1

Công án là gì ?

Lời BBT :

Công án là một công cụ không thể thiếu trong các thiền viện mà các

thiền sư dùng để hướng dẫn các thiền sinh trên tiến trình tu học tìm

đường giải thoát tiến đến Giác Ngộ. Sau đây chúng tôi đã sưu tầm được

một số bài viết đã đăng trên các trang mạng về đề tài : Công án là gì ?

để quý độc giả có được một ý niệm chính xác về công án. Chúng tôi xin

chân thành cảm tạ các tác giả có bài viết được trích đăng dưới đây.

Thiền công án

Thiền sư Genjo Marinello

(Đạo Phật ngày nay)

Thầy Genjo Marinello là Viện Chủ Chùa Dai Bai Zan Cho Bo Zen Ji tại

Seattle, Hoa Kỳ. Thầy đã tập Thiền từ năm 1975, xuất gia và thọ giới

năm 1980, rồi thọ cụ túc giới năm 1990. Ngòai việc trách nhiệm các

chương trình dạy Thiền ở chùa, Thầy còn hành nghề Tham Vấn Về Y Tế

http://www.daophatngaynay.com/vn/author/admin/

2

Tâm Thần và là Giám Đốc về Tâm Linh (Washington State Licensed

Mental Health Counselor and Spiritual Director) tại khu vực Capitol

Hill của Seattle, và là một thành viên trong hội đồng khoa của đại học

Antioch University. Bài sau đây của Thiền sư Genjo Marinello nói

về pháp tu công án. Chỗ này xin mạn phép góp một ý nhỏ nơi đây: Thiền

sư Genjo Marinello trong bài khuyên rằng nên để công án nơi bụng, tuy

nhiên theo người dịch thấy, nên để nghi tình về công án ngòai thân, lơ

lửng dưới tầm mắt, sẽ có lợi hơn và sẽ duy trì dễ hơn, nhất là khi rời oai

nghi ngồi, tới một lúc chỗ nào mắt nhìn cũng thấy niệm nghi tình hiện

ra. Nếu thấy khó để niệm ngoài thân, độc giả cũng không nên để niệm

riêng vào một điểm nào trong thân, mà nên để niệm này ở tòan thân một

cách tự nhiên. Tùy độc giả sẽ thấy cách nào thích hợp. Tham công án

khác với tham thọai đầu. Công án là một tích truyện, mang trong đó một

vấn đề, có khi mang cả nhiều vấn đề. Còn thọai đầu là công án được

chọn để sẽ hướng về một câu hỏi đơn độc, dễ hướng tâm hơn. Bài của

Genjo Marinello như sau.

Công án là các câu hỏi, hay các câu trả lời không ăn nhập với nhau

nhưng thách thức đối với con người bạn, đối với cái khái niệm nền

tảng nhất về tự ngã của bạn. Công án như vũ khí sắc bén đâm vào tự

ngã và từ đó tuôn trào ra Phật Tánh. Công việc của bạn không phải là

tác chiến hay vật lộn với các cú tấn công này, mà là trung hòa chúng.

Công án (kung an) xuất phát từ Trung Quốc, tiếng Nhật gọi là Koan, có

nghĩa là nguyên tắc chung. Trong Thiền tông, các công án được dùng

như chất xúc tác để đánh thức bản chất sâu thẳm, trong sạch của bạn.

Công án thường kể lại một cuộc gặp gỡ giữa thầy và trò, trong đó, câu

hỏi hay câu trả lời của vị thầy nhằm khai mở bản chất sâu thẳm của vạn

pháp như chúng là. Có lẽ, công án điển hình, sớm nhất là công án về câu

chuyện, khi Đức Phật Thích Ca không nói một lời, đưa cành hoa sen lên

trước hội chúng. Lúc đó, tất cả hội chúng đều im lặng, ngơ ngác không

hiểu, chỉ trừ tôn giả Ca Diếp mỉm cười.

3

Công án là một công cụ cao cấp, không có sức mạnh siêu nhiên ẩn tàng

nào nhưng lại có thể giúp hành giả giác ngộ khi thực hành đúng đắn. Tôi

từng nghe Thiền sư Genki gọi chúng là ‘cách mở nắp lon’ cho Tâm của

bạn.

Công án chỉ nên được dùng sau khi bạn đã vào được chánh định. Chánh

định là trạng thái của tâm khi tất cả ý niệm, suy nghĩ, cảm thọ, phán

đoán… đã im bặt, và tâm đã trở nên sáng tỏ, lặng lẽ, phản chiếu một

cách tự nhiên, trôi chảy tự do trong khoảnh khắc này. Nếu tâm bạn chưa

đắc định, thì đừng tu tập gì với công án. Công án sẽ quậy lên dòng nước

của tâm, và nếu tâm đang có sẵn sự hỗn loạn thì pháp tham công án sẽ

chỉ làm cho mọi chuyện tệ hơn. Đó là lý do vì sao Thiền sư Genki chỉ

trao cho công án trong khi vào các kỳ nhập thất Sesshins (có sách dịch là

nhiếp tâm, tiếp tâm, một kỳ thất dài nhiều ngày. LND) trong đó học

nhân dễ nhập định hơn.

Công án sẽ KHÔNG được giải đáp. Bất kỳ đáp ứng mô tả nào: kiểu

có/không, hay kiểu cái này/cái kia… đều sẽ bị bác bỏ. Thường thường,

công án không cần gì tới lời nói ngôn ngữ. Một vài cử chỉ đột khởi cũng

là đủ rồi. Đó là lý do vì sao tôi nói công án không được trả lời, nhưng

được giải quyết.

Để tham một công án có nghĩa là để một công án hoạt động trong bạn.

Khi một mức độ chánh định đã đạt được, bạn đưa công án vào tâm. Cách

khởi công án thích hợp nhất là nêu câu hỏi một cách dịu dàng nhưng liên

tục vào ý thức. Đừng mất thì giờ tìm cách hiểu công án. Hãy để nó đưa

tâm của bạn xuyên qua chất vấn này, và đừng có nỗ lực nào giải đáp nó.

Bất kỳ phân tích nào cũng chỉ làm uổng phí thì giờ, và tận cùng kiểu đó

chỉ cao lắm là sản xuất ra một câu trả lời kiểu Thiền giả mạo. Công án là

một khí cụ nhắm tới chỗ diễn dịch, giải thích, bắt chước hay phân tích

của chúng ta mà đánh vào; và rồi, chỉ sau khi chúng ta cạn kiệt hay là

buông bỏ hết mọi kiểu khảo sát, điều tra loại đó, thì một mức độ thâm

sâu hơn của tham cứu mới có thể dò tới được.

Chỉ khi nào chúng ta có thể thú nhận rằng chúng ta không biết gì hết, thì

pháp tham công án chân thực mới bắt đầu được. Hãy để công án trong

4

bụng của bạn, nơi đó có thể khởi đầu như là bạn đã nuốt một quả cầu sắt

nóng, tới nỗi nó không thể bị tiêu hóa hay trục xuất đi. Thực tế, đôi khi

sau nhiều năm tu tập, công án sẽ làm phần việc của nó, tâm bạn sẽ mở ra

trong sự hiểu biết sâu thẳm.

Công án là các câu hỏi, hay các câu trả lời không ăn nhập với nhau

nhưng thách thức đối với con người bạn, đối với cái khái niệm nền tảng

nhất về tự ngã của bạn. Công án như vũ khí sắc bén đâm vào tự ngã và

từ đó tuôn trào ra Phật Tánh. Công việc của bạn không phải là tác chiến

hay vật lộn với các cú tấn công này, mà là trung hòa chúng.

Bất cứ khi nào một công án khởi lên trong tôi, trước khi vào độc tham

(tham vấn riêng giữa Thầy và trò), tôi để mặc cho nó trôi mất đi; đó là

bảo đảm tốt nhất rằng [cái] đáp ứng khởi lên trong khi độc tham, hay

trước mặt vị Thầy, sẽ là [một đáp ứng] tươi mới. Thường thì, đáp ứng

mà tôi trình trong buổi độc tham gần giống như phản ứng lúc đầu của

tôi. Tuy nhiên, bằng cách buông bỏ các đáp ứng đầu tiên và kế tiếp đó,

công án có cơ hội tốt nhất để mở rộng hiểu biết của bạn vào trong sự

hiển lộ đầy đủ nhất.

Thí dụ, khi trả lời công án “Cái gì là tiếng vỗ của một bàn tay”, bạn có

thể hiểu nó là sự VẮNG LẶNG: niềm vắng lặng tịch diệt bao trùm khắp

vũ trụ, cái tự thân là Đạo. Nhưng những hiểu biết có phần suy lý này

không nói được gì cả. Khi xem như là một đáp ứng, thì nó đã chết từ lâu.

Làm cách nào bạn cảm nhận niềm vắng lặng tịch diệt này trong từng

mảnh thân tâm bạn, và khi điều này được kinh nghiệm một cách trực

tiếp, thì làm cách nào bạn sẽ hiển lộ được kinh nghiệm của bạn để cho vị

Thầy hài lòng?

Hãy can đảm, đừng ngồi yên và đông lạnh; ít nhất hãy nói, “Con không

biết”. Bất kỳ đáp ứng nào bị Thầy bác bỏ đều sẽ khép lại một ngõ hẹp

không tới đâu, hay là sẽ đẩy bạn tới một vài hướng mới. Từ từ, vị Thầy

sẽ giúp bạn gạt bỏ mọi đáp ứng, chỉ trừ một phản chiếu thuần tịnh trong

trẻo về cái đang được hướng tới. Mỗi công án đòi hỏi một đáp ứng riêng

biệt, độc đáo, trong khung của câu hỏi. Nếu một công án hệt như một tay

quyền đánh vào đầu, thì sẽ vô dụng khi đáp ứng bằng cú đá vào ống

5

quyển. Nếu Thầy đòi có một quả táo, hãy mang tới đủ thứ riêng của bạn;

nhưng hãy hiểu rằng một quả cam hay một ổ bánh mì sẽ không đáp ứng

được.

Công án được xem như hạt giống của tỉnh ngộ. Đôi khi cần một thời

gian dài lâu để trưởng dưỡng sự gian nan, có khi thời kỳ trưởng dưỡng

này ngắn và trực tiếp. Muốn giải quyết trọn vẹn một công án, bạn phải

để cho nó lớn lên trọn vẹn; một công án phải được tự hiển lộ. Để nuôi

dưỡng và chăm sóc cho một công án, một cách đơn giản và liên tục, bạn

hãy kích vào cái chăm chú tỉnh biết của bạn, cái cốt tủy của “câu hỏi”

hay của “cuộc trực diện” đó.

Thí dụ, nếu công án là “Hãy mang cho tôi tự tánh của tiếng chuông

chùa” thì trước tiên, chúng ta phải sửa sọan cái nền đất nơi mà công án

sẽ được trồng vào bằng cách nhập định (tình trạng khi tâm bạn hoàn toàn

tự nhiên, tĩnh lặng, quân bình, và tỉnh giác tròn đầy). Một khi sự an định

đã thiết lập (ở các oai nghi: đi, đứng, ngồi, nằm…), chúng ta trồng công

án một cách liên tục và chăm chú bằng việc đưa công án vào sự tỉnh

giác, và đặt nó an nghỉ trong bụng mình. Nơi đó, nó sẽ mọc lên và lớn

dậy mà không cần thêm bất kỳ nỗ lực nào.

