Codex Cuman›cus

TÜRKLER ‹LKÇA⁄699

ürk dili ve kültür tarihi bak›m›ndan son dere-ce önemli eserlerden birisi olan Codex Cuma-nicus, IX-XIV. yüzy›llar aras›nda Orta As-

ya’n›n bat›s›ndan bafllayan, kuzeyde Orta ‹dil bölgesine,güneyde K›r›m’a, bat›da Tuna k›y›lar›na kadar uzanan veDeflt-i K›pçak (K›pçak Bozk›r›) denilen genifl co¤rafya-da yaflam›fl olan K›pçak (Kuman)1 Türklerinden günü-müze gelebilmifl tek eserdir.

Codex Cumanicus’un bilinen tek yazma nüshas› Vene-dik’te Saint Marcus Kütüphanesi’ndedir. Bu kütüphane830 y›l›nda Evangelist (‹ncil yazan) Marcus’un iskeletiüzerine yap›lm›flt›r. Eser, Floransal› flair Petrarca taraf›n-dan Antonius Von Finale’den al›nm›fl ve 1362’de di¤erkitaplar›yla birlikte Venedik Cumhuriyeti’ne hediyeedilmifltir. Bundan dolay› Codex de Petrarque ad›yla daan›lmaktad›r.2

Anonim bir eser olan Codex Cumanicus’un kim için,hangi sebeple topland›¤›, K›pçak Türkçesi ile yaz›lm›flolan eserin neden iki dilde karfl›l›¤› bulundu¤u ve nere-de meydana getirildi¤i henüz kesin olarak belli de¤il-dir.3 Bununla birlikte araflt›rmac›lar›n ço¤u, eserin içeri-¤inden hareketle, bir taraftan yabanc›lara K›pçak Türk-çesini ö¤retmek, di¤er yandan da K›pçaklar aras›ndaH›ristiyanl›¤› yaymak amac›yla pratik bir eser olarak ha-z›rland›¤› görüflündedirler.4

Codex Cumanicus, ‹talyan bölümü veAlman bölümü olmak üzere, sonradanbir cilt haline getirilmifl iki ayr› defter-den oluflmaktad›r. ‹talyan bölümü ‹tal-yan koloniciler taraf›ndan kolonilerininyerleflti¤i Karadeniz’in kuzeyinde Solhatflehrinde kaleme al›nm›flt›r. Alman bölü-mü ise Afla¤› Volga bölgesinde faaliyetgösteren Alman Fransiskan mezhebimensuplar› taraf›ndan yaz›lm›flt›r.5

Codex Cumanicus’un ‹talyan bölü-mündeki bir kay›tta 11 Temmuz 1303tarihi yer almaktad›r. Bu tarihin eserinas›l nüshas›na m› yoksa istinsah nüshas›-na m› ait oldu¤u konusu kesin olarak ay-

d›nlat›lm›fl de¤ildir. Eser, 1303-1362 y›llar› aras›nda ya-z›lm›fl olmal›d›r.6

‹talyanlar ve Almanlar taraf›ndan kaleme al›nm›flolan Codex Cumanicus 82 yapraktan oluflmaktad›r. Eserinilk 55 yapra¤›n yaz›s› ile di¤er yapraklar›n›n yaz›s› bir-birinden farkl›d›r. Eserin ‹talyan bölümü, s›ral› düzgünbir yaz› ile yaz›ld›¤› halde, Alman bölümü birkaç topla-y›c›n›n kaleminden ç›km›flt›r. Asl›nda bütün bir defterhalinde olmayan eser, farkl› yapraklar›n bir araya getiri-lip dikilmesi ile bugünkü fleklini alm›flt›r.7

