‹ Ç ‹ N D E K ‹ L E R

1

Bo¤az’›nBekçileri

4

12Manipülasyonun

Sonu Yok

20Osmanl›

Sivil MimarisininGüzel

Örnekleriyle

Cumal›k›z›k26Beden

Perküsyonuya da KeKeÇa

Fatih DönemiÖncesinde Anadolu’da

Türkler’inYemek Al›flkanl›klar›

16

Üç fiehir,Üç Pazar30

ÇokDerdeDeva:Kefir

38

34FORMULA-1

Rüzgâr›

8Müzi¤inResminiYapan

Sanatç›:Ceren Oykut

Dergi Ad›

‹mtiyaz Sahibi

Sorumlu Yaz›‹flleri Müdürü &

Yay›n Yönetmeni

Yönetim Yeri Adresi

Bas›m ve Renk Ayr›m›

Yay›n Türü

Yay›n Kurulu

Sanat Yönetmeni

Foto¤raf Editörü

Haz›rl›k

Bask› Tarihi

PAYLAfiIM Kartonsan A.fi.Yaflam Kültürü Dergisi

Kartonsan Karton Sanayi veTicaret A.fi. ad›naMehmet Talu Uray

Kaya Sar›cal›

Kartonsan Karton Sanayi ve Ticaret A.fi.Prof. Bülent Tarcan Sok. No: 5Pak ‹fl Merkezi Kat: 3 Gayrettepe 34349‹stanbul Tel.: 0212 273 20 00Faks: 0212 273 21 70www.kartonsan.com

Ali R›za Baskan Güzel SanatlarMatbaas› A.fi.Atatürk Organize Sanayi Bölgesi‹stasyon Mah. Mustafa ‹nan Cad.No: 41, 3455 Had›mköy / ‹stanbulTel.: 0212 771 46 06Faks: 0212 771 46 26

Yayg›n süreli yay›n

Mehmet Talu Uray, Kaya Sar›cal›,Atiye Poyrazo¤lu, Elvan Arpac›k,Berat Alanyal›, Fahrettin Çilo¤lu,fiule Gönülsüz

Feza Melek Bölükbafl›

Yekta Tan / Stüdyo Ç›nar

Aura Yay›n Tan›t›m HizmetleriAsmal› Mescit Mah. Sofyal› Sok.No: 8/9 Beyo¤lu / ‹stanbulTel.: 0212 293 35 47

Paylafl›m Dergisi, Kartonsan KartonSanayi ve Ticaret A.fi. taraf›ndan üç aydabir yay›mlan›r. Ücretsizdir.Yaz›, resim, illüstrasyon ve konular›n herhakk› sakl›d›r. Kaynak gösterilerek deolsa izinsiz kullan›lamaz.

Ekim 2005

2

KEfi‹F

Bo¤az’›nBekçileri

3

Foto

¤raf

lar:

Bedi

a Ç

eyla

n G

ÜZ

ELC

Eeu

@te

get.

com

KEfi‹F

‹stanbul, Karadeniz’in t›kac›, iki k›taya yay›landeve kervanlar› ve t›r konvoylar›, Akdeniz’eve daha ötede dünyaya aç›lan deniz rotalar›demektir. Bo¤az’a giren gemi, k›vr›la k›vr›lailerleyen suyolunu, sa¤l› sollu dizilen kimikan›ksam›fl, kimi ürkek, baz›s› nefleli gözlerinaras›nda yavafl yavafl yarar. Bir podyumabenzer Bo¤az. Binlerce çift bak›fl, gelip geçengemilere tak›l›r. ‹stanbul Bo¤az›’ndan y›lda50.000’den fazla gemi geçer.‹stanbul Bo¤az›’n›n belirgin yap›s›, dördüncüjeolojik zamanda olufltu. Bu s›rada dahaönce Karadeniz’e akmakta olan bir ›rma¤›nvadi sistemi ile aras›ndaki havza s›n›r› çöktü.Zaten var olan Marmara ve Karadenizaras›nda ba¤lant› kurulmufl oldu. K›vr›lak›vr›la ilerleyen nehir, karakter de¤ifltirincesakin koylar, burunlarda güçlü anaforlar,keskin dönüfller, ona akan dereler, Haliç vekarmafl›k ak›nt›larla dolu tehlikeli bir suyolunadönüfltü. Bo¤az’›n dipleri, ak›nt›lar› ve rüzgâr›en az tarihi kadar kar›fl›kt›r. Bu yüzden‹stanbul Bo¤az› geçifli, tarih boyunca,kald›r›m›na s›ral› kentliler için seyirlik, içindeilerleyen denizciler içinse, tedirgin edici birtecrübe olmufltur.‹stanbul Bo¤az› denize aç›ld›¤› iki ucunda,dört deniz feneriyle iflaretlenir. Marmara’ya

aç›ld›¤› tarafta Fenerbahçe ve Ah›rkap›fenerleri, Karadeniz taraf›nda Rumeli veAnadolu fenerleri yaklaflanlara rehberlikeder, Bo¤az’› bekler. Her ne kadar uyduteknolojileriyle desteklenmifl navigasyonsistemleri denizcilere her türlü pozisyonbilgisini veriyor olsa da, insan, bildi¤inigözlerine do¤rulatmak ister. Özellikle kötühavalarda aç›k denizden Bo¤az’a yaklaflangemi, fenerlerin ›fl›¤›n› görünce rahatlar.Bo¤az’›n her iki giriflinde de iskelede (soltarafta) kalan fenerler devvar (dönen)mekanizmalar›yla ufku tararken, sancaktakalanlar çakar. Böylece denizciler Bo¤azgiriflini do¤ru olarak tespit ederler. Ah›rkap›ve Anadolu fenerleri devvar, Fenerbahçeve Rumeli fenerleri çakar sistemlere sahiptir.Bu dört fenerden en eskisinin Fenerbahçeoldu¤u düflünülüyor. Fenerbahçe Feneri’ninBizans döneminde kullan›ld›¤› yönündebilgiler vard›r. Hatta baz› kay›tlar bu fenerdekullan›lan ilginç bir haberleflme yöntemindenbahseder.Fenerbahçe’nin arka taraf›ndaki Kay›flDa¤›’n›n eteklerinde bir kule daha vard›.Bu kule, di¤er kulelerde yak›lan atefllervas›tas›yla haber ald›¤› bilgiyi özgün birmetotla Fenerbahçe’deki kuleye, o da tarihi

Foto¤raf: BED‹A CEYLAN GÜZELCE

Ah›rhap› Feneri 300 y›l› aflk›n bir süredir, tarihi yar›madan›n

ucunda, flehrin en yo¤un deniz trafi¤ine

sahip bölgede görev yap›yor.

‹STANBUL BO⁄AZI DEN‹ZE AÇILDI⁄I ‹K‹ UCUNDA,DÖRT DEN‹Z FENER‹YLE ‹fiARETLEN‹R.

4

KEfi‹F

Ertu¤ Uçar koleksiyonu: Fenerbahçe

Bizans döneminden bugüne ayn› mevkide bulunan feneri, ucunda

dikili bulundu¤u parka ve dolay›s›yla semte ad›n› verir: Fenerbahçe

TAR‹H‹ YARIMADANINMARMARA KIYISINDA

OSMANLILAR’INKULLANMADI⁄I VE DAHASONRA ÜSTÜ KAPANAN

B‹ZANS L‹MANLARIVARDI.

5

KEfi‹F

yar›madadaki ‹mparatorluk Saray› yak›n›ndaKontoskopium denen kuleye iletirdi. Metotfluydu: atefl kulelerinin her birinde, ayn›hacimde kaplar›n alt›nda, ayn› çapta bir delikvard›. ‹flaret verilmeden önce bu kaplardoldurulur, iflaret verilince de kab›n dibindekidelik aç›l›rd›. Su, kab›n kenar›na iflaretliharflerden istenen harf seviyesine gelincedelik kapan›r, ayn› s›rada iflareti alan kulede deli¤i kapat›r, harfi okurdu. Seviyeleri,harfleri ve kelimeleri okuyan, di¤er kuleyebildirirdi. Her ne kadar Celal Esat Arseven,“Eski ‹stanbul” kitab›nda, yukar›da anlat›lanyöntemle Ba¤dat’tan ‹stanbul’a haberuçuruldu¤unu iletse de buna inanmakzordur. Fenerbahçe Feneri daha sonraOsmanl›lar taraf›ndan düzenli olarakiflletilmifl, ard›ndan 1856’damodernlefltirilmifltir.Tarihi yar›madan›n Marmara k›y›s›ndaOsmanl›lar’›n kullanmad›¤› ve daha sonraüstü kapanan Bizans Limanlar› vard›. ‹stanbulLiman› kitab›nda Wolfgang Wiener-Müllerbunlardan detayl›ca bahseder. Bu limanlar›nr›ht›mlar›nda büyük bir ihtimalle fenerkuleleri vard›. Ancak bunlara ait güvenilirbilgiler yoktur. Yar›madan›n ucunda, Topkap›Saray›’n›n alt›ndaki Ah›rkap› Feneri’nin yap›m›ise bir deniz kazas›na dayan›r. 1755’te birM›s›r kalyonu Kumkap›’da karaya oturunca,III. Osman da yar›mada ucuna bir feneryap›lmas›n› emretmiflti. Fener, bir yüzy›lsonra 1857’de yenilenmifltir. Kulesinin içindeFransa’da parça parça imal edilip buradabirlefltirilen dökme demir bir sarmal

merdiven vard›r. Kule boyunca inen a¤›rl›kyuvas›, a¤›rl›¤› ve en üst katta eskiden lensmekanizmalar›n› döndüren diflli kutusu hâlâkorunmakta, ancak lens art›k elektrikledönmektedir. 29 metrelik yüksekli¤iyleülkemizin Rumeli Feneri’nden sonra enyüksek feneridir.30 metrelik Rumeli Feneri ayn› adl› bal›kç›köyünde ufka hakim 28 metre rak›ml› birtepededir. Mimarisinde ‹skenderiye’densonra Roma ‹mparatorlu¤u dönemindeözellikle Galiçya ve Britanya k›y›lar›na inflaedilen üç katl› fenerlerden izler tafl›r.16. Yüzy›lda ‹stanbul’a gelen gezginlerinanlatt›¤› kadar›yla, o zamanlar fener düzenliolarak iflletiliyordu. Tek tük gravürden yolaç›karak yap›n›n, Bizansl›lar zaman›nda inflaedildi¤ini söylemek mümkündür. Tamkarfl›s›ndaki Anadolu Feneri ise minareyebenzer yap›s› ile Osmanl›lar döneminde inflaedilmifl görünmektedir. ‹ki kule de 1856’dayenilenmifltir.Bu dört kule ve yal›lar›n bahçelerine konanrehber fenerler eskiden Bahriye Dairesitaraf›ndan yak›lmaktayd›. Kulelerdekigörevliler ise Bo¤az Muhaf›zl›¤›’na ba¤l›yd›lar.1855’te Frans›z Kaptan Marius Michel’ingiriflimiyle kurulan Memalik-i MahrusaFenerler ‹daresi 1860’ta fermanla Osmanl›‹mparatorlu¤u Fenerler ‹daresi (Societe desPhares de l’Empire Ottoman) ad›n› ald›.Marius Michel’in bafl›nda kald›¤› kurum, ayn›zamanda ‹stanbul Tramvay fiirketi’nin demüdürü olan baflmühendis Garnieryönetiminde, üç y›lda Osmanl› k›y›lar›na 98

Ertu¤ Uçar koleksiyonu: Ah›rkap› Feneri’nin lensleri art›k

elektrikle çevriliyor olsa bile, eskiden kullan›lan kurmal› sistemin

difllilerini görmek mümkün.

6

KEfi‹F

fener infla etti. Osmanl› karasular›na girengemilerden fener hizmeti için al›nanücretlerin dörtte biri ‹mparatorlu¤a, gerisiFrans›zlar’a kal›yordu. 1904’e kadar fenersay›s› 205’e yükseldi. Osmanl›lar’›n üç k›tayab›rakt›¤› mimari eserlerin aras›nda cami,köprü, han ve hamamlardan baflka fenerlerde vard›r. Önemlileri Midilli, Selanik, Rodos,Lazkiye, Beyrut, Hayfa, Hanya, Trablusgarp,Bingazi ve Varna olmak üzere K›z›ldeniz,Basra Körfezi, Kuzey Afrika ve Yunanistanile Bulgar ve Romen k›y›lar›na 50’yi aflk›nfener, Osmanl› ‹mparatorlu¤u Fenerler‹daresi taraf›ndan yap›lm›flt›r.Günümüzde Türkiye’de fenerlerinmodernlefltirme çal›flmalar›n› K›y› Emniyetive Gemi Kurtarma ‹flletmeleri GenelMüdürlü¤ü yapmaktad›r. Fenerlerle ilgilenenkurumlar›n tarihi, denizle olan iliflkimizikurmak ve tan›mlamakta ne denli zorlukçekti¤imizin bir kan›t›d›r. Yukar›da bahsigeçen Fenerler ‹daresi, bafl›nda y›llarcahizmet veren Marius Michel’e Pafla payesi,kendisi ve ülkesine de müthifl paralarkazand›rd›ktan sonra, 1938 y›l›nda TürkDevleti’nce sat›n al›nd› ve Denizbank’aba¤land›. 1939’da Denizbank ilga edilinceDevlet Denizyollar› ve Devlet Limanlar›‹flletmesi Umum Müdürlükleri Teflkilat›’nageçti. 1944’de Devlet Limanlar› UmumMüdürlü¤ü kald›r›ld›. Kurumun ad› DevletDenizyollar› ve Limanlar Umum Müdürlü¤üoldu. Fenerler ve Cankurtaran ‹flletmesikurulup bu kuruma ba¤land›. 1952’de bukez Devlet Denizyollar› ve Limanlar Umum

Müdürlü¤ü ilga edildi ve Denizcilik Bankas›T.A.O’na intikal etti. Banka bünyesindeFenerler ve Cankurtaran Teflkilat› kuruldu.Banka 1982’de TÜDEK (Türkiye DenizcilikKurumu) ad›n› ald›. Ayn› kurum iki senesonra TD‹ (Türkiye Denizcilik ‹flletmesi)ad›n› ald›. Nihayet 1997’de seyir yard›mlar›,fenerlerin iflletme, bak›m ve modernizasyonuile cankurtarma hizmetleri K›y› Emniyeti veGemi Kurtarma ‹flletmeleri Genel Müdürlü¤üçat›s› alt›nda topland›.Deniz araçlar›n›n kendilerine ait fleritlerdesakin sakin ilerliyor göründükleri Bo¤az,belki de flehri seyre dalan kaptanlar›n bafl›boflb›rakt›¤› gemilerin sebep oldu¤u kazalaryüzünden her an ciddi bir tehlike alt›ndad›r.Her gün Bo¤azdan geçen ortalama 150geminin 25’i tehlikeli yük tafl›yor. ‹stanbulBo¤az›, yeni kurulan Gemi Trafi¤i Bilgi Sistemidahilinde 13 adet radar kulesi, ak›nt› veyüzey suyu alg›lay›c›lar›, meteorolojiistasyonlar› ve baflka seyir yard›mc›s›sistemlerle donat›lm›flt›r.‹stanbul Bo¤az›’nda bahsetti¤imiz 4 büyükfenerin d›fl›nda 32 ›fl›k daha vard›r.Gündüzleri fark edilmeyen, geceleri ›fl›¤›n›flehir ›fl›klar›na kar›flt›rd›¤›m›z bu iflaret veflamand›ralar denizcilere bizim anlamad›¤›m›zfleyler söyler. Ifl›k alfabedir. Fener onu lisanhaline getirir.

