Upload
others
View
4
Download
0
Embed Size (px)
Citation preview
Campusontwikkeling in Utrecht
Over nut en noodzaak, en over lessen uit Amerika
Oedzge Atzema
� �Colofon
Deze uitgave werd mogelijk door bijdragen van:
Gemeente Utrecht
Hogeschool Utrecht
SSH Utrecht
UMC Utrecht
Universiteit Utrecht
Tekst: Oedzge Atzema
Foto’s: Ruut van Rossen e.a.
Eindredactie: Marianne Kleijnen
Artist impressions: Art Zaaijer
Ontwerp/vormgeving: Multimedia, UMC Utrecht
Drukwerk: ZuidamUithof Drukkerijen
Oplage: �000
ISBN nummer 978-90-90��907-�
We are all teachers and we are all learners.
(September, �007)
Drew Gilpin Faust,
�8th president of Harvard University
� �
Zo is het maar net. Maar hoe zit dat dan bij de campusont-
wikkeling in Utrecht? Utrecht is onmiskenbaar het belangrijkste
centrum voor hoger onderwijs in Nederland. De kenniseconomie
draait er op volle toeren. Toch is het nog maar de vraag of
bijvoorbeeld De Uithof een echte campus is. En is één campus
eigenlijk wel voldoende voor Utrecht? Zou er ruimte moeten zijn
voor verschillende campussen? Dat zijn lastige vragen om te
beantwoorden. Zeker is dat in de afgelopen jaren flinke vorderin-
gen zijn gemaakt met de architectonische vormgeving van
De Uithof, maar dat vooralsnog een boegbeeld ontbreekt zoals
Riek Bakker voor ogen heeft.
Om te bepalen wat een campus voor Utrecht kan betekenen,
moet men eerst weten wat een moderne campus eigenlijk is.
Een kennismaking met campussen in Amerika kan daarbij helpen.
Daar neemt de campus al jaren een hoge vlucht en is de campus
een alom aanvaard en belangrijk speerpunt van de ‘branding’ van
universiteiten en hogescholen. Daar werkt de campus als een
magneet voor mensen, bedrijven en instellingen die iets hebben
met kennis.
Kortom, de vraag is wat we in Utrecht kunnen leren van Ameri-
kaanse campussen. Bij het zoeken naar het antwoord op die vraag
komt men nog al wat relativisme tegen. Zo spreekt campusexpert
Alexandra den Heijer over een Amerikaans model en een Europees
alternatief (Den Heijer �007). De trends in Amerika houden meer
verband met de internationalisering van het hoger onderwijs, met
het vinden van duurzame en milieuvriendelijke oplossingen en met
de sociale relaties tussen stad en campus. In Europa spelen vaker
institutionele zaken zoals internationale samenwerking tussen
universiteiten, lokale samenwerking tussen kennisinstellingen,
overheden en marktpartijen en de culturele relaties tussen stad en
campus. In dit boek gaan we niet zo zeer in op de verschillen
tussen Amerika en Europa, maar meer op de mogelijkheden om
Amerikaanse voorbeelden toe te passen op de campusontwikkeling
in Utrecht. Als er al grote institutionele en culturele verschillen
bestaan tussen Amerika en Europa, dan kan men die beter als
inspiratiebronnen beschouwen dan als onneembare barrières.
Om na te gaan wat campusontwikkeling in Amerika tegenwoordig
inhoudt, en wat we daarvan uit het oogpunt van de campusont-
wikkeling in Utrecht kunnen leren, is in oktober �007 een studie-
reis gemaakt naar campussen in Boston, Pittsburgh, Toronto en
Chicago. Het reisgezelschap bestond uit mensen van de Universi-
teit Utrecht (UU), de Hogeschool Utrecht (HU), het Universitair
Medisch Centrum Utrecht (UMC Utrecht), de Stichting Studenten
Huisvesting Utrecht (SSHU) en de gemeente Utrecht. De reis werd
Woord voorafCampusontwikkeling is gebiedsontwikkeling. En daar zijn niet alleen geld en mooie plannen voor nodig, maar ook en vooral bestuurlijke
inspanning en daadkracht. Volgens de bekende stedenbouwkundige Riek Bakker is gebiedsontwikkeling geen zaak voor bange mensen
(Bakker �006). Zij stelt dat ‘bestuurlijke moed, persoonlijke inzet en een duidelijke wil om zaken verder te krijgen en daar naar te handelen’
een conditio sine qua non is voor gebiedsontwikkeling. Zij houdt bestuurders een spiegel voor: ‘Ieder project heeft een boegbeeld nodig om
aan te ‘trekken’ en te ‘sleuren’. Het is van belang over de eigen schaduw heen te springen en dit boegbeeld te zijn en te worden’.
Wie daartoe niet in staat is, kan volgens Riek Bakker beter iets anders gaan doen.
6 7georganiseerd door de SSHU in samenwerking met het Rotterdamse
architectenbureau Metropolis.
Dit boek geeft een overzicht van onze ervaringen tijdens die reis;
ervaringen die zo veel mogelijk zijn vertaald naar de Utrechtse
situatie. We nodigen de lezer graag uit om mee te maken hoe men
in Amerika op dit moment met campussen in de weer is. Om te
kijken naar wat tot nu toe al tot stand is gebracht. En om te
bedenken wat we in Utrecht kunnen leren van deze voorbeelden.
Dit boek bestaat uit foto’s en tekst. De foto’s zijn bijna zonder
uitzondering tijdens de reis gemaakt. Ruut van Rossen heeft de
selectie gemaakt. Speciaal voor dit boek heeft Art Zaaijer ‘artist
impressions’ gemaakt van hoe in de toekomst campussen in de
regio Utrecht er uit kunnen zien. Voor de tekst heb ik nuttige
suggesties gekregen van Leunie van Zwieten, Natalia Grygierczyk,
Ruut van Rossen, Anco Schut, Ton Jochems, Klaas Beerda en
Pieter Duif Verhoeven. Marianne Kleijnen heeft de eindredactie
verzorgd. Ik dank hen van harte voor hun hulp.
Dit reisverslag is meer geworden dan een verantwoording achteraf.
Het is een pleidooi om in de komende jaren met verhoogde
energie gezamenlijk te gaan werken aan de verdere campus-
ontwikkeling in Utrecht. We willen met dit boek anderen warm
maken voor campusontwikkeling in Utrecht en hopen dat dit boek
een inspiratiebron zal zijn voor iedereen die campusontwikkeling
in Utrecht een warm hart toedraagt.
Oedzge Atzema
februari, 2008
1. Waartoe een reis kan leiden 9
�. De herontdekking van de campus 11
�. Campusontwikkeling: kwestie van ambitie en geld 19
�. Publiek-private samenwerking ��
�. Noodzakelijke infrastructuur �7
6. Symbiose van campus en stad ��
7. Beyond De Uithof �9
8. Reis langs Amerikaanse campussen ��
Inhoud
8 9
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
De campus is terug van weggeweest. Is dit een voorbeeld van de
retro trend? Of hebben we te maken met een wezenlijke vernieu-
wing? Volgens Alexandra den Heijer, die momenteel een dissertatie
schrijft over het management van campussen, is het laatste het
geval (den Heijer �007). De campus is in haar ogen een belangrijk
instrument voor universiteiten en hogescholen om aansluiting te
houden met de huidige kenniseconomie. De campus past daarmee
in het actuele beleidsstreven naar kennisvalorisatie. De campus
biedt een goede mogelijkheid om niet alleen kennis op te doen en
te delen, maar ook om kennis toe te passen. Op de campus
ontstaat een kenniscluster dat de traditionele onderwijs- en
onderzoekstaken van het hoger onderwijs overstijgt.
Overal in de wereld zijn universiteiten en hogescholen druk bezig
deze nieuwe potentie van de campus waar te maken. Dat doen ze
niet op eigen houtje, want ook andere organisaties haken aan bij
dit soort initiatieven. Dit is al langer het geval met universitaire
medische centra, maar dit gaat nu ook op voor commerciële
bedrijven in bijvoorbeeld de ‘life’ en ‘computer sciences’. Hoewel
het verschillende begrippen zijn, horen in de praktijk campus en
‘science park’ bij elkaar. Ze zullen in dit boek in nauwe samenhang
worden gebruikt, want naast de vernieuwde campus zijn ook
‘science parks’ aan een ware opmars bezig. Alleen al in de
Verenigde Staten zijn er meer dan 1�� ‘science parks’. In Europa
staan op meer dan 8�0 universiteitsterreinen ‘business incubators’.
De huidige campus annex ‘science park’ biedt nieuwe uitdagingen
aan kennisinstellingen, kennisbedrijven en stedelijke overheden.
Eén van die uitdagingen heeft betrekking op het vastgoedmanage-
ment van universiteiten en hogescholen. Campusontwikkeling
biedt deze instellingen de kans om voor het eerst sinds de
stelselwijziging in 199�, toen de instellingen eigenaar werden van
hun vastgoed, het vastgoedmanagement een integraal en promi-
nent onderdeel uit te laten maken van de ‘corporate strategy’ van
de instellingen. Op deze wijze kunnen de instellingen meer
maatwerk leveren èn strategische samenwerking zoeken met
externe partners (Timp en Smit �007). De ontwikkeling van
campussen wordt daarmee bij uitstek een publiek-private aan-
gelegenheid.
Wij hebben tijdens onze studiereis vele voorbeelden gezien van
moderne campusontwikkeling en zijn overtuigd geraakt van de
belangrijke sociale en economische functies die een campus kan
hebben voor de stad en regio Utrecht. De campus in Amerika
brengt mensen bij elkaar, nodigt hen uit om kennis uit te wisselen
en gezamenlijk te werken aan de verdere kennisproductie. Het zijn
voorbeelden die ons in Utrecht zouden moeten inspireren om de
campusontwikkeling meer handen en voeten te geven.
1. Waartoe een reis kan leiden
Carnegie Mellon University, Pittsburgh
11
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Overal in de wereld wordt de campus opnieuw uitgevonden.
De huidige campus is anders dan de campus van vroeger. Toen had
de campus voornamelijk een symbolische waarde. De campus
stond voor een academische leefomgeving, inclusief statige
gebouwen en rustieke gazons. Op de traditionele campus stond de
tijd weliswaar niet stil, maar leek de klok langzamer te tikken.
De huidige campus is een plek vol dynamiek en bedrijvigheid, waar
alles draait om kennis en innovatie. Het basisprincipe van de
huidige campus is dat de kennis binnen universiteit, hogeschool en
academisch ziekenhuis wordt vermarkt (Vedovello 1997). Daarmee
is de campus een minder vrijblijvend begrip geworden dan vroeger.
Ontario College of Art & Design, Toronto
2. De herontdekking van de campus
University of Toronto
10
1�
...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
De actuele belangstelling in Nederland voor het fenomeen campus
is breder dan alleen in het hoger onderwijs. Onlangs poneerden de
VROM-raad en de Onderwijsraad (�007) het begrip ‘leerwerkland-
schappen’. Dit zijn omgevingen waar leren, werken en ruimtelijke
kwaliteit elkaar versterken en daardoor een extra maatschappelijk
rendement moeten opleveren. Het gaat de VROM-raad en de
Onderwijsraad om een betere aansluiting tussen onderwijs en
bedrijfsleven, om meer mogelijkheden voor stedelijke vernieuwin-
gen in de zogeheten prachtwijken en om kwaliteitsverhoging van
het onderwijs.
