1

PARAZYTOLOGIA WYKADY 2009/2010

CHOROBY PASOYTNICZE KONI Zenon Sotysiak

By M.

2

DEFINICJA PASOYTA RODZAJE PASOYTNICTWA Pasoyt - organizm wykorzystujcy organizm innego gatunku jako rodowisko ycia i rdo poywienia. Pasoyt jednoywicielski (parasrtus monoxenicus) = monokseniczny- Organizm pasoytujcy tylko w/na jednym gatunku ywiciela (swoisty dla jednego gatunku ywiciela). Pasoyt rnoywicielski (parasitus heteroxenicus) = heterokseniczny - Organizm, ktry pasoytuje lub moe pasoytowa przez cay okres swego rozwoju lub danym stadium rozwojowym w rnych gatunkach ywicieli Pasoyt stay (parasitus permanens) - Organizm, ktry prowadzi pasoytniczy tryb ycia przez cay cykl yciowy (we wszystkich stadiach) Pasoyt okresowy (parasiius periodicus) - Organizm pasoytujcy jedynie w pewnym okresie swego osobniczego cyklu yciowego, np. kleszcze, niektre nicienie Pasoyt wewntrzny (endoparasitus)- Pasoyt bytujcy wewntrz ciaa ywiciela (w jamie ciaa, narzdach wewntrznych, tkankach). Pasoyt zewntrzny - (ectoparasitus)- Pasoyt bytujcy na powokach ciaa lub w uchykach i zagbieniach komunikujcych si bezporednio ze rodowiskiem zewntrznym Pasoytnictwo fakultatywne (parasitismus facultativus) = przygodne - gdy pasoytnictwo ujawnia si w sprzyjajcych ku temu warunkach; w innych przypadkach organizm jest wolno yjcy

Okresy Okres patentny- okres jawny, (okres od momentu dojrzaoci pciowej do momentu mierci pasoyta). Okres prepatentny- niejawny, (okres od momentu wniknicia do organizmu do czasu dojrzaoci pciowej pasoyta).

ywiciele 1. ywiciel ostateczny - Pasoyt osiga dojrzao pciow i rozmnaa si drog pciow 2. . ywiciel poredni Pasoyt yje w stadium larwalnym, rozmnaa si na drodze bezpciowej i jest niezbdny w cyklu rozwojowym pasoyta 3. ywiciel, parateniczny, rezerwuarowy, przejciowy - Pasoyt nie przechodzi adnego rozwoju w tym dodatkowym ywicielu lecz jest ogniwem porednictwa w przenoszeniu pasoyta do ywiciela ostatecznego

Cykl rozwojowy pasoytw 1. Prosty, bezporedni (nicienie) 2. Zoony, poredni (przywry, tasiemce)

Charakterystyka pierwotniakw na podstawie sposobu odywiania Heterotroficzne cudzoywne (zaliczane do wiata zwierzt) - odywiaj si gotowymi substancjami organicznymi (odywiajce si drog osmozy, pinocytozy, a niektre pobierajce pokarm w postaci staej, np. drog fagocytozy bd te przez otwr gbowy cytostom). Autotroficzne samoywne; s to zwykle wiciowce, tzw. barwne - Zawieraj chromatofory z chlorofilem, dziki czemu mog syntetyzowa wglowodany z substancji nieorganicznych (s one ogniwem czcym wiat rolinny ze zwierzcym). Miksotroficzne zmiennoywne - W zalenoci od warunkw mog odywia si samo- lub cudzoywnie ROZMNAANIE SI PIERWOTNIAKW Rozmnaanie bezpciowe to: a) podzia mitotyczny na dwie komrki potomne b) podzia wielokrotny (przykadem jest schizogonia), w wyniku ktrego powstaje od kilku do kilku tysicy osobnikw potomnych; c) pczkowanie wewntrzn tzw. endodyogenia, kiedy to w obrbie komrki macierzystej powstaj dwie komrki siostrzane; d) pczkowanie, bdce swoistym rodzajem podziau, kiedy to z substancji osobnika macierzystego powstaj stopniowo osobniki potomne

Rozmnaanie pciowe pierwotniakw polega na: a) podziale zygoty powstaej z poczenia si gamet, przy czym gamety powstawa mog z przeksztaconych trofozoitw i wwczas zwane s gamontami b) w wyniku zoonego procesu zwanego gamogoni po dojrzeniu zygoty rozpoczyna si proces mniej lub bardziej intensywnych podziaw zwany sporogoni, w wyniku ktrego powstaj sporozoity c) swoistym procesie pciowymkoniugacji, wystpujcym u orzskw (Ciliata). Polega na wzajemnej wymianie przez dwa osobniki (koniuganty) czci mikronukleusa, tzn. pronukleusw

3

Podkrlestwo: Protozoa- Pierwotniaki Trypanosomatozy (trypanosomatoses)

Krlestwo: Protista Podkrlestwo: Protozoa-Pierwotniaki Typ: Sarcomastigophora Rzd; Kinetoplastida Rodzina: Trypanosomatidae- widrowce

CYKLOMORFOZA U WIDROWCW

A trypanosoma trypomastigota, B - epimastigota, (crithidia) C - promastigota, (leptomonas) D leiszmania /amastigota E sferomastigota

(jdro, kinetoplast, kinetosom z wici)

PRZEKRJ PRZEZ Trypanosoma sp.

AT - PRZESTRZE OTACZAJCA WI B CIAKO PRZYPODSTAWNE F - WI FV- WODMCZKA POKARMOWA Gl- GLYKCSOM GO- APARAT GOLGIEGO KI KINETOPLAST ZAWIERAJCY WKENKA DNA MI - MTOCHONDRIUM N - JDRO NU - JDERKO RER SZORSTKA SIATECZKA RDPLAZMATYCZNA ST- PODBONOWE MICROTUBY

TRYPANOSOMOZY U KONI Trypanosoma brucei Trypanosoma congolense Przenoszona przez muchy tse-tse, a take mechanicznie przez bki (Tabanidae) rdem inwazji s dzikie przeuwacze

4

Trypanosoma evansi A posta smuka B posta krpa

Surra

Wywoywana jest przez Trypanosoma evansi Wystpuje gwnie w pnocnej Afryce, poudniowej Azji, rodkowej i Poudniowej Ameryce. Sporadycznie moe pojawia g w poudniowej Europie. Przebieg tej inwazji u koni jest zwykle ostry, Gwnymi objawami s nawroty gorczki, obrzki oraz postpujce wyniszczenie.

Trypanosomozy koni (trypanosomatoses)

Trypanosoma equiperdum zaraza stadnicza koni

widrowiec koski jest podobny pod wzgldem budowy do innych widrowcw rodzaju Trypanosoma Dugo ciaa 2428 m Maksymalna szeroko 2.6 m Jest wrzecionowatego ksztatu, zaopatrzony w aparat ruchu, tj. wi, bon falujc i kinetoplast Owalne jdro znajduje si w rodku lub nieco poza rodkiem ciaa. Jest gatunkiem jedno postaciowym (monomorficznym),

Zaraza stadnicza koni

Okres pierwszy zmiany chorobowe s miejscowe i dotycz zewntrznych, narzdw pciowych (obrzk niezapalny, naderki i owrzodzenia bony luzowej oraz plamy bielacze), po namnoeniu si w nich pierwotniakw.

Okres drugi uoglnienia si choroby w wyniku parazytemii objawia si gwnie pokrzywkowymi zmianami na skrze, z ktrych "obrzki talarowate", o rednicy 5-20 cm, s jedynym patognomonicznym objawem zarazy stadniczej. 1 Poza zmianami skrnymi i obrzkiem obwodowych wzw chonnych obserwuje si wyrane osabienie i chudnicie chorych zwierzt

Okres trzeciostatni okres choroby (wystpujcy zwykle po wielu miesicach trwania choroby) Objawia si zaburzeniami ze strony ukadu nerwowego. Objawy nerwowe rozpoczynaj si przeczulic skry i tkliwoci tkanek w miejscu przebiegu pni nerwowych, nieco pniej, w nastpstwie poraenia nerww ruchowych, wystpuj niedowady i bezwady poczone z zanikiem mini. W tym okresie do charakterystycznym objawem jest jednostronnezwykle lewostronne poraenie nerwu twarzowego, co powoduje bezwad lewych mini mimicznych twarzy i lewej maowiny usznej (tzw. twarz asymetryczna w wyniku opadnicia maowiny usznej, powieki i warg po lewej stronie). Cakowity czas trwania choroby nie leczonej wynosi od 1 do 2 lat, a miertelno dochodzi moe do 50%

Inne trypanosomozy koni Trypanosoma equinum - Mal de caderas Mal de caderas wystpuje w Ameryce Poudniowej Choroba ma przebieg najczciej przewleky, wrd objaww postpujcych porae okolicy krzyowo-ldwiowej I wynikajcych std niedowadw, a nawet porae koczyn tylnych. Poza tym pojawia si mog obrzki, postpujce osabianie i wyniszczenie. Przenoszona mechanicznie przez muchy z rodzaju Stomoxys, bki (Tabanidae), a nawet przez karmice si krwi (nietoperze wampiry). Przypuszcza si, e rdem inwazji jest jeden z gatunkw gryzoni amerykaskich,

W Ameryce Poudniowej, poza mal de caderas, wystpuje choroba zwana peste boba" wywoywana przez Trypanosoma venezuelense

W Ameryce rodkowej natomiast wystpuje trypanosomatoza zwana murrina lub darrengueira, wywoywana przez Trypanosoma hippicum.

5

CYKL KOKCYDII A - Trzy komrki nabonkowe jelita drewniaka, do pierwszej przenika merozoit, ktry w drugiej i trzeciej wyrasta w posta kulist - schizont B - Bi - wielokrotny podzia jdra. C - D tworzenie si merozoitw, E pocztki gametogenii F makrogametocyt Fi mikrogametocyt G redukcja chromatyczna makrogametocytu, Gi tworzenie si mikrogamet H - makrogameta, Hi mikrogamety I otorbiona zygota oocysta J M tworzenie si sporoblastw N podzia na sporozoity O - opuszczanie sporocysty przez sporozoity P sporozoity

Schemat budowy sporulowanej oocysty rodzaj Eimeria: 1 - wieczko biegunowe, 2 - mikropyle, 3 - otoczka wewntrzna, 4 - ciako biegunowe, 5 - otoczka zewntrzna, 6 -ciako hialinowe, 7- sporozoit, 8 - cialko resztkowe sporocysty, 9 - ciako resztkowe oocysty, 10 - sporocysta, 11- ciaka Stieda

Eimeria leuckarti

Kokcydioza u rebit Gatunek: Eimeria leuckarti- kokcydioza jelit cienkich. Gatunek: Klossiella equi lokalizuje si w komrkach nabonka kanalikw nerkowych i powoduje stan zapalny nerek

KOKCYDIOZA JELIT KONI Obraz kliniczny - towarzyszca biegunka - przewlekajca si choroba prowadzi do wyniszczenia - zmiany anatomo-patologiczne nieytowe zapalenie jelit cienkich

6

BABESZJOZA KONI BABESIA EQUI BABESIA CABALLI Wystpuje w poudniowej Europie. Przenosicielami s kleszcze: Hyalomma dromedari Hyalomma marginatum Rhipicephalus bursa Rhipicephalus sangineus

Uproszczony cykl rozwojowy Babesia (Piroplasma)

Schizogonia u ssakw Podczas pobierania krwi kleszcze przenosz wraz ze lin inwazyjne sporozoity. Wnikaj one do krwinek czerwonych i dziel si przez endodiogeni lub podzia prosty. Dojrzae trotozoity czsto s poczone swymi nitkowatymi wypustkami Nigdy nie tworzy si pigment, co rni je od cyklu Plasmodium. Krwinka pka, uwalniajc merozoity, ktre atakuj nastpne krwinki zdrowe.

Sporogonia u kleszcza Postaci pciowych nie mona morfologicznie odrni od trofozoitw S one pobierane przez samice kleszczy w czasie ssania krwi. Czyni to przede wszystkim osobniki eskie, (osobniki mskie mniej liczne, pobieraj mao krwi). W jelicie kleszcza trofozoity zostaj strawione, a z gametocytw powstaj gamety mskie i eskie, ktre po poczeniu daj zygot - ookinet. Ruchliwa ookineta przenika przez cian jelit, dociera do jajnikw kleszcza i wnika do oocytw, przeksztaca si w sporont, ktry incystuje si i dzieli na liczne sporoblasty Nastpnie s uwalniane w tkankach embrionalnych larwy kleszcza i jako sporocinty wnikaj do komrek gruczow linowych, gdzie przeksztacaj si w inwazyjne sporozoity. Zostaj przekazane wraz ze lin i atakuj ich krwinki czerwone. Zapodnione samice kleszcza przekazuj pasoyty swemu potomstwu, ktre jest wektorem od pierwszego stadium larwalnego (L). Zaraenie w stadiach larwalnych powoduje, e nimfy (N) zapewniaj dalsze przeniesienie pasoyta.