7

KEfi‹F

Ertu¤ Uçar koleksiyonu: Ah›rkap›. Eski kartpostallardaki

Ah›rkap› Feneri yeni durumuyla karfl›laflt›r›ld›¤›nda ‹stanbul’da

sahil yollar› nedeniyle yap›lan dolgunun büyüklü¤ü hakk›nda bir

fikir vermektedir.

GÜNÜMÜZDETÜRK‹YE’DE FENERLER‹NMODERNLEfiT‹RMEÇALIfiMALARINI KIYIEMN‹YET‹ VE GEM‹KURTARMA ‹fiLETMELER‹GENEL MÜDÜRLÜ⁄ÜYAPMAKTADIR.

Ceren Oykut8

SANAT

Müzi¤in resmini yapanSanatç›

sa¤l

am fi

kir

soka

k

9

Haz

›rla

yan

Ayfl

e Y

ETM

ENay

seye

tmen

@su

pero

nlin

e.co

m

SANAT

1978 y›l›nda ‹stanbul’da do¤an Ceren Oykut,‹talyan K›z Lisesi’ni bitirdikten sonra, e¤itiminiGüzel Sanatlar Akademisi (Mimar SinanÜniversitesi) 5 no’lu Resim Atölyesindetamamlad›. “Baba Zula” ve “Fairuz DerinBulut” müzik topluluklar›n›n canl›performanslar›nda canl› dia ve kameragösterileriyle bafllayan çal›flmalar›n›, yap›lanmüziklerin öykülerinin çizimleriyle sürdürengenç sanatç›, eskiyle yeniyi bir aradaresmetti¤i yap›tlar›na da “Beraber” ad›n›veriyor.Grafiker bir ailenin çocu¤u olarak kendinitan›mlayan ve annesinin dedi¤ine göre, ikibuçuk- üç yafllar›nda çizmeye bafllayan CerenOykut’la e¤itimi, sanat› ve ilgi alanlar› üzerinesöylefltik.Annesinin söyledi¤ine göre, iki buçuk - üçyafllar›nda çizmeye bafllam›fl. Yuva y›llar›ndakiö¤retmeni -kendisini sonsuza kadaretkiledi¤ine inand›¤› Tonia ö¤retmen,Oykut’un sanatç› oluflumundaki en önemlikilometre tafllar›ndan biri- “collaboration”çal›flmas›yla bu y›llarda tan›flan Ceren Oykut,ilkokula da yuvadaki arkadafllar›yla birliktegitmesini ve bu çal›flmalar›n› orada dasürdürebilmesini kendi aç›s›ndan flans olarakde¤erlendiriyor. Daha sonra, ‹talyan K›z

Ortaokulu’ndaki Türkçe ö¤retmeni, ZehraHan›m, Ceren Oykut’u Sait Faik ile tan›flt›r›rve Sait Faik, genç sanatç›n›n yapt›¤› desenlerinesin kayna¤› olur. Yuva, ilkokul ve ortaokuly›llar›n›n sanatç› oluflumundaki etkisini anlatangenç sanatç›, lise y›llar›ndan ayn› coflkuylabahsedemiyor. Ancak Akademi y›llar›ndanflöyle söz ediyor “Akademi bana çok iyigeldi, ortamdan çok yararland›m, en önemlisiseçme özgürlü¤ümüz olan uygulamal› atölyeçal›flmalar› vard› ve ben Hal› Atölyesi’niseçtim. Ça¤dafl sanat›n uyguland›¤› biratölyeydi buras› ve deneysel ifller yap›l›yordu,ö¤rencilere özgür araflt›rma imkânlar›sa¤layan demokratik bir ortam sunulmufltu;özgür tart›flmalar›n yan› s›ra, ça¤daflsanatç›larla ilgili araflt›rma yapma ve bunukendi ifllerimize ba¤lama olana¤›na sahiptik.Çocuklu¤umdan beri, hal› ve minyatür sanat›beni çok cezbeden sanat dallar›yd›. Bununpeflinden gittim, birçok çal›flmam› da bu ikitemel üzerine kurmaya çal›flt›m. Zamanlaanne ve babamdan devrald›¤›m grafik,karikatür bilgisini de kendi yöneldi¤im yoldakaynak olarak kulland›¤›m› ve bunlar› kendiçal›flmalar›mla birlefltirdi¤imi fark ettim.”Yar›flmalarla ve sergilerle olan ilgisini flöyleaç›kl›yor:

“Yar›flmalara de¤il de daha çok yurtiçi veyurtd›fl› sergilere kat›ld›m; bunlar maddiolanaks›zl›klar nedeniyle k›s›tl› bütçelerleyap›lan projelerdi. Hiç ödül almad›m. Dahaçok ba¤›ms›z projelerde, olanaks›zl›klar›ngetirdi¤i yarat›c›l›kla ve birkaç arkadafl›mlabirlikte gerçeklefltirdi¤imiz çal›flmalard›bunlar.”Viyana’da gerçeklefltirilen bir gençlikfestivaline, ki bu festivale 30 yafl›n alt›ndaözgün ifller yapan sanatç›lar kat›labiliyordu.Nas›l bir çal›flmayla kat›l›nd›¤›n› sordu¤umdaise, “Tesadüfen ç›kan bir çal›flmayd›” diyeyan›tl›yor beni ve sözlerini flöyle sürdürüyor:“‘Baba Zula Grubu ile Kars’a gitmifltik. Kars’taAni Harabeleri’ni gezerken foto¤rafçekmeye bafllad›m, duvar resimlerinifoto¤rafl›yordum. Bu arada flehrin içindekiçocuk park›nda da foto¤raf çekmeye devamettim. Park›n duvarlar›ndaki Karagöz Hacivat

CEREN OYKUT’LA “BERABER”

tavus havas›

10

SANAT

resimlerini, oran›n sanat›n› bozmadankendimi de içine kat›p, eskiyle yeniyi biraraya getirmeye çal›flarak, devam ettirdimve bu çal›flmay› bilgisayara aktard›m. Karsbana ilginç geldi, burayla ilgili bir çal›flmayapmak istedim. Ben ‹stanbulluyum, ‹stanbulDo¤u’yu Bat›’ya ba¤layan bir s›n›r flehri,Kars da bir s›n›r flehri, bize hem çok uzak,hem de çok yak›n. Bu duygu, orada duvarlararesmedilenleri bozmadan kendimi de içinedahil ederek, renk tonlar›n› de¤ifltirmedenbiraz daha farkl› bir dil yakalamaya yönelttibeni. Böylesi bir çal›flma, bana kendimi iyihissettirdi. Ancak bu çal›flma Kars’a özelbir fley de¤ildi, bunu ‹stanbul’daki baz›mekânlarda da yapt›m.Berlin’de kat›ld›¤›m›z ba¤›ms›z bir sergis›ras›nda Berlin duvarlar›n› da foto¤raflad›m.Yaflamay› hissetti¤im ve sevdi¤im yerlerdenduvar resimlerini toplamaya devamediyorum. “Beraber” ad›n› verdi¤im buprojeyi sürdürmeyi düflünüyorum. “Bu çal›flman›n bir benzeri ya da esinlendi¤inizbaflka bir çal›flma var m› ? diye sordu¤umdaise, sanatç›n›n cevab›, “Yapt›¤›m baz›çal›flmalar›n sonucuydu” fleklindeydi. “Müzikgruplar›yla dia ve video gösterileri yaparakçal›flmaya bafllad›m ama bunu çoksevmiyordum. Bir dü¤meye bas›p iki saatbeklemek beni s›kmaya bafllam›flt›.Orkestrayla birlikte üretmek istedi¤imi farkettim. Bunun için de bir ekipmangerekiyordu. Para biriktirdim. Bilgisayar vedigital kalem edindikten sonra, müziklebirlikte ekranda canl› olarak çizmeye

bafllad›m. Bu tamamen çocuklu¤umdatan›flt›¤›m ve beni çok etkileyen ‘collaboration’ tekni¤i ile ilgili bir çal›flmaflekliydi” diyor. “ ‘collaboratin’a al›fl›k ve onuarayan bir taraf›m var. Tek bafl›ma bir fleyyapmaktansa, ortaklafla bir fleyler yapmak.Bir fikri beyaz bir k⤛da uygulamaktansa,bir foto¤rafla birlikte, yeniden uygulamakakl›ma geldi. Fikir ayn›; ancak haz›r birgörüntü var, ama bu görüntüyü bozmakolmaz. Onu bir mekân olarak kabul ediptamamlamak ve onunla birlikte bir fleyleryapmak; müzikle birlikte çal›flmak gibigeçmiflle birlikte olmak. Bu, birisindengördü¤üm bir fley de¤ildi; bu çal›flmahayat›m›n ve yapt›klar›m›n do¤al birsonucuydu sanki. Her fley birbirini takipetti ve bu çal›flma do¤du” diye tan›ml›yorçal›flmalar›n›.“Baba Zula” toplulu¤uyla yapt›¤›çal›flmalardan ise, “Grubun yapt›¤› hermüzi¤in bir öyküsü var, müzi¤in bendehissettirdiklerini resmediyorum sadece” diyebahsediyor. Ceren Oykut flöyle devamediyor: “Bembeyaz bir ekran düflünün,müzikle birlikte çizmeye bafll›yorum.Perdede tüm çizim aflamalar›n›görüyorsunuz, parçadan kopmadan müzi¤inritmine uyarak çiziyorum. Parçan›n sonundaresim de tamamlanm›fl oluyor. Konserboyunca tek bir resim yapm›yorum, herparçay› ayr› ayr› resimliyorum. Grubunmüzi¤inin görsel karfl›l›¤›n› yakalamayaçal›fl›yorum. Bu, her seferinde yenileniyor,yeniden yeniden yap›yorum bütün çizimleri.”

ah g

üzel

ista

nbul

çata

lhöy

ükah

flap

çivi

11

SANAT

‘Picasso’nun Güncesi’ adl› bir film vard›r.Picasso beyaz perdenin arkas›nda müziklebirlikte resim yapar. ‹nan›lmaz bir filmdir.Picasso ›fl›kla havaya da resim yapm›flt›r.‘collaboration’ ayr› bir olay, yani bir grupeleman› olarak çal›flmak.”Kendini çal›flt›¤› müzik toplulu¤unun bireleman› olarak gören Ceren Oykut, grubungitarc›s›, davulcusu gibi birlikte çal›flan amamüzi¤in anlatt›¤› öyküyü çizen bir eleman›m,diye tan›ml›yor yapt›¤› ifli. “Bir seneyi aflk›nbir süredir birkaç konser hariç birlikteçal›fl›yoruz ve zaman›m›n ço¤unu ‘Baba Zula’toplulu¤uyla geçiriyorum” diyor.

Bir anlamda Picasso esin kayna¤›n diyebilirmiyiz? “Evet, Picasso benim hayat›m›n enbüyük esin kaynaklar›ndan biri, ama tekde¤il; Türk sanatç›lar› da var. Özellikle ‹lhanKoman, büyük bir deha, inan›lmaz gerçekten,çok düflündürücü eserleri var. Kuzgun Acar,Mengü Ertel, babam, annem, day›m›n d›fl›ndaFikret Mualla’y› da çok severim.”“Bedri Rahmi’nin flimdi ad›n› hat›rlayamad›¤›mbir koya yapt›¤› bir bal›k resmi vard›r. Obeni çok etkilemiflti. Alt›-yedi yafllar›nda idimo zaman. Nas›l buraya gelmifl, ne kadarsürede yapabilmifl diye ressam ve eseriüstüne çok düflünmüfl, çok etkilenmifltim.Daha sonralar›, Bedri Rahmi’nin Kalam›fl’takiatölye haline dönüflmüfl evine gidip, ‘yazma’çal›flmalar›na kat›lm›flt›m ama devamedemedim. Halk sanat› benim flu s›ralartakip etti¤im ana kaynak. Akademi y›llar›ndaPicasso’ya ve Matis’e o kadar çok bakt›m

ki. Daha sonralar› ilk sürrealistlerden Bosch’ukeflfettim ve Goya’y› tabii. Bu sanatç›lar beniçok etkiledi. “Sponsorluk kurumuna nas›l bak›yorsunuz,herhangi bir projede maddi aç›dan destekalmay› düflünüyor musunuz? “‹mkânlar geniflolsa bambaflka fleyler yap›labilir. Bir kere,sadece sanatla ilgilenme flans›na sahipolurdum. Kendi ya¤›mda kavruluyor olmakbir flekilde benim, kendimi teflvik etmemisa¤l›yor. Büyük bir maddi olanakla karfl›karfl›ya gelsem, mutlaka bir dolu fley yapar›m;mesela deneysel bir atölye hayalim var, onukurar›m. Yazmalarla ve hal›larla ilgiliçal›flmalar yapar›m. Boyac›köy’deoturuyorum; yukar›da Armutlu yerleflkesivar. Oradaki kad›nlar› yan›ma asistan olarakal›r ve onlara ifl imkân› sa¤lar›m böylece ifllerde daha h›zl› ç›kar. Maddi olanaklar›n hayat›kolaylaflt›rd›¤› bir gerçek, ama imkâns›zl›klar›nve çekilen ac›lar›n da yarat›c›l›¤› tetikledi¤ive hayat› daha e¤lenceli hale getirdi¤i de birgerçek. fiu s›ralar atölyemi beraber çal›flt›¤›mgruba klip çekmekte kulland›¤›m›z için bofltutmaya çal›fl›yorum. Bu nedenle küçük birmasa üzerinde çizimlerimi yap›yorum.‹nsan›n illa da büyük alana ihtiyac› olmayabilir.Okulu bitirdi¤imde küçük bir odam vard›;buras› hem yatak odas› olarak, hem deatölye olarak kullan›lmak zorundayd›. Bu,olanaks›zl›klar içinde, bir ruh yakalad›¤›mainan›yorum. Yaflad›¤›n ortam, ifle karakteriniveriyor. Önemli olan kimsenin hakk›n›yemeden, ayaklar›n›n üzerinde durmay›baflarmak, üretmeye devam etmek ve