In het nog recenter advies ‘Een succesvolle start in het hoger
onderwijs’ (�008), bepleit de Onderwijsraad nadrukkelijk de
bijdrage van de functie wonen aan de campus. De campus is naast
een onderwijs- en onderzoeksruimte, en naast een productie- en
consumptieruimte, ook een leefruimte in sociale zin. De Onder-
wijsraad vindt daarom dat studentenhuisvesting een bredere
functie moet krijgen dan alleen het aanbieden van m� woonruimte.
De raad bepleit op de campus meer relaties tussen wonen en
gebruik van (onderwijs)voorzieningen. Dit pleidooi is uiteindelijk
bedoeld om te komen tot een betere integratie binnen de studen-
tenpopulatie zelf en tussen studenten en de overige bevolking.
Er zijn volgens de Onderwijsraad nieuwe concepten nodig waarin
de woonfunctie en de leerfunctie van studenten meer dan nu het
geval is worden gemengd. Volgens ons bieden Amerikaanse
campussen goede voorbeelden van deze gewenste combinatie. We
zullen verschillende van deze voorbeelden bespreken.
In Amerika zetten universiteiten en hogescholen volop in op de
huidige versie van de campus. Toch wordt daar ook de traditionele
campus gekoesterd. Gerenommeerde universiteiten zetten hun
historische campus graag in de etalage. Dat is goed te zien bij
Harvard University en Massachusetts Institute of Technology in
Cambridge (MS) dichtbij Boston, de University of Chicago en de
University of Toronto (zie hoofdstuk 8). Deze universiteiten
herontwikkelen het campusconcept, soms op bestaande locaties
(zie MIT en University of Chicago) en soms op nieuwe locaties (zie
Harvard University). In andere gevallen, zoals bij de Carnegie
Mellon University in Pittsburgh en de Ryerson University in
Toronto, herstructureert men de historische campus. Men meet de
campus via allerlei ruimtelijke aanpassingen een nieuw ‘jasje’ aan
en geeft hem soms nieuwe functies. Bij weer andere universitei-
ten, zoals bij het Illinois Institute of Technology in Chicago,
voldoet het aanvankelijke campusconcept niet meer en is een
grondiger herstructurering van de campus nodig.
In alle gevallen, en of het nu om herstructureren, herbestemmen
of nieuwbouw gaat, maakt men in Amerika gebruik van aan-
sprekende architectuur om de campus nieuw leven in te blazen en
speelt de ruimtelijke inrichting en het landschap een grote rol.
Op de campus draait het om kennis
De huidige campus is de vestigingsplaats van kennisinstellingen,
zoals universiteiten, hogescholen, universitaire medische centra,
en van kennisintensieve bedrijven. Daarnaast wonen op de huidige
campus studenten, docenten, onderzoekers en kenniswerkers.
De huidige campus is een typisch voorbeeld van een leefgemeen-
schap van mensen die met kennis bezig zijn. Het is daarom meer
dan een vestigingsplaats voor woningen, onderwijs- en onder-
zoeksinstellingen en bedrijven. De campus is bij uitstek de plek
waar de uitwisseling van kennis effectief wordt gefaciliteerd.
Daarbij gaat het om twee zaken. Ten eerste is de campus gericht
op communicatie tussen mensen. Ten tweede maakt men er
gemeenschappelijk gebruik van de aanwezige voorzieningen.
De moderne campus herbergt een diverse, innovatieve en uit-
dagende samenleving van mensen. De inrichting en de organisatie
van de campus staat in het teken van het onderling uitwisselen
van ideeën, het opdoen van inspiratie in teamverband en het
binnenbrengen van de buitenwereld.
University of Chicago
Ryerson University, Toronto
1�
1� 1�De universiteit heeft niet langer het alleenrecht op de campus.
Ook andere instellingen en bedrijven bedienen zich tegenwoordig
van de term campus, zoals bijvoorbeeld de High Tech Campus van
Philips in Eindhoven. Ook overheden hebben belang bij de huidige
campus. Zij willen via de campus ‘hun’ kenniseconomie bevorde-
ren. De afgelopen jaren zijn daarom in tal van plaatsen in
Nederland campusinitiatieven ontstaan. Hoewel de eerste
universitaire campus in Nederland in Enschede stamt uit de jaren
zestig, ontstaan er vooral in de afgelopen jaren steeds meer
campussen met woningen voor studenten. Het eerste ‘science
park’ in Nederland ontstond in Leiden in 198�, maar ook op dit
vlak ontstaan er steeds meer initiatieven. De campus annex
‘science park’ is tegenwoordig in Nederland een strategische
beleidsoptie met vele belanghebbenden. Hoewel de definitie van
de campus gaandeweg is veranderd en de vernieuwing van het
campusconcept verschillende verschijningsvormen kent, is het
doel van de campus hetzelfde gebleven. De campus beoogt nog
steeds mensen bij elkaar te brengen en te bevorderen dat zij
kennis met elkaar delen. De campus is de ideale combinatie van
‘samen leven’ en ‘samen leren’. De kring van mensen op de
campus is breder en opener dan vroeger. De campus van nu is een
netwerk. De nadruk ligt meer op de betrokkenheid van talent dan
op de exclusiviteit van geleerden, al dan niet in spé.
Niet bij stedenbouw alleen
De realisering van de campus behelst meer dan een bouwkundig
programma; het is vooral een organisatorische opgave. Dat
betekent niet dat de stedenbouwkundige opzet en de architectoni-
sche vormgeving van de campus onbelangrijk zijn. Integendeel
zelfs. Ook in Amerika zet men stedenbouw en architectuur in bij
de vernieuwing van de campus. Campusontwikkelingen worden
gemarkeerd door een stedenbouwkundig plan. Dit is steeds meer
noodzakelijk, want anders dan in de jaren zestig en zeventig liggen
de meeste (nieuwe) campussen niet aan de buitenkant van de stad
maar binnen de stedelijke bebouwing. Campusontwikkeling draagt
bij aan stedelijke ontwikkeling en is een ingewikkeld proces
waarbij een stedenbouwkundig plan van grote betekenis is.
De stedenbouwkundige structuur en de architectonische vorm-
geving bepalen de verblijfskwaliteit, en daarmee de aantrekkings-
kracht, van de campus. Stedenbouw en architectuur zijn daarom
noodzakelijke, maar niettemin geen voldoende voorwaarden voor
een succesvolle campus. Een campus is pas echt geslaagd wanneer
er een zelfversterkend effect optreedt: hoe meer mensen elkaar op
de campus ontmoeten, hoe meer kennis er circuleert. Hoe meer
kennis wordt aangewend, hoe aantrekkelijker het wordt voor
anderen om gebruik te maken van de campus. De campus is een
knooppunt in de wijdvertakte kenniseconomie. Hoe uitgebreider
het netwerk wordt, hoe meer internationaal geprofileerd de
campus is en hoe moeilijker het voor andere campussen is om die
positie te evenaren.
Utrecht is klaar voor de moderne campus
Een pleidooi voor verdere campusontwikkeling in Utrecht is een
schot voor open doel. Utrecht is bij uitstek het onderwijs- en
kenniscentrum van Nederland. Er zijn instituten van
(top)wetenschap en ‘outstanding’ kennisgebieden gevestigd,
waarbij de Universiteit Utrecht, de Hogeschool Utrecht en het
Universitair Medisch Centrum Utrecht het meest gezichtsbepalend
zijn. Deze instellingen ontplooien tal van wetenschappelijke en
educatieve activiteiten, waarvan de naam en faam tot ver over de
landgrenzen reiken.
In Utrecht gebeurt al het nodige op het vlak van campusontwikke-
ling. In De Uithof zijn de noodzakelijke stedenbouwkundige
voorwaarden getroffen. Er zijn architectonisch interessante
gebouwen verrezen en er is een snelle busverbinding naar het
Centraal Station aangelegd. Er is ook aan de woonfunctie gedacht,
want er zijn inmiddels �.000 studentenwoningen in De Uithof
gebouwd. In de voetsporen van de uitbreidingen van de universi-
teit, de hogeschool en het medisch centrum hebben verschillende
horecaondernemingen en winkels hun deuren geopend in
De Uithof. Diverse jonge high tech bedrijven hebben zich in het
Science Park Utrecht gevestigd.
In puur functionele zin (als plaats om te studeren, te werken en te
genezen) is in De Uithof aan de eisen van een huidige campus
voldaan. Daarnaast staat de campus in De Uithof steeds meer in de
belangstelling van de lokale en regionale overheid. Gemeente,
provincie en universiteit hebben elkaar gevonden bij de ontwikke-
ling van een campus annex ‘science park’. Dit heeft in �007 geleid
tot de structuurvisie De Uithof.
Toch laten de Amerikaanse voorbeelden zien dat er in Utrecht nog
het één en ander moet worden gedaan om te kunnen spreken van
een voldragen campus. Zonder uitzondering hebben de door ons
bezochte Amerikaanse instellingen een nadrukkelijke visie op de
levendigheid en leefbaarheid van de campus. Interessant is dat
deze visie onderdeel uitmaakt van de centrale strategie van de
betrokken instellingen. De instellingen concentreren zich op hun
(top-)kwaliteiten, hun sterke kanten, hun ‘core business’. Dat
houdt voor Amerikaanse universiteiten en hogescholen in dat zij
uitblinken in onderwijs en onderzoek.
In Amerika staan de inrichting en de organisatie van de campus in
het teken van de kwaliteit van het onderwijs en het onderzoek.
Meestal gaat het bij de ‘corporate strategy’ van de instellingen om
‘focus en massa’. De instellingen brengen een focus aan op
bepaalde fundamentele of toegepaste wetenschappelijke discipli-
nes en proberen daarop zo veel mogelijk massa te maken.
De kwaliteit van de campus is in Amerika onlosmakelijk verbonden
met het verwezenlijken van deze kwaliteitsdoelstellingen. Het is in
de Amerikaanse context gebruikelijk om op de campus �� uur per
dag en 7 dagen per week gebruik te kunnen maken van de
voorzieningen en daar andere mensen te ontmoeten.
University of Chicago
De Uithof, Utrecht
17
...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Door de ruime openingsuren en de kwaliteit van het aanbod
vormen de voorzieningen de noodzakelijke infrastructuur van de
campus. De campus met al die voorzieningen is in Amerika het
visitekaartje van de kennisgemeenschap en de uitnodiging tot
participatie aan die gemeenschap.
Om van De Uithof een moderne, op Amerikaanse leest geschoeide
campus te maken, moet nog het nodige gebeuren. De noodzaak
hiertoe groeit met de dag. Utrecht kan immers als het belangrijk-
ste onderwijs- en onderzoekscentrum moeilijk achterblijven bij
andere steden in Nederland waar her en der campussen en
‘science parks’ worden opgericht. Zo hebben naast Enschede ook
Nyenrode Business University (in Breukelen), het University
College in Utrecht en de Roosevelt Academy in Middelburg een
klassieke campus met ‘inwonende’ studenten. Behalve in Leiden
zijn er nu ‘science parks’ in Amsterdam, Rotterdam, Wageningen,
Enschede, Groningen, Tilburg, Eindhoven en Maastricht.