BABESZJOZA KONI Zaraenie nastpuje w podczas przebywania zwierzt na terenach pastwiskowych, w czasie prac lenych lub prac na odogach. Pastwiska rdlene lasw mieszanych.

Obraz kliniczny Okres inkubacji wynosi okoo 5-15 dni. Pocztkowo obserwuje si oglne osabienie, podwyszenie temperatury do 39- 41,5C. Od czwartego dnia od podwyszenia temperatury pojawia si niedokrwisto i taczka. Akcja serca ulega osabieniu i przyspieszeniu. U koni obserwuje si depresj, postpujce osabienie, niepewny chd oraz obrzki koczyn. Ostry przebieg choroby koczy si mierci w cigu 4-7 dni W przypadkach przewlekych choroba moe trwa kilka miesicy Rwnoczenie stwierdza si objawy szybko postpujcej niedokrwistoci, przypieszenie akcji serca do 120/1 min i znaczne zwolnienie czstotliwoci oddechw. Bony luzowe staj si blade, czsto taczkowo podbarwione. Zwierzta przed mierci s tak osabione, e si nie podnosz, a temperatura ciaa spada poniej normy.

Zmiany anatomopatologiczne W trakcie sekcji stwierdza si hydremi oraz daleko posunit niedokrwisto. Tkanki podskrna i bony surowicze s obrzke, surowiczo nacieczone, zwykle z taczkowym podbarwieniem. W jamach ciaa, a take w worku osierdziowym wystpuje czsto zwikszona ilo rowego lub tobrunatnego pynu surowiczego. Wzy chonne s obrzke, narzdy wewntrzne zwyr miszowe, a w wtrobie stwierdza si niekiedy zwyr tuszczowe. Szczeglnie wyrane zmiany dotycz ledziony, ktra jest powikszona, na przekroju czarnoczerwona, z wyranie powikszonymi grudkami chonnymi (szczeglnie przy Babesia equi) Nerki s nieznacznie powikszone, blade, z plamistym podbarwieniem hemoglobin i podtorebkowymi wybroczynami. Pcherz moczowy wypeniony jest ciemnoczerwonym lub ciemnobrunatnym moczem. Bona luzowa odka (tak jak trawieca u przeuwaczy) wykazuje oznaki przekrwienia oraz liczne ubytki nabonka, a bona luzowa jelit wykazuje ostre lub przewleke nieytowe zapalenie.

7

Rozpoznawanie Objawy kliniczne takie jak hemolityczna niedokrwisto z hemoglobinuri, stany gorczkowe i in. pojawiajce si w okrgach enzootycznego wystpowania babeszjozy. Stwierdzenie pierwotniakw w krwi obwodowej badanych zwierzt Krew do bada pobiera naley z obwodowych naczy wosowatych w okresie podwyszonej temperatury. Utrwalone rozmazy krwi, barwione barwnikiem Giemsy, bada si pod mikroskopem przy uyciu immersji, Zalecane jest take badanie grubych preparatw krwi, barwionych specjalnie przygotowanym, roztworem barwnika Giemsy. Mona uy do diagnostyki odczynu wizania dopeniacza. Zaleca si do diagnozy babeszjoz koni stosowanie odczynw serologicznych: odczyn hemaglutynacji poredniej, immunofluorescencji oraz aglutynacji kartonowej card aggiutination test

Leczenie babeszjozy koni

1. Chinuronium sulfuricum 5% roztwr (Acaprin-Bayer, Babesan ICI) w dawkach 1mg/kg m.c. Lek naley podawa wycznie podskrnie w miejsca, z ktrych wchanianie jest powolne, np. w fad piersiowy. Uwaga! W przypadkach zaburze krenia, cakowit dawk dzieli na 23 czci i wstrzykiwa co kilka godzin.

2. Diamidyna (Berenil-Hoechst) w dawkach 3,5 mg/kg m.c. w 7% roztworze wodnym, podawa gboko dominiowo.

3. Amicarbalidisetional (Diampron) w dawkach 510 mg/kg m.c, podawany podskrnie lub dominiowo.

SARKOCYSTOZA KONI Cysty, zwane cewami Mieschera, wyksztacaj si we wknach mini poprzecznie prkowanych, s ksztatu wrzecionowatego, barwy biaawej. Wntrze cyst jest podzielone na liczne komory zawierajce trofozoity.

WYSTPOWANIE. Pasoyty kosmopolityczne. Ko ywiciel poredni

1 oocysta 2 sporocysta 3 sporozoity sierpowatego ksztatu 4 schizont 5 merozoit 6 moda cysta 7 dojrzaa cysta w mm gruba ciana, po czasie wapniej 8 zoity 9 gamonty 10 mikrogamont 11 makrogamont 12 syngamia 13 zygota 14 sporulowana oocysta sporulacja w przewodzie pokarmowym psa

Sarcocystis equicanis Sarcocystis payeris

Rozpoznawanie W praktyce przyyciowe sarkocystoza koni nie jest diagnozowana. Badania pomiertne Pomiertnie w czasie badania poubojowego lub sekcyjnego, W miniach stwierdza si biaoszare cewy Mieschera. Ich dugo siga niekiedy kilkunastu milimetrw i s utozone wzdu wkien miniowych. Przy intensywnej inwazji dochodzi do zmian struktury zabarwienia mini.

8

Charakterystyka tasiemcw Tasiemce s wycznie pasoytniczymi pazicami z gromady Cestoidea Ciao maj zwykle czonowane, przewanie wyduone (dugoci od 0,5 mm do kilkunastu metrw), zaopatrzone w narzdy czepne umieszczone na przednim kocu W budowie zewntrznej rozrni mona skoleks, szyjk i strobil (zoon z czonw). Nie maj przewodu pokarmowego. Ukad wydalniczy jest typu protonefndialnego, a gwne naczynia wydalnicze znajduj ujcie w ostatnim czonie. Tasiemce, z wyjtkiem rodzaju Dioicocestus, s hermafrodytami Pasoytuj u krgowcw.

GROMADA-CESTODEA S to robaki spaszczone grzbietowo-brzusznie, pokryte worem skrno-miniowym. Pierwotna jama ciaa wypeniona jest lun tkanka-parenchym U tasiemcw niszych obserwuje si podobiestwa w budowie i rozwoju z przywrami, co wiadczy o ich filogenetycznym powizaniu. Ciao skada si z gwki (scolex), szyjki (collum) i acucha czonw (stobila). Na skoleksie wystpuj przyssawki, a u niektrych ryjek (rostellum) z wiecem hakw. U tasiemcw niszych brak jest specjalnych urzdze czepnych, co najwyej wystpuj bruzdy czepne. Od szyjki nastpuje narastanie (tworzenie) czonw, jest to strefa wzrostu (sterta proliferacyjna). U niektrych szyjka jest krtka, albo jej brak). Pierwsze czony s z reguy szerokie i krtkie, dalsze prawie kwadratowe, a kocowe dusze ni szersze. U niektrych tasiemcw wszystkie czony s szersze ni dusze, a Bardzo prymitywne tasiemce s nieczonowane.

MORFOLOGIA TASIEMCW 1. Tasiemce nie posiadaj przewodu pokarmowego, yj w jelicie cienkim, odywiaj si drog osmozy, chonc pokarm caa powierzchni ciaa. 2. Ukad nerwowy skada si ze zwoju nerwowego znajdujcego si w skoleksie; pni nerwowych krtkich skierowanych ku przodowi oraz dugich biegncych wzdu caego ciaa, poczonych spoidami w kadym czonie. 3. U kad rozrodczy jest obojnaczy (hemafrodytyczny), zwielokrotniony poniewa wystpuje w kadym czonie, a u niektrych tasiemcw s nawet po dwa garnitury narzdw rozrodczych w kadym czonie. W tworzeniu si narzdw rozrodczych ma miejsce zjawisko proterandii tzn., e najpierw dojrzewaj narzdy rozrodcze mskie, a pniej eskie. W pewnej odlegoci od szyjki s czony z narzdami rozrodczymi mskimi i eskimi czony dojrzae pciowo, nastpnie zaczyna wyksztaca si macica, a znikaj w tej samej kolejnoci jak powstaway narzdy rozrodcze, Ukad rozrodczy tasiemcw Narzdy rozrodcze eskie skadaj si z patowatego, przewonego jajnika uoonego w tylnej czci czonu, pcherzykw ztnikowych i ootypu z gruczoem Mehlisa znajdujcych si w pobliu jajnika, gdzie ma miejsce formowanie si i zapodnienie jaj; std odchodzi do boku pochwa, ktrej ujcie znajduje si w przedsionku pciowym (atrium). U tasiemcw niszych otwr ten wystpuje po stronie brzusznej. Macica rozwija si pniej przyjmujc ksztat typowy dla danej rodziny U rzdu Cyclophyllidea macica nie posiada odrbnego otworu zewntrznego dlatego jaja wydostaj si z niej w rodowisku zewntrznym po rozerwaniu czonu. Narzd rozrodczy mski skada si z pcherzykowatych jder rozsianych po caym czonie, od ktrych odchodz drobne kanaliki (vasa efferentia) czce si w gruby nasieniowd, ktry jako przewd wytryskowy koczy si w uminionej torebce (bursa cirri) z boku czonu u tasiemcw wyszych, a po stronie brzusznej u niszych.

Charakterystyka tasiemcw Tasiemce waciwe (Eucestoda), nalece do dwch rzdw: Pseudophyllidea tasiemce, w rozwoju ktrych wystpuje dwch ywicieli porednich. Cyclophyllidea tasiemce z jednym- (poza nielicznymi wyjtkami) ywicielem porednim w cyklu rozwojowym.

Postacie larwalne tasiemcw W rozwoju tasiemcw z rzdu Cyclophyllidea wystpuj dwie postacie larwalne, a mianowicie: Pierwsza posta - onkosfera (oncosphaera), rozwijajca si w jaju jest to larwa zaopatrzona w 6 hakw embrionalnych. onkosfera- U tasiemcw z rzdu Cyclophyllidea przenika przez cianki jelita ywiciela poredniego przeksztacajc si w jamie ciaa lub w tkankach w drug posta larwaln ktra moe przybiera rne ksztaty cysticerkoid- Jest larw zoon z pcherzyka i wyrostka ogonowego, ktry zachowuje przez pewien czas 3 pary hakw Do jamy pcherzyka wcianity jest skoleks z wierzchokiem skierowanym ku przodowi, larwa ta rozwija si u bezkrgowcw najczciej u stawonogw, cysticerkus (cysticercus) - Wgier, jest ksztatu pcherzyka zoonego z warstwy oskrkowej i mezenchymatycznej. Z warstwy mezenchymatycznej pczkuje skoleks skierowany do wntrza, cenurus (coenurus), Cenur - jest to larw majca posta pcherza dochodzcego do wielkoci jaja kurzego, ktrego mezenchymatyczna warstwa wytwarza przez pczkowanie setki skoleksw,

9

echinokok (echinococcus), pcherz bblowcowy - Czsto znacznych rozmiarw, niekiedy wielkoci gowy dziecka. Mezenchymatyczna warstwa pcherza wytwarza liczne komory lgowe, w ktrych powstaj bardzo liczne skoleksy sparganum - Jest waciwie plerocerkoidem, czsto jednak pczkujcym i przez to rozgazionym, tetratyridium (tetrathyridium)-Z budowy zewntrznej przypomina plerocerkoid, jednak skoleks jest wpuklony do wntrza larwy

TASIEMCE NISZE Rzd tasiemcw Pseudophyllidea 1. Pierwsze stadium larwalne tasiemcw z rzdu Pseudophyllidea czyli onkosfera jest otoczona paszczem zoonym z jednej warstwy najczciej urzsionych komrek nosi nazw koracidium (coracidium). 2. U tasiemcw wyszych z rzdu Cyclophyllidea otaczajce onkosfer bony nie maj budowy komrkowej. W pierwszym ywicielu porednim rozwija si drugie stadium larwalne tasiemcw z rzdu Pseudophyllidea-procerkoid (procercoid). Ksztat ciaa tej larwy jest wyduony, a jej tylny koniec jest wyodrbniony i zaopatrzony w 3 pary hakw. W drugim ywicielu porednim procerkoid przeksztaca si w plerocerkoid (larw o zwartej budowie z wyksztaconym, jako skoleks, przednim kocem ciaa).

Postacie larwalne tasiemcw A - skorupka jajowa uwolnieniu koracidium, B - koracidium, C - procerkoid, (z ogonkiem) D - plerocerkoid E-jajozonkosfer, F - cysticerkoid, G - cysticerkus, H - cenur, I-bblowiec.