inand›¤›n fleyi yapmak.”Resim yapmak denince benim akl›ma, ya¤l›ya da suluboyalar, tuval, k⤛t gibi resimmalzemeleri geliyor, siz san›r›m bilgisayarlaçizimlerinizi gerçeklefltiriyorsunuz.“As›l malzemelerim A4 k⤛t ve karakalem,ama imkânlar geniflleyip bilgisayara geçilinceifller daha h›zland› tabii ama bu ifli tepe gözlede yapabilirdim. Bilgisayar›n baflka özellikleride var, film gösterisi yap›yormufl gibi birduygu uyand›r›yor insanda. Bilgisayar ya datuval, çok bir fley fark ettirmiyor. Önemliolan, bir yolda devam etmek. Her olana¤›nkendine göre bir karakteri var. Çizgilerleöykü anlatmaya çal›fl›yorum. Herkesinyazarak yapt›¤›n› ben çizerek yap›yorum.Malzemem, k⤛t - kalem ya da bilgisayar.Gözlem ve zaman. Bir öykü ç›kabiliyor.”Baflka u¤rafl›lar›n›z›n da oldu¤unu biliyoruzbiraz onlardan da bahsedelim isterseniz.“Çocuk kitaplar› resimliyorum. Bu ifli de çokciddiye al›yorum. Bence insan her yapt›¤› ifliciddiye almal› ve onu kariyerinin bir parças›olarak görmeli. Baz› dergilere çiziyorum,konular› resimliyorum.

defin

e ba

hçes

i

12

GELECEK

Manipülasyonunsonu yok

13

Haz

›rla

yan

Ayfl

e Ç

OfiK

UN

????

????

?@su

pero

nlin

e.co

m

GELECEK

Bitkilerin de ayn› bizim gibi hücreleri, genlerive proteinleri var. Bizim için proteinüretmeye de hiç itirazlar› yok! Ancakonlardan üretmesini istedi¤imiz, insandakiproteinler… Bitkilerin, bir dizi karmafl›ksüreçler sonunda yap›lar›n›n de¤ifltirilerekarzu edilen maddeyi üretmeleri içinlaboratuvarlarda çal›flmalar sürüyor.Örne¤in, kan tipleri rh negatif olan kad›nlar,rh pozitif kan tafl›yan birinden çocukbekliyorlarsa düflük yapma tehlikeleri çokart›yor. Bu tehlikeyi önleyecek olan karfl›tmadde, laboratuvarlar›n uysal, yard›mseverbitkisi kazaya¤›na yap›lan müdahalelersonucu üretildi. Böylece, bu maddeye sahipbitki, ilaca dönüflecek ve dertlere devabulacak. Ne çare ki, bu iflin bütçesi çokbüyük ve ilgi az.Bitkiler bu ifl için ideal bir arac› durumundalarçünkü ilaç endüstrisinde kullan›lan her dörtmaddeden birinin kayna¤› bitkiler. Bitkiler,pek çok konuda proteinler gibi karmafl›kmaddeleri üretmek için çok daha elveriflligörünüyorlar. Ayn› zamanda bitkiler, hastal›kyapan molekülleri ya da maddeleri (patojen)tafl›m›yorlar. Örne¤in, vücudumuzun B-12vitamininden yararlanmas›n› sa¤layankarmafl›k protein IF faktörünün patates ya

da havuçta üretilmesinin yollar› aran›yor.Bu gerçekleflirse, günde bir tane havuçyiyerek B-12 vitamini eksi¤imizigiderebilece¤iz. Ancak ortada çözülmesigereken bir sorun var; havucu (ya dapatatesi) reçeteli mi alaca¤›z yoksareçetesiz mi?Bitkilerin yan›s›ra hayvanlar›n da yap›lar›de¤ifltiriliyor. Y›lda ortalama olarak 9000litre süt veren, sütünün içinde kimihastal›klara deva olacak ilaç bulunan ve hattabaflka bir tatta sütü olan inekler veflimdikinden 10-12 kilo daha fazla ve dahalezzetli eti, çevreyi kirletme sorunu azaindirgenmifl olan domuzlar, 1990’l› y›llar›nbafllar›nda hararetle tartfl›lan konulard›.Aradan 10 y›ldan fazla geçti ve özelliklegeliflmifl ülkelerde bu hayvanlar hayvanc›l›küretiminde yayg›n olarak yerlerini ald›lar.Eski günlerin bildi¤imiz metodlar›yla y›lda12 dölleme gerçeklefltirebilen, örne¤in birbo¤an›n ya da erkek domuzun üretkenli¤iola¤anüstü artt›. Yapay döllenme yoluylaart›k binlerce danan›n, yavru domuzunbabas› olabiliyorlar! Yan›s›ra sanal annelerde söz konusu, yaflas›n tüp bebek! Busüreçler s›ras›nda hayvanlara yap›lan genmüdahaleleri ile onlar›n olgunlaflmalar›

B‹TK‹LER BU ‹fi ‹Ç‹N ‹DEAL B‹R ARACIDURUMUNDALAR. ÇÜNKÜ ‹LAÇ ENDÜSTR‹S‹NDEKULLANILAN HER DÖRT MADDEDEN B‹R‹N‹NKAYNA⁄I B‹TK‹LER.

ESK‹ GÜNLER‹NB‹LD‹⁄‹M‹Z

METODLARIYLA YILDA 12DÖLLEME

GERÇEKLEfiT‹REB‹LEN,ÖRNE⁄‹N B‹R BO⁄ANINYA DA ERKEK DOMUZUN

ÜRETKENL‹⁄‹ OLA⁄ANÜSTÜ ARTTI.

14

GELECEK

ÇEfi‹TL‹ MÜDAHALELERLEGENET‹K YAPILARINIHARIL HARILDE⁄‹fiT‹RD‹⁄‹M‹ZHAYVANLAR VE B‹TK‹LERARACILI⁄I ‹LEDÜNYADAK‹ AÇLI⁄AÇARE BULMAK G‹B‹ERDEML‹ GÖRÜfiLER ‹LER‹SÜRÜLÜYOR. YANI SIRAKORKUNÇ GELECEKSENARYOLARI DAORTAYA ÇIKIYOR. BUGEL‹fiMEYE KARfiI“EKOLOJ‹K ÜRET‹M”LE ESK‹TANIDIKLARIMIZAKAVUfiMA G‹R‹fi‹MLER‹YAPILIYOR.

15

GELECEK

erkene al›n›yor. ‹neklerin sütlerinin içindearzulanan ilaç maddeleri oluflturuluyor.Giderek ilerleyen teknoloji insanlara, pekbe¤enilen bir cinsin (flimdilik bildi¤imizkadar›yla koyun) kopyas›n› ç›kartma olana¤›da verdi. Hepimiz koyun Dolly’i tan›yoruz.Onun bir yetiflkin olarak dünyaya gelmesive k›sa süren hayat› pek ço¤umuzun ilgisiniçekti.Çeflitli müdahalelerle genetik yap›lar›n› har›lhar›l de¤ifltirdi¤imiz hayvanlar ve bitkilerarac›l›¤› ile dünyadaki açl›¤a çare bulmak gibierdemli görüfller ileri sürülüyor. Yan›s›rakorkunç gelecek senaryolar› da ortayaç›k›yor. Bu geliflmeye karfl› “ekolojik üretim”leeski tan›d›klar›m›za kavuflma giriflimleriyap›l›yor.Meksika’daki gen kat›lm›fl m›s›r tarlalar›n›nçevreyi etkisi alt›na alarak di¤er m›s›rcinslerini yok etme¤e bafllad›¤› 2002 y›l›n›ntart›flmalar›nda yer ald›. Tarlalar birbirindenne kadar uzakta olursa olsun, manipüleedilmifl m›s›r, ekolojik üretim yap›lan yerleride etkileyebiliyor. Daha 1990 y›llar›n›nbafllar›nda, FAO (BM g›da örgütü) tah›l veev hayvan› cinslerinin ortadan kayboldu¤unadikkat çekti. Çünkü manipüle edilen cinslerdeelde edilen kâr pay›n›n yüksekli¤i, di¤ercinslerin giderek ortadan kalkmas›na sebepoluyor.Yaz›m› 1994 y›l›nda okudu¤um bir haberlebitirmek istiyorum: Oxfordlu bir araflt›rmagrubu, lahanaya geneti¤i de¤ifltirilmifl birvirüs katm›fl. Amaç, afl›r› tacizci lahanakurdunu ortadan kald›rmak için daha çevre

dostu bir mücadele metodu bulmak. Ancakbu virüsün geneti¤ini de¤ifltiren gen, çokkorkulan bir akrepten ithal edilmifl! Gelingörün ki, lahanan›n kurtlar›yla birlikte ‹ngilizfaunas›n›n kimi kelebek ve kufl cinslerininde bu akrep genli sald›rgan virüsün kurban›olacaklar› ortaya ç›km›fl. Bu bulguya varançevreciler Oxfordlu araflt›rmac›lara flusorular› yöneltmifller:• Gen de¤iflikli¤inden muzdarip bir virüsün,do¤aya b›rak›ld›ktan sonraki ömrü nedir?• Bu virüsler baflka cinslere de tehlike teflkilederler mi?• Virüsteki akrep geni baflka virüse des›çray›p tamamen kontrolden ç›kabilir mi?Ne yaz›k ki, 11-12 y›l önce sorulan busorulara hâlâ aç›k bir cevapverilememektedir. Dünya çap›nda artansald›rganl›¤a bak›l›rsa, san›r›m ki akrebingenini tafl›yan virüs epey yol alm›flbulunmaktad›r.

Foto¤raflar: Berat Alanyal›.

16

GEÇM‹fi

Fatih

YemekAnadolu Selçuklu Devleti ve onun devam›niteli¤inde olan beylikler zaman›ndaki vak›fimaretlerin ve kervansaraylar›n yönetimusullerini gösteren tüzük ve vakfiyehükümlerine göre misafirler için haz›rlananyemek çeflitleri azd›r ve oldukça sadedir.Hatta sarayda da ayn› gelenek vard›r.Bertrando de la Broquiere’nin denizafl›r›seyahatlerini anlatt›¤› kitab›ndan Sultan II.Murad’›n saray›nda verdi¤i bir ziyafetteikram edilen yemeklerin ne kadar sadeoldu¤u ö¤reniliyor;“….dairenin ortas›nda, içlerinde biraz koyuneti ile pirinç (pilav) bulunan yüz kadar kapvard›. Bunlar padiflah gelmeden önce ortayakonmufltu.…...Sultan Murad’›n önüne ipek bir havlu vebir peflkir serildi. K›pk›rm›z› yuvarlak birmeflin parças› da kondu. Buralarda sofrayerine meflin konmas› adetti. Sonra etledolu iki yald›zl› tabak getirildi. Hizmetliler

Anadolu’

17

Haz

›rla

yan

Sem

ih Ö

ZK

AN

sozk

an1@

yaho

o.co

m

GEÇM‹fi

kalayl› kaplardaki yemekleri, her dört kifliyebirer tabak da¤›tt›lar. Bu kaplarda birazkoyun etiyle, biraz da pirinç (pilav) vard›.Sofrada ekmek ve içecek bir fley yoktu.Dairenin bir taraf›nda yüksek bir raf gözümeiliflti. Üzerinde küçük, alt gözünde gümüfltenbüyük bir kap vard›. Baz›lar› kalk›p buradanbir fley içiyorlard›. ‹çtikleri su muydu, flarapm›yd› anlayamad›m “Bu metinlerden 15. Yüzy›lda saraya gelenziyaretçilere verilen ikramlar›n bile ne kadarsade oldu¤u görülmektedir.Ancak 15. Yüzy›lda imparatorluk dahayeni kurulmaktad›r. 16. Yüzy›lda iseimparatorlu¤un art›k oturmas›yla birlikteyeme içme konusunda da önemli bir geliflmesüreci bafllamaktad›r. 1573 tarihli Philippede Fresne – Canaye’nin yazd›¤› “Le Voyagedu Levant” adl› seyahatnamede, elçi saraydayedi¤i yemekler hakk›nda flunlar›yazmaktad›r.