‹talyan Bölümü‹talyan bölümü, 55 yapraktan ibaret olup Latince,

Farsça ve K›pçak Türkçesi üzerine biri alfabetik s›rayagöre di¤eri konular›na göre düzenlenmifl iki sözlüktenoluflmaktad›r. ‹lk sözlük k›sm›nda maddi ve manevî ha-yat ile ilgili genel kelimeler, fiiller, isimler, zamirler vezarflara yer verilmifltir. Bu kelimeler üç paralel sütun ha-linde düzenlenmifltir. Bu k›s›mdaki kelimeler genellikleK›pçak Türkçesinin gramer özelliklerini yans›tmakamac›yla bir araya getirilmifltir. Bu k›s›mda afla¤› yuka-r› 1560 kelime yer almaktad›r. Kelimeler, Latince gözönünde tutularak düzenlenmifltir. ‹çerik olarak bu k›s›mflu flekildedir:

1. Latince “audio” fiilinin çekimi.2. Alfabetik olarak düzenlenmifl fiil-

ler, anlamca birbirine yak›n isimler ve La-tince tabirler fihristi.

3. Zarflar›n alfabetik s›ras›.4. Zamirlerin ve isimlerin çekim ör-

nekleri.‹talyan bölümünün ikinci k›sm›, ko-

nular›na göre düzenlenmifl daha çok top-lumsal, tarihî ve ekonomik hayat›n ayd›n-lat›lmas›na yönelik kelimeleri içerisinealmaktad›r. ‹kinci sözlük malzemesi flukonulardan oluflmaktad›r:

1. Bu grupta din ile ilgili kelimeleryer almaktad›r: Tanr›, Meryem Hatun,

T

YRD. DOÇ. DR. JALE DEM‹RC‹Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih - Co¤rafya Fakültesi / Türkiye

Codex Commanicus’tan bir sahife

TÜRKLER ‹LKÇA⁄700

Meryem Ana, melaike, yard›m, cennet, cehennem, bayram, pey-gamber, sadaka vb.

2. Bir di¤er grup, varl›k aleminin oluflturan anas›r-›erbaa “dört unsur” olarak bilinen hava, su, yer, atefl ile il-gili kelimelerin yer ald›¤› gruptur.

3. Vücutta farz olunan dört unsur olan kan, balgam,safra, melankoli ile ilgili kelimeler ayr› bir grupta yer al-maktad›r.

4. Zaman ifade eden kavramlar bir baflka grupta top-lanm›flt›r: ay, gün, y›l, gece, öbür gün, karanl›k, bulut, ya¤-murlu hava, rüzgar vb.

5. Befl duyu ile ilgili kelimeler: görmek, iflitmek, tat-mak, koku almak, hissetmek vb.

6. Z›t anlaml› kelimeler bir grupta toplanm›flt›r:düz-e¤ri, ç›plak-elbiseli, tatl›-ac› vb.

7. Bu gruptaki kelimeler: zay›f, kötü,güzel, uzun vb.

8. ‹nsanlar›n iyi ve kötü taraflar›n›anlatan kelimeler de ayr› bir grupta eleal›nm›flt›r: iyi, asil, güçlü, miskin, dilsiz.

9. Yak›nl›k, akrabal›k derecesini ifa-de eden kelimeler de eserde yer alm›flt›r.

10. ‹nsanlar›n iç ve d›fl uzuvlar›n› ta-rif eden kelimelerin yer ald›¤› grup, sek-sen befl kelimeyi içine almaktad›r ve ol-dukça genifl haz›rlanm›flt›r.

11. Çeflitli konularla ilgili kelimelerde eserde bir araya toplanm›flt›r. Buradagözle görülebilen ve kullan›lan eflya adla-r› al›nm›flt›r: ba¤, bostan, tarla, flarap, mum,saray, ev, orman, dünya, deniz vb.

