Cilt:2 Sayı:9 Eylül 2015 - Akılcı İlaç Kullanımı...tarafından hazırlanmıú ve “Türkiye Klinikleri Farmakoloji Özel Dergisi Akılcı İlaç Kullanımı Özel Sayısı

Cilt:2 Sayı:9 Eylül 2015

EDİTÖR

Uzm. Ecz. Elif SARIGÖL

Yayın Kurulu

Prof. Dr. İrfan ŞENCAN

Prof. Dr. Özkan ÜNAL

Uzm. Dr. Muhammet Ali ORUÇ

Prof. Dr. Ahmet AKICI

Dr. Ali ALKAN

Ecz. Mesil AKSOY

Dr. Dyt. Pınar GÖBEL

Bio. Züleyha YAVUZ

İLETİŞİM ADRESİ: Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu, Söğütözü Mahallesi 2176. Sok. No:5

PK 06520 Çankaya/ANKARA

Tel:+90 (312) 218 30 00 F:+90 (0312) 218 34 60

Soru ve önerilerinizi [email protected] e-posta adresine gönderebilirsiniz.

1

Türkiye Akılcı İlaç Kullanımı Bülteni

Cilt 2; Sayı 9; Eylül 2015

Yazarlar

Ecz. Mesil AKSOY

Dr. Ali ALKAN

Uzm. Dr. Fatma İŞLİ

mailto:[email protected]

İçindekiler

Editörün Önsözü …………………………………….......................................................3

Sağlık Bakanlığı’nın Akılcı İlaç Kullanımını Yaygınlaştırma Faaliyetleri……..…..…4

Mesil AKSOY, Ali ALKAN, Fatma İŞLİ

(Türkiye Klinikleri J Pharmacol-Special Topics 2015;3(1):19-26)

2



3

Editörün Önsözü

Akılcı İlaç Kullanımı Bülteni’nin Eylül 2015 sayısında, “Türkiye Klinikleri” dergisinin izniyle,

Akılcı İlaç Kullanımı Birim Sorumlusu Ecz. Mesil AKSOY, birim çalışanlarımızdan Uzm. Dr.

Fatma İŞLİ ve Akılcı İlaç Kullanımı ve İlaç Tedarik Yönetimi Daire Başkanı Dr. Ali ALKAN

tarafından hazırlanmış ve “Türkiye Klinikleri Farmakoloji Özel Dergisi Akılcı İlaç Kullanımı

Özel Sayısı Cilt 3 Sayı 1”de yayımlanmış olan “Sağlık Bakanlığı’nın Akılcı İlaç Kullanımını

Yaygınlaştırma Faaliyetleri“ yazısına yer verilmiştir. Bu yazıda Ülkemizde şimdiye kadar

yürütülmüş olan Akılcı İlaç Kullanımı çalışmaları ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir.



Sağlık Bakanlığı’nın Akılcı İlaç Kullanımını Yaygınlaştırma Faaliyetleri

(Türkiye Klinikleri dergisinin izniyle Türkiye Klinikleri Farmakoloji Özel Dergisi Akılcı İlaç Kullanımı Özel Sayısı’ndan alınmıştır.)

Orijinal makaleye aşağıdaki bağlantı üzerinden ulaşılabilir.

Mesil AKSOY, Ali ALKAN, Fatma İŞLİ (Türkiye Klinikleri J Pharmacol-Special

Topics 2015;3(1):19-26)

http://www.turkiyeklinikleri.com/journal/farmakoloji-ozel-dergisi/1304-

4257/tr-index.html

Özet

Akılcı İlaç Kullanımı (AİK) çalışmaları dünyada 30 yıldan beri sürdürülmektedir. Akılcı olmayan

ilaç kullanımı sadece ülkemizde değil tüm dünyada halk sağlığını etkileyen ciddi bir sorun

olarak devam etmektedir. Dünya Sağlık Örgütü’nün önerileri doğrultusunda ülkemizde “AİK

Programı” yürütülmektedir. Bugün Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu’nun “Akılcı İlaç

Kullanımı ve İlaç Tedarik Yönetimi Dairesi”ne bağlı “Akılcı İlaç Kullanımı Birimi” olarak faaliyet

gösteren oluşumun 2010 yılında “Akılcı İlaç Kullanımı Şube Müdürlüğü” olarak kurulmuş

olması, AİK konusunda ülkemizde atılmış en önemli adımlardan birisidir. Bu yapısal oluşumun

kurulmasıyla birlikte Türkiye’de AİK ile ilgili faaliyetler hız kazanmıştır. Bakanlığımızın

koordinatörlüğünde yürütülmekte olan AİK faaliyetleri “Akılcı İlaç Kullanımı Ulusal Eylem Planı

2014-2017” çerçevesinde etraflı biçimde yeniden hazırlanmış ve uygulamaya konulmuştur.

Reçete izleme ve değerlendirme işlemi bu faaliyetler arasında oldukça ilgi çekenlerinden

birisidir. Ülkemizde AİK’in yaygınlaştırılması amacıyla geliştirilen Reçete Bilgi Sistemi (RBS)

aracılığıyla hekimlerimizin yazdığı reçete verileri analiz edilip, değerlendirilip bunlarla ilgili

bilgilendirmeler yapılmaktadır. Bakanlığımızın yürütmekte olduğu bu ve ilgili diğer faaliyetlere

yazıda ayrıntılı şekilde yer verilmeye çalışılmıştır.