Zonder campus wordt het lastig om de Utrechtse kenniseconomie
nog meer op de internationale kaart te zetten. Daarbij gaat het
niet alleen om de uitbouw van De Uithof tot een volwaardige
campus. Tijdens de reis werd ons duidelijk dat er in de meeste
Amerikaanse steden meer dan één campus is. Campusontwikkeling
in Utrecht omvat volgens ons meer dan alleen de inrichting en de
organisatie van De Uithof. Verschillende locaties in Utrecht en in
Amersfoort komen in aanmerking als potentiële campus. In het
hoofdstuk ‘Beyond De Uithof’ doen we daarvoor enkele voorstellen.
Charles M. Harper Center, University of Chicago, Graduate School of Business
16
18 19
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Dé campus bestaat niet, zeker niet in Amerika. Elke campus heeft
een eigen geschiedenis en achter elke campus schuilt een ander
strategisch beleid. Toch zijn er wel enkele algemene lijnen te
trekken bij campusontwikkeling. De Amerikaan M. Perry Chapman
schreef recent een boek over de manier waarop men in Amerika op
dit moment campussen ontwikkelt (Chapman �006).
Zijn centrale stelling is dat campussen meer te bieden hebben dan
een fysieke inrichting. Het gaat volgens Chapman bij campussen
om meer dan gebouwen, openbare ruimte en het omliggende land-
schap. De gebeurtenissen, de ervaringen, de activiteiten en de
herinneringen van mensen bepalen de kwaliteit van de campus.
In Amerika streeft men naar een campus met een zo hoog
mogelijke belevingskwaliteit. Het hangt af van de ambitie en de
fondsenwerving hoever instellingen en hun partners willen gaan
bij campusontwikkeling. Chapman beschrijft drie ideaaltypen.
Back to the future
Dit model is het minst ambitieus. In feite verandert er volgens dit
model weinig tot niets op de bestaande campus. Van echte
herontwikkeling van de campus is in dit model geen sprake.
De fysieke inrichting van de campus (gebouwen, openbare ruimte)
wordt in dit model mondjesmaat verbeterd. Dit gebeurt alleen als
kwaliteitseisen hiertoe aanleiding geven. Het is een ‘schraalhans,
keukenmeester’ model. Er vindt in dit model niet of nauwelijks
nieuwbouw plaats. De bestaande gebouwen worden enkel en
alleen door de kennisinstellingen gebruikt en gebruikers van
buiten worden geweerd.
Dit model kost betrekkelijk weinig geld. Bovendien hebben de
centrale besturen van de instellingen in dit model weinig of geen
bemoeienis met de ontwikkeling van de campus. De faculteiten en
departementen proberen zelf voldoende middelen vrij te spelen
voor huisvesting. Deze huisvesting voldoet doorgaans slechts aan
de minimumeisen voor gezondheid en veiligheid. De faculteiten en
departementen kunnen boven dit niveau uitsteken door meer
middelen te vergaren, zoals sponsorgelden vanuit het bedrijfs-
leven, meer collegegeld van studenten en giften van alumni.
We zijn tijdens de reis naar Noord-Amerika weinig voorbeelden
van dit model tegengekomen. De situatie van enkele jaren geleden
bij het Illinois Institute of Technology (Chicago) doet nog het
meest aan dit model denken. Deze universiteit/ hogeschool had te
maken met een neerwaartse spiraal (nadelige locatie, ondoel-
matige gebouwen, minder studenten, minder geld). Inmiddels
heeft IIT met deze trend gebroken door de bereikbaarheid van de
universiteit te verbeteren, in het centrum van de campus enkele
3. Campusontwikkeling: kwestie van ambitie en geld
Illinois Institute of Technology, Chicago
�0
...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
architectonisch aansprekende gebouwen neer te zetten (o.a. van
de architect Rem Koolhaas) en het bedrijfsleven uit te nodigen om
te participeren in verschillende incubators en andere bedrijfs-
verzamelgebouwen.
De University of Toronto is een ander voorbeeld. Dit is, zelfs naar
Europese begrippen, een grote universiteit. De universiteit bestaat
uit verschillende vestigingen verspreid over drie campussen. Het is
in feite een uitgestrekt conglomeraat van faculteiten, departemen-
ten en ‘schools’. De universiteit van Toronto heeft een decentrale
bestuursstructuur en elk onderdeel moet z’n eigen broek ophou-
den. Dit heeft tot gevolg dat geen van de onderdelen de noodzaak
voelt om gezamenlijk te gaan investeren in de revitalisering van de
drie campussen. Elk van de onderdelen heeft voldoende fondsen en
investeert in het eigen vastgoed.
Click & Mortar
In dit model wordt ingezet op afstandonderwijs, inclusief de
uitbouw van internetverbindingen. Het model hanteert een
dubbele strategie. Enerzijds biedt het studenten en medewerkers
de mogelijkheid thuis te studeren en te werken. Dit spaart op de
campus onderwijs- en kantoorruimte uit. Anderzijds wordt een
deel van deze uitgespaarde ruimte opnieuw ingericht als ‘flexplek-
ken’ voor studenten, docenten en onderzoekers. Dit verhoogt de
gebruikskwaliteit van onderwijs- en onderzoeksruimten.
Dit model bevordert weliswaar de ontmoetingsfunctie van de
campus, maar het gaat om geregisseerde ontmoetingen met een
relatief lage frequentie. Het model is minder ingesteld op toe-
vallige ontmoetingen. Er wonen nauwelijks studenten, docenten,
onderzoekers en kenniswerkers op deze campussen. Zij komen er
op afspraak, besteden er betrekkelijk weinig tijd en vertrekken
weer na het bezoek aan de campus. Het sociale ontmoetings-
aspect is wel nadrukkelijk aanwezig in de opgeknapte onderwijs-
en onderzoeksruimten, maar ontbreekt op de campus zelf. Het
model is vooral gericht op efficiënt gebruik van tijd en geld. In dit
model verbetert de kwaliteit van de campus door meer geld in
minder m� te steken, maar dit heeft vooral betrekking op de ‘front
office’ van de campus. Dit deel van de campus fungeert als
visitekaartje.
Tijdens onze reis kwamen we dit model het duidelijkst tegen op
het Ontario College of Art & Design (Toronto). Deze universiteit /
hogeschool bestaat uit zes gebouwen en een kleine campus.
De campus is niet meer dan een parkje dat is ontstaan door middel
van het optillen van de bebouwing. Dit levert letterlijk en figuurlijk
een architectonisch hoogstandje op. Er is geïnvesteerd in nieuwe
onderwijsruimten. Tijdens ons bezoek werd in deze ruimten
interactief onderwijs gegeven waarbij de laptop een standaard
attribuut was voor studenten en docent.
The Intellectual Agora
Dit model is het rolmodel van de moderne campus. De campus
fungeert als ontmoetingsplaats van kennis en vormt een integraal
onderdeel van de stedelijke samenleving van de standplaats.
De inrichting van gebouwen en openbare ruimte staat geheel in
het teken van het opdoen en uitwisselen van kennis. Er worden op
de campus vele activiteiten en gebeurtenissen georganiseerd.
Zij zijn bedoeld om andere mensen met belangstelling voor
wetenschap en cultuur te ontmoeten. Daarnaast biedt het model
ruimte aan kennisintensieve bedrijven.
Niet alleen studenten, docenten, onderzoekers en kenniswerkers
zijn welkom op de campus, maar ook mensen die niet aan de op
de campus gevestigde kennisinstellingen en kennisbedrijven zijn
verbonden. De voorzieningen op de campus staan open voor
iedereen die er gebruik van wil maken, zij het meestal tegen
betaling. Er is geen sprake van exclusief gebruik door de campus-
bevolking.
Het oppervlak van de campus neemt in dit ontwikkelingsmodel
toe als dit nodig is voor het onderwijs, het onderzoek en de
valorisatie van kennis. Toch zal men in dit model meestal niet
zozeer kiezen voor uitbreiding van het aantal m�, maar eerder voor
doelmatig gebruik van bestaande ruimte. Dit kan worden bewerk-
stelligd door een betere spreiding van het gebruik in de tijd (�� uur
per dag, 7 dagen in de week) en door optimalisering van de
bezetting en de benutting van de ruimte (efficiënte roostering).
Op de schaal van de gehele campus kan in dit model ruimtewinst
worden geboekt door een meer uitgekiende differentiatie van
‘front & back offices’.
Van de door ons bezochte universiteiten en hogescholen beant-
woordt het Massachusetts Institute of Technology (Cambridge MS
bij Boston) het meest aan dit model. Omdat het MIT een inter-
nationaal vooraanstaande onderzoeksuniversiteit is en de laatste
jaren steeds is uitgeroepen tot de beste universiteit van de
Verenigde Staten, zijn er op de campus perfecte voorzieningen
University College, University of Toronto
College of Art & Design, Toronto
Simmons Hall, Massachusetts Institute of Technology, Cambridge (MS)
�1
......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................... .........................................................................................................................................................................................................................................................
voor studenten en medewerkers. Naar aanleiding van enkele
incidenten heeft men aan het MIT volop geïnvesteerd in studenten-
huisvesting, een studentenservicecentrum en een sport- en fitness
centrum. Op de campus van het MIT gaat het (kennis)leven
inderdaad �� uur per dag en 7 dagen in de week door. Samen met
de door alumni en bedrijven gesponsorde researchlaboratoria en
de nabij gevestigde jonge kennisbedrijven, biedt het MIT het
schoolvoorbeeld van de moderne campus.
Cultuur en natuur staan voorop
Een ambitieuze cultuur heeft een positieve invloed op de ont-
moetingsfunctie van de campus. De Amerikaanse cultuur verschilt
in dit opzicht van de Nederlandse cultuur. Het zou te overwegen
zijn om in Utrecht te breken met die Nederlandse traditie. Door in
Utrecht een campusontwikkeling te initiëren volgens het ‘Intellec-
tual Agora’ model, kan een verschuiving optreden in de cultuur
aan de Utrechtse universiteit en hogeschool. Er wordt wel eens
gezegd dat in Nederland studenten en docenten, patiënten en
doktoren, onderzoekers en ondernemers tevreden zijn met een
zesje. Het uiteindelijke doel van campusontwikkeling is deze
cultuur te doorbreken.
In Amerika houdt men bij de inrichting van de campus veel
rekening met groenkwaliteiten en zoekt men naar duurzame
oplossingen. Van de door ons bezochte campussen spannen
Harvard University en de University of Chicago op dit punt de
kroon. Zo beoogt het ‘Harvard Green Initiative’ een duurzaam
verblijfsklimaat van de campus en een duurzame bedrijfsvoering
van de voorzieningen te bevorderen. De University of Chicago laat
zich daarbij inspireren door de campusinrichting van de Engelse
universiteiten in Cambridge en Oxford. De universiteit renoveert
de botanische tuin in het centrum van de campus en transfor-
meert de belangrijkste verkeersader op de campus (the Midway)
tot een groene verblijfsruimte. Daarnaast besteedt men veel
aandacht aan kleinschalige groene verbindingsroutes op de
campus.
De campusontwikkeling aan beide gerenommeerde Amerikaanse
universiteiten staat in het teken van duurzame maatregelen. Men
bevordert een milieuefficiënt en intensief gebruik van de openbare Zesiger Sports & Fitness Centre, Massachusetts Institute of Technology, Cambridge (MS)
Student Centre, Massachusetts Institute of Technology, Cambridge (MS) Harvard Green Initiative
�� ��
��
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
ruimte (‘people, planet, profit’). We kwamen dit thema ook tegen
op de andere bezochte campussen. Alle door ons in Amerika
bezochte campussen koesteren hun groene kwaliteit. Duurzaam-
heid is het ‘Leitmotif’ van alle campussen die we hebben gezien.
