Upload
dangkiet
View
221
Download
1
Embed Size (px)
Citation preview
[ 64 ] dearquitectura 04. 07/09 El desarrollo de la edificación en concreto armado en Colombia [ 65 ][ 64 ] dearquitectura 04. 07/09 El desararrollrollo deo la edifedifdificacicacic ión óión en cen concroncreto et armamado do een Colombia [ 65 ]
Hern
ando
Var
gas
Caic
edo
Prof
esor
Aso
ciad
oDe
parta
men
to d
e Ar
quite
ctur
aDe
parta
men
to d
e In
geni
ería
Civ
il y
Ambi
enta
lUn
iver
sida
d de
los
Ande
s
conc
reto
arm
ado
en C
olom
bia:
El d
esar
rollo
de
la e
difi
caci
ón e
n
El c
aso
de lo
s pi
oner
os D
omén
ico
Parm
a
y Gu
iller
mo
Gonz
ález
Zul
eta
(194
5-19
85)1
1 Ap
arte
s de
est
e tra
bajo
fuer
on p
rese
ntad
as e
n co
nfer
enci
a m
agis
tral (
inéd
ita),
por e
l aut
or e
n la
XXI
CLE
FA re
aliz
ada
en L
oja,
Ecu
ador
, de
No-
viem
bre
21 a
25
de N
ovie
mbr
e de
200
5. N
uevo
s m
ater
iale
s, re
fere
ncia
s y
refle
xion
es h
an s
ido
inco
rpor
ados
com
o re
sulta
do d
e la
inve
stig
ació
n en
el g
rupo
His
toria
de
la T
écni
ca C
onst
ruct
iva
en C
olom
bia.
El c
oncr
eto
arm
ado
com
o ex
pres
ión
de la
mod
erni
zaci
ón d
e la
con
stru
cció
n en
Col
ombi
a
Aun
que
la p
rodu
cció
n na
cion
al d
e ce
men
tos
se i
nici
ó a
prin
cipi
os d
el s
iglo
XX
, la
int
rodu
cció
n, d
ifusi
ón y
po
pula
riza
ción
de
la c
onst
rucc
ión
en c
oncr
eto
arm
ado
tom
ó va
rias
déc
adas
ant
es d
e co
nver
tirs
e en
la t
écni
ca
com
ún q
ue h
a pr
edom
inad
o de
sde
med
iado
s de
l sig
lo X
X e
n C
olom
bia.
En
su d
esar
rollo
han
med
iado
pro
ceso
s di
vers
os d
e ap
ertu
ra e
conó
mic
a, c
onta
cto
con
expe
rien
cias
forá
neas
, pol
ític
as d
e Es
tado
y e
spír
itu
empr
esar
ial.
La in
vest
igac
ión
sobr
e el
des
arro
llo d
e la
téc
nica
con
stru
ctiv
a en
Col
ombi
a, d
esde
el p
erío
do C
olon
ial h
asta
el
pres
ente
, ha
teni
do c
ontr
ibuc
ione
s di
sper
sas.
Apa
rte
de u
na e
scas
a in
daga
ción
sis
tem
átic
a so
bre
el o
rige
n y
evol
ució
n de
los
sis
tem
as t
écni
cos
de l
a ed
ifica
ción
en
nues
tro
med
io, l
a ob
ra c
onst
ruid
a ha
sid
o ob
serv
ada
bási
cam
ente
des
de s
u va
lora
ción
form
al, c
arec
iénd
o de
un
cont
exto
que
la u
biqu
e fr
ente
a la
con
dici
ón s
ocia
l y
cult
ural
de
los
recu
rsos
y m
enta
lidad
es q
ue la
hic
iero
n po
sibl
e.
A p
arti
r de
los
arch
ivos
de
obra
s en
con
cret
o ar
mad
o, d
iseñ
adas
por
los
inge
nier
os D
omén
ico
Par
ma
y G
uille
rmo
Gon
zále
z Zu
leta
en
la s
egun
da m
itad
del
sig
lo X
X, s
e ha
n pl
ante
ado
mom
ento
s y
diná
mic
as d
el d
esar
rollo
de
la te
cnol
ogía
del
con
cret
o ar
mad
o en
el p
ais.
En
la o
bra
de e
stos
pio
nero
s se
ref
leja
, no
sola
men
te e
l est
ado
de
arte
inte
rnac
iona
l, si
no e
l gra
do d
e ad
apta
ción
o in
nova
ción
que
sus
pro
pues
tas
form
ular
on fr
ente
al p
oten
cial
y
limit
acio
nes
del c
onte
xto
real
en
que
trab
ajar
on. A
sí a
pare
cen
esfu
erzo
s si
gnifi
cati
vos
haci
a la
indu
stri
aliz
ació
n,
que
apor
tan
elem
ento
s de
juic
io p
ara
narr
ar la
exp
erie
ncia
y lo
gros
de
la c
onst
rucc
ión
colo
mbi
ana
en u
n pe
ríod
o en
el
que
se d
io u
na d
ensi
ficac
ión
urba
na, c
onst
rucc
ión
de i
nfra
estr
uctu
ras
y m
oder
niza
ción
de
los
apar
atos
pr
oduc
tivo
s. Ig
ualm
ente
, la
obra
sin
gula
r de
la c
reac
ión
estr
uctu
ral y
con
stru
ctiv
a ap
oya,
a p
arti
r de
cas
os s
in-
gula
res,
la c
onfig
urac
ión
de u
na v
isió
n de
las
iden
tida
des
técn
icas
reg
iona
les
y de
los
apor
tes
prop
uest
os p
ara
nues
tras
com
unid
ades
.
La f
igur
a y
geni
o de
los
ing
enie
ros
estr
uctu
rale
s D
omen
ico
Par
ma
y G
uille
rmo
Gon
zále
z Zu
leta
pla
ntea
n un
a cu
esti
ón d
entr
o de
la c
ultu
ra e
n co
nstr
ucci
ón d
e la
inge
nier
ía C
olom
bian
a. R
ecie
ntem
ente
se
ha r
econ
ocid
o el
tr
abaj
o de
alg
unos
de
los
mae
stro
s de
la c
onst
rucc
ión
estr
uctu
ral e
n el
con
tine
nte
(Car
dozo
, Del
pini
, Gon
zále
z P
ico,
Zee
vaer
t, en
tre
otro
s). E
n C
olom
bia,
las
obra
s de
Par
ma
y G
onzá
lez
Zule
ta p
rese
ntan
una
dim
ensi
ón f
un-
dam
enta
l po
r su
var
ieda
d, e
xten
sión
, evo
luci
ón y
la
form
a or
igin
al d
e su
eje
rcic
io p
rofe
sion
al. L
os d
os c
asos
ha
n si
do o
bjet
o de
est
udio
del
Gru
po d
e In
vest
igac
ión
His
tori
a de
la
Técn
ica
Con
stru
ctiv
a en
Col
ombi
a en
la
Facu
ltad
de
Arq
uite
ctur
a y
Dis
eño
de la
Uni
vers
idad
de
los
And
es, c
on e
l apo
rte
de e
stud
iant
es e
n tr
abaj
o de
ar
chiv
o e
inve
stig
ació
n m
onog
ráfic
a.
Vida
y o
bras
de
Dom
enic
o Pa
rma
(192
0-19
87)
A p
arti
r de
l tra
slad
o de
l Arc
hivo
Par
ma
a la
Uni
vers
idad
de
los
And
es e
n 19
99, s
e in
ició
la in
vest
igac
ión
sobr
e el
m
ater
ial d
e la
exc
epci
onal
obr
a de
est
e in
geni
ero
desd
e 19
49 y
has
ta 1
987.
Más
de
1600
pro
yect
os e
n 9
país
es,
1400
cál
culo
s de
est
ruct
uras
, 68
puen
tes
en 4
paí
ses,
20
tipo
s de
grú
as y
pue
nte-
grúa
s, 2
3 ti
pos
máq
uina
s y
13
estu
dios
téor
ico-
expe
rim
enta
les
dan
idea
de
la e
scal
a y
rigo
r de
su
trab
ajo.
Dom
énic
o P
arm
a na
ció
en It
alia
en
1920
y s
e fo
rmó
com
o in
geni
ero
civi
l en
Gén
ova.
Lle
gó a
Col
ombi
a en
194
5 y
trab
ajó
por
algú
n ti
empo
com
o re
viso
r de
pro
yect
os e
stru
ctur
ales
en
la a
dmin
istr
ació
n m
unic
ipal
de
Bog
otá.
En
1949
se
vinc
uló
a la
fir
ma
de
arqu
itec
tura
, ing
enie
ría
y co
nstr
ucci
ón m
ás im
port
ante
de
la é
poca
, Cué
llar-
Ser
rano
-Góm
ez, (
fund
ada
en 1
933
y aú
n ac
tiva
), co
mo
inge
nier
o Je
fe d
el D
epar
tam
ento
de
Cál
culo
. Allí
se
conv
irti
ó en
figu
ra c
entr
al d
e lo
s pr
oces
os
de i
ndus
tria
lizac
ión,
rac
iona
lizac
ión
y ex
peri
men
taci
ón q
ue s
e di
eron
con
nue
vos
mat
eria
les
para
ate
nder
el
mer
cado
en
plen
o cr
ecim
ient
o de
la e
cono
mía
nac
iona
l. En
196
2 P
arm
a se
inde
pend
izó,
cre
ó su
pro
pia
ofic
ina
de p
roye
ctos
y fu
ndó
vari
as e
mpr
esas
de
tran
sfor
mac
ión
de m
ater
iale
s y
equi
pos.