“ Sofran›n örtüsü beyaz, peflkirler acem iflive ifllemeli, yemekte flarap yerine kokuluve çok flekerli flerbet içiliyor. Yemeklerhep önceden sofraya konmufl. Pirinç(pilav), çeflitli sebzeler, muhtelif cinstatl›lar, tabaklarda dört befl tavuk,beyaz ekmek...”Görüldü¤ü üzere, 16. Yüzy›lda mutfakoldukça zenginleflmifltir. 17. ve 18.yüzy›llarda bu geliflme devam eder. 19.Yüzy›la gelindi¤inde ise fakirleflmekle beraberBat›l› etkiler girmeye bafllamaktad›r.15. Yüzy›l bafl›nda Anadolu’daki yemekçeflitleri hakk›nda Anadolu Selçuklular›zaman›na ait vakfiyelerde özellikleimaretlerde yenecek yemeklerin isimlerifazla belirtilmemifltir. Ancak Anadolu’dabeylikler dönemi vakfiyelerine bakt›¤›m›zdabuna nazaran daha fazla bilgiylekarfl›laflmaktay›z. Bunlar incelendi¤inde,‹stanbul’un fethinden sonra Anadolu’daki

imarethanelerde piflen yemeklerin,Anadolu’da ve Rumeli’dekilerle ayn› oldu¤ugörülmektedir. Ele geçen vakfiyelerdenö¤renildi¤ine göre, özellikle imaretlerdeoldukça fazla miktarda yemekpiflirilmektedir. Buralardaki umumimutfaklarda ö¤renciler, misafirler ve halkiçin yemek piflirilmektedir. Yemeklerin hepsibirlikte piflirilmektedir, yani kifliler aras› birs›n›fland›rma yap›larak ayr› ayr› piflirme sözkonusu de¤ildir.Bu yüzy›lda Anadolu’da evlerdeki yemekçeflitleri hakk›nda da kesin bir fikiryürütülememektedir. Ancak yine ayn›gelene¤in burada da devam etti¤i, çeflitlerinaz, ancak doyurucu ve tok tutucu nitelikteoldu¤u düflünülmektedir. Özellikle unlug›dalar ve et esas olmak üzere mevsiminegöre sebze ve meyveler bunlaraeklenmekteydi. Ayr›ca baflta yo¤urt vepeynir olmak üzere süt ürünleri tarih

da Türkler’inDönemi Öncesinde

Al›flkanl›klar›

18

GEÇSM‹fi

boyunca Türkler’in sofras›nda önemli yertutmufltur.Anadolu’da beylikler döneminde kurulanbu imaretlere ve burada piflirilen ve da¤›t›lanyemeklere bir göz att›¤›m›zda;Karaman’daki Karamano¤lu ‹brahim Bey‹mareti’nde; her gün en iyi cins bu¤daydantanesi bir buçuk kilo gelmek üzere en afla¤›yüz elli ekmek ve yine her gün için otuzkilo et piflirilerek hizmetlilere, fakir ve muhtaçkiflilere ve misafirlere da¤›t›lmaktad›r. Buradagünde en afla¤› yüzden bafllay›p iki yüzekadar varan say›da kap yemek piflirilipda¤›t›lmaktayd›. Yemek, her gün iki ö¤ünve gerekirse üç ö¤ün piflerdi.‹marete gelen ilim irfan sahibi misafirlereözellikle hürmet gösterilerek onlara hassimit (katk›s›z beyaz ekmek), çörekler veçeflitli yemekler imaretin en özel yerindeikram edilir, hayvanlar›na ise arpa ve yulafverilirdi. Burada misafirlik üç gün sürerdi.(O dönemde bu imaretlerde misafirli¤in üçgün sürmesi fleklinde bir gelenek vard›.Her yerden gelip giden herkese hizmetverebilmek için böyle yap›lmaktayd›. Biryerde üç günden fazla kalacak olan kifliimaretteki üç günlük misafirli¤inden sonra,bir handa kendi paras›yla bir oda tutarakorada kalmaya devam ederdi)‹brahim Bey kandillerde ve bayramgecelerinde imaret hizmetlileriyle fakir vekimsesizlere da¤›t›lmak üzere elli batmanyani 184 kilo helva piflirilmesini flartkoflmufltur.Kastamonu’da Çandaro¤lu ‹smail Bey

‹mareti’nde; misafirlere üç gün sabah veakflam çeflitli ziyafetler ve akflamlar›hayvanlar›na yem verilmekteydi. E¤erimarete gelen misafir, yemek da¤›t›m›ndansonra oraya varm›fl ve yiyecek kalmam›fl iseonlara bal, ceviz, peynir ve bunlara benzerbulunabilmesi mümkün olan yiyeceklerhaz›rlanmaktayd›. ‹maret medresesindekiö¤rencilere günde 5 akçe ve her birineyeterince ekmek ve yemek verilmekteydi.Ekmek, k›rm›z› temiz bu¤daydan yap›l›rd›.Çorba, temiz bu¤daydan olmak zorundayd›.Her ay yine kabu¤u soyulmufl beyazpirinçten çorba, yap›l›rd›. Ayr›ca ucuz ya dapahal› mutlaka et temin edilir ve beraberindebal da verilirdi.Kütahya’da Germiyan Beyi fiahSüleymanzade Yakup Bey ‹mareti’nde;‹maretin medresesindeki ö¤rencilere hergün iki kap yemek ve dört ekmekverilmektedir. Her gün et yeme¤ibulunmaktad›r. Yemeklerin ve ekmeklerinkalitesi çok iyi olmak zorundayd›. Yineburada da ayr›ca misafirlere her gün yemekve ekmek verilmekteydi.Anadolu’da Selçuklular ve beyliklerdöneminde imaret aflhanelerinde genellikleverilen yemek çeflitlerinin bafll›calar›na birgöz atarsak; bunlar›n içinde en yayg›n olanlar›pirinç ve bu¤day çorbas›, et, pilav, ›spanak,flalgam ve çeflitli sebzeler, un helvas›, ball›kaday›f gibi yemeklerdir.Yemek da¤›t›m›na yetiflemeyen misafirlere80 dirhem bal, 50 dirhem peynir ve 100dirhemlik pide verilirdi.

Halka yemek da¤›t›m› yap›ld›¤› s›rada,herkese ekmekten hissesi verilirken “güzelyüzle teselli eyleye” denmekteydi.

15. Yüzy›lda Hastalara Verilen PerhizYemekleri Hakk›nda:Do¤uda her dönemde hasta olan kiflilerehafif yedirmek esast›r. Eski ve ampirik t›bb›nbilerek ya da bilmeyerek uygulad›¤› buyöntem hakk›nda az da olsa kay›tl› bilgilervard›r. Ruhsal ve bedensel hastal›klar› olankifliler yan›nda, flairler ve âfl›klar için de azyenmesi tavsiye edilmektedir. Bunun yan›ndatarikatlara giren kiflilere de perhiz yapt›r›l›r.Bu uygulamay› her dinde görmekteyiz, hattazaman içinde oradan do¤ru, t›bb›n içine degirerek bilimselleflmifl bir bilgidir. 15. Yüzy›ldada bununla ilgili bilgiler bulunmaktad›r.‹kinci Sultan Bayezid zaman›nda yenilenenArapça Fatih Sultan Mehmed Vakfiyesi’nde;“Fatih Külliyesi Darüflflifas›’nda yemekpiflirmede usta iki tane de aflç› bulunmal›,bunlar, hekim hangi yeme¤i uygun görürseonu piflirirler ve günde üçer dirhem al›rlar”denmektedir. Buradan Fatih Darüflflifas›’ndahekimin belirledi¤i flekilde hastalara özelyemek piflirildi¤ini görüyoruz.Et’imei Ebu ‹shak adl› eski kaynakta dahastalar için çorba ve lapan›n ya¤s›zpiflirildi¤ini ö¤renmekteyiz.Özellikle 15. Yüzy›ldaki perhiz yemeklerininbafl›nda çorba gelmektedir. ‹kinci s›rada onulapa takip eder. Halk gelene¤inde deas›rlardan beri hasta olundu¤unda tuzsuzçorba ve lapa yemek adeti vard›r. Bunun

19

Haz

›rla

yan

H. E

rtu¤

UÇ

AR

elva

narp

acik

@su

pero

nlin

e.co

m

GEÇM‹fi

yan›nda içecek olarak ayran, süt ve hoflafsuyu içilir. Hastal›k oldu¤unda a¤›r ve kar›fl›kyemeklerden sak›nmak çok eski ve yayg›nbir gelenektir.

Kaynak: Prof. Dr. Sühey Ünver, Fatih Devri Yemekleri,

‹stanbul 1952

DO⁄UDA HER DÖNEMDEHASTA OLAN K‹fi‹LERE

HAF‹F YED‹RMEK ESASTIR.ESK‹ VE AMP‹R‹K TIBBIN

B‹LEREK YA DAB‹LMEYEREK UYGULADI⁄IBU YÖNTEM HAKKINDA

AZ DA OLSA KAYITLIB‹LG‹LER VARDIR.

20

YAKINDA

OSMANLI

GÜZEL ÖRNEKLER‹YLE

S‹V‹L M‹MAR‹S‹N‹N

OSMANLI

GÜZEL ÖRNEKLER‹YLE

S‹V‹L M‹MAR‹S‹N‹N

Cumal›k›z›kCumal›k›z›k

21

Haz

›rla

yan

fiule

GÖ

NÜ

LSÜ

Zsu

lego

nuls

uz@

hotm

ail.c

om

YAKINDA

Cumal›k›z›k dedemin köyü. Gençli¤indeBursa’ya yerleflmifl ve köyle pek ba¤›kalmam›fl. Çocukken dedeminCumal›k›z›k an›lar›n› dinlerdik: Ne kadarçok kestane a¤açlar› oldu¤unu, nas›lKaragöz oynatt›¤›n›, yumurta karfl›l›¤›çocuklara yapt›¤› f›r›ldak ve uçurtmalar›,flimdi yerinde müze olan iki katl› güzelevlerini, Uluda¤'›n eteklerindekima¤aralar›… Cumal›k›z›k art›k bir köyde¤il. 1987’de Bursa’n›n BüyükflehirBelediyesi statüsü kazanmas›yla Y›ld›r›mBelediyesi s›n›rlar› içinde bir mahalleoldu. Yaklafl›k 700 y›ll›k bir tarihe sahipolan Cumal›k›z›k, Osmanl› k›rsal sivilmimarisinin en güzel örneklerinigünümüze tafl›yor.Bursa’n›n do¤usunda, Ankara karayolunun10. kilometresinde Uluda¤ eteklerine do¤rusapan yol, 3 km sonra Cumal›k›z›k’a ulafl›r.Asfalt biter ve kafan›z› biraz yukar› kald›r›ncaUluda¤’› görürsünüz. Kesme tafl döfleli darsokaklar›, güzel evleri, yaklafl›k 300 y›ll›kcamisi, hamam›, çeflmeleri, müzesi, an›tç›narlar›, do¤all›¤› ve bozulmam›fl tarihidokusu ile Cumal›k›z›k’tas›n›z. ‹çerilerearabayla devam edemezsiniz, otobüsdura¤›n›n hemen arkas›ndaki okulunbahçesine araban›z› park edebilirsiniz.Bursa’da Heykel’den kalkan belediyeotobüsleriyle de buraya ulaflabilirsiniz.

Giriflte, Cumal›k›z›k han›mlar› özellikle haftasonlar› küçük stantlar›nda kendi haz›rlad›klar›yiyecek ve el ifllerini sergiliyorlar. Yaln›zcagiriflte de¤il, art›k pek çok evin önünderengârenk reçel kavanozlar›, tarhanalar,eriflteler, salçalar, ev baklavalar›, mevsiminegöre ahududu, k›z›lc›k, kiraz, kestane, dutve baflka meyveler var. Tüm bunlar ifllemelihavlular, örtüler, danteller ve küçük hediyelikeflyalar›n yan›nda özenle dizilmifl, gelenmisafirleri bekliyor.Evlerin ço¤u küçük iflletmelere dönüflmüfl.D›fl kap›lar› ard›na kadar aç›k. Han›mlarsokaktan geçenlere “içeri buyurun” diyorlar.Evlerinin avlusunda gözleme aç›yorlar, ötekiev yemeklerinin sat›fl›n› da kap› önünde veyaavluda yap›yorlar. Cumal›k›z›k’› ziyaret

edenler ayranla gözlemelerini yerken herköflesi tarih kokan mekânlar› inceleme f›rsat›buluyor. Burada konaklama flans›n›z da var.Önceden Hatçe’nin yeri olarak bilinenBulanlar Konak geçen y›l turizm belgeli biriflletme olmufl. Tam karfl›s›nda ayn› adl› yedioda kapasiteli bir pansiyonu var.Cumal›k›z›k’ta geçti¤imiz üç y›l boyunca birTV dizisi çekildi. Bulanlar Konak da dizideen çok gözüken mekânlardan biriydi.Cumal›k›z›k’ta yer alan bir baflka pansiyonise Mavi Bocuk. Daha yukar›da, KöyKalk›nma Kooperatifi’nin az üstünde. ‹ki ayr›köy evinden oluflan bu pansiyonun alt› odas›var. Odalar, dolap içi banyo sistemi ve k›flaylar›nda küçük sobalar›yla çok sakin veotantik bir yer. Burada lezzetli ev yemekleri

22

YAKINDA

yiyebilir ve harika sabah kahvalt›lar›yapabilirsiniz. Cumal›k›z›k’›n birçok evindesabah kahvalt›s› veriliyor. Bildi¤imizkahvalt›l›klar burada daha leziz, ayr›ca odunateflinde piflmifl ekmeklerden, ahududu vebö¤ürtlen reçellerinden tatmakta büyükyarar var.Bir zamanlar kestane Cumal›k›z›k’›n anageçim kayna¤›yd›. Bugün ise daha çokahududu yetifltiriliyor. 1998’den beri haziranay›nda Ahududu fienli¤i düzenleniyor. ‹lkflenli¤i 1992 y›l›nda Y›ld›r›m Belediyesiorganize etmifl. 1997’de BüyükflehirBelediyesi’ne ba¤l› çal›flan “Bursa YerelGündem 21 Cumal›k›z›k Koruma-YaflatmaProjesi” kapsam›nda geliflen etkinlik, ertesiy›l Ahududu fienli¤i ad›yla gelenekselleflmifl.Her haziran burada, “En ‹yi Ahududu”,“Tarihi En ‹yi Yaflatan Ev ve Avlu” yar›flmalar›düzenleniyor, foto¤raf, resim ve karikatürsergileri aç›l›yor, fliir dinletileri, Karagöz,halkoyunlar›, ortaoyunu ve daha neler neler…Cumal›k›z›k’›n Ad›“K›z›k”›n, Bursa yöresinde Yörüklerinkulland›¤› “derbent” anlam›na gelen “k›s›k”sözcü¤ünden türedi¤i düflünülmektedir.Cumal›k›z›k ad›n›n ise nereden geldi¤ikonusunda birkaç farkl› görüfl var.Günümüze kadar gelen söylencelerden biriflöyle: Tokat civar›nda yaflayan Kay›Boyu’ndan olan K›z›klar, Karakeçili afliretininbulundu¤u bölgeye göç etmifller ve Ertu¤rulGazi’den burada yerleflmek için yurtistemifller. Ama afliret, K›z›klar›n bu iste¤inekarfl› ç›km›fl. Ertu¤rul Gazi de aralar›nda bir

