434
CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

  • Upload
    others

  • View
    5

  • Download
    0

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

CORPUS TROPORUM XII

Tropes du Gloria

Volume 1

Page 2: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1
Page 3: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

STUDIA LATINA STOCKHOLMIENSIA

––––––––––––––––––––––– LXI –––––––––––––––––––––––

CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria

Volume 1 Introduction et édition des textes

par Gunilla IVERSEN

Page 4: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

Abstract

IVERSEN, Gunilla, Corpus Troporum XII, Tropes du Gloria, 2 vols, Studia Latina Stockholmiensia 61, Department of Romance Studies and Classics, Stockholm University, Stockholm 2014. Volume 1 : Introduction et édition des textes, 428 pp. Volume 2 : Aperçu des manuscrits, + Transcriptions musicales et 32 planches, 438 pp. The present volume is an edition of medieval liturgical tropes to the most extensive chants of the Roman Mass, Gloria in excelsis Deo. Following the editions of tropes to the Agnus Dei and Sanctus by the same editor in the series Corpus Troporum, this is the third part dedicated to Ordinary tropes. It is based on 137 manuscripts dating from the ninth through the thirteenth centuries. Volume 1 contains an introduction presenting the Gloria chant, its history and its interpretation by medieval commentators. Iversen presents the various compositional methods used by medieval compilers, who, combining ‘wandering’ verses, could vary the form of the troped chant in almost unlimited ways. The innovative aspect of this edition is to present for the reader as much material from this extensive poetic tradition while keeping faithful to the manuscript witnesses. Thus the main part of the first volume contains the critical edition of 152 tropes and prosulas amounting to thousands of verses, in various ways and at various points inserted into the Gloria chanted in the medieval Mass. Volume 2 publishes 32 plates from the manuscripts used in the edition. It then provides an overview of the entire Gloria repertory, listing all the manuscripts by place of provenance (coinciding with the order of collation) and detailing information on the place of insertion of each verse in the tropes and prosulas, including liturgical rubrics and melodies. French musicologist Marie Noël Colette contributes to this volume with musical transcriptions and annotations of a selection of troped Gloria chants. Indices and bibliography conclude the volume. Key words : Medieval Latin Mass, Gloria in excelsis, liturgical poetry, compilated texts, trope, trope verse, prosule, versus vagantes, Doxa Gunilla Iversen. Ars edendi, Department of Romance Languages and Classics, Stockholm University, Stockholm S-10691 Sweden. www.arsedendi.org ; [email protected] Cover image: Paris, BnF, lat. 1084, fol. 98v. This is a print on demand publication distributed by Stockholm University Library. Full text is available online www.sub.su.se First issue printed in Sweden by US-AB 2014 © Gunilla Iversen and Studia Latina Stockholmiensia Volume 1 (print) ISBN 978-91-87355-11-0 Volume 1 (electronic) ISBN 978-91-87355-12-7 Volume 2 (print) 978-91-87355-13-4 Volume 2 (electronic) 978-91-87355-14-1 ISSN 0491-2764 Printed by US-AB, Stockholm 2014 Book distributor : The author and Studia Latina Stockholmiensia, Department of Romance Studies and Classics, Stockholm University, SE 10691

Page 5: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

à Benkt-Erik

comme toujours

Page 6: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1
Page 7: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

Volume 1 INTRODUCTION ET EDITION DES TEXTES TABLE DES MATIERES Préface 11 I. INTRODUCTION 15

1. Le Gloria 17 1. 1. Le texte du chant 17 1. 2. Sur l’origine et le contexte médiéval 18 1. 3. Interprétations médiévales 20 1. 4. L’exécution du chant 22 2. Les tropes de Gloria 23 2. 1. Les termes ‘tropes’ et ‘vers de trope’ 23 2. 2. Les termes ‘prosules’ et ‘fausses prosules’ 25 2. 3. Formes 26 2. 4. Les textes de l’édition 28 2. 4. 1. Numéros 1-100 : Tropes comme ensembles de vers 28 2. 4. 2. Numéro 101 : La collection des vers ad libitum dans Pa 1119 28 2. 4. 3. Numéros 102-116 : Invitations à entonner le Gloria 28

2. 4. 4. Numéros 117-152 : Prosules et ‘fausses prosules’ de Regnum, Iesu Christe et Amen 29

2. 4. 4. 1. Emplacement dans les manuscrits 30 2. 4. 4. 2. Formes de composition des prosules 31 2. 4. 4. 3. Formes de composition des ‘fausses prosules’ 33 2. 5. Les vers vagants : versus vagantes 35 2. 6. Trope ou commentaire versifié ? Gloria stelligeris 36 3. Thèmes principaux 37 3. 1. Le Gloria, hymne des anges et des hommes 37 3. 1. 2. Te Deum, Sanctus et l’hymne Gloria laus et honor 38 3. 2. Louanges au roi – le thème de la Maiestas domini 40 3. 3. Dénominations du Fils 41 Rex Redemptor Pax Via, veritas, vita Lux, lumen, splendor Sapientia Qui sedes ad dexteram patris 3. 4. Le thème trinitaire 46 3. 5. Le thème marial 47 4. Trois traditions – trois tropes 49 4.1. Laus tua deus (38) à Autun 49 4.2. Quam Christus tradidit (62) à Saint-Gall 52 4.3. Omnipotens altissime (48) à Moissac 53 5. Bref aperçu des formes principales de versification 55

Page 8: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

6. Remarques sur le latin 58 7. Introduction à l’édition critique 61 7. 1. Préliminaires sur la méthode d’édition 61 7. 2. Sur l’ordre de collation des manuscrits 61 7. 3. Édition d’une version de référence suivie des vers alternatifs 62 7. 4. Le tableau des constellations de vers 62 Information sur le point d’insertion de chaque vers de trope 7. 5. Le tableau des vers vagants 63 7. 6. L’apparat critique 63 7. 7. Le commentaire 64 7. 8. Versions locales choisies 65 7. 9. L’édition du texte grec Doxa en ipsistis 65 Présentation dans les manuscrits L’orthographe reflétant la prononciation des paroles grecques 8. Les manuscrits 67 8. 1. Introduction à la liste des manuscrits 67 8. 2. Liste des manuscrits 69 9. L’ordre de collation des manuscrits 79 II. ÉDITION DES TEXTES 81

Page 9: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

Volume 2 APERÇU DES MANUSCRITS TABLE DES MATIERES 1. PLANCHES 7 1. 1. Liste des Planches 8

1. 2. Planches 1-32 9 III. APERÇU DES MANUSCRITS 41 2. Introduction à l’Aperçu des manuscrits 42 2. 1. Préliminaires 42 2. 2. Liste alphabétique des manuscrits de l’Aperçu 43 3. Aperçu des manuscrits 45 4. Tableau des répertoires 353 TRANSCRIPTIONS MUSICALES par Marie-Noël COLETTE 357 Notice sur les mélodies transcrites 359 Liste des transcriptions musicales 364 1. Angelica iam pater (3) dans Pa 10508 (Gloria mélodie Vat. IV) 365 2. Cuius reboat (16) dans Ass 645 (Gloria mélodie Vat. XI) 368 3. Flos laudis (20) dans Pa 1871 (Gloria mélodie A) 371 4. Laudat in excelsis (29) dans Pa 1235 (Gloria mélodie A) 376 5 Nulla laude (47) dans Pa 1235 (Gloria mélodie Vat. IV) 380 6. Omnipotens altissime (48) dans Pa 1871 (Gloria mélodie A) 382 7. Qui vocasti (140) dans Codex Calixtinus (Gloria mélodie Vat. IV) 386 INDEX 389 Index des textes de l’édition 391 Index des vers de l’édition 395 BIBLIOGRAPHIE 421

Page 10: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1
Page 11: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

PREFACE

11

Préface

La célébration de la Messe, un des trésors de notre culture, occupait une place centrale dans la vie chrétienne médiévale. Ses textes, prononcés à haute voix ou en silence, déclamés ou chantés, firent, au cours de ces siècles, l’objet d’une grande activité créatrice, riche de contenu théologique et spirituel. La grande majorité des manuscrits copiés alors étaient destinés à la célébration de la messe et des offices, et ceux qui nous sont parvenus, témoins exceptionnels du patrimoine culturel de l’Europe du neuvième au treizièmes siècle, représentent aussi une source de grande valeur pour les médiévistes. Leur mise en page est assez sophistiquée, souvent une seule lettre signale des paroles non écrites, qui étaient prononcées par cœur, de même que les mélodies, qu’elles fussent notées ou non. Il importe donc d’élaborer de nouvelles formes d’édition, pour rendre ces textes composés pour la liturgie médiévale accessibles aux lecteurs et aux chanteurs d’aujourd’hui et de demain. La recherche de ces manuscrits dans les archives et bibliothèques de l’Europe en vue de l’édition des tropes représenta pour moi une grande aventure intellectuelle, tout d’abord avec les collègues de l’Université de Stockholm dans l’ancien projet Corpus Troporum. Mes éditions des tropes de l’Agnus Dei (CT IV) et du Sanctus (CT VII), ainsi que celle des tropes du Propre dans le cycle de Pâques (CT III), préparée avec Gunilla Björkvall et Ritva Jacobsson ont été réalisées dans ce cadre. Au cours du travail sur les tropes du Propre j’ai considéré que des tropes de l’Ordinaire requéraient d’autres solutions méthodologiques. Ainsi, mes éditions des tropes de l’Agnus Dei et du Sanctus présentent les tropes comme des unités, avec des tableaux qui mettent en évidence les constellations de vers dans les manuscrits.

Mais la complexité qui ressort de l’examen des tropes et prosules du Gloria, quant au nombre de leurs variantes locales, et résultant de la longueur même du chant, m’a conduite à élaborer de nouvelles méthodes pour éditer ces compositions poétiques tellement variées. Celles-ci font apparaître des manières singulières qui peuvent nous donner de précieux renseignements sur les préférences poétiques et musicales de ces siècles dynamiques.

Cependant d’autres obligations au Département des Langues Classiques ne me permettaient pas de poursuivre le travail difficile sur l’édition des tropes du Gloria et pendant plusieurs années je l’ai laissé de côté. Pendant ces années, ce fut plutôt la recherche sur le contexte culturel des genres divers de poésie liturgique qui m’a absorbée. Ainsi j’ai donné des cours sur ‘la culture européenne vue à la lumière de la liturgie latine médiévale’ à l’Université de Stockholm, l’Académie d’Åbo, ainsi qu’à l’École Pratique des Hautes Études (grâce à des invitations de Mme Marie-Noël Colette), et à l’École Nationale des Chartes à la Sorbonne, Paris, (grâce à l’invitation de Mme Pascale Bourgain). En même temps j’ai publié des articles sur la fonction et l’interprétation des textes liés à la liturgie, ainsi qu’un livre sur les textes de Hildegarde de Bingen, et les volumes Chanter avec les anges, Sapientia et eloquentia et Laus angelica. De même les relations entre les arts et la liturgie médiévales ont été traitées dans une série de collaborations avec Nils Holger Petersen, Copenhague, ainsi Liturgy

Page 12: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

PREFACE

12

and the Arts in the Middle Ages et Ritus et Artes. Il a toujours été très important de pouvoir présenter et discuter mes études avec les amis et collègues musicologues dans le cadre du groupe d’études Cantus Planus, dirigé alors par László Dobszay, Janka Szendrei, et David Hiley, et en ensuite par Barbara Haeggh et James Borders.

Enfin, c’est en 2008, dans le cadre du Programme de Recherches Ars edendi, financié par le Riksbankens Jubileumsfond (la fondation de la Banque de Suède), que j’ai pu revenir à la recherche sur des questions éditoriales liées à l’édition des tropes du Gloria. Alors, j’ai eu le bonheur de pouvoir rassembler un groupe de philologues dans un projet international au Département des Langues Classiques de l’Université de Stockholm, dans le but d’élaborer des méthodes spécialisées dans l’édition de textes grecs et latins médiévaux, tels que des collections de commentaires et de gloses, de sermons et leçons pour l’Office, des anthologies et gnomologies grecques, textes qui ont tous eu une grande importance dans l’histoire intellectuelle de l’Europe. Et c’est dans ce contexte que j’ai eu le privilège de continuer le travail sur la présente édition des tropes et prosules du Gloria. Dans le volume collectif du projet Ars edendi : Entering the Editorial Laboratory. A Casebook for and by Editors of Medieval Greek and Latin Texts, j’ai présenté les difficultés rencontrées et les décisions prises pour l’élaboration d’une méthode d’édition qui convienne au corpus des tropes du Gloria. Une autre partie de Ars edendi est représentée par le livre La parole chantée. Invention poétique et musicale dans le Haut Moyen Âge occidental, produit avec Marie-Noël Colette, dans la série Témoins de notre histoire, dirigée par Pascale Bourgain Dans ce livre nous traitons plusieurs tropes et prosules de Gloria qui se trouvent dans la présente édition, et qui ont été interprétés par l’Ensemble Gilles Binchois (dir. Dominique Vellard) sur le CD accompagnant le livre. Voici, enfin l’édition des tropes et prosules du Gloria. Étant donné la complexité du corpus représenté par ces tropes et prosules, la présente édition est divisée en deux volumes, dont le premier présente l’Introduction et l’Édition des textes. Le deuxième volume contient l’Aperçu des manuscrits et il est accompagné d’un nombre de reproductions des manuscrits, ainsi que des transcriptions musicales de certains tropes, réalisées par Marie-Noël Colette (Paris), enfin des index et d’une bibliographie.

C’est un grand plaisir de considérer le grand nombre de personnes au monde qui ont contribué de manières diverses à cette édition. En ce qui concerne les aspects musicaux, un domaine pour lequel je dépends entièrement des musicologues, Marie-Noël Colette m’a non seulement aidée à identifier les mélodies, elle a contribué aux deuxième volume avec les transcriptions musicales accompagnées d’une notice, et de plus elle a corrigé mon français. Je lui en suis infiniment reconnaissante. De même, Charles M. Atkinson, qui m’a tant aidée jadis pour les mélodies dans mon édition des tropes du Sanctus, m’a encore une fois assistée pour les mélodies de Gloria et en particulier le Doxa. Je ne peux pas dire combien j’ai été heureuse de travailler encore une fois avec lui. Et maintenant nous continuons notre travail commun dans le projet du Corpus monodicum à Würzburg.

Je remercie particulièrement Peter Stotz, professeur émérité, Zürich, et Nicolas Bell, British Library, qui ont tous les deux scruté mon manuscrit dans un état assez

Page 13: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

PREFACE

13

avancé et qui m’ont généreusement procuré leurs critiques et leurs précieux conseils concernant toutes les parties de l’édition.

De même, je voudrais exprimer mes remerciements à Nicole Bériou, Marie-Therèse Gousset et Pierre Riché à Paris pour leur support pendant beaucoup d’années.

Je tiens à souligner ma gratitude infinie aux grands savants, aujourd’hui décédés, Pierre Marie Gy, László Dobszay et Michel Huglo, pour leurs conseils précieux et leur inspiration importante.

Je remercie les membres du comité de conseil du projet Ars edendi de leurs bons conseils et leur encouragement. Du fonds du cœur je remercie mes amis et collègues d’Ars edendi, Barbara Crostini, Elisabet Göransson, Brian M. Jensen, Erika Kihlman, Eva Odelman, et Denis Searby, mais aussi les membres du séminaire de latin de l’université de Stockholm, avec lesquels j’ai pu discuter des questions méthodologiques et linguistiques au cours du travail sur l’édition.

L’ancienne assistante du projet Ars edendi, Klara Lagerlöf m’a aidée à créer le format préliminaire des volumes. Mais mes remerciements s’adressent tout particulièrement à notre présente assistante Agnes Vendel qui a fait un travail indispensable dans la préparation du manuscrit final et des planches. C’est un plaisir de remercier Anna, Alexandra, Katarina, Astrid, Axel, et Klara Iversen qui m’ont tant encouragée et assistée pour diverses parties du travail.

Il serait très facile d’allonger cette liste, vu le grand nombre d’amis et collègues savants qui ont montré de l’intérêt pour l’édition de ces tropes du Gloria. Que chacun d’entre eux trouve ici l’expression de mes très vifs et sincères remerciements. Enfin je remercie les bibliothèques et les dépôts d’archives qui m’ont offert leurs services pour étudier leurs manuscrits et donné le droit d’en inclure des photos : Stiftsbibliothek St. Gallen (Saint-Gall) ; Österreichische Nationalbibliothek (Vienne) ; Biblioteca Jagiellonska (Cracovie) ; Bayerische Staatsbibliothek (Munich) ; Corpus Christi College (Cambridge) ; Bodleian Libraries (Oxford) ; Bibliothèque Nationale de France (Paris) ; Biblioteca Nacional de España (Madrid) ; Bibliothèque Municipale (Laon) ; Archivio Capitolare (Pistoia) ; Kungliga biblioteket (Stockholm) ; Biblioteca Capitolare (Bénévent) ; Archivio dell’Abbazia (Mont-Cassin) ; Biblioteca-Archivo de la Catedral (Saint-Jacques-de-Compostelle). Tyresö, le 24 novembre, 2014 Gunilla Iversen

Page 14: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

PREFACE

14

Page 15: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

15

I. INTRODUCTION

Page 16: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

16

Page 17: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

17

1. Le Gloria

1. 1. Le texte du chant

Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis.

Laudamus te. Benedicimus te. Adoramus te.

Glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, Domine deus, rex celestis, deus pater omnipotens.

Domine fili unigenite, Iesu Christe, Domine deus, agnus dei, filius patris,

Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram.

Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam

Tu solus sanctus, Tu solus dominus,

Tu solus altissimus, Iesu Christe

Cum sancto Spiritu in gloria dei patris. Amen.

Gloria in excelsis Deo, la grande doxologie, l’hymne des anges, hymnum angelorum, laus angelica, carmen angelicum, répond à plusieurs vocables. Comme le Te Deum, le Gloria est l’un des psalmi idiotikoi, dont le texte n’est pas extrait des Psaumes de David. Le chant se compose de quatre parties distinctes : Les paroles d’ouverture sont empruntées au récit de St. Luc décrivant l’ange et la multitude céleste qui annoncent aux bergers la naissance de l’enfant à Bethléhem :

et subito facta est cum angelo multitudo militie celestis laudantium deum et dicentium : gloria in altissimis deo et in terra pax hominibus bone voluntatis. (Lc.2 :13-14). Après cette ouverture biblique le chant continue avec une série d’acclamations

laudatives qui, depuis le milieu du IIe siècle, étaient chantées en actions de grâces : Laudamus te, Benedicimus te, Adoramus te, Glorificamus te, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam1. Cette partie est entièrement adressée au Père, le roi du ciel et tout-puissant : Domine, rex celestis, deus pater omnipotens.

1 Joseph Andreas Jungmann, Missarum Sollemnia. Eine genetische Erklärung der römischen Messe, I-II (Vienne, 1948), trad. anglaise : The Mass of the Roman Rite. Its Origins and Development, I-II (Dublin,

Page 18: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

18

Vient ensuite une série d’invocations au Fils, acclamations qui soulignent l’unité entre le Père et le Fils : Domine fili unigenite, Iesu Christe, domine deus, agnus dei, filius patris. La partie suivante est adressée au Fils et comprend une série tripartite de prières litaniques dans une forme parallèle : Qui tollis peccata nostra, miserere nobis / Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram / Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Ce sont des formules reprises aux anciennes prières litaniques2.

En conclusion, après le mot Quoniam qui correspond à ‘oti en Grec, mot qui commence normalement les doxologies orientales suit une triple acclamation adressée au Christ, encore formée d’expressions parallèles à intensité croissante : Tu solus sanctus (deux syllabes) – Tu solus dominus (trois syllabes) – Tu solus altissimus (quatre syllabes) Iesu Christe. L’acclamation Tu solus altissimus avait été traditionnellement utilisée pour définir le Père (Psaume 82 :19), mais elle est ici adressée au Fils. Avec les paroles suivantes cum sancto spiritu in gloria dei patris le chant acquiert une conclusion trinitaire.

1. 2. Sur l’origine et le contexte médiéval Dans les liturgies orientales le Gloria, Doxa en ipsistis, était à l’origine un chant du matin, au lever du soleil, fos hilaros, c’était la grande doxologie entre Laudes et la liturgia matinale3. Dans les Constitutions apostoliques, datant de 380, la source la plus ancienne que nous connaissions du chant du Doxa, ce dernier est indiqué comme chant du matin (livre VII, 47), et repris sous une forme plus courte, en louange vespérale (livre VII, 4)4. Il s’intitule encore ‘chant du matin’ dans le Codex Alexandrinus, fameux manuscrit grec, en quatre volumes, de la Bible, copié dans la seconde partie du cinquième siècle5. Dans le De virginitate, texte attribué à l’évêque Athanase d'Alexandrie († 373), mais qui date certainement du cinquième siècle au plus tard, on lit qu'à l'office des Matines, après les Nocturnes, on doit chanter d'abord le Psaume 63 (62) Deus, deus meus ad te de luce vigilo, puis le Cantique de louange Benedicite omnia opera domini domino (Dan. 7, 57–88), pour finir par l’hymne Doxa en ipsistis6.

1986), I, pp. 346-359 ; Bernard Capelle, « Le texte du Gloria in excelsis », Revue d’histoire ecclésiastique 44 (1949), pp. 439-457 ; voir la Grande Doxologie dans Henri Leclercq, Dictionnaire d’archéologie chrétienne et de liturgie, DACL, vol. IV, Paris, 1921, coll. 1528-1536. 2 Paul De Clerck, La ‘prière universelle’ dans les liturgies latines anciennes, Liturgiewissenschaftliche Quellen und Forschungen 62 (Münster, 1977). Voir Marie-Noël Colette, « Mulier, quid ploras ? Du récit à l’imploration », dans Colette-Iversen, La parole chantée. Invention poétique et musicale dans le Haut Moyen Âge Occidental (Turnhout, 2014), chapitre 9. 3 Jungmann, The Mass (1986), I, pp. 346-359. 4 Enchiridion euchologicum fontium liturgicorum, éd. Enzo Lodi, (Rome, 1979), no 603, p. 373, 3072a, p. 1455. 5 Londres : British Library, MS Royal I D. V-VIII. Le codex fut probablement écrit en Séleucie, en Asie Mineure, avant d’être emporté à Alexandrie en 1098 ; cf. Scott McKendrick, « The Codex Alexandrinus: Or the dangers of being a named manuscript », dans The Bible as a Book: The Transmission of the Greek text, éd. Scott McKendrick & O. A. O’Sullivan (Londres, 2003), pp. 1-16. 6 Voir K. Gamber, « Die Textgestalt des Gloria », Liturgie und Dichtung. Ein interdisziplinäres Kompendium, I, éd. H. Becker et R. Kaczynski, Pietas liturgica 1 (St. Ottilien, 1983), pp. 227-256 ; Arturo Tello Ruiz-Pérez, Transferencias del canto medieval : Los tropos del ‘Ordinarium missae’ en los manuscritos espanoles, I-II (Diss. Universidad Complutense de Madrid), (Madrid, 2006), I, pp. 107-110 ; Gunilla Iversen, Chanter avec les anges. Poésie dans la messe médiévale (Paris, 2001), pp. 105-108.

Page 19: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

19

Un récit du sixième siècle (530) dans le Liber Pontificalis tend à affirmer que le pape Télesphore (†136), au deuxième siècle, aurait introduit le Gloria dans la liturgie romaine : ut . . . ingresso sacrificio missae hymnus diceretur angelicus, afin qu’il soit exécuté comme transition entre les Laudes et la Messe du matin, tout comme le Magnificat, le Benedictus, et comme le Te Deum qui était aussi chanté en transition et que l’on accompagnait avec les cloches.7

La plus ancienne version du texte entier en latin se trouve dans l’antiphonaire irlandais du monastère de Bangor, de la fin du septième siècle (690). De même, dans cette source, le Gloria est inclus dans l’Office, devant être chanté Ad vesperam et ad matutinam8. Dans le rite ambrosien de Milan, le Gloria précédait le Kyrie, faisant ainsi encore transition entre l'office des Laudes et la Messe du matin. Le texte est le même que celui du Missale Romanum.

Dans le Missale Mixtum (liber misticus) provenant d’Espagne, deux versions différentes du Gloria sont placées côte à côte, et dans le manuscrit mozarabe de León, Antiphonarium Mozarabicum, il y a une version particulière sous la rubrique Item ad missam, et trois Gloria sous la rubrique Item cantici angelorum9.

Selon l’Ordo Romanus I, décrivant la messe papale à Rome vers 700, le Gloria ne faisait plus partie de l'Office, mais il appartenait exclusivement à la liturgie de la messe, et était tout d’abord entonné par le pape en personne. Celui-ci était debout devant son trône, tourné vers l’Orient pendant que le chœur chantait le Kyrie. Le Kyrie terminé, le pape se tournait vers le peuple et entonnait le chant :

Dirigens se pontifex contra populum incipit Gloria in excelsis deo. Et statim regerat se ad orientem usquedum finiatur. Post hoc dirigens se iterum ad populum dicens : Pax vobis, et regerans se ad orientem dicit : Oremus, et sequitur oratio.10 Il semble qu’au début, le Gloria était réservé à la messe de la nuit de Noël.

Cependant il a pu très tôt être chanté à Pâques et entonné non seulement par le pape ou l’évêque, mais aussi par le prêtre célébrant. Au huitième siècle, l’exécution du Gloria fut peu à peu étendue aux fêtes des principaux saints. Selon le Sacramentarium Gregorianum, il devait être chanté tous les dimanches avec les mêmes exceptions que l’Alléluia, c’est-à-dire pas en Avent, ni en Carême11.

La version la plus ancienne connue d’un Gloria utilisé à la messe romaine se trouve dans un Psautier de Saint-Gall du neuvième siècle (Saint-Gall, Cod. 20). Alcuin, parmi d’autres, a attribué le texte du Gloria à saint Hilaire, tandis que d'autres traditions l’attribuent à saint Ambroise, aussi bien qu’à Télesphore ou à d’autres auteurs, comme nous l’avons noté ci-dessus12. Le texte entier du Gloria en grec, Doxa en ipsistis, qui fait partie de la Missa graeca, est présenté avec le texte en latin dans plusieurs manuscrits des neuvième et onzième siècles, les plus anciens datant du temps de Charles le Chauve, comme nous verrons plus loin (8.9). 7 Liber Pontificalis, éd. Duchesne, I, 29 ; voir Jungmann, The Mass (1986), I, p. 356. 8 Antiphonaire de Bangor, Milan, Biblioteca Ambrosiana, Cod. C. 5, f. 134. 9 Tello Ruiz-Pérez, Transferencias (2006), I, pp. 107-115. 10 Ordo Romanus I. 9, dans M. Andrieu, Les Ordines Romani du haut moyen âge, 5 vols, Spicilegium Sacrum Lovaniense (Louvain, 1931-1961), II, p. 84. 11 Das Sacramentarium Hadrianum nach dem Aachener Urexemplar, éd. Hans Lietzman, Liturgiewissenschaftliche Quellen und Forschungen, 3-4, Münster, 1921. 12 Georgii, dans le De liturgia Romani Pontificis II, p. 95, indique que saint Hilaire l’aurait traduit du grec.

Page 20: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

20

Le texte latin du chant, tel qu’il se retrouve dans un grand nombre de manuscrits depuis le neuvième siècle, est généralement bien fixé dans sa forme, qui cependant peut varier un peu. Parmi les variantes, signalons que Glorificamus te peut être suivi de la phrase Hymnum dicimus tibi. Ainsi, dans le manuscrit mozarabe de León, le troisième des textes placés sous la rubrique Item cantici angelorum présente les variantes suivantes : l’addition Hymnum dicimus tibi après Glorificamus te, leçon qui correspond au grec ‘YMNOUMEN SE’ ; la leçon gloriam tuam magnam au lieu de magnam gloriam tuam, et Quia au lieu de Quoniam. Ces paroles sont chantées sur la mélodie XV du Gloria.13 Toutes les variantes sont à voir dans l’Aperçu des manuscrits (Volume 2).

De même dans le Ritus Ambrosianus plusieurs leçons divergentes ont été ajoutées (en caractères romains dans le texte ici) :

DOXOLOGIA MAIOR SEU LAUS ANGELORUM MAGNA (HODIE IN MISSA) laudamus te, hymnum dicimus tibi [ . . . ] pater omnipotens Iesu Christe, sancte spiritus [ . . . ] qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis, miserere nobis, subveni nobis, dirige nos, conserva nos, munda nos, pacifica nos, libera nos ab inimicis, a temptationibus, ab hereticis, ab arianis, a schismaticis, a barbaris, quia tu solus sanctus, tu solus altissimus, Iesu Christe, in gloria dei patris, cum sancto spiritu, in secula seculorum. Amen. 14 Il y a la ici leçon Hymnum dicimus tibi, l’addition de Sancte spiritus, l’emploi de

quia au lieu de quoniam et l’omission de Tu solus dominus. Particulièrement notables sont les demandes de protection contre les hérétiques, les ariens, les schismatiques et les barbares. Ainsi il faudrait voir dans la qualification du Fils comme altissimus une manifestation contre les ariens.

1. 3. Interprétations médiévales Dans leurs commentaires de ce chant, les auteurs médiévaux l’appellent généralement « hymne des anges », hymnus angelicus. Mais en même temps ils soulignent qu’en chantant cette hymne le chœur des hommes, sur la terre, se joint à celui des anges dans le ciel15. En entonnant le Gloria, l’évêque, ou le prêtre, représente l’ange qui seul annonce la nouvelle aux bergers, alors que le chœur, qui continue le chant, représente l’armée céleste. Ainsi l’exposition anonyme du début du neuvième siècle :

Postea episcopus solus ‘Gloria in excelsis’ inchoat, quia solus angelus pastoribus annuntiavit Domini nativitatem, per quam gloria Domini declarata est ; deinde vero totus respondet chorus, quoniam cum angelo incipiente facta est subito caelestis

13 Bibl. Ambrosienne de Milan, C. 5 inf. f. 134. Sur les variantes textuelles du chant, voir Detlev Bosse, Untersuchung einstimmiger mittelalterlicher Melodien zum ‘Gloria in excelsis Deo’, Regensburg, 1955, pp. 13-18. 14 Enchiridion euchologicum, (Lodi, 1979), p. 989 ; PM 6, pp. 316-320. 15 Voir Gunilla Iversen, Chanter avec les anges (2001), pp. 105-114.

Page 21: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

21

multitudo militiae angelorum laudantium Deum et dicentium : Gloria in excelsis Deo, et in terra pax hominibus bone voluntatis16. Après cela, l’évêque seul commence le Gloria in excelsis, puisqu’un seul ange a annoncé aux bergers la naissance du Seigneur par laquelle la gloire du Seigneur s’est manifestée. Mais, ensuite, le chœur répond, puisque après les premières paroles de l’ange, subitement la multitude des armées des anges loua Dieu en chantant Gloire à Dieu au plus haut des cieux et paix sur la terre aux hommes de bonne volunté. Dans l’exposition Quotiens contra se (IXe s.), nous lisons que, de même que l’on

chante avant une bataille afin de remplir les âmes d’une ferveur ardente, on chante au début de la messe, d’abord une antienne d’introït louant les gloires et les victoires de Dieu et de la sainte et indivisible Trinité, et ensuite Gloria in excelsis Deo :

Secundum hanc itaque militarem consuetudinem in celebrandis quoque missarum solemnitatibus ab ecclesiarum principibus institutum est, ut primo quidem antiphonae ad introitum plenae Dei laudibus et victoriis, mediante sanctae atque individuae Trinitatis gloria decantetur. Deinde Gloria in excelsis Deo dicatur et in terra pax hominibus bone voluntatis. Hinc prophetica vel apostolica lectio, sancta et salubri admonitione plenissima recitetur, quam et prophetarum et apostolorum omnium Domini doctrina evangelica more tubae prolixius atque altius concrepatur interpositis sanae cantilenae suavitatibus ac Dei laudibus sublimius modulatis17. Les chefs de l’Église, en suivant ce qui se fait dans les armées, ont prescrit qu’en célébrant la messe solennelle, l’anstienne d’Introït, tout d’abod, soit pleine de louanges et des victoires de Dieu, ainsi que de la gloire de la sainte et indivisible Trinité. Ensuite on chante : Gloire à Dieu et paix sur la terre aux hommes de bonne volonté. Et puis on récite la leçon prophétique ou apostolique, l’avertissement très saint et salutaire, que l’on chante selon la doctrine évangélique du Seigneur, de tous les prophètes et de tous les apôtres au plus loin et au plus haut, comme la trompette, en entremêlant les doux mélismes d’un chant pur et des louanges sublimes modulées pour Dieu.

Le Liber de divinis officiis, de la même époque, attribué à Rémi d’Auxerre (841 vers 908), maître fameux à Auxerre et à Reims, rapporte l’affirmation souvent répétée, mais jamais attestée, selon laquelle la deuxième partie du chant (à partir de Laudamus te) aurait été ajoutée par Hilaire de Poitiers « de sorte que nous puissions démontrer que nous qui sommes sur la terre nous louons le même Seigneur que les anges qui le vénèrent au ciel »18.

Incipit deinde sacerdos : Gloria in excelsis Deo, hymnum in nativitate Salvatoris ab angelis decantatum ; sed a beato Hilario Pictaviensi postea auctum et consummatum, et hoc ipsum ad imitationem angelorum, ut ostentamus nos eumdem Dominum colere in terris, quem angeli venerantur in caelis. 19

16 Texte édité parmi les textes d’Amalaire de Metz dans Ordinis missae expositio I, éd. J. M. Hanssens, Studi e Testi 138 (Rome, 1948), p. 300. 17 Quotiens contra se, PL 96, coll. 81-82. 18 Il n’est pas impossible que saint Hilaire de Poitiers ait traduit l’hymne grecque en latin, la faisant ainsi passer de l'Est à l’Ouest. Pendant la grande période d’agitation arienne du quatrième siècle, l’évêque Hilaire passa plusieurs années en Asie Mineure où il a très bien pu découvrir cette hymne qui était alors inconnue à l’Ouest. Voir e.g. Gamber, Die Textgestalt (1983), p. 11. 19 Rémi d’Auxerre, Liber de divinis officiis, PL 101, col. 1248.

Page 22: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

22

Ensuite le prêtre entonne : Gloire à Dieu au plus haut des cieux, l’hymne chantée par les anges à la naissance du Sauveur, mais qui fut par la suite augmentée et achevée par le bienheureux Hilaire de Poitiers et cela même à l’imitation des anges, de sorte que nous puissions démontrer que nous qui sommes sur la terre nous louons le même Seigneur que les anges qui le vénèrent dans les cieux.

1. 4. L’exécution du chant Qui a chanté le Gloria ? Évidemment le privilège du pape et de l’évêque d’entonner le chant ne fut pas respecté de la même façon partout. Il y avait des différences considérables, concernant les fêtes où l’on chantait le Gloria et les personnes qui devaient l’entonner. Selon l’Ordo de Saint-Amand, le prêtre pouvait l’entonner dans la messe de la nuit de Pâques. Plus tard, selon Bernon de Reichenau, le Gloria pouvait être entonné aussi par le prêtre célébrant et à toutes les fêtes où on chantait l’Alléluia20. D’après les commentaires cités ci-dessus, les premières paroles Gloria in excelsis Deo devaient être chantées par l’évêque ou le prêtre seul, les paroles suivantes par le chœur, et le reste du chant par l’assemblée21. Les paroles ajoutées entre les segments du chant, les tropes et prosules étaient vraisemblablement chantés par un ou deux solistes, ou par deux chœurs en alternance. Il faut penser que les variations pouvaient être grandes entre un établissement et un autre.

Quelles sont les mélodies chantées ? Dans les manuscrits édités ici, on observe qu’il ne s’agit que d’un nombre assez limité de mélodies, que l’on peut trouver, à l’exception du Gloria A, dans l’édition du Graduale Triplex (GT) et de l’Editio Vaticana (Vat.)22. Les mélodies du Gloria, qui dans les manuscrits médiévaux présentent souvent quelques variantes23, ont été traitées par des musicologues, tel Detlev Bosse qui a établi un catalogue ne comportant que les incipit des chants24 (voir plus loin). Pour les manières diverses de présenter les paroles du chant et leurs rubriques dans chaque manuscrit, ainsi que pour les renvois aux mélodies, voir l’Aperçu des manuscrits, volume 2.

20 Bernon de Reichenau, De quibusdam rebus ad missae officium pertinentibus, PL 142, col. 1058. 21 Jungmann, The Mass (1986), I, pp. 356-359. 22 Graduale Triplex (Solesmes – Abbaye Saint-Pierre, 1979). Voir Marie-Noël Colette, « Jubilus», dans Recherches nouvelles sur les tropes liturgiques, éd. Wulf Arlt & Gunilla Björkvall, Studia Latina Stockholmiensia 36 (Stockholm 1993), pp. 176-191. 23 Voici les mélodies principales dans les manuscrits édités ici : Gloria A, souvent appelé Gloria maior, = Bosse 39 (cette mélodie n’est pas éditée dans le GT) ; Vat. I = Bosse 12/41 ; Vat. II = Bosse 19 ; Vat. III = Bosse 20/21 ; Vat. IV, parfois appelé Gloria secunda, ad libitum ou Gloria ambrosien = Bosse 56/ 29 ; Vat. V = Bosse 25 ; Vat. VI = Bosse 30/29 ; Vat. VII = Bosse 1 ; Vat. IX = Bosse 23 ; Vat. XI, souvent appelé Gloria minor, = Bosse 51 ; Vat. XI var. = Bosse 28/2 ; Vat. XII = Bosse 48 ; Vat. XIII = Bosse 18 ; Vat. XIV = Bosse 11 ; Vat. XV = Bosse 43 ; Vat. ad libitum I = Bo 24/41 ; Vat. ad libitum II = Bosse 13, ad libitum III = Bosse 22 ; Mil. 4 = Bosse 2 var. 23. 24 Detlev Bosse, Untersuchung einstimmiger mittelalterlicher Melodien zum ‘Gloria in excelsis Deo’ (Regensburg, 1955). Signalons ici que l’équipe de recherches allemande Corpus monodicum (CM), est en train de préparer des éditions musicales des chants et des tropes représentatifs de diverses régions. < www.musikwissenschaft.uni-wuerzburg.de/.../corpus_monodicum>.

Page 23: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

23

2. Les tropes du Gloria 2. 1. Les termes ‘trope’ et ‘vers de trope’ Concernant les appellations de ces nouvelles insertions dans le chant, on se rappelle que selon une version du Liber Pontificalis, le Pape Adrien II (867 – 872) avait, au temps de Charles le Chauve, officiellement fait introduire l’exécution des tropes, hymnos interstinctos quos ‘laudes’ appellant, dans le Gloria et dans l’Introït :

Hic constituit per monasteria ad Missam majorem in solemnitatibus praecipuis, non solum in hymno angelico Gloria in excelsis Deo canere hymnos interstinctos quos laudes appellant ; verum etiam in Psalmis Daviticis quos Introïtus dicunt interserta cantica decantare, quae Romani festivas laudes, Franci tropos appellant ; quod interpretatur Figurata ornamenta in laudibus Domini. Melodias quoque ante Evangelium concinendas tradidit, quas dicunt Sequentias, quia sequitur eas Evangelium.25 Celui-ci (Adrien II) a décidé que dans les monastères, aux messes solennelles des fêtes principales l’on chante des chants de louanges qu’ils appellent laudes, insérées non seulement dans l’hymne angélique Gloria in excelsis, mais aussi dans les Psaumes de David qu’ils appellent Introitus ; les Romains les appellent festivas laudes, les Francs les appellent des ‘tropes’, tropos, c’est-à-dire ‘ornements figurés dans les louanges du Seigneur’, figurata ornamenta in laudibus Domini. Il a aussi introduit des mélodies à chanter avant l’Évangile, qu’ils appellent séquences, puisque l’Évangile les suit. Les auteurs – et les scribes – médiévaux utilisent des termes très variés, comme :

laus, laudes, figurata ornamenta, festivae laudes, tropus ou versus. Comme il apparaît dans l’Aperçu des manuscrits (volume 2), les tropes sont parfois donnés sans titre, ou bien le début d’un nouveau trope peut simplement être signalé par les mots item, aliter, alius, aliud, alium dans une forme inattendue, ou alios. Le terme laus peut parfois désigner le Gloria, parfois un vers de trope, et parfois même l’ensemble du chant et du trope. Ainsi, par exemple, le rédacteur du tropaire d’Autun (PaA 1169) écrit : Incipiunt tropi cum laudibus, et celui du tropaire d’Auch (BnF lat. 1118) emploie laus aussi bien que laudes pour indiquer le Gloria : laudes cum tropis, ‘louanges avec des tropes’ et tropi de Laus, ‘tropes du Gloria’26. En outre, le mot versus peut désigner un vers de trope aussi bien qu’un segment du chant.

Notons que le Gloria et l’Alleluia sont souvent commentés ensemble. Ainsi dans le rapport du concile de Meaux de 845, au cours duquel ces nouvelles interpolations furent interdites, les tropes du Gloria – appelés adinventiones – et les additions à l’Alleluia – compositiones quas prosas vocant – sont cités dans la même phrase :

25 Liber Pontificalis, version rédigée par Adémar de Chabannes (998-1034), éd. Louis Duchesne, Cyrille Vogel, (Paris, 1955-57), I, p. clxxi, note 1. Voir William Flynn, Medieval Music as Medieval Exegesis, (Lanham MD – London, 1999), p. 11. 26 Voir en plus Eva ODELMAN, « Comment a-t-on appelé les tropes ? Observations sur les rubriques des tropes des Xe et XIe siècles », Cahiers de Civilisation médiévale 18 (1975), pp. 15-36.

Page 24: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

24

Propter improbitatem quorundam omnino dampnabilem, qui novitatibus delectati puritatem antiquitatis suis adinventionibus interpolare non metuunt, statuimus, ut nullus clericorum nullusque monachorum in Ymno Angelico, id est Gloria in excelsis deo et in sequentiis, que in Alleluia sollempniter decantari solent, quaslibet compositiones, quas prosas vocant, vel ullas fictiones addere, interponere, recitare, submurmurare aut decantare presummat. Quod si fecerit, deponatur.27 A cause de l’erreur absolument condamnable exhibée par certaines personnes qui aiment les nouveautés et n’hésitent pas à interpoler les chants purs de nos ancêtres avec leurs propres inventions, nous avons décidé qu’il serait interdit à tous les moines et les clercs d'ajouter, interpoler, réciter ou bien murmurer des compositions qu’elles soient que l’on appelle ‘proses’, ou d’autres créations poétiques quelconques, dans l’hymne des anges, c’est-à-dire le Gloria in excelsis deo, et dans les séquences qui sont habituellement chantées à l’Alléluia. Si quelqu’un le fait, qu’il soit condamné ! Quand, vers 1028, Adémar de Chabannes décrit une célébration de la messe à

Saint-Martial, il écrit que l’hymne angélique, c’est-à-dire le Gloria, était exécuté avec des tropes, qu’il appelle ici des ‘louanges festives’ :

Inter laudes autem, quae ‘tropi’ greco nomine dicuntur a conversatione vulgari modulationis, dum versus Sancte Trinitatis a cantoribus exclamaretur, ilico omnes episcopi cum archiepiscopo et diaconibus ceterisque ministris ad maximum altare pariter accedentes ovanter mutuamque tam sibi quam ministris altaris pacem ut mos dederunt. Deinde per circuitum altaris in sedibus preparatis resederunt. Angelico interea himno cum tropis, id est festivis laudibus, ornatissime expleto, primam orationem de solempnitate ecclesie dedit archiepiscopus28. Au cours des louanges qu’on appelle ‘tropes’, de leur nom grec, traduisant ainsi modulatio dans la langue courante, tandis que le vers de la sainte Trinité était chanté par les chantres, tous les évêques et avec eux l’archevêque et les diacres et d’autres ministres se sont approchés ensemble du grand autel tout en exultant et en se donnant le baiser de paix les uns aux autres aussi bien qu’aux ministres de l’autel, selon la coutume. Après quoi ils se sont assis sur des sièges préparés autour de l’autel. Quand l’hymne angélique eut été exécuté de la manière la plus ornée avec des tropes, c’est-à-dire avec des louanges festives, l’Archevêque prononça la première oraison de la fête solennelle de l’Église. Ce vocabulaire est généralement employé à Saint-Martial. Laus angelorum est

choisi pour indiquer le chant du Gloria et laudes, au pluriel, pour l’ensemble des vers de tropes.

De même laudes se réfère au chant du Gloria avec tropes à Winchester en Angleterre, tandis que les appellations employées dans les traditions germaniques sont carmen angelicum pour indiquer le Gloria, et tropus ou versus pour les vers de tropes ajoutés. C’est donc le même vocabulaire que celui des passages cités d’Adémar parlant des vers que les Romains appellent festivas laudes et que les Francs appellent ‘tropes’, Franci tropos appellant. Souvent, comme dans le tropaire de Narbonne (Pa 778), les

27 MGH Concilia 3. Die Konzilien der Karolingischen Teilreiche 843-859, p. 129. 28 BnF lat 2469, f. 104v ; Giovanni Domenico Mansi, Sacrorum conciliorum nova et amplissima collectio, ([Florence et Venice 1757-1798], rééd. Graz, 1960-1962), 19 : 529 ; Richard Landes, Relics, Apocalyps, and Deceits of History : Ademar of Chabannes, 989-1034 (Cambridge MA, 1995), pp. 6, 14-15, 210. Voir aussi William Flynn, Medieval Music as Medieval Exegesis (1999), pp. 10-12.

Page 25: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

25

indications v ou vs précèdent généralement chaque segment du Gloria et chaque vers ajouté. Dans le tropaire de Gérone (Pa 495) on emploie le terme lauda. Très souvent cependant l’indication de la fête est la seule rubrique.

Le terme ‘trope’ peut être employé de plusieurs manières encore aujourd’hui : d’abord, il définit généralement le genre de poésie liturgique qui consiste en vers insérés entre les segments d’un chant liturgique29. Pour préciser encore, nous employons le terme ‘trope’ pour un ensemble de vers insérés dans un Gloria particulier. Cet ensemble comporte donc toutes les insertions chantées avant et dans ce chant jusqu’à Amen, et c’est ainsi que nous l’entendons dans le titre de la présente édition30.

Il n’est pas facile de trouver un terme pratique pour indiquer un segment singulier qui fait partie d’un trope. Nous avons choisi d’employer ici le terme ‘vers’ et ‘vers de trope’ afin de souligner que ces paroles sont des créations littéraires. Ainsi nous cherchons à éviter le terme ‘verset’ employé en parlant des Psaumes, et le terme plutôt technique ‘élément’ souvent utilisé en parlant des segments des tropes du Propre. 2. 2. Les termes ‘prosules’ et ‘fausses prosules’ Dans le Gloria, le vers de trope Regnum tuum solidum permanebit in eternum se présente comme le point culminant des trois acclamations au Fils, Tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus, Iesu Christe. Sur le mélisme de la voyelle e de per- du mot permanebit des mots ont été ajoutés, à raison d’une syllabe par note. À partir de ce mélisme on a créé un nouveau genre: normalement appelé ‘prosules de Regnum’. ‘Une note par syllabe’ est généralement la forme caractéristique de ce genre de composition31.

D’autres types d’insertions liées à Christe et Amen, qui ne sont pas à définir comme des prosules et qui représentent des formes de composition particulières, pourraient être appelées ‘fausses prosules’. Il peut s’agir d’insertions plus longues qu’un simple vers de trope, et dont, à chaque ligne, la voyelle finale est suivie d’un mélisme. Elles sont souvent rapportées à des tropes différents, comme par exemple Christe celorum rex alme (120) ou Rex omnis gratie (145). Voir plus loin (2.4). Afin de distinguer ces insertions assez longues qui ne sont pas des prosules, alors qu’elles ont une forme plus élaborée, souvent associées à de longs mélismes, nous employons le terme de ‘fausses prosules’. Voir encore plus loin (2.4.4).

Les manuscrits divergent beaucoup aussi dans leurs manières de désigner ces insertions diverses. Comme pour les tropes il n’y a souvent pas de rubriques. Dans Pa 1121, la collection séparée de prosules est précédée par la rubrique : PROSULA IN GLORIA IN

EXCELSIS, et les prosules singulières sont précédées par la rubrique neutre ALIUM, ou ITEM ALIUM c’est-à-dire : ici commence un autre Regnum ou bien Sceptrum (ce qui indique que là peut-être on a compris Prosula comme un neutre pluriel). D’autres termes encore sont employés dans les manuscrits : PROSA est donné comme rubrique à

29 Dans ce sens le mot est employé dans les titres des éditions du Corpus Troporum. 30 Voir Gunilla Iversen, Corpus Troporum VII, Tropes du Sanctus, Studia Latina Stockholmiensia 34 (Stockholm, 1990), pp. 29-36. 31 Voir Colette-Iversen, La parole chantée (2014), pp. 153-160.

Page 26: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

26

Permanebit indivisum (137) dans Be 40608 ; Vb pour VERBETA, variant ainsi l’indication Vs, à Trinitatis substantie (151) dans le tropaire de Pavie, Ivr 60 ; ou encore simplement VERSUS, avec l’indication Vs même avant chaque vers, comme dans Pa 909.

Cette diversité semble refléter une certaine confusion chez les auteurs et les scribes, voire une flexibilité, ouverte à des interprétations diverses quant à la fonction de ces insertions dans le Gloria au cours du Moyen Âge32. L’Aperçu des manuscrits (volume 2) permet d’étudier la variété de ces rubriques et appellations dans tous les manuscrits édités ici. 2. 3. Formes Le Gloria étant le plus long de tous les chants de l’Ordinaire de la messe, il n’est pas rare qu’un seul trope contienne plus de vingt vers. Dans le corpus édité ici, nous avons trouvé des vers de trope insérés dans les trente-quatre positions suivantes (marquées OOO en gras pour les positions les plus fréquentes et OOO pour les autres) :

OOO Gloria in excelsis deo OOO Et in terra pax OOO Hominibus bone voluntatis OOO Laudamus te OOO Benedicimus te OOO Adoramus te OOO Glorificamus te OOO Gratias agimus tibi OOO Propter magnam gloriam tuam OOO Domine deus OOO Rex celestis OOO Deus pater OOO omnipotens OOO Domine OOO fili OOO unigenite OOO Iesu Christe OOO Domine deus OOO Agnus dei OOO Filius patris OOO Qui tollis peccata mundi OOO Miserere nobis OOO Qui tollis peccata mundi OOO Suscipe deprecationem nostram OOO Qui sedes OOO Ad dexteram patris OOO Miserere nobis OOO Quoniam tu solus sanctus OOO Tu solus dominus OOO Tu solus altissimus OOO Iesu Christe OOO Cum sancto spiritu OOO In gloria dei patris OOO Amen. Il arrive souvent qu’une version locale contienne une vingtaine de vers de trope

insérés – même plus de trente comme, par exemple, dans Cuius reboat (16). Plus de cinquante vers différents peuvent être employés dans des versions locales diverses d’un seul trope de Gloria. Le nombre des vers choisis mais aussi la manière de les insérer dans le cadre du chant varient d’un lieu à l’autre, d’une époque à l’autre. Voir l’Aperçu des manuscrits, volume 2.

Il semble que ce ne fut que vers le temps de Charles le Chauve, au milieu du neuvième siècle, que l’habitude d’insérer des vers de trope dans le Gloria vit son premier succès. Tout d’abord seules les acclamations au début du chant Laudamus te, Benedicimus te, Adoramus te, Glorificamus te, furent agrémentées de versets de tropes. Le vers Regnum tuum solidum permanebit in eternum fut aussi ajouté vers la fin du chant, avant la grande finale trinitaire, même dans les sources les plus anciennes. Comme c’est le cas pour les tropes en général, ce sont les fêtes les plus importantes qui, les premières ont été ornées de paroles insérées.

32 Voir encore sur les termes, Rönnau, Die Tropen (1967), pp. 6-10.

Page 27: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

27

La création d’un répertoire local de tropes du Gloria a dû être un grand défi, à la fois difficile et joyeux. Le rédacteur, compilateur, ou cantor, avait plusieurs possibilités33 : * copier fidèlement les vers de tropes à partir d’un autre exemplaire, * changer la position des vers, * omettre un vers ou deux, * ajouter un ou plusieurs vers, souvent des vers vagants pris aux autres tropes * créer des nouveaux vers et les ajouter dans une nouvelle version du Gloria La méthode la plus extrême est celle du rédacteur du manuscrit de Saint-Martial (Pa 1119), qui a tout simplement proposé de trois à cinq vers ad libitum après chaque lemma du chant, à combiner selon le choix du cantor. Voir la collection de Pa 1119 des 74 vers ad libitum (numéro 101 dans l’édition)34.

Toutes les manières variées de créer une nouvelle version locale sont représentées dans cette édition. La prédilection pour la variation dans la création d’un répertoire local ressemble à celle que l’on peut observer dans d’autres genres poétiques, mais aussi au souci, en architecture, de varier les formes des chapiteaux et d’autres ornements dans des cloîtres et églises de l’époque. On se rappelle les mots de Bernard Cerquiglini : « L’écriture médiévale ne produit pas des variantes, elle est variance »35. Il y a cependant un contraste marquant entre la stabilité relative dans la forme du Gloria d’un côté, et de l’autre la richesse de variations créées au moyen des tropes ajoutés. Cette variété n’était pas appréciée par les éditeurs des Analecta hymnica. Comme dans leurs éditions d’autres tropes, Bannister, Blume et Dreves ont choisi d’omettre un grand nombre de textes, ils ont même souvent établi un texte qui ne se retrouve dans aucun manuscrit. Voir 7. 1. ci-dessous sur la méthode d’édition.

33 Voir Gunilla Iversen, « The Role of the Compiler in Tropes and Prosulas to Gloria in excelsis in the Medieval Mass. Editorial Problems and Proposed Solutions », Auctor et Auctoritas in Latinis Medii Aevi Litteris, éd. Edoardo D’Angelo et Jan Ziolkowski (Florence, 2014), pp. 521-535. 34 Voir Gunilla Iversen, « Incipiunt Gloriae cum laudes. Conclusions from a Radical Redaction. Gloria melody A and its Collection of Alternating Trope Verses in the Ms Paris BN, lat.1119 », Cantus Planus, Sopron 1995, ed. László Dobszay (Budapest, 1998), pp. 305-328, et Marie-Noël Colette, « Ordonnance alternative de tropes de Glorias dans le ms. Paris, BNF, Lat. 1119. Problématique musicologique», ibidem, pp. 153-168 ; Gunilla Iversen, « Variatio delectat. La variation comme méthode de composition dans les tropes du Gloria à Saint-Martial au XIe siècle », Saint-Martial de Limoges. Ambition politique et production culturelle (Xe-XIIIe siècles) », éd. Claude Andrault-Schmitt (Limoges, 2006), pp. 431-454. 35 Bernard Cerquiglini, Eloge de la variante. Histoire critique de la philologie (Paris, 1989) p. 111, traduction anglaise : In praise of the Variant. A Critical History of Philology (rééd. Baltimore, 1999), pp. 77-78.

Page 28: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

28

2. 4. Les textes de l’édition 2. 4. 1. Numéros 1 – 100 : Tropes comme ensembles de vers Selon la définition large donnée ci-dessus, un trope représente un ensemble de vers insérés dans le Gloria. L’édition contient une centaine de tels ensembles. Ce sont les tropes présentés en ordre alphabétique, numérotés de 1 à 100.

2. 4. 2. Numéro 101 : La collection des vers ad libitum dans Pa 1119 Le numéro 101 comprend la collection particulière de 74 vers différents dans Pa 1119. Le rédacteur de ce manuscrit a créé un répertoire de tropes du Gloria avec des variations sans limites à chanter à Saint-Martial au milieu du onzième siècle36. Le trait commun de ces vers semble être qu’ils expriment tous la louange du roi du ciel.

2. 4. 3. Numéros 102 – 116 : Invitations à entonner le Gloria Une catégorie spéciale est formée par les invitations à l’évêque ou au prêtre célébrant à entonner les premières paroles du chant37. Selon les commentaires cités ci-dessus c’était l’évêque, ou le prêtre, qui avaient le privilège de prononcer les paroles de l’ange : Gloria in excelsis deo. Pour lui donner le ton, le chantre ou les chantres prononcent alors un vers d’invitation à entonner le chant. Une telle invitation peut se lire, comme celle-ci, empruntée au tropaire de Moissac (110) :

1 O sacerdos dei, 2 Audi preces nostras, 3 Quas in conspectu tuo supplices fundimus, 4 Ut stare digneris ante sacrum et sanctum altare. 5 Et predica nobis angelorum hymnum. 6 Eia, recita domne : (Gloria in excelsis deo) Dans l’un des tropaires de Winchester (Ox 775) l’invitation Sacerdos dei (113)

est précédée d’une rubrique en hexamètre indiquant que deux chantres doivent chanter l’invitation au prêtre célébrant) : CANTORES GEMINI RESONANT HEC VERBA DICENTES.

De même, dans l’autre manuscrit de Winchester (Cdg 473), il y a les hexamètres suivants :

ORGANA DULCISONA DOCTA MODULAMINA COMPTA UT PETAT ALTARE RESONAT LAUS ISTA SACERDOS. Comme il apparaît dans les rubriques (éditées dans l’Aperçu des manuscrits,

Volume 2) le chœur ou un ou deux solistes pouvaient chanter ces paroles, représentant ainsi ceux qui chantent sur la terre. Il y avait, semble-t-il, une certaine variété en ce qui concerne les personnes qui devaient chanter les paroles suivantes : et in terra pax hominibus bone voluntatis. Aux fêtes importantes la même invitation peut être associée à des tropes différents. Dans quelques manuscrits les invitations sont données séparément, et le manuscrit Ben 39 qui ne contient pas de tropes présente uniquement une telle invitation. Dans la présente édition, les invitations sont d’abord données avec

36 Iversen, Variatio delectat (2006), pp. 431-454. 37 Thomas F. Kelly, « Introducing the Gloria in excelsis », Journal of the American Musicological Society 37 (1984), pp. 479-506.

Page 29: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

29

les tropes, puis elles sont présentées dans la collection des invitations (numéros 102 –116).

2. 4. 4. Numéros 117 – 152 : Prosules et ‘fausses prosules’ de Regnum, Iesu Christe et Amen. La plupart des insertions que nous venons de décrire comme des ‘prosules’ et ‘fausses prosules’ sont éditées dans le cadre des tropes divers dont elles font partie (numéros 1-100). Mais un certain nombre de ces compositions ne figurent dans les manuscrits que dans une collection séparée, il a donc fallu les éditer dans une section distincte de l’édition des ensembles de tropes. Étant donné que les prosules aussi bien que les ‘fausses prosules’ sont généralement des compositions plus longues que les simples vers de tropes, il convient de les présenter aux lecteurs avec un apparat critique commun, et un tableau comportant des informations plus détaillées sur tous les tropes dont elles font partie dans les différents manuscrits. Les vraies prosules (avec l’indication ‘prosule’) et les autres insertions que nous qualifions de ‘fausses prosules’ sont numérotées de 117 à 152 dans cette édition.

Dans la culture carolingienne, le vers de trope Regnum tuum solidum permanebit in eternum conférait au Gloria l’importante fonction d’exprimer la louange de la Majesté céleste38. Il semble que ce vers ait été inclus dans le trope Laus tua deus (38) déjà dans les répertoires les plus anciens, peut-être même avant la division de l’empire au traité de Verdun en 843, puisqu’on le trouve dans les plus anciens manuscrits de toutes les régions de l’ancien empire carolingien39. Il fait partie des répertoires de l’Ouest, aussi bien que de ceux de Saint-Alban de Mayence et de Toul, dans la zone de transition, la région de Lothaire dès le neuvième siècle, et on le trouve aussi dans les plus anciens manuscrits de Saint-Gall. Il est même inscrit dans un diptyque ancien qui présente deux Alleluia, le Gloria avec le trope Laus tua deus et le vers Regnum tuum solidum permanebit in eternum avec un long mélisme40. Voir Planche 16, Pa dipt. 298.

Alors que Regnum tuum solidum permanebit in eternum était chanté comme un vers de trope dans toutes les régions, l’usage liturgique des prosules attachées à ce verset fut vite modifié, divisant les répertoires en des traditions séparées. Ainsi pouvons-nous noter l’absence presque totale de prosules dans les répertoires germaniques. Cette absence est notable, puisque ces traditions sont réputées pour compositions de tropes à style prosulaire41. De même, les répertoires des centres situés dans la zone de transition, comme Prüm, Toul et Echternach (Pa 9448, Mü 14843 et Pa

38 Gunilla Iversen, « Maiestas domini dans le chant de Gloria. Prosules de Gloria en Aquitaine », Lingua mea calamus scribe. Mélanges offerts à madame Marie-Noël Colette, Études Grégoriennes 36, éd. Daniel Saulnier, Katarina Livljanic et Christelle Cazaux-Kowalski (Solesmes, 2009), pp. 173-205. 39 Michel Huglo, « De monastiska handskrifternas fördelning i två grupper, öst och väst », Nordiskt Kollovium 3. Latinsk Liturgiforskning (Helsingfors, 1975), pp. 47-66. 40 Gunilla Iversen, « Regnum tuum solidum in Ivory Diptychs ans Liturgical Manuscripts. Observations on early prosulas to the Gloria in excelsis », Dies est leticie : Essays on Chant in Honour of Janka Szendrei, éd. David Hiley et Gábor Kiss (Ottawa, 2008), pp. 307-332 ; Chabouillet, Catalogue général et résonné des camées et pierres gravées de la Bibliothèque impériale (Paris, 1858), p. 563. 41 Gunilla Björkvall et Andreas Haug, « Tropentypen in Sankt Gallen », Recherches nouvelles, pp. 119-174.

Page 30: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

30

10510), contiennent le vers Regnum tuum, toujours sans prosules. Une seule prosule, Sapientia dei patris (121), traitée ci-dessous, a été ajoutée dans le répertoire de Saint-Emmeram à Ratisbonne vers le milieu du onzième siècle. Voir Planche 6, Mü 14322, f. 104v.

Toute différente est la situation dans les répertoires des régions du Sud-Ouest, en Aquitaine et autour des Pyrénées où les manuscrits contiennent généralement de grands répertoires de prosules42. Ici, on a particulièrement favorisé les prosules dans le Gloria. Mais il arrive aussi que Regnum tuum solidum permanebit in eternum se trouve en simple vers de trope dans quelques tropaires de cette région, ainsi pour la fête de Pâques dans Pa 1084, Pa 1118 et Pa 187143. Le plus souvent les prosules sont insérées dans le Gloria chanté sur la mélodie A, mélodie très appréciée en Aquitaine, et qui par sa parenté au thème musical des tropes est propice à leur insertion44. De même que nous l’avons pu constater pour les prosules d’Osanna dans le Sanctus, il n’y eut pas à l’origine un usage bien établi en ce qui concerne la présentation des vers insérés dans le chant liturgique 45. Mais, dès que le genre fut stabilisé, les auteurs, en Aquitaine, purent employer la même forme de composition pour toute une série de prosules de Regnum46. 2. 4. 4. 1. Emplacement dans les manuscrits Dans le Sud de la France et plus précisément des deux côtés des Pyrénées on a choisi de rassembler les prosules du Gloria en de grandes collections séparées des tropes. Cette organisation rappelle encore celle des prosules de l’Osanna dans les manuscrits de ces mêmes régions47. Les répertoires les plus importants se trouvent dans les manuscrits qui furent produits à Saint-Martial à l’époque d’Adémar de Chabannes et après, comme Pa 909 et Pa 1121, Pa 887 et Pa 1119, qui contiennent tous des collections d’une vingtaine de prosules séparées du contexte du chant. Dans l’édition des tropes (1-100) ces cas sont donnés avec indication des manuscrits après la rubrique ‘in coll. sep.’ (in collectione separata).

Dans le tropaire Pa 1119, mentionné ci-dessus, trois prosules sont présentées dans le cadre des tropes, Omnipotens altissime (48), Laus tibi domine (36), et Laus tibi summe (37), et deux dans la collection unique ad libitum (101), alors que dix-sept

42 Voir Marie Noël Colette, « Le prosulaire de Moissac : Paris, BnF, n.a. lat. 1871, 3e quart du XIe siècle », Hortus troporum. Florilegium in honorem Gunillae Iversen, éd. Alexander Andrée & Erika Kihlman, Studia Latina Stockholmiensia 54 (Stockholm, 2008), pp. 57-84 43 Voir le facsimilé Tropaire Séquentiaire Prosaire Prosulaire de Moissac. Édition, introduction et index, éd. Marie-Noël Colette, Société française de musicologie (Paris, 2006). 44 Voir Colette-Iversen, La parole chantée (2014), pp. 153-160. 45 Voir Gunilla Iversen, Corpus Troporum VII, Tropes du Sanctus, Studia Latina Stockholmiensia 34 (Stockholm, 1990), pp. 29-34, et le tableau pp. 209-215. 46 Sur la forme des proses anciennes, voir Gunilla Iversen, « Psallite regi nostro, psallite. Singing ‘Alleluia’ in ninth century Poetry », dans Sapientia et eloquentia. Meaning and Function in Liturgical Poetry, Music, Drama, and Biblical Commentary in the Middle Ages, éd. Gunilla Iversen et Nicolas Bell (Turnhout, 2009), pp. 9-58, et ibidem : Marie-Noël Colette, « The Place and Function of Music in a Liturgical Context : The Earliest Witness of Sequences and Versus ad sequentias in the Antiphoner of Charles the Bald and other Early Sources », pp. 59-94. 47 Gunilla Iversen, ‘Osanna dulcis est cantica’. On a Group of Compositions Added to the Osanna in excelsis, Cantus planus Tihany, 1988, éd. Lászlo Dobszay et al. (Budapest, 1990), pp. 275-296.

Page 31: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

31

prosules sont données dans une collection séparée, soit un répertoire de 22 prosules48. Voir le numéro 101 dans l’Édition volume 1, et Pa 1119 dans l’Aperçu des manuscrits, volume 2. 2. 4. 4. 2. Formes de composition des prosules Il y a donc de ‘vraies prosules’, chantées en raison d’une syllabe par note d’un mélisme, et des vers syllabiques chantés sur des mélodies de tropes, de ‘fausses prosules’, qui peuvent paraître syllabiques à cause de la longueur du verset, des tropes formés à la manière de prosules comme on en trouve à Saint Gall, par exemple, et encore d’autres formes de prosules disséminées.

La structure générale d’une prosule de Gloria en Aquitaine pourrait se décrire ainsi :

1 (R) = Regnum tuum solidum ou équivalent – per- 2a Vers de prosule | 2b Vers de prosule 3a Vers de prosule | 3b Vers de prosule 4 (P) = – Permanebit in eternum ou équivalent

Après le début du trope, Regnum tuum solidum (R), les paroles des vers ajoutés sont mises sur le mélisme de per-, une syllabe par note, pour revenir enfin aux paroles finales du vers de trope, Permanebit in eternum (P). Les strophes parallèles, 2a-2b, 3a-3b (et parfois encore une ou deux autres paires de strophes), sont généralement chantées sur la même mélodie49. Dans ces strophes se trouvent des textes qui avant tout peuvent rapporter le chant à une fête particulière. Ainsi la prosule permet aux auteurs de créer un chant de Gloria adapté à la fête célébrée, alors que le Gloria, quoique faisant partie de l’Ordinaire de la messe, ne soit en principe pas lié au thème d’autres fêtes que Noël.

La forme habituelle des prosules en Italie diffère de cette structure, les insertions à la fin du chant y sont généralement formées comme des prosules sans paires de strophes, ainsi, par exemple, Cui regnum est (123), Permanebit indivisum (135) et Trinitatis substantie (149), dans des manuscrits du Nord de l’Italie, ou Perseverans indefessum (137) au Mont-Cassin et à Bénévent. Dans ces cas, les lignes sont indiquées : 1 2 3 4, de la même façon que dans l’édition des prosules d’Osanna dans ces mêmes régions50.

Dans les répertoires d’Aquitaine et des autres régions de l’Ouest on peut constater que les paroles d’ouverture, Regnum tuum solidum, qui soulignent le thème de la Majesté divine avaient pu être très tôt remplacées par d’autres, toujours exprimant la Maiestas Domini. Ainsi, par exemple, Sceptrum cuius nobile / Sceptrum eius nobile / Sceptrum tuum nobile / Sceptrum regni nobile (133 et 150), et Sceptrum gloria sanctorum (124). Dans ces combinaisons de paroles le mot sceptrum rend visible l’image du sceptre comme attribut de la Majesté assise sur son trône, tout en soulignant encore plus distinctement le thème de la descendance royale. Il s’agit d’une

48 Gunilla Iversen, « Incipiunt Gloriae cum Laudes. Conclusions from a Radical Redaction. Gloria Melody A and its Collection of Alternating Trope Verses in the Manuscript Paris BNF Lat. 1119 », Cantus planus: Papers read at the Seventh Meeting, Sopron, Hungary, 1995, éd. László Dobszay (Budapest, 1998), pp. 305-328 ; Iversen, Variatio delectat (2006), pp. 431-454. 49 Voir Colette-Iversen, La parole chantée (2014), chapitre 4. 50 Voir CT VII, pp. 29-36.

Page 32: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

32

référence au passage de la Genèse (49,10) : non auferetur sceptrum de Iuda . . . donec veniat qui mittendus est, et ipse erit expectatio gentium, ‘le sceptre ne sera pas ôté de Juda, jusqu’à ce que vienne celui qui doit être envoyé, celui qui sera l’attente des nations’.

Certaines prosules peuvent commencer autrement, comme, par exemple, celle qui est adressée à la Vierge Marie (voir plus loin). Dans d’autres prosules qui commencent avec d’autres paroles, comme Alma cuius potestas (117), Celsi clemens Olympi (119), Rex apostolorum deus (R143), et Rex celorum maris (144), le thème de la Majesté reste encore central.

Tout comme les vers Regnum tuum solidum et Sceptrum cuius le vers Rex regum cuius constat sine fine tempore regnum peut être employé ou bien comme un vers de trope par exemple, dans le trope Laus tibi domine (36:21), ou bien divisé en deux parties pour fournir une nouvelle prosule à partir d’une autre, Regens cuncta benigne (146). De même le vers en hexamètre Carne et mente peut faire partie du trope Laudibus eximiis (32:10), et, vers unique pourvu de mélismes, fournir la grande cauda d’un Gloria dans le manuscrit tardif La 263, où il est suivi d’une série de prosules. Voir l’Aperçu des manuscrits et l’Index des vers, volume 2.

Il reste une certaine variabilité dans le choix des formes et dans la manière d’insérer les prosules dans le chant. À chacune des deux phrases Iesu Christe pouvait être associée une prosule, comme, par exemple, à Autun, (PaA1169) Rex regum sine (146) et Lumen eterne (128) dans le trope Laus honor Christe (34)51. Cependant, le point d’insertion le plus courant réside à la fin du chant. Voir l’Aperçu des manuscrits, volume 2.

Cette incertitude – ou liberté – est reflétée dans le cas de Conditor generis-Ineffabilis-Sapientia (R121) qui dans des versions diverses se trouve dans les répertoires de l’Ouest et en Italie. De plus, c’est la seule prosule de Regnum qui ait été retenue dans les répertoires germaniques, tout d’abord ajoutée en marge du verset Regnum tuum dans le trope Laus tua Deus (38) dans l’un des anciens tropaires de Saint-Emmeram à Ratisbonne (Mü 14322). Voir planche 5.

Dans un autre manuscrit de Ratisbonne (Mü 14843), la prosule est inscrite dans le texte, et chaque vers est suivi de Per ou de la voyelle e. À la fin, permanebis remplace permanebit, ce qui permet de constituer une unité syntaxique avec les paroles précédentes52 :

Regnum tuum solidum Per≈ Sapientia dei patris eterni, e≈ Ineffabilis, sine fine, sine principio, e≈ Salvare venisti, nasci dignatus ex virgine. e≈ Et nunc deus et homo regnans, o domine dominator, Permanebis in eternum, Iesu Christe. En marge du même trope, Laus tua deus (38), dans le plus ancien tropaire de

Limoges (Pa 1240) a été copiée la version suivante, qui ne comprend pas la fin permanebit in eternum, la prosule étant immédiatement liée à Iesu Christe :

51 Iversen, Regnum in Ivory diptyques (2008), pp. 307-332, surtout pp. 325-330. 52 Cette addition semble refléter les liens entre Saint-Emmeram et la cour des Carolingiens à Metz, Tours et Compiègne ; voir Iversen, Regnum in Ivory diptyques (2008), pp. 320-323.

Page 33: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

33

Regnum tuum solidum Conditor generis humani, redemptor idemque, Ineffabilis, sine fine, sine principio, Sapientia dei patris, eterne. Salvare venisti nos, nasci dignatus de virgine. Et nunc deus et homo regnas, o domine dominator, Iesu Christe. D’ailleurs le premier vers, Conditor generis humani, peut parfois apparaître

comme un vers de trope. Voir, par exemple, Laus tua deus (38) version VII, Ivr 60. Dans le tropaire de Saint-Martial, Pa 909, la fameuse prosule d’Adémar pour Saint Martial, Rex apostolorum deus (R143), est un contrafactum de Sceptrum gloria sanctorum – Deus eterne rex (R124), sur des paroles qui célèbrent la grandeur du nouvel apôtre. Après la prosule, sont insérés deux vers de trope dédiés à la louange du roi qui trône dans le ciel, et à l’éternité de son royaume, revenant ainsi au thème du Regnum tuum permanebit in eternum :

1 Rex apostolorum, deus, 2a Qui ecclesie veritatem tue revelasti apostolico dogmate, 2b Quam praedicante MARTIALE luce inlustrasti tuae misericordie 3a Clamantes ad te exaudi, redemptor, rex pie, 3b Qui regnas tua virtute ineffabiliter, 4 Splendor glorie, benedicte, 5 Vivens in eternum, Iesu Christe, Dextera, maiestas, lumen patris, deus alme, sit tibi ubique decus, rex, qui regnas sine fine Cum sancto spiritu in gloria Dei patris. Te laudamus, rex gloriosissime, Cuius regnum et imperium permanet Per immortalia secula seculorum. Amen.

2. 4. 4. 3. Formes de composition des ‘fausses prosules’ Cependant, comme nous venons de le dire, certaines insertions n’ont pas été formées selon le modèle général des prosules, à savoir une syllabe par note (comme les prosules chantées sur la mélodie de per- dans Regnum tuum solidum per-). Il s’agit souvent de textes adaptés ou librement rapportés à un mélisme – un mélisme de Christe ou de Amen. Les paroles peuvent être chantées sur une mélodie répétée, mais pas nécessairement une note par syllabe. Une addition fréquente de cette catégorie est Rex omnis gratie (145), liée au mélisme final de Christe. Probablement faisait-elle d’abord partie du trope Quem cuncta laudant (72) dans lequel tous les vers sont composés à la manière des prosules (voir Pa 1871 f. 72). Mais elle était aussi, dans les tropes Nulla qui laude (41) et Prudentia prudentium (58), insérée comme une ‘fausse prosule’, vers la fin du chant. (Planche 27, et transcription musicale, volume 2, 4. 2.) :

Page 34: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

34

Iesu Christe Rex omnis gratie, poscimus te, Cuncte tue des ut ecclesie Gaudere nunc et semper de te Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. Une autre addition normalement associée à un mélisme de Iesu Christe est celle

qui commence par des paroles différentes mais continue avec la même prière : que les voix soient unies aux voix des anges : Christe celorum rex alme, Christe redemptor rex alme ou Christe celi rex et terre (120). Elle peut faire partie de douze tropes différents. Habituellement rapportée au deuxième Iesu Christe vers la fin du chant elle se trouve dans Angelica iam pater (3), Christus surrexit (13), Laudabile tribuens (26), Laudat in excelsis (29), Laus tua deus (23), O gloria sanctorum (45), Prudentia prudentiarum (58), Quem patris ad dexteram (75), Quid tibi nunc (83) et Rector ab arce (87)53. Voir Planches 14 et 20 et transcriptions musicales, volume 2, 4. 2.

Cette addition pouvait donc être employée de façons différentes dans des lieux différents. Elle est habituellement chantée après Iesu Christe et avant Cum sancto spiritu à la fin du chant, comme à Nevers. À Bénévent elle est ajoutée après la prosule Manebit cum patre (130) au trope Laus tua deus (38) et mise sur la mélodie de Christe54 (voir Planche 32) :

Iesu Christe Christe, celorum rex alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen.

On peut noter que c’est justement à Bénévent que l’un des Kyrie se lit : Christe celorum rex [. . . ] voces nostras vocibus sanctorum adiunge55.

Et les répertoires d’Aquitaine présentent la version suivante (voir Planche 27 et transcription musicale Pa 1871, f. 68) :

Iesu Christe Christe, celi rex et terre, Voces nostras, piissime, Vocibus angelorum adiunge Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen.

Dans certains cas, comme dans Cdg 473 et Ox 775 de Winchester et dans Pa

13252 de Saint-Magloire, une version de ce vers est donnée avant Quoniam : Christe redemptor, rex alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge. Quoniam tu solus sanctus Le fait que les rédacteurs médiévaux ont inscrit Christe celorum (120) et Rex

omnis gratie (145) parmi les prosules dans les collections séparées (voir, par exemple, Pa 909 et Pa 1121 dans l’Aperçu des manuscrits, volume 2), nous invite à faire comme

53 Voir Pa 1871 f. 68, sur la mélodie de Propter mundum, Pa 1871 f. 61. 54 Voir transcription dans Rönnau, Die Tropen (1967), p. 197. 55 AH 47, no 132.

Page 35: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

35

eux et éditer ces ‘fausses prosules’ avec leurs apparats critiques parmi les prosules de l’édition (numéros 117-151).

Un autre cas intéressant est représenté par le trope Angelica iam pater laude (3), ajouté au Gloria chanté sur la mélodie Vat. IV. Dans ce trope tous les vers sont composés sur la mélodie de la voyelle finale ‘-e’ de la phrase précédente du chant ; on pourrait dire un trope composé à la manière des prosules, de même que les tropes de Saint-Gall qui aussi sont souvent composés d’une manière ‘prosulaire’ : il figure donc ici parmi les tropes (1-110). Il est intéressant de noter que dans certaines versions a même été ajouté le vers Christe celorum (120) lié à la mélodie de Iesu Christe.

De même, il y a une insertion particulière à la fin du chant, Te trina deitas / Te summa deitas / O summa deitas (152) qui, bien qu’associée au mélisme d’Amen n’est pas une prosule. Les paroles de ce texte le placent au centre de la controverse entre Hincmar et Gottschalk (voir plus loin). Ce ‘versus’ est employé dans un grand nombre de tropes divers. En éditant ce texte avec toutes ses variantes dans cette partie de l’édition nous pouvons faire clairement apparaître aux lecteurs tous les contextes et variantes des leçons manuscrites. De même que les cas traités ci-dessus, cette insertion à Amen est éditée dans le cadre de tous les tropes dont elle fait partie, aussi bien que parmi les prosules et ‘fausses prosules’, à la fin de l’édition (152).

2. 5. Les vers vagants : versus vagantes

Un trait caractéristique des tropes du Gloria est l’usage fréquent de vers vagants, versus vagantes, c’est-à-dire de vers qui peuvent faire partie de tropes différents. Leur nombre est remarquable, comme il apparaît dans les tableaux de ces vers. Remarquons en outre que cette manière de composer des tropes avec des vers déjà employés est très rare dans les répertoires germaniques, alors qu’elle est si fréquente dans les régions de l’Ouest, et en particulier en Aquitaine. L’usage des vers vagants a déjà été établi dans les répertoires les plus anciens. Ainsi, non seulement le vers Regnum tuum solidum permanebit in eternum, mais aussi des vers comme, par exemple, Deus fortis et immortalis et Domine deus rex Israhel reviennent dans un grand nombre de tropes. Parmi les vers vagants, le plus fréquent est Celestium terrestrium et infernorum rex /deus reprenant les paroles d’une antienne de la Semaine Sainte. Il se trouve dans dix-huit tropes différents, habituellement inséré après Tu solus dominus vers la fin du Gloria, et souvent juste avant Regnum tuum solidum (cf. l’Aperçu des manuscrits, volume 2). À Saint-Martial on a plutôt choisi de l’insérer dans la partie des prières, au milieu du chant.

Dans l’édition les vers vagants sont indiqués sous la rubrique Versus vagantes avec une indication de tous les autres tropes dont ils font partie (voir 7. 5). De plus, ils sont donnés dans l’Index des vers de l’édition (volume 2).

Page 36: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

36

2. 6. Trope ou commentaire versifié ? Gloria stelligeris Un cas intéressant, non inclus dans l’édition, est un texte retrouvé dans un manuscrit de Wissembourg daté de la deuxième moitié du IXe siècle. Ce texte est édité par Dümmler dans les MGH. Il s’agit de cinq vers – et apparamment encore quelques autres – composés comme des commentaires versifiés des paroles du chant56 :

Gloria in excelsis deo. Gloria stelligeris domino sit maxima celis. Et in terra pax hominibus bone voluntatis In terraque viris pax, quos tenet alma voluntas. Laudamus te, Angelico sed cum cetu laudamus ovantes Benedicimus te Teque tuum nomen sanctum benedicimus omnes Adoramus te Et genibus pariter flexis te sepe rogamus. ( . . . ) L’éditeur des MGH a remarqué qu’il y avait des traces de vers effacés sur les

lignes 9-16 de la page suivante, et que le dernier finit par le mot perennem57. S’agit-il ici d’un trope ou d’un commentaire versifié ? La question a été posée dans une étude récente par Peter Stotz, qui propose de ne pas le considérer comme un trope58. Cependant, la forme, le vocabulaire et la structure du texte invitent à le reconnaître comme un trope de tradition de germanique. Les vers sont insérés après chaque segment du chant à la manière des tropes des régions germaniques. Le vocabulaire est le même. Il pourrait donc s’agir d’un trope. Mais nous ne l’avons pas inclus dans la présente édition.

56 Cod. Wissembourg 77, Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Cod. Guelf 4161 Weiss 77, Heinemann Katal. 8, 302, MGH, Poetae, 5.3, pp. 504-507. Je remercie Peter Stotz qui me l’a fait l’observer, trop tard pour l’inclure dans l’édition même. 57 MGH, Poetae 5.3, p. 507. 58 Voir Peter Stotz, « Embellir la Psalmodie », Amicorum societas. Mélanges offerts à François Dolbeau pour son 65e anniversaire, éd. Jacques Elfassi, Cécile Lanéry, Anne-Marie Turcan-Verkerk (Florence, 2013), pp. 790-815.

Page 37: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

37

3. Thèmes principaux 3. 1. Le Gloria, hymne des anges et des hommes Nous venons de voir quelle insistance les anciens commentaires ont donnée au fait que la première phrase du chant devait être entonnée uniquement par le pape, l’évêque, et enfin le prêtre seul, comme figure de l’ange seul de St Luc. Mais d’une importance aussi grande est le récit des Révélations décrivant les anges et les vingt-quatre vieillards qui adorent et louent le roi du ciel se tenant sur son trône :

Et omnes angeli stabant in circuitu throni et seniorum et quattuor animalium et ceciderunt in conspectu throni in facies suas et adoraverunt Deum dicentes : Amen benedictio et claritas et sapientia et gratiarum actio et honor et virtus et fortitudo Deo nostro in secula seculorum. Amen (Apc. 7:11). La louange des anges est exprimée dans des antiennes comme celles-ci : Benedicite dominum omnes angeli eius Potentes virtute qui facitis verbum eius Ad audiendam vocem eius (Ps 102:2), AMS 157 Benedicite omnes angeli domini domino Hymnum dicite et superexaltate eum in secula (Dn 3:58) AMS 157 Benedicam dominum in omni tempore Semper laus eius in pre meo (Ps 33:2)

Le Gloria est souvent défini par les auteurs des commentaires comme l’hymne des anges, hymnus angelicus, carmen angelicum, laus angelorum, que chantent ensemble les chœurs des anges dans les cieux et les hommes sur la terre. Le thème reprend les paroles du Psaume (95:11) :

Letentur celi et exultet terra commoveatur mare et plenitudo eius. Le thème de la louange des anges et des chœurs célestes est souvent exprimé

dans des hymnes anciennes, et dans des antiennes de l’Office, ainsi par exemple dans l’hymne de Bède le Vénérable Letare celum desuper59. Il revient aussi dans un grand nombre de tropes du Gloria. Voir, par exemple, les tropes Laus tibi summe deus (37), Quem cives celestes (71), Quem glorificant sancti (73) et l’invitation Letentur celi celorum (107).

Les contrastes in excelsis – et in terra sont déjà présents dans l’ouverture du Gloria et les auteurs des tropes expriment constamment, dans la première partie du chant, la louange pour laquelle s’unissent les chœurs des anges et des hommes, ainsi dans les tropes suivants : Assit honor laudis (5), Credimus te una (14), Cui canit hymnilogum (15), Laudat in excelsis (29), Qui deus et rector (82), Quid tibi nunc (83),

59 One Hundred Latin Hymns. Ambrose to Aquinas, éd. Peter G. Walsh et Christopher Husch, Dumbarton Oaks Medieval Library 18 (Cambridge MA – Londres, 2012), no 65, p. 228.

Page 38: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

38

Rector ab arce (87), Te consonant (96), Ut possimus (100). Ce sujet invite plus particulièrement à faire, à partir de l’édition, des études approfondies de ces textes. 3. 1. 2. Le Te Deum, le Sanctus et l’hymne Gloria laus et honor Parmi les textes des Psalmi idiotikoi proches du Gloria on remarque d’abord à côté du Sanctus la grande hymne, Te Deum laudamus, hymne associée à la Vigile Pascale et chantée dans l’Office. Son texte a été attribué à plusieurs auteurs, tels Hilaire de Poitiers, Ambroise, Augustin, puis à Nicetas de Remesiana60 :

Te deum laudamus, Te deum confitemur Te eternum patrem omnis terra veneratur. Tibi omnes angeli Tibi celi et universe potestates Tibi cherubim et seraphim incessabili voce proclamant : Sanctus, sanctus, sanctus, Dominus deus sabaoth, Pleni sunt celi et terra maiestate glorie tue. Te per orbem terrarum sancta confitetur ecclesia Patrem immense maiestatis, Venerandum tuum unigenitum filium, Sanctum quoque paraclitum spiritum. Tu rex glorie, Christe. Tu patris sempiternus es filius. Tu devicto mortis aculeo aperuisti credentibus regna celorum. Tu, ad dexteram dei sedens in gloria patris Iudex crederis esse venturus. Salvum fac populum tuum, domine, Et benedic hereditati tue, Et rege eos, et extolle eos usque in eternum. Per singulos dies benedicimus te Et laudamus nomen tuum In seculum et in seculum seculi. Dignare, domine, die isto sine peccato nos custodire. Miserere nostri, domine, miserere nostri. Fiat misericordia tua, domine, super nos, quemadmodum speravimus in te. On reconnaît dans la structure du texte la répétition tripartite des adresses au

début et au milieu de l’hymne, te te te, tibi tibi tibi, te te te, tu tu tu, de même que les acclamations de louange exprimées à la première personne : Laudamus, confitemur. La

60 Christine Mohrmann, Études sur le latin des Chrétiens, 4 vols, (Rome, 1958-1977), pp. 161-162 ; Ernst Kähler, Studien zum Te Deum und zur Geschichte des 24. Psalms in der Alten Kirche, Veröffentlichungen der Evangelischen Gesellschaft für Liturgieforschung 10 (Göttingen, 1958), pp. 15-91.

Page 39: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

39

division en trois parties ressemble à la division générale du texte du Gloria : d’abord l’ouverture, avec la louange qui unit la terre et le ciel, les hommes et les anges, au milieu du chant, les prières, enfin le rapprochement des dimensions temporelles et éternelles. Importante est aussi l’invocation au Fils comme roi de gloire, Tu rex glorie Christe.

Tous ces aspects sont exprimés dans le même vocabulaire par les auteurs des tropes de Gloria, comme on le verra dans les exemples étudiés ci-dessous.

De même, le Sanctus présente quelques parentés structurelles avec le Gloria. D’abord l’invocation tripartite, puis la partie des prières, enfin la forme triomphale de la fin des chants. De même que les trois invocations Sanctus, sanctus, sanctus au début du Sanctus ont invité les auteurs des tropes à faire des insertions parallèles dans ce chant, les trois invocations au début du Gloria, Laudamus te, Benedicimus te, Adoramus te, ont conduit les auteurs à y insérer des vers de tropes. Mais alors que les insertions dans le Sanctus expriment avant tout des invocations aux trois personnes de la Trinité, celles du début du Gloria soulignent le parallélisme qui existe entre la louange des chœurs célestes et celle des chœurs terrestres, avec toute la création. Le vocabulaire est souvent très proche, il y a même des citations du Sanctus dans les tropes du Gloria, comme par exemple : Osanna in excelsis.

Tibi laus et honor permanebit in eternum (73:8) Et celi cives tibi ‘sanctus’ ter referentes (25:6).

‘Sanctus’ ter seraphin, ‘Sanctus’ resonent tibi ‘Sanctus’ (30:7)

Une autre source d’inspiration est l’hymne de la procession du Dimanche des Rameaux Gloria laus et honor écrite par Théodulfe d’Orléans au début du neuvième siècle. Ce texte écrit en distiques est contemporain de plusieurs anciens tropes du Gloria :

Gloria laus et honor tibi sit, rex Christe, redemptor, cui puerile decus prompsit Osanna pium. Israel es tu rex, Davidis et inclyta proles, nomine qui in domini, rex benedicte, venis. Cetus in excelsis te laudat celicus omnis, et mortalis homo et cuncta creata simul, Plebs Hebrea tibi cum palmis obvia venit, cum prece, voto, hymnis adsumus ecce tibi. Hi tibi passuro solvebant munera laudis, nos tibi regnanti pangimus, ecce, melos. Hi placuere tibi, placeat devotio nostra, rex bone, rex clemens, cui bona cuncta placent. [ . . . ]61 Dans ce chant Théodulfe combine la louange des chœurs dans les cieux et des

hommes sur la terre. Il y adresse le Fils comme rex Christe redemptor, rex Israhel, comme Davidis inclita proles, rex bone et rex clemens. Ce même vocabulaire, et même

61 F. J. E. Raby, A history of Christian-Latin Poetry (Oxford, 1966), pp. 171-177 ; MGH, Poetae, I, p. 517.

Page 40: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

40

des expressions comme cetus in excelsis te laudat celicus omnis, et rex bone rex clemens cui bona cuncta placent reviennent plus ou moins littéralement dans de nombreux tropes du Gloria. Ce n’est pas seulement le vocabulaire mais aussi la forme des distiques qui rappellent les textes des tropes. Voir, par exemple le trope Laudat in excelsis (29)62.

Naturellement, le vocabulaire des tropes du Gloria ressemble souvent à celui des tropes liés aux autres chants de la messe, comme ceux de Noël et de Pâques, et en particulier aux tropes des autres chants de l’Ordinaire63. 3. 2. Louanges au roi – le thème de la Maiestas domini

Parmi tous les titres de Dieu, il en est un qui a tout particulièrement frappé l’esprit des tropistes du neuvième siècle : Jésus-Christ leur est surtout apparu comme Roi. Et cette idée de la royauté du Christ a hanté leur intelligence au point de les amener à la création d’un Trope nouveau, inattendu, important, qu’ils ont inséré dans le Gloria, mais qui, de très bonne heure, a conquis une sorte d’indépendance et a mérité le nom de prosula64. Dans ce passage Léon Gautier renvoie au thème du vers Regnum tuum solidum

permanebit in aeternum, lequel reflète l’importance centrale donnée à l’image du Roi trônant dans son royaume éternel. Le thème de la Maiestas domini est fréquemment exprimé dans l’art et dans la poésie à l’époque carolingienne, et en particulier sous le règne de Charles le Chauve, comme le souligne Anne-Orange Poilpré :

La constitution d’une imagerie royale nouvelle – aucun souverain carolingien avant lui n’y avait eu recours – correspond à un temps réflexif, au même titre que les œuvres littéraires, mais pour répondre à une nécessité d’un ordre différent. L’élaboration d’une pensée complexe sur la société et les ordres qui la composent, ainsi que sur les qualités du bon gouvernement, induit un besoin nouveau de représenter ce qui y est immuable65. Le motif du Roi du ciel représenté dans la Maiestas domini revient constamment

dans les enluminures des manuscrits. Mais il constitue en même temps un thème central dans de nombreux tropes du Gloria, dont on trouvera ci-dessous des exemples.

Pour comprendre le texte poétique et même la fonction rituelle de ces anciens tropes, il faut considérer l’image du roi dans l’art carolingien. La fonction du roi comme vicarius Christi, dont la tâche royale est qualifiée de ministerium, est formulée dans la Via regia par Smaragde de Saint-Mihiel, engagé par Louis le Pieux comme précepteur de ses fils66. Poilpré souligne que le souci d’insister sur l’unicité de la structure ecclésiale et sociale au moyen de la métaphore du corps, qui existe au temps de Charlemagne, connaît, au temps de Charles le Chauve, un important enrichissement 62 Ce trope est la base de l’étude sur les méthodes d’édition, dans mon étude « Liturgical lyrics in many local versions. Text Edition of Tropes and Prosulas to the Gloria Chant in the Medieval Mass », Entering the Editorial Laboratory. An Ars edendi Case Book for and by Editors of Medieval Greek and Latin Texts, éd. Elisabet Göransson, Gunilla Iversen et al. (sous presse). 63 Voir AH 47 et 49 passim, et <http://fraitaklass.su.se/corpustroporumkonkordans>. 64 Léon Gautier, Histoire de la poésie liturgique du Moyen Âge. Les Tropes (Paris, 1886), p. 269. 65 Anne-Orange Poilpré, Maiestas Domini. Une image de l’Église en Occident (Ve-IXe siècle), (Paris, 2005), p. 261. 66 Poilpré, Maiestas Domini (2005), p. 260 ; Yves Sassier, Royauté et idéologie au Moyen Âge (Paris, 2002), p. 137 ; Smaragde, Via regia, MGH, Poetae, I, éd. Ernst Dümmler (Berlin, 1881), pp. 607-619.

Page 41: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

41

chez les penseurs de l’école d’Auxerre, Haimon et son disciple Heiric, également formé par Érigène. L’accès à l’œuvre du Pseudo Denys l’Aréopagite, la Hiérarchie céleste, permet aussi une réflexion plus poussée sur ces questions. Poilpré note en outre que :

Dans l’interprétation médiévale de l’Apocalypse, l’épisode de la rupture du premier sceau (Apc. 6.11-2) se situe au début d’une récapitulation marquant le début de l’histoire de l’Église et des temps de la Nouvelle Alliance, après l’intronisation de l’Agneau figurant la Résurrection et le règne du Christ. Ainsi l’association de l’Agneau, du lion de Iuda et de l’ouverture du premier sceau compose une vision synthétique représentant l’instauration d’un règne et d’un temps nouveau, celui de la Nouvelle Alliance et de l’Église67. Le Gloria acquiert ainsi une nouvelle fonction dans la culture carolingienne, et

en particulier dès l’époque de Charles le Chauve. 3. 3. Dénominations du Fils Rex Comme nous l’avons constaté ci-dessus, le qualificatif privilégié du Christ dans les tropes du Gloria est rex. Évidemment, l’expression rex celestis se trouve déjà dans le chant même, mais ici adressée à Dieu le Père. L’expression rex glorie, qui dans les Psaumes (Ps. 23: 7, 9, 10) désigne Dieu, est souvent employée dans les tropes pour décrire le Christ comme roi du ciel. Le vocabulaire des tropes du Gloria ressemble en effet à celui des poètes de l’entourage du roi Charles le Chauve. On se rappelle, par exemple, le titulus en vers de Sedulius Scottus adressé au roi dans la Bible de Vivien en 845 :

Rex bone, rex sapiens, rex prudens, rex venerande, Rex Carole, alme, vale cum pietatis ope. Det tibi sceptra patris, Iesus, confirmet, adunet. Premia sanctorum ut merearis. Amen.68 Parmi les noms donnés au Christ dans les plus anciens tropes du Gloria, le mot

rex semble avoir pris une importance particulière dans les régions de l’Ouest. On le retrouve en effet plus de trois cent fois dans les tropes et prosules de cette région édités ici. Ce sont, par exemple, les invocations suivantes au vocatif : rex Christe, rex alme, rex altissime, rex bone, rex clementissime et misericordissime, rex piissime, rex sancte, rex unigenite, mais aussi avec des appositions comme : rex omnis gratie, rex virtutum celestium, rex regum, rex angelorum, rex celestis, rex celorum, rex seculorum, rex glorie, et ainsi de suite. Le plus souvent rex est employé comme une adresse directe au Christ. Voici une liste d’exemples : Celestium, terrestrium et infernorum rex (13:23 et passim) Celitus eniteat tibi, rex, cui gloria semper (4 :4) Christe, rex, famulis tu miserere tuis (13:32 et passim) Christe, rex, gratias indefessas agimus salutis auctori (87:22) Christe, celorum rex alme (120 et passim)

67 Poilpré, Maiestas Domini (2005), pp. 239-40. 68 Sedulius Scottus, Carmina, CCCM 117, Carm. Biblioth. 3, 6, 27-30, éd. Jean de Meyers (Turnhout, 1991).

Page 42: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

42

Christe, via veritas et vita nostra, rex regum et deus noster (34:34 et passim) Clemens rex Sabaoth, orbis lapsi reparator (25:8) Complacuit tibimet mortem, rex, iure subire (64:2) Cui omnis creatura famulatur, eterne rex piissime (100:19) Cuncta regis, o tu pie rex, et cuncta gubernas (50 :12) Da pacem famulis et vitam beatam, o bone rex (34:20 et passim) Domine, seculorum rex, nostras benignus suscipe preces (27:7) Adorande rex, in secula (27:3) Fortissime rex regum, domine (41:4) Gloria sanctorum, deus et rex glorificande (37:4) Gloria, laus et honor tibi sit, rex Christe (16:32) Gloriosum est, rex, nomen tuum in eternum (73:6) Gloriosus es, rex Israhel, in throno patris tui (29:8 et passim) Gloriosus es, rex, in throno patris tui (34:38 et passim) Imperitare quadro te monstrans, rex pie, mundo (15:12) In cruce iam moriens carne tu, rex, redimis (29:21) Inmortalis rex eternorum regnans benedictus per secla (2:2) Laudabilis rex super astra, dominator dominus (28:1) Laudibus eximiis, bone rex, te corde colentes (32:1) Laus honor, Christe, coram te resonet, eterne rex (34:1) Laus tibi sit domine, rex eterne glorie (148:5) Lux vera, rex angelorum et hominum redemptor, (8:2, 69:2) Namque salute venis nostra, rex mitis, in arva (87:2) O bone rex et pie domine (26:5 et passim) O ineffabilis rex et admirabilis, ex virgine matre hodie prodisti mundoque subvenisti (55:7) O pie cunctipotens, deus, rex mundique redemptor (17:8) O rex celorum, parce tuo populo (29:41)

O rex glorie, qui es splendor ac sponsus ecclesie (13:2 et passim) O rex sancte, eterne domine (9:4)

O rex seculorum (1:2) O rex, qui in celis regnas cum patre, vivis in unitate, succurre nobis (54:8) Odas pangimus tibi, alme rex angelorum (23:13, 43:1) Omnes vocibus altis te laudamus, rex bone, trine et une (108) Omnipotens celorum et rex angelorum, quem imitatus est sanctus Iohannes (45:42) Pioque tuo amore referens sistat in evum, rex unigenite (38:38 et passim) Protege, rex, agmen quod nostrum dixerit : Amen (12:17). Qui regis imperitans, rex, cuncta creata per orbem (10:10) Qui resides in arce poli, domine, rex eterne (17:5) Qui solita populum tua, rex, pietate gubernas(29:19) Qui super astra sedes ad dexteram patris in alto, rex celi, famulis tu miserere tuis (26:7et passim) Qui venisti propter nos, rex angelorum, deus (38:2) Redemptor omnium, rex angelorum, quem adorat chorus angelorum (38:47) Regnorum pie rex, Christe, et domine dominorum (29:23) Regum rex, o domine (3:4)

Rex angelorum atque archangelorum, deus (1:3) Rex apostolorum, deus (143)

Rex celi, servis miserere tuis (20:4) Rex celi, vernulis tu miserere tuis (40:11) Rex celorum, maris atque terre (144) Rex eterne, tuis per secula parce redemptis (89:8) Rex hodie Christus, qua victor redit ab imis letetur celum, tellus et omnis homo (88:1) Rex hodie pro nostra tutela venit in secula (39:12) Rex immense poli terreque marisque profundi (89:1) Rex metuende, nimis laudabilis et sine fine (90:1) Rex omnis famulis tu miserere tuis (75:17) Rex omnis gratie (145 et passim) Rex pacificus atque laudabilis (29:31 et passim) Rex pie summipotens, laudum nunc suscipe carmen (93:6)

Page 43: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

43

Rex pie, Christe, nostri semper digniter miserere (141) Rex pie, deus clemens (73:11) Rex pie, pacem tribue (73:14) Rex pie, te laudant, lux, polus, arva, fretum (12:11) Rex regum dominus, residens super astra polorum (30:16) Rex regum, cuius constat sine tempore regnum (34:21, 146 et passim) Rex regum, miserans dominus, populum rege cunctum (23:9) Rex sacer, ecce, tui radiat pars magna triumphi (12:13) Rex seculorum domine, Iesu Christe (45:25) Rex sine fine manens (16:11) Rex super omnes unus (16:10) Rex tibi laus celsis, qui gloria, pax es et imis (91:1) Solus rex invisibilis, qui ad dexteram patris sedes (73:12)

Spes iugis et splendor patris, rex omnia condens (93:1) Te laudamus, rex clementissime (138, 143 et passim)

Te laudamus, rex potentissime qui nasci dignatus es de virgine (55:33) Tu pater, verbum, tu rex, deus omnipotensque (75:20) Tu quem venturum iudicem speramus ut iudices omnia, rex altissime (100:19) Tu rex altissimus, tu es deus benignus (69:22) Tu rex pacificus, qui in sede paterna gubernas (69:23) Ut nos exaudiaris, rex glorie, petentes et invocantes te, domine (34:12) Virtutum celestium rex, famulis tu semper adesto tuis (34:9) En revanche, il est intéressant de noter que le mot rex s’adressant au Christ ne se trouve que dans peu de tropes du répertoire de Saint-Gall : d’abord comme rex Israhel dans Laus tua deus (38:5) et dans le vers Rex pie quadrifidi conscendens robora ligni – présent dans les tropes Que sociat (78:5) et Qui deus et rector (82:11) – qui se réfère au titre du Christ, inscrit sur la croix, comme roi des juifs, INRI. Il y a encore les expressions rex angelorum et rex gloriose dans Odas pangimus (43:1,3). Redemptor Naturellement, le Christ est souvent qualifié de Sauveur, souvent redemptor alme, ou bien redemptio nostra, par exemple :

Domine deus, redemptor Israhel (29:9, 38:6 et passim) Redemptor universi orbis (29:32, 34:16 et passim) Celestium terrestrium tu fabricator et mundi redemptor (33:6 et passim) Laudat te cuncta caterva polorum, alme redemptor (34:5 et passim) Conditor generis humani, redemptor idemque (R121 passim), Et vatum omnium firmares oracula, redemptor alme, (36:5) Gloriosum decus, inestimabilis redemptor alme (36:17) Redemptor alme, cui cuncta semper famulantur creata vere (37:14) Tu, patris verbum, famulis miserere, redemptor (37:15) Redemptor omnium, rex angelorum, quem adorat chorus angelorum (38:47 Redemptor humani generis, rex pie, qui tuo nos redemisti sanguine (40:9 Celi terreque creator omniumque rex et redemptor (45:26 et passim) Tu nobis aperis celestia regna redemptor (50:10) In deitate manens preclarus ubique redemptor (50:14) Oramus te, domine pater, redemptor, defende nos in proœlio (54:4) Lux vera, rex angelorum et hominum redemptor (69:2) Nos nostrasque preces celo describe, redemptor (75 :9) Sator ubique potens, pie rector atque redemptor (87:8) Pro quibus inferni penetravit claustra redemptor /electos secum inde eduxit eos (88:8) Sit tibi laus et honor, mundi sator atque redemptor (89:7) Glorifica celo quicumque, redemptor, in arvo (91:4) O pie, tu veritas, via, lux, o bone redemptor (91:8)

Page 44: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

44

Tu pie, tu nobis miseris miserere, redemptor (91:11) Alme patris genite, redemptor ac totius salutis reparator humane (95:7) Nostrasque preces averte benignus auxilii, redemptor (96:9 O redemptor humani generis, miserere omnibus quos redemisti (100:16) Christe redemptor, rex alme (120) Iudex noster nostraque redemptio, Iesu benigne (14:6) Laus angelorum, salus et vita, redemptio nostra (33:1)

Virtus et sapientia patris, salus et redemptio nostra (58:17 Altitonans verbum patris, redemptio nostra (75:14)

mais aussi des expressions comme : salus nostra, salvatio nostra, salvator seculorum.