Anahtar Kelimeler: Akılcı ilaç kullanımı; Sağlık Bakanlığı; Akılcı İlaç Kullanımı Ulusal Eylem

Planı

4



http://www.turkiyeklinikleri.com/journal/farmakoloji-ozel-dergisi/1304-4257/tr-index.html











Akılcı İlaç Kullanımı (AİK); ilk defa 1985 yılında Kenya-Nairobi’de gerçekleştirilen Dünya Sağlık

Örgütü (DSÖ) toplantısında, “kişilerin klinik bulgularına ve bireysel özelliklerine göre; uygun

ilacı, uygun süre ve dozda, kendilerine ve topluma en düşük maliyetle sağlayabilmeleri”

olarak tanımlanmıştır.1 Bu tanımda yer alan maddelerden birinin veya birkaçının

karşılanmaması durumu akılcı olmayan ilaç kullanımı (AOİK) olarak kabul edilmektedir. 2 AOİK;

hastaların tedaviye uyumunun azalmasına, ilaç etkileşimlerine, antibiyotiklere karşı direnç

gelişmesine, hastalıkların tekrarlamasına ya da uzamasına, karşıt olay görülme sıklığının

artmasına ve tedavi maliyetlerinin artmasına neden olabilmektedir.2 DSÖ’nün tahminlerine

göre; ilaçların %50′sinden fazlası uygun olmayan şekilde reçetelenmekte, sağlanmakta veya

satılmaktadır.2 Tüm hastaların yarısı da ilaçlarını doğru şekilde kullanamamaktadır. 2 AOİK

sadece ülkemizde değil tüm dünyada halk sağlığını etkileyen ciddi bir sorun olarak devam

etmektedir. Bu bağlamda DSÖ ülkelere AİK’in teşvik edilmesi için 12 temel düzeltici faaliyet

önermektedir (Tablo 1).2

Tablo 1. DSÖ’nün AİK’in teşvik edilmesi için belirlediği ve ülkelere önerdiği 12 temel düzeltici

faaliyet

Türkiye’de 1990’lı yıllarda başlatılan AİK faaliyetleri, DSÖ’nün önerileri doğrultusunda

yürütülmektedir. Bunların bir kısmı akademik, eğitim, araştırma, sivil toplum kuruluşu

faaliyetleri vb. adlar altında yapılmakla birlikte önemli kısmı Sağlık Bakanlığı’nın (SB)

öncülüğünde ve desteğiyle dünden bugüne gelmiş faaliyetlerdir. Bunların pek çoğuna SB ya

doğrudan öncülük etmiş ya da doğrudan veya dolaylı olarak destekleyici, teşvik edici rol

üstelenmiştir. Geçmişten bugüne yürütülmekte olan bu faaliyetler özetlenecek olursa şu

5



6

etkinliklerin ön plana çıktığı söylenebilmektedir;

SB 1992 yılında AİK ile ilgili saha çalışmalarını başlatmıştır. Tıp Fakültelerinde “Probleme dayalı

akılcı tedavi eğitimi” uygulanmasına ve yaygınlaştırılmasına aktif katkı sağlanmaya çalışılmıştır.

1998/99 Orta Vadeli İşbirliği Programı kapsamında DSÖ ile SB arasında AİK konusunda bir

çalışma başlatılmış ve AİK’in yaygınlaştırılmasına dönük çalışma toplantıları, bilgilendirici bir

takım faaliyetlerde bulunulmuştur.3 AİK kaynak sıkıntısına çare olması amacıyla ilki 1999 yılında

basılan “Türkiye İlaç Kılavuzu - TİK” hekim ve eczacılara tavsiye edilmiştir.4 SB, çoğu

Bakanlıkça düzenlenen bir kısmı da çeşitli sivil toplum kuruluşlarının organize ettiği AİK ile ilgili

pek çok eğitim faaliyetine destek sağlamıştır. Bu sayede aralarında günümüzde AİK ile çeşitli

platformlarda uğraş veren çoğu hekim AİK konusunda bilgili yetişmiş insan gücü kazanımına

katkıda bulunulmuştur.5 2002-2003 yıllarında Tanı ve Tedavi Rehberinin ilk kez basımı ve

revizyonu yapılmıştır.6 DSÖ’nün “Reçete Yazma Rehberi” ve “Eğiticilere Yönelik Reçete Yazma

Rehberi” ve “Akılcı İlaç Kullanımı Konusunda Halk Eğitimi” kitabı ve ilgili bazı başka kaynaklar

Türkçeye çevrilmiş ve basımları gerçekleştirilmiştir.7-9 2006’da “AİK Çalıştayı” gerçekleştirilmiştir.

Eczacılıkta AİK eğitimi uygulanmaya başlamıştır. SB tarafından “Uzaktan Erişimle AİK Eğitimi”

ön çalışma programını 2010 yılında başlatmıştır. 2010 yılında “Ulusal AİK Koordinasyon Kurulu”

kurulmuştur. Bu gelişmeyi aşağıda ayrıntısına değinilen Bakanlığımız bünyesinde AİK’in yapısal

oluşum süreci izlemiştir. SB tarafından, ülke genelinde kapsamlı saha verileri toplanarak AİK ile

ilgili araştırmalar yapılmış ve raporları yayımlanmıştır.10-13 2011’de “International Conference

for Improving Use of Medicines (ICIUM)” konferansı Antalya’da gerçekleştirmiştir. “Akılcı İlaç