23

YAKINDA

düflmanl›k olmas›n diye K›z›klara KefliflDa¤›’n›n (bugün Uluda¤) eteklerinde bir yergöstermifl. ‹kisi de O¤uz boyuna mensupolan bu iki halk aras›nda sürekli dostluksa¤lamak için de K›z›k beyinin yedi o¤lunuKarakeçili afliretinden yedi k›zla evlendirmifl.Yedi o¤uldan biri olan Cumalibey ve ailesibugünkü Cumal›k›z›k’a, Bay›nd›r BeyBay›nd›rk›z›k’a, Dal Bey Dall›k›z›k’a, FethiBey Fethiyek›z›k’a (Fidyek›z›k), Haml› BeyHamaml›k›z›k’a yerleflmifl. Bu söylenceyegöre De¤irmenlik›z›k ve Derek›z›k’›n kimlertaraf›ndan kuruldu¤u bilinmemektedir.Cumal›k›z›k’›n ad›n›n önceden "K›z›k fi›hlar”oldu¤u da söylenir. 18. Yüzy›la ait kay›tlardaköyün ad› Camilik›z›k olarak geçer. Çünkübu dönemde buraya bir cami infla edilir veçevre köylerden insanlar buraya cumanamaz› k›lmak için gelir. Camilik›z›k’›n zamaniçinde Cumal›k›z›k’a dönüfltü¤üdüflünülmektedir.Vak›f Köyünden MahalleyeCumal›k›z›k, muhtarl›¤›ndaki 1685 tarihliVakfiye Belgesi’ne göre OrhangaziVakfiyesine ba¤l› bir vak›f köyü. Buras›Osmanl›lar›n Bursa’da ilk yerlefltikleribölgelerden biriymifl. 1326’da OrhanGazi’nin Bursa’y› ele geçirmesinin ard›ndanbölgeye yerlefltirilen O¤uz boylar›n›n enbüyü¤ü olan Kay› Boyu’ndan Türkler buradayedi K›z›k köyünü kurmufllar. Bunlar içindeDall›k›z›k ve Bay›nd›rk›z›k bugüne kadargelememifltir. Hamaml›k›z›k, Fidyek›z›k,Derek›z›k, De¤irmenlik›z›k’tan farkl› olarakyaln›zca Cumal›k›z›k erken Osmanl› dönemi

konut dokusunu günümüze tafl›yabilmifl.Bunun en önemli sebebi 1920-1922’deYunan iflgali s›ras›nda buras›n›n çevredekipek çok köyün aksine önemli bir zararau¤ramam›fl olmas›d›r.1920’lerden önce Cumal›k›z›k köylülerininGürsu yak›nlar›ndaki Rum köyleri de olmaküzere çevredeki köyler ile ticaret yapt›klar›bilinmektedir. Kurtulufl Savafl›’ndan sonra,Cumhuriyet’le birlikte köyde toplumsalyaflamda çeflitli geliflmeler olmufltur. 1926’daköyde bir ilkokul aç›lm›fl ve civar köylerdençocuklar da burada e¤itim almayabafllam›fllard›r.1940’lara gelindi¤inde köyün temel geçimkayna¤› olan kestane a¤açlar›nda bir hastal›kbafl göstermifl ve sonraki y›llarda da önünegeçilememifl. Böylece tar›mdan elde edilengelir h›zla azalmaya bafllam›fl. Bu da nüfusunönemli bölümünün, özellikle de gençlerinBursa’ya göç etmesine neden olmufl. Sonrakidönemlerde köyde kalanlar yine geçimlerinitar›m ve hayvanc›l›kla sa¤lamaya devametmifller. Ama zamanla, merkeze yak›nl›¤›nakarfl›n unutulmufl ve fakir bir yerleflim yerinedönüflmüfl.1980’de An›tlar Yüksek Kurulu taraf›ndankoruma alt›na al›nan Cumal›k›z›k, 1981’dekentsel ve do¤al sit alan› ilan edildi. 1983’teA¤a Han Vakf› ve Mimarlar Odas› köyükoruma için proje yar›flmas› açt›. Ard›ndançeflitli üniversiteler burada araflt›rmayapmaya bafllad›. 1987’de Cumal›k›z›k,Bursa’n›n Büyükflehir statüsü kazanmas›n›nard›ndan Y›ld›r›m Belediyesi’ne ba¤l› bir

Foto¤raf: fiule Gönülsüz

24

YAKINDA

mahalle oldu. Böylece belediyehizmetlerinden yararlanmaya bafllayanCumal›k›z›k’›n gelifltirilmesi ve gelece¤etafl›nmas› için çal›flmalara h›z verildi.1997 sonunda ise “Bursa Yerel Gündem21 Cumal›k›z›k Koruma-Yaflatma Projesi”bafllat›ld›.Bursa Büyükflehir Belediyesi ve BursaTophane UNESCO Gençlik Derne¤i’ninöncülü¤ünde yürütülen projeyi, yerelyönetimler, çeflitli Sivil Toplum Kurulufllar›,üniversiteler, köy temsilcileri, gönüllü firmave bireyler desteklemektedir. Cumal›k›z›k’›koruma-yaflatma hedefiyle oluflturulan proje,yap›lardaki tahribat›n önlenmesi, altyap›sorunlar›n›n giderilmesi, ekonomik yaflam›ncanland›r›lmas›, ekolojik tar›m ve ev-elürünlerinin gelifltirilmesi, “koruma” kültür

ve bilincinin oluflturulmas› gibi çal›flmalar›içermektedir. Öncelikle Cumal›k›z›kl›lar’›nbilinçlendirilmesi ve kendi yerleflimlerindeekonomik olarak güçlenmeleri için bir dizie¤itim çal›flmas›na bafllanm›flt›r. Han›mlaragelir sa¤lay›c› çeflitli kurslar aç›lm›flt›r. ZatenCumal›k›z›k’ta, Türkiye’nin ço¤u köyündekigibi, hemen her fleyi kad›nlar›n yapt›¤›n›söylemek yanl›fl olmaz.Cumal›k›z›k’ta sivil mimari örne¤i olaraktan›mlanan 270 ev var, bunlar›n yaklafl›k180’i kullan›lmakta. Evler kentsel korumaalan› kapsam›nda oldu¤u için y›k›m› veyatamiri söz konusu de¤il, yaln›zca asl›na uygunrestore edilmesine izin var. BüyükflehirBelediyesi ve Bursa Mimarlar Odas›’n›n sat›nald›¤›, restorasyonu yap›lm›fl veya devameden birkaç ev d›fl›nda ço¤unun durumu iyide¤il. Y›llard›r Cumal›k›z›kl›lar evlerine “birçivi bile çakamamaktan” flikâyetçi. Restoreettirmeleri için de paralar› yok “y›k›l›ncayakadar oturaca¤›z” diyorlar. ‹flte bu yüzdenCumal›k›z›k Koruma-Yaflatma Projesi’nindaha çok kaynak ve destekçiye ihtiyac› var.Cumal›k›z›k Evleri ve SokaklarCumal›k›z›k bir yamaca kurulmufl. Sokaklar›tafl döflemeli, kald›r›ms›z, yaya, binekhayvanlar› ve at arabalar›n›n geçebilece¤igenifllikte yap›lm›fl. Cin Aral›¤› ise 55-60 cmgeniflli¤inde, yaln›zca bir insan›n geçebilece¤idarl›kta. Evlerin cepheleri beyaz, sar›, yeflil,mavi, çivit mavisi, mor ve bunlar›n tonlar›ylaboyanm›fl, pencerelerde saks›lar içinde renkrenk çiçekler… Sokak tafllar› iki yandan hafife¤imle ortada birleflecek flekilde döflenmifl

ve buradan hemen her zaman kaynak sular›ak›yor. Evlerin aras›ndan akan sular›n,tepeden ayarlanan bir mekanizmayla farkl›sokaklardan geçmesi sa¤lan›yor. Bu sayedeCumal›k›z›k sokaklar› hep temiz ve ferah.Evler iki veya üç katl› olup ço¤u yüksek avluduvarlar›yla çevrili, pencereler üst katlardakafesli ve cumbal›d›r. Sokaktan bak›ld›¤›ndaevlerin içi gözükmez. Temel yap›malzemeleri tafl, a¤aç ve kerpiçtir.Duvarlarda kerpiç ve çamur s›va vard›r.S›val› bölümler çeflitli renklerde boyanm›fl,ahflap bölümler kendi renginde b›rak›lm›flt›r.Evlerin d›fl kap›lar› çift kanatl›d›r ve geneldeceviz a¤ac›ndan yap›lm›flt›r. Kap›larda dövmedemirden ilginç kap› kulplar› ve tokmaklar›vard›r. Birço¤unda Anadolu’daki benzerlerigibi gelenin kad›n m› erkek mi oldu¤ununanlafl›lmas› için farkl› sesler ç›karan ikiflertokmak bulunmaktad›r.Cumal›k›z›k evleri iki tip planla infla edilmifltir.Birincisinde etraf› yüksek duvarlarla çevirilid›fl avludan hayat ve ev kap›s›na girilir; ikincitip evlerde d›fl avlu yoktur, do¤rudan hayatk›sm›na girilir. Hemen her evin içinde avludangeçilen bir iç bahçe bulunur. Hayatbölümünden iç avluya, ah›ra, kümese,depolara, mutfa¤a, tuvalete ve ahflapmerdivenlere geçilir. ‹ç avludaki f›r›ndaekmekler, börekler, çörekler piflirilir,kazanlarda pekmezler kaynat›l›r. Çamafl›rlarburada y›kan›r ve kurutulur. Üst katlardaodalar ve sofalar yer al›r. Evlerin ›s›nmas›ocaklarla sa¤lanm›flt›r.Evlerde alt katlar k›fll›k olarak ayr›lm›flt›r.

FOTO: Bedia Ceylan: Güzelce.

Ah›rhap› Feneri 300 y›l› aflk›n bir süredir, tarihi yar›madan›n

ucunda, flehrin en yo¤un deniz trafi¤ine sahip bölgede

görev yap›yor.

25

YAKINDA

Burada yatak odalar›, oturma odalar›, banyove ocaklar yer al›r.�Üç katl› olan Cumal›k›z›kevlerinde ikinci kat yazl›k olarak kullan›l›r.Bu katta odalar, sofalar, eyvan, sekiler veuzun sedirler s›ralanm›fllard›r. Üst katta isebafl oda denilen minderli yast›kl› seki vesedirlerin bulundu¤u daha rahat oturmayaelveriflli odalar bulunur.Cumal›k›z›k’a fazla beklentiyle gidenler veyaorada tarihi ve ayr›nt›lardaki güzelli¤ihissedemeyenler “içinde eski evler olan birköy iflte…” diyebilirler. Bu bir bak›ma do¤ru,içinde eski evler var ama kaç›m›z yaflam›nda700 y›ll›k bir evin içinde bulunmufltur? Buevlerde sürekli yaflayan ve baflka gönüllülerlebirlikte buray› gelecek kuflaklara da yaflatmakisteyen insanlarla tan›flmak, onlara destekolmak için Cumal›k›z›k’› gidip görün. Üstelikburas› büyük kentlerin karmaflas›ndanuzaklaflmak, Uluda¤’›n eteklerinde sakin,temiz ve do¤al bir ortamda biraz kafadinlemek için biçilmifl kaftand›r.

Nerede Kal›n›r?

Bulanlar Konak Pansiyon

Tel: 0224 372 48 69

Mavi Boncuk Konukevi

Tel: 0224 373 09 55

26

Çalan da Sensin,Çal›nan da...

Tugay Baflar

BUGÜN

27

Haz

›rla

yan

Bera

t A

LAN

YA

LIbe

rata

lany

ali@

yaho

o.co

m

BUGÜN

Sahnedeki adam, salonu dolduran yüz kadaryetiflkine “bafll›yoruz” dedi, “hata yapmayahakk›n›z var, sonra düzeltmeye de...” veritmi verdi: “Dum fl›k flak, dum dum fl›kflak...” Salon, yavaflça ritme uydu. Dum’lagö¤üs kafesi, fl›k’la parmaklar, flak’la avuçlar,kalabal›k bir orkestran›n enstrümanlar› gibises vermeye ve tempoyu yakalamayabafllad›. Az önce koltuklar›nda oturarakciddiyetle konuflmalar› izleyenler, flimdiyüzlerinde bir gülümsemeyle ayakta,bedenlerini bir vurmal› saz gibi çal›yor veortaya ç›kan çoksesli ritme uyarak coflkuylasal›n›yorlard›. Birkaç dakika içinde uyumyakalanm›fl, sabah o salonda topland›klar›ndaço¤u birbirini tan›mayan kat›l›mc›lar, hemçalan hem çal›nan olarak, birlikte ürettiklerimüzi¤in parças› olmufllard›.Müzisyen ve e¤itimci Tugay Baflar, bedenperküsyonuyla tan›flt›rd›¤› insanlar›n yüzüneyerleflen gülümsemeye hayli al›fl›k. fiirkete¤itimlerinde, ö¤retmen e¤itimlerinde, özelgrup çal›flmalar›nda veya kurdu¤u“KeKeÇa Ensemble” müzik toplulu¤ununperformanslar›nda ortak gözlem, ritimlebirlikte gelen rahatlama duygusununneredeyse bulafl›c› oldu¤u. Baflar, “Bedenperküsyonuna bafllad›ktan k›sa bir süre sonra

ihtiyaç varsa, esnemeler, gülmeler geliyor.Birçok kat›l›mc›, çok rahatlad›m, bafl a¤r›mgeçti, hiç bu kadar gülmemifltim diyor.Kimileri, yeniden resim yapma iste¤iduyuyor” diye aktar›yor gözlemlerini. Birö¤rencisinin ifadesiyle, “beden perküsyonu,esnemenin ve gülmenin yasak olmad›¤› ülke.”Baflar, yaflam›n› hepsi müzikle ilgili birçokalan üzerine kurmufl. Çocuklu¤unda odas›nakapan›p bir oyun duygusuyla saatlerceüfledi¤i flüt, y›llar içinde zenginleflip yavaflyavafl su yüzüne ç›kan ve flimdi daha çokinsanla paylaflt›¤› birikiminin ilk ad›mlar›n›oluflturmufl. Adnan Saygun'un ö¤rencisi,Mimar Sinan Üniversitesi DevletKonservatuvar›’ndan mezun biretnomüzikolog; m›skal (panflütü), okarinave birçok nefesli saza hâkim, zaman içindeyolu Ezginin Günlü¤ü, Uçan Hal›, Bezmaramüzik gruplar›yla ve flimdilerde “Ve Di¤erfieyler” adl› tiyatro toplulu¤uyla kesiflmifl birsanatç›; bir özel okullar grubunun müzik vehareket e¤itmeni; Orff Schulwerk E¤itim veDan›flmanl›k Merkezi e¤itmeni; çocuklarlave yetiflkinlerle çal›flan bir uzman; bedenperküsyonunu tan›tan, kiflisel geliflimprogramlar›ndan sahne performanslar›nakadar uygulayan, uygulatan ve kariyerini

