__________________________________________________________________________ http://europa.eu.int/comm/translation/language_aids/polish_en.htm

nr 4 maj 2007 r. Nr

IATE Co to jest IATE? Kiedy dotrze do zwykᐠych obywateli? Za tym tajemniczym skrótem kryje siᆐ interaktywna europejska baza terminologiczna (ang. Inter-Active Terminology for Europe).

Powstaᐠa w 2004 r. w zwiၐzku z potrzebၐ zwiᆐkszenia dostᆐpnoᖰci i spójnoᖰci zasobów terminologicznych UE. Obecnie zawiera niemal 9 milionów terminów we wszystkich 23 jᆐzykach urzᆐdowych UE (w tym ponad 25 tys. polskich terminów). Wᐠၐczono do niej dane zgromadzone wczeᖰniej przez poszczególne instytucje. W projekcie uczestniczၐ bowiem Komisja Europejska, Parlament, Rada, Trybunaᐠ Sprawiedliwoᖰci, Trybunaᐠ Obrachunkowy, Komitety, EBC, EBI i Centrum Tᐠumaczeᑀ. IATE nie jest statycznၐ bazၐ danych, poniewaៀ dziᆐki dostᆐpowi on line jest stale aktualizowana, a rzetelnoᖰၰ wpisów gwarantuje trzystopniowa procedura akceptacji kaៀdego terminu.

IATE sᐠuៀyᐠa dotၐd pomocၐ tylko pracownikom unijnych instytucji, zarówno tᐠumaczom, jak i np. osobom dopiero rozpoczynajၐcym pracᆐ, którym (euro)ៀargon mógᐠ poczၐtkowo wydaၰ siᆐ obcy. A juៀ z koᑀcem czerwca (28.6.2007 r.) zostanie otwarta dla szerokiej publicznoᖰci!

Kilka wskazówek praktycznych Publiczna wersja IATE dostᆐpna bᆐdzie pod adresem: http://iate.europa.eu/iatediff/. Korzystanie z bazy nie wymaga logowania. Wyszukiwanie odbywa siᆐ poprzez wpisanie danego sᐠowa, skrótu lub wyraៀenia, (nieobowiၐzkowe) okreᖰlenie jᆐzyków ហródᐠowego i docelowego oraz zatwierdzenie wyboru. Wynik wyszukiwania to tᐠumaczenie na dostᆐpny jᆐzyk lub jᆐzyki, a po wybraniu opcji full entry pojawiajၐ siᆐ inne informacje towarzyszၐce terminowi, takie jak definicja, ហródᐠo, kontekst i informacje gramatyczne. Moៀna takៀe okreᖰliၰ dodatkowe kryteria, wybierajၐc domenᆐ lub instytucjᆐ, do której „naleៀy” poszukiwany termin bၐdហ wyraៀenie. Do wyników wyszukiwania nie moៀna jednak podchodziၰ bezkrytycznie. Pamiᆐtajmy wiᆐc o zerkniᆐciu na pole „wiarygodnoᖰၰ” (ang. reliability), w którym oznaczono jၐ w skali od 0 do 4. Za wiarygodne uchodzၐ terminy o wiarygodnoᖰci 3 lub 4. Terminy niesprawdzone majၐ najczᆐᖰciej wiarygodnoᖰၰ na poziomie 1. Terminolodzy wszystkich instytucji zajmujၐ siᆐ obecnie usuwaniem i aktualizacjၐ nieprawidᐠowych terminów oraz uzupeᐠnianiem wpisów. Mamy nadziejᆐ, ៀe to narzᆐdzie bᆐdzie coraz lepsze. A tymczasem owocnego korzystania! :-)

Dorota Nadolna Komisja

CCoo bbrrzzmmii ww ttrrzzcciinniiee

Magazyn dla piszၐcych po polsku

WW NNUUMMEERRZZEE::

tteerrmmiinnoollooggiiaa Jakie wymagania muszၐ speᐠniaၰ statki ៀeglugi ᖰródlၐdowej? Jakich problemów nastrᆐczajၐ? Jak kreatywny moៀe byၰ tᐠumacz? Nowa wersja wniosku PE i Rady staᐠy siᆐ dla Pawᐠa Szulca dobrၐ okazjၐ do analizy tematu.

ooddppoowwiieeddnniiee ddaaၰၰ rrzzeecczzyy…… Na podstawie wykᐠadu prof. Jerzego Podrackiego Damian Weymann zebraᐠ reguᐠy sztuki czᆐsto lekcewaៀonej lub traktowanej po macoszemu przez autorów, czyli interpunkcji.

pprrzzyybboorrnniikk ttᐠᐠuummaacczzaa Mariusz Czarnecki zachᆐca do przeczytania „Przekᐠadu prawnego i sၐdowego” Anny Jopek-Bosiackiej.

ccoo bbrrzzmmii ww iinnssttyyttuuccjjaacchh Kontynuujemy przedstawianie poszczególnych instytucji i ich problemów tᐠumaczeniowych. Tym razem o trybunie (regionów) i pomoᖰcie (miᆐdzy Europၐ a spoᐠeczeᑀstwem obywatelskim), czyli o zmaganiach tᐠumaczy Komitetów ze sᐠowem pisze Barbara Walentynowicz.

kkwwiiaattkkii ᖰᖰww.. HHiieerroonniimmaa Trochᆐ humoru z tᐠumaczeᑀ – bez wskazywania palcem.

nnaa rroozzssttaajjuu ssᐠᐠóóww Nic lepiej nie rozgrzeje Waszych oᖰrodków mowy w mózgu niៀ nasza krzyៀówka.

Co brzmi w trzcinie nr 4 – maj 2007 r.

________________________________________________________________________________ - 2 -

terminologia

Meandry ៀeglugi ᖰródlၐdowej…

W ubiegᐠym roku w Radzie pojawiᐠ siᆐ tekst wniosku dotyczၐcego dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady zmieniajၐcej dyrektywᆐ 82/714/EWG z dnia 4 paហdziernika 1982 r. ustanawiajၐcၐ wymagania techniczne dla statków ៀeglugi ᖰródlၐdowej. Tekst miaᐠ – bagatela – ponad 400 stron, ale opatrzony byᐠ nieocenionၐ pomocၐ, czyli docucompem. Docucomp to wydruk tego samego dokumentu porównanego z jego poprzedniၐ wersjၐ, w którym zmiany zaznaczono kolorami. Czerwonym kolorem oznaczono skreᖰlenia, niebieskim wstawienia nowego tekstu, na zielono przesuniᆐcia tekstu. Koordynacja centralna wyznaczyᐠa nam trzydniowy termin na wprowadzenie zmian, poniewaៀ wydruk docucompa nie byᐠ zbyt kolorowy. Niៀej podpisanego spotkaᐠ zaszczyt wprowadzania tych zmian, na co potrzebowaᐠ jednego dnia pracy. Pozostaᐠy jednak jeszcze dwa dni do oddania tekstu, moៀna wiᆐc byᐠo – choၰby z ciekawoᖰci przecieៀ – przejrzeၰ pozostaᐠၐ, „nieruszonၐ” docucompem czᆐᖰၰ. Informacja towarzyszၐca tekstowi – „first passage through Council” – sugerowaᐠa wszak, ៀe tekst zostaᐠ przetᐠumaczony poza Radၐ i nie zaszkodziᐠoby jednak sprawdziၰ, jak sobie ktoᖰ z nim poradziᐠ. Nie przypuszczaliᖰmy, ៀe aៀ tak ten ktoᖰ (prawdopodobnie ktosiów byᐠo wiᆐcej) sobie NIE poradziᐠ. Krótko mówiၐc, ៀegluga ᖰródlၐdowa wymagaᐠa w zasadzie tᐠumaczenia od nowa! Tekstem w zwiၐzku z tym zajᆐᐠo siᆐ szeᖰၰ osób, które przez trzy tygodnie tᐠumaczyᐠy go, wyszukujၐc na nowo terminy, którymi byᐠ naszpikowany, co zabieraᐠo dodatkowy czas. Poniៀej niewielki (zgromadzony na podstawie zaledwie czterdziestu stron przedstawionego nam tᐠumaczenia) zestaw bᐠᆐdów – trochᆐ dla rozrywki, trochᆐ ku przestrodze. (Informacja dodatkowa: oryginalny tekst wniosku byᐠ sporzၐdzony w jᆐzyku niemieckim, tekst nam przedstawiony byᐠ tᐠumaczony z jᆐzyka angielskiego, czyli równieៀ z tᐠumaczenia. Zdecydowaliᖰmy siᆐ oprzeၰ na wersji niemieckiej, aby uniknၐၰ ewentualnych problemów wynikajၐcych z wystၐpienia bᐠᆐdów w tᐠumaczeniu angielskim. Bᐠᆐdy tu przedstawione powstaᐠy jednak na linii angielski-polski, co oznacza, ៀe zawiniᐠ tᐠumacz na jᆐzyk polski, a nie na jᆐzyk angielski.) Na poczၐtek drobiazg: wystrzegajmy siᆐ liteórwek - o, choၰby takiej. Word sprawdza pisowniᆐ i wyrazy spoza dostᆐpnego w nim sᐠownika podkreᖰli na czerwono. Z pewnoᖰciၐ podkreᖰliᐠ tᆐ piramidalnၐ literówkᆐ:

Aykuᐠr 17.01. Moៀliwe jednak, ៀe chodzi o innၐ czᆐᖰၰ aktu prawnego, po prostu aykuᐠr? Z ortografiၐ teៀ nie byᐠo najlepiej, o czym ᖰwiadczy tych kilka przykᐠadów: na przeciwko, latarnii, nie-wodoszczelny. Czasem problem ortograficzny wiၐៀe siᆐ z problemem terminologicznym: w tᐠumaczeniu byᐠa mowa o urzၐdzeniach szczepiajၐcych, chociaៀ nie chodziᐠo nawet o urzၐdzenia sczepiajၐce, lecz sprzᆐgajၐce. Duៀy problem stanowiၐ nazwy geograficzne. W jᆐzyku polskim istniejၐ zazwyczaj odpowiedniki nazw europejskich, dlatego mamy Kanaᐠ Rodan-Ren, a nie kanaᐠ Rhine-Rhône, choၰ mogᐠoby to byၰ mimo wszystko zrozumiane. Trudniej chyba z nazwၐ Po – czy kaៀdy czytelnik wie, ៀe chodzi o Pad? Tᐠumacz tekstu nam przedstawionego o dziwo chciaᐠ jednak czasem bardzo pomóc i przetᐠumaczyᐠ South Walls (przy opisie drogi wodnej w Szkocji!) jako Poᐠudniowၐ Waliᆐ. Dobrze, ៀe nie tᐠumaczyᐠ wspomnianej przed momentem nazwy rzeki, jakby byᐠa wyrazem niemieckim... Jak niebezpiecznym narzᆐdziem jest Word? Dowiadujemy siᆐ tego, uៀywajၐc funkcji Ctrl+F – „Zastၐp wszystko”. Wynikiem jest np. zdanie: Z linii ᐠၐczၐcej póᐠnocno-wschodni ust. Wyspy Gluss i póᐠnocny ust. Calback Ness. Zamiast: Do linii ᐠၐczၐcej póᐠnocno-wschodni kraniec wyspy Gluss i najdalej wysuniᆐty na póᐠnoc punkt Calback Ness. W wersji angielskiej wystၐpiᐠ point… Ignorancja czy zbyt duៀe tempo? Nie wiadomo, co byᐠo przyczynၐ tych bᐠᆐdów: odcinek rzeki powyៀej ujᖰcia do lၐdowania (zamiast przystaᑀ, po ang. uៀyto landing, po niem. Landestelle). 15 m3 of the room: 15 m3 powierzchni pomieszczenia zamiast, oczywiᖰcie, 15 m3 objᆐtoᖰci pomieszczenia. Maᐠe (?!) nieporozumienia: not greater than tᐠumaczone jako dla statków o noᖰnoᖰci wiᆐkszej niៀ 400 ton. Outside the room to be protected: z chronionego pomieszczenia. Parᆐ wyjၐtkowo zgrabnych tᐠumaczeᑀ: the line shall be at least 100 m long, proponuje siᆐ: lina jest dᐠuga na co najmniej 100m. The air escaping from the valves: powietrze uciekajၐce przez zawory (moៀe jednak: Powietrze uchodzၐce przez zawory?). Oto zestaw nieporozumieᑀ i niefortunnych sformuᐠowaᑀ – popis nierzadko duៀej pomysᐠowoᖰci: EN: no position in the space is more than 10 metres walking distance away from the extinguisher

Co brzmi w trzcinie nr 4 – maj 2007 r.

________________________________________________________________________________ - 3 -

PL: gaᖰnice majၐ byၰ tak rozmieszczone, aby znajdowaᐠy siᆐ maksymalnie 10 m. od kaៀdego pomieszczenia zamiast: gaᖰnice muszၐ byၰ tak rozmieszczone, aby znajdowaᐠy siᆐ w odlegᐠoᖰci nie wiᆐkszej niៀ 10 m od kaៀdego punktu pomieszczenia EN: the requirements specified by the extinguishant manufacturer and the system manufacturer are to be complied with PL: wymagania wyszczególnione przez producenta ᖰrodków gaᖰniczych powinny byၰ zgodne z wymaganiami producenta systemu zamiast: naleៀy przestrzegaၰ warunków producenta ᖰrodków gaᖰniczych oraz producenta systemu EN: two movable ladders which reach at least three rungs over the hatch coaming at an angle of inclination of 60º PL: dwie ruchome drabiny w zasiᆐgu co najmniej 3 szczebli nad zrᆐbnicၐ luku przy typowym kၐcie 60º zamiast: dwie przenoᖰne drabiny siᆐgajၐce co najmniej trzema szczeblami powyៀej krawᆐdzi luku przy kၐcie nachylenia 60º EN: if at the moment of attaching the hook there can be no less than two cable windigs on the drum PL: jeៀeli w momencie przytwierdzania haka jeៀeli na bᆐdzie znajdujၐ siᆐ mniej niៀ dwa zwoje lin (autentyczne!) zamiast: jeៀeli w momencie umocowywania obciၐៀenia na bᆐbnie linowym znajdujၐ siᆐ mniej niៀ dwa zwoje lin EN: stairs with more than three steps shall be fitted with hand-rails PL: nie wiᆐcej niៀ trzy stopnie schodów mogၐ mieၰ zamontowane jednၐ porᆐcz zamiast: schody z wiᆐcej niៀ trzema stopniami muszၐ mieၰ porᆐcze EN: Vessels shall have accommodation for the persons lodging habitually on board, and at least for the minimum crew. PL: Statki, na których wymagana jest nieprzerwana obecnoᖰၰ osób poza godzinami pracy muszၐ mieၰ niezbᆐdne pomieszczenia mieszkalne. zamiast: Na statkach muszၐ znajdowaၰ siᆐ pomieszczenia dla zaᐠogi dla osób zazwyczaj mieszkajၐcych na pokᐠadzie, a przynajmniej dla zaᐠogi minimalnej. EN: Insulation and cladding of escape routes shall be made of flame retardant materials and the usability of escape routes shall be guaranteed at all times appriopriate means such as ladders or separately attached rungs. PL: Ciၐgᐠa uៀywalnoᖰၰ dróg ucieczki musi byၰ zagwarantowana poprzez zastosowanie odpowiednich

ᖰrodków, takich jak drabinki lub oddzielnie zamocowane szczeble. zamiast: Skorzystanie z dróg ucieczki musi byၰ zapewnione poprzez zastosowanie odpowiednich ᖰrodków, takich jak drabiny lub stopnie ᖰcienne. EN: data concerning its unladen state and the equipment situation as regards transport PL: dane dotyczၐcymi statku bez zaᐠadunku i stanu sprzᆐtu odnoᖰnie transportu zamiast: danymi dotyczၐcymi statku bez zaᐠadunku i podczas transportu EN: across the current PL: w kierunku przeciwnym pod prၐd zamiast: w poprzek prၐdu wody Naleៀy pamiᆐtaၰ o poprawnej odmianie: mimo uszkodzenie napᆐdu mechanicznego ᐠadunek nie moៀe spaᖰၰ niekontrolowanie, naleៀy zapobiec wszelkim niezamierzonym ruchom dហwiga, ale teៀ pamiᆐtaၰ, ៀe czasem jest zbᆐdna: radów zamiast rad (mierzenie kၐtów). Spójnoᖰၰ nie byᐠa równieៀ mocnၐ stronၐ tekstu, który otrzymaliᖰmy. Inspection body tᐠumaczono na przykᐠad jako organy kontrolne, organ nadzorujၐcy (te dwie wersje nawet w ramach jednego artykuᐠu!) oraz komisja inspekcyjna. Jeszcze wiᆐksza inwencja dotyczyᐠa ship's boat: wersje polskie - szalupa, ponton, ᐠódហ ratunkowa, nadmuchiwana ᐠódka ratunkowa (!) byᐠy jak widaၰ nawet caᐠkiem humorystyczne. Podobnie zabawnie brzmiaᐠo kilka terminów: barka na gruz zamiast barka rekultywacyjna jako tᐠumaczenie reclamation barge; statek do zatapiania kamieni zamiast narzucarka kamienia jako tᐠumaczenie stone dumping vessel oraz statek rozrywkowy zamiast statek rekreacyjny. Na koniec kၐcik dydaktyczny. Co to jest kuchnia? Odpowiedហ brzmi: pomieszczenie z piecem kuchennym lub podobnymi przyborami kuchennymi, choၰ wersja oryginalna sugerowaᐠa raczej tᐠumaczenie: pomieszczenie z kuchenkၐ lub podobnym miejscem do przygotowywania posiᐠków. Co to jest przejᖰcie? To obszar przewidziany do normalnego ruchu osób i towarów, w oryginalnej wersji widniaᐠo raczej: obszar sᐠuៀၐcy zwykle do ruchu osób i towarów. Od czasu „ៀeglugi” nic juៀ nie byᐠo takie same. Trust no-one…

Paweᐠ Szulc Rada UE

pawel.szulc@consilium.europa.eu tel.: +32 2 2813574

Co brzmi w trzcinie nr 4 – maj 2007 r.