4 haki embrionalne 7 gruczoy wapienne 8 bruzdy czepne

TASIEMCZYCE KONI Anoplocefalidoza (anoplocephalidosis) Przyczyn choroby s tasiemce nalece do rodzin Anoplocephalidae: Gatunki: Anoplocephala magna Anoplocephala perfoliata Paranoplocepha mamilliana Wystpowanie. S to pasoyty kosmopolityczne.

Anoplocephala magna Morfologia Dugo 35-80 cm, szeroko 2-2,5 cm. Skoleks nieuzbrojony, zaopatrzony w 4 przyssawki skierowane ku przodowi. Czony s szersze ni dusze z pojedynczym aparatem pciowym. Jaja nieregularnego ksztatu, o rednicy 50-60 m, maj sabo rozwinity aparat gruszkowaty z krtkimi rogami". rednica onkosfery 8 m. Pasoyt umiejscawia si w jelicie cienkim, gwnie w tylnym jego odcinku.

10

Anoplocephala perfoliata Morfologia

1. Dugo 2-8 cm, a szeroko 8-14 mm. Skoleks o rednicy 2-3 mm, z kulistego ksztatu przyssawkami, od podstawy ktrych odchodzi ku tyowi po jednym patowatym wyrostku. Czony szersze ni, dusze z pojedynczym aparatem pciowym. Jaja nieregularnego ksztatu, o rednicy 80 n, z dobrze rozwinitym aparatem groszkowatym, o dugich, krzyujcych si ..rogach". rednica onkosfery 16 m. Pasoyt umiejscawia si w tylnym odcinku jelita cienkiego, w jelicie lepym, do czsto w okolicy zastawki biodrowo-okrniczej

Paranoplocephala mamillana Morfologia 1. Najmniejszy tasiemiec koni, osigajcym tylko 4 cm dugoci i 46 mm szerokoci. May skoleks, o rednicy 0,7 mm, zaopatrzony jest w szczelinowate przyssawki. Czony szersze ni dusze, z pojedynczym aparatem pciowym. Jaja nieregularnego ksztatu, o rednicy 5060 m, maj dobrze rozwinity aparat gruszkowaty, o dugich rogach" rednica onkosfery 20m, Pasoyt umiejscawia si w jelicie cienkim.

Biologia pasoytw Rozwj tasiemcw koni przebiega podobnie jak rozwj tasiemcw z rodzaju Monezia, tj. z udziaem mechowcw z nadrodziny Oribatidae. Cysticerkoid rozwija si w jamie ciaa mechowcw w cigu 4-5 miesicy. Zaraenie nastpuje na pastwiskach przez zjadanie mechowcw z cysticerkoidami.

Obraz kliniczny tasiemczycy koni 1. Nasilenie objaww klinicznych zaley od intensywnoci inwazji, gatunku tasiemca, a take od wieku koni. 2. Bardziej wraliwe s rebita, u ktrych silniejsza inwazja tasiemcw A. magna i A. perfoliata wywouje objawy morzyskowe, niedokrwisto oraz postpujce wychudzenie. 3. Paranoplocephala mamillana jest mao chorobotwrcza. Zmiany anat. - pat. w tasiemczycy koni 1. W przypadku inwazji A. magna obserwuje si w miejscach bytowania tasiemcw nieytowe, a czasami krwotoczne zapalenie bony luzowej jelita cienkiego. 2. Anoplocephala perfoliata w miejscu przyczepu doprowadzi moe do: 1/ Owrzodzenia oraz tworzenia si ziarniny zapalnej. Uwaga Pknicie owrzodze do jamy ciaa i zapalenie otrzewnej. Rozpoznawanie Polega na stwierdzeniu jaj tasiemcw w badaniach koproskopowych przy uyciu metody flotacji Stwierdzenie czonw tasiemca w kale wiadczy rwnie o istniejcej inwazji

11

Zwalczanie i zapobieganie tasiemczycy koni 1. Prazikwantel w dawkach 1,5-3,0 mg/kg m c. 2. Bithionol w dawkach 10 mg/kg m.c. 3. Niklozaimid (Mansonil-Bayer, krajowy Savermin) w dawkach okoo 80-100 mg/kg m.c. powinien by przydatny w leczeniu tasiemczycy koni. 4. Fenbendazol w dawce 10-20 mg/kg. Zapobieganie polega na zwalczaniu ywicieli porednich (mechowcw) jest praktycznie nie do przeprowadzenia.

GROMADA NEMATODA-NICIENIE Zwykle samice 30% wiksze, samiec zaokrglony koniec i zawinity do rodka Jest to najliczniejsze i najbardziej charakterystyczna gromada oblecw. Ciao nicieni jest wybitnie wyduone a nawet wosowate rzadziej paeczkowate lub wrzecionowate, dugoci wahajcej si od uamka milimetra do 1 metra. Pokrywa ciaa stanowi wr powokowo-miniowy skadajcy z grubego, mao rozcigliwego oskrka. hypodermy i warstwy mini gadkich. Oskrek moe by prkowany i tworzy rnorodne wyrostki, boczne skrzydeka itp., a take u samcw niektrych gatunkw nicieni pcherzykowate, boniaste rozszerzenia okrelane nazw torebki kopulacyjnej /bursa capulatrix/.

Ukad nerwowy nicieni W walkach grzbietowym i brzusznym hypodermy przebiegaj pnie nerwowe. Ukad nerwowy skada si z piercienia okoogardzielowego i odchodzcych od niego nerww oraz pni nerwowych.

Narzdy zmysw Reprezentowane s przez: brodawki wargowe, czuciowe, pooone w czci przedniej amfidy /amphidia/ /chemoreceptory/, brodawki szyjne i pciowe, umiejscowione w tylnym kocu ciaa fasmidia /phasmidia/, speniajce najprawdopodobniej funkcj narzdu czuciowo-wydalniczego.

Ukad pokarmowy nicieni Otwr gbowy otaczaj w ustalonej liczbie wargi opatrzone brodawkami czuciowymi. Otwr ten prowadzi najczciej do rnie wyksztaconej torebki gbowej, ktra moe by uzbrojona w chitynowe zbki lub pytki tnce. Torebk gbowa przechodzi w gardziel zazwyczaj walcowata ale moe rwnie przybiera inny ksztat jak np. flaszkowaty, rebditoidalny, filarioidalny i inny.

Midzy gardziel a jelitem rodkowym u niektrych nicieni /Toxocara i Neoascaris/ jest tzw. odeczek. Pewne znaczenie taksonomiczne moe mie u' samic pozycja odbytu lecego po stronie brzusznej. U samcw wystpuje w tylnej czci ciaa otwr stokowy.

Ukad wydalniczy nicieni W walkach bocznych mieci si ukad wydalniczy, zbudowany z jednej lub kilku komrek w ksztacie litery H.

Ukad rozrodczy u nicieni Nicienie (Nematoda) s z reguy rozdzielnopciowe o wyranie zaznaczonym dymorfizmie pciowym wyraajcym si przede wszystkim w wikszych rozmiarach samicy i w uksztatowaniu tylnego koca samcw, ktry bywa np. do czsto zakrcony lub zaopatrzony w rne twory boniaste itp. Cewkowaty u obu pci ukad rozrodczy charakteryzuje niezwyka prostota budowy. U osobnikw eskich U samic jest ona najczciej parzysty i skada si z: 2 dugich jajnikw, 2 jajowodw oraz 2 macic czcych si w pochw otwierajc si po stronie brzusznej szpar sromow /vulva/ mieszczc si w rnych 1 rejonach ciaa /cecha systematyczna/.. Cewki maciczne zdaj do pochwy zazwyczaj z1 przeciwlegych kierunkw /ukad amftdelficzny/, niekiedy biegn obie ku przodowi /ukad prodelficzny/ lub ku tyowi /ukad opistodelficzny/

12

U wielu gatunkw midzy pochw a macic rnicuje ale silnie uminiony odcinek zwany jajomiotem /ovijector/ Ukad rozrodczy u osobnikw mskich U samcw w skad pojedynczego ukadu pciowego wchodzi jdro, nasieniowd, pcherzyk nasienny przewd wytryskowy uchodzcy do jelita kocowego ktrym tworzy stek /cloaca/. Jako pomocnicze narzdy kopulacyjne /prcia brak/ funkcjonuj chitynowe, zazwyczaj parzyste szczecinki kopulacyjne /spiculae/, narzd dodatkowy /gubarnaculum/, telamon, torebka kopulacyjna oraz inne oskrkowe twory tylnego odcinka ciaa. Biologia nicieni Nicienie s z reguy jajorodne, a rozwijajce ale] larwy ze wzgldu na pokrywajcy je sztywny oskrek przechodz w czasie rozwoju postembrionalnego zazwyczaj czterokrotne linienie. U niektrych gatunkw pierwsze dwie linki mog odbywa si jeszcze wewntrz oson jajowych. Biologia nicieni Nicienie, ktrych rozwj do larw inwazyjnych odbywa si bezporednio w rodowisku zewntrznym /pastwiska, wybiegi, oklniki stajnie itp/ zaliczany do tzw. geohelmintw, Inne rozwijajce si w ywicielu porednim do biohelmintw.

JAJA NICIENI

A-Bunostomum sp B.Haemonchus contortus C Nematodirus sp D Skrabinema ovis E Gangylonema pulchrum F. Neoascaris vrtulorum G. Tnchocephalus ovis H. Strongyloides papilbsus I Capillanasp J.Eimeria arloingi

Owsica koni, czyli oksjuroza (oxyurosis) Oxyuris equi, owsik koski naley do rodziny Oxyuridae. Wystpowanie. Jest to pasoyt kosmopolityczny. W Polsce wystpuje do 12% badanych koni. YWICIEL I UMIEJSCOWIENIE ywiciel ostateczny. Ko, osio, mul i zebra. Umiejscowienie. Jelito grube, gwnie okrnica.

Morfologia pasoyta Samiec ma 9-12 mm dugoci i 0,6-0,9 mm szerokoci. Gardziel w rodkowej swej czci przewona, zakoczona jest gruszkowatym rozszerzeniem (bulbus), zaopatrzonym w aparat zastawkowy. Tpo zakoczony odcinek ogonowy ma dwa oskrkowe skrzydeka i dwie pary (jedne due, drugie mae) brodawek.

13

Szczecinka kopulacyjna pojedyncza. Samice mog wystpowa w dwch postaciach, jako krtkoogoniaste" i dugoogoniaste W zwizku z tym dugo ich ciaa waha si od 24 do 157 mm, a dugo ogona - od 6 do 108 mm. Otwr pciowy znajduje si w odlegoci 5-10 mm od przedniego koca ciaa. Jaja nieregularnie owalne, w do grubej skorupce (zbudowanej z czterech otoczek) s na jednym biegunie skonie cite i zaopatrzone w may czopek. Wymiary jaj 85-90 x 40-45 m.

ZACZOSY

jajo Oxyuris equi

Biologia pasoyta- Oxyuris equi Rozwj owsikw koskich jest prosty Po kopulacji samce gin. Zapodnione samice wdruj z okrnicy do jelita prostego, wysuwaj na zewntrz przedni cz ciaa przez otwr odbytowy ywiciela i skadaj jednorazowo do kilkudziesiciu tysicy jaj w lepkiej cieczy, ktra wysychajc przykleja jaja do fadw odbytu. Po zoeniu jaj samica wypada na zewntrz i ginie W jajach rozwijaj si larwy, ktre liniej dwukrotnie w cigu 2-3 dni. Jaja, zawierajce larw III stadium, s inwazyjne Zaraenie zwierzt nastpuje przez zjadanie wraz z pasz inwazyjnych jaj, ktre odpadaj z okolicy odbytu. W przewodzie pokarmowym konia larwy wydostaje m z jaja, wnikaj w bon luzowa jelita lepego i okrnicy, gdzie po okoo 11 dniach liniej po raz trzeci i przeksztacaj si w larwy IV stadium. Larwy te wydostaj si do wiata jelita i przysysaj mocnymi torebkami gbowymi do bony luzowej. Po upywie 1,5-2 miesicy liniej po raz czwarty, a po dalszych 3-3,5 miesicach osigaj dojrzao pciow. Okres prepatentny wynosi okoo 5 miesicy.

Zwalczanie Albendazol 5.5 mg/kg m.c. Mebendazol 10 mg/kg m c. Oksybendazol 10 mg/kg m.c. Iwermektyna 200 m/kg m.c. Moksydektyna 400 im/kg m.c. Cambendazol-MSD, w dawkach 2025 mg/kg m.c, dziaa skutecznie na dojrzale owsiki i czciowo na ich postacie larwalne (I) Fenbendazol (Panacur-Hoechst). w dawkach 7,5 mg/kg m.c., jest bardzo skuteczny w leczeniu owsicy koni.

14

GLISTNICA KONI (PARASCARYDOZA) Parascaris equorum W Polsce ekstensywno inwazji od 8 do 23%

Parascaris equorum duy nicie 40 cm dugoci podobny do A. suum. Na zdjciu wargi wok otworu gbowego.