12. Eserin söz varl›¤› aç›s›ndan en zengin ve enönemli k›sm› K›pçak sahas›n›n ekonomik ve ticarî ha-yat› ile ilgili kelimelerinin topland›¤› gruplard›r. De¤i-flik grup bafll›klar› alt›nda yer alan kelimelerden baz›la-r›: bazargan “tüccar”, satuk “ticaret”, al›ç› “al›c›”, behet“kaparo”, çerçi “küçük sat›c›”, akça “para”, Rusi ketan“Rusya keteni”, Alamani ketan› “Alman keteni”, Berga-maske ketan› “Bergama keteni”, last “ham ipek”, kendir“kendir”, yuñ “yün”, katifa “kadife” vb. Ayr›ca kokuluya¤lar, ilaç yap›m›nda kullan›lan bitkiler, baharat, fle-ker, tatl›lar, ya¤lar, bal, fil difli ile ilgili adlar, kumafllailgili olmas› bak›m›ndan renk adlar›, deri, bal›k, kufl tü-yü gibi eflyalara verilen adlar da bu gruba giren kelime-lerdendir.

13. Eserde de¤erli tafl adlar› da yer almaktad›r: lâl,y#Wut, inçü “inci”, karabar, piroza “firuze”, yalmas “el-mas”, zumrut “zümrüt” vb.

14. Baz› madenî eflyalarla bunlar› ifllemeye yarayanaletlerle ilgili kelimeler de eserde ayr› bir grupta toplan-m›flt›r. Bunlar alt›n, gümüfl, demir, bak›r gibi madenlerdir.

15. Önemli ticarî mallardan birisi de kürklerdir.Kürkçülük ve terzilik ile ilgili alet ve eflya adlar› da eser-de yer almaktad›r: Woyan “tavflan kürkü”, tülkü “tilki

kürkü”, teyin “sincap kürkü”, kifl “samur kürkü” vb.Kürkçülü¤e ait aletler ise i¤ne, sap, makas vb. eflyalard›r.

16. Eserde kul ve kullukç› kelimeleri bulunmaklabirlikte o devirde oldukça önemli olan köle ticareti ko-nusunda fazla bilgi verilmemifltir.

17. Ev yap›s›na ve iç döflemesine ait malzeme adlar›K›pçaklar›n o devirdeki hayat tarzlar›, sosyal ve kültürelyap›lar› hakk›nda fikir vermektedir. Bu kelimelerdenbaz›lar›: izba “ev, oda”, bohorik “ocak”, d›var “duvar”, ju-zaW “kilit”, açWus “anahtar”, oltur¤uç “sandalye”, tüb “te-mel”, ag›nguç “merdiven”, kum “kum”, kireç “kireç” vb.Marangozlukla ilgili kelimeler: burav “burgu”, b›çk›, par-gal “pergel”, uflku “törpü” vb. Yatak odas› döflemesi ile il-gili olanlar: döflek, yast›k, çarflaf, kilim, has›r vb.

18. El sanatlar› ve esnaf teflkilat› ile ilgili oldukçazengin bir malzeme eserde bulunmakta-d›r: otaç› “doktor”, culahaW “dokumac›”,naWfllagan “ressam”, fliraç› “flarapç›”, Wasap“kasap”, b›çaWç› “b›çakç›”, baWçaç› “bahç›-van”, etmekçi “f›r›nc›”, eyerçi “e¤erci”,yaWç› “yayc›”, ohç› “okçu”, yügençi “yular-c›”, ç›gr›Wç› “ç›kr›kç›”, yalç› “ücretli ame-le”, hökümçi “dava vekili”, s›Wr›W “postac›,kuriye” vb. Ayr›ca savaflla, askerlikle,nalbantl›kla ilgili pek çok kelime deeserde yer almaktad›r.

19. Eserde e¤itim ö¤retim ile ilgiliolarak da okul müdürü, okul, ö¤renci, sa-nat, ifl, güç, ifllemek gibi kavramlar dabulunmaktad›r.