Pax Pax est un mot central puisqu’il fait partie des paroles bibliques du début du chant : et pax in terra hominibus. Reprenant l’idée de pax in terra, on s’adresse au Fils en tant que ‘paix pour les hommes’. Il est la paix, il donne la paix, et il est notre paix, en référence à l’enseignement de St. Paul : Ipse est enim pax nostra (Eph.2:14). Ainsi par exemple : Pax, salus et vita omniumque deus, tibi gloria (36: 18 et passim) Pax sempiterna, Christus, illuxit (55:1) Pax, salus et vita omnium (58:22) Pax beata, tuis pacem gestantibus illis (60:2) Pax vera, salus et vita omnium, rex angelorum (73:2) Glorificande deus, via, lux, pax, gloria, virtus (89:4) Rex, tibi laus celsis, qui gloria, pax es et imis (91:1)

Via, veritas et vita Les auteurs des tropes reprennent souvent aussi les paroles du Christ lui-même selon St. Jean pour décrire le Fils Ego sum via, veritas et vita. (Jo. 14 :69) et Qui manducat meam carnem et bibit meum sanguinem habet vitam aeternam (Jo. 6 :55), ainsi dans ces vers :

veritas, virtus, via, lux salusque vita perennis, (6:11) tu lux via et spes nostra, filius, vita, bonitas, caritas, sapientia (34:32) Iesu bone qui es via, veritas et vita (48:17) via vita et fons misericordie (95:5).

De telles paroles font écho à de nombreuses hymnes et poèmes du neuvième siècle, ainsi par exemple ces vers de Gottschalk d’Orbais, présents dans deux de ses poèmes (AH 50, no 166 et no167) : Spes mea Christe, Rex benedicte, Lux pia vite. Lux, lumen, splendor et candor De même que dans le Credo et le Te Deum, le Fils apparaît dans les tropes comme la Lumière:

veritas, virtus, via, lux salusque (6 :11) lux vera (8 :2) lux indeficiens, Christe (14 :12) eterna lux credentium (16:40) gloria, lux, virtus, laus, honor atque salus (29 :23)

Page 45: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

45

lux luminum (33:4) tu lux, via et spes nostra (34:32) lux sanctorum omnium clara (34 :35) omnibus tu lux (37:13), qui nostri causa virgineo, lux, processisti thalamo (44:2), via veritas et lux (45:31) lux via et spes nostra (46 :8), lux vera, rex angelorum (69:2) lux hodie clara refulsit (75:25) candor splendiflue lucis, lux ipse, corusca (83 :10) nostra spes omnis, lux, via, vita, salus (88:16) via, lux, pax, gloria, virtus (89:4) lux orbis, dominus, purificans facinus (93:9) lumen illuminans, ingenite (41:1), eternum lumen idem de lumine (41:2) lumen eternum, caritas vera, gloria patris, unica proles (58:18) almipotens altissime, qui verbum patris, lumen es de lumine (60:5) tu qui es virtus, laus et lumen indeficiens (124:2b) dextera, maiestas, lumen patris, deus alme (143:5)

Le Fils y est aussi appelé splendor patris, splendor ac sponsus ecclesie, ou,

splendor perennis en référence à la lettre aux Hébreux, Splendor patris (Hebr.1:6). Sapientia Dans une vingtaine d’occurrences, le Fils est la Sagesse du Père, sapientia patris, ou sapientia dei patris, images qui reprennent les paroles de 1. Cor.1:24 Christum. . . dei sapientiam :

gratia lex nobis virtus, sapientia patris (22:5) eterni sapientia patris (34:31) sapientia dei patris eterni (38:12)

eterna regis sapientia patris (38:23) o eterni sapientia patris (46:7) deo patri unice eiusque sapientia (47:10) virtus et sapientia patris (58:17) qui pater es matris summi sapientia patris (84:1) patris sermo, manus, candor, sapientia, virtus (88:15) o decus angelicum, patris sapientia, Christe (89:10)

ou la Sagesse, Sapientia, sans relation explicite au Père :

Vita, salus, bonitas, caritas, sapientia, Christe (4:5, 45:9, 101:50) Qui sedes ad dexteram patris Reprenant le vocabulaire du Te Deum, du Credo, des anciens tropes de l’Agnus Dei, et du Gloria même, les auteurs des tropes décrivent souvent le Fils comme ‘Celui qui est assis à la droite du Père’. En voici des exemples, versifiés ou non versifiés :

clarus ad dextram residens paternam (6:10) qui super alta celorum regna sedes ad dexteram patris (14:7) qui super astra sedes ad dexteram patris in alto (26:7, 29:5, 34:19, 46:29, 55:31, 101:22) qui cuncta tuo disponis ordine ad dexteram patris sedens benedicte (33:2) qui sedes ad dexteram patris mittens nobis spiritum consolationis (47:9) solus rex invisibilis qui ad dexteram patris sedes (73:12) quem patris ad dextram collaudant omnia verbum (75:1) Davidica de stirpe leo surrexit herilis, ad dextram regnans patris et ipse deus (88:2)

Page 46: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

46

3. 4. Le thème trinitaire À la différence des tropes du Sanctus, qui, dans les trois acclamations au début du chant donnent une telle importance à la Trinité, le thème trinitaire n’est pas particulièrement souligné dans les tropes du Gloria. Seul le trope unique de Winchester (Ox 775) Patri eterno filioque coeterno et paraclito utroque coeva (53:1), commence en décrivant la Gloire coéternelle du Père et du Fils et du Saint Esprit. En général c’est plutôt la position du Christ au sein de la Trinité qui est le sujet, et souvent ce thème n’est exprimé que vers le milieu du chant. Le plus souvent ces vers s’adressent au Fils dans sa relation au Père et au Saint Esprit :

patris equalis paracliti quoque (18:8, 26:9, 36:30, 38:44, 46:30, 55:26, 101:37) te regem summum necnon in numine trinum (25:5) qui benedictus es cum patre et sancto spiritu (27:2) coequalem deo patri et spiritui sancto (79:4) rex bone trine et une (108:2)

Dans d’autres cas l’adresse à la Trinité apparaît plus ou moins conventionnelle : trinitas sancta (13:5) una trias et trina monas archos sed anarchos (23:4) trinum deum atque unum confitendo (24:6) veneranda trinitas (38:4, 55:17) trinum et unum maiestate precelsum (52:4) triplex honor et triforme culmen ( 60:7)

trinitas in unitate veneranda est (70:13) trinitas et unitas atque inseparabilis deitas (70:30) trinitas alma, pater, filius, sanctus spiritus compar (75:13) Mais dans les répertoires d’Autun, Nevers, Saint-Magloire, et Saint-Emmeran, le

trope en hexamètres Ingenitum geniti (23) est entièrement centré sur le thème trinitaire ; les trois acclamations du début du chant s’adressent aux personnes de la Trinité en des termes utilisés aussi dans le Sanctus et le Kyrie69.

Un vers particulier est Te trina deitas et una (152), inséré dans un grand nombre de tropes comme une ‘fausse prosule’ liée à l’Amen. C’est un des vers les plus courants et donc fréquemment repris dans cette édition :

Te, trina deitas et una, poscimus, Ut culpas abluas, noxia subtrahas. Des tuis pacem famulis nobis quoque. Gloria per cuncta secula seculorum. Amen.

Le vers reprend les paroles de l’hymne Sanctorum meritis inclita (AH 50, no 153) chantée à l’Office : Te trina deitas unaque poscimus, Ut culpas abluas, noxia subtrahas, Des pacem famulis, ut tibi gloriam . . .

69 Voir CT VII, pp. 38-39, et no 115B.

Page 47: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

47

L’expression trina deitas fut précisément le sujet abordé par Hincmar de Reims dans son fameux traité contre Gottschalk d’Orbais De una et non trina deitate70 au milieu du IXe siècle. Hincmar y déclare que les mots te trina deitas sont chantés ou plutôt ‘blasphémés’ par certains chanteurs (a quibusdam cantatur vel potius blasphematur). Notons aussi que c’est justement la leçon te trina deitas et una qui sera reprise plus tard par Thomas d’Aquin dans son hymne Panis angelicus71.

Remarquons cependant que les manuscrits de Nevers et de Saint-Magloire ont remplacé la leçon trina deitas et una par summa deitas et una. Souvent, les auteurs des tropes du Gloria changeaient les paroles des deux dernières lignes pour créer une doxologie finale avant Amen. Voir l’Édition, numéro 152. 4. 5. Le thème marial La Vierge Mère est déjà présente dans les tropes des plus anciens répertoires. Le thème marial peut n’être exprimé que dans un vers ou deux, comme, par exemple, dans le trope Ingenitum geniti (23), entièrement centré sur la Trinité, mais dans lequel les manuscrits de Saint-Emmeram ajoutent le vers Quem mater dignissima Maria protulit auctorem (23:14, Versio II). D’autres tropes peuvent comprendre un vers avec texte marial inséré ou bien

commencé par une invocation à la Vierge : Quem genitrix virgo in suo gestavit utero (130) Quod verbum caro factum mater presepio posuit Maria (39:9 et passim ) O alma virgo, mater tui creatoris (42:1) O mater dignissima Maria, que deum protulisti (43:4)

Dans les plus anciens manuscrits, le vers en grec : Omousios eonon tu patros, phos ek photi /bar theu ysu monogeni Marias ek tis parthenu (70:9) a été inséré dans le trope Quem cives celestes (70). Le trope Nativitatem tuam (39) contient, dans le tropaire Pa 1084, le vers Magna hodie festa qui rapporte ce Gloria à la fête de Noël : Magna hodie festa annua recolimus, Per quem virgo gignit et concepit dominum, Qui de aula virginalis egressus ex uteroque processit. (129) De même, le vers quia hodie Christus de virgine Maria natus est (107:3) dans l’invitation Letentur celi celorum transforme le Gloria en un chant du Propre pour la fête de Noël dans les tropaires de Nevers et Autun.

Dans d’autres cas pouvaient être créés des tropes entièrement centrés sur la Vierge Mère. Ainsi par exemple, à Saint-Evroult une version du trope O gloria sanctorum (45) commence par O gloria sanctorum lausque angelorum, quem secuta est sancta Maria, et tous les vers du trope sont adressés à la Vierge Marie. (45, versio II).

Dans plusieurs répertoires du Sud de la France on chante la prosule Salve virgo virginum (147) qui est entièrement adressée à la Vierge, dans son rôle de Mediatrix :

70 Hincmar de Reims, De una et non trina deitate, traité écrit en 857, PL 125, coll. 473-618, 478B. Jean Jolivet, Godescalc d’Orbais et la Trinité (Paris, 1958). 71 Voir l’hymne Panis angelicus de Thomas d’Aquin pour la fête de Corpus Christi.

Page 48: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

48

1 Salve, virgo virginum, 2a Maria virgo, intercede pro nostra facinora 2b Et pia voce roga deum potentem per omnia, 3a Ut det nobis florigera sede 3b Frui semper cum eo, 4 Ut potens est in eternum. Iesu Christe . . . De même, à peu près dans les mêmes répertoires, la prosule Decus virginum (125) est centrée sur la Vierge, mais là c’est à elle que la prière s’adresse : Salve Maria, que attulisti nobis hominem deum / Auxiliare famulis ubique / Sancto tuo iuvamine. Enfin, le trope tardif Spiritus et alme (94), assez répandu, est entièrement adressé au Christ, présenté selon sa relation à la Vierge Mère : Primogenitus Marie virginis, Ad Marie gloriam, Mariam sanctificans, Mariam gubernans, Mariam coronans (tous ces vers étant insérés dans la dernière partie du chant).

Page 49: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

49

4. Trois traditions – trois tropes Afin de décrire des manières différentes de composer les tropes du Gloria dans des lieux divers, nous proposons simplement trois exemples : Laus tua deus (38) dans une version retrouvée dans le tropaire d’Autun, Quam Christus tradidit (62) dans une version de Saint Gall, et Omnipotens altissime (48) dans la version de Moissac. 4. 1. Laus tua deus (38) à Autun Laus tua deus est l’un des tropes les plus anciens et les plus répandus. Il se trouve dans toutes les régions, mais selon des formes différentes qui nous révèlent en même temps des interprétations différentes de la fonction des tropes du Gloria dans les répertoires français et germaniques. Voir Planches 3, 5, 7, 14, 25.

Les références données dans le commentaire joint à cette édition montrent qu’il a été le sujet d’un certain nombre d’études. Au début c’est apparemment une compilation de vers que nous appelons vagants. Et pourtant son origine n’est toujours pas évidente72.

Une version avec les quatre premiers vers se trouve déjà dans un manuscrit composite datant du début du neuvième siècle (Paris, BnF lat. 2373, fol. 3v). Il est inscrit sur des folios qui contiennent aussi des proses retrouvées dans l’Antiphonaire de Charles le Chauve. C’est une source très intéressante puisque auparavant nous pensions que la version la plus ancienne était celle de l’ancien manuscrit de Monza (Vro 90). Une ancienne version avec le vers Regnum tuum solidum est inscrite dans un des précieux diptyques d’Autun73.

La version donnée dans le tropaire d’Autun ne représente peut-être pas une version originale, mais une version très répandue. Le thème central en est la louange de la majesté divine :

Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Laus tua, deus, resonet coram te, rex, Laudamus te. 2 Qui venisti propter nos, rex angelorum, deus, Benedicimus te. 3 In sede maiestatis tue Adoramus te. 4 Veneranda trinitas, Glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam,

72 Voir entre autres, Arturo Tello Ruiz-Pérez, « Acerca de la problemática en la transmissión de los tropos del Gloria : la vida de Laus tua deus, un ejemplo temprano en un manuscrito gerundense », Cuaernos de Música Iberoamericana 14 (2007), pp. 9-35 ; Gunilla Iversen, « Resonet coram te rex. Reflections on the role of the King in Early Proses and Tropes », Music in the Carolingian World: Witnesses of a Metadiscipline, Ohio State University 2011, éd. Graeme Boone (sous presse).

73 Paris, BnF, INV 55, no298 (dipt. 3264) ; Iversen, Regnum in Ivory diptychs (2008), pp. 307-332.

Page 50: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

50

Domine deus, rex celestis, deus pater omnipotens. Domine fili unigenite, Iesu Christe. 5 Gloriosus es rex Israhel in throno patris tui. Domine deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis, Qui tollis peccata mundi, 6 Domine deus, redemptor Israhel, Suscipe deprecationem nostram, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, 7 Deus fortis et immortalis, Tu solus dominus, 8 Celestium, terrestrium et infernorum rex, Tu solus altissimus, Iesu Christe. R Regnum tuum solidum per-manebit in eternum, Iesu Christe Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. Après les paroles Gloria in excelsis deo – bone voluntatis prononcées par le

prêtre, le chœur, représentant la multitude des anges, militia celestis, dans le récit de St. Luc, s’exhorte à chanter une louange à Dieu, laus tua deus. Remarquons que ce sont justement les mots laus tua deus qui servent, selon Isidore, à rapprocher l’Alleluia et le Gloria74 :

Ecce laus tua, deus, que est Alleluia, et celos implet, et terram : cum supernarum ineffabili concentu exprimitur, et terrenarum officiis declaratur. Ce texte aurait pu être pris comme modèle par les auteurs des tropes du Gloria.

Le passage d’Isidore se poursuit avec la prière de voir un jour Dieu de ses propres yeux, c’est-à-dire, facie ad faciem. C’est la même demande, coram te, que font les chantres lorsque, exhortés à faire résonner la louange devant le roi : resonet coram te, rex, ils entonnent le trope. Notons aussi l’adresse au roi dans ce premier vers du trope, ainsi que l’insistance donnée à la ré-sonance entre les chœurs terrestres et célestes, les premiers répondant aux seconds. De même, le mot laus, par adnominatio, prépare la phrase suivante du chant, Laudamus te, qui rassemble les chœurs du ciel et de la terre.

Le deuxième vers du trope présente le thème de la Nativité, Qui venisti propter nos, emprunté à St. Luc, avec encore une invocation finale au roi, au roi des anges : rex angelorum, deus. Les mots qui venisti rappellent aussi les paroles bibliques Benedictus qui venit in nomine Domini, chantées par la foule pour saluer Jésus lors de son entrée à Jérusalem avant sa passion, tout en préparant les paroles suivantes du chant : Benedicimus te. Ces références bibliques rassemblent dans le même texte la naissance, la passion et la résurrection du Christ.

Bien sûr, le qualificatif de rex angelorum avait déjà été attribué au Christ par Grégoire le Grand, et Walafrid Strabo. Il était souvent choisi dans la poésie liturgique, au temps de Charles le Chauve par exemple, par Loup de Ferrières et par Rémi

74 Isidore de Séville, Capitula in Laudibus, Liturgia mozarabica secundum regulam Isidori, PL 86, col. 263.

Page 51: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

51

d’Auxerre, qui quatre fois dans ses Ennarationes in Psalmos écrivit que le roi des anges était fait homme : Rex angelorum factus est homo75.

Dans le troisième vers du trope, le thème de la Maiestas domini est encore littéralement souligné dans les paroles In sede maiestatis tue. L’invocation Veneranda Trinitas, dans le verset suivant, est reprise par Notker dans sa séquence à la Trinité, O veneranda Trinitas. Et cette phrase devient, dans les manuscrits aquitains, Qui unus idemque es veneranda trinitas, ‘Qui es seul et toi-même, la vénérable Trinité’. Cette invocation à la Trinité aboutit à la phrase Glorificamus te, en une sorte de doxologie.

Avec l’invocation au roi glorieux d’Israël siégeant en majesté sur le trône de son Père, Gloriosus est, rex Israhel, in throno patris tui, l’auteur reprend le thème selon lequel le roi Salomon et le roi David préfigurent le Christ, le roi des rois. On peut aussi reconnaître dans ce langage des liens aux enluminures et tituli des livres du temps de Charles le Chauve, qui dépeignent le roi qui siège à présent, hic et nunc sur le trône, dans l’Église, comme une image corporelle et physique du roi céleste76.

L’invocation Deus fortis et immortalis qui suit l’invocation Tu solus sanctus fait résonner les paroles du Trisagion Sanctus deus, sanctus fortis, sanctus immortalis de la Semaine Sainte.

De même, le vers Celestium, terrestrium et infernorum rex reprend les paroles de l’antienne du Graduale Romanum (GR p. 155), empruntée à l’épître aux Philippiens (Phil. 2:10) : In nomine Domini omne genu flectatur caelestium, terrestrium et infernorum chantée pendant la Semaine Sainte :

In nomine Domini omne genu flectatur, caelestium, terrestrium et infernorum ; quia Dominus factus obediens usque ad mortem, mortem autem crucis ; ideo Dominus Iesus Christus in gloria est Dei Patris. ��� Avec la troisième partie du chant, les versets de trope deviennent des prières et

même des supplications. À la fin revient le vers Regnum tuum solidum permanebit in eternum, ‘ton royaume va demeurer solide pour toujours’, qui souligne encore le thème du roi du ciel siégeant en majesté. C’est le fameux vers qui ensuite fournira la base de nombreuses prosules.

Notons que les paroles insérées fonctionnent dans cette version comme des invitations à chanter les paroles suivantes du chant, comme dans la plupart des tropes du Gloria des traditions du l’Ouest. D’autre part, dans la plupart des sources des régions germaniques, les phrases du trope sont insérées non pas avant mais après les phrases du chant, ce sont alors des méditations sur le sens des paroles qui viennent d’être chantées, ainsi par exemple, à Saint Alban de Mayence (Lo 19768). Afin d’obtenir un tel arrangement, le rédacteur est obligé d’introduire un vers de trope avant Laudamus te, ou plutôt un autre vers lié à la phrase précédente et in terra pax. Il le fait par la prière, Dies nostros domine dispone in pace, qui renvoie au texte du chant, pax hominibus :

Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. Dies nostros, domine, dispone in pace.

75 Grégoire le Grand, PL 78 ; Walafrid Strabon, Commentaire du Psaume 67, PL 113 ; Loup de Ferrières, Hymnes, PL 119 ; Rémi d’Auxerre, Expositio missae, dans Pseudo-Alcuin, Liber de divinis officiis, PL 101, coll. 1246-1271. 76 Voir, par exemple la double enluminure dans le Codex aureus, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14000, ff. 5v-6. Iversen, ‘Rex in hac aula’, Revue de Musicologie (Revue de musicologie (2003), pp. 31-45., et eadem, Resonet coram te rex (sous presse).

Page 52: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

52

Laudamus te, Laus tua, deus, resonet coram te, rex. Dans cette édition figurent les cinquante-et-un vers du trope Laus tua deus (38)

dans les manuscrits consultés. Les lecteurs pourront aussi étudier les tableaux sur les constellations de vers, les tableaux sur tous les vers vagants retrouvés dans d’autres tropes de l’édition, ainsi que huit exemples de versions locales de ce trope central dont l’influence s’étendit à toutes les régions dès le début de l’ère des tropes. 4. 2. Quam Christus tradidit (62) à Saint-Gall Quam Christus tradidit (62) offre un exemple de la manière dont on a composé des tropes dans les répertoires les plus anciens des régions germaniques. Dans cette tradition les textes se réfèrent généralement à ce qui vient d’être dit. Une conséquence de cette structure est que tous les vers du trope commencent ici par un pronom relatif. Ainsi le premier mot Quam renvoie au mot pax qui a été chanté. Les paroles orientent vers le Christ par la référence à la paix que le Christ lui-même a donnée aux disciples, ‘pax vobis’. Tous les vers du trope sont adressés au Christ. Remarquons que les vers ne sont pas insérés entre les segments de la partie des prières, mais qu’ils sont seulement ajoutés après les exhortations à la louange du début :

Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 1 Quam Christus tradidit discipulis excolendam. Laudamus te, 2 Qui nos merito lugentes laude tua dignatus es indignos. Benedicimus te, 3 Qui nos maledicto plenos benedictos indulgens fecisti. Adoramus te, 4 Qui nos cultores idolorum tibi tribuis servire. Glorificamus te, 5 Qui abiectos maiore gloria donasti. Gratias agimus tibi, 6 Quibus gratiam immeritis concessisti Propter magnam gloriam tuam. Domine deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine fili unigenite, Iesu Christe, Domine deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis, Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus Iesu Christe cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. C’est une composition sans vers ajoutés ou changés, et cette stabilité,

caractéristique des tropes dans les régions germaniques, distingue cette tradition de celles des régions de l’Ouest et en particulier des répertoires d’Aquitaine.

Le message théologique est tout autre. Ici ce n’est pas la louange au Christ roi qui est au centre, mais la prière des hommes, misérables, indignes, pleins de fautes,

Page 53: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

53

rejetés, nos lugentes, indignos, plenos maledicto, cultores idolorum, abiectos, immeritis, auxquels le Christ a donné sa grâce.

Le fait que les vers de Quam Christus tradidit ne sont pas métriques pourrait être souligné comme un trait caractéristique de nombreux tropes germaniques. C’est aussi la raison pour laquelle les éditeurs des Analecta hymnica les ont exclus de leur édition, ainsi qu’un certain nombre d’autres tropes de ces régions. 4. 3. Omnipotens altissime (48) à Moissac

Le troisième exemple est Omnipotens altissime (48), chanté à Noël selon les manuscrits de Saint-Martial, Saint-Yrieix, Narbonne, Gaillac, Aurillac, Auch, et Moissac. Ce trope n’est pas copié dans le manuscrit rédigé par Adémar à Saint-Martial, alors qu’on le trouve dans une version particulière à Winchester et dans une autre version dans le tropaire Vro 107 de Mantoue en Italie du Nord.

Dans Pa 1121, présenté avec une enluminure magnifique, il ouvre la série des tropes du Gloria. Voir Planche 21 et transcription musicale, volume 2, 4. 5. Voici la version du tropaire de Moissac :

ITEM LAUDES DE NATIVITATE (Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis). 1 Omnipotens altissime, verbum patris et genite, Laudamus (te). 2 Quem benedicit chorus celestis gloriam pangens domino in altissimis, Benedicimus (te). 3 Quem conventus adorat pastoralis, angelo nuntiante venis, Adoramus (te). 4 Quod verbum caro factum mater virgo presepe posuit Maria, Glorificamus (te). 5 Nativitatem tuam, Christe, qui recolunt visita. Gratias (agimus tibi). 6 O decorata proles sublimis, hodie mundo nasci dignaris ex utero virginis, Propter magnam (gloriam tuam. Domine deus, rex celestis, Deus pater omnipotens). 7 Propter mundum redimendum et hominem dignatus fuisti de celis in terris descendere, Domine fili (unigenite). 8 Parvulus natus in orbe quam magnus es in poli arce, Iesu (Christe, Domine deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi), 9 Quem hodie natum de virgine confitemur, Suscipe (deprecationem nostram).

Page 54: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

54

10 Ut hominem celo reduceres, hodie in terris homo visus es. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis, 11 O decus omnium. Quoniam tu (solus sanctus). 12 Prolis, o rutilis, patri coevus, Tu solus dominus. 13 Eros poli, eros summa residens in arce, Tu solus al(tissimus). 14 Te, regem magnum nobis hodie natum adorantes humili voce laudamus, Iesu (Christe). R15 Sceptrum cuius nobile Tu qui benigne dominaris celi terreque machine, Natus hodie nobis matre qui semper es de virgine, Attollens extende, protege ab hoste, Quo nos te laudare mereamur vere, Cuius nomen permanebit in eternum Cum sancto (spiritu in gloria dei patris. Amen).

Le choix du mot altissime dans le premier vers est intéressant puisque, alors

qu’auparavant altissime était uniquement réservé, dans les textes bibliques, pour désigner le Père, il est ici employé pour désigner le Fils :

Omnipotens altissime, verbum patris et genite, Laudamus te. Le latin de la prosule contient des leçons confuses dans le tropaire de Moissac.

Ici et à Saint Martial, la leçon Tuum benigne dominantem celi terreque machine caractérise les répertoires aquitains. Celle de Montserrat (Mst 73) est plus compréhensible : Tu qui benigne dominaris celi terreque machine. Mais nous avons gardé les formes Tuum benigne dominantem.

Dans ce trope le rédacteur, ou compilateur, a inséré partout des additions qui exprimentle thème christocentrique. Ainsi qu’il ressort du tableau des vers vagants dans l’édition (48) tous les vers à l’exception du vers 9, sont vagants, utilisés dans d’autres tropes. Seul le vers 9, Quem hodie natum de virgine confitemur, semble être uniquement chanté dans le contexte de ce trope dont il souligne le thème de la Nativité, même par le mot hodie. Tous les vers soulignent le thème de la fête célébrée et transforment ainsi un chant de l’Ordinaire en un chant du Propre de la messe. Les paroles en effet sont bien choisies pour créer un chant de Gloria de Noël. Bien que Omnipotens altissime ait occupé une place importante dans les répertoires en Aquitaine il n’est pas édité dans les AH, puisqu’il n’a pas une forme métrique.

Page 55: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

55

5. Bref aperçu des formes principales de versification Ainsi que la plupart des tropes, ceux qui sont édités ici ne sont pas toujours régulièrement versifiés. Souvent leurs textes ne sont pas métriques ni rimés, leurs auteurs et compilateurs ayant eu d’autres critères esthétiques, fluidité et variation, par exemple. Variatio delectat ! aurait pu être la devise des auteurs des tropes édités ici.

Mais les éditeurs des Analecta hymnica ont cherché à unifier les formes et, de plus, ils ont omis un grand nombre de tropes du Gloria puisqu’ils n’étaient pas versifiés. Ainsi, par exemple ils n’ont pas inclus le trope Laus tua deus (38), le plus répandu de tous. . . :

Weil dieser Gloriatropus nicht metrisch oder rhythmisch gebaut ist, auch keine Symmetrie oder Parallelismus seiner Glieder aufweist, hatte er leider kein Platzrecht unter den Gloriatropen unserer Analecta hymnica. Comme ce trope de Gloria n’est ni métrique, ni rythmique, et comme il ne contient ni symmetrie, ni parallèlisme dans ses vers, il n’avait pas le droit d’être inclus parmi les tropes du Gloria de nos Analaecta hymnica.

En effet la majorité des tropes du Gloria ne sont ni métriques, ni rimés, ni versifiés.

Il y en a cependant quelques-uns qui comportent des hexamètres ou des distiques,

ainsi que des vers adoniques ou saphiques. Comme on pourrait s’y attendre, la forme métrique la plus fréquente est celle de l’hexamètre, qu’ont en principe adoptée les tropes suivants :

Angelico affatu (4) Christe decus summum (11) Cui canit hymnilogum (15) Decus eterne patris (17) Hinc laudando patrem (22) Ingenitum geniti (23) In quo perpetue (25) Laudemus dominum (30) Laudes officii (31) Laudibus eximiis (32) Laus tibi summe (37) Omnipotens eterne deus (49) Omnipotens pie rex (50) Prole tibi iuncta (56) Quam deus acceptat (63) Quando regis cunctos (64)

Quem patris ad dextram (75) Quem vere pia laus (77) Quid tibi nunc (83) Qui pater es matris (84) Quorum mens Christo (86) Rector ab arce (87) Rex immense poli (89) Rex metuende (90) Rex tibi laus (91) Te deus omnipotens (97) Terrea temnentes (98) Angelicam laudem domino (102) Angelice laudis dic carmina (103) O sacer ac summus (109) Sanctorum fando (114)

Dans le trope Qui pater es matris (84) les vers 3 et 4, 5 et 6, 11 et 12, 13 et 14 sont des hexamètres divisés en deux. Les tropes suivants contiennent des distiques : Assit honor laudis (8) Qui baratri fractis (80)

Page 56: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

56

Christe salus mundi (12) Rex hodie Christus (88) Laudat in excelsis (29) Spes iugis (93) En général, les quantités traditionnelles sont respectées bien qu’il y ait quelques centaines d’exceptions (comme un peu partout au Moyen Âge). L’on y pourrait distinguer : * des vers passablement corrects (la plupart des cas). * des vers qui montrent certaines licences prosodiques plus ou moins communes au Moyen Âge (par exemple 4:5, ou 86:1,5)77. * des vers affectés de défauts plus graves, éventuellement de caractère purement rythmique (par exemple 4:6 ; 10 :11-13 ; 91:6-10). * des vers qui deviennent parfaits dès qu’on y change un tout petit peu l’ordre des mots (par exemple 4:8 ; 45:10 ; 109:3). * des vers impeccables à part une seule irrégularité grossière, quand l’auteur a utilisé une source sans trop s’occuper de la métrique (par exemple 29:2,2 ; 29:20,2 ; 87:3 ; 88:13,2) * des fragments de vers incorporés dans une ligne dont le reste est en prose (par exemple 4:12,2 ; 5:4,2)78. Comme souvent à cette époque les auteurs des hexamètres ne se sont pas tellement souciés des quantités des voyelles79. Il est assez souvent arrivé qu’on se soit servi de vers métriquement parfaits à l’origine en les adaptant sans tenir compte des conditions métriques. Plus que de respecter le mètre, il importait de prononcer toutes les voyelles, surtout sur les finales pour lesquelles, dans certains tropes, on a privilégié -e ou -a.

La manière de prononcer les voyelles avait une telle importance dans l’exécution du chant, que, en conséquence semble-t-il, nous trouvons très peu d’élisions dans les vers écrits en hexamètres, par exemple. Notons cependant quelques rares exceptions, comme angelico affatu, et bonum omne (4:1 et 8), salvansque et quod et Celsa hominem, ima deum, pium amando (22:2 et 4), et genu in (90:3). Voir, aussi le trope Angelica iam patre (3) : dans ce dernier la mélodie s’adapte à cette manière de prononcer les voyelles. Voir la transcription musicale, volume 2, 5.

Quelques tropes ont été construits en adoniques rythmiques : Christus surrexit/Rerum creator (13) Pax sempiterna (55) Quem novitate (74) Cives superni (104) Le trope bénéventain Aureas arces (6) est entièrement composé de vers saphiques. Remarquons que très souvent les vers ajoutés à un trope versifié ne suivent pas la forme métrique de la version originale du trope. Ainsi, par exemple, des insertions écrites en prose sont ajoutées parmi les hexamètres des tropes Decus eterne patris (17),

77 Voir Peter Christian Jacobsen et Peter Stotz, ���Materialien zu einem Lexikon der irregulären lateinischen Prosodie, < http ://www.de/–Poetae/Prosodie.htm>, Erlangen 2002. 78 Je remercie Peter Stotz qui m’a donné ses remarques sur ces catégories. 79 Voir par exemple Dag Norberg sur la ruine du système quantitatif dans Les vers iambiques et trochaïques au Moyen Âge et leurs répliques rythmiques, KVHAA, Filologiskt arkiv 35 (Stockholm, 1988), pp. 7-9 ; Norberg, Introduction à l'étude de la versification latine médiévale, AUS, Studia Latina Stockholmiensia 5 (Stockholm, 1958), pp. 64-66, 97, 106-110 ; CT VII, pp. 48-51.

Page 57: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

57

Quem patris ad dextram (75), et Rector ab arce (87), ou parmi les distiques de Laudat in excelsis (29), en revanche, des hexamètres se sont bien insérés parmi les adoniques rythmiques des tropes Christus surrexit (13) et Pax sempiterna (45). De même, la version ‘originale’ de O gloria sanctorum (45) est écrite en prose structurée, tandis que les vers ajoutés sont écrits en mètres divers ou bien en prose 80.

80 Voir Colette-Iversen, La Parole chantée, (2014), chapitre 11.

Page 58: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

58

6. Remarques sur le latin En général, les textes suivent la langue des hymnes et prières de l’époque. Le vocabulaire laudatif rappelle celui des hymnes, comme nous l’avons observé ci-dessus. Mais les invocations du début, ainsi que les formules de prières dans la partie centrale du Gloria font écho aux oraisons de la messe romaine.81 On y reconnaît les impératifs, comme da, dona nobis, presta nobis, ou auxiliare nobis, suivis d’expressions telles que supplices te rogamus/deprecamus/rogamus. Les personnes qui prient sont présentées comme servi tui/famuli tui, et l’objet des demandes est exprimé dans des clauses finales commençant souvent par ut ou quo. Les prières peuvent exiger un vocabulaire plus précis tel que : absterge/terge/noxia/scelera/peccamina pour la libération des péchés. Comme dans les prières du missel, la notion d’éternité revient constamment dans ces tropes et prosules, semper, eternus, eternaliter, incessanter, sine fine, sine principio, in secula seculorum. Les formes du Latin sont parfois assez confuses. Certains manuscrits, comme les anciens tropaires Pa 1084 (d’Aurillac et ensuite Saint-Martial), Pa 1118 d’Auch, et Pa 1871 de Moissac, ainsi que les manuscrits de Bénévent, comme Ben 35 et Ben 34, donnent souvent des textes corrompus. Il a parfois été possible de prendre les leçons d’autres manuscrits, mais il n’y a pas toujours d’autres sources à suivre. Ainsi, par exemple des leçons confuses, quoique compréhensibles, se trouvent dans Nativitatem tuam (39) dans les manuscrits, Pa 1084 et Pa 1871 : 2 Non utroque generantem filium in carne visitavit, ut nos liberos faceret. Ce texte pourrait peut-être se traduire ainsi : Il a visité (la Vierge Mère), lui qui, sans procéder des deux, a engendré le fils dans la

chair pour nous libérer. (Jo 1:14 ) 3 Principium, genitum ex utroque, deus, prophete quod de illo predixerunt, Texte qui pourrait être compris ainsi : L’Origine, le Fils et celui qui procède des deux, Dieu, les prophètes l’ont annoncé. 4 Angelica inter choros agmina voce psallentes ‘gloria in excelsis’ iubilant. Parmi les chœurs (célestes) ils chantent d’une voix angélique en criant de joie : ‘Gloire en haut des cieux !’ 6 Qui polum et arva, celi sidera, sol, luna, stelle, globorum luminaria Toi qui (as créé) le ciel et la terre, les étoiles du ciel, le soleil et la lune, les astres et la lumière des sphères. 81 Placide Bruylants, Les oraisons du missel romain. Texte et histoire, I-II, Études liturgiques 1 (Louvain, 1952), passim.

Page 59: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

59

Concinnantes modulis carmina dulcimodis decantabant, Ils chantaient (au créateur) des hymnes sur de douces mélodies. Dans la version du trope Nos tonantes (40) du manuscrit de Moissac Pa 1871 la grammaire est encore corrompue. Comment interpréter le texte du vers 11 ? Qui per artifices celum scandis aperis, rex celi, vernulis tu miserere tuis, En mettant Qui per artificis celum scandis aperis, nous proposons la traduction

suivante : Toi qui t’élèves vers le ciel du Créateur et qui ouvres le ciel pour nous, ô roi du ciel, prends pitié de tes serviteurs.

Le trope Rector ab arce (87:22) présente encore une version particulière dans le

tropaire de Moissac : Christe rex, famulis indefessas agimus salutis auctorem gratias indefessas agimus salutis auctori Le vers commence à la manière d’un vers dactylique, forme que l’on trouve aussi dans d’autres tropes : Christe rex famulis, semper adesto tuis (52:10) et Christe rex, famulis, tu miserere tuis (13:32). Mais le reste est confus : famulis indefessas agimus salutis auctorem, évoquant d’autres prières telles que : auxiliare famulis tuis, implorantibus misericordiam tuam ; ut . . . indefessa te gratiarum actione laudemus (Bruylants, 317). Peut-être faut-il lire ceci : indefessas gratias agimus salutis auctori. Ô Christ roi, nous rendons grâces sans fin à toi qui es la source du salut pour tes serviteurs.

Il y a souvent confusion entre e et i (eterne, eterni), ce qui peut refléter une ambiguïté dans la prononciation ou dans le sens : une forme au génitif ou au vocatif : le Fils du Père éternel, patris eterni, ou le Fils éternel du Père fili patris eterne ? Encore une confusion, dans le trope Te consonant (96:1) entre mentes et mentis dans les tropaires de Moissac, Aurillac et Auch : Te consonant mentis sanctis sanctorum astra super sedis Ces difficultés de latin ont gêné même le rédacteur du Pa 1084, qui a effectué plusieurs changements. Tous les vers du trope décrivent la louange chantée à Dieu par les chœurs du ciel et de la terre, unis à toute la création. Le début pourrait se traduire ainsi :

Les âmes des saints te louent dans le plus haut des cieux et nous, Nous te louons.

Ou bien : Les âmes sur leurs sièges les plus saints au-dessus des astres te chantent des louanges. De même le dernier vers est problématique : Almitate sanctorum decus angelorum altituens, vigores mellifluas meritis replebis cosmum. [ . . . ]

Page 60: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

60

En négligeant le fait que les mots vigores mellifluas auraient dû être mis à l’ablatif, nous pourrions proposer la traduction suivante : Dans la grandeur des saints, ô gloire des anges qui vois en haut, tu

vas remplir l’univers avec les forces douces des tes mérites. [ . . . ]

Il y a souvent confusion entre les formes du singulier et du pluriel. Ainsi, par exemple, dans le vers Te veneranter adorant cuncte caterve (39:3), les mots cuncta caterva sont souvent traités comme un pluriel et mis au lieu de cuncte caterve. Dans quelques cas la leçon pro nostra facinora remplace pro nostro facinore, tout comme la leçon cum agmina angelica écrite au lieu de cum agminibus angelicis, ces leçons ont pu être choisies afin d’obtenir une finale sur la voyelle -a. Les tropaires de Nevers, Pa 9449 et Pa 1235, donnent la leçon Intercede pro nostra facinora ; dans la prosule Confessor Christi (122:1b), Pa 10508 et Ma 19421 écrivent : Iohannes baptista interpellet pro nostra facinora (127:1a), et la plupart des manuscrits de Saint-Martial proposent la leçon : Maria virgo, intercede pro nostra facinora (147:2a). Dans ces cas, comme dans l’édition des prosules d’Osanna (CT VII) nous avons gardé la leçon se terminant sur -a.82

82 Voir CT VII, passim, et Colette-Iversen, La parole chantée (2014), p. 114.

Page 61: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

61

7. Introduction à l’édition des textes 7. 1. Préliminaires sur la méthode d’édition Les tropes représentent en général des textes extrêmement variés et multiformes et posent aux éditeurs de grandes difficultés méthodologiques. Pour les méthodes d’édition des textes de tropes en général renvoyons aux introductions de CT I, II, IV, VII et X. D’autres questions, d’ordre général ou particulier ont été traitées dans des publications diverses, voir par exemple mes articles dans Text (1984), et Tvärsnitt (1985). Concernant les méthodes d’édition des tropes de Gloria nous renvoyons d’abord à l’étude récente « Editing Liturgical Lyrics in Many Local Versions. Text Edition of Tropes and Prosulas to the Gloria Chant in the Medieval Mass » dans le volume Ars edendi : Entering the Editorial Laboratory. A Case Book for and by Editors of Medieval Greek and Latin Texts83.

7. 2. Sur l’ordre de collation des manuscrits La présente édition a pour objet le corpus retrouvé dans 137 manuscrits du neuvième au douzième siècle, incluant quelques témoins postérieurs à 1200. Voir ci-dessous 8. Les manuscrits.

Les répertoires des manuscrits sont généralement collationnés selon l’ordre établi il y a longtemps pour les éditions du CT, moyennant de petites modifications. C’est un ordre géographique qui se divise plus ou moins d’après les régions créées par la division de l’Empire en 843. Voir les cartes géographiques indiquant les lieux de production des manuscrits de tropes publiées dans les volumes CT IV, VII, et X.

L’Ordre de collation commence par les manuscrits représentant la tradition de l’Est, on pourrait dire la région germanique. Viennent ensuite les répertoires retrouvés dans les manuscrits d’Angleterre. Puis il y a les manuscrits du Nord-Ouest et de la Zone de transition, la région allouée à Lothaire après la division de l’Empire. Un groupe important comprend les manuscrits du Sud-Ouest : l’Aquitaine, les autres régions du Sud de la France et au-delà des Pyrénées en Catalogne et les autres régions de l’Espagne, jusqu’à Saint-Jacques de Compostelle. Suivent ensuite les manuscrits contenant les répertoires du Nord de l’Italie, et à la fin de la liste ceux du Mont-Cassin et de Bénévent. Voir ci-dessous 9. Ordre de collation des manuscrits.

83 Gunilla Iversen, « Problems in the Editing of Tropes », Text. Transactions of the Society for Textual Scholarship 1, éd. David. C. Greetham et W. Speed Hill (New York, 1984), pp. 95-132, eadem, « Att förmedla en text », Tvärsnitt 4 (1981), pp. 3-10 ; Tvärsnitt 1(1982), pp. 47-48 ; eadem, « Liturgical lyrics in many local versions », Entering the editorial laboratory (sous presse).

Page 62: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

62

7. 3. Édition d’une version de référence suivie des vers alternatifs Les tropes sont édités comme des unités de vers (numéros 1-100). D’abord un texte de référence, dans une forme qui représente bien l’ensemble Gloria et tropes. Il peut s’agir d’une version retrouvée dans les sources les plus anciennes, ou bien d’une version répandue, dans un grand nombre de manuscrits. Ensuite nous éditons tous les vers à partir des versions locales du même trope. Très souvent il s’agit d’un grand nombre de vers facultatifs et il n’est pas rare de trouver jusqu’à une quarantaine de vers appartenant à l’arsenal d’un même trope. Ainsi, par exemple, une version du trope ancien Laus tua deus (38) peut résulter d’un choix fait parmi 51 vers ; O gloria sanctorum (45) a un arsenal de 42 vers possibles ; O laudabilis rex (46) propose un choix de 43 vers. En général le nombre de vers utilisés pour l’exécution locale varie entre cinq et quinze, mais il arrive que l’on trouve vingt-cinq et même trente-et-un vers dans une seule version d’un trope, comme, par exemple, Cuius reboat (16).

Sur la ponctuation et l’orthographe Le texte de référence est édité avec une ponctuation moderne qui peut faciliter l’interprétation. Pourtant nous donnons les vers facultatifs sans ponctuation finale, puisqu’ils peuvent être liés de manières différentes aux segments du chant.

Comme dans les autres éditions du Corpus Troporum, deus, dominus ne sont pas capitalisés, seulement les noms propres, comme Iesus, Christus, Maria, Iohannes, avec les formes normalisées Iesus et Christus.

Dans les manuscrits l’orthographe reflète normalement la prononciation des voyelles. Ainsi les formes des voyelles œ, ae et e et e caudata sont normalement rendues comme e selon l’orthographe générale du temps, que nous suivons dans l’édition.

Le son des voyelles a une importance prioritaire pour ces textes destinés à être chantés. Ainsi le rédacteur du graduel-tropaire-prosaire de Verceil (Vce 162), au début du douzième siècle, a choisi de n’écrire, après l’introduction, que les voyelles en omettant toutes les consonnes (voir Vce 162 dans l’Aperçu des manuscrits, volume 2). 7. 4. Le tableau des constellations de vers Après la présentation de tous les vers d’un trope nous donnons dans l‘édition un tableau qui montre toutes les constellations dans les manuscrits consultés. Comme dans les autres éditions des tropes de l’Ordinaire dans le CT, ce tableau prend son départ du texte et indique les combinaisons de vers dans tous les manuscrits84. Le tableau dressé selon cette méthode reflète les influences et relations des régions géographiques. On y perçoit immédiatement les constellations des manuscrits divers, et les groupes que forment ces manuscrits. Souvent le tableau peut être très simple, comme celui du trope Alme mundi (1) appartenant uniquement au Nord de l’Italie ou celui du trope Que celicolas (67), qui se trouve dans des répertoires germaniques, dans la Zone de Transition, le Nord-Ouest et quelques sources italiennes. Pour les tropes

84 En cela il diffère des tableaux des éditions CT des tropes du Propre (CT I, II, X) qui partent des manuscrits et non pas des textes.

Page 63: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

63

très répandus les tableaux sont souvent plus compliqués. Voir, par exemple, ceux des tropes Laus tua deus (38) et Pax sempiterna (55). Information sur le point d’insertion de chaque vers de trope Dans le tableau suivant chaque trope, les lecteurs peuvent suivre l’ordre des vers dans les versions locales des manuscrits. Mais le tableau ne montre pas le point d’insertion de chaque vers dans le chant, dans toutes ses occurrences, et dans les manuscrits. Les points d’insertion sont tellement variés, en raison de la longueur même du chant, qu’il n’est pas possible de donner cette information dans le tableau de l’ordre des vers. Ainsi est-elle fournie dans le deuxième tome, l’Aperçu des manuscrits, dans lequel le lecteur trouvera en outre les informations sur les folios, les rubriques, les mélodies de Gloria et enfin un tableau abrégé des répertoires de tous les manuscrits. Voir volume 2, 3. Aperçu des manuscrits. 7. 5. Le tableau des vers vagants Pour un grand nombre des tropes édités ici, il y a un tableau indiquant les vers vagants associés à tel trope dans les manuscrits. Les numéros des tropes y sont donnés en gras et suivis des renvois aux numéros des tropes et vers parallèles. Les renvois aux invitations, aux prosules et ‘fausses prosules’ sont signalés par vide, ‘voir’ et le numéro (102-152) (où se trouve l’apparat critique de toutes les versions). Par exemple, le tableau des vers vagants du trope Angelico affatu (4) se lit ainsi :

Versus vagantes 2 = 49:4 ; 3 = 9:5 ; 4 = 49:6, 101:50 ; 5 = 45:9 ; 7 = 49:7 ; 8 = 34:33, 45:10 ; 10 = 49:12 ; 11 = 101:69, cf. 55:16, 49:17 ; 12 vide 152 = 36:35, 37:24, 38:43, 45:20, 46:37, 55:10, 58:20, 74:14 Parfois ce tableau prend de grandes proportions. Voir, par exemple, ceux de Laus

tua deus (38) et Pax sempiterna (55). On trouvera aussi les vers vagants avec indication des tropes dont ils font partie dans l’Index des vers de l’édition, volume 2. 7. 6. L’apparat critique Dans l’apparat critique sont indiquées les leçons variantes, les omissions, ainsi que des erreurs et certaines variantes dans l’orthographe. Dans les cas où le scribe a laissé place pour une lettre initiale qui n’a pas été inscrite (comme c’est souvent le cas dans le manuscrit Ox 775, par exemple), nous n’avons en général pas indiqué cette omission dans l’apparat. De même, nous n’avons pas toujours indiqué les variantes orthographiques, sauf si le sens correct n’est pas évident, hora – ora, hac – ac, par exemple. Ce n’est que pour la version grecque Doxa en ipsistis (19), que nous avons donné toutes les variantes orthographiques (voir ci-dessous 7.9).

Page 64: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

64

7. 7. Le commentaire Le commentaire contient d’abord des références aux autres études et éditions. Dans le cas des Analecta hymnica (AH) nous indiquons le numéro de cette édition, mais aussi l’absence d’un trope dans cette édition. Les numéros des mélodies liées au trope sont généralement indiqués selon l’édition du Graduale Triplex, de l’Éditio Vaticana, et selon le catalogue des incipit dressé par Detlev Bosse85. Pour des informations sur les mélodies d’un manuscrit particulier nous renvoyons à l’Aperçu des manuscrits, volume 2. Mais il faut utiliser avec discernement ces informations car il est parfois difficile de distinguer nettement la mélodie exacte, s’il y a de nombreuses variantes et Bosse ne donne que l’incipit. J’ai donc pour plusieurs cas demandé l’aide des collègues, comme Marie-Noël Colette et Charles M. Atkinson qui m’ont généreusement fourni des informations. Voir encore 1. 4. ci-dessus. Un certain nombre de transcriptions musicales avec une notice par Marie-Noël Colette sont présentées dans le volume 2, 4.

Dans le commentaire nous donnons des références aux éditions et études des répertoires locaux, le plus souvent faites par des musicologues, comme, par exemple, les travaux de Susan Rankin, Wulf Arlt et Cristina Hospenthal sur les manuscrits de Saint-Gall86, de Klaus Rönnau sur les répertoires d’Aquitaine87, d’Alejandro Planchart sur les tropaires de Winchester88, et de David Hiley et d’Annie Dennery sur les répertoires des régions d’Angleterre, du Nord-Ouest et de Saint-Evroult89. De même nous renvoyons aux études de Miquel Gros sur les tropaires de Vic90, et à celle de Arturo Tello Ruiz-Pérez sur les répertoires espagnols91. Il y a entre autres des références aux éditions et études musicales de James Borders sur les tropaires de Nonantola92, de John Boe sur les manuscrits de Bénévent et du Mont-Cassin93, ainsi qu’à la dissertation de Mark Alan Leach sur Novalèse94.

Nous donnons entre outre des références aux études de tropes particuliers, sur la forme, la fonction et l’esthétique musicale dans le Gloria, comme à plusieurs articles de Marie-Noël Colette dans les volumes de Cantus planus, dans La parole chantée, et dans Recherches nouvelles, et à de nombreux articles dans lesquels j’ai traité des tropes particuliers. Enfin des références sont données aux éditions en facsimilé, qu’il 85 Graduale Triplex (Solesmes, 1979) ; Detlev Bosse, Untersuchung einstimmiger mittelalterlicher Melodien zum Gloria in excelsis Deo (Regensburg, 1955). 86 Stiftsbibliothek Sankt Gallen Codices 484 & 381, 3 vols, éd. Wulf Arlt et Susan Rankin, avec la participation de Cristina Hospenthal (Winterthur, 1996) ; Cristina Hospenthal, Tropen zum Ordinarium missae in St. Gallen. Untersuchungen zu den Beständen in den Hanschriften St. Gallen, Stiftsbibliothek 381, 484, 376, 378, 380 und 382 (Bern, 2010). 87 Klaus Rönnau, Die Tropen (1967). 88 Alejandro E. Planchart, The Repertory of Tropes at Winchester, I-II, (Princeton, 1977). 89 David Hiley, « Ordinary of Mass Chants in English, North French and Sicilian manuscripts », JPMMS 9 (1986), pp. 1-128 ; Annie Dennery, La musique liturgique en l’abbaye de Saint-Evroult d’après le tropaire-prosaire Ms Paris B.N. lat. 10508 (Diss. Paris, 1987). 90 Miquel Gros I Pujol, Els tropers prosers de la catedral de Vic (Barcelone, 1999). 91 Arturo Tello Ruiz-Perez, Transferencias, I-II (Diss., 2006). 92 James Borders, Early Medieval Chants from Nonantola. Part I : Ordinary Chants and Tropes (Madison WI, 1996). 93 John Boe, Beneventanum troporum corpus II. Ordinary Chants and Tropes for the Mass from Southern Italy, A. D. 1000-1250. Part 2 : Gloria in excelsis (Madison WI, 1990). 94 Mark Leach, The Gloria in excelsis Deo Tropes of the Breme-Novalesa Community and the Repertory in North and Central Italy (Diss., Chapel Hill NC, 1986).

Page 65: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

65

faudrait maintenant compléter par la mention des nombreuses mises en ligne des manuscrits95. Voir volume 2, Bibliographie.

Le commentaire contient en plus des références bibliques et littéraires, des informations sur la versification, et d’autres remarques, ainsi que des renvois aux planches et aux transcriptions musicales faites par Marie-Noël Colette, voir volume 2. 7. 8. Versions locales choisies Pour donner aux lecteurs un accès immédiat à des versions diverses d’un trope en particulier, si ce dernier a des formes très variées, nous donnons généralement plusieurs exemples des versions locales, indiquées comme Versio II, Versio III et ainsi de suite. Tout en gardant l’orthographe du manuscrit nous y ajoutons une ponctuation qui en facilitera la compréhension. Voir par exemple les versions II-VIII de Laus tua deus (38). 7. 9. L’édition du texte grec Doxa en ipsistis Parmi les textes édités ici les versions grecques du Gloria occupent une place à part. A l’exception de quelques manuscrits particuliers, nous nous sommes limitée à des versions du Doxa qui se trouvent dans des manuscrits de tropes. Pour ces textes il faut avant tout renvoyer aux études pénétrantes de Huglo et Atkinson96.

95 Monumenta Lyrica Medii Aevi Italica 1. Latina 1. Troparium Sequentiarum Nonantulanum cod. Casanat. 1741, éd. Giuseppe Vecchi (Modena, 1955) ; Stiftsbibliothek Sankt Gallen Codices 484 & 381 (1996) ; The Winchester Troper. Cambridge Corpus Christi College, Ms 473. Facsimile, Edition and Introduction, éd. Susan Rankin, Early English Church Music 50 (London, 2007) ; Le codex VI. 34 de la Bibliothèque Capitulaire de Bénévent (XIe-XIIe siècle). Graduel de Bénévent avec prosaire et tropaire. Benevento, Bibl. Capit., VI 34, Paléographie Musicale, I/15 (Solesmes, 1992), (rééd. Tournai, 1937) ; Benevento, Biblioteca Capitolare 40. Graduale, éd. Nino Albarosa et Alberto Turco. Codices Gregoriani 1 (Padoue, 1991) ; Das Graduale von Santa Cecilia in Trastevere (1071) (Cod. Bodmer 74). Vol. I: Kommentar und Register ; Vol. II : Faksimile, éd. Max Lütolf, Cologny-Genève, Bibl. Dr. Martin Bodmer 74, Publications de la Bibliotheca Bodmeriana, Serie Textes II (Cologny-Genève, 1987) ; Tropaire séquentiaire prosaire prosulaire de Moissac. Édition, introduction et index, éd. Marie-Noël Colette, Paris, Bibl. Nationale, nouv. acq. lat. 1871, Publications de la Société française de Musicologie, I/27 (Paris, 2006) ; Il libro del Maestro – Piacenza, Biblioteca Capitolare, C. 65, Piacenza, Biblioteca Capitolare 65 éd. Brian M. Jensen (Piacenza, 1997) ; Jacobus : Codex Calixtinus de la Catedral de Santiago de Compostela, Santiago de Compostela, Archivo de la Catedral (Madrid, 1993). 96 Voir les études de Michel Huglo, « La mélodie grecque du Gloria in excelsis et son utilisation dans le Gloria XIV », Revue grégorienne 29 (1950), pp. 30-40 ; idem, « Les Chants de la Missa graeca de Saint-Denis », Essays Presented to Egon Wellesz, éd. Jack Westrup (Londres–New York, 1966), pp. 74-83 ; les études de Charles M. Atkinson, « O amnos tu theu : The Greek Agnus Dei in the Roman liturgy from the Eighth to the Eleventh Century », Kirchenmusikalisches Jahrbuch 65 (1981), pp. 7-30 ; idem, « Zur Entstehung und Überlieferung der Missa Graeca », Archiv für Musikwissenschaft 39 (1982), pp. 113-145 ; idem, « The Doxa, the Pisteuo, and the Ellinici Fratres. Some Anomalies in the Transmission of the Chants of the Missa Graeca », Journal of Musicology 7 (1989), pp. 81-106. Voir aussi les études approfondies sur l’histoire du Doxa dans les manuscrits latins, faites en collaboration par Charles Atkinson et Gunilla Iversen, présentées au Congrès du groupe Cantus Planus, Venise, 2014 (à paraître).

Page 66: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

INTRODUCTION

66

Les manuscrits particuliers inclus sont les trois sacramentaires écrits entre 855 et 876 pour des abbayes placées sous la protection de Charles le Chauve, en particulier pour Saint-Amand et Saint-Denis, Pa 2290, Pa 2291, et Sto 136 (voir Planches 19 et 20).

Nous éditons toutes les variantes d’orthographe à l’exception de celles qui affectent les limites entre les mots. Les variantes qui reflètent des interprétations différentes du texte sont marquées en gras.

Présentation dans les manuscrits Dans plusieurs manuscrits le texte grec et le texte latin sont présentés sur des lignes parallèles. Ou bien, comme dans Pa 2290 (et dans Saint Gall SG 376 et Berlin 11), où les mots latins sont inscrits au-dessus des mots grecs et avec l’indication art. /articulum au-dessus des articles grecs (voir l’édition numéro 19, les versions II, IV, et V, et Planche 19).

On pouvait aussi écrire le texte grec et le texte latin en deux colonnes, comme dans Pa 2291 et Sto 136 (voir l’édition numéro 19, Version III, et Planche 20), ou bien encore, on pouvait donner d’abord le chant entier en grec et ensuite la version latine ou vice versa, comme à Nevers, Pa 9449 ou dans le tropaire de Saint-Emmeram Mü 14083. Dans le manuscrit de Laon, La 263, cinq vers du trope Laudat in excelsis (29) sont donnés entre les paroles du Doxa (voir 19, version VI et 29, version VIII, et Planches 17-18). Il arrive que le Doxa ne soit indiqué que par son incipit, comme dans le tropaire d’Autun PaA 1169.

Dans l’édition nous suivons l’ordre de collation général en mettant d’abord le manuscrit SG 484 de Saint-Gall, bien que les manuscrits les plus anciens remontent au temps de Charles le Chauve Pa 2290, Pa 2291 et Sto 136. L’orthographe reflétant la prononciation des paroles grecques Dans aucun de ces manuscrits le texte n’a été écrit en lettres grecques. On emploie des lettres romaines pour indiquer la prononciation des paroles grecques, jamais mot par mot mais toujours en segments.

La leçon tin amartian se réfère à la source biblique (Jo.1:29) peccatum, alors que la leçon tas amartias renvoie à l’expression au pluriel du Codex Alexandrinus, et de l’Agnus Dei, peccata. Ici les leçons dans les manuscrits divergent beaucoup. Il y a aussi une confusion entre l’emploi de la forme au vocatif Iesu Christe et au nominatif Iesus Christos. Deux variantes importantes sont représentées par les expressions en antropis eudochia, ‘aux hommes une bonne volonté d’une part et antropis eudokias, ‘aux hommes de bonne volonté’, d’autre part.

À l’intention des byzantinistes qui cherchent des témoins de la prononciation des mots grecs à cette époque, nous avons choisi d’inclure dans l’apparat critique toutes les variations d’orthographe. Pourtant nous y mettons en gras les variantes qui nous paraissent importantes. De cette manière les lecteurs pourront les repérer plus facilement, en négligeant les variantes minimes qui sont données mais non en gras, comme agios, agyos, aios, ayos, ou ipsistis et ypsistis ou les variations d’orthographe Kyrie, kyrrie, kirie, kirrie, antropis, anthropis, andropis, et ainsi de suite.

Page 67: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

LES MANUSCRITS

67

8. Les manuscrits 8.1 Introduction à la liste des manuscrits L’édition comprend 137 manuscrits, parmi lesquels un diptyque. La plupart datent des IXe aux XIIe siècles. Mais nous avons jugé bon d’y inclure quelques manuscrits plus récents, comme Lo 14, La 263, Ass 695, CF 57, Tsa 135.

Comme dans l’édition des tropes du Sanctus (CT VII) nous avons indiqué dans le tableau alphabétique, pour chaque manuscrit, notre sigle ainsi que le sigle de la bibliothèque où se trouve aujourd’hui le manuscrit. Cependant nous avons gardé l’ancien sigle Be 11 pour le manuscrit qui était une fois préservé à Berlin mais qui est aujourd’hui à Cracovie. De même le sigle Ben 29 indique le manuscrit bénéventain qui pendant des années était gardé à Londres sous le sigle BL Egerton MS 3511.

Pour la plupart des informations sur les dates et la provenance des manuscrits déjà étudiés dans les autres volumes du CT nous renvoyons à ces volumes. Pour des informations sur les manuscrits non encore étudiés dans le CT, mais aussi pour des informations nouvelles concernant les manuscrits déjà édités dans nos autres volumes nous renvoyons aux notes placées après le tableau alphabétique ci-dessous.

Page 68: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

LES MANUSCRITS

68

Page 69: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

LES MANUSCRITS  

 69

Notre sigle   Bibl. et côte des mss   Provenance   Date   Bibliographie  Apt 17   Apt

Arch.Bas. S. Anne 17(5)  Apt   XImed.   CT I,46, III,34, IV,19, V,56-

68,  VII, 53, IX, 21, X,19 ; Grier lxii1  

Apt 18   Apt  Arch.Bas. S. Anne 18(4)  

Apt   ca 1000   CT I,46, II,12, III,34, IV,19,  V,56-68, VII,53, IX,21, XI,23 ; Grier lxii  

Ass 695   Assisi  Bibl. com. 695  

Reims/Paris   XIII med./ex.   CT VII,53 ; Hiley 2 4  

Ba 4   Bamberg  Staatsbibl. lit. 4  

Reichenau   1099-XII   CT IX, 21, X,19, XI,23  

Ba 5   Bamberg  Staatsbibl. lit. 5  

Reichenau   1001   CT I,46, II,12, III,34, IV,19,  VII, 53, IX,21, RISM 58-61  

Ba 6   Bamberg  Staatsbibl. lit. 6  

Regensburg,  Sankt Emmeram  

1001   CT IV,19, CT VII,53  

Ba 9   Bamberg  Staatsbibl. lit. 9  

Bamberg   XII   RISM 61-62 ; Haug3 20  

Ba 11   Bamberg  Staatsbibl. lit. 11  

Bamberg   ca 1170   CT IX,21 X,19 ; Haug 21  

Ba 12   Bamberg  Staatsbibl. Misc. lit. 12  

Bamberg   XIII   Leitschuh-Fischer4 ; Haug 22  

Ba 22   Bamberg  Staatsbibl. lit. 22  

Bamberg   XII/XIII   CT IX,21, X,19 ; Haug 22  

Be 11   Krakow  Bibl. Jagiellonska,  (olim Berlin,Staatsbibl.,  th. Lat. IVo 11)  

Minden  <St.Gallen/Reichenau ?    

1024-1027   CT IV,19, VII,53  

Be 40608   Berlin  Staatsbibl., Mus. 40608  

Venezia   XIII   CT IV,19, VII,535  

Ben 29   Benevento  Bibl. cap. 29  (olim London, BL  Egerton 3511)  

Benevento,  Santa Sofia    

XII   BTC,1 ;  Mallet-Thibaut6 137-145    

                                                                                                               Manuscrits accessibles sur le net sont marqués @, voir e.g. http://gallica bnf.fr/ark  ; catalogue des manuscrits notes (Christian Meyer, CMN Nancy) ; Le site de l’IRHT : http://medium.irht.cnrs.fr/Manuscrits/requete ; www.cantusplanus.at/de-at. Pour CT, BTC, RISM, voir la Bibliographie dans le volume 2. 1 James Grier, Ademari Cabanensis opera omnia. Musica cum textibus, CCCM 245A-B (Turnhout, 2012). 2 David Hiley, « Ordinary of mass Chants in English, North French and Sicilian manuscripts », JPMMS 9 (1986), pp. 2-11. 3 Andreas Haug, Troparia tardiva. Monumenta Monodica Medii Aevi, Subsidia 1 (Cassel, 1995), p. 20. 4 Friedrich Leitschuh et Hans Fischer, Katalog der Handschriften der Königlichen Bibliothek zu Bamberg, (Bamberg, [1887-1912] 1966). http://www.manuscripta-mediaevalia.de/hs/kataloge/HSK0600.htm. 5 Itinerari e stratificazioni dei tropi : San Marco, l’Italia settentrionale e le regioni transalpine. Testi d’un convegno e di sessioni di studio negli anni 1992-1995 presso la Fondazione Ugo e Olga Levi, éd. Wulf Arlt et Giulio Cattin (Venise, 2008). 6 Jean Mallet et André Thibaut, Les manuscrits en écriture bénéventaine de la Bibliothèque capitulaire de Bénévent. II. Les manuscrits 19-23, 25-31, 33-40, 42, 44, 66, 68 et fragments, (Paris-Turnout, 1997).

Page 70: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

LES MANUSCRITS

 70

Ben 34   Benevento Bibl. cap. 34 (olim 25)  

Benevento   XII in/med.   CT IV,19, VII,53, IX,21, X,20, XI,23 ; Mallet-Thibaut 174-178 ;  Kelly7 501, BTC,1  

Ben 35   Benevento  Bibl. cap. 35 (olim 26)  

Benevento   XII in.   CT IV,19, VII,53, IX,21, X,20,  XI,23 ; Mallet-Thibaut 180-186  Kelly 501, BTC,1  

Ben 38   Benevento  Bibl. cap. 38 (olim 27)  

Benevento   XI med.   CT IV,19, VII,53, IX,21, X,20,  XI,23 ; Mallet-Thibaut 236-243,  Kelly 501, BTC,1  

Ben 39   Benevento  Bibl. cap. 39 (olim 28)  

Benevento, San Pietro intr.muros  

XI ex.   CT III,35, IV, VII,53, IX,21,  X,20 ; GR39 ; BTC,1 ; Mallet-Thibaut 249-254 ; Kelly 502  

Ben 40   Benevento  Bibl. cap. 40 (olim 29)  

Benevento   XI in/med.   CT IV,19, VII,53, IX,21, X,20,  XI,23 ; Mallet-Thibaut 249-254  Kelly 502, BTC,1  

Bo 2824   Bologna  Bibl. univ. 2824  

Nonantola   XIex./XIIin.   CT I,46, II,12, III,35, IV,19, VII,53, IX,22, X,21, XI,23  

Bru 3089   Bruxelles  Bibl. royale, 3089  

Saint Omer ?/Italie ?   XII   CT X,21 ; Klein8 181 ;  Polaczek9 13-29  

Cai 60   Cambrai  Bibl. mun. 60 (61)  

Cambrai   XIex./XIIin.   CT VII,53 ; Hiley 4  

Cai 61   Cambrai Bibl. mun. 61 (62)  

Lille, Saint-Pierre   XIex./XIIin.   CT IV,19, VII,53 ; Hiley 4  

Cai 75   Cambrai Bibl. mun. 75 (76)  

Arras, Saint-Vaast   XI   CT I, 46, III,32, IV,19, VII,53, IX,22, X,21 ; Hiley 4  

Cai 78   Cambrai Bibl. mun. 78 (79)  

Cambrai   XI ex.   CT I, 46, IV,19, VII,53, XI,23 ; RISM 101 ; Hiley 4  

Cdg 473   Cambridge  Corpus Christi College, 473  

Winchester   996-1066   CT IV,19, VII,53, IX,22, X,21 ; GR 40 ; Hiley 4 ; Planchart10, Rankin, Winchester facs.11

Ch 520   Chartres  Bibl. mun. 520  

Chartres   XIII   CT XI,24 ; GR 43, MMMA,IV  

CF 57   Clermont-Ferrand  Bibl. mun. 57 (54 A.2)  

Clermont-Ferrand   XIII   Site IRHT, CNRF @  

Du 6   Durham  Univ. Libr.Cosin. V, 6  

Canterbury(?)   XIex./XIIin.   CT IV,19, VII,53  

                                                                                                               7 Thomas F. Kelly, « Introducing the Gloria in excelsis », Journal of the American Musicological Society 37 (1984), pp. 479-506. 8 Peter Klein, « The Apocalypse in Medieval Art », The Apocalypse in the Middle Ages, éd. Richard K. Emmerson et Bernard McGinn (Ithaca–Londres, 1992), p. 181 note 111. 9 Klein, « The Apocalypse in Medieval Art », p. 181 ; Barbara Polaczek, Apokalypseillustration des 12. Jahrhunderts und weibliche Frömmigkeit : die Handschriften Brüssel, Bibliotheque Royale Albert 1er, Ms. 3089 und Oxford, Bodleian Library, Ms. Bodl. 352 (Weimar, 1998). 10 Alejandro E. Planchart, The Repertory of Tropes at Winchester I-II (Princeton, 1977). 11 The Winchester Troper. Cambridge Corpus Christi College, Ms 473. Facsimile Edition and Introduction, éd. Susan Rankin, Early English Church Music 50 (Londres, 2007).

Page 71: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

LES MANUSCRITS  

 71

GeB 74   Genève Bodmer Libr.74  (Ph. 16069)  

Roma, Santa Cecilia   1071   CT VII,53, XI,24 ; Lütolf facs.  

Gra 757   Graz  Universitätsbibl. cod. 757  

Seckau   1345   Mairold12  

Hu 4   Huesca (Osca)  Bibl. cap. 4  

San Juan de la Pena  Huesca (Osca)  

XIIin.   CT VII,53  

Intr 5   Intra (= Verbiana)  Arch. cap. S. Vittore, fr. 5  

Novara (?)   XI/XII   Baroffio13 96  

Ivr 60   Ivrea  Bibl. cap. 60  

Pavia   1000-1011   CT I,46, II,12, III,35, IV,19, VII,54, IX,22, X,22, XI,24 ; GR 54 ; Professione 7114  

Ka 15   Kassel  Murhardsche Bibl.  IVo Ms theol. 15  

Kaufungen   XI/XII   CT I,46, II,12, III,35, IV,20, VII,54, IX,22, X,23    

Klo 588   Klosterneuburg  Stiftsbibl. 588  

Klosterneuburg   XIII-XIVin.   Pfeiffer-Černík15 ; Haug 42  

Kre 309   Kremsmünster  Stiftsbibl. cc 309  

Kremsmünster   XII   CT III,35, IV,20, IX,22, X,23 ;  RISM, 18-19  

La 263   Laon  Bibl. mun. 263  

Laon, Cathédrale  Notre Dame  

XIIex.   CT VII,54, X,23 ; RISM 103  

Li 125   Linz  Oberösterreich. Landesbibl. 125  

Garsten, Passau   XII   Schlager16 @  

Lo 4   London  Br. Libr. Royal 2 B. IV  

St Albans Abbey   XII   CT VII, 54 ; Hiley 6  

Lo 13   London  Br. Libr. Royal 8 C. XIII  

England ?/  Saint-Benoît-sur-Loire  

XIex.   CT IV,20, VII,54 ; Hiley 6  

Lo 14   London  Br. Libr. Cotton CaligulaA XIV  

Worchester/  Canterbury  

XIIex.   CT I,46, II,12, III,37, VII,54, IX,22,  X, 23 ; Teviotdale17  

Lo 19768   London  Br. Libr add. 19768  

Mainz, Sankt Alban   936-962   II,12, III,36, IV,20, VII,54,  IX,22, X,23, XI,24 ; RISM 152 ; Gy 231-238  

                                                                                                               12 Maria Mairold, Katalog der datierten Handschriften in lateinischer Schrift in Österreich, vol. 6 (Vienne, 1979). 13 Giacomo Baroffio, Iter italicum, Instrumenta II, Nomina codicum (Stroncone, 2011), p. 96. 14 Alfonso Professione, Inventario dei manoscritti della Biblioteca capitolare di Ivrea, éd. Ilo Vignono, (Alba, 1967). 15 Hermann Pfeiffer et Berthold Černík, Catalogus codicum manu scriptorum, qui in bibliotheca Canonicorum Regularium S. Augustini Claustroneoburgi asservantur, vol. 3-6, III, 555-556 (disponible en ligne). 16 Karlheinz Schlager, « Ars cantandi – Ars componendi. Texte und Kommentare zum Vortrag und zur Fügung des mittelalterlichen Chorals », Die Lehre vom einstimmigen liturgischen Gesang von Michel Huglo, éd. Charles M. Atkinson, Christian Meyer, Karlheinz Schlager et Nancy Phillips, Geschichte der Musiktheorie 4 (Darmstadt, 2000), pp. 217-292. 17 Elisabeth Teviotdale, The Cotton Troper (London, British Library, Cotton MS Caligula A. xiv, ff. 1-36). A study of an illustrated English troper of the eleventh century (Diss., University of North Carolina at Chapel Hill), 1991.

Page 72: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

LES MANUSCRITS

 72

Ma 288   Madrid  Bibl. Nac. 288  

Le Mans-Sicile   ca 1130   CT IV,20, VII,54, XI,24 ;  Hiley 6 ; RISM 88 ; Dennery18  

Ma 289   Madrid  Bibl. Nac. 289  

Palermo, Capella  Palatina des Normands  

ca 1140   CT IV,20, VII,54 ; Hiley 6  

Ma 19421   Madrid  Bibl. Nac. 19421  

Catania, Santa Agata  sicilo-normand  

XIIex./med.   CT VII,54 ; Hiley 6  

MaA 51   Madrid  Bibl. de la Real Acad.  de la Hist. 51  

San Millàn  de la Cogolla  

XIex./XIIin.   CT VII,54, XI,24 ;  Castro Caridad, 246-26319  

MC 127   Montecassino  Arch. della Badia 127  

Montecassino,  Albaneta  

1057-1087   BTC,1  

MC 339   Montecassino  Arch. della Badia 339  

Montecassino   1058-1087   BTC,1  

MC 546   Montecassino  Arch. della Badia 546  

Montecassino   XIIex.   CT VII,54 ; BTC,1  

Me 452   † Metz,  Bibl. mun. 452  

Metz, Saint-Etienne   XI med./ex.   CT I,47, III,36, IV,20, VII, 54,  IX,22, X,24 ; RISM 108  

Mod 7   Modena  Bibl. cap. O. I. 7  

Ravenna/  Forlinpopoli  

XI/XII   CT I,47, II,12, III,36, IV,20, VII, 54, IX,22, X,24 ; RISM 173  

Mst 73   Montserrat  Bibl. del Abadia 73  

Toulouse/  La Septimanie  

XII   CT VII,54  

Mü 14083   München  Bayerische Staatsbibl.  Clm. 14083  

Regensburg,  Sankt Emmeram  

1031-1037   CT I,47, II,12, III,36, IV,20, VII,54,  IX,22, X, 24, XI,24 ; RISM 74  

Mü 14322   München  Bayerische Staatsbibl.  Clm. 14322  

Regensburg,  Sankt Emmeram  

1024-1036   CT I,47, II,12, III,36, IV,20, VII,54,  I,22, X,24, XI,25 ; RISM 78  

Mü 14843   München  Bayerische Staatsbibl.  Clm. 14843  

Toul   ca 900   RISM 78-79  

Mü 14845   München  Bayerische Staatsbibl.  Clm. 14845  

Regensburg,  Sankt Emmeram  

XI/XII   CT III,36, IV,19, VII, 54, IX,22,  XI,25 ; RISM 78  

Mza 75   Monza  Bibl. cap. 75 (12)  

Monza   XIin.   CT I,47, II,12, IV, 54, XI,25 ; GR 76 ; Dalmonte20 17  

Mza 76   Monza  Bibl. cap. 76 (13)  

Monza   XI   CT I,47, II,12, III,36, IV,21, VII,54, IX,23, X,24, XI,25 ; GR 76 ; Dalmonte 10  

Na 34   Napoli  Bibl. Naz. 34  

Troia, Foggia  Sicilia  

XII   Hiley 6  

                                                                                                               18 Annie Dennery, « Les énigmes du tropaire-prosaire MS Madrid B.N. 288 », Revista de Musicología 26 (2003), pp. 381-414. 19 Eva Castro Caridad, Tropos y Troparios hispánicos, (Saint-Jacques-de-Compostelle, 1991). 20 Rossana Dalmonte, Catalogo musicale del Duomo di Monza, (Bologne, 1969).

Page 73: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

LES MANUSCRITS  

 73

Nvr   Novara  Bibl. Cap. Fragment  

Novara   XI in.   CT IV,21, VII,54  

Ox 27   Oxford  Bodl. Selden supra 27  

Eichstätt/  Heidenheim  

X/XI   CT I,47, II,12, III,37, IV,21, VII,54,  IX,23, X,25, XI,25 ; RISM 163-4  

Ox 222   Oxford  Bodl. Douce 222  

Novalesa/Ivrea   XI   CT I,47, II,13, III,37, IV,21, VII,54, IX,23, X,25 ; RISM 160  

Ox 358   Oxford  Bodl. Can. lit. 358  

St Albans Abbey   XII   Hiley 6 ; Ward 21  

Ox 775   Oxford  Bodl. 775  

Winchester   ca 1050/  (976-1016)  

CT I,47, III,37, IV,21, VII,54, IX,23, X,25, XI,25 ; RISM 158 ;  Planchart ; @  

PaA 135   Paris  Bibl. Arsenal 135  

London/  Canterbury ?  

XIII   CT VII, 55 ; Hiley 7  

PaA 1169   Paris  Bibl. Arsenal 1169  

Autun   996-1024   CT I,47, III,37, IV,21, VII,55,  IX,23, X,25 ; Palazzo22 95-6  

Pa dipt. 298   Paris  BnF INV 55, no 298  Diptyque de Philoxène

Autun/Compiègne   X   Chabouillet ; Iversen, 200823  

Pa 495   Paris  BnF n.a. lat. 495  

Gerona   XII   CT III,37, IV,21, VII,55 @  

Pa 778   Paris  BnF lat. 778  

Narbonne   XII   CT IV,21, VII,55 ; Grier lxii-lxiii @  

Pa 779   Paris  BnF lat. 779  

Limoges,  Saint-Martial/Saint-Martin  

XI   CT IV,21, VII,55 ; Grier lx-lxi @  

Pa 887   Paris  BnF lat. 887  

Limoges, Saint-Martial  <St. Géraud d’Aurillac ?  

X/XI   CT I,47, II,13, III,37, IV,21, VII,55, IX,23,  X,25, XI,25 ; RISM 117-118 ; Grier lix-lx @  

Pa 903   Paris BnF lat. 903  

Saint-Yrieix   XImed.   CT I,47, II,13, III,37, IV,21, VII,55,  IX,23, X,26, XI,25 ; GR 96 ; Hair24 I,3-15 Grier lxl xiii @ Iversen25  

                                                                                                               21 Matthew J. C. Ward, The Ordinary Trope Repertory of St Albans Abbey in the Twelfth Century (Diss., St. John’s College, Cambridge, 2011). 22 Éric Palazzo, « Le tropaire d’Autun. Le ms. Paris, Bibliothèque de l’Arsenal 1169. Sa place dans le groupe des tropaires du Haut Moyen Âge », Mémoires de la Société Éduenne 54, 5 (1985-1987), pp. 405-420. 23 Jean Marie Anatole Chabouillet, Catalogue général et raisonné des camées et pierres gravées de la Bibliothèque impériale, Paris, 1858 ; Jacques Hourlier, « Neumes sur des diptyques », Études Grégoriennes 6 (1963), pp. 149-152 ; Gunilla Iversen, « Regnum tuum solidum in Ivory Diptychs and Liturgical Manuscripts. Observations on early prosulas to the Gloria in excelsis », Dies est leticie. Essays on Chant in Honour of Janka Szendrei, éd. David Hiley et Gábor Kiss, Institute of Medieval Music (Ottawa, 2008), pp. 307-332. 24 Greta Mary Hair, Troped Introits and Communions from Eleveth Century Aquitaine. Manuscript Paris Bibliothèque Nationale, fonds latins 903, 3 vols (Diss., Université de Sydney, 1986), I, pp. 3-15. 25 Gunilla Iversen, « Le répertoire de tropes du graduel de Saint-Yrieix (XIe siècle) », Les chapitres séculiers et leur culture. Vie canoniale, art et musique à Saint-Yrieix (VIe-XIIIe siècle), éd. Claude Andrault-Schmitt et Philippe Depreux (Limoges, 2014), pp. 555-572.

Page 74: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

LES MANUSCRITS

 74

Pa 909   Paris  BnF lat. 909  

Limoges,  Saint-Martial  

1020-1029   CT I,48, II,13, III,38, IV,21, VII,55,  IX,23, X,25 ; RISM 118, Grier xxxiii, passim @  

Pa 1084   Paris  BnF lat. 1084  

Aurillac, Saint-Géraud ?  

975-1000   CT I,48, II,13, III,38, IV,21, VII,55,  IX,23, X,26,XI,25 ; RISM 120 ;  Grier lviii-lix @  

Pa 1118   Paris BnF lat. 1118  

Auch ?/Aurillac ?   985-996   CT I,48, II,13, III,38, IV,21, VII,55,  IX,23, X,26, XI,26 ; RISM 124 ;  Grier xlvi-xlvii, passim @  

Pa 1119   Paris  BnF lat. 1119  

Limoges, Saint-Martial   XImed.   CT I,48, II,13, III,38, IV,22, VII,55,  IX,23, X,26 ; RISM 124 ; Grier liv-lvi, passim @  

Pa 1120   Paris  BnF lat. 1120  

Limoges, Saint-Martial   1010-1025   CT I,48, II,13, III,38, IV,22, VII,55,IX,23, X,27 ; RISM 128 ; Grier l-li, passim @    

Pa 1121   Paris  BnF lat. 1121  

Limoges, Saint-Martial   1027-1028   CT I,48, II,13, III,38, IV,22, VII,55,  IX,23, X,27, XI,26 ; RISM 130 ; Grier xxvi-xxxiii, passim @  

Pa 1177   Paris  BnF n.a. lat. 1177  

Moissac   XIex./XIIin.   CT IV,22, VII,55 ; Dufour26 33-34, 148-149 @  

Pa 1235   Paris  BnF n.a. lat. 1235  

Nevers, Saint-Cyr   XIImed.   CT IV,22, VII,55, X,27, XI,26 ; GR 111@  

Pa 1240   Paris  BnF lat. 1240  

Limoges, Saint-Martial   923-936   CT I,48, II,13, III,38, IV,22, VII,55,  IX,23, X,27, XI,26 ; RISM 137 ;  Grier xlix-l, passim @  

Pa 1871   Paris  BnF n.a. lat. 1871  

Moissac   XI med.   CT I,48, II,13, III,39, IV,23, VII,56,  IX,23, X,27, XI,26 ; RISM 147 ;  Grier lxi ; Colette facs27  

Pa 2290   Paris  BnF lat. 2290  

Saint-Amand/  Chancellerie de  Charles le Chauve ?  

865-876   Atkinson28 @  

Pa 2291   Paris  BnF lat. 2291  

Saint-Amand/  Chancellerie de  Charles le Chauve ?  

865-876   Atkinson29 @  

                                                                                                               26 Jean Dufour, La bibliothèque et le scriptorium de Moissac, Hautes études médiévales et modernes 15 (Genève, 1972). 27 Marie-Noël Colette, « Le prosulaire de Moissac : Paris, BnF, n.a. lat. 1871, 3e quart du XIe siècle », Hortus troporum. Florilegium in honorem Gunillae Iversen, AUS, Studia Latina Stockholmiensia 54, éd. Alexander Andrée et Erika Kihlman (Stockholm, 2008), pp. 57-84. 28 Charles M. Atkinson, « Zur Entstehung und Überlieferung der Missa Graeca », Archiv für Musikwissenschaft 3 (1982), pp. 113-145 ; Charles M. Atkinson, « The Doxa, the Pisteuo, and the Ellinici Fratres. Some Anomalies in the Transmission of the Chants of the Missa Graeca », Journal of Musicology 7 (1989), pp. 81-106 ; Charles M. Atkinson, The critical nexus (New York, 2008), pp. 107-110. 29 Atkinson, « Zur Entstehung und Überlieferung der Missa Graeca », pp. 113-145 ; Atkinson, « The Doxa, the Pisteuo, and the Ellinici Fratres », pp. 81-106 ; Atkinson, The critical nexus, pp. 107-110.

Page 75: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

LES MANUSCRITS  

 75

Pa 2373   Paris  BnF lat. 2373  

Limoges ?/ Compiègne ?  

X   Iversen30  

Pa 3126   Paris  BnF n.a. lat 3126  

Nevers, Saint-Cyr   XIImed.   VII,56, Huglo ; Iversen31 @  

Pa 9448   Paris  BnF lat. 9448  

Prüm,  Saint-Sauveur  

990-995   CT I,49, II,13, III,39, IV,23, VII,56,  IX,23, X,28, XI,26 ; @  

Pa 9449   Paris  BnF lat. 9449  

Nevers, Saint-Cyr   1059-1060   CT I,49, III,39, IV,23, VII,56,  IX,23, X,28, XI,26 ; RISM 140 ; @  

Pa 10501   Paris  BnF lat. 10501  

Metz,  Saint-Symphorien (?)  

X   Meiyer 32  

Pa 10508   Paris  BnF lat. 10508  

Normandie,  Saint-Evroult  

XIIin.   CT IV,23, VII,56 ;  Dennery33 @  

Pa 10510   Paris  BnF lat. 10510  

Echternach,  Saint-Willibrord  

XIex.   CT IV,23, VII,56, IX,24, XI,26  

Pa 13252   Paris  BnF lat. 13252  

Paris,  Saint-Magloire  

XIm.   CT I,49, III,39, IV,23, VII,56,  IX,24, X,28 ; Fassler34 147-149  

Pad 47   Padova  Bibl. cap. 47  

Ravenna/Pomposa   XIIin.   CT III,39, IV,23, VII,56,  IX,24, X,28  

Pia 65   Piacenza  Bibl. cap. 65  

Piacenza   1142   CT I,49, III,39, IV,23, VII,56,  IX,24, X,28 ; facs. ; Jensen35  

Pst 121   Pistoia  Bibl. cap. C 121  

Pistoia   XIIm.   CT I,49, III,40, VII,56,  IX,24, X,29 ; RISM 180  

RoA 123   Roma  Bibl. Angelica 123  

Bologna   XI   CT I,49, II,13, III,40, IV,23,  VII,56, IX,24, X,29, XI,27 ; GR 119 ; PM 18 facs.  

RoA 435   Roma  Bibl. Angelica 435  

Chartres,  Saint-Cheron  

XIIIin.   Hiley 8  

RoA 948   Roma  Bibl. Angelica 948  

Regensburg,  Sankt Emmeram  

XIIin.   CT III,40, X,29  

                                                                                                               30 Gunilla Iversen, « Resonet coram te rex. Reflexions on the role of the King in Early Proses and Tropes », Music in the Carolingian World. Witnesses of a Metadiscipline, Ohio State University 2011, éd. Greame Boone, Ohio (sous presse). 31 Michel Huglo, « Un nouveau prosaire Nivernais », Ephemerides Liturgicae 71 (1957) ; Gunilla Iversen, « Continuité et renouvellement à Nevers. Réflexions sur le répertoire du prosaire-tropaire nivernais Paris BnF n.a. lat. 3126 », Recherches nouvelles (Stockholm, 1993), pp. 271-308. 32 Karel Adriaan de Meyier, Paul en Alexandre Petau en de geschiedenis van hun handschriften voornamelijk op grond van de Petau-handschriften in de Universiteitsbibliotheek te Leiden (Leyde, 1947). 33 Annie Dennery, La musique liturgique en l’Abbaye de Saint Evroult d’après le tropaire-prosaire Ms. Paris, BnF lat. 10508, I-II (Diss., Paris–Sorbonne, 1987). 34 Margot Fassler, Gothic Song. Victorine Sequences and Augustinian Reform in Twelfth Century, (Cambridge, 1993). 35 Brian Møller Jensen, Il libro del Maestro. Codice 65 dell’Archivio Capitolare della Cattedrale di Piacenza (sec. XII). Commentario esplicativo (Plaisance, 1997).

Page 76: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

LES MANUSCRITS

 76

RoC 1741   Roma  Bibl. Casanatense 1741 (CVI 2)  

Nonantola,  San Silvestro  

XIex.   CT I,49, II,13, III,40, IV,23,  VII,56, IX,24, X,29, XI,27 ;  RISM 182 ; Borders36  

RoC 3830   Roma  Bibl. Casanatense 3830  

Breme-Novalesa   XI   CT II,13, XI,27 ; Leach37  RISM 182-183 Borders38  

RoN 1343   Roma Bibl. Naz. Sessorianus 62  (olim Ms 1343)  

Nonantola   XIex.   CT I,49, II,13, III,40, IV,23,  VII,56, IX,24, X,29, XI,27 ;  RISM 185 ; Borders 199639  

RoV 52   Roma  Bibl. Vallicelliana C 52  

Norcia,  San Eustazio  

XIex.   CT VII,56  

SaCal   Santiago de Compostela  Bibl. cap. Cod. Calixtinus  

Santiago de Compostela  (<Vézeley)  

XIIin./med.   CT VII,56@  

SG 376   Sankt Gallen  Stiftsbibl. Cod. 376  

Sankt Gallen   ca 1070   CT I,49, III,40, IV,23,  VII,56, IX,24, X,30 ; GR 132 @  

SG 378   Sankt Gallen  Stiftsbibl. Cod. 378  

Sankt Gallen   c1034-1070   CT I,49, III,40, IV,23, VII,56,  IX,24, X,30 ; GR 133, RISM 35 @  

SG 380   Sankt Gallen  Stiftsbibl. Cod. 380  

Sankt Gallen   c1054-1080   CT I,49, III,40, IV,24,  VII,57, IX,24, X,30 ; RISM 39 @  

SG 381   Sankt Gallen  Stiftsbibl. Cod. 381  

Sankt Gallen   925-950   CT I,49, II,13, III,40, IV,24,  VII,57, IX,24, X,30, XI,27 ; GR 133  RISM 42 ; Arlt-Rankin40 facs. @  

SG 382   Sankt Gallen  Stiftsbibl. Cod. 382  

Sankt Gallen   XIin.   CT I,49, II,13, III,40, IV,24,  VII,57, IX,24, X,30 ; GR 133 ;  RISM 44 @  

SG 484   Sankt Gallen  Stiftsbibl.Cod. 484  

Sankt Gallen   925-950   CT I,49, II,13, III,40, IV,24,  VII,57, IX,24, X,30 ; GR 132  RISM 41 ; Arlt-Rankin facs. @  

Šib Fr   Šibenik  Liber sacrament. Fransisc.  

Šibenik,  (Pula<Tegernsee)  

XII   Breko41  

Sien 39   Siena  Bibl. Comunale, 39  

Siena   X   Baroffio42  

                                                                                                               36 James M. Borders, Early Medieval Chants from Nonantola. Part I: Ordinary Chants and Tropes, Recent Researches of the Middle Ages and the Early Renaissance (Madison WI, 1996). 37 Mark Leach, The Gloria in excelsis Deo Tropes of the Breme-Novalesa Community and the Repertory in North and Central Italy (Diss., University of North Carolina at Chapel Hill, 1986). 38 Borders (1996), voir note 32. 39 Borders (1996), voir note 32. 40 Stiftsbibliothek Sankt Gallen Codices 484 & 381, éd. Wulf Arlt et Susan Rankin, [Saint Gall, Stiftsbibl., 484 & 381] (Winterthur, 1996). 41 Hana Breko, « The so-called ‘Liber sequentiarum et sacramentarium’ (Šibenik, Monastery of Franciscans the Conventuals), 11th Century. The oldest Medieval Missal of Pula, Istria », Studia musicologica Academiae Scientiarum Hungaricae 45 (2004), pp. 1-2 et 35-52. 42 Giacomo Baroffio, Iter liturgicum italicum, disponible en ligne : www.hymnos.sardegna.it/iter/.

Page 77: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

LES MANUSCRITS  

 77

Sto 136   Stockholm  Kungliga Bibl. A 135  

Saint-Amand/  Chancellerie  de Charles le Chauve ?  

875-876   Atkinson43  

Stu 160   Stuttgart  Landesbibl. cod. brev. 160  

Weingarten   XII   CT III,40, IV,24, VII,57,  IX,24, X,30 ; RISM 82  

To 18   Torino  Bibl. Naz. F. IV. 18  

Bobbio   XI/XII   CT III,40, IV,24, VII,57, IX,24, X,31, XI,27 ; Scappaticci44 372-377  

To 20   Torino  Bibl. Naz. F. V. 20  

Bobbio   XIin.   CT I,49, II,13, III,40, IV,24, IX,24,  X,31 ; GR 146 ; Scappaticci 390-395  

Tsa 135   Tortosa  Arch. de la Cat. 135  

Tortosa   1228-1264   CT VII,57, Tello Ruiz-Pérez45  

Vat 576   Roma  Bibl. Apost. Vat. Ott. 576  

Montecassino   X/XI   CT X,31 ; GR 127 ; BTC  

Vat 602   Roma  Bibl. Apost. Vat. Urb.lat. 602  

Montecassino   XIex.   CT IV,24, VII,57, IX,25, X31 ;  BTC xix ; BTC,3  

Vat 1553   Roma  Bibl. Apost. Vat. Reg.lat. 1553  

Metz   900   Planchart46 II, 349 ; Falconer47  

Vat 6082   Roma  Bibl. Apost.Vat. lat. 6082  

Montecassino   1057-1087   BTC,3  

Vat 7231   Roma  Bibl. Apost. Vat. lat. 7231  

Région de Montecassino  

XIII   BTC,3  

Vat 10646   Roma  Bibl. Apost.Vat. lat.10646  

Italie centrale   XI   Bannister48 114  

Vce 146   Vercelli  Bibl. Cap. 146  

Vercelli/Borgosesia   XImed./XII   CT I,49, II,13, III,41, IV,24, VII,57, IX,25, X,32 ; GR 149  

Vce 161   Vercelli  Bibl. Cap. 161  

Vercelli/Borgosesia   XIex.   CT I,49, II,13, III,41, IV,24, VII,57, IX,25, X,32 ; GR 149  

Vce 162   Vercelli  Bibl. Cap. 162  

Vercelli   XIIin.   CT I,49, III,41, IV,24,  VII,57, IX,25, X,32 ; GR 149  

Vce 186   Vercelli  Bibl. Cap. 186  

Balerna   XI/XII   CT I,49, III,41, IV,24, VII,57,  IX,25, X,32, XI,27 ; GR 149  

                                                                                                               43 Atkinson, « Zur Entstehung und Überlieferung der Missa Graeca », pp. 113-145 ; Atkinson, « The Doxa, the Pisteuo, and the Ellinici Fratres, pp. 81-106. 44 Leandra Scappaticci, Codici e liturgia a Bobbio. Testi, musica e scrittura : Secoli Xex.-XII, Monumenta studia instrumenta liturgica 49 (Cité du Vatican, 2008). 45 Arturo Tello Ruiz-Pérez, Transferencias del canto medieval. Los tropos del Ordinarium missae en los manuscritos españoles I-II (Diss., Universidad Complutense de Madrid, 2006). 46 Alejandro E. Planchart, The Repertory of Tropes at Winchester I-II (Princeton, 1977), p. 349. 47 Keith Falconer, « Early versions of the Gloria trope Pax sempiterna Christus », JPMMS 7, pp. 18-27. 48 Henry Marriott Bannister, Monumenti vaticani di paleografia musicale latina I-II (Leipzig, 1913).

Page 78: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

LES MANUSCRITS

 78

Ven 124   Venezia  Bibl. nat. marciana 124 (2235)  

Salzburg   XI   Valentinelli49  

Vic 105   Vic  Mus. Episc. 105 (111)  

Vic   XIex./XIIin.   CT III,41, IV,24, VII,57, IX,25, X,32 ; RISM 97 ; Gros I Pujol50 facs.  

Vic 106   Vic  Mus. Episc. 106 (31)  

Vic   XIImed.   CT I,49, III,41, IV,24, VII,57, IX,25, X,32 ; RISM 96 ; Gros I Pujol  

Vol 39   Volterra  Bibl. Guarnacci L. 3. 39  

Volterra   XI/1120 (?)   CT II,13, I II,41, IV,25,  VII,57, IX,25, X,32, XI,27 ;  GR 153 ; RISM 187  

Vro 90   Verona  Bibl. Cap. XC  

Monza   Xmed.   CT III,41, VII,57  

Vro 107   Verona  Bibl. Cap. CVII  

Mantova,  San Rufino  

XIin./med.   CT I,50, II,13, III,41, IV,25, VII,57, IX,25, X,32, XI,27 ; RISM 187 ;  Locanto51  

Wi 1609   Wien  Österreich. Nationalbibl. 1609  

Freising,  San Rufino  

Xin.   CT I,50, III,41, VII,57, IX,25, X32 ;  RISM 2052  

Wi 1888   Wien  Österreich. Nationalbibl. 1888  

Mainz   X   @  

Wi 13314   Wien  Österreich. Nationalbibl. 13314  

Seckau   ca 1100   @  

Zü 97   Zürich  Zentralbibl., Rh 97  

Reinau/Sankt Gallen   XI   CT I,50, III,41, IX,25, X,33 ; GR156a  

 

                                                                                                               49 Joseph Valentinelli, Catalog. Manuscript. S. Marci venetiarum Venetiis, Classis III Liturgica (Venise, 1862), pp. 174-275. 50 Miquel S. Gros I Pujol, Els tropers prosers de la catedral de Vic. Estudi i edició, Biblioteca Litúrgica Catalana 2 (Barcelone, 1999). 51 Massimiliano Locanto, « Le origini dei tropi nella riflessione storiografica », Rivista Internazionale di Musica Sacra 24, II (2003), pp. 39-110. 52 Natalia Daniel, Handschriften des zehnten Jahrhunderts aus der Freisinger Dombibliothek, Münchener Beiträge zur Mediävistik und Renaissance-Forschung 11 (Munich, 1973), pp. 70-72.