BEDEN PERKÜSYONU ya da KeKeÇa

Nadire fiat›ro¤lu

28

zengin bir çeflitlilik içinde gelifltiren bir müzikadam›. Önümüzdeki k›fl, ilk solo albümüç›k›yor. Söyleflimiz s›ras›nda k›smendinledi¤im, henüz ad› konulmam›fl bu albümbeni, içinde puhu kufllar›n›n öttü¤ü rüzgârl›,›ss›z vadilerden do¤an›n tüm ritminibar›nd›ran s›k a¤açl› ormanlara sürükledi.Bazen mistik duygulara, bazen bir fiamandans›n›n ak›fl›na kap›ld›m.“Ak›fl, an› yaflamak ve fark›ndal›k”, Baflar’lasohbetimizin anahtar sözcükleriydi.Ona göre, salt sonuç odakl›l›k, insan› nefesnefese b›rak›p an› yaflamay› kaç›rtan bir fley.Do¤rusu, verilmifl bir randevuya on dakikal›kyolu, yürüyüflün kendisi olarak yürümek.Yolumuz Bo¤az’dan geçecekse, Bo¤az’larandevumuzu da hesaba katmak. Çünküher an›n fark edilesi bir anlam› var vesüreçlerin keyfini ç›kararak yaflad›¤›m›zdasonuçlar kendili¤inden gelir. T›pk› herdurumda kendi yolunu bulup akarak denizeulaflan su gibi.20 y›ldan fazlad›r çocuklarla çal›flan Baflar’›nyolu, 1997’de Avusturyal› Orff e¤itmeniUlrike E. Jungmair ile kesiflti¤inde, Orffpedagojisi ile tan›flm›fl ve “iflte kendim kalarakvar olabilece¤im bir ak›fl” demifl.Kat›ld›¤› kursta, Orff’u bilmeden önce dee¤itimlerinde kulland›¤› müzik, dil ve hareketyöntemleriyle, anlaml› bir bütün içindekarfl›laflm›fl. 2000 yaz›nda, Salzburg’dakiOrff Enstitüsü’nün düzenledi¤i kursa kat›lm›fl.E¤itim arac› olarak her türlü hareketi, dans›,sesi ve müzik aletini kullanmay› ve böyleceinsandaki yarat›c›l›¤› ortaya ç›karmay›

amaçlayan Orff pedagojisine iliflkin birçokdersle birlikte, bu disiplinin alt birimlerindenolan beden perküsyonunu görmüfl vebüyülenmifl. “‹nsan kendini yüzünde birgülümsemeyle üç saat ‘dövebilir’ mi,gerçekten sevmeli ki...” diyor.Beden perküsyonu, Baflar’›n adland›rmas›yla“Kendin Kendini Çal” veya k›saca “KeKeÇa”,hareketlerde simetrinin artmas›yladokunuflma ve bütünlük duygusunu art›ranbir etkiye sahip. ‹nsan kendi bedenini birmüzik aleti gibi çalmaya bafllad›¤›nda, herfleyden önce, kendisine dokunmufl oluyorve fiziksel bir de¤iflim bafll›yor. fiöyle anlat›yorBaflar: “Duygular kar›fl›k olabilir, amadokundu¤umda fark›ndal›k bafll›yor.Bak, ben, dokunuyorum, burada ve flimdi...Çal›flmalar›n bir yerinde dikkat kayd›rmalar›yap›yoruz. Do¤al bir el ç›rpmada bafllat›c›eylem, sa¤laksak sa¤dan geliyor, solaksaksoldan. Bunun tersini denedi¤imizde çokyabanc›. Ciddi bir asimetri söz konusu.Bedenimizin bir sa¤ ve sol, bir de üst ve altbölümü var. fiehir hayat›nda bunun çok az›n›kullan›yoruz. Masa bafl›nda, otomobillerde,hareket azal›yor. Kala kala, bedenimizindörtte biri kal›yor, bunun da tamam› etkinkullan›lam›yor. Beden perküsyonu, ellerleayaklar›n, kollar ve bacaklar da dahil,birbiriyle iliflki içinde harekete geçmesi, sesç›karmas›. Bu sesler içimizden geçerek, bizimmal›m›z olarak d›flar› ç›k›yor. Sa¤ ve solun,alt ve üstün iliflkisi gündeme geliyor. Herhangibir zorlama olmadan bedenin ö¤renmesineizin veriliyor.” Baflar’›n beden perküsyonuna

29

BUGÜN

ba¤lanmas›ndaki en önemli nedenlerindenbiri, herkesin yapabilece¤i bir fley olmas›,birlikte veya tek bafl›na. Beden, herkesinyan›nda tafl›d›¤› bir enstrüman, üstelikf›rsatlar ve zengin t›n›larla dolu. Nedenkullan›lmas›n ki?Baflar, KeKeÇa çal›flmalar›nda kendinedokunman›n anlam› üzerine birkaç uygulamada yapt›r›yor, kendine sar›lmak gibi.“Kendimize de¤il, daha çok baflkalar›nadokunuyoruz. Oysa bu bir zenginlik. Niyeflefkatini kendisinden esirgesin ki insan?Bedenimizin döngüleri, ritimleri var.Kalbimizin at›fl›n›, nefesimizi, kan›m›z›ndamarlardan ak›fl›n› ne kadar fark ediyoruz?Bunlar uzak ve hissedilemez gibi geliyor.Rahatlasak, bunlar› hissedebiliriz.D›flar›da olup bitene, acil olana odaklanm›fldurumday›z. Acelemiz olmad›¤›ndaverimimizin daha çok artt›¤›n› biranlayabilsek.”Baflar, projelerle dolu. “Yolday›m, dahayapacak çok iflim var” diyor. PusulaDan›flmanl›k bünyesinde Klinik PsikologDr. Sema Süvario¤lu ile PROBEN(Profesyonel Bask› Eritme Noktalar›) adl›bir program gelifltirmifller. Bu program›n ilkmodülü, stres ve motivasyon için tasarlanan“Ben Ritim” beden perküsyonu, perküsyon,dans, çeflitli ritim oyunlar›, derin dinlenmeegzersizleri bar›nd›r›yor. Müzik terapisiyapt›¤› sekiz y›l›n› a¤›rl›kl› olarak otistikçocuklarla geçiren, son y›llarda kifliselgeliflimle de ilgilenen, yirmi y›l›n› e¤itime veneredeyse bir ömrü müzi¤e adayan Baflar,

ilk f›rsatta sa¤›r-dilsiz çocuklarla bedenperküsyonu çal›flmak istiyor. Projelerindenbiri de, y›l boyunca düzenleyece¤i, herkeseaç›k atölye çal›flmas›. Kat›l›mc›lar, bedenperküsyonu ö¤renecek ve birlikteperformans yapabilecek. ‹ki y›ld›r TimuçinGürer ve Nadire fiat›ro¤lu ile götürdü¤ü“KeKeÇa Ensemble”›n da y›l boyuncagösterileri olacak.

KeKeÇa’n›n yolu aç›k ve Tugay Baflar’›ndeyifliyle, ritminizin flefkati üzerinize olsun...

Tugay Baflar Müzik Atölyesi 0212.325 87 63

“AKIfi, ANI YAfiAMAK VEFARKINDALIK”, TUGAY

BAfiAR’LA SOHBET‹M‹Z‹NANAHTAR

SÖZCÜKLER‹YD‹. ONAGÖRE SALT SONUÇODAKLILIK, ‹NSANI

NEFES NEFESE BIRAKIPANI YAfiAMAYI

KAÇIRTAN B‹R fiEY.

30

UZAKTA

Üç fiehirÜç Pazar

Amasra: Kad›nlar al›flveriflte.

Üç fiehirÜç Pazar

Arka arkaya gidilmifl üç flehir. Özel seçilmiflde¤il. Tesadüf sadece. Ama her flehir gibiruhlar› farkl› birbirinden… fiehirlerin kifliliklerivar. Soluk al›p veriyorlar asl›nda. Kalpleride at›yor. Bu can; binalar›nda,co¤rafyalar›nda, iklimlerinde, müzelerindede¤il sadece… As›l soluk ve kalp at›m›insanlar›n›n do¤as›nda. Onlar yaratt›lar buflehirleri… Peki onlar en yo¤un olaraknerede?! Tabii ki halk pazarlar›nda. O haldeaç›k halk pazarlar›n› gezmek, o flehrin ruhunusolumak de¤il mi?“Alakaya çay demle” deriz ya; Amasra,Safranbolu ve Budapeflte bu üç flehir. Dedikama de¤il mi, sadece tesadüf bu. O k›fl kiseyahatlerimiz oralara isabet etmifl diyelim…Haftada bir gün kurulan aç›k hava halkpazarlar›nda insanlar al›flverifl yap›yorlar vekar›n doyuruyorlar. Sohbet ediyorlar.Pazarl›k ediyorlar. Ve de her pazarda oyöreye ait nesneler ve yiyecekler sat›l›yor.Sat›c›lar›n ba¤›r›fllar›n›n tonu, yiyeceklerinçeflidi, pazarl›k raconu, sokaklarda gezenhalk›n tav›rlar›, sohbetlerin yo¤unlu¤ude¤ifliyor flehirden flehire…Amasra’day›z… Hava befl derece. Sertrüzgâr var. Pazar kuytuda. Sat›c›lar›n ço¤ukad›n. Yüzleri so¤uktan morarm›fl.Tezgâhlar›n bafl›na geçip foto¤raf çekiyoruz.Bir yan tezgâhtaki erkeksi yüzlü kad›n

k›skan›yor “-beni de çeksenize evlad›m”diyor. “Tabii teyzeci¤im” diyoruz. Ama sonugelmiyor bu k›skançl›¤›n… Hepsini çekiyoruzs›ra s›ra. Dijital olunca makina masrafs›z ya.Hepsi de adres veriyor saf saf, foto¤raflar›gönderece¤imizi zannedip. Sab›rla notediyoruz adresleri, serde nezaket var ya.Kendi evlerinde yapt›klar› veya komflular›nayapt›rd›klar› yiyecekleri sat›yorlar. Neleryok ki; her çeflit turflu, da¤ çile¤i dahil herçeflit reçel, tarhana, makarna, flehriye, eriflte,yeflil yöresel otlar, kurutulmufl her derdeflifa ot ve baharatlar, Türkiye’nin en iyi flimflirkafl›klar›, tahta oyuncaklar, ahflap beflikler….Birine diyoruz ki, “-teyzeci¤im, bu turflular›plastik petlere koymuflsun, bu sa¤l›kl›de¤il ki”. O da flunu diyor: “- yavrum bizy›llard›r bunu yapar›z kanserden ölmedibirimiz”… Kad›nlar dedikodu yap›yorlararalar›nda. Bizle de paylafl›yorlar bunlar›.“Na flu ilerideki tezgâh var ya! Rukiyekar›s›n›n. Koca .... hiçbir halt› beceremez.Kocas› da boflad› bunu. Hiç birimizkonuflmay›z. Siz konuflun bak, iyi bi kar›zannedersiniz. Cadalozun biridir. Biz bilirizonu. Eriflteleri ishal etmifl birilerini. Arkas›büyük turistlerden biri aram›fl belediyeyi,h›fs› sarraf m›d›r (h›fs›ss›hha demek istiyor)nedir orada tahlil etmifller de, kapatt›lar bucadalozun tezgâh›n› iki ay. Salak tabii bu.

31

UZAKTA

Amasra:

(Üstte) Sat›c› kad›n so¤u¤a ra¤men tezgâh›n›n nöbetinde.

Turflu, reçel eriflte, tarhana satan kad›n (altta).

AMASRA, SAFRANBOLU ve BUDAPEfiTE

Haz

›rla

yan

Dr.

Mur

at H

UTE

Npu

ppet

play

er@

msn

.com

Safranbolu:

(Üstte) Pazar yerinde bir dükkân›n önüne kurulan fasulye sergisi.

Pazar tezgâh›nda sergilenen kurutulmufl süs kabaklar› ve m›s›rlar›

(altta).

Annesi de rahmetli bundan bi halt olmazderdi. Bu, güneflte iyi kurutmaz eriflteyi.Yeter diyip torbalara doldurur... Mikropürer tabii…”Budapeflte’deyiz… Hava iki derece. Busefer rüzgâr yok. Ama so¤uk dondurucu.Pazar yerindekiler morarmam›fllar. Çünküonlar daha so¤u¤a al›fl›klar. Tezgâhlar bizdekigibi de¤il. Ahflap barakalarda. Orada daneler yok ki: seramikler, ev yap›m› sabunlar,koleksiyoncular için cilalanm›fl tafllar, deriçantalar, yiyecek için domuz ürünleri, çeflitçeflit sucuklar, müzik gösterisi yapanlar,palyaçolar, sokakta çocuk tiyatrolar›, mumsat›c›lar›… En özeli de s›cak flarap sat›c›lar›.S›cak flarap sat›c›lar›, küplerde flarapsat›yorlar. Kepçelerle al›p plastik bardaklaradöküyorlar bu mucizeyi. Küplerin alt›ndak›s›k ateflle ocak yan›yor. K›fl›n so¤u¤undadumanlar tütüyor bu küplerden. Elinizyanmas›n diye, iki veya üç plastik barda¤› içiçe geçirip al›yorsunuz bu nektar›. ‹kitercihiniz var. Beyaz ve k›rm›z› flarap. Bunlar›herkes al›yor orada. ‹çi ›s›n›yor halk›n vegevfliyorlar al›flverifl için. Kafa biraz k›yakolunca ayl›k bütçe filan göz ard› oluveriyorbirden. K›rm›z› s›cak flarab›n tarifini veriyorbir pazarc›. Asl›nda hiç biri vermiyor da,sarhofl biri veriyor. O da Türkiyelioldu¤umuzu ö¤renince… Diyor ki: “TürkiyeMüslüman bir ülke, Macar s›cak flarab›n›ns›rr› orada ifle yaramaz”. Biz de içimizdensana öyle geliyor diyerek tarifi al›yoruz.Tarif flu: Bir litre k›rm›z› flarap tencereyedökülür; iki karanfil, bir orta boy kabuk

tarç›n, üç tane karabiber, iki çorba kafl›¤›toz fleker kat›l›r ve k›s›k ateflte k›rk dakikapiflirilir. S›cakken içilir. S›cak beyaz flaraptatarç›n yok, fleker de bir çorba kafl›¤›…Safranbolu’day›z… Hava -1 derece.Buradaki insanlar kara iklimine al›fl›k.Sat›c›lar da morarmam›fllar onun için.Kar at›flt›r›yor ara s›ra. So¤uk oldu¤u içineksik tezgâhlar varm›fl pazarda. Burada daneler yok ki: çeflitli renklerde kurutulmuflm›s›rlar, kurutulmufl süs kabaklar›, en bafltakokulu küçük yabani çileklerden ve k›z›lc›ktanmamul ev reçelleri, kurutulmufl yöreselkekikler, her boyda ve lezzette kurufasulyeler, salk›m salk›m kuru bamyalar,kurutulmufl salk›m salk›m k›rm›z› biberler,küçük keselerde hakiki safranlar (safranburan›n ad›n› verir) ve de yörenin mezesi…Safranbolu’nun mezesini, kasabal› ve köylükad›nlar yaparak kavanozlarda sat›yorlar.Ad› yok, “meze” deniyor sadece. Bu mezenintarifini bir pazarc› kad›ndan al›yoruz;“–duymas›n öbür kar›lar gebertirler beni,Türkiye’de kimse bilmez de, bu kavanozlar›bizden al›rlar sadece” diyor, tarifini ald›¤›m›zkad›n… Tarif de flu: 1 kg. havucu kabu¤unusoyarak rendele. On difl sar›msa¤› havandadöv ve ekle. Bir su barda¤› kadar çuflkabiberi turflusunu ekle. ‹ki su barda¤› turflusuyu ekle. Yar›m kilo k›rm›z› gamba biberini(sivri k›rm›z› dolmal›k biber) haflla vekabuklar›n› soyup ince ince fleritler halindedo¤ra, hepsini kar›flt›r, son olarak bir subarda¤› sirke ve iki limon suyunu ilave et.Daha da nihayetinde bir tatl› kafl›¤› tuz