20. Devlet idaresi ve teflkilat› ile il-gili baz› unvan ve rütbeler de ayr› bir bö-lümde toplanm›flt›r: Wan, han “imparator,

padiflah, han”, Wan Watunu “imparatoriçe”, sultan “sul-tan”, sultan Watun› “sultan hatunu”, beg “flehzade, prens”,bey “bey, âmir”, çeri bafl› “ordu kumandan›”, elçi “elçi”,yarguç› “hakim”, bugavul “mübaflir”, alpavut “nefer, as-ker”, atlu kifli “süvari”, Woga “bey”, taç “taç”, orda “ordukarargah›, belediye”, epçi “kad›n”, evdeki epçi “hizmetçikad›n”, evdeki k›z “hizmetçi k›z”, Waravafl, küñ “cariye”,tolmaç “tercüman” vb.

21. Eserin son konular› ise, yine sözlük düzenindeoluflturulmufl birbiri ile çok fazla ilgili olmayan ancakTürkçe ö¤renmek isteyenlere gerekli olacak malzemeyiiçine almaktad›r. Ayr›ca yiyecekler ve hayvanlarla ilgilibaz› kelimeler de son k›s›mlarda yer almaktad›r.8

Codex’in ‹talyan bölümünün ikinci k›sm›nda farkl›konulara ait afla¤› yukar› 1120 kelime çok düzenli olma-yan biçimde bir araya toplanm›flt›r. Bu kelimeler döne-min sosyal hayat› ve kültür seviyesi hakk›nda fikir ver-mektedir.

Alman BölümüK›pçak Türkçesi-Almanca, K›pçak Türkçesi-Latince

sözlü¤ün ve cümlelerin düzensiz bir biçimde yer ald›¤›bu bölümde, H›ristiyanl›¤a ait dualar, Orta Ça¤’›n sey-

Codex Commanicus’tan bir sahife

TÜRKLER ‹LKÇA⁄701

rek ilahileri ve 47 K›pçak bilmecesi yer almaktad›r. 27yaprak olan Alman bölümünde ayr›ca K›pçak Türkçesi-nin flekil bilgisi özellikleri üzerinde de durulmufltur. ‹çi-ne ald›¤› malzeme bak›m›ndan Alman bölümü, ‹talyanbölümünden daha de¤erlidir. Bu bölümde Farsçaya yerverilmemifltir. Metinler Latin, Gotik bazen de Yunanharfleri ile tespit edilmifltir.

Alman bölümünün en dikkat çeken yönlerinden bi-risi bilmecelerdir. Bunlar üzerinde pek çok araflt›rma ya-p›lm›flt›r.9 Afla¤›da Codex Cumanicus’ta yer alan bilme-celerden birkaç örnek verilmifltir:10

Tap tap tam›z›kTamad›rgan tam›z›kKölegesi barKöyed›rgan tam›z›k

Ol Köbelek“Bul bul! Bulmaca.Damlayan damlac›kt›r.Gölgesi vard›r.Yanacak bir ç›rad›r.

O kelebek”Biti biti bitidimBefl agaçga bitidimKönesuwum yuwurdumKök yibekim ç›rmad›m

Ol k›nad›r“Yaz yaz! Ben yazd›m.Befl a¤aca ben yazd›mCiva ile yo¤urdumGök ipekle sard›m

O k›nad›r”‹tip itip ›rgamas‹çindeki çaykalmas

Ol uru“‹tip itip k›m›ldamaz‹çindeki çalkanmaz

O kuyu”Alman bölümü ço¤unlukla H›ristiyanl›¤a ait ilahi-

leri ve vaaz metinlerini içine almaktad›r. Örne¤in;Ave porta paradisi“Cennetin kap›s›na selam”ave tengrining sen öviyazukl›n›ng s›g›nç›ol kuttulur sanga kertlepkim s›g›n›r yek tuflmandan“Selam sana, sen Tanr›n›n evi, günahkâr›n s›¤›naca-