Kullanımı” kitabı SB Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü tarafından 2013 yılında

yayımlanmıştır.14

Bu yazının aşağıdaki bölümlerinde SB’nin doğrudan yürüttüğü faaliyetlerin ayrıntısına yer

verilmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda öncelikle AİK’in Türkiye’de yapılanmasına değinilmiş,

ardından AİK konusunda yürütülen faaliyetleri daha koordineli biçimde anlaşılmasına yardımcı

olacak şekilde “Akılcı İlaç Kullanımı Ulusal Eylem Planı 2014-2017”nin ayrıntılarına yer

verilmiştir. Reçete izleme ve değerlendirme faaliyeti bu faaliyetler arasında oldukça ilgi çeken

ve ülkemize has yönleri bulunan, muhatapları tarafından yapılan geri bildirimlerde başarılı

kabul edilen bir faaliyet olarak tanımlanmaktadır. Ülkemizde AİK’in yaygınlaştırılması amacıyla

geliştirilen Reçete Bilgi Sistemi (RBS) aracılığıyla hekimlerimizin yazdığı reçete verileri analiz



7

edilip, değerlendirilip bunlarla ilgili bilgilendirmeler yapılmaktadır. Yazıda bunun ayrıntısına

yer verilmiş ve bu çerçevede Gaziantep’te yürütülen pilot bölge çalışmasının bulguları

okuyucularla paylaşılmaya çalışılmıştır. İlaç kullanımı verilerinin kıyaslanabilir verilere

dönüştürülmesi AİK açısından araştırma ve rutin hizmet yönleri başta olmak üzere pek çok

yarar sağlamaktadır. Bu etkinliklerin verimli sürdürülmesi için tek taraflı değil tüm tarafların

konu hakkında bilgi sahibi olması gerekmektedir. Bu bağlamda önemsenen bir analiz yöntemi

olan ve Bakanlığımızın da sıkça kullandığı, ATC-DDD metodolojisinde ilaç tüketimi

hesaplaması işleminden kısaca söz edilmiştir.

Türkiye’deki Akılcı İlaç Kullanımı Yapılanması

Ülkemizde AİK çalışmaları 20 yıldan uzun bir zamandan beri sürdürülmektedir. 2010 yılında

Sağlık Bakanlığı tarafından önemli bir adım atılarak 12 Ekim 2010 tarih 6420 sayılı Bakan

Oluru ile İlaç ve Eczacılık Genel Müdürlüğü bünyesinde “Akılcı İlaç Kullanımı Şube Müdürlüğü”

kurulmuştur. Akılcı İlaç Kullanımı Şube Müdürlüğü koordinasyonunda 81 İlde AİK il temsilcisi

belirlenmiş ve illerde AİK faaliyetleri yürütülmüştür. 2 Kasım 2011 tarihinde 28103 sayılı

Resmi Gazete’de yayımlanan 663 Sayılı “Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve

Görevleri Hakkında Kanun Hükümde Kararname” ile Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumu

(TİTCK) kurulmuştur. Bunu takiben Mart 2012’de TİTCK bünyesinde “Akılcı İlaç Kullanımı,

İlaç Tedarik Yönetimi ve Tanıtım Dairesi” kurulmuştur. 23 Ocak 2014 tarihli ve 9573 sayılı

Makam Onayı ile yürürlüğe konulan “Türkiye İlaç ve Tıbbi Cihaz Kurumunun Hizmet

Birimlerine Bağlı Daire Başkanlıklarının Görevlerine Dair Yönerge” ile, ilgili dairenin adı “Akılcı

İlaç Kullanımı ve İlaç Tedarik Yönetimi Dairesi olarak değiştirilmiştir. Akılcı İlaç Kullanımı ve

İlaç Tedarik Yönetimi bünyesinde kurulun beş birimden biri olan “Akılcı İlaç Kullanımı

Birimi” tarafından AİK ile ilgili iş ve işlemler takip edilmekte ve yürütülmektedir. AİK ile ilgili

faaliyetler yürütülürken gerek alanında uzman akademisyenlerin gerekse konunun kamudaki

paydaşlarının görüş ve önerileri dikkate alınmaktadır. Bu nedenle alanında uzman

akademisyenlerden ve “Akılcı İlaç Kullanımı Ulusal Eylem Planı 2014-2017” kapsamında

sorumluğu olan kamu kurum/kuruluşlarından temsiliyetin sağlandığı “AİK Bilimsel Danışma

Kurulu” kurulmuştur. “Akılcı İlaç Kullanımı Ulusal Eylem Planı 2014-2017” uygulamaya

konulduktan sonra Mart 2014’te 81 ilde AİK faaliyetlerini yürütmek ve koordinasyonu



8

sağlamak amacıyla İl Sağlık Müdür Yardımcısının koordinatörlüğünde İl Sağlık Müdürlüğü, İl

Halk Sağlığı Müdürlüğü ve Kamu Hastaneleri Birliği Genel Sekreterliklerinden en az bir teknik

çalışanın temsilci olduğu “AİK İl Koordinatörlüğü” oluşturulmuştur.

Akılcı İlaç Kullanımı Ulusal Eylem Planı 2014-2017

AİK, ilacın üretiminden atığının imhasına kadar geçen süreci kapsamaktadır. Tanı ve tedavi

süreçleri göz önüne alındığında hekim, eczacı, yardımcı sağlık personeli, ilaç sektörü, halk

(hasta, hasta yakını vb.) ve meslek örgütleri/diğer sivil toplum kuruluşları/medya AİK’de

sorumluluk sahibi taraflardır. Bu çerçeveden bakıldığında AOİK çok sayıda etkene bağlı

olabilecek bir sorundur. Böyle bir sorunun da ancak multidisipliner bir yaklaşımla

çözümlenebileceği düşünülmektedir. Bu bağlamda, AİK’i destekleyecek faaliyetlerin

yürütülmesi için koordinasyon ve işbirliğinin sağlanması; ayrıca hekim, eczacı, yardımcı sağlık

personeli, halk ve ilaç sektörüne yönelik AİK konusunda davranış değişikliği oluşturmak amacı

ve etki edilen taraflarda AİK ile ilgili farkındalık, bilgi ve bilinç düzeylerini artırmak hedefiyle

sorumluluk sahibi tüm tarafları kapsayacak şekilde TİTCK Akılcı İlaç Kullanımı ve İlaç Tedarik

Yönetimi Dairesi tarafından “Akılcı İlaç Kullanımı Ulusal Eylem Planı 2014-2017” hazırlanmıştır.