Rea
lizó
sus
más
impo
rtan
tes
proy
ecto
s en
las
dos
déca
das
sigu
ient
es h
asta
su
mue
rte
en 1
987.
“Nin
o” P
arm
a en
carn
ó un
a ac
tivi
dad
cons
tant
e qu
e im
plic
ó un
a co
ntin
ua r
evis
ión,
des
de lo
s m
anua
les
alem
a-ne
s o
ital
iano
s ha
sta
las
elab
orac
ione
s de
l A
CI
(Am
eric
an C
oncr
ete
Insi
titu
te)
y la
s no
rmas
cal
iforn
iana
s de
si
smor
esis
tenc
ia.
Par
a in
vest
igar
la
viab
ilida
d de
sus
pro
pues
tas,
ela
boró
, re
visó
y d
ivul
gó m
anua
les
para
el
sist
ema
de e
ntre
piso
reti
cula
r cel
ulad
o (a
rmad
o en
dos
dir
ecci
ones
) y s
iste
mas
de
losa
s pr
efab
rica
das
pret
ensa
-
Con
stru
cció
n de
la e
stru
ctur
a de
la T
orre
Col
segu
ros.
Fu
ente
: Arc
hivo
Cué
llar,
Ser
rano
, Góm
ez.
Foto
graf
ía d
e fo
ndo:
Edi
ficio
UG
I Bog
otá.
197
3.Re
cibi
do: o
ctub
re 2
2, 2
008.
Apr
obad
o: n
ovie
mbr
e 10
, 200
8
[ 66 ] dearquitectura 03. 12/08
das.
Con
cibi
ó si
stem
as d
e an
ális
is d
e pó
rtic
o eq
uiva
lent
e pa
ra a
poya
r, en
sus
pro
pias
pal
abra
s “e
l cál
culo
de
este
si
stem
a es
truc
tura
l de
man
era
rela
tiva
men
te r
ápid
a, lo
gran
do u
na a
prox
imac
ión
razo
nabl
e y
cont
rola
da2 ”
. Com
o pe
dago
go fu
e fu
ndam
enta
l par
a el
des
arro
llo d
e la
inge
nier
ía e
n el
pai
s. C
ient
ífico
, mat
emát
ico,
se
enca
rgó
de
mod
elos
com
plej
os d
e ed
ifici
os c
on p
ánel
es p
refa
bric
ados
, aná
lisis
de
com
port
amie
nto
bajo
el f
uego
y p
uent
es
atir
anta
dos.
Des
pués
del
via
je d
e G
abri
el S
erra
no a
l Bra
sil e
n 19
47, P
arm
a de
sarr
olló
, a p
arti
r de
los
esqu
emas
del
arq
uite
cto,
la
pro
pues
ta d
e un
sis
tem
a re
ticu
lar p
ara
entr
epis
os a
rmad
os e
n do
s di
recc
ione
s. E
n 19
49 s
e in
ició
su
utili
zaci
ón
que
se p
rom
ovió
med
iant
e ca
tálo
gos
y as
ocia
cion
es e
n ci
udad
es c
olom
bian
as y
del
ext
erio
r (c
on p
lant
as d
e pr
efab
rica
ción
en
9 pa
íses
). El
sis
tem
a al
canz
ó un
a in
men
sa d
ifusi
ón, c
on r
acio
naliz
acio
nes
com
plem
enta
rias
di
seña
das
por
Par
ma
para
opt
imiz
ar s
u fa
bric
ació
n y
uso.
En
1959
en
Méx
ico,
com
o co
nsta
en
el c
atál
ogo
de
Bar
bará
, se
utili
zaba
con
el n
ombr
e po
pula
r de
“si
stem
a co
lom
bian
o”. E
ntre
sus
ben
efic
ios
inm
edia
tos
traí
a el
de
impo
rtan
tes
econ
omía
s en
ace
ro d
e re
fuer
zo y
can
tida
des
de c
oncr
eto
com
para
do c
on lo
sas
trad
icio
nale
s, la
in
corp
orac
ión
de c
ompu
esto
s pr
efab
rica
dos
y la
mec
aniz
ació
n de
su
prod
ucci
ón y
man
ipul
ació
n. C
on e
l CIN
VA
-R
AM
(19
56)
y la
can
alet
a de
asb
esto
-cem
ento
dis
eñad
a en
Gua
tem
ala
por
Alv
aro
Ort
ega
(195
9) c
onst
ituy
eron
un
a tr
ilogí
a de
apo
rtes
sus
tanc
iale
s a
la te
cnol
ogía
con
stru
ctiv
a ge
stad
a en
los
fért
iles
años
50.
Aun
que
se in
trod
ujo
en C
olom
bia
desd
e fin
ales
de
la d
écad
a de
194
0 el
sis
tem
a de
pos
tens
ado
se h
abía
lim
itad
o a
tanq
ues
de a
cued
ucto
y c
anal
izac
ione
s an
tes
de a
plic
arse
a e
dific
acio
nes.
Es
Par
ma
desd
e C
uélla
r, S
erra
no,
Góm
ez q
uien
se
conv
irti
ó en
su
prop
ulso
r fu
ndam
enta
l. En
el A
erop
uert
o El
Dor
ado
(195
8), e
l Hip
ódro
mo
de T
e-ch
o (1
958)
y la
Pla
za d
e To
ros
de C
ali (
1960
), P
arm
a lo
apl
icó
e in
ició
un
cont
inuo
pro
ceso
de
tran
sfor
mac
ión
de
los
sist
emas
eur
opeo
s ha
sta
cons
olid
ar s
u pr
opio
sis
tem
a de
pos
tens
ado
(196
4) e
n el
edi
ficio
BC
H a
nte
la s
úbit
a im
posi
bilid
ad d
e im
port
ar c
ompo
nent
es p
or p
robl
emas
de
com
erci
o ex
teri
or c
olom
bian
o. S
u re
cono
cim
ient
o hi
zo q
ue s
e us
ara
post
erio
rmen
te e
n si
tios
com
o el
aer
opue
rto
O´H
are
de C
hica
go.
Des
de f
inal
es d
e lo
s ci
ncue
nta
se e
mpe
zaro
n a
prod
ucir
y e
n gr
an c
anti
dad
dura
nte
los
años
ses
enta
, pos
tes
pret
ensi
onad
os,
pilo
tes
pref
abri
cado
s, m
uros
de
cont
enci
ón p
reco
lado
s, e
dific
ios
indu
stri
ales
pre
fabr
icad
os,
edifi
cios
de
vivi
enda
eco
nóm
ica
con
gran
des
páne
les
y ed
ifici
os to
talm
ente
pre
fabr
icad
os d
e of
icin
as d
e am
plia
pl
anta
libr
e. N
o es
arb
itra
rio
que
Par
ma
se o
cupa
ra a
sidu
amen
te e
n es
a ép
oca
de la
con
cepc
ión
y de
sarr
ollo
de
puen
tes-
grúa
. Era
n la
s ép
ocas
del
mod
elo
de d
esar
rollo
eco
nóm
ico
que
plan
teab
a in
dust
rial
izac
ión
inte
rna
para
at
ende
r la
ráp
ida
urba
niza
ción
y m
oder
niza
ción
de
las
infr
aest
ruct
uras
del
paí
s. E
l edi
ficio
Pan
Am
eric
an L
ife
(196
5) f
ue, u
n ca
so p
arad
igm
átic
o qu
e de
mos
trab
a un
gra
n pr
oces
o de
mon
taje
con
col
umna
s qu
e se
eri
gían
an
tes
de lo
s en
tres
uelo
s y
un p
uent
e-gr
úa s
uper
ior
que
izab
a la
s gr
ande
s pi
ezas
de
las
losa
s in
term
edia
s.
Des
de 1
950,
con
la a
lter
nati
va q
ue p
ropu
so p
ara
sust
itui
r el e
sque
leto
en
conc
reto
arm
ado
por a
cero
impo
rtad
o-pr
oven
ient
e de
Am
eric
an B
ridg
e pa
ra la
con
stru
cció
n de
l Hot
el T
eque
ndam
a, P
arm
a se
ocu
pó c
onti
nuam
ente
de
edi
ficio
s al
tos,
cad
a ve
z m
ás f
recu
ente
s. D
ebe
adve
rtir
se q
ue h
abía
has
ta e
nton
ces
una
tím
ida
expe
rien
cia
loca
l en
la c
onst
rucc
ión
de e
dific
ios
de v
ario
s pi
sos
en c
oncr
eto
arm
ado
y qu
e do
min
aban
en
la s
iluet
a ur
bana
lo
s ed
ifici
os e
n ac
ero
rem
acha
do im
port
ados
de
los
EEU
U c
on p
oca
o ni
ngun
a pa
rtic
ipac
ión
loca
l. C
on d
esta
-
El desarrollo de la edificación en concreto armado en Colombia [ 67 ]
Avi
so p
ublic
itar
io e
n R
evis
ta P
roa:
IN
GEC
ON
Ent
repi
-so
s ce
rám
icos
. Rev
ista
Pro
a 62
, 195
2.
Avi
so p
ublic
itar
io e
n R
evis
ta P
roa:
Est
ruct
uras
Ret
icu-
lar
Cel
ulad
a. R
evis
ta P
roa
42, 1
950.
Par
ma
visi
ta la
obr
a de
l Edi
ficio
Nad
er, e
stru
ctur
a re
ticu
lar
celu
lada
. A
rchi
vo: C
uélla
r, S
erra
no, G
ómez
.
