulda ZORBA olmakta

• 12. Aile problemleri


12. Aile Problemleri:

• Antisosyal davranışlarla aile problemleri arasında yüksek korelasyon

• İki tip aile işlev bozukluğu

• 1) Genel aile bozukluğu: ebeveyn patalojisi, ailede antisosyal davranış tarihçesi, evlilik sorunları, yetersiz destek, antisosyal aile değerleri

• 2) Aile işlevlerinde ve ana-babalık /ebeveynlik pratiklerinde bozukluklar: katı disiplin, yetersiz gözetim-denetim, yetersiz duygusal destek, ebeveynlerin disiplin konusunda farklı görüşlerde olması, AİLE İÇİ ŞİDDET, AİLENİN SOSYAL İZOLASYONU

13. Madde kötüye kullanımı

14. Görülme sıklığı %2-%6. erkeklerde 4 kat fazla; ergenlikte eşitleniyor.

14.05.2012

38

DAVRANIM Problemlerinin Yaşam Boyu Gelişimi

Evre I Anti sosyal ebeveyn, stresler,

dede -

anneanne/babaannenin

yetersizliği

Ebeveynin madde

kötüye kullanımı

Çocukta Zor mizaç,

düşük benlik saygısı

Evre II Akademik başarısızlık Akran reddi, depresif

duygudurum

Ebeveyn reddi

Evre III Sapkın akran grubu Madde kötüye

kullanımı, Meslek

seçimine hazırlanmada

güçlükler

Ergen

suçluluğu/yasadışı

davranışlar

Evre IV Islahevleri, hapishane İşsizlik, işi sürdürmede

güçlük

Evlilik sorunları

SALDIRGAN DAVRANIŞLAR GÖSTEREN ÇOCUKLARIN SOSYAL ORTAMLARDA SERGİLEDİKLERİ DÜŞÜNME VE DAVRANIŞ BİÇİMİ -

AŞAMALARI

Evre I

Kodlama

Karar vermeden önce, çok az ipucundan yararlanırlar,

davranışa geçmeden önce, olay hakkında bilgi almazlar

Evre II

Yorumlama

Muğlak olaylara düşmanca yükleme

Evre III

Tepki araştırması

Saldırgan tepki gösterirler, sosyal problem çözme bilgi ve

becerisi düşük

Evre IV

Tepki Kararını

verme

Saldırgan çözümlerin tercihi

Evre V

Davranış / eylem

Sözel davranışların yetersizliği, sergilememe, fiziksel saldırı

14.05.2012

39

KARŞI GELME BOZUKLUĞU

• KGB olan çocuklar yaşlarına uygun olmayan bir inatçılık, düşmanlık gösterirler ve uygunsuz / sapma davranışları gösterirler.

• KGB’nun DSM’de yer alma nedenlerinden biri -erken dönemde görülen antisosyal ve saldırgan davranışları- yani, okul öncesi ve ilköğretim çağı çocuklarını erken yaşta belirlemektir.

• DB ve KGB belirtilerinde örtüşme vardır; ancak KGB gösteren çocukların bir

KARŞI GELME BOZUKLUĞU DSM-IV Tanı Ölçütleri

• A. Negatif, düşmanca ve sapma davranış örüntüsünün6 ay sürmesi ve aşağıda belirtilen 4 (ya da daha fazla) belirtinin olması

1) Sıklıkla öfkesini kontrol edemez 2) Sıklıkla yetişkinlerle tartışır 3) sıklıkla, yetişkinlerin koyduğu kurallara ya da isteklerine karşı gelir ya da

onlara uymayı reddeder 4) Sıklıkla bilerek insanları sinirlendirir 5) Sıklıkla, kendi hataları ya da istenmedik davranışları için başklarını

suçlar 6) Sıklıkla alıngandır ya da kolaylıkla başkalarına sinirlenir 7) Sıklıkla öfkelidir ya da küser 8) Sıklıkla kindar veya intikamcıdır Not: Aynı yaş grubundaki ya da gelişim düzeyindeki kişilerden daha

sıklıkla davranış gerçekleştiğinde ölçütün karşılandığı kararı verilir. Not. Davranım bozukluğu tanısı konduğunda, KGB tanısı konmaz.