¤› yersin. Sana samimi olarak iman eden düflmandankurtulur.”

ave Hristusn›ng anas›agr›k›m›zn›ng timar›agr›k›m›zn› ongaltg›lkayg›m›zn› sen targatg›l“Selam ‹sa’n›n anas›, a¤r›m›z›n tedavisi, hastal›¤›-

m›z› iyilefltir, kayg›m›z› sen da¤›t.”

ave kimning sözlemekierür kümüflning avaz›yetti otda ç›n›g›pturganmatellerni barça açgan“Selam, konuflmas› gümüflün sesi gibi olan, yedi

ateflte denenen, bütün bilmeceleri açan, çözen.”ave saa kimning tilimengü sözden bilik ald›ança çakl› kim firifltelersaa yetmeyin tanglarlar“Selam sana dili ebedi sözden bilgi alan, o kadar ün-

lü melekler sana ulaflamayarak flaflarlar.”ave sende kim yafl›nd›baldan tatl› tengri sözian› bizge sen tat›rg›lyüz yar›k›nda yafl›rg›l“Selam, baldan daha tatl› olan Tan-

r›’n›n sözü sende gizlendi. Onu bize sentatt›r. Yüz akl›¤›nda gizle.”

ave saa tengri kimniotdan keçirip s›nad›s›zgan kümüflley balk›d›ngYesus’n› kaçan töreding“Selam sana, Tanr›’n›n ateflten geçi-

rerek denedi¤i, ‹sa’y› do¤urdu¤unda eri-mifl gümüfl gibi ›fl›ldad›n.”

Codex Cumanicus’un Dil Özellikleri

Codex Cumanicus, Türk dili tarihi aç›s›ndan son dere-ce önemli bir eserdir. Tarihî K›pçak Türkçesine ait me-tinlerin ço¤unlukla Arap alfabesi ile yaz›lm›fl olmas› Lâ-tin alfabesi ile yaz›lm›fl olan eserin önemini daha da ar-t›rmaktad›r. Codex Cumanicus’un ünlülerin gösterile-bildi¤i bir alfabe ile yaz›lm›fl olmas›n›n, bol ünlülü birdil olan Türkçenin o dönemdeki imlâ özelliklerinin tes-pitinde çok büyük rolü olmufltur.

Eserde ‹talyanlar da Almanlar da kendi telaffuz sis-temlerine göre bir çevriyaz› sistemi denemifllerdir. Ese-rin her iki bölümü aras›nda ve bölümler de kendi içle-rinde tutarl› bir imlâya sahip de¤ildirler. MisyonerlerinTürkçenin baz› seslerini çok iyi tan›m›yor olmalar› dabunda etkili olmufltur.11

Codex’in dilinde Türkçenin 9 ünlüsü bulunmakta-d›r. Kapal› e’nin varl›¤› ikili yaz›l›fllardan anlafl›lmakta-d›r: eflit-~iflit- “iflitmek”, ber-~bir- “vermek”, bey~biy“bey” vb.

Tali uzunluklar, çift ünlüler ve diftonglar›n yan›ndaaslî uzunluklar da bulunmaktad›r.

Büyük ünlü uyumunun, di¤er Türk lehçelerindekigenel duruma uygun olarak Codex Cuminicus’ta da bulun-mas› beklenir. Ancak baz› metinlerde büyük ünlü uyu-mu çok kurall› de¤ildir. Bu durum, müstensihlerin Türkfoneti¤ini bilmemeleri veya Türkçenin seslerini kendi

Codex Commanicus’tan bir sahife

TÜRKLER ‹LKÇA⁄702

alfabeleriyle verememeleri ile aç›klanmaktad›r. Örn. uç-mak “cennet”~üçmak.