Lobb
y A
erop
uert
o el
Dor
ado.
Arc
hivo
: Cué
llar,
Ser
rano
, Góm
ez.
Edifi
cio
Pan
amer
ican
Life
, Bog
otá.
A
rchi
vo: E
sgue
rra,
Sae
nz, S
ampe
r.B
óved
a B
iblio
teca
Lui
s Á
ngel
Ara
ngo,
Bog
otá.
A
rchi
vo: E
sgue
rra,
Sae
nz, S
ampe
r.
2 Ar
chiv
o Pa
rma
[ 68 ] dearquitectura 04. 07/09 El desarrollo de la edificación en concreto armado en Colombia [ 69 ]
cada
em
patí
a ha
cia
sus
arqu
itec
tura
s y
arqu
itec
tos,
Par
ma
cont
ribu
yó c
on la
ser
ie d
e ed
ifici
os u
rban
os c
omo
Seg
uros
Bol
ivar
(19
56),
Ecop
etro
l (1
957)
, SEN
A (
1959
), To
rres
de
Bav
aria
(19
61),
Ale
jand
ro A
ngel
(19
63),
BC
H
(196
4), A
vian
ca (1
968)
y R
esid
enci
as E
l Par
que
(196
8). L
a ge
nero
sa c
ompa
ñia
de P
arm
a co
mo
cons
ejer
o ab
iert
o de
arq
uite
ctos
com
o S
erra
no, O
breg
ón, S
alm
ona
o Es
guer
ra y
Sam
per,
prom
ovió
alt
o gr
ado
de in
tegr
ació
n de
su
s es
truc
tura
s co
n ar
quit
ectu
ra s
imul
táne
amen
te o
rden
adas
e in
nova
dora
s.
Par
ma,
sin
em
barg
o, e
s re
cord
ado
con
frec
uenc
ia p
or a
lgun
as d
e su
s m
ayor
es p
roez
as c
onst
ruct
ivas
. En
la t
orre
de
Avi
anca
, lim
itado
por
las
calc
ulad
oras
man
uale
s de
la é
poca
, ref
orm
ó la
con
cepc
ión
de la
mac
roes
truc
tura
par
a ha
cerl
a m
anip
ulab
le s
in c
ompu
tado
r, co
nvir
tiénd
ola
en u
na s
erie
de
seis
sup
er lo
sas
que
divi
den
en s
eis
tram
os
más
sim
ples
al e
dific
io m
ayor
de
36 p
isos
. Su
noci
ón d
e gr
ande
s co
rtin
as e
squi
nera
s de
rigi
dez,
con
stitu
yó e
l cor
a-zó
n de
la re
sist
enci
a al
fueg
o de
l edi
ficio
en
el in
cend
io d
e 19
73, p
or lo
que
fue
ovac
iona
do e
n N
orte
amér
ica
cuan
-do
pre
sent
ó la
exp
erie
ncia
de
su d
iseñ
o y
la p
oste
rior
reco
nstr
ucci
ón. E
n el
arc
hivo
que
con
serv
a la
Uni
vers
idad
de
los
And
es, s
e en
cuen
tran
mat
eria
les
sobr
e la
torr
e P
irel
li, d
e N
ervi
, ind
udab
le p
rece
dent
e de
una
fina
con
stru
cció
n en
con
cret
o ar
mad
o, c
uand
o en
las
post
guer
ra s
e ha
bía
dem
anda
do u
na r
espu
esta
loca
l a la
con
stru
cció
n de
ras
-ca
ciel
os. S
in la
com
plic
idad
de
Par
ma,
la g
eom
etrí
a en
esp
iral
de
las
Torr
es d
el P
arqu
e, c
on e
ntre
suel
os e
n ca
jone
s pr
efab
rica
dos
del R
etce
l ahu
sado
par
a ac
omod
arse
a s
u ra
dial
idad
, gra
ndes
cor
tinas
que
tom
an la
s al
tas
tors
ione
s y
cort
ante
s y
ampl
ias
luce
s en
su
cóm
odo
parq
uead
ero,
no
se h
ubie
ran
logr
ado.
Con
var
ios
de lo
s co
mpa
ñero
s de
ge
nera
ción
y, e
n pa
rtic
ular
, el g
eote
cnis
ta A
nton
io P
áez
y el
arq
uite
cto
cons
truc
tor R
afae
l Esg
uerr
a, fu
e pr
otag
onis
-ta
del
des
plaz
amie
nto
en d
ista
ncia
de
29 m
etro
s de
l edi
ficio
Cud
ecom
(19
74),
una
cons
truc
ción
de
8 pi
sos
y 77
00
tone
lada
s de
pes
o, o
bra
de fi
na lo
gíst
ica
hast
a ha
ce p
oco
titul
ar d
e un
réc
ord
Gui
nnes
s. E
n su
s úl
timos
tie
mpo
s,
calc
uló
y re
gist
ró c
on s
u pr
opia
cal
igra
fía, a
par
tir d
e ec
uaci
ones
com
plej
as c
on p
rogr
amas
de
com
puta
dor
de s
u au
torí
a, e
l atir
anta
do p
uent
e de
Chi
nchi
ná, C
alda
s, q
ue n
o al
canz
ó a
ver
conc
luid
o.
Vida
y o
bras
de
Guile
rmo
Gonz
ález
Zul
eta
(191
9-19
95)
Hijo
y n
ieto
de
inge
nier
os, G
uille
rmo
Gon
zále
z Zu
leta
enc
arnó
una
im
port
ante
her
enci
a té
cnic
a y
un i
mpu
lso
sost
enid
o ha
cia
la in
nova
ción
. Su
abue
lo J
uan
Nep
omuc
eno
Gon
zále
z V
ásqu
ez (
1838
-191
0) f
ue u
no d
e lo
s pr
i-m
eros
ing
enie
ros
colo
mbi
anos
que
con
cluy
eron
sus
est
udio
s té
cnic
os e
n el
ext
erio
r al
gra
duar
se e
n la
Eco
le
Cen
tral
e de
Par
ís. F
ue f
unda
dor
de la
Soc
ieda
d C
olom
bian
a de
Ing
enie
ros
en 1
887
y pr
esid
ente
, com
o su
hijo
Fa
bio
Gon
zále
z Ta
vera
, de
esta
muy
act
iva
cole
ctiv
idad
fren
te a
las
tare
as d
e lo
s in
geni
eros
en
la in
com
unic
ada
Col
ombi
a. G
onzá
lez
Vás
quez
fue
un e
jem
plo
naci
onal
de
capa
cida
d pa
ra e
mpr
ende
r las
obr
as d
e fe
rroc
arri
les
en
las
selv
as, f
rent
e a
la d
urís
ima
com
pete
ncia
de
los
empr
esar
ios
inte
rnac
iona
les
de la
épo
ca.
Gon
zále
z Ta
vera
, en
cont
rast
e, e
ra h
ombr
e de
aca
dem
ia, c
odifi
cado
r, di
vulg
ador
, con
solid
ador
de
cono
cim
ient
os
y re
fere
ntes
, asi
duo
cont
ribu
yent
e de
la re
vist
a gr
emia
l. G
onzá
lez
Zule
ta fu
e do
cent
e en
la fa
cult
ad d
e ar
quite
ctu-
ra d
e la
Uni
vers
idad
de
los
And
es d
uran
te la
déc
ada
de lo
s añ
os 5
0 co
n C
arlo
s H
erná
ndez
Pav
a. S
e re
cuer
da, e
n la
épo
ca d
e lo
s de
cano
s G
erm
án S
ampe
r y
Han
s D
rew
s, la
ped
agog
ía d
e H
erná
ndez
, pup
ilo y
soc
io d
e G
onzá
lez
Zule
ta, a
l pre
sent
ar e
l pan
oram
a de
la ri
quez
a de
las
estr
uctu
ras
en e
l mun
do n
atur
al. E
n su
prá
ctic
a re
cord
amos
a
Gon
zále
z Zu
leta
com
o un
gen
til p
rofe
sor q
ue d
ibuj
aba
para
sus
exp
ecta
dore
s en
pro
ceso
s de
pro
yect
os, e
sque
-m
as s
inté
ticos
des
de e
l lad
o op
uest
o de
la m
esa.
Hab
ía e
stud
iado
su
carr
era
en C
hile
y C
olom
bia,
con
sos
teni
do in
stin
to y
flex
ibili
dad
en s
us b
úsqu
edas
y c
omo
su a
mig
o, s
ocio
y c
ómpl
ice
de a
vent
uras
téc
nica
s, Á
lvar
o O
rteg
a, p
erte
necí
a a
la e
stir
pe d
e lo
s pi
oner
os d
e lo
s fe
rroc
arri
les.
Des
de te
mpr
ano,
se
man
ifest
ó si
empr
e cu
rios
o, in
form
al e
n su
s m
étod
os d
e tr
abaj
o y
cort
és e
n su
tr
ato,
cla
ro e
n su
s di
agra
mas
y s
impl
e ar
itm
étic
a pa
ra a
rqui
tect
os. E
n 19
46, r
ecié
n gr
adua
do, d
espu
és d
e va
rias
ob
ras
fuer
a de
la c
apit
al, t
raba
jó e
n el
cel
ebra
do la
bora
tori
o de
la S
ecci
ón d
e Ed
ifici
os N
acio
nale
s de
l Min
iste
rio
de O
bras
Púb
licas
don
de h
izo
part
e de
l equ
ipo,
pre
sidi
do p
or e
l arq
uite
cto
alem
án L
eopo
ldo
Rot
her.