14.05.2012

40

DAVRANIM BOZUKLUĞU VE KARŞI GELME BOZUKLUĞU NEDENLER ?

• Baskı Kurma (Coercion) Kuramı (G. Patterson; 1992). Antisosyal davranışların gelişiminde ebeveyn-çocuk etkileşimi önemlidir.

• Bu süreç dört aşamalı kaçınma koşullaması patikasını izler.

• Ebeveynin taleplerini yerine getirmemek ve bundan kaçınmak için çocuk artan oranda istenmedik davranış sergilemeyi öğrenir

• Bu sürece “pekiştireç tuzağı” denir

DAVRANIM BOZUKLUĞU VE KARŞI GELME BOZUKLUĞU NEDENLER ? Baskı Kurma (Coercion) Kuramı (G. Patterson; 1992)

(Ödev yapması beklenen çocuğun TV izleme davranışı örneği)

I. Adım Anne bağırır; “ev ödevini yapman gerekirken neden TV izliyorsun?”

(anneden çocuğa ceza)

II. Adım Çocuk hemen –tartışmacı biçimde- cevaplar “okuldan nefret ediyorum,

öğretmenim aptalın teki, bugün ödev vermedi” (Çocuğun annenin

bağırmasını, azarlamasını cezalandırması; böylece –uzun dönemde-

çocuğun ev ödevleri, okul problemleri konusunda herhangi bir tepkide

bulunmasını azaltacaktır)

III.

Adım

(Anne ev ödevi talebinden vazgeçer; ev ödevi olmadığı cevabından

memnundur) Sesini düşürür ve “Öğretmeniniz hala o sıkıcı kıyafetleri mi

giyiyor? Yine öyle mızmız mı? Der. Annenin ev ödevi talebinden

vazgeçmesi çocuğu olumsuz pekiştirir. Bir daha böyle bir talepte

bulunduğunda, annesiyle tartışacak ve büyük bir olasılıkla annesine

bağıracak, bir şeyler fırlatacak v.b.

IV.

Adım

Annesi talebinden vazgeçtiği anda, çocuk tartışmayı bırakır (annenin

olumsuz pekiştirilmesi); ve nötr hatta pozitif cevap verir. Öğretmenimiz

gerçekten çok mızmız bir kadın, herkes onla dalga geçiyor

14.05.2012

41

DAVRANIM BOZUKLUĞU VE KARŞI GELME BOZUKLUĞU NEDENLER ?

BİYOLOJİK /

YAPISAL Erkek cinsiyet

Genetik risk

Nöropsikolojik bozukluk

Düşük sözel zeka ve sözel

becerilerde yetersizlikler

Uyarım düzeyi düşüklüğü

Dikkat eksikliği /

hiperaktivite

GELİŞİMSEL Bağlanma bozukluğu

Erken çocukluk döneminde

sosyal-bilişsel bozukluklar

AİLE / ÇEVRE Aile, evlilik bozuklukları

Bozuk / işlevsiz ebeveyn-

çocuk etkileşimi

Çocuk istismarı

Düşük SED

Olumsuz mahalle ortamı

DAVRANIM BOZUKLUĞU VE KARŞI GELME BOZUKLUĞU TEDAVİ

• Ebeveyn (başetme) eğitimi: davranışçı yaklaşıma dayalı olarak

çocuğun ev-içi davranışlarını değiştirme teknikleri. Ebeveyn çocuk etkileşimini geliştirmeyi hedefler, ebeveynlik becerileri geliştirilir, örn: çocukla etkileşim, çocuğu izleme, yönlendirme

• Baskı kurma kuramının temel ilkeleri ve “pekiştirme tuzağı” ebeveynlere anlatılır