Eserde özellikle ‹talyan bölümünde küçük ünlüuyumu kural›na çok fazla uyulmamaktad›r. Alman bölü-mü ise uyum konusunda ‹talyan bölümüne göre daha iyidurumdad›r. Örn. ‹talyan bölümünde: at+lu, ar›k+suz,aç›l-up, bol-d›ñ, uluk+luk vb. Alman bölümünde: kör-ün-, bul-ufl-, çök-üp vb.

Bütün Türk dillerinde oldu¤u gibi kelime yap›mekleri, isimden isim, isimden fiil, fiilden isim, fiilden fi-il yapan ekler olmak üzere dört grupta toplanm›flt›r.

Codex Cumanicus’ta görülen di¤er ses olaylar›ndanbafll›calar› flunlard›r:

1. /d/>/y/ de¤iflmesi: ad›r-“ay›rmak” > ay›r-, edgü “iyi”> eygi, Wadgu “kayg›” > kayg›, küdegü“güvey” > küyöv, t›d- “engel olmak” >t›y-, y›d›- “kokmak” > y›y›- vb.

2. /g/ düflmesi: ad›g “ay›” > ayu, ar›g“ar›, temiz” > ar›, bodag “boya” > boya,tat›gl›g “tatl›” > tatl›, çerig “asker, ordu”> çeri, ölüg “ölü” > ölü, tirig “diri” > tirivb.

3. /›g/>/ov, uv, u/ de¤iflmesi: aç›g“ac›, ›st›rap” > açuv, ar›g “temiz” > arov,aruv, sat›g “sat›fl” > satov, tat›g “tad”>tatov vb

/ig/>/öv, üv, ü/ de¤iflmesi: bitig “ya-z›” > bitü, tirig “hayat” >tiröv vb.

4. /agu/>/av, ov, uv/ de¤iflmesi: bu-rav “burgu”, üçöv “üçlük, her üçü” bu-

zagu “buza¤›” > buzav, buzov, yap›g “örtü” > yabov, küde-gü “güvey” > küyöv vb.

5. /k/>/h/ de¤iflmesi: ›duk eb > yih öv “kilise”, yak-fl›~yahfl›, ak-~ah-, ogfla-~ohfla- “benzemek” vb.

6. ‹lgi durumu -n›ñ/-niñ,-n›g/-nig, belirtme duru-mu-n›/-ni, ayr›lma durumu -dan/-den ekleri ile kurulur.12

Codex Cumanicus, verilen bilgilerden de anlafl›laca¤›üzere K›pçak (Kuman) Türkçesinin bu sahaya ve dönemeait tek eseridir. Eserde yer alan malzeme ve dönemin dilözellikleri ünlülerin de gösterilebildi¤i bir alfabe ile veril-mifltir. Bu dil tarihi aç›s›ndan son derece önemlidir. Eser-de ticaretle ve insanlar›n yaflay›fllar› ile ilgili kelimelerinyer almas› kültür tarihi aç›s›ndan önem tafl›maktad›r.H›ristiyanl›k ile ilgili Orta Ça¤’a ait ilahilerin ve vaaz me-

tinlerinin eserde yer almas› ise din tarihiaç›s›ndan önemlidir.

Bütün bu özellikler ve di¤erleri eserinde¤erini art›rmakta ve ona an›t niteli¤ikazand›rmaktad›r. Öneminden dolay› eserüzerinde özellikle bat›l› araflt›rmac›lar ta-raf›ndan pek çok araflt›rma yap›m›flt›r.13

‹lk defa eserden baz› parçalar› yay›mlayanM. J. Klaproth’ tur.14 ‹kinci olarak KontGéza Kuun eserin tamam›n› Lâtince çevi-ri ve aç›klamalarla Budapeflte’de yay›mla-m›flt›r.15 Eser üzerinde Radloff, W. Bang,T. Kowalski gibi Türkologlar›n pek çokçal›flmalar› vard›r. Danimarkal› araflt›rma-c› K. Grønbech eseri bir cilt t›pk› bas›mbir cilt de sözlük olmak üzere yararlan›la-bilecek bir flekilde yay›mlam›flt›r.16Codex Comanicus’tan bir sahife