Page 79: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ORDRE DE COLLATION DES MANUSCRITS

79

9. L’ordre de collation des manuscrits Sur l’ordre de collation, voir l’Introduction 7. 2.

L’Est SG 484 SG 381 SG 376 SG 378 SG 380 SG 382 Wi 1609 Zü 97 Be 11 Ba 5 Stu 160 Lo 19768 Wi 1888 Ka 15 Ox 27 Ba 4 Ba 9 Ba 11 Ba 12 Ba 22 Ba 6 Mü 14083 Mü 14322 Mü 14845 RoA 948 Ven 124 Kre 309 Síb Fr Li 125 Wi 13314 Gra 756 Klo 588

Le Nord-Ouest et la Zone de Transition Cdg 473 Ox 775 Lo 14 Du 6 Lo 4 Ox 358 PaA 135 Lo 13 Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Ma 19421 Bru 3089 Na 34 Cai 75 Cai 78 Cai 60 Cai 61 Ch 520 RoA 435 La 263 Pa 2290 Pa 2291 Sto 136 Ass 695 Me 452 Vat 1553 Mü 14843 Pa 10501 Pa 10510 Pa 9448 Pa dipt 298 Pa 9449 Pa 1235 Pa 3126 Pa 13252 Pa 2373 PaA 1169 CF 57

Le Sud-Ouest Pa 1240 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 779 Pa 887 Pa 1084add Pa 1084 Pa 903 Pa 1118 Pa 1871 Pa 1177 Pa 778 Apt 18 Apt 17 (Au Sud des Pyrennées) Pa 495 Vic 106 Vic 105 Tsa 135 Mst 73 Hu 4 MaA 51 Sa Cal

L’Italie (Italie du Nord et Italie centrale) Ox 222 RoC 3830 Vce 146 Vce 161 Vce 162 Nvr Int 5 Vce 186 Mza 75 Mza 76 Vro 90 Sien 39 Vol 39 Vro 107 Be 40608 Pad 47 Mod 7 Ivr 60 Pia 65 To 20 To 18 RoC 1741 RoN 1343 Bo 2824 RoA 123 Pst 121 Vat 10646 RoV 52 (Italie du Sud) GeB 74 Vat 602 MC 546 MC 127 Vat 6082 MC 339 Vat 7231 Vat 576 Ben 40 Ben 38 Ben 39 Ben 35 Ben 29 Ben 34

Page 80: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

80

Page 81: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

81

II. ÉDITION DES TEXTES

Page 82: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

82

Page 83: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 83

1 – 100 1 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Alme mundi hodie de morte victor redisti. Laudamus te. 2 Qui nos redemisti proprio sanguine, o rex seculorum, Benedicimus te. 3 Rex angelorum atque archangelorum, deus, Adoramus te. 4 Quem laudant sol atque luna et universa creata tua, Glorificamus te. 5 Qui genus humanum revocasti ad pristinam vitam, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus. 6 Hoc nomen est tibi in fine et ante omnia secula, Tu solus dominus, 7 Et non est alius in eternum. Tu solus altissimus, 8 Cui regnum est sine fine in secula seculorum, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * 9 Domine, deus, redemptor Israhel R10 Cui regnum est sine fine, Permanebit indivisum, inconcussum, sine fine, perenne. Te adorant et collaudant omnes simul virtutes angelice Et nos supplices collaudamus tuum nomen, Qui permanebit in eternum

1 2 3 4 5 6 7 8: RoC 1741 RoN 1343 1 2 3 4 5 9 6 7 R10: Vro 107 Pst 121 (Versio II) 1 (incipit): RoC 1741sec. RoN 1343sec. Versus vagantes 9 = 29:9, 34:25, 38:6, 48:22, 55:30, 100:12, 101:46 ; R10 vide 135

Page 84: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

84

1 mundi: mundo Pst 121 | de morte: in celum Vro 107 RoN 1343sec. Pst 121, | ad celos RoC 1741sec. | redisti: ascendisti Vro 107 RoN 1343 6 fine: finem Vro 107 Pst 121 9 redemptor: rex Pst 121 Trope chanté et à la Résurrection et à l’Ascension. Manque dans les AH ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39, Vat. mél. XIV, Bosse (1955)

11 ; Leach (1986) I, pp. 36, 325-327 ; Borders (1996), pp. lxiii, 49-51. 1 alme, épithète classique, ici adressant le Christe, ‘le plus bon du monde’, voir Blaise

Voc. 3. 4 Cf. Ps.148 : 3-12. R10 virtutes angelice, cf. Blaise Voc. 11. Versio II (Vro 107) LAUS IN PACHA SIVE ASCENS. Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Alme mundi hodie in celum victor ascendisti. Laudamus te, 2 Qui nos redemisti proprio sanguine, o rex seculorum. Benedicimus te, 3 Rex angelorum atque archangelorum, deus. Adoramus te, 4 Quem laudant sol atque luna et universa creata tua. Glorificamus te, 5 Qui genus humanum revocasti ad pristinam vitam. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 9 Domine, deus, redemptor Israhel. Domine, deus, agnus dei, filius patris. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, 6 Hoc nomen est tibi in finem et ante omnia secula. Tu solus dominus, 7 Et non est alius in eternum. Tu solus altissimus, R10 Cui regnum est sine fine, Permanebit indivisum, inconcussum, sine fine, perenne. Te adhorant et conlaudant omnes simul virtutes angelice, Et nos supplices conlaudamus tuum nomen, Qui permanebit in eternum, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen.

Page 85: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 85

2 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Angelica ethra quem indesinenter collaudant, Laudamus te. 2 Inmortalis rex eternorum regnans benedictus per secla, Benedicimus te. 3 Ante quem polus solumque curvantur pari conditione portantes, Adoramus te. 4 Qui maxime glorificaris in his, qui tuis iussis obtemperanter

obaudiunt, Glorificamus te. 5 Plasmati a te redempti, domine, nunc et semper Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5: Ma 19421 Bru 3089 3 solumque: solum Bru 3089 Manque dans les AH ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Bru 3089 sans neumes. 1 et 4 on notera le choix des adverbes indesinenter et obtemperanter 5 plasmati et redempti « Crées et rachetés par toi, o Seigneur, maintenant et toujours

Nous te rendons grace … »

Page 86: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

86

3 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. Laudamus te 1 Angelica iam, pater, laude cum prole et procedente pneumate. Benedicimus te, 2 Quod genitum per verbum, inclite, patrasti cuncta in hoc mundo bona valde. Adoramus te, 3 Moderantem celos, tellurem, mare cum eterna pariter virtute. Glorificamus te, 4 Quem superi tremunt ordines in sede maiestatis resplendentes lumine divinitatis tue regum rex, o domine, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 5 Splendor, qui candes vero de lumine, carnis nube pro nostra tectus es salute imperans ubique. Domine, deus, agnusdei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, Tu solus dominus, tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloriadei patris. Amen. * * * 6 Christe, celorum rex alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge 1 2 3 4 5: Cdg 473 Pa 10508 Ch 520 Pa 13252 Ma 19421 Bru 3089 RoA 435 Pa 1120 Pa 909 Pa 1121 Ivr 60 1 2 3 4: Ox 358 1 3 4 5: Pa 1119 1 2 3 4 5 6: Du 6 Lo 4 Ma 288 Ma 289 Ox 222 RoC 3830 (Versio II) 1 (incipit): Ox 222sec.

Page 87: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 87

Versus vagans 6 vide 120= 13:19, 18:10, 26:14, 29:7, 36:12, 38:19, 45:6, 46:14, 55:32, 57:8,

58:6, 64:14, 70:16, 83:20, 87:13 1 pneumate: neupmate Ma 288 3 celos om. Pa 1120, celum Pa 909 Pa 1119 | tellurem: tellure Bru 3089 Ox

222 RoC 3830 | eterna: coeterna Du 6 Lo 4 Pa 10508 Ma 288 Ma 19421 Bru 3089, con quo eterna Ivr 60, quo eterna Ma 289 Pa 1120 | virtute: salute Ma 19421 Bru 3089

4 maiestatis: maiestate Ma 19421 | resplententes: replendentem Ox 222 | tue in marg. Add. Pa 1120

5 candes: candens Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Ox 222, scandans Ivr 60, splendes Bru 3089 Ma 19421 | pro … salute: protectus es salute Ox 222 | es: est Pa 1120

6 Christe celorum. Du 6 Lo 4 Manque dans les AH ; Gloria mél. IV, Bosse (1955) 56. Tous les versets sont composés sur la voyelle finale e de la phrase précédente Rönnau (1967), 116-117, transcription musicale, p. 192 ; Leach (1986) I, pp. 36,

259-262 ; Dennery (1987), I, 434, 444, 448. 4 in sede maiestatis cf. Ps 46, 9, Blaise, Voc. 293 ; regum rex cf. e.g. rex regum et

dominus dominantium Apc. 19,16 ; Blaise, Voc. 205. 5 Cf. Hbr. 1:3 Qui cum sit splendor gloriae et figura substantiae eius ; cf. l’hymne

ambrosien Splendor paternae gloriae, Walpole, Early Latin Hymns, pp. 35-39, Fontaine (1975), pp. 179-204 ; vero de lumine cf. le Credo.

6 celorum rex cf. Blaise, Voc. 131. Versio II (Du 6) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. Laudamus te 1 Angelica iam, pater, laude cum prole et procedente pneumate. Benedicimus te, 2 Quod genitum per verbum, inclite, patrasti cuncta in hoc mundo bona valde. Adoramus te 3 Moderantem celos, tellurem, mare cum coeterna pariter virtute. Glorificamus te, 4 Quem superi tremunt ordines in sede maiestatis resplendentes lumine divinitatis tue, regum rex, o domine, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 5 Splendor qui candes vero de lumine, carnis nube pro nostra tectus es salute imperans ubique,

Page 88: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

88

Domine, deus, agnusdei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, Tu solus dominus, tu solus altissimus, Iesu Christe, 6 Christe, celorum rex alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge Cum sancto spiritu in gloriadei patris. Amen. Angelicam laudem Vide Rector ab arce (87)

Page 89: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 89

4 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Angelico affatu iungentes carmine vota Laudamus te. 2 Omnia qui iusto benedicis tramite, Christe, Benedicimus te. 3 Agmina quem metuunt submissis vultibus alta, Adoramus te. 4 Celitus eniteat tibi, rex, cui gloria semper, Glorificamus te. 5 Vita, salus, bonitas, caritas, sapientia, Christe, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 6 Virtutes supere te tremunt, laudant, adorant, Domine, deus, rex celestis, Deus pater omnipotens. 7 Te duce cum gradimur per dulcia pascua vite, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnusdei, filius patris. 8 Bonum omne pariter cuncta per secula, Christe, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 9 Astra qui supera terris quoque gaudia prestas, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, 10 Tu pie, tu mitis, tu clemens tuque benigne, Tu solus altissimus, Iesu Christe, 11 Cuius honor sine fine manet sceptrumque refulget Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * 12 Te, trina deitas et una, Poscimus, ut culpas abluas, noxias subtrahas. Des tuis pacem famulis nobis quoque. Gloria in excelsis per cuncta secula seculorum 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11: Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 Pa 1118 Pa 1871 Apt 18 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12: Pa 1084 1 2 3 4 5 6 7 8 10 9 11: Pa 779 3, 4, 5, 10, 11 ad lib.: Pa 1119sec.

Page 90: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

90

Versus vagantes 2 = 49:4 ; 3 = 49:5 ; 4 = 49:6 ; 5 = 45:9, 101:50 ; 7 = 49:7 ; 8 = 34:33, 45:10 ;

10 = 49:12 ; 11 =101:69, cf. 49:17, 55:16 ; 12 vide 152, = 36:35, 37:24, 38:43, 45:20, 46:37, 55:10, 58:20, 74:14

2 Christe: iuste Apt 18 3 agmina quem: acmenaque Apt 18 4 eniteat: enniteat Pa 779, emitte ut Apt 18 | gloria: et gloria hac Apt 18 5 caritas: karitas Pa 779 6 virtutes: virtute Pa 1120 Pa 1119 Pa 1121 7 duce: luce Pa 779, ducem Pa 887 9 astra: astris Pa 779, astra . . . terris: qui regis astra subterris Apt 18 | supera:

superis Pa 779 10 benigne: benignus Pa 1084 Pa 1871 Apt 18 11 cuius: cui Apt 18 12 noxia ex noxias corr Pa 1084 AH 47, no 195 ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; 1-11 Hexamètres. Cf. Omnipotens eterne deus (49). 5 Vita, salus, bonitas, caritas, sapientia, vita Blaise, Voc. 206 ; sapientia cf. Eccl. 24,5.

« O Sagesse qui êtes sorti de la bouche du Très-Haut », Blaise, Voc. 205 ; Voir l’Introduction, 4.3.

11 sceptrum cf. Jer. 51:29 ; cf. l’hymne A patre unigenitus, Walpole, Early Latin Hymns, pp. 309-311.

Page 91: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 91

5 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Assit honor laudis, clemens, tibi, Christe, tonantis, qui victor regnum iam repetis superum, Laudamus te. 2 Agmine qui semper polico benediceris, alme, Tartara quemque tremunt terrigeneque simul, Benedicimus te. 3 Cuncta creata simul summum quem semper adorant gaudentes dextram iam repetisse patris, Adoramus te. 4 Glorificat digne cetus quem celicus, iudex, iudicii magni presidentem quod erit. Glorificamus te. 5 Exstans cunctorum clemens qui doxa bonorum, quos Erebi fauce tollis ad astra vehens. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 6 Alta petens hodie, celorum conditor ipse, da famulis veniam, qui tua festa beant, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. 7 O fili summi cosmi, qui sidera mundi in celum subiens, vise solo positos. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 8 O proles patris, cor mundans dogmate pacis, celicolis nostrum iam sociare chorum, Domine, deus, agnus dei, filius patris. 9 Nunc miserere tuis, mundi peccamina dele, qui iugiter dicunt suppliciterque tibi, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. 10 Vota famellorum, petimus, ne sperne tuorum, ad superos scandens sede patrisque sedens, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 11 Solus habens regnum, cosmum redemisque cruentum sanguine purpureo omne piante scelus, Quoniam tu solus sanctus, 12 Sceptrigeris cunctis dominans per climata mundi, aulam da nobis astrigeram famulis, Tu solus dominus. 13 Prenitet iste dies ascensu nempe sacrato, arbiter alme, tuo, cui canimus iugiter, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen.

Page 92: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

92

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13: Vat 602 Ben 35 1 tonantis: tonanti Vat 602 2 quemque: queque Ben 35 3 summum quem: summumque Ben 35 | gaudentes: gaudentem Vat 602 4 erit: eris Ben 35 5 exstans: esto Ben 35 | Erebi: erui Ben 35 | vehens: venas Ben 35 6 beant: colunt Ben 35 8 proles: prolem Ben 35 | chorum: choris Ben 35 9 mundi om. Ben 35 10 sperne: spernas Ben 35 | sede: sedem Ben 35 11 omne piante: omnes piantes Ben 35 | scelus: celum Ben 35 12 aulam: aula Ben 35 | astrigeram: astrigera Ben 35 13 ascensu: ascensum Ben 35 | sacrato: sacrati Ben 35 AH 47, no 212 ; Gloria mél. Vat. II, Bosse (1955) 15 ; Boe, BTC II:2, 3-14. Distiques. 4 Cf. Théodulphe d’Orléans, Gloria laus et honor, AH 50, 117, 5, p. 160.

Page 93: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 93

6 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Aureas arces super astra structas, qui choris sanctis tribuis piorum, Laudamus te. Benedicimus te. 2 Quem creatura benedicit omnis, cuncta quem celi sacra plebs adorat, Adoramus te. Glorificamus te. 3 In quibus gaudent domini tuentes gaudia vultus, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 4 Nos dei salva veneranda proles, virginis sacre generatus alvo, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. 5 Passus haud labem deitatis alme tegmine carnis, Domine, fili unigenite, Iesu Christe. 6 Ergo persona manet una forma, per quam usia gemina coruscans, Domine, deus, agnus dei, filius patris. 7 Emmanuelem specie fideli intimat unum. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 8 Qui dolens mundum sceleris veterni mole depressum misereris eius, Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 9 In crucis ligno moriens resolvis vincula mortis. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 10 Clarus ad dextram residens paternam, totius mundi moderans habenas, Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, 11 Veritas, virtus, via, lux salusque vita perennis, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * 12 Atque compar spiritui sancto famulos gubernas celitus dei

Page 94: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

94

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11: Vat 602 1 2 3 4 5 8 9 10: MC 546 (Versio II) 1 3 4 5 6 7 8 9 10 12: Ben 35 Ben 34 1 (incipit): MC 127 Vat 6082 MC 339 Vat 576 Vat 7231 Ben 29 1 arces: arce Vat 576 Vat 7231 | structas: structa Ben 34 | qui choris sanctis tribuis

piorum: cetibus sanctis dedit angelorum Ben 35 Ben 34 2 celi: celis MC 546 Ben 34 4 salva: salvans MC 546 Ben 34 5 haud labem ex aud labem corr. MC 546, aud labe Ben 34 6 Emmanuelem: Emmanuele Ben 34 8 misereris eius: miserans eum Ben 34 9 resolvis: resolvit Ben 34 10 residens: resides Ben 35 | paternam: paterna Ben 34 | totius . . . habenas: reginas equalis patri Ben 35 | regnat in celis patri coeternus Ben 34 12 spiritui: spiritus Ben 34 | dei: idem Ben 35 AH 47, no 210 ; Gloria mél. Bosse (1955), mél. 21, Vat II ; Boe, BTC II:2, (1990),

pp. 15-31 ; Boe, Rhythmical notation (1975) ; Leach (1986) I, pp. 25, 36 ; 1-11 strophes saphiques (1-3 avec deux vers saphiques en plus), 12 prose ; Stotz, Sonderformen (1982), pp. 295, n.1, p. 328. Selon Boe, versio II représente la

version originale. Versio II (MC 546) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Aureas arces, super astra structas, qui choris sanctis tribuis piorum, Laudamus te. Benedicimus te. 2 Quem creatura benedicit omnis, cuncta quem celis sacra plebs adorat, Adoramus te. Glorificamus te. 3 In quibus gaudent domini tuentes gaudia vultus, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 4 Nos dei salvans veneranda proles, virginis sacre generatus alvo, Domine, deus, agnus dei, filius patris. 5 Passus haud labem deitatis alme tegmine carnis, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 8 Qui dolens mundum sceleris veterni mole depressum misereris eius, Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. 9 In crucis ligno moriens resolvis vincula mortis. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 10 Clarus ad dextram residens paternam,

Page 95: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 95

totius mundi moderans habenas, Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, 11 Veritas, virtus, via, lux salusque vita perennis Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen.

Page 96: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

96

7a Gloria ( – ) voluntatis melisma Laudamus te melisma Benedicimus te melisma Adoramus te melisma Glorificamus te melisma (Gratias – ) tibi melisma (Propter – ) tuam melisma (Domine – ) omnipotens melisma (Domine – ) Christe melisma (Domine – ) deprecationem nostram melisma 1 Auxiliare nobis, domine, Qui sedes ( – Amen). 7b Gloria( – ) voluntatis melisma Laudamus te melisma Benedicimus te melisma Adoramus te melisma Glorificamus te melisma (Gratias – ) tibi melisma (Propter – ) tuam melisma (Domine – ) omnipotens melisma (Domine – ) Christe melisma (Domine – ) nostram melisma 1 Auxiliare, domine, Qui sedes ( – Amen). 7a 1 + 7b 1: SG 484 Versus vagantes 7a = 38:11, 43:6 ; 7b = 100:25 7a Auxiliare domine sur une autre mélodie que 7b, Auxiliare nobis domine. Rönnau (1967), p.165 ; Planchart (1977), II, p. 277 ; Hospenthal (2010), pp. 35-38, 184. Cf. Odas pangimus, (43) et Quibus ad celos (81). Voir Planches 1 et 2 (SG 484, pp. 216v-217).

Page 97: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 97

8 Gloria in excelsis deo 1 Ave deus, summa trinitas in personis indivisa. Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 2 Lux vera, rex angelorum et hominum redemptor, Laudamus te, 3 Resultet civium supernorum caterva in celesti aula tibi concinens laudum vota. Benedicimus te, 4 Quem benedicunt creature cuncte et veneranter adorant, Adoramus te. 5 Qui gloriosus permanes in sede maiestatis tue, Glorificamus te. 6 Tibi omnis lingua confitetur atque glorificatur, unde et nos gratulanter Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnusdei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 7 Qui es misericors, pius ac benignus atque potentissimus. Quoniam tu solus sanctus. 8 Sanctam maiestatem tuam mente devota poscimus. Tu solus dominus. 9 Da pacem tuis famulis, o bone rex, et vitam beatam. Tu solus altissimus. 10 Nostra dele facinora hic et in eterna secula, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10: Cdg 473 Cdg 473sec. Ox 775 Du 6 Lo 4 Ox 358 Pa 9449 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Versus vagantes 2 = 69:2 ; 3 = 69:3 ; 4 = 69:4 ; 5 = 69:5 ; 6 = 69:6 ; 7 = 69:7 ; 8 = 69:8, cf.

18:5, 36:19, 38:16, 45:7, 46:15, 101:23 ; 9 = 26:8, 36:20, 45:23, 58:14, 69:9, 100:9, cf. 26:8, 36:20, 45:22, 46:16, 101:26 ;

10 = 69:10 Vide Que deus summa (69) 1 Ave: Que Pa 1119, <A>ve Ox 775 | summa: summe Cdg 473 Cdg 473sec.

Page 98: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

98

Ox 775 Du 6 Lo 4 Ox 358 | indivisa: individua Pa 1120 2 hominum: hominem Pa 9449, omnium Cdg 473 Cdg 473sec. Ox 775 Du 6

Lo 4 Ox 358 3 caterva in: cuncta et Cdg 473 Ox 775, curia et Du 6, decenter Lo 4 Ox 358

| veneranter: exultanter Cdg 473 Cdg 473sec. Ox 775 Du 6 Lo 4 Ox 358 | concanens: concinnens Pa 1119

5 permanes: permanens Pa 9449 Pa 1121 | maiestatis: maiestati Pa 1121 6 glorificatur: glorificabitur Cdg 473 Cdg 473sec. Ox 775 | atque glorificatur

om. Pa 9449, atque . . . gratulanter: teque glorificat in evum Du 6 Lo 4 Ox 358, unde et nos gratulanter om. Cdg 473 Cdg 473sec. Ox 775 Du 6 Ox 358 | gratulanter: gratulantes Pa 9449 Pa 1121 Pa 909 7 ac: et Pa 1120 8 mente devota poscimus: ex mente vota deposcimus corr. Pa 909 10 dele: delens Lo 4 Ox 358 Manque dans les AH ; Rönnau (1967), pp.133-134 ; Gloria mel. VI ; avec la

rubrique DE SECUNDA GLORIA Pa 1120) ; Voir aussi Que deus summa trinitas (69). Voir Planche 21 (Pa 1119, f. 122). 4 veneranter adorant cf. Sedulius, Carmen paschale, 5, 431.

Page 99: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 99

9 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Carmine digno promamus deo laude una cum angelica voce, Laudamus te. 2 Rector mitis opifexque orbis, quem benedicit cetus omnis in celis, Benedicimus te. 3 Omnipotens deus sancte, fac nos adorari te semper poplite, Adoramus te. 4 O rex sancte, eterne domine, qui clara tua virtute sancta resurges, concede nos gloriari in te, Glorificamus te. 5 Celestes chori in laude tua permanent, alme redemptor, et nos Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 6 Tange, Christe, famulos signo crucis fronte, maiestas, via salutis, spes unica mundi, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, Tu solus dominus, tu solus altissimus. 7 Tu, pie domine, oramus te, ut nobis cunctis tuis miseris delicta pellas semper nostra, Iesu Christe, cum sancto spiritu 8 Adonay, splendor, sol glorie, via, vita, homousion, te oramus, nos semper protege In gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8: Pa 903 Pa 1871 3 ploplite ex plopte Pa 1871 6 tange: pange Pa 1871 7 cunctis ut vid. Pa 1871 Manque dans les AH ; Gloria mél. IV ; Rönnau (1967), pp. 90, 275 ; transcription

musicale, p. 189 (Pa 903 facsimile pp. 267-268) ;

Page 100: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

100

Iversen, Saint-Yrieix (2014), pp. 555-572 ; voir Colette-Iversen, La parole chantée (2014), p. 153.

6 Cf. Sedulius, Carmen paschale, 1, 60 : Omnipotens eterne deus, spes unica mundi. 8 Adonay, hebreu, scil. ‘Seigneur’ ; homousion ‘de la même essence que le Père’, cf. le

Credo nicéen. Celicolas mundo Vide Cui canit hymnilogum (15)

Page 101: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 101

10 Gloria in excelsis deo, 1 Cetus in arce poli reboat cui celitus odas. Et in terra pax, 2 Pacis namque deus tribuit charismata pacis Hominibus bone voluntatis. 3 Quem cuncti summum dominum laudantque coluntque, Laudamus te. 4 Quem benedicit ovans iugiter chorus almus in astris, Benedicimus te. 5 Quem polus et quem terra tremit, quem mundus adorat, Adoramus te. 6 Gloria quem resonat vox laudis et hymnus in astris, Glorificamus te. 7 Cui chorus angelicus grates persolvit in astris, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, 8 Christe, fave votis mundum, qui crimine purgas. Tu solus altissimus, 9 Qui celi fabricator ades, qui conditor orbis, Iesu Christe, 10 Qui regis imperitans, rex, cuncta creata per orbem Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * 11 Salus honorque decet et iubilatio semper 12 Quem adorant, quem cuncta tremunt, quem cuncta verentur 13 Gloria te quoniam comitantur debita patrum 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10: Vat 602 MC 546 1 2 3 11 4 12 13 8 9 10: Ben 38 Ben 35 Ben 34 1 (incipit): MC 127 Vat 6082 MC 339 Vat 576 Ben 29

Page 102: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

102

Versus vagans 9 = 49:2 1 odas: odax Ben 35 Ben 34 2 tribuit charismata pacis: pacis documenta donavit Ben 38 Ben 35 Ben 34 3 cuncti summum: cunctis summum Ben 35, cunctis mundum Ben 38 4 Quem benedicit. Ben 35 7 Cui: Cui MC 546 9 ades: adest Ben 38 10 imperitans rex cuncta: imperium et universa Ben 38 Ben 34 11 salus: solus Ben 38 12 adorant . . . verentur: adorantque cuncta tremuntque cuncta verentur Ben 38, adorant quem cunctis tremunt quem cunctis verentur Ben 35 AH 47, 213 ; Boe BTC II:2 (1990), pp. 15, 57. 1-10 hexamètres métriques, 11-13 hexamètres rythmiques. 1 Cf. Théodulphe d’Orléans, Gloria laus et honor, AH 50, 117, 5, p. 160. 8 Cf. Sedulius, Carmen paschale, 1.1, 351 : Christe, fave votis, qui mundum in morte iacentem vivificare [ . . . ].

Page 103: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 103

11 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Christe, decus summum, quem prevenit ecce Iohannes, te prece preveniat chorus instans laude decora, Laudamus te. 2 Quo benedicamur, Christi precursor, adesto, Benedicimus te. 3 Semper adoremus, laudes cantate Iohanni, Adoramus te. 4 Glorificate deum, clamat baptista Iohannes, Glorificamus te. 5 Gratia, Christe, tui sit nostre previa menti. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus. 6 Solus cuncta potens, sanctus, cui lucifer ardet. Tu solus dominus. 7 Te, baptista potens, ardet lucetque lucerna. Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7: Apt 17 Versus vagantes 4 = 45:40 ; 6 = 45:41 Manque dans les AH et CT V, pp. 242, 250 ; trope pour la fête de St. Jean Baptiste.

Cf. O gloria sanctorum (45) ; hexamètres.

Page 104: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

104

12 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Christe, salus mundi, bone conditor atque redemptor, unica progenies ex deitate patris, Laudamus te. 2 Inrecitabiliter manans de corde parentis, verbum subsistens et penetrare potens, Benedicimus te. 3 Equalis, concors, socius cum patre coevus, quo sumpsit mundus principe principium, Adoramus te. 4 Ethera suspendis, sola congeris, equora fundis, queque locis habitant, quo moderante vigent. Glorificamus te. 5 Qui genus humanum cernens mersisse profundum, ut hominem eriperes, es quoque factus homo. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 6 Regnator mundi, regnans in sedibus altis, stat cuius imperium et sine fine manet, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, 7 Nec voluisti etenim tantum te corpore nasci, sed caroque nasci pertulit, atque mori, Domine, fili unigenite, 8 Qui crucifixus eras, deus, ecce per omnia regnas cum patre manens, semper indeficiens, Iesu Christe, domine, deus, agnus dei, filius patris. 9 Solve catenatas inferni et carceris umbras et revoca sursum, quidquid ad ima ruit. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. 10 Resurgens tumulo devicto principe mortis belliger ad celos ampla trophea refers. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 11 Legibus inferni oppressis super astra meantem. rex pie, te laudant lux, polus, arva, fretum, Quoniam tu solus sanctus, Tu solus dominus, tu solus altissimus. 12 Eripis innumerum populum de carcere mortis et de fauce lupi subtrahis, agnus, oves, Iesu Christe, 13 Rex sacer, ecce, tui radiat pars magna triumphi et grege de niveo gaudia, pastor, habes Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen.

Page 105: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 105

* * * Ia Cives superni hodie suam simul et nostram nuntiant mundo festivitatem. Gloriam deo resonemus omnes : Ib Sacerdos dei, ecce resurgentem collauda, et in aula regis regum vocem tuam emitte, te supplices exoramus. Eia, dic, domne : R14 Regnum tuum solidum. O rex glorie, qui es splendor ac sponsus ecclesie, Quam decorasti tuo quoque pretioso sanguine, Hanc rege semper piissime, Qui es fons misericordie. Permanebit in eternum R15 Regnum tuum solidum O summe bone, prolem tuam qui indutam corpore Nostra salute crucifixam devexisti in arce, Ab omni nos delue crimine Et fac cum eo resurgere, Ut potens es in eternum R16 Regnum tuum solidum Per te, Christe, sistit, omnipotentissime, Qui in cruce signum nobis dedisti vivifice. Te laudamus, rex clementissime, Tibi laus, honorque Permanebit in eternum 17 Protege, rex, agmen quod nostrum dixerit : Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13: Ma 288 Ma 289 Ma 19421 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 779 Pa 1084 Pa 903 Pa 1118 Pa 1871 Pa 495 Vic 105 Vic 106 1 2 3 4 5 7 8 9 10 11 12 13: Lo 13 Ia 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13: Pa 10508 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 R14 12 13: Na 34

Page 106: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

106

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 R15 13: Pa 887 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 R16/R15 13: Pa 778 (Versio II) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 17: Apt 17 Ib 1(incipit): Apt 17sec. Versus vagantes Ia vide 104, = 13:Ia, 29:Ib, 36:Ib, 47:I, 48:Ib, 55:Ib, 58:Ib, 100:Ia ; Ib Vide

112 ; R14 vide 132, = 38:R14, 45:R5, 58:R7 ; R15 vide 134 ; R16 vide 138, = 26:R13, 36:R11, 38:R20, 46:R39, 55:R23, 58:R21, cf. 20:R20

1 proienies Ma 288 Vic 106 2 penetrare om. Pa 495 | manans in manas corr. Lo 13, manens Pa 903 3 Equalis: Hequalis Pa 1118 | concors: consors Lo 13 Pa 10508 Apt 17 |

coevus: quo evo Lo 13 | quo: quod Pa 903 4 Ethera: Heterea Pa 1118 | habitant: habitans Pa 903 | quo moderante:

comoderante Pa 1118, quo moderanter Pa 495 5 cernens: cernis Pa 887 | profundum: profundo Pa 1118 Pa 1871 Apt 17

Vic 105 Vic 106 ut ex vel corr. Pa 1118 | eriperes: redimeres Ma 19421 6 regnans: regnas Na 34 | stat cuius: cuius et Pa 10508 Apt 17 | imperium:

imperio Pa 887 | et sine: iam sine Pa 10508 | manet: manens Pa 10508 Ma 19421 Pa 495 | regna ante manet add. Pa 495

7 Nec scripsi, Hec Pa 1871, Ne Lo 13 Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Pa 778 | sed: et Pa 779 | sed caroque nasci in marg add Pa 909 | caroque: sacroque Ma 289, charoque Pa 495, caro quem Pa 778 | nasci: nascit Pa 1118 | pertulit: pertuli Pa 1121

8 manens: manes Ma 289 Pa 779 | regnas: magnus Pa 495 | semper indeficiens: cuncta simul moderas Pa 10508, iam super astra deus Apt 17

9 catenatas: catenatos Lo 13 Ma 288 Ma 289 | inferni et: eterni Pa 778 Vic 105 solve – et: vincula solveris et tetri Apt 17 | quidquid: qui quid Na 34 Pa 1118 Pa 1084, quiquid Pa 903 | ad ima: adyma Lo 13 Pa 495, ad hima Pa 779, ad himma Pa 1118

10 Resurgens: Exsurgens Apt 17 Vic 106 | ampla trophea refers ex empla trophea refer corr Pa 495

11 Legibus: Regibus Pa 1871 | oppressis: oppressi Lo 13, pressis Apt 17 | laudant: laudat Lo 13 Ma 19421 Pa 495 Vic 105 | astra: alta Ma 288

polus ex plus corr. Pa 1119 12 eripis ex eripies corr. Apt 17 | oves: ovis Pa 903 13 habes: abens Pa 1084 Apt 17 14 O rex glorie. Que de. Hanc rege. Qui es fons Na 34, cetera verba ex prosula

O rex glorie (132) supplevi AH 47, no 178 ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39, Vat IV, Bosse (1955) 56 ; Rönnau

(1967), pp. 79, 126, 175 ; Falconer (1989), pp. 109-139 ; Castro Caridad (1989), p. 504, Gros I Pujol (1999), pp. 233, 282, 320, Tello Ruiz-Pérez (2006), I, pp. 335-336, II, pp. 221-228.

Dans les manuscrits, ce trope ouvre généralement par un grand X, signe de la croix au début du Xpiste.

1-13 distiques (avec des élisions), 17 hexamètre. 1-5 Venance Fortunat, carm. 3, 9, 47–56 ; 6,1 Aldhelm, De virginitate II praef. 4 ;

6,2 Venance Fortunat, spur. 1 (inc. Lingua prophetarum cecinit de virgine partum) 92 : cuiusque imperii pax sine fine manet.

9 Venance Fortunat, carm. 3, 9, 73sq. 10 Florus de Lyon, carm. 3, 179 : cum mox e tumulo devicta morte resurgens / 5, 856 :

quo Christus tumulo devicta morte resurgens ;

Page 107: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 107

10 Pour ampla trophea refers cf. Carm. var. III A 2, 2, 19sq. 12 Venance Fortunat, carm. 3, 9, 81 ; 12,2 Venance Fortunat, carm. 3, 9, 84 13 Venance Fortunat, carm. 3, 9, 89 ; 13,2 Venance Fortunat, carm. 3, 9, 94 Versio II (Pa 778) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Christe, salus mundi, bone conditor atque redemptor, unica progenies ex deitate patris, Laudamus te. 2 Inrecitabiliter manans de corde parentis, verbum subsistens et penetrare potens, Benedicimus te. 3 Equalis concors socius cum patre coevus, quo sumpsit mundus principe principium, Adoramus te. 4 Ethera suspendis, sola congeris, equora fundis, queque locis habitant, quo moderante vigent, Glorificamus te. 5 Qui genus humanum cernens mersisse profundo, ut hominem eriperes, es quoque factus homo, Gratias agimus tibi propter (magnam gloriam tuam). 6 Regnator mundi, regnans in sedibus altis, stat cuius imperium et sine fine manet, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, 7 Ne voluisti etenim tantum te corpore nasci, set caroque nasci pertulit, atque mori, Domine, fili unigenite, 8 Qui crucifixus eras, deus, ecce per omnia regnas cum patre manens, semper indeficiens, Iesu Christe, domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 9 Solve cathenatas eterni carceris umbras et revoca sursum quidquid ad ymma ruit, Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. 10 Resurgens tumulo devicto principe mortis belliger ad celos ampla trophea refers, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 11 Legibus inferni oppressis super astra meantem. rex pie, te laudant lux, polus, arva, fretum, Quoniam tu solus sanctus, (tu solus dominus, tu solus altissimus), 12 Eripis innumerum populum de carcere mortis et de fauce lupi subtrahis, agnus, oves, Iesu Christe. R15 Regnum tuum solidum Per te, Christe, sistit, omnipotentissime, Qui in cruce signum nobis dedisti vivifice. Te laudamus, rex clementissime, Tibi laus, honorque Permanebit in eternum. Cum sancto spiritu.

Page 108: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

108

ALIUD R14 Regnum tuum solidum O summe bone, prolem tuam qui indutam corpore Nostra salute crucifixam dilexisti in arce, Ab omni nos delue crimine Et fac cum eo resurgere Qui potens es in eternum. 13 Rex sacer, ecce, tui radiat pars magna triumphi, qui grege de niveo gaudia, pastor, habes Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen.

Page 109: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 109

13 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 1 Christus surrexit. Dulcibus hymnis omnipotenti modulemur, eia : Laudamus te. 2 Rerum creator, qui pietate motus immensa unicum dedisti mundi pro salute, Benedicimus te. 3 Optime rector generis humani, qui voluisti vulnera curare filii cruore, Adoramus te. 4 Iam liberati mortis a vinculo et libertate reddita vera Glorificamus te. 5 Trinitas sancta, gratis ob nostra miserata nece, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, 6 Qua diminutos angelorum choros hodie restaurans multos inferno abstrahis funesto, Domine, deus, rex celestis, Deus pater omnipotens. 7 Protege verum pascha celebrantes, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 8 Presta, ne nobis veteris fermenti quid misceatur, Domine, deus, agnus dei,

 

Page 110: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

110

9 Verus et eternus nobis immolatus, Filius patris, 10 En epulemur. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 11 Hodie tropheum advexisti crucis, iure letemur, Qui tollis peccata mundi, 12 Figens illa cruci, Suscipe deprecationem nostram. 13 Laudes et vota accipe, precamur, festi presentis, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 14 Misericors et clemens. Quoniam tu solus sanctus, 15 Pius ac benignus, Tu solus dominus, 16 Serenus et severus. Tu solus altissimus, 17 Atque potentissimus, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. 18 Te residentem tuere celebrantes semper et ubique una conclamemus Amen. * * * Ia Cives superni hodie suam simul et nostram nuntiant mundo festivitatem. Gloriam deo resonemus omnes : Ib Surrexit Christus ex mortuis morte confractis vinculis. Gaudentes angeli voces in altissimis proclamant dicentes :

Page 111: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 111

Ic Omnes vocibus altis te laudamus, rex bone, trine et une, cuius bonitas cum cor parque in trinitate vivit et regnat nunc et per infinita secula seculorum ac semper Id Pastor bone,

Veni ante sacrum et sanctum altare, Ut in laude regis regum Vocem tuam prior emittere digneris. Supplices te rogamus : Eia, dic, domne :

19 Christe, celorum rex alme Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge R Regnum tuum solidum permanebit in eternum R20 Regnum tuum solidum Conditor generis humani redemptor idemque Verus et eternus nobis immolatus en epulemur. Sapientia dei patris, eterne, ineffabilis, sine fine, sine principio, salvare venisti nos nasci dignatus ex virgine et tu deus et homo factus. Permanebit in eternum 21 Azima sincera quesumus largire 22 Deus fortis et immortalis 23 Celestium, terrestrium et infernorum rex 24 Qui gloriosos nos effecisti hodie veterum auferens tegmen, induens perenni vestis amictu 25 Tibi supplicantes fove terrestres

Page 112: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

112

26 Tuos recolentes cerne triumphos 27 Perimens auctorem criminis et lete 28 Ut mereamur ibi collocari possimus ovanter 29 Unus trinitate, trinus unitate, idem maiestate parque deitate, regnas sine fine perenni claritate 30 Deus trinus semper manens simplex, qui nos de mortis liberasti fauce misertus nostri 31 Qui derelictis angelorum choris perditam ovem humeris imponens sublevasti 32 Christe, rex, famulis tu miserere tuis 33 Ereptam zabulo iam nunc tu diripe predam 34 Immolatus pro nobis in ara crucis 35 Ecclesiam tibi sanguine consocians 36 Non habentem maculam 37 Arce poli residens, dominus 38 Suscipe nostra precata deus 39 Virginis agnus, ovis nitidus 40 Concilians famulos petimus

Page 113: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 113

41 Iam verus agnus nobis immolatus es tu redemptor 42 Rite tuum salva populum pascha celebrantem 43 Tibi regnanti nunc et in eternum omnes clamemus : salus sit et honor perpes in evum 44 Sit patri sit nato semper decus omnis in evo 45 Alme deus altissime, qui regnas potentissime nostrorum sordes ablue et indulge peccamina 46 Imperio iam, Christe, tuo de morte resurgens Tu miseros nunc respice nos qui dicimus : Amen. 47 Quibus resurgendi spem detulisti ipse surgendo 48 Modulemur vocibus melliflua sancto quoque cruore redempti, eia 49 Frontibus fidelium et nunc effugans hostem malignum sacrum huius vexillum 50 A fauce lupi abstracto per virtutem Christi redditi vere 51 Protoplasto pridie deinde vatesque et patriarchas plurimosque funestos

Page 114: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

114

52 Atque excelsus dominus humiliavit se usque ad mortem crucis. Expoliavit Tartara victorque die resurrexit tertia. Sedet ad patris dextera iudicare venturus est secula sicut potentissimus Christus surrexit 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 14 15 16 17: Pa 10508 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 14 15 16 17 18: Ma 288 Ma 289 Pa 9449 Pa 1235 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 14 15 16 17 19: Ma 19421 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 14 16 15 17 R 18: Pa 13252 Ia 1 2 3 4 5 6 7 8 9 12 10 14 (lacuna): Lo 13 Ic1a 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12 14 15 16 17 18: PaA 1169 1b 1a 1 2 3 5 4 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18: Pa 779 Pa 1118 (Versio II) Ia 1 2 3 5 4 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18: Pa 1084 Pa 1871 Ia 1 2 3 5 4 6 7 11 12 13 14 15 16 17 8 R20 18 46: Apt 18 Apt 17 Ia 1 2 3 5 4 6 7 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 46: Apt 17 sec. Ia 1 2 3 4 5 6 7 8 9+10 12 14 15 16 17: Ox 222 Ia 1 2 3 9 8 21 15 16 17: Mza 76 Ia 1 2 3 4 6 7 8 21 15 12 14 22 23 17: Vro 107 Ia 1 2 3 4 R20 5 6 25 7 26 29: To 18 (lacuna) 8 21 9+10 11 12 47 27 13 28 14 15 16 17: To 18sec. Ia 1 24 2 3 4 5 6 25 7 26 8 9 21 11 27 13 28 14 15 16 17 29 18: Ivr 60 (Versio III) Ia 1 12 3 4 6 7 8 21 14 15 16 17: Vol 39 RoC 1741 RoN 1343 (Versio IV) 1 12 3 4 6 (lacuna): Bo 2824 Ia 1 12 3 4 6 7 21 8 14 15 16 17: Mod 7 Pad 47 Pst121 IdIa 1 12 3 4 6 7 8 21 15 16 14 17 R: RoA 123 Ia 13 4 6 7 8 21 14 15 16 17: Vat 602 Ia 1 48 12 49 3 4 50 6 51 7 8 21 14 15 16 17: Ben 40 Ben 34 Ia 1 48 12 49 3 4 50 6 51 7 8 21 14 15 16 17 52: Ben 38 (Versio V) Ia (incipit): MC 127 Vat 6082 MC 339 Vat 576 Vat 7231 Ben 29 Rerum creator 2 3 30 31 4 32 13 7 11 12 41 14 15 43: Pa 1118sec. 2 3 30 31 4 32 13 33 7 34 35 36 37 38 39 40 11 12 41 14 15 42 43 44: Pa 1120 2 3 30 31 4 32 13 33 7 34 35 36 37 38 39 40 11 12 41 14 15 42 43 44 45: Pa 909 (VersioVI) Pa 1119 Pa1119sec. Pa 1121 Ia versus tropi Apt 17 Vat 602 6+7 in unum coniuncta Pa 9449 Pa 1235 9+10 in unum coniuncta Pa 779 Pa 1084 Pa 1118 Pa 1871 Apt 18 ; vide etiam R20 11+12 in unum coniuncta Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1119 sec. Pa 1121 15+16 in unum coniuncta Vro 107 Ivr 60 RoC 1741 RoN 1343 RoA 123 Ben 38

Page 115: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 115

Versus vagantes Ia vide 104, = 12 Ia, 29:Ib, 36:Ib, 47:I, 48:Ib, 55:Ib, 58:Ib, 100:Ia ; Ib vide

116 ; Ic vide 108 ; Id vide 111 = 74:I ; 19 vide 120, = 3:6, 18:10, 26:14, 29:7, 36:12, 38:19, 45:6, 46:14, 55:32, 57:8, 58:6, 64:14, 70:16, 83:20, 87:13 ; R20 vide 121 ; 22 = 20:10, 26:6, 29:10, 34:20, 36:13, 38:7, 45:14, 48:23, 52:7, 55:19, 73:9, 87:10, 100:13, 101:49 ; 23 = 26:11, 29:11, 34:21, 36:14, 38:8, 45:8, 48:24, 52:14, 55:20, 57:7, 73:10, 79:6, 87:16, 100:14, 101:51 ; 32 cf. 52:10 ; 36 = 101:41 ; 44 = 101:73 ; 45 = 34:23, 52:15, 101:74

Ia nunciant supra lin. add. Pa 1871, nuncians Mod Pad 47 | festivitatem:

festivitatis RoA 123, resurrectionem Pa 779 | omnes eia: omnes Christo surgente Vro 107 Mod 7 Pad 47 To 20 RoC 1741 RoN 1343 Bo 2824 RoA 123 Pst 121 Ben 40 Ben 38 Ben 35 Ben 34

Ic Surrexit Christus: Christus surrexit Pa 779 Pa 1084, Christus ascendit Ox 222, Christus ascendit. Ox 222sec.

1 dulcibus hymnis: dulces hymnos Vat 602 Ben 40 Ben 38 Ben 35 Ben 34 | hymnis: ignis Pa 9449 | omnipotenti: omnipotentis Pa 9449, omnipotentem Apt 18 Mod 7 Pad 47 | modulemur: modulemus Lo 13 Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Ma 19421 Pa 9449 PaA 1169 Pa 1084 Pa 1871 Ox 222 Vro 107 Ivr 60 | eia: deo Vro 107

2 Rerum creator. Ox 222sec. | pietate: pietatem Apt 18 | motus: patris Ma 19421 3 Optime rector. Ox 222 sec. | Optime: O bone Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1119sec. Pa 1121 Pa 779 Pa 1084 Pa 1118 Pa 1118sec. Pa 1871 Apt 18 Apt 17 | generis post humani iter errore script. sine neumis

Pa 1120 | filii: fili PaA 1169 Pa 779 4 Iam liberati. Ox 222sec. | vinculo: vinclo To 18, periculo Pa 1118, periculo

et vite sursum restaurati vere letificati Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1119sec. Pa 1121 | et vite . . . letificati: sed liberati rediti vere Lo 13

Ma 288 Ma 289 | et . . . vere: et vite sursum restaurati vere letificati Pa 1118, et libertati redditi vere Pa 10508 Apt 17 Vro 107 Mod 7 Pad 47

Ivr 60 To 18 RoC 1741 RoN 1343 Pst 121 Vat 602 Ben 40 Ben 38 Ben 35, et libertate redditi vera Pa 779 Pa 1084 Pa 1871, et libertate

reddita vera Ma 19421 Pa 13252, ex libertate redditi vera Pa 1235, et redditi vere: sed redditi vere Ben 34 | sursum: cursum Pa 1119 5 Trinitas sancta. Ox 222sec. | ob: ho Pa 9449 PaA 1169 Apt 18, o Pa 1235

Pa 13252 Pa 779 Pa 1084 Pa 1118 Apt 17 Ox 222 | miserata: liberata Lo 13 Ma 288 Ma 289 Ma 19421 | nostra miserata nece: nostre miserata neci Ox 222, nostram misera necem Apt 17, nostram liberatam necem

Pa 10508 To 20 6 Qua: Tua Lo 13, Que Pa 1235, Quem Pa 9448, Quam Pst 121, <Q>uo Apt

18, Qui Pa 779 Ivr 60 RoC 1741 RoN 1343 Vat 602 Ben 40 Ben 38 Ben 34 | diminutos: deminutos Pa 779 Pa 1084 Pa 1118 Pa 1871 Apt 18

Vro 107 RoC 1741 RoN 1343 RoA 123 Pst 121 Ben 34, deminutum Vat 602, deminuto Ben 40 Ben 38, dimimnuti Ivr 60 | choros: chorus Mod 7 Pad 47 RoN1343 Ben 40 Ben 38, chori Apt 18, chorum Lo 13 Vat 602 |

restaurans: restauras Ma 19421 Pa 779 To 18 RoC 1741 Pst 121, restauret Pa 1084 Pa 1118 Pa 1871, restaurat Apt 18 Ox 222 Vol 39 RoA 123

Mod 7 Ben 40 | abstrahis: abstrahens Pa 779 Pa 1084 Pa 1118 Pa 1871 Apt 18 Apt 17 RoN 1343 RoA 123 Ben 40 Ben 35 Ben 34 | funesto: funestos Pa 1871 Mod 7 Ben 40 Ben 35 Ben 34, funeste Ivr 60

8 quid: qui Vol 39 | quid misceatur: macula commisceatur Lo 13 Pa 10508

Page 116: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

116

Ma 288 Ma 289 Pa 1235 Pa 13252 PaA 1169, macula cum misceatur Pa 9449, machina commisceatur Ma 19421 9 immolatus: immolatur Lo 13 11 iure letemur: iure letamur ex iure letatur corr. Ivr 60, nostra delicta Pa 1120

Pa 909 Pa 1121 Pa 1119 Pa 1119sec. Pa 1118sec. 12 Figens: Digens RoN 1343, Fingens Lo 13, Fulgens Ma 289 | illa: illum RoC

1741 To 18sec., ipse Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1119sec. Pa 1118sec. | cruci: crucis Ma 19421 Apt 18, cruce Pa 1235, mortis Ivr 60

13 accipe: suscipe Pa 1120 Pa 909 | presentis: presentis teque recolentes libera clemens Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1119sec. Pa 1118 Pa 1118sec.

14 Misericors. Ox 222sec. | Misericors: Mitis Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1119sec. Pa 1121, sitis Pa 1118

15 Pius: Fius Vro 107, Iustus Pa 779, Cuius Pa 1118 17 potentissimus: clementissimus Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Pa 19421 Pa

9449 Pa 1235 Pa 13252 PaA 1169 18 Te: Et Ma 288 Ma 289 | residentem: residente Ma 288 Ma 289 Pa 1235

PaA 1169 Ivr 60, resistente Apt 18 | semper: ut semper Ivr 60 19 Christe celorum. Ma 19421 R Regnum tuum. Pa 13252 R20 dei patris: deo patri Apt 18 | eterni: eterne Apt 18 21 azyma sincera: azymas sinceras RoA 123, azimam sinceram Ben 40, azymis

sincerum Mod 7 Pad 47, azymas sincerum Ivr 60, azyma sincerum Vat 602 Ben 38

24 veterum: veternum To 20 30 deus trinus: deus trine Pa 909 Pa 1119 Pa 1119sec Pa 1121, O deus trine

Pa 1118sec. | manens: manes Pa 1119sec. 31 derelictis: derelictos Pa 1118 | choris: choros Pa 1118 32 tu miserere: semper adesto Pa 1119sec. Pa 1121 37 residens: resides Pa 1119 Pa 1119sec. 38 deus: decus Pa 1119 Pa 1119sec. 42 Rite: Vite Pa 1119sec. 45 Alme deus altissime. Pa 1119 49 effugans: effugat Ben 35 | hostem malignum: hoste malignum Ben 38, hoste

maligno Ben 35 | vexillum: vexillum O quam magnum est misterium crucis Ben 40 Ben 38 Ben 35

51 protoplasto: protoplausto Ben 38 | pridie deinde: pridi deinde Ben 38, prede deinde Ben 34 | vatesque: vatesque omnes Ben 34

AH 47, no 169a et b ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Vat I, Bosse (1955) 53 ; Vat

XI, Bosse (1955) 51 ; Rönnau (1967), pp. 79, 104-107 ; Planchart (1977), II, 265-266, 291-292 ; Leach (1986) I, pp. 26, 36, 127-182, 343-344, 358-359, 441-450, 504-513, II, pp. 23-30 ;

Voir Norberg, Introduction, pp. 83-84. 94-101 ; Stotz, Sonderformen, pp. 328-332. R20 sapientia cf. 1 Cor.1:24, Christum . . . Dei sapientiam ; cf. l’hymne de Prudentius

Deus ignee fons, Walpole, Early Latin Hymns, 29.

Page 117: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 117

Versio II (Pa 1118) ITEM AD GLORIA Ib Surrexit Christus e mortuis mortis confractis vinculis. Gaudentes angeli voces in altissimis resonant dicentes, eia : ITEM LAUDES IN PASCHA Gloria in excelsis deo Ia Cives superni hodie suam simul et nostram nuntiant mundo festivitatem. Gloriam deo, resonemus omnes, Et in terra pax hominibus 1 Christus surrexit. Dulcibus hymnis omnipotentem modulemur, eia, Bone voluntatis, 2 Rerum creator, qui pietate motus inmensa hunicum dedisti mundi pro salute, Laudamus te. 3 O bone rector generis humani, qui voluisti vulnera curare filii cruore, Benedicimus te. 5 Trinitas sancta, gratis o nostra miserata nece, Adoramus te. 4 Iam liberati mortis a vinculo et libertate reddita vera Glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, 6 Qua deminutos angelorum choros hodie restauret multos inferno abstrahens funesto, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, 7 Protege verum pascha celebrantes,

Page 118: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

118

Domine, fili unigenite, Iesu Christe, domine, deus, agnus dei, 9 Verus et eternus nobis immolatus, 10 en epulemur, Filius patris, 11 Hodie tropheum advenisti crucis, iure letemur, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, 12 Figens illa cruci, Suscipe deprecationem nostram. 13 Laudes et vota accipe, preccamur, festi presentis, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 14 Misericors et clemens. Quoniam tu solus sanctus, 15 Pius ac benignus, Tu solus dominus, 16 Serenus et severus. Tu solus altissimus, 17 Atque potentissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. 18 Te residentem tuere celebrantes semper et ubique huna conclamemus Amen. Versio III (Ivr 60) LAUS Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, Ia Cives superni hodie suam simul et nostram nuntiant mundo festivitatem. Gloriam deo resonemus omnes Laudamus te. 1 Christus surrexit. Dulcibus ymnis omnipotenti modulemur, eia, Benedicimus te.

Page 119: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 119

2 Rerum creator, qui pietate motus immensa unicum dedisti mundi pro salute, Adoramus te. 3 Optime rector generis humani, qui voluisti vulnera curare filii cruore, Glorificamus te. 4 Iam liberati mortis a vinclo et libertate redditi vere Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, 5 Trinitas sancta, gratis o nostra miserata nece, Domine, deus, rex celestis, 6 Qui diminutis angelorum choris hodie restaurans multos inferno abstrahens funeste, Deus pater omnipotens. 25 Tibi supplicantes fove terrestres, Domine, fili unigenite, 7 Protege verum pascha celebrantes, Iesu Christe, 26 Tuos recolentes cerne triumphos Domine, deus, 8 Presta, ne nobis veteris fermenti quid misceatur, Agnus dei, 9 Verus et eternus nobis immolatus, 10 en epulemur, Filius patris, 21 Azimas sincerum quesumus largire Qui tollis peccata mundi, 11 Hodie tropheum advenisti mortuis, iure letamur, Miserere nobis.

Page 120: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

120

27 Perimens auctorem criminis et lete, Qui tollis peccata mundi, 13 Laudes et vota accipe, precamur, festi presentis, Suscipe deprecationem nostram. 28 Ut mereamur ibi collocari possimus ovanter Qui sedes ad dexteram patris, 14 Misericors et clemens, Miserere nobis. 15 Pius ac benignus, 16 Serenus et severus. Quoniam tu solus sanctus, Tu solus dominus, Tu solus altissimus, 17 Atque potentissimus, Iesu Christe, 29 Unus trinitate, trinus unitate, idem maiestate parque deitate, regnas sine fine perenni claritate. Cum sancto spiritu in gloria dei patris. [Amen]. 18 Te residentem tuere celebrantes ut semper et ubique una conclamemus (Amen). Versio IV (RoC 1741) LAUS IN DOM. PASCHE Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, Ia Cives superni hodie suam simul et nostram nuntiant mundo festivitatem. Gloriam deo resonemus omnes Christo surgente Laudamus te. 1 Christus surrexit. Dulcibus ymnis omnipotenti modulemur, eia,

Page 121: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 121

Benedicimus te. 12 Figens illum cruci Adoramus te. 3 Optime rector generis humani, qui voluisti vulnera curare filii cruore, Glorificamus te. 4 Iam liberati mortis a vinculo et libertati redditi vere Gratias agimus tibi 6 Qui deminutos angelorum choros hodie restauras multos inferno abstrahens funesto, Propter magnam gloriam tuam, 7 Protege verum pascha celebrantes, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. 8 Presta, ne nobis veteris fermenti quid misceatur, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 21 Azima sincera quesumus largire Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. 14 Misericors et clemens, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, 15 Pius ac benignus, 16 serenus et severus. Tu solus altissimus, 17 Atque potentissimus, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen.

Page 122: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

122

Versio V (Ben 38) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, Ia Cives superni hodie suam simul et nostra nuncians mundo festivitatem. Gloriam deo resonemus omnes Christo surgente : Laudamus te. 52 Christus surrexit. Dulces ymnos omnipotenti modulemur eia. 48 Modulemur vocibus melliflua sancto quoque cruore redempti, eia. Benedicimus te. 12 Figens illa crucis 49 Frontibus fidelium et nunc effugans hoste malignum sacrum huius vexillum. Adoramus te. 3 Optime rector generis humani qui voluisti vulnera curare. Glorificamus te. 4 Iam liberati mortis a vinclo et liberati redditi vere. 50 A fauce lupi abstracto per virtutem Christi redditi vere. Gracias agimus tibi propter magnam gloriam tuam 52 Qua deminutos angelorum chorus hodie restaurat multos inferno abstrahens funestos. 51 Protoplausto pridi deinde vatesque et patriarchas plurimosque funestos. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens 52 Protege verum pascha celebrantes Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 52 Presta ne nobis veteris fermentum quid misceatur Domine, deus, agnus dei, filius patris,

Page 123: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 123

21 Azima sincera quesumus largire Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 14 Misericors et clemens Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. 15 Pius ac benignus 16 Serenus et severus Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, 17 Atque potentissimus 52 Atque excelsus dominus humiliavit se usque ad mortem crucis. Expoliavit Tartara victorque die resurrexit tertia. Sedet ad patri dextera iudicare venturus est secula Sicut potentissimus. Cum sancto spirtituin gloria dei patris. Amen. Versio VI (Pa 909) ALII LAUDES 2 Rerum creator, qui pietate motus inmensa unicum dedisti mundi pro salute, Laudamus te. 3 O bone rector generis humani, qui voluisti vulnera curare filii cruore, Benedicimus te. 30 Deus trine semper manens simplex, qui nos de mortis liberasti fauce misertus nostri Adoramus te 31 Qui derelictis angelorum choris perditam ovem humeris imponens sublevasti Glorificamus te. 4 Iam liberati mortis a periculo et vite sursum restaurati vere Gratias agimus tibi 32 Christe, rex famulis, semper adesto tuis, Propter magnam gloriam tuam,

Page 124: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

124

13 Laudes et vota suscipe, precamur, festi presentis teque recolentes libera clemens, Domine, deus, rex celestis, 33 Ereptam zabulo iam nunc tu diripe predam. Deus pater omnipotens. 7 Protege verum pascha celebrantes, Domine, fili unigenite, 34 Ymmolatus pro nobis in ara crucis, Iesu Christe, 35 (E)cclesiam tibi sanguine consocians, Domine, deus, 36 Non habentem maculam, Agnus dei, 37 Arce poli residens, dominus, Filius patris, 38 Suscipe nostra precata deus, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 39 Virginis, agnus, ovis nitidus, Qui tollis peccata mundi, 40 Concilians famulos petimus, Suscipe deprecationem nostram. 11 Hodie tropheum advexisti crucis, nostra delicta 12 figens ipse cruci, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 41 Iam verus agnus nobis immolatus es tu redemptor, Quoniam tu solus sanctus, 14 Mitis et clemens. Tu solus dominus, 15 Pius ac benignus, Tu solus altissimus, 42 Rite tuum salva populum pascha celebrantem, Iesu Christe, 43 Tibi regnanti nunc et in eternum omnes clamemus : Salus sit et honor perpes in evum Cum sancto spiritu in gloria dei patris. 44 Sit patri sit nato semper decus omnis in evo. 45 Alme deus altissime, qui regnas potentissime, nostrorum sordes ablue et indulge peccamina. Amen.

Page 125: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 125

14 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Credimus te una cum filio tuo ubique regnantem, ideo Laudamus te. 2 Quod cum ipso cuncta ordinas providens, Benedicimus te. 3 Angelica in celis te conlaudat caterva nosque in arva Adoramus te. 4 In sede glorie tue Glorificamus te. 5 Rex ineffabilis, heros, salvantur cuius nutu sidera, maria, pariter et arva, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, 6 Iudex noster nostraque redemptio, Iesu benigne, nosmet ab alto respice. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 7 Qui super alta celorum regna sedes ad dexteram patris, conditor orbis, tuis miserere famulis. Qui sedes ad dexteram patris, 8 Deus fortis et admirabilis, Miserere nobis. 9 Cernens cuncta de sinu patris, Quoniam tu solus sanctus, 10 Insontesque tuere tuos, sacro fonte renatos. Tu solus Dominus, 11 Es vita nostra et resurrectio. Tu solus altissimus, Iesu Christe, 12 Salus nostra, lux indeficiens, Christe, Voces nostras cum angelorum vocibus adiunge Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12: Pa 1119 2 providens scripsi, provide Pa 1119 3 caterva: quaterva Pa 1119 5 maria: MARIA Pa 1119 6 alto: altero Pa 1119

Page 126: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

126

10 insontesque ex insonentesque corr. Pa 1119 | tuos scripsi, teos Pa 1119 11 <E>sPa 1119 Manque dans les AH ; Rönnau (1967), p. 91 ; 1 cf. Qui polum et arva creavit (85) 4: Credimus te ubique regnantem 8 cf 13:22, 20:10, 26:6, 29:10, 34:20, 36:13, 38:7, 45:14, 48:23, 52:7, 55:19, 72:9,

87:10, 100:13. 10 « Surveille les tiens, renaits innocents dans la source sacrée ». 12 cf. Christe celorum rex alme (120).

Page 127: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 127

15 Gloria in excelsis deo, 1 Cui canit hymnilogum celestis turba melodum, Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 2 Celicolas mundo que iungit federe digno. Laudamus te, 3 Laudibus angelicus quem succinit ordo novenus. Benedicimus te, 4 Aula cui supera resonat benedictio magna. Adoramus te, 5 Quem cetus laudat bis et duodenus adorat. Glorificamus te, 6 Glorificat totis quem semper viribus orbis. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 7 Sancte pater, releva clemens peccamina nostra. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, 8 Quem sanctum cherubim proclamant atque seraphim. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 9 Invidie maculam veteris qui tergis ab Adam. Domine, deus, agnus dei, filius patris, 10 In crucis articulis patiendo vulnera mortis. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, 11 Quando quadrifidum tinxisti sanguine lignum. Suscipe deprecationem nostram, 12 Imperitare quadro te monstrans, rex pie, mundo. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, Tu solus dominus, tu solus altissimus, 13 Climatibus quadris, quibus omnis clauditur orbis. Iesu Christe, 14 Solus adoraris, tibi gloria personet omnis, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14: Ba 12 Mü 14083 Mü 14322 Mü 14845 RoA 948 Ven 124 Kre 309 Vro 107 (Versio II) 2 4 6 7 10 12 13 14: SG 378 (versio III) 13 14: ŠibFr (Versio IV) 9-10 in unum coniunct. Mü 14083 9-10-11-12 in unum coniunct. Vro 107 11-12 in unum coniunct. Mü 14083 13-14 in unum coniunct. SG 378 Mü 14083 Mü 14322 Mü 14845 RoA 948 Ven 124 Kre 309 ŠibFr Vro 107

Page 128: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

128

1 <C>ui RoA 948 | melodum: melodo Vro 107 | hymnilogum: ymnilogum Mü 14845

3 angelicus: angelicis Kre 309 Mü 14845 | novenus: novenis RoA 948 4 magna: tota SG 378 Ven 124, magna ex tota corr. RoA 948 Kre 309 5 duodenus: duodenum Ba 12, duodenis Ven 124 6 orbis: oribis RoA 948 7 peccamina ex peccata corr. Mü 14845 | releva: revela Ba 12 RoA 948 8 proclamant: proclamat Ven 124 | cherubim proclamant: proclamant

cherubin RoA 948 | seraphim: seraphin Kre 309 9 veteri: veteris Vro 107 10 articulis: articulo ex artuo corr. RoA 948 12 monstrans: monstra Vro 107 14 tibi om. Ven 124 AH 47, no 206 ; Gloria mél. IV, Bosse (1955) 56 ; Rönnau (1967), p. 79, n. 2, 81 ;

Hospenthal (2010), pp. 110-111, 184-185. Hexamètres léonins. Voir Colette-Iversen, La parole chantée (2014), pp. 216-218, 320, 328-329, Florilège no 22, pp. 411-412.

Voir Planche 7 (Mü 14845, f. 76v-77). 1 melodum cf. Melodum gloriae pangat mens (AH 52, 178,1), et melodum gloriae

pangamus (AH 4, 229,1), voir Elfving (1962), p. 248. 5 cetus bis et duodenus, les vingt-quatre vieillards, Apc. 4:10: Procident viginti

quattuor seniores ante sedentem in throno et adorabunt viventem in secula seculorum.

8 cherubim et seraphim cf. Is. 6:2-7, cf. le Te Deum. Versio II (Vro 107) Gloria in excelsis deo, 1 Cui canit hymnilogum celestis turba melodum, Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 2 Celicolas mundo que iungit federe digno, Laudamus te, 3 Laudibus angelicis quem succinit ordo novenus. Benedicimus te, 4 Aula cui supera resonat benedictio magna. Adoramus te, 5 Quem cœtus laudat bis et duodenus adhorat. Glorificamus te, 6 Glorificat totis quem semper viribus orbis. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 7 Sancte pater, releva clemens peccamina nostra. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, 8 Quem sanctum cherubin proclamant atque seraphyn. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, 9 Invidie maculam veteri qui tergis ab Adam 10 In crucis articulis patiendo vulnera mortis, 11 Quando quadrifidum tinxisti sangune lignum, 12 Imperitare quadro te monstra, rex pie, mundo.

Page 129: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 129

Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus, 13 Climatibus quadris, quibus omnis clauditur orbis, 14 Solus adhoraris, tibi gloria personet omnis, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. Versio III (SG 378) Gloria in excelsis deo, Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 2 Celicolas mundo que iungit federe digno, Laudamus te. Benedicimus te, 4 Aula cui supera resonat benedictio tota. Adoramus te. Glorificamus te, 6 Glorificat totis quem semper viribus orbis. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. 7 Sancte pater, releva clemens peccamina nostra. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, 10 In crucis articulis patiendo vulnera mortis, Miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, 12 Imperitare quadro te monstrans, rex pie, mundo, Miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus, 13 Climatibus quadris, quibus omnis clauditur orbis, 14 Solus adoraris, tibi gloria personet omnis, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. Versio IV (ŠibFr) ITEM ALITER Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, Laudamus te. Benedicimus te. Adoramus te. Glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus,

Page 130: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

130

Iesu Christe, 13 Clymatibus quadris, quibus omnis clauditur orbis, 14 Solus adoraris, tibi gloria personet omnis Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen.

Page 131: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 131

16 Gloria in excelsis deo, 1 Cuius reboat in omni gloria mundo, Et in terra pax, 2 Pax perennis, Hominibus bone voluntatis, 3 Qui deum diligunt in veritate. Laudamus te. 4 Te decet laus. Benedicimus te. 5 De die in diem. Adoramus te. 6 Cum prece, voto, hymnis adsumus ecce tibi. Glorificamus te, 7 Qui in sanctis gloriosus es. Gratias agimus tibi 8 De beneficiis tuis, Propter magnam gloriam tuam, 9 Admirabilem gloriam. Domine, deus, 10 Rex super omnes unus, Rex celestis, 11 Rex sine fine manens. Deus pater omnipotens 12 Imperans celo et terra et regens maria. Domine, fili, 13 Fili redemptor mundi, deus, Unigenite, 14 Spes nostra, salus nostra, Iesu Christe, 15 Venturum quem longe cecinere prophete, Domine, deus. 16 Agnus sine macula, Agnus dei, 17 Tu victima et hostia factus es crucis ara. Filius patris 18 A patre genitus ante secula, Qui tollis peccata mundi, 19 Quod perhibuit Iohannes, Miserere nobis, 20 Quia venit tempus miserendi. Qui tollis peccata mundi, 21 Qui nostram antiquam leviasti sarcinam, Suscipe deprecationem nostram.

Page 132: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

132

22 Preces intende servorum ad te devote clamantium. Qui sedes 23 In superne maiestatis arce Ad dexteram patris, 24 Ubi ad dextram patris almam sedes, cum regnas coeternus per

omnia, Miserere nobis, 25 Ne damnemur cum impiis in adventu iudicis, Quoniam tu solus sanctus, 26 Sancte sanctorum, deus. Tu solus dominus, 27 Dominus dominantium. Tu solus altissimus 28 Supera celigenas etheris omnes, Iesu Christe, 29 Qui manes in eternum Cum sancto spiritu. 30 Potenter cuncta disponendo cum eo secula In gloria dei patris, 31 In qua gloriatur unus per cuncta secula deus. Amen. * * * 32 Gloria, laus et honor tibi sit, rex Christe R Regnum tuum solidum permanebit in eternum 33 Solus qui condidit omnia, solus qui tuetur omnia 34 Eterne rex altissime 35 Salus eterna indeficiens, mundi vita 36 Sine macula 37 In sapientia disponens omnia 38 Sanguine proprio qui redemisti mundum 39 Clemens rector eterne, pater immense 40 Conditor alme siderum, eterna lux credentium, Christe,

redemptor

Page 133: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 133

41 Audi, benigne conditor, nostras preces cum fletibus 42 Super solium David et super regnum eius 43 Ad te reversis exhibe remissionis gratiam 44 Christe, redemptor omnium 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 2526 27 28 29 30 31:Ch 520 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 (lacuna): La 263 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 26 27 28 29 30 31: RoA 435 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 31 26 27 28 29 30: Ass 645 1 2 3 4 5 6 32 10 R 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 24 43 26 27 44: Pa 778 (Versio II) Versus vagans 43 = 24:12 3 Qui ex ui corr. Pa 778 8 beneficiis: benefiis Ass 695 10 unus: deos Pa 778 24 almam . . . omnia: alma in sede conregnas Pa 778 | sede: sedens La 263 30 secula om. La 263 31 qua: quo Ass 695 | gloriatur: gloriantur Ch 520

Manque dans les AH ; Gloria mél. Vat XI, Bosse (1955) 51 ; après la rubrique ‘A DUOBUS CANITUR FESTO QUOLIBET’.

5 Cf. Ps. 144:2 Per singulos dies benedicam tibi et laudabo nomen tuum in saeculum et in saeculum saeculi. 6 Pentamètre pris à l’hymne Gloria laus et honor par Théodulphe d’Orléans, AH 50,

117, 8, p. 160. 11 Hémiepes. 32 Cf. Ps. 23:7-10, cf. l’hymne Gloria laus et honor par Théodulphe d’Orléans, AH 50,

117, 1, p. 160. 40 Walpole, Early Latin Hymns, 84, 1-3. 41 Walpoe, Early Latin Hymns, 93. 42 Cf. Is. 9:7. 43 Walpole, Early Latin Hymns, 93, 7-8. 44 Walpole, Early Latin Hymns, 87, 1. Versio II (Pa 778) Gloria in excelsis deo, 1 Cuius reboat in omni gloria mundo, Et in terra pax, 2 Pax perennis, Hominibus bone voluntatis, 3 Qui eum diligunt in veritate. Laudamus te. 4 Te decet laus. Benedicimus te

Page 134: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

134

5 De die in diem. Adoramus te. 6 Cum prece, voto, hymnis adsumus ecce tibi. Glorificamus te. Gratias agimus tibi Propter magnam gloriam tuam. 32 Gloria, laus et honor tibi sit, rex Christe, Domine, deus, 10 Rex super omnes deos, Rex celestis, R Regnum tuum solidum (permanebit in eternum). Deus pater omnipotens, 33 Solus qui condidit omnia, solus qui tuetur omnia. Domine, fili, 34 Eterne rex altissime, Unigenite, Iesu Christe, 35 Salus eterna indeficiens, mundi vita, Domine, deus, Agnus dei, 36 Sine macula, Filius patris 37 In sapientia disponens omnia. Qui tollis peccata mundi 38 Sanguine proprio qui redemisti mundum, Miserere nobis. 39 Clemens rector eterne, pater immense, Qui tollis peccata mundi, 40 Conditor alme siderum, eterna lux credentium, Christe, redemptor, Suscipe deprecationem nostram. 41 Audi, benigne conditor, nostras preces cum fletibus, Qui sedes 42 Super solium David et super regnum eius Ad dexteram patris, 24 Ubi ad dextram patris alma in sede conregnas, Miserere nobis. 43 Ad te reversis exhibe remissionis gratiam, Quoniam tu solus sanctus, 26 Sancte sanctorum deus. Tu solus dominus, 27 Dominus dominantium. Tu solus altissimus, Iesu Christe, 44 Christe, redemptor omnium, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen.

Page 135: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 135

17 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Decus eterne patris, merito tibi flectitur orbis, Laudamus te. 2 Pontus et ima, polus tibimet benedicant nunc, deus, Benedicimus te. 3 Qui trinus unus idemque es plastor antiquus, Adoramus te. 4 Angelicus cetus te poscit devote preclarus. Glorificamus te. 5 Qui resides in arce poli, domine, rex eterne, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 6 O qui perpetua mundum ratione gubernas, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, 7 Tu nature omnis deus, innumerabilis, unus, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 8 O pie cunctipotens, deus, rex mundique redemptor, Qui tollis peccata mundi, 9 Rex, deus immense, quo constat machina mundi, Qui sedes ad dexteram patris, Suscipe deprecationem nostram. 10 Unus enim rerum pater es, unus cuncta ministrans, Quoniam tu solus sanctus, Tu solus dominus, tu solus altissimus, Iesu Christe, 11 Tu solus, tu multus, item tu primus et idem Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * 12 Qui supera resides arce poli, domine 13 Tibi soli laus et sine fine potestas 14 Celeste munus concede propitius 15 Tu es rex immensus, trinus et unus deus 16 Princeps pater, gloriosus rex 17 Celestiumque rex gloriosus, adorande

Page 136: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

136

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11: Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 1 2 3 4 5: Apt 18 1 2 3 4 5 6 7 15 16 17 8 9 10 11: Pa 1084 Pa 1118 (versio II) Pa 1871 1 2 3 4 5 6 16 7 15 17 8 9 10 11: Pa 779 Pa 495 Pa 495sec. 1 2 3 4 5 6 7 15 16 17 8 9 10 11: Vic 106 Vic 105 1 2 3 4 5 6 16 7 15 17 9 10 11: Pa 779 1 2 3 4 12 13 14: Pa 1240add. (versio III ) 1 (incipit): Vic 106 sec. Vic 106 tert. Vic 106 quart. Vic 106 quint. 1 eterne: eterni Pa 779 Pa 1084 Pa 495 | flectitur: fectitur Apt 18 2 nunc om. Pa 1240 Pa 1120 Apt 18 3 plastor: pastor Pa 495sec. Vic 106 Vic 105 5 in arce poli, domine, rex eterne: supera arche poli domine Apt 18 6 O om. Vic 105, Tu qui Vic 106 | qui ex quam corr. Pa 1119 | perpetua:

perpetuam Pa 495 9 immense: immensus Pa 779 Pa 1084 Pa 1118 Vic 105 | quo: quod ut

vid.Vic 105 | mundi ex mudi corr. Pa 1871 10 <U>nus Pa 1084 11 item tu: idem tu Pa 1120 Pa 779 15 Tu es rex bis Vic 105 16 pater: pacis Pa 495 Pa 495sec. Versus vagantes 13 = 39:14, 45:13 ; 14 = 52:8, 34:37, 46:35 Cf. AH 47, no 193 ; Gloria mél. Vat. IV, Bosse (1955) 56 ; Vat. VI Bosse (1955) 30 ;

Rönnau (1967), pp. 79, 137-138, 176 ; Gros I Pujol (1999), pp. 62, 69, 212, 272, 279, 283, 287-288, 290, 320 ; Tello Ruiz-Pérez (2006), I, p. 337, II, 229-235 ;

Stingl (2012), pp. 20-24, 98 ; CT V, pp. 245-246. Hexamètres de métricité réduite, 12 pentamètre. Voir Peter Stotz, Spuren

boethanischen Einflusses, pp. 25-30, 28. 6 Boèce. De Consolatione Philosophiae, 3 Carm. 9,1 (Stotz ibid. pp. 28-30. ) ; cf. AH

31, no 11. 9 Eugène de Tolède, Carm. 1,1 (voir Stotz Spuren boethanischen Einflusses, p. 29 et n.

27). 10 Cf. Boèce, De Consolatione Philosophiae, 3 Carm. 6, 2 (Stotz ibid. p. 29). Versio II (Pa 1118) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Decus eterne patris, merito tibi flectitur orbis, Laudamus te. 2 Pontus et imma polus tibimet benedicat nunc, deus, Benedicimus te. 3 Qui trinus, unus idemque es, plastor antiquus, Adoramus te. 4 Angelicus cetus te poscit devote preclarus. Glorificamus te, 5 Qui resides in arce poli, domine, rex eterne. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 6 O qui perpetua mundum racione gubernas, Domine, deus, rex celestis,

Page 137: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 137

Deus pater omnipotens. 7 Tu nature omnis deus, innumerabilis, unus, Domine, fili unigenite, 15 Tu es rex immensus, trinus et unus deus, Iesu Christe, Domine, deus, 16 Princeps pater, gloriosus rex, Agnus dei, filius patris, 17 Celestiumque rex gloriosus, adorande, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 8 Opie cunctipotens, deus, rex mundique redemptor, Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. 9 Rex deus immense, quo constat machina mundi, Qui sedes ad dexteram patris, Suscipe deprecationem nostram. 10 Unus enim rerum pater es, hunus cuncta ministrans, Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus, Iesu Christe, 11 Tu solus, tu multus item, tu primus et idem Cum sancto spiritu in gloriam dei patris. Amen. Versio III (Pa 1240) LAUDES UT SUPRA IN GLORIA Gloria in excelsis. 1 Decus eterne patris merito tibi flectitur orbis, Laudamus te. 2 Pontus et ima, polus tibimet benedicat nunc, deus, Benedicimus te. 3 Qui trinus unus idemque es plastor antiquus, Adoramus te. 4 Angelicus cetus te poscit devote preclarus. Glo. 12 Qui supera resides arce poli, domine, Gratias. 13 Tibi soli laus et sine fine potestas, Qui sedes. 14 Celeste munus concede propitius Cum sancto.

Page 138: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

138

18 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Deus invisibilis, rex angelorum altissime, Laudamus te. 2 Qui astra, solum, mare mirabili ordine regis, deus, Benedicimus te. 3 Cui assistunt omnia celestia, terrestria et infernalia, rex, Adoramus te. 4 Eterno regi munia laudum canamus, eia, Glorificamus te. 5 Sanctam maiestatem tuam poscimus devote, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnusdei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, 6 Omnipotens altissime, verbum patris et genite, Suscipe deprecationem nostram. 7 Christe, via, veritas et vita nostra, rex regum et deus noster, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 8 Patri equalis, paracliti quoque individue compar, Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus. 9 Piumque tuum amorem recolent qui stas in evum, rex unigenite, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * 10 Christe, celorum rex alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge 1 2 3 4 5 6 7 8 9: Ox 775 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10: Du 6 Lo 4 Lo 13 Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Ma 19421 1 2 3 4 5: Ox 358 Versus vagantes 1 = 37:21, 52:11 ; 3 = 52:12 ; 4 = 52:13 ; 5 = 8:8, 36:19, 38:16, 45:7, 46:15,

48:21, 69:8, 99:5, 101:23 ; 6 = 48:1, cf. 34:39, 38:30, 101:30 ; 7 = 34:34, 36:37, 52:6, 55:27, 58:8, 72:10 ; 8 = 26:9, 36:30, 46:30, 55:26, 101:37, cf. 38:44 ; 10 vide 120 = 3:6, 13:19, 26:14, 29:7, 36:12, 38:19, 45:6, 46:14, 55:32, 57:8, 58:6, 64:14, 70:16, 83:20, 87:13

Page 139: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 139

1-9 litt. init. om. Ox 775 2 mare supra lin. Ma 288 3 Cui: Qui Lo 13 4 regi: rege Ox 775 | laudum: laudunt Lo 13 | canamus sed solventes supra

lin. add. Ox 775 5 poscimus: poscentes Ox 775, poscimus ex poscentes corr. Lo 13 9 <P>iumque: Lo 13 | recolent: recolentes Du 6 Lo 4 Lo 13 Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Ma 19421 10 Christe celorum. Lo 4 Pa 10508 Ma 19421, Christe: Rector Lo 13 Ma 288

Ma 289 Manque dans les AH ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Vat IV, Bosse (1955) 56. Voir Planche 13 (début Ma 288, f. 44v-45). 4 munia laudum cf. Théodulphe d’Orléans, AH 50, 117, 9, p. 161. Dies nostros Vide Laus tua deus (38)

Page 140: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

140

19 1 Doxa en ipsistis theo ke epi gis irini en antropis eudokias. 2 Enumen se. Eulogumen se. Proskinumen se. Doxologumen se. 3 Eucharistumen si dia tin megalin su doxan. Kyrie basileu epuranie, thee patir pantocrator. 4 Kyrie yie monogeni, Isu Xpicte. 5 Kyrie o theos, o amnos tu theu, o yos tu patros, O eron tin amartian tu cosmu, eleyson imas. 6 O eron tas amartias tu cosmu, prosdexe tin deisin imon. O kathimenos en dexia tu patros, eleyson imas. 7 Oti si monos agios, Si monos kyrios, Si monos ipsistos, Isus Xpictus, Sin agio peumati is doxan theu patros. Amin. * * * 4a Ke agion pneuma 1 2 3 4 5 6 7: SG 484 SG 381 SG 376 SG 376sec. (Versio IV) SG 378 SG 378sec. SG 380 SG 380sec. SG 382 Be 11 Be 11sec. (versio V) Ox 27 Ba 6 Mü 14083 Mü 14322 1 2 3 4 4a 5 6 7:Lo 19768 Wi 1888 Kre 309 Cdg 473 Cdg 473sec. Ox 775 La 263 (Versio VI) Pa 2290 (Versio II) Pa 2291 Sto 136 (Versio III) Pa dipt. 298 Pa 9449 Pa 1118 Apt 18 1(incipit): Mü 14083sec. PaA 1169 Cum versis 1,2,3,4 in Laudat in excelsis (29) coniunct., La 263 ; vide etiam

Laudat in excelsis (29) Versio VII. post rubr. LATINE ET GRECE SG 376sec. SG 378, ITEM GRECE SG 380 ITEM

GLORIA LATINE ET GRECE SG 380sec. CARMEN GRECE ET LATINE Be 11, ALITER Be 11sec., ANGELICUM CARMEN Lo 19768, CARMEN Ox 27, LAUS ANGELICA GRECE Mü 14083, (H)YMNUS ANGELICUS GRECA LINGUA COMPOSITUS Ox 775, YMNUM ANGELICUM Pa 2290, HYMNUS ANGELICUS GRECE -IDEM LATINE Pa 2291, HYMNUS ANGELICUS GRECE ET LATINE Sto 136, ITEM LAUS GRECA Pa 1118, LAUDES Apt 18

Page 141: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 141

1 Doxa enipsistis theo keepigis REQUIRE IN PENTECOSTEN Mü 14083sec. Doxa enempsistis. PaA 1169 ipsistis: ypsistis Cdg 473sec. Ox 775 Pa 2290 Apt 18, ipsis Sto 136 | theo: teo Pa 1118, theon Kre 309, tha La 263 | ke epi gis: ke epiis SG 484 SG 381 SG 376 SG 376sec. SG 378 Pa 378sec.

SG 380 SG 380sec. SG 382 Be 11 Be 11sec. Wi 1888 Kre 309, ke ypigis Sto 136 Apt 18, ke epis gis Cdg 473 Cdg 473sec. Ox 775, kepis

Ox 27, kepi gis Pa 9449 Pa dipt. 298, ke ipigi Pa 1118 | irini: yrini Pa 2291 Sto 136 Pa dipt. 298 Pa 9449 Apt 18, ereni Pa 1118, yrinis La 263 | en anthropis: eman te opis La 263 | antropis: andropis

SG 382 Mü 14083 Mü 14322, anthropis Ba 6 Pa 2291 Sto 136 | eudokias: eudochias SG 380 SG 382 Be 11 Be 11sec. Ox 27 Wi 1888 Mü 14083

Mü 14322, eudoxias Kre 309, eudokia Pa 2290 Apt 18, eudoxia Ba 6, eudokya Pa 2291 Sto 136 Pa 9449, eudochia Cdg 473 Cdg 473sec. Ox 775 La 263 Pa dipt. 298 Pa 1118

2 enumen: eunumen SG376sec. Ba 6 La 263 Sto 136 Pa 9449 Pa 1118, ymnumen Lo 19768 Wi 1888, ynumen Pa 9449 | eulogumen: elogumen

SG 382 Ox 27 | proskinumen: proskynumen Ba 6 Kre 309 Pa 2290 Pa 2291 Sto 136 Pa 9449, proschinumen Ox 27 Pa dipt. 298,

proscinumen Cdg 473, proxinumen Pa 1118, roschinumen La 263 | doxologumen si supra lin. add. SG 484, doxalogumen se Wi 1888

Pa dipt. 298 Pa 9449 Pa 1118 Apt 18 3 eucharistumen: eukaristumen SG 380sec. Cdg 473 Cdg 473sec. Pa

2291 Sto 136 Pa 9449 Apt 18, euckaristumen SG 382 | si ex se corr. Cdg 473, sy Pa 2290 Sto 136, se La 263 | dia tin: athyn La 263 | tin: thin Kre 309, tim Ox 27 | megalin su doxa: megalim su doxan Ox 27, megalyns doxam La 263, mekalin su doxan Sto 136, megali so doxo Pa 1118, megalin doxan su Pa 9449 | Kyrie: kyrrie SG 484 Cdg 473 Cdg 473sec. Ox 775 La 263 Pa 2290 Pa 2291 Sto 136 Pa dipt. 298 Pa 9449, kirie SG 376 SG 376sec. SG 378sec. SG 380 Be 11 Be 11sec. Ox 27 Sto 136 Apt 18, kurie Pa 1118 | basileu: basilleu SG 378sec., basyleu La 263, vasileo Pa 1118 | ep uranie: et puranie Pa 1118 | thee: tee SG 382, the Ba 6 La 263 Pa 9449, te Pa dipt. 298 Pa 1118 Apt 18, ex hee corr. Ox 775 | te patir: te epatyr Apt 18 | patir ex pater corr. Ox775, patyr Ba 6 Pa 2290 Pa 2291 Sto 136 | pantocrator: panto krator Pa 2290 Pa dipt. 298 Apt 18, pantochrator Pa 9449, pathithochrator La 263, pantocraton Ox 27 Cdg 473 Cdg 473sec. Ox 775, pantocratora Pa 1118

4 Kyrie: kirie SG 376 SG 376sec. SG 378 Be 11 Be 11sec. Ox 27 Apt 18, kyrrie Cdg 473 Cdg 473sec. Ox 775 La 263 Pa 2290 Pa 2291 Sto 136 Pa dipt. 298 Pa 9449, kurie Pa 1118 |

yie: ye Wi 1888 Ox 775 Pa 2291 Sto 136 Pa dipt. 298 Pa 9449, ie Lo19768, hie Pa 1118, ygie SG 376 SG 376sec. SG 378 SG 380sec. Be 11 Be 11sec. Ox 27, uie SG 380 SG 382 Be 11 | monogeni: monogenin

Pa 1118 | isu: icu SG 381 Kre 309, ycy SG 376, icy SG 376sec. SG 378 SG 380 Kre 309, esu Ox 27, ycu SG 378sec. Be 11 Be 11sec., ihu SG 380sec. Lo 19768, iisu Pa 2290, ysu Cdg 473 La 263 Pa 2291 Sto 136

Pa 9449, yisu Apt 18, issu Pa 1118, iHcu SG 382 Mü 14083 Mü 14322 SG 382, iesu Ox 27 | xpicte: xpiste La 263 Pa 9449 Pa 1118, xpe SG 380sec. Lo 19768 Wi 1888 Ba 6 Mü 14083 Mü 14322 Cdg 473 Ox 775 Pa 2291 Sto 136 Apt 18, christe Pa 2290 Pa dipt. 298, criste Cdg 473sec. Ox 775

4a ke agion: keaion Pa 2291 Sto 136, ke aio Lo 19768, ke agyo Wi 1888 | pneuma: pneumathi La 263

Page 142: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

142

5 Kyrie: kirie SG 376 SG 376sec. SG 378 Be 11sec. Lo 19768 Ox 27, kyrrie Ba 6 Cdg 473 Cdg 473sec. Ox 775 La 263 Pa 2290 Pa 2291 Sto 136 Pa dipt. 298 Pa 9449, kirrie Apt 18, kurie Pa 1118 | o theos: o teos La 263 Pa 1118 | amnos: annos La 263 Pa dipt. 298 Pa 9449 | tu theu: to teo

Pa 1118 | o yos: oyios Kre 309 Pa 2290, o ios Cdg 473 Cdg 473sec. Pa 1118, o ayios Ba 6, agyos Wi 1888 La 263 | eron: erum Pa 9449 | tin amartian: tin amartyan SG 382, tin amarthian Ox 27, tin amartias

SG 376 SG 376sec. SG 380 Be 11sec., ti amartias Be 11, thin amarthyas Pa 9449, tas amartian Cdg 473sec. Ox 775 Apt 18, tas amathian Kre 309, tas amartyan Pa dipt. 298, tas amarthias Pa 2291 Sto 136, tas amarthyas 19768 Wi 1888, tisiamarthian La 263 | cosmu: kosmu Pa 2290 Apt 18 | eleyson: eleison SG 376 SG 376sec. SG 378 Be 11 Be 11sec. Cdg 473 Cdg 473sec. Ox 775 Pa 2290 Pa 1118 | imas: ymas SG 378sec. Ox 775 Pa 2291 Sto 136 Pa dipt. 298 Pa 9449 Apt 18, himas Pa 1118

6 eron: erun Pa 9449 | tas amartias: tas amartyas Wi 1888, tas amarthias Kre 309 Pa 2291, tas amarthyas Pa 9449, thas amarthias La 263, tos amartias SG 376, tis amartias Pa 1118, tin amartias Be 11sec., tas amartian Cdg 473 Cdg 473sec. Ox 775 Apt 18, tas amartyan Pa dipt. 298, tas amarthia Ox 27, tin amarthian La 263 Pa 2291 | cosmu: cosmo Pa 1118, kosmu Pa 2290 | prosdexe: prosdeke Pa 2290 Pa 2291 Sto 136, prosdeche

Pa dipt. 298, prosdoxe Ox 27 | tin: tyn Pa 2291 Sto 136, thin Pa 9449 | deisin: deysin Pa 2291 Sto 136 Pa dipt. 298, deyssin La 263, deisyn Be 11 Wi 1888, eisin Kre 309 | imon: ymon SG 380 Be 11sec. Wi 1888 La 263 Pa 2291 Sto 136 Pa 9449 Apt 18 | kathimenos: katimenos SG 376sec. SG 378 SG 378sec. Be 11 Be 11sec. Lo 19768 Ox 775 Pa 2291 Sto 136 Apt 18, catimenos Ox 27 Cdg 473 Cdg 473sec., cathimenos Wi 1888, cathymenos Pa 2291 Pa 9449, katimonos La 263, catimeosnos Pa 1118 | en dexia: en dechia Pa dipt. 298, en dexian Ox 27, in dexia Wi 1888, haen dexion ut vid. Pa 1118 | dexia: doxia Mü 14083 Mü 14322 La 263 | eleyson: eleison SG 376 SG 378sec. Ox 27 Cdg 473 Cdg 473sec. Pa 2290, heleison Pa 1118 | imas: ymas Wi 1888 La 263 Pa 2291 Sto 136 Pa 9449 Apt 18

7 oti: othi Pa 2291 Sto 136 Pa 9449, oty La 263, otis Ox 27 Lo 19768 Ba 6 Ox 775 Pa 1118, otys Pa dipt. 298 | si: sy SG 380 SG 380sec. Lo 19768 Pa 2290 Pa 2291 Sto 136 Pa 9449, su Pa dipt. 298, sin Be 11 | monos: iomonos Pa 2290, ymonos Apt 18 | agios: agyos SG 484 SG 378sec.

SG 380sec. Be 11 Be 11sec. Wi 1888 Ba 6 Kre 309 Pa 9449, ayos Ox 27 La 263, aios Pa 2291 Sto 136 | si: sy SG 380 Be 11sec. Kre 309 Pa 2290 Pa 2291 Sto 136 Pa 9449, su Pa dipt. 298 | si monos: y imnos Apt 18 | kyrios: kirios SG 376 SG 376sec. SG 378 Be 11 Lo 19768 Ox 27

Apt 18, kirrios Cdg 473 Pa 2291, kyrrios SG 382 Cdg 473sec. Pa 2290 Pa 2291 Sto 136 Pa dipt. 298, Pa 9449, cyrrios Ox 775, churios Pa 1118 |

si: sy SG 378sec. SG 380 Kre 309 Pa 2290 Pa 2291 Pa 9449, su Pa dipt. 298 Apt 18, syn Be 11 | monos: imonos Pa 2290 | ipsistos: ypsistos Cdg 473 Cdg 473sec. Ox 775 Pa 2290 Pa 2291 Sto 136 | isus xpictus: iHcyc xpictuc SG 381 Kre 309, iHcyc xpictos SG 376, icyc xpictuc SG 378sec., ihc xpc SG 380sec. Lo 19768, iisus christos Pa 2290, ysus christos La 263

Pa 2291 Sto 136 Pa 9449, isos xpoc Cdg 473, ysos xpos Cdg 473sec., isus xpc Wi 1888, isos cristos Ox 775, yisus christos Apt 18, iHcu xpictuc SG 380, iesu xpistus Ox 27, hisu xpos Pa dipt. 298 | icus xpicte Be 11 Be 11sec., isu xpicte SG 376 SG 378 SG 382 Be 11, isu xpe Ba 6, iHcu xriste Mü 14083 Mü 14322, hissu xpiste Pa 1118 | sin: syn Kre 309 La 263

Page 143: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 143

Pa 2290 Pa 2291 Sto 136, sen Pa 9449, ke Pa dipt. 298, che Apt 18 | agio: agyo SG 378sec. SG 380 SG 380sec. | agio pneumati: agion pneumati Pa 2290, agyon pneumati La 263, aion pneumati Pa 2291 Sto 136 Apt 18, agion pneumatin Cdg 473 Cdg 473sec. Ox 775 | pneumati is: pneumatis Ox 27 Ba 6, pneuma his Pa 1118 | is: ys Pa 2291 Sto 136, hys

Pa dipt. 298 | is doxan: tus donun ut vid. La 263 | theu: teo Pa 1118 | patros: pathros La 263 | amin: amyn SG 378sec. Pa dipt. 298 Pa 1118,

amen Sto 136 Ox 27 Gloria mél. Vat. XIV var. (voir aussi Vat. I, Bosse (1955) 12 ; Vat. XI var. Bosse

(1955) 28 ; Bosse (1955) 11). Sur le Doxa dans ces manuscrits, voir l’Introduction, 7. 7. 9. ; cf. les paroles

grecques dans 37:23 ; 55:34. Écrit ici selon les transcriptions en lettres romaines dans les manuscrits, mais avec les divisions des mots corrigées. Les divisions des mots sont présentées selon les manuscrits dans les versions locales II-V, ci-dessous.

Voir aussi la version de Laon dans Laudat in excelsis 29, Versio VIII. Voir Planches 5 (Be 11 fol. 93), 16 (Pa dipt. 298), 17-18 (La 263, f. 104-104v), 19

(Pa 2290, f. 7v), 20 (Sto 136 f. 16). Voir Brou, « Les chants en langue greque dans les liturgies latines », Sacris erudiri 1 (1948), pp. 165-180 ; Sacris erudiri 4 (1952), pp. 226-238 ; Huglo, La mélodie grecque du ‘Gloria in excelsis’ et son utilisation dans le Gloria XIV, (1950), pp. 30-40 ; Huglo, Les Chants de la Missa greca de Saint-Denis, (1966), pp. 74-83 ; Enchiridion euchologicum fontium liturgicorum, (1979) nos 3072a, 1455 ; Atkinson, Missa Graeca (1982), pp. 120-125, 137 ; Atkinson, The Doxa (1989), pp. 81-106 ; Hiley, Western Plainchant, (1993), pp. 525, 528, 571 ; CT V, pp. 239, 253 ; Atkinson, Critical Nexus, (2008), pp. 107-109.

Versio II (Pa 2290) YMNUM ANGELICUM

Gloriain excelsis deo et super terram pax in hominibus bone voluntatis. Doxa en ypsistis theo ke epigis irini enantropis eudokia. Laudamus te benedicimus te adoramus te glorificamus te enumen se. eulogumen se. proskynumen se. doxologumen se. Gratias agimus tibi propter art. magnam tuam gloriam domine rex eucharistumen sy dia tin megalin su doxan. kyrrie basileu de caelo dee pater omnipotens domine, filiunigenite ep uranie thee patyr panto krator kyrrie yie monogeni ihu xpe et sancte spiritu domine art. deusart. agnus iisu christe ke agion pneuma kyrrie o theos o amnos art. Deifilius art. patris qui tollis art. peccatum art. mundi tu theu oyos tu patros oerontin amartian tu kosmu miserere nobis qui tollis art. peccata art. mundi, suscipe eleison imas oeron tas amartias tu kosmu prosdeke art. deprecationem nostram, qui sedes in dextera art. patris miserere tindeisin imon. o kathimenos endexia tu patros, eleison nobis quoniam tu solus sanctus tu solus dominus tu solus imas oti sy imonos agios sy iomonos kyrrios. sy imonos altissimus ihs xpscum sancto spiritu ingloriam ypsistos iisus christos syn agion peumati is doxan dei patris Amen. theu patros Amin.