________________________________________________________________________________ - 4 -

odpowiednie daၰ rzeczy…

Interpunkcja w kilku punktach Wykᐠad prof. Jerzego Podrackiego pozwoliᐠ nam usystematyzowaၰ reguᐠy sztuki czᆐsto chyba lekcewaៀonej lub traktowanej po macoszemu przez autorów, w tym i przez tᐠumaczy majၐcych na co dzieᑀ do czynienia z systemami interpunkcyjnymi wielu jᆐzyków. Trudno ujၐၰ ten temat inaczej, jak po prostu wyliczajၐc szczegóᐠowe zasady. Spis zasad A. Zbieg znaków interpunkcyjnych 1. Zbieg wielokropka z innym znakiem interpunkcyjnym Jeᖰli wielokropek zbiega siᆐ z kropkၐ, przecinkiem lub ᖰrednikiem, to znaki te siᆐ opuszcza. Jeᖰli zaᖰ z pytajnikiem, wykrzyknikiem lub pauzၐ, to siᆐ je zachowuje, np.: Oddam ci dᐠug… ale nie wiem kiedy. Czy jej moៀna wierzyၰ…? 2. Spotkanie wstawki nawiasowej ze znakiem interpunkcyjnym Znak emocjonalno-znaczeniowy (pytajnik, wykrzyknik lub wielokropek) stoi przed nawiasem. Jeᖰli dodatkowo wstawka nawiasowa koᑀczy zdanie, stawia siᆐ po niej kropkᆐ. Z kolei znak dzielၐcy (przecinek, ᖰrednik, myᖰlnik, kropka) umieszcza siᆐ po nawiasie. Znaki odnoszၐce siᆐ do tekstu w takiej wstawce znajdၐ siᆐ przed nawiasem zamykajၐcym. Przykᐠady: Ja ci pokaៀᆐ! (groហnie podniósᐠ rᆐkᆐ). Gᐠówne czᆐᖰci zdania (tj. podmiot i orzeczenie) to poczၐtek szkolnej skᐠadni. Czy moៀesz mi zdradziၰ (mów tylko prawdᆐ!), kiedy urzၐdzisz przyjᆐcie. 3. Zbieg znaku zapytania z innym znakiem interpunkcyjnym Zwᐠaszcza przy wyliczeniu, po znaku zapytania moៀe stanၐၰ znak dzielၐcy (najczᆐᖰciej przecinek i ᖰrednik), np.: Przydawki odpowiadajၐ na pytania: jaki?, który?,

ile?, czyj?, czego?, z czego?. Trzeba rzekomo mówiၰ dokၐd?, kiedy idzie o kierunek (np. Dokၐd idziesz?), a gdzie?, gdy chodzi o miejsce (np. Gdzie jesteᖰ?). B. Imiesᐠowowy równowaៀnik zdania Od 1993 roku obowiၐzuje przepis, zgodnie z którym wydziela siᆐ przecinkiem kaៀdy imiesᐠów przysᐠówkowy (a wiᆐc zakoᑀczony na -ၐc, -wszy, -ᐠszy), nawet jeᖰli nie stojၐ obok niego dodatkowe okreᖰlenia. Reguᐠa ta dotyczy teៀ frazeologizmów w rodzaju krótko mówiၐc, szczerze mówiၐc itd. Wyjၐtki stanowiၐ tu imiesᐠowy caᐠkowicie leksykalizowane, takie jak wyjၐwszy kogoᖰ, coᖰ, oraz przypadki, w których omawiany typ równowaៀnika stoi bezpoᖰrednio po zaimku lub spójniku (np. Znam ucznia, który nie zastanawiajၐc siᆐ dᐠugo, podaᐠby sposób rozwiၐzania tego zadania). C. Wypowiedzenia nietypowe 1. Spójniki Zawsze stawiamy przecinek przed spójnikiem wspóᐠrzᆐdnym a, przed majၐcymi charakter wtrၐconych uzupeᐠnieᑀ poᐠၐczeniami niektórych spójników z innymi wyrazami (i to, lub raczej, albo lepiej, czy moៀe, ani nawet), a takៀe przed powtarzanymi spójnikami wspóᐠrzᆐdnymi ᐠၐczၐcymi czᐠony równorzᆐdne. Przykᐠady: Odpocznij, a potem wróၰ do pracy. Odpocznij, i to porzၐdnie. Albo jedz, albo rozmawiaj. (Ale: Jedz lub rozmawiaj z babciၐ lub z wujkiem). Spójnik ᐠၐczny i moៀe mieၰ charakter wynikowy, wtedy moៀna daၰ przed nim przecinek lub myᖰlnik, np. Spadᐠ ᖰnieg – i drogi sၐ ᖰliskie. 2. Konstrukcje, w których zaimki podobne do wzglᆐdnych nie sၐ oddzielane przecinkiem Przykᐠady: Zrobiᐠby dla niej nie wiadomo co. Moៀemy obejrzeၰ ten film gdzie indziej. Nie wiem gdzie. Czasem o pozycji przecinka decyduje akcent logiczny: Nie wiadomo kiedy, przyszedᐠ Wacek. Nie wiadomo, kiedy przyszedᐠ Wacek. D. Wyraៀenia porównawcze, czyli wyraz porównujၐcy (jak, jako, niៀ itd.) + treᖰၰ porównywana Zasada jest nastᆐpujၐca: przed wyrazami porównujၐcymi nie stawia siᆐ przecinka, jeᖰli czᐠon porównawczy ma w zdaniu charakter skᐠadnika; stawia siᆐ go zaᖰ, gdy czᐠon taki stanowi zdanie podrzᆐdne w zdaniu zᐠoៀonym. Przykᐠady: Jest wyៀszy niៀ Piotr. Jest wyៀszy, niៀ myᖰlaᐠem. Oczywiste jest, ៀe zgodnie z ogólnymi reguᐠami wyraៀenie porównawcze wydzielimy przecinkiem, jeᖰli ma ono charakter wtrၐcenia lub dopowiedzenia. W porównaniach

Co brzmi w trzcinie nr 4 – maj 2007 r.

________________________________________________________________________________ - 5 -

paralelnych w zasadzie stawia siᆐ przecinek, np.: Zarówno ty, jak i ja. Przyszli tak mᐠodzi, jak starzy. E. Pisownia inicjaᐠów Inicjaᐠy tworzy siᆐ od pierwszych liter imion i nazwisk; stawia siᆐ po nich kropkᆐ, np. X.Y., N.N. Spoᖰród dwuznaków w inicjaᐠach zachowuje siᆐ tylko Ch (nie skraca siᆐ do C), w przypadku pozostaᐠych zapisuje siᆐ tylko pierwszၐ literᆐ, np. C.M. (Czesᐠaw Miᐠosz). Co siᆐ tyczy nazwisk wieloczᐠonowych w inicjaᐠach pomija siᆐ ᐠၐcznik, np. T.D.M. (Tadeusz Doᐠᆐga-Mostowicz). Miᆐdzy inicjaᐠami dwóch i wiᆐcej imion nie stawia siᆐ spacji, oddziela siᆐ niၐ natomiast inicjaᐠ ostatniego imienia od nazwiska, np. J.M. Rokita. Jeᖰli zaᖰ tylko drugie imiᆐ zapisuje siᆐ w skrócie, to kaៀdy czᐠon oddziela siᆐ spacjၐ, np. Jan M. Rokita. F. Najwaៀniejsze znaki nieliterowe (bliskie znakom interpunkcyjnym) 1. ᐐၐcznik, inaczej dywiz – jest krótszy niៀ myᖰlnik

(ma szerokoᖰၰ równၐ jednej czwartej litery M) i ᐠၐczy siᆐ ze znakiem literowym bezpoᖰrednio (bez spacji), zasadniczo jest znakiem miᆐdzywyrazowym; przykᐠady: czarno-biaᐠy, Pawlikowska-Jasnorzewska, 10-dniowy, w godz. 14-15, tel. 02-235-81-39, Warszawa 00-930, trzecio- i drugorzᆐdni.