Trong thí dụ đi tìm tự tánh của tiếng chuông chùa, chúng ta hãy để cho

tiếng chuông chùa vọng lên trong bụng, cho tới khi nó có thể trôi ra khỏi

người chúng ta mà không có bất kỳ phân biệt suy lý nào. Vào khoảnh

khắc tỉnh ngộ, quả chín của công án sẽ tự nhiên đứt rời khỏi chúng ta

như là một đáp ứng rõ ràng mà không chút màu mè nào về “nó” hay

“tôi”. Lúc đó, không có gì tách rời giữa hành giả và tiếng chuông; chúng

sẽ là một, mà không có can thiệp nào từ ý thức phân biệt.

Qua nhiều năm tu tập công án với nhiều Thiền sư khác nhau, tôi đã hiểu

rằng công án có thể chia làm 5 loại khác nhau. Thực sự, cũng có thể chia

chi tiết thêm nhiều nhóm phụ nữa, nhưng xét đến tận cùng tất cả cách

chia đều vô nghĩa, một công án chỉ là một công án thôi.

Một số công án đòi hỏi sự buông bỏ các hàng rào giữa bạn và thiên

nhiên chung quanh. Những công án như hãy mang cho tôi tiếng mưa rơi,

6

tự tánh của đóa hoa, hay một ngọn núi trên một sợi dây thừng, tất cả đều

đẩy học nhân vào hướng của sự tỉnh giác mở rộng.

Các công án khác thì đòi hỏi hành giả buông bỏ các rào cản khái niệm

và giả tạo đang dựng lên giữa chính bạn và Phật. Các công án như, hãy

mang cho tôi tự tánh của pho tượng [Phật] đứng trên bàn thờ kia, hãy

đưa cho tôi xem yếu nghĩa việc làm của Thiền Sư (Câu Chi, Sư Ngạn,

Lâm Tế…); hay là khi hàm răng của ông cắn vào cành cây giữa bờ vực

mà tay chân đều không bám đâu được, làm sao ông trả lời một câu hỏi

chân thành xin giải bày pháp yếu (Chân Lý/ Ý chỉ tổ sư)?...

Một số công án đòi hỏi hành giả mở hết các cửa về đời người bằng cách

yêu cầu “hãy mang tới cho ta tự tánh của lão già (hay [của] phụ nữ, đứa

trẻ, hài nhi, thằng bịp, tên ngốc, pháp sư, nhà sư, thầy giáo, cái chết, sự

sinh, bạn hữu, kẻ thù, niềm vui, nỗi buồn…)”.

Một số công án đòi hỏi hành giả hiển lộ Đạo trong tự thân (nền tảng của

Thực Tại, cái vượt qua sinh tử, qua tướng và vô tướng, qua đúng và sai,

âm và dương, nam và nữ, và qua mọi nhị nguyên khác).

Cuối cùng, có những công án đòi hỏi hành giả hiển lộ các hành vi bình

thường. Các công án đẩy chúng ta vào lối này có thể là yêu cầu “hãy

hiển lộ chân tánh của khắp pháp giới trong khi rửa chén,…”.

Tất cả các công án đều đòi hỏi chúng ta tỉnh ngộ hiện tiền, và sống trọn

vẹn với cái hiện tiền đó mà không còn màng lọc nào giữa chúng ta và

phần còn lại của thực tại.

Khi thiền công án được tu tập đúng hướng, chúng ta sẽ khám phá rằng

chính đời sống chúng ta là công án lớn nhất của mọi công án. Bất kỳ trở

ngại hay hoàn cảnh nào có vẻ như tách rời chúng ta xa khỏi chính chúng

ta, hay xa khỏi bất kỳ ai hay bất kỳ vật gì khác, đều có thể được dùng

như một công án. Hãy đưa trở ngại hay nan đề đó vào tâm bạn, như cách

đã mô tả trên, và chờ cho nó chín cây, và rụng xuống mà không cần tìm

cách sửa chữa, thay đổi hay phân tích. Bạn sẽ khám phá rằng tất cả các

trở ngại đều là ảo giác của kiểu này hay kiểu khác của tâm.

7

Để thấy thực tại một cách rõ ràng là hãy gỡ bỏ hết mọi rào cản bên trong

bạn, giữa tự ngã của bạn và mọi thứ khác với nó. Tam Tổ của Thiền

Tông nói rằng không hề có gì cách biệt hay bị lọai trừ, vạn pháp vẫn

chuyển động và đan vào nhau mà không phân biệt gì.

Thí dụ, tôi thường bị ám ảnh bởi nhiều loại niệm cứ dường như lập đi

lập lại không ngừng; nhưng rồi, nếu tôi lui lại khỏi các loại niệm đó, hay

là [lui khỏi] nỗi đau đớn, và giữ nó một cách dịu dàng và chăm chú

trong bụng hay trên đùi, rồi trong một trật tự tương đối ngắn thì đợt sóng

niệm hay nỗi đau đớn đó sẽ tan biến đi, đôi khi lại hiển lộ ra bằng một

câu chuyện hay một chân lý trước đó chưa thấy. Cũng có lúc, sự nhẹ

gánh này chỉ là tạm thời, có khi là vĩnh viễn, nhưng luôn luôn với sự tỉnh

giác chăm chú thì nó có thể giải quyết xong, hay ít nhất là đã có tiến

triển trong thực hành. Một lần, tôi được hỏi là có phải đáp ứng với một

công án thì y hệt như đóng kịch không, và tôi nói: “Vâng, y hệt như

đóng kịch giỏi, nơi mà, trong sự chân thành thuần tịnh, không có gì cách

biệt giữa người diễn viên với vai mà anh ta đang đóng”.

***

Thiền sư Genjo Marinello là Viện Chủ Chùa Dai Bai Zan Cho Bo Zen Ji

tại Seattle, Hoa Kỳ. Thầy đã tập Thiền từ năm 1975, xuất gia và thọ giới

năm 1980, rồi thọ cụ túc giới năm 1990. Ngoài việc chịu trách nhiệm

các chương trình dạy Thiền ở chùa, Thầy còn làm công tác Tham Vấn

Về Y Tế Tâm Thần, và là Giám Đốc về Tâm Linh (Washington State

Licensed Mental Health Counselor and Spiritual Director) tại khu vực

Capitol Hill của Seattle, đồng thời là một thành viên trong Hội đồng

khoa của đại học Antioch University. Bài sau đây của Thiền sư Genjo

Marinello nói về pháp tu công án. Chỗ này xin mạn phép góp một ý nhỏ:

Thiền sư Genjo Marinello khuyên rằng nên để công án nơi bụng, tuy

nhiên theo người dịch thấy, nên để nghi tình về công án ngoài thân, lơ

lửng dưới tầm mắt, sẽ có lợi hơn và sẽ duy trì dễ hơn, nhất là khi rời oai

nghi ngồi, tới một lúc chỗ nào mắt nhìn cũng thấy niệm nghi tình hiện

ra. Nếu thấy khó để niệm ngoài thân, độc giả cũng không nên để niệm

8

riêng vào một điểm nào trong thân, mà nên để niệm này ở toàn thân một

cách tự nhiên. Tùy độc giả sẽ thấy cách nào thích hợp. Tham công án

khác với tham thọai đầu. Công án là một tích truyện, mang trong đó một

vấn đề, có khi mang cả nhiều vấn đề. Còn thoại đầu là công án được

chọn để hướng về một câu hỏi đơn độc, dễ hướng tâm hơn.

Đạo Phật Ngày Nay

9

Công án là gì? Giác Ngộ online

HỎI: Tôi là một thiền sinh gặp rất nhiều khó khăn khi tìm hiểu công án.

Vậy xin quý Báo cho biết công án là gì và có cách nào giúp dễ dàng tiếp

cận tìm hiểu công án không? (TRẦN VĂN HIỂU, Cần Thơ)

ĐÁP:Công án nguyên nghĩa

là án lệ phán quyết chuyện

phải trái cáo bạch công khai

trên bảng yết thị của quan

phủ ngày trước, tạm coi

tương đương như thông báo

của Nhà nước ngày nay.

Việc Thiền tông đem ngôn

hạnh của Tổ sư các đời ghi

chép lại dùng để khải thị cho

kẻ tọa thiền, lâu dần cũng

thành ra một loại tư khảo,

hoặc một bài minh nhắc nhở

ghi khắc bên cạnh người ngồi

thiền. Vì ngôn hạnh của các

Tổ sư được ghi chép lại như

vừa nói trên cũng mang ý

nghĩa như một cáo bạch

chính thức, một công án của

chính phủ, tức đầy đủ tính

cách trang nghiêm bất khả

xâm phạm, lại cũng giúp khải

phát tư tưởng, cung ứng tư

10

duy cho người nghiên cứu Thiền, đồng thời cũng làm phép tắc khuôn mẫu

để đời sau nương nhờ, cho nên mới gọi là công án.

Phong khí này xuất hiện ban đầu từ đời Đường, đến nhà Tống thì thật

thịnh hành. Căn cứ vào sách Cảnh Đức truyền đăng lục, có người cho rằng

tổng số công án ở Trung Quốc ước khoảng 1.700, nhưng thật ra không

đúng như thế, vì một số công án chỉ là các mẫu đối cơ giữa sư đồ hay đấu

cơ phong giữa các thiền sư với nhau.

Thật ra ngày nay, ngay cả các câu đối đáp dí dỏm, hóm hỉnh đượm tính mí

mửng hàm chứa cơ lược của các Tăng sĩ hay cả cư sĩ cũng có thể coi là

công án hiện đại trong một chừng mực nào đó. Mà ngay cả các công án

chính thức cũng thường có sự trùng lắp hay chỉ là mượn ý cũ thay cách nói

mới, hoặc chưa hội đủ tính tham cứu nên theo sự nhận định chung của các

nhà nghiên cứu công án thì con số có thể chấp nhận vào khoảng 500 tắc

(mẩu chuyện).

Thuở ban sơ, Thiền tông chỉ có độc gia ngữ lục nên sách chuyên về công

án không có. Dần dần ngữ lục ra đời ngày càng nhiều nên mới có các loại

sách chuyên vựng tập công án, trong đó nổi tiếng nhất là Bích nham lục,

Thung dung lục, Vô môn quan, Cảnh Đức truyền đăng lục, Nhân thiên

nhãn mục, Chỉ nguyệt lục, Tục Chỉ nguyệt lục v.v... Trong công án phần

nhiều có một chữ hay một câu nói ngắn nêu ra để cho người học tham cứu

gọi là “Thoại đầu”, như hỏi: “Con chó có Phật tính không?”, đáp:

“Không”, thì mẩu đối thoại này gọi là công án, mà chữ “Không” là một

thoại đầu (Vấn “Cẩu tử hữu Phật tính dã vô?”. Đáp “Vô”).

Nếu khi tham thiền mà nhằm công án hạ công phu thì gọi là “Tham thoại

đầu”.

Riêng công án mà sư gia dùng ngôn ngữ để khai thị học nhân thì gọi là

“Thoại đầu công án”.

