PHAN TCH CAU TRUC TINH THE BANG PHNG PHAP NHIEU XA TIA XPHAN II

I. CONG THC NHIEU XA CUA VULF BRAGG1. NHAN XET CHUNGNhng tia X cho hnh anh ro net vi o chnh xac cao hn Dung tia X.

Tia X c tao ra nh ong phat tia X. Bc song ngan nhat ma ong co the phat ra lien quan ti hieu ien the gia anod va catod cua ong phat tia bi cong thc:

2. Cong thc nhieu xa cua Vulf Bragg:Chieu mot chum tia X song song va n sac (co xac nh) len mot tinh the di goc trt oi vi mot ho mat mang nao o. Chum tia X se phan xa tren cac mat thuoc cung ho o di cung goc . Ta co:Cac tia phan xa t cung 1 mat mang (tia I, II) co hieu ng i: = AG FE = 0 Cac tia phan xa tren cung 1 mat mang cung pha nhau.

Goi la hieu ng i cua cac tia phan xa t cac mat lan can nhau ta co: = AB ACma : AB = d/sin ; AC = ABcos2 = d(1 cos2)/sin = 2dsin2/sin = 2dsinTrong quang hoc, ieu kien e cac tia song co cung bc song co cc ai giao thoa la:2dsin = n : ieu kien nhieu xa cua Vulf Bragg

NHAN XET Thc nghiem chng to cong thc Vulf Bragg co o chnh xac rat cao. Mac du cong thc nay suy ra t mot iem xuat phat ro rang khong ung ve mat vat l, o la s phan xa tia X tren nhng mat nguyen t tng tng. Ch nhng phep o that chnh xac mi phat hien c nhng sai lech cua cong thc, nhng sai lech o lien quan ti hien tng khuc xa cua tia X trong tinh the.

goc tai O. phng trung vi phng cua tia X ti. o ln cua k : II. CAU PHAN XA CUA EWALDEwald a ra mot phng phap n gian vao viec giai quyet bai toan sau: Cho mot chum tia X ti, bc song ri tren mot tinh the at mot hng cho trc. Hoi co tia phan xa nao khong? Hng cua no nh the nao?

Gia s co nut cua mang ngc nam tren mat cau nay tai B.

CHNG MINHT (1) va (2) suy ra:2dhklsin =

DANG TONG QUAT CUA IEU KIEN NHIEU XA VULF - BRAGGCong thc Vulf Bragg co the viet di dang tong quat sau: Tia phan xa se ng vi nhng nut nao cua mang ngc nam tren mat cau Ewald.Neu khong co nut nao tren mat cau, tc khong co tia nhieu xa. Nhng neu quay tinh the quanh A, luc o mang ngc quay theo, v vay bao gi cung co the a mot nut bat k Ghkl len mat cau neu Ghkl 4/.

NHAN XET Dng cau Ewald cho phep tm bang hnh hoc nhng tia nhieu xa gay bi mot tia ti cho trc tren mot tinh the.ay la phng phap ai cng khai thac cua anh nhieu xa. Cong thc Vulf Bragg ung vi moi loai song truyen trong moi trng tuan hoan. V vay, trong nhieu trng hp con co the dung chum electron hay chum ntron co nang lng thch hp vao viec phan tch cau truc tinh the.

III. CAC PHNG PHAP CHUP TINH THE BANG TIA XMoi tinh the cua mot loai vat chat co d ac trng rieng cho mnh khong lan vi cac chat khac du cac tinh the khac loai co cung cau truc.Trong phan tch cau truc: biet , o bang thc nghiem (anh nhieu xa) Xac nh c d.Mot chum tia ti S ri tren mot ho mat mang vi mot goc bat k noi chung khong cho tia nhieu xa S v ieu kien Vulf Bragg cha thoa. Muon thu c chum tia nhieu xa ngi ta dung mot trong hai cach sau:Gi co nh tinh the va tia ti: thay oi cua chum tia ti dung tia trang: phng phap Laue.Gi = const, v tr tia ti co nh: xoay tinh the e goc thay oi t 0 90o se co mot v tr phu hp ieu kien Vulf Bragg thu c tia nhieu xa: phng phap Debye - Scherrer, phng phap n tinh the xoay.

1. PHNG PHAP LAUEDung chum tia X trang chieu qua mot diapham roi vao mot n tinh the gan tren gia.ng vi moi ho mat mang bat k lam vi tia ti mot goc nao o se co mot bc song thch hp e thoa ieu kien Vulf Bragg cho anh nhieu xa.Qua anh nhieu xa ta co the xac nh c:Tnh oi xng cua tinh the.Ap dung c cho cac tinh the co hnh dang khong hoan chnh.nh hng c tinh the.Nghien cu lech mang: vet nhieu xa dai lech mang.