YWICIEL I UMIEJSCOWIENIE ywiciel ostateczny. Ko, osio, mul, zebra zebu. Umiejscowienie. Jelito cienkie. Biologia pasoyta Rozwj glisty koskiej przebiega wedug typu Ascarisl (przez wtrob) W tym wypadku LII forma inwazyjna, 5-6 tyg, (wg typu linienie w wtrobie tu nie), linienie w pucach, oskrzela, gardo, poknite, linienie tu dwa razy L5 Cykl 8 tyg

Wgorczyca koni strongyloidoza (strongyloidosis) Wgorczyca wywoywana jest (tylko u rebit) przez wgorka koskiego Strongyloides westeri nalecego do rodziny Strongyloididae, Postaci pasoytnicz s wycznie partenogenetyczne-samice.

Strongyloza koni (Strongylosis equorum) - Wywoywana jest przez supkowce, z dwch podrodzin nalecych do rodziny Strongylidae. - Do podrodziny Strongylidae zaliczamy supkowce o obszernej torebce gbowej ksztatu prawie kulistego lub lejkowatego. Przyczyn strongylozy koni s supkowce due. - 1. Strongylus equinus, - 2. Strongylus edentatus, - 3. Strongylus vulgaris

Supkowce due Zaliczane s trzy gatunki z rodzaju Strongylus. Rni si, poza wielkoci skomplikowanym cyklem rozwojowym,

Morfologia supkowcw duych Cechy Podrodziny Strongylidae - Wielko do 4,8 cm. Przedni koniec ciaa prosty, tpy. Otwr gbowy otoczony jest dwoma wiecami listewek. - Torebka gbowa silnie, rozwinita, ksztatu kulistego lub lejkowatego. Na dnie torebki mog znajdowa si zby. - Tylny koniec samcw zaopatrzony w trjpatow, torebk kopulacyjn. Szczecinki pciowe rwnej dugoci. - Jaja poszczeglnych gatunkw s owalne, o cienkiej skorupce i zawieraj w momencie wydalania 8-16 blastomerw.

15

Morfologia Strongylus equinus Na dnie torebki gbowej 4 stokowate zby. Samiec dugoci 25-35mm. Szczecinki kopulacyjne dugoci 3 mm. Samica dugoci 36-48 mm. Otwr pciowy znajduje si w tylnej trzeciej czci ciaa. Jaja o wymiarach 85 x 50 mm. Opochwione larwy L3 maj 980 m dugoci. Jelito dwa razy dusze od gardzieli, zbudowane jest z 16 komrek. Ogon pochewki dugi, nitkowaty.

Strongylus equinus torebka gbowa

Morfologia Strongylus edentatus - Torebka gbowa pozbawiona zbw. - Samiec dugoci 22-26mm. Szczecinki kopulacyjne dugoci 1,9 mm. - Samica dugoci 32-43 mm. Otwr pciowy zlokalizowany w tylnej trzeciej czci ciaa. Jaja o wymiarach 74x45 m. - Opochwione larwy maj tylko okoo 790 m dugoci. Jelito ich jest zbudowanie z 20 niewyranych komrek. - Ogon pochewki jest dugi, nitkowaty.

Strongylus edentatus torebka gbowa

Morfologia Strongylus vulgaris Na dnie torebki gbowej znajduj si 2 patowate zby. Samiec dugoci 14-16 mm. Szczecinki kopulacyjne dugoci 2,1 mm. Samica dugoci 20-21 mm. Otwr pciowy pooony w tylnej trzeciej czci ciaa. Jaja o wymiarach 70x40 m. Opochwione larwy s due (1020 m). Jelita trzy razy dusze od gardzieli, zbudowane jest z 32 komrek Ogon pochewki do dugi.

YWICIEL I UMIEJSCOWIENIE ywiciel ostateczny supkowcw duych- ko, osio, mul, zebra. Umiejscowienie supkowcw duych-Jelito grube.

16

BIOLOGIA STRONGYLUS EOUINUS Z jaj wydalanych wraz z kaem, wylgaj si po okoo 24-30 godzinach rabditoidalne larwy L1. Liniej dwukrotnie i osigaj w optymalnych warunkach po 4-6 dniach stadium inwazyjne (s to larwy (L3), otoczone pochewk wylinkow).

DROGI WDRWEK LARW STRONGYLUS EOUINUS Inwazyjne larwy Strongylus equinus po pokniciu przez ywiciela trac w jelicie cienkim pochewk, przedostaj si do jelita lepego i okrnicy, wnikaj do bony podluzowej, a nawet pod bon surowicz, gdzie tworz guzki, w ktrych po 11 dniach liniej i przeksztacaj si w L4. Cz tych larw po opuszczeniu guzkw odbywa przez kilka miesicy wdrwki w cianie jelita lepego, co moe powodowa uszkodzenia splotw nerwowych i zaburzenia perystaltyki. Wikszo larw opuszcza guzki przebija cian jelita i dostaje si do jamy brzusznej. Pewna ich cz wnika do wtroby, gdzie przebywa okoo 6 tygodni, po czym opuszcza wtrob, wdruje do trzustki i tu linieje, osigajc stadium LV. Larwy LV rozpoczynaj powrotn wdrwk z trzustki do jelita lepego i okrnicy, po osigniciu ktrych dojrzewaj pciowo. Okres prepatentny dla S. equinus wynosi 8,5-9 miesicy.

ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE W STRONGYLOZIE KONI Strongylus equinus - 1. W bonie luzowej jelita lepego stwierdza si rnie nasilone stany zapalne, ogniska martwicy, owrzodzenia i obecno licznych guzkw zawierajcych larwy nicieni - 2. W wietle jelit grubych obecne s zwykle dojrzale pasoyty - 3. W bonie luzowej, podluzowej, a take pod bon surowicz jelita lepego, guzki pasoytnicze zawierajce larwy IV stadium. - 4, Stwierdza si naloty wknikowe na wtrobie i trzustce oraz wybroczyny.

DROGI WDRWEK LARW STRONGYLUS VULGARIS - Po uwolnieniu si w jelicie cienkim z pochewki wylinkowej przedostaj si do jelita lepego i okrnicy, okoo 6-7 dnia wnikaj przez bon luzow do ttniczek jelitowych i jako larwy IV stadium wdruj po wewntrznej cianie naczy do aorty. - Dranienie bony wewntrznej naczy przez wdrujce larwy powoduje jej stan zapalny i powstawanie zakrzepw przyciennych, szczeglnie licznych w ttnicy krezkowej przedniej. - Rozszerzajcy si na ciany naczy stan zapalny oraz postpujce procesy zwyrodnieniowe bony miniowej naczynia, przyczyniaj si do powstawania ttniakw - Pozostajce w zakrzepach larwy liniej najwczeniej po 3 miesicach i jako larwy V stadium, po uwolnieniu si z zakrzepw, zanoszone s z prdem krwi powtrnie do naczy jelita grubego, skd wnikaj do ciany jelita, gdzie tworz guzki. - Do wiata jelita wydostaj si w rnym czasie i dojrzewaj pciowo. - Wikszo larw wraca do jelita i koczy swj rozwj zwykle w miesicach zimowych. - Ten fakt wie si cile z epizootiologi S. vulgaris, wiosn bowiem w organizmie koni dominuj postacie dojrzae rozpoczynajce produkcj jaj. - Okres prepatentny dla tego gatunku wynosi okoo 6,5 miesica.

ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE W STRONGYLOZIE KONI Strongylus vulgaris 1. Przekrwienie Won luzowej i surowiczej jelit grubych, a niekiedy obecno w bonie podluzowej rnej wielkoci serowaciejcych guzkw pasoytniczych. 2. W ttnicy krezkowej przedniej oraz jej odgazieniach obserwowa mona niekiedy obecno ttniakw zawierajcych zakrzepy, a w maych ttnicach obecno zatorw.

DROGI WDRWEK LARW STRONGYLUS EDENTATUS - Larwy inwazyjne L3 po dwch linieniach w rodowisku przebijaj cian jelita cienkiego i grubego, dostaj si pod otrzewn trzewn, a std wdruj midzy listkami krezki pod otrzewn cienn jamy brzusznej, - Podczas przechodzenia przez cian jelita cz larw natrafi moe na naczynia krwionone ukadu wrotnego i z krwi zawdrowa do wtroby. - Larwy te odbywaj w wtrobie cz swego rozwoju tj po dotarciu do wtroby przebywaj w niej 2 miesice, przechodz linienie i przeksztacaj si w larwy IV stadium, dopiero potem migruj przez wizadla wtroby pod cienny listek otrzewnej. - Lokalizujc si pod otrzewn cienn, powoduj powstawanie guzkw, w ktrych przebywajc wiele tygodni odbywajc ostatni link. - Nastpnie jako larwy V stadium rozpoczynaj powrotn wdrwk (by moe t sam drog w odwrotnym kierunku) do wiata jelita grubego, gdzie osigaj dojrzao pciow. - Okres prepatentny zdaniem jednych autorw wynosi okoo 5 m-cy, zdaniem innych przedua si nawet do 11,5 m-ca.

17

ZMIANY ANATOMOPATOLOGICZNE W STRONGYLOZ1E KONI Strongylus edentatus 1. Podotrzewnowe i podsurowicze wylewy krwi oraz rnego typu stany zapalne otrzewnej. 2. Pod otrzewn trzewn i cienn stwierdza si guzki zawierajce larwy LIV. 3. W pniejszej fazie inwazji obecno na bonach surowiczych jelit grubych guzkw zawierajcych larwy LV.

OBRAZ KLINICZNY STRONGYLOZY KONI 1. Dojrzae supkowce, przytwierdzaj si za pomoc duych torebek gbowych do bony luzowej jelit grubych, powoduj powstawanie ognisk zapalnych, ktre ulega mog procesom martwicowym, co w efekcie prowadzi do owrzodze bony luzowej. 2. Bdc hematofagami, wywouj niedokrwisto potgowan hemolitycznym dziaaniem wydzieliny ich gruczow gardzielowych. 3. Produkty przemiany materii nicieni, ktrym przypisuje si dziaanie toksyczne. Chorobotwrcze dziaanie postaci larwalnych, niekiedy bardzo niebezpieczne, wynika z ich wdrwek podczas rozwoju i dotyczy rnych narzdw wewntrznych. 4. Zmniejszenie apetytu, chudnicie, niedokrwisto, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego w postaci biegunek na przemian z zaparciami oraz mniej lub bardziej nasilone ble morzyskowe.

Przewaajca inwazja Strongylus vulgaris - Larwy powodowa mog powstawanie w ttnicach krezkowych zakrzepw, ttniakw i zatorw bdcych przyczyna zawaw ciany jelit wywouje tzw. morzyska zakrzepowo-zatorowe, (objawy gwatownych blw morzyskowych, zaburze perystaltyki jelit, wzd jelit grubych oraz sabncego ttna, prowadz do mierci). Przypadkom, przewlekajcym si z reguy towarzyszy biegunka. Przewaajca inwazja S. equinus Strongylus eqinus wywouje stany zapalne wtroby i trzustki, brak charakterystycznych objaww. Zwykle wystpuj ble morzyskowe, utrata apetytu, wzrostu temperatury ciaa i postpujce wychudzenie. Przewaajca inwazja S. edentatus Strongylus edentatus powodowa moe w ostrych przypadkach objawy zapalenia otrzewnej z podwyszeniem ciepoty ciaa i przyspieszeniem ttna. W przypadkach przewlekajcych si pojawiaj si objawy niedokrwistoci, osabienia, niekiedy biegunka i ble morzyskowe.

Supkowce mae Obejmuj wszystkie gatunki z podrodziny Trichoneminae oraz gatunki pozostaych rodzajw (poza rodzajem Strongylus) podrodziny Strongylinae. - Do podrodzin Trichoneminae zaliczane s supkowce o walcowatej lub piercieniowatej torebce gbowej. - W tej podrodzinnie najczciej wystpuj rodzaje: Trichonema i Poteriostomum i Gyalocephalus. - Cechuj si one, poza wyranie mniejszymi rozmiarami ciaa, rozwojem bez wdrwek.

ZWALCZANIE INWAZJI SUPKOWCW U KONI Embonian pirantelu 19mg/kg m.c. Albendazol 5,5 mg/kg Fenbendazol 7,5mg/kg Mebendazol 10mg/kg Oksybendazol 10mg/kg Tiabendazol 50mg/kg Febantel 6mg/kg Iwermektyna 200g/kg Moksydektyna 400g/kg

CHARAKTERYSTYKA RODZINY TRICHOSTRONGYUDAE 1. mae rozmiary (z wyjtkiem Haemonchus i Nematodirus). 2. nitkowaty ksztat ciaa, 3. brak wyranej torebki gbowej (jest szcztkowa) 4. obecno u samcw duej, czsto trjpatowej, torebki kopulacyjnej, ze szczeglnie silnie rozwinitymi patami bocznymi i nikym patem grzbietowym 5. podwjne szczecinki pciowe s dugie, nitkowate lub krtkie i krpe. 6 u samic kocowy odcinek macicy, silnie uminiony, tworzy tzw. jajomiot, sucy do wydalania jaj. 7. cykl rozwojowy u caej rodziny jest podobny

Rodzaj Trichostrongylus Torebka kopulacyjna samcw rodzaju Trichostrongylus zbudowana jest z silnie rozwinitych dwch patw bocznych. Pat grzbietowy jest niky lub nie wystpuje.