Las
obra
s m
ayor
es d
e es
te g
rupo
(P
laza
de
Mer
cado
de
Gir
ardo
t, Es
tadi
o de
Bas
ebal
l de
Car
tage
na)
son
ya c
lási
cas.
En
el p
rim
er c
aso,
en
med
io d
el c
lima
trop
ical
y d
entr
o el
leng
uaje
de
la r
acio
nalid
ad m
oder
nist
a, s
e pl
ante
ó un
a cu
bier
ta d
e cá
scar
as li
gera
s, a
poya
das
sobr
e co
lum
nas-
baja
ntes
en
V, p
ara
form
ar u
na te
chum
bre
elev
ada
que
cons
erva
hoy
la
fres
cura
y l
eved
ad d
eman
dada
s po
r el
con
text
o. P
ara
hace
rla
posi
ble,
en
los
sóta
nos
del
Mi-
nist
erio
se
arm
aron
y e
nsay
aron
las
bóve
das.
En
el e
stad
io d
e C
arta
gena
, la
velo
cida
d de
l pro
ceso
de
dise
ño y
ob
ra, d
e so
lam
ente
cua
tro
mes
es y
la a
udac
ia d
e la
s gr
ader
ías
cubi
erta
s en
cás
cara
s lig
eras
en
C, e
ncon
trar
on
inm
edia
to r
econ
ocim
ient
o en
las
revi
stas
nor
team
eric
anas
que
se
sorp
rend
íero
n de
la ju
vent
ud y
ava
nce
téc-
nico
de
las
nuev
as g
ener
acio
nes
lati
noam
eric
anas
de
la p
ostg
uerr
a. C
on la
con
cien
cia
de la
obr
a de
gra
ndes
m
aest
ros
(Fre
yssi
net,
Mai
llart
, Ner
vi, T
orro
ja)
las
cubi
erta
s en
cás
cara
s de
con
cret
o ar
mad
o ha
bían
em
peza
do
a co
ntag
iars
e.
En la
euf
oria
de
la é
poca
CIN
VA
3 , pa
ra v
ivie
ndas
eco
nóm
icas
, est
acio
nes
de b
uses
, cub
iert
as in
dust
rial
es, a
pli-
caba
n té
cnic
as in
dust
rial
es r
ecié
n an
unci
adas
. Se
hací
a pr
efab
rica
ción
en
obra
, con
mín
imos
pes
os y
can
tida
-de
s de
mat
eria
les
en e
xplo
raci
ón d
e lo
s lím
ites
par
a so
luci
ones
loca
les.
Ens
ayab
an v
aria
ntes
alig
erad
as c
omo
el
Bet
onit
,de
orig
en s
uizo
, par
a ce
ldas
de
conc
reto
en
páne
les
para
las
casa
s de
Muz
ú, s
egún
inic
iati
va d
e M
anri
-
Avi
so p
ublic
itar
io e
n R
evis
ta P
roa:
Con
stru
cció
n de
un
pilo
te B
enot
o. R
evis
ta P
roa
118,
195
8.
3 CI
NVA
(195
1-19
71),
asoc
iado
con
Orte
ga, G
on-
zále
z Zu
leta
inco
rpor
ó cá
scar
as d
elga
dísi
mas
de
conc
reto
al v
acío
, del
sis
tem
a de
Bill
ner
Fabr
icac
ión
de p
oste
nsad
os p
ara
Edifi
cio
BC
H, B
ogot
á.
Arc
hivo
: Esg
uerr
a, S
aenz
, Sam
per.
Pre
fabr
icad
os p
ara
fach
adas
del
Edi
ficio
Avi
anca
, Bog
otá.
A
rchi
vo: E
sgue
rra,
Sae
nz, S
ampe
r.
[ 70 ] dearquitectura 04. 07/09 El desarrollo de la edificación en concreto armado en Colombia [ 71 ]
que
Mar
tín,
pro
mot
or ta
mbi
én d
el p
rim
er p
oste
nsad
o pa
ra lo
s ta
nque
s de
l Hos
pita
l San
Car
los
con
los
sist
emas
no
rtea
mer
ican
os d
e Pr
eloa
d. C
on c
ásca
ras
vaci
adas
en
siti
o y
expl
orad
as m
ucha
s va
rian
tes
com
o ca
seto
nado
s,
alm
as e
n la
drill
os c
erám
icos
hue
cos
o pr
ensa
dos,
Gon
zále
z Zu
leta
pop
ular
izab
a es
tas
form
as e
n su
s es
tadi
os,
teat
ros,
igle
sias
y a
udit
orio
s. E
n ca
sos
com
o el
Tea
tro
de la
Com
edia
el l
adri
llo s
ombr
ero
para
la c
ubie
rta,
idea
do
con
Jorg
e G
aitá
n C
orté
s, p
osib
ilita
ba la
acú
stic
a in
teri
or y
una
ord
enad
a di
spos
ició
n de
las
arm
adur
as p
ara
las
mín
imas
can
tida
des
de c
oncr
eto
vaci
ado
en s
itio
. Cua
ndo
se c
onsu
ltó
a To
rroj
a so
bre
la e
stab
ilida
d de
alg
unas
de
est
as e
stru
ctur
as y
cua
ndo
llegó
Fél
ix C
ande
la a
Bog
otá
(195
6) y
a G
onzá
lez
Zule
ta h
abía
rea
lizad
o un
a ob
ra
sólid
a de
exp
lora
ción
est
ruct
ural
. Deb
e co
mpr
obar
se c
uánt
o ha
bía
de p
ropi
o an
tes
de la
em
erge
ncia
de
la r
ica
obra
de
Die
ste
en c
erám
ica
arm
ada.
Los
conc
urso
s pa
ra e
l H
ipód
rom
o de
Tec
ho o
Pla
za d
e C
ali
elev
aron
a m
ito
el g
usto
de
Gon
zále
z Zu
leta
por
lo
s gr
ande
s vo
ladi
zos
y fo
rmas
sin
ant
eced
ente
s. E
n és
ta ú
ltim
a el
ori
gen
de la
idea
fue
el p
opul
ar c
anas
to d
e m
imbr
e de
nue
stro
s m
erca
dos
con
gran
cap
acid
ad d
e re
sist
ir fu
erza
s in
teri
ores
sin
abr
irse
. Al l
ado
de v
eter
anos
na
cion
ales
y c
ompi
tien
do c
on n
uevo
s co
nstr
ucto
res
colo
mbi
anos
y e
urop
eos,
se
enca
rgó
de la
rea
lizac
ión
de
dive
rsas
obr
as c
ivile
s en
todo
el p
aís,
com
o pu
ente
s, a
erop
uert
os, e
dific
ios
indu
stri
ales
, cár
cele
s.
En 1
947
ante
los
Jueg
os B
oliv
aria
nos
en C
arta
gena
y c
on la
ace
lera
da v
íspe
ra d
e lo
s Ju
egos
Dep
orti
vos
Pan
a-m
eric
anos
de
Cal
i, en
196
8, G
onzá
lez
Zule
ta p
rodu
jo o
bras
fue
ra d
e se
rie
en t
iem
pos
muy
lim
itad
os. C
omo
au-
tori
dad
de lo
s es
cena
rios
dep
orti
vos,
sus
am
igos
Gai
tán
Cor
tés
y B
arco
Var
gas,
en
sus
perí
odos
com
o al
cald
es
de B
ogot
á, le
enc
arga
ron
segu
ir e
stas
tar
eas.
Aun
que
sus
inic
iale
s pr
opue
stas
par
a am
plia
ción
del
est
adio
de
Bog
otá
con
gran
des
arco
s no
se
real
izar
an, f
inal
men
te, e
n el
Cam
pín
es e
vide
nte
su in
geni
o pa
ra r
ehab
ilita
r la
lim
itad
a es
truc
tura
ori
gina
l con
ave
ntur
as e
n su
s pi
lota
jes
de tu
berí
a en
asb
esto
cem
ento
y g
rade
rías
pre
tens
a-da
s. E
l edi
ficio
Ugi
de
22 p
isos
de
ofic
inas
(197
2), d
el a
rqui
tect
o H
erna
ndo
Varg
as R
ubia
no, f
ue u
n es
cena
rio
de
luci
mie
nto
del
inge
nier
o es
truc
tura
l. To
rre
cons
trui
da d
e ar
riba
hac
ia a
bajo
, con
núc
leo
cent
ral
desl
izad
o, c
u-bi
erta
mix
ta e
n vi
gas
cajó
n de
ace
ro p
oste
nsad
o y
entr
epis
os c
olga
dos,
frut
o de
un
esfu
erzo
inte
rdis
cipl
inar
io d
e so
luci
ones
ori
gina
les.
Pas
ada
la e
dad
del a
pren
diza
je, e
n lo
s le
jano
s cu
aren
tas,
la c
omun
idad
de
cons
truc
tore
s en
Col
ombi
a se
mos
trab
a a
final
de
los
sese
nta
más
con
scie
nte
de s
us p
ropi
as c
apac
idad
es, d
e la
mad
urez
de
sus
empr
esas
e in
dust
rias
, de
la p
osib
ilida
d de
una
iden
tida
d té
cnic
a lo
cal.