BUONG CHUP LAUE Gom au giac ke, ni at n tinh the vi nh hng xac nh so vi chum tia ti va buong phim phang at trc giao vi chum tia ti. Neu mau u mong e tia X xuyen qua, ngi ta chup theo s o truyen qua va anh nhieu xa nhan c goi la anh Laue truyen qua, goi tat la anh Laue.Neu mau day, chup theo s o phan xa va anh nhieu xa nhan c goi la anh Laue ngc hay con goi la epigram.

ONG PHAT TIAOng phat tia lam viec che o bc xa lien tuc, tc ien ap u be e bc xa ac trng hoac cha co hoac co nhng vi cng o thap.Nh bc xa lien tuc, chum tia a sac co bc song thay oi t :min = 0,2.10-10 m en max = 2.10-10 mANH NHIEU XAAnh nhieu xa gom mot loat cac vet nhieu xa. Cac vet nay the hien tnh oi xng cua tinh the theo cach nh hng tinh the luc chup. Phng phap Laue thng dung e xac nh hng truc tinh the va tnh oi xng cua tinh the.

THIET B CHUP PHO BANG PHNG PHAP LAUE

2. PHNG PHAP N TINH THE QUAYDung tia X n sac chieu qua diapham ti tinh the nam truc cua buong chup co ban knh 57,3 mm.Tinh the quay quanh truc vi toc o 2 vong/phut.Dung phng phap nay e xac nh thong so mang T cua chuoi trung vi truc quay cua tinh the. Khi o ch can quay tinh the dao ong t 5o 15o.Trng hp can ch so hoa cac vet nhieu xa ta phai xoay tinh the toan vong. Chu y khi lap tinh the phai trung truc quay vi mot truc quan trong cua tinh the. Ngi ta thng chup ba anh nhieu xa vi truc quay trung vi truc [100], [010] va [001].

3. PHNG PHAP CHUP PHIM DEBYE SHERRER ( PHNG PHAP BOT)Khi chieu mot chum tia X vao mau vi bc song , bao gi cung co nhng manh tinh the ngau nhien nam theo hng sao cho mat mang d cua chung thoa ieu kien Vulf Bragg Khi o no se cho tia nhieu xa. Cac tia nay nam tren ng sinh cua mot non tron xoay co nh la mau truc la tia ti vi na goc nh la 2.ng vi nhng ho mat mang d khac cua tinh the ta co cac mat non tia nhieu xa khac nhau vi ieu kien d /2 (e sin 1).Phng phap bot cho phep xac nh c goc cua tia nhieu xa bi cac ho mat mang khac nhau tnh c d qua ieu kien Vulf Bragg.

BUONG CHUP TRONG PHNG PHAP DEBYE-SCHERRY

Buong chup bang kim loai co mot diapham xuyen qua thanh e co mot chum tia X song song manh t ngoai roi vao cot mau. oi dien vi diapham la mot man huynh quang nho e ieu chnh buong chup cho tia X ri vuong goc mau.Mau a tinh the dang bot hoac mot so ln cac manh tinh the nho c 1/100 1/1000 mm phan bo hon on c nen thanh khoi, thong thng co dang mau tru, ng knh 5 8 mm. Ngoai ra co the dung mau phang.Phim c lap sat thanh trong buong chup va buong chup c che toi hoan toan.Vi cac ho mat mang dhkl thoa ieu kien Vulf Bragg ta se thu c tren phim cac tia nhieu xa la cac vach hnh tru oi xng qua vet tia ti.

4. PHNG PHAP NHIEU XA KE (diffractometer) (PHNG PHAP EM XUNG)La phng phap ghi nhan anh nhieu xa Rntgen bang cach em so lng xung (hoac toc o tao xung) sinh ra trong ong em kieu ion hoa hoac kieu nhap nhay.u iem: Cho phep trong vong vai chuc phut ghi c toan bo bieu o nhieu xa cua vat lieu, trong khi o theo phng phap chup anh phai mat vai gi hoac lau hn. Qua trnh phan tch, gia cong so lieu thc nghiem cung n gian, nhanh chong va chnh xac hn.

Mau: co dang a phang tron ~ 2 cm, day 1 2 mm khi chup mau quay trong mat phang quanh truc cua no.Ong em: Tai v tr nhan tia nhieu xa.Goc xoay: thay oi t O 90o, buong ion hoa xoay theo vi toc o goc 2.V tr cua ong em co o chnh xac ti 0,01o. V ch ghi cac vach nhieu xa nam mot pha tia ti nen v tr goc Oo phai that chnh xac (hieu chnh goc Oo da vao mau chuan a biet trc.Dung nhieu xa ke cho phep xac nh cng o tia nhieu xa cua mot vach theo thi gian.Bang phng phap ion hoa, da vao so lng xung tao ra trong mot n v thi gian co the anh gia c cng o cua tia Rntgen. t