Theo lý thuyết mà nói thì người ta không thể dùng luận lý (la tập) để suy

đoán hoặc dùng kiến thức để giải thích ý nghĩa công án vì tinh thần Thiền

tông vượt qua khỏi ý nghĩa của từ ngữ hoặc sự suy lường của thế trí. Do

11

đó mà sư gia thường sử dụng tính cách “Không thể dùng luận lý” để giúp

họ thể chứng chân tánh.

Hàm nghĩa trọng yếu của công án gồm có 5 phần :

1. Là công cụ giúp cho ngộ Thiền.

2. Là phương pháp giúp mình tự khảo nghiệm trình độ Thiền

3. Là khuôn phép tạo uy lực Thiền

4. Là dấu đóng xác minh được ấn chứng

5. Là chỉ điểm rốt ráo để ngộ Thiền.

Rất nhiều người phản bác việc lý giải công án Thiền, nhất là hướng dẫn

Tăng Ni sinh tìm hiểu công án. Nói xin sám hối, ngoại trừ một số tác gia

thật sự hiểu công án nhưng muốn để hàng hậu học tự xúc phát trực giác

mà ngộ, còn thì không thiếu chi sư gia đã lợi dụng đặc tính “bí hiểm” trên

để che đậy chỗ hạn chế của mình vì đúng là không ai có thể lý giải giùm

người khác cái trực giác mà chính họ phải tự bộc phát lấy để ngộ Thiền,

nhưng trong một chừng mực vừa phải nào đó, thầy dạy có thể gợi ý để

giúp học đồ mau chóng phần nào thấy được hướng mở khóa để hiểu sơ bộ

ngoại vi mật ý công án để rồi sau đó cảm thụ sâu thẳm tự khoái trá thế

nào, nhấm nháp hương vị công án ra sao là tùy căn cơ, tâm cảnh của mỗi

người.

I. Điều kiện tối thiểu cần có để hiểu sơ bộ công án

Trước một công án Thiền tông bằng Hán văn, các thiền sinh chí ít cần có

một số điều kiện tối thiểu để có thể tạm lãnh hội được dễ dàng mau chóng

ý Thiền nằm trong đó:

1. Trước hết có khả năng đọc nguyên văn chữ Hán 2. Biết thành ngữ điển cố đời thường

3. Biết thành ngữ điển cố Thiền tông

4. Biết phong tục tập quán chủ yếu Trung Hoa cổ đại (hoặc Á Đông nói

chung)

5. Biết các thuật ngữ và dụng ngữ Thiền lâm

6. Đọc sâu hiểu rộng Thiền sử

7. Cảm thụ được Thiền cơ, nhất là tính u mặc (tếu)

12

8. Có năng khiếu nhạy bén thiên bẩm để lãnh hội được Thiền chỉ v.v...

Xin đơn cử một vài thí dụ:

1- Điều kiện thứ nhất: Không cần phải nêu thí dụ gì cả vì bất cứ ai muốn dịch giải công án Thiền

tông hệ chữ Hán thì đương nhiên phải chuyên sâu Hán văn cổ.

2-Biết thành ngữ điển cố đời thường :

Như công án sau đây:

Có ông tăng hỏi Thiền sư Tuệ Minh :

-Thế nào là bản lai diện mục ?

Tuệ Minh đáp :

-Một lời nói ra, ngựa tứ khó theo!

Nếu biết thành ngữ đời thường “Nhất ngôn ký xuất, tứ mã nan truy” có

nghĩa là :

“Lời nói khi thốt ra thì đi nhanh đến nỗi loại tuấn mã là ngựa kéo xe từ

cũng không đuổi theo kịp” ta sẽ suy diễn rộng ra ý Thiền sư muốn nói là :

“Nếu dùng lời lẽ thì đã rời quá xa chân lý không còn có thể nắm bắt được,

tức Thiền bất dụng ngôn ngữ.

3- Biết thành ngữ điển cố Thiền tông:

Như công án dưới đây:

“Tăng hỏi: “Người xưa nói: “Thiền Như Lai thì kể như huynh đã hiểu, còn

Thiền Tổ sư thì nằm mộng cũng chưa thấy”. Xin hỏi Thiền Như Lai và

Thiền Tổ sư giống và khác nhau thế nào ?

Sư đáp: “Mũi tên đã bay qua đến Tân La!”.

Nếu biết Tân La là tên xưa của nước Triều Tiên được Thiền lâm dùng để

chỉ nơi xa xăm thì ta sẽ hiểu thành ngữ: “Mũi tên đã bay đến nước Tân La

(Nhất tiễn quá Tân La)” được Thiền sư dùng để chỉ “Thiền cơ đã qua mất

rồi” nhằm khai thị ông Tăng là khi dùng tâm chấp thủ hỏi Tổ sư Thiền là

Như Lai Thiền tức có ý so sánh nọ kia mà không biết cả hai chỉ là một thì

đã để vuột mất Thiền cơ rồi vậy.

4- Biết phong tục tập quán, chủ yếu Trung Hoa cổ đại:

13

Như công án sau đây:

Tăng hỏi: “Thế nào là tự kỷ?”. Sư đáp “Vua chốn triều đường, tướng quân

ngoài biên ải”.

Nếu biết phong tục tập quán xã hội phong kiến Trung Quốc trước kia, ta

sẽ hiểu câu trả lời của sư có ý nói: “Chính mình là kẻ tối thượng, là kẻ

quyền uy đối với mình như ông vua ở chốn triều đình và ông tướng chỉ

huy ngoài biên ải quyền lực vô biên”.

Hoặc công án:

Hỏi: “Ý Thiền và ý Giáo giống hay là khác?”.

Sư đáp: “Quan Thượng thơ họ Lý, quan Bộc xạ họ Vương”.

Nếu biết được tổ chức quan viên đời Đường chức Thượng thơ và Bộc xạ

ngang nhau thì ta sẽ hiểu ý Thiền sư muốn khải thị ý Thiền và ý Giáo tên

tuy gọi khác nhưng thực chất là một.

5- Biết các dụng ngữ Thiền tông:

Như công án dưới đây:

Tăng hỏi: “Thế nào là Tổ sư Tây Lai Ý?”. Sư Động Sơn đáp: “Chờ khi

nào nước khe trong động chảy ngược lên dốc sẽ nói cho ngươi nghe”.

Nếu biết “Tổ sư Tây Lai Ý” là thuật ngữ Thiền dùng để chỉ “Ý chỉ của

Thiền tông” thì ta sẽ hiểu ngay câu trả lời của Thiền sư Đông Sơn là “Chỉ

ý của Thiền tông là một sự kiện bất khả tư nghì, không thể dùng ngôn ngữ

văn tự mà lý giải được. Vậy kẻ nào muốn dùng ngôn ngữ để nói bàn về Tổ

sư Tây Lai Ý thì đã làm một việc vô lý xuẩn ngốc như muốn nước khe

trong động chảy ngược lên dốc cao!”.

6- Đọc sâu hiểu rộng Thiền chỉ:

Như công án sau đây:

Tăng hỏi Ba Lăng: “Thế nào là tông phong của Đề Bà?”.

Ba Lăng đáp:

- Trong chén bạc chứa đầy tuyết.

Có thông Thiền sử ta mới biết được Đề Bà tông là tông phong của ngài Ca

Na Đề Bà, mà Ca Na Đề Bà là truyền tự của ngài Long Thọ, làm Tổ thứ

15 của Thiền tông Tây Thiên nổi danh dùng biện tài để diệt tà kiến ngoại

đạo. Còn ngài Ba Lăng là hậu tự của Vân Môn Văn Yển cũng nổi danh với

14

chủ trương “Biện tài vô ngại”. Có nắm được các chi tiết trên, ta mới hiểu

câu hỏi của ông Tăng là “Thiền pháp của Ba Lăng giống Thiền pháp Đề

Bà như thế nào”, để rồi sau đó hiểu luôn câu trả lời của Ba Lăng là Thiền

pháp hai người tuy giống mà cũng có chỗ dị biệt, như bạc và tuyết đều

cùng màu trắng giống nhau, nhưng bạc là kim loại, còn tuyết là nước

đông”.

7- Cảm thụ Thiền cơ:

Thiền cơ rất khó nắm bắt, gặp thuận duyên thì phải chộp ngay, nhưng

không phải dễ, mà cần có sự bén nhạy thiên phú như gặp công án sau đây:

Ni cô tên Huyền Cơ đến tham vấn Hòa thượng Tuyết Phong. Tuyết Phong

hỏi: “Từ xứ nào đến?”.

Đáp: “Từ núi Đại Nhựt (Mặt trời lớn) đến”.

Phong hỏi:

- Mặt trời lên chưa?

Đáp: “Nếu mặt trời lên thì nung chảy núi Tuyết (Tuyết Phong) còn gì?”.

Tuyết Phong hỏi:

- Ni cô tên gì?

Đáp: “Huyền Cơ (máy dệt)”

Phong hỏi hóm hỉnh:

- Mỗi ngày dệt nhiều ít?

Đáp: “Tấc tơ chẳng dính”.

Nói xong bèn lễ bái mà lui. Vừa trở lui ba bốn bước thì Tuyết Phong gọi

giật lại bảo: “Góc cà sa quét đất kìa”.

Ni quay đầu lại nhìn, Tuyết Phong nói:

- Đúng là “Tấc tơ chẳng dính” thứ thiệt đấy!

Đối với công án “Thốn ti bất quải” này, các thiền sinh ngoài kiến thức

thông thường còn phải có một cơ phong bén nhạy để nắm bắt vì đây là

một cuộc đấu Thiền cơ lý thú giữa một ni cô và một thiền sư “nặng ký”.

Đầu cuộc gặp gỡ là hai bên xuất độc chiêu ngay.

Ni cô vừa cho biết mình ở núi Đại Nhựt đến là Tuyết Phong hỏi kiểu chơi

chữ ngay “Mặt trời lên chưa” vì Đại Nhựt có nghĩa thông thường là mặt

15

trời lớn, vậy là 1-0.

Ni cô chẳng phải tay vừa, phản pháo lại ngay “Nếu mặt trời lên thì sẽ nung

cháy ngọn núi tuyết rồi còn gì”, tức nung chảy sư Tuyết Phong vì Tuyết

Phong, pháp hiệu của sư, có nghĩa là núi tuyết. Chơi chữ gặp chơi chữ thế

là 1-1.

Tuyết Phong lại xuất độc chiêu chơi chữ kế tiếp vì khi Ni cô cho biết mình

tên Huyền Cơ là sư hỏi ngay “Ngày dệt được bao nhiêu” vì thời xưa

“huyền cơ” có nghĩa là cái khung dệt vải. Thế là 2-1.

Ni cô nào phải thứ dễ nuốt nên lại xuất quái chiêu phản độc chiêu khi

dùng dụng ngữ “Thốn ti bất quải” vốn có nghĩa chốn Thiền lâm là “Tâm

tính không vướng nhiễm chút bụi bặm” để vừa trả lời sát sườn câu hỏi của

Tuyết Phong vừa chứng tỏ mình tâm tính đã sạch làu làu. Thế là lại 2-2.