18

Gatunek- Trichostrongylus axei ywiciel: Trichostrongylus axei s konie, owce, kozy, sarny, bydo i inne przeuwacze oraz czowiek. Umiejscowienie - U przeuwaczy gwnie w trawiecu, - U koni natomiast w odku i przednim odcinku dwunastnicy.

TRICHOSTRONGYLOZA U KONI (Trichostrongylosis equorum) Etiologia: Wywoywana jest u koni przez nicienia Trichostrongylus axei Naley pamita, e nicie ten jest rwnie czstym pasoytem byda, owiec, kz, dzikich przeuwaczy, a nawet czowieka. Wystpowanie: Pasoyt o szerokim zasigu geograficznym.

Habronematoza i Draszejoza u koni MORFOLOGIA - Wystpowanie. Pasoyty kosmopolityczne. - W Polsce rzadko notowane.

Habronema muscae - Samiec dugoci 8-12 mm. - Samica dugoci 13-34 mm,

Habronema majus Samiec dugoci 9-22 mm. Samica dugoci 15-25 mm.

Drascheia megastoma Samiec dugoci 7-10 mm. Samica dugoci 10-13 mm.

Inwazje tych nicieni mog dotyczy odka, skry, a niekiedy take puc. Inwazje odka wywoywane s obecnoci (w gruczoach odka i guzach powstaych w gruczoowej czci odka) dojrzaych nicieni z rodzaju Habronema i Drascheia. Inwazje skrne wywoywane s gwnie przez larwy nicieni rodzaju Drascheia i okrelane mianem wrzodw letnich". Posta pucna draszejozy- po dostaniu si drog krwionon larw tych nicieni z wrzodw letnich do puc tworz si guzki robacze

ywiciel ostateczny. Ko, osio, mu i inne nieparzystokopytne. ywiciel poredni. Mucha domowa i inne muchy z rodzaju Musca i Stomoxys.

BIOLOGIA PASOYTW - Larwy tych gatunkw nicieni, wykluwajce si zwykle w odku konia, wydalane s wraz z kalem do rodowiska zewntrznego i poykane przez zerujce w nawozie larwy muchy domowej i innych gatunkw rodzaju Musca (dotyczy to H, muscae i D. megastoma) oraz przez larwy bolimuszki - Stomoxys calcitrans (dotyczy to H. majus). - Z przewodu pokarmowego larw much, larwy tych nicieni przedostaj si do cewek Malpighiego (dotyczy to D. megastoma). - Do ciaa tuszczowatego much (dotyczy to H. muscae i H. maius), - Liniejc koleino do stadium inwazyjnego (larwy stadium III), po czym migruj zwykle do ssawki dojrzaych much. - Zaraanie koni nastpuje w momencie, kiedy muchy siadaj na ich wargach. Larwy H, muscae i D. megastoma przedostaj si wwczas ze ssawki muchy na wargi konia, a std do jego jamy ustnej, skd po potkniciu dostaj si do odka. - Zaraenie zwierzt moe nastpi take przez przypadkowe zjedzenie opadnitej larwami muchy. - Larwy D. megastoma mog si rwnie dosta za porednictwem much do ran na skrze konia - Inwazja Habronema majus nastpuje zwykle podczas ssania krwi koni przez bolimuszki. - W tym momencie larwy nicieni przerywaj klujk i dostaj si do ranki skry, skd mog by zlizywane. - Larwy tych nicieni po przedostaniu si do odka ywiciela wnikaj zwykle w bon luzow w czci gruczoowej i dojrzewaj po okoo 2 miesicach,

OBRAZ KLINICZNY - Drascheia megastoma prowadzi do powstawania w cianie odka, zwykle w okolicy wpustowej, guzw zapalnych rnej wielkoci (do jaja kurzego), poprzebijanych licznymi kanaami, w ktrych tkwi nicienie. - Intensywna inwazja prowadzi zwykle do nieytowego zapalenia bony luzowej odka.

19

- Niekiedy wtrne infekcje bakteryjne guzw prowadzi mog do powstawania ropni, ktrych przebicie do jamy brzusznej powoduje zapalenie otrzewnej. Habronema muscae i H. majus - Umiejscawiajc si w bonie luzowej czci gruczoowej, a take w gruczoach odka, wywouj: - przewleky stan zapalny bony luzowej odka, owrzodzenie i zaburzenia wydzielania. - W obrazie klinicznym wystpuj objawy nawrotowe ble morzyskowe wystpujce gwnie podczas pobierania pokarmu lub wkrtce po karmieniu, posmutnienie oraz postpujce wyniszczenie. Drascheia megastoma Objawy kliniczne inwazji skrnych pojawiaj si latem i wczesn wiosn, kiedy to larwy D. megastoma dostan si za porednictwem much do ran na skrze koni. W wyniku tej inwazji powstaj tzw. wrzody letnie, w ktrych larwy nie kocz swego rozwoju, ale pasoytujc przez wiele tygodni powoduj dugotrwae, trudne w leczeniu zmiany na skrze. Zmiany te mog pojawia si na skrze gowy, czsto w okolicy oczu, na szyi, na zewntrznych narzdach pciowych. Najczciej jednak pojawiaj si na tylnej powierzchni stawu pcinowego.

ZMIANY ANAT. PAT. - W przypadku habronematozy manifestuj si one przewlekym nieytowym zapaleniem bony luzowej, gwnie czci gruczoowej odka, z obecnoci ognisk krwotocznych, wybroczyn, a nawet owrzodze oraz zanikiem gruczow bony luzowej. - W przypadku draszejozy stwierdza si zwykle pod bon luzow okolicy wpustowej odka obecno do charakterystycznych (pojedynczych lub kilku) guzw do wielkoci jaja kurzego. D. megastoma - Na powierzchni guza pokrytego sciecza bon luzow obserwuje si zwykle jeden kraterowaty otwr, prowadzcy do licznych kanaw wewntrz guza, wypenionych szar, luzopodobn lub serowat mas, w ktrej znajdowa si mog mniej lub bardziej liczne nicienie D. megastoma. - W przypadkach draszejozy skrnej stwierdza si ziarninujce rany w rnych okolicach skry, zwykle jednak na tylnej powierzchni stawu pcinowego.

PRZEWLEKA DRASZEJOZA - Dugotrwale dziaanie larw powoduje rozrost ziarniny zapalnej, ktra tworzy wystajce ponad powierzchni rany ywoczerwone, czsto krwawice lub ropiejce narole. - Z chwil nastania chodw pory zimowej zmiany na skrze cofaj si.

POSTA PUCNA DRASZEJOZY - Niekiedy podczas sekcji stwierdzi mona rwnie zmiany w pucach w postaci guzkw wielkoci orzecha woskiego zawierajcych larwy nicieni. - Jest to pucna posta draszejozy, towarzyszca zwykle inwazji skrnej.

ROZPOZNANIE Przyyciowe rozpoznanie habronematozy i draszejozy odkowej rzadko jest moliwe. W badaniach sekcyjnych naley zwraca uwag na obecno dojrzaych nicieni (z rodzaju Habronema), przede wszystkim w czci gruczoowej odka. W przypadku draszejozy stwierdza si w cianie odka guzy zapalne zawierajce w swym wntrzu luzopodobn lub serowat mas oraz mniej lub bardziej liczne nicienie. W rozpoznaniu postaci skrnej, zaleca si badanie wycinkw tkanki ziarninowej na obecno larw.

ZWALCZANIE - Cigle jeszcze do leczenia habronematozy podawanie dwusiarczku wgla w jednorazowej dawce 10-15 ml. godzinnej godwce i po uprzednim pukaniu odka 2% roztworze sody (natrium bicarbonicum). - Przy draszejozie odkowej leczenie jest nie skuteczne z uwagi na umiejscawianie si, nicieni wewntrz gruczow.

LECZENIE WRZODW LETNICH - Leczenie wrzodw letnich" jest trudne. - Oprcz zabiegu chirurgicznego, ktry powinno si przeprowadza w okresie zimowym (brak w tym okresie zabezpiecza ran przed reinwazj) zaleca si terapi, a w: przypadku braku aparatury rentgenowskiej - krioterapi przy uyciu chlorku etylu - Poza tym zaleca si: chemioterapi - Obecnie stosowane s preparaty fosforoorganiczne: - Ronnel -Fenchlorfos - Equigard-Shell (dichlorfos) podany per os 25-50 mg/kg mc powinien by tak/e skuteczny.

20

PARAFILARIOZA U KONI Przyczyn tzw. letniego krwawienia skry koni, osw i muw jest Parafilaria multipapillosa, nicie nalecy do rodziny Filariidae. Wystpowanie. Poudniowo-wschodnia Europa, Azja, Ameryka Pnocna i Poudniowa. W Polsce u koni miejscowych parafilarioza nie wystpuje. Stwierdzana bya u koni importowanych z Wgier lub poudniowych republik rosyjskich.

MORFOLOGIA PASOYTA Samiec dugoci 28-30 mm. Samica dugoci 40-70 mm. Jaja w cienkiej osonce, o wymiarach 52-58x24-34 urn maj w chwili skadania wyksztacone larwy. Wylgnite larwy (mikrofilarie) maj 180-271 iyn dugoci.

YWICIEL OSTATECZNY I POREDNI ywiciel ostateczny Ko, osio i mul. ywiciel poredni Krwiopijna muchwka - Haematobia atripalpis. Umiejscowienie. Dojrzae nicienie umiejscawiaj si w tkance cznej podskrnej i midzyminiowej.

BIOLOGIA PASOYTA 1. Pasoytujce w tkance podskrnej samice przebijaj swoim przednim kocem skr, uszkadzajc jednoczenie naczynia krwionone, co powoduje sczenie si krwi z powstaych ranek. 2. W krwi tej znajduj si jaja, a take wylgnite larwy -mikrofilarie, ktre znajdowa si mog rwnie w krwi obwodowej. 3. Penice rol ywiciela poredniego muchwki, pijc sczc si krew, przeykaj jaja lub mikrofilarie, ktre przedostaj si do ciaa tuszczowego owada, gdzie po okoo 14 dniach osigaj stadium inwazyjne, po czym powracaj do ssawki muchy. 4. Zaraanie koni nastpuje w momencie ssania krwi przez muchy.

OBRAZ KLINICZNY Objawy kliniczne parafilariozy, okrelane mianem letniego krwawienia skry, s bardzo charakterystyczne. U dotknitych inwazj koni z nastaniem wiosny pojawiaj si na: skrze szyi, bokw, na kbie, bokach klatki piersiowej, a take na grzbiecie guzki wielkoci do orzecha laskowego, ktre pod wpywem promieni sonecznych, a take czynnego dziaania samic tych nicieni pkaj, co powoduje, sczenie si krwi. - Nastpuje to zwykle w porze poudniowej, przy czym czas krwawienia wynosi l-2h, a niekiedy nawet 8-1 Oh, po czym w godzinach popoudniowych krwawienie ustaje, aby nastpnego dnia, znowu si pojawi. - Objawy nasilaj si w rodku lata, stopniowo cofaj si a do cakowitego ustania w jesieni i zimie, po czym pojawiaj si znowu wiosn nastpnego roku. - Schorzenie trwa moe do 4 lat i zakoczy si samo wyleczeniem, jeeli tymczasem nie nastpuje superinwazja czy reinwazja.

LECZENIE PARAFILARIOZY Zaleca si preparaty fosforoorganiczne i antymonowe. Antimosan-Bayer podawany podskrnie, dominiowo lub doylnie kilkakrotnie (nawet dziesiciokrotnie), odstpach 4-6-dniowych, w dawkach I ml na 75 kg m.c. Neguvon-Bayer; 10% roztwr wodny suy do nawilania (niewielkich obszarw) chorobowo zmienionych miejsc skry. - Neguvon polecany jest do podawania, doustnego w dawkach 3,5 g/100 kg m.c, lub 35 ml 10% roztworu wodnego na 100 kg m.c. -sond nosowo-oldkow.

SETARIOZA U KONI Setarioza jam ciaa, gwnie jamy brzusznej koni, wywoywana jest przez Setaria equina - nicienia nalecego do rodziny Setariidae. Wystpowanie. Nicienie kosmopolityczne. W Polsce ekstensywno tej inwazji u koni jest wysoka, stwierdza si j bowiem u 50% badanych koni.