Page 144: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

144

Versio III (Sto 136) HYMNUS ANGELICUS GRECE ET LATINE Doxa enipsis Gloria in excel. theo keypigis deo et super terram yrini enanthropis pax in hominibus eudokya bone voluntatis eunumense laudamus te eulogumense benedicimus te proskynumense adoramus te doxologumense glorificamus te eukaristumensy gratificamus tibi dia tin mekalinsu propter magnam tuam doxan Kyrrie gloriam domine basileu epuranie rex de caelo thee patyr panto dee pater omni crator kyrrie potens domine ye monogeni fili unigenite Ysu xpe keaion IHU XPE et sancto pneuma kyrrie spiritu domine o theos oamnos deus agnus tutheu, oyos dei filius tu patros oerontas patris qui tollis amarthias tucosmu peccatum mundi eleyson ymas miserere nobis oerontin amarthian qui tollis pecca. tu kosmu prosdexe mundi suscipe tyndeysin ymon. Deprecationem nostram okatimenos (q)ui sedes endexia tupatros in dextera patris eleyson ymas miserere nobis othisymonos aios quoniam tu solus sanctus symonos kyrrios tu solus dominus sy monos ypsistos tu solus altissimus ysus christos, Ihs xps synaion peumati cum sancto spiritu ys doxan theu in gloriam dei patros amen. patris amen. Versio IV (SG 376) LATINE ET GRECE

Doxa enipsistis theo keepiis irini en antropis eudokias. Gloria in excelsis deo et in terra pax hominibus bone voluntatis Eunumense. Eulogumense. Proskinumense. Doxolugumense. Eucharistumensi diatin megalin su doxan. Laudamus te. Benedicimus te. Adoramus te. Glorificamus te propter magnam gloriam tuam Kirie basileu epuranie thee patir pantocrator. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. Kirie ygie monogeni icu xpicte. Kyrie otheos, oamnos tu theu oyos tu patros

Page 145: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 145

Domine, fili unigenite, Iesu Christe. Domine, deus, agnus dei, filius patris. Oerontin amartias tu cosmu eleisonimas. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Oerontas amartias tu cosmu, prosdexetin deisinimon. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. O katimenos en dexia tu patros, eleyson imas. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Otisimonos agios. Simonos kirios. Simonos ipsistos isu xpicte, Quoniam tu solus sanctus. Tu solus dominus. Tu solus altissimus, ihecu xpicte Sin agio peumati is doxan theu patros amin. Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. Versio V (Be 11) CARMEN GRECE ET LATINE Gloria in excelsis deo et in terra pax articul. DOXA ENIPSISTIS TEO KEEPIIS IRINI EN hominibus bone voluntatis. Laudamus te. Benedicimus te. antropis eudochias. Enumense. Eulogumense. Adoramus te. Glorificamus te. Gratias agimus tibi Proskinumense. Doxologumense. Eucharistumensi Propter magnam tuam gloriam. Domine rex artc. celestis diatin megalin sudoxan kirie basileu epuranie, Deus pater omnipotens, fili unigenite thee patir pantocrator kirie ygie monogeni, Ihu Xpiste domine, deus, agnus art. Dei filius ycu xpicte, kyrie otheos oamnos tutheu oyos art. patris. Qui tollis peccata ar. mundi miserere tu patros oeronti amartias tu cosmu eleison nobis. Qui tollis peccata mundi suscipe art. imas. oerontas amartias tu cosmu, prosdexe tin deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram art. patris miserere deisyn imon. o katimenos endexia tu patros eleyson nobis. Quia tu solus sanctus tu solus dominus tu solus imas. otisinmonos agyos symonos kirios syn monos altissimus Ihesu Xriste Cum sancto spiritu in gloria dei ipsistos isu xpicte sinagio peumati is doxan theu patris. amen. patros. amin.

Page 146: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

146

Versio VI (Laudat in excelsis (29), Versio VIII) (La 263) Doxa en ipsistis theo Ke epigis yrinie eman te opis eudochia. Enumen se. 1 Laudat in excelsis celum terramque regentem, Angelicus cetus, laudat et omnis homo. Eulogumen se. 2 Quem benedicit ovans celorum celsa potestas, Et mortalis homo te benedicit ovans. (P)rochinumen se. 3 Te veneranter adorat cuncta caterva polorum, Te tellus, pelagus laudat, adorat, amat. Doxologumen se. 4 Glorificent dominum rutilancia sidera celi, Glorificent te, rex, cuncta creata tua. Eucharistumen se a thyn megalin s doxam Kyrrie basyleu epuranie the patuhochrator Kyrrie yie monogeni ysu xpiste ke igion pneumati Kyrrie o teos o amnos tu theu agyos tu patros O eron tin amartian tu cosmu eleyson ymas O eron thas amarthias tu cosmu prosdexe tin deyssin ymon O kathimenos en dexia tu patros eleyson ymas. Oty sy monos ayos, sy monos kyrios, sy monos ipsistos Ysus christos syn agyon pneumati tus donun theu pathros. Amyn.

Page 147: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 147

20 1 Flos laudis, Christe, et stemma sanctorum, rex, Laudamus te. 2 Quem thalamus collaudat, te, ecclesie sponsum, Benedicimus te. 3 Angeli et humanus homo Adoramus te. 4 Laudabilis est, o David, domus tua inclite, Glorificamus te. 5 Sacrasti tropheum crucis culmine huius, eia, Gratias agimus tibi 6 In qua votivas reddimus tibi odas dicentes Propter magnam gloriam tuam. 7 Veritas omnis tu es et almi sertum templi, Domine, deus, rex celestis. 8 Rogamus omnes, ut nos absolvas benigne, Deus pater omnipotens. 9 Qui tenes claves ac portas regni tuo reseras verbo, Domine, fili unigenite, 10 Deus fortis et immortalis, Iesu Christe, 11 Qui resides fulvam cherubim super ethera sedem, Domine, deus. 12 Parce gregi pariter et miserere tuo, Agnus dei, 13 Ut consortes efficiamini sanctorum habitaculis, Filius patris. 14 Rex celi, servis miserere tuis, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 15 Suscipe nunc clemens servulorum laudes ab alto, o pacis auctor, Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 16 Iudex mortis et populorum, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 17 Ecclesie dedicatio, tellus beatorum. Quoniam tu solus sanctus, 18 Prolis, o rutilis, patri coevus, Tu solus dominus, 19 Heros poli, heros summa residens in arce, Tu solus altissimus.

Page 148: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

148

R20 Regnum tuum solidum Per te, Christe, sistit, omnipotens domine. O rex glorie, qui es splendor ac sponsus ecclesie, Quam decorata tuo quoque pretioso sanguine. Hanc rege semper piissime, Qui es fons misericordie, Sceptrum regni per te Permanebit in eternum Iesu Christe, 21 Ubi lux sine fine manet in secula seculorum Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21: Pa 1871 Versus vagantes 10 = 13:22, 26:6, 29:10, 34:20, 36:13, 38:7, 45:14, 48:23, 52:7, 55:19, 73:9,

87:10, 100:13, 101:49 ; 15 = 34:18, 36:29, 38:33, 46:28, 48:16, 52:21, 74:12 ; 18 = 20:18, 36:23, 38:41, 46:20, 48:12, 101:57 ; 19 = 36:24, 38:40, 46:21, 48:13, 101:60 ; R20 vide 132, = 36:R11, 38:R20, 46:R39, 55:R23, 58:R21,

cf. 20:R20, 26:R13 2 collaudat: collaudant Pa 1871 9 portas ex portis corr. Pa 1871 10 Deus fortis. Pa 1871 | et immortalis om. Pa 1871 supplevi sec. Omnipotens

altissime in Pa 1871 et al. vers. vagantes 15 clemens . . . auctor om. Pa 1871 supplevi sec. Omnipotens altissime in Pa

1871 18 patri coevus om. Pa 1871 supplevi sec. Omnipotens altissime in Pa 1871 19 eros summa . . . in arce om. Pa 1871 supplevi sec. Omnipotens altissime in

Pa 1871 | summa: summe in Omnipotens altissime Pa 1871 Manque dans les AH ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Iversen, Chanter avec les

anges (2001), pp. 133-136 ; Colette-Iversen, La Parole chantée (2014), p. 218, Florilège no 18, pp. 396-403, transcription musicale et CD no12.

11 sceptrum cf. Jer.51:29 ; cf. l’hymne A patre unigenitus, Walpole, Early Latin Hymns, pp. 309-311.

R20 pretioso sanguine 1 Pt.1:18 : Non corruptibilibus . . . redemti estis . . . sed pretioso sanguine . . . Christi ; cf. le Te Deum.

Page 149: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 149

21 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 1 Hanc quesumus nobis, semper propitius largiaris. Laudamus te, 2 Quoniam magnus es tu et laudabilis valde. Benedicimus te, 3 Cuius nomen maiestatis benedictum permanet in eternum. Adoramus te, 4 Quem dominationes adorant et potestates tremunt. Glorificamus te, 5 Qui gloriosus exsistis in omnibus operibus tuis. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram, 6 Ut tibi grata reddatur et accepta. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis, 7 Quia numquam oblivisceris misereri miseris. Quoniam tu solus sanctus, 8 Extra quem non est alius. Tu solus dominus, 9 Omnium dominantium cunctorumque rex regum. Tu solus altissimus 10 Qui respicis humilia in celo et in terra, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10: Cdg 473 Ox 775 Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Ma 19421 Na 34 Cai 75 Pa 9449 Pa 1235 Pa 13252 Apt 18 1 2 3 4 5 6 7 9 10: Cai 60 Cai 61 1 2 3 4 5 8 9 10: Ivr 60 Versus vagans 4 = 71:5 5 Glorificamus te Qui . . . existis verba erasa sunt Cdg 473 6 reddatur ex reddatus corr. Ox 775, reddantur Ma 288 Ma 289 Ma 19421 7 misereri: miserere Ma 288 Ma 289 Apt 18 AH 47, no186 ; Gloria mél. Vat. XV, Bosse (1955) 43, I, Bo 12var. ; CT V, p. 85 ;

Rönnau (1967), p. 80 ; Planchart (1977), II, pp. 269-270 ; Hiley (1986), p. 91. 2 Cf. Ps. 96:4.

Page 150: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

150

22 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Hinc laudando patrem, Iesu, cum pneumate divo, Laudamus te. 2 Cuncta creans verbo salvansque et quod benedicunt, Benedicimus te. 3 Quem mare, terra, polus sui lege fatentur et orant, Adoramus te. 4 Celsa hominem, ima deum, pium amando tremendoque iustum, Glorificamus te. 5 Gratia, lex nobis, virtus, sapientia patris, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 6 Esto benigne pius miseris, sine crimine solus, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, 7 Sit tua pax terris, tibi doxa resultet in altis Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7: Lo 13 Ma 19421 Pa 779 Pa 1084 Pa 1118 Pa 1871 Apt 17 Ox 222sec. Vro 107 RoC 1741 1 (incipit): Ox 222 1 hinc: c supra lin. add. Lo 13 | Iesu: ihesum Pa 779 Ox 222sec. Vro 107

RoC 1741 | pneumate: p supra lin. add. Lo 13, neumate Ma 19421 | divo supra lin. add. Pa 1118

2 creans: creas Pa 779, tenens Ox 222sec. | verbo: verbum Pa 1118 Vro 107, verbo ex verbum corr Pa 1084 | salvans: salvasque Pa 779 | quod: quo Lo 13

3 sui: sua Ma 19421, sub RoC 1741 | lege: legem Ox 222 4 hominem: hominum Lo 13 Pa 1118 Vro 107 5 Gratia: Gratias Vro 107 6 esto: esto nobis Pa 779 | benigne: benignus Lo 13 Ma 19421 Pa 1871 Ox 222sec. 7 resultet: resultat Lo 13 Ox 222sec. AH 47, no 180 ; Gloria mél. Vat. XI, Bosse (1955) 51 ; Mil. 4, Bosse (1955) 2 var. ; Rönnau (1967), p. 125 ; Leach (1986) I, pp. 297-299 ; Borders (1996), pp. lxix, 63-

64. Hexamètres. 4 Ce vers fait partie d’un trope d’Agnus Dei, CT IV, 66 E (Pia 65). 5 Cf. Alcuin, Carm. 1, 1: Christe, deus, summi virtus, sapientia, patris.

Page 151: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 151

23 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 1 Ingenitum geniti genitorem, voce fideli Laudamus te. 2 Ingeniti genitum genitoris, corde et ore Benedicimus te, 3 Non genitum nec ingenitum, quia flamen utrius, Adoramus te, 4 Una trias et trina monas, archos sed anarchos. Glorificamus te, 5 Unipotens, tripotens, triplans, simplans tria et unum. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 6 Te trinum, tria nostra, quod est, quod novit amatque. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, 7 Hisque vigens animus tribus, unum personat unus. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 8 Principium de principio, de principe princeps, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * 9 Rex regum, miserans dominus, populum rege cunctum 10 Es qui personis trinus, sed trinus et unus 11 In celis regnas et terre cuncta gubernas 12 Filius atque pater disponas omnia semper 13 Odas pangimus tibi, alme rex angelorum 14 Quem mater dignissima Maria protulit auctorem 1 2 3 4 5 6 7 8: PaA 1169 1 2 3 4 5 8: Pa 9449 Pa 1235 1 2 3 4 5 8 9 10 11 12: Pa 13252 1 2 4 5 6 7 13 14 8: Mü 14083 Mü 14322 (Versio II)

Page 152: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

152

Versus vagans 13 = 43:1 1 genitorem: genitoris Pa 1235 | voce fideli: corde et ore Mü 14083 Mü

14322 2 genitoris: genitus Pa 1235 | corde et ore Pa 9449 Pa 1235, cordeque et ore

PaA1169, cordeque vote Pa 13252, voce fideque Mü 140803 Mü 14322 3 non: num Pa 13252 | nec: non PaA1169 4 trias: tria Pa 1235, trina Pa 13252, trians Mü 14083 Mü 14322 | et trina

monas: sed trina monans Mü 14083 Mü 14322 et trina monas iter sed eras. Pa 9449 | sed: et Pa 9449 Pa 1235 Pa 13252 | unipotens: ut unipotens

Pa 9449 Pa 1235 | triplans, simplans: simplens triplens Pa 13252 6-7 Deus pater omnipotens: Deus pater omnifactor Pa 9449 7-8 Domine, fili unigenite Iesu Christe, sancte spiritus, domine, deus, filius dei

Pa 9449 Pa 1235 9 cunctum: cuncta Pa 12352 AH 47, no 184 ; Gloria mél. Vat. XIV, Bosse (1955) 11 ; Vat. I Bosse (1955) 12. Vers 1-12 hexamètres. Sur le thème de la Trinité, voir l’Introduction, 3.4, et CT VII,

pp. 38-39. 4 cf. Stotz, HLSMA 1, IV, § 26, 8. 8 Dans le Sanctus, voir CT VII, no 115B. Versio II (Mü 14083) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, Laudamus te, 1 Ingenitum geniti genitorem corde et ore. Benedicimus te, 2 Ingeniti genitum genitoris voce fideli. Adoramus te, 4 Una trians sed trina monans, archos sed anarchos. Glorificamus te, 5 Unipotens, tripotens, triplans, simplans tria et unum. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, 6 Te trinum, tria nostra, quod est, quod novit amatque. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. 7 Hisque vigens animus tribus unum personat unus. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, 13 Odas pangimus tibi, alme rex angelorum. Tu solus dominus, 14 Quem mater dignissima Maria protulit auctorem. Tu solus altissimus, Iesu Christe, 8 Principium de principio, de principe princeps, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen.

Page 153: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 153

24 Gloria in excelsis deo, 1 In quo est salus, vita et resurrectio nostra, Et in terra pax, 2 Que decenter sit divisa Hominibus bone voluntatis. 3 Nam quicumque digne merentur eam, omnia semper eis salubria. Laudamus te, 4 Quoniam bonus. Benedicimus te, 5 Qui in tempore secli. Adoramus te 6 Trinum deum atque unum confitendo. Glorificamus te, 7 Te ore, te corde atque mente. Gratias agimus tibi, 8 Quia ipse es redemptor omnium seculorum Propter magnam gloriam tuam. 9 Salubriter nos adiuva per mundi pericula, Domine, deus, 10 Mundi creator, Rex celestis. 11 Clemens rector eterne, Deus pater omnipotens, 12 Ad te reversis exhibe remissionis gratiam. Domine, fili unigenite, 13 Nostra spes et gloria, Iesu Christe, 14 Adiuva nos, deus salutaris noster. Domine, deus, 15 Qui de celis condescendens in virginis uterum, Agnus dei, 16 Qui mundasti secula ab antiquo crimine, Filius patris, 17 Protege, domine, plebem tuam. Qui tollis peccata mundi, 18 Scrutator alme cordium, Miserere nobis, 19 Quos tuo salvasti sanguine. Qui tollis peccata mundi, 20 Tu qui tot auxiliaris pietatis gratia, Suscipe deprecationem nostram 21 Pro nostra omniumque salute.

Page 154: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

154

Qui sedes ad dexteram patris 22 Regnans ac moderans secula cuncta, Miserere nobis, 23 Ne tua dampnetur, Iesu, factura, benigne. Quoniam tu solus sanctus, 24 Qui in sanctis tuis mirabilis. Tu solus dominus, 25 Principium et finis, Tu solus altissimus, 26 Sol occasum nesciens, Iesu Christe, 27 Te quidem petimus mente devotissima Cum sancto spiritu 28 Reple tuorum corda fidelium In gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28: CF 57 Versus vagans 12 = 16:43 8 es: est CF 57 Manque dans les AH ; sans neumes. 12 Walpole, Early Latin Hymns, 93, 7-8. 18 Walpole, Early Latin Hymns, 93, 5. 28 Cf. la prière Veni sancte Spiritus, reple tuorum corda fidelium et tui amoris in eis

ignem accende.

Page 155: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 155

25 Gloria in excelsis deo, 1 In quo perpetue consistunt gaudia vite. Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 2 Qui cum celicolis munitos nos sibi iungit. Laudamus te, 3 Es quia laudandus, quem laudat celica virtus. Benedicimus te, 4 Quem semper proceres benedicunt etheris omnes. Adoramus te, 5 Te regem summum necnon in numine trinum. Glorificamus te, 6 Et celi cives tibi ‘sanctus’ ter referentes. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, 7 Quam famulis tribuit protectio mira salutis. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, 8 Clemens rex Sabaoth, orbis lapsi reparator. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 9 Sanguine quos emptos, rector, tibi gratia servos. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 10 Prostrator leti, nostris tu parce ruinis. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 11 Omnia prospiciens sancto quoque pneumate complens. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, 12 Laus tibi, splendor, honor, cui servit celicus ordo Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12: Cai 60 1 perpetue: perpetua Cai 60 AH 47 no 197 ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Hiley (1986), p. 92 . Hexamètres léonins. 2 qui Cai 60, sed fortasse qua cum AH legendum est : ‘qui nous joint à lui avec les

habitants du ciel’. 6 Is. 6:3 et clamabant alter ad alterum et dicebant Sanctus sanctus sanctus Dominus

deus exercituum plena est omnis terra gloria eius. 8 rex Sabaoth ‘roi des armés du ciel’, Rom. 9:29, Io.5:4 ; cf. le Sanctus et le Te Deum. 10 nostris tu parce ruinis cf. Quem patris ad dexteram (75:1) ; voir Iversen, Nostris tu

parce ruinis (1998).

Page 156: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

156

26 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Laudabile, tribuens regnum venerantibus te, Christe, Laudamus te. 2 Benedicti patris omnipotentis unigenite, Christe, Benedicimus te. 3 Adorande in sancta trinitate eternaliter, Christe, Adoramus te. 4 Gloriam prebens tuis devotis indeficientem, Christe, Glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, Domine, deus, rex celestis, 5 O bone rex et pie domine, clementiam ineffabiliter tuam magnificantes devote. Deus pater omnipotens, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Domine, fili unigenite, 6 Deus fortis et immortalis, Iesu Christe, Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 7 Qui super astra sedes ad dexteram patris in alto, rex celi, famulis tu miserere tuis, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * 8 Da pacem famulis et vitam beatam, o bone rex 9 Patri equalis paracliti quoque individuus compar 10 Omnium vita mori voluisti pro cunctis, o bone Iesu, et calcatis inferis attulisti de triumpho gloriam in secula 11 Celestium, terrestrium et infernorum rex 12 Qui solus habes immortalitatem et lucem habitas inaccessibilem

Page 157: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 157

R13 Regnum tuum solidum Per te, Christe, sistit omnipotentissime, Qui in ascensione signum nobis dedisti vivifice, Te laudamus domine. Tibi laus et honor Permanebit in eternum 14 Christe, celorum rex alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge 15 Angelicis feratur manibus et coram te R16 Confessor egregie, o Severine, Intercede pro nostra facinora, Ut mentibus nostris excelsus casta dogmata det, Ut mereamur ingredi pariter aula regi, piissime, Et perfrui in evum eternum 1 2 3 4 5 6 7: Pa 1240 1 2 3 4 8 9 6 10 11 12 R13 14 15: Pa 887 (Versio II) 1 2 3 4 16 14: Pa 1084 (Versio III) Versus vagantes 2 = 33:14 ; 4 = 33:11 ; 5 = 29:18, 46:23, 91:13, 100:5 ; 6 = 13:22, 20:10,

29:10, 34:20, 36:13, 38:7, 45:14, 48:23, 52:7, 55:19, 73:9, 87:10, 100:13, 101:49 ; 7 = 29:5, 34:19, 46:29, 55:31, 101:22 ; 8 = 36:20, 45:22, 46:16, 58:14, 100:9, 101:26, cf. 8:9, 26:8, 36:20, 46:43, 58:19, 69:9, 72:11 ; 9 = 18, 8, 36:30, 46:30, 55:26, cf. 38:44, 101: 37 ; 10 = 36:6+8 ; 11 = 13:23, 29:11,

34:21, 36:14, 38:8, 45:8, 48:24, 52:14, 55:20, 57:7, 73:10, 79:87:16,100:14, 101:51 ; 12 = 34:17, 36:25, 38:34, 45:24, 46:31, 52:16 ; R13 vide R138,

= 12R16, 36:R11, 38:R20, 46:R39, 55:R23, 58:R21, cf. 20:R20 ; 14 vide 120= 3:6, 13:19,18:10, 29:7, 36:12, 38:19, 45:6, 46:14, 55:32, 57:8, 58:6, 64:14, 70:16, 83:20, 87:13 ; 15 = 38:42, cf. 36:34, 46:22, 101:65 ;

R16 vide R122 1 Laudabile: O laudabile Pa 1084 2 Christe: deus Pa 1240 3 sancta trinitate: santa trinitate Pa 1240, sanctam trinitatem Pa 1084 4 indeficientem: indeficiende Pa 1084 | Christe: deus Pa 1240 5 O bone rex et pie. Pa 1240 6 Deus fortis. Pa 1240 7 Qui super astra. Pa 1240 8 Da pacem. Pa 887 9 Patri equalis. Pa 887 11 Celestium. Pa 887 12 habitas inaccessibilem om. Pa 887 R13 Per te Christe. Qui in ascensione signum. Pa 887 | Te laudamus. Pa 887 |

Tibi laus. Pa 887

Page 158: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

158

14 Christe celorum rex. Pa 1084 R16 Confessor Christi. Pa 1084 | Martine supra lin. Pa 1084 sed et Severine add.

Pa 1084 | evum supra lin. add. Pa 1084 | Alleluia pro Amen Pa 1084 Manque dans les AH ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Rönnau (1967), pp. 94-96. 7 distique élégiaque. R16 Pour la leçon pro nostra facinora au lieu de pro nostro facinore, voir l’Introduction,

6. Versio II (Pa 887) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Laudabile, tribuens regnum venerantibus te, Christe, Laudamus te. 2 Benedicti patris omnipotentis unigenite, Christe, Benedicimus te. 3 Adorande in santa trinitate eternaliter, Christe, Adoramus te. (Glorificamus te). 4 Gloriam prebens tuis devotis indeficientem, Christe, Gratias (agimus tibi propter magnam gloriam tuam). 8 Da pacem (famulis et vitam beatam, o bone rex), Domine, deus, (rex celestis, Deus pater omnipotens), 9 Patri equalis (paracliti quoque individuus compar), Domine (fili unigenite), 6 Deus fortis et immortalis, Iesu Christe. 10 Omnium vita mori voluisti pro cunctis, o bone Iesu, Domine, deus,(agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram). 11 Celestium, (terrestrium et infernorum rex), Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis). 12 Qui solus habes immortalitatem et lucem (habitas inaccessibilem). Quoniam (tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus), R13 Regnum tuum (solidum) Per te, Christe, (sistit omnipotentissime) Qui in ascensione (signum (nobis dedisti vivifice) Te laudamus (domine) Tibi laus (et honor) (Permanebit in eternum). Iesu Christe, 14 Christe, celorum (rex alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge) Cum sancto (spiritu) 15 Angelicis (feratur manibus et coram te) In gloria (dei patris. Amen).

Page 159: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 159

Versio III (Pa 1084) (Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis). 1 O laudabile, tribuens regnum venerantibus te, Christe, L(audamus te). 2 Benedicti patris omnipotentis unigenite, Christe, B(enedicimus te). 3 Adorande in sanctam trinitatem eternaliter, Christe, A(doramus te). 4 Gloriam prebens tuis devotis indeficiendem, deus, Glorificamus (te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus), R16 Confessor Christi egregie, o Severine, /Martine/ Intercede pro nostra facinora. Ut mentibus nostris excelsus casta dogmata det, Ut mereamur ingredi pariter Aula regi, piisssime, Et perfrui in evum eternum. Iesu Christe, 14 Christe, celorum rex (alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge) Cum sancto (spiritu in gloria dei patris. Amen).

Page 160: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

160

27 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Laudabilis domine, tibi gloria semper in excelsis, Laudamus te. 2 Qui benedictus es cum patre et sancto spiritu, deus in eternum, Benedicimus te. 3 Et ad patris sedens dexteram, adorande rex, in secula, Adoramus te. 4 Mundi redemptor, angeli te glorificant in deitatis gloriam, Glorificamus te. 5 Subveni tuis famulis nunc tibi referentes gratias, Iesu Christe, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 6 Debita dimitte nostra et parce peccata cuncta, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 7 Domine, seculorum rex, nostras benignus suscipe preces. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, Tu solus domninus, tu solus altissimus, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7: RoA 123 Manque dans les AH ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39. 5 subveni tuis famulis cf. le Te Deum : tuis famulis subveni.

Page 161: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 161

28 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Laudabilis rex super astra, dominator dominus, Laudamus te. 2 In die magna hodierna precursoris domini Benedicimus te, 3 Quem Gabrihel angelus nuntiavit Zacharie, Adoramus te. 4 Ne timeas Zacharia, quia exaudita est oratio tua et uxor tua Elisabeth pariet tibi filium. Glorificamus te. 5 Plus erat quam propheta. Iohannes est nomen eius. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 6 Cum summo honore, quem deus illi tribuit, me oportet minui, illum autem crescere. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 7 Qui post me venit ante me factus est. Quoniam tu solus sanctus, 8 Cuius non sum dignus corrigiam calciamenta solvere. Tu solus domninus. Tu solus altissimus, 9 Cui laus et potestas sine fine permanet in secla, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9: RoV 52 Trope pour St. Jean Baptiste ; Manque dans les AH ; Gloria mél A, Bosse (1955) 39. 4 Luc.1:13. 5 Cf. Mt. 11:9, Luc. 7:26, Luc. 1:63. 6 Cf. Joh. 3:30. 7-8 Act.13:25: Cum impleret autem Iohannes cursum suum dicebat quem me arbitramini

esse non sum ego sed ecce venit post me cuius non sum dignus calciamenta pedum solvere.

Page 162: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

162

29 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Laudat in excelsis celum terramque regentem angelicus cetus, laudat et omnis homo. Laudamus te. 2 Te benedicit ovans angelorum celsa potestas, et mortalis homo te benedicit ovans. Benedicimus te. 3 Te veneranter adorant cuncte caterve polorum, te tellus, pelagus laudat, adorat, amat. Adoramus te. 4 Glorificant dominum rutilantia sidera celi, glorificant te, rex, cuncta creata tua. Glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. 5 Qui super astra sedes ad dexteram patris in alto, rex celi, famulis tu miserere tuis. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, Tu solus dominus, tu solus altissimus Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * Ia Sacerdos dei, veni ante sacrum et sanctum altare et in laude regis regum vocem tuam prior emittere dignare, supplices te rogamus. Eia, dic, domne : Ib Cives superni hodie suam simul et nostram nuntiant mundo Christi nativitatem. Gloriam deo resonemus omnes :

Page 163: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 163

Ic Angelice laudis dic carmina, summe sacerdos, eia : 6 Gratificare deo cuncto cum cive superno, venalis homo, gratificare deo R Regnum tuum solidum permanebit in eternum 7 Christe, celorum rex alme, Voces nostras inclite, Vocibus angelorum adiunge 8 Gloriosus es, rex Israhel, in throno patris tui 9 Domine, deus, redemptor Israhel 10 Deus fortis et immortalis 11 Celestium, terrestrium et infernorum deus 12 Te, summa deitas et una, Te poscimus, ut culpas abluas, noxias subtrahas, Des pacem famulis nobis quoque. Gloria per cuncta secula seculorum R13 Sceptrum gloria sanctorum, Deus eterne, rex clementissime atque misericordissime, Redemptor alme, cui cuncta famulantur creata vere, Tu pie exaudi preces clamantium ad te, Tu qui es virtus, laus et lumen indeficiens Decus atque paternum 14 Quem celeste agmen assidue nectareo collaudant canore, nostra ne cantica respue 15 Solus et omne bonum, quo nos satiemur in evum 16 Salvatio nostra, Christe, benigne, qui hortatis ut precemur 17 Munda corda, accende in te desideria nostra, qui regnas

Page 164: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

164

18 O bone rex et pie domine, clementiam ineffabiliter tuam magnificantes devote 19 Qui solita populum tua, rex, pietate gubernas, semper in eternum protegis atque regis 20 Qui regis imperio terram pelagusque polumque, tu voluisti sciri nomen in orbe tuum 21 Qui genus humanum clementer ab hoste maligno in cruce iam moriens carne tu, rex, redimis 22 Angelicis cetus coniunctus noster catervis adsistit iugiter vultibus ecce tuis 23 Regnorum pie rex, Christe, et domine dominorum, gloria, lux, virtus, laus, honor atque salus 24 In te vera quidem fulget sapientia, Christe, in te vita, salus, gloria divitie 25 Cuius est regnum solius, victoria, virtus, tu famulis cunctis tu miserere tuis R26 Sceptrum cuius nobile Tuum benigne dominantem celi et terreque machine. Natus hodie nobis matre qui semper es de virgine, Attollens extende, protege ab hoste, Quo nos laudare mereamur vere, Cuius nomen Permanebit in eternum 27 Fili, Christe, dei cum patre et flamine regnans, auge recta tuis, parce malum miseris 28 Tu solus sanctus, qui sanctos perspicis omnes, pacem dante deo pneumate flamigero 29 Omnipotens fili, disponens omnia regna, sceptra ferens dextra dirigis imperia 30 Magnus et fortis atque terribilis 31 Rex pacificus atque laudabilis

Page 165: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 165

32 Redemptor universi orbis R33 Regnum tuum solidum Permanebit indivisum, inconcussum sine fine, perenne. Te adorant et collaudant simul omnes virtutes angelice. Et nos supplices collaudamus tuum nomen, Qui permanebit in eternum 34 Quia redemisti nos proprio sanguine 35 Te benedicit omnis creatura mundi sol, luna sidera celi 36 Ut possimus consequi hoc, deus, precibus devotis 37 Te adorant virtutes angelice cum prostratos nos anima et corporis 38 Qui indiges nullius laude, deus trine et une domine 39 Quem benedicit mare et aque, sol et luna, terre et stelle celi lucide 40 Grates immensas reddit tibi celicus ordo celorum domino nos quoque terrigene 41 O pater omnipotens, o pulchri conditor orbis O rex celorum, parce tuo populo 42 O fili patris, o magni gloria mundi, exaudi plebem, o pie Christe, tuam 43 Qui damnas mundi damnatus crimine damna nostra tuis tribue bona cuncta, bone 44 Tu quoniam solus sancto qui sanguine sanctus sanctificas mundum nostra piacla pians 45 Tu solus dominus dominans celestia regna dextra terrarum et tua sceptra tenens 46 Tu solus regnum princeps altissimus orbis quem totus laudat glorificatque deum

Page 166: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

166

1 2 3 4 5: Ox 27 Cdg 473 Ma 19421 Bru 3089 Pa 10510 PaA 1169 Ox 222sec Vce 186

Mza 76 Vro 90 (Versio I) Vro 107 Mod 7 1 2 3 5: Be 11 1 2 3 4 5 R: Vce 146 Vce 161 Ia 1 2 3 4 5: Apt 18 1 2 3 4 6: Lo 19768 1 2 3 4: La 263 (versio VIII) 1 2 3 4 5 7: Pa 9448 (lacuna) 3 4 5 7: Lo 13 1 2 3 4 5 10 11 R: Vol 39 1 2 3 4 8 9 5 10 11 7 12: Pa 9449 1 2 3 4 8 9 5 10 11 R13 7 12: Pa 1235 (Versio II) 1 2 3 4 5 14 15: Pa 13252 1 2 3 4 5 16 17: PaA 1169sec. 1 2 3 4 18 10 5: Pa 1240 (Versio III) 1 2 3 4 19 20 21 22 23 5 24 25: Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 Pa 1084 Pa 1118 Pa 1871(Versio IV) Pa 495 1 2 3 4 19 20 21 22 23 5 24 25 R26: Pa 903 Ia Ib 1 2 3 4 19 20 21 22 23 5 24 25: Pa 779 1c 1 2 3 4 19 20 21 22 27 23 5 24 28 29 25: Apt 17 (Versio V) 1 2 3 4 30 31 32 5: Ivr 60 To 20 (Versio VI) To 18 1 2 3 4 9 5 R: RoN 1343 1 2 3 4 9 5 R33: RoC 1741 1 2 3 4 34 5: RoA 123 1 2 3 4 35 36 37 38 39 18: RoV 52 1 2 3 4 40 41 42 43 44 5 45 46: Vat 602 (Versio VII) Ben 34 1 (incipit): Apt 18sec. Ox 222 Ivr 60sec. 1 (in serie incipientiarum): MC 127 Vat 6082 MC 339 Ben 29 Vat 7231 Versus vagantes Ia vide 113, 36:Ia, , cf. 38:Ia, 55:Ia, 100:Ia ; Ib vide 104, = 12:Ia, 13:Ia, 36:Ib,

47:I, 48:Ib, 55:Ib, 58:Ib, 100:Ia ; 4 = 45:36 ; 5 = 26:7, 34:19, 46:29, 55:31, 101:22 ; R = 13:R, 16:R, 34:R, 38:R, 43:R, 46:R, 57:R, 73:R, 100:R ; 7 vide 120, = 3:6, 13:19, 18:10, 26:14, 36:12, 38:19, 45:6, 46:15, 55:32, 57:8, 58:6, 64:14, 70:16, 83:20, 87:13 ; 8 = 38:5, 40:10, 55:18, cf. 34:38 ; 9 = 1:9, 34:25,

38:6, 48:22, 55:30, 100:12, 101:46 ; 10 = 13:22, 20:10, 26:6, 34:20, 36:13, 38:7, 45:14, 48:23, 52:7, 55:19, 73:9, 87:10, 100:13, 101:49, cf. 14:8 ; 11 = 13:23, 26:11, 34:21, 36:14, 38:8, 45:8, 48:24, 52:14, 55:20, 57:7, 73:10, 79:6, 87:16,100:14, 101:51 ; 12 vide 152, = 4:12, 37:24, 38:43, 45:20, 46:37, 58:20, 74:14, 36:35, 55:10 ; R13 vide 124 ; 14 = 41:5, 58:10, 72:8 ; 15 = 45:33,

46:40, 52:24, 58:24, 91:12, 101:70 ; 16 = 41:6, 100:6 ; 17 = 41:7, 100:7 ; 18 = 26:5, 46:23, 91:13, 100:5 ; 25 =46:26, 101:34, cf. 45:34 ; R26 vide 150 ;

30 = 34:14, 36:31, 38:24 46:25, 87:11 ; 31 = 34:15, 36:32, 38:31, 46:26, 87:14, 101:39 ; 32 = 34:16, 36:33, 38:32, 46:27, 87:15, 101:42 ; R33 vide 135, = 55:R29 ; 36 = 100:1, 101:14 ; 38 = 100:2, 101:3 ; 39 = 100:3

Ib Cives superni. Pa 779 1 in duo versus divis. Vce 186 | Laudat in excelsis celum. Apt 18sec. | laudat

in: laudet in Lo 19768 Be 11, laudant in Mza 76 | angelicus: angelicusque Pa 1235 | laudat et: laudet Be 11

2 Te: Be RoN 1343, ex Be corr. Pa 9448, Et Pa 1235, Quem Ox 27 La 263, Et Pa 1235 | angelorum: virtutes Lo 19768, celorum La 263, virtutum Be 11, angelica Pa 495 Vro 90 | potestas: potestates Cdg 473

Page 167: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 167

3 Te: Quem Ox 27 | veneranter adorant: veneranter adorat Pa 10510 Pa 9449 Pa 1235 La 263 PaA 1169 PaA 1169sec. Pa 495 Apt 18 Apt 17

Ox 222sec. Vce 146 Vce 161 Vce 186 RoC 1741 RoN 1343, adorant veneranter Cdg 473 Pa 13252 Pa 1240, venerantes adorant Vol 39, adorant dominum Vro 90, veneranter: veneratur Be 11 | veneranter . . . caterva:

venerans recolit precelsa caterva Ox 27 | cuncte caterve: cuncta caterve Pa 1119, cuncta caterva Lo 13 La 263 Ma 19421 Bru 3089 Pa 10510 Pa 9449 Pa 1235 Pa 9448 PaA 1169 PaA 1169sec. Pa 1240 Apt 18 Apt 17 Ox 222 Vce 146 Vce 161 Vce 186 Mza 76 Vro 107 Ivr 60 Vol 39

To 20 To 18 Mod 7 RoC 1741 RoN 1343 RoA 123 RoV 52 Ben 34 | te tellus: ac tellus Ox 27, te supra lin.add. Pa 1119 | laudat adorat: laudat et orat Vro 90

4 glorificant dominum: glorificent dominum Lo 19768 La 263 Pa 9448 Pa 10510 Vat 602 | glorificant te: glorificent te Lo 19768 La 263 Pa 9448

Pa 10510 Vat 602, glorificante Pa 1240 Apt 18 Vce 161 Vro 90 Mza 76 To 20 | tua: tuis Vro 90, tua simul Ivr 60

5 sedes: sedens Vce 162, sede Apt 17 | ad dexteram patris in alto: in alta polorum Pa 9449 Pa 1235 | alto: altum Vro 90 rex om. Mod 7 | celi: celo Vce 186, Mza 76 Vol 39 Mod 7 RoC 1741 | famulis: vernulis Cdg 473

4-5 Gratias . . . tuam: Hymnum dicimus tibi. Gratiam . . . tuam Ox 27 8-9 Christe: Christe altissime Mü 14845 10 et immortalis om. Pa 1240 Vol 39 11 tium . . . rex om. Vol. 39 14 assidue . . . respue om. Pa 13252 18 tuam magnificantes: tua magnificantes Vat 602 19 protegis: protegas Pa 887 | regis: regnas Pa 887 20 imperio: imperium Pa 779 Pa 1084 Pa 1871 | terram supra lin. add. Pa

779, terra Pa 1084 | voluisti sciri: vis cognosci Apt 17 21 maligno . . . rex re- in marg add. Pa 903 | redimis ex redemis corr. Pa 887,

redemisti Pa 903 22 Angelicis: Angelicus Pa 1120 Pa 779 Pa 903 Pa 1871 | coniunctus noster:

noster iungendo Apt 17 | catervis ex catervus corr. Pa 887 23 dominus ex domine Apt 17 25 solius: solius atque Pa 1871 | tu miserere sed tu supra lin.add. Pa 1871 30 fortis: et fortis To 18 R26 Sceptrum cuius UT SUPRA Pa 903 R33 Regnum tuum UT SUPRA Pa 1871, Regnum tuum REQUIRE IN NAT. RoN 1741

| permanebit indivisum . . . eternum om. Pa 1871 RoN 1343 37 cum prostratos nos anima et corporis fortasse scil. sicut nos prostrati anima

et corpore Vat 602 40 reddit celicus: agit alto etherius Ben 34 | celorum . . . terrigene: et tibi

domino sic hom <o terrigena > ut vid. littere propter detr. non leg. Ben 34 43 damnatus crimine damna: damnator crimina damnat ut vid. Ben 34 AH 47, no 170a-b ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Vat. I, Bosse (1955) 12 ; Vat. II,

Bosse (1955) 13 ; Vat. IV, Bosse (1955) 56 ; Vat. VI, Bosse (1955) 30 ; Vat. XI, Bosse (1955) 51 ; Vat. XIV, Bosse (1955) 11 ; Rönnau (1967), pp. 79, 151-154, 210-211, 232-233, 249, 251 ; Planchart (1977), I, 263, 271-273, 340, II, 9, 270-273 ; van Deusen (1980), II, 113-117 (transcription musicale) ; Leach (1986), I, pp. 28, 36, 198-215, 483, II, p. 44 ; Castro Caridad (1989), 508 ; Falconer (1989), 44-76 ; CT V, 239-240 ; Boe, BTC I:2 (1990), p. 18, II, pp. 72-74 ; Borders (1996), pp. lxiv-lxvi, 54 ; Gros I Pujol (1999), p. 320 ; Tello Ruiz-Pérez (2006), I, pp. 318-326, II, pp. 236-241 ; Stingl (2012), pp. 42-46, 102-103 ; Iversen, Liturgical lyrics in many local

Page 168: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

168

versions (sous presse). Les vers 1-5, 19-25, 27-29, 40-46 sont des distiques, Ic, 6,1 et 15 des hexamètres. Les vers 1-4 sont insérés dans le Doxa en ipsistis dans La 263, voir la version VIII et

Doxa en ipsistis (19) ; Huglo (1950), p. 33. Voir Planches 5 (Be 11, f. 93), 14-15 (Pa 1235, f. 192-192v), 17-18 (La 263, 104-

104v). 12 Pour Te summa deitas au lieu de Te trina deitas, voir l’Introduction, 3.4. R13 sceptrum cf. Jer.51:29 ; cf. l’hymne A patre unigenitus, Walpole, Early Latin Hymns,

pp. 309-311. 24 sapientia cf. 1 Cor.1:24, Christum . . . Dei sapientiam. 36 voir Ut possimus (100). Versio II (Pa 1235) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Laudat in excelsis celum terramque regentem, Angelicusque cetus, laudat et omnis homo. Laudamus te. 2 Et benedicit ovans angelorum celsa potestas, Et mortalis homo te benedicit ovans. Benedicimus te. 3 Te veneranter adorat cuncta caterva polorum, Te tellus, pelagus laudat, adorat, amat. Adoramus te. 4 Glorificant dominum rutilancia sidera celi, Glorificant te, rex, cuncta creata tua. Glorificamus te. Gracias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 8 Gloriosus es, rex Israhel, in trono patris tui. Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, 9 Domine, deus, redemptor Israhel, Suscipe deprecationem nostram. 5 Qui super astra sedes in alta polorum, rex celi, famulis tu miserere tuis. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, 10 Deus fortis et immortalis. Tu solus dominus, 11 Celestium, terrestrium et infernorum deus. Tu solus altissimus. R13 Sceptrum, gloria sanctorum, Deus eterne, rex clementissime atque misericordissime, Redemptor alme, cui cuncta famulantur creata vere, Tu pie exaudi preces clamancium ad te, Tu qui es virtus, laus et lumen indeficiens, Decus atque paternum, Iesu Christe.

Page 169: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 169

7 Christe, celorum rex alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge Cum sancto spiritu in gloria dei patris. 12 Te, summa deitas et una, Te poscimus, ut culpas abluas, noxia subtrahas. Des pacem famulis nobis quoque Gloriam per cuncta secula seculorum. Amen. Versio III (Pa 1240) AD GLORIA (Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis). 1 Laudat in excelsis celum terramque regentem, Angelicus cetus, laudat et omnis homo. Lau(damus te). 2 Te benedicit ovans angelorum celsa potestas, Et mortalis homo te benedicit ovans. Bene(dicimus te). 3 Te adhorant veneranter cuncta caterva polorum, Te tellus, pelagus laudat, adorat, amat. Adho(ramus te). 4 Glorificant dominum rutilantia sidera celi, Glorificante, rex, cuncta creata tua. Glorifi(camus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam). 18 O bone rex et pie domine, clementiam inefabiliter tuam magnificantes devote. Domine, deus, (rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite), 10 Deus fortis (et immortalis) Iesu Christe, (Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram). 5 Qui super astra sedes ad dexteram patris in alto, Rex celi, famulis tu miserere tuis. Qui sedes(ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen). Versio IV (Pa 1871) ITEM ALIA (Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis). 1 Laudat in excelsis caelum terramque regentem, Angelicus coetus, laudat et omnis omo.

Page 170: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

170

Laudamus (te). 2 Te benedicit ovans angelorum celsa potestas, Et mortalis homo te benedicit ovans. Benedicimus te. 3 Te veneranter adorant cuncte caterve polorum, Te tellus, pelagus laudat, adorat, amat. Adoramus (te). 4 Glorificant dominum rutilantia sidera caeli, Glorificant te, rex, cuncta creata tua. Glorific(amus te). 19 Qui solita populum tua, rex, pietate gubernas, Semper in eternum protegis atque regis, Gratias (agimus tibi propter magnam gloriam tuam). 20 Qui regis imperium, terram pelagusque polumque, Tu voluisti sciri nomen in orbe tuum. Domine, deus, (rex celestis, deus pater omnipotens), 21 Qui genus humanum clementer ab hoste maligno In cruce iam moriens carne tu, rex, redimis, Domine, fili (unigenite), 22 Angelicus cetus, coniunctus noster catervis Adsistit iugiter vultibus ecce tuis, Iesu (Christe, domine, deus, agnus dei, filius patris), 23 Regnorum, pie rex, Christe, et domine dominorum, Gloria, lux, virtus, laus, honor atque salus, Qui tollis (peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram). 5 Qui super astra sedes ad dexteram patris in alto, Rex caeli, famulis tu miserere tuis. Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis). 24 In te vera quidem fulget sapientia, Christe, In te vita, salus, gloria divicie Quoniam (tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus) 25 Cuius est regnum solius atque victoria, virtus, Tu famulis cunctis, tu, miserere tuis, Iesu Christe, (cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen). Versio V (Apt 17) Ic Angelice laudis dic carmina, summe sacerdos, eia : Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus(bone voluntatis). 1 Laudat in excelsis celum terramque regentem, Angelicus cetus laudat et omnis homo, L(audamus te). 2 Te benedicit ovans celorum celsa potestas Et mortalis homo te benedicit ovans, Benedicimus (te). 3 Te veneranter adorat cuncta caterva polorum, Te tellus, pelagus laudat, adorat, amat, Adoramus (te). 4 Glorificant dominum rutilantia sidera celi, Glorificant te, rex, cuncta caterva tua,

Page 171: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 171

Glorificamus (te). 19 Qui solita populum tu rex pietate gubernas, Semper in eternum protegis atque regis, Gracias (agimus tibi propter magnam gloriam tuam). 20 Qui regis imperio terram pelagusque polumque, Tu vis cognosci nomen in orbe tuum, Domine, deus, rex (celestis, deus pater omnipotens). 21 Qui genus humanum clementer ab hoste maligno In cruce iam moriens sanguine tu redimis, Domine, fili (unigenite) 22 Angelicis cetus noster iungendo catervis Adsistit iugiter vultibus ecce tuis, Iesu Christe, 27 Fili, Christe, dei, cum patre et flamine regnans, Auge recta tuis, parce malum miseris. Domine, deus, agnus (dei, filius patris), 23 Regnorum pie rex, Christe, et dominus dominorum, Gloria, lux, virtus, laus, honor atque salus, Qui tollis (peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram). 5 Qui super astra sede ad dexteram patris in alto Rex celi, famulis, tu miserre tuis. Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis). 24 In te vera quidem fulget sapientia, Christe, In te vera salus, gloria divitiae, Quoniam tu solus (sanctus). 28 Tu solus sanctus, qui sanctos perspicis omnes, pacem dante deo pneumate flamigero. Tu solus dominus. 29 Omnipotens fili, disponens omnia regna, sceptra ferens dextra dirigis imperia. Tu solus altissimus, 25 Cuius est regnum solius, victoria, virtus, Tu famulis cunctis tu miserere tuis, Iesu Christe, cum sancto spiritu (in gloria dei patris. Amen). Versio VI (To 20) Gloria in excelsi deo. (Et in terra pax hominibus bone voluntatis. Laudamus te). 1 Laudat in excelsis celum terramque regentem, Angelicus coetus, laudat et omnis homo. Benedicimus te. 2 Te benedicit ovans angelorum celsa potestas, Et mortalis homo te benedicit ovans. Adoramus te. 3 Te veneranter adorant cuncta caterva polorum, Te tellus, pelagus laudat, adorat, amat. Glorificamus te. 4 Glorificant dominum rutilantia sydera celi, Glorificante, rex, cuncta creata tua.

Page 172: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

172

Gratias agimus tibi (propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus), 30 Magnus, fortis et terribilis. Agnus dei, 31 Rex pacificus atque laudabilis, Filius patris, 32 Redemptor universi orbis, Qui tollis peccata mundi, (miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram). 5 Qui super astra sedes ad dexteram patris in alto, de celo famulis tu miserere tuis. Qui sedes ad dexteram patris, (miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen). Versio VII (Vat 602) SANCTI BENEDICTI ET SANCTI PETRI Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Laudat in excelsis celum terramque regentem, angelicusque cetus, laudat et omnis homo, Laudamus te. 2 Et benedicit ovans angelorum celsa potestas, et mortalis homo te benedicit ovans, Benedicimus te. 3 Te veneranter adorant cuncta caterva polorum, te tellus, pelagus laudat, adorat, amat, Adoramus te. 4 Glorificent dominum rutilantia sydera celi, glorificent te, rex, cuncta creata tua, Glorificamus te. 40 Grates immensas reddit tibi celicus ordo. Celorum domino nos quoque terrigene, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 41 O pater omnipotens, o pulchri conditor orbis, O rex celorum, parce tuo populo, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. 42 O fili patris, o magni gloria mundi, exaudi plebem, o pie Christe, tuam. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, 43 Qui dampnas mundi, dampnatus crimina dampnat, nostra tuis tribue bona cuncta, bone. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. 5 Qui super astra sedes ad dexteram patris in alto, rex celi, famulis tu miserere tuis. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis.

Page 173: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 173

44 Tu quoniam solus sancto qui sanguine sanctus, sanctificas mundum nostra piacla pians, Quoniam tu solus sanctus. 45 Tu solus dominus dominans celestia regna dextera terrarum et tua sceptra tenens, Tu solus dominus. 46 Tu solus regnum princeps altissimus orbis, quem totus laudat glorificatque deum, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. Versio VIII (Voir également Doxa (19) versio VI) (La 263) Doxa en ipsistis theo Ke epigis yrini eman te opis eudochia. Enumen se. 1 Laudat in excelsis celum terramque regentem, Angelicus cetus, laudat et omnis homo. Eulogumen se. 2 Quem benedicit ovans celorum celsa potestas, Et mortalis homo te benedicit ovans. (P)roschinumen se. 3 Te veneranter adorat cuncta caterva polorum, Te tellus, pelagus laudat, adorat, amat. Doxologumen se. 4 Glorificent dominum rutilancia sydera celi, Glorificent te, rex, cuncta creata tua. Eucharistumen se a thyn megalin s doxam Kyrrie basyleu epuranie the patuhochrator Kyrrie yie monogeni ysu xpiste ke igion pneumati Kyrrie o teos o annos tu theu agyos tu patros O eron tin amartian tu cosmu eleyson ymas O eron thas amarthias tu cosmu prosdexe tin deyssin ymon O kathimenos en dexia tu patros eleyson ymas. Oty sy monos ayos, sy monos kyrios, sy monos ipsistos Ysus Christos syn agyon pneumati tus donun theu pathros. Amyn.

Page 174: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

174

30 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Laudemus dominum, quem laudat celicus ordo, Laudamus te. 2 Nomen et imperium cuius est semper benedictum, Benedicimus te. 3 Cuncta poli iubilatio quem veneranter adorat, Adoramus te. 4 Gloria digna tuis qui confers premia sanctis, Glorificamus te. 5 Qui pietate tuis sola misereris alumnis, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 6 Machina te celi, te laudat spiritus omnis, Domine, deus, rex celestis. 7 ‘Sanctus’ ter seraphin ‘Sanctus’ resonent tibi ‘Sanctus’, Deus pater omnipotens. 8 Plebibus et nostris pius esto vocibus istis, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 9 Pectora nostra tuo confirma numine sancto, Domine, deus. 10 Sordibus a cunctis nos munda, Christe, piaclis, Agnus dei. 11 Eterni patris ingeniti splendorque perennis, Filius patris. 12 Ut sceleris sine labe tibi placeat tuus orbis, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 13 Mentibus ut puris valeamus psallere tibi, Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 14 Principium sine principio, sine temporis evo, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 15 Flectitur omne genu, cui subditur atque potestas, Quoniam tu solus sanctus. 16 Rex regum dominus residens super astra polorum, Tu solus dominus. 17 Cuncta tenens summoque regens moderamine verbi, Tu solus altissimus, 18 Qui celum terramque tenes, mare necne profundum, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18: Du 6 Lo 4 Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Ma 19421 1 2 3 4 5 6 7: Ox 358

Page 175: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 175

Versus vagantes 6 = 71:6 ; 7 = 71:7 ; 8 = 71:8 ; 9 = 71:9 ; 10 = 71:10 ; 11 = 71:11 ; 12 = 71:12 ; 13 = 71:13 ; 14 = 71:14 ; 15 = 71:15 ; 16 = 71:16 ; 17 = 71:17 ;

18 = 71:18 7 seraphin: seraphym Pa 10508 | resonent: resonat Ma 288 Ma 289 Ma 19421 9 tuo: pio Ma 289 | sancto: sacro Ma 288 289 10 piaclis: piacli Du 6 Pa 10508 18 tenes ex tenens corr Ma 289 AH 47 no 190 ; Gloria mél. Vat. IV, Bosse (1955) 56 ; Vat. VII, Bosse (1955) 1. Hexamètres léonins. Cf. Ps 116: 6-18 cf. Quem cives celestes / Quem laudant

cherubin (71). 7 Is. 6:3: et clamabant alter ad alterum et dicebant Sanctus sanctus sanctus Dominus

deus exercituum plena est omnis terra gloria eius. Cf. Cherubikon, le Te Deum. 11 cf. Hbr. 1:3 Qui cum sit splendor gloriae et figura substantiae eius ; cf. l’hymne

ambrosien Splendor paternae gloriae, Walpole, Early Latin Hymns, pp. 35-39 ; Ambroise, Hymnes, éd. Fontaine (1992), pp. 179-204.

Page 176: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

176

31 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Laudes officii patri cantemus ovanter. Laudamus te. 2 Qui suboles hominis dignatus adesse, secunda. Benedicimus te. 3 Crucis hinc removens vexillum, summe, recernis. Adoramus te. 4 Inde tuis surrectus ades visione secutis. Glorificamus te. 5 Tunc veniens ad celsa poli tellurem liquisti. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 6 Inde dei flamen mittens ediscere cunctos. Domine, deus, rex celestis. Deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 7 Quatenus imbuti mereamur scandere celsa. Quoniam tu solus sanctus, Tu solus dominus, tu solus altissimus, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7: Mod 7 5 Tunc ex Nunc corr. Mod 7 | tellurem: tellure Mod 7 6 Inde dei scripsi, Indei ut vid. Mod 7, Inde nobis AH AH 47, no 215 ; Gloria mél. I, Bosse (1955) 12. Hexamètres.

Page 177: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 177

32 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Laudibus eximiis, bone rex, te corde colentes Laudamus te. 2 Oribus hymnidicis modulanti voce canentes Benedicimus te. 3 Corpore subnixi celebrantes, mente subacti Adoramus te. 4 Gloria de cuius benedicta loco nitet almo, Glorificamus te. 5 Gratia non gratos, quia gratos prescia gignit, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram, 6 Ut velut incensum celi conscendat ad aulam. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis, 7 Vulnera dira medens et sancto munere ditans, Quoniam tu solus sanctus, 8 A quo percipiunt sancti fore quique beantur. Tu solus dominus 9 Celorum terreque, maris necnon et abyssi, Tu solus altissimus, Iesu Christe, 10 Carne et mente simul hominem quem credimus esse et hominem verumque deum Christum veneramur Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10: Lo 13 Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Ma 19421 Pa 13252 10: La 263 1 colentes: canentes Ma 288 Ma 289 2 modulantis: modulandi Pa 10508 Ma 19421 4 benedicta: benedicto Pa 19421 | almo: almus Pa 13252 5 gratos: grates Ma 288 Ma 289 6 Ut: Et Lo 13 7 medens: medes Ma 288 Ma 289 9 maris: mari Ma 19421 10 et hominem verumque: verum et hominemque Ma 19421 | veneramur:

veneremur Pa 10508 AH 47, no 199 ; Gloria mél. Vat. I, Bosse (1955) 12 ; Vat. IV, Bosse (1955) 56.

Page 178: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

178

Hexamètres. 10 présenté comme un vers lié à Christe avec un long mélisme sur la voyelle ve- de veneramur et suivi d’une suite de prosules dans le manuscrit tardif La 263. Voir Versio II ; Hiley, Ordinary of mass chants (1986), p. 95.

1 cf. Jean Scot Erigène. Hellinas troiasque, MGH, Poetae III ; voir Iversen, Virgil, the Psalms (2009), pp. 129-162 ; cf. CT X, no 843.

10 Cf. le Credo. Versio II (La 263) Iesu Christe 10 Carne et mente simul hominem quem credimus esse Et hominem verumque deum Christum veneramur Cum sancto spiritu in gloriam dei patris. Amen.

Page 179: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 179

33 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominbus bone voluntatis. 1 Laus angelorum, salus et vita, redemptio nostra, Laudamus te. 2 Qui cuncta tuo disponis ordine ad dexteram patris sedens benedicte, Benedicimus te. 3 Eterne perpetue nunc et semper in sede glorie tue, o adorande, Adoramus te. 4 Lux luminum, ablatio scelerum, exultatio electorum, Glorificamus te. 5 Sancte ac benedicte et coeterne domine, Gratias agimus tibi, 6 Celestium, terrestrium tu fabricator et mundi redemptor, Propter magnam gloriam tuam. 7 Sancta sanctis qui preparas, laudes tibi referimus, Domine, deus, rex celestis. 8 Gloriosus ac venerandus arva regens et polum, Deus pater omnipotens. 9 Laudantia nomen tuum agmina aspice, rex altissime, Domine, fili unigenite. 10 Deus patrum nostrorum, da nobis spiritum gratie tue, Iesu Christe, 11 Gloriam prebens tuis devotis indeficientem, Domine, deus, 12 Eternus et immortalis. Agnus dei, 13 Laudabilis atque gloriosus Filius patris, 14 Benedicti patris omnipotentis unigenite, Christe, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 15 Deus, summe conditor lucis, poli siderumque creator, rex sancte, Qui tollis peccata mundi, 16 Adorandus qui es eternaliter in sancta trinitate, Christe, Suscipe deprecationem nostram. 17 Celorum compos et auctor, terre marisque creator, Qui sedes ad dexteram patris. 18 Centrum poli tu palmo metiris, polum et arva pugillo concludis,

Page 180: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

180

Quoniam tu solus sanctus. 19 Deo patri unica proles eiusque sapientia necnon et virtus. Tu solus dominus. 20 Tu omnia nostis, tu cuncta gubernas et iudicas iuste. Tu solus altissimus, 21 Omnipotens, adorande, colende, tremende et venerande, Iesu Christe, 22 Cuius potestas, virtus et honor et regnum permanet semper Cum sancto spiritu in gloria dei patris. 23 Incessanter una cum angelis laudemus universi dominum

nostrum. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23: Pa 1120 Pa 909 Pa 1121 Pa 1119 Pa 887 1 2 3 4 7 9 15 17 18 19 20 22: Pa 1118 Pa 1871 Versus vagantes 11 = 26:4 ; 14 = 26:2 ; 21 = 70:5 11 prebens: prebes Pa 887 15 conditor lucis: lucis conditor Pa 1118 17 celorum in celorum rex corr. Pa 1118 20 nostis: nosti Pa 909 Manque dans les AH ; Gloria mél. Vat. III, Bosse (1955) 21 ; Vat. VI, Bosse (1955)

29/30. 18 Cf. Is. 40:12, Quis mensus est pugillo aquas et caelos palmo ponderavit. 19 sapientia cf. 1 Cor.1:24, Christum . . . Dei sapientiam. 21 Cf. CAO, 45, 97. 22 sceptrum cf. Jer.51:29 ; cf. l’hymne A patre unigenitus, Walpole, Early Latin Hymns, pp. 309-311.

Page 181: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 181

34 Gloria in excelsis deo – voluntatis. 1 Laus, honor, Christe, coram te resonet, eterne rex, Laudamus te. 2 Qui pro cunctis de sede descendisti politica, Benedicimus te. 3 Proprium in cruce sanguinem fundens victor redisti ad superos, Adoramus te. 4 Gloriam tuis indeficientem fidelibus, Christe, prebens, Glorificamus te. 5 Laudat te cuncta caterva polorum, alme redemptor, Gratias agimus tibi, 6 Ineffabilis adonay, trine deus et une, Propter magnam gloriam tuam. 7 Quem laudant astra polorum simulque creata cuncta, Domine, deus, rex celestis, 8 Virtutes cuncte supere tremunt, laudant, adorant, Deus pater omnipotens. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 9 Virtutum celestium rex, famulis tu semper adesto tuis. Quoniam tu solus sanctus, 10 Superna poli alta presidens. Tu solus dominus, 11 Cuncta de sinu mirabiliter ordinans patris. Tu solus altissimus. R Regnum tuum solidum permanebit in eternum Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * 12 Ut nos exaudieris, rex glorie, petentes et invocantes te, domine R13 Rex regum, cuius constat sine Regens cuncta benigne Celica et terrea, pontica simul atque Summa residens in poli arce Terris dignatus es descendere Tempore regnum

Page 182: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

182

14 Magnus et fortis atque terribilis 15 Rex pacificus atque laudabilis 16 Redemptor universi orbis 17 Qui solus habes immortalitatem et lucem habitas inaccessibilem 18 Suscipe nunc clemens servulorum laudes ab alto. O deus alme 19 Qui super astra sedes ad dexteram patris in alto, rex, Christe, famulis tu miserere tuis 20 Deus fortis et immortalis 21 Celestium, terrestrium et infernorum rex R22 Regnum tuum nobilem Lumen eterne, qui splendor es sed de tuo lumine, Sacre ecclesie sociasti admirabile dote. Dignare proles absolvere dilecte, Sponso tue divo spiramine. Permanebit in eternum 23 Alme deus altissime qui regnas potentissime, nostrorum sordes ablue et indulge peccamina 24 Cui iure perennis arcibus ethereis una est cum patre potestas atque 25 Domine, deus, redemptor Israhel 26 Eternus manens cum patre R27 Regnum tuum solidum Per te, domine, sistit omnipotentissime, Qui in cruce signum tribuisti vivifice. O rex Christe, Tibi laus atque honor Permanebit in eternum

Page 183: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 183

28 O bone rex, preces servorum tuorum clementer hodie exaudire digneris, precamur 29 Tibi laus, imperium, salus, victoria, gratia, potestas, gloria, decus et honor permanebit in eternum 30 Rex regum inestimabilis, invisibilis atque ineffabilis et incomprehensibilis 31 Eterni sapientia patris 32 Tu lux, via et spes nostra, filius, vita, bonitas, caritas, sapientia, Christe 33 Bonum omne pariter cuncta per secula, Christe 34 Christe, via veritas et vita nostra, rex regum et deus noster 35 Deus, lux sanctorum omnium clara, exaudi preces servorum tuorum mente serena et tribue nobis largam tuam misericordiam R36 Regnum tuum solidum Conditor generis humani, redemptor idemque, Ineffabilis, sine fine, sine principio, Sapientia dei patris eterni, Salvare venisti nos, nasci dignatus de virgine Et nunc deus et homo regnas, o domine dominator Permanebit in eternum 37 Celeste munus concede propitius 38 Gloriosus es, rex, in throno patris tui 39 Omnipotens altissime, verbum patris et genite, auxiliare domine 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 R: Pa 779 Pa 1084 Pa 1118 Pa 1871 1 2 3 4 5 6 7 8 12 R13 14 15 16 17 18 19 20 R21 R22 23 24: PaA 1169 1 2 3 4 5 6 7 8 12 R13 25 14 15 16 17 18 19 26 R27 23: Pa 1235 2 3 4 5 6 7 8 12 R13 25 14 15 16 17 18 19 26 R27 23: Pa 9449

Page 184: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

184

1 2 3 4 5 6 7 8 28 29 30 31 32 33 34 9 11 10 35 R36 37: Pa 1240 (Versio II) 1 2 3 4 5 6 8 38 33 21 9 10 11 R36: Pa 887 1 2 3 4 5 6 7 8 39 12 9: Lo 13 1 (incipit): Pa 9449sec. Versus vagantes R = 13:R, 16:R, 29:R, 38:R, 43:R, 46:R, 52:R, 57:R, 72:R, 100:R ; R13 vide

146, = 52:R9, 80:R7, 100:R11, cf. 36:21, 46:9, 80:6, 91:14 ; 14 = 29:30, 36:31, 38:24, 46:25, 87:11 ; 15 = 29:31, 36:32, 38:31, 46:26, 87:14, 101:39 16 = 29:32, 36:33, 38:32, 46:27, 87:15, 101:42 ; 17 = 26:12, 36:25, 38:34, 45:24, 46:31, 52:16 ; 18 = 38:33, 46:28, 48:16, 52:21, 74:12, cf. 20:15, 36:29 ; 19 = 26:7, 29:5, 46:29, 55:31 ; 20 = 13:22, 20:10, 26:6, 29:10, 36:13, 38:7, 45:14, 48:23, 52:7, 55:19, 73:9, 87:10, 100:13, 101:49 ; 21 = 13:23, 26:11, 29:11, 36:14, 38:8, 45:8, 48:24, 52:14, 55:20, 57:7, 73:10, 79:6, 87:16, 100:14, 101:51 ; R22 vide 128 ; 23 = 13:45, 52:15, 101:74 ; 24 = 47:13 ;

25 = 1:9, 29:9, 38:6, 48:22, 55:30, 100:12, 101:46 ; R27 vide 138 ; 29 = 45:35 ; 32 cf. 46:8 ; 33 = 4:8, 45:10 ; 34 = 18:7, 36:37, 52:6, 55:27, 58:8, 72:10 ; R36 vide 121 ; 37 = 17:14, 46:35, 52:8 ; 38 cf. 29:8, 38:5, 40:10, 55:18 ; 39 = 38:30, cf. 18:6, 48:1, 101:30

1 om. Pa 9449, Laus honor . . . resonet. REQUIRE RETRO IN NATALE SCI STEPHANIS

Pa 9449sec. resonet om. PaA 1169 3 qui om. Lo 13 Pa 779 | tuis: tui Pa 779 4 indeficientem: indeficienter PaA 1169 Pa 1240 | prebens: prebes Pa 1084 5 laudat te: lauda te Lo 13, laudate Pa 9449 | alme redemptor om. PaA 1169 7 simulque creata cuncta: alme redemptor PaA 1169 | laudant: laudat Pa 1240 Pa 779 Pa 887 Pa 1084 Pa 1871 10 presidens: presides Pa 1084 12 te om. Lo13 R13 tempore: Et tempore Pa 1235 17 Deus fortis et immortalis errore script. et postea eras. ante Quoniam PaA

1169 18 O: Et Pa 1235 19 Christe: celi Pa 1235 21 Celestium. Pa 887 R22 splendor es sed de tuo: splendore in sede tuo PaA 1169 23 deus om. Pa 1235 24 iure: iuri PaA 116926 | eternus: et eternus Pa 1235 38 Gloriosus es rex. Pa 887 cetera verba ex 29:8, 38:5, 40:10, 55:18 supplevi Manque dans les AH ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Vat. XIV, Bosse (1955) 11 ; van Deusen (1980), I, 60, 65, 68, II, 83-86 (transcription musicale). 1 laus honor cf. par ex. l’hymne Conditor alme siderum, Walpole, Early Latin Hymns,

84, pp. 299-302. 12 rex glorie cf. le Te Deum. R22 Voir Psla Lumen eterne (128). 31,32,R36 sapientia cf. 1 Cor.1:24, Christum . . . Dei sapientiam.

Page 185: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 185

Versio II (Pa 1240) Gloria (in excelsis deo – voluntatis) 1 Laus, honor, Christe, coram te resonet, eterne rex, L(audamus te). 2 Qui pro cunctis de sede descendisti politica, B(enedicimus te). 3 Proprium in cruce sanguinem fundens victor redisti ad superos, A(doramus te). 4 Gloriam tuis indeficienter fidelibus, Christe, prebens, Glori(ficamus te). 6 Ineffabilis adonay, trine deus et une, Gratias (agimus tibi), 5 Laudat te cuncta caterva polorum, alme redemptor, Propter (magnam gloriam tuam). 7 Quem laudat astra polorum simulque creata cuncta, Domine, deus, rex (celestis), 8 Virtutes cuncte supere tremunt, laudant, adorant, Deus pater (omnipotens). 28 O bone rex, preces servorum tuorum clementer hodie exaudire digneris, precamur, Domine, fili (unigenite). 29 Tibi laus, imperium, salus, victoria, gratia, potestas, gloria, decus et honor permanebit in eternum, Iesu (Christe), 30 Rex regum inestimabilis, invisibilis atque ineffabilis et incomprehensibilis Domine, deus, 31 Eterni sapientia patris, Agnus (dei), 32 Tu lux, via et spes nostra, filius, vita, bonitas, caritas, sapientia, Christe, Qui tollis (peccata mundi, miserere nobis). 33 Bonum omne pariter cuncta per secula, Christe, Qui tollis (peccata mundi, suscipe deprecationem nostram). 34 Christe, via veritas et vita nostra, rex regum et deus noster, Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis). 9 Virtutum celestium rex, famulis tu semper adesto tuis, Quoniam (tu solus sanctus), 11 Cuncta de sinu mirabiliter ordinans patris, Tu solus dominus 10 Superna poli alta presidens, Tu solus altissimus, 35 Deus, lux sanctorum omnium clara, exaudi preces servorum tuorum mente serena et tribue nobis largam tuam misericordiam.

Page 186: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

186

R36 Regnum tuum solidum Conditor generis humani, redemptor idemque, Ineffabilis sine fine, sine principio, Sapientia dei patris eterni, Salvare venisti nos nasci dignatus de virgine Et nunc deus et homo regnas, o domine, dominator, Iesu Christe, 37 Celeste munus concede propitius Cum sancto (spiritu in gloria dei patris. Amen). 35 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Laus tibi, Christe, decus et virtus et potestas, Laudamus te. 2 Cuncta creata te benedicunt celestia atque terrestria, Benedicimus te. 3 Cetus clarissimus angelicus et mortalis homo Adoramus te. 4 Omnipotentem in sede maiestatis fulgentem, Glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 5 Christe, tuis redemptis solve delictis, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus. Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria Dei patris. Amen. 1 2 3 4 5: Pa 1084 5 delictis: delatis Pa 1084 Manque dans les AH ; sans neumes.

Page 187: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 187

36 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Laus tibi, domine, celsa potestas in excelsis, Laudamus te. 2 Et benedictum nomen tuum in eternum, Benedicimus te. 3 Qui pietate pollens descendisti ad inferos, Adoramus te. 4 Redimeres ut creata sanguine tuo, rex altissime, Glorificamus te. 5 Et vatum omnium firmares oracula, redemptor alme, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. 6 Omnium vita, mori voluisti pro cunctis, o bone Iesu, Domine, fili unigenite, 7 Et in virtute tua, leo fortis, surrexisti de tumulo, Iesu Christe, 8 Et calcatis inferis attulisti de triumpho gloriam in secula, Domine, deus, agnus dei, filius patris. 9 Da veniam peccaminum, da reis remedium, piissime, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 10 Regna polorum alta qui presides solus, tu famulis miserere tuis. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus. Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria Dei patris. Amen. * * * Ia Sacerdos dei excelsi, Veni ante sacrum et sanctum altare Et in laude regis regum Vocem tuam emittere dignare. Supplices te rogamus, Eia, dic, domne :

Page 188: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

188

Ib Cives superni Hodie suam Simul et nostram Nuntiant mundo Resurrectionem. Gloriam deo Resonemus omnes : R11 Regnum tuum solidum Per te, Christe, sistit, omnipotentissime, Qui in cruce signum nobis dedisti vivifice. Te laudamus, rex clementissime. Tibi laus et honor Permanebit in eternum 12 Christe, celorum rex alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge 13 Deus fortis et immortalis 14 Celestium, terrestrium et infernorum rex R15 Sceptrum tuum nobile O rex glorie, qui es splendor ac decus ecclesie, Quam decorasti tuo quoque pretioso sanguine, Hanc rege semper, piissime, Qui es fons misericordie. Permanebit in eternum 16 Venerandum adorandumque nomen tuum in eternum 17 Gloriosum decus, inestimabilis redemptor alme 18 Pax, salus et vita omniumque deus, tibi gloria 19 Sanctam maiestatem tuam poscimus devote 20 Da pacem famulis et vitam beatam, o bone rex 21 Rex regum, cuius constat sine tempore regnum 22 O decus omnium

Page 189: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 189

23 Prolis, o rutilis, patri coevus 24 Heros poli, heros summa residens in arce 25 Qui solus habes immortalitatem et lucem habitas inaccessabilem 26 Qui unus idemque es veneranda trinitas 27 Ineffabilis trinitas et incomprehensibilis una deitas 28 Plebs tua tibi laudum carmina promit, sancte 29 Suscipe nunc clemens servulorum laudes ab alto, o pacis auctor 30 Patri equalis paracliti quoque, individuus compar 31 Magnus et fortis atque terribilis 32 Rex pacificus atque laudabilis 33 Redemptor universi orbis 34 Angelicis feratur manibus laus nostra sed coram te, rex 35 Te, trina deitas et una, Poscimus, ut culpas abluas, noxias subtrahas. Des tuis pacem famulis nobis quoque. Gloria in excelsis per cuncta secula seculorum 36 Tu, qui in celis ascendisti, miserere hominibus in terris 37 Christe, via, veritas et vita nostra, rex regum et deus noster 38 Nobis da veniam peccaminum, da reis remedium 39 O rex gloriose, qui cuncta creasti

Page 190: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

190

1 2 3 4 5 6 8: Cdg 473 Ox 775 (Versio IV) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10: Pa 10508 1 2 3 4 6 5 7 8 10 R11 12: Lo 13 Ib 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 13 14 R15 12: Pa 9449 (versio III) Pa 1235 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 13: PaA 1169 1 2 3 4 6 5 8 7: Cai 75 1 2 3 4 6 7 8 10: Ma 19421 1 2 3 4 5 6 8 7 10: Ox 222 RoV 52 1 2 3 4 5 36 37: Pa 1118 (Versio II) 1 2 3 4 5 6 7 38 39: Apt 18 1 2 16 17 3 4 5 29 14: Vro 107 1 2 16 17 18 19 20 21 3 4 5 14 22 23 24 R11 25 26: Pa 1240 (Versio V) 1 2 16 17 27 28 29 30 21 31 32 33 4 5 13 14 22 23 24 34: Pa 909 Pa 1121 1 2 16 17 27 28 29 30 21 31 32 33 4 5 13 14 22 23 24 34 R11: Pa 1120 Pa 1119 Pa 1084 Pa 903 Pa 1118sec Pa 778 Ia Ib 1 2 16 17 27 28 29 30 21 31 32 33 4 5 13 14 22 23 24 34 R11: Pa 779 (Versio VI) 1 2 16 17 27 28 29 30 21 31 32 33 4 5 13 22 23 24 34 R11: Pa 1871 1 2 16 17 27 10 28 29 30 21 31 32 33 4 5 13 14 22 23 24 R11 34 35: Pa 887 1 2 16 17 27 28 29 38 31 32 33 4 5 13 10 22 23 34 10 R1: Apt 17 Versus vagantes 3 = 38:36, 52:19 ; 4 = 52:20 ; 6+8 = 26:10 ; Ia vide 113, = 29:Ia, cf. 38:Ia,

55:Ia, 100:Ib ; Ib vide 104, = 12:Ia, 13:Ia, 29:Ib, 47:I, 48:Ib, 55:Ib, 58:Ib, 100:Ia ; R11 vide 138, = 26:R13, 38:R20, 46:R39, 55:R23, 58:R21, cf. 20:R20 ; 12 vide 120, = 3:6, 13:19, 18:10, 26:14, 29:7, 38:19, 45:6, 46:14, 55:32, 57:8, 58:6, 64:14, 70:16, 83:20, 87:13 ; 13 = 13:22, 20:10, 26:6, 29:10, 34:20, 38:7, 45:14, 48:23, 52:7, 55:19, 73:9, 87:10, 100:13, 101:49, cf. 14:8 ; 14 = 13:23, 26:11, 29:11, 34:21, 38:8, 45:8, 48:24, 52:14, 55:20, 57:7, 73:10, 79:6, 87:16, 100:14, 101:51 ; R15 vide 132, = 12:R14, cf. 45:5, 58:7 ; 18 = 38:21, 45:21, 46:5, 101:18, cf. 58:22 ; 19 = 8:8, 18:5, 38:16, 45:7, 46:15, 48:21, 69:8, 99:5, 101:23 ; 20 = 26:8, 45:22, 46:16, 58:14, 100:9, 101:26, cf. 8:9, 69:9, 46:3, 58:19, 72:11 ; 21 = 46:9, 80:6, 91:14, cf. 34:R13, 52:R9, 80:R7, 100:R11 ; 22 = 38:39, 46:19, 48:11, 101:54 ; 23 = 20:18, 38:41, 46:20, 48:12, 101:57; 24 = 20:19, 38:40, 46:21, 48:13, 101:60 ; 25 = 26:12, 34:17, 38:34, 45:24, 46:31, 52:16 ; 26 = 38:35, 46:32 ; 27 = 101:19 ; 28 = 38:28, 45:30, 46:24, 48:19, 52:17, 74:11, 101:62 ; 29 = 20:15, 34:18, 38:33, 46:28, 48:16, 52:21, 74:12 ; 30 = 18:8, 26:9, 46:30, 55:26, cf. 38:44, 101:37 ; 31 = 29:30, 34:14, 38:24, 46:25, 87:11 ; 32 = 29:31, 34:15, 38:31, 46:26, 87:14, 101:39 ; 33 = 29:32, 34:16, 38:32, 46:27, 87:15, 101:42 ; 34 = 101:65,

cf. 26:15, 38:42, 46:22; 35 vide 152, = 4:12, 37:24, 38:43, 45:20, 46:37, 55:10, 58:20, 74:14 ; 37 = 18:7, 34:34, 52:6, 55:27, 58:8, 72:10 ; 39 = 43:3

6+8 in unum coniuncta Cdg 473 Ox 775 1 excelsis: eternum Pa 1240 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 2 Et: Te PaA 1169 | benedictum: benedicunt Pa 903 eternum ut vid. Pa 1240,

sempiternum Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 779 Pa 887 Pa 1118sec Pa 1871 Pa 778

3 pietate: pietatum Vro 107 | pollens ex potens corr. Lo 13 | inferos: miseros Pa 1235

5 Et: Ut Ox 775 Apt 17 | vatum: votum Apt 18 | omnium: homnium Pa 1118 | firmares: firmasti Cai 75, firma rex PaA 1169

Page 191: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 191

6 omnium: omnia Ma 19421, Ymnium Ox 222 8 calcatis inferis: calacata infera Lo 13 Ma 19421 Pa 9449 PaA 1169 Apt 18

RoV 52 Ox 222, calcato infero Pa 10508 Cai 75 | gloriam: gloria Pa 9449 9 da veniam: dans veniam Pa 10508 PaA 1169 | reis: regis PaA 1169 10 Regna polorum: rex seculorum Lo 13 Ma 19421 Pa 887 Ox 222 RoV 52 |

alta . . . tuis om. Pa 887 | presidens: presides Cdg 473 Ox 775 Ma 19421 Ia Sacerdos dei veni UT SUPRA Pa 779 Ib Cives superni hodie. Pa 779 R11 omnipotentissime: omnipotens domine Pa 1240 | rex om. Pa 1240 | Qui

incruce . . . vivifice: Mittens hodie paraclitum discipulis in igne Pa 778 | laus et honor: laus honorque Pa 778 Apt 17, laus et honor que Pa 779 in eternum: in sempiternum Vro 107

12 reis: regis Apt 18 14 Celestium terrestrium UT SUPRA Pa 909 Pa 1121 Apt 17, Celestium REQ.

RETRO IN NAT. DNI. Vro 107 | deus: rex Pa 779 Pa 887 Pa 1084 Pa 903 Pa 1118sec Pa 778 Vro 107 15 Qui es fons misericordie om. Pa 9449 | ac: et Pa 9449 Pa 1235 16 verba in marg. add. Pa 779 17 gloriosum decus: gloriosus deus Apt 17 Vro 107 23 Prolis o rutilis. Pa 909, Prolis. Pa 1121, Prolis UT SUPRA Pa 903 | coevus:

quo evus Pa 779 24 Eros poli. Pa 909 Pa 1121, Eros poli UT SUPRA Pa 903 28 promit: mittit Pa 1240 Pa 887 29 o pacis auctor om. Vro 107 32 post laudabilis errore Magnus add. Pa 887 34 Angelicis. Pa 887 35 Te trina. Pa 887 Manque dans les AH ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Rönnau (1967), pp. 117-

121 ; Planchart (1977), p. 274 ; van Deusen (1980), I, p. 60, II, pp. 245-249 (transcription musicale) ; Leach (1986), I, pp. 183-187. Seulement les vers 1, 2, 5, 7, 9, 10, 16, 17, et 38 semblent apparaître uniquement dans Laus tibi domine, tous les autres sont des vers vagants.

8 cf. CT III, p. 63, Calcato mortis aculeo resurrexi hodie ; cf. le Te Deum Tu devicto mortis aculeo ; Kähler (1958), p. 43.

R15 rex glorie Ps. 23:7,9,10, cf. le Te Deum ; pretioso sanguine 1 Pt.1:18: Non corruptibilibus . . . redemti estis . . . sed pretioso sanguine . . . Christi ; cf. le Te Deum ; sceptrum cf. Jer.51:29 ; cf. l’hymne A patre unigenitus, Walpole, Early Latin Hymns, pp. 309-311.

21 Sedulius, Carmen paschale, 1, 33. Versio II (Pa 1118) ITEM LAUS Gloria in excelsis deo Et in terra pax (hominibus bone voluntatis). 1 Laus tibi, domine, celsa potestas in excelsis, Laudamus te. 2 Et benedictum nomen tuum in eternum, Benedicimus (te). 3 Qui pietate pollens descendisti ad inferos, Adoramus (te).

Page 192: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

192

4 Redimeres ut creata sanguine tuo, rex altissime, Glorific(amus te). 5 Et vatum homnium firmares oraculum, redemptor alme, Gratias (agimus tibi), 36 Tu, qui in celis ascendisti, miserere hominibus in terris Propter (magnam gloriam tuam). 37 Christe, via, veritas et vita nostra, rex regum et deus noster, Domine, deus, rex (celestis, deus pater omnipotens. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus. Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria Dei patris. Amen). Versio III (Pa 9449) Ib Cives superni hodie suam simul et nostram nuntiant mundo festivitatem. Gloriam deo resonemus omnes : Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Laus tibi, domine, celsa potestas in excelsis, Laudamus te. 2 Et benedictum nomen tuum in eternum, Benedicimus te. 3 Qui pietate pollens descendisti ad miseros, Adoramus te. 4 Redimeres ut creata sanguine tuo, rex altissime, Glorificamus te. 5 Et vatum omnium firmares oracula, redemptor alme, Gratias agimus tibi USQUE tuam. 6 Omnium vita, mori voluisti pro cunctis, o bone Iesu, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. Domine, fili unigenite, 7 Et in virtute tua tua, leo fortis, surrexisti de tumulo, Iesu Christe, 8 Et calcata infera adtulisti de triumpho gloria in secula, Domine, deus, agnus dei, filius patris. 9 Da veniam peccaminum, da reis remedium, piissime, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. 10 Regna polorum alta qui presides solus, tu famulis miserere tuis. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus,

Page 193: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 193

13 Deus fortis et immortalis. Tu solus dominus, 14 Celestium, terrestrium et infernorum deus, Tu solus altissimus. R15 Sceptrum tuum nobile O rex glorie, qui es splendor et decus ecclesie, Quam decorasti tuo quoque pretioso sanguine, Hanc rege semper piissime, Qui es fons misericordie. Permanebit in eternum. Iesu Christe. 12 Christe, celorum rex alme, Voces nostras, o inclite Vocibus angelorum adiunge Cum sancto spiritu in gloria Dei patris. Amen. Versio IV (Cdg 473) ITEM L(AUDES) Gloria in excelsis deo (et in terra pax hominibus bone voluntatis). 1 Laus tibi, domine, celsa potestas in excelsis, Laudamus te. 2 Et benedictum nomen tuum in eternum, Benedicimus te. 3 Qui pietate pollens descendisti ad inferos, Adoramus te. 4 Redimeres ut creata sanguine tuo, rex altissime, Glorificamus te. 5 Et vatum omnium firmares oracula, redemptor alme, Gratias (agimus tibi propter magnam gloriam tuam). 6 Omnium vita, mori voluisti pro cunctis, o bone Iesu, 8 Et calcatis inferis attulisti de triumpho gloriam in secula, Domine, deus, (rex celestis, deus pater omnipotens. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus. Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria Dei patris. Amen). Versio V (Pa 1240) AD GLORIA 1 Laus tibi, domine, celsa potestas in eternum, Laudamus (te). 2 Et benedictum nomen tuum in sempiternum, Benedicimus (te). 16 Venerandum adorandumque nomen tuum in eternum,

Page 194: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

194

Adoramus (te). 17 Gloriosum decus inestimabilis, redemptor alme, Glori(ficamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam). 18 Pax, salus et vita omnium, deus, tibi gloria, Domine, deus, rex (celestis). 19 Sanctam maiestatem tuam poscimus devote, Deus pater (omnipotens). 20 Da pacem famulis et vitam beatam, o bone rex, Domine, fili (unigenite), 21 Rex regum, cuius constat sine tempore regnum, Iesu (Christe), 3 Qui pietate pollens descendisti ad inferos, Domine, deus, 4 Redimeres ut creata sanguine tuo, rex altissime, Agnus (dei), 5 Et vatum omnium firmares oracula, redemptor alme, Filius (patris. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram). 14 Celestium, terrestrium et infernorum rex, Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis). 22 O decus omnium, Quoniam tu (solus sanctus), 23 Prolis, o rutilis, patri coevus Tu solus (dominus), 24 Eros poli, eros summa residens in arce Tu solus al(tissimus), R11 Regnum tuum solidum Per te, Christe, sistit, omnipotens domine, Qui in cruce signum nobis dedisti vivifice. Te laudamus, clementissime. Tibi laus et honor Permanebit in eternum. Iesu (Christe), 25 Qui solus habes (immortalitatem et lucem habitas inaccessabilem) Cum sancto (spiritu), 26 Qui unus idemque es veneranda trinitas, In gloriam (dei patris. Amen). Versio VI (Pa 779) UT SUPRA Ia Sacerdos dei (excelsi), veni (ante sanctum et sacrum altare et in laude regis regum vocem tuam emittere. Supplices te rogamus, Eia dic, domne) : Gloria in excelsis deo

Page 195: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 195

Ib Cives superni (hodie suam simul et nostram nuntiant mundo festivitatem. Gloriam deo resonemus omnes) : Et in terra pax DE LAUDE 1 Laus tibi, domine, celsa potestas in excelsis, Laudamus (te). 2 Et benedictum nomen tuum in sempiternum, Benedicimus (te). 16 Venerandum adorandumque nomen tuum in eternum, Adoramus (te). 17 Gloriosum decus inestimabilis, redemptor alme, Glorificamus (te). 27 Ineffabilis trinitas et incomprehensibilis una deitas, Gratias agimus (tibi propter magnam gloriam tuam). 28 Plebs tua tibi laudum carmina promit, sancte Domine, deus, rex (celestis). 29 Suscipe nunc clemens servulorum laudes ab alto, o pacis auctor, Deus pater (omnipotens). 30 Patri equalis paracliti quoque, individuus compar, Domine, fili (unigenite), 21 Rex regum, cuius constat sine tempore regnum, Iesu Christe, 31 Magnus et fortis atque terribilis, Domine, deus, 32 Rex pacificus atque laudabilis, Agnus dei, 33 Redemptor universi orbis, Filius patris. 4 Redimeres ut creata sanguine tuo, rex altissime, Qui tollis (peccata mundi, miserere nobis). 5 Et vatum omnium firmares oracula, redemptor alme, Qui tollis (peccata mundi), 13 Deus fortis et immortalis, Suscipe de(precationem nostram). 14 Celestium, terrestrium et infernorum rex, Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis). 22 O decus omnium, Quoniam tu (solus sanctus), 23 Prolis, o rutilis, patri coevus, Tu solus (dominus), 24 Eros poli, eros summa residens in arche, Tu solus al(tissimus). 34 Angelicis feratur manibus laus nostra sed coram te, rex, Iesu Christe,

Page 196: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

196

R11 Regnum tuum solidum Per te, Christe, sistit omnipotentissime, Qui in cruce signum nobis dedisti vivifice. Te laudamus, rex clementissime. Tibi laus et honor que Permanebit in eternum Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen.

Page 197: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 197

37 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Laus tibi, summe deus, quem laudant ethere sancti, Laudamus te. 2 Hymniphonus te quem benedicit cetus Olympi, Benedicimus te. 3 Poplitibus curvis sancti quem semper adorant, Adoramus te. 4 Gloria sanctorum, deus et rex glorificande, Glorificamus te. 5 Gratis sanctificans trino quos nomine salvas, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 6 Omnia tu recto disponis tramite iustis, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. 7 Aurea distribuens vite promissa beatis, Domine, fili unigenite, 8 Princeps tu pacis, sola redemptio sanctis, Iesu Christe, domine, deus, agnus dei, filius patris. 9 Pectoris interna tu pellens lubrica, Christe, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 10 Axe poli rutilans et sanctos rite gubernans, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 11 Tu pie, sanctificans sanctos tibi, iustus ubique, Quoniam tu solus sanctus. 12 Tu mare, tu celsa, tu sanctos, tu regis arva, Tu solus dominus. 13 Tu machine dominus, omnibus tu lux, via sanctis, Tu solus altissimus. R14 Sceptrum, gloria sanctorum, Deus eterne, rex clementissime atque misericordissime, Redemptor alme, cui cuncta semper famulantur creata vere, Tu pie, exaudi preces clamantium ad te, Tu qui es virtus et lumen, laus indeficiens, Decus atque paternum, Iesu Christe. 15 Tu, patris verbum, famulis miserere, redemptor, Cum sancto spiritu in gloria Dei patris. Amen. * * *

Page 198: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

198

16 Deus, pater omnipotens, per quem omnia R17 Celsi clemens Olympi Manens tu perennis salvator omni tempore, Qui sacrato mortis letum sumpsisti tuo in corpore, Te precamur omnes, o dulcissime, Tergas ut nostrorum maculas peccaminum 18 Filius dei omnipotentis, verbum, deus, a quo omnia 19 Spiritus sanctus omnipotens, deus, ex quo omnia 20 Ineffabilis trinitas, unus deus omnipotens, a quo creata moderantur omnia 21 Deus invisibilis, rex angelorum altissime 22 Centrum qui poli continens giro pontum et arva concludis palmo tuo 23 Doxa theu patros yiou ke pneumatos una 24 Te, trina deitas et una, Te petimus ut culpas abluas, noxia subtrahas. Da tuis pacem famulis nobis quoque. Gloria per cuncta secula seculorum 25 Sceptrum glorie decus atque paternum 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 R14 15: Ma 288 Ma 289 Ma 19421 Pa 13252 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 779 Pa 1084 Pa 903 Pa 1118 Pa 1871 Pa 778 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 R14: Pa 887 1 2 3 4 5 16 6 7 8 R17 9 18 19 20 10 21 22 11 12 13 R14 15 25:Pa 9449 (versio II) 1 2 3 4 5 7 9 10 11 12 24 15 24: Apt 18 1 2 3 4 5 12 6 25: Vol 39 1 2 3 4 5 7 8 9 10 11 13 24 15 24: Pa 495 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 R14 13 15 24: Apt 17 1 (incipit): Apt 18sec. Apt 18tert. Versus vagantes R14 vide 124, = 29:R13, 38:R27 ; R17 vide 119 = 87:12 ; 21 = 18:1, 52:11 ;

24 vide 152, = 4:12, 36:35, 38:43, 45:20, 46:37, 55:10, 58:20, 74:14 ; 23 = 55:34, cf. Doxa patris (19)

Page 199: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 199

11 et 12 in unum coniunct. Pa 495, vide Versio III. 1 Require in natale omnium sanctorum add. post Apt 18sec. 2 hymniphonus: iymniphonus Pa 909, hymnisonus Pa 1119, hymnis phonis Pa

9449 | benedicit: benedicis Vol 39 | Olympi: holimpo Apt 18 Vol 39 3 Poplitibus: Publitibus Apt 18 | sancti: sanctis Pa 9449 4 deus in decus mutat Apt 18 | et: o Pa 887 5 gratis: gratias Ma 288 Ma 289 | trino . . . salvas: iustos et cuncta gubernans

Apt 18 Apt 17 Pa 495 Vol 39 quos: quas Ma 288 Ma 289, quo Pa 9449 | salvas: salvans Ma 288 Ma 289 Pa 9449 Pa 887 Pa 1871

6 recto disponis: rector disponens Ma 288 Ma 289 | recto: redemptor Pa 9449 | iustis: iusto Pa 13252, semper Ma 19421

7 Aurea distribuens: aurea distribuis Apt 18 Pa 495, celestis distribuens Ma 19421 | vite: vita Apt 18, rite Ma 288 Ma 289 Pa 13252 8 Princeps tu: Tu princeps Apt 17 | sola: tu sola Apt 17 9 interna: internam Ma 288 Ma 289, interni Pa 13252 | pellens lubrica

Christe: lubrica Christe pellens Pa 1120 10 Axe: Acxe Pa 1118, Arce Ma 19421 Pa 13252 Pa 909 Pa 1119, arce ex

arue corr. Pa 1120, arxe Apt 18 gubernans Pa 903, perornas Pa 495, perornans Apt 18 Apt 17

11 pie: tibi Ma 19421 | sanctificans ex ficans corr. Pa 1118 | sanctos: omnes Pa 9449, iustos Pa 495 | sanctos . . . ubique: tu sanctus ubique Apt 18 | quos vis nutris regis ornas Ma 19421 | tibi . . . ubique: tu sanctus tu regis arva Pa 495 | iustus: iustos Ma 222 Ma 289 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119, cunctos Pa 13252

12 Verba in marg. add. Vol 39 | Tu: Tui Pa 9449 | celsa, tu sanctos: terram tu celos Ma 19421 | arva: omne Ma 19421 | mare: pie mare Pa 13252

13 Tu: tui Pa 9449 | machine dominus, omnibus: fabrice mundi dominus Ma 19421 | lux: lus Pa9449 | sanctis: iustis Pa 1084 R14 Sceptrum . . . misericor. cetera verba desunt propter fol. def. Pa 887 | deus:

decus Pa 9449 | redemptor: regnator Ma 288 Ma 289 Ma 19421 Pa 13252 | semper om. Ma 288 Ma 289 Ma 19421 Pa 13252, supra lin. add. Pa 909 | laus: lux Ma 288 Ma 289 Ma 19421 Pa 13252 Pa 9449 Pa778 Apt 17

15 redemptor: redemptis Pa 778 Pa 495 R17 sacrato: sacrata Pa 9449 24 petimus: poscimus Pa 495 25 glorie . . . paternum: gloria sanctorum decus atque paterna Vol 39 L’on notera l’insistance sur Tu et Te ; vers 1-13, 15 hexamètres. AH 47, no 194 ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Rönnau (1967), pp. 79, 126-127,

175, 237 ; CT V 82, 101 ; Castro Caridad (1989), p. 509 ; Gros I Pujol (1999), p. 320 ; Tello Ruiz-Pérez (2006), I, p. 341, II,

pp. 242-247 ; cf. Grier CCCM 245A, pp. 12-13, Grier y combine ce trope avec la prosule Rex apostolorum

deus et les vers Dextera maiestas et Te laudamus rex gloriosissime. R14 sceptrum cf. Jer.51:29 ; cf. l’hymne A patre unigenitus, vers 19, Walpole, Early

Latin Hymns, pp. 309-311.

Page 200: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

200

Versio II (Pa 9449) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Laus tibi. summe deus, quem laudant ethere sancti, Laudamus te. 2 Hymnis phonis te quem benedicit cetus Olimpi, Benedicimus te. 3 Poplitibus curvis sanctis quem semper adorant, Adoramus te. 4 Gloria sanctorum, deus et rex glorificande, Glorificamus te. 5 Gratis sanctificans trino quo nomine salvans, (Gratias agimus tibi), 16 Deus pater omnipotens, per quem omnia. Propter magnam. 6 Omnia tu redemptor disponis tramite iustis, Domine, deus, rex. 7 Aurea distribuens vite promissa beatis, Deus pater omnipotens. 8 Princeps tu pacis, sola redemptio sanctis, Domine, fili. R17 Celsi clemens Olimpi Manens tu perhennis salvator omni tempore, Qui sacrata mortis letum sumpsisti tuo in corpore, Te precamur omnes, o dulcissime, Tergas ut nostrorum maculas peccaminum, Iesu Christe. 9 Pectoris interna tu pellens lubrica, Christe, Domine, deus. 18 Filius dei, omnipotentis verbum, deus, a quo omnia. Agnus dei. 19 Spiritus sanctus omnipotens, deus, ex quo omnia. Filius patris. 20 Ineffabilis trinitas, unus deus omnipotens, a quo creata moderantur omnia. [Agnus] Qui tollis. 10 Axe poli rutilans et sanctos rite gubernans, Qui tollis. 21 Deus invisibilis, rex angelorum altissime, Suscipe. 22 Centrum qui poli continens giro, pontum et arva concludis palmo tuo. Qui sedes. 11 Tu pie sanctificans sanctos tibi, iustus ubique, Quoniam tu solus. 12 Tu mare, tu celsa, tu regis arva, Tu solus dominus. 13 Tu machine dominus, omnibus tu lux, via sanctis,

Page 201: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 201

Tu solus altissimus. R14 Sceptrum, gloria sanctorum, Decus eterne, rex clementissime atque misericordissime, Redemptor alme, cui cuncta semper famulantur creata vere, Tu pie, exaudi preces clamantium ad te, Tu qui es virtus et lumen, laus indeficiens, Decus atque paternum, Iesu Christe, 15 Tu patris verbum, famulis miserere, redemptor, Cum sancto spiritu. 23 Doxa theu patros uiou ke pneumatos una. Amen.

Page 202: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

202

38 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Laus tua, deus, resonet coram te, rex, Laudamus te. 2 Qui venisti propter nos, rex angelorum, deus, Benedicimus te. 3 In sede maiestatis tue Adoramus te. 4 Veneranda trinitas, Glorificamus te. 5 Gloriosus es, rex Israhel, in throno patris tui. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 6 Domine, deus, redemptor Israhel, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, 7 Deus fortis et immortalis, Suscipe deprecationem nostram. 8 Celestium, terrestrium et infernorum rex, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus

altissimus. R Regnum tuum solidum permanebit in eternum, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris.