Uzun zamandır üzerinde çalışılan ve AİK danışma Kurulunun da görüş ve önerileriyle

şekillenen bu plan 30 Ocak 2014 tarihli ve 12612 sayılı Bakan Oluru sonrasında uygulamaya

konulmuştur.

Akılcı İlaç Kullanımı Ulusal Eylem Planı 2014-2017: 6 başlık, 20 stratejik hedef ve

toplamda 99 faaliyetten oluşmaktadır. Tablo 2’de görüldüğü gibi bu planda; AİK yapılanması

ve koordinasyon, hekim, eczacı, yardımcı sağlık personeli, halk ve ilaç sektörü ayrı başlıklarda

ele alınmıştır. Her ana başlık için idari düzenlemeler ve planlamalar, tanıtım, eğitim ile izleme-

değerlendirme olmak üzere dört alt başlıkta faaliyetler planlanmıştır.15

“AİK Yapılanması ve Koordinasyon” başlığında 5 faaliyet planlanmıştır. AİK ile ilgili

çalışmaların yürütülmesi, yapılandırılmanın tamamlanması ve güçlendirilmesi hedefiyle

merkez yapının desteklenmesi, il temsilciliklerinin yeniden yapılandırılması, hastanelerde

bulunan AİK ekiplerinin yeniden oluşturulması ve görev ve sorumluluklarının belirlenmesi,

Bilimsel Danışma Kurulu ve alt çalışma gruplarının oluşturulması ve faal hale getirilmesi, DSÖ

başta olmak üzere uluslararası kurum ve kuruluşlarla işbirliği yapılması bu başlıkta planlanan

faaliyetlerdir.15



Tablo 2. “Akılcı İlaç Kullanımı Ulusal Eylem Planı 2014-2017”nin 6 ana başlıkta yürüttüğü

faaliyetlerin alt faaliyet alanlarına göre dağılımının ayrıntıları

“Hekim” başlığında toplam 29 faaliyet planlanmıştır. AİK ve kanıta dayalı tıp uygulamaları

hakkında hekimler için bilgilendirme materyallerinin oluşturulması; Tıp ve Diş Hekimliği

Fakültelerinin eğitim müfredatlarına AİK ile ilgili ders ve staj programlarının eklenmesinin

sağlanması; asistan hekimlerin uzmanlık eğitim müfredatına AİK’in eklenmesi; aile

hekimleri için uygulanan uzaktan eğitim programında AİK’e yer verilmesi; bilimsel

toplantılarda AİK konusuna yer verilmesi; AİK konusunda konuşmacı ve eğitici havuzunun

oluşturulması; reçete verilerinin analiz edilip, değerlendirilip hekimlere kendileri ile ilgili

bilgilendirme yapılmasına imkân sağlayan RBS işlerliğinin arttırılması ve aile hekimleri başta

olmak üzere tüm hekimlere kendileri ile ilgili bilgilendirmelerin yapılabilmesi; tanı ve tedavi

rehberlerinin oluşturulması ve hekimlere ulaştırılması; e-reçete sistemi ile koordineli

çalışan ilaçların karşıt etkileri ve ilaç etkileşimleri ile ilgili uyarı verebilen bir sistemin

altyapısının oluşturulması; ülkemizde kalıtsal kanama bozuklukları için ulusal bir veri tabanı

oluşturulmasına ve etkin hasta takibine imkân sağlayan “Hemophiline Portal ve Proje”sinin

etkin şekilde yürütülmesinin sağlanması bu başlıkta öne çıkan faaliyetlerdir. 15

“Eczacı” başlığında toplam 17 faaliyet planlanmıştır. Eczacılık fakültelerinde AİK ile ilgili

multidisipliner eğitim modelinin geliştirilmesi; hastane eczacılarına ve serbest eczacılara

yönelik meslek içi eğitim programlarının planlanması ve uygulanması; eczacıların ilaçlar ile

ilgili bilgilere ulaşılabileceği cep telefonu ve tablet bilgisayarlarla uyumlu çalışabilen bir yazılım

geliştirilmesi ve kullanıma sunulması; ilaç bilgilendirmelerinin ve etiketlemelerin e-reçete

sistemi ile uyumlu hale getirilmesinin sağlanması bu başlıkta öne çıkan faaliyetlerdir. 15

9



“Yardımcı Sağlık Personeli” başlığında toplam 12 faaliyet planlanmıştır. Yardımcı sağlık

personeli yetiştiren lise, ön lisans, lisans, lisansüstü programlarının eğitim müfredatlarına AİK

ile ilgili ders veya staj programı eklenmesinin sağlanması; başta aile hekimliği ve toplum

sağlığı merkezlerinde çalışan yardımcı sağlık personellerine yönelik hizmet içi eğitim

programlarında AİK konusunun işlenmesi ve ilaç uygulama yollarına yönelik yardımcı sağlık

personelini bilgilendirici eğitim videolarının oluşturulmasının sağlanması bu başlıkta öne