Tuy nhiên khi ni cô vừa lễ tạ lui ra đôi ba bước thì sụp vào cái bẫy tuyệt

chiêu của Tuyết Phong vì bất thình lình sư gọi giật lại bảo cho biết là góc

áo cà sa phết đất, và vì mất cảnh giác ni cô bất chợt quay lại nhìn nên bị sư

nói mỉa “A, đây là tấc tơ chẳng dính thứ thiệt đấy” có nghĩa chê ni cô chỉ

nói được chứ chưa thật sự “Tâm tính chẳng nhiễm chút bụi trần”. Rốt lại

thì 3-2.

Các thiền sinh ta ơi, thật ra mọi công án đều hàm chứa đủ tính bí hiểm, u

mặc như công án “Thốn ti bất quải” này, cho nên một số điều kiện tạm

nêu ra chỉ là để gợi ý, còn đứng trước một công án, bao giờ các thiền sinh

cũng phải vận dụng tối đa phần trực giác bén nhạy để mà tự ngộ vậy!

II. Một số kinh nghiệm thực tiễn

Công án là một hình thức khải thị sâu kín chỉ ý Thiền tông. Vậy muốn tìm

hiểu sơ bộ chỉ ý Thiền để làm phương hướng giúp trực giác tự phát lãnh

hội phần sâu thẳm thì các thiền sinh nên chú tâm đến phạm trù chỉ ý. Thật

ra về phương diện tuyệt đối thì chỉ ý là phần bất khả tư nghì, là thánh ý

không thể dùng ngôn ngữ văn tự phàm tình để mong nắm bắt, nhưng ở

một chừng mực tương đối nào đó thì chỉ ý này bao hàm một số nguyên lý

16

nằm trong chủ trương và tinh thần Thiền tông. Thiền tông dựa trên tinh

thần tự chủ, sùng thật và cách tân (còn gọi là thích nghi) và đưa ra chủ

trương Bất lập ngôn ngữ văn tự, giáo ngoại biệt truyền, dĩ tâm truyền tâm,

trực chỉ nhân tâm, kiến tánh thành Phật.

Từ tinh thần và chủ trương này, Thiền tông mặc nhiên nêu một số quy

định, cụ thể tạm kê ra theo vài phạm trù đại khái như sau:

1. Nói là sai, là lìa xa đạo lý

2. Mình là chủ tể của chính mình (Tự kỷ Phật)

3. Đạo lý không tự ngoài mình mà có được

4. Thiền bình thường giản dị

5. Thiền cụ thể hiện tiền

6. Thiền không chủ trương thần thông

7. Phải phản quan tự kỷ

8. Nhất tâm bất sinh, vạn pháp chí lý.

Từ mấy quy luật tạm nêu trên đây, chúng ta có thể đưa ra một số thí dụ

tương ứng như:

1- Nói là sai, là lìa xa đạo lý

Trong công án “Đại Chứng chỉ thạch sư tử”, Tuệ Trung Quốc sư chỉ con

sư tử đá yêu cầu hoàng đế Đường Túc Tông hạ một chuyển ngữ. Đế lắc

đầu bảo sư nói. Sư tạ tội không nói được.

Gặp loại công án này, các thiền sinh hãy tập trung ý vào phạm trù “Nói là

sai đạo lý” vì sư tử đá tượng trưng cho bản lai diện mục mà bản lai diện

mục thì không thể dùng lời lẽ mà nói bàn được nên cả vua lẫn quốc sư đều

lắc đầu chào thua.

2- Mình là chủ tể của chính mình

Hai Thiền sư Thản Nhiên và Hoài Nhượng hỏi: “Thế nào là Tổ sư Tây Lai

Ý?”. Thiền sư Tuệ An đáp: “Sao không tự hỏi chỉ ý của chính mình”.

Gặp loại công án này, các thiền sinh hãy chú ý tới phạm trù “Mình là chủ

tể của chính mình”. Từ đó sẽ hiểu ý thiền sư muốn khải thị “Tự kỷ ý” là

17

phần quan trọng sao không tự hỏi mà đi hỏi chi Tổ sư Tây Lai Ý.

3- Đạo lý không từ bên ngoài mà có được

“Thiền sư Triệu Châu làm hỏa đầu đóng cửa bếp đốt lửa khói xông lên mù

mịt rồi la toáng lên “chữa cháy - chữa cháy”. Mọi người chạy đến, sư bảo:

“Hãy nói đúng thì ta mới mở cửa”. Mọi người không biết làm thế nào. Sư

Nam Tuyền đến đút chìa khóa qua song cửa, sư liền mở”.

Gặp loại công án này, các thiền ni sinh nên chú ý tới phạm trù “Đạo lý

không từ ngoài mà có được”. Vì lửa khói tượng trưng cho phiền não. Dẹp

tan phiền não là tự mình chứ không nhờ người ngoài giúp được, tức đạo lý

không từ bên ngoài mà có được.

4- Thiền bình thường giản dị

Nửa đêm sư Trí Thông la to lên: “Ta ngộ rồi, ta ngộ rồi”, làm mọi người

đều nhốn nháo. Qua hôm sau tại pháp đường, được trụ trì hỏi ngộ cái gì thì

sư bảo “Ni cô là phụ nữ”. Trụ trì phải nhận là đúng.

Gặp loại công án này, các thiền sinh phải chú ý tới phạm trù “Thiền bình

thường giản dị như” như Sư cô là phụ nữ (còn Tăng là đàn ông).

5- Thiền cụ thể hiện tiền

Tăng hỏi Triệu Châu: “Kính nghe Hòa thượng từng tham vấn ngài Nam

Tuyền phải không?”. Sư đáp bâng quơ: “Ở Trấn Châu có sản sinh một củ

cải to”.

Gặp loại công án này, các thiền ni sinh phải chú ý tới phạm trù “Thiền cụ

thể hiện tiền” bởi ý sư Triệu Châu muốn khải thị là chúng ta nên chú ý đến

sinh hoạt thiết thực hiện tiền, nếu không thì lời nói vàng ngọc của ngài

Nam Tuyền không có giá trị cụ thể bằng một củ cải nuôi được người dân

hàng ngày.

6- Thiền không chủ trương thần thông

18

Trong công án “Hương Nghiêm nguyên mộng”, Thiền sư Quy Sơn Linh

Hựu ngủ trưa dậy, bảo hai đệ tử là Ngưỡng Sơn Tuệ Tịch và Hương

Nghiêm Trí Nhàn bàn giải giấc mộng của mình. Ngưỡng Sơn bèn bưng

một chậu nước và cái khăn tới cho sư lau rửa mặt mày, còn Hương

Nghiêm thì bưng đến một tách trà nóng cho sư uống sau khi rửa mặt.

Gặp loại công án này, các thiền sinh nên chú ý phạm trù Thiền tông không

chủ trương thần thông huyền bí" mà thực tế hiển hiện vì đối với người mới

thức dậy, đoán mộng là chuyện thần thông đâu đâu sao bằng cụ thể mang

nước khăn đến rửa mặt rồi chén trà nóng thấm giọng.

7- Phản quan tự kỷ

Thiền sư Vân Môn dạy rằng: “Ai ai cũng có sẵn quang minh vậy mà khi

nhìn lại không thấy, chỉ thấy tối mò. Mà ánh sáng quang minh là cái gì?

Là cổng chùa, nhà kho”.

Gặp loại công án này, các thiền sinh phải chú ý đến phạm trù, “Phản quan

tự kỷ” vì ai ai cũng có ánh quang minh mà vì không tự nhìn lại mình, mải

lo đi tìm tự đâu đâu mà nào có biết ánh quang minh chỉ là những vật bình

thường giản dị như nhà bếp, cổng chùa.

8- Nhất tâm bất sinh, vạn pháp chí lý

Trong công án “Bản lai diện mục vô sinh diệt”, Thiền sư Triệu Châu nói:

“Phật bằng vàng không chịu nổi lò nung. Phật bằng gỗ không chịu nổi lửa,

Phật bằng đất không chịu nổi nước, chỉ có chân Phật là an nhiên”.

Gặp loại công án này, các thiền sinh phải chú ý đến phạm trù “Nhất tâm

bất sinh, vạn pháp chí lý” vì Phật bằng chất gì cũng bị vật chất hủy hoại,

chỉ có chân Phật tự tánh bảo nhiệm ngồi nghiêm bên trong không bị nước

lửa hủy hoại, biểu thị nhất tâm bất sinh đồng với vạn pháp chí lý.

Các thiền sinh của tôi ơi, viết đến đây tôi tự cảm thấy các điều mình vừa

trình bày đều vô nghĩa vì ở mỗi công án đều dung chứa đồng lúc nhiều

phạm trù nên càng phân tích chiết trung càng bế tắc... và thấy được phạm

trù thiên hình vạn trạng ở các công án đâu phải là chuyện một bài hỏi đáp

19

chỉ ra được. Vậy thì chung quy cũng quay lại nguyên tắc mỗi thiền sinh

trước công án phải vận dụng trực giác bén nhạy thôi!

Lý Việt Dũng

20

Công Án Là Gì? 15/08/2010 )

Thích Đức Thắng Nhuận Bảo Hà Minh Triết

(www.quangduc.com)

HỎI: Tôi là một thiền sinh gặp rất nhiều khó khăn khi tìm hiểu công

án. Vậy xin quý Báo cho biết công án là gì và có cách nào giúp dễ

dàng tiếp cận tìm hiểu công án không? (TRẦN VĂN HIỂU, Cần Thơ)

ĐÁP:

Mục đích của tu Tổ Sư Thiền là làm ngưng lại dòng tâm ý thức

(thường lưu) trôi chảy liên tục trong tâm con người từ thời vô thuỷ.

Chư Tổ Sư dùng cơ xảo để làm cho đương cơ bật ngược lại, vượt qua

bức màn vô minh từ thời vô thủy, vượt qua luôn bờ bên kia của vô

thủy vô minh, hoàn toàn giác ngộ, như vàng đã tôi luyện, loại bỏ hết tạp

chất.

Bản thể chân tâm của chúng ta vốn thanh tịnh, nhưng vì một niệm bất

giác, tức nhất niệm vô minh sinh khởi, nên sinh ra ý thức phân biệt, gây

thành có ta, có cái không phải ta, sinh ra đối đãi, từ đó dòng tâm ý thức

tham sân si dấy lên, ngày càng dầy đặc, càng trôi lăn trong vòng sinh tử

luân hồi tạo nghiệp trả quả, vay trả không ngừng. Nay muốn trở về cội

nguồn thì phải dừng được dòng tâm ý thức. Nghĩa là dừng lại những tạo

tác của ý thức thường nghiệm, luồng tư tưởng, những ý niệm và nhận

thức.

Thoạt kỳ thủy, chưa có công án, mà chỉ là cơ xảo của chư Tổ, tùy theo

theo căn cơ của người đối diện mà tháo gỡ vướng mắc đã khiến họ kẹt

cứng, không hội nhập lại bản thể được, thí dụ như Lục Tổ hỏi thượng tọa

Huệ Minh:

http://thuvienhoasen.org/author/post/34/1/thich-duc-thanghttp://thuvienhoasen.org/author/post/40/1/nhuan-baohttp://thuvienhoasen.org/author/post/41/1/ha-minh-triet

21

- Không nghĩ thiện, không nghĩ ác, cái gì là bản lai diện mục của thượng

tọa Minh?