MORFOLOGIA PASOYTA Nidenie do dugie, cienkie. Samiec dugoci 50-80 mm. Odcinek ogonowy samca spiralnie skrcony, zaopatrzony jest w 4 pary brodawek przedstekowych i 4 pary zastekowych. Szczecinki kopulacyjne rnej dugoci. Samica dugoci 70-120 mm. Otwr pciowy znajduje si nieco poniej otworu gbowego. Mikrofilarie (200-256um) otoczone s pochewk powsta z rozcignitej otoczki jajowej.

21

YWICIEL OSTATECZNY I POREDNI ywiciel ostateczny- Ko, rzadziej osio i mu. ywiciel poredni- gatunki komarw z rodzajw Aedes i Culex. Lokalizacja nicieni - Jama brzuszna (powierzchnia wtroby), jama piersiowa, osierdzie, moszna, powrzek nasienny, przestrze midzy oponami mzgowymi. Niedojrzae setarie mog umiejscawia si w ciaku szklistym i przedniej komorze oka. Mikrofilarie kr we krwi obwodowej.

BIOLOGIA PASOYTA Samice s /yworodne Dalszy ich rozwj z udziaem ywicieli porednich komarw. W Kenii rol t pelm: Aedes aegypti, Ae. pambanensis i Culex pipiens fatigans, w Rosji - Ae. communis i Ae. maculatus. W organizmie tych ostatnich gatunkw mikrofilane osigaj stadium inwazyjne, liniejc dwukrotnie. (10-12 i 14-15 dnia) w miniach tuowia, Po 15-16 dnia dostaj si do ssawki komara ju jako larwy inwazyjne Zaraanie koni odbywa si w trakcie ssania krwi.

SETARIOZA KONI

OBJAWY KLINICZNE Dojrzae setarie w jamie brzusznej s mao chorobotwrcze. Obecno tych nicieni w mosznie czy powrzku nasiennym moe powodowa bolesno i obrzk okolicy moszny, utrudniajce niekiedy poruszanie si mog umiejscawia si: W gace ocznej, zwykle w przedniej komorze oka. Objawy chorobowe manifestuj si wiatowstrtem, zotokiem, przekrwieniem spojwek, zmtnieniem rogwki i lepot.

Onchocerkoza u koni (onchocercosis) Przyczyn schorzenia wizade i cigien koni jest Onchocerca reticulata syn. Onchocerca cervicallis - nicie nalecy do rodziny Filariidae. Wystpowanie. Europa, Ameryka Pnocna. W Polsce rwnie stwierdzany.

MORFOLOGIA PASOYTA Nicienie dugie, cienkie, o ciele spiralnie skrconym. Otwr gbowy pozbawiony warg, otoczony natomiast omioma brodawkami, tworzcymi dwa wiece. Odcinek ogonowy pozbawiony bocznych skrzydeek. Szczecinki kopulacyjne asymetryczne. Samiec dugoci, do 27 mm. Odcinek ogonowy zaopatrzony w 5-9 parzystych i 2 nieparzyste brodawki. Szczecinki kopulacyjne 0,2-0,26 mm Cakowita dugo samic nie jest znana, najduszy jej fragment wynosi 560 mm dugoci i 10,3 mm szerokoci.

YWICIEL POREDNI I OSTATECZNY ywiciel ostateczny- Ko, osio i mu. ywiciel poredni- Culicoides nubeculosus, C. stigma, C. obsolatus owady kujco-ssce z rzdu Diptera.

LOKALIZACJA PASOYTA 1 Dojrzae nicienie umiejscawiaj si w wizadle karkowym i w cignach dolnych czci koczyn. 2. Mikrofilarie natomiast umiejscawiaj si w skrze koni prawie wszystkich okolic ciaa, przy czym najliczniej wystpuj w skrze bokw, w okolicy oczu, np. w dolnej powiece, ale przede wszystkim wzdu rodkowej linii brzucha. 3. Niekiedy mikrofilarie wystpowa mog w gakach ocznych, np. w rogwce, twardwce, ciaku rzskowym.

22

Onchocerca reticulata syn. Onchocerca cervicallis

BIOLOGIA PASOYTA - 1. Dojrzale samice O. reticulata rodz larwy (mikrofilarie), ktre wdruj do powierzchownych warstw skry, przede wszystkim dolnych partii powok brzusznych, gdzie si usadawiaj. (wykluczona moliwo migracji drogami chonnymi czy krwiononymi). - 2. Dalszy rozwj z udziaem maych owadw kujco-sscych - Culicoides nubeculosus. Atakuj one konie rano i wieczorem, tu przed zachodem soca, opadajc zwykle skr okolicy brzusznej, skd najatwiej mog pokn mikrofilarie. - W ciele owadw mikrofilarie osigaj stadium inwazyjne po 24-25 dniach. 3. Zaraanie koni nastpuje podczas ukucia przez owady, Rozwj w organizmie koni trwa kilkanacie miesicy, przy czym drogi wdrwek larw do wizadla karkowego czy do ciegiem koczyn rwnie nie s znane.

OBRAZ KLINICZNY Po mimo bowiem do czstego ich wystpowania rzadko obserwuj si u koni zmiany chorobowe, W przypadkach inwazji wizada karkowego pojawia si w okolicy kbu rozlany obrzk o nierwnej powierzchni, w ktrym mog tworzy si przetoki o znacznej gbokoci. W wydzielinie przetok mona stwierdzi fragmenty nicieni. - Twierdzi si, e O. reticulata nie odgrywa wikszej roli w etiologii tego rodzaju procesu chorobowego i e jest tylko czynnikiem usposabiajcym, natomiast gwn rol odgrywa wtrna infekcja Brucella abortus lub Actinomyces bovis. Onchocerkoza cigien koczyn przyczynia si do powstawania guzkowatych, bolesnych przy ucisku zgrubie, co niekiedy, moe prowadzi do dugotrwaej kulawizny. Chorobotwrczo mikrofilarii jest wtpliwa, zmiany na skrze s raczej, wynikiem reakcji nadwraliwoci na ukucia owadw (Culicoides) ni chorobotwrczego dziaania larw. Umiejscowienie mikrofilarii w gakach ocznych nasuwa przypuszczenie o ich udziale w wywoywaniu okresowych stanw zapalnych oczu tj. lepoty miesicznej koni.

ROZPOZNANIE - Stwierdzenie fragmentw nicieni w wydzielinie z przetok lub tez w materiale pobranym z ropni. - Onchocerkoz skry rozpoznawa mona przez lekk skaryfikacj (ale nie do krwi) w okolicy linii biaej, pobranie; na szkieko podstawowe odrobiny pynu tkankowego, ktry po rozcieczeniu kropl pynu fizjologicznego naley bada na obecno mikrofilarii. - Histologiczne badanie wycinkw skry z okolicy linea alba.

STAWONOGI Do typu stawonogw naje: - Skorupiaki (Crustacea), - Wije (Myriapoda), - Pajczaki (Arachnida), - Owady (Insecta). Ze wzgldu na szkodliwo sanitarno-medyczn i znaczenie epidemiologiczne na szczegln uwag zasuguj te dwie ostatnie grupy.

23

Budowa wewntrzna stawonogw (owada) 1- wze podprzeykowy 2 - oko proste, 3 - mzg, 4 - minia skrzyde, 5 - ciako tuszczowe

Ukad pokarmowy stawonogw skada si z: Jelita przedniego (stomodaeum), rodkowego (mesenterin) Tylnego (proctodaeum).

Budowa ukadu pokarmowego i oddechowego karczanw 1 - przeyk 2 - zbiornik linowy, 3 - gruczoy linowe, 4 - wole, 5 - odek miniowy, 6 - lepe wyrostki odka, 7 - odek trawicy, 8 - cewki Malpighiego, 9 - jelito rodkowe, 10 - jelito tylne, 11 - nasieniowd, 12 - Jdro, 13 - boczny pie tchawkowy, 14 - przetchlinki, 15 - spoido acucha brzusznego

Ukad wydalniczy stawonogw - U stawonogw ldowych (owady i pajczaki) narzdy wydalnicze wyksztacone s w postaci cewek Malpighiego, czcych si z przewodem pokarmowym. - U pajczakw nadto funkcje wydalnicze peni: narzd biodrowy (koksalny), np. u obrzekw, a u skorupiakw - narzdy czukowe, np. u rakw. - Produkty rozpadu wydalane s w postaci rozcieczonego amoniaku, soli zoonych lub te kwasu moczowego.

24

Ukad krenia stawonogw - Ukad krwionony stawonogw jest otwarty. W grzbietowej czci tuowia i odwoka znajduje si jama osierdziowa (haemopericardium), w ktrej ttnice naczynie spenia rol serca. - Do serca prowadz otwarty (ostia). - Poprzez parzyste ostia hemolimfa, czyli krew stawonogw, skadajca si z hemocytw i chonki dostaje si do jamy osierdziowej, a nastpnie do serca. - Stawonogi bardziej wyspecjalizowane maj serce skadajce si z szeregu komr. Jest ono podobne do worka. - Od serca do przodu, na boki i ku tyowi odchodz naczynia ttnicze. - Krew z serca po wtoczeniu do naczy, spywa do mniejszych i wikszych zatok, opukuje narzdy wewntrzne i wraca do jamy osierdziowej, a nastpnie przez ostia dostaje si z powrotem do serca. - Krew stawonogw peni funkcj rozprowadzania substancji odywczych, a czciowo take usuwa zbdne produkty przemiany materii.

Ukad oddechowy stawonogw -U skorupiakw do oddychania w wodzie su wyrostki skrzelowe, przez ktre nastpuje wymiana gazw w tym rodowisku. - Stawonogi ldowe (owady, wije) oddychaj tchawkami. - Postacie larwalne i poczwarki owadw, ktrych rozwj zwizany jest z wod (komary, meszki, kuczmany), oddychaj tchawkami i skrzelotchawkami. - Niektre stawonogi (pajczaki) oddychaj pucotchawkami, a cz z nich (np. roztocze) ca powierzchni ciaa.

Ukad nerwowy stawonogw - U stawonogw wyrnia si ukad nerwowy orodkowy, obwodowy i wegetatywny. - Orodkowy ukad nerwowy skada si z obrczki okooprzeykowej, zwoju nadprzeykowego oraz z dwu pni biegncych rwnolegle po brzusznej stronie ciaa. - Zwoje w kadym segmencie poczone s wypustkami (komisurami). - Silnie rozwinity zwj nadprzeykowy u niektrych stawonogw np. owadw, odpowiada pod wzgldem funkcji mzgowi zwierzt wyszych. Schemat budowy pierwotnej ukadu nerwowego 1 - ukad nerwowy wspczulny, 2 - zwj nadprzeykowy, 3 - zwj podprzeykowy, 4 - brzuszny acuszek nerwowy, 5-jelito

Ukad rozrodczy i rozmnaanie stawonogw - Stawonogi w zdecydowanej wikszoci s rozdzielnopciowe. Parzyste narzdy rozrodcze znajduj si w odwoku. - S to gonady eskie, czyli jajniki (ovaria), lub mskie -jdra (testes). - U samcw plemniki dostaj si z jder nasieniowodami do pcherzykw nasiennych (vesicula seminalis), a nastpnie do narzdu kopulacyjnego (penis). - U samic wychodzce z jajnikw jajowody (oviducti) cz si z pochw (vagina), do ktrej ma take ujcie zbiornik nasienny (receptaculum seminis) oraz gruczoy dodatkowe wytwarzajce lepiszcze do otoczki jaj. - Samice niektrych owadw na kocu odwoka maj pokadeko jako narzd pomocniczy do skadania jaj. Stawonogi s najczciej jajorodne - Znacznie rzadziej, u niektrych grup (np. u gza) wystpuje jajoyworodno lub te rodzenie" dojrzaych larw. - W rozwoju stawonogw wystpuje przeobraenie (metamorphosis). - Przeobraenie zupene (holometabolia) - Jeli w rozwoju wystpuj larwy i poczwarki niepodobne do postaci dorosych. - Przeobraenie niezupene (hemimetabolia) - Podczas tego rodzaju przeobraenia postacie larwalne s podobne do dorosych, a rni si od nich wielkoci brakiem skrzyde i nierozwinitymi narzdami pciowymi.

Budowa morfologiczna owadw Tuw owadw skada si z trzech segmentw: * Przedtuw, * rdtuw, * Zatuw.

