Charakterystyka Charakterystyka

zlewnizlewni

Zlewnia, dorzecze, bifurkacjaZlewnia, dorzecze, bifurkacja

Występujące na powierzchni lądów wody powierzchniowe: źródła, cieki, zbiorniki

wodne, bagna stanowią siec wodną. Siec ta tworzy system wodny, ujęty w

granicach określonej w terenie jednostki hydrograficznej. Podstawową jednostką

hydrograficzną jest zlewnia – czyli obszar, z którego wody spływają do jednego

obiektu hydrograficznego (rzeki, jeziora, bagna). Zlewnia jest terminem ogólnym i

może obejmować obszar zasilający cały obiekt (zlewnia jeziora, zlewnia bagna), a

także obszar zasilający rzekę do określonego profilu lub między profilami.

W zależności od formy odpływu wyróżnia się zlewnię powierzchniową

(topograficzną) i zlewnię podziemną.

Gdyby woda opadowa nie wsiąkała w grunt, a tylko spływała po jego powierzchni,

granice zlewni można by określić tylko na podstawie ukształtowania terenu przez

wyznaczenie linii przebiegającej przez najwyższe punkty dzielące stoki terenu o

różnokierunkowych pochyleniach. Zlewnię wyznaczoną na podstawie

ukształtowania terenu nazywamy – zlewnią topograficzną.

Ponieważ część wody opadowej wsiąka w grunt, i przy odpowiednim układzie

warstw podziemnych (rys. 3-4), może się zdarzyć, że cześć wody, która spadła na

obszar pewnej zlewni topograficznej, przedostanie się do sąsiedniej, spływając po

pochyłej podziemnej warstwie nieprzepuszczalnej. Łatwo zauważyć, iż granica

podziału kierunku spływu wód podziemnych może się zmieniać w zależności od

położenia zwierciadła wody gruntowej.

Dla odróżnienia od zlewni topograficznej tę rzeczywistą zlewnię nazywamy –

zlewnią hydrologiczną.

Zazwyczaj różnice między zlewnią topograficzną a hydrologiczną, zwłaszcza przy

większych zlewniach, są b. małe i w praktyce posługujemy się łatwiejszymi do

wyznaczenia zlewniami topograficznymi. Granicę zlewni topograficznej

wyznaczamy na mapach warstwicowych.

Gdy zlewnia obejmuje cały system rzeczny, tj. system rzeki głównej i jej dopływów,

pojecie zlewni jest równoznaczne z pojęciem dorzecza (rys. 112).

Dorzecze – jest to zatem obszar, z

którego wody spływają do jednego

systemu rzecznego. Mówi się

przeto np.. o dorzeczu Czarnej

Hańczy, ale zlewni Czarnej

Hańczy do profilu Sobolewo i

zlewni jeziora Wigry.

Zespół dorzeczy odprowadzający

wody do jednego wspólnego

morza stanowi zlewisko tego

morza.

Pojęcie zlewiska stosuje się także

w odniesieniu do zatok i zalewów

przymorskich np.. zlewisko Zatoki

Gdańskiej, zlewisko Zalewu

Wiślanego.

Zlewnia, dorzecze, zlewisko – to pojęcia stosowane tylko w polskiej terminologii

hydrograficznej.

Granice zlewni stanowi dział wodny – jest to linia rodzielająca kierunki odpływu

wód do dwóch różnych systemów rzecznych. Rozróżnia się dział wodny

powierzchniowy (topograficzny) i dział wodny podziemny.

Powierzchniowy dział wodny – jest wyznaczony przez ukształtowanie terenu,

biegnie po grzbietach wzniesień i stanowi granicę zlewni powierzchniowej (rys.

113).

Podziemny dział wodny – jest

wyznaczony przez ukształtowanie

zwierciadła wód podziemnych i

stanowi granice zlewni podziemnej.

Wyznacza go układ warstw

nieprzepuszczalnych i

wodonośnych, a wykreśla się go na

podstawie mapy hydroizohips (linie na mapie hydrogeologicznej łączące punkty o tej samej wysokości zwierciadła wody podziemnej względem przyjętego poziomu odniesienia, zwykle poziomu morza. Hydroizohipsy przypominają nieco poziomice, jednostką są metry n.p.m.)

Nie zawsze dział topograficzny pokrywa się z działem podziemnym (rys. 114).

Działy wodne topograficzne mogą by wyraźne, wyznaczone naturalnymi

wyniosłościami terenu, lub niepewne, których przebieg jest trudny do ustalenia (np..

w płaskich zabagnionych dolinach).

Utrudnienie w wyznaczaniu powierzchniowych działów wodnych stanowią miejsca

o odpływie powierzchniowym skierowanym do różnych dorzeczy. Mamy wówczas

do czynienia z bifurkacją. Rozróżnia się bifurkację punktową lub obszarową.

Bifurkacja punktowa - występuje wtedy, gdy woda z obszaru źródłowego

odpływa w różnych kierunkach (rys. 115b), lub gdy ciek dzieli się na ramiona

prowadzące wodę do różnych dorzeczy (rys. 115a).

Zbliżona sytuacja występuje również

wówczas, gdy na mapie widać jeden

ciek płynący w przeciwnych kierunkach,

ale z rysunku poziomic wynika, iż

przecina on topograficzny dział wodny

(rys. 116).

Bifurkacja powierzchniowa występuje wówczas, gdy z jednego jeziora lub bagna

istnieje odpływ powierzchniowy do różnych zlewni (rys. 117).

Innym utrudnieniem w wyznaczaniu topograficznych działów wodnych zlewni są

zagłębienia bezodpływowe. Mają one zlewnię bez odpływu powierzchniowego, w

której zachodzi zwykle proces parowania i wsiąkania (rys. 118).

Parowanie odgrywa główną rolę w tych zagłębieniach, w których dnie znajduje się

bagno lub zbiornik wodny (zagłębienie retencyjno-ewaporacyjne), natomiast

wsiąkanie – w zagłębieniach suchych o podłożu przepuszczalnym (zagłębienie

chłonne).

Zagłębienia bezodpływowe mogą występować w różnej sytuacji topograficznej: na zboczu, pod zboczem, w dolinie i na wierzchołku (rys. 119).

Zagłębienia bezodpływowe występują bardzo licznie na obszarach

młodoglacjalnych i wydmowych, z reguły w pobliżu działów wodnych na granicy

sąsiadujących ze sobą zlewni. Zlewnie ich na ogół stykają się ze sobą działami

wodnymi tworząc obszar bezodpływowy. Granice tego obszaru wyznacza dział

wodny obszaru bezodpływowego powierzchniowo (rys. 120).

Wyznaczanie granic poszczególnych zlewni w granicach dorzecza jest nazywane

podziałem dorzecza. Wykonując podział dorzecza otrzymujemy: zlewnie

poszczególnych dopływów rzeki głównej, czyli zlewnie tzw. cząstkowe

(elementarne) i obszary odwadniane bezpośrednio do rzeki głównej, położone

między zlewniami jej dopływów tzw. przyrzecza (rys. 121).

PodziaPodziałł dorzeczadorzecza

Wykonując podział dorzecza na

obszarze całego kraju mówi się o

podziale hydrograficznym kraju. W

podziale hydrograficznym obowiązuje

zasada, że wszystkie rzeki wpadające

bezpośrednio do morza (oceanu) są

rzekami I rzędu, odpływy tych rzek

noszą nazwę cieków II rzędu, kolejne

dopływy noszą nazwę rzek III rzędu

itd. np. Wisła – I rząd, Narew – II

rząd, Biebrza – III rząd.