2. Myᖰlnik (szerokoᖰၰ litery M) – oddziela czᐠony samodzielne leksykalnie i skᐠadniowo, moៀna postawiၰ obok niego spacjᆐ (wtedy jest wyraហniejszy) lub nie.

3. Póᐠpauza (szerokoᖰၰ mniej wiᆐcej poᐠowy litery M) – kwestia jej stosowania nie jest skodyfikowana, prof. Podracki zaleca jej uៀycie dla oznaczenia przedziaᐠów czasowych, np. lata 1970–2006 (choၰ w tej funkcji moៀe wystၐpiၰ teៀ ᐠၐcznik: 1970-2006).

4. Ukoᖰnik – przykᐠady: 100 km/h, 1/2 (uᐠamek), ul. Reja 5/10. Przykᐠady uៀyၰ niepoprawnych: Zalesie k/Warszawy (popr. Zalesie k. Warszawy), w/g (wg).

5. Apostrof – przykᐠady uៀyၰ: Kennedy’ego, college’u, Solidarnoᖰၰ ’80.

G. Spacja 1. W oznaczeniach miar Stawiamy jၐ miᆐdzy wartoᖰciၐ liczbowၐ a literowym oznaczeniem miary (czyli skrótem), np. 5 proc., 10 km, 98 Hz. Nie postawimy jej natomiast miᆐdzy liczbၐ a oznaczeniem miary za pomocၐ symbolu albo poᐠၐczenia skrótu i symbolu, np. 5%, 10°C, 35”. Ponadto w tabelach oznaczenia nieliterowe podaje siᆐ

bezpoᖰrednio po wielokropku (np. …%), zaᖰ oznaczenia literowe podaje siᆐ w oderwaniu od kontekstu liczbowego, wiᆐc nie poprzedza siᆐ ich wielokropkiem. 2. W zapisie dat Jeᖰli miesiၐc zapisany jest cyfrၐ rzymskၐ, dajemy spacje po oznaczeniu dnia i miesiၐca, np. 12 VIII 2005 r. Jeᖰli cyfrၐ arabskၐ, wówczas je pomijamy, np. 12.08.2005 r. lub 12.8.2005 r. Za kaៀdym razem jednak zaznaczamy spacjᆐ przed skrótem r. (=rok). Skróty p.n.e., n.e., A.D. sၐ zapisywane bez spacji, np. 44 p.n.e. 3. W zapisie innych skrótów i skrótowców Nie stosuje siᆐ spacji po skrócie pierwszego wyrazu (ewentualnie teៀ dalszych), zapisywanego z kropkၐ, np. m.in., sp. z o.o., op.cit., prof.prof. (=profesorowie), ale spacja bᆐdzie konieczna w takim przykᐠadzie: dr dr (=doktorowie). Nie postawimy teៀ spacji w skrótowcach i skrótach zapisywanych w jᆐzyku polskim z reguᐠy bez kropek, np. PAN, MON, MKOl, PS (=postscriptum). Raៀၐce bᐠᆐdy Prof. Podracki zaproponowaᐠ teៀ klasyfikacjᆐ bᐠᆐdów interpunkcyjnych, która moៀe siᆐ przydaၰ chociaៀby przy weryfikacji tᐠumaczeᑀ. Oto lista 16 typów bᐠᆐdów raៀၐcych. (Symbol * = przykᐠady zdaᑀ z bᐠᆐdem interpunkcyjnym; [ ] – brak danego znaku, [,] – bᐠᆐdnie postawiony dany znak, tu: przecinek). 1. Postawienie znaku interpunkcyjnego na poczၐtku

wiersza. 2. Brak takowego na koᑀcu wypowiedzenia. 3. Pominiᆐcie przecinka w wypowiedzeniu

zᐠoៀonym, w którym czᆐᖰci skᐠadowe sၐ poᐠၐczone bezspójnikowo:

*Ty grasz [ ] ja ᖰpiewam. 4. Pominiᆐcie przecinka w wypowiedzeniu zᐠoៀonym

podrzᆐdnie – przed spójnikiem (równieៀ z przyimkiem), zaimkiem lub czᆐᖰciၐ nadrzᆐdnၐ:

*Nie wiem [ ] co robiၰ. Skoro przyszedᐠ [ ] popracuje z nami.

5. Pominiᆐcie przecinka przed imiesᐠowowym równowaៀnikiem zdania lub po nim:

*Szedᐠ [ ] kulejၐc. Kulejၐc [ ] szedᐠ. 6. Pominiᆐcie pierwszego przecinka (lub obu)

w wypowiedzeniu zᐠoៀonym podrzᆐdnie z czᆐᖰciၐ skᐠadowၐ wplecionၐ:

*Auto [ ] które oglၐdaᐠ [ ] byᐠo za drogie. Auto, które oglၐdaᐠ [ ] byᐠo za drogie.

7. W wypowiedzeniu pojedynczym lub zᐠoៀonym wspóᐠrzᆐdnie – pominiᆐcie przecinka przed spójnikami takimi, jak np. ale, lecz, wiᆐc, czyli, a takៀe postawienie go przed takimi, jak np. i, oraz, albo, lub, ani:

*Myᖰlᆐ [ ] wiᆐc jestem. Czyta [,] i notuje.

Co brzmi w trzcinie nr 4 – maj 2007 r.

________________________________________________________________________________ - 6 -

8. Pominiᆐcie przecinka w zdaniu zᐠoៀonym porównawczym:

*Jest wyៀszy [ ] niៀ myᖰlaᐠem.

9. Postawienie innego znaku dzielၐcego po skrócie wymagajၐcym kropki lub po takim, po którym kropki siᆐ nie stawia:

*np[:], nr[:], zamiast np., nr 10. Brak kropki po skrócie, po którym naleៀy jၐ

postawiၰ, lub postawienie jej po skrócie, po którym siᆐ jej byၰ nie powinno:

cdn[ ], mgr[.], zamiast cdn., mgr 11. Brak przecinka miᆐdzy równorzᆐdnymi

skᐠadnikami szeregu (czᆐᖰciami zdania), którego czᆐᖰci skᐠadowe nie sၐ poᐠၐczone spójnikami, oraz miᆐdzy skᐠadnikami powtórzonymi:

*Przybyᐠem [ ] zobaczyᐠem [ ] zwyciᆐៀyᐠem. Mówiᐠ dᐠugo [ ] dᐠugo.

12. Brak dwukropka przed przytoczeniem czyichᖰ sᐠów:

*Pamiᆐtamy zalecenie Mickiewicza [ ] „Mierz siᐠy na zamiary”.

13. Brak dwukropka przy wymienianiu tytuᐠu dzieᐠa, nazwy, terminu, jeៀeli nie sၐ one w tekᖰcie wyróៀnione w inny sposób (np. kursywၐ lub cudzysᐠowem):

*Wyraz [ ] nauka jest wyrazem polskim, a nie obcym.

14. Brak otwierajၐcego i zamykajၐcego myᖰlnika (bၐdហ nawiasów lub przecinków), ujmujၐcego wyrazy lub wypowiedzenia wtrၐcone:

*Twoje dowcipy [ ] wybacz [ ] wcale mnie nie bawiၐ.

15. Brak myᖰlników (lub myᖰlnika), wydzielajၐcych czᐠony wtrၐcone w cytowany tekst oraz tekst odautorski w partiach dialogowych:

*Juៀ nad gᐠowၐ – pisaᐠ Herbert – wznosi siᆐ srebrne larum gwiazd.

16. Brak cudzysᐠowu w tytuᐠach publikacji, cytowanych wyrazach, zdaniach i wyraៀeniach, jeៀeli nie sၐ one wyróៀnione inaczej (np. kursywၐ):

*Przeczytaᐠ artykuᐠ A. Szostkiewicza pt. [ ] ឰycie po ៀyciu [ ], zamieszczony w [ ] Polityce [ ].

Pozostaᐠe bᐠᆐdy zaliczajၐ siᆐ do drugorzᆐdnych. Przy

ocenie tekstu trzy tego typu bᐠᆐdy traktowalibyᖰmy jako jeden raៀၐcy.