Nghe câu đó, thượng tọa Minh ngơ ngác, trong một sát na dòng tâm ý

thức bị khựng lại, bản thể hiển lộ lập tức. Những thí dụ như trong một

ngàn bảy trăm công án đều là những câu vấn đáp của chư Tổ, chính là để

đương cơ "khựng ngay dòng ý thức lại". Mỗi vị đều có những câu khác

nhau, tùy theo nhận xét của thầy mà đưa câu hỏi cho trò.

Người sau thấy những câu hỏi đáp đó đã giúp khai ngộ cho đệ tử, bèn

thu thập lại, rồi đề ra cho người tới xin tu, cho họ một câu, gọi là "một

tắc công án", để họ tự hỏi hoài, thành ra một nỗi thắc mắc nhân tạo, coi

như dụng cụ để giúp người tu thiền có thể ngưng đọng tâm tư, tạo được

khối nghi, chờ một ngày kia có trợ duyên, khối nghi bùng vỡ, là Ngộ.

Càng về sau, tâm tư con người càng phức tạp, biện luận càng nhiều.

Người tu dùng công án để tạo thắc mắc, nghi tình thì ít, đem công án ra

để bình giải thì nhiều, công án nhà Thiền biến thành công cụ để bình

luận văn thơ, đã không giúp cho dòng ý thức ngưng, còn khai triển ra đủ

loại tư tưởng đối nghịch, biến thành trò chơi chữ nghĩa. Trong trường

hợp đó, công án không còn phục vụ sứ mạng tạo nghi tình, lại lấp bít

con đường đi tới giác ngộ chân chính. (BBT)

Như vậy:

(1) “công án Thiền không phải là một đối tượng nhận thức, vì cứu

cánh của chúng vượt lên trên ngôn ngữ chấp trước của tri thức, đó là một

cảnh giới mà kinh Bát Nhã gọi là" VÔ SỞ ĐẮC," kinh Kim Cương gọi

là"VÔ SỞ TRỤ," kinh Lăng Già gọi là"CẢNH GIỚI CỦA THÁNH TRÍ

TỰ CHỨNG." (Xem thêm: CÔNG ÁN THIỀN VÀ VẤN ĐỀ NHẬN

THỨC - Thích Đức Thắng)

(2) “Công án thiền cũng là ngôn ngữ, là hành động nhưng chúng ta

không thể hiểu nó bằng tư duy, phân biệt hay suy lường, mà chỉ có thể

thâm nhập nó, "biết" nó bằng trực giác. Thế nên những công án Thiền

không phải là đối tượng để cho chúng ta có thể tiếp cận hay hiểu nó

bằng cảm quan, tình thức, bằng học vấn, suy tư hoặc có thể mổ xẻ,

lý giải bằng ngôn ngữ, văn tự theo cách hiểu thông thường. Nghĩa là

những Thiền ngữ này, tức phương tiện khai thị của các Thiền-sư hoàn

http://thuvienhoasen.org/p33a3662/1/cong-an-thien-va-van-de-nhan-thuchttp://thuvienhoasen.org/p33a3662/1/cong-an-thien-va-van-de-nhan-thuc

22

toàn chẳng giống như những bài toán, những luận đề hay là những lý

thuyết khoa học mà con người có thể biện biệt, phân tích, luận bàn đúng

sai phải trái, để rồi dẫn đến một kết luận tương đối hay cho ra một đáp

án khả dĩ số đông chấp nhận được. Bản chất và công năng của Công án

Thiền hoàn toàn không phải như thế…” (Xem thêm: ĐÔI NÉT VỀ

THIỀN CÔNG ÁN - Nhuận-Bảo)

(3) “…Sau khi lược sơ 200 trang của chương “Tu Tập Công Án: Phương

Tiện Chứng Ngộ”, trong Essays in Zen Buddhism”của soạn giả Daisetz

Teitaro Suzuki, mà dịch giả Trúc Thiên và thượng tọa Tuệ Sỹ dịch

là Thiền Luận chúng ta đã thấy rõ rằng: 1 – Tác giả Suzuki chủ trương

“không thể dùng tâm ý thức, suy tư tìm hiểu, kiến giải, để khán Công

Án, Thọai Đầu”. 2 – Đề lên rất cao tầm quan trọng của “nghi tình” trong

khán Công Án. 3 – Ông không dạy “giải công án”. (Xem thêm: QUAN

ĐIỂM CỦA DAISETZ SUZUKI VỀ CÔNG ÁN - Hà Minh Triết)

“..Để thay lời kết luận, chúng tôi (Thượng tọa Thích Đức Thắng) tha

thiết yêu cầu mọi người trong chúng ta, hãy vì sự nghiệp giải thoát của

mọi người, mà ngưng đi những việc làm tai hại đó (gỉai công án), vì

chúng không có lợi, mà ngược lại sẽ có hại cho chính ngày hôm nay và

ngay cả mai sau; bởi vì chúng sanh trong thời kỳ mạt pháp tình trạng căn

cơ của họ nghiêng nặng về lý trí phân biệt. Cho nên đối với những người

học Đạo, họ chỉ biết đắm mình vào thế giới ngôn ngữ văn tự, để rồi bị

chúng đánh lừa trở thành nô lệ, và tự thỏa mãn cho đó là cứu cánh, đáng

lý ra chúng chỉ là phương tiện bị vượt qua, nên đức Phật Thích Ca đã

từng tiên liệu trong kinh Lăng Già ngài đã phủ nhận: "Bốn mươi chín

năm ta chưa hề nói lời nào." Thế mà cái hậu quả ấy vẫn xảy ra, càng

ngày càng thêm tệ hại không phương cứu chữa! Chúng ta nên quay nhìn

lại xem cái kiến thức, mà chúng ta đã nỗ lực thâu lượm nhờ vào ngôn

ngữ văn tự, tư duy học hỏi đó, có phải là cái bản lai diện mục xưa nay

của chúng ta hay không? Hay đó chỉ là cái quái thai của vọng thức điên

đảo phân biệt? Vậy thì cái bộ mặt thật xưa nay của chúng ta nó ở đâu?

Hãy cẩn thận! Đừng tự đánh lừa mình! Đừng đánh lừa mọi ngườí! Hãy

tự thực hành theo những lời dạy của đức Phật, cho dù chỉ là một chữ hay

một câu đi chăng nữa, nếu chúng ta thực hành thấu đáo vượt qua khỏi

chúng, thì đó là một việc làm lợi ích, chứ không phải học hỏi so sánh đối

chiếu thiên kinh vạn quyển qua ngôn ngữ này ngôn ngữ nọ, để hiểu biết

http://thuvienhoasen.org/p33a3661/1/doi-net-ve-thien-cong-anhttp://thuvienhoasen.org/p33a3661/1/doi-net-ve-thien-cong-anhttp://thuvienhoasen.org/p33a3660/1/quan-diem-cua-daisetz-suzuki-ve-cong-anhttp://thuvienhoasen.org/p33a3660/1/quan-diem-cua-daisetz-suzuki-ve-cong-an

23

những lời dạy của đức Phật, rồi đem ra bàn luận mổ xẻ phân biệt chúng

đúng sai chi li qua sách vở hay lời nói, rốt cuộc tham vẫn còn tham, sân

vẫn còn sân, và si vẫn còn si. Đó không phải là mục đích tối hậu của

những lời dạy đức Phật, mà mục đích tối hậu của đức Phật là thực hành

giải thoát tất cả mọi trói buộc của tham-sân-si ngay trong cuộc sống này,

chứ không phải học để biết tham sân si. Như thế chúng ta học để làm gì

cho phí công vô ích, trong khi chúng không can hệ gì đến vấn đề giải

thoát tham-sân-si!? ." (Xem thêm: CÔNG ÁN THIỀN VÀ VẤN ĐỀ

NHẬN THỨC - Thích Đức Thắng)

http://thuvienhoasen.org/p33a3662/1/cong-an-thien-va-van-de-nhan-thuchttp://thuvienhoasen.org/p33a3662/1/cong-an-thien-va-van-de-nhan-thuc

24

Thiền Công Án Thích Chơn Thiện

www.budsas.org

Thực Chất Của Công Án

Thật là lúng túng khi bàn đến Công án Thiền. Hỏi Công án là gì cũng

như hỏi Chân như là gì hay Diệu nghĩa của Phật pháp là gì!

Làm sao đặt chân đến đó với ngôn ngữ khái niệm quá nghèo nàn, giới

hạn?

Ðề cập đến Công án một cách gián tiếp, phủ định chăng? Nếu bằng cách

đó thì chúng ta đã trở lại ngôn ngữ mà Công án sử dụng.

Mở cửa Công án bằng những Công án mới chăng? Cách này chỉ đem lại

cho người đọc thêm lúng túng, mà vấn đề Công án vẫn bỏ ngõ.

Người viết bèn phương tiện mượn ngôn ngữ nhật dụng để nói đến Công

án, nhưng nói với thái độ đầy cẩn trọng.

Tông chỉ của Thiền Công án (hay Thiền Tổ sư) là: "Giáo ngoại biệt

truyền, bất lập văn tự, trực chỉ nhân tâm, kiến tánh thành

Phật" (truyền riêng ngoài giáo, không lập văn tự, chỉ thẳng tâm người,

thấy tánh thành Phật). Do đó, Công án Thiền thật sự dành riêng cho căn

cơ đặc biệt thích hợp với nó. Tiếng hét, tiếng bổng, lời lẽ v.v... hình như

chỉ đến riêng với hành giả đang đối diện với Thiền sư ở một thời điểm

đặc biệt nào đó. Mỗi Công án, vì vậy, có một tác dụng riêng. Ðiểm

giống nhau của các Công án là trợ giúp hành giả bừng ngộ. Nói đến Ngộ

là nói đến ngộ tự tánh, hay pháp tánh. Như thế, dù đối tượng nắm giữ có

khác nhau, thời gian nắm giữ đối tượng có dài ngắn khác nhau ở mỗi

hành giả, chung qui chỉ có một việc: thế nào để làm hiển lộ tâm giữa

25

đám sương mù của vọng niệm. Nếu không phải thế thì chúng ta không

có gì để bàn đến Công án cả; trong ý nghĩa đi tìm giải thoát từ nó.

Thật ra không phải chỉ có Công án Thiền hay ngôn ngữ Thiền Công án

là khó hiểu, bí mật, mà mọi sự vật đang trình diện trước mắt ta, gồm cả

ngôn ngữ khái niệm, cũng đầy bí mật cả. Bởi vì, thấy rõ thật nghĩa, thật

tướng của chúng tức là thấy rõ Chân tính hay Niết bàn. Thế giới mà ta

gọi là "hiện tượng giới" hay "thế giới vật lý", bình tĩnh mà nói theo ngôn

ngữ triết học Tây phương, còn siêu hình hơn cả những gì siêu hình. Ta

có thể lập luận: nếu triết lý là nói về cuộc sống, thì chính cuộc sống là

triết lý siêu đẳng. Tương tự, nếu Công án là để chỉ thấy Tánh, thấy Pháp,

thì Pháp là Công án thượng thừa.