Amen. * * * Ia Sacerdos dei excelsi, veni ante sacrum et sanctum altare et in laude regis regum vocem tuam emitte. Supplices te deprecamur et petimus: Dic, domne : Ib Summe sacerdos, emitte vocem tuam et recita nobis angelorum carmina, que precinerunt regi nato domino, eia dic, domne, eia :

Page 203: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 203

Ic Pontifex bone, (veni ante sacrum et sanctum altare et in laude regis regum vocem tuam prior emittere digneris. Supplices te rogamus : Eia, dic, domne) : 9 Dies nostros, domine, dispone in pace 10 Clamamus ad te, domine, ne tardas subvenire, 11 Auxiliare nobis, domine R12 Regnum tuum solidum Sapientia dei patris eterni filii, Ineffabilis, sine fine, sine principio, Salvare venisti nos, nasci dignatus ex virgine Et nunc deus et homo regnans, o domine dominator, Permanebit in eternum 13 Seculorum domine R14 Regnum tuum solidum O rex glorie, qui es splendor ac decus ecclesie, Quam decorasti tuo quoque pretioso sanguine, Hanc rege semper piissime. Qui es fons misericordie. Permanebit in aternum 15 Cuius a sede lux benedicta caliginoso orbi refulsit 16 Sanctam maiestatem tuam poscimus devote 17 Parvulus natus in orbe, quam magnus es in poli arce 18 Ut hominem celo redimeres, hodie in terris homo vivus es

Page 204: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

204

19 Christe, celorum rex alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge R20 Regnum tuum solidum Per te, Christe, sistit, omnipotentissime, Qui in cruce signum nobis dedisti vivifice. Te laudamus, rex clementissime. Tibi laus et honor permanebit in eternum 21 Pax, salus et vita, omnium deus, tibi gloria 22 Quem honorificant creature, te volucres, bestie letantes in munera valde 23 Eterna regis sapientia patris 24 Magnus et fortis atque terribilis 25 Nobis in terris miserere, deus alme 26 Conditor generis humani redemptor idemque R27 Sceptrum, gloria sanctorum, Deus eterne, rex clementissime atque misericordissime, Redemptor alme, Cui cuncta semper famulantur creata vere, Tu pie, exaudi preces clamantes ad te, Tu qui es virtus et lumen indeficiens Decus atque paternum 28 Plebs tua tibi laudum carmina mittit, sancte 29 Propter mundum redimendum et hominem dignatus fuisti de celis in terris descendere 30 Omnipotens altissime, verbum patris et genite, auxiliare domine 31 Rex pacificus atque laudabilis 32 Redemptor universi orbis

Page 205: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 205

33 Suscipe nunc clemens famulorum laudes ab alto, o deus alme 34 Qui solus habes immortalitatem et lucem habitas inaccessibilem 35 Qui unus idemque es veneranda trinitas 36 Qui pietate pollens descendisti ad miseros 37 Ultro mortali hominum indutum carne, precamur 38 Pioque tuo amore referens sic stat in evum, rex unigenite 39 O decus omnium 40 Heros poli, heros summa residens in arce 41 Prolis o rutilis, patri coevus 42 Angelicis feratur manibus et coram te 43 Te, trina deitas et una, Poscimus, ut culpas abluas, noxias subtrahas. Des pacem famulis nobis quoque. Gloria per cuncta secula 44 Patri equalis paracliti quoque, invisibilis, compar gratie 45 Ubique regnantem 46 Qui redemisti nos proprio tuo sanguine 47 Redemptor omnium, rex angelorum, quem adorat chorus angelorum

Page 206: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

206

R48 Regnum tuum solidum Qui in cruce redemisti credentes mirifice Et post obitum regnent tecum in celo sine fine Laus tibi potestas atque Honor gloria sit ubique Doxa iugiter tua Permanebit in eternum R49 Regnum tuum solidum Trinitatis substantie manentem regnum tuum, Christe, credimus, Que cultu celeberrimo veneratur in unitatis gloria. Fidelibus ergo tuis perpetim tribue gloriam, Qui sine fine manet et permanebit in eternum R50 Regnum tuum solidum, Per – severans indefessum regnum in perpetuum, equus honor, par potestas et gloria, virtus et imperium. Patri, nato, sancto simul gloria spiritui, manebit in eternum R51 Regnum tuum solidum permanebit in eternum Manebit cum patre et cum sancto unus idemque. In personis una est substantia, quem genitrix virgo in suo gestavit utero, cuius regnum et imperium permanebit in eternum. 1 2 3 4 5 6 7 8 R: SG 484 SG 381 SG 376 SG 380 Zü 97 Be 11 Ba 6 Ox 27 Mü 14843 Ox 775 Me 452 Pa 10510 PaA 1169 Mza 75 Mza 76 Vro 90 To 20 To 18 RoC 1741 RoN 1343 1 2 3 4 5 7 8 R: Cdg 473sec. Vce 146 Vce 161 Vce 162 Vce 186 Mod 7 1 2 3 4 7 8 R: Pa dipt. 298 1 2 3 4 5 7 8: Pad 47 9 1 2 3 4 11 R: Lo 19768 sec. 9 1 2 3 4 5 10 7 11 6 8 R: Lo 19768 Wi 1888 (Versio II) I 1 2 3 4 11 R: Ba 5 1 2 3 4 5 6 7 8 R12: Mü 14083 (Versio III) Mü 14322 Pa 9448 1 2 3 13 5 6 7 8 R14: Cdg 473 1 2 3 4 5 14 16 17 6 18 7 8 12 19: Lo 13 1 2 3 4 5 6 11 7 8 R20 19: Pa 10508 1 2 3 4 5 21 16 22 23 24 6 25 7 8 R14: Ma 288 (Versio IV) 1 2 3 4 5 21 16 22 23 24 6 25 7 8: Ma 289

Page 207: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 207

1 2 3 4 5 6 11 7 8 R20 19: Ma 19421 1 2 3 4 6 5 7 8 26 R12 19: Cai 75 1 2 3 4 5 6 7 8 R27 19: Pa 1235 1 2 3 4 5 6 7 8 19: Pa 9449 1 2 3 4 5 6 7 8 R 19: Pa 13252 Bo 2824 1 2 3 4 5 6 7 8 R20 19: Vro 107 1 2 3 4: Pa 2373 1 2 3 5 6 28 7 16 17 29 30 24 31 32 33 8 34: Pa 1240 /8 32 R12 (in marg. add.): Pa 1240sec. 1 2 3 5 35 29 6 17 8 36 30 37: Pa 1120 Pa 1119 Pa 1121 Pa 779 Pa 1084 Pa 1118 (Versio V) Pa1871 (lacuna) 29 6 17 8 36 30 37: Pa 909 Ia 1 2 3 5 35 29 6 17 8 36 30 37: Pa 903 1 2 3 5 6 30 34 36 17 29 24 31 32 38 33 25 39 40 41 R12 19 42 43: Pa 887 (Versio VI) 1 2 3 4 5 6 7 8 43: Apt 18 Ib 1 2 3 5 35 6 17 8 36 7 30 R 37 43: Apt 17 1 2 35 5 6 44 30 7 24 32 8 R20: Pa 1084sec. 1 2 3 4 45 5 6 7 8 R20: Pa 495 1 2 3 4 5 46 7 31 24 32 6 47 8: Ox 222tert. 1 2 3 4 5 6 7 8 R48: Intr 5 1 23 4 5 6 7 8 R49 19 43 20 R14: Ivr 60 (Versio VII) 1 2 3 5 4 8 6 29 7 R14: RoA 123 1 17 2 35 5 32 33 6 7 8 R: RoV 52 1 2 3 4 5 6 7 8 R50: MC 546 1 2 3 4 5 6 7 8 R50 19: Vat 602 (Versio VIII) 1 2 3 4 5 6 7 8 R51 20: Ben 34 1 3 4 5 6 7 8 R51 20 43: Ben 35 1 (incipit): Pa 10501 Pa 9449sec. Pa 1235 sec. Ox 222 Ox 222 sec. Mod 7sec. RoA 123tert. 1c 1(incipit): RoA 123sec 1 (in serie incipientiarum): MC 127 Vat 6082 MC 339 Ben 29 Vat 576 Vat 2731 Versus vagantes 1 = 101:1 ; 4 = 55:17 ; 5 = 29:8, 40:10, 55:18, cf. 34:38 ; 6 = 1:9, 29:9, 34:25,

48:22, 55:30, 100:12, 101:46 ; 7 = 13:22, 20:10, 26:6, 29:10, 34:20, 36:13, 45:14, 48:23, 52:7, 55:19, 73:9, 87:10, 100:13, 101:49 ; 8 = 13:23, 26:11, 29:11, 34:21, 36:14, 45:8, 48:24, 52:14, 55:20, 57:7, 73:10, 79:6, 87:16, 100:14, 101:51 ; Ia vide 113, = 55:Ia, cf. 29:Ia, 36:Ia, 100:Ib ; Ib vide 115,

= 48:Ia ; 11 = 7a:1, 43:6 ; R12 vide 121 ; R14 vide 132, = 12:R14, 45:R5, 58:R7 ; 15 = 55:5, 74:10 ; 16 = 8:8, 18:5, 36:19, 45:7, 46:15, 48:21, 69:8, 99:5, 101:23 ; 17 = 48:8, 55:25 ; 18 = 48:10 ; 19 vide 120, = 3:6, 13:19, 18:10, 26:14, 29:7, 36:12, 45:6, 46:14, 55:32, 57:8, 58:6, 64:14, 70:16, 83:20, 87:13 ; R20 vide 138, = 26:R13, 36:R11, 46:R39, 55:R23, 58:R21,

cf. 20:R20 ; 21 = 36:18, 45:21, 46:5, 101:18, cf. 58:22 ; 24 = 29:30, 34:14, 36:31, 46:25, 87:11 ; 25 = 46:11 ; 26 vide121, = 74:9, cf. 13:R20, 45:R16, 55:R21b, 55:R21c, 55:R21d, 55:R21f, 74:R8a ; R27 vide 124, = 29:R13, 37:R14 ; 28 = 36:28, 45:30, 46:24, 48:19, 52:17, 74:11, 101:62 ; 29 = 40:6, 48:7, 100:23 ; 30 = 34:39, 101:30, cf. 18:6, 48:1 ; 31 = 29:31, 34:15, 36:32,

46:26, 87:14, 101:39 ; 32 = 29:32, 34:16, 36:33, 46:27, 87:15, 101:42 ; 33 = 34:18, 46:28, 48:16, 52:21, 74:12, cf. 20:15, 36:29 ; 34 = 26:12, 34:17, 36:25, 45:24, 46:31, 52:16 ; 35 = 36:26, 46:32 ; 36 = 36:3, 52:19 ; 37 = 55:6 ; 38 = 46:18, 48:20, 100:17 ; 39 = 36:22, 46:19, 48:11, 101:54 ; 40 = 20:19, 36:24,

Page 208: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

208

46:21, 48:13, 101:60 ; 41 = 20:18, 36:23, 46:20, 48:12, 101:57 ; 42 = 26:15, cf. 46:22, 36:34, 101:65 ; 43 vide 152, = 4:12, 36:35, 37:24, 45:20, 46:37,

55:10, 58:20, 74:14 ; 44 cf. 18:8, 26:9, 36:30, 46:30, 55:26, 101:37 ; R48 vide 139, = 100:R27 ; R49 vide 149 ;

R50 vide 137 ; R51 vide 130 3+4 in unum coniunct. Intr 5 ; 7+8 in unum coniunct Vce 146 Vce 161 Vce 162 12+20 in unum coniuncta Ivr 60 (vide Versio VIII) Ic Pontifex bone. RoA 123 Ib Cives superni. Pa 779 1 Laus tua deus. RoA 123sec. Mod 7 | resonet: resonat SG 378 Wi 1888 Mü 14845 Lo 13 Ma 288 Pa 1235 Pa 1084sec. Apt 18 Ivr 60 Mza 75

Pad 47 | rex in marg. add. Lo 13 2 venisti propter nos: creasti omnia Vat 602 MC 546 | venisti . . . deus: fecisti

propter nos verbum incarnari tuum Cdg 473 | rex angelorum deus: deus angelorum rex Ba 6 Ox 27 Mü 14083 Mü14322 | angelorum: seculorum Vat 602 MC 546

3 sede: die RoV 52 4 Veneranda: Beneranda RoN 1343 | veneranda trinitas: venerande conditor

Vat 602 MC 546 5 es om. Ma 288 Ma 289, est Pa 887 | rex supra lin. add. Ma 19421 | Israhel

om. Lo 19768 Wi 1888, Isrel Cai 78 | throno: trono Pa 10510 Pa 1235 Pa 779 Pa 887 | in . . . tui om. Ox 775, in patris tui trono Ox 222sec. | patris: regni Cdg 473 Vat 602 MC 546

8 [ . . . ]elestium terrestrium et verba propter detr. desunt Mod 7 | rex: deus Pa 10510 Pa 9448 Pa 9449sec. Pa 1235 R Regnum tuum. Bo 2824 10 clamamus: clamemus Wi 1888 R12 Verba in Psla Per te, Christe, inserta Ivr 60 (vide versio VIII) in marg add.

Mü 14322 Regnum tuum solidum om. Lo 13 | solidum: solium Pa 10510, solidum Conditor generis humani redemptor idemque Pa 887 | sapientia . . . eterne post ineffabilis … principio Pa 1240 Pa 887 | eterni filii: eterni fili Pa 9448 Ivr 60, eterne Pa 887 | permanebit: permanebis

Mü 14083 | ex: de Pa 9448 R14 splendor: speldor Ivr 60 | decus ex deus corr. Ivr 60 | quam: quem Ivr 60 |

decorasti: decorasti in cruce Ivr 60 17 in marg. add. Pa 1118 | quam magnus: qua m agnus Pa 1118 |

quam . . . arce om. Pa 887sec. | es: est Pa 1120 RoV 52 | arce: arche Pa 779 sec. Pa 887 18 Ut ex Et corr. Lo 13 | reduceres: redimeres Lo 13 19 Christe celorum. cetera verba om. Pa 887 | celeste: redemptor Pa 13252 R20 omnipotentissime: rex omnipotentissime Pa 495 | sistit: consistit Ma 1942,

sistit rex Pa 495 21 omnium: hominum Ma 289 24 Magnus ex agnus corr. Ma 288, agnus dei Ma 289 31 auxiliare domine om. Pa 1084 32 laudabilis: terribilis Ox 222 35 inaccessibilem ex inaccessabilem corr. Pa 887 36 cf. 4 Veneranda trinitas 37 hominum: dominum Pa 1118 Pa 1871

Page 209: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 209

40 heros summa . . . arce om. Pa 887 41 Iam: Nam Pa 1119 | patri coevus om. Pa 887 43 Te: O Ben 35 | trina: summa Ivr 60 | poscimus: te poscimus Ivr 60 Ben 35

| noxias: noxia Ben 35 | des pacem: da tuis pacem Apt 18 Ben 35 | des . . . quoque: des tuis pacem famulis nos quoque tibi Ivr 60 | quoque supra lin. add. Ben 35 | gloria: tuam gloriam Ben 35, veniam Apt 17 | secula: secula seculorum Ben 35

R49 manenten . . . eternum om. Ivr 60sec. R50 et gloria om. MC 546 AH 47, pp. 282-284 ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Vat. XV, Bosse (1955) 43 ; Gautier, Les tropes (1886), pp. 253, 255, 257 ; Rau (1959), pp. 113-120 ; Rönnau

(1967), pp. 140-147, 201, 211 ; Planchart (1977), II, p. 276 ; Falconer (1989), pp. 6-43 ; Boe, BTC II:2 (1990), pp. 22, 110-148 ; Tello Ruiz-Péres (2006), I, pp. 284-304, II pp. 242-244 ; Tello Ruiz-Pérez, La vida de Laus tua deus (2007) ; Iversen, Regnum in Ivory diptyques (2008) ; Hospenthal (2010), p. 185 ; Stingl (2012), pp. 47-51, 103-104 ; Colette-Iversen, La parole chantèe (2014), pp. 103-104.

Voir l’Introduction, 4. 1. Voir Planches 4 (Wi 1888, f. 4), 6 (Mü 14322, f. 104v), 8-9 (Cdg 473, f. 59v-60), 16

(Pa dipt. 298), 25 (Pa 1871, f. 60v-61), 31 (MC 339, f. 129). 5 et 6 cf. Rm. 9:6-8. 8 cf. Phil. 2:10: ut in nomine Iesu omne genu flectatur caelestium, terrestrium et

infernorum. 9 cf. Le Canon de la messe: Dies nostros, domine, dispone in pace. R14 cf. le Te Deum. 12, 23 sapientia cf. 1 Cor.1:24, Christum . . . Dei sapientiam 24 Cf. Neh.1:5, Domine, deus, celi fortis, magne et terribilis, Neh.9:32, Deus noster

magne, fortis et terribilis. R27 sceptrum cf. Jer.51:29 ; cf. l’hymne A patre unigenitus, Walpole, Early Latin Hymns,

pp. 309-311. 43 Cf. la dernière strophe de l’hymne Sanctorum meritis inclita, AH 50, no 153 ; voir

l’Introduction, 3. 4. Versio II (Wi 1888) ITEM IN ANGELICUM CARMEN (Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis). 9 Dies nostros, domine, dispone in pace. Laudamus (te), 1 Laus tua, deus, resonat coram te, rex. Benedicimus te, 2 Qui venisti propter nos, rex angelorum, deus. Adoramus (te), 3 In sede magestatis tue. Glorificamus (te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, Domine, deus), 4 Veneranda trinitas. Rex celestis, (deus pater omnipotens. Domine, deus), 5 Gloriosus es, rex, in throno patris tui. Domine, fili (unigenite), 10 Clamemus ad te domine, ne tardas subvenire,

Page 210: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

210

Iesu Christe, (Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi), 7 Deus fortis et immortalis, (Suscipe) deprecationem (nostram), 11 Auxiliare nobis, domine, Qui sedes (ad dexteram patris), 6 Domine, deus, redemptor Israhel. Miserere (nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus), 8 Celestium, terrestrium et infernorum rex, Tu solus altissimus. R Regnum tuum solidum permanebit in eternum, (Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen).

Versio III (Mü 14083) ANGELICUM CARMEN Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. Laudamus te, 1 Laus tua, deus, resonet coram te, rex. Benedicimus te, 2 Qui venisti propter nos, deus, angelorum rex. Adoramus te 3 In sede maiestatis tue. Glorificamus te, 4 Veneranda trinitas. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. Domine, fili unigenite, 5 Gloriosus es, rex Israhel, in throno patris tui. Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, 6 Domine, deus, redemptor Israhel. Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, 7 Deus fortis et immortalis, Tu solus dominus, 8 Celestium, terrestrium et infernorum rex, Tu solus altissimus. R12 Regnum tuum solidum permanebit in eternum. Sapientia dei patris eterni, Ineffabilis, sine fine, sine principio, Salvare venisti, nasci dignatus ex virgine, Et nunc deus et homo regnans, o domine dominator, Permanebis in eternum, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen.

Page 211: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 211

Versio IV (Ma 288) Gloria in excelsis deo (Et in terra pax hominibus bone voluntatis). 1 Laus tua, deus, resonat coram te, rex, Laudamus te. 2 Qui venisti propter nos, rex angelorum, deus, Benedicimus te. 3 In sede maiestatis tue Adoramus te. 4 Veneranda trinitas, Glorificamus te, 5 Gloriosus rex Israhel, in throno patris tui, Gratias agimus tibi (propter magnam gloriam tuam). 21 Pax, salus et vita hominum, tibi gloria, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. 16 Sanctam maiestatem tuam poscimus devote, Domine, fili unigenite, 22 Quem honorificant creature, te volucres, bestie letantes in munera valde, Iesu Christe, 23 Eterna regis sapientia patris, Domine, deus, 24 Magnus et fortis atque terribilis, Agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, 6 Domine, deus, redemptor Israhel, Suscipe deprecationem nostram. 25 Nobis in terris miserere, deus alme, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis, 7 Deus fortis et immortalis, Quoniam tu solus sanctus, 8 Celestium, terrestrium et infernorum rex, Tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, R14 Regnum tuum solidum O rex glorie, qui es splendor ac decus ecclesie, Quam decorasti tuo quoque pretioso sanguine, Hanc rege semper piissime, Qui es fons misericordie. Permanebit in eternum Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. Versio V (Pa 1118) ITEM LAUS (Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis). 1 Laus tua, deus, resonet coram te, rex.

Page 212: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

212

Laudamus (te). 2 Qui venisti propter nos, rex angelorum, deus, Benedicimus (te). 3 In sede magestatis tue Adoramus (te). 5 Gloriosus es, rex Israhel, in trono patris tui. Glorificamus (te), 35 Qui unus idemque es veneranda trinitas. Gratias (agimus tibi propter magnam gloriam tuam, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. Domine, fili unigenite), 29 Propter mundum redimendum et hominem dignatus fuisti de celis in terris descendere, Iesu (Christe, domine, deus, agnus dei, filius patris). 6 Domine, deus, redemptor Israhel, Qui tollis (peccata mundi, miserere nobis). 17 Parvulus natus in orbe quam magnus es in poli arce, Qui tollis (peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram). 8 Celestium, terrestrium et infernorum rex, Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis), 36 Qui pietate pollens descendisti ad miseros, Quoniam tu solus (sanctus, Tu solus dominus, tu solus altissimus). 30 Omnipotens altissime verbum patris et et genite, auxiliare domine, Iesu (Christe), 37 Ultro mortali hominum indutum carne precamur, Cum sancto (spiritu in gloria dei patris. Amen). Versio VI (Pa 887) LAUDES IN OCT. (Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis) 1 Laus tua, deus, resonet coram te, rex, Laudamus te. 2 Qui venisti propter nos, rex angelorum, deus, Benedicimus(te). 3 In sede maiestatis tue. Adoramus(te), 5 Gloriosus es, rex Israhel, in trono patris tui. Glorificamus (te), 6 Domine, deus, redemptor Israhel. Gratias (agimus tibi), 30 Omnipotens altissime (verbum patris et et genite, auxiliare domine), Propter (magnam gloriam tuam),

Page 213: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 213

16 Sanctam maiestatem tuam poscimus devote, Domine, deus, rex (celestis), 34 Qui solus habes immortalitatem et lucem habitas inaccessibilem, Deus pater (omnipotens). 36 Qui pietate pollens descendisti ad miseros, Domine, fili (unigenite), 17 Parvulus natus in orbe (quam magnus es in poli sede), Iesu Christe, 29 Propter mundum redimendum et hominem dignatus fuisti de celis in terris descendere, Domine, deus, 24 Magnus et fortis atque terribilis Agnus dei, 31 Rex pacificus atque laudabilis, Filius patris, 32 Redemptor universi orbis, Qui tollis (peccata mundi, miserere nobis), 38 Pioque tuo amore referens sic stat in evum, rex unigenite, Qui tollis (peccata mundi), 33 Suscipe nunc clemens famulorum laudes ab alto, o deus alme, Suscipe (deprecationem nostram). 25 Nobis in terris miserere, deus alme, Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis). 39 O decus omnium, Quoniam tu solus (sanctus), 40 Eros poli, (eros summa residens in arce), Tu solus dominus, 41 Prolis o rutilis, (patri coevus), Tu solus altissimus. R12 Regnum tuum solidum Conditor generis humani redemptor idemque, Ineffabilis, sine fine, sine principio, Sapientia dei patris eterni, Salvare venisti, nasci nos dignatus de virgine, Et nunc deus et homo regnans, o domine dominator, Permanebis in eternum. Iesu Christe. 19 Christe, celorum rex alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge. Cum sancto spiritu. 42 Angelicis feratur in manibus et coram te In gloria dei patris. 43 Te, trina deitas et una, Poscimus, ut culpas abluas, noxias subtrahas. Des pacem famulis nobis quoque. Gloria per cuncta secula seculorum. Amen.

Page 214: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

214

Versio VII (Ivr 60) LAUS Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Laus tua, deus, resonat coram te, rex, Laudamus te. 2 Qui venisti propter nos, rex angelorum, deus, Benedicimus te. 3 In sede magestatis tue. Adoramus te. 4 Veneranda trinitas, Glorificamus te. 5 Gloriosus rex Israhel in throno patris tui Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi. 6 Domine, deus, redemptor Israhel, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, 7 Deus fortis et immortalis, Tu solus dominus, 8 Celestium, terrestrium et infernorum rex, Tu solus altissimus. R49 Regnum tuum solidum Trinitatis substantie (manentem regnum tuum, Christe, credimus, Que cultu celeberrimo veneratur in unitatis gloria. Fidelibus ergo tuis perpetim tribue gloriam, Qui sine fine manet et permanebit in eternum). Iesu Christe, 19 Christe, celorum (rex alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge). Cum sancto spiritu in gloria dei patris. 43 Te, summa deitas et una, Te poscimus, ut culpas abluas, noxia subtrahas. Des tuis pacem famulis nos quoque. Tibi gloria per cuncta secula seculorum. Amen. Add: R12+20 /(Regnum tuum solidum) Conditor generis humani redemptor idemque, Sapientia dei patris eterni, Per te, Christe, sistit omnipotentissime, Ineffabilissime, sine principio, Qui crucis signum nobis dedisti vivifice. Salvare venisti nos, nasci dignatus ex virgine.

Page 215: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 215

Te laudamus, rex clementissime, Et nunc deus et homo regnans, o domine dominator, Tibi laus et honor Permanebit in eternum, Iesu Christe. R14 Regnum tuum solidum O rex glorie, qui es splendor ac decus ecclesie, Quam decorasti tuo quoque in cruce pretioso sanguine, Hanc rege semper, piissime, Qui es fons misericordie, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris./ Versio VIII (Vat 602) IN NAT. DOMINI Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Laus tua, deus, resonet coram te, rex, Laudamus te. 2 Qui creasti omnia, rex seculorum deus, Benedicimus te. 3 In sede maiestatis tue Adoramus te. 4 Venerande conditor. Glorificamus te. 5 Gloriosus es, rex Israhel, in throno regni tui. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. Domine, fili unigenite, Iesu Christe. 6 Domine, deus, redemptor Israhel, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, 7 Deus fortis et immortalis, Tu solus dominus, 8 Celestium, terrestrium et infernorum rex, Tu solus altissimus. R50 Regnum tuum solidum permanebit in eternum. Perseverans indefessum regnum in perpetuum, Equus honor, par potestas et gloria, virtus et imperium. Patri, nato, sancto simul gloria spiritui, Manebit in eternum. Iesu Christe. 19 Christe, celorum rex alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge. Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen.

Page 216: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

216

39 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Nativitatem tuam, Christe, qui recolunt, visita. Laudamus te. 2 Non utroque generantem filium in carnis visitavit, ut nos liberos faceret. Benedicimus te. 3 Principium, genitum ex utroque, deus, prophete quod de illo predixerunt, Adoramus te. 4 Angelica inter choros agmina voce psallentes ‘gloria in excelsis’ iubilant. Glorificamus te. 5 ‘Et in terra pax’ summa bone voluntatis in excelsis resonantes Gloria, Gratias agimus tibi, 6 Qui polum et arva, celi sidera, sol, luna, stelle, globorum luminaria Propter magnam gloriam tuam. 7 Frequentemus diem hunc, qua venit in mundum, qui est in terris missus ab arce patris Domine, deus, rex celestis. 8 Cuncta que fecisti, mare, universa siderarumque et arva rutilantia, Deus pater omnipotens. 9 Quod verbum caro factum mater presepio posuit Maria, Domine, fili unigenite. 10 Ita quoque ex virgine generans natalem celebremus unicum permanentem cum patre, Iesu Christe, 11 Quem conventus adorat pastoralis, angelo commonente venit, Domine, deus, agnus dei, filius patris. 12 Apostolorum sublima chorus exsultat : ‘Rex hodie pro nostra tutela venit in secula’, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 13 Simul quoque supernorum agmina congratulantes, dicentes : ‘Tibi sit gloria’. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 14 Tibi soli laus et sine fine potestas.

Page 217: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 217

Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 15 O decorata prolis sublimis, hodie mundo nasci dignatus es, ex utero prodisti virginis, Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, 16 Concinnantes modulis carmina dulcimodis decantabant : Tu solus altissimus, Iesu Christe, R17 Magna hodie festa annua recolimus, Per quem virgo gignit et concepit dominum, Qui de aula virginalis egressus ex uteroque processit. Deo canunt carmina ferentes. Nos ipsius regnat clementia Atque plebs humillima Conclamantes in eternum Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * 18 Quem benedicit chorus celestis, gloriam pangens domino in altissimis 19 Sabaoth angelicorum cunctipotens agminaque sanctorum 20 Ex quo nobis filius unicus dominus advenit 21 Te salvatorem et regem eternum expectamus 22 In deitate per secla genitus natusque matris humanitate secla factus 23 Ut criminum labe expiato pietatem tuearis 24 Sit illi salus, honor atque decus, alma potestas in seculorum secula 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 R17: Pa 1084 1 9 18 11 15: PaA 1169 (versio II) 1 11 9 19 20 21 22 23 24: Apt 18 (versio III) Versus vagantes 1 = 48:5, 55:11 ; 9 = 48:4, 55:12 ; 11 = 48:3, 55:14 ; 14 = 17:13, 45:13 ; 15 =

48:6, 55:15 ; 17 vide 129 ; 18 = 48:2, 55:13, 71:3 ; 19 = 70:14 ; 20 = 70:17 ; 21 = 70:18 ; 23 = 70:20 ; 24 = 70:15, cf. 13:44, 101:73

Page 218: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

218

9 mater: es mater virgo Apt 18 | presepio: preseppe Apt 18 15 mundo: mundum Apt 18 | proles: prolis Apt 18 | dignatus es: dignatus PaA 1169, dignaris Apt 18 16 concinnantes: concinantes ut vid. Pa 1084 19 angeliquorum Apt 17 22 humanitate: humanitatem Apt 18 23 pietate: pietatem Apt 18 24 alma: alme Apt 18 Manque dans les AH ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Rönnau (1967), pp. 99-100 ;

CT V, pp. 246 et 251 ; cf. les tropes Omnipotens altissime (48) et Quem cives (70). Les différentes versions de ce trope sont construites de vers pris aux tropes divers sur la nativité. Le latin est assez confus dans les vers 2-11, et 16 dans Pa 1084, et du vers 22 dans Apt 18, voir l’Introduction, 6.

Voir Planche 24 (Pa 1084, f. 123v-124). 2 Jo 1,14 ; ‘Il a visité (la vierge mère) qui sans émaner des deux (de Dieu et de l’Esprit)

a engendré le fils en nature humaine (en chair) pour nous liberer’. 3 Io 1:1-3 ; ‘L’Origine, Dieu (émané) des deux, ce que les prophetes ont prédit de lui’. 4 ‘Parmi les chœurs (célestes) ils chantent d’une voix angélique en criant en joie :

Gloire en haut des cieux !’. 5 ‘Et sur la terre la plus haute paix (à ceux ) de bonne volonté, en resonant : Gloire en

haut des cieux !’. 6 ‘Toi qui (as crée) le ciel et la terre, les étoiles du ciel, le soleil et la lune, et les astres,

les lumières des globes’. 9 Lc 2:7,13,15. 16 ‘Ils chantaient au créateur des hymnes sur des mélodies douces’. 19 Sabaoth cunctipotens, voir Walpole, Early latin hymns, 48,17 : Tu Sabaoth

omnipotens. Cf. Rom. 9:29, le Sanctus et le Te Deum. Versio II (PaA 1169) Gloria in excelsis deo (Et in terra pax hominibus bone voluntatis). 1 Nativitatem tuam, Christe, qui recolunt, visita. Laudamus te. 9 Quod verbum caro factum mater in presepe posuit Maria, Benedicimus te. 18 Quem benedicit chorus celestis, gloriam pangit domino in altissimis. Adoramus te. 11 Quem conventus adorant pastoralis angelo commonente venit. Glorificamus te. 15 O decorata proles sublimis, hodie mundo nasci dignatus, ex utero prodisti virginis. Gratias (… Amen).

Page 219: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 219

Versio III (Apt 18) LAUDES IN DIE AD M(ISSAM). Gloria in excelsis deo Et in terra pax (hominibus bone voluntatis). 1 Nativitatem tuam, Christe, qui recolunt visita. Laudamus te. 11 Quem conventus adorant pastoralis, angelo commonente venit, Benedicimus te. 9 Quod verbum caro factum est, mater presepe posuit Maria, Adoramus te. 15 O decorata prolis sublimis, hodie mundum nasci dignaris, ex uthero prodisti virginis. Glori(ficamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis), 19 Sabaoth angelicorum cunctipotens agminaque sanctorum, Deus pater omnipotens, 20 Ex quo nobis filius unicus dominus advenit, Domine, fili unigenite, Iesu Christe. 21 Te salvatorem et regem eternum expectamus, Domine, deus, agnus dei, (filius patris), 22 In deitate per secla genitus natusque matris humanitatem secla factus, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 23 Ut criminum labe expiato pietatem tuearis, Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus,

Iesu Christe. 24 Sit illi salus, honor adque decus, alma potestas in seculorum secula Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen.

Page 220: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

220

40 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Nos tonantes vocibus regem polorum laudemus, ut nos scribat in libro littera celestis eterne. Laudamus te. 2 Adonay, vernulas refove, qui supplices te orant atque laudant devote. Benedicimus te. 3 Laus, honor, sit, gloria et virtus deo nostro. Rex celi coronat agmina sancta sua. Adoramus te. 4 Tu, qui habes gloriam coeternam cum patre, da nobis veniam, hagie. Glorificamus te. 5 Gratias agimus tibi, mundi opifex sancte, eia, quia decorasti nos lucide tuo sanguine, eia : Gratias agimus tibi. 6 Propter mundum redimendum et hominem dignatus fuisti de celis in terris descendere, Propter magnam gloriam tuam. 7 Te quesumus, genitor rerum eterne, ut nostras preces audire digneris, quis te precamur hodie, Domine, deus, rex celestis, 8 Qui de spiritu sancto conceptus in alvo virginis, adstare tibi secure possimus. Deus pater omnipotens. 9 Redemptor humani generis, rex pie, qui tuo nos redemisti sanguine, Domine, fili unigenite, 10 Gloriosus es rex Israhel, in trono patris tui, Iesu Christe, 11 Qui per artificis celum scandis, aperis, rex celi, vernulis tu miserere tuis, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11: Pa 1084

Page 221: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 221

Versus vagantes 6 = 38:29, 48:7, 100:23 ; 10 = 29:8, 34:38, 38:5, 55:18 1 Nos scripsi, os Pa 1084 2 vernulas scripsi, vernulus Pa 1084 | orant atque laudant scripsi, oro atque

laudantes Pa 1084 4 habes gloriam coeternam scripsi, abes gloria coeterna Pa 1084 6 Propter mundum redimendum. Pa 1084, cetera verba sec. Omnipotens

altissime (48) supplevi 7 quis scil. quibus 9 humani scripsi, humano Pa 1084 10 Gloriosus es rex. Pa 1084, cetera verba sec.Omnipotens altissime (48)

supplevi 11 scandis: candis Pa 1084 | vernulis scripsi, vernuli Pa 1084 Manque dans les AH ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39. Sur le latin confus, voir

l’Introduction, 6.

Page 222: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

222

41 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. Laudamus te. 1 Nulla laude qui indiges, domine, lumen illumins, ingenite, Benedicimus te. 2 Altitrone patris nate unice, eternum lumen idem de lumine, Adoramus te. 3 Paraclite, manans ab utroque spiritus sancte, gratiarum dator ipse, Glorificamus te. 4 Fortissime rex regum, domine, deus trine, deus une pariter, oramus te nos semper tuere. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 5 Quem celeste agmen assidue nectareo collaudant canore, nostra ne cantica respue, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Qui tollis peccata mundi, 6 Salvatio nostra, Christe, benigne, qui hortaris, ut precemur, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe. 7 Munda corda, accende in te desideria nostra, qui regnas Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * 8 Tu, patris verbigena factus caro nostra, deum nobis homo placa, deus et da veniam 9 Rex omnis gratie, poscimus te, cuncte tue des ut ecclesie gaudere nunc et semper de te

Page 223: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 223

1 2 3 4 5 6 7: Pa 10508 1 2 3 4 5 8 9: Pa 9449 Pa 1235 (versio II) Pa 3126 1 3 2 4 5 9: Ma 19421 Bru 3089 Versus vagantes 3 = 58:12, 72:9 ; 4 = 58:9, 72:7 ; 5 = 29:14, 58:10, 72:8 ; 6 = 29:16, 100:6 ; 7

= 29:17, 100:7 ; 8 =100:22 ; 9 vide 145, = 52:23, 58:13, 72:6 1 laude qui: qui laude Pa 10508 | domine om. Ma 19421 Bru 3089 2 Altitrone patris nate unice: Altitrone dei patris unice Ma 19421, Patris

summe unice genite Pa 9449 Pa 1235 Pa 3126 | idem: idemque Pa 1235 Pa 3126

3 manans: manens Ma 19421 Brü 3089 Pa 9449 Pa 1235 Pa 3126 | spiritus sancte om. Pa 9449 Pa 1235 Pa 3126 | dator: sancte dator Pa 9449

Pa 1235 Pa 3126 5 nectareo: nactareo Pa 9449, nactareo ex nectareo corr. Pa 1235 | ne: nec

Ma 19421 Bru 3089 6 Salvatio nostra. Pa 10508 7 Munda corda. Pa 10508 9 cuncte: cuncta Pa 9449 Pa 1235 Pa 3126 AH 47, no 176 ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Vat. IV, Bosse (1955) 56 ; van

Deusen (1980), II, 139-141 (transcription musicale). 9 Encore une ‘fausse prosule’, voir Rex omnis gratie (145). Versio II (Pa 9449) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Nulla laude qui indiges, domine, lumen illuminans, ingenite, Laudamus te. 2 Patris summe unice genite, eternum lumen idemque de lumine. Benedicimus te. 3 Paraclite manens ab utroque gratiarum sancte dator ipse, Adoramus te. 4 Fortissime rex regum, domine, deus trine, deus une pariter, oramus te nos semper tuere. Glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe. 5 Quem celeste agmen assidue nactareo conlaudant canore, nostra ne cantica respue. Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi,

Page 224: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

224

8 Tu, patris verbigena, factus caro nostra, deum nobis homo placa, deus et da veniam. Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus, 9 Rex omnis gratie, poscimus te, cuncta tue des ut ecclesie gaudere nunc et semper de te, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 42 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 O alma virgo, matrem tui creatoris, Laudamus te. 2 Qui genuisti filium, conditor orbis, benedicta regina, Benedicimus te. 3 Te supplices quesumus omnes, ut pro nostris ad ipsum interpellas delictis, o adoranda regina, Adoramus te. 4 Gloriosa genitrix fortis, que prolem genuit, qui condidit cuncta secla. Glorificamus te. 5 In die festumque nostrum, suscipe, deus, preconia nostra, eia : Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, Tu solus domninus, tu solus altissimus, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5: RoV 52 2 supplices quesumus: supplexque sumus RoV 52 Manque dans les AH ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39. Les vers 1-4 sont addressés à la Vièrge Mère ; cf Salve virgo virginum (149).

Page 225: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 225

43 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Odas pangimus tibi, almus rex angelorum. Laudamus te, 2 Qui formasti polum, una solum fecisti. Benedicimus te, 3 O rex gloriose, qui cuncta creasti. Adoramus te, 4 O mater dignissima, Maria, que deum protulisti. Glorificamus te, 5 Ex utero virginali Christum genuisti auctorem. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, Tu solus dominus, tu solus altissimus, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * 6 Auxiliare nobis domine R Regnum tuum solidum permanebit in eternum 1 2 3 4 5: SG 484 SG 381 SG 376 SG 380 Zü 97 Be 11 Wi 1888 Ox 27 Pa 495 Vic 106 Vic 105 1 2 3 4 5 6 R: Ba 5 Lo 19768 Lo 19768sec. Versus vagantes 1 = 23:13 ; 3 = 36:39 ; 6 = 7a:1, 38:11 ; R = 13:R, 16:R, 29:R, 34:R, 38:R,

46:R, 52:R, 57:R, 73:R, 100:R, 101:63, vide etiam 117-151 passim. 1 almus: alme Pa 495 Vic 106 Vic 105 2 polum: populum Lo 19768 3 gloriose: gloriosus SG 484 Wi 1888 Ox 27 Apt 18 | creasti: gubernas Vic 106 Vic 105 AH 47, no 188 ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Vat. IV, Bosse (1955) 56 ; Rönnau

(1967), pp. 80, 163, 174 ; Castro Caridad (1989), p. 515 ; Gros I Pujol (1999), pp. 24, 87, 132, 135, 291, 321 ; Tello Ruiz-Pérez (2006), I, p. 350, II, pp. 259-261 ; CT V, p. 246 ; Hospenthal (2010), p. 185. Voir Planche 3 (SG 376, p. 66).

Page 226: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

226

44 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Odas tibi, Christe, pangimus, quem canit angelicus dulcisono cetus carmine. Laudamus te, 2 Qui nostri causa virgineo, lux, processisti thalamo. Benedicimus te, 3 Cuius caro penitus innocens nostre saluti circumcisa profuit. Adoramus te, 4 Quem hodie stella presepio magis adorandum prebuit. Glorificamus te, 5 Quem honore querentes regio reges orientis de climate gloriosa ferebant munera. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, 6 Qui lavacris mersus hodie Iordanicis nostra facinora diluens nos draconis rapuisti faucibus. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, Tu solus dominus, tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6: Ba 5 Lo 19768 Vce 186 Intr 5 1 2 3 4 6: Stu 160 1 dulcisono: dulcisonus Intr 5 2 nostri: pro nostri Lo 19768 3 circumcisa ut vid. Lo 19768 | saluti: salutis Intr 5 | profuit ut vid. Lo 19768 5 de climate: declinate Intr 5 6 mersus: versus Intr 5 Manque dans les AH ; cf. 43:1 ; sans notation et sans les paroles du chant dans Lo 19768.

Page 227: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 227

45 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 O gloria sanctorum lausque angelorum, quam secutus est sanctus Iohannes, Laudamus te. 2 O decus et virtus lausque beata sanctorum, quam benedicit sanctus Iohannes, Benedicimus te. 3 Cantemus tibi laudes de pectore toto teque cum sancto adoremus Iohanne, Adoramus te. 4 Angelicus tibi adstat clarissimus ordo, cum quo te semper glorificat sanctus Iohannes, Glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, Domine,deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine,deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * R5 Regnum tuum solidum O rex glorie, qui es splendor ac sponsus ecclesie, Quam decorasti tuo quoque pretioso sanguine, Hanc rege semper, piissime, Qui es fons misericordie. Permanebit in eternum 6 Christe, celorum rex alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge 7 Sanctam maiestatem tuam poscimus devote 8 Celestium, terrestrium et infernorum rex

Page 228: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

228

9 Vita, salus, bonitas, caritas, sapientia, Christe 10 Bonum omne pariter cuncta per secula, Christe 11 Angelicis sorte coniunctus Sanctus Iohannes adsistit iugiter vultibus ecce tuis 12 Pro nobis eius precibus exorabilis erit, Christe Iesu 13 Tibi soli laus et sine fine potestas 14 Deus fortis et immortalis R15 Regnum tuum solidum Precursor Christi egregie Iohannes, Intercede pro nostra facinora, Ut mentibus nostris excelsum casta dogmata det, Ut mereamur pariter aulam regni introire Et perfrui in eternum R16 Regnum tuum solidum Conditor generis humani redemptor idemque, Ineffabilis, sine fine, sine principio, Qui nasci dignatus es de virgine. Qui tuo primo testi gaudia das ethere. DE SCO IOHANNE Qui in cruce signum nobis dedisti vivifice. DE SCO STEPHANO Per te, Christe, semper sistit, omnipotentissime. DE SCTO IOHANNE Qui Iohannem verbi tui debriasti nectare. Sapientia dei patris eterne, Salvare venisti nos nasci dignatus de virgine Et nunc deus et homo, regnans, o domine dominator 17 Venerabilis apostolorum chorus cum sancto Iohanne te laudat, benedicit, adorat, glorificat et nos 18 Nostras, domine, gestorum culpas solvere clementer digneris, Iesu Christe, 19 Qui theologum Iohannem preelegisti speciali castitate, semper nos eligere digneris perpetua bonitate manens in patris deitate

Page 229: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 229

20 Te, trina deitas et una, Poscimus, ut culpas abluas, noxias subtrahas. Des tuis pacem famulis nobis quoque. Gloria in excelsis per cuncta secula seculorum 21 Pax, salus et vita omnium, deus, tibi gloria 22 Da pacem famulis et vitam beatam, o bone rex 23 Eternam cum sanctis in sede celesti, sancte Christe 24 Qui solus habes immortalitatem et lucem habitas inaccessibilem 25 Rex seculorum domine, Iesu Christe 26 Celi terreque creator omniumque rex et redemptor 27 Audi clemens servulorum, petimus, preces, qui regnas in eternum 28 Laudat te cuncta caterva polorum, alme redemptor 29 O redemptor humani generis, miserere omnibus quos redemisti 30 Plebs tua tibi laudum carmina mittit, sancte 31 Via veritas et lux 32 O rex, tante memores gratie, qua vivit reus homo dei morte, serves quoque nos ut hac perinde 33 Solus et omne bonum, quo nos satiemur in evum 34 Cuius est regnum solius, tu gloria, Christe, tu famulis miserere tuis 35 Tibi laus, imperium, salus, victoria et gratia, potestas, gloria, decus et honor permanebit in eternum

Page 230: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

230

36 Glorificant dominum rutilantia sydera celi, glorificant te rex cuncta creata tua 37 Dicite divina laudem memorata Iohannis 38 Te benedicamus, Christi precursor adesto 39 Semper adoremus ; cantate laude preconis 40 Glorificate deum, clamat baptista Iohannes 41 Solus cuncta potens, sanctus cui lucifer ardet 42 Omnipotens celorum et rex angelorum, quem imitatus est sanctus Iohannes 1 2 3 4: Cdg 473 Ox 775 Pa 13252 Pa 1240 Pa 1119 Pa 1121 Vic 106 Ivr 60 1 2 3 4 R5: Lo 14 Du 6 Ox 358 1 2 3 4 R5 6: Lo 4 Pa 10508 (versio II) 1 2 3 4 7 8 R5 6: Ma 288 Ma 289 Ma 19421 1 2 3 4 9 10 11 12 13 14 R15 6: Pa 9449 Pa 1235 (versio III) 1 2 3 4 9 10 11 R16 6: CF 57 (versio IV) 1 2 3 4 17 18 19 12 11 20: Pa 1084 1 2 3 4 (et sex lin. erasa): Pa 1120 1 2 3 4 17 18 11 19 20: Pa 909 (ante rasuram) [1 2 3 4] 21 7 22 23 2 5 25 26 27: Pa 909 (post rasuram) (versio V a, b) 1 2 3 4 17 18 19: Pa 779 Pa 903 Pa 1871(versioVI) 1 2 3 4 28 24 29 30 14 8 31 32 R15 34 11: Pa 887 1 2 3 4 17 18 19 12 9 10 11 34 13 20: Pa 1118 1 2 3 4 10 13 11: Apt 18 (Versio VII) Pa 495 Vic 106 Vic 105 1 2 3 4 9 10 11 13 35: Apt 17 (Versio VIII) 1 2 4 3 36 9 10 11 35: Vro 107 RoC 1741 RoN 1343 (Versio IX) 1 37 38 39 40 41: Apt 18sec. Apt 18tert. Apt 17tert. 42 2 3 4 17 18 19: Apt 17sec. 1(incipit): Apt 18quart. Ivr 60sec. Ivr 60tert. Versus vagantes R5 vide 132, = 12:R14, 38:R14, 58:R7 ; 6 vide 120, = 3:6, 13:19,18:10,

26:14, 29:7, 36:12, 38:19, 46:14, 55:32, 57:8, 58:6, 64:14, 70:16, 83:20, 87:13 ; 7 = 8:8, 18:5, 36:19, 38:16, 46:15, 48:21, 69:8, 99:5, 101:23 ; 8 = 13:23, 26:11, 29:11, 34:21, 36:14, 38:8, 48:24, 52:14, 55:20, 57:7, 73:10, 79:6, 87:16, 100:14, 101:51 ; 9 = 4:5, 101:50 ; 10 = 4:8, 34:33 ; 11 cf. 29:22 ; 13 = 17:13, 39:14 ; 14 = 13:22, 20:10, 26:6, 29:10, 34:20, 36:13, 38:7, 48:23, 52:7, 55:19, 73:9, 87:10, 100:13, 101:49 ; R15 vide 122 ; R16 vide 121, = 13:R20, cf. 38:26, 55:R21b, 55:R21c, 55:R21d, 55:R21f, 74:R8a, 74:9 ; 20 vide 152, = 4:12, 36:35, 37:24, 38:43, 46:37, 55:10, 58:20, 74:14 ; 21 =36:18, 38:21, 46:5, 101:18, cf. 58:22 ; 22 = 26:8, 36:20, 46:16, 58:14, 100:9,101:26 ; 24 = 26:12, 34:17, 36:25, 38:34, 46:31, 52:16 ; 25 = 46:6, 100:10 ; 26 = 46:33 ; 27 = 46:34 ; 29 = 100:16 ; 30 = 36:28, 38:28, 46:24, 48:19, 52:17, 74:11, 101:62 ; 32 = 72:4 ; 33 = 29:15, 46:40, 52:24, 58:24, 91:12, 101:70 ;

34 cf. 29:25, 46:36, 101:34 ; 35 = 34:29 ; 36 = 29:4 ; 40 = 11:4 ; 41 = 11:6

Page 231: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 231

1 <O> Lo 14 | gloria: gloriosa RoN 1343 | lausque: paxque Pa 9449 Pa 1235 CF 57 Apt 17 | quam in quem corr. Pa 1120, quem Cdg 473 Lo 14 Du 6 Lo 4 Ox 358 Pa 10508 Ma 288 Ma 19421 Pa 9449 Pa 1235

Pa 909 Pa 903 Pa 1118 Apt 18 Pa 495 Ivr 60 | secutus est sanctus Iohannes: secuta est sancta Maria Lo 14 Du 6 Ox 358 Pa 10508 Ma 19421, secuta est sancta Maria vel secutus est sanctus Iohannes Lo 4 Ox 358, secuti sunt omnes sancti supra lin. add. Vic 106 | Iohannes: Martinus Pa 9449 Pa 1235, Stephanus CF 57 Apt 17 Pa 495, ille ut vid. Apt 18, Petrus Vic 106 Vro 107 RoC 1741 RoN 1343 | O gloria sanctorum. Laudes require nat. sci Stephani Apt 18 sec.

2 <O> Lo 14 | lausque: laus et Pa 9449 Pa 1235 | et: ac Ox 775 | beata: beate Pa 945 | quam ut vid. Pa 1084, quem Cdg 473 Lo 14 Du 6 Lo 4

Ox 358 Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Ma 19421 Pa 9449 Pa 1235 Pa 13252 CF 57 Pa 909 Pa 903 Apt 18 Apt 17 Pa 495 Vro 107 Ivr 60, que Pa 1119 | benedicit ex laudat corr. Ox 775, laudat Cdg 473 Pa 9449

Pa 1235 CF 57 Pa 1240 Apt 18 Apt 17 Pa 495 Vro 107 RoC 1741 RoN 1343, laudant ex laudat supra lin. corr. Vic 106 | sanctus Iohannes:

sancta Maria Pa 10508 Ma 19421, sancta Maria vel sanctus Iohannes Lo 4 | Iohannes: Martinus Pa 9449 Pa 1235, Stephanus CF 57 Apt 17 Pa 495, ille Apt 18, Petrus Vic 106 Vro 107 RoC 1741 RoN 1343, Paulus in marg. add. Vic 105 | laudant omnes sancti supra lin. add. Vic 106

3 Cantemus: cantamus Du 6 Lo 4 Pa 10508, <C>antamus Lo 14 | sancto adoremus Iohanne: sancta adoremus Maria Ma 19421, sancta adoramus Maria Lo 14 Du 6 Ox 358 Pa 10508, sancta adoramus Maria vel cum sancto adoramus Iohanne Lo 4 Apt 17, et sancto Albano supra lin. add. Ox 358, sanctis benedicamus istum Pa 9449 Pa 1235 Pa 495, sanctis benedicamus Petrum Vro 107, sancto benedicamus Petro RoC 1741 RoN 1343, sancto benedicamus Stephano CF 57, sancto benedicimus Stephano Apt 17, sancto benedicimus istum Apt 18, sancto benedicamus isto Vic 105 Vic 106 sed ex isto in istis supra lin. corr. Vic 106 | Iohanne: Iohannem

Ma 289 Pa 1240 Pa 1120 Pa 909 Pa 1121 Pa 887, ex Iohannem corr. Pa 1119 Pa 887, Petro RoC 174 4 <A>ngelicus Lo 14 | quo: co Pa 1119 | glorificat ut vid. Pa 1120,

glorificant Pa 1121 Vro 107 Ivr 60 | sanctus Iohannes: sancta Maria Lo 14 Du 6 Ox 358 Pa 10508 Ma 19421, sancta Maria vel sanctus Iohannes Lo 4 | Iohannes: Martinus Pa 9449 Pa 1235, Stephanus CF 57 Apt 17 Pa 495, ille Apt 18, Petrus Vic 105 Vro 107 RoC 1741 RoN 1343

R5 <R>egnum Lo 14 | <O> Lo 14 | ac: et Lo 14 | sponsus: decus Ma 288 Ma 289 Ma 19421 <Q>uam Lo 14 | quoque: quoque in cruce Ma 288

Ma 289 Ma 19421 | <H>anc Lo 14 | <Q>ui Lo 14 | Permanebit: <P>ermanebis Lo 14

6 Christe celorum. Ma 19421 Pa 9449 Pa 1235 | adiunge: adiunge Adiunge (et melisma) Pa 10508

8 rex: deus Pa 9449 Pa 1235 9 sapientia: patientia Pa 9449 Pa 1235 Apt 17 Vic 105 Vic 106 10 omne: omnes Pa 9449 11 Angelicis. cetera verba om. Pa 887, verba erasa sunt sed legi possunt Pa 909 | ex angelici corr. Apt 18 | coniunctus: cum iunctus Pa 9449 |

sanctus Iohannes: iste catervis Pa 1235 1118 Pa 495 Vic 105 RoC 1741 RoN 1343, iste catervus Pa 9449 Apt 18 Vro

107, catervis Apt 17 | ecce tuis: vultibus ecce tuis Apt 18

Page 232: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

232

12 eris: erit Pa 9449 R15 precursor: confessor Pa 9449 Pa 1235 | Iohannes: o Martine Pa 9449 Pa 1235 | nostra facinora: nostro facinore Pa 1235 | et: ut Pa 887 | nostris:

puris Pa 9449 | casta: castra Pa 9449 | aulam regni introire: pariter aulam regni Pa 9449 Pa 1235

17 verba erasa sunt sed legi possunt Pa 909, verba REVERTERE AD LAUDES O LAUDABILIS AD VERSUM PAX SALUS ET SIC PERCURRE ILLAS super rasuram scripta Pa 909, in marg add. Pa 1118

18 verba erasa sunt sed legi possunt Pa 909, in marg add. Pa 1118 19 verba erasa sunt sed legi possunt Pa 909, in marg add. Pa 1118 | castitate:

castitates Pa 1118 20 verba erasa sunt sed legi possunt Pa 909 | noxias . . . seculorum Amen

verba propter detrimento desunt Pa 1084 | gloria in: gloriam Pa 1118 24 immortalitatem . . . inaccessibilem om. Pa 887 35 gloria: glorie Vro 107 33 satiemur: faciemur ut vid. Pa 887 38 Te om. Apt 18sec. 41 ardet: sit Apt 18sec. AH 47, no 127 ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Vat. IV, Bosse (1955) 56 ; Vat.

XIV, Bosse (1955) 11 ; Rönnau (1967), pp. 79, 109, 174, 209, 228 ; Planchart (1977), I, pp. 261-263, 270, 272 ; II, pp. 9, 19, 282-285 ; Leach (1986), I, pp. 328-331 ; Castro Caridad (1989), p. 512 ; Iversen, O gloria sanctorum (1995) ; Colette, O Gloria sanctorum (1995) ; Borders (1996), pp. lxvii- lxviii, 59-60 ; CT V, pp. 241-242 ; Gros I Pujol (1999), pp. 86, 187, 291, 295, 320 ; Iversen, Variatio delectat (2006) ; Tello Ruiz-Pérez (2006), I, pp. 346-347 ; II, pp. 252-256 ; voir Colette-Iversen, La parole chantée (2014), pp. 229-247, et Florilège, no 19, pp. 404-407.

Les vers 9, 10, 12, 38, 39, 40, 41 42 hexamètres, vers 11, 34 et 37 sont des distiques. Voir Planche 13 (Ma 288, f. 44v-45). R5 Cf. le Te Deum. R15 Pour la leçon pro nostra facinora au lieu de pro nostro facinore, voir l’Introduction,

6. R17 apostolorum chorus cf. le Te Deum ; sapientia cf. 1 Cor.1:24: Christum . . . Dei

sapientiam. 41 Io. 5:35: ille erat lucerna ardens et lucens. Versio II (Pa 10508) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 O gloria sanctorum lausque angelorum, quem secuta est sancta Maria, Laudamus (te), 2 O decus et virtus lausque beata sanctorum, quem benedicit sancta Maria, Benedicimus te. 3 Cantamus tibi laudes de pectore toto teque cum sancta adoramus Maria, Adoramus te. 4 Angelicus tibi adstat clarissimus ordo, cum quo te semper glorificat sancta Maria, Glorificamus te . . . deprecationem nostram.

Page 233: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 233

R5 Regnum tuum solidum O rex glorie, qui es splendor ac sponsus ecclesie, Quam decorasti tuo quoque pretioso sanguine, Hanc rege semper, piissime, Qui es fons misericordie, Permanebit in eternum. Iesu Christe. 6 Christe, celorum rex alme Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. Versio III (Pa 9449) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 1 O gloria sanctorum paxque angelorum, quem secutus est sanctus Martinus. Laudamus te, 2 O decus et virtus, laus et beata sanctorum, quem laudat sanctus Martinus. Benedicimus te, 3 Cantemus tibi laudes de pectore toto teque cum sanctis benedicamus istum. Adoramus te, 4 Angelicus tibi adstat clarissimus ordo, cum quo te semper glorificat sanctus Martinus, Glorificamus te. 9 Vita, salus, bonitas, caritas, patientia, Christe, Gratias agimus USQUE tuam. 10 Bonum omne pariter cuncta per secula, Christe, Domine,deus rex celestis, 11 Angelicis sorte coniunctus iste catervus adsistit iugiter vultibus ecce tuis, Deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, 12 Pro nobis eius precibus exorabilis erit, Christe Iesu. Iesu Christe, domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. 13 Tibi soli laus et sine fine potestas, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, 14 Deus fortis et inmortalis. Tu solus dominus, 8 Celestium, terrestrium et infernorum rex. Tu solus altissimus. R15 Regnum tuum solidum

Page 234: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

234

Confessor Christi egregie, o Martine, Intercede pro nostra facinora Et mentibus puris excelsa casta dogmata det, Ut mereamur ingredi pariter aulam regni Et perfrui in eternum, Iesu Christe. 6 Christe, celorum (rex alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge) Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. Versio IVa (Pa 909 ante rasuram) LAUDES (Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis). 1 O gloria sanctorum lausque angelorum, quam secutus est sanctus Iohannes, L(audamus te). 2 O decus et virtus lausque beata sanctorum, quem benedicit sanctus Iohannes, B(enedicimus te). 3 Cantemus tibi laudes de pectore toto teque cum sancto adoremus Iohannem, A(doramus te). 4 Angelicus tibi adstat clarissimus ordo, cum quo te semper glorificat sanctus Iohannes, Glo(rificamus te). 17 <Venerabilis apostolorum chorus cum sancto Iohanne te laudat, benedicit, adorat, glorificat, et nos Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, 18 Nostras, domine, gestorum culpas solvere clementer digneris, Iesu Christe, Domine,deus rex (celestis . . . tu solus altissimus). 11 Angelicis sorte coniunctus sanctus Iohannes adsistit iugiter vultibus ecce tuis, Iesu Christe, 19 Qui teologum Iohannem preelegisti speciali castitate, semper nos eligere digneris perpetua bonitate, manens in patris deitate Cum sancto spiritu in gloria dei patris. 20 Te, trina deitas et una, poscimus, ut culpas abluas, noxias subtrahas. Des tuis pacem famulis nobis quoque. Gloria in excelsis per cuncta secula seculorum. Amen.>

Page 235: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 235

Versio IVb (Pa 909 post rasuram) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 O gloria sanctorum lausque angelorum, quam secutus est sanctus Iohannes, Laudamus te. 2 O decus et virtus lausque beata sanctorum, quam benedicit sanctus Iohannes, Benedicimus te. 3 Cantemus tibi laudes de pectore toto teque cum sancto adoremus Iohanne, Adoramus te. 4 Angelicus tibi adstat clarissimus ordo, cum quo te semper glorificat sanctus Iohannes, Glo(rificamus te). 21 Pax, salus et vita omnium, deus, tibi gloria Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 7 Sanctam maiestatem tuam poscimus devote, Domine, deus rex celestis, 22 Da pacem famulis et vitam beatam, o bone rex, Deus pater omnipotens, 23 Heternam cum sanctis in sede celesti, sancte Christe, Domine, fili unigenite, 24 Qui solus habes immortalitatem et lucem habitas inaccessibilem, Iesu Christe, Domine,deus, agnus dei filius patris, 25 Rex seculorum, domine, Iesu Christe, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. 26 Celi terreque creator omniumque rex et redemptor, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus. 27 Audi clemens servulorum, petimus, preces, qui regnas in eternum, Iesu Christe, cum spiritu sancto in gloria dei patris. Amen. Versio V (Pa 1871) DE SANCTO IOHANNE (Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis). 1 O gloria sanctorum lausque angelorum, quam secutus est sanctus Iohannes, Laudamus (te). 2 O decus et virtus lausque beata sanctorum, quam benedicit sanctus Iohannes, Benedicimus (te).

Page 236: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

236

3 Cantemus tibi laudes de pectore toto teque cum sancto adoremus Iohanne, Adoramus te. 4 Angelicus tibi adstat clarissimus ordo, cum quo te semper glorificat sanctus Iohannes, Glorificamus (te). 17 Venerabilis apostolorum chorus cum sancto Iohanne te laudat, benedicit, adorat, glorificat, et nos Gratias (agimus tibi propter magnam gloriam tuam Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram). 18 Nostras, domine, gestorum culpas solvere clementer digneris, Iesu Christe, Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus, Iesu Christe,) 19 Qui teologum Iohannem preelegisti speciali castitate, semper nos eligere digneris perpetua bonitate, manens in patris deitate Cum sancto (spiritu in gloria dei patris. Amen). Versio VI (Pa 887) DE SANCTO IOHANNE (Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis). 1 O gloria sanctorum lausque angelorum, quam secutus est sanctus Iohannes, Laudamus (te). 2 O decus et virtus lausque beata sanctorum, quam benedicit sanctus Iohannes, Benedicimus (te). 3 Cantemus tibi laudes de pectore toto teque cum sancto adoremus Iohannem, Adoramus (te). 4 Angelicus tibi adstat clarissimus ordo, cum quo te semper glorificat sanctus Iohannes, Glo(rificamus te). 28 Laudat te cuncta caterva polorum, alme redemptor. Gratias (agimus tibi propter magnam gloriam tuam), 24 Qui solus habes (immortalitatem et lucem habitas inaccessibilem). Domine, deus, rex (celestis), 29 O redemptor humani generis, miserere omnibus, quos redemisti. Deus pater omnipotens, 30 Plebs tua tibi laudum carmina mittit, sancte, Domine, fili (unigenite), Iesu Christe, Domine, deus, agnus (dei), filius patris, Qui tollis (peccata mundi, miserere nobis). 14 Deus fortis et inmortalis,

Page 237: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 237

Qui tollis (peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram). 8 Celestium, terrestrium et infernorum rex, Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis). 31 Via veritas et lux. Quoniam tu solus (sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus). 32 O rex, tante memores gracie, qua vivit reus homo dei morte, serves quoque nos ut hac perinde. R15 Precursor Christi egregie, Ioannes, Intercede pro nostra facinora, Ut mentibus nostris excelsum casta dogmata det, Ut mereamur ingredi pariter, aulam regni introire Et perfrui in eternum, Iesu Christe, 33 Solus et omne bonum, quo nos satiemur in evum Cum (sancto spiritu). 11 Angelicis (sorte coniunctus, sanctus Iohannes adsistit iugiter vultibus ecce tuis) In gloria (dei patris. Amen). Versio VII (Apt 18sec.) LAUDES Gloria in excelsis deo Et in terra pax (hominibus bone voluntatis). 1 O gloria sanctorum lausque angelorum, quem secutus est sanctus Iohannes. Laudamus te. 37 Dicite divina laudem memorata Iohannem. Benedicimus te. 38 Te benediccamus, Christi precursor adesto. Adoramus te. 39 Semper adoremus ; cantate laude preconis, Glorificamus te. 40 ‘Glorificate deum’ clamat babtista Iohannes Gratias agimus (tibi propter magnam gloriam tuam, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus), 41 Solus cuncta potens, sanctus cui lucifer ardet. Tu solus dominus, (tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen).

Page 238: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

238

Versio VIII (Apt 17sec.) Gloria in excelsis (deo) et in terra (pax hominibus bone voluntatis). 42 Omnipotens celorum rex angelorum, quem imitatus est sanctus Iohannes, Lau(damus te). 2 O decus et virtus lausque beata sanctorum, quem benedicit sanctus Iohannes, B(enedicimus te). 3 Cantemus tibi laudes de pectore toto teque cum sancto adoramus Iohanne, Ad(oramus te). 4 Angelicus tibi adstat clarissimus ordo cum quo te semper glorificat sanctus Iohannes, Glor(ificamus te). 17 Venerabilis apostolorum chorus cum sancto Iohanne te laudat, benedicit, adorat, glorificat et nos Gracias (agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram). 18 Nostras, domine, gestorum culpas solvere clementer digneris, Iesu Christe, Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe), 19 Qui teologum Iohannem preelegisti speciali castitate pollentem, tu nos respicere digneris perpetua bonitate manens in patris deitate Cum sancto (spiritu in gloria dei patris. Amen). Versio IX (RoN 1741) LAUS IN S. PETRI Gloria in excelsis deo USQUE voluntatis. 1 O gloria sanctorum lausque angelorum, quam secutus est sanctus Petrus. Laud(amus te). 2 O decus et virtus lausque beata sanctorum, quam laudat sanctus Petrus. Ben(edicimus te). 4 Angelicus tibi adstat clarissimus ordo, cum quo te semper glorificat sanctus Petrus. Ador(amus te). 3 Cantemus tibi laudes de pectore toto teque cum sancto adoremus Petrus. Glorificamus te.

Page 239: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 239

36 Glorificant dominum rutilantia sydera celi, glorificant te, rex, cuncta creata tua. Gratias agimus USQUE gloriam tuam. 9 Vita, salus, bonitas, caritas, sapientia, Christe, Domine, deus, rex USQUE Iesu Christe. 10 Bonum omne pariter cuncta per secula, Christe, Domine, deus USQUE deprecationem nostram. 11 Angelicis sorte coniunctus iste catervis assistit iugiter vultibus ecce tuis, Qui sedes USQUE tu solus altissimus. 35 Tibi laus, imperium, salus, victoria et gratia, potestas, gloria, decus et honor permanebit in eternum, Iesu Christe (cum sancto spiritu in gloria patris.

Amen). O laudabile tribuens Vide Laudabile tribuens (26)

Page 240: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

240

46 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 O laudabilis rex, domine, deus, Laudamus te. 2 Adonay, benedicte deus, Benedicimus te. 3 O adoranda et beata trinitas, deus, Adoramus te. 4 Glorificande et metuende deus, Glorificamus te. 5 Pax, salus et vita omnium, deus, tibi gloria. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, 6 Rex, seculorum domine, Iesu Christe, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, 7 O eterni sapientia patris, Tu solus dominus. 8 Tu lux, via et spes nostra, Tu solus altissimus. 9 Rex regum, cuius constat sine tempore regnum, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * 10 Misertus esto nostri, qui redemisti mundum tuo sacro sanguine 11 Nobis in terris miserere, deus alme 12 O virtus, honor dei patris et gloria, omnium vita, mori voluisti pro cunctis, o bone rex

Page 241: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 241

R13 Sceptrum regni nobile Lumen eterne, qui splendor es, sed de tuo lumine, Sacre ecclesie sociasti admirabili dote. Dignare proles absolvere, dilecte, Sponse tue divo piamine. Permanebit in eternum 14 Christe, celorum rex alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge 15 Sanctam maiestatem tuam poscimus devote 16 Da pacem famulis et vitam beatam, o bone rex 17 Eterna cum sanctis in sede celesti, sancte deus R Regnum tuum solidum permanebit in eternum 18 Pioque tuo amore referens sistat in evum, rex unigenite 19 O decus omnium 20 Prolis, o rutilis, patri coevus 21 Heros poli, heros summa residens in arce 22 Angelicis feratur manibus laus nostra, sed coram te 23 O bone rex et pie domine, clementiam ineffabiliter tuam magnificantes devote 24 Plebs tua tibi laudum carmina mittit, sancte 25 Magnus et fortis atque terribilis 26 Rex pacificus atque laudabilis 27 Redemptor universi orbis 28 Suscipe nunc clemens servulorum laudes ab alto o deus alme

Page 242: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

242

29 Qui super astra sedes ad dexteram patris in alto, rex celi, famulis tu miserere tuis 30 Patri equalis paracliti quoque individuus compar 31 Qui solus habes immortalitatem et lucem habitas inaccesibilem 32 Qui unus idemque es veneranda trinitas 33 Celi terreque creator omniumque redemptor 34 Audi clemens servulorum, petimus, preces qui regnas in eternum 35 Celeste munus concede propitius 36 Cuius est regnum solius, victoria, virtus, tu famulis cunctis tu miserere tuis 37 Te trina deitas (et una Poscimus, ut culpas abluas, noxias subtrahas. Des tuis pacem famulis nobis quoque. Gloria in excelsis per cuncta secula seculorum) 38 Suscepimus, deus, misericordiam tuam R39 Regnum tuum solidum Per te, Christe, sistit omnipotentissime, Qui in cruce signum nobis dedisti vivifice. Te laudamus, rex clementissime. Tibi laus et honor Permanebit in eternum 40 Solus et omne bonum, quo nos satiemur in evum 41 Rex regum cuius constat sine tempore regnum Regens cuncta, benigne, celica et terrea, pontica simul atque, summa residens in poli arce, terris dignatus es descendere tempore 42 Domine seculorum rex, Voces nostras cum vocibus angelorum adiunge

Page 243: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 243

43 Da tuis pacem famulis. Tibi quoque gloriam per cuncta secula seculorum

1 2 3 4 5 6 7 8 9: Cdg 473 Ox 775 Du 6 Pa 13252 1 2 3 4 6 10 5 11 7 8 12 R13: Pa 10508 Ro C 1741 RoN 1343 1 2 3 4 6 10 5 11 7 8 12 R13 14: Ma 19421 1 2 3 4 6 5 15 16 17 11 R: PaA 1169 1 2 3 4 5 15 16 17 18 19 20 21 22: Pa 1240 1 2 3 4 23 24 15 5 16 18 17 25 26 27 28 29 19 21 22 30 31 32: Pa 1240sec.

1 2 3 4 5 15 16 17 31 6 33 34: Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 779 Pa 779sec. Pa 903 Pa 1118 Pa 1084 Pa 1871 (Versio II) Pa 495

1 2 3 4 6 15 16 17 31 9 33 34 35 36 37: Pa 887 (Versio III) 1 2 3 4 11 38: Apt 18 1 2 3 4 11: Apt 18sec. 1 2 3 4 R39: Ox 222tert. 1 2 3 4 6 10 5 11 7 8 12 13 40: Vro 107 1 2 3 4 5 6 7 8 R41: Ivr 60 1 2 3 4 17 5 15 11 42 43: RoA 123 1 (incipit): Pa 10501 Ox 222 Ox 222sec. 15 et 16 in unum coniuncta Pa 903 Pa 1118 9 et 42 in unum coniuncta Ivr 60 Versus vagantes 1 = 101:2 ; 2 = 101:5 ; 5 = 36:18, 38:21, 45:21, 58:22, 101:18 ; 6 = 45:25,

100:10 ; 8 cf. 34 :32 ; 9 = 36:21, 80:6, 91:14 ; 11 = 38:25 ; R13 vide 128, = 58:R23 ; 14 vide 120, = 3:6, 13:19, 18:10, 26:14, 29:7, 36:12, 38:19, 45:6, 55:32, 57:8, 58:6, 64:14, 70:16, 83:20, 87:13 ; 15 = 8:8, 18:5, 36:19, 38:16, 45:7, 48:21, 69:8, 99:5, 101:23 ; 16 = 26:8, 36:20, 45:22, 58:14, 100:9, 101:26 ; 18 = 38:38, 48:20, 100:17 ; 19 = 36:22, 38:39, 48:11, 101:54 ; 20 = 20:18, 36:23, 38:41, 48:12, 101:57 ; 21 = 20:19, 36:24, 38:40, 48:13, 101:60 ; 22 cf. 26:15, 36:34, 38:42, 101:65 ; 23 = 26:5, 29:18, 91:13, 100:5 ; 24 = 36:28, 38:28, 45:30, 48:19, 52:17, 74:11, 101:62 ; 25 = 29:30, 34:14, 36:31,

38:24, 87:11 ; 26 = 29:31, 34:15, 36:32, 38:31, 87:14, 101:39 ; 27 = 29:32, 34:16, 36:33, 38:32, 87:15, 101:42 ; 28 = 34:18, 38:33, 48:16, 52:21, 74:12, cf. 20:15, 36:29 ; 29 = 26:7, 29:5, 34:19, 55:31, 101:22 ; 30 = 18:8, 26:9, 36:30, 55:26, cf. 38:44, 101:37 ; 31 = 26:12, 34:17, 36:25, 38:34, 45:24, 52:16 ; 32 = 36:26, 38:35 ; 33 = 45:26, 101:29 ; 34 = 45:27, 101:35 ; 35 = 17:14, 34:37, 52:8 ; 36 = 29:25, 101:34, cf. 45:34 ; 37 vide 152, = 4:12,36:35, 37:24, 38:43, 45:20, 55:10, 58:20, 74:14 ; R39 vide 138 ; 40 = 29:15, 45:33, 52:24, 58:24, 91:12, 101:70 ; 41 = vide 146 ; 43 cf. 58:19, 72:11, 101:72

1 domine, deus: gloriose domine Pa 9449, glorie Ox 222tert. RoN 1343 2 <A>donay Pa 495, O adonay Cdg 473 Ox 775 PaA 1169, Odonai Pa 1119sec., A adonay Ox 222tert., Adonay et Apt 18 Apt 18sec. |

benedicte om. Ox 222tert. | deus: dominator Ox775 Du 6 Pa 13252 Ivr 60 3 <O> adoranda Pa 495 | O adoranda . . . deus: O adorande et venerande Apt 18sec., Veneranda et adoranda trinitas Ox 222 tert. 5 omnium . . . gloria: omniumque rex tibi gloria Pa 495, hominum tibi gloria

RoN 1343 4 in marg. inf. add. Pa 1120 | <G>lorificande Pa 495 | metuende: metuende

Page 244: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

244

unitas Apt 18 | deus om. Cdg 473 Ox 775 Du 6 Pa 13252 Ivr 60, Christe Pa 1240sec., domine Ox 222tert.

7 O eterni Pa 10508 Ma 19421, <> eterni Pa 13252 9 Rex regum cuius UT SUPRA Du 6, cum 41 coniunct. Ivr 60 11 alme eya PaA 1169 RoA 123, eia et eia Apt 18 Apt 18sec. R13 regni nobile: regnum nobilem RoN 1343 | eterne: eternum Pa 10508, eterni

RoN 1343 | spendor es: splendorem RoC 1741, splendore RoN 1343 | permanebit: permanebis RoC 1741 RoN 1343

17 Eterna: Eternum Pa 1119, eternam Pa 495 | celesti celesti ex celestis corr. Pa 887, celestis Pa 1120 Pa 1121 Pa 495 RoA 123 | deus: Christe

Pa 779sec. Pa 903 Pa 495 22 Angelis feratur manibus. Pa 1240, sec. Laus tibi domine (38) supplevi 33 omniumque: omniumque rex Pa 495 34 Audi: Tudi errore Pa 1118 37 Te trina deitas. Pa 887 Cf. AH 47 no 177 ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Vat. I, Bosse (1955) 12 ; Vat.

IV, Bosse (1955) 56 ; Vat. XI, Bosse (1955) 51 ; Rönnau (1967), pp. 79, 113 -116, 171, 174, 209, 234-235 ; Planchart (1977), II, pp. 286-288 ; van Deusen (1980), I, pp. 35, 60 63, 75, 91 ; Leach (1986), I, pp. 188-197, 492 ; II, pp. 39-43 ; Castro Caridad (1989), p. 514 ; Borders (1996), pp. 51-53 ; Gros I Pujol (1999), p. 320 ; CT V,

pp. 246-247. 2 Adonay, ‘Seigneur’, nom de Dieu dans l’Ancien Testament. 7 sapientia cf. 1 Cor.1:24, Christum . . . Dei sapientiam. Versio II (Pa 1871) (Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis). 1 O laudabilis rex, domine, deus, Laudamus (te). 2 Adonay, benedicte deus, Benedicimus (te). 3 O adoranda et beata trinitas, deus, Adoramus te. 4 Glorificande et metuende deus, Glorific(amus te). 5 Pax, salus et vita omnium, deus, tibi gloria, Gratias (agimus tibi propter magnam gloriam tuam). 15 Sanctam magestatem tuam poscimus devote, Domine, deus, (rex celestis). 16 Da pacem famulis et vitam beatam, o bone rex, Deus pater (omnipotens), 17 Eternam cum sanctis in sede celesti, sancte Christe, Domine, fili (unigenite), 31 Qui solus habes immortalitatem et lucem habitas inaccessibilem, Iesu (Christe, domine, deus, agnus dei, filius patris), 6 Rex seculorum domine, Iesu Christe, Qui tollis (peccata mundi, miserere nobis. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram).

Page 245: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 245

33 Celi terreque creator omniumque rex et redemptor, Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus). 34 Audi clemens servulorum, petimus, preces, qui regnas in eternum, Iesu Christe, (cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen). Versio III (Pa 887) DE SANCTO STEPHANO (Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis). 1 O laudabilis rex, domine, deus, Laudamus (te). 2 Adonai, benedicte deus, Benedicimus (te). 3 O adoranda et beata trinitas, deus, Adoramus (te). 4 Glorificande et metuende deus, Glorificamus (te). 6 Rex seculorum domine, Iesu Christe, Gratias (agimus tibi propter magnam gloriam tuam). 15 Sanctam maiestatem tuam poscimus devote, Dominus deus, rex (celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite), 16 Da pacem famulis et vitam beatam, o bone rex, Iesu Christe, 17 Eternam cum sanctis in sede celesti, sancte deus. Domine, deus, (agnus dei, filius patris), 9 Rex regum, cuius constat sine tempore regnum, Qui tollis (peccata mundi, miserere nobis. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram). 33 Celi terreque creator omniumque rex et redemptor, Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus). 34 Audi clemens servulorum, petimus, preces, qui regnas in eternum, Iesu Christe, 35 Celeste munus concede propitius. Cum sancto (spiritu), 36 Cuius est regnum solius, victoria, virtus, tu famulis cunctis tu miserere tuis. In gloriam (dei patris). 37 Te trina deitas (et una, Poscimus, ut culpas abluas, noxias subtrahas. Des tuis pacem famulis nobis quoque. Gloria in excelsis per cuncta secula seculorum). Amen.

Page 246: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

246

47 I Cives superni hodie suam simul et nostram nuntiant mundo festivitatem. Gloriam deo resonemus omnes : Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis 1 O laudabilis rex, gloriose domine, Laudamus te. 2 Benedictum sit semper nomen tuum in secula, Benedicimus te. 3 Adorande, pie, clemens et misericordissime, Adoramus te. 4 Glorificemur semper et ubique sanctum nomen tuum in secula, Glorificamus te. 5 Gratias simul agamus tibi per immortalia secula seculorum, Gratias agimus tibi, 6 Et pro peccatis nostris te ipsum in ligno posuisti, Propter magnam gloriam tuam. 7 Domine, deus, rex celestium atque terrestrium, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. 8 Domine, fili unigenite, qui pro salute mundi ad terram

descendisti, Domine, fili unigenite, Iesu Christe. Domine, deus, agnus dei, filius patris. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 9 Qui sedes ad dexteram patris mittens nobis spiritum

consolationis, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus. 10 Deo patri unice eiusque sapientia, Tu solus dominus. 11 Terra et mare tibi oboediunt nec non et ventis imperas, Tu solus altissimus, 12 Iesu Christe altissime, Per te obtinere mereamur veniam Nunc et semper, sine fine et sine termino, Qui cum patre semperque regnas Simul et per infinita seculorum secula.

Page 247: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 247

Iesu Christe, 13 Cui iure perennis arcibus ethereis una est cum patre potestas

atque Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. I 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13: Pa 9449 Pa 1235 Versus vagantes I vide 104, = 12:Ia, 13:Ia, 29:Ib; 36:Ib, 48:Ib, 55:Ib, 58:Ib, 100:Ia ; 12 vide

126 ; 13 = 34:24 5 gratias: gratia Pa 9449 Pa 1235 6 peccatis nostris: peccata nostra Pa 9449 13 est: est cum patre Pa 1235 Manque dans les AH ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; van Deusen (1980), I, p. 75. 2 Cf. Ps.71:17.

Page 248: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

248

48 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Omnipotens altissime, verbum patris et genite, Laudamus te. 2 Quem benedicit chorus celestis gloriam pangens domino in altissimis, Benedicimus te. 3 Quem conventus adorat pastoralis, angelo nuntiante venis, Adoramus te. 4 Quod verbum caro factum mater virgo presepe posuit Maria, Glorificamus te. 5 Nativitatem tuam, Christe, qui recolunt, visita, Gratias agimus tibi. 6 O decorata proles sublimis, hodie mundo nasci dignaris ex utero virginis, Propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. 7 Propter mundum redimendum et hominem dignatus fuisti de celis in terris descendere, Domine, fili unigenite. 8 Parvulus natus in orbe, quam magnus es in poli arce, Iesu Christe. Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, 9 Quem hodie natum de virgine confitemur, Suscipe deprecationem nostram. 10 Ut hominem celo reduceres, hodie in terris homo visus es. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 11 O decus omnium. Quoniam tu solus sanctus, 12 Prolis o rutilis, patri coevus. Tu solus dominus, 13 Heros poli, heros summa residens in arce, Tu solus altissimus.

Page 249: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 249

14 Te, regem magnum nobis hodie natum adorantes humili voce laudamus, Iesu Christe. R15 Sceptrum cuius nobile Tuum benigne dominantem celi terreque machine, Natus hodie nobis matre qui semper es de virgine, Attollens extende, protege ab hoste, Quo nos te laudare mereamur vere, Cuius nomen Permanebit in eternum Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * Ia Summe sacerdos, emitte vocem tuam et recita nobis angelorum cantica, que precinerunt regi nato domino. Eia, dic, domne : Ib Cives superni hodie suam simul et nostram nuntiant mundo Christi nativitatem. Gloriam deo resonemus omnes : Ic Hodie natus est dominus Iesus Christus. Hodie iocundemur cum illo. Eia, dic domine, eia : 16 Suscipe nunc clemens parvulorum laudes ab alto, o deus alme 17 Iesu bone, qui es via, veritas et vita, portas regni, quesumus, nobis resera et relaxa facinora

R18 Rex celorum, maris atque terre, Qui venisti humanum genus salvare, Nos quoque protege, Qui solus habes immortalitatem Et lucem habitas inaccessibilem.

Page 250: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

250

19 Plebs tua tibi laudum carmina mittit, sancte 20 Pioque tuo amore referens qui stas in evum, rex, quam piissime 21 Sanctam maiestatem tuam poscimus devote 22 Domine, deus, redemptor Israhel 23 Deus fortis et immortalis 24 Celestium, terrestrium et infernorum rex 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 R15: Pa 1120 Pa 1119 Pa 1121 Pa 1084 Pa 1871 Pa 778 MaA 51 Ia 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 R15: Pa 903 Pa 1118 Ia Ib 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 R15: Pa 779 Ic 2 3 1 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 R15: Pa 887 (Versio II 1 2 3 4 5 6 8 16 17 18: Cdg 473 (Versio III) 1 2 3 4 5 6 8 19 20 21 22 16 23 24 17 18: Vro 107 1 (incipit): Pa 495 Vide Nativitatem tuam (39) Versus vagantes 1 = 18:6, cf. 34:39, 38:30, 101:30 ; 2 = 39:18, 55:13, 71:3 ; 3 = 39:11, 55:14 ;

4 = 39:9, 55:12 ; 5 = 39:1, 55:11 ; 6 = 39:15, 55:15 ; 7 = 38:29, 40:6, 100:23 ; 8 = 38:17, 55:25 ; 10 = 38:18 ; 11 = 36:22, 38:39, 46:19, 101:54 ; 12 = 20:18, 36:23, 38:41, 46:20, 101:57 ; 13 = 20:19, 36:24, 38:40, 46:21, 101:60 ; R15 vide 150 ; Ia vide 115, = 38:Ib ; Ib vide 104, =12:Ia, 13:Ia, 29:Ib, 36:Ib, 47:I, 55:Ib, 58:Ib, 100:Ia ; Ic vide 106 ; 16 = 34:18, 38:33, 46:28, 52:21, 74:12, cf. 20:15, 36:29 ; 18 vide 144 ; 19 = 36:28, 38:28, 45:30, 46:24, 52:17, 74:11, 101:62 ; 20 = 38:38, 46:18, 100:17 ; 21 = 8:8, 18:5, 36:19, 38:16, 45:7, 46:15, 69:8, 99:5, 101:23 ; 22 = 1:9, 29:9, 34:25, 38:6, 55:30, 100:12, 101:46 ;

23 = 13:22, 20:10, 26:6, 29:10, 34:20, 36:13, 38:7, 45:14, 52:7, 55:19, 73:9, 87:10, 100:13, 101:49 ; 24 = 13:23, 26:11, 29:11, 34:21, 36:14, 38:8, 45:8, 52:14, 55:20, 57:7, 73:10, 79:6, 87:16, 100:14, 101:51

2 gloriam: gloria Pa 1120 | pangens: pangit Cdg 473 Vro 107 | altissimis:

altissimus Pa 1119 3 adorat: adorant Cdg 473 Vro 107 | venis: venit Cdg 473 Vro 107 4 virgo om. Cdg 473 Pa 887 Vro 107 6 mundo supra lin. add. Pa 1119, mundum Apt 18 | dignaris: dignatus Vro

107 | utero: uthero prodisti Apt 18 7 redimendum . . . descendere om. Pa 1084 Pa 1871 | terris: terram Pa 778 8 quam . . . arche in marg add. Pa 1084 | orbe: orbem Pa 779 | es: est Pa

1120 10 es: est Pa 1120 MaA 51 12 rutilis: rutilans Pa 903

Page 251: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 251

13 summa: summe Pa 1871 | residens: residet Cdg 473 MaA 51 Vro 107 16 parvulorum: servulorum Vro 107 17 resera: reserre Cdg 473 18 nos quoque: nosque Cdg 473, non quoque Vro 107 21 poscimus: possimus Vro 107 Manque dans les AH ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Rönnau (1967), pp. 79, 131-

133, 175, 213, 236-237 ; Planchart (1977), I, pp. 263, 270, 273-275, 339 ; II, pp. 9, 268, 277, 290-291, 297 ; Castro Caridad (1989), p. 516 ; Gros I Pujol (1999), p. 320, Tello Ruiz-Pérez (2006), I, p. 351, II, pp. 262-268.

Le grand trope de Noël à Saint-Martial ; voir transcription musicale, vol. 2, 4. (Pa 1871). Voir Colette-Iversen, La parole chantée (2014), p. 158, et Florilège, no 21 avec transcription musicale pp. 408-410.

Voir Planches 22 (Pa 1121, f. 42), 25-26 (Pa 1871, f. 60v-61, 61v). 4 in presepe Lc. 2:7,13,15. 9 confitemur cf. le Te Deum. R15 sceptrum cf. Jer. 51:29 ; cf. l’hymne A patre unigenitus, Walpole, Early Latin

Hymns, pp. 309-311. 17 Cf. Ioh.14:6. Versio II (Pa 887) DE NATALE AL. Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. Ic Hodie natus est dominus Iesus Christus. Hodie iocundemur cum illo. Eia, dic, domine, eia, Laudamus te. 2 Quem benedicit chorus celestis gloriam pangens domino in altissimis, Benedicimus te. 3 Quem conventus adorat pastoralis, angelo nuntiante venis, Adoramus te. 1 Omnipotens altissime verbum patris et genite, 4 Quod verbum caro factum mater presepe posuit Maria, Glorificamus te. 5 Nativitatem tuam, Christe, qui recolant visita, Gratias agimus tibi, 6 O decorata proles sublimis, hodie mundo nasci dignaris ex utero virginis Propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. 7 Propter mundum redimendum et hominem dignatus fuisti de celis in terris descendere, Domine, fili unigenite, 8 Parvulus natus in horbe quam magnus es in poli arche,

Page 252: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

252

Iesu Christe. Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, 9 Quem hodie natum de virgine confitemur, Suscipe deprecationem nostram. 10 Ut hominem celo reduceres, homo in terris homo visus es. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 11 O decus omnium. Quoniam tu solus sanctus, 12 Prolis o rutilis, patri coevus. Tu solus dominus, 13 Eros poli, eros summa residens in arche. Tu solus altissimus. 14 Te regem magnum nobis hodie natum adorantes humili voce laudamus, Iesu Christe. R15 Sceptrum cuius nobile Tuum benigne dominantem celi terreque machine, Natus hodie nobis matre qui semper es de virgine. Attollens extende, protege ab hoste, Quo nos te laudare mereamur vere, Cuius nomen Permanebit in eternum Cum sancto spiritu in gloriam dei patris. Amen. Versio III (Cdg 473) ITEM LAUDES Gloria in excelsis deo (Et in terra pax hominibus bone voluntatis). 1 Omnipotens altissime, verbum patris et genite, Laudamus (te). 2 Quem benedicit chorus celestis, gloriam pangit domino in altissimis. Benedicimus te. 3 Quem conventus adorant pastoralis angelo nuntiante venit, Adoramus (te). 4 Quod verbum caro factum mater presepe posuit Maria, Glorificamus te. 5 Nativitatem tuam, Christe, qui recolunt, visita, Gratias(agimus tibi). 6 O decorata proles sublimi, hodie mundo nasci dignaris ex utero virginis,

Page 253: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 253

Propter magnam (gloriam tuam). 8 Parvulus natus in orbe, quam magnus es in poli arce, Domine, deus, (rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tolis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram). 16 Suscipe nunc clemens parvulorum laudes ab alto. O deus alme, Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus). 17 Iesu bone, qui es via, veritas et vita, portas regni, quesumus, nobis reserre et relaxa facinora, Iesu Christe. 18 Rex celorum, maris atque terre, qui venisti humanum genus salvare, nos quoque protege, qui solus habes inmortalitatem et lucem habitas inaccessibilem Cum sancto (spiritu in gloria dei patris. Amen). Omnipotens celorum Vide O gloria sanctorum (45)

Page 254: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

254

49 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis 1 Omnipotens eterne deus, spes unica mundi, Laudamus te. 2 Qui celi fabricator ades, qui conditor orbis, Benedicimus te. 3 Angelice laudis iungentes carmina voto Adoramus te. 4 Omnia qui iuste benedicis tramite iusto, Glorificamus te. 5 Agmina quem metuunt submissis vultibus alta, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 6 Celitus eniteat tibi, rex, cui gloria semper, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. 7 Te duce cum gradimur, duc nos ad pascua vite, Domine, fili unigenite, Iesu Christe. 8 Iure tu es sanctus, qui perficis omnia sancta, Domine, deus, agnus dei, filius patris. 9 Filius ipse patris, proprium tu respice plasma, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 10 Qui potis es maculas miseris dissolvere cunctas, Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 11 Qui super astra regis, terris quoque gaudia prestas, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 12 Tu pius ac mitis, tu clemens tuque benignus, Quoniam tu solus sanctus. 13 Tu miseris parcus, sperantibus undique largus, Tu solus dominus. 14 Da veniam cunctis sub templi culmine iunctis, Tu solus altissimus. 15 Qui cum patre micas, nos, quesumus, ut benedicas, Iesu Christe. 16 Sceptra tenes et regna regis, disposta reservas Cum sancto spiritu in gloria dei patris, 17 Cuius honor sine fine manet per secula semper. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16: Apt 17 Versus vagantes 2 = 10:9 ; 4 cf. 4:2 ; 5 = 4:3 ; 6 = 4:4 ; 7 cf. 4:7 ; 12 cf. 4:10 16 disposta ex disposita corr. Apt 17

Page 255: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 255

Manque dans les AH ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; CT V, pp. 370-372. Hexamètres. 1-3 Sedulius, Carmen paschale, 1, 61 etc. 7 Cf. Raban Maur, Carm.7, 4, perduc ad pascua vitae. 13 parcus scil. Parcens, ‘épargnant les misérables’. 50 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Omnipotens pie rex, quem laudat spiritus omnis, Laudamus te. 2 Complacuit tibimet mortem, rex, iure subire. Benedicimus te. 3 Ablato leto vitam perfundis honestam. Adoramus te. 4 Glorificant temet mites in tempore voces, Glorificamus te. 5 Qui regis actus semper gratanter humanos, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 6 Celorum sistis factor telluris et auctor, Domine, deus, rex celestis. 7 Es tu principium cunctarum congrue rerum, Domine, fili unigenite, Iesu Christe. 8 Tu rector mitis per secula cuncta manebis. Domine, deus, agnus dei, 9 Quem cecinit Iohannes in clauso viscere matris, Filius patris. 10 Tu nobis aperis celestia regna, redemptor. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 11 Protege servorum clementer corda tuorum. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 12 Cuncta regis, o tu pie rex, et cuncta gubernas, Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus. 13 Poscimus, ecce, pater, pellas delicta potenter, Iesu Christe, 14 In deitate manens preclarus ubique redemptor Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen.

Page 256: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

256

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14: Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 779 Pa 1084 Pa 1118 Pa 1871 Pa 495 Vic 105 Vic 106 Versus vagantes 2 = 64:2 ; 3 = 64:3 ; 4 = 64:4 ; 6 = 64:6 ; 7 = 64:8, 101:28 ; 8 = 64:7, 101:67 ; 9 = 64:9, 101:40 ; 10 = 64:5 ; 11 = 64:11, 101:52 ; 12 = 101:55, cf. 64:12 ; 13 = 64:10, 101:32 2 tibimet: sibimet Vro 107 3 leto: letum Pa 1084 5 actus: hactus Pa 1119 Pa 1118 Pa 1871 Pa 495 | humanos: humanos nos

errore Pa 495 8 mites: mittes in Pa 495 9 cecinit: sensit Vic 105 | viscere: viscera Pa 1120 10 aperis: aperi Pa 495 Vic 105 | redemptor: redemtis Vic 105 11 potenter: clementer Pa 1120 12 gubernas: gubernans Pa 1118 13 poscimus: possimus Vro 107 AH 47, no 179 ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Rönnau (1967), pp. 79, 138, 176,

220, 237 ; Castro Caridad (1989), 517 ; Borders (1996), pp. lxvi-lxvii, 56-58 ; Gros I Pujol (1999), pp. 182, 320 ; Tello Ruiz-Pérez (2006), II, pp. 269-275 ; cf. Quando regis cunctos (64).

Hexamètres léonins (avec des défauts dans 5 et 9).

Page 257: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 257

51 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Omnipotens rex sabaoth, cuius laude plena est omnis terra, Laudamus te. 2 Et moderantem in triplici virtute cuncta, Benedicimus te. 3 Eterno nixum solio trinum et unum, Adoramus te. 4 Atque pium factorem nos tua factura, Glorificamus te. 5 Quique gratis omnium bonorum incrementa tribuis, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. Domine, fili unigenite, Iesu Christe. Domine, deus, agnus dei, filius patris. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 6 Unde mox cum iudex veneris, obsecramus, nos pro meritis ne permittas perire, Quia tu solus sanctus, 7 Sancte sanctorum et rex angelorum, deus. Tu solus dominus, 8 Arbiter eternus vivorum et mortuorum. Tu solus altissimus, Iesu Christe, 9 In solio maiestatis tue fortiter suaviterque disponens cuncta Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9: Ma 288 Ma 289 Ma 19421 1 2 4 3 5 6 7 8 9: Pa 1119 Pa 903 2 cuncta: multa Pa 1119 Pa 903 4 pium: suum Pa 1119 Pa 903 Manque dans les AH ; Gloria mél. Vat. XIV, Bosse (1955) 11. 1 rex sabaoth, ‘roi des armés du ciel’, cf. Rom. 9:29 ; cf. le Sanctus et le Te Deum.

Page 258: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

258

52 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 O siderum rector, angelorum creator, Laudamus te. 2 Laude perenni celsa voce reboanti, Benedicimus te. 3 Sanctum ac benedictum patrique coeternum, Adoramus te. 4 Trinum et unum maiestate precelsum, Glorificamus te. 5 Gloriosum ac venerandum, arva regentem et polum, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, 6 Christe, via, veritas et vita nostra, rex regum et deus noster, Suscipe deprecationem nostram. 7 Deus fortis et immortalis, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, 8 Celeste munus concede propitius, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * R9 Rex regum, cuius constat Regens cuncta benigne, Celica ac terrea, pontica simul atque Terris dignatus es descendere, Summa residens in poli arce. Sine tempore regnum 10 Christe, rex, famulis semper adesto tuis 11 Deus invisibilis, rex angelorum, altissime 12 Cui assistunt omnia celestia, terrestria et infernalia, rex 13 Eterno regi munia laudum canamus, eia

Page 259: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 259

14 Celestium, terrestrium et infernorum rex R Regnum tuum solidum permanebit in eternum 15 Alme deus altissime, qui regnas potentissime, nostrorum sordes ablue et indulge peccamina 16 Qui solus habes immortalitatem et lucem habitas inaccessibilem 17 Plebs tua tibi laudum carmina mittit sancte 18 Qui calcata infera attulisti cum triumpho gloriam 19 Qui pietate pollens descendisti ad miseros 20 Redimeres ut creata sanguine tuo, rex altissime 21 Suscipe nunc clemens servulorum laudes ab alto, o deus alme 22 Servulorum emunda crimen et facinus 23 Rex omnis gratie, poscimus te, cuncte tue des ut ecclesie gaudere nunc et semper de te 24 Solus et omne bonum, quo nos satiemur in evum 1 2 3 4 5 6 7 8: Ma 19421 1 2 3 4 5 R9: Ox 775 (Versio II) 1 2 3 4 5 10 6 8: Lo 13 Pa 13252 1 2 3 4 5 15 10 6 8: Pa 1084 1 2 3 4 5 10 6 8 11 12 13 14 R: Pa 9449 Pa 9449sec. (lacuna) 5 6 16 9 17 18 19 20 21 10 22 23 24: Pa 887 Versus vagantes 6 = 18:7, 34:34, 36:37, 55:27, 58:8, 72:10 ; 7 = 13:22, 20:10, 26:6, 29:10,

34:20, 36:13, 38:7, 45:14, 48:23, 55:19, 73:9, 87:10, 100:13, 101:49 ; R9 vide 146, = 34:R13, 80:R7, 100:R11 ; 10 cf. 13:32 ; 11 = 18:1, 37:21 ; 12 = 18:3 ; 13 = 18:4 ; 14 = 13:23, 26:11, 29:11, 34:21, 36:14, 38:8, 45:8, 48:24, 55:20, 57:7, 73:10, 79:6, 87:16, 100:14, 101:51 ; R = 13:R, 16:R, 29:R, 34:R,

38:R, 43:R, 46:R, 57:R, 73:R, 100:R, 101:63 ; 15 = 13:45, 34:23, 101:74 ; 16 = 26:12, 34:17, 36:25, 38:34, 45:24, 46:31 ; 17 = 36:28, 38:28, 45:30,

Page 260: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

260

46:24, 48:19, 74:11, 101:62 ; 18 = 58:16, 101:38 ; 19 = 36:3, 38:36 ; 20 = 36:4, 101:45 ; 21 = 20:15, 34:18, 36:29, 38:33, 46:28, 48:16, 74:12 ; 23 = 41:9, 58:13, 72:6 ; 24 = 29:15, 45:33, 46:40, 52:24, 91:12, 101:70

1-5, 9 litt. init. om. Ox 775 ; 1, 2, 3, 4, 5 propter lacuna desunt Pa 887 1 <O> Pa 1084 | siderum ex sidereum corr. Pa 1084 2 voce: nocte Pa 9449 | reboanti: reboante Pa 13252 3 patrique: pariterque Ma 19421 4 et: ac Pa 1084 6 in marg. add. Pa 1084 8 perpetuus: propitius Pa 9449sec. 12 terrestria: et terrestria Pa 9449 14 Celestium. Pa 9449 Pa 9449sec., ex Laus tibi domini supplevi 16 Qui solus habes. Pa 887, ex Laus tua deus in Pa 1084 supplevi 17 Plebs tua tibi. Pa 887, ex O gloria sanctorum in Pa 1084 supplevi 19 Qui pietate pollens. Pa 887 24 Solus et omne bonum. Pa 887, ex O gloria sanctorum (45) in Pa 1084

supplevi AH no 187 ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; sans neumes Pa 9449, Pa 9449sec. 19-24 hexamètres. Voir Planche 10 (Ox 775, f. 7v). 6 Cf. Ioh.14:6. 13 munia laudum cf. l’hymne Gloria laus et honor, AH 50, 117, 9, p. 161. Versio II (Ox 775) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 (O) siderum rector, angelorum creator, Laudamus (te) 2 (L)aude perhenni celsa voce reboanti. Benedicimus (te). 3 (S)anctum ac benedictum patrique coeternum. Adoramus (te). 4 (T)rinum et unum maiestate precelsum. Glorificamus (te). 5 (G)loriosum ac venerandum arva regentem et polum. Gratias agimus (tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe). R9 (R)ex regum, cuius constat sine (R)egens cuncta benigne, (C)elica ac terrea, pontica simul atque, (T)erris dignatus es descendere, (S)umma residens in poli arce. Tempore regnum Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen.

Page 261: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 261

53 Gloria in excelsis deo, 1 Patri eterno filioque coeterno et paraclito utroque coeva, Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 2 Quam caris suis dominus commendat sequacibus almus. Laudamus te 3 Voce assidua et laudibus angelicis Benedicimus te 4 Et tibi, pie, modulamine compto canentes Adoramus te, 5 Quem cuncte veneranter adorant creature tue. Glorificamus te, 6 Gloria perpetua et laude perenni hic et in evum. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. Domine, fili unigenite, Iesu Christe. Domine, deus, agnus dei, filius patris. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 7 Nos quoque tuere iure paterno cuncta nobis comissa relaxans, Quoniam tu solus sanctus, 8 Existens in solio patris eterni. Tu solus dominus 9 Cunctorum, per quem cuncta condita constant. Tu solus altissimus, 10 Celo superior, tellure latior atque inferno profundior, o alme Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10: Ox 775 2 caris supra lin. add. Ox 775 4 <E>t Ox 775 5 veneranter: venerantur Ox 775 Manque dans les AH ; Gloria mél. Vat. IV, Bosse (1955) 56. 1 coeva scil. coeva Gloria.