• Genel problem çözme becerileri anlatılır

• Çocuklarla etkileşimi artırmak için oyun-oynama becerileri geliştirilir

• Çocuğun istendik davranışları –fark edilir- pekiştirilir

• Kullanılan teknikler: etkileşimsel tartışma, doğrudan bilgi verme, model olma, davranış sözleşmesi, istendik davranışın ne olduğunu söyleme-tekrar etme, davranışı biçimlendirme, geribildirim, rol oynama, yapılandırılmış ev ödevleri

• İsteklerin etkili biçimde iletilmesi: kuralların açık olması, istendik davranışta ödülün uygun kullanımı, istenmedik davranışta hafif-ceza (5 dak. Ara; ödülün çekilmesi)

• Görüşmelerde, bu tekniklerin nasıl uygulandığı, nelerin değiştiği, nerelerde sorun olduğu v.b. tartışılır

14.05.2012

42


• Bilişsel-Davranışçı Yaklaşım (Bilişsel Problem Çözme Becerileri Eğitimi)

• Kişilerarası ilişkilerde karşılaşılan bilişsel bozukluklara ya da sapmalara odaklanır. Düşüncelerden kaynaklanan davranışlar da önemlidir

• Çocuğun kendi-kendine söylediği ifadeler önemlidir (self-statement) Çocuğun dikkatini probleme odaklamak ve çözüm yollarını bulmak amacıyla bu ifadelerden yararlanılır.

• Tedavide oyunlardan, okul etkinliklerinden ve hikayelerden yararlanılır

• Terapist altif rol alır; düşünce süreçlerinden örnekler verir; çocuğa geribildirim verilir; takdir edilir

• Model alma, rol oynama, davranış sözleşmesi, ve puan verme gibi tekniklerden yararlanılır

• Saldırgan ve antisosyal davranışların nedeni, çocuğun çevresindeki olayları algılaması ve yorumlama biçimidir

• Bu olayları algılama ve düşünme biçimi değiştiğinde antisosyal davranışlar da değişecektir.

• Çocuğa 5 aşamalı problem çözme becerisi öğretilir


Bilişsel-Davranışçı Yaklaşım (Bilişsel Problem Çözme Becerileri Eğitimi)

Bilişsel Problem Çözme Aşmaları

Problem Durumu: Sınıfındaki çocuklardan biri, Berk, oyun VCD’ni aldı. VCD’ni geri

istiyorsun. Ne yaparsın?

I. Adım: Ne Yapmam gerekir?

VCD oyunumu Berk’ten geri almak istiyorum

II. Adım: Tüm seçenekleri incelemeliyim

Berk’e vurup VCD’mi alırım; Güzelce isteyebilirim; öğretmenimden yardım

isteyebilirim

III. Adım: En iyisi hangisi?

O’na vurursam başım derde girer; Eğer güzellikle istersem geri verebilir

IV. Adım: Karar vermeliyim

O’na güzellikle söyleyeceğim; eğer işe yaramazsa öğretmenime söylerim

V. Adım: İyi mi kötü mü yaptım?

İyi bir seçim yaptım. Başım derde girmeyecek. Eğer oyunumu geri verirse Berk’le

hala iyi bir arkadaş olabiliriz. Eğer vermezse, öğretmenime söylemeden önce

elimden geleni yapmış oldum. İyi bir davranış gösterdim.

14.05.2012

43

KAYGI BOZUKLUKLARI

• Büyümenin bir parçası olarak, tüm çocuklar, zaman zaman korkar, endişelenir, kaygı duyar, ya da çekingenlik gösterir.

• Bu bölümde örneğini vereceğimiz çocukların yaşadıkları kaygı hem yoğun hem de oldukça yıpratıcıdır.