32

UZAKTA

33

UZAKTA

eklemesiyle beraber, kavanozdaki içeri¤inüzerine bir parmak ç›ka cak kadar zeytinya¤›kat. Zeytinya¤›n› da paran varsa s›zma olarakkat… Pazarda yörenin kültürüne uygunnazar boncuklar› da var. Her fley nazarl›korada. Terli¤e ifllenen nazarl›k camlar, atnal› fleklindeki camlar, kalp ve bal›k fleklindekinazarl›klar ve daha hayalinize bileu¤ramayanlar….

‹flte üç flehir üç pazar. Üç ayr› ruh. Üç ayr›zevk. Üç ayr› damak tad›. Üç ayr› üretim.Üç ayr› dizayn. Üç ayr› gürültü. Ve üç ayr›insan…

Budapeflte:

Kazanlarda domuz çorbas›, küpte s›çak flarap...

Budapeflte:

Domuz çevirme, sosis ve domuz flifl ›zgara.

Budapeflte:

Pazar yeri barakas›nda seramikler

34

AKT‹V‹TE

FORMULA-1Rüzgâr›

FORMULA-1Rüzgâr›

35

Haz

›rla

yan

Fahr

ettin

Ç‹L

O⁄

LUf_

cilo

glu@

yaho

o.co

m

AKT‹V‹TE

‹stanbul Park pistinden F1 rüzgâr› geçti.Kimi televizyonlar›n bafl›nda, kimi pistinçevresindeki “belefl tepeler”den, kimitribünlerden seyretti yar›fl›; kimi biletlerioldu¤u halde yo¤un trafik yüzünden bugösterinin büyük bölümünü kaç›rd›.Yar›fl› ise Kimi Raikkonen kazand›.Fernando Alonso ikinci, Juan PabloMontoya üçüncü oldu. Ünlü pilotMichael Schumacher ise, yar›fl d›fl› kald›.Dünyan›n en önemli organizasyonlar›ndanbiri olarak biliniyor Formula 1 ya da F1dedi¤imiz yar›fl. Bu önem, yaln›zca enheyecanl› ve izleyicisi çok olan bir sporetkinli¤i olmas›ndan gelmiyor. Bu yar›fl›nyap›ld›¤› ülkeye parasal getirisi ve ülkenintan›t›m› da bu önemi belirleyen etmenlerdenbiri. Düflünün, F1 yar›fllar›n› televizyonlardangöstermeyen ülke neredeyse yok ve buyar›fl, canl› yay›nlarda yüz milyonlarca insantaraf›ndan izleniyor. Haliyle “F1 Türkiye”de öyle oldu. ‹stanbul Park pistinden bütündünyaya canl› olarak yay›mland›; tahmineniki milyar kifli izledi ve Türkiye ad›n›neredeyse duymayan kalmad›. Zaten F1’in,ülkenin tan›t›m› ve turizmi aç›s›ndan çokönemli oldu¤u ileri sürülüyor. Bir araflt›rmayagöre, bu yar›fllar› izleyen iki milyar kiflinin

yüzde 0,2’si, yar›flman›n yap›ld›¤› ülkeyesonradan turist olarak gidiyor. Ayr›cayar›flmalar› izleyen kitlenin yüzde 77’si,baflka ülkelerden geliyor ve bu kiflilergittikleri ülkede günde 325 dolar harc›yor.F1 Türkiye, 19-21 A¤ustos tarihlerindeyap›ld› ve yaklafl›k yüz bin kifli tribünlerdenizledi. Kaç yabanc›n›n gelmifl olabilece¤ini,yaklafl›k kaç gün ‹stanbul’da konaklad›¤›n›var›n siz hesaplay›n. Bu arada, gelecek y›llardaayr›ca gelebilecek turist kitlesini deunutmay›n.Peki, bu kadar önemli say›lan bir yar›fl olanF1 nedir? Biz buradan bafllayal›m anlatmaya.Sonra ‹stanbul Park pistinden ve buradakiyar›fltan söz edelim.Yaz›m›z›, F1 bayraklar›n›n diliyle bitirelim.F1 NED‹R?F1, en genel anlam›yla bir tür otomobilyar›fl›d›r. Ama otomobil yar›fllar› içinde,gerek yar›fl pisti, gerekse kullan›lan araçlarve kurallar› aç›s›ndan belki de en özelolan›d›r. F1, daha özele inildi¤inde GrandPrix yar›fllar›ndan biri olarak bilinir. GrandPrix’nin özelliklerinden biri, trafi¤e kapat›lm›flyollarda ya da benzer koflullar› tafl›yanparkurlarda yap›l›yor olmas›. F1, ilk kez1950 y›l›nda yap›lm›fl ve o y›l yar›fl› Alfa

F1, EN GENELANLAMIYLA B‹R TÜR

OTOMOB‹L YARIfiIDIR.AMA OTOMOB‹L

YARIfiLARI ‹Ç‹NDE GEREKYARIfi P‹ST‹, GEREKSE

KULLANILAN ARAÇLARVE KURALLARI

AÇISINDAN BELK‹ DE ENÖZEL OLANIDIR.

Romeo pilotu Guiseppe Farina kazanm›fl.Bildi¤iniz gibi F1 yar›fllar›nda kiflisel olarakyaln›zca pilotlar de¤il, ayn› zamanda markalaryar›fl›yor. ‹stanbul yar›fl›n› kazanan KimiRaikkonen, McLaren-Mercedes pilotuyduörne¤in. F1 yar›fl›n› en çok kazanan pilotise, ‹stanbul’da yar›fl d›fl› kalan MichaelSchumacher olmufl ve tam yedi kez dünyaflampiyonu olarak kürsünün en yüksekyerine ç›km›fl.F1 yar›fllar›, bir sezon boyunca de¤iflikülkelerde yap›l›yor ve bu yar›fllardaki s›ralamasonunda dünya flampiyonu ortaya ç›k›yor.Türkiye, Formula 1 ilk kez düzenledi ve buyar›fl› düzenleyen 26. ülke oldu.Hat›rlarsan›z, Türkiye Grand Prix’i 21A¤ustos’ta yap›ld› ve yukar›da dasöyledi¤imiz gibi, bu yar›fl›n pisti ‹stanbulPark pistiydi. San›r›m flimdi, uzun süre yar›fltarihine yetiflip yetiflemeyece¤i tart›fl›lan‹stanbul Park pistinden söz etmeliyiz.‹STANBUL PARK P‹ST‹Türkiye F1 takvimine al›n›nca, ‹stanbul Parkpistinin yap›m›na baflland›. Pistin temeliat›l›rken takvimler 10 Eylül 2003 tarihinigösteriyordu. Yar›fl›n hemen öncesindetamamlanan pist, 2.215.000 metrekare biralana kurulu. Pistin mimari Herman Tikle,pisti saat yönünün tersine koflulacak biçimdetasarlam›fl. Zaten yar›fla kat›lan pilotlar dabu özelli¤i dolay›s›yla pisti ilginç ve zorlu birparkur olarak nitelediler. Pisti ilginç k›laniniflleri ve rampalar› d›fl›nda 13 de viraj› var.Daha deneme sürüfllerinde bu virajlardansekizincisinin tehlikeli ve sürprizlere aç›k bir

viraj oldu¤unu söylemiflti pilotlar. ‹stanbulyar›fl›nda ciddi kazalar olmad›, ama buvirajdan sürüfl parkuru d›fl›na ç›kan pek çokpilot oldu.Yar›fl pistinin uzunlu¤u 5.378 metre ve‹stanbul yar›fl› 58 turdan olufluyordu. Yanipilotlar yar›fl› tamamlamak için bu pisti ellisekiz kez turlad›lar. ‹stanbul Grand Prix’indeen h›zl› tur zaman›na Kolombiyal› pilot JuanPablo Montaya imza att›. Montaya,1.24.770’lik derecesiyle en h›zl› tur zaman›nasahip oldu. Bu pisti bir buçuk dakikan›nalt›nda turlayan Montaya, ayn› zamanda enyüksek h›za ulaflan pilottu. Bu h›z saatte330.3 kilometre olarak tespit edildi. Buarada pistin geniflli¤inin de 14-21,5 metrearas›nda de¤iflti¤ini belirtelim. Pistin geniflli¤i,hem sürüfl kolayl›¤› sa¤lamas›, hem de di¤eraraçlar› geçme aç›s›ndan önemli. Birkaçtribünü bulunan ‹stanbul Park pistinin toplamseyirci kapasitesi yüz otuz bin. Yar›fllar› ise,yaklafl›k yüz bin biletli seyirci izledi. Buyar›fllar› izleyenler aras›nda sinema oyuncular›Ursula Andress ve Bo Derek, ünlü boksörMike Tyson da vard›.F1’‹N BU SEZON TAR‹H‹Formula 1, bir sezonda de¤iflik ülkelerdeyap›lan yar›fllarla sona eriyor. ‹stanbul’dakiyar›fl, on dördüncü yar›flt›. Pilotlar vemarkalar, Türkiye’den önce on üç parkurdayar›flm›fllard›. Bunlar s›ras›yla Avustralya,Malezya, Bahreyn, San Marino, ‹spanya,Monako, Avrupa, Kanada, ABD, Fransa,‹ngiltere, Almanya ve Macaristan GrandPrix’leriydi. Avustralya’da Giancarlo Fisichella

(Renault pilotu), Malezya’da FernandoAlonso (Renault pilotu), Bahreyn’de ve SanMarino’da gene Alonso, ‹spanya’da veMonako’da Kimi Raikkonen (McLaren-Mercedes pilotu), Avrupa Grand Prix’indeyeniden Alonso, Kanada’da yenidenRaikkonen, ABD’de Michael Shumacher(Ferrari pilotu), Fransa’da sezonun en baflar›l›pilotu say›lan Alonso, ‹ngiltere’de Juan PabloMontaya (McLaren-Mercedes pilotu),Almanya’da bir kez daha Alonso veMacaristan’da tekrar Raikkonen, damal›bayra¤› ilk gören pilotlar oldular. Raikkonende, Alonso gibi zaten bu sezonun favoripilotlar›ndan biriydi ve Türkiye Grand Prix’inialmas› sürpriz de¤ildi.Formula 1 yar›fllar›, yaln›zca pilotlar›n de¤ilmarkalar klasman›nda da önemli demifltik.‹stanbul yar›fllar› sonunda markalarklasman›ndaki s›ralama da flöyleydi: Renault(117 puan), McLaren-Mercedes (105 puan),Ferrari (86 puan), Toyota (68 puan),Williams-BMW (52 puan), Red Bull-Cosworth (24 puan), BAR-Honda (20 puan),Sauber-Petronas (14 puan), Jordan-Toyota(11 puan) ve Minardi-Cosworth (7 puan).Bu sezonun yar›fllar›n›n Renault ve McLaren-Mercedes aras›ndaki çekiflmeye sahneoldu¤unu söylemek yanl›fl olmaz.Markalardan söz aç›lm›flken, F1’in 55 y›ll›ktarihinde Ferrari’nin bütün yar›fllardapistlerde yer ald›¤›n› belirtelim. Ferrari’densonra tarihi en eski olan McLaren ise, 1966y›l›ndan itibaren pistlerde sürekli boygöstermifltir.

36

AKT‹V‹TE

37

AKT‹V‹TE

BAYRAKLARIN D‹L‹Yar›fllar›n heyecan› ve h›z› aras›nda görmekmümkünse, F1 pistlerinde çeflitli nedenlerlefarkl› bayraklar kullan›l›r. Bu bayraklar bazensallanmadan gösterilir bazen de sallanarak.Yaz›m›z› bu bayraklar›n ne anlama geldi¤iniaç›klayarak bitirelim.Damal› BayrakYar›fl sona erdi¤inde önce birinci pilot, sonrayar›fl› bitiren her pilot için sallan›r. Bu bayra¤›yar›fl direktörü ya da onun belirleyece¤i birgörevli kullanabilir.Beyaz BayrakPistte güvenlik arac› veya ambulans varkensallan›r. Ayr›ca yavafllayan bir arac› habervermek için de sallanabilir. Söz konusuaraçlar durdu¤u anda beyaz bayra¤›n yerinisar› bayrak al›r.K›rm›z› BayrakPisti kapatacak büyük bir kaza oldu¤unda,olumsuz hava flartlar›ndan dolay› yar›fldurdurulacaksa gösterilir. Pilotlar s›ralamay›de¤ifltirmeden durmak zorundad›rlar. Yar›flbu s›ralamaya göre bitebilir ya da ayn›s›ralamaya göre yeniden bafllat›labilir.Mavi BayrakBir pilotun di¤er bir pilota tur bindirmesis›ras›nda kullan›l›r. Öndeki arac›n bu uyar›yauyup yol vermesi gerekir. Uymamas›durumunda tur yiyecek araca siyah bayrakgösterilebilir.Sar› BayrakPistte tehlike yaratacak bir madde oldu¤uya da tehlike yaratacak bir kaza meydanageldi¤i zaman sallan›r. Bu s›rada pilotlar›n

birbirini geçmesi yasakt›r.