Page 262: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

262

54 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Pax in celo permanet semper cum deo et cum electis eius. Laudamus te, 2 Laudatur trina maiestas et colitur a cuncto populo. Benedicimus te, 3 Te benedicunt virtutes celorum et tu gubernas cuncta. Adoramus te, 4 Oramus te, domine pater, redemptor, defende nos in proelio. Glorificamus te, 5 Glorificamus persona divina, que in eternum permanet. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, 6 Quod tu regis regnum celorum et terram, mare, et que ab eis continentur. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, filii unigenite Iesu Christe Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 7 Qui sedes in throno divino, exaudi preces populi tui et miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus. 8 O rex, qui in celis regnas cum patre, vivis in unitate, succurre

nobis, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8: Ox 222sec. RoC 3830 Mod 7 1(incipit): Ox 222 3 Te: Be te errore script. Mod 7 5 persona divina: personam divinam RoC 3830 6 terram: terra Mod 7 | et que: atque Ox 222 Mod 7 8 vivis an unus Ox 222sec. RoC 3830 Manque dans les AH ; Gloria mél. Vat. XV, Bosse (1955) 43 ; Leach (1986), I, pp. 300-304, II, pp. 97-100. Cf. le trope de Sanctus Laudatur trina maiestas, Pax in celo, CT VII, no 66, pp. 125-

126.

Page 263: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 263

55 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Pax sempiterna, Christus, illuxit. Gloria tibi, pater excelse. Laudamus te 2 Hymnum canentes hodie quem terris angeli fuderunt Christo nascente. Benedicimus te, 3 Natus est nobis hodie salvator in trinitate semper colendus. Adoramus te, 4 Quem vagientem inter angusti antra presepis angelorum cetus laudat exultans. Glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, 5 Cuius a sede lux benedicta caliginoso orbi refulsit. Domine, deus, rex celestis, 6 Ultro mortali hodie indutus carne precamur. Deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram 7 O ineffabilis rex et admirabilis, ex virgine matre hodie prodisti mundoque subvenisti.

Page 264: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

264

Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * Ia Sacerdos dei excelsi, veni ante sanctum et sacrum altare et in laude regis regum vocem tuam emitte. Supplices te deprecamur : Eia dic, domne : I b Cives superni hodie suam simul et nostram nuntiant mundo festivitatem. Gloriam deo resonemus omnes : 8 Qui es creator omnium eternus in maiestate semper colendus 9 Quem ubique regnantem et omnibus imperantem angelorum chorus laudat exultans 10 Te, trina deitas et una, Poscimus, ut culpas abluas, noxias subtrahas. Da tuis pacem famulis nobis quoque gloriam Per cuncta secula seculorum 11 Nativitatem tuam, Christe, qui recolunt, visita 12 Quod verbum caro factum mater presepe posuit Maria 13 Quem benedicit chorus celestis gloriam pangens domino in altissimis

Page 265: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 265

14 Quem conventus adorat pastoralis, angelo commonente venit 15 O decorata proles sublimis, hodie mundo nasci dignaris, ex utero prodisti virginis 16 Cuius honor sine fine manet sceptrumque glorie, eia 17 Veneranda trinitas 18 Gloriosus es, rex Israhel, in throno patris tui 19 Deus fortis et immortalis 20 Celestium, terrestrium et infernorum rex R21a Regnum tuum solidum Sapientia dei patris, eterne fili, Ineffabilis, sine fine, sine principio. Salvare venisti nos, nasci dignatus de virgine. Et nunc deus et homo regnans, o domine dominator. Permanebit in eternum R 21b Conditor generis humani redemptor idemque Ineffabilis, sine fine, sine principio. Salvare venisti nos, nasci dignatus de virgine. Et nunc deus et homo regnans, o domine dominator R 21c Conditor generis humani redemptor idemque Quoniam tu solus altissimus Sapientia dei patris eterni filii. Ineffabilis sine fine regnas cum patre Salvare venisti nos, nasci dignatus ex virgine. Et nunc deus et homo regnas, o dominator domine, Permanebis in eternum

R21d Conditor generis humani redemptor idemque Regnum tuum solidum Ineffabilis, sine fine, sine principio Sapientia dei patris eterni, Salvare venisti nos, nasci dignatus ex virgine. Et nunc deus et homo regnans, o domine dominator, Permanebit in eternum

Page 266: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

266

R21e Regnum tuum solidum O ineffabile, sine fine, sine principio. Sapientia dei patris eterni, Salvare venisti nos, nasci dignatus ex virgine. Et nunc deus et homo Permanebit in eternum R21f Conditor generis humani redemptor idemque Sapientia dei patris eterni, Ineffabilis, sine fine, sine initio. Salvare venisti nos, nasci dignatus ex virgine. Et nunc deus et homo regnans, o domine dominator 22 Iesu Christe altissime, Per te obtinere mereamur veniam Nunc et semper, sine fine et sine termino, Qui cum patre semperque regnas Simul et per infinita seculorum secula R23 Regnum tuum solidum Per te, Christe, sistit omnipotentissime, Qui in cruce signum nobis dedisti mirifice, Te laudamus, rex clementissime, Tibi laus et honor. Permanebit in eternum 24 Nobis salvator sis, pius protector, in trinitate colendus 25 Parvulus natus in orbe, quam magnus es in poli arce 26 Patri equalis paracliti quoque individue compar 27 Christe, via, veritas et vita nostra, rex regum et deus noster

R28 Regnum tuum solidum permanebit in eternum. Trinitatis substantie semper manentem regnum tuum, Christe, credimus, Que cultu celeberrimo veneratur in unitatis gloria. Fidelibus ergo tuis perpetim tribue gloriam, Que sine fine manet et Permanebit in eternum

Page 267: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 267

R29 Regnum tuum solidum Permanebit indivisum, inconcussum, sine fine, perenne. Te adorant et collaudant simul omnes virtutes angelice, Et nos supplices collaudamus tuum nomen, Quod permanebit in eternum 30 Domine, deus, redemptor Israhel 31 Qui super astra sedes ad dexteram patris in alto, rex celi, famulis tu miserere tuis 32 Christe, celorum rex alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge 33 Te laudamus, rex potentissime, qui nasci dignatus es de virgine et nunc deus et homo verax, o domine dominator 34 Doxa theu patros uiu ke pneumatos una 1 2 4 3 6 5 7: Lo 19768 1 2 6 3 4 6 7: SG 484 SG 381 Ox 222 1 2 3 4 7 6: Ka 15 1 2 3 4 7: Pa 9448 1 2 3 4 5 6 7: Mza 76 Ia 1 2 3 4 5 6 7: To 20 1 2 3 4 5 6 7 R: Nvr Int 5 Mod 7 1 2 5 3 4 R: Vce 186 1 2 3 4 6 7: Vat Reg 1553 1 2 3 4 6 5 7 10: Cai 75 1 2 3 4 7 6 10: Me 452 Ia 1 2 3 4 5 6 7 10: Ox 775 (Versio II) Pa 13252 Ia 1 2 8 9 6 5 7 10: Cdg 473 Ib 1+11 2+12 3+13 4+14 6+15 5 7: Ma 288 1+11 2+12 3+13 4+14 6+15 5 7 16 10: Pa 10508 (Versio III) Ma 289 Ma 19421 1 2 3 4 17 18 19 6 7 20 R21a: Cai 78 Cai 60 Ib 1 2 3 4 6 5 7 R22 10: Pa 9449 Pa 1235 (Versio IV) 1 2 3 4 6 5 7 R22 10: Pa 3126 Ia 1 2 3 4 6 5 7 R23 R22 R21b 10: PaA 1169 (Versio V) 1 2 24 5 25 26 7 27 22 R21c: Pa 495 Vic 106 (Versio VI) 1 2 3 4 5 6 7: Mza76 1 2 3 4 5 6 7 19 20 R23: Sien 39 Ia 1 2 3 4 5 6 7 R21d: Vro 107 RoA 123 1 2 3 4 5 6 7 R21e: Vce 146 Vce 161 Vce 162 1 2 3 4 5 6 7 R: Mod 7 Pad 47 1 2 3 4 5 6 7 19 20 R: Vol 39 1 2 3 5 4 6 7 30 19 20 R29: Be 40608 Ia 1 2 3 4 5 6 7 30 31 19 20 R21e 32: Pst 121

Page 268: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

268

Ia 1 2 3 5 4 6 7 R28 21b 32 33 34: Ivr 60 1 2 3 5 4 6 7 R28 34: To 18 1 2 3 4 5 6 7 R29: RoC 1741 RoN 1343 1 2 3 4 5 7 32 21f: Ben 35 Versus vagantes 5 = 38:15, 74:10 ; 6 = 38:37 ; Ia vide 113, = 29:Ia, 36:Ia, 38:Ia, 100:Ib ; Ib

vide 104, = 12:Ia, 13:Ia, 29:Ib, 36:Ib, 47:I, 48:Ib, 58:Ib, 100:Ia ; 10 vide 152, = 4:12, 36:35, 37:24, 38:43, 45:20, 46:37, 58:20, 74:14 ; 11 = 39:1, 48:5 ; 12 = 39:9, 48:4 ; 13 = 39:18, 48:2, 71:3 ; 14 = 39:11, 48:3 ; 15 = 39:15, 48:6 ; 16 cf. 4:11, 101:69, 49:17 ; 17 = 38:4 ; 18 = 29:8, 34:38, 38:5, 40:10 ; 19 = 13:22, 20:10, 26:6, 29:10, 34:20, 36:13, 38:7, 45:14, 48:23, 52:7, 73:9, 87:10, 100:13, 101:49 ; 20 = 13:23, 26:11, 29:11, 34:21, 36:14, 38:8, 45:8, 48:24, 52:14, 57:7, 73:10, 79:6, 87:16, 100:14, 101:51 ; R21a-f vide 121 ; 22 vide 126 ; R23 vide 138 ; 25 = 38:17, 48:8 ; 26 = 18:8, 26:9, 36:30, 46:30, 101:37, cf. 38:44 ; 27 = 18:7, 34:34, 36:37, 52:6, 58:8, 72:10 ; R28 vide 149, = 38:R49 ; R29 vide 135, = 29:R33 ; 30 = 1:9, 29:9, 34:25, 38:6, 48:22, 100:12,

101:46 ; 31 = 26:7, 29:5, 34:19, 46:29, 101:22 ; 32 vide 120, = 3:6, 13:19, 18:10, 26:14, 29:7, 36:12, 38:19, 45:6, 46:14, 57:8, 58:6, 64:14, 70:16, 83:20, 87:13 ; 33 vide 121 ; 34 = 37:23,

cf. Doxa in ipsistis (19) Ia Sacerdos dei excelsi: Pastor bone PaA 1169 Ivr 60 RoA 123 Pst 121 |

sanctum et sacrum: sacrum et sanctum Pa 13252 PaA 1169 RoA 123 | et in laude regis: nunc

in laude regi Pa 13252 | emitte: primum emittere digneris Pa 13252, prior emittere digneris PaA 1169 Ivr 60 To 20 | supplices deprecamur om. Vro 107 | deprecamur: oramus Pa 13252, rogamus PaA 1169 Ivr 60 To 20

Ib festivitatem: nativitatem Pa 9449 1 illuxit: illuxit nobis Pa 495 Vic 106 | excelse: eterne Ma 19421 2 hodie: hoc die Lo 19768 | quem supra lin. add. Ka 15, vocibus quem Pa 495 Vic 106 | angeli om. Lo 19768 | fuderunt: fudere Cai 78 |

nascente: nascentem Vce 186, canente ut vid. Ka 15 3 hodie … sal litt. propter detr. desunt Mod 7 | colendus: orandus SG 484

SG 381 Ox 27 Me 452 4 angelorum … exultans litt. propter detr. desunt Mod 7 | presepi: presepis

SG 484 SG 381 Ka 15 Ox 27 Me 542 Ma 288 Ma 289 Ma 19421 Cai 75 Cai 78 Pa 1235 | cetus: chorus Ka 15 Cai 75 Cai 78 | laudat: laudant

Vol 39 Ben 39 | laudat exultans: laudans exultat Be 40608 | exultans: resultans Ox 775 Cai 75

5 benedicta: beata Pa 495 Vic 106, cuius diei lux beata Vic 106 | caliginoso: caliginosa Vol 39 | orbi: orbis PaA 1169 Vol 39 Ben 35

6 verba desunt propter detr. Mod 7 | ultro: ultra Ox 775 Be 40608, Christe ultro Ka 15 Me 542 Vat 1553 | mortali: mortales Ox 775 | carne: carnem Vol 39, carnis Ma 288 | indutus: indutum Lo 19768 Ox 775 Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Ma 19421 Pa 9449 Pa 1235 Pa 3126 PaA 1169 Vce 146, indute Ka 15 Me 452 | precamur: deprecamur Ka 15, precemur Pa 9449 Pa 1235

7 <O> Cai 75 | virgine matre: virgine natus Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Ma 19421, virgine nate Cai 78 | ex virgine: a patre Pa 495 Vic 106 | hodie prodisti: procedens superna firmasti Pa 495 Vic 106 | mundoque: mundo quem Vro 107 Ivr 60 RoN 1343 Be 40608

10 Te: O Ox 775 Cdg 473, om. Cai 75 | trina: summa Cai 75 Pa 9449

Page 269: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 269

Pa 1235 Pa 3126 PaA 1169 Pa 13252, sancta Me 452 Cai 75 Pa 9449 Pa 1235 Pa 3126 PaA 1169 Pa 13252, | poscimus: te poscimus Ox 775 Cdg 473 Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Cai 75 Pa 1235 Pa 13252, deposcimus Me 452 Pa 9449 | abluas: abbluas Ma 289 | noxias: noxia Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Ma 19421 Cai 75 Me 452 Pa 1235 Pa 3126 Pa 13252 | da: des Ma 19421 Me 452 Pa 9449 Pa 3126 Pa 13252 | tuis om. Pa 9449 Pa 1235 Pa 3126 | nobis: nos Ma 19421 Me 452 | gloriam: gloria Pa 9449 PaA 1169, tibi gloriam Ma 19421 Me 452, tuam gratiam Cdg 473 Ox 775 Cai 75 | in excelsis om. Cdg 473 Ma 288 Ma 289 Ma 19421

12 Quod: <Q>uo Ma 19421 | caro: carnem Ma 19421 | presepe: in presepe Ma 19421

14 pastoralis: pastoralis qui Ma 19421 | commonente: commovente Ma 289 Gratias . . . agnus dei in marg. Pa 10508

15 sublimis: sullimis Pa 10508 | Gratias . . . agnus dei errore in marg. add. Pa 10508 16 sceptrumque: septrumque Ma 289 18 Israhel: Isrel Cai 78 21b salvare . . . dominator: salvare cum venisti nos redimere captivos ut vid. Ivr 60 21c permanebit: permanebis Pa 495, permanes Vic 106 | altissimus: dominus

Vic 106 | post Sapientia . . . filii Tu solus altissimus inserit Vic 106 21d sine principio: perpetuo RoA 123 | eterne: eterni RoA 123 | ex virgine: pro

homines RoA 123 | regnans: regnas Vro 107 RoA 123 | Permanebit: Per – Manebit RoA 123 | Et nunc . . . dominator om. Pst 121

22 Regnum tuum solidum om. Pa 9449 Pa 3126 24 salvator errore iter. Pa 495 | trinitate: deitate Vic 106 25 es: est Vic 106 26 individue: individuum Pa 495 29 Quod: qui RoN 1343 32 celorum: sanctorum Ben 35 AH 47, no 168 ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Vat XI, Bosse (1955) 51 ; Gautier

(1886), pp. 126-127 ; Rönnau (1967), pp. 80, 159-160, 213-216 ; Planchart (1977), II, pp. 292-297 ; van Deusen (1980), II, pp. 44-47 ; Falconer, Early versions (1984), pp. 18-27 ; Leach (1986), I, pp. 96-115, 437-441, 500-503 ; II, pp. 10-15 ; Boe BTC II:2 (1990), I, pp. 21-29 ; II, pp. 110-148 ; Borders (1996), pp. li-liii; 24-30 ;

Flynn (1999), pp. 173-185 ; Iversen, Chanter avec les anges (2001), pp. 119-126 ; Tello Ruiz-Pérez (2006), I, pp. 352-353 ; II, pp. 276-281.

1-6 et Ib vers de 5p et 6p/pp font penser à des adoniques rythmiques ; Stotz, Sonderformen (1982), p. 328.

Voir le commentaire du no 13. 4 et 12 Lc. 2:7,13,15 ; cf. Sedulius, O solis ortus, Walpole, Early Latin Hymns, 31,22 ;

Venance Fortunat, Carm. 2,2 : vagit infans inter arta conditus presepia, Walpole, Early Latin Hymns, 33.

16 sceptrum cf. Jer.51:29 ; cf. l’hymne A patre unigenitus, Walpole, Early Latin Hymns, pp. 309-311.

R21 sapientia cf. 1 Cor.1:24, Christum . . . Dei sapientiam ; cf. l’hymne de Prudence, Deus ignee fons,

Walpole, Early Latin Hymns, 29. 34 Cf. Doxa (19).

Page 270: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

270

Versio II (Ox 775) CANTORES GEMINI RESONANT HAEC VERBA CANENTES : Ia Sacerdos dei excelsi, veni ante sanctum et sacrum altare et in laude regis regum vocem tuam emitte. Supplices te deprecamur : Eia dic, domine : INCIPIUNT SANCTI MODULAMINA DULCIA HYMNI Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, QUEM CECINERE CHORI CHRISTE NASCENTE SUPERNI 1 Pax sempiterna, Christus, illuxit. Gloria tibi, pater excelse. Laudamus te 2 Hymnum canentes hodie quem terris angeli fuderunt Christo nascente. Benedicimus te. 3 Natus est nobis hodie salvator in trinitate semper colendus. Adoramus te, 4 Quem vagientem inter angusti antra presepis angelorum cetus laudat resultans. Glorificamus te, 5 Cuius a sede lux benedicta caliginoso orbis refulsit. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe. Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, 6 Ultra mortales hodie indutum carne precamur, Suscipe deprecationem nostram. 7 O ineffabilis rex et admirabilis, ex virgine matre hodie prodisti mundoque subvenisti. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis.

Page 271: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 271

Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. 10 O trina deitas et una, Te poscimus, ut culpas abluas, noxias subtrahas. Da tuis pacem famulis nobis quoque Tuam gratiam per cuncta secula seculorum. Amen. Versio III (Pa 10508) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 1 Pax sempiterna, Christus, illuxit. Gloria tibi, pater excelse. 11 Nativitatem tuam, Christe, qui recolunt visita. Laudamus te. 2 Ymnum canentes hodie quem terris angeli fuderunt Christo nascente. 12 Quod verbum caro factum mater presepe posuit Maria. Benedicimus te. 3 Natus est nobis hodie salvator in trinitate semper colendus. 13 Quem benedicit chorus celestis gloriam pangens domino in altissimis. Adoramus te, 4 Quem vagientem inter angusti antra presepi angelorum cetus laudat exultans. 14 Quem conventus adorat pastoralis, angelo commonente venit. Glorificamus te, 6 Ultro mortali hodie indutum carne precamur. 15 O decorata proles sullimis, hodie mundo nasci dignaris, ex utero prodisti virginis. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei,

Page 272: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

272

5 Cuius a sede lux benedicta caliginoso orbis refulsit. Filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis., Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 7 O ineffabilis rex et admirabilis, ex virgine natus hodie prodisti mundoque subvenisti. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, 16 Cuius honor sine fine manet sceptrumque glorie, eia. Cum sancto spiritu in gloria dei patris. 10 Te, trina deitas et una, Te poscimus, ut culpas abluas, noxia subtrahas. Da tuis pacem famulis nobis quoque gloriam Per cuncta secula seculorum. Amen. Versio IV (Pa 1235) ANTIPHONA AD EPISCOPUM : I b Cives superni hodie suam simul et nostram nuntiant mundo festivitatem. Gloriam deo resonemus omnes : PONTIFEX DICAT: Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 1 Pax sempiterna, Christus, illuxit. Gloria tibi pater excelse. Laudamus te 2 Ymnum canentes hodie, quem terris angeli fuderunt Christo nascente. Benedicimus te. 3 Natus est nobis hodie salvator in trinitate semper colendus,

Page 273: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 273

Adoramus te, 4 Quem vagientem inter angusti antra presepis angelorum cetus laudat exultans. Glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, 6 Ultro mortali hodie indutum carne precemur, Domine, fili unigenite, Iesu Christe. Domine, deus, agnus dei, filius patris, 5 Cuius a sede lux benedicta caliginoso orbi refulsit. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis, Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 7 O ineffabilis rex et admirabilis, ex virgine matre hodie prodisti mundoque subvenisti. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus. R22 Regnum tuum solidum Iesu Christe altissime, Per te obtinere mereamur veniam Nunc et semper, sine fine et sine termino, Qui cum patre semperque regnas Simul et per infinita seculorum secula, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. 10 Te, summa deitas (et una, Poscimus, ut culpas abluas, noxias subtrahas. Da tuis pacem famulis nobis quoque. Gloria per cuncta secula seculorum) Amen. Versio V (PaA 1169) Ia Pastor bone, veni ante sacrum et sanctum altare Et in laude regis regum vocem tuam prior emittere digneris. Supplices te rogamus : Eya, dic, domne : Gloria in excelsis Deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis.

Page 274: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

274

1 Pax sempiterna, Christus, illuxit. Gloria tibi, pater excelse. Laudamus te 2 Hymnum canentes hodie quem terris angeli fuderunt Christo nascente. Benedicimus te, 3 Natus est nobis hodie salvator in trinitate semper colendus. Adoramus te, 4 Quem vagientem inter angusti antra presepis angelorum coetus laudat exultans. Glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. 6 Ultro mortali hodie indutum carne precamur, Domine, fili unigenite, Iesu Christe. Domine, deus, agnus dei, filius patris, 5 Cuius a sede lux benedicta caliginoso orbis refulsit. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. 7 O ineffabilis rex et admirabilis, ex virgine matre hodie prodisti mundoque subvenisti. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus. R23 Regnum tuum solidum Per te, Christe, sistit, omnipotentissime, Qui in cruce signum nobis dedisti mirifice. Te laudamus, rex clementissime, Tibi laus et honor Permanebit in eternum. Iesu Christe, cum sancto Spiritu in gloria dei patris. R21b Conditor generis humani redemptor idemque, Ineffabilis, sine fine, sine principio, Salvare venisti nos, nasci dignatus de virgine, Et nunc deus et homo regnans, o domine dominator.

Page 275: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 275

10 Te, trina deitas et una, Te poscimus, ut culpas abluas, noxias subtrahas. Da tuis pacem famulis nobis quoque. Gloria per cuncta secula seculorum. Amen. Versio VI (Vic 106) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 1 Pax sempiterna, Christus, illuxit nobis. Gloria tibi, pater excelse. Laudamus te 2 Hymnum canentes vocibus, quem terris angeli fuderunt Christo nascente. Benedicimus te, 24 Nobis salvator sis, pius protector, in deitate colendus. Adoramus te, 5 Cuius a sede lux beata caliginoso orbi refulsit. Glorificamus te, 25 Parvulus natus in orbe, quam magnus est in poli arce. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, 26 Patri equalis, paracliti quoque individue compar, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe. 7 O ineffabilis rex et admirabilis, a patre procedens superna firmasti mundumque subvenisti, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. 27 Christe, via, veritas et vita nostra, rex regum et deus noster Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. R21c Conditor generis humani redemptor idemque Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Sapientia dei, patris eterni fili, Tu solus altissimus, Ineffabilis sine fine regnas cum patre. Salvare venisti nos, nasci dignatus ex virgine. Et nunc deus et homo regnans, o dominator domine, Permanes in eternum Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen.

Page 276: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

276

56 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Prole, tibi iuncta cantant preconia cuncta. Laudamus te. 2 Te genito similem benedicunt facta parentum. Benedicimus te. 3 Arida que pontus portant celumque adorant. Adoramus te. 4 Glorificant sanctum de te procedere flamen. Glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris. 5 Innumerosque tuo promunt pro numine vates. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 6 Pro merito culpe, petimus, nobis miserere. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. 7 Ut valeat tibimet laudis subiungite: Amen. 1 2 3 4 5 6 7: Ox 222 sec. Vce 186 Ivr 60 1 (incipit): Ox 222 Ivr 60sec. 1 Prole tibi cuncta. Ox 222 3 pontus: pondus Vce 186 | adorant: quod orant Ox 222 Vce 186 7 subiungite: subiungier Ox 222, subiugiter Vce 186 Ivr 60 AH 47, no 214 ; Gloria mél. Vat. I, Bosse (1955) 12 ; Vat XI, Bosse (1955) 51 ; Leach (1986), I, pp. 256-258 ; II, pp. 71-73. Hexamètres.

Page 277: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 277

57 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis 1 Prudentia prudentiarum et rector orbis, deus, Laudamus te. 2 Qui tui filii morte resolvisti mortis vincula, Benedicimus te. 3 Unde submissis vultibus atque devotis mentibus Adoramus te. 4 In referendo gratias profantes tibi laudes et odas voce publica, rex sabaoth, Glorificamus te. 5, 1 Apostolice sedis honore dignissime pastor gregis dominice, victima sancta mactata pro ovibus domini. 5, 2 Sancte papa Corneli, pro peccatis nostris interveni, 5, 3 Sancte Cypriane, presul solius Africe, doctor totius Ecclesie, 5, 4 Dirigat nos tua potens facundia ad amanda bona celestia. 5, 5 Grata sint tibi, sancte Corneli, servitutis officia, quibus hunc honorem prestiteras, ut servemus sancti corporis tui reliquias. 5, 6 Qui docuisti totum orbem et fudisti tuum pro domino sanguinem, Sancte Cypriane, fac nostra vota esse semper accepta Iesu Christi presentia. 5, 7 Lux gemina, terris omnibus gloriosa diversorum locorum et temporum, sancti martyres Corneli et Cypriane, facite nos servare unitatem spiritus in vinculo pacis. 5, 8 Quos terra diversis locis edidit martyrum gloria, et sacerdotum dignitas sublimavit, sancti, dei patroni nostri, Corneli et Cypriane, olive gemine, pro nobis apud divinam maiestatem intercedite.

Page 278: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

278

6 Reminiscentes omnia tua, deus, magnalia Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, 7 Celestium, terrestrium et infernorum rex, Tu solus dominus, tu solus altissimus. R Regnum tuum solidum permanebit in eternum. Iesu Christe, 8 Christe, celorum rex alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum coniunge Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 7 R 8: Lo 19768 Versus vagantes 1 = 58:1 ; 2 = 58:2 ; 3 = 58:3 ; 4 cf. 58:4 ; 6 = 58:5, 101:17 ; 7 = 13:23, 26:11,

29:11, 34:21, 36:14, 38:8, 45:8, 48:24, 52:14, 55:20, 73:10, 79:6, 87:16, 100:14, 101:51 ; R = 13:R, 16:R, 29:R, 34:R, 38:R, 43:R, 46:R, 52:R, 73:R, 100:R ; 8 vide 120, = 3:6, 13:19, 18:10, 26:14, 29:7, 36:12, 38:19, 45:6, 46:14, 55:32, 58:6, 64:14, 70:16, 83:20, 87:13

Manque dans les AH ; sans neumes. 1 2 3 4 6 7: cf. Prudentia prudentium (58) ; voir Iversen Prudentia prudentium

(2007), pp. 309-322. 4 rex sabaoth ‘roi des armés du ciel’, Rom. 9:29, Ia.5:4 ; cf. le Sanctus et le Te Deum. 5, 8 Cf. Walpole, Early Latin Hymns, 126,17 : olivae binae pietatis unicae.

Page 279: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 279

58 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Prudentia prudentium et rector orbis, deus, Laudamus te. 2 Qui tui filii morte resolvisti mortis vincula, Benedicimus te. 3 Unde submissis vultibus atque devotis mentibus Adoramus te. 4 Hinc erigendo capita profantes tibi laudes et odas voce supplici, rex sabaoth, Glorificamus te. 5 Reminiscentes omnia tua, deus, magnalia Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * Ia O sacer ac summus domini de more sacerdos, laudibus ecce diu divinis iure moratis petimus, angelicum subnecta primitus hymnum. Eia dic, domne : Ib Cives superni hodie suam simul et nostram nuntiant mundo Christi ascensionem. Gloriam deo resonemus omnes 6 Christe, celorum rex alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge

Page 280: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

280

R7 Regnum tuum solidum, O rex glorie, qui es splendor et sponsus ecclesie, Quam decorasti tuo quoque in cruce pretioso sanguine, Hanc rege semper piissime, Qui es fons misericordie. Permanebit in eternum 8 Christe, via, veritas et vita nostra, rex regum et deus noster 9 Fortissime rex regum, domine, deus trine, deus une pariter, oramus te nos semper tuere 10 Quem celeste agmen assidue nectareo collaudat canore, nostra ne cantica respue 11 Tu, patris verbigena, factus caro nostra, deum nobis homo placa, deus et da veniam 12 Paraclite manans ab utroque gratiarum sancte dator ipse 13 Rex omnis gratie, poscimus te, cuncte tue des ut ecclesie gaudere nunc et semper de te 14 Da pacem famulis et vitam beatam, o bone rex 15 Tu qui in celos ascendisti, miserere hominibus in terris 16 Qui calcata infera attulisti cum triumpho gloriam 17 Virtus et sapientia patris, salus et redemptio nostra 18 Lumen eternum, caritas vera, gloria patris, unica proles 19 Da tuis pacem famulis nobis quoque. Gloria per cuncta secula seculorum

Page 281: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 281

20 Te, trina deitas et una, Poscimus, ut culpas abluas, noxias subtrahas. Des tuis pacem famulis nobis quoque. Gloria in excelsis per cuncta secula seculorum R21 Regnum tuum solidum Per te, Christe, sistit, omnipotentissime, Qui in cruce signum nobis dedisti vivifice. Te laudamus, rex clementissime. Tibi laus et honor Permanebit in eternum 22 Pax, salus et vita omnium R23 Sceptrum regni nobile Lumen eterne, qui splendor es sed de tuo nomine, Sacre ecclesie sociasti admirabili dote Dignare, proles, absolvere, dilecte, Sponse tue divo piamine Permanebit in eternum 24 Solus et omne bonum, quo nos satiemur in evum 1 2 3 4 5: Lo 19768 Cai 75 1 2 3 4 5 6: Cdg 473 Cdg 473sec. Ox 775 Cai 60 Me 452 Ma 288 Ma 289 1 2 3 4 5 R7: Ch 520 RoA 435 1 2 3 4 5 8 6: Pa 9448 PaA1169 1 2 3 5 4 8: Apt 18 1 2 3 4 5 9 10 11 12 13: Pa 9449 (Versio II) Pa 1235 1 2 3 4 5 14 6: Pa 13252 (Versio III) 1 2 3 4 5 15 6: Pa 1240 1 2 3 4 5 15: Ma 19421 1 2 3 4 5 16 17 15 18 6: Pa 1084 Pa 1871 Apt 17 1 2 3 4 5 16 17 15 18 6 19: Pa 1120 Pa 909 (Versio IV) Pa 1119 Pa 1121 1 2 3 4 5 16 17 15 18 6 20: Pa 887 1 2 3 4 5 16 17 15 18 6 R21:Pa 1118 Ia Ib 1 2 3 4 5 16 17 15 18 6: Pa 779 1 2 3 4 5 22 15 8 6 24: Ox 222sec. RoC 3830 1 2 3 4 5 15 22 R23: Vro 107 (Versio V) 1 (incipit): Pa 9449 sec. Pa9449 tert. Pa 1235sec. Ox 222 Versus vagantes 1 = 57:1 ; 2 = 57:2 ; 3 = 57:3 ; 4 cf. 57:4 ; 5 = 57:6, 101:17 ; Ia vide 109 ; Ib

vide 104 ; 6 vide 120, = 3:6, 13:19, 18:10, 26:14, 29:7, 36:12, 38:19, 45:6, 46:14, 55:32, 57:8, 64:14, 70:16, 83:20, 87:13 ; R7 vide 132 ; 8 = 18:7, 34:34, 36:37, 52:6, 55:27, 72:10 ; 9 = 41:4, 72:7 ; 10 = 29:14, 41:5, 72:8 ; 11 = 41:8, 72:5, 100:22 ; 12 = 41:3, 72:9 ; 13 = 41:9, 52:23, 72:6 ; 14 = 26:8, 36:20, 45:22, 46:16, 100:9, 101:26, cf. 8:9, 69:9 ; 15 = 36:36 ; 16 = 52:18, 101:38 ;

18 = 101:66 ; 19 72:11, 101:72, cf. 46:43 ; 20 vide 152, = 4:12, 36:35, 37:24,

Page 282: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

282

38:43, 45:20, 46:37, 55:10, 74:14 ; R21 vide 138 ; 22 = 36:18, 38:21, 45:21, 46:5, 101:18 ; R23 vide 128 ; 24 = 29:15, 45:33, 46:40, 52:24, 91:12, 101:70

2 Qui . . . vincula: Qui tui Stephani morte stans ad dexteram dei add. Pa 13252,

qui mortis vincula resolvisti Pa 1871 | tui filii morte: morte tui filii Pa 1240 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 779 Pa 887 Pa 1084 Pa 1118

Pa 1871 | mortem ex more Pa 1118, mortem Pa 9448 Ox 222 Vro 107, ortu Lo 19768 | vincula: vinculum Ch 520 RoA 435, vinculo Vro 107

3 unde: inde Lo 19768 | atque: adque PaA 1169 | devotis: devoti Ox 775 4 Hinc erigendo capita: in referendo gratias Lo 19768 Apt 18 | erigendis

capitis ex erigendo capite corr. Pa 1235 Ox 775, erigendo capite Pa 9449 | et odas om. Pa 1240 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 779 Pa 887

Pa 1084 Pa 1118 Pa 1871 | voce supplici om. Cai 60, voces supplices Pa 1120, voce supplices PaA 1169 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 1084, voces supplici Vro 107 RoC 3830 | supplici ex supplica corr. Ox 222, voce supplica Apt 17 5 reminiscentes: reminiscente Apt 18 | omnium tuorum deus magnalia Cdg

473 Ox 775, omnia tuorum deus magnalia paA 1169, omnium tuorum deus magnalium Ma 19421 Cai 75 RoA 435 Me 452 Pa 9448 Pa 9449 Pa 1235

6 Christe celorum. Ma 288 Ma 289 | celorum: sanctorum Ox 222 RoC 3830, redemptor Cdg 473 Cdg 473sec. Ox 775 | redemptor rex alme: celi rex et terre Pa 1240 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 779 Pa 887 Pa 1084 Pa 1118 Pa 1871 Apt 17 | o inclite: piissime Pa 1240 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 779 Pa 887 Pa 1084 Pa 1118 Pa 1871 Apt 17 |

clite . . . adiunge om. Pa 13252 9 nos: nunc et Pa 1235 10 collaudat: collaudant Pa 9449 Pa 1235 12 manens: amanens Pa 9449 13 cuncte: cuncta Pa 9449 Pa 1235 15 celos: celo Ma 19421 | hominibus: hominibus tuis Apt 17, ominibus Pa 1871 16 calcata infera: calcato inferni Apt 17 | cum triumpho gloriam: triumphum

cum gloria Apt 17 23 sceptrum regni nobile. Vro 107 Manque dans les AH ; Gloria mél A, Bosse (1955) 39 ; Vat. I, Bosse (1955) 12 ; Vat.

IV, Bosse (1955) 56 ; Vat. XI, Bosse (1955) 51 ; sans neumes Lo 19768 ; Rönnau (1967), pp. 156-159, 234 ; Iversen Prudentia prudentium (2007), pp. 309-322.

Voir Planche 27 (Pa 1871, f. 68). Ia, 1, 24 hexamètres. 4 rex Sabaoth ‘roi des armés du ciel’, Rom. 9:29, Ia.5:4 ; cf. le Sanctus et le Te Deum. 6 Christe redemptor rex cf. l’hymne de Théodulphe d’Orléans AH 50, 117,1, p. 160 :

Gloria laus et honor tibi sit, rex Christe, redemptor. 16 cf. CT III, p. 63, Calcato mortis aculeo resurrexi hodie. 17 sapientia cf. 1 Cor.1:24, Christum . . . Dei sapientiam ; cf. l’hymne de Prudentius

Deus ignee fons, Walpole, Early Latin Hymns, 29. 20 Cf. la dernière strophe de l’hymne Sanctorum meritis inclita, AH 50, no153. R23 sceptrum cf. Jer.51:29 ; cf. l’hymne A patre unigenitus, Walpole, Early Latin Hymns,

89, 19.

Page 283: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 283

Versio II (Pa 9449) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Prudentia prudencium et rector orbis, deus, Laudamus te. 2 Qui tui filii morte resolvisti mortis vincula, Benedicimus te. 3 Unde summissis vultibus atque devotis mentibus Adoramus te. 4 Hinc erigendo capite profantes tibi laudes et odas voce publica, rex sabaoth, Glorificamus te. 5 Reminiscentes omnium tuorum, deus, magnalium Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 9 Fortissime rex regum, domine, deus trine, deus une pariter, oramus te, nos semper tuere, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 10 Quem celeste agmen assidue nectareo collaudant canore, nostra ne cantica respue, Qui tollis peccata mundi. 11 Tu, patris verbigena, factus caro nostra, deum nobis homo placa, deus et da veniam, Suscipe deprecationem nostram. 12 Paraclite manens ab utroque gratiarum sancte dator ipse, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus. 13 Rex omnis gratie, poscimus te, cuncte tue des ut ecclesie gaudere nunc et semper de te, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloriam dei patris. Amen. Versio III (Pa 13252) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Prudentia prudentium et rector orbis, deus, Laudamus te. 2a Qui tui filii morte resolvisti mortis vincula, Benedicimus te. /2a Qui tui Stephani morte visus es stans ad dexteram dei Benedic(imus te), / 3 Unde submissis vultibus atque devotis mentibus

Page 284: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

284

Adoramus te. 4 Hinc erigendo capita profantes tibi laudes et odas voce supplici, rex sabaoth, Glorificamus te. 5 Reminiscentes omnia tua, deus, magnalia, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, 14 Da pacem famulis et vitam beatam, o bone rex, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus, Iesu Christe. 6 Christe, redemptor, rex alme, Voces nostras, o in(clite, Vocibus angelorum adiunge) Cum sancto spiritu in gloriam dei patris. Amen. Versio IV (Pa 909) LAUDES (Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis). 1 Prudentia prudentium et rector orbis, deus, L(audamus te). 2 Qui morte tui filii mortis vincula resolvisti, B(enedicimus te). 3 Unde submissis vultibus atque devotis mentibus A(doramus te) 4 Hinc erigendo capita profantes tibi laudes voce supplici, rex sabaoth, Gl(orificamus te). 5 Reminiscentes omnia tua, deus, magnalia. Gratias (agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite), 16 Qui calcata infera attulisti cum triumpho gloriam, Iesu (Christe. Domine, deus, agnus dei, filius patris), 17 Virtus et sapientia patris, salus et redemptio nostra, Qui tollis (peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram). 15 Tu qui in caelos ascendisti, miserere hominibus in terris, Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus),

Page 285: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 285

18 Lumen eternum, karitas vera, gloria patris, unica proles, Iesu Christe. 6 Christe, celi rex et terre, Voces nostras, piissime, Vocibus angelorum adiunge Cum sancto spiritu (in gloria dei patris). 19 Da tuis pacem famulis nobis quoque. Gloria per cuncta secula seculorum. Amen. Versio V (Vro 107) ITEM AL. EIUSDEM Gloria in excelsis deo (Et in terra pax hominibus bone voluntatis). 1 Prudenia prudencium et rector orbis, deus, Laudamus te. 2 Qui tui filii mortem resolvisti mortis vinculo, Benedicimus (te). 3 Unde summissis vultibus atque devotis mentibus Adhoramus (te). 4 Hinc erigendo capita profantes tibi laudes et odas voce supplici, rex sabaoth, Glorificamus (te). 5 Reminiscentes omnia tua, deus, magnalia, Gratias agimus USQUE Suscipe deprecationem (nostram), 15 Tu qui in celos ascendisti, miserere hominibus in terris, Qui sedes ad dexteram (patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus). 23 Sceptrum regni (nobile Lumen eterne, qui splendor es sed de tuo nomine, Sacre ecclesie sociasti admirabili dote. Dignare, proles, absolvere, dilecte, Sponse tue divo piamine. Permanebit in eternum. Iesu Christe, 24 Solus et omne bonum quo nos satiemur in evum Cum sancto spiritu in gloriam dei patris. Amen).

Page 286: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

286

59 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 1 Qua discipulos, Christe, tuos roboras. Laudamus te, 2 Cuius nominis preco, vir iste micat. Benedicimus te, 3 A quo nobis desuper gratia veniat. Adoramus te, 4 Spretis idolis, quem Iohannes colere credulus edocuit. Glorificamus te, 5 Utpote regem glorie, in quo dilectores honoris tui gloriantur. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, 6 Qui omnia gratis donas nullius preventus obsequio. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 7 Qui te precatoribus promisisti aurem prebiturum conversis. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7: SG 484 1 2 3 4 5 6: SG 380 4 Iohannes: Andreas SG 380 | credulus ex pendulus in marg. corr. SG 380 AH 47, no 204 ; Rönnau (1962), pp. 81, 166 ; Hospenthal (2010), p. 186. 2 ‘il est brilliant cet homme qui annonce ton nom’.

Page 287: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 287

60 Gloria in excelsis deo, 1 Qua iugi voce affantes agmina celestium clamant dicentes : Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 2 Pax beata, tuis pacem gestantibus illis, quibus ministraverunt terrenis indiciis. Laudamus te. 3 Leta laudum carmina Vocibus angelorum adiunge, o rex clementissime. Benedicimus te. 4 Quem tellus, pontus, ethera colunt, tremunt assidue et benedicunt, agie, nomen tuum melliflue. Adoramus te. 5 Almipotens altissime, qui verbum patris, lumen es de lumine, auxiliare domine. Glorificamus te. 6 Splendor mirabilis eterne, ardor sapientie, celestium, terrestrium tu fabricator optime, Propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe. 7 Triplex honor et triforme culmen, sit tibi virtus, gratiarum actio, perpes in evum filio tuo Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * 8 Insons astripotens, nostris tu parce ruinis 9 Cuncta tenens et cuncta fovens et cuncta perornans

Page 288: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

288

1 2 3 4 5 6 7: Lo 4 Du 6 Bru 3089 Pa 10508 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 Pa 1871 Pa 495 Ox 222sec. 1 4 3 2 5 6 7: Pa 779 Pa 903 1 3 2 4 5 6 7: Pa 1118 1 2 3 4 5 6 8 9 7: Pa 13252 1 (incipit): Ox 222 Versus vagantes 8 = 75:7 ; 9 = 75:8 Vide etiam Quod patris ad dexteram (75) 1 Qua: quem Lo 4 Du 6 Pa 10508 Bru 3089 Ma 19421, Quas Pa 495 | voce:

voces Pa 495 | agmina: ordines Ox 222sec. | clamant dicentes: laudant clamantes Lo 4 Du 6 Pa 10508 Bru 3089 Ma 19421 | clamant laudantes Pa 1871 Pa 495

3 laudum: laudunt Pa 1121 4 pontus ex pon corr Pa 1119 | benedicit: benedictus Bru 3089 | melliflue:

mellifluum Pa 495 5 es: est Pa 495 6 eterne: eterna Lo 4 Du 6 Pa 10508 Bru 3089 Ma 19421 | ardor sapientie:

patris sapientia Du 6 7 Triplex: Unus Lo 4 Du 6 Pa 10508 Bru 3089 Ma 19421 | et triforme:

atque idem Lo 4 Du 6 Pa 10508 Bru 3089 Ma 19421, sociale Pa 13252 | gratiarum actio: decus et imperium Pa 779 Pa 1084 Pa 903 Pa 1118

Pa 1871 Pa 495 | perpes: regnans Lo 4 Du 6 Pa 10508 Bru 3089 | filio tuo om. Du 6

8 astripotens . . . ruinis om. Pa 13252 9 et cuncta . . . perornans om. Pa 13252 Manque dans les AH ; Gloria mél. Vat. IV, Bosse (1955) 56 ; Vat. XI, Bosse (1955)

51 ; Rönnau (1967), pp. 79, 121-123, 175 ; Leach (1986), I, pp. 291-296 ; Tello Ruiz-Pérez (2006), II, pp. 283-286.

Vers 8 et 9 hexamètres. 4 Walpole, Early Latin Hymns, 39, 1-2 : Quem terra, pontus, aethera / colunt, adorant,

praedicant. 5 lumen es de lumine cf. le Credo ; auxiliare domine cf. 7a et b. 6 Cf. Hbr.1:3. 7 Cf. Prudentius, Peristephanon, 6, 142, O triplex honor, o triforme culmen. 8 Voir Iversen, Nostris tu parce ruinis (1998), pp. 439-481.

Page 289: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 289

61 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 1 Qualem spiritus solet sanctis dare. Laudamus te, 2 Spiritus, qui nos tui pignore donasti. Benedicimus te, 3 Cuius charismate nostra corda unxisti. Adoramus te, 4 Quo quos unxeris, mox eos exorantes facis. Glorificamus te, 5 Qui eodem hodie apostolos ignisti. Gratias agimus tibi, 6 Qui tantam mundo gratiam prerogavisti Propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6: SG 484 SG 381 Wi 1609 Be 11 AH 47, no 203; Rönnau (1967), p. 188 ; Hospenthal (2010), p. 187 ; trope pour la

Pentecôte.

Page 290: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

290

62 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 1 Quam Christus tradidit discipulis excolendam. Laudamus te, 2 Qui nos merito lugentes laude tua dignatus es indignos. Benedicimus te, 3 Qui nos maledicto plenos benedictos indulgens fecisti. Adoramus te, 4 Qui nos cultores idolorum tibi tribuis servire. Glorificamus te, 5 Qui abiectos maiore gloria donasti. Gratias agimus tibi, 6 Quibus gratiam immeritis concessisti Propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6: SG 484 SG 381 Wi 1609 Zü 97 Manque dans les AH ; Rönnau (1967), pp. 81, 169 ; Hospenthal (2010), p. 187.

Page 291: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 291

63 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 1 Quam deus acceptat, quam digno munere ditat. Laudamus te, benedicimus te, 2 Quem laudant cherubin, benedicunt sancta seraphin. Adoramus te, glorificamus te, 3 Quem caro glorificat, quem spiritus omnis adorat. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, 4 Qua celi sursum sunt pleni et terra deorsum. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, 5 Principium rerum, fons lucis, origo bonorum, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 6 Magnus de magno patre natus et unus ab uno. Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, 7 Hostia propter nos factus, pius ipse sacerdos, Miserere nobis. 8 Nam peccatores sumus et miseri vehementer. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 9 Ut nos et totum releves a crimine mundum. Qui sedes ad dexteram patris, 10 Nostra caro et sanguis, homo noster, viscera nostra, Miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, 11 Corpora sanctifica, mentes et pectora munda. Tu solus dominus, 12 Qui celi atque maris terreque simul dominaris. Tu solus altissimus, Iesu Christe, 13 Qui crucifixus eras, sed iam per secula regnas Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13: Lo 4 1 2 3 4 5: Ox 358 Versus vagans 2 = 71:2 AH 47, n° 218 ; Gloria mél. Vat. I, Bosse (1955) 12 ; Ward (2012), transcription, pp.

231-234. Hexamètres. 2 cherubim – seraphim cf. Is. 6:2-7, le Sanctus et le Te Deum. Quam ministri . . . Vide Quem cives celestes / Quam ministri (70)

Page 292: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

292

64 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Quando regis cunctos semper gratanter homones, Laudamus te. 2 Complacuit tibimet mortem, rex, iure subire. Benedicimus te. 3 Ablato leto vitam perfundis honestam. Adoramus te. 4 Glorificant temet mites in tempore voces. Glorificamus te. 5 Tu nobis aperis celestia regna polorum. Gratias agimu tibi propter magnam gloriam tuam. 6 Celorum sistis factor, telluris et auctor, Domine, deus, rex celestis. 7 Tu, rector mitis, per secula cuncta manebis, Deus pater omnipotens. 8 Es tu principium cunctarum congrue rerum. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 9 Quem cecinit Iohannes in clauso viscere matris. Domine, deus, agnus dei, filius patris. 10 Poscimus, ecce, pater, pellas delicta potenter. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 11 Protege servorum clementer corda tuorum. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 12 Cuncta regis et cuncta tenes et cuncta gubernas, Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum spiritu sancto in gloria dei patris. Amen. * * * R13 Iohannes baptista interpellet pro nostra facinora, Et pia prece obtineat omnibus in munere, Ut des nobis florigera sede Frui semper tecum in ethere, Qui potens es in eternum, 14 Christe, celorum rex alme, voces nostras, o inclite, cum voces angelorum adiunge

Page 293: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 293

15 Celestium, terrestrium et infernorum rex R16 Regnum tuum solidum Per te, Christe, omnipotentissime, Qui in cruce signum nobis dedisti vivifice. Te laudamus, rex clementissime. Tibi laus et honor Permanebit in eternum 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12: Vro 107 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 R13: Pa 10508 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 R13 14: Ma 19421 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 15: PaA 1169 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 R16: RoC 1741 RoN 1343 (versio II) Versus vagantes 2 = 50:2 ; 3 = 50:3 ; 4 = 50:4 ; 5 = 50:10 ; 6 = 50:6 ; 7 = 50:8, 101:67 ; 8 =

50:7, 101:28 ; 9 = 50:9, 101:40 ; 10 = 50:13 ; 11 = 50:11, 101:52 ; 12 = cf. 50:12 ; 13 vide 127 ; 14 vide 120, = 3:6, 13:19, 18:10, 26:14, 29:7, 36:12, 38:19, 45:6, 46:14, 55:32, 57:8, 58:6, 70:16, 83:20, 87:13 ; 15 = 13:23, 26:11, 29:11, 34:21, 36:14, 38:8, 45:8, 48:24, 52:14, 55:20, 57:7, 73:10, 79:6, 87:16, 100:14, 101:51 ; 16 vide 138

cf. Omnipotens pie rex (50) 2 tibimet: sibimet Vro 107 3 Ablato: < >lato Vro 107, Oblato Ma 19421 5 regna: regno Ma 19421 6 sistis: sistit Vro 107 7 es tu: esto Vro 107 RoC 1741 RoN 1343 9 cecinit: sentiit Ma 19421 | in clauso: inclausus Pa 10508 Ma 19421 12 tenes: tenens Vro 107 RoN 1343 10 poscimus: possimus Vro 107 | pater om. Ma 19421 R13 nostra facinora: nostro facinore: Pa 10508 | Ut des: Et det Ma 19421 14 Christe celorum. Ma 19421 15 terrestrium . . . rex om. PaA 1169 AH 47, no 179, 219 ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Vat. I, Bosse (1955) 12 ;

Rönnau (1967), pp. 138, 220-221 ; Leach (1986), I, pp. 336-338 ; Pfaff, pp. 100, 103 ; Borders (1996), pp. lxvi-lxvii, 56-58.

1-12 hexamètres. 9 Cf. Sedulius, l’hymne A solis ortus, Walpole, Early Latin Hymns, 31,9, Clausae

puellae viscera. R13 Pour la leçon pro nostra facinora au lieu de pro nostro facinore, voir l’Introduction,

6.

Page 294: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

294

Versio II (RoC 1741) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Quando regis cunctos semper gratanter homones. Laudamus (te). 2 Complacuit tibimet mortem, rex, iure subire. Ben(edicimus te). 3 Ablato leto vitam perfundis honestam. Ador(amus te). 4 Glorificant temet mites in tempore voces. Glor(ificamus te). 5 Tu nobis aperis celestia regna polorum. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 6 Celorum sistis factor, telluris et auctor, Domine, deus, rex celestis. 7 Tu rector mitis per secula cuncta manebis, Deus pater omnipotens. 8 Esto principium cunctarum congrue rerum, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 9 Quem cecinit Iohannes in clauso viscere matris. Domine, deus, agnus dei, filius patris. 10 Poscimus, ecce, pater, pellas delicta potenter. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. 11 Protege servorum clementer corda tuorum. Qui sedes ad dexteram patris, suscipe deprecationem nostram. 12 Cuncta regis et cuncta tenes et cuncta gubernas, Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus, R16 Regnum tuum solidum Per te, Christe, omnipotentissime, Qui in cruce signum nobis dedisti vivifice Te laudamus, rex clementissime. Tibi laus et honor Permanebit in eternum, Iesu Christe, (cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen).

Page 295: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 295

65 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 1 Qua quisquis replebitur, supera pace ditabitur. Laudamus te, 2 Quem laudibus concinunt superi necnon terrea coniubilant. Benedicimus te, 3 Benedictum et tremendum, placidum piis ac tumidis verendum. Adoramus te, 4 Quem adorant et glorificant populi omnis terre, tribus et lingue genuflectendo. Glorificamus te, 5 Cuius mirabile seculis nomen proditum medicamen dat perditis. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, 6 Gratias debitas, cui nemo potis est votis aut dictis compensare. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 7 Qui advenisti sontibus medelam et vitam dare nosque sanare. Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 8 Fovendo inopes miseransque flebiles cunctosque merore pressos relevans. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8: SG 484 SG 381 Manque dans les AH ; Rönnau (1967), pp. 81, 166-167 ; Hospenthal (2010), p. 186. 4 Cf. Phil. 2:10-11 : ut in nomine Iesu omne flectat caelestium, terrestrium et

infernorum et omnis lingua confitetur quia Dominus Iesus Christus in gloria est Dei Patris. Cf. Dan 3:7, 5, 19:7, 14 : omnes (universi) populi, tribus et linguae.

Page 296: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

296

66 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 1 Qua Stephanus repletus inimicos prece sublevat. Laudamus te, 2 Quem iubilant astra celi et creata cuncta collaudant. Benedicimus te, 3 Quem benedicunt celestia et terrenorum omnis generatio. Adoramus te, 4 Cuius solius potestas seculis fuit prior omnibus, ut erit. Glorificamus te, 5 O gloriosissime regum, qui tuos sanctos coronis iocundissimis donas ornari. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * 6 Qua celebris sanctus iste fuit mire semper preditus 1 2 3 4 5: SG 484 SG 381 Zü 97 1 6 2 3 4 5: SG 380 6 in marg. inf. add. SG 484 SG 381 | sanctus iste: hic sanctus Zü 97 | preditus: predictus Zü 97 Manque dans les AH ; Rönnau (1967), pp. 81, 167-168 ; Hospenthal (2010), p. 186. Voir Planches 1 et 2 (SG 484, pp. 216-217).

Page 297: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 297

67 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 1 Que celicolas et terrigenas federe sancto sociat et exornat. Laudamus te, benedicimus te, adoramus te, 2 Quem laudat chorus et benedicit superus, adorant et cuncte sideree turme. Glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, 3 Quia tu nos redemeras, cum finem seculis imposueras, ut ante tempora decreveras. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 4 Non minus clementie quam potentie divitiis locuples perenniter manens. Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 5 Christe de patre, lumen de luce, summe de summo, nostra faveto. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, 6 Qui mundo victo hostique subiecto patris virtute cooperante redemptor et tutor splendes gloriose Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * I Sacerdos dei excelsi, Veni ante sacrum et sanctum altare Et in laudem regis regum vocem tuam prior emittere dignare. Supplices te rogamus : Eia, dicito : 1 2 3 4 5 6: SG 484 SG 381 SG 380 Zü 97 Be 11 Ox 27 Ba 9 Ba 6 Mü 14083 Mü 14322 Me 452 Pa 10508 Ma 19421 Pa 10510 Pa 9449 Pa 13252 Pa 9448 Vol 39 RoC 1741 RoN 1343 I 1 2 3 4 5 6: Ba 5 1 2 3 5 4 6: RoV 52

Page 298: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

298

1 Que: Qui Pa 10508 Ma 19421 RoC 1741 RoN 1343 RoV 52 | sociat et exornat: socias et exornas Pa 10508 Ma 19421 RoC 1741 | terrigen<as federe> propter marg. abscis. Ba 6

2 <Quem> propter marg. abscis. Ba 6 | chorus: polus Pa 10510 | benedi<cit supe>ra propter marg. abscis. Ba 6 | sid<era> propter marg. abscis. Ba 6 | turme: turbe SG 380

3 redemeras: redimeras SG 380 Be 11 Ba 6 Mü 14083 Pa 10508 Ma 19421 | c<um finem> propter marg. abscis. Ba 6 | finem: fine Pa 9449 | an<te tem>pora propter marg. abscis. Ba 6

4 clementie quam potentie: clementia quam potentia RoC 1343 | cle<mentie> propter marg. abscis. Ba 6 | divitiis: votivis ut vid. Zü 97 | locuples: locu plebs Pa 9449, propter marg. abscis. Ba 6 | manens: manes Mü 14322 Pa 10508

5 <de patre> propter marg. abscis. Ba 6 | d<e summo> propter marg. abscis. Ba 6 | nostra: nostri Pa 10508 Pa 10510 | faveto: foveto SG 380 Be 11 | ut: quod Mü 14322

6 mundo victo: morte victa RoV 52 | hoste<que sub>iecto propter marg. abscis. Ba 6 | hosteque: hostique SG 484 Pa 9449, hostemque RoC 1741 RoN 1343 RoV 52 | virtute ex virtutum corr. Mü 14322 | coop<erante> propter marg. abscis. Ba 6 | plendes: splendens: Ba 5 Mü 14083

Mü 14083 Pa 10508 Ma 19421 Pa 10510 Pa 9449 Pa 13252 RoC 1741 RoN 1343 RoV 52, sple<ndes> propter marg. abscis. Ba 6

AH 47, no 189; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Vat. I, Bosse (1955) 12 ; Vat. IV,

Bosse (1955) 56 ; Vat. VI, Bosse (1955) 30 ; Vat. VI var., Bosse (1955) 38 ; Vat. XI, Bosse (1955) 51 ; Vat. XI var., Bosse (1955) 28 ; Rönnau (1967), pp. 162-163, 176, 220 ; Leach (1986), I, pp. 37, 332-335 ; Borders (1996), pp. lxviii-lxix, 61-62.

Page 299: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 299

68 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 1 Que deo manet accepta super omne munus. Laudamus te, 2 Quem celitus laudant virtutes cuncte celorum atque angelicorum ordinum. Benedicimus te, 3 Qui ante secula extas, benedictus conditor orbis, qui tuos misericors ab inferni sedibus eduxeras. Adoramus te, 4 Cuius potestas sine fine premia tribuit sanctis. Glorificamus te, 5 Non meritis nostris, sed tua pace suffulti. Gratias agimus tibi, 6 Qui nos a morte solvens tuos fratres vocitare dignatus es Propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6: SG 484 SG 381 SG 380 Zü 97 Rönnau (1967), p. 168.

Page 300: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

300

69 Gloria in excelsis deo, 1 Que, deus, summa trinitas in personis indivisa. Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 2 Lux vera, rex angelorum et hominum redemptor, Laudamus te. 3 Resultet civium supernorum caterva in celesti aula tibi concinnens laudum vota, Benedicimus te. 4 Quem benedicunt creature cuncte et veneranter adorant, Adoramus te. 5 Qui gloriosus permanes in sede maiestatis tue, Glorificamus te. 6 Tibi omnis lingua confitetur atque glorificatur, unde nos gratulanter Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis, 7 Qui es misericors, pius ac benignus atque potentissimus, Quoniam tu solus sanctus, 8 Sanctam maiestatem tuam mente devote poscimus. Tu solus dominus. 9 Da pacem tuis famulis, o bone rex, et vitam beatam. Tu solus altissimus. 10 Nostra dele facinora hic et in eterna secula, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10: Pa 1119 Pa 1119sec. Versus vagantes 2 = 8:2 ; 3 = 8:3 ; 4 = 8:4 ; 5 = 8:5 ; 6 = 8:6 ; 7 = 8:7 ; 8 = 8:8, cf. 18:5, 36:19,

38:16, 45:7, 46:15, 99:5, 101:23 ; 9 = 8:9, cf. 26:8, 36:20, 45:22, 46:16, 58:14, 100:9, 101:26 ; 10 = 8:10

Vide Ave deus summa trinitas (8) 5 permanens Pa 1119sec. Manque dans les AH. En effet il s’agit du trope Ave deus summa trinitas (8). Seulement, le

scribe des rubriques en rouge a écrit un Q au lieu d’un A dans les deux presentations du trope. Voir Planche 21 (Pa 1119, f. 122).

1 Que errore scriptum pro Ave Pa 1119 Pa 1119 sec.

Page 301: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 301

70 Gloria in excelsis deo, 1 Quem cives celestes sanctum clamantes laude frequentant. Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 2 Quam ministri domini verbo incarnato terrenis promiserant. Laudamus te, 3 Laudibus cuius astra matutina insistunt. Benedicimus te, 4 Per quem omne sacrum et benedictio conceditur atque augetur. Adoramus te, 5 Omnipotens adorande, colende, tremende, venerande. Glorificamus te, 6 Ut creatura creantem, plasma plasmantem, figulum figmentum. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam 7 Hymnum maiestati, gratias autem pietati ferentes. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 8 Quem quisquis adorat, in spiritu et veritate oportet orare. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * 9 Omousios eonon tu patru, phos ek photi, bar theu ysu monogeni Marias ek tis parthenu 10 Quem angelica dignitas et patriacharum societas personet laudando in excelsis per secula 11 Rector angelice et humane creature, qui arce summa cernis terrestria 12 Quem pater misit in mundum, ut salvaret eum 13 Trinitas in unitate veneranda est 14 Sabaoth angelicorum cunctipotens agminumque sanctorum

Page 302: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

302

15 Sit illi salus, honor atque decus, alma potestas in seculorum secula

16 Christe, celorum rex alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge 17 Ex quo nobis filius unicus dominus advenit 18 Te salvatorem et regem eternum expectamus 19 In deitate per secla genitus natusque matre cum humanitate in seculo factus 20 Ut criminum labe expiatos pietate tuearis 21 Cum summo patre in evum regnante ipsi soli dignare cum sanctis tuis gloriam prestare 22 Tu rex altissimus, tu es deus benignus 23 Tu rex pacificus, qui in sede paterna gubernas 24 Qui venisti, Iesu Christe, et precioso sanguine tua nos redemisti 25 Principium sine initio atque sine fine existens 26 Qui pro nostris immolatus delictis pascens nos dapibus geminis 27 Unius eiusdemque substantie qui nostram humanitatem dignatus es assumere 28 Cum quo vivis et regnas, unus dominus atque unus deus, per secula sempiterna 29 Laudes tibi concinunt collaudantes virtutes, regem regum proclamantes nunc et per secula 30 Trinitas et unitas atque inseparabilis deitas

Page 303: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 303

31 Ipse quoque miserere, misertus nostri, qui peccamina potenter tulisti 32 Tibi nempe laudes militia celestis canunt omnes et dicunt 33 Laudes tibi referunt eterno regi simul homines, beata qui perfruuntur gaudia 34 Quem unum in trinitate veneremur et confitemur 35 Miserere nobis qui misisti filium tuum mundum redimere pretioso sanguine suo 36 Celestium virtutum creator terrigenumque omnium mirabilis formator 37 Ante omne principium atque creatura ineffabiliter ab eo generata 38 Unius cum patre eiusdemque substantie consistens dignando nostram assumens 39 Sine quavis contagio macule cuiusque 40 Omnium visibilium atque invisibilium universorum 41 Eterno patri semper equalis, eternus deitate, unus et idem 42 Personaliter trinus potentialiter unus existens 1 2 3 4 5 6: Ba 5 1 2 3 4 5 6 7 8: SG 381 Pa 9448 Vic 106 Vce 146 Vce 161 Vce 162 Vce186 1 2 3 4 5 6 7 8 9: SG 484 Be 11 2 3 4 5 6 7 8 9: SG 380 1 2 3 4 5 6 7 8 10: Ox 27 Kre 309 Ba 6 Mü 14083 Mü 14322 Ma 19421 (versio II) 1 2 3 4 5 6 8 7 11: Cdg 473 1 2 3 4 5 6 8: Cai 75 1 2 3 4 5 6 7 8 12: Pa 10508 1 3 2 4 5 6 8 12: Ma 288 Ma 289 1 2 3 4 5 6 7 12 13 14 8 15: Pa 9449 Pa 1235 1 2 3 4 5 6 8 7 12 13: Pa 13252 1 2 3 4 5 6 7 8 16: PaA 1169 1 2 3 4 5 6 7 14 17 18 19 20 8 15: Pa 1240 Pa 909 Pa 1119 Pa 779 Pa 1084 Pa 903 Pa 1118 Pa 1871 Apt 17 Pa 495 (Versio III) 1 2 3 4 5 6 7 14: Pa 1121 1 2 3 4 5 6 7 14 19: Pa 1084sec. 1 2 3 4 5 6 7 8 21 22 23 16: Apt 18 Apt 18sec. (Versio IV)

Page 304: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

304

1 2 3 4 5 6 7 8 21: Ivr 60 1 2 3 4 5 6 7 8 21+16: RoA 123 1 3 4 5 2 6 7: Ox 222 1 2 3 4 5 6 7 8 24: Vro 107 RoC 1741 RoC 1343 Bo 2824 1 2 3 4 8 7 25 26 27 5 28: Vat 602 1 2 3 4 8 5 7 29 27 30 26 31 32 33 34 35 28: Ben 35 1 2 3 4 8 5 7 36 25 37 29 38 26 27 31 30 33 34 32 35 39 40 41 42: Ben 34 (Versio V) 1 (incipit): Pa 9448sec. Pa 9448tert. Apt 17sec. Ox 222sec. RoA 123sec. RoA 123tert. MC 127 MC 127sec. Vat 6082 Vat 576 6 7 8 in unum coniuncta Vce 146 Vce 162 21 16 in unum coniuncta RoA 123 Versus vagantes 1 = 71:1 ; 5 = 33:21 ; 10 = 100:8 ; 14 = 39:19 ; 15 = 39:24 ; 16 vide 120, =

3:6, 13:19, 18:10, 26:14, 29:7, 36:12, 38:19, 45:6, 46:14, 55:32, 57:8, 58:6, 64:14, 83:20, 87:13 ; 17 = 39:20 ; 18 = 39:21 ; 19 = 39:22 ; 20 = 39:23 ;

21 = 75:27 Cf. l’ouverture du trope suivant Quem cives/Quem laudant cherubim (71) 1 Quam: Quem Ba 5 Mü 14083 Mü 14322 Ox 27 Kre 309 Pa 1084sec. RoA 123, Que Pa 1119, Qui RoN 1343 | celestes: celestem Cdg 473 Apt 18sec. Pa 495 Vic 106 Ox 222 Vce 146 Vce 162 Mza 76 Vol 39 Vat 576 Vro 107 Ivr 60 Bo 2824 RoA 123 RoA 123sec. RoA 123tert. MC 127, celeste Pa 1240 Pa 779 Pa 1084 Pa 1084 sec. Pa 903 Pa 1118

Pa 1871 Apt 18 Mza 75, celesti Pa 903 | sanctum: sancta Ma 288 Ma 289 Pa 1084sec. Pa 778 Pa 1118, sanctam Pa 13252 PaA 1169 Apt 18 sec. Ox 222 Vce 146 Vro 107 RoA 123, sancte Pa 1240 Pa 909 Pa 1119

Pa 1121 Pa 779 Pa 1084 Pa 903 Pa 1871, sacrum Me 452 Pa 10510 | laude: laudes Cdg 473 Apt 18 Apt 18sec. Vic 106 Vce 146 Mza 75 Mza 76

Vol 39 Bo 2824 RoA 123 Vro 107 Ivr 60 | frequentant: frequenter Ivr 60 2 in marg add Mza 75 | Quam: Quem Mü 14083 Ox 27 Kre 309 Cai 75 Pa

10510 Pa 9448 Pa 9448 Pa 1084sec, Ut Cdg 473 Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Ma 19421 Cai 75 Pa 9449 Pa 1235 Pa 13252 PaA 1169

Pa 1240 Pa 1121 Pa 909 Pa 1119 Pa 779 Pa 1084 Pa 1084sec. Pa 903 Pa 1118 Pa 1871 Apt 18 Apt 17 Pa 495 Ox 222 Vce 161 Vce 146

Vce 162 Mza 75 Mza 76 Vol 39 Ben 35 Ben 34 Ivr 60 RoA 123 | ministri: ministro Pa 1084sec. | verbo incarnato: verbi incarnati in verbo incarnatum corr. Pa 1084, verbum incarnatum Cai 75 Pa 10510 PaA 1169, verbo incarnatum RoA 123 Ben 34 | promiserant: promiserat Mü 14322 Cdg 473 Ma 288 Ma 289 Pa 1084 Pa 1084sec. Pa 1871 Ben 34, promiserad

Pa 1240, ex promiseras corr. Pa 779 3 cuius: in cuius Ma 288 Ma 289 Ma 19421 | matutina: matutino Ba 6 4 omne ex omnem corr. Ba 6, omnem RoA 123, omne supra lin. add. Pa

1084sec., omnes Pa 9449 Apt 18sec. Vro 107, omnis Ben 34 | sacrum: sacro Pa 1235 | conceditur: conditur Ivr 60

5 venerande: metuende Vce 161 Vce 162 Vro 107 6 plasma supra lin. add. Apt 18 | figulum: figulus SG 381 SG 380 Ba 5 Cdg

473 Pa 1235, figulus ex figulum corr. Pa 1084 | figmentum: figulantem Pa 1240 6-7 Gratias . . . tuam: Ymnum dicimus tibi propter gloriam tuam magnam SG

380 Be 11 Ba 5 Ox 27 Ba 6 Mü 14083 Mü 14322 Kre 309 Apt 18, sed ‘Gratias agimus’ supra lin. add. Apt 18sec.

Page 305: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 305

7 maiestati: maiestatis Kre 309 Pa 10510 Ma 19421 Pa 9448 Pa 9449 Pa 1240 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 1871 Pa 495 Ox 222 Vce 146 Vce 161 Vce 162 Vol 39 Vro 107 Ben 34 | gratias: gratia Pa 778 | pietati ferentes: pietatem ferentem Me 452 | pietati: pietatis Kre 309 PaA 1169 Pa 495

Vce 162 Mza 76 Vol 39 Ivr 60 Ben 35 Ben 34 | ferentes: ferenda Cdg 473 8 verba vix leg. Vic 106 Vce 161 | quisquis ex quis corr. Mü 14322 | orare:

adorare ex orare corr. Cdg 473, adorare Cai 75 Pa 9448 Vat 602 9 in marg. add. SG 484 | omousios: omousion SG 380 Be 11 | photi: photis

SG 380 Be 11 10 societas in marg. add. Mü 14322 | personet: personat Ox 27 Ba 6, nunc

resonet Ma 19421 12 salvaret ex curaret corr. Pa 13252 14 angelorum: angelicorum Pa 1119, angelichorum Pa 9449 Pa 779 |

agminumque: omniumque Pa 778 15 illi: tibi Apt 17 | decus: virtus Pa 778 | alma: almo Pa 1118 16 Christe celorum rex alme. PaA 1169 | Ihesu Christe celorum rex

alme . . . adiunge Apt 18 Apt 18sec. 19 matre: matris Pa 909 1119 Pa 1118 | seculo: secula Pa 495 | factus:

natus Pa 909 20 labe Pa 903, labes Pa 779 21 summo: sumo Apt 18 | ipsi soli: illud nobis Vol 39 Ivr 60 RoA 123 |

gloriam: requiem Vol 39 Ivr 60 24 Iesu Christe pars tropi ; ‘Iesu Christe’ om. Vro 107 RoC 1741 RoC 1343 27 Unius: Ipsius Ben 34 29 collaudantes: celestes Vol 39 | proclamantes: proclamant Vol 39 32 militia: milia Ben 34 Manque dans les AH ; Vat. XI, XV ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Vat. XI,

Bosse (1955) 51 ; Vat. XV, Bosse (1955) 43 ; Rönnau (1967), pp. 79, 148-151, 175, 193, 213, 274 (facsimile) ; Planchart (1977), I, pp. 263, 273 ; II, pp. 9, 300-305 ; CT V, 243 ; Leach (1986), I, pp. 31, 37, 305-323, 402-408 ; II, pp. 101-104 ; Falconer (1989), pp. 89-108, 77-108 ; Boe, BTC II:2 (1990), I, p. 31 ; II, pp. 149-161 ;

Gros I Pujol (1999), p. 263 ; Tello Ruiz-Pérez (2006), I, pp. 331-312, II, p. 287-292 ; Hospenthal (2010), pp. 112-113, 187, 188 ; Stingl (2012), pp. 35-41, 102-103. Sur le Gloria Vat. mél. XV, ‘témoin du mode sangallien de composition des tropes’,

voir Colette-Iversen, La parole chantée, (2014), pp. 153-156. 8 Cf. Ioh. 4 :24. 9 bar mot araméen ; bar theu : ‘le Fils de Dieu’. 14 Sabaoth ‘les armés du ciel’, Rom. 9:29, Ia.5:4 ; cf. le Sanctus et le Te Deum. 21 cum sanctis tuis cf. le Te Deum. 34 confitemur cf. le Te Deum. 35 pretioso sanguine cf. le Te Deum. Versio II (Mü 14083) AL. Gloria in excelsis deo, 1 Quem cives celestes sanctum clamantes laude frequentant, Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 2 Quem ministri domini verbo incarnato terrenis promiserant. Laudamus te, 3 Laudibus cuius astra matutina insistunt. Benedicimus te,

Page 306: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

306

4 Per quem omne sacrum et benedictio conceditur atque augetur. Adoramus te, 5 Omnipotens adorande, colende, tremende, venerande. Glorificamus te, 6 Ut creatura creantem, plasma plasmantem, figulum figmentum. Hymnum dicimus tibi propter gloriam tuam magnam. 7 Ymnum maiestati, gratias autem pietati ferentes. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. 8 Quem quisquis adorat in spiritu et veritate oportet orare. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, 10 Quem angelica dignitas et patriacharum societas personet laudando in excelsis per secula Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. Versio III (Pa 1871) DE LUCE Gloria in excelsis deo, 1 Quem cives celeste sancte clamantes laude frequentant, Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 2 Ut ministri domini verbo incarnato terrenis promiserat. Laudamus te, 3 Laudibus cuius astra matutina insistunt. Benedicimus te, 4 Per quem omne sacrum et benedictio conceditur atque augetur. Adoramus te, 5 Omnipotens adorande, colende, tremende et venerande. Glorificamus te, 6 Ut creatura creantem, plasma plasmantem, figulum figmentum. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 7 Ymnum magestatis, gratias autem pietati ferentes. Domine, deus, rex celestis. 14 Sabaoth angelorum cunctipotens agminumque sanctorum, Deus pater omnipotens, 17 Ex quo nobis filius unicus, dominus, advenit, Domine, fili unigenite, Iesu Christe. 18 Te salvatorem et regem eternum expectamus, Domine, deus, agnus dei, filius patris, 19 In deitate per secla genitus natusque matris cum humanitate in secula factus, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. 20 Ut criminum labe expiatos pietate tuearis, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus,

Page 307: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 307

Iesu Christe, 8 Quem quisquis adorat in spiritu et veritate oportet orare Cum sancto spiritu in gloria dei patris. 15 Sit illi salus, honor atque decus, alma potestas in seculorum secula. Amen. Versio IV (Apt 18) Gloria in excelsis deo, 1 Quem cives celeste sanctum clamantes laudes frequentant, Et in terra pax (hominibus bone voluntatis), 2 Ut ministri domini verbo incarnato terrenis promiserant. Laudamus te, 3 Laudibus cuius astra matutina insistunt. Benedicimus te, 4 Per quem omne sacrum et benedictio conceditur atque augetur. Adoramus te, 5 Omnipotens adorande, colende, tremende, venerande. Glorificamus te, 6 Ut creatura creantem, plasma plasmantem, figulum figmentum. Hymnum dicimus tibi propter gloriam tuam magnam. 7 Ymnum maiestati, gratias autem pietati ferentes. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 8 Quem quisquis adorat in spiritu et veritate oportet horare. Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. 21 Cum summo patre in evum regnante ipsi soli dignare cum sanctis tuis gloriam prestare, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, 22 Tu rex altissimus, tu es deus benignus. Tu solus dominus, 23 Tu rex pacificus, qui in sede paterna gubernas. Tu solus altissimus, Iesu (Christe). 16 Christe, celorum rex alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge Cum sancto spiritu (in gloria dei patris. Amen). Versio V (Ben 34) Gloria in excelsis deo, 1 Quem cives celestes ‘sancte’ clamantes voce precelsa frequentant. Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 2 Ut ministri domini verbo incarnatum terrenis promiserat. Laudamus te, 3 Laudibus cuius astra matutina insistunt. Benedicimus te,

Page 308: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

308

4 Per quem omnis sacrum et benedictio conceditur atque augetur. Adoramus te, 8 Quem quisquis adorat in spiritu et veritate oportet orare. Glorificamus te, 5 Omnipotens adorande, colende, tremende, venerande. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 7 Ymnum maiestatis, gratias autem pietatis ferentes. Domine, deus, rex celestis, 36 Celestium virtutum creator terrigenumque omnium mirabilis formator, Deus pater omnipotens, 25 Principium sine initio atque sine fine existens, Domine, fili unigenite, 37 Ante omne principium atque creatura ineffabiliter ab eo generate, Iesu Christe, 29 Laudes tibi concinunt collaudantes virtutes regem regum proclamantes nunc et per secula. Domine, deus, 38 Unius cum patre eiusdemque substantie consistens dignando nostram assumens, Agnus dei, 26 Qui pro nostris immolatus delictis pascens nos dapibus geminis, Filius patris, 27 Ipsius eiusdemque substantie, qui nostram humanitatem dignatus es assumere. Qui tollis peccata mundi, 31 Ipse quoque miserere misertus nostri, qui peccamina potenter tulisti, Miserere nobis. 30 Trinitas et unitas atque inseparabilis deitas, Qui tollis peccata mundi, 33 Laudes tibi referunt eterno regi simul homines beata qui perfruuntur gaudia, Suscipe deprecationem nostram. 34 Quem unum in trinitate veneremur et confitemur, Qui sedes ad dexteram patris, 32 Tibi nempe laudes milia celestis omnis canunt et dicunt, Miserere nobis. 35 Miserere nobis, qui misisti filium tuum mundum redimere pretioso sanguine suo. Quoniam tu solus sanctus, 39 Sine quavis contagio macule cuiusque. Tu solus dominus 40 Omnium visibilium atque invisibilium universorum. Tu solus altissimus, 41 Eterno patri semper equalis, eternus deitate, unus et idem, Iesu Christe, 42 Personaliter trinus potentialiter unus existens Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen.

Page 309: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 309

71 Quem cives celestes – Quem laudant Gloria in excelsis deo, 1 Quem cives celestes sanctum clamantes laude frequentant. Et in terra pax hominibus bone voluntatis. Laudamus te, 2 Quem laudant cherubin, benedicunt sancta seraphin. Benedicimus te, 3 Quem benedicit chorus celestis gloriam pangens domino in altissimis. Adoramus te, 4 Quem adorant virtutes angelice sanctum ter proclamantes devote. Glorificamus te, 5 Quem dominationes adorant et potestates tremunt. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 6 Machina te celi, te laudat spiritus omnis, Domine, deus, rex celestis, 7 ‘Sanctus’ ter seraphin ‘Sanctus’ resonent tibi ‘Sanctus’. Deus pater omnipotens, 8 Plebibus et nostris pius esto vocibus istis. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 9 Pectora nostra tuo confirma numine sancto. Domine, deus, 10 Sordibus a cunctis nos munda, Christe, piaclis, Agnus dei. 11 Eterni patris ingeniti splendorque perennis, Filius patris, 12 Ut sceleris sine labe tibi placeat tuus orbis, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis, 13 Mentibus ut puris valeamus psallere tibi. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 14 Principium sine principio, sine temporis evo, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 15 Flectitur omne genu, cui subditur atque potestas, Quoniam tu solus sanctus, 16 Rex regum, dominus, residens super astra polorum, Tu solus dominus, 17 Cuncta tenens summoque regens moderamine verbi, Tu solus altissimus, 18 Qui celum terramque tenes, mare necne profundum, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris.

Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18: Bru 3089

Page 310: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

310

Versus vagantes 1 = 70:1 ; 2 = 63:2 ; 3 = 39:18, 48:2, 55:13 ; 5 = 21:4 ; 6 = 30:6 ; 7 = 30:7 ; 8 = 30:8 ; 9 = 30:9 ; 10 = 30:10 ; 11 = 30:11 ; 12 = 30:12 ; 13 = 30:13 ; 14 =

30:14 ; 15 = 30:15 ; 16 = 30:16 ; 17 = 30:17 ; 18 = 30:18 10 Sordibus: cordibus Bru 3089 18 necne: nonne Bru 3089 Il s’agit ici d’un autre trope que Quem cives / Quam ministri (70) qui commence

avec les mêmes paroles. 6-18 voir aussi Laudemus dominum (30). Cf. AH 47, no 190 ; 2, 16-18 hexamètres ;

cf. le Te Deum. 11 cf. Hbr. 1:3 Qui cum sit splendor gloriae et figura substantiae eius ; cf. l’hymne

ambrosien Splendor paternae gloriae, Walpole, Early Latin Hymns, pp. 35-39, Ambroise, Hymnes, éd. Fontaine (1992), pp. 179-204.

15 cf. Phil. 2:10-11 : ut in nomine Iesu omne flectat caelestium, terrestrium et infernorum et omnis lingua confitetur quia Dominus Iesus Christus in gloria est Dei Patris.

Page 311: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 311

72 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. Laudamus te, 1 Quem cuncta laudant ut bona valde atque benedicunt, nostra voce, Benedicimus te. 2 Qui nature das nostri nosse te, fac et orare te supplici pneumate, Adoramus te. 3 Quo vivere mereamur ex fide factis atque gloriemur in te, Glorificamus te. 4 O rex, tante memores gratie, qua vivit reus homo dei morte, serves quoque nos ut ac perinde. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 5 Tu, patris verbigena, factus caro nostra, deum nobis homo placa, deus et da veniam. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, 6 Rex omnis gratie, poscimus te, cuncte tue des ut ecclesie gaudere nunc et semper de te Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * 7 Fortissime rex regum, domine, deus trine, deus une pariter, oramus te nos semper tuere 8 Quem celeste agmen assidue nectareo conlaudat canore, nostra ne cantica respue

Page 312: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

312

9 Paraclite manans ab utroque, gratiarum sancte dator ipse 10 Christe, via, veritas et vita nostra, rex regum et deus noster 11 Da tuis pacem famulis nobis quoque. Gloria per cuncta secula seculorum 12 Te, benedicte deus domine, nos benedicimus, rex glorie 1 2 3 4 5 6: Pa 10508 Ma 228 Ma 289 Ma 19421 Pa 1240 Pa 903 Ox 222 Ivr 60 1 2 3 4 5 6 7: Pa 779 Pa 1084 Pa 1118 Pa 1871 Pa 495 Vic 105 Vic 106 1 2 3 4 7 8 5 9 6: Pa 9449 Pa 1235 (versio II) 1 2 3 4 5 6 8 10 11: Pa 13252 1 12 2 3 4 5 6 7: Apt 17 1 (incipit): Pa 779sec. Versus vagantes 4 = 45:32 ; 5 = 41:8, 58:11, 100:22 ; 6 = 41:9, 52:23, 58:13 ; 7 = 41:4, 58:9 ;

8 = 29:14, 41:5, 58:10 ; 9 = 58:12, cf. 41:3 ; 10 = 18:7, 34:34, 36:37, 52:6, 55:27, 58:8 ; 11 = 58:19, 101:72, cf. 46:43

1 Quem cuncta laudant. REQUIRE RETRO Pa 779 | valde: vallde ex valle corr.

Pa 495 2 nature: mature Pa 1871 | atque . . . voce: tibi laus et honor Christe Apt 17 |

et orare: adorare Ma 288 Ma 289, orari Pa 903 3 mereamur: valeamur Apt 17 4 reus ex deus corr. Pa 1084 | dei: de Pa 1240 | nos om. Pa 1240 | ac: ha

Pa 1235 5 da supra lin. add. Vic 106 6 cuncte: cuncta Pa 903 Ox 222 Ivr 60 7 tuere: overe Pa 1084 8 nectareo: nactareo Pa 9449 Pa 1235 | collaudat: comlaudant Pa 9449,

congaudet Pa 13252 9 manans: manens Pa 9449 Pa 1235 AH 47 no 175, 176 ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Vat. IV; Bosse (1955) 56 ; Vat.

XV, Bosse (1955) 43 ; Rönnau (1967), pp. 79, 127-128, 190, 224 ; Planchart (1977), I, p. 275 ; van Deusen, I, pp. 40, 60, 79 ; Tello Ruiz-Pérez (2006), II, pp. 293-297 ; Stingl (2012), pp. 16-20, 97-98 ; CT V, p. 249.

Tous les versets du trope finissent sur la voyelle finale -e ou -a avec une mélisme. Voir Colette-Iversen, La parole chantée, (2014), pp. 153-154.

10 Cf. Joh.14:6. 12 rex glorie cf. le Te Deum.

Page 313: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 313

Versio II (Pa 1235) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Quem cuncta laudant ut bona valde atque benedicunt, nostra voce Laudamus te. 2 Qui nature das nostre nosse te, fac et orare te, supplici pneumate. Benedicimus te. 3 Quo vivere mereamur ex fide factis atque gloriemur in te Adoramus te. 4 O rex, tante memores gracie, qua vivit reus homo dei morte, serves quoque nos ut ac perinde. Glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 7 Fortissime rex regum, domine, deus trine, deus une pariter, oramus te, nos semper tuere, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 8 Quem celeste agmen assidue nectareo conlaudat canore, nostra ne cantica respue Qui tollis peccata mundi. 5 Tu, patris verbigena, factus caro nostra, deum nobis homo placa, deus et da veniam. Suscipe deprecationem nostram, 9 Paraclite manens ab utroque, graciarum sancte dator ipse. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus, 6 Rex omnis gracie poscimus te, cuncta tue des ut ecclesie gaudere nunc et semper de te, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. Quem decet ut superis Vide Quorum mens Christo (86) Quem dominum rerum Vide Quem patris ad dexteram/Quod patris ad dexteram (75)

Page 314: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

314

73 Gloria in excelsis deo, 1 Quem glorificant sancti angeli et virtutes celorum Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 2 Pax vera, salus et vita omnium, rex angelorum, Laudamus te. 3 Laudibus canamus tibi soli, domine, eia, in excelsis Benedicimus te. 4 Quem benedicunt mare et aque, tibi soli laudes dicimus. Adoramus te. 5 Quem adorant virtutes celestes, tibi, pie, trementes gloriam dicimus. Glorificamus te. 6 Gloriosum est, rex, nomen tuum in eternum, qui propter nos mori voluisti, o bone Iesu, et in virtute tua, leo fortis, surrexisti de tumulo et propter hoc Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * I Letentur celi celorum

Et exultet omnis orbis terrarum, Quia hodie Christus de virgine Maria natus est. Iubilamus omnes cum angelis dicentes : 7 Magnum ac mirabile est nomen tuum, Emmanuel, 8 Osanna in excelsis. Tibi laus et honor permanebit in eternum 9 Deus fortis et immortalis 10 Celestium, terrestrium et infernorum rex

Page 315: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 315

R Regnum tuum solidum permanebit in eternum 11 Rex pie, deus clemens 12 Solus rex invisibilis, qui ad dexteram patris sedes 13 Clementissime deus, suffragare et cunctorum nobis criminum prebe veniam 14 Rex pie, pacem tribue, iuva miseros, attritos sana, nocentes preme, fovens credentibus in te 15 Culpas gestorum solvens sine crimine solus 16 Depelle sevum passim per secla leonem I 1 2 3 4 5 6: PaA 1169 1 2 3 4 5 6: Pa 10508 Ma 19421 1 2 3 4 5 6 8: Ma 288 Ma 289 Bru 3089 1 2 3 4 5 6 7 8: Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Apt 18sec. Apt 17 1 2 3 4 5 6 9 10 R: Pa 13252 1 2 3 4 5 6 11 12 13 14: Cdg 473 Ox 775 (Versio II) Apt 17sec. 1 2 3 4 5 6 11 12 13 14 8: Lo 13 1 2 3 4 5 6 15 7 8 16: Pa 887 (Versio III) 1(incipit): Apt 18 Versus vagantes I vide 107, = 83:I ; 4 cf. 100:3, 101:6 ; 9 = 13:22, 20:10, 26:6, 29:10, 34:20,

36:13, 38:7, 45:14, 48:23, 52:7, 55:19, 73:9, 87:10, 100:13, 101:49 ; 10 = 13:23, 26:11, 29:11, 34:21, 36:14, 38:8, 45:8, 48:24, 52:14, 55:20, 57:7, 79:6, 87:16, 100:14, 101:51 ; R = 13:R, 16:R, 29:R, 34:R, 38:R, 43:R, 46:R, 52:R, 57:R, 100:R ; 15 = 75:6

1 Quem glorificant sancti. Apt 18 2 vita supra lin. add. Cdg 473 | omnium: hominum Lo 13 Pa 10508 Ma 288

Ma 289 Ma19421 Bru 3089 Pa 13252 PaA 1169 Apt 18 Apt 17 3 laudibus: laudes Ma 19421 | canamus: canimus Ma 19421 | soli domine:

soli domino Cdg 473 Ox 775 Ma 19421 Pa 13252 PaA 1169 Apt 18, so domino Lo 13 | eia supra lin. add. Pa 1119 4 soli laudes: laudamus dicite Cdg 473 Ox 775 5 celestes: celestis Ox 775 | trementes: canentes Ma 19421 |

trementes . . . dicimus: eia in excelsis Cdg 473 Ox 775 PaA 1169 Apt 18, frequenter gloriam dicimus Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 | dicimus: dicamus

Apt 17 6 gloriosum est rex: gloriam dicimus Ma 288 Ma 289 | gloriosum: gloriosus

Lo 13 Bru 3089 Ma 19421 PaA 1169 Pa 1119 Pa 1121, ex gloriosus corr. Pa 909 | est: es Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 | mori supra lin. add. Pa 887, nasci PaA 1169 | o bone Iesu: dominum Iesum Cdg 473 | Iesu:

Page 316: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

316

Iesu Christe Lo 13 Ma 288 Ma 289 | qui propter . . . propter hoc om. Bru 3089 | et in virtute . . . propter hoc om. Cdg 473 Ox 775 Pa 10508 Ma

19421 Pa 13252 Apt 18 Apt 17 | et in virtute . . . tumulo om. PaA 1169 | et propter hoc om. Ma 289

7 ac mirabile: et admirabile Pa 887 | est supra lin. add. Pa 887 | Emmanuel: hemmanuel Pa 887

8 osanna: osianna Pa 887 | permanebit: permamanebit Ma 289 11 deus: decus Lo 13 12 sedes: sedens Lo 13 13 prebe veniam: dele venia Apt 17 14 miseris: miseri Lo 13 | sana: soma Lo 13 | fovens credentibus: fove

credentes Ox 775 Apt 18, fove precantes Lo 13 Manque dans les AH ; Gloria mél. Vat. IV, Bosse (1955) 56 ; Vat. XI, Bosse (1955)

51 ; sans neumes, Bru 3089 ; Rönnau (1967), pp. 79, 123-125 ; Planchart (1977), II, pp. 304-306.

15 et 16 hexamètres. I cf. Ps. 95:11 : letentur celi et exultet terra ; commoveatur mare 12 ad dexteram sedens cf. le Te Deum. Versio II (Cdg 473) ITEM LAUDES Gloria in excelsis deo 1 Quem glorificant sancti angeli et virtutes celorum, Et in terra pax (hominibus bone voluntatis), 2 Pax vera, salus et vita omnium, rex angelorum, Laudamus te. 3 Laudibus canamus tibi soli domine, eia in excelsis, Benedicimus te, 4 Quem benedicunt mare et aque, tibi laudamus, dicite, Adoramus te, 5 Quem adorant virtutes celestes, tibi, pie, eia in excelsis Glorificamus te. 6 Gloriosum est, rex, nomen tuum in eternum, qui propter nos mori voluisti, o bone Iesu. Gratias agimus (tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis). 11 Rex pie, deus clemens. Quoniam tu solus sanctus, 12 Solus rex invisibilis, qui ad dexteram patris sedes. Tu solus dominus, 13 Clementissime deus, suffragare et cunctorum nobis criminum prebe veniam. Tu solus altissimus,

Page 317: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 317

14 Rex pie, pacem tribue, iuva miseros, attritos sana, nocentes preme, fove credentibus in te, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. Versio III (Pa 887) ALIAS (Gloria in excelsis deo) 1 Quem glorificant sancti angeli et virtutes celorum, Et in terra pax (hominibus bone voluntatis), 2 Pax vera, salus et vita omnium, rex angelorum, Laud(amus te). 3 Laudibus canamus tibi soli, domine, eia in excelsis Benedicimus te. 4 Quem benedicunt mare et aque, tibi soli laudes dicimus. Adoramus te. 5 Quem adorant virtutes, celeste, tibi pie, frequenter gloriam dicimus. Glorificamus te. 6 Gloriosum est, rex, nomen tuum in eternum, qui propter nos mori voluisti, o bone Iesu, et in virtute tua, leo fortis, surrexisti de tumulo, et propter hoc Gratias (agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram). 15 Culpas gestorum (solvens sine crimine solus), Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus. Tu solus altissimus. 7 Magnum et admirabile est nomen tuum, Hemmanuel, Iesu (Christe). 8 Osanna in excelsis. Tibi laus et honor permanebit in eternum. Cum sancto (spiritu in gloria dei patris). 16 Depelle sevum (passim per secla leonem). Amen.

Page 318: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

318

74 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Quem novitate sideris actus laudat Eous, Laudamus te. 2 Qui benedicis flumina fontis tinctus in undis, Benedicimus te. 3 Cui magus offert poplite flexo mystica dona, Adoramus te. 4 Gloria cuius prima colorem atque saporem mutat aquarum, Glorificamus te. 5 Te fore verum aurea clamant munera regem. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 6 Te deitatis nomine signant tura colendum, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. Domine, fili unigenite, 7 Carnis amictum teque subisse mirra fatetur, Iesu Christe. Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * *

Page 319: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 319

I Pastor bone, veni ante sacrum et sanctum altare, ut in laude regis regum vocem tuam prior emittere digneris. Supplices te rogamus : Eia dic, domne : R8a Regnum tuum solidum Conditor generis humani redemptor idemque, Ineffabilis, sine fine, sine principio, Salvare venisti nos, redimere captivos. Te laudamus, rex potentissime, Qui nasci dignaus es de virgine, Et nunc deus et homo verax, o domine dominator. Permanebit in eternum R8b Regnum tuum solidum Ineffabile, sine fine, sine principio, Sapientia dei patris eterna, Salvare venisti nos, nasci dignatus de virgine, Et nunc deus et homo regnas, o domine dominator. Permanebit in eternum 9 Conditor generis humani redemptor idemque 10 Cuius a sede lux benedicta caliginoso orbis refulsit 11 Plebs tua tibi laudum carmina mittit, sancte 12 Suscipe nunc clemens servulorum laudes ab alto, o deus alme 13 Deus bone, qui es via, veritas et vita, portas regni, quesumus, nobis resera et relaxa facinora

14 Te, trina deitas et una, Poscimus, ut culpas abluas, noxias subtrahas. Des tuis pacem famulis nobis quoque. Gloria per cuncta secula seculorum

Page 320: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

320

15 Tu via, Christe, semita recta, qua gradiemur te duce semper 1 2 3 4 5 6 7: Vol 39 To 20 Vro 107 RoV 52 Ben 35 I 1 2 3 4 5 6 7: RoA 123 1 2 3 4 5 6 R8a 7: Ox 222 (Versio II) 1 2 3 4 5 6 7 9 R8b: RoC 1741 RoN 1343 (Versio III) Bo 2824 1 2 3 4 10 5 11 6 7 12 13 14: Apt 18 1 2 3 4 10 5 11 6 7 12 15: Apt 17 Versus vagantes I vide 111 ; R8a, b vide 121 ; 9 = 13:R20, 38:26, 45:16, 55:21b, 55:21c,

55:21d, 55:21f ; 10 = 38:15, 55:5 ; 11 = 36:28, 38:28, 45:30, 46:24, 48:19, 52:17, 101:62 ; 12 = 20:15, 34:18, 36:29, 38:33, 46:28, 48:16, 52:21 ; 14 vide 152, = 4:12, 36:35, 37:24, 38:43, 45:20, 46:37, 55:10, 58:20

I veni . . . domne om. RoA 123 1 novitate: novitati Bo 2824, novitatis Vro 107 | actus: auctus At 17, artus Ben

35 | eous: eum Ben 35 2 Qui: quem Apt 18 Apt 17 | benedicis: benedicunt Apt 18 Apt 17, benedicit

Ben 35 | fontis: fontes Apt 18 Apt 17 Ben 35 | tinctus: tinctum Apt 18 3 Cui: Qui RoN 1343 | Cui . . . flexo: Quemque magorum munere produnt Apt

17 | magus offert: magi offerunt Apt 18, magi offertur Ben 35 | Poplite: polite To 20 | flexo: flexos Ben 35

4 prima: primum Apt 18 RoA 123, sponte Apt 17 | saporem: soporem Apt 18 5 fore: forre RoV 52 | clamant ex clamat corr. Ox 222, clamat Apt 18 RoV 52

Ben 35 | regem: regem omnipotentem Apt 17 6 nomine: numine Apt 17 | signant: signat Apt 18 RoA 123 RoV 52 Ben 35,

signa Vro 107 | tura colendum: iure fatemur Vro 107 RoV 52 7 carnis: carne Apt 18 | amictum: amictus Vol 39 RoA 123 Ben 35 | mirra:

murra RoN 1741 Ben 35, mira RoV 52 | fatetur: fatentur Apt 18 Apt 17, fatemur RoV 52

8b Tu solus altissimus ante Regnum supra lin. add RoN 1741 8c patris: patri Ben 35 | utero: uterus Ben 35 9 versus de prosula 8a 8c separat. Bo 2824 RoN 1741 RoC 1343. 10 a sede: ab alto Apt 17 | caliginoso: in nebuloso Apt 17 | orbis: orbe Apt 17

| altissimus in dominus corr. RoN 1741 11 tua – sancte:tua laudum carmina promens mittit ab ore nunc tibi sancteApt 17 12 Suscipe . . . alto: Suscipe clemens nunc famulorum vota fidenter Apt 17 14 Trina deitas et una. Apt 18, cetera verba supplevi ex Laus tua deus (38)

supplevi AH 47, no 209 ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Vat. I, Bosse (1955) 12 ; Vat. XI,

Bosse (1955) 51 ; Leach (1986), pp. 124-126 ; Boe BTC II:2 (1990), pp. 110-148 ; Borders (1996), pp. lviii-lix, 40-42 ;

vers 1-7, 10, 1, 15 (et 12 dans Apt 17) sont plus ou moins des adoniques rythmiques ; voir Norberg, Introduction, pp. 78 et 97 ; Iversen (1986), Pax et sapientia, pp. 42-43. 3 mystica dona, cf. Paulin de Nole, Carmen 27. R8 sapientia cf. 1 Cor.1:24, Christum . . . Dei sapientiam ; cf. l’hymne de Prudentius

Deus ignee fons, Walpole, Early Latin Hymns, 29. 14 Cf. la dernière strophe de l’hymne Sanctorum meritis inclita, AH 50, no153.

Page 321: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 321

Versio II (Ox 222) LAUS Gloria in excelsis deo (Et in terra pax hominibus bone voluntatis). 1 Quem novitate syderis auctus laudat Eous. Laudamus te. 2 Qui benedicis flumina fontis tinctus in undis, Benedicimus te. 3 Cui magus offert poplite flexo mistica dona, Adoramus te. 4 Gloria cuius prima colorem atque saporem mutat aquarum, Glorificamus te. USQUE tu solus sanctus. 5 Te fore verum aurea clamant munera regem. Tu solus dominus. 6 Te deitatis nomine signant tura colendum. Tu solus altissimus. R8a Regnum tuum solidum Conditor generis humani, redemptor idemque, Ineffabile, sine fine, sine principio, Salvare venisti nos, redimere captivos. Te laudamus, rex potentisime, Qui nasci dignatus es de virgine, Et nunc deus et homo verax, o domine dominator. Permanebit in eternum. 7 Carnis amictum teque subisse mirra fatetur, Iesu Christe USQUE IN FINEM (Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen). Versio III (RoN 1343) LAUS IN EPIPHANIA DNI Gloria in excelsis deo USQUE voluntatis. 1 Quem novitate sideris auctus laudat Eous,

Page 322: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

322

Laudamus (te). 2 Qui benedicis flumina fontis tinctus in undis, Benedicimus (te). 3 Cui magus offert poplite flexo mistica dona, Adoramus te. 4 Gloria cuius primam colorem atque saporem mutat aquarum, Glorificamus te. 5 Te fore verum aurea clamant munera regem Gratias USQUE gloriam tuam. 6 Te deitatis nomine signant tura colendum, Domine, deus, rex USQUE unigenite, 7 Carnis amictum teque subisse myrra fatetur, Iesu Christe, USQUE tu solus altissimus, 9 Conditor generis humani, redemptor idemque. R8b Regnum tuum solidum Ineffabile, sine fine, sine principio, Sapientia dei patris eterni, Salvare venisti nos, nasci dignatus de virgine, Et nunc deus et homo regnas, o domine dominator. Permanebit in eternum. Iesu Christe,(cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen).