Deze ervaringen sporen met de centrale ideeën van de structuur-
visie De Uithof. Dit ligt voor de hand, want De Uithof is tot stand
gekomen door het vervallen van de militaire kringenwet, met
daarin het fort Werk aan de Hoofddijk. De groene verankering van
De Uithof in de revitalisatie van de Nieuwe Hollandse Waterlinie
(deel Kraag van Utrecht) is zowel vanuit cultuurhistorische als
recreatieve invalshoek vanzelfsprekend. Om de vergelijking met de
Amerikaanse campussen te kunnen doorstaan, zal bij de ontwikke-
ling van De Uithof een landschappelijke verbinding moeten
worden gelegd met het Kromme Rijngebied en het landgoed
Oostbroek. In De Uithof zelf zou men moeten streven naar een zo
goed mogelijk gebruik van de groene kwaliteiten van de botani-
sche tuin in De Uithof. Kleinschalige, groene verbindingszones
zoals men die bij de University of Chicago op dit moment aanlegt,
zullen de verblijfskwaliteit van De Uithof aanmerkelijk verbeteren.
Campusontwikkeling in Amerika vindt plaats binnen een sterk op
de behoefte van de vraag gericht institutioneel kader. Dit betekent
dat de wensen van de gebruikers, zoals studenten, patiënten en
ondernemers, centraal staan. Zij worden ook zo veel mogelijk
betrokken bij de plannen. Dit vereist een open en flexibele
opstelling van de betrokken publieke en private partijen. In
Amerika weet men overlappende bevoegdheden en competentie-
problemen zoveel mogelijk te voorkomen. Bij de campusontwikke-
ling in Amerika doet iedere partner zijn deel vanuit de eigen
specialiteit en het eigen belang. Dit leidt vaak tot verrassende
oplossingen.
De Amerikaanse manier van campusontwikkeling sluit aan op de
huidige ideeën over gebiedsontwikkeling in Nederland. Daarin
wordt het vertrouwde Rijnlandse sturingsmodel, dat voornamelijk
gericht is op de realisering van publieke voorzieningen en op het
bereiken van consensus tussen publieke partijen, ingeruild voor
een meer Angelsaksisch sturingsmodel waarin privatisering en
marktwerking de boventoon voeren. Kenmerk van de toepassing
van dit model in de ruimtelijke ordening is dat er meer vrijheid van
handelen is door minder regelgeving, maar dat verboden ook
harder zijn dan voorheen. Er valt in dit sturingsmodel minder te
overleggen en meer te handelen. In bestuurlijke zin betekent dit
een overgang van ‘government’ naar ‘governance’, van overheids-
macht naar samenspel tussen publieke en private partijen. In het
geval van campusontwikkeling gaat het om een samenspel tussen
overheden, instellingen en bedrijven. De verschuiving van ‘minder
overheid, meer markt’ houdt in dat beleggers, projectontwikke-
laars en bouwers meer betrokken raken bij campusontwikkeling.
Bovendien opereren de betrokken kennisinstellingen en woning-
bouwcorporaties meer marktconform. De rol van de overheid is
die van een ‘gemengd bedrijf’, dat wil zeggen dat men vooral de
planvorming op lange termijn actief in de gaten houdt en zich
daarbij vooral richt op het maatschappelijke en immateriële
rendement en minder op het directe financiële rendement.
(Van Rooy et al. �006).
Campusontwikkeling is een prima voorbeeld van gebiedsontwikke-
ling. Zo is de omvang van het gebied te overzien. Het gaat om de
ontmoetingsruimte waar uitwisseling en productie van kennis
plaatsvindt. Daarnaast heeft de campus een uitstraling op de
stedelijke omgeving, in zowel sociaal-culturele als sociaal-
economische zin. De invloedsfeer van de campus is dus groter dan
het feitelijke gebied waar zich de voorzieningen van de campus
bevinden.
Diverse factoren bepalen het succes van gebiedsontwikkeling (Van
Rooy et al. �006). Daarbij kan men een onderscheid maken tussen
coördinatie en uitvoering. Bij coördinatie spelen in eerste instantie
De Uithof, Utrecht
4. Publiek-private samenwerking
��
�6
...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
...........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
‘urgentie’ en ‘commitment’ een grote rol. Urgentie hangt samen
met de maatschappelijke notie dat er iets moet gebeuren.
De stimulering van de kenniseconomie is weliswaar een belangrijk
beleidsmotief, maar deze legt te weinig gewicht in de schaal om
als maatschappelijk urgent te boek te staan. In Amerika wordt
campusontwikkeling veelal gekoppeld aan de verbetering van de
aantrekkelijkheid van stadscentra en van de leefkwaliteit in
probleemwijken. Dat zouden we in Utrecht ook moeten doen (zie
‘Beyond De Uithof’). Bij ‘commitment’ hebben bestuurders van de
betrokken overheden en kennisinstellingen een zware verantwoor-
delijkheid. Van hen wordt verlangd dat zij bezield en bevlogen
leiderschap vertonen waardoor investeringen tot stand komen.
We hebben in Amerika fraaie staaltjes van zulk leiderschap gezien.
Bestuurlijk ‘commitment’
In Amerika nemen de onderwijsinstellingen (universiteit, hoge-
school) meestal het initiatief bij campusontwikkeling en betrekken
andere partners bij dit initiatief. De schaal waarop deze campus-
ontwikkeling plaatsvindt, overtreft vaak de fysieke afmetingen van
de campus zelf. We komen daar in het volgende hoofdstuk nog op
terug. Het is van belang dat men in Amerika universiteiten en
hogescholen steeds meer ziet als belangrijke ‘Urban Developers’
(Perry & Wiewel �00�). Dat betekent dat de relatie tussen de
besturen van de stad en van universiteit/hogeschool vanaf het
begin cruciaal is voor het welslagen van campusontwikkeling.
De Ryerson University (in Toronto) biedt het meest uitgesproken
voorbeeld van een dergelijke aanpak. Deze universiteit/hogeschool
heeft de eigen ambities (verbetering en uitbreiding van techno-
logisch hoogstaande onderwijs- en onderzoeksruimten, nieuwe
studentenhuisvesting) gekoppeld aan de revitalisering van het
Central Business District van Toronto. Men vond een gewillig oor
bij het gemeentebestuur, dat overigens een veel minder goed
contact heeft met ‘grote broer’ van Ryerson, de University of
Toronto. Gemeente en universiteit vonden elkaar op het gemeen-
schappelijke belang van de revitalisering van de binnenstad en de
verhoging van de aantrekkingskracht van Ryerson University. Beide
beleidsdoelstellingen ondersteunen elkaar; een voorbeeld van een
win-win situatie. Ryerson University heeft in dit verband zes
heldere doelstellingen opgesteld en heeft in eigen opdracht door
een architectenbureau een masterplan laten maken. Een consor-
tium van vier commerciële partijen is betrokken bij de uitvoering
van dit masterplan. Dit plan is daarna met Jan en Alleman in
Toronto besproken, waardoor de universiteit/hogeschool ook
onder de bevolking veel weerklank vond voor de op onderdelen
rigoureuze bouwplannen. De Ryerson University heeft op deze
manier voldaan aan twee andere door Van Rooy et al. (�006)
genoemde succesfactoren voor gebiedsontwikkeling, namelijk
vroegtijdige betrokkenheid van volksvertegenwoordigers en van
bewoners. Door volksvertegenwoordigers vroegtijdig in het proces
de eigen strategische doelen uit te leggen en daarbinnen oplos-
singsrichtingen voor te leggen, is veel aan duidelijkheid gewonnen.
Met betrekking tot de lokale bevolking ging het de Ryerson
University niet zo zeer om draagvlak te kweken, maar meer om
enthousiasme en coproductie tot stand te brengen. De lokale
bevolking moet trots kunnen zijn over de plannen. Een aanstekelijk
enthousiasme van de zijde van de kennisinstelling doet daarbij
wonderen. Ook in Utrecht doen de Universiteit Utrecht en de
Hogeschool Utrecht er goed aan op ‘corporate’-niveau het belang
van campusontwikkeling te onderstrepen. Van bestuurders van de
UU en de HU mag gevraagd worden dat zij de campusplannen van
harte uitdragen en andere betrokken partijen, zoals het UMC
Utrecht hiervoor enthousiast maken. De gemeente Utrecht zou de
maatschappelijke urgentie van campusontwikkeling in de stad
moeten onderschrijven en uitdragen. Vervolgens zullen alle
partners zo goed mogelijk hun campusbeleid op elkaar moeten
afstemmen.
Duidelijke rolverdeling
De betrokkenheid van marktpartijen is de volgende door Van Rooy
et al. (�006) genoemde succesfactor voor gebiedsontwikkeling.
Deze betrokkenheid steekt uit boven de financiering van campus-
ontwikkeling, want het gaat ook om de waardevolle praktijkkennis
over de haalbaarheid van de plannen. Daarnaast weten markt-
partijen vaak creatieve oplossingen te bedenken en waken zij over
de snelheid waarmee de plannen worden gerealiseerd. Tijd kost
immers geld.
In Amerika is de grens tussen het publieke en private domein
dunner dan in Europa en in Nederland. Bij alle bezochte campus-
ontwikkelingen waren nadrukkelijk marktpartijen betrokken.
Tijdens de reis werd ons bovendien duidelijk dat zowel de betrok-
ken kennisinstellingen als de betrokken marktpartijen vanaf het
begin van het ontwikkelingstraject veel waarde hechten aan een
zo doorzichtig mogelijke opstelling van elkaar. Elke partij speelt
een eigen rol in dit proces en heeft eigen verantwoordelijkheden.
Ook in Amerika zullen er partijen zijn die in dergelijke processen
een verborgen agenda hebben, maar het was voor ons opvallend
dat in Amerika iedereen vooraf zoveel mogelijk op de hoogte is van
de doelstellingen van elk van de betrokken partijen en van de rol
die iedereen in het proces wenst te spelen. Transparantie tijdens
de campusontwikkeling is ook in Nederland cruciaal.
Volgens Van Rooy et al (�006) is gebiedsontwikkeling gericht op
het constructief verbinden van zo veel mogelijk belangen ten
dienste van de totstandkoming van een nieuwe ruimtelijke
inrichting. Belangenbehartiging vereist onderhandelen.
Bij gebiedsontwikkeling gaat het niet om het traditionele positio-
nele onderhandelen, maar om het persoonlijke onderhandelen.
Bestuurders leggen dan al vroeg op tafel wat men persoonlijk
belangrijk vindt. Men is minder uit op compromissen en wil graag
echte consensus bereiken. In Amerika viel ons op dat inderdaad
Massachusetts Institute of Technology, Cambridge (MS)
Ryerson University, Toronto
�7
�8 �9iedereen in een vroeg stadium van de campusontwikkeling open
was over de eigen belangen en vervolgens zakelijk met deze
verschillen omging. Het kan in dit verband geen kwaad om wat
dieper in te gaan op de belangen van de verschillende bij campus-
ontwikkeling betrokken partijen.
Belangen van universiteit en hogeschool
bij campusontwikkeling
Universiteiten en hogescholen in Amerika versterken met de
campus hun reputatie als leidende onderwijsinstellingen.