çıkan faaliyetlerdir. 15

“Halk” başlığında toplam 23 faaliyet planlanmıştır. AİK il temsilcileri desteği ile illerde AİK ile

ilgili tanıtım etkinlikleri ve eğitim seminerleri düzenlenmesi; çocuklar için oyun, hikaye kitabı

şeklinde bilgilendirici tablet uygulama modüllerinin geliştirilmesi ve kullanıma sunulmasının

sağlanması; çocukların yaşlarına uygun olacak şekilde AİK konusunda bilgilendirme

yapılmasının sağlanması; Milli Savunma Bakanlığı, Adalet Bakanlığı ve Aile ve Sosyal

Politikalar Bakanlığı ile işbirliği içinde projeler geliştirilerek eğitimler verilmesi; ilaçların

kullanma talimatı ile ilgili bilgilere ulaşabilecek yazılımlar geliştirilmesi ve kullanıma

sunulması; ilaç formlarının uygulama yollarını ve dikkat edilecek hususları içeren kısa

bilgilendirme videolarının oluşturulması ve bitkisel ilaçların bilinçsiz kullanımları ile ilgili AİK

kapsamında farkındalık oluşturulmasının sağlanması bu başlıkta öne çıkan faaliyetlerdir. 15

“İlaç Sektörü” başlığında toplam 13 faaliyet planlanmıştır. Ürün tanıtım temsilcilerine

yönelik kayıt sisteminin oluşturulması ve AİK konusunu da içeren yeterlilik eğitimi

verilmesi; güvenlik aralığı dar ilaç gruplarının güvenli ambalaja geçmesinin sağlanmasına

ve soğuk zincire tabi farmasötik ürünlere zaman-sıcaklık indikatörü yerleştirilmesine yönelik

düzenlemeler yapılması bu başlıkta öne çıkan faaliyetlerdir. 15

Ayrıca tüm taraflara yönelik olarak AİK kampanyalarının düzenlenmesi; www.akilciilac.gov.tr

web sitesinin ve sosyal medyanın etkin yönetimi ile bilgi paylaşımının sürdürülmesi; sağlık

hizmet sunucuları için AİK’e münhasır sempozyumların düzenlenmesi ve AİK kaynak

kitaplarının hazırlanması planlanmıştır. 15

Bu planda tüm dünyayı ve geleceğimizi ilgilendiren çok önemli bir tehdit olan antibiyotik

direncinin önüne geçmek adına antibiyotiklerin akılcı kullanımın sağlanması, psikiyatrik

hastalıkların ve göğüs hastalıklarının tedavisinde kullanılan ilaçların, ayrıca çoklu ilaç

10



http://www.akilciilac.gov.tr/







kullanımının yüksek olduğu yaşlı hasta gruplarında ilaçların akılcı kullanımının sağlanması ve

hemofili hastalarının kayıt altına alınarak hemofili ilaçlarının akılcı kullanılmasının sağlanması

öncelikli faaliyet alanları olarak kabul edilmiştir. Bu plan kapsamındaki faaliyetler 4 yıllık bir

sürece yayılmış ve ulaşılması amaçlanan hedefler, ihtiyaçlara ve önceliklere göre farklı zaman

dilimlerinde gerçekleştirilmek üzere planlanmıştır. 15

“Akılcı İlaç Kullanımı Ulusal Eylem Planı 2014-2017” kapsamında planlanan her bir faaliyet için

sorumlu kurum/kuruluş(lar), işbirliği yapılacak kurum/kuruluş(lar), beklenen faydalar,

hedef(ler), izleme ve kontrol için sağlanacak veri ve ilerleme göstergesi belirlenmiştir. 15

Planlanan bu faaliyetlerin; Bakanlığımıza bağlı Kurumlar ve Genel Müdürlükler, Sosyal

Güvenlik Kurumu, Milli Eğitim Bakanlığı, Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı, Adalet Bakanlığı,

Milli Savunma Bakanlığı, Yüksek Öğretim Kurumu, Üniversiteler, meslek örgütleri, sivil toplum

kuruluşları ve medya ile işbirliği içinde gerçekleştirilmesi hedeflenmiştir. 15

Bu plan kapsamında AİK İl Koordinatörlükleri tarafından illerde eğitim faaliyetlerine

başlanmıştır. Ürün tanıtım elemanlarına yönelik AİK konusunu da içeren yeterlilik eğitimi

verilmeye başlanmıştır. Ayrıca bazı illerimizde AİK ile ilgili paneller ve sempozyumlar

düzenlenmektedir. TİTCK Akılcı İlaç Kullanımı ve İlaç Tedarik Yönetimi Dairesi tarafından

çeşitli illerde başta hekimlerimiz olmak üzere tüm sağlık çalışanlarımıza yönelik olarak

değerlendirme ve eğitim toplantıları yapılmaktadır. Hastane eczacılarına yönelik olarak

eğitimler düzenlenmektedir. AİK ve kanıta dayalı tıp konusunda hekimlerimize yönelik

“Türkiye Akılcı İlaç Kullanımı Bülteni” hazırlanmıştır. İlk sayısı 1 Ekim 2014 tarihinde olmak

üzere aylık olarak bu bültenler www.titck.gov.tr ve www.akilciilac.gov.tr web adreslerinde

yayımlanmakta ve ayrıca aile hekimlerimize e-posta olarak da iletilmektedir. Sağlık

Araştırmaları Genel Müdürlüğü ile Finlandiya Tıp Birliği Duodecim arasında Kanıta Dayalı Tıp