Page 323: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 323

75 Quem patris/ Quod patris/Quem dominum/ Quem patrem eterni Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Quem patris ad dextram collaudant omnia verbum, Laudamus te. 2 Omnia quem sanctum benedicunt condita regem, Benedicimus te. 3 Tellus atque polus, mare quem veneranter adorant, Adoramus te. 4 Glorificant agnum cives quem digniter almi, Glorificamus te. 5 Gratia sanctorum, splendor, decus et diadema, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 6 Culpas gestorum solvens, sine crimine solus, Quoniam tu solus sanctus, 7 Insons, astripotens, nostris tu parce ruinis. Tu solus dominus, 8 Cuncta tenens et cuncta fovens et cuncta perornans. Tu solus altissimus, 9 Nos nostrasque preces celo describe, redemptor, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * 10 Depellat sevum passim per secla leonem 11 Rex celi terreque conditor, famulis tu miserere tuis 12 Laudemus agnum, filium patris permanentem in secula 13 Trinitas alma, pater, filius, sanctus spiritus compar 14 Altitonans verbum patris, redemptio nostra

Page 324: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

324

15 Atque vota humillimi servuli libenter exaudi, adonay 16 Semper devotis solve delictis alta sublimis iugiter almis 17 Rex, omnis famulis tu miserere tuis 18 Laudemus Christum, per quem pater omnia fecit 19 In deitate manens, trinus deus ac simul unus 20 Tu pater, verbum, tu rex, deus omnipotensque 21 Laudemus patrem, spiritum sanctum, redemtio nostra 22 Ordinans ab arce polum, suscipe tuorum famulorum preces 23 Rex, cui pontus, aer, sol, sidera, luna ministrant 24 O rex glorie, trine deus potens 25 Lux hodie clara refulsit, quia pretiosa est sanctorum vita 26 Nullus est utilior forma, quam martyrum sit eloquentia 27 Cum summo patre in evum regnante illud nobis dignare cum sanctis tuis regem prestare 28 Iesu Christe celorum, o alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge 1 2 3 4 5: Ox 358 1 2 3 4 5 6 7 8 9: Cdg 473 Cdg 473sec. Ox 775 Du 6 Lo 4 Pa 10508

(Versio II) Ma 288 Ma 289 Ma 19421 Cai 75 Cai 60 RoA 435 Ch 520 Pa 9449 Pa 1235 Pa 13252 PaA 1169 Pa 1120 Pa 779 Pa 1084 Pa 778 Apt 18 Vce 146 Vce 162 Vce 186 Mza 75 Mza 76 Vol 39 Ivr 60 To 18 RoC 1741 RoN 1341 Bo 2824 RoA 123 GeB 74 MC 546 1 2 3 4 5 9 6 8 7: Pa 1240 (Versio III) 1 2 3 4 5 7 6 8 9: Pa 9448 Vro 107 Vce 161 Sien 39 Ben 35 (lacuna) 4 5 7 6 8 9: Ben 34 1 2 3 4 5 7 8 6 9: Ox 222sec. RoC 3830 1 2 3 4 5 6 9: Nvr 1 2 3 4 5 8 6 7 9: To 20 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10: Pa 909 (Versio IV) Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 1 2 3 4 5 11 12 13 14 15 16 7 8 9: Pa 1118 (Versio V) 1 2 3 4 5 11 12 13 16 14 15 6 7 8 9: Pa 1871

Page 325: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 325

1 2 3 4 5 11 12 13 16 14 15 6 7 8 9 10:MaA 51 (Versio VI) 1 2 3 4 5 17 18 19 20 14 6 7 8 9: Apt 17 (Versio VII) 1 2 3 4 5 11 21 13 12 14 15 6 7 8 9: Pa 495 1 2 3 4 5 11 13 12 6 22 7 8 9: Vic 106 1 2 3 4 5 6 23 7 8 9: Vat 602 (Versio VIII) 1 2 3 4 5 6 24 25 26 7 8 9 27+28: Mod 7 (Versio IX) 1(incipit): Pa 10501 Pa 9448sec. Apt 17sec. Vic 146sec. Vce 186sec. Ox 222 RoA 123sec. RoA 123tert. MC 127 Vat 6082 MC 339 Vat 576 Vat 7231 Ben 29 Versus vagantes 6 = 73:15 ; 7 = 60:8 ; 8 = 60:9 ; 10 = 73:16 ; 27 = 70:21 ; 28 vide 120, = 3:6,

13:19, 18:10, 26:14, 29:7, 36:12, 38:19, 45:6, 46:14, 50:17, 55:32, 57:8, 58:6, 64:14, 70:16, 83:20, 87:13

1 Quem: Quod ex Quem corr Pa 1120, Quod Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa

779 Pa 1084 Pa 1871 Pa 887 Pa 778 Apt 17 Pa 495 Vic 106 Mst 73 | patris ad dextram: dominum rerum Cdg 473 Du 6 Lo 4 Ox 358 Pa 10508, patrem eterni Vat 602 MC 546 MC 127 Vat 6082 | collaudant: conlaudat Ox 775, quem laudant: Pa 9449 | verbum: verba Ch 520 RoA 435, verbo Ma 288 Ma 289 Ox 222 Vro 107 To 18, verum Du 6 Lo 4 Pa 10508, verbi Vat 602

2 Omnia quem: Omniaque Ox 222 Vce 162 Mod 7 RoC 1741 RoN 1343 Geb 74 | sanctum: semper Vce 162, laudant sanctum Nvr | benedicunt: benedicit Ch 520 | condita: condito Geb 74

3 polus: polum Pa 1240 Pa 909 Pa 1121 Pa 1871 | mare quem: mareque Vol 39 | quem: quam PaA 1169 veneranter: venerantes Vol 39 | adorant: adorat Ma 289

4 Glorificant . . . cives verba propter detr. desunt Ben 34 | agnum: celi Du 6 Lo 4 Pa 10508, iter errore Pa 1120, dominum Vat 602 MC 546 | cives quem: civesque Vce 146 Vce 161 Vce 162 Mza 75 Vol 39 | digniter: iugiter Du 6, dignitas Ox 222 | almi supra lin. add. Pa 1084

5 Gratia: Gratias Ch 520 Pa 495 Ox 222 Bo 3830 Vce 162 Sien 39 Vol 39 Mod 7 To 20 RoN 1343 Ben 35 | decus: deus Apt 18 | solus: solum Apt 18

6 solvens: solve Ma 289 Pa 779 Pa 1084 Apt 18 MaA 51 Ox 222 Vce 146 Vce 161 Vce 162

Mza 75 Ivr 60 GeB 74 Vat 602, solvas Apt 17 | sine supra lin. add MaA 51 7 astripotens: astra potens Ma 19421, omnipotens RoC 1741 RoN 1343 8 tenens: tenes PaA 1169 Pa 778 Vic 106, foves Pa 495, fovens MaA 51 |

fovens: foves Pa 778 Vic 106, tuens Ch 520 | tenes Pa 495, tenens MaA 51, tenens regens GeB 74 | perornans: perornas PaA 1169 Pa 887 Vic 106, perornens Pa 1235, gubernans Mod 7 GeB 74

9 nos nostras preces: nosque preces nostras Cdg 473 Cdg 473sec. Ox 775 Ma 288 Ma 289 Cai 75 Cai 60, nosque nostras preces Apt 18 GeB 74 Ben 34, nos nostras precesque MaA 51 | describe: describens Pa 1120 10 Depellat: Repelle MaA 51 12 Laudemus: Laudamus MaA 51 | patris: pacis Pa 1871 MaA 51 13 alma: alme Pa 1118 | pater: patri MaA 51 14 Altitonans: altitonant MaA 51 | nostra: nostra adonai Pa 1871 MaA 51 15 Atque . . . adonai: Vota quoque sublimi sedule clementer exaudi Pa 1871

MaA 5 | sedule: servuli Pa 495

Page 326: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

326

27 regem ut vid. Mod 7 27-28 in unum coniunct. Mod 7 | Iesu Christe: Christe expectes, vide 122 AH 47, no 171 ; Gloria mél. Vat. IV, Bosse (1955) 56 ; Vat. XI, Bosse (1955) 51 ;

Vat. XV, Bosse (1955) 43 ; Mil. 4, Bosse (1955) 2 var. ; Rönnau (1967), pp. 79, 155-156 ; Planchart (1977), I, pp. 261, 264, 267, 273 ; II, pp. 10, 19, 306-309; Boe, BTC (1990), I:2, pp. 22, 29-41, 36 ; II, p. 162 ; Leach (1986), I, pp. 272-290 ; Gros I Pujol (1999) pp. 258, 320 ; Tello Ruiz-Péréz (2006), II, pp. 304-311 ; Stingl (2012), pp. 27-30, 100 ; CT V, pp. 244-245 ; voir Iversen, Nostris tu parce ruinis (1998).

1-10, 14, 18-20, 23 hexamètres, 17 pentamètre. 24 rex glorie cf. le Te Deum. 26 Cf. Leon le Grand, Tractatus, 85, 1, éd. A. Chavasse, CCSL 138A, l. 14 : ad

erudiendum Dei populum nullorum est utilior forma quam martyrum. Sit eloquentia facilis ad exorandum, passage plus tard en circulation sous la forme suivante : Ad erudiendum Dei populum nullus est utilior forma quam martyrum eloquentia.

27 cum sanctis tuis cf. le Te Deum. Versio II (Pa 10508) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. Laudamus te, 1 Quem dominum rerum collaudant omnia verum. Benedicimus te, 2 Omnia quem sanctum benedicunt condita regem. Adoramus te, 3 Tellus atque polus, mare quem veneranter adorant. Glorificamus te, 4 Glorificant celi cives quem digniter almi. Gratias agimus (tibi propter magnam gloriam tuam), 5 Gratia sanctorum, splendor, decus et diadema. Domine, deus, rex (celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis). 6 Culpas gestorum solvens, sine crimine solus. Quoniam tu solus sanctus, 7 Insons, astripotens, nostris tu parce ruinis. Tu solus dominus, 8 Cuncta tenens et cuncta fovens et cuncta perornans. Tu solus altissimus, Iesu Christe, 9 Nos nostrasque preces celo describe, redemptor, Cum sancto spiritu (in gloria dei patris. Amen).

Page 327: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 327

Versio III (Pa 1240) AD GLORIA 1 Quem patris ad dextram collaudant omnia verbum, Lau(damus te). 2 Omnia quem sanctum benedicunt condita regem, Bene(dicimus te). 3 Tellus atque polum, mare quem veneranter adhorant, Adhoramus (te). 4 Glorificant agnum cives quem digniter almi, Glori(ficamus te). 5 Gracia sanctorum, splendor, decus et diadema, Grati(as (agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris), 9 Nos nostrasque preces celo describe, redemptor, Qui tollis (peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram). 6 Culpas gestorum solvens, sine crimine solus, Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis). 8 Cuncta tenens et cuncta fovens et cuncta perornans, Quoniam tu solus (sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus). 7 Insons, astripotens, nostris tu parce ruinis, Iesu Christe, (cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen). Versio IV (Pa 909) LAUDES 1 Quod patris ad dextram collaudant omnia verbo, L(audamus te). 2 Omnia quem sanctum benedicunt condita regem, B(enedicimus te). 3 Tellus atque polum, mare quem veneranter adorant, A(doramus te). 4 Glorificant agnum cives quem digniter almi, G(lorificamus te). 5 Gratia sanctorum, splendor, decus et diadema, Gratias agimus (tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram). 6 Culpas gestorum solvens, sine crimine solus, Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis). 7 Insons, astripotens, nostris tu parce ruinis, Quoniam tu solus (sanctus), 8 Cuncta tenens et cuncta fovens et cuncta perornans, Tu solus dominus, (tu solus altissimus, Iesu Christe). 9 Nos nostrasque preces caelo describe, redemptor, Cum sancto (spiritu in gloria dei patris. Amen).

Page 328: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

328

Versio V (Pa 1118) LAUDES CUM TROPIS Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Quod patris ad dexteram conlaudant omnia verbum, Laudamus te. 2 Omnia quem sanctum benedicunt condita regem, Benedicimus te. 3 Tellus atque polus, mare quem veneranter adorant, Adoramus te. 4 Glorificant agnum cives quem digniter almi, Glorificamus te. 5 Gracia sanctorum, splendor, deus, et diadema, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 11 Rex celi terreque conditor, famulis tu miserere tuis Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, 12 Laudemus agnum, filium patris, permanentem in secla. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 13 Trinitas, alme pater, filius, sanctus spiritus compar, Domine, deus, agnus dei, filius patris, 14 Altitonans verbum patris, redemptio nostra, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 15 Atque voto humillimi sedulis libenter exaudi, adonai, Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. 16 Semper devotis solve delictas, alta sublimis iugiter almis, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 6 Culpas gestorum solve, sine crimine solus, Quoniam tu solus sanctus, 7 Insons, astripotens, nostris tu parce ruinis, Tu solus dominus, 8 Cuncta tenens et cuncta fovens et cuncta perhornans, Tu solus altissimus, Iesu Christe. 9 Nos nostras precesque celo describe, redemptor, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. Versio VI (MaA 51) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Quod patris ad dextram collaudant omnia verbum, Laudamus te. 2 Omnia quem sanctum benedicunt condita regem, Benedicimus te. 3 Tellus atque polum, mare quem veneranter adorant, Adoramus te. 4 Glorificant agnum cives quem digniter almi, Glorificamus te. 5 Gracia sanctorum, splendor, decus et diadema, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam.

Page 329: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 329

11 Rex celi terreque conditor, famulis tu miserere tuis, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. 12 Laudamus agnum, filium pacis, permanentem in secula. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 13 Trinitas alma, patri filius, sanctus spiritus, compar, Domine, deus, agnus dei, filius patris, 16 Semper devotis solve delictis alta sublimis iugiter almis. Qui tollis peccata mundi, (miserere nobis). 14 Altitonant verbum patris, redempcio nostra, adonay, Qui tollis peccata mundi, 15 Vota quoque sublimii sedule clementer exaudi, Suscipe deprecationem nostram. 6 Culpas gestorum solve, sine crimine solus, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 7 Insons, astripotens, nostris tu parce ruinis, Quoniam tu solus sanctus, 8 Cuncta fovens et tenens et cuncta perornans. Tu solus dominus, tu solus altissimus, Iesu Christe, 9 Nos nostras precesque celo describe, redemptor, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. 10 Repelle sevum passim per secla leonem. Amen. Versio VII (Apt 17) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Quod patris ad dextram collaudant omnia verbum, Laudamus te. 2 Omnia quem sanctum benedicunt condita regem, Benedicimus te. 3 Tellus atque polus, mare quem veneranter adorant, Adoramus te. 4 Glorificant agnum cives quem digniter almi, Glorificamus te. 5 Gratia sanctorum, splendor, decus et diadema, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 17 Rex, omnis famulis tu miserere tuis. Domine, deus, rex celestis, Deus pater omnipotens. 18 Laudemus Christum, per quem pater omnia fecit. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 19 In deitate manens, trinus deus ac simul unus. Domine, deus, agnus dei, filius patris, 20 Tu pater, verbum, tu rex, deus omnipotensque, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 14 Altitonans verbum patris, redemptio nostra, Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. 6 Culpas gestorum solvas, sine crimine solus. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 7 Insons, astripotens, nostris tu parce ruinis,

Page 330: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

330

Quoniam tu solus sanctus, 8 Cuncta tenens et cuncta fovens et cuncta perornans, Tu solus dominus, tu solus altissimus, Iesu Christe, 9 Nos nostras preces que celo describe, redemptor, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. Versio VIII (Vat 602) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Quem patrem eterni collaudant omnia verbi, Laudamus te. 2 Omnia quem sanctum benedicunt condita regem, Benedicimus te. 3 Tellus atque polus, mare quem veneranter adorant, Adoramus te. 4 Glorificant dominum cives quem digniter almi, Glorificamus te. 5 Gratia sanctorum, splendor, decus et diadema, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. 6 Culpas gestorum solve, sine crimine solus, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 23 Rex, cui pontus, aer, sol, sidera, luna ministrant, Quoniam tu solus sanctus, 7 Insons, astripotens, nostris tu parce ruinis. Tu solus dominus, 8 Cuncta tenens et cuncta fovens et cuncta perornans, Tu solus altissimus, Iesu Christe. 9 Nos nostrasque preces celo describe, redemptor, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. Versio IX (Mod 7) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Quem patris ad dextram collaudant omnia verbum, Laudamus te. 2 Omniaque sanctum benedicunt condita regem, Benedicimus te. Adoramus te. 4 Glorificant agnum cives quem digniter almi, Glorificamus te. 5 Gratias sanctorum, splendor, decus et diadema, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 6 Culpas gestorum solvas, sine crimine solus, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens,

Page 331: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 331

24 O rex glorie, trine deus potens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe. 25 Lux hodie clara refulsit, quia pretiosa est sanctorum vita. Domine, deus, agnus dei, filius patris, 26 Nullus est utilior forma, quam martyrum sit eloquentia. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus. 7 Insons, astripotens, nostris tu parce ruinis. Tu solus dominus, 8 Cuncta tenens et cuncta fovens et cuncta perornans. Tu solus altissimus, Iesu Christe, 9 Nos nostras preces que celo describe, redemptor, Cum sancto spiritu. 27 Cum summo patre in evum regnante illud nobis dignare cum sanctis tuis regem prestare. 28 Iesu Christe celorum, o alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge In gloria dei patris. Amen.

Page 332: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

332

76 Gloria in excelsis deo 1 Quem ter terna supernarum virtutum incessanter conlaudant agmina, Et in terra pax hominibus 2 Quem regem regum virginali egresso thalamo luciflui mortalibus promiserant superi. Bone voluntatis. 3 Cuius laudibus omnis celorum ordo gratulatur insatiabili insistere desiderio, Laudamus te. 4 Quem terni Hebreorum pueri superatis ignium globis in camino benedicebant, Benedicimus te. 5 Quem in superna Hierusalem adorant dominationes, tremunt potestates, Adoramus te. 6 Cuius indicibilis glorie omnis rationabilis creatura succombit satisfacere, Glorificamus te. 7 Ideo supplices gratias agimus, quia condigne te laudare nullo modo valemus. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, 8 Qui proprio filio tuo pro nobis non pepercisti. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 9 Qui paterne voluntatis usque ad crucis contumeliam obediens

extitisti. Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 10 Tu es unica spes nostra, per quem accessum habemus ad patrem. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, 11 Qui naturam nostram super celorum altitudinem sublimasti, ibique desiderium nostrum perenniter manet Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11: Ox 222tert. RoC 3830 1 (incipit): Ox 222 Ox 222sec. 2 virginali: virginale RoC 3830 6 indicibilis: indicibili RoC 3830

Page 333: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 333

Manque dans les AH ; Gloria mél. Vat. I, Bosse (1955) 12 ; Leach (1986) I, pp. 253-255 ; II, pp. 66-70.

4 Dan. 3. 8 Cf. Rom. 8:32. 77 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Quem vere pia laus, solum quem condecet hymnus, Laudamus te. 2 Cuncta super quia tu deus es benedictus in evum, Benedicimus te. 3 Qui dominator ades celi terreque marisque, Adoramus te. 4 Gloria cui perpes manet imperiumque perenne, Glorificamus te. 5 De qua plena vigent, abs te que condita constant, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 6 Es quia tu clemens, mitis, pius atque benignus, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 7 Stat tibi nam proprium misereri velle misellis, Quoniam tu solus sanctus, 8 Sanctificans omnes, tua quos tibi gratia nectit. Tu solus dominus, 9 Trina genuflectit cui subdita machina rerum. Tu solus altissimus, 10 Cuncta videns et cuncta replens, per secula regnans, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * 11 Te, summa deitas (et una Poscimus, ut culpas abluas, noxias subtrahas. Des tuis pacem famulis nobis quoque. Gloria per cuncta secula seculorum)

Page 334: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

334

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10: Cdg 473 Cdg 473sec. Ox 775 Du 6 Lo 4 Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Ma 19421 Cai 75 Me 452 Me 452 tert. Pa 9448 Pa 1235 Pa 13252 PaA 1169 Pa 1871 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11: Pa 9449 1 (incipit): Pa 10508sec. Me 452sec. Versus vagans 10 = 87:17 ; 11 vide 152 1 Quem vere pia laus. Pa 10508sec. | solum: solus Ma 288 Ma 289 4 cui: quem Cdg 473 Ox 775 Me 452 Me 452tert. Pa 9449 Pa 1235 Pa

13252 PaA 1169 Pa 1871, que Ma 288 Ma 289 5 te om. Ma 19421 Pa 9449 | constant ex constet corr. Pa 1871 7 misereri: miserere Du 6 8 tua . . . tibi: tibi quos tua gratia Ox 775 | tua om. Pa 9448 9 genu om. Pa 9448 11 Te summa deitas. Pa 9449

AH 47, no 185 ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Vat. I, Bosse (1955) 12 ; Vat. IV, Bosse (1955) 56 ; Vat. VI, Bosse (1955) 29 ; Weakland, Hucbald as Musician and Theorist, Musical Quarterly 42 (1956), p. 69 ; Rönnau (1967), pp. 79, 240-241 ; Planchart (1977), II, pp. 310-311 ; van Deusen (1980), II, p. 83. Hexamètres.

Page 335: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 335

78 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 1 Que sociat homines iam celi civibus omnes. Laudamus te. Benedicimus te. Adoramus te. Glorificamus te. 2 Te quem glorificat necnon simul orbis adorat. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, 3 Tibi gloria, laus, honor et imperium. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 4 Qui poteras lapsi peccatum tollere mundi. Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, 5 Rex pie, quadrifidi conscendens robora ligni, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quia tu solus sanctus, 6 Conditor universorum. Tu solus dominus 7 Et salvator seculorum. Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. 8 Tibi gloria per infinita secula. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8: SG 378 Versus vagantes 1 = 82:3 ; 2 = 82:7 ; 3 = 82:8 ; 4 = 82:10 ; 5 = 82:11 ; 6 = 82:13 ; 7 = 82:14 ;

8 = 82:15 Manque dans les AH ; Gloria mél. Vat. XIV, Bosse (1955) 11 ; Rönnau (1967), pp.

81, 155 ; van Deusen (1980), II, pp. 24-27 (transcription musicale) ; Hospenthal (2010), pp. 103-105, 188 ; Iversen, Playing at dominos (1993).

Version courte, tous les versets du trope se retrouvent dans le trope Qui deus et rector (82).

1, 2, 3, 5 Hexamètres. 5 Cf. Paulin de Périgueux, De vita S. Martini, 5:280 ; Corippe, In laudem Iustini, 4:35.

Page 336: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

336

79 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 1 Quia nato domino in terris angeli cantarunt in celis, Laudamus te. 2 Te decet laus et gloria per secula cuncta. Benedicimus te, 3 Quem celum et terra benedicunt et maria, Adoramus te, 4 Coequalem deo patri et spiritui sancto. Glorificamus te, 5 Quem cherubin et seraphin indefessis vocibus collaudant. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, 6 Celestium, terrestrium et infernorum deus. Deus pater omnipotens, 7 Qui misisti filium tuum, dominum nostrum, Iesum Christum. Iesu Christe altissime, domine, deus 8 Celi et terre. Agnus dei, 9 Et sacrificium laudis, Filius patris 10 Et redemptio mundi, Qui tollis peccata mundi, (miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem) nostram. Qui sedes ad dexteram patris. 11 Solus invisibilis deus, Miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus 12 Filius dei excelsi. Tu solus dominus, 13 Qui dominaris omnia in celo et in terra. Tu solus altissimus. 14 Nimis exaltatus es super omnes deos, Iesu Christe, cum sancto spiritu, 15 Ut mereamur intrare In gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15: Pst 121 Versus vagans: 6 = 13:23, 26:11, 29:11, 34:21, 36:14, 38:8, 45:8, 48:24, 52:14, 55:20, 57:7,

73:10, 87:16, 100:14, 101:51 Manque dans les AH ; Gloria mél. Vat. XV, Bosse (1955) 43. Voir Planches 29-30 (Pst 121, ff. 10v- 11, 11v-12) ; 14 cf. Ps. 96:9.

Page 337: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 337

80 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. Laudamus te, 1 Qui baratri fractis voluisti surgere claustris et mortis vincla solvere morte tua. Benedicimus te, 2 Quem tellus, mare, quem sidus benedicit et omne, et nos in terris vocibus hymnisonis. Adoramus te, 3 Quem ter ternus apex divini numinis index laudat, glorificat, servit, adorat, amat. Glorificamus te. 4 Solus splendiferi stellarum nomina celi nosti scis cursum et retines numerum. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 5 Qui nobis portas vite pro crimine clausas festinas nati pandere morte tui, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * *

6 Rex regum, cuius constat sine tempore regnum R7 Rex regum, cuius constat sine Regens cuncta benigne, Continens in ordine moderans suo queque Celica ac terrea, pontica simul atque Summa residens in poli arce, Terris dignatus es descendere Tempore regnum 8 Unus es atque manens, naturis, Christe, duabus, constans verus homo verusque deus et ipse 1 2 3 4 5: Ka 15 PaA 1169

Page 338: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

338

1 2 3 4 5 6: Mü 14322 Pa 9448 1 2 3 4 5 R7: Du 6 Lo 4 Ox 358 Pa 10508 (Versio II) Ma 288 Ma 289 Ma 19421 1 2 3 4 5 8 R7: Pa 13252 2 3 4 5 1 6: Me 452 2 (incipit): Pa 10501 Versus vagantes 6 = 36:21, 46:9, 91:14 ; R7 vide 146, = 34:R13, 36:21, 46:9, 52:R9, 91:14,

100:R11 1 Qui baratri fractis voluisti surgere claustris: Qui de morte tuum voluisti

surgere natum et de mortis vincla solvere morte sua Du 6 Lo 4 Ox 358 Pa 10508 | tua: sua Du 6 Lo 4 Ox 358 Pa 10508 2 hymnisonis: hymnis sonis Ma 289, altisonis Ka 15 3 ter: ter nis Ka 15, terrenis ut vid. Pa 9448 4 splendiferi: stelliferi Ka 15 | scis ex qui corr. Pa 9448 | retines: retinens

Ma 289 5 nobis portas vite: vite portas nobis Du 6 Lo 4 Ox 358 Pa 10508 | festinas:

festinans Ma 288 | festinas nati pandere: dignaris nati solvere Lo 4 Du 6 Ox 358, dignaris nati pandere Pa 10508 | tui: tua Ka 15 6 Verba in marg. add. Mü 14322 Pa 9448 | Rex regum. Pa 13252 Pa 9448 7 constat: constat Ox 358 | celica: celica ac Du 6 Lo 4 Ox 358 | atque: atque

continens in ordine moderans suo queque Lo 4 Ox 358 | summa . . . arce et terris . . . descendere invers. ordine Ma 288 Ma 19421

AH 47, no183 ; Gloria mél. Vat. III, Bosse (1955) 22 ; Vat. IV, Bosse (1955) 56 ; Vat.

XI, Bosse (1955) 51 ; Rönnau (1967), pp. 80, 176. 1-5, 8 distiques élégiagues, 6 hexamètre. Versio II (Pa 10508) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. Laudamus te, 1 Qui de morte tuum voluisti surgere natum et mortis vincla solvere morte sua. Benedicimus te, 2 Quem tellus, mare, quem sidus benedicit et omne, et nos in terris vocibus hymnissonis. Adoramus te, 3 Quem ter ternus apex divini numinis index laudat, glorificat, servit, adorat, amat. Glorificamus te. 4 Solus splendiferi stellarum nomina celi nosti, scis cursum et retines numerum. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 5 Qui vite portas nobis pro crimine clausas dignaris nati pandere morte tui. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris,

Page 339: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 339

Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus, Iesu Christe. R7 Rex regum cuius constat sine Regens cuncta benigne, Celica, terrea, pontica simul atque. Summa residens in poli arce Terris dignatus es descendere. Tempore regnum Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 81 Gloria - voluntatis. Laudamus te. Adoramus te. Glorificamus te. Gratias agimus tibi, 1 Quibus ad celos iter pulchrum per Christum parasti Propter magnam gloriam tuam. Domine . . . Amen. 1: SG 484 Wi 1609 Manque dans les AH. Dans une série des Gloria mélismatiques, voir l’Aperçu des

manuscrits. Vol. 2 ; cf. Rönnau (1967), pp. 81, 169 ; Hospenthal (2010), p. 189. Cf. Auxiliare (7a-b). Qui de morte Vide Qui baratri fracti (80)

Page 340: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

340

82 Gloria in excelsis deo, 1 Qui deus et rector mundi manet atque creator, Et in terra 2 Quem laudant humana agmina. Pax hominibus bone voluntatis, 3 Que sociat homines iam celi civibus omnes. Laudamus te, 4 Laudat in excelso quem semper celicus ordo. Benedicimus te, 5 Quem benedicit superus chorus senatorum. Adoramus te 6 Personis trinum pro maiestate sed unum. Glorificamus te, 7 Te, quem glorificat necnon simul orbis adorat, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 8 Tibi gloria, laus, honor et imperium. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. 9 Indueras fragilis propter nos pondera carnis, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 10 Qui poteras lapsi peccatum tollere mundi. Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, 11 Rex pie, quadrifidi conscendens robora ligni, Suscipe deprecationem nostram. 12 Pignus apud patrem nostrum inviolabile prestans. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quia tu solus sanctus 13 Conditor universorum. Tu solus dominus 14 Et salvator seculorum. Tu solus altissimus, Iesu Christe. 15 Tibi gloria per infinita secula Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * 16 Tu solus et redemptor 17 O quam celsus in arce poli, o quam profundus in archano abyssi 18 Qui pro servo vendito non pepercisti filio dilecto

Page 341: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 341

19 Qui ad patris velle fuisti obediens usque ad mortem 20 Qui gratia invisibili purgasti scelera mundi 21 Tibi laus et honor, virtus et victoria, pie, ad infinita secula 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15: Ox 775 Lo 14 Du 6 Lo 4 Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Ma 19421 Cai 78 Cai 60 Me 452 Pa 10510 Pa 13252 1 2 3 4 5 6 7 8 (lacuna): Ox 358 1 2 3 4 5 (rasura): PaA 1169 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14: Pa 1119 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 15: Pa 9449 Pa 1235 PaA 1169sec. Pa 903 Pa 1871 MaA 51 Ben 34 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 15: Pa 903 Pa 1871 Ben 34 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 16 14 15: Na 34 1 2 3 4 5 6 7 9 8 10 11 12 13 14 15: Be 11 Ka 15 Ox 27 Ba 4 Ba 11 Ba 12 Mü 14083 Mü 14322 Mü 14845 RoA 948 Kre 309 Vro 107 1 2 3 4 5 6 7 9 8 10 12 11 13 15: RoA 435 1 2 3 4 5 6 9 8 11 10 13 14 15: Li 125 1 2 3 4 5 6 7 8 17 18 19 20 11 12 21: Ox 222 (Versio II) 1 2 3 4 5 6 7 9 11 12 13 15: RoC 3830 3 7 8 10 11 13 14 15: SG 378 (vide Que sociat ) 11 12 13 14 15: Ba 9 Ba 22 (vide Rex pie quadrifidi) (Versio III) 1 (incipit): Pa 10501 Ox 222sec. Versus vagantes 3 = 78:1 ; 7 = 78:2 ; 8 = 78:3 ; 10 = 78:4 ; 11 = 78:5 ; 13 = 78:6 ; 14 = 78:7 ;

15 = 78:8 cf. Que sociat (78) 1-15 Litt. init. om. Ox 775 Lo 14 1 manet: manens Ma 288 | mundi: orbis RoC 3830 2 in marg add. Ox 775 3 que: qui Ba 12, quem Na 34 RoC 3830 Ben 34 | que sociat: quem sociant

MaA 51 | omnes: omnis MaA 51 4 laudat: laudant Pa 9449 Pa 1235 Pa 13252 | semper: super Pa 1235 | in

excelso: in excelsis Ka 15 Mü 14322 Mü 14845 Na 34 Cai 78 RoA 435 Pa 1871 Ben 34, excelso MaA 51 | celicus: celitus Ox 27 Be 12

5 superus: superum PaA 1169 Vro 107 MaA 51 6 pro: in Ka 15 | pro maiestate ex protestate corr Ba 12, per maiestatem RoA 948 | maiestate ex maiestates corr. Pa 1871 7 te quem: teque Ma 288 Ma 289 MaA 51 | glorificat: glorificant Pa 1119

Pa 903 | imperium: imperia Mü 14083 8 gloria: gloriam Ben 34 | honor et imperium: tibi gratiarum actio Ox 222 10 Qui . . . mundi: Qui stigia lapsos mundasti sorde misellos RoA 435 | lapsi:

lapsis Na 34 Pa 13252 Pa 1119 Vro 107 Ben 34 | peccatum: peccata Ka 15 11 quadrifidi: quadrifidis PaA 1169 Ben 34 | conscendens: conscendes Ox 27,

concendens RoA 948, om. MaA 51

Page 342: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

342

12 <P>ignus Kre 309, Dignus Pa 1119 Ox 222 | patrem: patrum RoA 948 | perstans: prestans Be 12 Me 452 Pa 1235 Pa 1871

7/8 magnam gloriam tuam: tuam magnam gloriam Pa 9449 Pa 1235 Pa 13252 Pa 1119 Pa 1871 MaA 51 Ben 34, magnam tuam gloriam PaA 1169

Ox 222 Vro 107 8/9 omnipotens: omnifactor Ox 27 Pa 9449 Pa 1235 Pa 13252, mundi factor

MaA51 9/10 Domine, fili unigenite Iesu Christe Et sancte spiritus Ma 19421 Pa 9449

Pa 1235 Pa 13252 PaA 1169 Pa 1119 Pa 903 Pa 1871 MaA 51 Ox 222 Vro 107, Sancte spiritus Ben 34

12/13 Quoniam: Quia SG 378 Ox 27 Mü 14 083 Mü 14322 RoA 948 Mü 14845 Ba 4 Ba 9 Ba 11 Ba 12 Ba 22 Kre 309 Li 125 Ox 775 Lo 14 Du 6 Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Pa 19421 Cai 78 RoA 435 Pa 9449 Pa 1235 Pa 13252 PaA 1169 Pa 1119 Pa 903 Pa 1871 MaA 51 Ox 222 Vro 107

14 Et salvator seculum: Tu solus et salvator Na 34 | salvator: rex Ma 19421

AH 47, no 182 ; Gloria mél. Vat. XIV, Bosse (1955) 11 ; Vat. XI, Bosse (1955) 51, Bosse (1955) 41 ; Huglo, « La mélodie grecque du ‘Gloria in excelsis’ et son utilisation dans le Gloria XIV », Revue Grégorienne 29, no 1 (1950), pp. 30-40 ; Stäblein, MGG, Gloria in excelsis, coll. 303-304 ; Rönnau (1967), pp. 79, 154-155, 176 ; Planchart (1977), I, pp. 271, 273 ; II, pp. 11, 310-312 ; Leach (1986), I, pp. 32, 37, 263-271 ; Boe, BTC (1990), I, p. 41, II, 178 ; Gros I Pujol (1999), p. 231 ; Tello Ruiz-Pérez (2006), II, pp. 298-303 ; Hospenthal (2010), p. 188 ; Stingl (2012), pp. 31-34, 100-101. Voir l’Introduction, 1. 2.

Cf. Que sociat (78) ; 1, 3, 4, 6, 7, 9-12 hexamètres. 11 Cf. Paulin de Périgueux, De vita S. Martini, 5:280 ; Corippe, In laudem Iustini, 4:35. 18 Cf. Rom. 8:32 et Gen. 22:12, 16. 19 Cf. Phil. 2:8. Versio II (Ox 222) LAUS Gloria in excelsis deo, 1 Qui deus et rector mundi manet atque creator, Et in terra 2 Quem laudant humana agmina. Pax hominibus bone voluntatis, 3 Que sociat homines iam celi civibus omnes. Laudamus te, 4 Laudat in excelso quem semper celicus ordo. Benedicimus te, 5 Quem benedicit superus chorus senatorum. Adoramus te, 6 Personis trinum pro maiestate sed unum. Glorificamus te, 7 Te, quem glorificat necnon simul orbis adorat. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 8 Tibi gloria, tibi gratiarum actio, Domine, deus, rex celestis. 17 O quam celsus in arc poli, o quam profundus in archano abyssi Deus pater omnipotens.

Page 343: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 343

18 Qui pro servo vendito non peperasti filio dilecto Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 19 (Q)ui ad patris velle fuisti obediens usque ad mortem, Et sancte Spiritus, 20 Qui gratia invisibili purgasti scelera mundi. Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 11 Rex pie, quadrifidi conscendens robora ligni, Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 12 Pignus apud patrem nostrum inviolabile perstans. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quia tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus, Iesu Christe. 21 Tibi laus et honor, virtus et victoria, pie, ad infinita secula Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. Versio III (Ba 9) Gloria in excelsis deo et in terra pax hominibus bone voluntatis, Laudamus te. Benedicimus te. Adoramus te. Glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam tuam gloriam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, 11 Rex pie, quadrifidi conscendens robora ligni, Suscipe deprecationem nostram. 12 Pignus apud patrem nostrum inviolabile perstans, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quia tu solus sanctus 13 Conditor universorum. Tu solus dominus 14 Et salvator seculorum. Tu solus altissimus, Iesu Christe. 15 Tibi gloria per infinita secula Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. Qui dominum rerum / Quem dominum rerum Vide Qui patris ad dexteram (75)

Page 344: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

344

83 Gloria in excelsis Deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Quid tibi nunc, domine, quid dicere possumus apte. Laudamus te. 2 Te, celebrant pariter, quem celum, terra chaosque. Benedicimus te. 3 Cum benedicta tuo signamine cuncta nitescunt. Adoramus te, 4 Poplite quem curvo veneratur celicus ordo. Glorificamus te. 5 At pie mirando valeat cum nemo loquendo. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, 6 Qua pollens regnas per secula cuncta potenter. Domine, deus, rex celestis, 7 Cuncticreans venerande, colende, tremende, sequende. Deus pater omnipotens, 8 Qui mare, qui tellus Erebum quoque iure coerces. Domine, fili unigenite, 9 Rex regum, domine dominatum, conditor atque Iesu Christe altissime, 10 Candor splendiflue lucis, lux ipse corusca. Domine, deus, 11 Propter nos miseros homo tu quoque sat pie facte. Agnus dei, 12 Qui proprio nostram recreasti sanguine vitam. Filius patris 13 Altithroni, deus et domine benedicte, canende. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 14 Est tibi nam proprium miseris succurrere semper. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 15 Es solus sine crimine, crimina nostra relaxa. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 16 Te sine nam nulli laxant ponuntve reatus. Quoniam tu solus sanctus, 17 Sanctificans cuncta censes que iure sacranda. Tu solus dominus, 18 Cui servire decus, libertas summa placere est. Tu solus altissimus, 19 Sed precibus presens famulorum semper ubique, Iesu Christe, cum Sancto Spiritu in gloria dei patris. Amen. * * *

Page 345: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 345

I Letentur celi celorum Et exultet omnis orbis terrarum, Quia hodie Christus de virgine Maria natus est. Iubilemus omnes cum angelis clamantes et dicentes : 20 Christe, celorum rex alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19: Mü 14083 I 1 2 3 4 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19: Pa 9449 Pa 1235 (versio II) 1 2 3 4 5 6 8 9 10 7 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20: Lo 13 1 2 3 4 5 8 9 10 7 11 12 13 14 15 16 17 18 19: Ma 19421 Versus vagantes I vide 107, = 73:I ; 20 vide 120, = 3:6, 13:19, 18:10, 26:14, 29:7, 36:12,

38:19, 45:6, 46:14, 55:32, 57:8, 58:6, 64:14, 70:16, 87:13 I virgine Maria: virgine Pa 1235 1 apte: abs te Lo 13 Ma 19421, ad te Pa 9449 Pa 1235 2 Te celebrant: Sed celebrant Mü 14083 Lo 13, Conlaudant Pa 9449 Pa 1235 pariter quem: pariterque Lo 13 | terra: terram Lo 13 Pa 9449 5 At pie: O pie Lo 13 6 Qua: Qui Pa 1235 | regnas: regnans Lo 13 7 Cuncticreans: cunctipotens Lo 13 8 Qui: Cui Ma 19421 | Erebum: herebum Lo 13 Pa 9449, cherubin Pa 1235 | coerces: cercens Mü 14083, querces Pa 9449, coherces Pa 1235, quoherce Lo 13 9 dominantum: dominator Lo 13 | atque: aque Pa 1235 10 Candor: Scandor Pa 9449 | corusca: coruscat Lo 13 Pa 9449 Pa 1235 11 facte: factus Lo 13, factor Pa 9449 Pa 1235 12 nostram: nostra Lo 13 Ma 19421 | vitam: tuo Lo 13 Ma 19421 13 Altitroni: Altitrone Ma 19421 | canende: colende Lo 13 15 Es ex Et corr. Pa 9449 16 Te sine: Ne sine Lo 13 Ma 19421 | nulli: nullos scelerum Mü 14083, nullis

selerum Lo 13 | ponuntve reatus: ponunt vereatur Pa 9449 Pa 1235 17 censes que iure: censens que rite Lo 13 Ma 19421 | sacranda: sacrandam Lo 13 18 Cui: Qui Lo 13 19 famulorum: famulatum Ma 19421 AH 47 no 191 ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Vat. IV, Bosse (1955) 56 ; Rönnau

(1967), p. 150 et 168 ; Iversen, Playing at dominos (1994) où le manuscrit tardif Madrid BnE, cod. 1361 est inclus.

Vers 1-19: hexamètres. 8 Erebum scil. Erebus le fils de Chaos, le monde sinistre, l’enfer. Pour la graphie

querces cf. Stotz, HLSMA 3, VII, 42.1. 13 altitroni lié au mot patris précédent, ‘Fils du Pére siégeant en haut’, ou bien en

vocatif lié à deus : Altitrone deus.

Page 346: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

346

Versio II (Pa 9449 ) I Letentur celi celorum et exultet omnis orbis terrarum, quia hodie Christus de virgine Maria natus est. Iubilemus omnes cum angelis dicentes : Gloria in excelsis Deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Quid tibi nunc, domine, quid dicere possumus apte ? Laudamus te, 2 Collaudant pariter quem celum, terra chaosque. Benedicimus te, 3 Cum benedicta tuo signamine cuncta nitescunt. Adoramus te, 4 Poplite quem curvo veneratur celicus ordo. Glorificamus te, 6 Qua pollens regnas per secula cuncta potenter. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, Domine, deus, rex celestis, 7 Cuncticreans venerande, colende, tremende sequende. Deus Pater omnipotens, 8 Qui mare, qui tellus Erebum quoque iure querces. Domine, Fili unigenite, 9 Rex regum, domine dominantum conditor atque Iesu Christe, 10 Candor splendiflue lucis, lux ipse corusca, Domine, deus, 11 Propter nos miseros homo tu quoque sat pie facte. Agnus dei, 12 Qui proprio nostram recreasti sanguine vitam. Filius Patris 13 Altithroni, deus et domine benedicte, canende. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 14 Est tibi nam proprium miseris succurrere semper. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram 15 Et solus sine crimine, crimina nostra relaxa. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 16 Te sine nam nulli laxant ponuntve reatus. Quoniam tu solus sanctus, 17 Sanctificans cuncta censes que iure sacranda. Tu solus dominus, 18 Cui servire decus, libertas summa placere est. Tu solus altissimus, 19 Sed precibus presens famulorum semper ubique, Iesu Christe, Cum Sancto Spiritu in gloria Dei Patris. Amen. Qui indiges nullius Vide Ut possimus (100)

Page 347: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 347

84 Gloria in excelsis deo, 1 Qui pater es matris, summi sapientia patris, Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 2 Qui meritum vere pacis non demeruere. Laudamus te, 3 Armiger invicte. Benedicimus te, 4 Leo magne, deus benedicte. Adoramus te, 5 Te tua plebs orat. Glorificamus te, 6 Te laudat, honorat, adorat. Gratias agimus tibi propter magnam tuam gloriam, 7 Gloria magna quidem creat et stirpat, beat idem. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, 8 Subditur imperio mundus uterque tuo. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, et sancte spiritus, 9 Celica terrenis moderans deitatis habenis. Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, 10 Virgine matre deo patre summum credimus ortum. Miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 11 Dilue peccatum. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 12 Miseris ignosce reatum. Quoniam tu solus sanctus, 13 Es pius et mitis. Tu solus dominus, 14 Et fecundissima vitis. Tu solus altissimus, Iesu Christe, 15 Et tibi subiecti sint nec sine fine reiecti. Cum sancto spiritu 16 Respice de celis nos et adesse velis In gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16: SG 376 AH 47, no 205 ; Gloria mél. Vat. I, Bosse (1955) 24 ; Rönnau (1967), p. 77 ;

Hospenthal (2010), pp. 133-140, transcription musicale, p. 189. Hexamètres léonins, divisés en deux parties dans les vers 3-4, 5-6, 11-12, 13-14. Vers 8 pentamètre, 10 hexamètre. 1 sapientia cf. 1 Cor.1:24, Christum . . . Dei sapientiam.

Page 348: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

348

85 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Qui polum et arva creavit, ipsum collaudemus regem angelorum. Laudamus te. 2 Qui pro nobis de sinu patris descendisti, te benedicit clerus et devotus populus. Benedicimus te. 3 Adorant te creature tue patrem et filium et sanctum paraclitum spiritum. Adoramus te. 4 Credimus te ubique regnantem et mortem superantem in eternum. Glorificamus te. 5 Qui cum Israhel in Sina pactum spopondisti et te illi per subiectam formam ostendisti, te magnificemus omnes christicole. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 6 Qui custodis pactum, clemens, miserere tuis, quos redemisti sanguine proprio. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5: Pa 1118 1 2 3 4 5 6: Pa 1084 3 adorant te: adorantem Pa 1118 4 mortem ex morte corr. Pa 1084 Manque dans les AH ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39. Qui pro cunctis Vide Laus honor Christe (34) Quod patris ad dexteram Vide Quem patris ad dexteram (75)

Page 349: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 349

86 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, 1 Quorum mens Christo semper iubilat reboando. Laudamus te, 2 Quem decet, ut superis sociatus laudet et orbis. Benedicimus te, 3 Cuius nos mundat pietas, benedictio firmat. Adoramus te, 4 Factorem rerum facilem dominumque polorum. Glorificamus te, 5 Poscentes iugiter misereri et parcere semper. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam 6 Dicentes: Merito benediceris ac veneraris. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, 7 Qui polliceris tibimet famulantibus apte, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * 8 Pie, cuncta cum patre gubernans creata in eternum 1 2 3 4 5 6 7: Pa 10508 Pa 13252 1 2 3 4 5 6 7 8: Lo 13 Lo 13sec. Du 6 Ma 288 Ma 289 Ma 19421 2 3 4 5 6: Lo 4 Ox 358 (Versio II) Pa 10508 1 reboando: resonando ex memorando corr. Pa 13252 2 Quem: Quam Pa 13252 | ut: in Lo 13 | laudet: laudat Ma 288 Ma 289 3 mundat: mundet Lo 13sec. Ma 288 Ma 289 Ma 19421 | benedictio:

sapientia Ma 19421 | firmat: firmet Lo 13sec. Ma 289 5 poscentes ex poscenter corr. Lo 13sec. 8 Pie: Die Lo 13sec. AH 47, no 192 ; Gloria mél. Vat. VI, Bosse (1955) 30 ; Vat. XI var., Bosse (1955) 2 ;

sans neumes Lo 13, Lo 13sec. ; Rönnau (1967), p. 80 ; Ward (2012), pp. 142-161. Vers 1-7 hexamètres.

Page 350: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

350

Versio II (Ox 358) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis, Laudamus te, 2 Quem decet ut superis sociatus laudet et orbis. Benedicimus te, 3 Cuius nos mundat pietas, benedictio firmat. Adoramus te, 4 Factorem rerum facilem dominumque polorum. Glorificamus te, 5 Poscentes iugiter misereri et parcere semper. Gratias agimus (tibi propter magnam gloriam tuam). 6 Dicentes: merito benediceris ac veneraris. Domine (deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe (. . . Amen).

Page 351: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 351

87 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Rector ab arce potens, te laudat celicus ordo. Laudamus te. 2 Namque salute venis nostra, rex mitis, in arva, Benedicimus te. 3 Quem polus atque pontum, tellus veneranter adorant, Adoramus te. 4 Pro nobis letum sumpsisti in pectore mortis. Glorificamus te. 5 Vincula nostra pio detergis fonte, cruore. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, 6 Vita salusque tibi, celsi servator Olympi, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 7 Celorum factor clemens et conditor alme, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, 8 Sator ubique potens, pie rector atque redemptor, Iesu Christe. 9 Exstat indeficiens per eon tibi virtus et honor Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * I Angelicam laudem domino deprome, sacerdos 10 Deus fortis et immortalis 11 Magnus et fortis atque terribilis R12 Celsi clemens Olympi, Manens tu perenni servator in tempore, Qui sacrato mortis letum sumpsisti in corpore. Te precamur omnes, dulcissime, Tergas ut nostrorum maculas peccaminum

Page 352: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

352

13 Christe, celorum rex alme, Voces nostras, o inclite, Vocibus angelorum adiunge 14 Rex pacificus atque laudabilis 15 Redemptor universi orbis 16 Celestium, terrestrium et infernorum rex 17 Cuncta videns et cuncta replens, per secula regnans 18 Resolvisti vincula ligati apostoli Petri 19 Potestas ligandi atque solvendi 20 Quam decorasti sanguine precioso 21 Necnon et perenne, Pauli sacratissimi 22 Christe, rex, gratias indefessas agimus salutis auctori 23 Pastor egregie, claviger celi 24 Qui hodie triumphasti capite in cruce 25 Pateant in cruce confixa clavi stimulo 26 Iam apostolorum sublimatum diem decorasti credentes 27 Tibi enim, tradita sunt claves 28 Solve peccaminum vincula 29 Precursor sis nobis celi ianua 1 2 3 4 5 6 7 8 9: Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 779 Pa 1084 Pa 1118 Pa 1118sec. Pa 1871 1 2 3 4 5 6 7: Pa 779sec. I 1 2 3 4 5 6 7 8 9: Apt 17 1 2 3 4 5 6 10 11 7 12: Pa 10508 1 2 3 4 5 6 10 11 7 12 13: Ma 19421 1 2 3 4 5 6 10 11 14 15 7 16 12 17: Pa 13252 (Versio II) 1 2 3 4 5 6 11 14 15 7 12: Vro 107 1 2 3 4 5 6 18 19 20 21 7 22 23 24 25 26 27 28 29 12: Pa 1871sec. (Versio III)

Page 353: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 353

Versus vagantes I vide 102 ; 6 =101:48 ; 10 = 13:22, 20:10, 26:6, 29:10, 34:20, 36:13, 38:7, 45:14, 48:23, 52:7, 55:19, 73:9, 100:13, 101:49 ; 11 = 29:30, 34:14, 36:31, 38:24, 46:25, 101:36 ; 12 vide 119 ; 13 vide 120, = 3:6, 13:19, 18:10, 26:14, 29:7, 36:12, 38:19, 45:6, 46:14, 55:32, 57:8, 58:6, 64:14, 70:16, 83:20 ; 14 = 29:31, 34:15, 36:32, 38:31, 46:26, 101:39 ; 15 = 29:32, 34:16, 36:33, 38:32, 46:27, 101:42 ; 16 = 13:23, 26:11, 29:11, 34:21, 36:14, 38:8, 45:8, 48:24, 52:14, 55:20, 57:7, 73:10, 79:6, 100:14, 101:51 ; 17 = 77:10

1 celicus: celitus Pa 779 Pa 779sec. Pa 1871 Apt 17 2 Namque salute: Nam que es salute Pa 1871 | post venis add. errore nostra

Pa 1120 3 pontum: pontus Pa 1119 Apt 17, pium Ma 19421 Pa 10508 Pa 13252 Vro 107 | adorant: adorat Pa 779 Pa 779sec. 5 detergis fonte cruore: dissolvis fonte cruoris Apt 17 | fonte: forti Pa 10508

Ma 19421 Pa 13252 Vro 107 8 Sator: Factor Pa 779 Pa 1084 Pa 1871, Ductor Apt 17 | celsi: celsis Pa

1120 | atque: et ipse Apt 17 9 Exstat: Exta Pa 1119, Rex Apt 17 | virtus et honor: gloria virtus Apt 17 10 Deus fortis. Ma 19421 R12 manens: manes Pa 10508 Pa 13252, canens Pa 1871sec. | Qui. . . corpore

om. Ma 19421 | sacrato: sacrator Pa 13252 Pa 1871sec. | Te precamur: Deprecamur Pa 1871sec. | Peccaminum: Peccaminum Eterne salutis gloriemur omnes, vita salusque beata Pa 1871sec.

13 Christe celorum. Ma 19421 16 Celestium. Pa 13252 17 Cuncta videns. Pa 13252 18 vincula ligati scripsi, vinculis ligatis Pa 1871sec. 20 sanguine: sanguinis Pa 1871sec. 22 gratias indefessas agimus salutis auctori scripsi, famulis indefessas agimus

salutis auctorem Pa 1871sec. AH 47, no 181 ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Rönnau (1967), pp. 125, 236-238. Vers 1-9, I et 17 hexamètres plus ou moins correctes. 3 pium est la forme métriquement correcte ; veneranter adorant, cf. Sedulius, Carmen

paschale, 5, 431. 7 Conditor alme cf. Conditor alme siderum, Walpole, Early Latin Hymns, 84. 21 Texte confus. ‘Tu as libéré l’apôtre Pierre des liens’ ? Sur le mauvais latin, voir

l’Introduction, 6. 22 Texte confus. Commence comme l’hexamètre cf. Christe rex famulis, semper adesto tuis (52:10) et Christe rex, famulis, tu miserere tuis (13:32). Peut-être faut-il le lire comme: « Ô Christ roi, nous te rendons grâces sans fin, toi qui es la source du salut pour tes servants ». Voir l’Introduction, 6.

Voir Planches 11-12 (Pa 10508, ff. 25v, 26). Versio II (Pa 13252) AL. Gloria in excelsis deo Et in terra pax (hominibus bone voluntatis). 1 Rector ab arce potens, te laudat celicus ordo. Lau(damus te),

Page 354: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

354

2 Namque salute venis nostra, rex mitis, in arva. Bene(dicimus te). 3 Quem polus atque pium tellus veneranter adorant, Adoramus (te). 4 Pro nobis letum sumpsisti in pectore mortis. Glorificamus (te). 5 Vincula nostra pio detergis forti cruore. Gratias (agimus tibi propter magnam gloriam tuam). 6 Vita salusque tibi, celsi servator Olympi, Domine, deus, (rex celestis, deus pater omnipotens), 10 Deus fortis(et immortalis), Domine, fili (unigenite, Iesu Christe), Domine, deus, 11 Magnus et fortis atque terribilis, Agnus dei, 14 Rex pacificus atque laudabilis, Filius patris, 15 Redemptor universi orbis, Qui tollis (peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram). 7 Celorum factor clemens et conditor alme, Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus). 16 Celestium (terrestrium et infernorum rex), Tu solus altissimus. 12 Celsi clemens Olympi, Manes tu perenni servator in tempore, Qui sacrator mortis, letum sumpsisti in corpore. Te precamur omnes, dulcissime, Tergas ut nostrorum maculas peccaminum, Iesu Christe. 17 Cuncta videns (et cuncta replens per secula regnans). Cum sancto (spiritu in gloria dei patris. Amen). Versio III (Pa 1871sec.) DE SANCTO PETRO APOSTOLO Gloria in excelsis deo (Et in terra pax hominibus bone voluntatis). 1 Rector ab arce potens, te laudat celicus ordo. Laudamus (te). 2 Nam que es salute venis nostra, rex mitis, in arva, Benedici(mus te). 3 Quem polus atque pium, tellus veneranter adorat, Adoramus (te). 4 Pro nobis letum sumpsisti in pectore mortis. Glorificamus (te). 5 Vincula nostra pio detergis fonte, cruore. Gratias (agimus tibi), 6 Vita salusque, tibi, celsi servator Olimphi, Propter (magnam gloriam tuam).

Page 355: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 355

18 Resolvisti vinculis ligatis apostoli Petri. Domine, deus, (rex celestis), 19 Potestas ligandi atque solvendi, Deus pater (omnipotens), 20 Quam decorasti sanguine precioso, Domine, fili (unigenite), 21 Necnon et perenne Pauli sacratissimi, Iesu (Christe), 7 Celorum factor clemens et conditor alme, Domine, deus, 22 Christe, rex, famulis indefessas agimus, salutis auctorem. Agnus dei, 23 Pastor egregie, claviger celi, Filius (patris), 24 Qui hodie triumphasti capite in cruce, Qui tollis (peccata mundi, miserere nobis). 25 Pateant in cruce confixa clavi stimulo. Qui tollis (peccata mundi, suscipe deprecationem nostram). 26 Iam apostolorum sublimatum diem decorasti credentes. Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis). 27 Tibi enim, tradita sunt claves. Quoniam tu solus (sanctus). 28 Solve peccaminum vincula. Tu solus (dominus). 29 Precursor sis nobis celi ianua. Tu solus (altissimus). 12 Celsi clemens Olimphi, Canens tu, perennis servator, in tempore, Qui sacrator mortis letum sumpsisti in corpore. Deprecamur omnes dulcissime, Tergas ut nostrorum maculas peccaminum, Eterne salutis gloriemur omnes, vita salusque beata, Iesu Christe, (cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen). Rerum creator Vide Christus surrexit (13)

Page 356: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

356

88 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Rex hodie, Christus, qua victor redit ab imis, letetur celum, tellus et omnis homo. Laudamus te. 2 Davidica de stirpe leo surrexit herilis, ad dextram regnans patris et ipse deus. Benedicimus te. 3 Alle- sonet -luia vicos et castra per orbem, Surrexit dominus. Pascha celebre nitet. Adoramus te. 4 Personet Euge, deo regnanti gloria, Christo, in cruce confixus quem latro sponte fuit. Glorificamus te. 5 In cruce configitur, totum qui continet orbem pro crucifixoribus poscit ac ille patrem. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 6 Credere quem non vult plebs Israhelitica regem, cuncta caterva poli laudat, adorat, amat. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. 7 Inferiora petens portas confregit Averni ac procerem mortis vincit et arma crucis. Domine, fili unigenite, Iesu Christe. 8 Pro quibus inferni penetravit claustra redemptor, electos secum inde eduxit eos. Domine, deus, agnus dei, filius patris. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 9 Mors fugit ante quidem conspectu cuius iniqua, ipsius ad nutum surget et omnis homo. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 10 Victoriam Christi gaudentes dicite, fratres, Ecce resurgendi spem dedit ipse deus. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, 11 Cui plebs tota simul decantat dulcia verba, et sonitus resonet dulcis ubique deo. Tu solus altissimus, Iesu Christe, 12 Gloria magna deo, quia nobis pascha refulget per Christum dominum, qui super astra micat Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * *

Page 357: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 357

13 Grates immensas reddit sine fine caterva piorum felix spirituum, nos quoque, pulvis humus 14 Ingenitum numen, de nullo lumine lumen, et genitor veri luminis atque dei 15 Patris sermo, manus, candor, sapientia, virtus, cum patre cuncta creans, cum patre cuncta regens 16 Pro nobis passus, pro nobis hostia factus, nostra spes omnis, lux, via, vita, salus

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12: Ben 40 Ben 38 Ben 35 Ben 34 1 2 3 4 13 14 15 16 10 11 12: Vat 602 (Versio II) 1 (incipit): MC 127 Vat 6082 MC 339 Vat 576 Ben 29 1 qua: quia Vat 602 Ben 38 Ben 34 | tellus: plaudat Vat 602 2 dextram: dextra Ben 40 | deus: sedens Vat 602, sedem Vat 602 Ben 40 Ben 34 3 pascha celebre nitet: vel quia pascha nitet Ben 40 Ben 35 Ben 34 4 Christo. . . fuit: patri glorificat semper quem chorus angelicus Vat 602 |

confixus quem: confessus que Ben 34 5 poscit a: poscet ac Ben 34, poscet hac Ben 40 Ben 38 Ben 35 6 credere: crede Ben 35 7 vinxit: vincit Ben 38, vincxit Ben 34 8 eduxit: reduxit Ben 35 9 ad nutum: adnutu Ben 38 10 victoriam Christi: victorem Christum Vat 602 | dicite: pangite Vat 602 12 Christum dominum: te Christe deus Vat 602 | micat: micas Vat 602 AH 47, no 211 ; Gloria mél. Vat. I, Bosse (1955) 12 ; Vat. ad.lib. II, Bosse (1955)

13 ; Vat. XI, Bosse (1955) 51 ; Boe, BTC I:2 (1990), pp. 21-22 ; II, pp. 72-109 ; Boe, The Beneventan Apostrophus (1983).

Distiques ; dans le vers 13 le nombre des syllabes surpasse celui d’un pentamètre. Pourtant tous le syllabes portent des neumes.

1 cf. Ps. 95:11 : letentur celi et exultet terra ; commoveatur mare. 2 leo surrexit, Apc. 5:5 ecce vicit leo de tribu Iuda ; cf. MGH, Poetae, III, p. 253,

Codex aureus Karoli Calvi (Mü clm 14000) : Hic leo surgendo portas confregit Averni ; cf. CT III, pp. 114, 135, 219.

3 cf. le Te Deum ; pascha cf, 1 Cor. 5, 7 : pascha nostrum immolatus est Christus. 4 Euge ‘Bravo !’ Ps. 39:16, 34:21, Ez. 26:2. 7 Averni cf. encore MGH, Poetae, III, p. 253 (Codex aureus Karoli Calvi, Mü clm

1400): Hic leo surgendo portas confregit Averni. 14 Cf. le Credo. 15 sapientia cf. 1 Cor.1:24 : Christum. . . Dei sapientiam ; cf. l’hymne de Prudentius

Deus ignee fons, Walpole, Early Latin Hymns, 29.

Page 358: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

358

Versio II (Vat 602) FERIA SECUNDA IN ALBIS PASCHE Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Rex hodie, Christus, quia victor redit ab imis, letetur celum, plaudat et omnis homo. Laudamus te. 2 Davidica de stirpe leo surrexit herilis, ad dextram regnans patris et ipse sedens. Benedicimus te. 3 Alle- sonet -luia vicos et castra per orbem, Surrexit dominus. Pascha celebre nitet. Adoramus te. 4 Personet: Euge, deo regnanti gloria patri, glorificat semper quem chorus angelicus. Glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 13 Grates immensas reddit sine fine caterva piorum felix spirituum, nos quoque, pulvis humus. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. 14 Ingenitum numen, de nullo lumine lumen, et genitor veri luminis atque dei, Domine, fili unigenite, Iesu Christe. Domine, deus, agnus dei, filius patris. 15 Patris sermo, manus, candor, sapientia, virtus, cum patre cuncta creans, cum patre cuncta regens, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 16 Pro nobis passus, pro nobis hostia factus, nostra spes omnis, lux, via, vita, salus, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 10 Victorem Christum gaudentes pangite, fratres : Ecce resurgendi spem dedit ipse suis. Quoniam tu solus sanctus, 11 Cui plebs tota simul decantet dulcia verba, et sonitus resonet dulcis ubique deo. Tu solus dominus, tu solus altissimus, Iesu Christe, 12 Gloria magna deo, quia nobis pascha refulget, per te, Christe, deus, qui super astra micas Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen.

Page 359: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 359

89 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Rex immense poli terreque marisque profundi, Laudamus te. 2 Omnes celicole benedicunt quem sine fine. Benedicimus te. 3 Virtutes celi quem semper, rector, adorant. Adoramus te. 4 Glorificande deus, via, lux, pax, gloria, virtus, Glorificamus te. 5 Humani generis factor, fabricator et orbis, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 6 Te regum regem veneramur et omnipotentem. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. 7 Sit tibi laus et honor, mundi sator atque redemptor. Domine, fili unigenite, 8 Rex eterne, tuis per secula parce redemptis, Iesu Christe. Domine, deus, agnus dei, filius patris, 9 Cunctipotens domine, nostre reparatio vite, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 10 O decus angelicum, patris sapientia, Christe, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, 11 Sanctifica proprio petimus [. . . ] 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11: Pa 909 11 Cetera verba desunt. Sequitur prosa in Pentecoste Ades sancta dies. AH 47, no 196 ; Gloria mél A, Bosse (1955) 39 ; 8, 9,10,11 sans neumes ; Rönnau

(1967), p. 107. Les lettres initiales manquent dans les vers 2-11. Vers 1, 2, 4-9 hexamètres léonins, 3 et 10 hexamètres. 10 sapientia cf. 1 Cor.1:24, Christum . . . Dei sapientiam ; cf. l’hymne de Prudentius

Deus ignee fons, Walpole, Early Latin Hymns, 29.

Page 360: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

360

90 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Rex metuende, nimis laudabilis et sine fine, Laudamus te. 2 Qui maledicto patris maledictos e macula solvis, Benedicimus te. 3 Omne genu in sancto curvatur nomine cuius, Adoramus te. 4 Quem regem dominumque decet laus, gloria solum, Glorificamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam, 5 Pro servis, dominus, quia venisti redimendis. Domine, deus, rex celestis, deus, pater omnipotens, 6 Ordine mirifice moderans, iustissime, cuncta. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata nostra, Suscipe deprecationem nostram. 7 Pro quibus, eternus, moriens vite revocasti. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, 8 Sanctorum deus ac summum specimen bonitatis. Tu solus dominus, 9 Immensi immensus, fortissime conditor orbis. Tu solus altissimus Iesu Christe, 10 Regnans perpetuo, per secula cuncta triumphans Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10: Ma 19421 Manque dans les AH ; sans neumes ; hexamètres. Rex pie quadrifidi Vide Qui deus et rector (82)

Page 361: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 361

91 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Rex, tibi laus, celsis qui gloria, pax es et imis, Laudamus te. 2 Qui mirus magnos benedicis et ipse pusillos, Benedicimus te. 3 Solus adoratu per eon dignissimus omni, Adoramus te. 4 Glorifica celo quicumque, redemptor, in arvo. Glorificamus te. 5 Gratis dans gratiam miseris, qui conditor orbis. Gratias agimus tibi, 6 Qui celo resides mirabiliter cuncta disponens Propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. 7 Da veniam reis tuo cruore redemptis, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, 8 O pie, tu veritas, via, lux, o bone redemptor, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 9 Tu mediator, heros, tu iudex, liba, sacerdos, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 10 Sit tibi laus honorque perpes, iubilatio, Christe, Quoniam tu solus sanctus, Tu solus dominus, tu solus altissimus. 11 Tu pie, tu nobis miseris miserere, redemptor, Iesu Christe, 12 Solus et omne bonum, quo nos satiemur in evum Cum sancto spiritu in gloria Dei patris. Amen. * * * 13 O bone rex et pie domine, clementiam ineffabiliter tuam magnificantes devote 14 Rex regum, cuius constat sine tempore regnum 15 Imperium tuum in eternum permanet in secula seculorum 16 Rector apostolice, sublimis culminis arcis

Page 362: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

362

17 Ecce diem sacrum festiva solemnia reddunt 18 Tu iustus iudex, nobis miseris miserere 1 2 3 4 9 12: Ma 19421 Pa 1240 (Versio II) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12: Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 779 Pa 779sec. Pa 1084 Pa 1118 Pa 1871 1 2 3 4 13 14 12: Pa 9449 Pa 9449sec. (Versio III) 1 2 3 4 9 15 12: Vro 107 1 2 3 4 5 6 7 8 9 16 17 10 18 12: Apt 17 (Versio IV) 1 (incipit): Pa 1235 Versus vagantes 4 = 101:15 ; 6 = 101:25 ; 8 = 101:47 ; 9 = 92:9 ; 10 = 101:56 ; 11 = 101:33 ;

12 = 29:15, 45:33, 46:40, 52:24, 58:24, 101:70 ; 13 = 26:5, 29:18, 46:23, 100:5 ; 14 = 36:21, 46:9, 80:6, cf. 34:13, 52:9, 80:7, 100:11

1 Rex tibi laus. Pa 1235 | imis: hymnus Pa 9449 Pa 9449sec., unus Ma 19421 2 pusillos: pusilla Vro 107 3 adoratu: adoratur Vro 107 4 Glorifica: Glorificat Pa 1871 Apt 17 | celo celos Pa 909 Pa 1119 Vro 107

| quicumque: qui cum patre Pa 9449sec. Quicumque . . . arvo: quisquis redemptus in terra Apt 17

5 qui: tu Apt 17 6 celo. . . disponens: celis residens disponis omnia mire Apt 17 | resides:

residens Pa 779 Pa 1118 Pa 1871 7 (D)a Pa 1118 | reis tuo cruore: miseris proprioque Apt 17 8 o pie ex o pie omnipotens corr. Pa 779 | vertitas: verus Apt 17 | bone:

sancte Apt 17 10 (S)it Pa 1084 | iubilatio ex iubilatio tio corr. Pa 1871 | honorque ex honor

corr. Pa 1871 12 bonum. . . evum om. Vro 107 | satiemur: sociemur Pa 9449 Pa 9449sec. 14 Rex regum. Pa 9449, Rex regum cuius. Pa 9449sec. AH 47, no 173 ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Vat. XI, Bosse (1955) 51 ; Rönnau (1967), pp. 129-130. Vers 1-9, 11, 14, 16-18 hexamètres. Versio II (Pa 1240) AD GLORIA (Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis). 1 Rex, tibi laus, celsis qui gloria pax est et imis. Lau(damus te). 2 Qui mirus magnos benedicis et ipse pusillos, Ben(edicimus te). 3 Solus adoratu per eon dignissimus omni, Ado(ramus te). 4 Glorifica celo, quicumque, redemptor, in arvo

Page 363: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 363

Glori(ficamus te. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram). 9 Tu mediator, heros, tu iudex, liba, sacerdos, Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus, Iesu Christe), 12 Solus et omne bonum, quo nos satiemur in evum Cum sancto spiritu in gloria Dei patris. Amen. Versio III (Pa 9449sec.) Gloria in excelsis deo (Et in terra pax hominibus bone voluntatis). 1 Rex, tibi laus celsis, qui gloria, pax es et hymnus, L(audamus te). 2 Qui mirus magnos benedicis et ipse pusillos, B(enedicimus te). 3 Solus adoratu per eon dignissimus omni, Adoramus te. 4 Glorifica celo qui cum patre redemptor in arvo. Gl(orificamus te). 13 O bone rex et pie domine, clemenciam ineffabiliter tuam magnificantes devote Gratias (agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus). 14 Rex regum, (cuius constat sine tempore regnum), Iesu Christe, 12 Solus et omne bonum, quo nos satiemur in evum Cum sancto spiritu in gloria Dei patris. Amen. Versio IV (Apt 17) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Rex, tibi laus celsis qui gloria pax es et imis. (Laudamus te). 2 Qui mirus magnus benedicis et ipse pusillos, B(enedicimus te). 3 Solus adoratu per eon dignissimus omni,

Page 364: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

364

Ad(oramus te). 4 Glorificat celo te quisque redemptus in arche. Glo(rificamus te). 5 Gratis dans gratiam miseris tu conditor orbis. Gratias (agimus tibi propter magnam gloriam tuam). 6 Qui celis residens disponis omnia mire. Domine, deus, rex (celestis, deus pater omnipotens), 7 Da veniam miseris proprioque cruore redemptis. Domine, fili (unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris), 8 Tu pie, tu verus, via, lux, o sancte redemptor. Qui tollis (peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram). 9 Tu mediator, heros, tu iudex, liba, sacerdos, Qui sedes (ad dexteram patris). 16 Rector apostolice sublimis culminis arcis, Miserere (nobis). 17 Ecce diem sacrum festiva solemnia reddunt, Quoniam tu solus (sanctus, tu solus dominus, tu solus altissimus). 18 Tu iustus iudex nobis miseris miserere, Iesu Christe, 12 Solus et omne bonum, quo nos satiemur in evum, Cum sancto spiritu (in gloria dei patris. Amen). Siderum rector Vide O siderum rector (52)

Page 365: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 365

92 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Sit tibi laus tria, summe deus, Laudamus te. 2 Cuncta bonus benedicis heros, Benedicimus te. 3 Quem omnis adorat usia supplex, Adoramus te. 4 Glorificant mare, terra, polus, Glorificamus te. 5 Nos, deus, ut tibi gratifices, Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, Agnus dei, Filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 6 Ima deus, homo celsa petens, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, 7 Cui per eon demus omne melos Cum sancto spiritu in gloria Dei patris. Amen. * * * 8 Angelorum, archangelorum laudantes deum 9 Tu mediator heros, tu iudex, liba, sacerdos 1 2 3 4 5 6 7: Ma 288 Ma 289 Ma 19421 Pa 1240 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 779 Pa 887 Pa 1084 Pa 1118 Pa 1871 1 2 3 4 6 5 7: Pa 10508 1 2 3 4 5 6 7 8: Pa 9449 Pa 1235 (versio II) 1 2 3 4 5 6 9 7: Pa 13252 Versus vagans 9 = 91:9 1 tria: trina Ma 288 Ma 289 Ma 19421 Pa 887, trine Pa 779, trias Pa 1240 2 benedicis: benedicit Ma 19421 Pa 1240 | benedicis heros: benedictus heres

Ma 288 Ma 289 | heros ex ovans corr. Pa 13252

Page 366: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

366

3 supplex: triplex Pa 1240 4 terra: terraque Pa 1120 6 Ima: Hymma Pa 1118 | petens: potens Pa 13252 7 (C)ui Pa 909 | eon: evum Ma 288 Ma 289 Ma 19421, eum Pa 9449 Pa 1235 AH 47 no 174 ; Gloria mél. Vat. IV, Bosse (1955) 56 ; Vat. XI, Bosse (1955) 5 ;

Rönnau (1967), pp. 130-131 ; van Deusen, (1980), II, 32-33 (transcription musicale). 1-7 Versification d’après le tetramètre dactylique catalectique: -' - - -' - - -' - - -' . Voir Norberg, Introduction (1958), pp. 83- 86, 130. Vers 9 hexamètre. Versio II (Pa 1235) Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Sit tibi laus tria, summe deus, Laudamus te. 2 Cuncta bonus benedicis heros, Benedicimus te. 3 Quem omnis adorat usia supplex, Adoramus te. 4 Glorificant mare, terra, polus, Glorificamus te. 5 Nos, deus, ut tibi gratifices, Gratias agimus tibi (propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram). 6 Yma, deus, homo celsa petens, Qui sedes ad dexteram patris, (miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe), 7 Cui per eum demus omne melos, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. 8 Angelorum, archangelorum laudantes deum. Amen.

Page 367: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 367

93 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Spes iugis et splendor patris, rex omnia condens, numine qui patrio iam resides solio. Laudamus te. 2 Celica constanter benedicunt agmina temet. Glorificant te, rex, condita perpetue. Benedicimus te. 3 Laudibus hinc celebris radians euprepia cosmo muneribusque piis glorifice reboant, Adoramus te. 4 Himniboatque frequens gratulando turma polorum te, quem rite suum glorificant dominum. Glorificamus te. 5 Omniparens pietate potens, immensa lucerna, innumeras tibimet referentes, optime, grates. Gracias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 6 Rex pie summipotens, laudum nunc suscipe carmen, en tibi quod solvit plebs dedicata supplex, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens. 7 Tetrigero gustu zabulus quem mersit ab alto hinc reparans lapsum fers patris ad solium, Domine, fili unigenite. 8 Exclusum penitus mortis de sorte cruente abstrahis humanum missus ab arce genus, Iesu Christe. Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 9 Ether quem pontus pariter veneratur et arva, lux orbis, dominus, purificans facinus. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 10 Virtutes cuncte metuunt laudando potenter terrigeneque simul corde tenus iubilant. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 11 Pangimus en celsas tibimet recinendo camenas, cui iubilant semper agmina siderea, Quoniam tu solus sanctus, Tu solus dominus, tu solus altissimus. 12 Cum patre qui regnas et sacro flamine semper, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen.

Page 368: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

368

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12: Apt 17 1 (incipit): Apt 17sec. 2 glorificant . . . perpetue in marg. infer. Apt 17 7 zabulus: zabulis Apt 17 Manque dans les AH ; Gloria mél. Bosse (1955) 20 ; CT V, pp. 368-370. 1-4 et 6-11 sont des distiques, 5 et 12 des hexamètres. 3 euprepia ‘beauté’, cf. Elfving, Étude lexicographique (1962), p. 110 et AH 7, 24, 1.

Le texte pourrait se traduire: ‘la beauté de ces louanges intenses rayonnent sur le monde et les louanges resonnent en gloire par les dons pieux’.

Page 369: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 369

94 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. Laudamus te. Benedicimus te. Adoramus te. Glorificamus te. Gratiam agimus tibi propter magnam gloriam tuam, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 1 Spiritus et alme orphanorum paraclite, Domine, deus, agnus dei, filius patris, 2 Primogenitus Marie virginis natus, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram 3 Ad Marie gloriam. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, 4 Mariam sanctificans. Tu solus dominus, 5 Mariam gubernans. Tu solus altissimus, 6 Mariam coronans, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6: SG 378 Ba 12 Li 125 Wi 13314 Klo 588 PaA 135 Aa 13 Wor 160 Ass 695 Pa 1086 Pa 778 Tsa 135 Pia 65 1 2 3 4 5: Ass 695 1-6 In marg. add. Li 125 1 et alme vix leg. Wi 13314 2 natus: matris SG 378 PaA 135 3 Ad vix leg. Wi 13314 5 Mariam cett. litt. desunt propter detr. Ass 695 6 verba desunt propter detrimentum Ass 695 Ce trope centré sur le thème de la Vierge Mère se trouve dans un grand nombre de

mss tardifs. Manque dans les AH. Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Vat. IX, Bosse (1955) 23 ;

Vat. XI var., Bosse (1955) 51 ; Rönnau (1967), p. 77, no 3 ; Hohler, Reflections on some manuscripts (1978), pp. 2-38 ; Schmid, Der Gloria-Tropus Spiritus et alme (1988) ; Ermo Äikää, Hymnus angelicus (1995) ; Tello Ruiz-Pérez (2006), I, pp. 366-369 ; II, pp. 213-322 ; Hospenthal (2010), p. 189 ; Stingl (2012), pp. 24-26, 98-99.

Page 370: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

370

95 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Sponsus ecclesie, quam tibi sociasti pendens in cruce proprio sanguine, Laudamus te. 2 Cuius domum decet sanctitudo in dierum longitudine, Benedicimus te. 3 Preces nostras suscipe in hac aula tua hodie et in omni tempore. Adoramus te. 4 Templum quoque tuum fac in nobis, petimus, et nos posside. Glorificamus te, 5 Qui es via, vita et fons misericordie custosque tuorum ubique. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, 6 Omnia qui contines regendo regisque continendo verbo tuo iure. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, 7 Alme patris genite, redemptor ac totius salutis reparator humane, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, 8 Te supplices exoramus hodie, Suscipe deprecationem nostram 9 Et cunctis in hac domo salubria petentibus tribue. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 10 Iustos conserva fide. Quoniam tu solus sanctus. 11 Lapsis manum porrige. Tu solus dominus. 12 In commune nobis cunctis tribue corporis salutem atque anime. Tu solus altissimus, Iesu Christe, 13 Bone Iesu, qui cum patre manes, vivis, regnas imperasque ubique atque Cum sancto spiritu in gloria patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 19 11 12 13: Lo 4 Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Ma 19421

Page 371: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 371

3 in hac aula: hac in aula Ma 19421 4 quoque tuum: tuum quoque Ma 288 Ma 289 6 contines: continet Ma 19421 7 alme: almi Pa 10508 Ma 19421 10 fide: pie Ma 288 Ma 289 Trope pour la Dédicace. Manque dans les AH ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Vat.

IV, Bosse (1955) 56. 2 Cf. Ps. 92:5. Surrexit Christus Vide Pax sempiterna (55)

Page 372: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

372

96 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Te consonant mentes sanctis sanctorum astra super sedis. Et nos Laudamus te. 2 Celum, tellus polusque cunctaque, creator, Benedicimus te. 3 Ortus de tribu Iuda civibus adstas. Adoramus te. 4 Ineffabiliter mundum perages. Ante principium genuisti filium hodie resurgens. Glorificamus te. 5 Te collaudant chorus supernus et omne vulgus simulque. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. 6 Altumque benignus auditum omne clerus subripit linguam, formam tibi iubilans laudem, Domine, deus, rex celestis. 7 Tribus sensis te admirantur, ad alta ferens nostra, Deus pater omnipotens, 8 Cuius resurgens redemptor nos nostrasque, precipuus sermo divinus. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 9 Nostrasque preces averte benignus auxilii, redemptor, Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, Tu solus dominus, tu solus sanctus, tu solus altissimus. 10 Almitate sanctorum, decus angelorum altituens vigores mellifluas meritis replebit cosmum. Laus et potestas tecum permanebit in eternum, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10: Pa 1118 Pa 1084 Pa 1871

1 mentes ut vid. Pa 1084 | sanctis ex sancta corr. Pa 1084 2 cunctaque: cuncta Pa 1871 4 perages fortasse perges Pa 1084 5 collaudant ex collaudat Pa 1084 6 altumque: multumque Pa 1084 | auditum ex aditum corr. Pa 1084 |

iubilans ex iubila corr. Pa 1084 8 nostrasque: nostraque Pa 1118 10 almitate: almitates Pa 1084 | altituens ex altuens corr. P 1871 | vigores:

virgo es Pa 1118, vigorem Pa 1871 | replebis: replebit Pa 1084

Page 373: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 373

Manque dans les AH ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Rönnau (1967), p. 108 ;

Colette, Moissac facs. (2006), p. 78, fol. 70v. Le latin confus a causé des problèmes même pour le rédacteur du Pa 1084, qui a fait plusieurs changements. Tous les vers du trope décrivent la louange chantée à Dieu par des chœurs célestes et terrestres et toute la création ensemble. Le début pourrait se traduire ainsi : ‘Les âmes des saints te louent dans le plus haut des cieux et nous, Nous te louons. Le ciel, la terre, l’univers et tout, ô Créateur, Nous te bénissons.’

10 ‘Dans la saintété des saints, ô gloire des anges qui vois en haut, tu vas remplir l’univers avec les forces douces des merites’.

Sur le latin, en particulier dans les vers 1, 2, 4, 7 et 10, voir l’Introduction, 6.

Page 374: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

374

97 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Te, deus omnipotens, quem virtus celica laudat, Laudamus te. 2 Te, benedicte pater, benedicimus omne per evum, Benedicimus te. 3 Christe, dei fili, quem totus mundus adorat, Adoramus te. 4 Gloria celsa patris, nobis quoque gloria semper, Glorificamus te. 5 Gratia virtutum, per te datur omnibus una, Gratias agimus tibi propter tuam magnam gloriam. 6 Te dominum regem virtus uranica clamat, Domine, deus, rex celestis, deus pater omnifactor 7 Pneumate sacro, per quem pater omnia fecit. Domine, fili unigenite, Iesu Christe, et sancte spiritus, 8 Tolle nefas nostrum, phantasmatis abice monstrum, Domine, deus, agnus dei, filius patris. 9 Cuncta nociva ferens et nullo crimine tentus, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. 10 Summus ab ore patris satus es tu cunctipotentis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 11 Quem pater ingenitus summo generavit amore, te cum patre tuo sine meta posse fatemur. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. 12 Quo sine dulce nihil hec accipe vota precamur, Quia tu solus sanctus. 13 A solo domino, solus deus omne gubernans, Tu solus dominus. 14 Tu solita bonitate tua miserere redemptis. Tu solus altissimus, Iesu Christe, 15 Sit tibi laus et honor, virtus regnumque perhenne Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 910 11 12 13 14 15: Apt 17 Manque dans les AH ; Gloria mél. Vat. XIV, Bosse (1955) 11 ; CT V, pp. 372-373 ; Variantes dans le Gloria: tuam magnam gloriam, Iesu Christe Sancte spiritus, deus

pater omnifactor. Hexamètres.

Page 375: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 375

98 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Terrea temnentes subiuncti civibus almis Laudamus te, 2 Cui chorus in celis resultat carmine laudis. Benedicimus te, 3 A quo procedit benedictio iure perennis. Adoramus te, 4 Celi factorem, terre, maris omnipotentem. Glorificamus te, 5 Quippe tibi debetur honor et gloria summo. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. 6 Auxilium nobis tribuens hostemque repellens. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis, 7 Ut pius, ut clemens, ut cuncti criminis expers. Quoniam tu solus sanctus. 8 Nullus enim valet aut valuit sine te esse beatus. Tu solus dominus, 9 Que fuerint rerum, que sunt, que nempe fuerunt. Tu tu solus altissimus. 10 Angelicum servans numerum statu solidatum, colla superba domas, mitia corda ditas, Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria patris. Amen. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10: Pa 13252 1 2 3 4 5 6 8 9 10: Lo 13 1 temnentes: temnentis Pa 13252 | subiuncti ex subiucti corr Lo 13 2 resultat: exultat Lo 13 3 perennis: perenne Lo 13 6 tribuens: tribue Lo 13 | repellens: repelle Lo 13 10 domas: domans Lo 13 AH 47, no 198 ; Gloria mél A, Bosse (1955) 39. Vers 1-9 hexamètres, 10 distique.

Page 376: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

376

99 Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Te unum deum colentes Laudamus te. 2 Te trinum venerantes Benedicimus te. 3 Patrem in filio, filium in patre, spiritum in utroque Adoramus te. 4 Hanc unam summamque deitatem amantes Glorificamus te. 5 Sanctam maiestatem tuam poscentes devote Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * 6 Alta dei suboles servorum delue sordes 1 2 3 4 5: Cdg 473 Cai 60 1 2 3 4 5 6: Ox 775 1 2 3 4 6: Ma 19421 Pa 10510 Pa 9448 Pa 9448sec. 1 (incipit): Pa 10501 Pa 9448 tert. 2 Te trinum. Pa 9448sec. 3 Patrem. Pa 9448sec. 4 Hanc unam. Pa 9448sec. 5 poscentes devote in marg. add. Ox 775 6 in marg add Ox 775 Versus vagantes 5 = 8:8, 18:5, 36:19, 38:16, 45:7, 46:15, 48:21, 69:8, 101:23 Manque dans les AH ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Vat. VI, Bosse (1955) 29/30 ;

Vat. XI, Bosse (1955) 51 ; Planchart (1977), II, pp. 312-313. Le vers 6 est un hexamètre.

Page 377: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 377

100 Gloria in excelsis deo

Et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Ut possimus consequi hoc, deus, precibus devotis Laudamus te, 2 Qui indiges nullius laude, deus trine et une domine. Benedicimus te, 3 Quem benedicunt mare et aque, sol, luna, terra et stelle celi lucide. Adoramus te, 4 Quem adorant virtutes angelice, ipsum prostrato nosmet corpore Glorificamus te, 5 O bone rex et pie domine, clementiam ineffabiliter tuam magnificantes devote. Gratias agimus tibi propter magnam gloriam tuam. Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris. Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, Suscipe deprecationem nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. * * * Ia Cives superni hodie suam simul et nostram nuntiant mundo Christi nativitatem. Gloriam deo resonemus omnes : Ib Sacerdos dei excelsi, veni ante sacrum et sanctum altare, supplices te rogamus, et in laude regis regum vocem tuam emitte. Hymnum angelicum obnixe precamus per gloriosum martyrem Stephanum, ut digneris referre. Eia, dic, domne :

Page 378: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

378

6 Salvatio nostra, Christe, benigne, qui hortaris, ut precemur 7 Munda corda, accende in te desideria nostra, qui regnas 8 Quem angelica dignitas et patriarcharum societas personet laudando in excelsis per secula 9 Da pacem famulis et vitam beatam, o bone rex 10 Rex seculorum, domine, Iesu Christe R11 Rex regum cuius constat sine Regens cuncta benigne Celica et terrea pontica simul atque Summa residens in poli arce Terris dignatus es descendere. Tempore regnum 12 Domine, deus, redemptor Israhel 13 Deus fortis et immortalis 14 Celestium, terrestrium et infernorum rex R Regnum tuum solidum permanebit in eternum 15 Qui polum et arva pontumque creasti, nos audi clementer 16 O redemptor humani generis, miserere omnibus, quos redemisti 17 Pioque tuo amore referens sistat in evum, rex unigenite 18 Cui omnis creatura famulatur, eterne rex piissime 19 Tu quem venturum iudicem speramus, ut iudices omnia, rex altissime 20 Tu succurre miseris hic et in futuro, cuius potestas et virtus manet in eternum

Page 379: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 379

R21 Sceptrum regni nobile Terge nostrorum maculas, Sancte Stephane, intercede pro nostris facinoribus Ad deum, qui est sine fine fons misericordie, Ut valeamus regna scandere Aulam tuo divo affamine, Cuius nomen Permanebit in eternum 22 Tu, patris verbigena, factus caro nostra, deum nobis homo placa, deus et da veniam 23 Propter mundum redimendum et hominem dignatus fuisti de celis in terris descendere 24 Miserere super nos, domine, exaudi preces clamantium ad te hodie 25 Auxiliare, domine 26 Omne, quod in mundo consurgit adversos malignos, fac nos subsidio vincere perpetuo R27 Regnum tuum solidum Qui in cruce redemisti credentes mirifice, Ut post obitum regnent tecum in celo sine fine. Laus tibi, potestas atque Honor, gloria sit ubique, Doxa iugiter tua Permanebit in eternum

1 2 3 4 5: SG 484 SG 381 SG 376 SG 380 Be 11 Lo 19768

Lo 19768 sec. Ox 27 Cdg 473 Ox 775 Ox 358 Cai 75 Pa 10510 Pa 9448 Pa 495 Apt 18 Vce 186 Mza 75 Mza 76 Vro 107 To 20 1 2 3 4 5 6 7: Mü 14083 Mü 14322 Kre 309 Du 6 Lo 4 Pa 10508 Ma 19421 Me 452 1 2 3 4 5 6 7 8: Kre 309 1 2 3 4 5 9: Pa 9449 1 2 3 5 10 R11: Pa 13252 1 2 3 4 5 12 13 14 R: PaA 1169 (versio II) 2 3 4 1 5: Pa 1240 2 3 4 1 5 15 16 17 18 19 20: Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 1871 (versio III) Ib Ia 2 3 4 1 5 15 16 17 18 19 20 R21: Pa 779 Pa 1118 2 3 4 1 5 15 16 18 19 20 22: Pa 887 2 3 4 1 5 15 16 18 19 20: Pa 1084 2 3 4 1 5 16 18 19 20: Pa 903

Page 380: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

380

1 2 3 4 5 23 24 25 R: Ox 222 sec. (Versio IV) (lacuna) 5 23 24 25 R: RoC 3830 1 2 3 4 5 26: MC 339 Ben 34 Ben 34sec. 1 2 3 4 5 R27: Intr 5 1(incipit): Pa 10501 Ox 222 Vat 6082 Versus vagantes 1 = 29:36, 101:14 ; 2 = 29:38, 101:3 ; 3 = 73:4, 101:6 ; 4 = 101:11, cf. 73:5 ;

5 = 26:5, 29:18, 46:23, 91:13 ; Ia vide 104, = 12:Ia, 13:Ia, 29:Ib, 36:Ib, 47:I, 48:Ib, 58:Ib, 55:Ib ; Ib vide 113, = 29:Ia, 36:Ia, 38:Ia, 55:Ia ; 6 = 29:16, 41:6 ; 7 = 29:17, 41:7 ; 8 = 70:10 ; 9 = 26:8, 36:20, 45:22, 46:16, 58:14, 101:26 ; 10 = 45:25, 46:6 ; R11 vide 146, = 34:13, 52:R9, 80:R7, cf. 36:21, 46:9, 80:6, 91:14 ; 12 = 1:9, 29:9, 34:25, 38:6, 48:22, 55:30, 101:46 ; 13 = 13:22, 20:10, 26:6, 29:10, 34:20, 36:13, 38:7, 45:14, 48:23, 52:7, 55:19, 73:9, 87:10, 101:49 ; 14 = 13:23, 26:11, 29:11, 34:21, 36:14, 38:8, 45:8, 48:24, 52:14, 55:20, 57:7, 73:10, 79:6, 87:16, 101:51 ; R = 13:R, 16:R, 29:R, 34:R, 36:R, 38:R, 43:R, 46:R, 52:R, 57:R, 73:R ; 15 = 101:20 ; 16 = 45:29 ; 17 = 38:38, 46:18, 48:20 ; 18 = 101:27 ; 19 = 101:31 ; R21 vide 133 ; 22 = 41:8, 58:11, 73:5 ; 23 = 38:29, 40:6, 48:7 ; 25 = 7b:1 ; R27 vide 139, = 38:48

Ib veni: qui stas Pa 779 1 (U)t Cai 75 | possimus: poscimus Mza 76 | hoc: ho Apt 18, o Vro 107,

proptiationem tuam o Pa 1121 Pa 909 Pa 1119 Pa 779 Pa 1118 | deus: deus det Me 452

2 Indiges ex in dies corr. Kre 309, indies Ox 775, indigens Pa 1119, indigen Pa 779 | indiges nullius: non indiges ullius Lo 19768 Lo 19768 sec.

Vce 186, non indiges illius Pa 10510 | laude: laudem Lo 19768 sec. Apt 18, laudis Mü 14083 Mü 14322 Mza 75, laudes Vro 107 Ben 34

3 (Q)uem Pa 909, Quem benedicunt mare: Benedicuntque mare Pa 9449 | benedicunt: benedicit SG 484 SG 381 SG 376 SG 380 Be 11 Lo 19768

Lo 19768 sec. Ox 27 Kre 309 Ox 775 Cdg 473 Cai 75 Pa 10510 | aque: aqua Lo 19768 | terra: tellus Cdg 473 Ox 775 Cai 75, terre Du 6 Pa 10510 Pa 9448 Pa 495 Apt 18 Vro 107 Ben 34 Ben 34sec. | et stelle: stelle

Lo 19768 Lo 19768 sec. Ox 775 Du 6 Lo 4 Pa 10508 Ma 19421 Cai 75 Pa 10510 Pa 1119 Pa 779 Pa 887

4 prostrato: prostratos Ben 34 Ben 34sec., prostratum: Pa 9448 Pa 1120 | prostrato nosmet corpore: devoto nosmet pectore Pa 9449 |

ipsum . . . corpore: sanctum ter proclamantes devote Mü 14083 Mü 14322 Du 6 Lo 4 Ox 358 Ma 19421 Pa 10508 Bru 3089 Me 452 | corpore . . . Glorificamus te: verba deleta sunt Cdg 473

5 O bone . . . domine verba propter detr. desunt RoC 3830 | ineffabiliter: ineffabilem Mü 14083 Mü 14322 Du 6 Lo 4 Ox 358 Me 452 Pa 10508 Ma 19421 Pa 1120 Pa 909 Pa 1121 Pa 1119 Pa 779 Pa 887 Pa 1084 Pa 1118 Pa 1871 | et . . . devote om. Pa 1240 | devote: ubique 14083

Mü 14322 Ma 19421, om. Lo 19768 Lo 19768 sec. Lo 4 Ox 358 Pa 10508 6 (S)alvator Cdg 473 | precemur: precamur Cdg 473, precemur te Ma 19421 7 accende: arcendo Mü 14083 Mü 14322 | regnas: renas Pa 10508 10 Rex seculorum. Pa 13252, cetera verba ex O laudabilis rex supplevi 11 Rex regum. Pa 13252 14 Celestium. PaA 1169 R Regnum tuum solidum. Ox 222sec.

Page 381: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 381

15 Qui: Cui Pa 1084 17 sistat: sistas Pa 1871, sic stas Pa 887 18 famulatur: famulantur Pa 779 | piissime: piissimo Pa 887 19 Tu: Te Pa 779 | iudices: iudic propter marg. absc. Pa 1084 20 futuro: futurum Pa 1871 | manet in marg. add. ut vid. Pa 887, supra lin.

script. Pa 1118 21 regni ex cuius regni corr. Pa 779 | maculas: maculas peccaminum, o

benigne Pa 779 | divo: divino Pa 779 23 redimendum: redimere Ox 222 RoC 3830 Hymnum dicimus tibi. SG 484 SG 376 Ox 27 Kre 309 unigenite Iesu Christe: unigenite Iesu Christe altissime Mü 14083 Mü 14322

Kre 309 Manque dans les AH ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Vat. IV, Bosse (1955) 56 ;

Vat. XI, Bosse (1955), 51 ; Vat. XV, Bosse (1955) 43 ; Rönnau (1967), pp. 80, 100-101, 160-162, 174, 207, 251 ; Planchart (1977), I, pp. 261, 263, 276-277 ; II, pp. 9, 19, 273, 310-312, 313 ; Leach (1986), I, pp. 240-247 ; II, pp. 56-60 ; Boe BTC II:2 (1990), I, p. 44 ; II, pp.188-199 ; Iversen, Playing at dominos (1994) ;

Tello Ruiz-Pérés (2006), I, pp. 372-375 ; II, pp. 341-343 ; Hospenthal (2010), p. 189 ; Stingl (2012), pp. 13-16, 97 ; CT V, p. 247 ; Gautier, Les tropes (1886), p. 257, fac-similé de SG 484.

Voir Planche 3 (SG 376, p. 66). 2 Cf. Nulla qui laude indiges (41). 4 Cf. le Te Deum. R21 sceptrum cf. Jer.51:29 ; cf. l’hymne A patre unigenitus, Walpole, Early Latin Hymns,

89, 5, pp. 309-311. Versio II (PaA 1169) Gloria in excelsis deo et in terra pax hominibus bone voluntatis. 1 Ut possimus consequi hoc, deus, precibus devotis Laud(amus te), 2 Qui indiges nullius laude, deus trine et une domine. B(enedicimus te), 3 Quem benedicit mare et aque, sol, luna, terra et stelle celi lucide. Ad(oramus te), 4 Quem adorant virtutes angelice, ipsum prostrato nosmet corpore. Glorificamus te. 5 O bone rex et pie domine, clementiam ineffabiliter tuam magnificantes devote Gratias agimus tibi (magnam gloriam tuam Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe, Domine, deus, agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis). Qui tollis peccata mundi, 12 Domine, deus, redemptor israhel, Suscipe deprecationem (nostram. Qui sedes ad dexteram patris, miserere nobis).

Page 382: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

382

Quoniam tu solus sanctus, 13 Deus fortis et immortalis. Tu solus dominus, 14 Celestium, (terrestrium et infernorum rex). Tu solus altissimus, Iesu Christe. R Regnum tuum (solidum permanebit in eternum Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen).

Versio III (Pa 1871) (Gloria in excelsis deo Et in terra pax hominibus bone voluntatis) 2 Qui indiges nullius laude, deus trine et une domine, Laudamus (te). 3 Quem benedicunt mare et aque, sol, luna, terra et stelle celi lucide, Ben(edicimus te). 4 Quem adorant virtutes angelice, ipsum prostrato nosmet corpore Ador(amus te). 1 Ut possimus consequi propitiationem tuam, o deus, precibus devotis Glorif(icamus te). 5 O bone rex et pie domine, clementiam ineffabilem tuam magnificantes devote Gratias (agimus tibi propter magnam gloriam tuam). 15 Qui polum et arva pontumque creasti, nos audi clementer Domine, deus, (rex celestis, deus pater omnipotens). 16 O redemptor humani generis, miserere omnibus quos redemisti, Domine, fili (unigenite), 17 Pioque tuo amore referens sistas in evum, rex unigenite, Iesu (Christe, domine, deus, agnus dei, filius patris). 18 Cui omnis creatura famulatur, eterne rex piissime, Qui tollis (peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi, suscipe deprecationem nostram). 19 Tu quem venturum iudicem speramus, ut iudices vomnia, rex altissime, Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus Iesu Christe). 20 Tu succurre miseris hic et in future, cuius potestas et virtus manet in eternum Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen.

Page 383: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 383

Versio IV (Ox 222 sec.) LAUS Gloria in excelsis deo Et in terra (pax hominibus). 1 Ut possimus consequi hoc, deus, precibus devotis, Bone voluntatis. 2 Qui indiges nullius laude, deus trine et une domine, Laudamus te. 3 Quem benedicunt mare et aque, sol, luna, terra, stelle celi lucide, Benedicimus te. 4 Quem adorant virtutes angelice, ipsum prostratos nosmet corpore Adoramus te, 5 O bone rex et pie domine, clementiam ineffabiliter tuam magnificantes devote Glorificamus te. (Gratiam agimus tibi propter magnam gloriam tuam Domine, deus, rex celestis, deus pater omnipotens, Domine, fili unigenite, Iesu Christe), 23 Propter mundum redimere et hominem dignatus fuisti de celis in terris descendere. Domine, deus, (agnus dei, filius patris, Qui tollis peccata mundi, miserere nobis. Qui tollis peccata mundi), 24 Miserere super nos domine, exaudi preces clamantium ad te hodie, Suscipe dep(recationem nostram). 25 Auxiliare, domine, Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis. Quoniam tu solus sanctus, tu solus dominus, Tu solus altissimus, Iesu Christe). R Regnum tuum solidum (permanebit in eternum Cum sancto spirituin gloria dei patris. Amen).