Với Công án Tổ dạy, do vì hành giả đặt nhiều tin tưởng vào đó, nắm giữ

nó như là nắm giữ chiếc đũa thần, nên hành giả tập trung mạnh tâm thức

vào đó mà sớm vỡ lẽ tâm, pháp.

Với sự vật trước mắt, nếu hành giả can đảm, có đủ lòng tin, tập trung

quán tưởng vào đó, chúng cũng sẽ giúp hành giả đi đến một thành tựu

tương tự.

Một điều duy nhất đã làm cho Công án trở nên bí ẩn và làm cho việc

thấy Tánh trở nên khó khăn là do sức tập trung tâm thức không đủ mạnh

để làm tan vỡ các vọng niệm. Sức tập trung tâm thức ấy chỉ đủ mạnh nếu

hội đủ hai điều kiện:

1. Ðối tượng quán thích hợp với điều kiện tâm lý của hành giả, thu hút

được sức tập trung mãnh liệt của hành giả.

2. Lòng tin của hành giả chú tâm vào đối tượng.

Nói cách khác, bí ẩn của Công án chính ở chỗ làm dấy lên được sức tập

trung mạnh để xóa tan các vọng niệm ấy.

Hai trường hợp được kể sau đây sẽ giúp ta soi sáng điều đó:

26

1. Trở về câu chuyện người đệ tử trẻ của Tôn giả Xá lợi phất: "Hãy

thay bến nước khác" (Bổn sanh Tittha, Jàt. 182).

Chuyện kể rằng theo lời dạy của Tôn giả, một người đệ tử trẻ đã thực

hành quán tưởng bất tịnh trong bốn tháng nhưng vẫn không có tiến bộ

trong việc phát triển Thiền quán. Tôn giả quán biết người đệ tử có duyên

được Phật độ, đã đưa người đệ tử đến yết kiến Thế Tôn và trình lên Thế

Tôn sự việc.

Thế Tôn biết tâm hướng của người đệ tử trẻ ấy thích hợp với đối tượng

quán tịnh hơn, do vì nhiều kiếp trước sinh vào gia đình thợ vàng chuyên

thấy vành thanh tịnh. Thế Tôn bèn cho người đệ tử trẻ ấy, mặc y phục

trong và ngoài tốt đẹp, dẫn đi khất thực các thức ăn thượng vị, cho nghỉ

trưa ở hương phòng, rồi cho đi ngắm một hồ sen tuyệt đẹp (hồ sen do

thần lực của Thế Tôn thị hiện), ở đó có đóa hoa tuyệt thắm, đẹp mắt.

Thế Tôn bảo người đệ tử trẻ ngắm sen và chờ Thế Tôn về hương phòng

một lát sẽ trở lại.

Ðang lúc mải ngắm đóa sen tuyệt thắm, đóa sen bổng dưng héo và rụng.

Người đệ tử hốt nhiên bừng sáng lý vô thường, tâm hoàn toàn ly tham,

trực đắc A la hán quả.

Ðây là một trường hợp điển hình về đối tượng quán tưởng tương ưng với

tâm lý của hành giả.

2. Chuyện "Với ít vốn, người trí" (Bổn sanh Cullapanthaka, Jàt.

114).

Tỷ kheo Cullapanthaka ám độn, bốn tháng chưa học thuộc bài kệ bốn

câu. Tỷ kheo thất vọng muốn hoàn tục để tu phước. Thế Tôn thấy rõ tâm

hướng, bèn trao cho một tấm vải sạch bảo vừa lau bụi vừa nói: "Ðồ lau

bụi"...

Khi miếng vải tinh bị nhớp, Cullapanthaka bỗng hoát nhiên bừng tỉnh

tính vô thường của các hành, tâm an trú trên đoạn diệt, phát triển mạnh

trên Thiền quán. Thế Tôn liền bảo Cullapanthaka để ý bụi tham, sân, si

27

trong tâm, hãy lau sạch chúng và Ngài nói lên ý nghĩa đó bằng một bài

kệ. Nghe xong, Cullapanthaka đắc A la hán, đắc Vô ngại giải, thông suốt

Ba tạng giáo điển.

Trường hợp này là trường hợp điển hình đặt niềm tin mãnh liệt vào đối

tượng quán. Do sức tập trung ấy, hành giả phát triển được Thiền quán và

bừng tỏ thấy Tánh.

Kiến tánh, như thế chỉ là sự bừng vỡ của nguồn tuệ có sẵn bên trong

hành giả. Công án và các đối tượng quán tưởng khác không mang một bí

ẩn nào khác hơn là trợ duyên tốt cho hành giả trong việc tập trung tư

tưởng phát triển Thiền quán. Những trường hợp đặc biệt của tiếng bổng,

tiếng hét, đạp gai, vấp ngã, nghe sỏi rơi, bị chặt đứt một ngón tay, bị

nghiền nát bàn chân v.v... đều mang ý nghĩa trợ duyên ấy. Có lúc hành

giả chỉ cần một sự kích động nhỏ khai thông chỗ kẹt là đủ để đánh thức

giác tánh.

Ðốn ngộ ở Thiền quán cũng không phải là trường hợp ngẫu nhiên hay

đặc biệt. Mọi sự bừng ngộ hầu hết là hốt nhiên. Ðiểm khác biệt nhanh,

chậm giữa những người cùng tu là ở người này vô minh chỉ còn là làn

sương mỏng, ở người kia là một lớp băng giá, phải cần nhiều nhiệt năng

và thời gian mới có thể làm tâm thức hiển lộ.

Các trường hợp bừng ngộ được ghi lại rất nhiều ở Kinh Bộ, ở Trưởng

Lão Tăng Kệ và Trưởng Lão Ni Kệ, qua đó ta có thể thấy rằng Thiền

Công án không phải là khám phá đặc thù của Thiền Tổ sư.

Việc nắm giữ Công án thường là việc nắm giữ dòng Thiền quán về một

đối tượng. Nó đặc biệt hợp với căn cơ luận giải và có một căn bản định

lực (tối thiểu là Sơ thiền, Nhị thiền), không phải là căn tánh đó thì khó

có thể, hay không thể, phát triển Thiền định. Nếu ngược căn tánh, có khi

nỗ lực thực hành thì sẽ dẫn đến ảnh hưởng trái ngược, tâm lý dễ bị xáo

trộn giữa lúc hành giả đang bận phải đối mặt với lắm phiền não ở đời.

Ðể tránh tai hại ấy, hành giả cần tự xét căn tánh của mình, cần luôn luôn

tỉnh giác khi đến với Thiền Công án.

28

Tại đây, ta có thể rút ra một vài kết luận:

- Công án Thiền không thể bí ẩn và khó hiểu hơn cuộc đời vọng động

mình đang sống. Công án không thể mang ý nghĩa nào khác hơn là một

đối tượng Thiền quán.

- Việc chọn đối tướng Thiền quán thích hợp với căn tánh hành giả là

quan trọng trong việc phát triển Thiền định.

- Mọi sự vật ở đời đều có thể trở thành Công án hay đề tài Thiền quán

cả.

Ngôn Ngữ Công án

Mọi thứ ngôn ngữ chỉ là dấu hiệu. Dấu hiệu chỉ là biểu tượng. Biểu

tượng thì phải biểu tượng một cái gì đó. Thế nên, cái mà ngôn ngữ biểu

tượng thì không có trong ngôn ngữ. Muốn biết nó, người ta phải chắp

cánh cho ý niệm bay vào thực tại ở đàng sau ngôn ngữ ấy. Từ ngôn ngữ

đến thực tại là một khoảng cách dài của: ngôn ngữ - ý niệm - tư tưởng -

thực tại.

Tư duy hay tư tưởng, chỉ là sản phẩm của Năm uẩn đầy hư ảo. Nó không

phải là thực tại.

Thiền sư biết rõ như thế, nên đã chủ trương "giáo ngoại biệt truyền", và

trong việc "khai thị hành giả ngộ nhập thực tại chi tính" đã dùng đến một

loại ngôn ngữ riêng gọi là ngôn ngữ Công án. Ðó là ngôn ngữ khái niệm

được dùng qua một lối diễn đạt độc đáo. Ngôn ngữ của một Công án này

không hẳn là loại ngôn ngữ của một công án khác, và cũng không phải

là ngôn ngữ của khái niệm.

Dù sao, Thiền sư cũng phải nói tiếng nói con người. Và tiếng con người,

dù được hiểu bằng cách nào thì cũng không rời khỏi tướng thanh trần.

Nếu thấy được trần, thì sẽ thấy được đạo. Cái thấy đạo là cái thấy rời

khỏi tướng "nhị thủ" (năng và sở). Do đó, khi Công án bừng sáng, thì

bừng sáng một lượt với tâm thức ở ngoài vùng chấp thủ tướng của hành

giả. Công án không phải là cái gì bí mật mà cũng không phải là lời nói

29

trống rỗng. Nó nói ít mà ý nhiều, sống động, và có khi có tác động mạnh

vào tâm lý, lay đổ các vọng tưởng của hành giả.

Thích Chơn Thiện

("Tìm Vào Thực Tại", Sài Gòn, 1997)

30

Công án Thiền

14/03/2008 Vũ Nguyên Tâm

http://www.phattuvietnam.net/nghiencuu/thien-hoc/3120-c%C3%B4ng-

%C3%A1n-thi%E1%BB%81n.html )

Công án, nguyên nghĩa là án lệnh ở công đường hay toàn bộ nội dung

của một vụ án được đưa ra để công chúng thẩm định phải trái, đúng

sai.

Trong Thiền tông Trung Hoa, công án là một bài (tắc) ghi lại hoàn cảnh,

sự việc, qua đó một thiền giả đạt ngộ hay sự đối đãi, chỉ dạy của một

thiền sư khiến cho một đệ tử hay một người đến tham vấn đạt đến lý

chân thật của thực tại tuyệt đối vốn không dính dáng gì đến thứ lý luận

phân biệt, chấp trước bằng ngôn ngữ, tư duy thông thường.

Do đó mà ta thường thấy sự việc, hành tác, ngôn ngữ, cử chỉ… của nhân

vật, đặc biệt là của các thiền sư trong công án rất nghịch lý, khó hiểu.

http://www.phattuvietnam.net/author/Admin/http://www.phattuvietnam.net/nghiencuu/thien-hoc/3120-c%C3%B4ng-%C3%A1n-thi%E1%BB%81n.htmlhttp://www.phattuvietnam.net/nghiencuu/thien-hoc/3120-c%C3%B4ng-%C3%A1n-thi%E1%BB%81n.html

31

Ví dụ: Một ông Tăng hỏi Hoà thượng Động Sơn: “Phật là gì?”. Sư đáp:

“Ba cân mè”, hoặc: Hoà thượng Thủ Sơn giơ gậy trúc trước chúng và

nói: “Này các vị, nếu gọi là gậy trúc thì xúc phạm, không gọi là gậy trúc

thì trái nghịch. Vậy gọi là gì?“.

Đây là ngôn ngữ của một thứ biện chứng pháp siêu việt, nhằm tạo sự

ngỡ ngàng, hụt hẫng, làm bung vỡ mọi chấp trước, phân biệt, phá tan

mọi kiến thức, nghi nan, mọi tư duy nhị nguyên, đưa đến sự đạt ngộ

ngay liền (đốn ngộ).