Elem
ento
s de
la a
gend
a de
inve
stig
ació
n so
bre
estru
ctur
as y
con
stru
cció
n en
la m
oder
ni-
dad
colo
mbi
ana
Se
han
suge
rido
alg
unos
asp
ecto
s pa
ra s
itua
r e
inte
rpre
tar
déca
das
cruc
iale
s en
la
impo
rtac
ión
de i
deas
, la
di
vulg
ació
n de
los
med
ios
conc
eptu
ales
y d
e ap
licac
ión,
em
erge
ncia
y d
esar
rollo
de
empr
esas
indu
stri
ales
, de
proy
ecto
s de
ing
enie
ría,
arq
uite
ctur
a y
cons
truc
ción
. Res
ulta
cla
ro q
ue, a
dife
renc
ia d
e pa
íses
com
o M
éxic
o,
Vene
zuel
a, B
rasi
l, U
rugu
ay, C
hile
o A
rgen
tina
don
de ll
egar
on d
esde
pri
ncip
ios
del s
iglo
XX
med
ios
más
ava
nza-
dos
para
ree
mpl
azar
las
form
as p
reca
rias
de
las
cons
truc
cion
es t
radi
cion
ales
en
mam
post
ería
por
esq
uele
tos
en c
oncr
eto,
en
Col
ombi
a fu
e le
nto
el a
pren
diza
je y
exp
osic
ión
a es
te t
ipo
de t
ecno
logí
as. N
o se
ava
nzó
en s
is-
tem
as d
e só
tano
s y
cim
enta
cion
es c
omo
en M
éxic
o, p
or la
pre
sión
de
suel
os p
obre
s. N
o se
ele
varo
n, c
omo
en
Mon
tevi
deo
o B
ueno
s A
ires
, ras
caci
elos
des
de 1
910
y 19
20 e
n co
ncre
to a
rmad
o. N
o se
form
aron
, com
o en
Bra
sil
o C
hile
, esc
uela
s de
tuto
res,
cát
edra
s, s
iste
mas
de
labo
rato
rios
, fir
mas
con
trat
ista
s de
cre
cien
te c
apac
idad
par
a ex
tend
er n
acio
nalm
ente
nue
vas
técn
icas
.
En e
l cas
o co
lom
bian
o, la
fáb
rica
de
Cem
ento
Sam
per,
inic
ió u
na p
rom
oció
n ar
dua
de la
téc
nica
del
con
cret
o te
nien
do q
ue d
iseñ
ar y
con
stru
ir m
ucha
s ob
ras,
gen
eral
men
te d
e di
men
sion
es m
odes
tas
y ba
jo u
n cu
adro
de
men
talid
ades
tod
avía
ret
icen
tes.
La
apar
ició
n de
las
cát
edra
s de
est
e nu
evo
mat
eria
l te
ndrá
que
esp
erar
la
doce
ncia
de
pion
eros
com
o C
arri
zosa
, Mal
dona
do y
Gar
cía
Rey
es p
ara
que,
lent
amen
te, e
n 19
30, s
e ac
ogie
ran
med
ios
de c
álcu
lo q
ue, t
odav
ía, r
ecog
ían
para
digm
as d
e lo
s m
odel
os a
lem
anes
y fr
ance
ses,
ant
es d
el p
redo
mi-
nio
que
los
sist
emas
nor
team
eric
anos
del
AC
I ten
dría
n cl
aram
ente
a p
arti
r de
195
0.
Por
ent
once
s, y
a se
rec
onoc
en,
en l
a ol
a de
l de
speg
ue e
conó
mic
o pa
ra e
l de
sarr
ollo
pos
teri
or a
la
segu
nda
guer
ra m
undi
al, i
nmig
rant
es q
ue a
port
aron
con
ocim
ient
os c
onst
ruct
ivos
, con
la la
bor
dest
acad
a de
Con
cist
ré
(Fer
roco
ncre
to),
Gal
ante
, Mog
gio,
Mas
tran
gelo
(Est
ruco
), m
aest
ros
cons
truc
tore
s y
tuto
res
de p
rim
eras
gen
era-
cion
es d
e re
aliz
ador
es lo
cale
s de
un
conc
reto
de
mej
ores
con
dici
ones
.
Her
nand
o Va
rgas
Rub
iano
, Gui
llerm
o G
onzá
lez
Zule
ta, v
isit
ante
s br
asile
ños
y eq
uipo
del
pro
yect
o. E
dific
io U
gi, B
ogot
á.
Edifi
cio
UG
I, en
con
stru
cció
n. D
e ar
riba
a a
bajo
pis
o 9.
A
rchi
vo: H
erna
ndo
Varg
as R
ubia
no e
Hijo
s S
.A.
Avi
so p
ublic
itar
io E
. S
chot
tlae
nder
, es
truc
tura
par
a G
aseo
sas
Col
ombi
anas
. Rev
ista
Pro
a 11
, 194
8.
[ 72 ] dearquitectura 04. 07/09
- Ex
posi
ción
Arc
hivo
Dom
enic
o Pa
rma.
Uni
vers
idad
de
los
And
es. M
ayo
2002
- La
con
stru
cció
n m
etál
ica
en C
olom
bia
en é
poca
rec
ient
e: e
lem
ento
s de
una
age
nda
de in
vest
igac
ión.
Pon
enci
a en
el F
oro
Ant
ioqu
ia s
e co
nstr
uye
en a
cero
. A
ndi,
Fede
met
al, M
edel
lín, 2
005
- A
lvar
o O
rteg
a: L
a ar
quit
ectu
ra e
n su
func
ión
soci
al. C
onfe
renc
ia U
JTL,
inéd
ita,
200
1-
De
la ta
pia
pisa
da a
la p
iedr
a líq
uid
a: E
l ret
o te
cnol
ógic
o de
la c
onst
rucc
ión
en
con
cret
o en
Col
ombi
a, e
n La
con
stru
cció
n de
l con
cret
o en
Col
ombi
a, A
socr
e-to
, 200
6-
Obr
as d
esta
cada
s de
arq
uite
ctur
a, in
geni
ería
y c
onst
rucc
ión
en: C
olom
bia
(Sel
ecci
ón) e
n C
incu
enta
año
s en
la c
onst
rucc
ión
de C
olom
bia,
Cam
acol
195
7-20
07.
Cam
acol
, 200
8-
Mat
eria
les,
pro
ceso
s y
prod
ucto
s. P
arte
1: A
ctor
es y
ele
men
tos
de la
urb
aniz
ació
n y
edifi
caci
ón e
n la
s dé
cada
s de
la m
oder
nida
d, e
n C
incu
enta
año
s en
la c
ons-
truc
ción
de
Col
ombi
a, C
amac
ol 1
957-
2007
. Cam
acol
, 200
8-
Not
as p
ara
una
hist
oria
de
los
entr
epis
os m
etál
icos
. Rev
ista
Con
stru
cció
n M
etál
ica,
No.
6, A
bril-
Sep
tiem
bre
2006
Vari
ni, C
laud
io y
Var
gas
Cai
cedo
, Her
nand
o. D
omen
ico
Parm
a: u
n re
trat
o ci
entí
fico.
UP
C, 2
004
Rev
ista
PR
OA
. Núm
eros
4, 1
1, 2
5, 2
8, 3
7, 4
4, 5
0, 5
5, 7
8, 8
4, 8
8, 8
9, 1
17, 1
22, 1
92, 2
03, 2
13, 2
23, 2
44, 2
51, 2
84, 3
03, 3
47. R
evis
ta E
SCA
LA, N
úmer
os 5
6, 5
7, 9
3, 1
16.
Rev
ista
NO
TIC
RET
O. M
arzo
199
1- O
ctub
re 1
995.
Rev
ista
AU
N. O
ctub
re 1
970.
Rev
ista
Arq
uite
ctur
a y
Art
e. F
ebre
ro 1
955.
Rev
ista
Ana
les
de In
geni
ería
188
7-19
90.
A p
arti
r de
1950
en
Pro
a, s
e re
gist
ran
las
obra
s de
Can
dela
, la
pref
abri
caci
ón e
urop
ea, l
as in
nova
cion
es d
e P
arm
a o
Gon
zále
z Zu
leta
, los
nue
vos
mat
eria
les
y su
s nu
evas
fab
rica
cion
es c
olom
bian
as, l
os e
jem
plos
de
uso
de lo
s el
emen
tos
mod
erno
s e
indu
stri
ales
en
una
naci
ente
arq
uite
ctur
a y
cons
truc
ción
loca
l que
se
mue
stra
org
ullo
sa
de lo
nue
vo y
de
la a
dapt
ació
n qu
e pr
opon
e y
empi
eza
a lo
grar
par
a es
te m
edio
.
Sin
dud
a, la
est
étic
a de
las
estr
uctu
ras
se c
onvi
erte
en
publ
icid
ad d
e la
s ob
ras,
com
o en
los
avis
os d
e S
pine
l, co
n su
s fo
togé
nica
s y
auda
ces
esca
lera
s o
mem
bran
as,
en l
os g
rand
es a
rcos
de
mad
era
lam
inad
a qu
e us
a Ve
ngoe
chea
par
a cu
bier
tas
indu
stri
ales
. Lo
s en
trep
isos
, se
gún
hem
os e
xam
inad
o su
evo
luci
ón e
n C
olom
bia,
de
mue
stra
n fa
ses
ince
sant
es d
e ex
peri
men
taci
ón e
n fo
rmat
os, m
ater
iale
s, c
once
ptos
con
stru
ctiv
os d
uran
te lo
s in
geni
osos
año
s 50
y 6
0, c
lara
men
te o
rien
tado
s ha
cia
cons
egui
r pr
otot
ipos
de
valo
r lo
cal,
en u
na lí
nea
haci
a la
pr
efab
rica
ción
livi
ana
pref
erid
a en
los
gran
des
proy
ecto
s de
viv
iend
a pú
blic
os y
pri
vado
s, c
on c
asos
sal
ient
es
com
o M
uzu,
Qui
roga
, CU
AN
, Ken
nedy
o N
iza.