Page 384: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

384

101 Collection des vers ad libitum (Pa 1119 fol. 113v-119v) LAUDES UT SUPRA 1 Laus tua, deus, resonet coram te, rex, L(audamus te). 2 O laudabilis rex, domine, deus, Lauda(mus te). 3 Qui indiges nullius laude, deus, trine et une domine, L(audamus te). 4 Omnipotens pie rex, quem laudat spiritus omnis, Laudamus te. 5 Odonay, benedicte deus, B(enedicimus te). 6 Quem benedicunt mare et aque, sol, luna, terra, stelle celi lucide, B(enedicimus te). 7 Te benedicit ovans angelorum celsa potestas et mortalis homo te benedicit ovans, B(enedicimus te). 8 Celorum factor clemens et conditor alme, B(enedicimus te). 9 Quem polus atque pontus, tellus, veneranter adorant, A(doramus te). 10 Agmina quem metuunt submissis vultibus alta, A(doramus te). 11 Quem adorant virtutes angelice, ipsum prostrato nosmet corpore A(doramus te). 12 Te veneranter adorant cuncta caterva polorum te tellus, pelagus laudat, adorat, amat. A(doramus te). 13 Pro nobis letum sumpsisti in pectore mortis. Glo(rificamus te). 14 Ut possimus consequi propitiationem tuam, o deus, precibus devotis, Glo(rificamus te). 15 Glorifica celum, quicumque redemptor in arvo, Glo(rificamus te). 16 Celitus eniteat tibi, rex, cui gloria semper, Glo(rificamus te). 17 Reminiscentes omnia tua, deus, magnalia

Page 385: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 385

Gratias (agimus tibi). 18 Pax, salus et vita omnium, deus, tibi gloria. Gratias (agimus tibi). 19 Ineffabilis trinitas et incomprehensibilis una deitas, Gratias (agimus tibi). 20 Qui polum et arva pontumque creasti, nos audi clementer, Propter (magnam gloriam tuam). 21 Qui genus humanum cernens mersisse profundum, ut hominem eriperes es quoque factus homo Propter (magnam gloriam tuam). 22 Qui super astra sedes ad dextram patris in alto, rex celi, famulis tu miserere tuis Propter (magnam gloriam tuam). 23 Sanctam maiestatem tuam poscimus devote, Domine, deus, rex (celestis). 24 Celorum sistis factor, telluris et auctor, Domine, deus, rex (celestis). 25 Qui celo resides mirabiliter cuncta disponens, Domine, deus, rex (celestis). 26 Da pacem famulis et vitam beatam, o bone rex, Deus pater (omnipotens). 27 Cui omnis creatura famulatur, eterne rex piissime, Deus pater (omnipotens). 28 Es tu principium cunctarum congrue rerum, Deus pater (omnipotens). 29 Celi terreque creator, omniumque rex et redemptor, Domine, fili (unigenite). 30 Omnipotens altissime, verbum patris et genite, auxiliare domine, Domine, fili (unigenite). 31 Tu quem venturum iudicem speramus, ut iudices omnia, rex altissime, Domine, fili (unigenite).

32 Poscimus, ecce pater, pellas delicta potenter, Iesu (Christe). 33 Tu pie, tu nobis miseris miserere, redemptor, Iesu (Christe). 34 Cuius est regnum solius, victoria, virtus, tu famulis cunctis, tu miserere tuis, Iesu (Christe).

Page 386: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

386

35 Audi clemens servulorum petimus preces, qui regnas in eternum, Iesu (Christe). 36 Magnus et fortis atque terribilis, Domine, deus. 37 Patris equalis paracliti quoque individuus compar, Domine (deus). 38 Qui calcata infera attulisti cum triumpho gloria, Domine (deus). 39 Rex pacificus atque laudabilis, Agnus (dei). 40 Quem cecinit Iohannes in clauso viscera matris, Agnus (dei). 41 Non habentem maculam Agnus (dei). 42 Redemptor universi orbis, Filius (patris). 43 Arce poli residens dominus, Filius (patris). 44 O redemptor humani generis, miserere omnibus, quos redemisti, Filius (patris). 45 Redimeres ut creata sanguine tuo, rex altissime, Qui tollis (peccata mundi). 46 Domine, deus, redemptor Israhel, Qui tollis (peccata mundi). 47 O pie, tu veritas, via, lux, o bone redemptor, Qui tollis (peccata mundi). 48 Vita salusque tibi, celsi servator Olimpi, Qui tollis (peccata mundi). 49 Deus fortis et immortalis, Suscipe (deprecationem nostram). 50 Vita, salus, bonitas, caritas, sapientia, Christe, Suscipe (deprecationem nostram). 51 Celestium, terrestrium et infernorum rex, Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis). 52 Protege servorum clementer corda tuorum, Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis).

Page 387: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 387

53 Tu mediator, heros, tu iudex, liba, sacerdos, Qui sedes (ad dexteram patris, miserere nobis). 54 O decus omnium, Quoniam tu (solus sanctus). 55 Cuncta regis, o tu, pie rex, et cuncta gubernas, Quoniam (tu solus sanctus). 56 Sit tibi laus honorque perpes, iubilatio, Christe, Quoniam (tu solus sanctus). 57 Prolis o rutilis, patri coevo, Tu solus (dominus). 58 Tu pie, tu mitis, tu clemens tuque benigne, Tu solus (dominus). 59 Tu mare, tu celsa, tu sanctos, tu regis arva, Tu solus (dominus). 60 Heros poli, heros summa resides in arce, Tu solus (altissimus). 61 Tu machine dominus, omnibus tu lux, via, sanctis, Tu solus (altissimus). 62 Plebs tua tibi laudum carmina promit, sancte, Tu solus (altissimus). R63 Regnum tuum solidum Manens in aeternum per cuncta semper secula. Qui pro nostra salute descendisti nostra pati in terra, Tu in vita nostra dirige opera. Da nobis, precamur, premia eterna, Ut letemur omnes tecum per secla, Iesu (Christe). R64 Regnum celsi decus honorificandum Rex pie, Christe, nostri semper digniter miserere, Qui bona tue donas vite patris arce supere. Quem laudantes ore ac corde Voces damus ethere. Proclamemus in eternum Iesu (Christe). 65 Angelicis feratur manibus laus nostra, sed coram te, rex, Iesu (Christe). 66 Lumen eternum, caritas vera, gloria patris, unica proles,

Page 388: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

388

Iesu (Christe). 67 Tu rector mitis per secula cuncta manebis, Iesu (Christe). 68 Sator ubique potens, pie rector atque redemptor, Iesu (Christe). 69 Cuius honor sine fine manet sceptrumque refulget Cum sancto (spiritu in gloria dei patris). 70 Solus et omne bonum, quo nos satiemur in evum Cum sancto (spiritu in gloria dei patris). 71 Exstat indeficiens per eon tibi virtus et honor Cum sancto (spiritu in gloria dei patris). 72 Da tuis pacem famulis nobis quoque. Gloria per cuncta secula seculorum. Amen. 73 Sit patri, sit nato semper decus omnis in evo. Amen. 74 Alme deus altissime, qui regnas potentissime, nostrorum sordes ablue et indulge peccamina. Amen. 1-74: Pa 1119 Versus vagantes 1 = 38:1 ; 2 = 46:1 ; 3 = 29:38, 100:2 ; 4 = 50:1 ; 5 = 46:2 ; 6 = 100:3, cf.

73 :4 ; 7 = 29:2 ; 8 = 87:7 ; 9 = 87:3 ; 10 = 4:3, 49:5 ; 11 = 100:4, cf. 73:5 ; 12 = 29:3 ; 13 = 87:4 ; 14 = 100:1, cf. 29:36 ; 15 = 91:4 ; 16 = 4:4, 49:6 ; 17

= 57:6, 58:5 ; 18 = 38:21, 45:21, 46:5 ; 19 = 36:27 ; 20 = 100:15 ; 21 = 12:5 ; 22 = 26:7, 29:5, 34:19, 46:29, 55:31 ; 23 = 8:8, 18:5, 36:19, 38:16, 45:7, 46:15, 48:21, 69:8, 99:5 ; 24 = 50:6, 64:6 ; 25 = 91:6 ; 26 = 26:8, 36:20, 45:22, 46:16, 58:14, 100:9 ; 27 = 100:18 ; 28 = 50:7, 64:8 ; 29 = 45:26,

46:33 ; 30 = 18:6, 34:39, 38:30, 48:1 ; 31 = 100:19 ; 32 = 50:13, 64:10 ; 33 = 91:11 ; 34 = 29:25, 46:36, cf. 45:34 ; 35 = 45:28, 46:34 ; 36 = 29:30, 34:14, 36:31, 38:24, 46:25, 87:11 ; 37 = 18:8, 26:9, 36:30, 38:44, 46:30, cf. 55:26 ; 38 = 52:18, 58:16 ; 39 = 29:31, 34:15, 36:32, 38:31, 46:26, 87:14 ; 40 = 50:9, 64:9 ; 41 = 13:36 ; 42 = 29:32, 34:16, 36:33, 38:32, 46:27, 87:15 ; 43 = 13:37 ; 44 = 45:29, 100:16 ; 45 = 36:4, 52:20 ; 46 = 1:9, 29:9, 34:25, 38:6, 48:22, 55:30, 100:12 ; 47 = 91:8 ; 48 = 87:6 ; 49 = 13:22, 20:10, 26:6, 29:10, 34:20, 36:13, 38:7, 45:14, 48:23, 52:7, 55:19, 73:9, 87:10, 100:13 ; 50 = 4:5, 45:9 ; 51 = 13:23, 26:11, 29:11, 34:21, 36:14, 38:8, 45:8, 48:24, 52:14, 55:20, 57:7, 73:10, 79:6, 87:16, 100:14 ; 52 = 50:11, 64:11 ; 53 = 91:9, 92:9 ; 54 = 36:22, 38:39, 46:19, 48:11 ; 55 = 50:12, cf. 64 :12 ; 56 = 91:10 ; 57 = 20:18, 36:23, 38:41, 46:20, 48:12 ; 58 = 4:10 ; 59 = 37:12 ; 60 = 20:19, 36:24, 38:40, 46:21, 48:13 ; 61 = 37:13 ; 62 = 36:28, 38:28, 45:30, 46:24, 48:19, 52:17, 74:11 ; R63 vide 131 ; R64 vide 141 ; 65 = 46:22 ; 66 = 58:18 ; 67 = 50:8,

Page 389: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 389

64:7 ; 68 = 87:8 ; 69 = 4:11 ; 70 = 29:15, 45:33, 46:40, 52:24, 58:24, 91:12 ; 71 = 87:9 ; 72 = 58:19, 72:11, cf. 46:43 ; 73 = 13:44 ; 74 = 13:45, 34:23, 52:15

Manque dans les AH ; Gloria mél. A, Bosse (1955) 39 ; Rönnau (1967), pp. 64-66 ; Voir Iversen, Incipiunt Gloriae cum Laudes (1998) ; Iversen, Variatio delectat

(2006), Colette-Iversen, La parole chantée (2014), pp. 246-249.

Page 390: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

390

102 – 116 Invitations

102 Angelicam laudem domino deprome, sacerdos : Gloria in excelsis deo

Rector ab arce (87:I) Apt 17 103 Angelice laudis dic carmina, summe sacerdos, eia : Gloria in excelsis deo Laudat in excelsis (29:I) Apt 17 104 1 Cives superni 2 hodie suam 3 simul et nostram 4 nuntiant mundo 5 festivitatem. 6 Gloriam deo 7 resonemus omnes : Gloria in excelsis deo Christe salus mundi (12:Ia) Pa 10508 Christus surrexit (13:Ia) Lo 13 PaA 1169 Pa 779quart. Pa 1118 Pa 1084

Pa 1871 Apt 18 Apt 17 Apt 17sec. Ox 222 Mza76 Vro 107 To 18 Ivr 60 Vol 39 RoC 1741

RoN 1343 Mod 7 Pad 47 Pst 121 RoA 123 Vat 602 Ben 40 Ben 34 Ben 38 MC 127 Vat 6082 MC 339 Vat 576 Laudat in excelsis (29:Ib) Pa 779tert. Laus tibi domine (36:Ib) Pa 9449tert. Pa 1235sec. Pa 779 sext. O laudabilis rex gloriose (47:I) Pa 9449sec. Pa 1235tert. Omnipotens altissime (48:Ib) Pa 779 Pax sempiterna (55:Ib) Ma 288 Pa 9449 Pa 1235 Prudentia prudentium (58:Ib) Pa 779quint. Qui indiges/Ut possimus (100:Ia) Pa 779sec. Pa 1118 (incipit ) Vat 7231 Ben 39 1 Cives superni hodie. Pa 779sec. ��� 4 nuntiant: nunciant supra lin. add. Pa 1871, nuncians Mod Pad 47 ��� 5 festivitatem: festivitatis RoA 123, Christi nativitatem Pa 779sec. Pa 779tert.

Pa 1118, Christi resurrectionem Pa 779sext., Christi resurrectionem Pa 9449tert. Pa 1235sec., Pa 779, Christi ascensionem Pa 779quint.

Page 391: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 391

7 omnes: omnes Christo resurgente Vro 107 Mod 7 Pad 47 To 20 RoC 1741 RoN 1343 Bo 2824 RoA 123 Pst 121 Ben 40 Ben 38 Ben 35 Ben 34

L’invitation peut être traité comme un vers de trope dans Pa 779 ; ���van Deusen, Nevers (1980), I, pp. 91-92 ; II, pp. 43, 245 ; ‘antiphona ad gloria’, voir Strunk, Tropus and Troparion (1970), pp. 305-311 (reéd. 1977, pp. 268-276).

105 Eia canendo sonos vasto modulamine dulces : Gloria in excelsis deo Pa 1240 In coll. sed in marg. add. Pa 1240 106 1 Hodie natus est dominus Iesus Christus. 2 Hodie iocundemur cum illo. 3 Eia, dic, domne, eia : Gloria in excelsis deo

Omnipotens altissime (48:Ic) Pa 887

107 1 Letentur celi celorum 2 Et exultet omnis orbis terrarum, 3 Quia hodie Christus de virgine Maria natus est. 4 Iubilemus omnes cum angelis clamantes et dicentes : Gloria in excelsis deo Quem glorificant (73:I) PaA 1169 Quid tibi nunc (83:I) Pa 9449 Pa 1235 4 clamantes et dicentes: dicentes PaA 1169 Pa 9449

Cf. Ps. 95:11 letentur celi et exultet terra ; commoveatur mare.

Page 392: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

392

108 1 Omnes vocibus altis te laudamus, 2 Rex bone, trine et une, 3 Cuius bonitas cum cor parque 4 In trinitate vivit et regnat 5 Nunc et per infinita secula seculorum ac semper : Gloria in excelsis deo Christus surrexit (13:Ic) PaA 1169 109 1 O sacer ac summus domini de more sacerdos, 2 Laudibus ecce tui divinis iure moratis 3 Petimus angelicum subnecta primitus hymnum. 4 Eia, dic, domne : Gloria in excelsis deo

Prudentia prudentium (58:Ia) Pa 779 Manque dans les AH. 1-3 hexamètres. 110 1 O sacerdos dei, 2 Audi preces nostras, 3 Quas in conspectu tuo supplices fundimus, 4 Ut stare digneris ante sacrum et sanctum altare. 5 Et predica nobis angelorum hymnum. 6 Eia, recita, domne : Gloria in excelsis deo

In coll. sep.: Pa 1871 111 1 Pastor bone, 2 Veni ante sacrum et sanctum altare, 3 Ut in laude regis regum 4 Vocem tuam prior emittere digneris. 5 Supplices te rogamus : 6 Eia, dic, domne : Gloria in excelsis deo

Page 393: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 393

Christus surrexit (13:Id) RoA 123tert. Laus tua deus (38:Ia) RoA123quart. Pax sempiterna (45:Ic) PaA 1169 RoA123 Quem novitiate (74:I) RoA 123sec. Pastor bone veni. RoA 123, Pastor bone veni ante. RoA 123, Pontifex bone. RoA 123 quatr. | Eia dic, domne om. PaA 1169 Cf. Sacerdos dei excelsi (113) 112 1 Sacerdos dei, ecce resurgentem collauda, 2 Et in aula regis regum 3 Vocem tuam emitte. 4 Te supplices exoramus, 5 Eia, dic, domne : Gloria in excelsis deo

Christe salus mundi (12:Ib) Apt 17 113 1 Sacerdos dei excelsi, 2 Veni ante sacrum et sanctum altare, 3 Et in laude regis regum vocem tuam prior emittere dignare, 4 Supplices te rogamus, 5 Eia, dic, domne : Gloria in excelsis deo * * * 6 Hymnum angelicum obnixe precamur per gloriosum martyrem Stephanum, ut digneris referre : Gloria in excelsis deo 1 2 3 4 5: Ba 5 Cdg 473 Ox 775 PaA 1169 Pa 1240 Pa 779 Pa 779sec. Pa 887 Pa 903 Pa 1118 Pa 1871 Apt 18 Ivr 60 To 20 RoA 123 Ben 39 1 2 3 5: Vro 107 Pst 121 1 2 4 3 6 5: Pa 779tert. (Versio II) Laudat in excelsis (29:Ia) Pa 779 Apt 18 Laus tibi domine (36:Ia) Pa 779sec Laus tua deus (38:Ia) Pa 903 Pax sempiterna (55:Ia) Cdg 473 Ox 775 Lo 13 Pa 13252 PaA 1169 Ivr 60 Vro 107 To 20 RoA 123 Pst 121

Page 394: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

394

Que celicolas (67:I) Ba 5 Qui indiges/Ut possimus (100:Ib) Pa 779tert. (versio II) Pa 1118 Gloria sine tr. Ben 34 In coll. sep.: Pa 1240 Pa 887 Pa 1871 Post rubr. CANTORES GEMINI RESONANT HEC VERBA DICENTES Ox 775, ORGANA

DULCISONA DOCTA MODULAMINA COMPTA UT PETAT ALTARE RESONAT LAUS ISTA SACERDOS ORGANA SUPER HYMNUM ANGELICUM Lo 13

1 sacerdos dei veni UT SUPRA Pa 779sec. | sacerdos dei: sacerdos dei excelsi Pa 779tert. Pa 1118, sacerdos dei electe Vro 107, pastor bone PaA 1169

To 20 RoA 123 Pst 121 2 veni: stans Pa 13252, qui stas Pa 779tert. | sacrum et sanctum: sanctum et

sacrum Cdg 473 Ox 775 Pa 1118 Vro 107 3 et: ut RoA 123 Pst 121 Ben 39 | et in laude: nunc in laude Pa 13252 |

laude: laudem Ba 5 | vocem tuam . . . dignare: voce tua prior Pst 121 | emittere dignare: emitte Pa 903 Cdg 473 Ox 775 Pa 779tert. Pa 887

Pa 1118 Pa 1871 Vro 107, prior emittere digneris PaA 1169 To 20 RoA 123, prior emittrere dignaris Ba 5, primum emittere digneris Pa 13252 4 te rogamus: te rogamus et petimus Pa 1118, deprecamur et petimus Pa 887

Pa 903 Pa 1871, deprecamur Cdg 473 Ox 775 5 eia om. Pa 903 Pa 1118 | domne: dicito Ba 5 domne: domne. TUNC DICAT PONTIFEX GLORIA Pa 1240. On notera les rubriques en hexamètres dans les manuscrits anglais. Versio II (Pa 779tert.) 1 Sacerdos dei excelsi, 2 Qui stas ante sacrum et sanctum altare, 4 Supplices te rogamus, 3 Ut in laude regis regum vocem tuam emitte. 6 Hymnum angelicum obnixe precamur Per gloriosum martyrem Stephanum, Ut digneris referre. 5 Eia, dic, domne : Gloria in excelsis deo 114 Sanctorum fando cunctorum laude canendo : Gloria in excelsis deo

In coll. sed in marg. add. Pa 1240 Hexamètre.

Page 395: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 395

115 1 Summe sacerdos, 2 Emitte vocem tuam 3 Et recita nobis angelorum cantica, 4 Quam precinerunt regi nato domino. 5 Eia, dic, domne : Gloria in excelsis deo 1 2 3 4 5: Pa 909 Pa 887 Pa 1084 Pa 903 Pa 1118 Pa 1871 Laus tua deus (38:Ib) Apt 17 Omnipotens altissime (48:Ia) Pa 903 Pa 1118 Pa 779 In coll.: Pa 887 Pa 1084 post rubr. DICATUR ANTE LAUDES DEO EPISCOPO Pa 903, AD ROGANDUM

EPISCOPEM Pa 1118 3 cantica: carmina Apt 17 4 quam: que Pa 903 Pa 779, quae Apt 17 5 Eia dic, domne om. Pa 887 Pa 1084, supra lin. add. Pa 887, Eia dic, domne

eia Apt 17 Cantica – quam, l’hymne des anges traité ici comme un mot au singulier. 116 1 Surrexit Christus ex mortuis 2 Morte confractis vinculis. 3 Gaudentes angeli 4 Voces in altissimis 5 Proclamant dicentes : Gloria in excelsis deo

PaA 1169 Pa 779 Pa 1084 Pa 1118 Ox 222 Ox 222sec.

Surrexit Christus: Christus surrexit (13I:b) Pa 779 Pa 1084, Ox 222, Ox 222sec. 1 ex: e Pa 1118 PaA 1169

Page 396: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

396

117 – 152 Prosules et ‘fausses prosules’

117 Prosule Alma cuius potestas 1 Alma cuius potestas 2a Pater domine, nomen tuum, qui lumen de lumine, 2b Sacre ecclesie sociasti admirabili dote. 3a Dignare, proles, absolvere, dilecte, 3b Sponso tuo divo piamine, 4 Qui unus idemque es trinitas, Iesu Christe 1 2a 2b 3a 3b 4: Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 1 2a: Pa 1120 In coll. sep.: Pa 909 Pa 1120 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 Versus vagantes 2b, 3a, 3b vide etiam Lumen aterne (128) 2a Pater domine nomen. UT SUPRA scil. in Lumen eterne Pa 1120 2b Sacre ecclesie. UT SUPRA scil. in Lumen eterne Pa 909 Pa 1121 |

admirabili: admirabile Pa 1120 Pa 909 Pa 1121 Pa 887 3a Dignare proles. Pa 887, Dignare UT SUPRA scil. in Lumen eterne Pa 909 Pa

1121 | dilecte: delecte Pa 1084 3b Sponso tuo UT SUPRA scil. in Lumen eterne Pa 1121, Sponso tuo. Pa 909 Pa

887 4 es trinitas: es tas sed tas sine neum. Pa 1121 | trinitas: om. Pa 1119,

veneranda trinitas Pa 887 AH 47, no 222 ; Iversen, Maiestas Domini (2009).

‘Ô Père, Seigneur, la bonne force de celui qui est la lumière de la lumière, tu a associé ton nom à l’Église avec une dot merveilleuse. Que tu daignes, ô Fils aimé, la libérer par son époux divin, Toi qui es l’Un et en même temps la Trinité’.

118 Prosule Apostolorum princeps R Regnum tuum solidum 1a Apostolorum princeps, Petre, pro nobis intercede, 1b Ut nos emundet fons misericordie a crimine. 2a Et deducat rex ad gaudia amena 2b Patrie semper mansure, 3 Ut potens est in eternum, Iesu Christe

Page 397: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 397

R 1a 1b 2a 2b 3: Ma 19421 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 Pa 1084 Pa 1177 In coll. sep.: Ma 19421 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 Pa 10844 Pa 1177 Versus vagantes 1a vide etiam O rex glorie (133) 3 vide etiam O summe bone (134), Salve virgo virginum (146) 1a Petre om. Ma 19421 2a deducat: deveat Ma 19421 | amena: uranica Ma 19421 2b Patrie. . . mansure: Patrie qui regnas cum patre Ma 19421 3 Ut potens est: Et potens es Pa 1177, Permanebit Ma 19421 | in eternum om.

Pa 887 AH 47, no 229 ; Tello Ruiz-Pérez (2006), II, pp. 345-346 (cod. Ma 1361). 1a Cf. Trope d’Introït Domine probasti pour St. Pierre: Apostolorum principem

celebrem collaudemus, CT X B, p. 39 ; Colette, Moissac facs. (2006), 94, fol. 68v -69 ; Iversen, Maiestas domini (2009).

‘Ô Pierre, Prince des apôtres, intercède pour nous, afin que Celui qui est la source de miséricorde, nous lave des péchés et nous emmène roi aux joies agréables dans la patrie qui va démeurer toujours comme il est puissant éternellement’.

Voir Planche 23 (Pa 887, f. 86). Carne et mente Vide Laudibus eximiis (32:10) 119 Prosule Celsi clemens Olympi 1 Celsi clemens Olympi, 2a Manens tu perenni servator in tempore, 2b Qui sacrato mortis letum sumpsisti in corpore. 3a Te precamur omnes, dulcissime, 3b Tergas ut nostrorum maculas peccaminum, Iesu Christe * * *

4 Eterne salutis gloriemur omnes vita salusque beata 1 2a 2b 3a 3b: Pa 10508 Pa 9449 Pa 13252 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 1084 Pa 887 Vro 107 1 2a 3a 3b: Ma 19421 1 2a 2b 3a 3b 4: Pa 1871 (Versio II) Rector ab arce (87:12): Pa 10508 Ma 19421 Pa 13252 Pa 1871 Vro 107 Laus tibi summe (37:17): Pa 9449 In coll. sep.: Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 Pa 1084

Page 398: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

398

1 Olympi: Olumpi Ma 19421, Olimpi Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 Pa 1084, Olimphi Pa 1871 2a Manens: Manes Pa 10508 Ma 19421 Pa 1119 Pa 1121, Canens Pa 1871 |

perenni: perennis Pa 9449 Pa 1871, perenne Pa 909 | servator in: salvator omni Pa 9449

2b sacrato: to supra lin. Pa 1084, sacrator Pa 13252 Pa 1871, sacrata Pa 9449 | letum: leto Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 1084 Pa 1871 | in: tuo in Pa 9449

3a Te precamur: deprecamur Pa 19421 Pa 1120 Pa 1084 Pa 1871, deprecamus Pa 1119 | dulcissime: o dulcissime Pa 9449

3b ut om. Pa 10508 Pa 887 Vro 107 AH 47, no 233 ; Hiley, Ordinary of mass chants (1986), p. 95 ; Colette, Moissac facs.

(2006), p. 94, f. 74v ; sur la même mélodie que Per te, Christe et Lumen eternum ; Dennery (1987), I, p. 437.

3b cf. O rex glorie (133). Versio II (Pa 1871) 1 Celsi clemens Olimphi 2a Canens tu perennis servator in tempore, 2b Qui sacrator mortis leto sumpsisti in corpore. 3a Deprecamur omnes, dulcissime, 3b Tergas ut nostrorum maculas peccaminum. 4 Eterne salutis gloriemur omnes, vita salusque beata, Iesu Christe 120 Christe celorum rex alme / Christe celi rex et terre / Christe redemptor rex alme Iesu Christe, 1 Christe, celorum rex alme, 2 Voces nostras, o inclite, 3 Vocibus angelorum adiunge Cum sancto spiritu 1 2 3: Lo 19768 Cdg 473 Ox 775 (Versio II) Lo 13 Lo 13sec. Lo 13 tert. Lo 4 Du 6 Ma 288 Ma 288 sec. Ma 289 Ma 289sec

Ma 19421 Ma 19421sec Ma 19421tert. Ma 19421quart. Ma 19421quint. Ma 19421sext. Ma 19421sept. Pa 9449 Pa 9449sec. Pa 1235 Pa 1235sec. Pa 10508 Pa 13252 Pa 13252sec. PaA 1169 Pa 1240 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 Pa 887 sec. Pa 1084 Pa 1118 Pa 1871 Pa 779 (Versio III) Ox 222 Vro 107 Mod 7 Ivr 60 Vat 602 Ben 34 Angelica iam pater (3:6): Du 6 Ma 288 Ma 289 Ox 222 Christus surrexit (13:19): Ma 19421tert. Deus invisibilis (18:10): Ma 19421quart. Laudabile tribuens (26:14): Pa 887sec. Pa 1084 Laudat in excelsis (29:7): Lo 13 Pa 9448 Pa 9449 Pa 1235 Laus tibi domine (36:12): Lo 13sec. Pa 9449tert. Pa 1235tert.

Page 399: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 399

Laus tua deus (38:19): Ma 19421 Pa 9449sec. Pa 1235sec. Pa 13252 Vro 107 Ivr 60 Vat 602 Ben 34 O gloria sanctorum (45:6): Lo 4 Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Ma 19421sec. Pa 9449quart. Pa 1235quart. CF 57 Pax sempiterna (55:32): Ben 35 Prudentia prudentiarum (57): Lo 19768

Prudentia prudentium (58): Cdg 473 Ox 775 (Versio II) Pa 13252sec. Ma 288 Ma 289 Pa 9448 PaA 1169 Pa 1240 Pa 1120 Pa 909 (Versio III) Pa 1119 Pa 1121 Pa 779 Pa 887 Pa 1084 Pa 1118 Pa 1871

Quando regis (64:14): Ma 19421sept. Quem cives celestes - Quam (70:16): PaA 1169 Quem patris ad dexteram (75:28): Mod 7 Quid tibi nunc (83:20): Lo 13tert. Rector ab arce (87:13): Ma 19421 Pa 1871 Vro 107 1 Christe: Iesu Christe Mod 7, Rector Lo 13 Ma 288 Ma 289 | celorum rex

alme: celi rex et terre Pa 1240 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 889 Pa 1118 Pa 1084 Pa 1871 Pa 887 Pa 779, redemptor rex alme Cdg 473 Ox 775 Pa 13252sec.

2 o inclite: piissime Pa 1240 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 889 Pa 1118 Pa 1084 Pa 1871 Pa 887 Pa 779 3 post adiunge iter Adiunge cum melisma add. Pa 10508 Manque dans les AH ; une ‘fausse prosule’ qui peut être liée à la mélodie de Christe,

voir Rönnau (1967), pp. 186-187 avec transcription musicale ; lié à Manebit cum patre (130) à Bénévent ; Hiley, Ordinary of mass chants (1986), 95 ; Colette, Moissac facs. (2006), p. 76, f. 68.

Voir Planches 12 (Pa 10508, f. 26), 15 (Pa 1235, f. 192v), 27 (Pa 1871, f. 68) et 32 (Ben 34, f. 239).

Parfois traitée comme un vers de trope (par ex. dans Cdg 473 et Ox 775). Voir versio II et l’Introduction, 2. 4. 4. sur les ‘fausses prosules’. Cf. le Kyrie tardif, AH 47, no 132 : Christe celorum rex deus eterna redemptor . . . Voces nostrorum vocibus sanctorum adiunge.

Dans Pa 10508, Adiunge doté d’un neume inscrit par Orderic Vital, voir Dennery (1987), I, p. 433.

Versio II (Ox 775) 1 Christe, redemptor, rex alme, 2 Voces nostras, o inclite, 3 Vocibus angelorum adiunge. Quoniam tu solus sanctus Versio III (Pa 909) Iesu Christe, 1 Christe, celi rex et terre, 2 Voces nostras, piissime, 3 Vocibus angelorum adiunge Cum sancto spiritu

Page 400: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

400

121 Prosule Conditor generis humani /Ineffabilis /Sapientia R Regnum tuum solidum 1 Conditor generis humani, redemptor idemque, 2 Ineffabilis, sine fine, sine principio, 3 Sapientia dei patris eterni, 4 Salvare venisti nos, nasci dignatus de virgine. 5 Et nunc deus et homo regnans, o domine dominator, P Permanebit in eternum. Iesu Christe. * * * 4a Qui nasci propter lapsum voluisti hominem 6 Qui tuo primo teste gaudia dans ethera 7 Te laudamus, rex clementissime 8 Tibi laus et honor 9 Qui in cruce signum nobis dedisti vivifice 10 Per te, Christe, sistit, omnipotentissime 11 Qui Iohannem verbi tui debriasti nectare 12 Verus et eternus nobis immolatus en epulemur 13 Et tu deus et homo factus 14 Redimere captivos 15 Qui nasci dignatus es de virgine R 1 2 3 4 5: Pa 1240 Pa 1240sec. Pa 887 R 1 3 2 4 5 P: Lo 13 Pa 495 Vic 106 Ben 35 R 1 2 4b 3 4 5: CF 57 (versio III) R 1 3 2 4 P: Cai 75 R 3 2 4 5 P: Mü 14322 Mü 14083 Pa 9448 R 2 3 4 5 P: Vce 146 Vce 161 Vce 162 Pst 121 1 2 4 5: PaA 1169 R 1 2 6 3 4 5: Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 (versio II) Pa 1121 Pa 1084 R 1 2 4 P: Ivr 60 1 R 2 3 4 5 P: Pa 495 Vic 106 Vro 107 RoA 123 Bo 2824 RoC 1741 RoN 1343

Page 401: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 401

1 3 2 4 5: Ben 35 R 1 2 4b 9 10 11 3 4: CF 57sec R 1 12 3 2 4 5 13 P: Apt 18 R 1 2 4 14 7 15 5 P: Ox 222 (versio IV) 7 15 5: Ivr 60sec. 1 3 10 2 9 4 7 5 8 P: Ivr 60tert. R 1 (incipit): Pa 887sec. Christus surrexit (13:R20) Apt 18 Laus honor Christe (34:R36) Pa 1240sec. Pa 887sec. Laus tua deus (38:R26) Mü 14322 Mü 14083 Lo 13 Pa 9448 Cai 75 Pa 1240 Pa 887 Ivr 60tert. O gloria sanctorum(45:16) CF 57sec. Pax sempiterna (55:55R21a-f) PaA 1169 Pa 495 Vic 106 Vce 146 Vro 107 Ivr 60 Ivr 60sec. RoA 123 Quem novitate (74:R8a-b) Ox 222 Bo 2824 RoC 1741 RoN 1343 Ben 35 In Gloria sine trop. CF 57 In coll. sep.: Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 1084 Versus vagantes 1 vide etiam versus tropi Pax sempiterna (55), Quem novitate (74) ; 8, 9, 10, 13 vide etiam Per te, Christe (138) ; 12 vide etiam Christus surrexit (13) 1-5 in marg. add Pa 1240 2-5 in marg add. Mü 14322 1 Conditor generis humani. UT SUPRA Pa 887sec. | humani: humana Pa 9449 2 ineffabilis sine fine: ineffabilissime Ivr 60tert., ineffabile sine fine RoN 1343

| fine om. Pa 1240 | sine principio: sine supra lin. add. Pa 1120, sine principio: regnans cum domino patre Pa 495

3 dei patris: deo patri Apt 18 | eterni: eterne CF 57 Pa 1240 Pa 1240sec. Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 Apt 18 Pa 495 Vic 106 Ben 35,

eterna Ox 222 RoN 1343, eterni fili Mü 14083 Mü 14322 Pa 9448 4 nos om. Mü 14322 | nasci . . . virgine om. Ox 222, redimere captivos Ivr 60

| nasci dignatus: qui nasci dignatus es Ox 222sec. | de virgine: ex virgine Mü 14322 Cai 75 Ben35 4a Qui nasci propter lapsum voluisti hominem CF 57 5 nunc: nonc PaA 1169, tunc Pa 909 Pa 1119 Pa 1121, tu Apt 18 | homo:

omo Pa 1240 Pa 1240sec. Pa 495 | regnans ex regnas corr. Pa 909, regnas Pa 1240 Vce 146 Vro 107 RoN 1343, factus Ap 18, verax Ox 222 Ivr 60sec. | o domine dominator om. Apt 18 Apt 17, dominator domine Pa 495

6 teste: testes Pa 1119, testi CF 57sec. | ethera: ether Pa 1121 7 clementissime: potentissime Ox 222 Ivr 60sec. 9 in cruce: crucis Ivr 60tert. 10 Per om. Ivr 60tert. P Permanebit: Permanebis Pa 1119 Pa 903 Pa 495 | Permanebis in eternum

iterum in fine Mü 14322 Mü 14083 AH 47, no 220, pp. 284-286 ; Planchart (1977), II, pp. 80, 275, 277-279, 294-297 ;

Leach (1986), I, pp. 97-115, 105 ; Castro Caridad (1989), p. 531 ; CT V, pp. 238-239 ; Tello Ruiz-Pérez (2006), II, pp. 347-350 ; Iversen, Maiestas domini (2009).

4, 6, 9, 10 et 11 sont présentés comme des vers altérnatifs dans CF 57 (Voir versio III).

Page 402: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

402

Sapientia cf. 1 Cor.1:24, Christum . . . Dei sapientiam ; cf. l’hymne de Prudentius Deus ignee fons, Walpole, Early Latin Hymns, 29.

10 Tous les vers suivis de Per- qui porte le mélisme. Ici ce Per remplace le mot Per qui devait ouvrir le vers.

Voir Planche 6 (Mü 14322, f. 104v). Versio II (Pa 1119) ALIUM R Regnum tuum solidum 1 Conditor generis humani, redemptor idemque, 2 Inneffabilis sine fine, sine principio, 6 Qui tuo primo testes gaudia dans ethera. 3 Sapiencia dei, patris eterne, 4 Salvare venisti nos, nasci dignatus de virgine. 5 Et nunc deus et homo regnans, o domine dominator, Iesu (Christe) Versio III (CF 57) R Regnum tuum solidum 1 Conditor generis humani, redemptor idemque 2 Ineffabili, sine fine, sine principio. 4a Qui nasci propter lapsum voluisti hominem. 3 Sapientia dei patris, eterne, 4 Salvare venisti nos, nasci dignatus es de virgine. 5 Et nunc deus et homo, regnas, o domine dominator. Iesu Christe Versio IV (Ox 222) R Regnum tuum solidum 1 Conditor generis humani, redemptor idemque, 2 Inneffabilis, sine fine, sine principio, 4 Salvare venisti nos, 14 Redimere captivos. 7 Te laudamus, rex potentissime, 15 Qui nasci dignatus es de virgine. 5 Et nunc deus et homo verax, o domine dominator. P Permanebit in eternum. Iesu Christe

Page 403: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 403

Versio V (Ivr 60 tert.) 1 Conditor generis humani, redemptor idemque, 3 Sapientia dei patris eterni, 10 (Per) te, Christe, sistit, omnipotentissime, 2 Ineffabilis, sine principio, 9 Qui crucis signum nobis dedisti vivifice. 4 Salvare venisti nos, nasci dignatus ex virgine. 7 Te laudamus, rex clementissime, 5 Et nunc deus et homo regnans, o domine dominator. 8 Tibi laus et honor P Permanebit in eternum. Iesu Christe 122 Prosule Confessor/Precursor /O rex tante R Regnum tuum solidum 1a Confessor Christi egregie, o Martine, 1b Intercede pro nostra facinora, 2a Ut mentibus nostris excelsus casta dogmata det, 2b Ut mereamur ingredi pariter aulam regni, 3 Et perfrui in eternum. Iesu Christe * * * 4 O rex, tante memores gratie Qua vivit reus homo dei morte, Serves quoque nos ut ac perinde R 1a 1b 2a 2b 3: Pa 9449 Pa 1235 1a 1b 2a 2b 3: Pa 1084 4 1a 1b 2a 2b 3: Pa 887 (versio II)

Laudabile tribuens (26:R16): Pa 1084 O gloria sanctorum (45:R15): Pa 9449 Pa 1235 Pa 887 1a Confessor: Precursor Pa 887 | Martine: Ioannes Pa 887, Severine Pa 1084,

Martine supra lin. Pa 1084 2a Ut: Et Pa 9449 Pa 1235 | excelsus: excelsum Pa 887, excelsa Pa 9449 Pa

1235 | nostris: puris Pa 9449 | casta: castra Pa 9449 2b aulam regni: pariter aulam regni Pa 9449 Pa 1235, aula regi piissime, Pa

1084, aulam regni introire Pa 887 4 eternum: evum eternum sed evum supra lin. add. Pa 1084 6 ac: hac Pa 887 AH 47 no 231 ; Rönnau (1967), pp. 94, 110, 127. 1b pro nostra facinora, peut-être afin d’avoir les voyelles finales -a, cf. le traitement de

agmina CT VII, pp. 109-111 ; voir l’Introduction, 6 ;

Page 404: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

404

Elfving, Étude lexicographique (1962), pp. 44-48 ; Stotz, HLSMA 4, 12. 1. Après le Gloria dans le fascicule du Pa 1084 : Sancte Martine confessor Christi

amicus dei una cum angelis dei exorare pro nobis precamur ALLELUIA. Versio II (Pa 887) 4 O rex, tante memores gratie, Qua vivit reus homo dei morte, Serves quoque nos ut ac perinde. 1a Precursor Christi egregie, o Iohannes, 1b Intercede pro nostra facinora, 2a Ut mentibus nostris excelsum casta dogmata det, 2b Ut mereamur ingredi pariter, aulam regni introire 3 Et perfrui in eternum. Iesu Christe 123 Prosule Cui regnum Permanebit indivisum 1 Cui regnum est sine fine 2 Permanebit indivisum, inconcussum, sine fine perenne. 3 Te adorant et collaudant omnes simul virtutes angelice. 4 Et nos supplices collaudamus tuum nomen, 5 Quod permanebit in eternum, Iesu Christe * * * 6 In secula seculorum 1 2 3 4 5: Vro 107 Pst 121 R 2 3 4 5: RoC 1741 RoN 1342 1+6: RoC 1741sec. RoN 1342sec. Alme mundi hodie (1:R20): Vro 107 Pst 121 Pax sempiterna (55:R29): RoC 1741 RoN 1343 1+6 versus tropi: RoC 1741 RoN 1342 Versus vagantes 2 3 vide etiam Permanebit indivisum (135)

Manque dans les AH ; Borders (1996), pp. 27-32.

Page 405: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 405

124 Prosule Deus eterne rex /Decus eterne rex R Sceptrum, gloria sanctorum, 1a Deus, eterne rex clementissime atque misericordissime, 1b Redemptor alme, cui cuncta semper famulantur creata vere, 2a Tu pie, exaudi preces clamantium ad te, 2b Tu qui es virtus et lumen, lux indeficiens, 3 Decus atque paternum, Iesu Christe

R 1a 1b 2a 2b 3: Ma 288 Ma 289 Ma 19421 Pa 9449 Pa 1235 Pa 1235sec. Pa 13252 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1119 sec. Pa 1121 Pa 779 Pa 887 Pa 1084 Pa 903 Pa 1118 Pa 1871 Pa 778 Pa 495 Mst 73 Hu 4

Laudat in excelsis (29:R13): Pa 1235 Laus tibi summe (37:R14): Ma 288 Ma 289 Ma 19421 Pa 9449 Pa 13252 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 779 Pa 887 Pa 1084 Pa 903 Pa 1118 Pa 1871 Pa 778 Laus tua deus (38:R27): Pa 1235sec. In coll.sep.: Pa 1119sec. 1a Deus: Decus Mst 73 | misericordissime: misericor cett. litt. propter detr.

desunt Pa 887 1b Redemptor: Regnator Ma 288 Ma 289 Ma 19421 |

Redemptor. . . paternum verba propter detr. desunt Pa 887 | semper om. Pa 1235 Pa 13252 | cuncta in cuncta semper corr. Pa 909

2b et lumen lux: laus et lumen Pa 1235, et lumen Pa 1235sec. AH 47, no 226 ; Rönnau (1967), p. 126 ; Planchart (1977) II, pp. 272, 279 ; Hiley, Ordinary of

mass chants (1986), p. 95 ; Tello Ruiz-Pérez, (2006), II, pp. 351-353 ; Colette, Moissac facs. (2006), 94, f. 68v-69 ; Iversen, Maiestas domini (2009).

125 Prosule Decus virginum /Deus virginum R Regnum tuum solidum 1a Decus virginum earumque paradigma omnium, 1b Salve Maria, que attulisti nobis hominem deum. 2a Auxiliare famulis ubique 2b Sancto tuo iuvamine. P Permanebit in eternum. Iesu Christe R 1a 1b 2a 2b P: Ma 19421 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 Pa 1084 Pa 1177 Mst 73 Hu 4 Pa 495 In coll. sep.: Ma 19421 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 Pa 1084 Pa 1177 Mst 73 Hu 4 Pa 495

Page 406: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

406

R Regnum t. Pa 1084 1a decus: deus Pa 1177 | earumque: utriumque Pa 1177 | paradigma omnium

supra lin. Pa 887 1b maria supr. lin. Pa 1084 | que: qui Ma 19421 2b Sancto: Facto Pa 1119 | tuo supr. lin. Pa 1084, tuo pie Pa 1177 Iesu: Cum Pa 1177 Mst 73 Hu 4 AH 47, no 225 ; Tello Ruiz-Péréz (2006), II, pp. 354-355. Voir Planche 23 (Pa 887, f. 86). Deus virginum Vide Decus virginum (125) Ineffabilis sine fine Vide Conditor generis (121) 126 Iesu Christe altissime 1 Iesu Christe altissime, 2 Per te obtinere mereamur veniam 3 Nunc et semper, sine fine et sine termino, 4 Qui cum patre semperque regnas 5 Simul et per infinita seculorum secula, Iesu Christe 1 2 3 4 5: Pa 9449 Pa 9449sec. Pa 1235 Pa 1235sec. Pa 3126 PaA 1169 Pa 495 Vic 106 O laudabilis (47:R12): Pa 9449sec. Pa 1235sec. Pax sempiterna (55:R22): Pa 9449 Pa 1235 Pa 3126 PaA 1169 Pa 495 Vic 106 3 termino: terminio Pa 9449sec. 4 regnas: regnat Pa 9449sec.

Manque dans les AH ; Gloria mél. A, Bosse (1955), mél. 39.

127 Prosule Iohannes baptista 1a Iohannes baptista interpellet pro nostra facinora. 1b Et pia prece obtineat omnibus in munere, 2a Ut des nobis florigera sede 2b Frui semper tecum in ethere, 3 Qui potens es in eternum, Iesu Christe

Page 407: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 407

1a 1b 2a 2b 3: Pa 10508 Ma 19421

Quando regis (64:R13): Pa 10508 Ma 19421 Versus vagantes 2a, 2b, 3 cf. Salve virgo virginum (147) 2a Ut: Et Pa 10508 Ma 19421 | des: det Ma 19421 AH 47, no 232 ; Hiley, Ordinary of mass chants (1986), p. 95 ; Dennery (1987), I, p.

430 ; II, pp.112-113. 1a pro nostro facinore cf. 122 et 147 ; voir l’Introduction, 6. 1a-b cf. Rom. 8:34, Christus qui interpellat pro nobis ; ‘Que Jean Baptiste intercède pour

nos péchés et qu’il obtienne par sa prière pour nous tous, que tu nous laisses jouir toujours avec toi de ton siège fleuri, Toi qui es puissant éternellement, Jesu Christ’.

128 Prosule Lumen eterne R Regnum tuum solidum 1a Lumen eterne, qui splendor es, sed de tuo lumine, 1b Sacre ecclesie sociasti admirabili dote. 2a Dignare, proles, absolvere, dilecte, 2b Sponse tue divo piamine. P Permanebit in eternum. Iesu Christe R 1a 1b 2a 2b P: Pa 10508 Ma 19421 PaA 1169 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 Pa 1084 Vro 107 RoC 1741 RoN 1343 Laus honor Christi (34:R22): PaA 1169 O laudabilis rex (46:R13): Pa 10508 Ma 19421 Vro 107 RoC 1741 RoN 1343 Prudentia prudentium (58:R23): Vro 107 In coll. sep.: Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 Pa 1084 Versus vagantes 1b, 2a, 2b vide etiam Alma cuius potestas (117) R Regnum tuum solidum: Regnum tuum nobile PaA 1169, Sceptrum regni nobile Pa 10508 Ma 19421, Sceptrum regni nobilem RoC 1741 Vro 107, Sceptrum regnum nobilem RoN 1343 1a splendor es sed de: splendore sede Pa 1120 Pa 909 Pa 1121 Pa 887 Pa 1084, splendore sed de Vro 107, splendore in sede PaA 1169, splendorem RoC 1741 1b dote: docte PaA 1169 2a proles: prolex Vro 107 | dilecte: delecte Pa 1084

Page 408: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

408

2b sponse tue: sponso tuo Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 Pa 1084, sponso tue PaA1169 | piamine: spiramine PaA 1169 P permanebit: permanebis RoC 1741 RoN 1343 AH 47, no 221 ; Hiley, Ordinary of mass chants (1986), p. 95 ; Leach (1986) I, pp. 85, 192-193 ; Borders (1996), pp. lxiii-lxiv, 53 ; Iversen, Maiestas domini (2009). 1a cf. Hbr. 1:3 Qui cum sit splendor gloriae et figura substantiae eius ; cf. l’hymne ambrosien Splendor paternae gloriae, Walpole, Early Latin Hymns, pp. 35-39, Ambroise, Hymnes, éd. Fontaine (1992), pp. 179-204 ; cf. Lumen de lumine dans le Credo. 129 Magna hodie festa Iesu Christe 1 Magna hodie festa annua recolimus, 2a Per quem virgo gignit et concepit dominum, 2b Qui de aula virginali egressus ex uteroque processit. 3a Deo canunt carmina ferentes. 3b Nos ipsius regnat clementia 4 Atque plebs humillima 5 Conclamantes in eternum. Cum sancto spiritu 1 2a 2b 3a 3b 4: Pa 1084 Nativitatem tuam (39:R17): Pa 1084 2b virginali: virginalis Pa 1084 Manque dans les AH ; Rönnau (1967), p. 99 ; une ‘fausse prosule’ avec des

mélismes à la fin des vers 1-4. Voir Planche 24 (Pa 1084, f. 123v-124).

Page 409: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 409

130 Prosule Manebit cum patre RP Regnum tuum solidum permanebit in eternum. 1 Manebit cum patre et cum sancto unus idemque. 2 In personis una est substantia. 3 Quem genitrix virgo suo gestavit utero, 4 Cuius regnum et imperium P Permanebit in eternum. Iesu Christe RP 1 2 3 4 P: Ben 35 Ben 34 Laus tua deus (38:R51): Ben 35 Ben 34 2 est: es Ben 35 3 utero: uterum Ben 35 Manque dans les AH ; Rönnau (1967), pp. 186-187 transcription musicale ; Boe,

BTC, I:2 (1990), I, pp. 140-144 ; II p. 27. Suivi de Christe celorum rex alme (120). Voir Planche 32 (Ben 34, f. 239). 131 Prosule Manens in eternum R Regnum tuum solidum 1a Manens in eternum per cuncta semper secula, 1b Qui pro salute descendisti nostra pati in terra. 2a Tu in vita nostra dirige opera. 2b Da nobis, precamur, premia eterna, 3 Ut letemur omnes tecum per secula, Iesu Christe R 1a 1b 2a 2b 3: Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 In coll. sep.: Pa 909 Pa 1121 Coll. 101: Pa 1119 1a semper supra lin. Pa 1119 AH 47, no 240 ; Iversen, Maiestas domini (2009).

Page 410: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

410

132 Prosule O rex glorie – Quam decorasti / Per te Christe Vide etiam O rex glorie – Terge nostrorum (133) R Regnum tuum solidum 1a O rex glorie, qui es splendor ac sponsus ecclesie, 1b Quam decorasti tuo quoque pretioso sanguine, 2a Hanc rege semper piissime, 2b Qui es fons misericordie. P Permanebit in eternum. * * * 3 Per te, Christe, sistit, omnipotens, domine 4 Sceptrum regni per te

R 1a 1b 2a 2b P: Cdg 473 Lo 14 Lo 4 PaA 135 Pa 10508 Ma 288 Ma 288sec Ma 289 Ma 19421 Ch 520 RoA 435 Ass 695 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1119sec. Pa 1121 Pa 887 Pa 1084 Pa 778 Mst 73

R 1a 1b 2a 2b: Na 34 R 1a 1b 2a P: Pa 9449 Pa 1235 R 3 1a 1b 2a 2b 4 P: Pa 1871 Pa 1177 Christe salus mundi (12:R14): Na 34 Flos laudis (20:R20): Pa 1871 Laus tibi domine (36:R15): Pa 9449 Pa 1235 Laus tua deus (38:R14) Cdg 473 Lo 13 Ma 288sec. Ivr 60 O gloria sanctorum (45:R5): Lo 14 Du 6 Lo 4 Ox 358 Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Ma 19421 In Gloria sine tr. : PaA 135 Ass 695 In coll. 101: Pa 1119sec. In coll.sep.: Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 Pa 1084 Pa 1177 Pa 778 Mst 73 Versus vagantes 1a, 4 vide etiam O rex glorie / Terge nostrorum (133) 3 vide etiam Conditor generis (121), Per te, Christe, sistit (138) R Regnum tuum solidum: Regnum tuum. Na 34, Sceptrum tuum nobile Pa

9449 Pa 1235, Sceptrum cuius nobile Pa 778 Mst 73, Sceptrum regni nobile Pa 887 Pa 1119sec.

1a <O> Lo 14, < O R>ex Cdg 473 | O rex glorie. UT SUPRA Pa 1120 Pa 909sec Pa 1121sec. Pa 887 Pa 1084 sec., O rex glorie. Na 34 | ac: hac

Pa 1120 Pa 1119sec. Pa 1871 Pa 1177 Pa 778 | sponsus: decus Ma 288 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 Pa 1084 Mst 73

1b quam ex qui corr. Pa 1120, quem Pa 887 Pa 778, Que de. Na 34 | tuo quoque pretioso sanguine: tuo quoque in cruce pretioso sanguine Ma 288

2a Hanc rege. Na 34 | rege: regem Pa 778 2b Qui es fons. Na 34, Qui es: Que Pa 887 P Permanebit. Pa 1084, permanebis Lo 14 Ass 695 AH 47, no 223 ; Rönnau (1967), p. 109 ; Dennery (1987), I, p. 429 ; II, pp. 109-110 ; Tello Ruiz-Pérez (2006), II, p. 356 ; Colette, Moissac facs. (2006), p. 94, f. 75 ; Iversen, Maiestas domini (2009).

Page 411: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 411

Voir Planches 8-9 (Cdg 473, f. 59v-60), 13 (Ma 288, 44v-45). 1a rex glorie: cf. le Te Deum ; cf. l’hymne d’Ambroise Splendor paternae gloriae. 2 pretioso sanguine : 1 Pt.1:18 : Non corruptibilibus . . . redemti estis . . . sed

pretioso sanguine . . . Christi ; cf. le Te Deum. 133 Prosule O rex glorie – Terge nostrorum Cf. O rex glorie – Quam decorasti (132) R Sceptrum regni nobile 1a O rex glorie, qui es splendor ac sponsus ecclesie, 1b Terge nostrorum maculas peccaminum, o benigne. 2a Sancte Stephane, intercede pro nostro crimine 2b Ad deum, qui est sine fine fons misericordie, 3a Ut valeamus regni scandere 3b Aulam tuo divo affamine, 4 Cuius nomen P Permanebit in eternum Iesu Christe * * * 5 Apostolorum princeps, Petre, pro nobis intercede R 1a 1b 2a 2b 3a 3b 4 P: Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 1084 R 1b 5/2a 2b 3a 3b 4 P: Pa 778 (Versio II) R 1a 2b 3a 3b 4 P: Pa 887 R 1b 2a 2b 3a 3b 4 P: Pa 779 Pa 1118

Ut possimus (100:R21): Pa 779 Pa 1118 In coll. sep.: Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 Pa 1084 Pa 778 Versus vagantes 4 vide etiam Tuum benigne (150) 5 vide etiam Apostolorum princeps (118) Cf. O rex glorie - Quam decorasti (132) R regni nobile ex cuius regni nobile corr Pa 779, cuius nobile Pa 778 Mst 73 1a O rex glorie. UT SUPRA Pa 1121sec. Pa 887 Pa 1084 1b peccaminum o benigne om. Pa 779 Pa 1118 2a nostro crimine: nostris criminibus Pa 779 Pa 1118, nostra facinora Pa 909

Pa 1119 Pa 1121 Pa 779 Pa 1084 2b est: es Pa 909 Pa 1121 Pa 887 | fons supr. lin. Pa 1084 3a (U)t Pa 1119 | regni: regna Pa 779, regi Pa 778 3b tuo: tuam Pa 778 Pa 779 | divo: divino Pa 779 4 nomen: nam Pa 1084 P Permanebit. Pa 887 Pa 1084

Page 412: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

412

AH 47, no 228 ; Rönnau (1967), p. 101 ; Vers 1b et 5 sont des vers alternatifs, voir

Versio III ; Iversen, Maiestas domini (2009). ‘Noble sceptre royal, ô roi glorieux, qui es la splendeur et l’époux de l’Église, efface

les taches de nos péchés, ô toi bienveillant. Saint Étienne, intercède pour notre péché auprès de Dieu, qui est sans fin la source de misericorde, que nous puissions monter à la cour du royaume céleste par ta parole, dont le nom restera éternellement’.

2a Pour la leçon pro nostra facinora voir 122 et 147 et l’Introduction, 6. Versio II (Pa 778) DE SANCTO PETRO ET DE SANCTO STEPHANO R Sceptrum cuius nobile 1b Terge nostrorum maculas peccaminum, o benigne, / 5 Apostolorum princeps, Petre, pro nobis intercede, / / 2a Sancte Stephane, intercede pro nostro crimine, / 2b Ad deum, qui est sine fine fons misericordie, 3a Ut valeamus regi scandere 3b Aulam tuam divo afamine, 4 Cuius nomen P Permanebit in eternum Cum sancto spiritu 134 Prosule O summe bone R Regnum tuum solidum 1a O summe bone, prolem tuam qui indutam corpore 1b Nostra salute crucifixam devexisti in arce, 2a Ab omni nos, pie, delue crimine 2b Et fac cum eo resurgere, 3 Ut potens es in eternum, Iesu Christe R 1a 1b 2a 2b 3: Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887sec. Pa 1084 Pa 778 Mst 73 R 1a (incipit): Pa 887 Christe salus mundi (12:R15): Pa 778 Pa 887 In coll. sep.: Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887sec. Pa 1084 Mst 73 Versus vagans 3 vide Apostolorum princeps (118), Salve virgo virginum (147)

1a O summe bone. UT SUPRA Pa 887 1b crucifixam: crucifixum Pa 778 Mst 73 | devexisti: dilexisti Pa 778 | arce:

arche Pa 909, archae Pa 1119 2a crimine: crimino Pa 1121 | delue: dilue Mst 73 2b fac: fac nos Pa 778 Mst 73 AH 47, no 224 ; Castro Caridad (1989), p. 532 ; Tello Ruiz-Pérez, (2006), II, p. 359 ; Colette, Moissac facs. (2006), 94, f. 75 ; Iversen, Maiestas domini (2009).

Page 413: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 413

135 Prosule Permanebit indivisum RP Regnum tuum solidum permanebit in eternum. 1 Permanebit indivisum, inconcussum, sine fine, perenne. 2 Te adorant et collaudant simul omnes virtutes angelice. 3 Et nos supplices collaudamus tuum nomen, 4 Quod permanebit in eternum, Iesu Christe RP 1 2 3 4: Be 40608 (versio II) R 1 2 3 4: RoC 1741 RoN 1343 R (incipit): RoC 1741sec. RoN 1343sec. Pax sempiterna (55:R29): Be 40608 RoC 1741 RoN 1343 Laus tua deus (38:R33): RoC 1741sec. RoN 1343sec.

Versus vagantes 1 2 3 vide etiam Cui regnum est (123)

4 quod: qui RoN 1343 Manque dans les AH ; Leach (1986), I, pp. 101, 103 note 3, p. 372, transcription

musicale (Be 40608) ; Borders (1996), pp. lii-liii, lvii-lviii, 29-30. 2 virtutes angelice Blaise Voc. 11. Versio II (Be 40608) RP Regnum tuum solidum permanebit in eternum PROSA R Regnum tuum solidum 1 Permanebit indivisum, inconcussum, sine fine, perenne. 2 Te adorant et collaudant simul omnes virtutes angelice, 3 Et nos supplices collaudamus tuum nomen, 4 Quod permanebit in eternum. Iesu Christe 136 Prosule Per quem cuncta

Iesu Christe, 1 Per quem cuncta laudabiliter 2 Vigent et mirabiliter 3 Queque permanent substantialiter. 4 Qui nostra, rex, moderando potenter 5 Per secula regnas Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1 2 3 4 5: La 263

Page 414: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

414

Manque dans les AH ; Hiley, Ordinary of mass chants (1986), p. 95. O notera les finales sur -ter. 137 Prosule Perseverans indefessum RP Regnum tuum solidum permanebit in eternum. 1 Perseverans indefessum regnum in perpetuum, 2 Equus honor, par potestas et gloria, virtus et imperium 3 Patri, nato, sancto simul gloria spiritui P Manebit in eternum. R P 1 2 3 P: Vat 602 MC 546

Laus tua deus (38:50): Vat 602 MC 546 Manque dans les AH ; Boe, BTC, (1990), II, pp. 139-149. 138 Prosule Per te Christe / Per te domine R Regnum tuum solidum 1a Per te, Christe, sistit, omnipotentissime, 1b Qui in cruce signum nobis dedisti vivifice. 2a Te laudamus, rex clementissime. 2b Tibi laus et honor P Permanebit in eternum. Iesu Christe * * * 3 O rex Christe 4 Qui in celum ascendisti nube tectus hodie 5 Mittens hodie paraclitum discipulis igne 6 Qui discipulis spiritum sanctum dedisti hodie 7 Te benedicimus piissime 8 Virtus et potestas

Page 415: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 415

R 1a 1b 2a 2b 3 P: Lo 13 Pa 10508 Ma 19421 La 263 PaA 1169 Pa 1240 Pa 1120 Pa 1120 sec. Pa 909 Pa 1119 Pa 1119 sec. Pa 1121 Pa 887 Pa 887sec. Pa 779 Pa 1084 Pa 1084sec. Pa 903 Pa 1118 Pa 1118 sec. Pa 1871 Pa 1177 Pa 778 Pa 495 Hu 4 Ox 222 RoC 1741 RoN 1343 R 1a 1b 2a 3 P: Pa 9449 Pa 1235 R 1a 4 2a 2b P: Pa 778sec. R 1a 5 2a 2b P: Pa 778tert. R 1a 6 2a 7 2b 8 P: Hu 4sec. (Versio II) Christe, salus mundi (12:R13): Pa 778sec. Flos laudis (20:20): Pa 1871 Laudabile tribuens (26:R13): Pa 887sec. Laus honor (34:R27): Pa 9449 Pa 1235 Laus tibi domine (36:R11): Lo 13 Pa 1240 Pa 1120 Pa 1119 Pa 1084 Pa 903 Pa 779 Pa 887 Pa 1118sec. Pa 1871 Pa 778tert. Laus tua deus (38:R20): Lo 13 Pa 10508 Ma 19421 Pa 1084sec. Pa 495 Vro 107 O laudabilis rex (46:R39): Ox 222 Pax sempiterna (55:R23): PaA 1169 Sien 39 Prudentia prudentium (58:R21): Pa 1118 Quando regis (64:R16): RoC 1741 RoN 1343 Gloria sine tr.: La 695 In coll. sep.: Pa 1120sec. Pa 909 Pa 1119sec. Pa 1121 Pa 1177 Pa 778sec. Hu 4 Hu 4sec. Versus vagantes 1 vide Conditor generis (121), O rex glorie (132) 4 vide Conditor generis (121) R Regnum tuum. Pa 887sec. 1a Per te Christe. Pa 887sec. Pa 778 sec. Hu 4, Per te domine Pa 9449 | sistit

om. Pa 887 Pa 887sec. RoC 1741 RoN 1343 | omnipotentissime om. Pa 1871 Pa 1871 sec. 778, omnipotens domine Pa 1240, 1b Qui in cruce signum. Pa 903, Qui in cruce. Pa 903sec., Qui in ascensione.

Pa 887sec. | dedisti: tribuisti Pa 9449 Pa 1235 | vivifice: mirifice La 263 PaA 1169 Sien 39

2a Te laudamus. Pa 887sec. Pa 778sec. | rex om. Pa 1240 2b Tibi laus. Pa 887sec. | et honor: atque honor Pa 9449 Pa 1235, laus

honorque Pa 779 Pa 778 Pa 778sec. Pa 778tert. P permanebit: permanebis Pa 1119 AH 47, no 219 ; AH 47, no 220 ; Rönnau (1967), pp. 95, 118 ; Planchart (1977), II, pp.

274, 286, 292, 297 ; Leach (1986), I, p. 84 ; Dennery (1987) I, pp. 435-439 ; II, p. 75 ; Castro Caridad (1989), p. 534 ; Colette, Moissac facs. (2006), p. 94, f. 67-68 ; Tello Ruiz-Pérez (2006), II, pp. 360-361, 362-363. Transcription musicale dans Colette-Iversen, La parole chantée, (2014), Florilège no 18 avec transcription musicale, pp. 396-403, et CD, no 12.

Voir Planches 11 et 12 (Pa 10508, f. 25v et 26).

Page 416: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

416

Versio II (Hu 4sec.) R Regnum tuum solidum 1a Per te, Christe, (sistit omnipotentissime), 6 Qui discipulis spiritum sanctum dedisti hodie. 2a Te laudamus, rex clementissime. 7 Te benedicimus, piissime. 2b Tibi laus et honor, 8 Virtus et potestas P Permanebit in eternum. Cum sancto spiritu Precursor Christi Vide Confessor Christi (122) 139 Prosule Qui in cruce redemisti R Regnum tuum solidum 1a Qui in cruce redemisti credentes mirifice. 1b Et post obitum regnent tecum in celo sine fine. 2a Laus tibi, potestas atque 2b Honor, gloria sit ubique. 3 Doxa iugiter tua P Permanebit in eternum. Iesu Christe R 1a 1b 2a 2b 3 P: Intr 5 Intr 5sec. Laus tua deus (38:R48): Intr 5sec. Ut possimus (100:R27): Intr 5 1b Et: Ut Intr 5sec.

Page 417: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 417

140 Prosule Qui vocasti Iesu Christe, VERSUS FULBERTI EPISCOPI KARNOTENSIS DE SANCTO IACOBO. BINI CANTORES DICANT : 1a Qui vocasti supra mare Iacobum Galilee, 1b Quique illum elegisti apostolica vice, 2a Qui solarem vultum tuum monstrasti ei monte, 2b Qui vocasti Boanerges illum cum eius fratre, 3a Qui Herodem peremisti vindex pro eius nece, 3b Qui ditasti eius gleba populum Gallecie, 4 Qui cum patre regnas, semper tibi sit laus, rex pie, Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1a 1b 2a 2b 3a 3b 4: SaCal In Gloria sine tr.: SaCal AH 17, p. 202 ; Rönnau (1967), p. 184 (transcription) ; Tello Ruiz-Pérez (2006), I, p.

286, ; II, pp. 364-365. Précédé par la rubrique: Versus Fulberti episcopi Karnotensis de sancto Iacobo, et le

premier vers par l'instruction: Bini cantores dicant. Tous les vers sont suivis par la voyelle -e et un mélisme à être chanté par le chœur, chorus.

Voir Colette-Iversen, La parole chantée (2014), pp. 158-159. Voir Planche 28 (Sa Cal, f. 135). 2b Boanerges i.e. le nom Jacques et celui de son frère ; et Lc 9: 54 ; voir Marc 3:17 : Et

Iacobum et Iohanne . . . et imposuit eis nomina Boanerges, quod est filius Tonitrui ; cf. l’hymne d’Ambroise Amore Christi nobilis /et filius Tonitrui. 3b gleba, son corps. Regens cuncta benigne Vide Rex regum cuius constat (146) 141 Prosule Regni celsi decus /Regnum celi decus 1 Regni celsi decus honorificandum, 2a Rex pie, Christe, nostri semper digniter miserere, 2b Qui bona tue donas vite patris arce supere, 3a Quem laudantes ore ac corde 3b Voces damus ethere 4 Proclamantes in eternum. Iesu Christe 1 2a 2b 3a 3b 4: Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 1084 In coll. sep.: Pa 909 Pa 1121 Pa 1084 In coll. (101): Pa 1119

Page 418: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

418

2a regni: regnum Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 2b digniter: dignetur Pa 1119 3a patris arce: patriarche Pa 1119 Pa 1084 4 proclamantes: proclamemus Pa 1119 AH 47, no 236.

142 Prosule Regnum eius magnum /Regnum cuius magnum 1 Regnum eius magnum et potestas illius alta, 2a Per quem sublimatum semper tenens principatum, 2b Qui per lignum crucis signum nobis ostendisti

triumphum. 3a Te laudamus, o rex celorum. 3b Tibi laus et imperium, 4 Semper regnans in eternum, Iesu Christe 1 2a 2b 3a 3b 4: Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 Pa 1084 In coll.sep.: Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 Pa 1084 1 eius: cuius Pa 1119 Pa 1084 2b per ex perornans corr. Pa 1120 4 regnans: regnas Pa 887 AH 47, no 235 ; On notera l’insistance sur les fins -um. Sous la rubrique DE SANCTA CRUCE dans

Pa 887. 143 Prosule Rex apostolorum deus – Qui ecclesie 1 Rex apostolorum, deus, 2a Qui ecclesie veritatem tue revelasti apostolico dogmate, 2b Quam predicante Martiale luce illustrasti tue

misericordie. 3a Clamantes ad te exaudi, redemptor, rex pie, 3b Qui regnas tua virtute ineffabiliter, 4 Splendor glorie, benedicte, vivens in eternum, Iesu Christe, 5 Dextera, maiestas, lumen patris, deus alme, sit tibi ubique decus, rex, qui regnas sine fine Cum sancto spiritu (in gloria dei patris). 6 Te laudamus, rex gloriosissime, cuius regnum et imperium permanet per immortalia secula seculorum. Amen.

Page 419: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 419

1 2a 2b 3a 3b 4+5 6: Pa 909 Pa 1119 In coll. sep.: Pa 909 Pa 1119 5 et 6 sont des vers de trope. AH 47, no 238 (par erreur le manuscrit PaA 1169 y est indiqué comme source) ;

Gloria mél. A. Texte composé par Adémar de Chabannes pour la fête de St. Martial : Grier la présente comme un contrefait de la mélodie de Sceptrum gloria sanctorum ; Adémar, Opera liturgica, éd. Grier, CCCM 245A (2012), pp. 198-203 ; 245B, pp. 41-45 ; voir l’Aperçu des manuscrits, Pa 909 note 2, Pa 1119 note 1.

4 cf. Hbr. 1:3 Qui cum sit splendor gloriae et figura substantiae eius ; cf. l’hymne ambrosien Splendor paternae gloriae, Walpole, Early Latin Hymns, pp. 35-39, Ambroise, Hymnes, éd. Fontaine (1992), pp. 179-204.

144 Prosule Rex celorum maris 1 Rex celorum, maris atque terre, 2a Qui venisti humanum genus salvare, 2b Te precamur omnes, dulcissime, 3a Nos quoque protege 3b Clementer ab hoste. 4 Tu solus habes immortalitatem et lucem habitas inaccessibilem, Iesu Christe 1 2a 2b 3a 3b 4: Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 1084 1 2a 3a 4: Cdg 473 (Versio II) Vro 107 Omnipotens altissime (48:R18): Cdg 473 Vro 107 In coll. sep.: Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 1084 Versus vagantes 2b vide etiam Celsi clemens Olimpi (119) 4 vide etiam versus tropi (26:12, 34:17, 36:25, 38:34, 45:24, 46:31, 52:16) 3a Nos: Non Vro 107 4 Tu: Qui Cdg 473 Vro 107 | Tu solus. Pa 1120, Tu solus. UT SUPRA Pa 909

Pa 1119, Pa 1121 AH 47, no 234 ; Hiley, Ordinary of mass chants (1986), p. 95. Versio II

Page 420: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

420

(Cdg 473) Iesu Christe, 1 Rex caelorum, maris atque terre, 2a Qui venisti humanum genus salvare, 3a Nos quoque protege, 4 Qui solus habes immortalitatem et lucem habitas inaccessibilem Cum sancto 145 Rex omnis gratie Iesu Christe 1 Rex omnis gratie, poscimus te, 2 Cuncte tue des ut ecclesie 3 Gaudere nunc et semper de te Cum sancto 1 2 3: Pa 10508 Ma 228 Ma 289 Ma 19421 Ma 19421sec. Bru 3089 Pa 9449 Pa

9449sec. Pa 9449tert. Pa 1235 Pa 1235sec. Pa 1235tert Pa 13252 Pa 1240 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 1084 Pa 1118 Pa 903 Pa 779 Pa 1084 Pa 1118 Pa 1871 Apt 17 Pa 495 Ox 222 Vic 105 Vic 106

Nulla laude (41:9): Pa 9449 Pa 1235 Bru 3089 Ma 19421 O siderum rector (52:23): Pa 887 Prudentia prudentium (58:R13): Pa 9449sec. Pa 1235sec. Quem cuncta laudant (72:R6): Pa 10508 Ma 228 Ma 289 Ma 19421sec. Pa 9449 tert. Pa 1235tert. Pa 13252 Pa 1240 Pa 903 Pa 779 Pa 1118 Pa 1871 Apt 17 Pa 495 Ox 222 Vic 105 Vic 106 In coll. sep.: Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 1084 1 omnis ex omni corr. Pa 1084 | te: gratie Pa 1084 2 des ut: ut des Pa 909 | ut supra lin. Pa 909 AH 47, no 237 ; Rönnau (1967), p. 127 ; Hiley, Ordinary of mass chants (1986), p.

95 ; Dennery (1987), II, pp. 104-105. Dans Quem cuncta laudant ce vers est inseré comme un vers de trope, mais dans la

collection séparée cité comme une prosule.Traitée comme une ‘fausse prosule’ ? Voir l’Introduction, 2. 4. 4. Voir aussi 122:4.

Page 421: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 421

146 Prosule Rex regum cuius 1 Rex regum cuius constat sine 2a Regens cuncta benigne, 2b Celica et terrea, pontica simul atque, 3a Summa residens in poli arce 3b Terris dignatus es descendere. 4 Tempore regnum. Iesu Christe * * * 5 Continens in ordine moderans suo queque 1 2a 2b 3a 3b 4: Ox 775 Du 6 Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Ma 19421 Pa 9449 Pa 1235 Pa 13252 PaA 1169 1 2a 2b 5 3a 3b 4: Lo 4 1 2a 5 3a 3b 4: Ox 358 1 2a 2b 2a 2b 3a 3b: Ivr 60 (Versio II) 1(incipit): Pa 13252

Laus honor (34:R13): Pa 9449 Pa 1235 PaA 1169 O siderum rector (52:R9): Ox 775 O laudabilis rex (46:R41): Ivr 60 Qui baratri/Qui de morte (80:R6): Du 6 Lo 4 Ox 358 Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Ma 19421 Ut possimus (100:R11): Pa 13252

1+4 Rex regum cuius constat sine tempore regnum versus tropi ; vide 36:21, 46:9, 80:6, 91:14

2b et om. Pa 9449 Pa 1235, ac Du 6 Lo 4 Pa 13252 3a arce: arche PaA 1169 4 tempore: E tempore Ox 775 Ma 289, Et tempore Pa 9449 Pa 1235, ut vid.

PaA 1169 AH 47, no 241 ; Gloria mél. A ; Hiley, Ordinary of mass chants (1986), p. 95 ; Leach

(1986), I, pp. 85, 190. Voir Planche 10 (Ox 775, f. 7v). Versio II (Ivr 60) 1 Rex regum cuius constat sine tempore regnum 2a Regens cuncta, benigne, 3a Celica et terrea, pontica simul atque, 3a Summa residens in poli arce, 3b Terris dignatus es descendere 4 Tempore Cum sancto spiritu

Page 422: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

422

147 Prosule Salve virgo virginum 1 Salve, virgo virginum, 2a Maria virgo, intercede pro nostra facinora 2b Et pia voce roga deum potentem per omnia, 3a Ut det nobis florigera sede 3b Frui semper cum eo, 4 Ut potens est in eternum. Iesu Christe 1 2a 2b 3a 3b 4: Ma 19421 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 Pa 1084 Pa 778 Mst 73 In coll. sep.: Ma 19421 Pa 1120 Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 Pa 1084 Pa 778 Mst 73 Versus vagantes 3a vide etiam Iohannes baptista (127) 4 vide etiam Apostolorum princeps (118), O summe bone (134) 2a nostra facinora: nostro facinore Pa 778 Mst 73, nobis ad dominum Ma

19421 2b voce: voce precelsa Ma 19421 | potentem: potenter Ma 19421 Pa 778 3a des ex det corr. Pa 1121 | florigera sede: florigeram sedem Pa 1120 Pa 909

Pa 1119 Pa 1121 Pa 887 Pa 1084 3b frui: perfrui Mst 73 | eo: ea Pa 909 4 Ut: Et Ma 19421 Pa 778 | est: es Pa 909 Pa 1121 Pa 778 Mst 73 AH 47, no 230 ; Castro Caridad (1989), 534 ; Tello Ruiz-Pérez (2006), II, pp. 366-

367. 2a Pour la leçon pro nostra facinora, cf. voir l’Introduction, 6. Sapientia dei patris Vide Conditor generis humani (121) Sceptrum cuius Vide Tuum benigne (150)

Page 423: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 423

148 Prosule Sedentem in superne

Iesu Christe, 1a Sedentem in superne maiestatis arce 1b Adorant humillime proclamantes ad te 2a Cum illis undeviginti quinque : 2b Sanctus, sanctus, sanctus, Sabaoth rex, 3a Plena sunt omnia glorie tue 3b Atque cum innocentissimo grege, 4a Qui sine ulla sunt labe 4b Dicentes excelsa voce : 5 Laus tibi sit domine, rex eterne glorie Cum sancto spiritu in gloria dei patris. Amen. 1a 1b 2a 2b 3a 3b 4a 4b 5: Cai 61 La 263 Gloria sine tr. : Cai 61 La 263 Manque dans les AH ; Hiley, Ordinary of mass chants (1986), p. 95. Tous les vers

finissant sur la voyelle -e/-ex. Cf. le Te Deum et le Sanctus. 2a Cf. Apc.4:10. Te laudamus rex potentissime

Vide Conditor generis humani (121:7)

Terge nostrorum maculas Vide O rex glorie (133:1b)

149 Prosule Trinitatis substantie

RP Regnum tuum solidum permanebit in eternum. 1 Trinitatis substantie semper manentem regnum tuum,

Christe, credimus, 2 Que cultu celeberrimo veneratur in unitatis gloria. 3 Fidelibus ergo tuis perpetim tribue gloriam, 4 Que sine fine manet et P Permanebit in eternum. Iesu Christe R 1a 1b 2 3 P: Ivr 60 R 1a (incipit): Ivr 60sec.

Pax sempiterna (55:R28): Ivr 60 Laus tua deus (38:R49): Ivr 60sec. 1 Trinitatis sub. Ivr 60sec. AH 47, no 243.

Page 424: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

424

150 Prosule Tuum benigne /Tu qui benigne R Sceptrum cuius nobile 1a Tuum benigne dominantem celi terreque machine. 1b Natus hodie nobis matre qui semper es de virgine, 2a Attollens extende, protege ab hoste, 2b Quo nos te laudare mereamur vere, 3 Cuius nomen P Permanebit in eternum Cum spiritu sancto in gloria dei patris. Amen.

* * *

4 Trino munere quem adorant novo ducti sidere 5 Tu qui benigne dominaris celi terreque machina 6 Celsa hodie penetrans qui eterna peremta nece R 1a 1b 2a 2b 3 P: Pa 1120 Pa 1119 Pa 1119sec. Pa 1121 Pa 779 Pa 887 Pa 1084 Pa 903 Pa 1118 Pa 1871 Pa 1177 Pa 778 Pa 778sec. Hu 4 MaA 51 R 1a 1b 4 2a 2b 3P: Pa 778sec. (Versio II) R 5 1b 6 2a 2b 3P: Mst 73 (versio III)

Omnipotens altissime (48:R15): Pa 1120 Pa 1119 Pa 1121 Pa 1084 Pa 1118 Pa 1871 Pa 779 Pa 887 Pa 903 Pa 778 Pa 778sec. MaA 51 In coll. sep.: Pa 1119sec. Pa 1177 Mst 73 Hu 4 Versus vagans 3 vide etiam O rex glorie (133) R Sceptrum cuius nobile: Sceptrum regis nobile Pa 1120, Sceptrum tuum

nobile Mst 73, Sceptrum cuius regni ex Terge cuius corr. Pa 779 1a Tuum benigne. Pa 778sec. | Tuum benigne dominantem: Tu qui benigne

dominaris Mst 73 1b matre: matrem Pa 1120, matri Pa 1119 sec. 2a Attollens extende. Pa 778sec. | extende: exinde Pa 779 2b mereamur: mereamus Pa 779 | laudare . . . vere om. Pa 778 6 eterna ut vid., supr. lin. add. Mst 73 AH 47, no 227; cf. AH 47, no 228 ; Gloria A ; Rönnau (1967), p. 131 ; Planchart

(1977), II, pp. 290, 314 ; Castro Caridad (1989), p. 537 ; Colette, Moissac facs. (2006), p. 94, f. 61-61v ; Tello Ruiz-Pérez, (2006), II, pp. 368-370 ; voir Colette-Iversen, La parole chantée (2014), pp. 156-158, et Florilège, no 21, avec transcription musicale, pp. 408-410.

Voir Planches 25 et 26 (Pa 1871, f. 60v-61 et 61v).

Page 425: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 425

Versio II (Pa 778) IN DOMINI APPARACIONE R Sceptrum cuius nobile 1a Tuum benigne dominantem celi terreque machine. 4 Trino munere quem adorant novo ducti sidere. 2a Attollens extende, protege ab hoste, 2b Quo nos te laudare mereamur vere, 3 Cuius nomen P Permanebit in eternum. Cum sancto spiritu. Versio III (Mst 73) R Sceptrum tuum nobile 5 Tu, qui benigne dominaris celi terreque machine, 6 Celsa hodie penetrans, qui eterna peremta nece 2a Attollens extende, protege ab hoste, 2b Quo nos te laudare mereamur vere, 3 Cuius nomen P Permanebit in eternum. 151 Prosule Unigenite qui semper R Regnum tuum solidum 1a Unigenite, qui semper vivis atque regnas cum patre, 1b Miserere nobis oppressis facinorum pondere, 2a Aufer a nobis nostras iniquitates, 2b Munus celeste propitius concede, 3 Ut leti te videamus, qui es natus de virgine, Iesu Christe R 1a 1b 2a 2b 3: Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 In coll. sep.: Pa 909 Pa 1119 Pa 1121 1b oppressis: opressos Pa 909 Pa 1121, ex opressos corr. Pa 1119 AH 47, no 239.

Page 426: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

426

152 Te trina deitas / O trina deitas / Trina deitas / Te sancta deitas Iesu Christe, cum sancto spiritu in gloria dei patris, 1 Te, trina deitas et una, 2 Poscimus, ut culpas abluas, noxias subtrahas. 3 Des tuis pacem famulis nobis quoque. 4 Gloria per cuncta secula seculorum. Amen. 1 2 3 4: Cdg 473 (Versio II) Ox 775 Pa 10508 Ma 19421 Cai 75 Pa 9449 Pa 1235 Pa 13252 PaA 1169 Pa 887 Pa 1084 (Versio III) Pa 1084sec. Pa 1118 Pa 1118 sec. Apt 18 Apt 18sec. Apt 18tert. Apt 17 Apt 17sec. Ivr 60 1(incipit): Pa 9449sec. Pa 9449tert. Pa 1235 Pa 887sec. Pa 887tert. Pa 887quart.

Angelico affatu (4:12): Pa 1084 Laudat in excelsis (29:12): Pa 9449sec. (Versio II) Pa 1235sec. Laus tibi domine (36:5): Pa 887tert. Laus tibi summe (37:24): Apt 17sec. Apt 18tert. Laus tua deus (38:43): Pa 887 Apt 18 Apt 17 Ivr 60 Ben 35 O gloria sanctorum (45:20): Pa 1084sec. Pa 887sec. Pa 1118 sec. O laudabilis rex (46:37): Pa 887sec. Pax sempiterna (55:10): Cdg 473 (Versio III) Ox 775 Pa 10508 Ma 19421 Cai 75 Me 452 Pa 9449 Pa 1235 Pa 13252 PaA 1169 Prudentia prudentium (58:20): Pa 887quart. Pa 1118 Quem novitate (74:14): Apt 18sec. Quem vere pia laus (77:11): Pa 9449tert. 1 Te: O Ox 775 Cdg 473 Pa 13252 Ben 35, om. Cai 75 | Te trina deitas.

PaA 1169, Pa 887 Pa 887sec. Pa 887tert. Pa 887 quart. Apt 18 Apt 18tert. Apt 17, Trina deitas. Apt 18 sec., Te summa deitas Pa 9449 Pa 9449sec.

Pa 9449tert. Pa 1235 Pa 1235sec. Cai 75 Pa 3126 PaA 1169 Pa 13252 Ivr 60, Te sancta deitas Me 452

2 poscimus: deposcimus Me 452 Pa 9449, te poscimus Ox 775 Cdg 473 Pa 10508 Ma 288 Ma 289 Cai 75 Pa 9449 Pa 1235 Pa 13252 Apt 18

Apt 17 Apt 17sec. Ivr 60 Ben 35 | noxias . . . seculorum Amen verba propter detrimento desunt Pa 1084 | noxias: noxia Me 452 Pa 10508

Ma 288 Ma 289 Ma 19421 Cai 75 Me 452 Pa 1235 Pa 1235sec. Pa 3126 Pa 13252 Apt 18 Ben 35 | petimus Apt 18 Apt 17, noxia ex

noxias corr Pa 1084 | abluas: abbluas Ma 289 | nobis: nos Me 452 3 des: da Cdg 473 Ox 775 Pa 10508 Cai 75 Pa 13252 PaA 1169 Apt 18

Apt 18sec. Apt 18tert. Apt 17 Ben 35 | des … quoque: des tuis pacem famulis nos quoque tibi Ivr 60 | tuis om. Pa 9449 Pa 1235 Pa 1235sec.

Pa 3126 Pa 887 | nobis: nos Ma 19421 Me 452 | quoque supra lin. add. Ben 35

4 gloria: gloriam Pa 1235sec., tibi gloriam Me 452 Ma 19421, tibi gloria Ivr 60, tuam gloriam Ben 35, tuam gratiam Cdg 473 Ox 775 Pa 10508 Cai 75 veniam Apt 17, in gloriam Pa 1118, gloria in excelsis Pa 887 | seculorum om. Apt 17

Manque dans l’édition des tropes des AH. Vers toujours lié à Amen. Tous les mots ont été érasés dans Pa 909.

Page 427: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

 427

Cf. la dernière strophe de l’hymne Sanctorum meritis inclita, AH 50, no153. Sur le thème trinitaire, voir l’Introducution, 3. 4. Voir Planche 15 (Pa 1235, f. 192v). Versio II (Pa 9449) 1 Te summa deitas et una, 2 Deposcimus, ut culpas abluas, noxias subtrahas. 3 Des pacem famulis nobis quoque. 4 Gloria per cuncta secula seculorum. Amen. Versio III (Cdg 473) 1 O trina deitas et una, 2 Te poscimus, ut culpas abluas, noxias subtrahas. 3 Da tuis pacem famulis nobis quoque 4 Tuam gratiam per cuncta secula seculorum. Amen.

Page 428: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

ÉDITION DES TEXTES

428

Page 429: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

CORPUS TROPORUM��� Studia Latina Stockholmiensia (SLS)

/ Corpus Troporum (CT) CORPUS TROPORUM I, Tropes du propre de la messe. 1. Cycle de Noël, éd. Ritva

Jonsson. SLS 21. Stockholm 1975.

CORPUS TROPORUM II, Prosules de la messe. 1. Tropes de l’alleluia, éd. Olof Marcusson. SLS 22. Stockholm 1976.

CORPUS TROPORUM III, Tropes du propres de la messe. 2. Cycle de Pâques, éd. Gunilla Björkvall, Gunilla Iversen, Ritva Jonsson. SLS 25. Stockholm 1982.

CORPUS TROPORUM IV, Tropes de l’Agnus Dei. Édition critique suivie d’une étude analytique par Gunilla Iversen. SLS 26. Stockholm 1980.

CORPUS TROPORUM V, Les deux tropaires d’Apt, mss. 17 et 18. Inventaire analytique des mss et édition des textes uniques par Gunilla Björkvall. SLS 32. Stockholm 1986.

CORPUS TROPORUM VI, Prosules de la messe. 2. Les prosules limousines de Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek Cod. Guelf. 79 Gud. lat., éd. Eva Odelman. SLS 31. Stockholm 1986.

CORPUS TROPORUM VII, Tropes de l’ordinaire de la messe. Tropes du Sanctus. Introduction et édition critique par Gunilla Iversen. SLS 34. Stockholm 1990.

CORPUS TROPORUM IX, Tropes for the Proper of the Mass. 4. The Feasts of the Blessed Virgin Mary. Edited with an Introduction and Commentary by Ann-Katrin Andrews Johansson. CT. Stockholm 1998.

CORPUS TROPORUM X, Tropes du propre de la messe. 5. Fêtes des Saints et de la Croix et de la Transfiguration. A Introduction et commentaires, B Édition des textes, par Ritva Maria Jacobsson. CT. Stockholm 2011.

CORPUS TROPORUM XI, Prosules de la messe. 3. Prosules de l’offertoire. Édition des textes, par Gunilla Björkvall. CT. Stockholm 2009.

CORPUS TROPORUM XII, 2 vols, Tropes du Gloria. Volume 1: Introduction et Édition des textes. Volume 2: Aperçu des manuscrits, par Gunilla Iversen. SLS 61. Stockholm 2014.

Pax et Sapientia. Studies in Text and Music of Liturgical Tropes and Sequences, in Memory of Gordon Anderson, ed. Ritva Jacobsson. SLS 29. Stockholm 1986.

Recherches nouvelles sur les tropes liturgiques. Recueil d’études réunies par Wulf Arlt et Gunilla Björkvall. SLS 36. Stockholm 1993.

Page 430: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1
Page 431: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

STUDIA LATINA STOCKHOLMIENSIA Published by Stockholm University

Nos. 1–22 Editor: Dag Norberg

1. Nils-Ola Nilsson. Metrische Stildifferenzen in den Satiren des Horaz. Stockholm

1952. pp. VIII+220. 2. Dag Norberg. La poésie latine rythmique du haut moyen âge. Stockholm 1953. pp.

120. Out of print. 3. Ulla Westerbergh. Chronicon Salernitanum. A Critical Edition with Studies on

Literary and Historical Sources and on Language. Stockholm 1956. pp. XXXII+362. Out of print.

4. Ulla Westerbergh. Beneventan Ninth Century Poetry. Stockholm 1957. pp. 91. Out of print.

5. Dag Norberg. Introduction à l’étude de la versication latine médiévale. Stockholm 1958. pp. 218. Out of print.

6. Dag Norberg. Epistulae S. Desiderii Cadurcensis. Stockholm 1961. pp. 91. 7. Lars Elfving. Étude lexicographique sur les séquences limousines. Stockholm ���1962.

pp. 283. 8. Birgitta Thorsberg. Études sur l’hymnologie mozarabe. Stockholm 1962. pp. ���184.

Out of print. 9. Ulla Westerbergh. Anastasius Bibliothecarius. Sermo Theodori Studita e de ���sancto

Bartholomeo apostolo. Stockholm 1963. pp. XIV+214. 10. Gudrun Lindholm. Studien zum mittellateinischen Prosarhythmus. Seine

Entwicklung und sein Abklingen in der Brieiteratur Italiens. Stockholm 1963. ���pp. 204. Out of print.

11. Katarina Halvarson. Bernardi Cluniacensis Carmina Detrinitate et de fide ���catholica, De castitate servanda, In libros regum, De octo vitiis. Stockholm ���1963. pp. 161.

12. Margareta Lokrantz. L’opera poetica di S. Pier Damiani. Descrizione dei mano���scritti, edizione del testo, esame prosodico-metrico, discussione delle questioni ���d’autenticità. Stockholm 1964. pp. 258. Out of print.

13. Tore Janson. Latin Prose Prefaces. Studies in Literary Conventions. Stockholm ���1964. pp. 180. Out of print.

14. Jan Öberg. Serlon de Wilton. Poèmes latins. Texte critique avec une intro ���duction et des tables. Stockholm 1965. pp. 240. Out of print.

15. Ritva Jonsson. Historia. Études sur la genèse des offices versifiés. Stockholm ���1968. pp. 259.

16. Jan Öberg. Notice et extraits du Manuscrit Q 19 (XVIe s.) de Strängnäs. Stock���holm 1968. pp. 91.

17. Gustaf Holmér. Le sermon sur Esaü. Discours allégorique sur la chasse de Pierre ���de Marini. Édition critique. Stockholm 1968. pp. 133.

18. Herbert Adolfsson. Liber epistularum Guidonis de Basochis. Stockholm 1969. ���pp. VIII+317.

19. Hedda Roll. Hans Brask. Latinsk korrespondens 1523. Stockholm 1973. pp. 187. 20. Tore Janson. Prose Rhythm in Medieval Latin from the 9th to the 13th ���Century.

Page 432: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

Stockholm 1975. pp. 133. 21. Ritva Jonsson. Corpus Troporum I. Tropes du propre de la messe. 1 Cycle de ���Noël.

Stockholm 1975. pp. 361; 31 pl. 22. Olof Marcusson. Corpus Troporum II. Prosules de la messe. 1 Tropes de ���l’alleluia.

Stockholm 1976. pp. 161; 4 pl. ���

STUDIA LATINA STOCKHOLMIENSIA ��� Published by Stockholm University ���

Nos. 23–46 Editor: Jan Öberg

23. Tore Janson. Mechanisms of Language Change in Latin. Stockholm 1979. pp. 133. 24. Hans Aili. The Prose Rhythm of Sallust and Livy. Stockholm 1979. pp. 151. 25. Gunilla Björkvall, Gunilla Iversen, Ritva Jonsson. Corpus Troporum III. Tropes

du ���propre de la messe. 2 Cycle de Pâques. Stockholm 1982. pp. 377; 32 pl. 26. Gunilla Iversen. Corpus Troporum IV. Tropes de l’Agnus Dei. Stockholm 1980. ���pp.

349; 32 pl. 27. Alf Uddholm. Johannes Ulvichius. De liberalitate urbis Gevaliae oratio et ���carmen.

Kritische Ausgabe mit Kommentar. Stockholm 1980. pp. 93. 28. Monika Asztalos. Petrus de Dacia. De gratia naturam ditante sive De virtutibus

Christinae Stumbelensis. Édition critique avec une introduction. Stockholm ���1982. pp. 215.

29. Ritva Jacobsson, ed. Pax et Sapientia. Studies in Text and Music of Liturgical ���Tropes and Sequences, in Memory of Gordon Anderson. Stockholm 1986. pp. ���114.

30. Monika Asztalos, ed. The Editing of Theological and Philosophical Texts from ���the Middle Ages. Stockholm 1986. pp. 314.

31. Eva Odelman. Corpus Troporum VI. Prosules de la messe. 2. Les prosules ���limousines de Wolfenbüttel. Stockholm 1986. pp. 181.

32. Gunilla Björkvall. Corpus Troporum V. Les deux tropaires d’Apt. Stockholm ���1986. pp. 442.

33. Claes Gejrot. Diarium Vadstenense. The Memorial Book of Vadstena Abbey. A ���Critical Edition with an Introduction. Stockholm 1988. pp. 395.

34. Gunilla Iversen. Corpus Troporum VII. Tropes de l’ordinaire de la messe. Tropes du Sanctus. Introduction et édition critique. Stockholm 1990. pp. 432; ���32 pl.

35. Ella Heuman, Jan Öberg. Ericus Olai. Chronica regni Gothorum. Textkritische ���Ausgabe. Stockholm 1993. pp. 222.

36. Wulf Arlt, Gunilla Björkvall, ed. Recherches nouvelles sur les tropes liturgiques. ���Recueil d’études. Stockholm 1993. pp. 480. ���3

37. Claes Gejrot. Diplomata Novevallensia. The Nydala Charters 1172–1280. A Critical Edition with an Introduction, a Commentary and Indices. Stockholm 1994. pp. 237.

38. Annika Ström. Lachrymae Catharinae. Five Collections of Funeral Poetry from 1628. Edited with Studies on the Theoretical Background and the Social Context of the Genre. Stockholm 1994. pp. 307.

Page 433: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

39. Jan Öberg. Ericus Olai. Chronica regni Gothorum. II. Prolegomena und Indizes. Stockholm 1995. pp. 85.

40. Jan Öberg. Formularia Lincopensia. Zwei spätmittelalterliche Briefsteller aus dem Bistum Linköping (Cod. Upsal. C 204). Textkritische Gesamtausgabe mit Einleitung und Register. Stockholm 1997. pp. 96.

41. Peter Ståhl. Johannes Hildebrandi. Liber epistularis (Cod. Upsal. C 6). I. Lettres nos 1–109. Édition critique avec des analyses et une introduction. Stockholm 1998. pp. 216.

42. Jan Öberg. Petronius. Cena Trimalchionis. A New Critical Edition. Stockholm 1999. pp. XX+58.

43. Christina Sandquist Öberg. Versus Maximiani. Der Elegienzyklus textkritisch herausgegeben, übersetzt und neu interpretiert. Stockholm 1999. pp. 205.

44. Claes Gejrot, Annika Ström. Poems for the Occasion. Three Essays on Neo-Latin ���Poetry from Seventeenth-Century Sweden. Stockholm 1999. pp. 199.

45. Robert Andrews. Augustinus de Ferraria. Quaestiones super librum i ���Praedicamentorum Aristotelis. Stockholm 2000. pp. XXXIX+309.

46. Maria Plaza. Laughter and Derision in Petronius’ Satyrica. A Literary Study. ���Stockholm 2000. pp. XII+227. ���

STUDIA LATINA STOCKHOLMIENSIA ��� Published by Stockholm University ���

Nos. 47–48 Editor: Monika Asztalos

47. Martin Jacobsson. Aurelius Augustinus. De musica liber VI. A Critical Edition with

a Translation and an Introduction. Stockholm 2002. pp. CXVIII+144. 48. Gösta Hedegård. Liber iuratus Honorii. A Critical Edition of the Latin Version of

the Sworn Book of Honorius. Stockholm 2002. pp. 336.

���STUDIA LATINA STOCKHOLMIENSIA ��� Published by Stockholm University ���

Nos. 49–53��� Editors: Hans Aili and Gunilla Iversen

49. Magnus Karlsson. Erik XIV. Oratio de iniusto bello regis Daniæ anno 1563 contra

regem Sueciæ Ericum 14 gesto. Edited with introduction, translation and commentary. Stockholm 2003. pp. 267.

50. Sara Risberg. Liber usuum fratrum monasterii Vadstenensis. The Customary of the Vadstena Brothers. A Critical Edition with an Introduction. Stockholm 2003. pp. 253.

51. Gunilla Sävborg. Epistole tardive di Francesco Petrarca. Edizione critica con

Page 434: CORPUS TROPORUM XII Tropes du Gloria Volume 1

introduzione e commento. Stockholm 2004. pp. 262. 52. Alexander Andrée. Gilbertus Universalis: Glossa ordinaria in Lamentationes Ieremie

prophete. Prothemata et Liber I. A Critical Edition with an Introduction and a Translation. Stockholm 2005. pp. XIV+323; 3 pl.

53. Erika Kihlman. Expositiones Sequentiarum. Medieval Sequence Commentaries and Prologues. Editions with Introductions. Stockholm 2006. pp. X+356; 12 pl. ���

STUDIA LATINA STOCKHOLMIENSIA ��� Published by Stockholm University ���

Nos. 54–58 Editor: Hans Aili

54. Alexander Andrée, Erika Kihlman, ed. Hortus troporum. Florilegium in honorem

Gunillae Iversen. A Festschrift in Honour of Professor Gunilla Iversen on the Occasion of her Retirement as Chair of Latin at Stockholm University. Stockholm 2008. pp. XIX+384; 28 pl.

55. Elin Andersson. Responsiones Vadstenenses. Perspectives on the Birgittine Rule in Two Texts from Vadstena and Syon Abbey. A Critical Edition with Translation and Introduction. Stockholm 2011. pp. VIII + 260.

56. Erika Kihlman, Denis Searby, ed. Ars Edendi Lecture Series, vol. I. Stockholm 2011. pp. 130.

57. Brian Møller Jensen, The Story of Justina and Cyprian of Antioch, as told in a Medieval Lectionary from Piacenza. Edition with Introduction and Translation. Stockholm 2012. pp. 171; 4 pl.

58. Alessandra Bucossi, Erika Kihlman, ed. Ars Edendi Lecture Series, vol. II. Stockholm 2012. pp. 172. ���

STUDIA LATINA STOCKHOLMIENSIA ��� Published by Stockholm University ���

Nos. 59– Editor: Maria Plaza

59. Eva Odelman, Denis Searby, ed. Ars Edendi Lecture Series, vol. III. Stockholm

2014. pp. 130. 60. Elin Andersson, Erika Kihlman, Maria Plaza, ed. Latinet i tiden. En festskrift till

Hans Aili. Stockholm 2014. pp. 443; 4pl. 61. Gunilla Iversen. Corpus Troporum XII, 2 vols, Tropes du Gloria. Volume 1:

Introduction et Édition des textes. Volume 2: Aperçu des manuscrits, transcriptions musicales et planches, Stockholm 2014. Vol. 1. pp. 428; Vol. 2. pp. 438; 32 pl.