Interpunkcja i ៀycie Nasz goᖰၰ podaᐠ szereg przykᐠadów bᐠᆐdów interpunkcyjnych, które wprowadziᐠy zamieszanie w ៀyciu obywateli i interpretatorów prawa, a nawet takich, których stawkၐ mogᐠoby byၰ ludzkie ៀycie, jak np. w sᐠynnym tekᖰcie telegramu: powiesiၰ nie moៀna uwolniၰ, gdzie wybór miejsca postawienia przecinka ma nader powaៀne konsekwencje dla oskarៀonego. W 2003 r. Trybunaᐠ Konstytucyjny badaᐠ, w którym miejscu jednego z artykuᐠów k.k. powinien znajdowaၰ siᆐ przecinek: „kto powoduje ciᆐៀki uszczerbek na

zdrowiu w postaci ciᆐៀkiej choroby nieuleczalnej lub dᐠugotrwaᐠej, choroby realnie zagraៀajၐcej ៀyciu” (aktualne brzmienie przepisu) czy „kto powoduje ciᆐៀki uszczerbek na zdrowiu w postaci ciᆐៀkiej choroby nieuleczalnej lub dᐠugotrwaᐠej choroby realnie zagraៀajၐcej ៀyciu” (jego pierwotne brzmienie). Od interpretacji interpunkcji zaleៀeၰ wiᆐc bᆐdzie kwalifikacja prawna czynu, do którego stosuje siᆐ przytoczony artykuᐠ. Dodajmy na pocieszenie, ៀe piszၐcy ma jednak pewien margines swobody. Czasem wybór typu interpunkcji (bၐdហ jej brak) moៀe wynikaၰ z intonacji bၐdហ wewnᆐtrznej logiki, którၐ chcemy nadaၰ tekstowi. W kaៀdym razie wszystkie poniៀsze przykᐠady sၐ poprawne. Widziaᐠem psa, biegnၐcego ulicၐ. Widziaᐠem psa biegnၐcego ulicၐ. Powinna przyjᖰၰ teៀ Kasia, to jednak nie jest pewne. Powinna przyjᖰၰ teៀ Kasia; to jednak nie jest pewne. Powinna przyjᖰၰ teៀ Kasia. To jednak nie jest pewne. Niestety znów pada. Niestety, znów pada. Niestety – znów pada. Z historii polskiej interpunkcji ᖠredniowiecze – wraz z alfabetem ᐠaciᑀskim Polacy przejmujၐ i znaki interpunkcyjne 1789 – pierwsza kodyfikacja naszej interpunkcji, zawarta w „Gramatyce dla szkóᐠ narodowych” Onufrego Kopczyᑀskiego (autor m.in. wymyᖰliᐠ i utrwaliᐠ nazwy: przecinek, pytajnik, cudzysᐠów oraz – na okreᖰlenie znaków interpunkcyjnych – znamiona pisarskie, które ostatecznie siᆐ nie przyjᆐᐠy) od 1830 – karierᆐ robi okreᖰlenie: znaki przecinkowe, ukute przez F. Bentkowskiego XIX/XX w. – pojawiajၐ siᆐ i upowszechniajၐ nazwy: znaki interpunkcyjne oraz interpunkcja (z ang.) 1917 – pojawia siᆐ najpóហniejszy termin interpunkcyjny: wielokropek (wprowadzony przez Stanisᐠawa Szobera, a upowszechniany przez Stanisᐠawa Jodᐠowskiego) 1936 i 1955 – zasadniczo obowiၐzujၐce do dziᖰ „Zasady pisowni polskiej i interpunkcji”, przygotowane przez Jodᐠowskiego i zatwierdzone 20 stycznia 1956 r. uchwaᐠၐ Komitetu Jᆐzykoznawstwa PAN

Na podstawie tekstu prof. Jerzego Podrackiego Damian Weymann

Komitety damian.weymann@cor.europa.eu

tel.: +32 2 546 8128

Co brzmi w trzcinie nr 4 – maj 2007 r.

________________________________________________________________________________ - 7 -

przybornik tᐠumacza

Przekᐠad prawny i sၐdowy

W poprzednim numerze Co brzmi w trzcinie Aleksandra Goraj przedstawiᐠa recenzjᆐ Komentarza do zasad techniki prawodawczej, wskazujၐc na przydatne w pracy tᐠumacza informacje zawarte w tej pozycji. Jednakៀe recenzentka zastrzegᐠa, ៀe omawiany przez niၐ Komentarz dotyczy tylko polskich aktów prawnych i nie odnosi siᆐ do unijnych aktów prawa ani do kwestii translatorycznych. Dlatego kiedy w moje rᆐce – bardziej tᐠumacza niៀ prawnika – wpadᐠa opublikowana niedawno ksiၐៀka Anny Jopek-Bosiackiej pt. Przekᐠad prawny i sၐdowy, pomyᖰlaᐠem, ៀe lektura tego juៀ w tytule nawiၐzujၐcego do naszej codziennej pracy dzieᐠa moៀe okazaၰ siᆐ ᖰwietnym uzupeᐠnieniem wiedzy. Autorka jest jednoczeᖰnie adiunktem w Instytucie Lingwistyki Stosowanej UW i aplikantem radcowskim w Warszawie, jak równieៀ egzaminatorem kandydatów na tᐠumaczy w Komisji Europejskiej, co stanowiᐠo dodatkowy argument za przeczytaniem tej pozycji, pozwalajၐcy antycypowaၰ jej praktyczny charakter.

I dla pasjonatów, i dla praktyków Tytuᐠy pierwszych dwóch rozdziaᐠów ksiၐៀki nielingwistom mogၐ siᆐ wydaၰ przeraៀajၐce (Wᐠaᖰciwoᖰci polskiego dyskursu prawnego oraz Wᐠaᖰciwoᖰci anglojᆐzycznego dyskursu prawnego). Niesᐠusznie. Otóៀ poruszone w tych rozdziaᐠach kwestie majၐ w duៀej mierze wartoᖰၰ praktycznၐ. Znajdujemy tam wyjaᖰnienie róៀnicy miᆐdzy jᆐzykiem prawnym (tj. jᆐzykiem przepisów i norm prawnych) a jᆐzykiem prawniczym (czyli jᆐzykiem praktyki prawniczej i nauki). Okreᖰlone zostajၐ cechy jᆐzyka prawnego oraz reguᐠy jᆐzykowe i interpretacyjne, przy czym autorka ilustruje wywody teoretyczne przykᐠadami, omawiajၐc je czᆐsto w kontekᖰcie tᐠumaczenia. W odniesieniu do interpretacji tekstu prawnego poznajemy takៀe definicje przepisu prawnego i normy prawnej. I mimo ៀe sprawia to wraៀenie czystej teorii, to dziᆐki przykᐠadom dotyczၐcym choၰby uៀycia sᐠów „kto”, „kaៀdy” czy „który”, widzimy przeᐠoៀenie tej teorii na praktykᆐ. Podobnie rzecz siᆐ ma z wywodami na temat znajomoᖰci przez tᐠumaczy reguᐠ posᐠugiwania siᆐ tzw. spójnikami alternatywnymi, zwᐠaszcza znanymi nam doskonale „lub” (dopuszczajၐcego kaៀdၐ z dwóch ewentualnoᖰci, a nawet obie ᐠၐcznie) i „albo” (dopuszczajၐcego tylko jednၐ z dwóch ewentualnoᖰci). Jeៀeli ktoᖰ ma wၐtpliwoᖰci, jak i kiedy spójników tych uៀywaၰ, rozwiewajၐ je liczne i starannie przez autorkᆐ

przeanalizowane zdania przykᐠadowe. Rozstrzygniᆐta zostaje równieៀ kwestia przekᐠadu wyraៀenia „and/or” (za niepoprawne uznaၰ naleៀy „i/lub”, gdyៀ spójnik „lub” oznacza takៀe „i”). Myᖰlᆐ, ៀe kaៀdego zainteresujၐ teៀ wyjaᖰnienia dotyczၐce uៀywania wyraៀeᑀ modalnych typu „powinien”, „jest obowiၐzany”, „moៀe” oraz zwrotów „ma prawo”, „nie wolno”. Omawiajၐc anglojᆐzyczny dyskurs prawny, autorka analizuje strukturᆐ odnoᖰnych tekstów prawnych, zwracajၐc uwagᆐ na jej nieprzypadkowoᖰၰ i znaczenie przy interpretacji, w tym interpretacji przez tᐠumacza. Z lektury tego rozdziaᐠu zdobywamy takៀe wiedzᆐ o ᖰrodkach wykorzystywanych przez ich autorów do zapewnienia spójnoᖰci (analiza uៀycia „this” i „that”) oraz precyzji, ale i niedookreᖰlonoᖰci. Niewၐtpliwie najciekawsze dla tᐠumacza sၐ objaᖰnienia dotyczၐce zᐠoៀonoᖰci na poziomie zdania, skróconych konstrukcji biernych (truncated passives), w tym wystᆐpujၐcych w zwrotach imiesᐠowowych zdaᑀ podrzᆐdnych z pominiᆐciem wyrazów typu „who”, „which” czy „where” oraz formy osobowej czasownika „byၰ” (whiz deletion), a takៀe wtrၐceᑀ, zastrzeៀeᑀ czy negacji. Bardzo praktyczny charakter ma zawarta w omawianym rozdziale tabela zᐠoៀonych przysᐠówków i przyimków, podajၐca ich objaᖰnienie w jᆐzyku angielskim, ekwiwalent w jᆐzyku polskim oraz kontekst uៀycia.