De campus is een concurrentiefactor van de instelling op de
internationale onderwijsmarkt. Alle door ons bezochte Amerikaan-
se instellingen begonnen hun presentaties met een verwijzing naar
hun internationale reputatie. Topuniversiteiten als Harvard en MIT
(in Cambridge bij Boston) en de universiteiten van Chicago en
Toronto behoeven hun reputatie niet van de daken te schreeuwen.
Ook voor deze topuniversiteiten vormt de campus een vooraan-
staand onderdeel van de op internationaal onderwijs en onder-
zoeksmarkt gerichte ‘corporate strategy’.
Niet alleen in Amerika, maar ook in Nederland, is er in het hoger
onderwijs steeds meer oog voor excellentie. Er mag tegenwoordig
in het hoger onderwijs weer worden gevraagd om excellentie.
Dit geldt in het bijzonder voor het onderzoek. De Nederlandse
universiteiten zijn de afgelopen twintig jaar veel meer prestatie-
gericht geworden (Ministerie van OCW, �007). En ze zijn daarin
ook behoorlijk succesvol geweest. Uit internationale vergelijkingen
blijkt dat de Nederlandse universiteiten alleen Angelsaksische
universiteiten voor moeten laten gaan (OECD �007). Dat zijn vaak
universiteiten die onder een ander financieel regime opereren dan
de Nederlandse.
Terecht wijst de econoom Arnoud Boot in zijn recent gehouden
diesrede erop dat internationale concurrentie in het hoger
onderwijs veel meer opgaat voor het onderzoek dan voor het
onderwijs. Hij meent dat de Nederlandse instellingen voor hoger
onderwijs “tot nu gefaald hebben door het gebrek aan concurren-
tie in het bieden van hoge kwaliteit onderwijs en in het vormgeven
en uitvoeren van allerlei activiteiten die de toegevoegde waarde
van universiteiten en hogescholen voor de lokale economie
optimaliseren.“ (Boot �008, p. 19). Boot pleit voor meer concurren-
tie op beide punten en komt tot de conclusie dat wetenschappelijke
excellentie daarbij de belangrijkste factor is die universiteiten in de
strijd kunnen werpen. De uitdaging ligt er in om de binding met de
omgeving te verstevigen, dat wil zeggen met bedrijven en voor-
malige studenten. Verder pleit Boot voor een sterke samenwerking
tussen kennisinstellingen en overheden bij het creëren van een op
kennisproductie gericht lokaal vestigingsklimaat. Hun rol is
onmisbaar aangezien private partijen daartoe slechts in beperkte
mate in staat zijn, vanwege onderlinge coördinatieproblemen.
Kortom, universiteiten en hogescholen hebben er op het vlak van
onderwijs en maatschappelijke verankering alle belang bij om een
vooruitstrevend campusbeleid te voeren. De concurrentiefactor
van de campus wordt in Nederland, zeker in vergelijking tot
Amerika, tot nu toe onderbenut. Er is alle reden om hier meer
aandacht aan te besteden. Studenten, docenten en onderzoekers
zijn namelijk nu al gebaat met een internationaal georiënteerd en
qua kennisuitwisseling mede lokaal ingericht onderwijsklimaat.
Bij het eerste genoemde punt kan men denken aan Engelstalig
onderwijs, bij het tweede aan voldoende uitnodigende voorzienin-
gen op de campus. Door een goed geoutilleerde campus zijn
instellingen in staat internationaal talent aan zich te binden.
Dit geldt dus niet alleen voor het Utrechtse University College,
maar ook voor de universiteit en hogeschool in het algemeen.
Daarnaast speelt een goed geoutilleerde campus in op de als
gevolg van het ict-gebruik voortgaande individualisering en
versplintering van onderwijs en onderzoek (zie ook het ontwikke-
lingsmodel Clicks & Mortar). Een goede campus is niet zo zeer een
vervanging voor onderwijs op afstand via internet, maar meer een
complementaire voorziening. Kennis bestaat niet alleen uit
gecodificeerde kennis, dat wil zeggen kennis die ligt opgeslagen in
boeken en internet. Het gaat ook om intuïtieve kennis (‘tacit
knowledge’) die in het brein zit van individuele mensen. Het is bij
campusontwikkeling de kunst om bovenop het aanbod van
voorzieningen voor gecodificeerde kennis (bibliotheek, internet-
verbindingen) ook de uitwisseling van intuïtieve kennis te
faciliteren. Dit kan bijvoorbeeld via het creëren van ontmoetings-
mogelijkheden waar ‘face-to-face’ contact tussen mensen
plaatsvindt. Bibliotheken spelen in dit verband een belangrijke rol.
Zo heeft men de inrichting van de bibliotheek aan de Carnegie
Mellon University in Pittsburgh afgestemd op dit sociale motief.
Belangen van universitaire medische centra bij
campusontwikkeling
Een universitair medisch centrum heeft andere belangen bij een
campus dan de universiteit en hogeschool. Voor een universitair
medisch centrum past de ontwikkeling van een campus in de
verschuiving van intramurale naar extramurale zorg. Veel zieken-
huizen zijn bezig met zogeheten zorgboulevards. Hier biedt men
niet alleen zorgondersteuning aan patiënten (‘care and cure’,
preventieve zorg), maar ook allerlei andere diensten aan bezoekers
en medewerkers (winkels, dienstverlening, recreatieve voorzienin-
gen, opleiding- en vergaderfaciliteiten).
Corporate strategy, Harvard University, Cambridge (MS)
Bibliotheek Carnegie Mellon University, Pittsburgh
St. Michael Hospital, Toronto, ‘remember it all starts with caring’
�0 �1Het bijzondere van universitaire medische centra is dat dergelijke
zorgboulevards in het teken staan van het verlenen van diensten
op basis van de nieuwste wetenschappelijke medische kennis.
Patiënt, bezoeker en medewerkers worden op de campus door-
drongen van de grote kenniskwaliteit van het universitaire
medische centrum. Via elektronische informatie worden zij op de
hoogte gesteld van het voortreffelijke kennisniveau van het
medische centrum. Daarnaast zijn er aangename ontmoetings-
ruimten (bijv. koffiebars) voor patiënten, bezoekers, onderzoekers,
docenten, studenten en andere medewerkers.
Op de medische campus is ook plaats voor gespecialiseerde
boekhandels, internetcafés, reisbureaus (voor bezoek aan inter-
nationale congressen en komst van buitenlandse gasten), woon-
bemiddelingsbureaus en uitzendbureaus. Bovendien is een
universitair medisch centrum een interessante vestigingsplaats
voor in het bijzonder ‘life science’ bedrijven.
Belangen van het bedrijfsleven bij campusontwikkeling De belangen van het bedrijfsleven in campusontwikkeling nemen
toe. In Amerika investeren steeds meer bedrijven in campussen en
‘science parks’. Deze ontwikkeling is in de afgelopen tien jaar in
een stroomversnelling geraakt, nadat lange tijd de belangstelling
van het bedrijfsleven gering was. Zo vond in Amerika de ‘science
park’ gedachte al in 19�1 ingang op de Stanford University in San
Francisco, maar kende deze een relatief lange incubatietijd. Pas in
het begin van de jaren tachtig groeide het aantal ‘science parks’ in
Amerika zienderogen, omdat toen pas de wetgeving werd aan-
gepast. Dat betekende een voordelige patent- en belastingwet-
geving en het toestaan van ‘research joint ventures’ tussen
universiteiten en bedrijfsleven. Daarnaast is ook de opkomst van
nieuwe economische activiteiten van belang. Zo groeide het
‘science park’ van de Stanford University uit tot wat later bekend
werd als Silicon Valley. Het gebruik van gemeenschappelijke ict-
voorzieningen, trainingsmogelijkheden van de universiteit en
flexibele huisvestingsmogelijkheden zijn de belangrijkste redenen
voor bedrijven om zich op een ‘science park’ te vestigen. Daar-
naast spelen vestigingsplaatsfactoren op stedelijke schaal een rol,
zoals aanwezigheid van een afzetmarkt voor kennisintensieve
producten, nabijheid van toeleveranciers en dienstverleners,
aanwezigheid van een hoog opgeleide beroepsbevolking, toegang
tot ‘venture capital’, goede bereikbaarheid en een aantrekkelijke
woonomgeving.
‘Corporate leaders’ in Amerika investeren niet zozeer in ‘science
parks’ om vooraan te staan bij de transfer van fundamenteel
onderzoek, maar vooral om op tijd talentvolle en creatieve
studenten te rekruteren. Eén van de meeste opvallende voorbeel-
den kwamen we tegen aan de Carnegie Mellon University
(Pittsburgh). Daar bevindt zich het Carnegie Mellon’s Collaborative
Innovation Centre. Dit is een bedrijfsverzamelgebouw met Apple,
Intel en Google als belangrijke huurders. Daarnaast wordt er op
deze campus momenteel volop gebouwd aan het Gates Center
voor Computer Science. Het gaat hier niet in de eerste plaats om
laboratoria voor deze computergiganten, maar om experimenteer-
ruimten voor studenten en docenten waar deze bedrijven samen
met de universiteit experimenteer- en onderzoeksprogramma’s
draaien. Ondertussen gaat uiteraard het selectieproces op de
arbeidsmarkt door.
Kleine kennisintensieve bedrijven, die al dan niet spin off’s van de
universiteiten en ziekenhuizen zijn, halen naast kennisvoordelen
en arbeidsmarktvoordelen ook marketingvoordelen uit hun
aanwezigheid op de campus. De nabijheid van een gerenommeer-
de universiteit biedt hen namelijk een imagovoordeel. Volgens
onderzoek heeft dit een positief effect op hun overlevingskans
(Ferguson & Olofsson �00�). Bedrijven die zich vestigen op ‘science
parks’ krijgen een soort kwaliteitsstempel. Ook hier is sprake van
een win-win situatie. Nieuwe bedrijven maken markttechnisch
gebruik van de vestiging op het ‘science park’, terwijl hun komst
weer bijdraagt aan de naamsbekendheid van het ‘science park’.
Het mes snijdt zodoende aan twee kanten. Op deze manier
probeert onder meer het Illinois Institute of Technology (Chicago)
zowel haar fundamentele als toegepast wetenschappelijke status
te verhogen.
Gates Center, Carnegie Mellon University, Pittsburgh Illinois Institute of Technology, Chicago
�� ��
....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Ontwikkeling en exploitatie Naast kennisintensieve bedrijven hebben ook vastgoedbedrijven
belang bij campusontwikkeling. Evenals bij gebiedsontwikkeling
in het algemeen zijn grondposities vaak doorslaggevend voor het
kunnen realiseren van de plannen. Cruciaal is dat ‘free riding’
wordt voorkomen, dat wil zeggen dat er partijen aan tafel zitten
die alleen uit zijn op het binnenhalen van de grondwaardestijging.
Dit geldt zeker voor campussen en ‘science parks’ die doorgaan
voor duur onroerend goed (Massey et al. 199�). Naast hoge
opbrengsten gaat het ook om hoge kosten, want er is veel geld
gemoeid met campusontwikkeling vanwege de hoge intrinsieke
investeringen (infrastructuur, hoge kwaliteit van gebouwen en
voorzieningen e.d.) en hoge exploitatierisico’s. Kenmerk van
gebiedsontwikkeling is dat de financiering van de realisatie een
integrale opgave is. Dit vraagt om zorgvuldige ‘financial enginee-
ring’, een kennisveld dat bij de meeste overheden en kennis-
instellingen onvoldoende is ontwikkeld.