Phương pháp trao truyền và thể cách thọ nhận “trực chỉ nhân tâm, kiến

tánh thành Phật” và “giáo ngoại biệt truyền, bất lập văn tự” giữa thầy và

trò là nét đặc biệt của Thiền tông Trung Hoa khởi từ Bồ Đề Đạt Ma (thế

kỷ VI), tiếp đó là 5 vị Tổ, rồi trải đến các dòng Thiền về sau, đặc biệt là

dòng Lâm Tế và dòng Tào Động.

Đến đời Tống (thế kỷ X), những trường hợp dạy dỗ, chứng đạt đặc thù

trước kia được ghi chép lại, phổ biến trong thiền môn để các hành giả

tham cứu, quán các đề tài trong đó, nhằm khơi dậy cái trực giác về trí

tuệ uyên nguyên vốn có ở mỗi người nhưng bị che lấp vì phiền não,

phân biệt. Những trường hợp được truyền thuật này được gọi là các công

án.

Người ta bảo rằng có đến 1.700 công án nhưng phần lớn bị trùng lặp,

thêm bớt, nhầm lẫn hoặc nguỵ tạo. Hiện nay, theo các thống kê không

chính thức, có khoảng 500 hay 600 công án (kể cả các công án phát xuất

từ Nhật Bản).

Các sách ghi chép công án thường có thêm lời bình, lời tụng của người

biên soạn, cũng khó hiểu không kém các công án. Có 5 bộ sách chính là:

Bích Nham Lục, Thung Dung Lục, Vô Môn Quan, Chính Pháp Nhãn

Tạng và Cảnh Đức Truyền Đăng Lục; ngoài ra, các sách Thiên Nhân

Nhãn Mục, Chỉ Nguyệt Lục, Tục Chỉ Nguyệt Lục cũng được xem là

những sách quan trọng về công án. Một công án nêu lên một lời kinh

32

hay lời nói của một vị thiền sư thường được gọi là thoại đầu hay thoại

đầu công án.

Ngoài mục đích sưu tập công án đã nói trên, người ta còn phân biệt 5 lợi

ích của công án là: công cụ cho việc ngộ Thiền, làm phương pháp để

khảo nghiệm, làm phương thức nương tựa cho đời sau, làm tín vật cho

sự ấn chứng và làm tiêu điểm cứu cánh.

Theo chúng tôi, rất khó, thậm chí là không thể đạt ngộ bằng việc tham

công án.

Tiểu sử chư Tổ, chư Đại Thiền sư cho ta thấy chư vị đều chuyên cần

tụng kinh, niệm Phật, thiền định cho đến khi đạt ngộ chứ không phải chỉ

tham cứu công án. Những trường hợp đạt ngộ của hành giả là do căn cơ,

do nhân duyên, kể cả những cơ duyên nhỏ nhất như cơn gió, làn mây,

viên sỏi, … và phần lớn là nhờ một bậc thầy biết rõ tâm của hành giả và

thiện xảo đẩy đưa hành giả đến chỗ đạt ngộ ngay tại một thời điểm đặc

biệt…

Lại nữa, “như người uống nước, nóng lạnh tự hay” cho nên những

trường hợp đạt ngộ là trường hợp của một cá nhân, trong một sự hội tụ

cơ duyên đặc biệt, chứ không thể có hai trường hợp giống nhau được.

Chúng ta ngày nay lật xem công án, nhìn cái phong cách dạy dỗ, tu tập,

truyền đạt, thọ nhận của người xưa là chỉ thấy cái bề ngoài, dù có hiểu

được phần nào cái nội dung công án thì đấy cũng chỉ là nội dung biểu

kiến, không thật.

Sự đốn ngộ thật ra là kết quả của một quá trình tu tập lâu dài, cần có Đại

phấn chí (ý chí mãnh liệt), Đại nghi đoàn (sự trăn trở, tư duy, nghiền

ngẫm đề tài chứ không phải mối nghi ngờ thông thường) và Đại tín căn

(niềm tin tuyệt đối vào chính pháp và khả năng trí tuệ của chính mình);

đặc biệt là Đại nghi đoàn mà Thiền sư Bạch Ẩn nói đến: “Nghi lớn thì

ngộ lớn” và ngài Vô Môn cũng dặn: “Hãy tận dụng 360 xương cốt, tám

33

vạn bốn ngàn lỗ chân lông, vận dụng cả thân tâm, khởi thành một mối

nghi”.

Như vậy là để đạt ngộ, hành giả phải đem hết thân tâm, cả sinh mạng

của mình để nghiền ngẫm, quán xét cái thực tại siêu việt cho đến khi đạt

ngộ.

Sau cùng, chúng ta cần ghi nhận rằng các công án không phải do chư

Tổ, chư Đại sư tự tay chép lại. Người chép lại có thể là một đệ tử, hoặc

là một chú tiểu hầu trà, thậm chí do nhiều người sau kể lại…

Sự “truyền riêng ngoài giáo” rất riêng tư giữa hai thiền giả làm sao

người khác biết được? Làm sao xác định được những động tác, những

lời lẽ kia đúng là một công án hay chỉ là một sự giao tiếp rất bình

thường? Và như vậy, làm sao nhận biết những công án không thật trong

số 500 hay 600 công án hiện nay để khỏi phải tốn công tham khảo vô

ích?

34

CÔNG ÁN THIỀN

(Trích sách: Đại Thừa Yếu Lược, soạn giả: Liên Hoa Tịnh Huệ, trang

269-274)

(http://www.diendan.daitangkinhvietnam.org/viewtopic.php?t=10797)

Công Án là một đề tài suy gẫm được thiền sư trao cho đệ tử trong quá

trình tu tập đi đến giác ngộ. Công án được thịnh hành vào cuối thế kỷ

thứ 9 bên Trung Hoa, khoảng 150 năm sau Lục Tổ Huệ Năng. Trước đó

không có việc xử dụng công án. Các thiền sư dạy thiền bằng cách nói

một bài pháp hay giảng về một đề tài nào đó trước đồ chúng được tập

hợp trước thiền đường. Công án nhằm phổ thông hóa thiền, làm cho

thiền vốn từ trước là phần sở hữu của giới thượng lưu trí thức nay trở

thành thiền đại chúng, có hệ thống, kinh nghiệm. Tĩnh tọa và mặc tưởng,

học nhiều thiền ngữ và thiền thoại cốt đạt chơn lý không phải là mục

tiêu của công án thiền. Dưới đây là một vài cong án chung cho những

người mới tu tập:

1. Phật là gì? Sư Đông Sơn đáp: "Ba cân gai". 2. Nếu trong tâm không móng khởi một niệm, có lỗi lầm gì không? Sư

Vân Môn cho biết: "Lỗi đó dường như núi Tu Di".

3. Con chó có Phật tánh không?Sư Triệu Châu nói: "Vô". 4. Huệ Minh hỏi Huệ Năng về mật chỉ của thiền. Huệ Năng

đáp: "Bổn lai diện mục của ông trước khi cha mẹ sanh ra là gì?"

5. Sơ Tổ Đạt Ma sang Trung Hoa có ý gì? Sư Triệu Châu nói: "Cây bách trước sân".

6. Triệu Châu đến học thiền với Nam Tuyền hỏi: "Đạo là gì?" Đáp: "Bình thường tâm là đạo".

7. Vạn pháp qui nhứt, nhứt qui về đâu? Triệu Châu đáp: "Khi ở Thanh Châu, ta có may một chiếc áo nặng bảy cân".

8. Bàng cư sĩ đến gặp Mã Tổ hỏi: "Ai là kẻ không cùng vạn pháp làm bạn?" Đáp" [i]Đợi khi ngươi uống một hớp hết cả nước Tây Giang

rồi ta sẽ nói".

Đặt các câu hỏi như trên tức là đã làm những công việc tìm kiếm, suy tư

mà không tìm được câu giải đáp. Do đó các đệ tử thường phải hỏi thầy

35

nhưng thầy lại không nói rõ, chỉ trả lời một chữ hoặc nói một cách bâng

quơ khó hiểu khiến cho các đệ tử phải nổ lực tìm tòi nữa, đào sâu trong

trí óc, lặn sâu hơn nữa dưới những lớp tri thức thường nghiệm. Lặn mãi,

tìm mãi đến khi nào đột nhiên đụng vào cái chốt mở cửa cho thấy chớn

trời bao la mới mẻ.

Tình trạng bế tắc, khủng hoảng và bất an của các đệ tử trong giai

đoạn tìm tòi nói trên là một điều hết sức cần thiết, nếu được minh sư

hướng dẫn, chỉ điểm đúng mức, đúng lúc thì sẽ được phá vỡ và vượt qua

ngay. Vì thế thiền được định nghĩa là nấu dầu trên lửa hực". Một cái

tát, một cái vỗ vai, một lời thốt lên, một tiếng hét của minh sư, bất luận

là gì, nếu quy trình tìm tòi đã đến lúc chín mùi và sắp kết thúc, cũng đủ

giúp cho các đệ tử thấy được chiếc thuyền trôi ngược gió, điện ngọc

trên đầu ngọn cỏ.

TU TẬP CÔNG ÁN

Tu tập công án là tiến hành công việc tìm tòi, suy tư chung quanh đề tài

đã được thiền sư trao cho mình. Dưới đây là lời dạy của các Tồ:

"Các ông hãy chuyên tâm vào chữ Vô của Triệu Châu, cố tìm hiểu ý

nghĩa của nó. Chuyên tâm vào nó cả ngày lẫn đêm, dù đứng đi nằm

ngồi, dù cả khi mặc áo ăn cơm, đại tiện tiểu tiện. Hãy tận lực ghi nhớ nó

trong lòng. Ngày qua tháng lại cho đến khi tâm của các ông được nhồi

thành một khối (nhứt tâm) thì hoa lòng bỗng nhiên bừng nở, tỏ ngộ cái

tâm cơ của Phật và Tổ".

Công án có nhiều thứ, hoặc chữ "Vô", hoặc "vạn pháp", hoặc "núi Tu

Di"... hoặc tham cứu niệm Phật (hay trì niệm Đà la ni) tùy theo sở thích

mà nắm giữ lấy công án, hẹn cho đến khi ngộ mới thôi. Lời xưa có nói:

"Mười phần tín là mười phần nghi, mươi phần nghi là mười phần ngộ".

Hãy rửa sạch cái tâm chứa đầy sở kiến, sở văn, biết lầm, hiểu bậy, lời lạ,

36

tiếng hay, đạo thiền, pháp Phật, cống cao, ngã mạn... (tất cả đều là vọng

niệm, còn chấp ngã và pháp), chỉ chuyên tâm vào công án. Đừng phân

biệt đêm ngày, giữ tâm chuyên nhất cho đến lúc chẳng bận Đông, Tây,

Nam, Bắc. Phải giống như người chết mà còn thở. Tâm theo cảnh mà

hóa, đụng đến là biết ngay. Ý niệm thôi khởi phát, tâm thức bặt đường

đi. Rồi hốt nhiên đập vỡ óc não, từ dấy nhận ra rằng nguyên lai đạo vốn

có trong mình" (ngộ Phật tánh).