Akty normatywne i akty prawa UE Lektura rozdziaᐠów 5. i 6. z róៀnych wzglᆐdów takៀe moៀe byၰ pouczajၐca, zwᐠaszcza dla osób tᐠumaczၐcych z jᆐzyka polski ego na obcy. Autorka dokonuje m.in. tabelarycznego, ale i opisowego porównania makrostruktury polskich i wspólnotowych aktów normatywnych, przyglၐda siᆐ makrostrukturze polskiej ustawy, podaje systematyzacjᆐ przepisów aktów prawnych (i tu okazuje siᆐ np., ៀe to, co w prawie UE funkcjonuje jako Part I w polskim tekᖰcie prawnym odpowiada Ksiᆐdze I; angielskim ekwiwalentem owej Ksiᆐgi bᆐdzie zaᖰ sᐠowo Book). Chciaᐠbym teៀ zwróciၰ uwagᆐ na koᑀcowၐ czᆐᖰၰ rozdziaᐠu 5., w którym omówiono tᐠumaczenie nazw polskich instytucji prawnych i ustrojowych na jᆐzyk angielski. I tak dowiadujemy siᆐ o kontrowersjach wokóᐠ tᐠumaczenia na jᆐzyk angielski Konstytucji RP, zwᐠaszcza niektórych terminów swoistych dla polskiej kultury i systemu prawnego. Przykᐠadowo terminy „Marszaᐠek Sejmu” i „Marszaᐠek Senatu” przeᐠoៀono jako „Marshal of the Sejm” i „Marshal of the Senate”. Tᐠumacze starali siᆐ wiᆐc oddaၰ odrᆐbnoᖰၰ polskiej tradycji parlamentarnej. Jednak sᐠowo „marshal” ma w jᆐzyku angielskim konotacje wojskowe, sၐdowe i dworskie, stၐd znacznie bardziej zrozumiaᐠym dla odbiorcy anglojᆐzycznego terminem byᐠoby w tym kontekᖰcie sᐠowo „Speaker”.

Co brzmi w trzcinie nr 4 – maj 2007 r.

________________________________________________________________________________ - 8 -

Ciekawe sၐ teៀ rozwaៀania na temat tᐠumaczenia nazw instytucji samorzၐdu terytorialnego. W osobnej tabeli autorka przejrzyᖰcie prezentuje róៀne propozycje tᐠumaczenia zgᐠoszone przez gremia „biurokratów” (tj. Konwentu Marszaᐠków) oraz praktyków (filologów i tᐠumaczy), w razie potrzeby dodajၐc uzasadnienie danego ekwiwalentu. Rozdziaᐠ 6. poᖰwiᆐcony jest przekᐠadowi aktów prawa UE. Mimo ៀe wydaje siᆐ, iៀ powinien byၰ dla nas najbardziej interesujၐcy, to jednak doᖰwiadczony tᐠumacz „instytucyjny” spokojnie moៀe pominၐၰ lekturᆐ tej czᆐᖰci ksiၐzki. Nie znajdzie tam bowiem nic ponad doᖰၰ oczywiste informacje na temat prawa pierwotnego i wtórnego, rodzajów aktów wspólnotowych i ich definicji, tᐠumaczenia nazw najwaៀniejszych instytucji UE, a takៀe przykᐠady tᐠumaczeᑀ staᐠych wyraៀeᑀ w aktach, wskazówki redakcyjne UKIE i OPOCE oraz adresy stron internetowych. Moៀe informacje tam podane nie sၐ w peᐠni aktualne, jednak Autorka odnotowuje juៀ np. zmianᆐ w pisowni „paᑀstw czᐠonkowskich”. Lekturᆐ tego rozdziaᐠu polecam przede wszystkim nowym urzᆐdnikom-tᐠumaczom, jak równieៀ – szczególnie gorၐco – wszystkim tᐠumaczom biur zewnᆐtrznych otrzymujၐcych zlecenia tᐠumaczeniowe od instytucji UE. Ponadto z przyjemnoᖰciၐ pragnᆐ zauwaៀyၰ, ៀe w omawianym rozdziale przywoᐠano takៀe nasz „magazyn” oraz artykuᐠ Krzysztofa Szczurka poᖰwiecony cieniom i blaskom pracy terminologów w departamentach jᆐzykowych instytucji UE.

Na deser :) Poniewaៀ Autorka staraᐠa siᆐ stworzyၰ pozycjᆐ moៀliwie obszernie omawiajၐcၐ sprawy tᐠumaczenia prawnego, zajᆐᐠa siᆐ w niej równieៀ przekᐠadem umów cywilnoprawnych i handlowych (rozdziaᐠ 3), przekᐠadem dokumentów z zakresu prawa spóᐠek (rozdziaᐠ 4), jak i przekᐠadem sၐdowym (rozdziaᐠ 7). Jakkolwiek ciekawe i praktyczne, wiadomoᖰci tam zawarte nie majၐ aៀ tak duៀego znaczenia dla wszystkich tᐠumaczy „instytucyjnych”. Tym niemniej mogၐ byၰ przydatne dla tᐠumaczၐcych na jᆐzyki obce, a niewykluczone, ៀe czasem i przy zmaganiu siᆐ z tekstami odnoszၐcymi siᆐ konkretnie do polskiej rzeczywistoᖰci prawnej w wymienionych w tytuᐠach rozdziaᐠów obszarach. Rozdziaᐠ 7. z zainteresowaniem przeczytajၐ zapewne tᐠumacze Trybunaᐠu Sprawiedliwoᖰci czy osoby majၐce do czynienia z przekᐠadem dokumentów dyrekcji JLS w Komisji. Autorka podaje tam choၰby angielskie ekwiwalenty nazw instytucji wymiaru sprawiedliwoᖰci w Polsce stosowane przez Ministerstwo Sprawiedliwoᖰci RP, jak równieៀ tᐠumaczenie wielu niejednoznacznych bၐdហ trudnych w przekᐠadzie

terminów z zakresu procedury administracyjnej na przykᐠadach orzeczenia w sprawie BELLER przeciwko Polsce. Podsumowujၐc, chciaᐠbym stwierdziၰ, ៀe moim zdaniem ksiၐៀka Anny Jopek-Bosiackiej jest bardzo udanၐ próbၐ moៀliwie komplementarnego ujᆐcia tematyki przekᐠadu prawnego. Zaletၐ tej pozycji jest umiejᆐtne i wywaៀone poᐠၐczenie wiedzy z zakresu tworzenia aktów prawa z wiedzၐ translatorycznၐ oraz osadzenie podanych informacji w praktyce.

Mariusz Czarnecki Komisja

mariusz.czarnecki@ec.europa.eu tel.: +352 4301 37482

Anna Jopek-Bosiacka „Przekᐠad prawny i sၐdowy” Seria: Przekᐠad. Mity i rzeczywistoᖰၰ Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa, 2006 r. ISBN: 83-01-14854-3

co brzmi w instytucjach

Komitety Trybuna (regionów) i pomost (miᆐdzy Europၐ a spoᐠeczeᑀstwem obywatelskim), czyli o zmaganiach tᐠumaczy Komitetów ze sᐠowem Komitet Regionów (KR) i Europejski Komitet Ekonomiczno-Spoᐠeczny (EKES) to dwie maᐠe instytucje, którym w podrᆐcznikach wiedzy o UE poᖰwiᆐca siᆐ zwykle co najwyៀej kilka akapitów, a w testach konkursowych – mniej wiᆐcej jedno pytanie. Trudno siᆐ temu dziwiၰ, gdyៀ, po prawdzie, wiele do powiedzenia w UE nie majၐ. Idea jest, owszem, piᆐkna: daၰ moៀliwoᖰၰ wpᐠywu na proces prawodawczy UE przedstawicielom regionów (burmistrzom, wójtom, premierom rzၐdów regionalnych) i przedstawicielom pracodawców, zwiၐzków zawodowych i innych organizacji spoᐠecznych. Jednak skoro opracowywane przez Komitety opinie nie majၐ charakteru prawnie

Co brzmi w trzcinie nr 4 – maj 2007 r.