Inv
ento
res
crio
llos
com
o To
bar
en B
ogot
á, A
ryes
, Cor
nelis
sen
y S
alze
do y
otr
os c
onst
ruct
ores
de
Bar
ranq
uilla
, Ing
enie
ría
y C
onst
rucc
ione
s en
Med
ellín
, Bor
rero
, Zam
oran
o y
Gio
vane
lli e
n C
ali,
com
prue
ban
el in
teré
s de
apl
icar
pre
fabr
icad
os, a
soci
arse
alr
eded
or d
e la
nue
va t
ecno
logí
a,
conc
ebir
la a
rqui
tect
ura
a pa
rtir
de
mód
ulos
o r
ecur
sos
estr
uctu
rale
s y
raci
onal
izad
os, t
raba
jar
en e
quip
os d
e in
geni
eros
y a
rqui
tect
os c
onst
ruye
ndo.
Hem
os in
dica
do e
jem
plos
sos
teni
dos
del i
nter
és d
e lo
s ar
quit
ecto
s en
es
te t
iem
po s
obre
los
apo
rtes
de
la p
refa
bric
ació
n y
cons
truc
ción
en
conc
reto
en
térm
inos
de
su a
port
e pa
ra
hace
r pro
tecc
ione
s so
lare
s, fa
chad
as c
on id
enti
dade
s lo
cale
s, p
roto
tipo
s pa
ra d
iver
sas
clas
es d
e ed
ifici
os c
omo
talle
res,
esc
uela
s, v
ivie
nda,
mer
cado
s, a
erop
uert
os, e
n re
spue
sta
loca
l pot
enci
ada
por l
a ex
tens
ión
que
la in
dus-
tria
del
cem
ento
tuvo
ent
once
s y
el a
prec
io q
ue s
e ge
stó
en la
nue
va g
ener
ació
n de
real
izad
ores
. Ant
es d
e la
más
re
cien
te e
ra d
e lo
s có
digo
s, e
n pl
ena
cose
cha
de a
rqui
tect
uras
y c
onst
rucc
ione
s fr
esca
s, s
e ci
taba
a G
onzá
lez
Zule
ta c
uand
o so
sten
ía q
ue n
o ha
y bu
ena
obra
si n
o ti
ene
algo
inno
vado
r. En
195
1, e
n su
edi
tori
al s
obre
el b
ino-
mio
arq
uite
cto
inge
nier
o, C
arlo
s M
artí
nez
sost
enía
que
hac
ían
la p
erfe
cta
asoc
iaci
ón d
e cr
iter
ios
e in
telig
enci
as.
Bibl
iogr
afía
Arc
hivo
Dom
enic
o Pa
rma.
Fac
ulta
d de
Arq
uite
ctur
a y
Dis
eño.
Uni
vers
idad
de
los
And
es
Arq
uite
ctur
a co
lom
bian
a en
con
cret
o: O
bras
mae
stra
s. A
socr
eto,
199
6
And
erso
n, S
tanf
ord
(ed)
. Ela
dio
Die
ste:
Inno
vati
on in
Str
uctu
ral A
rt. P
rinc
eton
, 200
4
Bar
bará
, Fer
nand
o. M
ater
iale
s y
Proc
edim
ient
os d
e C
onst
rucc
ión.
Her
rero
, Méx
ico,
195
9
Car
bone
ll, G
alao
r (e
d). A
lvar
o O
rteg
a: P
rear
quit
ectu
ra d
el b
iene
star
. Esc
ala,
Som
osur
, Fac
ulta
d de
Arq
uite
ctur
a U
nive
rsid
ad d
e lo
s A
ndes
, 198
9
Cár
dena
s, N
ésto
r, O
rteg
a, G
erm
án y
Rod
rígu
ez, A
leja
ndro
. Est
adio
de
Bas
e-B
all,
Car
tage
na, C
olom
bia.
Mon
ogra
fía C
urso
Aná
lisis
Téc
nico
de
Pro
yect
os, 1
999.
U
nive
rsid
ad d
e lo
s A
ndes
Del
gado
, Fra
ncis
co y
Var
gas
Cai
cedo
, Her
nand
o. M
emor
ia d
escr
ipti
va E
dific
io U
gi, M
emor
ia in
édit
a, 1
974
Fabe
r, C
olin
. Can
dela
, The
She
ll B
uild
er. R
einh
old,
196
3
Gar
cía,
Jul
io. T
rasl
ado
Edifi
cio
Cud
ecom
. Mon
ogra
fía C
urso
His
tori
a de
la T
ecno
logí
a de
la C
onst
rucc
ión.
Uni
vers
idad
de
los
And
es, M
ayo
2005
Gut
iérr
ez, R
amón
(ed)
, et a
l. A
rqui
tect
ura
lati
noam
eric
ana
en e
l Sig
lo X
X. C
ecod
al, 1
998
May
or, A
lber
to. I
nven
tos
y pa
tent
es e
n C
olom
bia
1930
-200
0: D
e lo
s lím
ites
de
las
herr
amie
ntas
a la
s fr
onte
ras
del c
onoc
imie
nto.
ITM
, 200
5
Niñ
o, C
arlo
s. A
rqu
itec
tura
y E
stad
o: C
onte
xto
y si
gnifi
cado
de
las
con
stru
ccio
nes
del
Min
iste
rio
de O
bras
Pú
blic
as, C
olom
bia,
190
5-19
60. U
nive
rsid
ad N
acio
-na
l, 19
91
Varg
as C
aice
do, H
erna
ndo.
Cam
bio
Técn
ico
en la
Edi
ficac
ión
en C
olom
bia
en e
l Sig
lo X
X. C
ien
Año
s de
Arq
uite
ctur
a en
Col
ombi
a. S
CA
, 200
0
Avi
so p
ublic
itar
io e
n R
evis
ta P
roa:
Spi
nel &
Cia
, Esc
ue-
la M
ilita
r. R
evis
ta P
roa
101,
195
6.
Avi
so p
ublic
itar
io e
n R
evis
ta P
roa:
Spi
nel &
Cia
, esc
a-le
ra. R
evis
ta P
roa
105,
195
6.
OB
RA
ES
TR
UC
TU
RA
L D
E D
OM
ENIC
O P
AR
MA
Y G
UIL
LEM
O G
ON
ZA
LEZ
ZU
LET
A 1
945-
1986
Sel
ecci
ón d
e fe
chas
y e
ven
tos
des
taca
dos
Añ
o O
bra
C
iud
ad
Au
tor
estr
uct
ura
l C
arac
terí
stic
as e
stru
ctu
rale
s d
esta
cad
as
1945
P
laza
de
mer
cado
de
Gir
ardo
t G
irar
dot
GG
Z y
otro
s
Cub
iert
a en
cás
cara
s de
con
cret
o co
n ap
oyos
en
V
Mem
bran
as d
e 7
x 2.
5 m
con
5 c
m d
e es
peso
r
1947
Es
tadi
o 11
de
Nov
iem
bre
Car
tage
na
Car
tage
na
GG
Z
Cub
iert
a en
cás
cara
s de
con
cret
o M
embr
anas
de
3 cm
y
otro
s
de
esp
esor
con
ven
as d
e 5
cm, e
n vo
ladi
zos
de 1
8 m
1947
-194
8 E
dific
io N
ader
Bog
otá
DP
Pri
mer
a ap
licac
ión
del s
iste
ma
reti
cula
r ce
lula
do, c
on
vigu
etas
vac
iada
s en
sit
io
1952
Es
truc
tura
Hot
el T
eque
ndam
a B
ogot
á D
P
A
cept
ació
n po
r C
useg
o de
pro
pues
ta d
e P
arm
a pa
ra
esqu
elet
o en
con
cret
o
1952
Es
tadi
o El
Cam
pín
Bog
otá
GG
Z
Arc
os p
ara
sopo
rte
de g
rade
rías
de
48 x
24
m
pr
oyec
to e
nsan
che
(no
conn
stru
ido)
1951
B
arri
o Q
uiro
ga
B
ogot
á D
P
C
ásca
ras
pref
abri
cada
s en
con
cret
o al
vac
ío
1951
Es
taci
ón d
e bu
ses
B
ogot
á G
GZ
Bóv
edas
con
ladr
illo
huec
o de
5 c
m, 1
6 x
24m
.
1953
Es
tadi
o A
tana
sio
Gir
ardo
t M
edel
lín
GG
Z
C
ubie
rta
de g
rade
ría
con
18 m
de
vola
dizo
, pla
ca a
liger
ada
1953
C
entr
o U
rban
o A
nton
io N
ariñ
o B
ogot
á D
P
B
loqu
es d
e vi
vien
da c
on c
olum
nas
exte
rior
es
1953
B
arri
o La
Sol
edad
Bog
otá
DP
Sis
tem
a es
truc
tura
l par
a ca
sas
en d
os p
isos
sim
ilar
a D
om-in
o
Es
tadi
o P
ascu
al G
uerr
ero
C
ali
GG
Z
Cás
cara
s de
cub
iert
as s
obre
gra
derí
as
1953
Te
atro
La
Com
edia
Bog
otá
GG
Z
Cás
cara
s en
cer
ámic
a ar
mad
a co
n la
drill
os ti
po s
ombr
ero
Lu
z de
31
m c
on c
ásca
ra d
e 5
cm
1953
C
imen
taci
ón y
est
ruct
ura
B
ogot
á D
P
P
ilota
je p
erim
etra
l par
a co
nfor
mar
sót
anos
B
anco
de
la R
epúb
lica
1954
Ed
ifici
o Ec
opet
rol
B
ogot
á D
P
P
lant
a lib
re d
e of
icin
as
1955
S
uper
mer
cado
Ray
o
B
ogot
á G
GZ
C
ubie
rta
con
bóve
da s
obre
cua
tro
apoy
os. A
rcos
ati
rant
ados
,
bóve
da d
e do
ble
curv
atur
a, la
drill
o hu
eco
5 cm
1955
C
apill
a G
imna
sio
Mod
erno
Bog
otá
Bog
otá
GG
Z
Cás
cara
s en
con
cret
o co
nopa
rabó
licas
en
ladr
illo
huec
o 5
cm
1955
Fá
bric
a de
Chi
clet
s C
lark
’s
Bog
otá
GG
Z
Bóv
edas
y m
uros
pre
fabr
icad
os a
l vac
ío. F
acha
das
en m
ódul
os
iz
ados
de
6 x
3 m
.