De ontwikkeling van een campus vraagt een lange adem van
partijen die de risico’s kunnen dragen. Daarom moet bij campus-
ontwikkeling goed worden nagedacht over de vastgoedstrategie en
de bijbehorende organisatie. Er zijn verschillende vormen van
exploitatie en beheer van campussen en ‘science parks’ mogelijk
(Ferguson & Olofsson �00�, Westhead & Batstone 1998).
In de eerste plaats kan de universiteit of hogeschool ervoor kiezen
de campus geheel onder eigen verantwoordelijkheid te ontwikke-
len en te exploiteren. Dit komt in Amerika nauwelijks voor, en ook
steeds minder in Nederland. Een tweede vorm is een projectteam
waarin verschillende partners samen de verantwoordelijkheid
hebben over ontwikkeling en exploitatie. Meestal neemt de lokale
overheid of de universiteit dan wel de hogeschool het beheer van
het onroerend goed op zich en bieden commerciële partijen hun
adviezen en diensten aan. Bij de derde organisatievorm is er sprake
van een speciaal voor de campusontwikkeling opgezet bureau.
Dit bureau is verantwoordelijk voor de marketing, organisatie en
acquisitie van de campus en science park, terwijl commerciële
partijen de bouw en verhuur van gebouwen ter hand nemen.
Het is in Amerika normaal dat marktpartijen hun expertise
(projectontwikkelaars) en kapitaal (beleggers) inbrengen bij de
ontwikkeling en exploitatie van campussen en ‘science parks’. In
Amerika wordt het vastgoed op ‘science parks’ zonder uitzonde-
ring door marktpartijen ontwikkeld en geëxploiteerd. Deze
marktpartijen zijn slagvaardig en flexibel in acquisitie, ontwikke-
ling en ‘servicing’ van bedrijven. Dit gaat ook op voor een typische
onderzoeksuniversiteit als Massachusetts Institute of Technology.
Deze universiteit is niet betrokken bij de exploitatie van het
nabijgelegen ‘science park’ en heeft nauwelijks bemoeienis met
welke bedrijven zich hier vestigen. Voor wat betreft de bedrijvig-
heid op de campus van MIT doet de universiteit zelf op commer-
ciële basis aan projectontwikkeling. Men verkoopt de eigen
gebouwen op de vrije markt en investeert vervolgens in nieuwe
gebouwen en de inrichting van de openbare ruimte op de campus.
Dit lijkt in Nederland nog toekomstmuziek. Toch legt men ook in
Nederland de ontwikkeling en exploitatie van ‘science parks’ vaak
in handen van marktpartijen. Neem bijvoorbeeld het Science Park
Amsterdam dat de komende jaren flink wordt uitgebreid. BAM
ontwikkelt daar de zogeheten ‘Living Plot’ van kleinschalige en
tijdelijk te gebruiken bedrijfsruimten, terwijl er ook drie andere
ontwikkelaars in dit park werkzaam zijn (Van Kleef �007). Verder
doet het bedrijf ASP NV de exploitatie van vijf bedrijfsverzamel-
gebouwen op dit park. Het kan geen kwaad in het kader van de
campusontwikkeling in Utrecht eens een balletje op te werpen
naar projectontwikkelaars en beleggers. Een opvallende ervaring
tijdens de reis was dat de bezochte kennisinstellingen zich officieel
nogal gereserveerd opstellen ten aanzien van kennisvalorisatie. Zij
vinden eigenlijk dat kennisvalorisatie niet past bij hun kernactivi-
teiten. Dit geldt in het bijzonder voor de kennistransfer naar
commerciële partijen. Samenwerking met deze partijen is op zich
prima voor de kennisinstellingen, maar wel op basis van ieders
competentie. Kennisinstellingen maken daarom graag een strikte
scheiding tussen kennis en commercie. De praktijk is overigens
vaak anders. Ook in Amerika is in menig incubatiecentrum geen
duidelijke scheidslijn te trekken tussen wetenschap en commercie.
Bovendien beseft men ook aan Amerikaanse universiteiten en
hogescholen dat het niet zo kan zijn dat vindingen met mogelijke
commerciële waarde op de plank blijven liggen.
Hoewel commerciële toepassingen van kennis niet tot de kern-
Massachusetts Institute of Technology, Cambridge (MS)
��
.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... ......................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
activiteiten van de kennisinstellingen behoren, zien ze wel in dat
het hun maatschappelijke taak is om vindingen voor commerciële
ontwikkeling aan te bieden. Kennisinstellingen in Amerika
begeleiden dus wel degelijk studenten en medewerkers bij de
commercialisering van hun vindingen. Dat doen ze door aparte
organisaties in het leven te roepen. Deze ‘Technology Transfer
Offices’ bedruipen zichzelf met de inkomsten van patenttoepassin-
gen en technologielicenties. Het commerciële succes van zulke
TTO’s wordt bepaald door enerzijds de wetenschappelijke reputatie
van de betrokken faculteiten en departementen en anderzijds het
aantal hoogwaardige technologische bedrijven in de regio
(Friedman & Silberman �00�). In De Uithof wil men vooral op het
gebied van ‘Life Sciences’ en ‘Geosciences’ (klimaat, duurzaam-
heid, grote steden) investeren in een sterke nationale en interna-
tionale profilering van het onderzoek. In Amerika zoeken de TTO’s
dan naar interessante commerciële partners en richten de
instellingen zelf incubators voor startende bedrijven op.
De exploitatie van zulke incubators is vaak wel in handen van
private organisaties.
Kostenbeheersing en waardevermeerdering
Campusontwikkeling naar Amerikaanse snit stelt nieuwe eisen aan
het bouw- en beheermanagement van de betrokken kennisinstel-
lingen. Zij kunnen de campus niet langer in hun eentje ontwikke-
len en zullen allianties moeten aangaan met andere partijen.
Campusontwikkeling verlangt uiteindelijk van alle partijen een
actieve opstelling, waarbij men tijdig mogelijkheden en kansen op
de vastgoedmarkt weet te onderkennen en te benutten. In Amerika
gaan de onderwijsinstellingen zelf steeds commerciëler om met
hun eigen vastgoed. Gezien de lange termijn financiële perspectie-
ven van de instellingen voor hoger onderwijs in Nederland
verwachten we dat de betrokkenheid van commerciële partijen bij
de ontwikkeling van campus en ‘science park’ in ons land zal
toenemen. Men kan deze ontwikkeling als een kans zien. Langs
deze weg slaat men mogelijk twee vliegen in één klap, namelijk
kostenbeheersing tijdens de bouw en waardevermeerdering van
het eigen vastgoed. Overigens is het verstandig om de Amerikaanse
voorbeelden op dit punt niet al te klakkeloos te kopiëren. Als er
een overschot aan privaat kapitaal zit in zulke initiatieven, dan kan
dit ten koste gaan van het collectieve kennisdoel dat de campus
beoogt (Van Dinteren �007). Dit pleit er voor dat de publieke
instellingen en de lokale en regionale overheden hun krachten en
financiën bundelen en vanuit die positie samenwerking zoeken
met commerciële partijen.
Dit betekent uiteraard niet dat de instellingen (hoger onderwijs,
ziekenhuis) en de overheden (provincie, gemeente) geen zeggen-
schap hebben over de inrichting en organisatie van de campus.
Essentiële onderdelen van de campusontwikkeling zoals infra-
structuur, voorzieningen, openbare ruimte, maar ook het statuut
van toegang en toelating van bedrijven behoren binnen de
bestaande Nederlandse context tot de verantwoordelijkheden van
de betrokken kennisinstellingen en overheden. Men zou kunnen
overwegen een projectorganisatie voor campusontwikkeling in
Utrecht in het leven te roepen. Op deze wijze zou men problemen
rond de inbreng van de verschillende partners vóór kunnen zijn
(vgl. de problemen rond de inbreng van verschillende partijen bij
de ontwikkeling van het stationsgebied in Utrecht, Hillen �007). In
een dergelijke projectorganisatie hebben vertegenwoordigers van
de betrokken kennisinstellingen en overheden zitting. In Utrecht
bestaat steeds meer ervaring met publiek-private samenwerking
bij de ontwikkeling van campusgerelateerde projecten. Zo is Rabo
Vastgoed betrokken bij de bouw van City Campus Max, een
woningcomplex voor circa 1.000 studenten en andere starters op
de woningmarkt (Manshanden �007).
Deze commerciële partij maakt geen gebruik van subsidies en
verhoogt de snelheid en efficiëntie van de voorbereiding en de
daadwerkelijke bouw. Bovendien levert deze partij projecten van
goede kwaliteit. De expertise van de SSHU op dit vlak kan tot
voordeel strekken bij de campusontwikkeling in Utrecht.
��
�6 �7
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Omdat kennis ook op de campus niet vanzelf ontstaat, zal er
moeten worden geïnvesteerd in een faciliterende infrastructuur.
Zonder zulke infrastructuur blijven belangrijke organisatorische
doelstellingen van de campus, zoals internationalisering en
kennisvalorisatie, holle woorden. De beloften van de moderne
campus als kenniscentrum worden dan niet waargemaakt.
Het gaat bij de ontwikkeling van een campus uiteindelijk om de
inrichting en organisatie van een samenleving van mensen die
elkaar aantrekken omdat zij dezelfde belangstelling hebben voor
kennis. Een goede infrastructuur met betrekking tot bereikbaar-
heid en voorzieningen is daarvoor onontbeerlijk.
Leefbaarheid staat centraal
De moderne campus in Amerika is een leefgemeenschap. Alle door
ons bezochte universiteiten/hogescholen werken op dit moment
aan uitbreiding van het aantal (studenten)woningen. Zo streeft de
Boston University er naar om binnen vier jaar al hun ‘under-
graduate’ studenten (ongeveer �0.000 studenten) op de campus te
huisvesten. Aan Harvard wil men in �011 �0% van alle ‘graduate’
studenten (1�.�00 studenten) een woning op de campus kunnen
aanbieden.
MIT heeft de afgelopen jaren op dit punt al een forse inhaalslag
gemaakt. Ook de Carnegie Mellon University in Pittsburgh wil het
huidige percentage op de campus woonachtige studenten (�0%)
fors verhogen. Dit geldt tevens voor de beide bezochte campussen
in Chicago.
De situatie in Canada verschilt op dit punt enigszins met die in de
Verenigde Staten. Aan de University of Toronto regelen de colleges
de huisvesting van studenten. Vooral in het eerste jaar wonen de
studenten op de campus. De Ryerson University in Toronto wil wel
het aantal studentenwoningen vergroten, maar heeft hiervoor
weinig ruimte op de eigen campus. Men stimuleert projectont-
wikkelaars om in de buurt rondom de universiteit dergelijke
woningen commercieel te verhuren. Huisvesting staat in de door
ons in Canada bezochte campussen minder hoog op de prioritei-
tenlijst dan in de Verenigde Staten.
Door de bouw van meer studentenwoningen op de campus neemt
de vraag naar leefbaarheid verder toe. Dit is ook het geval in
De Uithof, waar, zoals gezegd, inmiddels �.000 studentenwoningen
zijn gebouwd. De meeste Amerikaanse universiteiten proberen
zoveel mogelijk een mix aan woningen te neer te zetten, dat wil
zeggen niet alleen voor ‘undergraduate’ studenten, maar ook voor
‘graduate’ studenten, ‘post docs’, jonge gezinnen van buitenlandse
onderzoekers en ‘visiting professors’. In Nederland heeft men in
Amsterdam soortgelijke plannen. Op het ‘science park’ Amsterdam
komen uiteindelijk 700 studentenwoningen en 6�0 dure koop- en
huurwoningen voor buitenlandse gastdocenten en voor de gewone
Amsterdamse mark (van Kleef �007).