________________________________________________________________________________ - 9 -

wiၐៀၐcego (choၰ wnioski o ich sporzၐdzenie sၐ w wielu przypadkach obowiၐzkowe), nie sၐ wᐠaᖰciwie przez nikogo serio brane pod uwagᆐ. Niewၐtpliwie rzutuje to na pracᆐ ok. 400 tᐠumaczy (ok. 30% caᐠego personelu Komitetów). Z jednej strony, paᑀstwom nie groៀၐ ៀadne sankcje wynikajၐce z naszego niedokᐠadnego przekᐠadu, z drugiej strony, pojawia siᆐ niedosyt artystyczny: prawie nikt naszych dzieᐠ nie czyta (choၰ podobno opinie przydajၐ siᆐ jako zwiᆐzᐠe streszczenie komunikatów Komisji)! Poza tym nie ma teៀ wᖰród nas prawników-lingwistów, a do niedawna nie mieliᖰmy peᐠnego dostᆐpu do baz terminologicznych itp. Skᐠad Komitetów charakteryzuje siᆐ niewၐtpliwie sporym kolorytem: 688 (po 344 czᐠonków w kaៀdym Komitecie) potencjalnych autorów opinii i poprawek do nich to nie urzᆐdnicy europejscy, ale reprezentanci regionów, organizacji itp., pracujၐcy normalnie w swoich krajach i piszၐcy w jᆐzykach ojczystych. Daje to duៀၐ satysfakcjᆐ pracujၐcym w naszym dziale iberystom i italianistom… Teksty w bardziej egzotycznych jᆐzykach tᐠumaczone sၐ za poᖰrednictwem tzw. jᆐzyków pivot (EN, FR, DE), chyba ៀe sၐ tᐠumacze, który je znajၐ. Gᐠównym „produktem” tᐠumaczeniowym obu Komitetów, poza licznymi broszurami, dokumentami administracyjnymi i innymi variami (np. quiz wiedzy o UE dla uczniów szkóᐠ ᖰrednich, sprawozdanie z posiedzenia nt. obywatelstwa europejskiego i sposobów jego uwidaczniania itp.) sၐ wspomniane juៀ opinie. Zwykle stanowiၐ one komentarz do komunikatów Komisji (a czasem czᆐᖰciowo ich streszczenie), ale powstajၐ teៀ z inicjatywy wᐠasnej. Takie opinie to wiᆐksze wyzwanie dla tᐠumaczy, bo nie istniejၐ dokumenty Komisji, z których moៀna by ᖰciၐgnၐၰ terminologiᆐ… Ale zwᐠaszcza w nich pojawiajၐ siᆐ ciekawe lub enigmatyczne tematy, takie jak np. rola dworców kolejowych w aglomeracjach i miastach rozszerzonej UE, otyᐠoᖰၰ w Europie – rola i zadania podmiotów spoᐠeczeᑀstwa obywatelskiego, czy teៀ promocja roweru jako ᖰrodka transportu transgranicznego (notabene autorstwa Holendra). W opiniach Komitetów poruszane sၐ przeróៀne tematy, ale poniewaៀ nasz dziaᐠ liczy tylko 16 tᐠumaczy, trudno o podziaᐠ na zespoᐠy tematyczne. Skoro jednak niektórzy czᐠonkowie majၐ swoje koniki (Finowie – polityka leᖰna, Hiszpanie – ryboᐠówstwo i wino, Portugalczycy – ochrona konsumentów, Niemcy – przemysᐠ, Francuzi – prawo rodzinne i „spoᐠeczny wymiar kultury”), to, chcၐc nie chcၐc, tᐠumacze tych jᆐzyków muszၐ zdecydowaၰ siᆐ na pewnၐ specjalizacjᆐ. Opinie pisane sၐ przez jednego sprawozdawcᆐ (zwykle w jᆐzyku ojczystym), ale redagowane

w wielostopniowym procesie, na którego koᑀcu ostateczny dokument czasami nie przypomina juៀ zbytnio wersji pierwotnej. Kluczowym elementem tego procesu jest moment proponowania poprawek (oczywiᖰcie kaៀdy czᐠonek moៀe robiၰ to we wᐠasnym jᆐzyku). Poprawki te zgᐠaszane sၐ przed sesjၐ plenarnၐ, na którၐ przygotowuje siᆐ teៀ duៀo innych dokumentów, w zwiၐzku z czym spokój w dziaᐠach tᐠumaczeᑀ zaburza siᆐ nieco przed sesjami (KR: 5 sesji rocznie, EKES: 9), a stan wzmoៀonej nerwowoᖰci moៀe zapanowaၰ w momencie, gdy oba Komitety obradujၐ jednoczeᖰnie, a do tego czᐠonkowie zaktywizujၐ siᆐ poprawkowo (rekord: 100 poprawek do dwóch 15-stronicowych opinii). W momentach wiᆐkszego nawaᐠu pracy moៀemy skorzystaၰ z usᐠug jednej, mieszczၐcej siᆐ w Polsce agencji tᐠumaczeniowej; ogranicza siᆐ to tylko do odpowiedniej wielkoᖰci wstᆐpnych projektów opinii z dᐠuៀszym terminem. Przekᐠady, które od tej agencji dostajemy, sၐ zwykle wysokiej jakoᖰci, co nie wydaje siᆐ reguᐠၐ w innych instytucjach czy sekcjach jᆐzykowych. A wracajၐc do wielojᆐzycznoᖰci Komitetów, to nierzadkie sၐ sytuacje, kiedy wstᆐpny projekt opinii napisany zostaᐠ przez Wᆐgra (po wᆐgiersku, a tᐠumaczony byᐠ za poᖰrednictwem francuskiego), nastᆐpna jego wersja pojawiᐠa siᆐ juៀ po francusku, a wprowadzone poprawki napisano po hiszpaᑀsku i duᑀsku (pivot: niemiecki). Jak juៀ wspomnieliᖰmy, autorzy tᐠumaczonych tekstów to nie zawodowi redaktorzy, a czasem moៀe im zdarzyၰ siᆐ pisaၰ coᖰ w samolocie na kolanie; dlatego teៀ nieraz przydatna jest pomoc tᐠumaczy – native speakerów. Bardzo uៀyteczne we wzajemnych kontaktach jest tzw. minestrone – zasada rozmieszczenia tᐠumaczy w budynkach w rozproszeniu (porozrzucani na piᆐtrach mieszczၐcych dziaᐠy tᐠumaczeniowe jak warzywa we wᐠoskiej zupie); ᐠatwiej wtedy zagadnၐၰ Francuza czy Niemca o trapiၐce nas niejasnoᖰci, no i znacznie wzrasta poczucie pracy w instytucji miᆐdzynarodowej. Podsumowujၐc: Komitety to doskonaᐠe miejsce dla tᐠumaczy, ze wzglᆐdu na róៀnorodnoᖰၰ jᆐzyków i tematów, a takៀe panujၐcၐ w tych instytucjach spokojnၐ, miᐠၐ i kameralnၐ atmosferᆐ, gdyៀ poczၐtkowo obsᐠugiwaᐠy je nieliczne sᐠuៀby – niewielka grupa ludzi pracujၐcych razem i ᖰwietnie siᆐ znajၐcych, co pozostaᐠo, choၰ personel Komitetów siᆐ rozrósᐠ i nie wszyscy juៀ siᆐ znajၐ.

Barbara Walentynowicz Komitety

barbara.walentynowicz@cor.europa.eu tel.: +32 2 546 8219

Co brzmi w trzcinie nr 4 – maj 2007 r.

________________________________________________________________________________ - 10 -

Czego nie zrobiᐠby ᖰw. Hieronim – ciၐg dalszy… PL: Wiosnၐ 2006 cztery z tych multiplexów pokryᐠo okoᐠo 98% ludnoᖰci, podczas kiedy piၐty multiplex osiၐgnၐᐠ pokrycie okoᐠo 50% ludnoᖰci. EN: During the spring of 2006, four of the multiplexes covered approximately 98% of the population and the fifth multiplex approximately 50% of the population. PL: Prowadzi ono 11 domów towarowych duៀego formatu w Republice Czeskiej oraz cztery domy towarowe duៀego formatu na Sᐠowacji. EN: It operates 11 large-format stores in the Czech Republic and four large-format stores in Slovakia. PL: dwa dokumenty przedstawiajၐce umówienie EN: two discussion papers PL: Przedsiᆐbiorstwo napotkaᐠo na trudnoᖰci w wyniku depresji w przemyᖰle drukarskim od roku 2001. EN: The company encountered difficulties as a result of the downturn in the printing industry since 2001. PL: Czy plan restrukturyzacji przywróci ៀywotnoᖰၰ obydwóch przedsiᆐbiorstw? EN: whether the restructuring plan would restore the viability of the companies PL: Komisja przeᖰledziᐠa realizacjᆐ zbyၰ ៀၐdanych przez decyzjᆐ. EN: The Commission followed the implementation of the divestitures requested by the decision. PL: … przyznano na rzecz przedsiᆐbiorstwa Renault – francuskiego producenta obrabiarek EN: … was awarded in favour of Ernault, a French manufacturer of machine-tools PL: wyraហnie okreᖰlona misja usᐠugi publicznej EN: clearly defined public service mission PL: Oznacza to, ៀe pomoc prawie zawsze przekraczaᐠaby progi i prawie wszystkie szpitale musiaᐠyby byၰ zgᐠaszane Komisji. EN: This means that aid would almost always be above thresholds, and almost all hospitals would have to be notified to the Commission. PL: CPM (Cost per Millum, tzn. cena za 1 000 widzów) oznacza lub wydatek na wytworzenie 1 000 pokazów w ramach grupy lub wydatek do wejᖰcia do 1 000 róៀnych osób w grupie.