25

* Na rdtuowiu i zatuowiu znajduj si skrzyda * U owadw z Rzdu Muchwek wystpuje jedna para skrzyde oraz tzw przezmianki tj. zredukowane skrzyda penice role narzdu zmysu koorynujcego lot. - Odna stawonogw skadaa si z odcinkw poczonych stawami. U owadw mona wyrni: Biodro (coxa), krtarz (trochanter), udo (femur), gole albo piszczel (tibia) stop (tarsus) zakoczon pazurkami, (unguiculi) lub przylgami (pulvilli). - Dorose owady maj trzy pary ng, a pajczaki cztery pary. - Odwok owadw zbudowany jest z z kilku lub kilkunastu segmentw. Na kocu odwlok znajduj si przydatki

Rzd Acarina - roztocze - Nale tu drobne pajczaki czsto nie przekraczajce 1 cm dugoci, - Ciao ich na og nie wykazuje segmentacji. - Szczkoczuki i nogogaszczki tworz charakterystyczny aparat gbowy w postaci ryjka gnathosoma sucy do zgryzania, piowania, przecinania i nakuwania. - Postacie dorose maj po 4 pary koczyn podczas gdy larwy s tylko szecionogie. - Rozwijaj si z jaj i przechodz charakterystyczne stadia larwy, nimfy i imago wyznaczane kolejnymi linkami.

Narzdy gbowe pasoytniczych roztoczy (Acari) * Nadgbia (epistom) * Pary nogogaszczkw (pedipalpi) albo gaszczek (palpi) * Szczkoczukw (chelicerae) * Hypostomu (hypostomum). Hypostom przystosowany jest nie tylko do przebijania skry, lecz take do przytwierdzania si pasoytw do ciaa ywiciela. * Na hypostomie znajduj si skierowane ku tyowi zby, ktre utrudniaj oderwanie roztoczy od skry.

WIERZB U KONI (scabies equi) U koni wywoywany moe by przez: 1. wierzbowca drcego koskiego - Sarcoptes scabiei var. equi. 2. wierzbowca naskrnego koskiego - Psoroptes equi. 3. wierzbowca pcinowego - Choriopt bovis.

DROGI INWAZJI - Gwn drog inwazji jest bezporedni kontakt zwierzt zdrowych z chorymi. - Za porednictwem rnych przedmiotw majcych kontakt ze zwierztami chorymi. - Po wprowadzeniu zwierzt do zaraonej stajni. - Rozwojowi inwazji sprzyjaj ze warunki higieniczne (ciemne i wilgotne pomieszczenia) oraz niepenowartociowe ywienie.

wierzb drcy koni, czyli sarkoptoza (sarcoptosis) Morfologia pasoyta. Roztocza mae: - Samiec wielkoci do 0,28 mm, - Samica do 0,50 mm, ksztatu prawie okrgego. - U samca I, II i IV pary ng zakoczone przylgami osadzonymi na krtkich, nie segmentowanych szypukach. U samca brak przyssawek kopulacyjnych.

- U samic w przylgi zaopatrzone s tylko I i II pary ng.

Sarcoptes sp Asamiec, Bsamica

Biologia wierzbowcw drcych - Pasoytuj w gbokich warstwach naskrka (stratum granulosum/ rzadziej stratum spinosum). - wierzbowce drce pasoytuj w gbokich warstwach naskrka (stratum granulosum, a nawet stratum spinosum). Zapodnione samice skadaj w wydronych przez siebie korytarzach jaja, z ktrych po 2-5 - Po nastpnej lince cz protonimf przeobraa si w samce, a cz w

26

protonimfy II stadium tzn. deutonimfy, bdce niedojrzaymi, ale zdolnymi do kopulacji samicami Kopulacja odbywa si na powierzchni skry, po czym deutonimfy liniej jeszcze raz i staj si dojrzaymi, samicami. Cay cykl rozwojowy samic trwa okoo 3 tygodni, atomiast samcw okoo 2 tygodnie.

YWICIEL I UMIEJSCOWIENIE Ko, osio, mu, rzadko bydo, przypadkowo czowiek. Pocztkowo na skrze gowy (dlatego nazywany, bywa wierzbem gowowym), skd rozprzestrzenia si na szyj, kb, a wkrtce na cae ciao.

Obraz kliniczny wierzbu koni - Zmiany chorobowe pojawiaj si pocztkowo na skrze gowy. - Inwazja wierzbowcw powoduje lokalny stan zapalny skry i powstawanie maych guzkw surowiczo-komrkowego nacieku, a nastpnie pcherzykw wypenionych surowiczym pynem. - Sczcy si z pkajcych pcherzykw wysik zasycha, tworzc strupy. - W wyniku wypadania z tych miejsc wosw, tworz si ysinki. - Rwnoczenie z pojawieniem si tych zmian wystpuje silny wid, bdcy czsto pierwszym symptomem wierzbu. - W miar trwania inwazji proces choroby rozszerza si na szyj, kb i obejmuje due obszary skry. - W wyniku duej trwajcych procesw zapalnych skra grubieje, traci elastyczno i ulega sfadowaniu. - Dranice dziaanie liny wierzbowcw powoduje nadmierne rogowacenie l uszczenie si naskrka.

wierzb naskrny, czyli psoroptoza (psoroptosis) wieizbowiec naskrny koski Psoroptes equi, nalecy do rodziny Psoroptidae.

Morfologia pasoyta Samiec wielkoci do 0,58 mm, Samica do 0,70 mm, ksztatu owalnego. U samcw wszystkie pary ng s zakoczone przylgami osadzonymi na dugich, segmentowych szypukach Samce maj po bokach otworu odbytowego due przyssawki kopulacyjne. u samic III para ng pozbawiona przylg, zakoczona dugimi szczecinkami

YWICIEL I UMIEJSCOWIENIE ywiciel Ko, osio i mu.

Umiejscowienie Pocztkowo na skrze u nasady ogona i grzywy, skd rozprzestrzenia si na szyj, przyrodkow powierzchni ud i podbrzusze.

Biologia wierzb naskrny, czyli psoroptoza (psoroptosis) * yj na skrze u nasady wosw * Jaja skadane s przez samic gwnie na pograniczu skry zdrowej i chorobowo zmienionej. * Wylgaj si z w cigu 1 -3 dni, szecionone larwy. * Pierwsza linka i przeksztacenie si w nimf odbywa si po 2-3 dniach * Po drugiej lince, i nastpujcej po dalszych 34 dniach, cz nimf przeksztaca si w samce, a cz w niedojrzae samice Od I do 2 dni po kopulacji samice liniej jeszcze raz i przeksztacaj si w dojrza samic

WIERZB U KONI PERZBOWIEC PCINOWY CHORIOPTES OVIS Samiec 280-330 m. Samica 360-390 m - Wykazuje due podobiestwo do wierzbowcw z rodzaju Psoroptes a rni si od nich przede wszystkim: - Szczkoczukami przystosowanymi do ucia (odywia si wycznie zuszczonym naskrkiem), - Krtkimi nieczonowanymi trzoneczkami na ktrych osadzone s dzwonowate przylgi. - u samca wszystkie nogi posiadaj przylgi na nieczonowanych trzoneczkach - U samic I, II, IV przylgi, na III brak

ROZWJ I UMIEJSCOWIENIE Rozwj Podobny do rozwoju poprzednio opisanych wierzbowcw trwa rednio 19-23 dni. Umiejscowienie W okolicy stawu pcinowego powoduje uszczenie si naskrka, powstawanie strupw, a nawet z rogowych naroli, skra grubieje, czsto pka, co doprowadza do wtrnych infekcji.

27

Gzawica odkowo-jelitowa, czyli gasterofiloza (gasterophilosis) Przyczyn tego schorzenia jest 6 gatunkw gzw z rodzaju Gasterophilus, a mianowicie: Gosterophilus intestinalis- giez jelitowy; G. nasalis, syn. G. veterinus - giez dwunastnicy; G. haemorrhoidalis - giez odbytnicy; G. pecorum - giez kolcogowy; G. inermis - giez prostnicy; G. nigricornis - giez czarnorogi.

Morfologia Gastrophilus intestinalis - Owady do due (12-15 mm) tawo-brunatno-czarno zabarwione. Ciao tych owadw jest gsto owosione, skrzyda przezroczyste z ciemnymi plamami. Maj 3 przyoczka; narzdy gbowe uwstecznione; pokadeko dugie, zagite pod odwok. - W odku larwy III stadium dugoci 20 mm, zbudowane s z 12 segmentw uzbrojonych na brzegach do duymi kolcami. - ywiciel - ko, osio i mu. - Umiejscowieniu - odek

Biologia pasoyta Gastrophilus intestinalis * Dojrzae gzy wystpuj w peni lata. * Samice po zapodnieniu atakuj konie i skadaj 900-1500 jaj, przylepiajc je do wosw przednich koczyn, w okolicy barkw i na bokach ciaa. * Jaja G. intestinalis s do due i zaopatrzone w wieczko. * W cigu I-2 tygodni rozwija si w jaju larwa I stadium. * W momencie ogryzania przez konia swdzcych miejsc (na skutek dranienia przez larwy) nastpuje masowe wylganie si larw, ktre po dostaniu si do jamy ustnej konia wnikaj w bon luzow jzyka, gdzie pozostaj przez 21-28 dni, odbywaj pierwsz link. * Przeksztacaj si w larw II stadium. * Larwy opuszczaj bon luzow jzyka zostaj poykane i umiejscawiaj si w odku (na bonie luzowej czci wpustowej), gdzie przebywaj okoo 9-10 miesicy, rosn i po kolejnej lince osigaj III stadium larwalne. * Dojrzae larwy III stadium opuszczaj ywiciela wraz z kaem w kocu wiosny lub na pocztku lata,. * Okres poczwarki trwa, w zalenoci od warunkw klimatycznych, od 3 do 7 tygodni.

Morfologia Gasterophilus nasalis * Giez ten ma dugo do 13 mm, w zasadzie jest czarno zabarwiony. Skrzyda do szerokie, przezroczyste, z tym uytkowaniem i pozbawione plam. Pokadeko do grube, czarno zabarwione. * Larwy III stadium dugoci okoo 20mm, uzbrojone jednym rzdem kolcw zlokalizowanych na przednich krawdziach II-VII segmentw wcznie. * ywiciel: ko i osio. * Umiejscowienie pasoyta: dwunastnica, rzadko odek.

Biologia pasoyta Gasterophilus nasalis * Samice G. nosalis skadaj okoo 500 jaj, przyklejajc je na wosach okolicy midzyuchwowej. * Po 18-24 dniach, wylgaj si larwy I stadium, ktre wdruj po wosach i skrze do jamy ustnej konia, umiejscawiaj si na dzisach oraz podniebieniu i tu osigaj II stadium larwalne. * Po przekniciu lokalizuj si w dwunastnicy, gdzie pasoytuj i przeksztacaj si w larw III Stadium * Okres poczwarki trwa do 24 dni

Morfologia Gasferophilus haemorrhoidalis * Owady redniej wielkoci (9-11 mm), o barwie ciemnobrzowej. Skrzyda przezroczyste, z brzowym uytkowaniem. Odwok smuky, wyduony; pokadeko dugoci okoo 1/3 dugoci odwoka. * Larwy III stadium, dugoci okoo 18 mm, s smuke. Poszczeglne segmenty (od II do VII) po brzusznej stronie uzbrojone s dwoma rzdami kolcw. * ywiciel - ko. * Umiejscowienie pasoyta gwnie odek

Biologia Gasterophilus haemorrhoidalis * Przed opuszczeniem ywiciela umiejscawia si na pewien okres w prostnicy. * Samice tego gatunku gza skadaj na wosach warg okoo 200 jaj. Jaja 8 due, czarne z prkowanym przydatkiem czepnym. Larwy po wylgniciu przedostaj si na bon luzow jamy ustnej, a nastpnie do odka. * Okres poczwarki trwa od 16 do 28 dni. * Loty G. haemorrhoidalis odbywaj si w lipcu i sierpniu._

28

Morfologia Gasterophilus pecorum * Gzy do due (13-16 mm), o jasnobrzowym tuowiu i czarnym odwoku. Skrzyda lekko przydymione, z trzema janiejszymi plamami u samca. Pokadeko krtkie. * ywiciel : ko, osio, przypadkowo bydo i czowiek. * Umiejscowienie pasoyta: - gwnie odek, rzadko dwunastnica.

Biologia Gasterophilus pecorum * Przed opuszczeniem ywiciela umiejscawia si na kilka dni w prostnicy. * Samice G. pecorum skadaj po kilka jaj poza ywicielem na liciach traw. W sumie jedna samica moe zoy do 2500 do charakterystycznych jaj, dugoci 0,9 mm, czarno zabarwionych, zaopatrzonych w pdzelkowaty przydatek czepny. * Po okoo tygodniu w jajach wyksztacaj si larwy, ktre zachowuj ywotno bardzo dugo, bo przez 9 miesicy * Konie ulegaj zaraaniu podczas zjadania trawy lub siana z jajami tego gatunku gza. * Larwy w jamie ustnej, po opuszczeniu skorupek jajowych, lokalizuj si u nasady jzyka, rozwijaj si do II stadium, a nastpnie po przekniciu pasoytuj w dwunastnicy jako larwy III stadium. * Okres poczwarki twa 12-24 dni. * Dojrzale G. pecorum odbywaj loty w lipcu.