1955
M
erca
do C
UA
N
B
ogot
á G
GZ
M
embr
anas
de
5 cm
con
blo
que
de e
scor
ia
1955
Ed
ifici
o Vo
lksw
agen
Bog
otá
GG
Z
Bóv
edas
sin
usoi
dale
s de
5 c
m e
n la
drill
o hu
eco
con
luce
s
de
16
m19
55
Teat
ro C
UA
N
B
ogot
á G
GZ
B
óved
as d
e m
embr
ana
de d
oble
cur
vatu
ra 3
cm
.
1956
Hip
ódro
mo
deTe
cho
Bog
otá
GG
ZC
ubie
rtas
degr
ader
ías
con
gran
des
vola
dizo
sC
ásca
ras
circ
ula
- Ex
posi
ción
Arc
hivo
Dom
enic
o Pa
rma.
Uni
vers
idad
de
los
And
es. M
ayo
2002
- La
con
stru
cció
n m
etál
ica
en C
olom
bia
en é
poca
rec
ient
e: e
lem
ento
s de
una
age
nda
de in
vest
igac
ión.
Pon
enci
a en
el F
oro
Ant
ioqu
ia s
e co
nstr
uye
en a
cero
. A
ndi,
Fede
met
al, M
edel
lín, 2
005
- A
lvar
o O
rteg
a: L
a ar
quit
ectu
ra e
n su
func
ión
soci
al. C
onfe
renc
ia U
JTL,
inéd
ita,
200
1-
De
la ta
pia
pisa
da a
la p
iedr
a líq
uid
a: E
l ret
o te
cnol
ógic
o de
la c
onst
rucc
ión
en
con
cret
o en
Col
ombi
a, e
n La
con
stru
cció
n de
l con
cret
o en
Col
ombi
a, A
socr
e-to
, 200
6-
Obr
as d
esta
cada
s de
arq
uite
ctur
a, in
geni
ería
y c
onst
rucc
ión
en: C
olom
bia
(Sel
ecci
ón) e
n C
incu
enta
año
s en
la c
onst
rucc
ión
de C
olom
bia,
Cam
acol
195
7-20
07.
Cam
acol
, 200
8-
Mat
eria
les,
pro
ceso
s y
prod
ucto
s. P
arte
1: A
ctor
es y
ele
men
tos
de la
urb
aniz
ació
n y
edifi
caci
ón e
n la
s dé
cada
s de
la m
oder
nida
d, e
n C
incu
enta
año
s en
la c
ons-
truc
ción
de
Col
ombi
a, C
amac
ol 1
957-
2007
. Cam
acol
, 200
8-
Not
as p
ara
una
hist
oria
de
los
entr
epis
os m
etál
icos
. Rev
ista
Con
stru
cció
n M
etál
ica,
No.
6, A
bril-
Sep
tiem
bre
2006
Vari
ni, C
laud
io y
Var
gas
Cai
cedo
, Her
nand
o. D
omen
ico
Parm
a: u
n re
trat
o ci
entí
fico.
UP
C, 2
004
Rev
ista
PR
OA
. Núm
eros
4, 1
1, 2
5, 2
8, 3
7, 4
4, 5
0, 5
5, 7
8, 8
4, 8
8, 8
9, 1
17, 1
22, 1
92, 2
03, 2
13, 2
23, 2
44, 2
51, 2
84, 3
03, 3
47. R
evis
ta E
SCA
LA, N
úmer
os 5
6, 5
7, 9
3, 1
16.
Rev
ista
NO
TIC
RET
O. M
arzo
199
1- O
ctub
re 1
995.
Rev
ista
AU
N. O
ctub
re 1
970.
Rev
ista
Arq
uite
ctur
a y
Art
e. F
ebre
ro 1
955.
Rev
ista
Ana
les
de In
geni
ería
188
7-19
90.
Avi
so p
ublic
itar
io e
n R
evis
ta P
roa:
Spi
nel &
Cia
, Esc
ue-
la M
ilita
r. R
evis
ta P
roa
101,
195
6.
Avi
so p
ublic
itar
io e
n R
evis
ta P
roa:
Spi
nel &
Cia
, esc
a-le
ra. R
evis
ta P
roa
105,
195
6.
Avi
so p
ublic
itar
io e
n R
evis
ta P
roa:
Spi
nel
& C
ia,
ci-
mie
ntos
. Rev
ista
Pro
a 10
5, 1
956.
Ref
eren
cias
fot
ográ
fica
s:
Arc
hivo
fot
ográ
fico
de C
uélla
r, Se
rran
o, G
ómez
; po
r at
enci
ón d
e S
anti
ago
Alb
erto
Bot
ero.
Arc
hivo
fot
ográ
fico
de E
sgue
rra,
Sae
nz y
Sam
per;
por
at
enci
ón d
e R
afae
l Esg
uerr
a C
leve
s.
Arc
hivo
foto
gráf
ico
de H
. Var
gas
Rub
iano
e H
ijos
S.A
, a
carg
o de
Her
nand
o Va
rgas
Cai
cedo
.
OB
RA
ES
TR
UC
TU
RA
L D
E D
OM
ENIC
O P
AR
MA
Y G
UIL
LEM
O G
ON
ZA
LEZ
ZU
LET
A 1
945-
1986
Sel
ecci
ón d
e fe
chas
y e
ven
tos
des
taca
dos
Añ
o O
bra
C
iud
ad
Au
tor
estr
uct
ura
l C
arac
terí
stic
as e
stru
ctu
rale
s d
esta
cad
as
1945
P
laza
de
mer
cado
de
Gir
ardo
t G
irar
dot
GG
Z y
otro
s
Cub
iert
a en
cás
cara
s de
con
cret
o co
n ap
oyos
en
V
Mem
bran
as d
e 7
x 2.
5 m
con
5 c
m d
e es
peso
r
1947
Es
tadi
o 11
de
Nov
iem
bre
Car
tage
na
Car
tage
na
GG
Z
Cub
iert
a en
cás
cara
s de
con
cret
o M
embr
anas
de
3 cm
y
otro
s
de
esp
esor
con
ven
as d
e 5
cm, e
n vo
ladi
zos
de 1
8 m
1947
-194
8 E
dific
io N
ader
Bog
otá
DP
Pri
mer
a ap
licac
ión
del s
iste
ma
reti
cula
r ce
lula
do, c
on
vigu
etas
vac
iada
s en
sit
io
1952
Es
truc
tura
Hot
el T
eque
ndam
a B
ogot
á D
P
A
cept
ació
n po
r C
useg
o de
pro
pues
ta d
e P
arm
a pa
ra
esqu
elet
o en
con
cret
o
1952
Es
tadi
o El
Cam
pín
Bog
otá
GG
Z
Arc
os p
ara
sopo
rte
de g
rade
rías
de
48 x
24
m
pr
oyec
to e
nsan
che
(no
conn
stru
ido)
1951
B
arri
o Q
uiro
ga
B
ogot
á D
P
C
ásca
ras
pref
abri
cada
s en
con
cret
o al
vac
ío
1951
Es
taci
ón d
e bu
ses
B
ogot
á G
GZ
Bóv
edas
con
ladr
illo
huec
o de
5 c
m, 1
6 x
24m
.
1953
Es
tadi
o A
tana
sio
Gir
ardo
t M
edel
lín
GG
Z
C
ubie
rta
de g
rade
ría
con
18 m
de
vola
dizo
, pla
ca a
liger
ada
1953
C
entr
o U
rban
o A
nton
io N
ariñ
o B
ogot
á D
P
B
loqu
es d
e vi
vien
da c
on c
olum
nas
exte
rior
es
1953
B
arri
o La
Sol
edad
Bog
otá
DP
Sis
tem
a es
truc
tura
l par
a ca
sas
en d
os p
isos
sim
ilar
a D
om-in
o
Es
tadi
o P
ascu
al G
uerr
ero
C
ali
GG
Z
Cás
cara
s de
cub
iert
as s
obre
gra
derí
as
1953
Te
atro
La
Com
edia
Bog
otá
GG
Z
Cás
cara
s en
cer
ámic
a ar
mad
a co
n la
drill
os ti
po s
ombr
ero
Lu
z de
31
m c
on c
ásca
ra d
e 5
cm
1953
C
imen
taci
ón y
est
ruct
ura
B
ogot
á D
P
P
ilota
je p
erim
etra
l par
a co
nfor
mar
sót
anos
B
anco
de
la R
epúb
lica
1954
Ed
ifici
o Ec
opet
rol
B
ogot
á D
P
P
lant
a lib
re d
e of
icin
as
1955
S
uper
mer
cado
Ray
o
B
ogot
á G
GZ
C
ubie
rta
con
bóve
da s
obre
cua
tro
apoy
os. A
rcos
ati
rant
ados
,
bóve
da d
e do
ble
curv
atur
a, la
drill
o hu
eco
5 cm
1955
C
apill
a G
imna
sio
Mod
erno
Bog
otá
Bog
otá
GG
Z
Cás
cara
s en
con
cret
o co
nopa
rabó
licas
en
ladr
illo
huec
o 5
cm
1955
Fá
bric
a de
Chi
clet
s C
lark
’s
Bog
otá
GG
Z
Bóv
edas
y m
uros
pre
fabr
icad
os a
l vac
ío. F
acha
das
en m
ódul
os
iz
ados
de
6 x
3 m
.