• Kaygı bozuklukları çocuklarda oldukça sık görülmesine karşın, çoğu zaman farkedilmez

• Bunu bir nedeni, çocukluk dönemi korkularının, normal gelişim sürecinde sıklıkla karşılaşılan bir durum olmasıdır; bir diğer neden ise belirtilerin örtük olmasıdır (midede yumruk hissi); ve diğer insanlara zarar vermemesidir

KAYGI BOZUKLUKLARI

• Uzun yıllar boyunca, çocukluk dönemi kaygı bozukluklarının normal olduğu ve zaman içinde kendiliğinden geçeceğine inanılıyordu

• Ancak, bu bozukluğun ergenliğe ve yetişkinliğe sarktığını biliyoruz

• Çocuklarda görülen kaygı bozukluklarının ortalama süresi 8 yıldır

• Kaygı, oldukça güçlü bir negatif duygu haline bedensel gerginlik belirtilerinin eşlik ettiği, kişinin geleceğe ilişkin tehlike ya da talihsizlik beklentisidir.

• Bu tanım, kaygı bozukluğunun iki önemli elementini içermektedir: güçlü bir negatif

14.05.2012

44

KAYGI DENEYİMİ

• Ece, bir köpeğin kendisine doğru koştuğunu görünce rengi sarardı, terledi ve titremeye başladı. Düşünceleri öyle hızlıydı ki düşünemez haldeydi. Dondu kaldı. Kalbi küt küt atıyor, gergin hissediyor ve nefes almakta güçlük çekiyordu.

• Potansiyel olarak tehlikeli ya da tehdit edici olarak algılanan durumlarda kaygı belirtileri gösterilir.

• İnsanlar kaygı belirtilerini fark etmeye ve ona tepki vermeye programlanmıştır.

• Belli yaşlarda ve durumlarda kaygı belirtilerinin gösterilmesi normaldir: bir yaşındaki çocuğun annesinden ayrıldığında ya da karanlıkta korkması

• Kendimiz için önemli bir olayın öncesinde kaygılanırız; bu normaldir ve uyum sağlayıcıdır

• Biraz kaygı duymak uyum sağlayıcı olsa da fazlası zararlıdır

KAYGI DENEYİMİ

• Gerçek bir tehdit ya da tehlikenin olmadığı durumlarda çok yoğun bir kaygı duyup, bunun günlük işlevleri etkilemesi durumunda kaygı ciddi bir problemdir

• Çocuk, aslında kaygı duyacak bir şey olmadığını bilse de, yine de dehşete kapılır, durumdan kaçmak veya kaçınmak için elinden geleni yapar. Bu duruma “Nevrotik Paradoks” da denmektedir

• Kaygının tüm belirtileri potansiyel tehlikeden kurtulmak olduğundan, kaygı tepkisine “savaş / kaç” tepkisi de denmektedir.

14.05.2012

45

KAYGI BELİRTİLERİ

FİZİKSEL / BEDENSEL kalp atış sayısının artması, yorgunluk,

bulantı, hızlı nefes alıp verme, mide ağrısı, baş dönmesi, bulanık

görme, ağız kuruluğu, kas gerginliği, çarpıntı, kızarma, kusma,

uyuşukluk, terleme

BİLİŞSEL zarar görme, yaralanma düşüncesi, canavar-vahşi

hayvan imgesi ya da düşüncesi, kendini eleştirmeye yönelik

düşünceler, yetersizlik düşünceleri, konsantre olma güçlükleri, her

şeyin kararması ya da unutma, aptal yerine düşme düşünceleri,

sevdiklerine zarar geleceği imgeleri, delirme düşünceleri,

zehirlenme düşünceleri

DAVRANIŞ kaçınma, ağlama, çığlık atma, tırnak yeme, sesin

titremesi, kekeleme, dudak titremesi, yutkunma, donup kalma,

parmak emme, göz kontağı kuramama, dişini sıkmak, yerinde

duramamak

KAYGI BELİRTİLERİ

• Fiziksel Sistem: tehlike algısı ya da beklentisi esnasında, beyin, sempatik sinir sistemine mesaj iletir; bu mesaj savaş ya da kaç tepkisini doğurur