1 Bu Türk kavmi veya kavimler birli¤i Müslüman müelliflerce “K›p-çak”, Avrupal›larca “Kuman” ad› ile an›lmaktad›r.

2 Ahmet Cafero¤lu, Türk Dili Tarihi II, ‹stanbul 1984, s. 161.3 Ça¤atay, Saadet, “Codex Cumanicus”, Türk Lehçeleri Örnekleri,

VIII. Yüzy›ldan XVIII. Yüzy›la Kadar Yaz› Dili, Ankara Üniver-sitesi Dil ve Tarih-Co¤rafya Fakültesi Yay›nlar›, Ankara 1977, s. 111.

4 W. Bang, Beiträge zur Kritik des Codex Cumanicus, Bull. Acad.Belgique 1911, s. 13-40.

5 Ahmet Cafero¤lu, a.g.e., s. 179.6 A. von Gabain, “Codex Cumanicus’un Dili”, Tarihi Türk fiiveleri,

Ankara 1988, s. 67.7 Ahmet Cafero¤lu, a.g.e., s. 177.8 Ahmet, Cafero¤lu, a.g.e., s. 163-172.9 Bu bilmeceler ilk defa eseri yay›nlayan G. Kuun taraf›ndan çevriyaz›-

lar› ve Lâtince çevirileri ile yay›nlanm›flt›r. Radloff ve Nemeth’in deayn› konu ile ilgili çal›flmalar› vard›r. W. Bang’›n “Über die Rätsel des Codex Cumanicus, Sitzungsb. Der K. Preuss. Akad. Der Wissenchaf-ten, XXI, 1921’de bilmeceler üzerine önemli bir araflt›rmas› vard›r. A.‹nan, “Codex Cumanicus bilmecelerine dair”, Kopuz, 1939, No: 3 ve

4; A. Tietze, The Coman Riddles and Turkic Folklore, California1966 ve Drimba, Syntaxe Comane, Leiden 1973, s. 201-219; M. K.Özergin, “Kuman-K›pçak Bilmeceleri Üzerindeki Araflt›rmalar”,Türk Folklor Araflt›rmalar›, Ocak 1974, say›: 294, s. 6862-6865.

10 Abdülkadir ‹nan, “Codex Cumanicus Bilmecelerine Dair”, Makalelerve ‹ncelemeler, Türk Tarih Kurumu Yay›nlar›, Ankara 1987 (2. bas-k›), s. 353-358.

11 A. von Gabain, a.g.m., s. 74.12 Talat Tekin, Mehmet Ölmez, Türk Dilleri Girifl, ‹stanbul 1999, s.

42-43.13 Konu ile ilgili ayr›nt›l› bibliyografya için bkz.: Ça¤atay, Saadet, Türk

Lehçeleri Örnekleri, s. 131-135; Cafero¤lu, Ahmet, a.g.e. 161-186.14 J. Klaproth, Vocabulaire Latin, Persan et Coman de la bibliotheque de

Fran. Petrarca; Memories relatifs a l’Asie, C. III s. 113-256, Paris1828.

15 Géza Kuun, Codex Cumanicus Bibliothecæ ad Templum diviMarci Venetiarum, Budapest 1880.

16 Gronbech, Kaare, Codex Cumanicus, cod. Marc. Lat. DXLIX;Faksimile, Kopenhagen 1936; aln. müel. Komanisches Wörterbuch.Türkischer Wortindex zu Codex Cumanicus, Kopenhagen 1942.

Dipnotlar

Arat, Reflid Rahmeti, “K›pçak” maddesi, ‹slâm Ansiklopedisi, C. VI, ‹s-tanbul 1955.

Baldauf, ‹ngeborg, ve Semih Tezcan, “Zu einem Rätsel des Codex Cuma-nicus”, Rocznik Orientalistyczny, 69, 1994, s. 37-51.