Yeflil BayrakTehlikeli durumun sona erdi¤ini gösterir.Örne¤in sar› ve beyaz bayraktan sonrasallan›rsa, bu iki bayra¤›n gösterdi¤i durumunortadan kalkt›¤› anlam›na gelir.Sar›-K›rm›z› BayrakSallanmadan gösterildi¤inde pistin yüzeyinintehlikeli bir maddeyle kapl› oldu¤unu iflareteder. Sallanarak gösterildi¤inde ise, pilotukaygan zemine yaklaflt›¤› konusunda uyar›r.Siyah BayrakArac›n kurallara uymamas› durumunda,pilotun numaras›yla birlikte sallan›r. Pilot ilkturda pist alan›na girmek zorundad›r.Siyah-Beyaz BayrakSportmenlik d›fl› bir davran›fl gösteren pilotanumaras›yla birlikte gösterilir.Siyah-Turuncu BayrakBu bayrakta siyah zeminin ortas›nda turuncuyuvarlak yer al›r. Arac›n mekanik bir sorunuoldu¤unda araç numaras›yla birlikte gösterilir.Araç pist alan›na girmek zorundad›r.

Formula 1 ‹stanbul Pisti

Pist - Çevreyolu - ‹çyollar

Pist uzunlu¤u 5.333 (m)

Pist geniflli¤i 14 - 21,5 (m)

Çevreyolu uzunlu¤u 5.482 (m)

‹ç yollar›n toplam uzunlu¤u 2.286 (m)

Pist toplam viraj say›s› 14 adet

Pist toplam viraj say›s› (sa¤) 6 adet

Pist toplam viraj say›s› (sol) 8 adet

Pist toplam düzlük say›s› 4 adet

En keskin viraj yar› çap› 15 (m)

Pist en uzun düzlük 720 (m)

Start-Finish düzlü¤ü uzunlu¤u 655,5 (m)

Teorik maksimum h›z 320,58 km/h

Pist düfley kurp say›s› 16 adet

Pistteki en yüksek boyuna e¤im 8,145 (%)

Altgeçit say›s› 2 adet

Üstgeçit say›s› 3 adet

Kullan›lacak lastik bariyer say›s› 124.000 adet

Tribün ve Otopark kapasiteleri�

Ana tribün 25.000 kifli

Geçici tribün 50.000 kifli

Do¤al tribün 50.000 kifli

V.I.P. Localar› kapasitesi 5.000 kifli

Toplam otopark kapasitesi 12.000 araç

Toplam kapasite 130.000 kifli

‹nsanlar kefir ad›n›, Rusya DevletBaflkan› Vladimir Putin’le ilgili ç›kanhaberlerle duydu. Putin her gün kefiriçiyordu. Asl›nda yaklafl›k bir y›ld›rbüyük süpermarketlerin raflar›nda,üzerinde kefir yazan mavi renkli plastikflifleler vard›. Sonra baz› gazete vedergilerde kefir hakk›nda yaz›largörmeye bafllad›k. Dört befl ay içerisindekefir markas› birken iki oldu, farkl›boyutlardaki fliflelerde ve hatta “light”olarak sat›lmaya bafllad›.Kefir, kefir tanelerinin sütü mayalamas›ylaoluflan, düzenli kullan›ld›¤›nda pek çokrahats›zl›¤a iyi geldi¤i düflünülen bir sütürünüdür. Görünümü koyu ayrana benzer,hafif ekfli bir tad› vard›r. Kefir ad› Türkçedeki"keyif" sözcü¤ünden gelir. Anavatan›Kafkaslard›r. Buradan dünyan›n dört biryan›na Türkler arac›l›¤›yla yay›ld›¤›düflünülmektedir. Bununla birlikte Türkiye’deyeni tan›nmaya bafllam›flt›r.Gerçekte iki tür kefir vard›r: su kefiri vesüt kefiri. fieffaf su kefiri, tanelerin su vefleker içinde mayalanmas›yla oluflur. Çeflitlimeyve sular›yla da su kefiri elde edilebilir.Ancak yayg›n olarak üretilen, tüketilen vebilinen süt kefiridir. Bu yaz›da da süt kefiriüzerine çeflitli bilgiler verilecektir.

38

SA⁄LIK

Çok

Kefir

derdedeva

39

Haz

›rla

yan

fiule

GÖ

NÜ

LSÜ

Zsu

lego

nuls

uz@

hotm

ail.c

om

SA⁄LIK

Kefir Söylencesi ve TarihiSöylenceye göre Hz. Muhammed kefiriKafkas Da¤lar›’nda yaflayan insanlara vermifl.Onlara kefir taneciklerinin s›rr›n› ve nas›lkullan›laca¤›n› ö¤retmifl. Bu tanecikleri kendihalklar›na yaymalar›n› buyurmufl ama baflkatoplumlara vermelerini yasaklam›fl. Aksitakdirde kefirin s›rr›n›n ve gücünün yokolaca¤›na inan›lm›fl. Bu sebeple de kefiryüzy›llarca Kafkaslarda sakl› kalm›fl.Kafkasya’da yaflayan insanlar›n sa¤l›kl› veuzun ömürlü olmalar› nesilden nesilegeçen bu kefir taneleri sayesinde oldu¤udüflünülmüfl.13. Yüzy›lda yaflam›fl ‹talyan gezgin MarcoPolo seyahatnamesinde kefirden bahseder.Ancak 19. Yüzy›la kadar kefiri Kafkas halklar›d›fl›nda pek bilen yoktur. 1800’lerinsonlar›nda Rusya’da sanatoryumlardatüberküloz, mide ve ba¤›rsak hastal›klar›n›ntedavisinde kefirin kullan›ld›¤› üzerinesöylentiler ç›kar. Bunun üzerine Rus bilimadamlar› kefir üzerine araflt›rmalar yapmayave yay›nlar ç›karmaya bafllar. 1908’deMoskova’da ilk fliflelenmifl kefir sat›fla sunulur.1920’lerde Rusya’da probiyotik (yararl›)bakteriler üzerine araflt›rmalar yap›l›rken,kefirde yo¤urda göre daha fazla say›da bubakterilerden oldu¤u görülür. Bunun üzerinebinlerce ton kefir üretilmeye bafllan›r.

1930’lardan sonra kefir Rusya’dan sonraAvrupa’ya ve Amerika’ya kadar yay›l›r.Bugün kefir baflta Rusya, Macaristan, KuzeyAvrupa ülkeleri ve ABD olmak üzeredünyan›n hemen her yerindetüketilmektedir. Pek çok ülkede yaln›zcakefir üretip satan markalar vard›r.Rusya’da marketlerde 10 kadar kefirçeflidi sat›lmaktad›r. Dünyaca ünlü ForbesDergisi’nin 2005 y›l› en iyi küçük iflletmelistesinde 38. s›rada Amerikan kefir üreticisiLifeway Foods yer almaktad›r.Türkiye’de kefir ilk defa 2004 y›l›ndaAlt›nk›l›ç firmas› taraf›ndan üretilmeyebafllanm›flt›r. ‹stanbul ve büyük illerdekisüpermarket zincirlerinde litrelik ve yar›mlitrelik plastik fliflelerde sat›lmakta. Birkaçay önce ayn› firma ya¤ oran› azalt›lm›flAlt›nk›l›ç-Kefir Light adl› yeni ürününüpiyasaya sürmüfltür.2005 y›l›nda ikinci bir kefir markas› ortayaç›kt›. Bursa’daki Eker firmas› kefir üretereklitrelik cam fliflelerde sat›fl›na bafllad›. EkerKefir de birçok süpermarketin raflar›ndayerini ald›. Geçti¤imiz yaz firma, meyveli kefir(çilekli, viflne, muz vs.) de üretip 150 ml’likplastik bardaklarda sat›fla ç›kard›. A¤ustos2005’te firma yetkilileri ile görüfltü¤üm s›radaEker meyveli kefirinin Bursa d›fl›nda sat›fl› içinde çal›flmalara bafllanm›flt›.

Kefir, Taneleri ve ÖzellikleriKefir taneleri beyaz veya sar›ms› renkte,05-3 cm boyutlar›nda karnabahara benzerjelatinimsi partiküllerden oluflur. Karmafl›kbir mikrobiyolojik yap›ya sahiptir. Bunlarkazein (süt proteini) ve birbiriyle ortakyaflayan mikroorganizmalarla birliktekoloniler oluflturur. Sütü fermante eder.Fermantasyon (mayalanma) sonras›ndasüzülüp yeniden kullan›labilir. Bu yüzdenhijyenik koflullarda üretim yap›ld›¤›,kullan›lmad›¤› zaman uygun flekilde sakland›¤›sürece kefir taneleri ölümsüzdür denebilir.Süt içerisinde mayalanarak kefir üretildikçebu taneler büyüyerek ço¤al›r. Gelenekselolarak kefir üretenler büyüyen kefirtanelerini bölerek baflkalar›na verirler,böylece halk aras›nda elden ele geçerekyay›l›r.Kefir yararl› bakteri (probiyotik) ve mayalar,proteinler, çok say›da vitamin, aminoasit veenzim içerir. Kefirde bol miktarda bulunanönemli aminoasitlerden biri olan triptofanile mineral maddelerden kalsiyum vemagnezyumun sinir sistemi üzerindesakinlefltirici etkisi oldu¤u bilinmektedir.Kefir B2, B12, K, A ve D vitaminleribak›m›ndan zengindir. Yo¤urda göre dahaince tanecikli yap›s› sindiriminin kolay olmas›n›sa¤lamaktad›r. Böylelikle rahats›z yafll›lar ve

40

SA⁄LIK

sindirim bozukluklar›na sahip olanlar dakullanabilir. Hatta bebeklere bile rahatl›klaverilebilir. Kefir istenen miktarda ve zamandatüketilebilir. Yaln›z yararlar›n›n ortadankalkmamas› için s›cak yeme¤e kat›larakkullan›lmamas› tavsiye edilmektedir.Kefirin Yararlar›Kefir besleyici, koruyucu, tedavileridestekleyici ve iyilefltirici bir süt içece¤idir.Ama bir ilaç de¤ildir. Düzenli tüketildi¤inde,içerdi¤i mineraller, vitaminler veantioksidanlar sayesinde baz› rahats›zl›klar›giderdi¤i ve baz› hastal›klar›n oluflmas›n›engelledi¤i belirlenmifltir. Hücre yenileyicibir özelli¤e sahiptir. Ba¤›fl›kl›k sistemineyard›mc› oldu¤u, AIDS gibi rahats›zl›klar›nkötüye gitmesini yavafllatt›¤›, afl›r› yorgunluk,herpes ve kansere karfl› olumlu etkilerininoldu¤u belirtilmektedir. Ayr›ca uykubozukluklar›, depresyon ve hiperaktivitegibi rahats›zl›klar için de kullan›labilir. Kefirinyüksek tansiyon, bronflit ast›m, kemikerimesi, kan, karaci¤er ve safra bozukluklar›,damar sertli¤i, egzama, idrar yolu iltihaplar›,ç›banlar, mide ve ba¤›rsak rahats›zl›klar›naiyi geldi¤i bilinmektedir. Diyet yapanlar içinçok zengin bir besin deste¤idir. Bir su barda¤›kefir yaklafl›k 120 kaloridir.Evde Kefir Nas›l Üretilir?Türkiye’nin pek çok yerinde piyasada sat›fltabulunan kefirlerden sat›n alabilirsiniz. Ancakbunlar›n içinde kefir taneleri yoktur. Kefirtaneleri ‹stanbul’daki M›s›r Çarfl›s›’nda veülkemizin çeflitli yerlerinde baz› aktarlardasat›l›yordu. Ama son zamanlarda

‹stanbul’daki aktarlarda bulunam›yormufl.Kefir tanesine talep artt› ve bu yüzdenaktarlar›n elinde mi kalmad›, yoksa kefirinfabrikasyon üretiminden sonra ortadan m›kald›r›ld› bilemem. Yaln›z baz› üniversitelerin(örne¤in, Ege Üniversitesi, Uluda¤Üniversitesi, Ankara Üniversitesi) g›damühendisli¤i veya süt ürünleriyle ilgilibölümlerinden hâlâ temin edilebilir.‹nternette kefirle ilgili binlerce sayfan›nyan› s›ra çeflitli konuflma gruplar› da var.Aralar›nda kefir al›flverifli de yap›yorlar.Belki bu yolla da kefir tanelerineulaflabilirsiniz. Düzenli kefir üretiminebafllad›ktan sonra bunlar ço¤alaca¤› içinsiz de baflkalar›na verebilirsiniz (bana dasekiz ay önce ablam vermiflti).Evde kefir üretmek için bir kavanoz, plastiksüzgeç, süt ve buzdolab›n›z olmas› yeterli.Arzuya göre ya¤l› veya ya¤s›z, çok farkl›sütlerle (inek, koyun, keçi, hindistancevizi,haya soya ve pirinç sütü) kefir yap›labilir.Temiz bir kavanoz içerisine kefir tanelerinikoyup üzerine 4-5 parmak süt koyup odas›cakl›¤›nda bir gün bekletti¤inizde kefirinizmayalan›yor ve içime haz›r hale geliyor.Mayalanma süresi artt›kça veya süt azkonulursa daha koyu ve daha ekfli bir kefirelde edilir. Mayalanan kefiri plastik süzgeçlesüzerek bir barda¤a koyup içebilirsiniz. Dahasonra kefir tanelerini çeflme alt›nda iyicey›kay›p temiz kavanoza sütle birlikte yenidenmayalanmaya b›rakabilirsiniz. E¤er bir sürekefir yapmayacaksan›z kefir tanelerininüzerine içme suyu koyarak a¤z› kapal› bir

kavanozda buzdolab›nda saklaman›z gerekir.Kefirinizi bu flekilde buzdolab›nda haftalarca,hatta aylarca saklayabilirsiniz. Kuflkusuz sütiçinde mayalay›p her gün düzenli tüketereksa¤l›¤›n›z üzerindeki etkilerini gözlemek çokdaha yararl› olacakt›r.