• Bilişsel Sistem: savaş / kaç sisteminin temel amacı olası tehlikeye işaret etmek olduğundan, bu sistemin harekete geçmesi olası tehlikeyi aramaya yöneltir. Çocuklar böyle bir tehlike bulamadığında “bende bir terslik olmalı ya da onu göremesemde biliyorum kötü bir şeyler olacak” diyebilirler

• Davranış Sistemi: savaş / kaç tepkisine eşlik eden ihtiyaç saldırma ve kaçmadır. Ancak sosyal sınırlamalar bunu engeller. Örneğin, final sınavında hocanıza saldırmak ya da finale hiç gelmemeyi isteyebilirsiniz ve bu isteğinizi ketlersiniz! Bunun yerine ayağınızı sallar, yerinizde kıpırdanır ya da kaleminizi ısırırsınız.

• Kaçınma: Ya da doktor raporu getirirsiniz (bazen sahte rapor olabilir!); ancak kaçınma davranışı geçici bir rahatlama sağlar

• Kaçınma davranışı olumsuz pekiştirme yoluyla öğrenilen bir davranıştır.

14.05.2012

46

KAYGI KORKU PANİK

• Korku; şu andaki tehlikeye ya da yaşamı tehdit eden acil durumlara karşı gösterilen bir alarm tepkisidir.

• Korku, şu ana yönelik duygusal bir tepkidir, ve kaçama eğilimi doğurur. Kişiyi alarm mesajı kaplar: “eğer şimdi bir şey yapmazsam, hiç bir zaman yapamayabilirim”

• Kaygı ise geleceğe yönelik bir duygu durumudur; gelecekte olacağı varsayılan tehlikeyi kontrol edememe düşüncesi baskındır.

• Hem korku, hem kaygı tehlikeye işaret eder; ancak ortamda tehlike olmadığında da kaygı duyulabilir

• Panik ise, bir dizi savaş / kaç tepkisinin belirgin bir tehlike olmadığı zaman, birdenbire ortaya çıkıveren bir tepkidir. Kalbin çarpmasına neden olabilecek bir etmen olmadığında, kişi hemen bir neden bulur “ölüyorum!”

AYRILIK KAYGISI BOZUKLUĞU DSM-IV-TR Tanı Ölçütü

• Evden ya da bağlandığı kişiden ayrılmaya yönelik olarak gelişimsel olarak uygun olmayan ve yoğun bir kaygı durumudur. Bu kaygı durumu aşağıdaki üç (ya da fazla) belirti ile belirlenir

1. evden ya da temel bağlanma figüründen ayrılma ya da ayrılacağını düşünme durumunda yoğun rahatsızlık duyma

2. Temel bağlanma figürünü kaybedeceği, ya da ona zarar geleceği konusunda süreğen ve yoğun endişe

3. İstenmedik bir olayın temel bağlanma figüründen ayrılmasına neden olacağına

14.05.2012

47

AYRILIK KAYGISI BOZUKLUĞU DSM-IV-TR Tanı

Ölçütü

5. Kendisi için önemli kişilerin olmadığı Ev ya da diğer ortamlarda, yalnız kalmaktan ya da temel bağlanma figüründen ayrı kalmaya ilişkin süreğen ve yoğun bir korku duyma

6. Ev dışında başka bir yerde uyumaya ya da temel bağlanma figüründen uzakta uyumayı istememe ya da bunu reddetme

7. Ayrılık temali tekrarlayan kabuslar

8. Temel bağlanma figüründen ayrıldığında ya da ayrılacağını düşündüğünde tekrarlayan fiziksel şikayetler (başağrısı, mide ağrısı, bulantı, kusma)

AYRILIK KAYGISI BOZUKLUĞU

• AKB çocukluk döneminde görülen en yaygın bozukluktur (%10)

• Kızlarda daha fazla görülme eğilimi gözlenmektedir

• AKB bozukluğu görülen çocuklarda genellikle yaygın kaygı bozukluğu da görülmektedir