1955
M
erca
do C
UA
N
B
ogot
á G
GZ
M
embr
anas
de
5 cm
con
blo
que
de e
scor
ia
1955
Ed
ifici
o Vo
lksw
agen
Bog
otá
GG
Z
Bóv
edas
sin
usoi
dale
s de
5 c
m e
n la
drill
o hu
eco
con
luce
s
de
16
m19
55
Teat
ro C
UA
N
B
ogot
á G
GZ
B
óved
as d
e m
embr
ana
de d
oble
cur
vatu
ra 3
cm
.
1956
H
ipód
rom
o de
Tec
ho
B
ogot
á G
GZ
C
ubie
rtas
de
grad
ería
s co
n gr
ande
s vo
ladi
zos.
Cás
cara
s ci
rcul
a-
res
en la
drill
o hu
eco,
vol
adiz
o de
23
m, c
ásca
ras
de 2
cm
1956
Ig
lesi
a de
Fát
ima
M
edel
lín
GG
Z
Bóv
edas
par
aból
icas
sob
re a
rcos
cru
zado
s
1956
A
erop
uert
o El
Dor
ado
B
ogot
á D
P
H
all c
entr
al c
on g
rand
es v
igas
en
conc
reto
pos
tens
ado
1956
Es
tadi
o Li
bert
ad
P
asto
G
GZ
Vo
ladi
zo d
e 10
m, b
óved
as d
e m
embr
ana
1957
S
egur
os B
olív
ar
B
ogot
á D
P
O
ficin
as c
on p
lata
form
a y
torr
e
1956
P
uent
e
Ti
bitó
P
rim
eras
uti
lizac
ione
s de
pos
tens
ado
1957
P
uent
e
La
Pla
ta
GG
Z
Pri
mer
as u
tiliz
acio
nes
de p
oste
nsad
o 39
met
ros
de lu
z
1957
Es
tadi
o de
fútb
ol
C
arta
gena
G
GZ
C
ásca
ras
de d
oble
cur
vatu
ra d
e 2.
5 cm
1956
-195
7 P
laza
de
Toro
s
Cal
i G
GZ
C
ono
en c
oncr
eto
post
ensa
do s
in a
poyo
s la
tera
les
1958
P
uent
es A
veni
da 2
6
Bog
otá
DP
Ser
ie d
e pa
sos
con
viga
s po
sten
sada
s B
BR
V
1958
S
ENA
Bog
otá
B
ogot
á D
P
A
poyo
en
cuat
ro c
olum
nas
con
braz
os e
n co
ncre
to a
la v
ista
1958
B
iblio
teca
Lui
s-A
ngel
Ara
ngo
Bog
otá
DP
Cub
iert
a ab
oved
ada
1961
C
iuda
d K
enne
dy
B
ogot
á D
P
B
loqu
es d
e vi
vien
da c
on e
ntre
piso
s pr
eten
sado
s
1963
Ed
ifici
o A
leja
ndro
Ang
el
B
ogot
á D
P
O
ficin
as c
on fa
chad
a pr
efab
rica
da
1964
B
CH
Bog
otá
Bog
otá
DP
Gra
ndes
vol
adiz
os e
n co
ncre
to p
oste
nsad
o. G
ran
luz
en p
lant
a
banc
aria
. Luz
de
30 m
en
plat
afor
ma,
vol
adiz
os 9
m
1965
P
anam
eric
an L
ife
B
ogot
á D
P
O
ficin
as d
e pl
anta
libr
e, a
ntep
echo
est
ruct
ural
, gra
ndes
pref
abri
cado
s, c
olum
nas
exte
rnas
. Luc
es 1
8 m
1967
To
rre
Avi
anca
Bog
otá
DP
Torr
e co
n 8
gran
des
cort
inas
, am
plia
s lu
ces,
pis
os d
e re
sist
en-
ci
a sí
smic
a, F
acha
da c
orti
na c
on e
lem
ento
s pr
eten
sado
s,
re
sist
ente
al i
ncen
dio
en 1
973
1967
M
ulti
fam
iliar
es S
an F
ranc
isco
B
ogot
á D
P
P
refa
bric
ació
n de
apa
rtam
ento
s co
n gr
ande
s pa
nele
s.
4
piso
s en
un
mes
1968
-197
1 C
olis
eo C
ubie
rto
C
ali
GG
Z
Cub
iert
a en
arc
o de
ace
ro y
cab
les.
Arc
os m
etál
icos
de
97 m
en
cajó
n
1970
A
erop
uert
o de
Pal
mas
eca
P
alm
ira
GG
Z
Gra
n lu
z ce
ntra
l en
cubi
erta
ple
gada
1970
C
entr
o C
olse
guro
s
Bog
otá
DP
Torr
e de
pla
nta
tria
ngul
ar c
on v
olad
izos
, un
apoy
o ce
ntra
l
1970
C
olis
eo C
ubie
rto
El C
ampí
n B
ogot
á G
GZ
Es
truc
tura
de
cubi
erta
en
viga
s ca
jón
mix
tas
post
ensa
das.
Dos
arc
os d
e 84
m p
ara
cubi
erta
sob
re c
able
s
1971
Es
tadi
o P
ascu
al G
uerr
ero
(am
plia
ción
) C
ali
GG
Z
Cub
iert
a de
gra
derí
as e
n do
ble
curv
atur
a, a
liger
ada
en 6
cm
, -
arco
s el
ípti
cos
1972
B
anco
Gan
ader
o
Bog
otá
GG
Z
Torr
e en
vol
adiz
os c
on p
lant
a al
arga
da
1972
To
rres
del
Par
que
B
ogot
á D
P
To
rres
con
form
adas
con
cor
tina
s ra
dial
es y
ent
repi
sos
en
re
ticu
lar
celu
lado
1973
Ed
ifici
o U
gi
Bog
otá
GG
Z
Estr
uctu
ra d
e of
icin
as c
on n
úcle
o ce
ntra
l des
lizad
o co
nstr
uida
de a
rrib
a ha
cia
abaj
o19
73
Torr
e M
azue
ra
B
ogot
á D
P
Ed
ifici
o no
con
stru
ido
con
estr
uctu
ra e
n fa
chad
a pa
ra 6
sót
anos
y
55
piso
s
1974
P
uent
e P
umar
ejo
B
arra
nqui
lla M
oran
di, D
P y
Cus
ego
Vano
s at
iran
tado
s en
con
cret
os p
oste
nsad
os y
pre
fabr
icad
os
1974
Ed
ifici
o C
udec
om
B
ogot
á D
P
Tr
asla
do e
dific
io s
obre
car
rile
ras
con
gato
s hi
dráu
licos
par
a
ampl
iaci
ón A
veni
da 1
9
1975
B
anco
Pop
ular
Bar
ranq
uilla
GG
Z
Ofic
inas
con
apo
yos
peri
met
rale
s
1980
M
uelle
ele
vado
r C
onas
til
C
arta
gena
G
GZ
O
bras
inno
vado
ras
en p
ilota
jes
y m
uelle
1983
Es
tadi
o M
etro
polit
ano
B
arra
nqui
lla G
GZ
C
ubie
rta
con
tira
ntes
de
com
pens
ació
n
1986
P
uent
e D
omen
ico
Par
ma
C
hinc
hiná
D
P
P
uent
e at
iran
tado
en
conc
reto
Fuen
tes
(Sel
ecci
ón) :
Pro
a, V
arga
s C
aice
do (2
000,
200
7, 2
008)
, Not
icre
to, A
rchi
vo P
arm
a
Edif
icio
SEN
A (
Sec
cion
al C
un
din
amar
ca).
Cor
te a
rqui
tect
ónic
o. A
rchi
vo P
arm
a, F
acul
tad
de A
rqui
tect
ura
y D
iseñ
o, U
nive
rsid
ad d
e lo
s A
ndes
.
Torr
es d
el P
arq
ue
- Bog
otá.
Pla
no c
imie
ntos
zon
as A
y B
. Arc
hivo
Par
ma,
Fac
ulta
d de
Arq
uite
ctur
a y
Dis
eño,
Uni
vers
idad
de
los
And
es.
[ 74 ] dearquitectura 04. 07/09
Torr
es d
el P
arq
ue
- Bog
otá.
Pla
no c
imie
ntos
zon
as A
y B
. Arc
hivo
Par
ma,
Fac
ulta
d de
Arq
uite
ctur
a y
Dis
eño,
Uni
vers
idad
de
los
And
es.
Torr
es d
el P
arq
ue
- Bog
otá.
Pla
no c
orti
nas
y ca
isso
ns. A
rchi
vo P
arm
a, F
acul
tad
de A
rqui
tect
ura
y D
iseñ
o, U
nive
rsid
ad d
e lo
s A
ndes
.