Rehberinin elektronik versiyonunun kullanımı için anlaşma yapılmıştır. Dilimize çevrilen ve

ülkemize uyarlaması yapılan bu rehberler başta aile hekimleri olmak üzere tüm hekimlerin

kullanımına açılmıştır. Sağlığın Geliştirilmesi Genel Müdürlüğü ile işbirliği içinde halka yönelik

bilgilendirme broşürleri hazırlanmıştır. Ayrıca Yalova AİK İl Koordinatörlüğü tarafından

hazırlanan ve Doğu Marmara Kalkınma Ajansı tarafından kabul olunan “Yalova Akılcı İlaç

Kullanımı Toplumsal Farkındalık Projesi” kapsamında sağlık çalışanlarımıza ve halkımıza

yönelik, profesyonel tiyatro ekibi tarafından komedi-dram dalında “Hapı Yuttuk” isimli tiyatro

11



http://www.titck.gov.tr/














oyunu hazırlanmıştır. Bu oyunun belirli zamanlarda gösterimi yapılmaktadır.

Reçete Bilgi Sistemi

DSÖ’nün 12 temel düzeltici faaliyetinden biri kurumsal çerçevede izleme, değerlendirme ve

geri bildirim sistemlerinin geliştirilmesidir. Bu kapsamda 26 Ekim 2010 tarihinde Hıfzıssıhha

Mektebi Müdürlüğü’nde AİK’in yaygınlaştırılması amacıyla Dünya Bankası destekli Reçete

Değerlendirme Projesi (RDP) başlatılmıştır. Bu proje kapsamında Aile Hekimliği Bilgi Sistemi

(AHBS) üzerinden verilerin alınarak tüm aile hekimlerinin reçetelerinin izlenmesine,

değerlendirilmesine ve kendi reçeteleri ile ilgili bilgilendirmenin yapılabilmesine imkân

sağlayan elektronik bir sistem geliştirilmiştir. 32 ilde yapılan pilot çalışmanın başarılı olması

sonucu ülke geneline yaygınlaştırılmasına ve adının Reçete Bilgi Sistemi olarak

değiştirilmesine karar verilmiştir. 15 Ocak 2013 tarihi itibariyle tüm sağlık kurumlarında e-

reçete uygulamasına geçilmesiyle, SağlıkNET2’den alınan verilerle tüm hekimlerin reçeteleri

izlenebilmekte, değerlendirilebilmekte ve kendi reçeteleri ile ilgili hekimlere bilgilendirme

yapılabilmektedir.

RBS’de hekime ait istatistikler, illere ve ülkeye ait istatistikler ile illere ait dönemsel trend

analizleri bulunmaktadır. RBS aracılığıyla il, ilçe, hastane, aile sağlığı merkezi ve hekim

bazında farklı parametrelerde analizler ve değerlendirmeler yapılabilmektedir.

Ekim 2013 itibariyle ülkemizdeki tüm aile hekimlerinin RBS üzerinden kendi reçete verileri ile

ilgili yapılan analizleri ve değerlendirmeleri görebilmeleri için gerekli teknik çalışmalar

tamamlanarak, Kasım 2013 itibariyle yaklaşık 22.000 aile hekimine kendi reçeteleri ile ilgili

bilgilendirme yapılmaya başlanmıştır.

Gaziantep Pilot Bölge Çalışması Örneği

Türkiye’de RBS verileri incelediğinde, 81 ilde aile hekimlerinin düzenlediği reçetelerde

“Antibiyotik bulunan reçete yüzdesi” değerlerinin ülke ortalamasının 2011 yılında %34,94,

2012 yılında ise %33,99 olduğu tespit edilmiştir. Aynı parametrede %57,58 ve %55,49 yüzde

değerleri ile her iki yılda da Gaziantep ilinin ilk sırada yer aldığı saptanmıştır. Bu nedenle

Gaziantep, akılcı olmayan antibiyotik kullanımının nedenlerinin araştırılması, aksayan yönlerin

tespiti ve düzeltici faaliyetlerde bulunulması amacıyla pilot il olarak seçilmiştir.

12



Bu doğrultuda, 5 Temmuz 2013 tarihinde Gaziantep iline saha ziyareti yapılmış; Gaziantep İl

Halk Sağlığı Müdürlüğü ile Gaziantep İl Sağlık Müdürlüğü yöneticilerinin ve RBS verilerine

göre seçilmiş 25 aile hekimin bulunduğu bir toplantı gerçekleştirilmiştir. Bu toplantıda

katılımcılara Gaziantep’te görev yapan aile hekimlerinin antibiyotik reçeteleme durumu

hakkında genel bilgilendirme yapılmıştır. Bu ziyaretin devamı niteliğinde 23-25 Eylül 2013

tarihleri arasında, “Gaziantep İli Akılcı Antibiyotik Kullanımı Değerlendirme Toplantıları”

gerçekleştirilmiştir. İlk gün Gaziantep’te görev yapan serbest eczacılarla, ikinci gün aile

hekimleriyle son gün ise hastanelerin enfeksiyon kontrol komitelerinde görev alan sağlık

çalışanları ile bir araya gelinerek, Gaziantep’te görev yapan aile hekimlerinin antibiyotik

reçeteleme durumu hakkında bilgilendirmeler yapılmıştır. 21-22 Şubat 2014 tarihleri arasında

Gaziantep İl Sağlık Müdürlüğü ve Gaziantep Eczacı Odası girişimiyle TEB Akademi tarafından,

eczacılara yönelik “Uygun Antibiyotik Kullanımı ve Klinik Eczacı” konulu eğitim düzenlenmiştir.