• 1 / 3’ünde AKB görülmesinden yaklaşık 2-3 ay kadar sonra depresyon görülmektedir

• Kaybolma, karanlıktan korkma gibi ek korkular da görülmektedir

• Daha büyük çocuklarda okul reddi de eşlik edebilmektedir

• Genellikle çocuk için stres verici bir olaydan sonra başlamaktadır (taşınma, hastalık, aile problemi)

• Okul reddi ve sınav kaygısı, AKB dışında başka etmenlerden de kaynaklanabilir

14.05.2012

48

OKUL REDDİ

• Çocukların büyük bir bölümü için okul eğlenceli ve keyifli bir mekan iken, bir bölüm çocuk ise o kadar korku ve kaygı duyarlar ki, okula gitmeyi reddedebilirler

• Okul reddi, sınıfa girmeyi reddetme ya da tüm gün okulda kalamama olarak tanımlanmaktadır.

• Okul reddi hem kızlarda hem erkek çocuklarda görülür; görülme yaş ranjı 5-11’dir.

• Okul korkusu genellikle kreş, anaokul ya da anasınıfı ya da birinci sınıf döneminde ortaya çıkar ve ikinci sınıfta artabilir. Ancak her yaşta görülebilir

• Genellikle ebeveynle birlikte geçirilen bir dönemden sonra (tatil, hastalık) ya da bir stresin ardından (taşınma, kaza, ölüm) ortaya çıkabilir

OKUL REDDİ

• Bir bölüm çocuk için okul korkusunun nedeni, ana-babadan ayrılma korkusu yani AKB’dur.

• Okul reddi yaşayan çocukların zekaları normal ya da üstüdür; akademik başarılarında herhangi bir sorun yoktur.

• Okul korkusunun nedenlerinden biri, ev dışında –kuralları olan bir kuruma- gitmek, bilmediği çocuklarla kıyaslanmak ve başarısız olma korkusu yaşamak olabilir

• Bir grup çocuk ise, alay edilmek, dalgaya alınmak, gülünç duruma düşmek, zorbalığa maruz kalmak, öğretmeni tarafından eleştirilmek-disiplin edilmek gibi nedenlerden okul korkusu geliştirebilirler

• Bir başka grup çocuk ise olumsuz sosyal değerlendirmeye maruz kalacaklarına inandıklarından (mantık dışı olabilir) okul korkusu geliştirebilirler; örneğin sınıfın önünde bir sunu yapmak, beden dersinde tanımadığı akranlarının yanında kıyafet değiştirmek gibi

• Tedavi edilmediğinde akademik ve sosyal problemler geliştirebilirler

• Tedavideki ilk hedef hemen okula ve okulun gerektirdiği etkinliklere çocuğun katılımının sağlanmasıdır

14.05.2012

49

SINAV KAYGISI

• Siz sınavın yarısında iken birinin kağıdını verdiğini gördünüz. “Bu kadar kısa sürede doğru cevaplayamaz, heralde soruların yanıtını bilemedi” diye içinizden geçirirseniz muhtemelen sizde sınav kaygısı yoktur. “Olamaz, ben daha sınavın başındayım, aptalım, kalan zamanda bitiremem” derseniz, “kalbiniz çarpıyor, elleriniz terliyor ve zihninizde hiç bir bilginin olmadığını düşünüyorsanız ve sınavdaki sorulara cevap veremiyorsanız muhtemelen sınav kaygısı yaşıyorsunuz.

• Sınav performansını etkileyecek düzeyde, bedensel, bilişsel ve ve davranışsal kaygı belirtilerinin sınav esnasında yaşanmasına sınav kaygısı denmektedir.