Bang, W., Beiträge zur Kritik des Codex Cumanicus, Mit Anhängen: 1.Notizen zur Geschichte des Codex Cumanicus. 2. Über den komanisc-he Namen der Maiotis, Bulletin de l’Académie Royale de Belgi-que, 1911, s. 13-40.

Kaynaklar

TÜRKLER ‹LKÇA⁄703

–––, “Komanische Texte. 1. Die komanische Übersetzung des Hymnus: Je-sus, nostra redemptio. 2. Die komanische Übersetzung des Hymnus:Verbum caro factum est”, Bulletin de l’Académie Royale de Belgi-que, 1911, s. 459-473.

–––, “Über die Rätsel des Codex Cumanicus”, Sitzungsb. Der K. Preuss.Akad. Der Wissenchaften, XXI, 1921.

Cafero¤lu, Ahmet, Türk Dili Tarihi II, ‹stanbul 1984 (3. bask›), s. 161-186.

Ça¤atay, Saadet, “Codex Cumanicus Sözlü¤ü”, Türk Lehçeleri ÜzerineDenemeler, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Co¤rafya Fakültesi Ya-y›nlar›, Ankara 1978, s. 143.

–––, “Codex Cumanicus”, Türk Lehçeleri Örnekleri, VIII. Yüzy›ldanXVIII. Yüzy›la Kadar, (3. bask›) 1977, s. 111-135 (I. bask› 1950).

Dr›mba, Vladimir, “Miscellanea Cumanica”, I-IV, Revue Roumaine deLinguistique, 15, 1970, s. 455-459; 579-584; 16, 1971, s. 275-286;17, 1972, s. 3-21.

–––, Syntaxe Comane, Bucureflti-Leiden 1973.Gabain, A. von, “Codex Cumanicus’un Dili”, Philologiae Turcicae Fun-

damenta, Wiesbaden 1959. (Türkçe çevirisi: Mehmet Akal›n, TarihiTürk fiiveleri, (2. bask›) Ankara 1988, s. 67-109).

Gronbech, Kaare, Codex Cumanicus, cod. Marc. Lat. DXLIX; Faksi-mile, Kopenhagen 1936.

–––, Komanisches Wörterbuch. Türkischer Wortindex zu Codex Cu-manicus, Kopenhagen 1942.

‹nan, Abdülkadir, “Codex Cumanicus Bilmecelerine Dair”, Makaleler ve‹ncelemeler Birinci Cilt, Türk Tarih Kurumu Yay›nlar›, Ankara1987 (2. bask›), s. 353-358.

Klaproth, J., Vocabulaire Latin, Persan et Coman de la bibliotheque deFran. Petrarca; Memories relatifs a l’Asie, C. III S. 113-256, Paris1828.

Köprülü, Fuad, Türk Edebiyat› Tarihi, ‹stanbul 1980 (2. bask›), s. 300-302.

Kurat, Akdes Nimet, IV.-XVIII. Yüzy›llarda Karadeniz KuzeyindekiTürk Kavimleri ve Devletleri, Ankara 1972.

Kuun, Géza, Codex Cumanicus bibliothecæ ad templum divi MarciVenetiarum, Budapest 1880.

Ligeti, Louis, “Prolegomena to the Codex Cumanicus”, Acta OrientaliaAcademiae Scientiarum Hung. XXXV (1981), ss. 1-54.

Markwart, J., “Über das Volkstum der Komanen”, Osttürkische Dialekts-tudien, Abhandlungen der königlichen Gesellschaft der Wissenschaf-ten, Neue Folge 13, Göttingen 1914, s. 25-238.

Tekin, Talat, Ölmez, Mehmet, Türk Dilleri Girifl, ‹stanbul 1999.Tietze, A., The Coman Riddles and Turkic Folklore, California 1966.