5 Ağustos 2014 tarihinde “Akılcı İlaç Kullanımı Bilimsel Danışma Kurulu” üyesi

akademisyenlerin desteğiyle Gaziantep’te görev yapan tüm hekimlere yönelik olarak

enfeksiyon hastalıkları özelinde “Akılcı Antibiyotik Kullanımı Eğitim ve Değerlendirme

Toplantısı” düzenlenmiştir.

İlgili saha ziyaretleri sonrası Gaziantep’te görev yapan aile hekimlerinin RBS aracılığıyla

Ekim 2013 - Haziran 2014 tarihleri arasındaki aylık reçete verileri bir önceki yılın aynı ayları ile

karşılaştırılarak Şekil 1, 2 ve Tablo 3, 4’te ayrıntılarına yer verilmiştir. Bu şekiller

incelendiğinde “Antibiyotik bulunan reçete yüzdesi” parametresinde Ekim 2013-Haziran 2014

tarihleri arasında aylık 6,40-13,09 arasında düşüşlerin olduğu görülmektedir. Bu düşüşler,

Ekim 2013-Haziran 2014 tarihleri arasında aile hekimlerinin oluşturdukları reçetelerde

antibiyotiklerin tercih edilmesinde aylık olarak %9,86-20,15 arasındaki oranlarda azalmaya

işaret etmektedir.

13



Şekil 1: Gaziantep ilinde 2012 ve 2013 yıllarının son üç ayında yapılan reçete analizlerinde

“antibiyotik bulunan reçete yüzdeleri”nin dağılımı

Şekil 2: Gaziantep ilinde 2013 ve 2014 yıllarının ilk altı ayında yapılan reçete analizlerinde

“antibiyotik bulunan reçete yüzdeleri”nin dağılımı

14



%

ATC-DDD Metodolojisinde Tüketim Verilerinin Hesaplanması

RBS aracılığıyla reçete verilerinin analiz edilip değerlendirilmesinin yanı sıra ülkemize ait ilaç

tüketim verilerinin ATC-DDD metodolojisine göre hesaplanması ile ilgili çalışmalar da TİTCK

tarafından yürütülmektedir. ATC-DDD metodolojisi; DSÖ tarafından desteklenen, yönetilen ve

geliştirilen bir yöntemdir. Bu yöntem ilaç tüketim istatistiklerinin sunumuna ve doğru şekilde

karşılaştırılmasına imkân sağlamaktadır. 16 Bu yöntemle “AİK Ulusal Eylem Planı 2014-2017”

kapsamındaki öncelikli çalışma alanlarımızdan biri olan antibiyotiklere ait 2011 yılı tüketimi,

IMS verileri ile hesaplanmıştır. Bu veriler ile DSÖ ve Belçika Antwerp Üniversitesi

koordinatörlüğünde yürütülen “Doğu Avrupa Ülkelerinde Antibiyotik Kullanımı: Dünya Sağlık

Örgütü Avrupa Bölge Ofisi Koordinatörlüğünde Çapraz-Ulusal Veri Tabanı Çalışması”na katılım

sağlanmıştır.17 Bu çalışmada Avrupa Birliği üyesi olmayan DSÖ’nün Avrupa bölgesinde bulunan

Türkiye’nin de içinde bulunduğu 13 ülkenin ulusal antibakteriyel kullanım verileri, DSÖ’nün

ATC/DDD metoduyla analiz edilmiş ve DDD/1000 kişi/gün (DID) şeklinde belirtilmiştir.14 Bu

çalışmaya katılan ülkeler içinde 42,28 DID ile ülkemiz ilk sırada yer alırken 15,2 DID ile

Ermenistan son sırada yer almıştır.17 Ülkemizde 2014 Yılında SB Türkiye Halk Sağlığı Kurumu

15



Tablo 3. Gaziantep ili için yapılan reçete analizlerinde 2012 ve 2013 yıllarına ait son üç aylık

zaman diliminde “antibiyotik bulunan reçete yüzdeleri”ndeki değişime ait dağılım

Tablo 4. Gaziantep ili için yapılan reçete analizlerinde 2013 ve 2014 yıllarına ait son altı aylık

zaman diliminde “antibiyotik bulunan reçete yüzdeleri”ndeki değişime ait dağılım

koordinatörlüğünde; TİTCK’nın, T.C. Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı’nın ve konusunda

uzman akademisyenlerin desteğiyle “Ulusal Akılcı Antibiyotik Kullanımı ve Antimikrobiyal

Direnç Stratejik Eylem Planı” çalışmaları başlatılmıştır. Ülkemizdeki tüm ilaç gruplarına ait

tüketimlerin ATC-DDD metodolojisiyle hesaplaması ile ilgili çalışmalar da TİTCK tarafından

yürütülmektedir. Ayrıca Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumu’na bağlı tüm hastanelerin bu

metodolojiyle hesaplanan 100 yatak başına düşen antibakteriyel tüketiminin hesaplanması ve

bu hastanelere geri bildirim yapılması ile ilgili teknik çalışmalara devam edilmektedir.