Simmons Hall, Massachusetts Institute of Technology, Cambridge (MS)
5. Noodzakelijke infrastructuur
�8 �9Toegankelijkheid en bereikbaarheid
Een campus trekt mensen aan en zorgt daarom voor een toename
aan verkeersstromen. In Amerika probeert men de toeloop van
verkeer naar de campus op verschillende manieren te stroomlijnen.
Amerika is een autoland en de bereikbaarheid per auto is daar ook
voor de meeste kennisinstellingen een belangrijk punt. Goed per
autoweg ontsloten locaties aan de rand van de stad waren dan ook
lange tijd de meest favoriete vestigingsplaatsen voor een campus.
Ook De Uithof in de oksel van de A�7 en A�8 is zo’n prima autoloca-
tie. Dit locatievoordeel van een campus telt tegenwoordig minder
zwaar dan vroeger. In Amerika hebben diverse campussen meer last
dan gemak van een goede autolocatie. Een mooi voorbeeld is de
Boston University die gelegen is bovenop een belangrijk knooppunt
van autowegen, maar daarvan bij de bouw van de nieuwe campus
eigenlijk meer nadeel dan voordeel heeft. Men probeert bij de
Boston University bovendien door middel van de bouw van meer
woningen op de campus het forensisme onder studenten te
verminderen. Een ander voorbeeld is Harvard waar men belangrijke
goederenvervoerstromen op de campus zoveel mogelijk onder de
grond stopt. Dit komt de verblijfskwaliteit van de campus uiteraard
ten goede. Aan de Carnegie Mellon University zoekt men de
oplossing in het stimuleren van verbindingen voor het langzame
verkeer (op de fiets, ter voet) op en naar de campus. En ook in
Amerika wordt een goede relatie met openbaar vervoer tussen de
campus en de (binnen)stad belangrijker. Het meest uitgesproken
was dat in Chicago (ITT) en in Boston (Boston University).
De meeste Amerikaanse campussen worstelen met parkeer-
problemen. De Ryerson University in de binnenstad van Toronto
lost dit probleem op door dubbel ruimtegebruik van een nabij-
gelegen parkeergarage. Samen met winkeliers en entertainment-
ondernemers, zoals een bioscoophouder, exploiteert men een
commerciële parkeergarage waarin ook ruimte is gereserveerd
voor het personeel van de universiteit. De University of Chicago
zoekt de oplossing in het intensiveren van het ruimtegebruik aan
de randen van de campus. Hier bouwt men nieuwe parkeergarages
aan de rand van de campus, waarmee men voorkomt dat het
autoverkeer reikt tot in het centrum van de campus.
In de Nederlandse situatie is vooral het gebruik van openbaar
vervoer van belang. In De Uithof is in de afgelopen jaren een snelle
busverbinding met de binnenstad tot stand gekomen. Er bestaan
bovendien steeds concretere plannen om een snelle tramverbin-
ding aan te leggen tussen De Uithof en het Centraal Station.
Daarnaast komt er een ‘Park & Ride’ in De Uithof. De ontsluiting
van De Uithof is in eerste instantie een taak van de gemeente en
het Bestuur Regio Utrecht. Ook op dit punt biedt Amsterdam een
leerzaam voorbeeld. Daar neemt de gemeente het initiatief om een
gloednieuw NS-station te bouwen op het Science Park, evenals de
aanleg van een spoortunnel en een aansluiting op de A10 (van Kleef
�007).
De Uithof verkeert ook qua verkeersligging in een uitstekende posi-
tie om de campusfunctie in de komende jaren te versterken.
Binnen de Noordvleugel Utrecht (de regio Utrecht-Amersfoort-
Hilversum) heeft De Uithof een strategische geografische ligging.
Nu zegt geografie op zich natuurlijk weinig; het gaat vooral om de
verkeerstechnische ligging. De vooruitzichten van De Uithof zijn
ook in dit perspectief gunstig. Door de aanleg van een ‘Park & Ride’
en de komst van een tramverbinding wordt de bereikbaarheid van
De Uithof vanuit de wijde omgeving en vanuit de stad vergroot.
Verdere aansluiting in het kader van het regionale vervoersnetwerk
binnen de Noordvleugel Utrecht is geboden (verbindingen naar
Hilversum en naar Zeist, eventueel Amersfoort).
Boston University
De Uithof, Utrecht
Ryerson University, Toronto, dubbel ruimtegebruik
�0 Voorzieningen op de campus
De Uithof verschilt het meest van de door ons bezochte campus-
sen in Amerika wat betreft het aantal en de beschikbaarheid van
voorzieningen. Op een campus in Amerika bevinden zich veel meer
voorzieningen en deze voorzieningen hanteren, zoals gezegd, veel
ruimere openingstijden. Daarmee leveren de voorzieningen een
belangrijke bijdrage aan de leefbaarheid op de campus. We zullen
enkele van deze voorzieningen de revue laten passeren en de
mogelijkheden in De Uithof kort aangeven.
Congrescentrum en hotel
Op menige campus in Amerika treft men een congrescentrum en
hotel aan (bijvoorbeeld MIT in Boston). Ook in Amsterdam bestaan
op het nieuwe ‘science park’ plannen om een drie sterren hotel
annex conferentiecentrum te bouwen met een omvang van �00 tot
��0 kamers. De uitgifte wordt gedaan door de Universiteit van
Amsterdam die in gesprek is met een belegger en een exploitant
(van Kleef �007).
In De Uithof kan men in dit verband denken aan de uitbreiding van
de congresfaciliteiten in het Educatorium en de Universiteits-
bibliotheek. Een hotel in De Uithof zou verschillende doelgroepen
kunnen bedienen. Daarmee stelt De Uithof zich open voor de
ontvangst van bijvoorbeeld bezoekers van internationale conferen-
ties, al dan niet buitenlandse, ouders van studenten van de
universiteit en het University College, ouders van kinderen in het
UMC Utrecht, bezoekers van bedrijven op het Science Parc en
bezoekers van culturele evenementen in De Uithof.
De exploitatie van zo’n hotel zou men in handen kunnen leggen
van de SSHU, waarbij kan worden overwogen om alumni korting
te geven. In Amerika onderhouden de meeste universiteiten een
sterke band met hun alumni. De kennisinstellingen weten hieruit
strategische en financiële voordelen te halen.
Theaters
Campussen in Amerika oefenen een grote culturele aantrekkings-
kracht uit. Zij bieden een podium aan uitvoerende artiesten en
hanteren daarbij een theaterformule. Interessant in Amerika is dat
de programmering van de theaters voor een groot deel bij de
studenten en hun organisaties ligt. Zij organiseren zelf het
culturele leven op de campus.
Een nieuwe schouwburg in De Uithof is waarschijnlijk te veel van
het goede, maar een middelgroot theater moet zeker worden
overwogen (zie ook het voorbeeld van MIT). Naast echte trekkers
voor heel Nederland of de Utrechtse regio kan men denken aan
culturele gebeurtenissen die worden verzorgd door studenten van
de universiteit en de HKU. We denken aan een experimenteer-
ruimte gecombineerd met uitzendingen via een Campus YouTube.
Ook combinaties met disco, tentoonstellingen en ateliers zijn
mogelijk. De uiteindelijke bedoeling is om het verblijfsklimaat op
Kresge Auditorium, Massachusetts Institute of Technology, Cambridge (MS) University Center, Carnegie Mellon University, Pittsburgh
�1
��
....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
de Utrechtse campus te verbeteren en een beleveniseconomie tot
stand te laten komen. De recente initiatieven om in De Uithof
meer kunstwerken te plaatsen, passen in deze ambitie.
Sportvoorzieningen
Op de Amerikaanse campus nemen sportvoorzieningen een belang-
rijke plaats in. Op Amerikaanse campussen bevinden zich prach-
tige atletiekstadions, ijshockeyhallen, ‘indoor’ sporthallen,
wedstrijdbaden voor zwemmen, fitnessruimten etc. Sport hoort
thuis bij de competitieve sfeer die er op een Amerikaanse campus
heerst.
Vertaald naar de situatie in De Uithof zou het sportcomplex van
Olympos beter gepositioneerd kunnen worden. Dit gaat op in
zowel ruimtelijke zin (meer centraal gelegen in De Uithof) als met
betrekking tot langere openingstijden (in Amerika tot diep in de
nacht) en uitbreiding van het aanbod aan voorzieningen (bijvoor-
beeld fitness).
Horeca en winkels
Het aantal commerciële voorzieningen in De Uthof neemt weliswaar
toe, maar steekt nog steeds schraal af tegen wat men op de meeste
campussen in Amerika tegenkomt. Naast vele cafés en restaurants
(met lange openingstijden) vindt men er kappers, banken, post-
kantoren, fietswinkels en bioscopen. Veel van deze voorzieningen
zijn, op kleinere schaal, op zich aanwezig in De Uithof. Gezien het
beperkte voorzieningenniveau, de aard van de locatie en het
ontbreken van bewegwijzering zijn de meeste van deze voorzienin-
gen echter nauwelijks toegankelijk voor een breed publiek.
Harvard University, Cambridge (MS)
��
Carnegie Mellon University, Pittsburgh Carnegie Mellon University, Pittsburgh
��
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Werk aan de winkel
In Amerika biedt de campus een rijk aanbod aan voorzieningen.
Dit biedt de aanwezige kennisinstellingen en kennisbedrijven naast
het voordeel van de ontmoetingen tussen mensen ook het
voordeel van kostenbesparingen vanwege het gemeenschappelijke
gebruik van deze voorzieningen. In De Uithof is ook wat betreft de
infrastructuur nog niet echt sprake van een campus zoals we die
in Amerika hebben aangetroffen. De Uithof blijft tot nu toe nog te
veel een verzameling van min of meer geïsoleerd opererende
gebouwen. Deze gebouwen huisvesten afzonderlijke researchinsti-
tuten, medische centra en onderwijsfaculteiten. Dit is op zich ook
in Amerika het geval. Maar wat vanuit de optiek van de moderne
campus het meest opvalt in De Uithof is dat studenten en
kenniswerkers betrekkelijk weinig met elkaar ‘samen leven’ en
‘samen leren’. Verdere investeringen in de noodzakelijke infra-
structuur in De Uithof zijn hiervoor noodzakelijk. De Uithof heeft
tot nu toe een te weinig uitgebreid voorzieningenaanbod en een
onsamenhangende voorzieningenstructuur. Daarnaast ontbreekt
een goede bewegwijzering en heeft de openbare ruimte in
De Uithof nauwelijks een verbindende kwaliteit. De allure van
De Uithof als campus is in de afgelopen jaren toegenomen. Zo is
het imago van De Uithof sterk verbeterd. Werd De Uithof vroeger
vooral gezien als een soort steenwoestijn gelegen aan de periferie
van de stad Utrecht, tegenwoordig trekt het door de inspirerende
en innovatieve architectuur dagelijks vele bezoekers uit binnen- en
buitenland. Zo trok twee jaar geleden de Culturele Zondag in De
Uithof meer dan �.000 voor het merendeel Utrechtse bezoekers.
Ook de perifere ligging van De Uithof is verleden tijd, onder meer
door de aanleg van fietspaden en busbanen. In kringen van
regionale ‘skaters’ kan De Uithof door z´n aparte vormgevings-
elementen een zeker trendy karakter niet ontzegd worden.