• Çocukların ve ergenlerin yaklaşık %50’sinde görülmektedir

• Düşük benlik saygısı, kendilerini bilişsel ve sosyal olarak yetersiz algılama, genel endişeler eşlik etmekte

• “Öğretmenim salak olduğumu düşünecek” düşüncesi yaygın

• Çoğunda, yaygın kaygı bozukluğu ve sosyal fobi de görülmekte

• Sistematik duyarsızlaştırma, bilişsel yeniden-yapılandırma, ve çalışma stratejileri ve model alma gibi eğitsel müdahaleler yapılmaktadır

YAYGIN KAYGI BOZUKLUĞU

• YKB olan çocuklar pek çok şeyden, neredeyse her gün kontrol edemedikleri yoğun bir kaygı duyarlar

• Endişelenmeyi gerektirecek belirgin bir durum olmadığında da endişelenirler

• Genellikle rahatlayamazlar ve çeşitli fiziksel belirtiler gösterirler

• Çevrelerinde gördükleri kaygı verici olayları (okudukları kitaptan, TV’dan) kendileri ile ilişkilendirirler

• Olası en kötü sonucun olacağını ve kendilerinin bir şey yapamayacaklarını düşünürler

• “Eğer olursa” biçiminde düşünme eğilimindedirler “araba kaza yaparsa, beni sevmezlerse, yıldırım çarparsa” gibi

• Sadece travmatik olaylardan değil, günlük olaylardan da endişelenirler; ne demeli, ne giymeli, ne seyretmeli. Bu “minik” olaylardan bile endişlenme özelliği YKB olan çocukları diğer kaygı bozukluklarından ayırır.

14.05.2012

50

YAYGIN KAYGI BOZUKLUĞU

• Çevresindeki yakın yetişkinlerden sürekli onay almak isterler; eleştirel olduğunu düşündükleri kişilerden korkarlar

• Performansları için yüksek standart koyar, buna erişemediklerinde kendilerini acımasızca eleştirirler

• kaygılanmamaları gereken –tersi kanıtların olduğu durumlarda bile- endişelenirler; örneğin bir sınavda pekiyi aldıklarında diğerinden alamamaktan korkarlar

• Yarışmaya katılacak bir çocuk, yarışmadan endişe duyup diğer işlerine devam eder ve yarışma bittiğinde bu konu hakkında düşünmez; ancak YKB olan çocuklar diğer işlerine yoğunlaşamaz ve yarışma bittikten sonra da endişlenmeye devam eder ve endişeleri bir kısır döngüye dönüşür. Bu özellik klinik YKB’nu normal kaygıdan ayırır.

• Yaşadıkları kronik endişe, bir çeşit bilişsel kaçınmadır (özgül fobi’deki davranışsal kaçınmaya benzer)

• Görülme sıklığı %3-6; kız ve erkek çocuklarda eşit

• YKB’na ektanı, depresyon; özgül fobi, düşük benlik saygısı ve intihar riski

YAYGIN KAYGI BOZUKLUĞU DSM-IV-TR Tanı Ölçütleri

• A. Pek çok olay ya da etkinlik hakkında (iş, okul performansı) neredeyse her gün son 6 aydır yoğun kaygı ve endişe duyma

• B. Endişesini kontrol etmekte güçlük çekme • C. Kaygı ve endişeler aşağıdaki üç (ya da fazla) belirti ile

ilişkilidir (bazı belirtiler son 6 aydır görülmenin dışında, çoğu gün görülür)

Not: çocuklarda bir belirti yeterlidir 1) Huzursuzluk ya da köşeye sıkışmış hissetme 2) Kolayca yorulma 3) Konsantrasyon güçlüğü ya da zihnin bomboş olması 4) Daralmışlık hissi 5) Kaslarda gerginlik 6) Uyku bozukluğu (uykuya dalmakta ya da uykuyu

sürdürmekte güçlük ya da rahatsız uyuma)

Documents

CRS Final Konuları - Balıkesir Üniversitesiw3.balikesir.edu.tr/~msackes/wp/wp-content/uploads/2012/03/CRS-Ders-Notu_Final.pdfTemel Kabiliyetler Testi 5-7 •Temel Kabiliyetler Testi