EN: CPM (cost per thousand) represents either the cost to generate 1 000 gross impressions within the group or the cost to reach 1 000 different individuals in the group. PL: W Danii w ciၐgu roku 2002 wynosi przeciᆐtny czas spᆐdzony oglၐdaniem telewizji 156 minut, natomiast w krajach EU jest to 192 minut. EN: In Denmark average daily viewing was 156 minutes per capita in 2002 whereas it was 192 minutes in the EU. PL: Rynek reklamy zostaᐠ systematycznie i konsek-wentnie uciskany przez zachowywanie cenowe X. EN: The advertising market was systematically and consistently depressed due to X’s pricing behaviour. PL: Po uៀyciu tego faktora znaczeniowego ceny sၐ jeszcze bardziej konwergencyjne. EN: If this meaningful factor is applied the prices are nearer to converging. PL: Adresatem rozporzၐdzenia jest przede wszystkim dorsz. Tᆐ nadrzᆐdnၐ intencjᆐ dokumentu uwierzytelnia niejako jego stylistyka - jᆐzyk, jakim zostaᐠ napisany. EN: The primary focus of this regulation is the cod themselves, and this is reflected in the way in which the proposal is written. PL: ᖰrednioterminowe priorytety dla wspólnotowej polityki w zakresie regulacji omawianego sektora przeciwko uwstecznieniu rozszerzonej Europy N: the medium-term priorities for Community policy on regulating the sector under discussion against the backdrop of an enlarged Europe PL: zrealizowaၰ makroekonomiczny wydហwiᆐk dostosowany do zrównowaៀonego wzrostu EN: deliver a sound macro-economy geared to sustainable development PL: odwrócenie lub zniszczenie danych, niedozwolone uៀycie sposobu komunikacji poszkodowanego FR: détournement ou destruction de données, utilisation non autorisée des moyens de communication de la victime PL: Czᐠonek, który zastᆐpuje czᐠonka sekcji wyspecjalizowanej na mocy art. 61 ust. 1, jest substytutem wszystkich praw swojego mocodawcy. FR: Le membre qui remplace un membre d’une section spécialisée au titre de l'article 61 paragraphe 1 est substitué dans tous les droits de son mandant. PL: Wszystkie ostatnie analizy podkreᖰlajၐ pogorszenie siᆐ konkurencyjnoᖰci Europy, która znalazᐠa siᆐ w uᖰcisku swoich wielkich uprzemysᐠowionych partnerów i wschodzၐcych gospodarek, o niskich kosztach produkcji. FR: Toutes les analyses récentes soulignent la détérioration compétitive de l’Europe, prise en tenailles entre ses grands partenaires industrialisés et les économies émergentes à bas coût de production.

kwiatki ᖰw. Hieronima

________________________________________________________________________________ - 11 -

krzyៀówka nr 2

Zachᆐcamy do poᐠamania gᐠowy nad kolejnၐ

krzyៀówkၐ przygotowanၐ z lekkim przymruៀeniem oka.

Rozwiၐzanie w numerze 5. W nim byၰ moៀe równieៀ

kolejna krzyៀówka…

Miᐠej zabawy!

Wojtek Kowalski Komisja

POZIOMO: 1. Komisyjny MSZ 4. Rumun od jᆐzyków 7. Obok Krosna 10. Unia - sၐsiadom 11. Barwniejsza niៀ kakadu 12. Token 13. Ze sterem i ៀeglarzem 14. Wirnik 15. Dawny chat 16. Radzi w Polsce nad UE 17. Naczynie lub organ 20. Z dramatem i lirykၐ 23. Konkurent Nestle 26. _ cum laudem 29. Wywiad w Berlinie 32. Podobizna 35. Próba _ 36. ᖠpiewajၐcy Chris 37. Jak siᆐ zawiesi 38. Obejᖰၰ szybciej 39. Banda owadów 40. Byᐠ przed Wᆐgrem 41. Tkanina 42. Okres 45. Gorၐc z rury 48. Waៀny w Konwencie

51. Doᑀ tantiemy 54. Zdobycz Siuksa 57. Przed Olafem 60. Radziecki star 61. Niewiadoma 62. Nie-wyksztaᐠciuch 63. Lᆐk 64. ᐐၐczၐ nas ze Sᐠowakami 65. Rodzima MI5 66. ថródᐠo wszystkich ហródeᐠ 67. Rozmiar 68. Fircyk 69. Akt w rᆐkach prezydenta PIONOWO: 1. Z niego kurczak 2. Wywrotowy Marcin 3. Zenobia dla znajomych 4. Pewne wydawnictwo 5. Ramiona i statki 6. Taka jak matka 7. Premier dla prezydenta 8. Zmowa 9. Mierzony w stopniach 18. Przed euro 19. Imiᆐ Wodza 21. Skutek mozoᐠu

22. Ptak 24. Ostatkowe miejsce 25. Bᆐc 26. Organ od Amicisa 27. Kuchenna piᆐknoᖰၰ? 28. Krၐៀy nam nad gᐠowami 29. W drzewie lub ze szkᐠa 30. Przyjaciel z Malagi 31. Wielbᐠၐdzia skóra

32. Zwierzostan 33. Niezbᆐdna do parmezanu 34. W brydៀu albo na katar 43. Razem z Perrin robi sos 44. Rodzimi audytorzy 46. Wino 47. Spoko uczelnia 49. Nie-PC 50. Ciocia z Barcelony 51. Latynoski Janosik 52. Korzeᑀ do piernika 53. Bᐠoto 54. Czᆐᖰci mowy 55. Przed Grechutၐ solo 56. Mၐៀ Rzepichy 57. Z ulgၐ o wietrze lub bólu 58. Konkurent Orlenu 59. Belgijski wynalazek

1 2 3 4 5 6 7 8 9

10 11

12 13 14

15 16

17 18 19 20 21 22 23 24 25

26 27 28 29 30 31 32 33 34

35 36

37 38 39

40 41

42 43 44 45 46 47 48 49 50

51 52 53 54 55 56 57 58 59

60 61

62 63 64

65 66

67 68 69

na rozstaju sᐠów

________________________________________________________________________________ - 12 -

A oto rozwiၐzanie krzyៀówki z nr 3:

E U R O P P Y L O N O D L E W B O O N E E Y E S E I O D P A D R E W A L C Z O R T L N A L O A O K A N K A R A N ឰ N E R O N R Z E P A O I R H E U

K R A T A K A R M A C Z A K O O M K O I A N O N M K R I O J A K ᆀ P K I O D P A ᐐ K R N E U E O U T E A I M E N T T Y R A N A M R O D A U U O T

S K O R A S P R U ၠ K L A T A I P R A C O W A L N R E L I O T A N D E I O P T Y K R S U C L A E R M Y A P O Z Ó R A S N Y K B I L O N

CCoo bbrrzzmmii ww ttrrzzcciinniiee Koordynacja: Dorota Nadolna (Komisja Europejska); dorota.nadolna@ec.europa.eu tel.: +352 4301 35536 Zespóᐠ redakcyjny: Hanna Stochniaᐠek (Rada), Iwona Komór (Parlament), Mariusz Czarnecki (Komisja),

Damian Weymann (Komitety), Anna Kiejna (CDT), Agnieszka Strzelecka (OPOCE)

Niniejsza publikacja ma charakter informacyjny. Redakcja dokᐠada wszelkich staraᑀ, aby zamieszczone tu informacje byᐠy jak najbardziej dokᐠadne. Redakcja nie ponosi jednak odpowiedzialnoᖰci za ewentualne skutki ich wykorzystania.

Opinie wyraៀone w niniejszej publikacji niekoniecznie odzwierciedlajၐ poglၐdy instytucji UE.