Hãy bỏ những gì thấy, nghe, hay, biết (kiến, văn, giác, tri) mà thấy

những gì trong chính mình. Do kiến văn giác tri mà chúng ta bước vào

đạo, nhưng cũng do kiến văn giác tri mà chúng ta không bước vào được,

vì chúng là một trở ngại lớn lao làm chúng ta mù mắt, đi lang thang mãi

trong bóng tối. Chúng ta hãy dứt bỏ chúng, bắt chúng đứng yên, đi đứng

nằm ngồi, yên lặng hay nói năng hãy giữ tâm mình như sợi dây căng

thẳng, đừng để chúng vượt ra khỏi vòng câu thúc của mình.

Có ba yếu tố cần thiết trong việc tu tập công án: tin lớn, chí lớn, nghi

lớn. Đừng bao giờ xao lãng tìm hiểu chữ "Vô" của Triệu Châu hay một

công án nào khác. Khi thấy công án trở thành vô nghĩa, nhạt nhẽo, vô vị,

mình sẽ cảm thấy bất an trong tâm thức. Đến đây là lúc cùng tắc thông,

hãy buông mình xuống vực thẳm để rồi sống lại với biết bao nỗi vui

mừng. Nên nhớ rằng đại nghi cũng còn được gọi là nhất tâm, tất cả khả

năng tâm thức của chúng ta được tập trung vào công án. Chúng ta nên áp

dụng lời chỉ dẫn sau đây của thiền sư Thôi Ẩn tu tập công án: "Không

tưởng tượng, không xao lãng, không qui định công án để rút ra một ý

nghĩa, không bộc bạch bằng lời, không lấy ý nghĩa công án làm đối

tượng suy tư, không xét công án theo khía cạnh hữu hoặc vô, không xem

công án như chỉ điểm của ngoan không, không lầm nhẩm công án và

không mong cầu chứng ngộ".

37

Giải (đáp) công án chẳng phải Thiền Tông

Lê Anh Chí __(http://www.kientanh.com/Luan5/GiaiCAKhongThienTong.html)

___________________________

Dàn Bài : I) Ba Phương Thức Thiền Tông

II) Pháp môn ‘‘Giải (đáp) công án’’

III) Giải (đáp) công án là tri thức chẳng phải Kiến Tánh

IV) Khởi nghi tình chớ chẳng phải là ‘‘tìm đáp án cho công án’’

V) Nghi tình chớ chẳng phải là nghi vấn

VI) Khởi Nghi tình rồi . . .

VII) Nguyên Lý Phá Nhập

VIII) Nghi tình chớ chẳng phải là nghi ngờ Chánh pháp

IX) Sao gọi là chánh nghi ?

I) Ba Phương Thức Thiền Tông

Việc tu hành của pháp môn Kiến Tánh gồm 3 Phương Thức :

1) truyền tâm ấn tâm

2) tự tu bằng Kinh Kim Cang

3) khán công án, thoại đầu

Chỉ vỏn vẹn có 3, không hai, không bốn, không năm.

Xem bài

Nguyên Lý Phương Thức Thiền Tông

Từ 800 năm nay, phần đông hành giả Thiền Tông đều tu theo pháp

công án, thoại đầu.

Pháp khán công án, thoại đầu là: khởi nghi tình, kết nghi tình thành một

khối, duy trì nghi tình, đến khi nghi tình bỗng tan vỡ thì Kiến Tánh.

Xin lưu ý : Công án khác thoại đầu

Công án là một câu chuyện.

Thoại đầu là một câu nói.

Công án và thoại đầu đều dùng để khởi nghi tình

Bài này sẽ dùng chữ Công án thay cho cả hai chữ Công án và thoại đầu.

http://www.kientanh.com/Luan5/GiaiCAKhongThienTong.htmlhttp://www.kientanh.com/Luan3/NguyenLyTT.html

38

II) Pháp môn ‘‘Giải (đáp) công án’’

Có một số nơi tu hành như sau : thầy đưa ra một vấn đề, gọi là công án,

trò tìm cách giải công án đó ; hết công án này lại đến công án kia. Giải

được khoảng hơn 700 công án thì được xem là bậc thầy, là đắc đạo

Tu hành như vậy, trong bài này, được gọi là theo Pháp môn ‘‘Giải (đáp)

công án’’

III) Giải (đáp) công án là tri thức chẳng phải Kiến Tánh

Ba Phương Thức Thiền Tông đều cùng một mục đích : Kiến Tánh.

Kiến Tánh là chứng ngộ Phật Tánh,

là chứng ngộ Phật Tâm

là chứng ngộ Đại Niết Bàn,

là chứng ngộ Thường, Lạc, Ngã, Tịnh,

là chứng ngộ Bản Thể của Tâm

Kiến Tánh là chứng ngộ, là một sự thực chứng. Thực chứng Đại Niết

Bàn, thực chứng Thường Lạc Ngã Tịnh ,thực chứng Trạng Thái Kiến

Tánh

Kiến Tánh là một sự chứng ngộ , chẳng phải là Kiến Văn Giác Tri.

1) Biết rằng tất cả chúng sinh đều có Phật Tánh, rằng Phật Tánh của ta

bình đẳng với chư Phật, đều là Thường, Lạc, Ngã, Tịnh. Biết như vậy

chẳng phải là Kiến Tánh .

Hiểu, tin rằng tất cả chúng sinh đều có Phật Tánh, rằng Phật Tánh của ta

bình đẳng với chư Phật, đều là Thường, Lạc, Ngã, Tịnh. Hiểu, tin như

vậy chẳng phải là Kiến Tánh .

Nhận thức rằng tất cả chúng sinh đều có Phật Tánh, rằng Phật Tánh của

ta bình đẳng với chư Phật, đều là Thường, Lạc, Ngã, Tịnh. Nhận thức

như vậy chẳng phải là Kiến Tánh .

Kiến Tánh là một sự chứng ngộ .

Nhận thức, hiểu, biết , tin như trên là thuộc về Kiến Văn Giác Tri, là

lòng tin, là lý luận ( mà lý luận rất gần với hí luận), đều chẳng phải là

Kiến Tánh ; mà chỉ là điều kiện cần thiết để tu theo Thiền Tông mà

thôi !

39

2) Giải (đáp) công án là tri thức, là thuộc về Kiến Văn Giác Tri chẳng

phải Kiến Tánh

Giải (đáp) được một công án chỉ là dùng lý luận để giải quyết một vấn

đề (nhân tạo) là tri thức , chẳng dính dáng gì đến sự thực chứng Thường

Lạc Ngã Tịnh, chẳng phải là Kiến Tánh.

Giải (đáp) được 700công án chỉ là dùng lý luận để giải quyết 700 vấn đề

(nhân tạo) là tri thức , chẳng dính dáng gì đến sự thực chứng Thường

Lạc Ngã Tịnh, chẳng phải là Kiến Tánh.

Vì mục đích Thiền Tông là Kiến Tánh

Cho nên, Giải (đáp) công án là chẳng phải là Thiền Tông.

IV) Khởi nghi tình chớ chẳng phải là ‘‘tìm đáp án cho công án’’ Pháp khán công án, thoại đầu là: khởi nghi tình, kết nghi tình thành một

khối, duy trì nghi tình, đến khi nghi tình bỗng tan vỡ thì Kiến Tánh.

Việc phải làm là khởi nghi tình chớ chẳng phải là tìm đáp án cho công

án.

Cho nên, Giải (đáp) công án là chẳng phải là Thiền Tông.

V) Nghi tình chớ chẳng phải là nghi vấn Xin nhớ cho rằng đây là nghi tình ; nghi tình chớ chẳng phải là nghi

vấn ! Thoại đầu không là một câu đố.

Công án không là một bài toán đố.

Tham công án, thoại đầu chẳng phải là để tìm đáp án cho một vấn đề.

Tham công án, thoại đầu để khởi nghi tình. Rồi sau đó , . . .

Rồi sau đó , như thế nào thì đã nói ở trên, và lập lại sau đây

VI) Khởi Nghi tình rồi . . .

Khởi Nghi tình rồi kết nghi tình thành một khối.

Pháp khán công án, thoại đầu là: khởi nghi tình, kết nghi tình thành một

khối, duy trì nghi tình, đến khi nghi tình bỗng tan vỡ thì Kiến Tánh.

Tại sao tham công án, thoại đầu lại có thể Kiến Tánh ? - nguyên tắc là

"dĩ độc chế độc" : Thiền sư Nguyệt Khê bảo rằng tu theo các pháp môn

40

khác giỏi lắm chỉ đến "vô thủy vô minh", cần phải dùng "nhất niệm vô

minh" để phá "vô thủy vô minh". Khi vô thủy vô minh bị phá thì Kiến

Tánh.

Pháp tham công án, thoại đầu dùng nghi tình làm nhất niệm vô minh (để

phá vô thủy vô minh) ; bởi vậy, cần khởi nghi tình, kết nghi tình thành

một khối (ở giai đọan này, nghi tình là nhất niệm vô minh) và gắng sức

giữ nghi tình :

nghi tình thành một khối là nhất niệm vô minh

vì nghi tình thành một khối và chỉ có một vô minh, nên vô minh này

cũng là vô thủy vô minh

khi nghi tình bỗng tan vỡ thì "nhất niệm vô minh" bị phá và "vô

thủy vô minh" cũng tan vỡ

khi vô thủy vô minh bị phá thì Kiến Tánh.

Tu theo Phương Thức này cũng cần có thầy vì : a) khởi nghi tình có thể

làm thần kinh căng thẳng b) "thiền bệnh" : thiền sinh có thể có thiền

bệnh ở vài giai đoạn của pháp môn.

Vì cần khởi nghi tình, kết nghi tình thành một khối (nhất niệm vô minh)

, nên gọi đó là làm ra "cái độc", dùng "cái độc" này để phá "cái độc" vô

thủy vô minh, nên gọi là dĩ độc chế độc

VII) Nguyên Lý Phá Nhập

Xem bài

Nguyên Lý Vượt Nhập và Phá Nhập

( Nguyên Lý Nguyên Lý Thiền Tông [3] )

1) Kiến Tánh = Nhảy Một Cái vào thẳng đất Như Lai

Trong Chứng Đạo Ca ,Thiền Sư

Huyền Giác đã diễn tả sự Kiến tánh như sau :

NHẤT SIÊU trực nhập Như Lai địa

mà Trúc Thiên dịch :

Một nhẩy vào liền đất Như Lai .

http://www.kientanh.com/Luan4/NLNguyenLyIII.htmlhttp://www.kientanh.com/Luan4/NLNguyenLyIII.html

41

đây là bản dịch ‘chính thức’ được nhiều người công nhận.

Tôi dịch là :

NHẢY Một Cái vào thẳng đất Như Lai

Dịch là Nhảy Một Cái thì gợi hình, gợi ý hơn và nhất là Việt hơn.

Nhảy Một Cái còn nói lên được sự hoát nhiên của Ngộ.

Đây là cái nhảy siêu không gian, vượt thời gian.

2) siêu không gian

Nhảy từ Vọng tâm sang Chân tâm, từ thế giới Tam Độc sang

thế giới Thường Lạc Ngã Tịnh, từ vũ trụ Ái Dục sang vũ

trụ Phật Tánh , từvũ trụ chúng sin