Morfologia Gasterophilus inermis * Gzy redniej wielkoci (9-11 mm), o tobrunatnym odwoku; skrzyda z ciemnymi plamami; pokadeko krtkie. * Larwy III stadium s mae, nie przekraczaj bowiem 15 mm dugoci. Uzbrojone sabo widocznymi, jasnymi, krtkimi kolcami. - ywiciel: ko. - Umiejscowienie pasoyta - prostnica.

Biologia Gasterophilus inermis * Gatunek ten, zwany take gzem policzkowym, wystpuje przede wszystkim w rejonie Morza rdziemnego. * Samice skadaj okoo 350 jaj na policzkach konia. Jaja, tawe, maj poprzecznie prkowan skorupk i dugi przydatek czepny. * Larwy I stadium wnikaj w skr i wdruj w niej do kta ust, a nastpnie do bony luzowej jamy ustnej, gdzie osigaj II stadium larwalne. * Po dostaniu si do przewodu pokarmowego

Morfologia Gasterophilus nigricornis * Gasterophilus nigricornis wystpuje najczciej na poudniu Europy. * Owady redniej wielkoci (10-11 mm), zasadniczo czarnej barwy. Skrzyda przezroczyste, z brunatnotawym uytkowaniem. * Larwy III stadium, s zielone, uzbrojone na poszczeglnych segmentach jednym rzdem kolcw. * ywiciel: ko, osio i zebra. * Umiejscowienie pasoyta - dwunastnica

Biologia Gasterophilus nigricornis * Samice skadaj jaja (do 350) na wosach okolicy szczk i u nasady nosa. Jaja s smuke, dugoci 0,83 mm i maj taw, poprzecznie prkowan skorupk. * Larwy I stadium, ju po okoo 5 dniach wykluwaj si z jaja, wdruj czynnie do jamy ustnej, wnikaj w bon luzowa policzkw, gdzie w cigu 20-30 dni liniej. * Larwy II stadium umiejscawiaj si gboko w bonie luzowej dwunastnicy, powodujc tworzenie si guzkw, na wierzchokach ktrych widoczne s ostatnie segment larwy. * Larwy III stadium opuszczaj ywiciela wiosn. * Stadium poczwarki trwa 30-34 dni. * Loty dojrzaych owadw odbywaj si w czerwcu. * W naszym klimacie pojawiaj si one w peni lata, budzc wyrany niepokj atakowanych koni.

Obraz kliniczny - gasterofiloza (gasterophilosis) * Na przykad larwy I stadium G. inermis, wdrujc w skrze policzkw do kta ust, powoduj smugowate stany zapalne skry, czsto pozbawionej w tych miejscach wosw, pokrytej strupami. W kcie warg, w wyniku skupienia si larw, moe doj do owrzodzenia. Po umiejscowieniu si w bonie luzowej jamy ustnej wywouj stan zapalny. * Obecno larw III stadium w odku przyczynia si do powstawania kraterowatych uszkodze bony luzowej, naderek i owrzodze. * Umiejscowienie si wikszej liczby larw w gruczoowej i odwiernikowej czci odka upoledza czynno wydzielnicz i zakca przesuwanie si treci pokarmowej, co prowadzi moe do rozszerzenia odka.

29

* Lokalizacja larw w dwunastnicy powoduje rwnie stany zapalne.- * W przebiegu tej inwazji w okresie jesienno-zimowym, dominuj objawy ze strony przewodu pokarmowego, wyraajce si: * utrat apetytu, zaburzeniami w trawieniu i postpujcym wychudzeniem, objawami morzyskowymi i niedokrwistoci. * Obecno larw w prostnicy powodowa moe czste napinanie do oddawania kau oraz wid odbytu.

Zmiany anatomopatologiczne - gasterofiloza (gasterophilosis) * Stwierdza si je w miejscach lokalizacji larw (np. bonie luzowej odka czy dwunastnicy) w postaci okrgych kraterowatych wgbie z ubytkami nabonka i oznakami wytwrczego zapalenia na obwodzie. * Nierzadko obserwowa mona owrzodzenia sigajce do bony podluzowej. * Wyjtkowo stwierdza si przebicie ciany odka i zapalenie otrzewnej.

Rozpoznawanie * Na przykad w okresie wiosennym mona stwierdzi larwy gza podczas badania per rectum, W momencie defekacji konia spostrzec je mona w kale lub na bonie luzowej prostnicy. *bW okresie zimowym diagnostyczne pukanie odka, 1-2% roztworem wodnym kwasu solnego (w iloci 51) moe niekiedy umoliwi stwierdzenie larw gza w wypuczynach.

Zwalczanie - gasterofiloza (gasterophilosis) 1. Iwermektyna (pochodna awermektyny B1 otrzymanej jako produkt fermentacji prowadzonej przez Streptomyces awermitilis). U koni doustnie w formie pasty w dawce 0,2 mg/kg. Preparaty fosforoorganiczne: 1. Equigard w dawkach 2545 mg/kg m.c. 2. Neguvon w dawkach 30-35 mg/kg m.c.

Gasteraphilus intestinalis - adult insect

Gasterophilus intestinalis-eggs

Gasterophilus intestinalis larvae emarge from egg

30

Gasterpphilus intestinalis-L3 Gasterophilus nasalis-L3

Gasterophilus nasalis-L3,; Gasterophilus intestinalis-L3

Gzawica nosowo-gardlowa, czyfi rinoestroza (rhinoestrosis) * Wywoywana jest przez larwy gza koskiego Rhinoestrus purpureus (rodzina Oestridae). * Wystpowanie. Giez ten wystpuje czciej w klimacie cieplejszym, np. poudniowej Europie, poudniowych republikach Zwizku Radzieckiego i pnocnej Afryce. * Stwierdzany rwnie w Polsce.

Morfologia pasoyta * Giez dojrzay jest owadem wielkoci 8-11 mm, skpo owosionym, barwy rudawopurpurowej * Odwok pokryty licznymi srebrnymi, szarymi lub zotawymi plamami. * Wyronite larwy, dugoci do 17,5 mm, s zwykle ukowato wygite w stron brzuszn. * Na brzusznej powierzchni gowowego segmentu znajduj si 2 haki. * Grzbietowa strona pierwszych siedmiu segmentw pokryta jest rzdami kolcw, * Po stronie brzusznej, wszystkie segmenty uzbrojone s kolcami.

ywiciel Ko, mu, przypadkowo czowiek.

Umiejscowienie Larwy umiejscawiaj si gwnie: bdniku koci sitowej, w gardle, zatoce klinowej, jamach nosowych.

Biologia pasoyta Rhinoestrus purpureus * Dojrzale owady wystpuj przez cae lato. yworodne samice w czasie lotw skadaj do 40 larw jednorazowo do nozdrzy koni, a niekiedy take do worka spojwkowego. W cigu kilkunastu dni jedna samica jest zdolna zoy 700- -800 larw. * Larwy I stadium wdruj gwnie do koci sitowej, gdzie w cigu kilku (do 10) miesicy rosn i dojrzewaj. * Nastpnej wiosny i w cigu lata larwy stadium wydostaj si czynnie ulegaj przepoczwarzeniu po okoo 4-5 tyg.

Obraz kliniczny * Obecno larw gza powoduje stany zapalne niekiedy nawet krwotoczno-ropne, bony luzowej w miejscu ich lokalizacji. * Objawy zapalenia nieytowego grnych drg oddechowych pojawiaj si zwykle wczesn wiosn i zaczynaj si utrudnianym oddychaniem na skutek obrzku bony luzowej nosa i garda. * Z nozdrzy pojawia si wypyw luzowy lub luzowe-ropny, niekiedy z domieszk krwi. * Czasami mog wystpowa krwotoki z nosa. Stwierdza si rwnie obrzk wzw chonnych podszczkowych. * Obecno larw na bonie luzowej garda moe take by przyczyn utrudnionego oddechu oraz kaszlu. * Niekiedy, w przypadkach rozszerzenia si procesw zapalnych na opony mzgowe mog wystpowa rwnie objawy nerwowe.

Zmiany anatomopatologiczne Rhinoestrus purpureus * W miejscu przyczepu larw stwierdza si kraterowate zagbienie z ubytkami nabonka, przekrwienie i obrzk bony luzowej. Niekiedy w miejscach uszkodze bony luzowej stwierdza si ropny stan zapalny.

31

Rozpoznawanie * Objawy kliniczne mog nasuwa przypuszczenie rinoestrozy. * Podstaw rozpoznania powinno by stwierdzenie larw gza w jamach nosowych lub w wypywie z nosa.

Zwalczanie W celach terapeutycznych zaleca si stosowanie Zwizki fosforoorganiczne np.: 1. Dichlorvos (Equigard) w dawkach 2545 mg/kg m.c; w zalenoci od wieku i masy ciaa podawa zmieszany z pasz treciw. 2, Trichlorfon (Neguvon) w dawkach 35-40 mg/kg m.c, podawany sond w postaci 10% roztworu wodnego.

Wszoowica koni czyli malofagoza (mallophagosis) U koni wszoowic wywouje kosmopolityczny wszo Werneckiella equi nalecy do rodziny Trichodectidae

Morfologia * Samiec dugoci 1,6 mm; * Samica 1,8-2,0 mm. Owady pozbawione skrzyde, barwy tej. Gowa szersza od tuowia. Czuki zbudowane z trzech czonw. Narzdy gbowe typu gryzcego.

Umiejscowienie. U koni wszoy usadawiaj si na skrze szyi i kbu

Biologia pasoyta Samice przyklejaj jaja do podstawy wosw. Po upywie 5-8 dni wylgaj si larwy Larwy liniej trzykrotnie i osigaj dojrzao pciow (przeobraenie niezupene). Okres caego rozwoju trwa 3-4 tygodnie.

Obraz kliniczny Wszoy powoduj niepokj zwierzt i wid, nasilajcy si w miar wzrostu intensywnoci inwazji. Konie ogryzaj swdzce miejsca oraz ocieraj je o napotykane przedmioty. Dranienie skry przez pasoyty oraz cige urazy mechaniczne prowadzi do zapalenia skry jej zgrubienia, tworzenia si strupw i lokalnych wyysie.

Uwaga! Naley pamita, e moe wystpowa rwnoczesna inwazja wszow, wszy i wierzbowcw, std te (w przypadkach uzasadnionych zmianami klinicznymi) powinno si take przeprowadza; Badania w kierunku wszawicy i wierzbu.

Zwalczanie 1. lwermektyna (pochodna awermektyny B1 otrzymanej jako produkt fermentacji prowadzonej przez Streptomyces awermitilis). U koni doustnie w formie pasty w dawce 0,2 mg/kg. Zwizki fosforoorganiczne: 1. Ipowet 5 (5% bromfenwinfos), krajowy preparat zalecany w 0,050,1 % emulsji wodnej do opryskiwa lub zmywa. 2. Neocidol 25 EC Ciba Geigy (25% diazinon) w 0,06% emulsji wodnej do opryskiwa lub zmywa. 3. Batestan-Hoechst w 0,07% roztworze wodnym do opryskiwa lub zmywa. Karbaminiany: 4. Pularyl-Biowet stosowany w 0,52% roztworze wodnym, do opryskiwa lub w 5% zasypce.

32

Wszawica koni (anoplurosis) Inwazj t wywouje Wesz koska Haematopinus asinii, naleca do rodziny Haematopinidae

Morfologia pasoyta * Samiec dugoci do 2,6 mm, * Samica do 3,6 mm. Gowa jest wsza i dusza od tuowia. Czuki picioczonowe Narzdy gbowe typu kuico-sscego

ywiciel Ko, osio i mu

Umiejscowienie Na gowie u nasady maowin usznych, okolicy poduchwowej, na szyi, kbie, wzdu caego grzbietu do nasady ogona

Biologia pasoyta Rozwj pasoytw jest prosty. Z jaj (gnid) przyklejonych do wosw wylgaj, si po 10-11 dniach larwy. Liniej 2-3-krotnie w cigu 11-14 dni i osigaj dojrzao. Zaraanie nastpuje zwykle przez bezporedni kontakt. Nasilaniu si wszawicy sprzyjaj ze warunki higieniczne i ze ywienie.

Zwalczanie wszawicy koni 1. Iwermektyna (pochodna awermektyny B1 otrzymane) jako produkt fermentacji prowadzonej przez Streptomyces awermitllis). U koni doustnie w formie pasty w dawce 0,2 mg/kg. Zwizki fosforoorganiczne: 1 Ipowet 5 (5% bromfenwinfos), krajowy preparat zalecany w 0,050,1% emulsji wodnej do opryskiwa lub zmywa, 2. Neocidol 25 ECCiba-Geigy (25% diazinon) w 0,06% emulsji wodnej do opryskiwa lub zmywa, Batestan-Hoechst w 0,07% roztworze wodnym do opryskiwa lub zmywa. Karbaminiany 3. Pularyl-Biowet, stosowany w 0,5-2% roztworze -wodnym, do opryskiwa lub w 5% zasypce.