Sonuç olarak TİTCK’nın kurulması ve devamında bu çatı altında AİK Birimi’nin kurulmuş

olması, ülkemizde AİK çalışmaları için adeta bir milat olmuştur. Bu sayede önceki yıllarda

başlatılan faaliyetler, kurumsal çerçevede daha organize olmuş ve ivme kazanmıştır. AİK’in

yaygınlaştırılması açısından bundan çok daha önemlisi, 2012 itibariyle AİK konusunda

yürütülen çalışmalar, etraflı bir planlama ve bilirkişi desteğiyle, Kurumumuz çalışanlarının

katkılarıyla ülke ve dünya ölçeğinde ses getiren faaliyetlere dönüşmüştür. AİK’in uzun soluklu

bir süreç olduğu ve halen önemli AOİK sorunlarımız bulunduğu göz önüne alındığında

önümüzde ülke olarak alınması gereken oldukça fazla yol bulunduğu söylenebilir. AOİK’in

neden olduğu sorunlar toplumun her kesimini ilgilendirmektedir. AİK’in sağlanması ve

planlanan bu faaliyetlerin ve yürütülen tüm çalışmaların başarıyla beklenen hedeflere

ulaşabilmesi için her paydaşın üzerine düşen görevi yerine getirmesi gerekmektedir. TİTCK,

yaptığı durum tespiti sonrası tüm paydaşları kapsayan bir plan çerçevesinde, gerekli düzeltici

faaliyetlerin hem planlayıcısı hem de paydaşların desteğiyle azimli bir uygulayıcısı olmuştur ve

olmaya da devam edecektir.

16



Kaynaklar

1. World Health Organization. The rational use of drugs: Report of the Conference of Experts Nairobi, 25-29 November; 1985.

2. World Health Organization . Promoting Rational use of Medicines: Core Components. WHO Policy Perspectives on Medicines. Report WHO/EDM/2002.3. Geneva: WHO; 2002.

3. Oktay Ş. Bir toplantının ardından: “Türkiye’de rasyonel ilaç kullanımı ilkelerinin yerleştirilmesinde farmakoterapi eğitimi ve klinik farmakolojinin yeri” çalışma toplantısı. Türk Farmakoloji Derneği Bülteni. Sayı: 57;Kasım Aralık 1999.

4. Kayaalp SO. TİK-6 2011-2012 Formüleri: Türkiye İlaçla Tedavi Kılavuzu TİK-6 2011-2012 Formüleri. Pelikan Yayıncılık ve Ltd Şti; 2011.

5. Akıcı A. Türkiye’de Akılcı İlaç Kullanımı Uygulamaları ve Klinik Farmakoloji Çalışma Grubunun Katkıları. Türk Farmakoloji DerneğiKlinik Farmakoloji Çalışma Grubu E-Bülteni, Sayı 55; Ocak 2012.

6. T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Projesi Genel Koordinatörlüğü. Birinci Basamağa Yönelik Tanı ve Tedavi Rehberleri 2003.

7. De Vries TPGM, Henning RH, Hogerzeil HV, Fresle DA. Guide to Good Prescribing. WHO/Action Programme on Essential Drugs, Geneva, 1994. (T.C. Sağlık Bakanlığı, Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü. Reçete Yazma Rehberi (Türkçe Çeviri: Oktay Ş, Kocabaşoğlu YE, Mollahaliloğlu S, Uğurlu M. Ankara, 2003).

8. Hogerzeil HV, Barnes KI, Henning RH, Kocabasoglu YE, Möller H, Smith AJ, Summers RS, de Vries TPGM. Teacher’s Guide to Good Prescribing. World Health Organization,Geneva, 2001. (T.C. Sağlık Bakanlığı, Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü. Eğiticilere Yönelik Reçete Yazma Rehberi (Türkçe Çeviri Ed: Mollahaliloğlu S.).

9. T.C. Sağlık Bakanlığı Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü. Akılcı İlaç Kullanımı Konusunda Halk Eğitimi (Türkçe Çeviri Ed: Utku A). Ankara, 2004.

10. T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü “Birinci Basamakta Akılcı Reçete Yazımı” Araştırma Serisi 7. Ankara: 2011.

11. T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü “Hekimlerin Akılcı Reçeteleme Yaklaşımı” Araştırma Serisi 8. Ankara: 2011.

12. T.C. Sağlık Bakanlığı Refik SaydamHıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü “Toplumun Akılcı İlaç Kullanımına Bakışı” Araştırma Serisi 9. Ankara: 2011.

13. T.C. Sağlık Bakanlığı Refik Saydam Hıfzıssıhha Merkezi Başkanlığı Hıfzıssıhha Mektebi Müdürlüğü “Hekimlerin Akılcı İlaç Kullanımına Bakışı” Araştırma Serisi 10. Ankara: 2011.

14. Akıcı A. Akılcı ilaç kullanımı. T.C. Sağlık Bakanlığı Sağlık Araştırmaları Genel Müdürlüğü Yayını. 1. Baskı. Ankara; 2013.

15. “Akılcı İlaç Kullanımı Ulusal Eylem Planı 2014-2017” (Yayımlanmamış Rapor) http://www.akilciilac.gov.tr/wp-content/uploads/2014/11/aik-ulusal-eylem-plani.pdf

16. WHO Collaborating Centre for Drug Statistics Methodology, Guidelines for ATC classification and DDD assignment 2014. Oslo, 2013

17. Versporten A, Bolokhovets G, Ghazaryan L, Abilova V, Pyshnik G, Spasojevic T, et al; WHO/Europe-ESAC Project Group. Antibiotic use in eastern Europe: a cross-national database study in coordination with the WHO Regional Office for Europe. Lancet Infect Dis 2014;14(5):381-7.

17



http://www.akilciilac.gov.tr/wp-content/uploads/2014/11/aik-ulusal-eylem-plani.pdf
























Documents

Cilt:2 Sayı:9 Eylül 2015 - Akılcı İlaç Kullanımı...tarafından hazırlanmıú ve “Türkiye Klinikleri Farmakoloji Özel Dergisi Akılcı İlaç Kullanımı Özel Sayısı