Door al deze verbeteringen maken steeds meer mensen gebruik
van De Uithof. Er komen nu dagelijks meer dan 10.000 kennis-
werkers, wekelijks circa �0.000 studenten en jaarlijks �00.000
patiënten (en een veelvoud aan bezoekers) naar De Uithof.
Dit heeft niet alleen geleid tot een grotere naamsbekendheid van
De Uithof, maar ook tot een meer positieve mening over de
verblijfskwaliteit van het gebied. Niettemin is het in De Uithof
toch vooral een komen en gaan van mensen. Slechts een zonder-
ling vindt het echt gezellig in De Uithof.
De Uithof heeft, bezien vanuit de ruimtelijke structuur van
Utrecht, de wind mee. Ondanks het feit dat door de aanleg van
Leidsche Rijn de nadruk van de stedelijke uitleg van de stad
Utrecht een accent heeft gekregen in westelijke richting, is
De Uithof steeds meer een onderdeel geworden van de stadsregio
Utrecht. Evenals in andere grote Nederlandse steden, is de stad
Utrecht in ruimtelijk functionele zin opgeschoven naar het in de
jaren zestig uitgeplaatste universiteitscentrum (vergelijk bijvoor-
beeld VU-Zuidas in Amsterdam of EUR-cultuuras/brainpark in
Rotterdam). De Uithof krijgt daardoor in het huidige stedelijke
weefsel op organische wijze steeds meer een centrumfunctie.
De campus in Amerika is geen eiland in de stad. De poorten van de
campus staan wijd open. Stad en campus vormen in Amerika een
symbiose, waaruit beide voordeel halen. Zo geeft een campus tal
van economische, sociale en culturele impulsen aan de stad.
Het omgekeerde is ook waar, namelijk dat de stad erg belangrijk
is voor het succes van de campusontwikkeling.
De Bisschoppen, De Uithof, Utrecht
6. Symbiose van campus en stad
Central Business District Boston
��
�6
....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Hoger onderwijs: hoeksteen van de post industriële stad
Steden in Noord-Amerika met veel kennisinstellingen en bloeiende
campussen vertonen een sterke economische groei. Deze steden
zijn de kampioenen van het postindustriële tijdperk. Campus-
ontwikkeling is direct (via kennistransfer en innovatie) en indirect
(via een hoogopgeleide en creatieve beroepsbevolking) van
levensbelang voor een sterke stedelijke economie.
Boston is hiervan het beste Amerikaanse voorbeeld. Boston is niet
alleen de belangrijkste Amerikaanse stad voor hoger onderwijs
(met meer dan honderd instellingen voor hoger onderwijs),
maar ook het belangrijkste bio tech centrum, het tweede
financiële centrum en het tweede ‘governmental’ centrum van de
Verenigde Staten. Bovendien woont in Boston, evenals in
San Francisco en Seattle, de belangrijkste concentratie aan mensen
die behoren tot de zogeheten creatieve klasse (Florida �00�).
Boston is binnen Amerika een cultureel centrum van groot
formaat. Pittsburgh laat een ander voorbeeld zien van de nauwe
relatie tussen campus en stad. Deze stad heeft de afgelopen dertig
jaar een ingrijpende economische herstructurering doorgemaakt
waarbij de vroeger dominante staal- en aluminium industrie
volledig is verdwenen. Er zijn alleen nog delen over van de
vroegere elektronica industrie. Dit sluit op zich aan op het
speerpunt van de ‘computer science’ van de Carnegie Mellon
University. Verder zijn tegenwoordig high tech sectoren, onderwijs
en gezondheidszorg de belangrijkste werkgelegenheidsbronnen in
de stad Pittsburgh. De University of Pittsburgh is de grootste
werkgever van de stad. Zonder de drie universiteiten in de stad
had Pittsburgh veel meer moeite gehad om deze noodzakelijke
economische structuurveranderingen te bewerkstelligen.
In echte grote steden, zoals Toronto en Chicago, is het moeilijker
om de betekenis aan te geven van de campus van het hoger
onderwijs voor de stedelijke economie. Evenals in Nederland
bijvoorbeeld geldt voor Amsterdam, zijn er in deze grote steden
veel meer krachten dan het hoger onderwijs in het spel betrokken.
Niettemin hebben ook deze steden duidelijke trekken van de
postindustriële economie en ook hier vormt de lokaal woonachtige
en hoogopgeleide beroepsbevolking een belangrijke motor van de
stedelijke economie (Glaeser et al. �001).
De mensen die wonen, studeren en werken op de campus zijn als
consument en als deelnemer aan het sociaal cultureel leven
belangrijk voor de stad. Zeker als er een aantrekkelijke sfeer en
voorzieningen in een historische binnenstad voor handen zijn
zoals in Utrecht. Daarnaast kunnen de overige bevolking en
bedrijven in de stad gebruik maken van de campusvoorzieningen
zoals hoogwaardige gezondheidszorg, passend onderwijs,
productieve beroepsbevolking en culturele initiatieven vanuit de
instellingen. Daar staan ook nadelen tegenover, zoals extra
vervoerbewegingen van studenten, werknemers en bezoekers van
de campus, dure extra openbare vervoersvoorzieningen,
verdringing op de stedelijke woningmarkt en culturele dominantie
ten koste van de lokale stadscultuur. De beleidsambities van de bij
de campus betrokken instellingen en overheden moeten dan ook
in goed en constructief overleg op elkaar worden afgestemd.
In Utrecht zijn op dit vlak in de afgelopen tien jaar goede
vorderingen gemaakt.
Quincy Market, Boston
�7
�9
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
De oorspronkelijk bedoeling van de reis naar Amerika was om
inspiratie op te doen voor de campusontwikkeling in uitsluitend
De Uithof. Gedurende de reis werd duidelijk dat dit een te beperkte
doelstelling was. De Uithof is weliswaar het meest in het oog
springende kenniscentrum in Utrecht, maar niet het enige
centrum. Zeker als men bedenkt dat het niet alleen om universitair
onderwijs gaat, maar ook om het onderwijs van de Hogeschool
Utrecht en om de gezondheidszorg van het Universitair Medisch
Centrum Utrecht.
De Uithof vormt daarom het uitgangspunt van onze ‘leerervaring’,
maar de strekking van die leerervaring gaat verder. Eén van de
uitkomsten van de studiereis is dat bij campusontwikkeling in
Utrecht niet alleen gekeken moet worden naar de De Uithof.
In alle bezochte steden in Amerika is sprake van meer dan één
universiteit/hogeschool inclusief campus. Dit gaat ook op voor de
stad en regio Utrecht. Naast De Uithof komen de Utrechtse
binnenstad (omgeving Janskerkhof - de Drift) en de binnen-
stedelijke randzone (Oudenoord) in aanmerking voor een campus.
Hier ontstaan via de campussen dan concentraties van academisch
leven, die de kennisinstellingen nadrukkelijker een positie en
ruimte geven binnen de stad en waarbij de kennisinstellingen ook
een bijdrage leveren aan de vernieuwing van de stad. Daarnaast
kan in regionaal verband gedacht worden aan een campus in
Amersfoort (Eemhaven gebied). Hier komt een vestiging van de
Hogeschool Utrecht en even verderop een vestiging van het
Meander ziekenhuis, een (potentiële) partner van het UMC
Utrecht. In het kader van deze plannen kan worden gedacht aan
(vervangende) studentenhuisvesting.
In al deze gevallen kan campusontwikkeling een belangrijke
bijdrage leveren aan stedelijke herstructureringsprocessen.
In vergelijking met andere steden in Nederland zou Utrecht zich
zodoende naar Amerikaans voorbeeld kunnen onderscheiden.
De Amerikaanse voorbeelden (‘best practices’) laten zien dat
aantrekkelijke woningen, voorzieningen en publieke ruimte zorgen
voor levendige campussen en vitale steden. ‘It takes two to tango’
en het zou mooi zijn als in gezamenlijkheid tussen UU, HU, UMC
Utrecht, SSHU en de gemeente Utrecht deze uitnodiging tot een
dans met beide handen wordt aangenomen. Dit zou een swingen-
de sambaschool opleveren en daar beleeft iedereen plezier aan!
Om alvast een voorschot te nemen op dit feest heeft één van de
deelnemers aan de reis, Art Zaaijer, enkele ‘artist impressions’
gemaakt voor de drie alternatieve locaties voor campussen in de
regio Utrecht. Deze impressies zijn aanzetten om te komen tot de
realisering van de campusplannen in Utrecht.
7. Beyond De Uithof �8
Campuslocaties
�0 �1
Impressie 1: Campus De Uithof
De Uithof, de grote campus aan de oostkant van Utrecht, ontwikkelt
zich in hoog tempo. Naast 6 universitaire faculteiten en � faculteiten
van de Hogeschool Utrecht, is hier ook het Universitair Medisch
Centrum Utrecht gevestigd. Het aantal woningen groeit van ��00 naar
�000. ‘Stedenbouwkundig plan De Uithof,
Architectenbureau Art Zaaijer.’
Impressie �: Klassieke Campus
De faculteiten letteren en rechten vormen de Klassieke Campus in de
historische binnenstad van Utrecht. Hier bevinden zich ook tal van
representatieve gebouwen en vinden plechtigheden plaats in die
behoren tot de universitaire traditie.
Ontwerpbureau Dolte.
�� ��
Impressie �: Technocampus
Aan de Oudenoord, tussen de binnenstad en een aantal oude wijken is
ruimte voor de Techno Campus. De locatie strekt zich uit tot aan de
Vecht. In samenwerking van de Hogeschool met het ROC onstaat een
prachtige omgeving voor technisch onderwijs, die kan bijdragen aan
de versnellling van de revitalisering van dit deel van de stad.
Ontwerp: Inbo Architecten.
Impressie �: Campus aan de Eem
In Amersfoort, de tweede stad van de provincie, wordt gebouwd aan
de Campus aan de Eem. Tegen de binnenstad, maar ook dicht bij het
open polderlandschap dat hier diep de stad indringt.
Het nieuwe Meanderziekenhuis en de opleidingen van de Hogeschool
Utrecht bieden kansen voor het ontstaan van een echte campus.
Ontwerp: Atelier PRO Architecten
��
Bezoek aan BostonIn Boston/Cambridge hebben we drie universiteiten bezocht:
Boston University, Harvard University en Massachusetts Institute
of Technology. Dit zijn drie, naar Amerikaanse begrippen klassieke
universiteiten. Dat geldt zeker voor Harvard, een particuliere
universiteit die in 16�6 is gesticht. Het is daarmee de oudste, en
misschien wel de meest prestigevolle universiteit van de Verenigde
Staten. Er werken circa 1�.000 mensen en �0.000 studenten,
waarvan 6.700 ‘undergraduate students’ en 1�.�00 ‘graduate
students’. Zij zijn verdeeld over 9 ‘schools, colleges or faculties’.
Daarnaast is het Radcliffe Institute for Advanced Studies aan
Harvard gevestigd. Op Harvard University ligt de disciplinaire
nadruk op toegepaste wetenschappen zoals medicijnen, rechten,
economie, design, educatie en bestuurskunde.
De andere twee universiteiten zijn van recentere datum.
Boston University werd in 18�9 opgericht vanuit de Methodisten-
gemeenschap en in 1869 erkend als universiteit. Het is momenteel
qua omvang de derde private universiteit van de Verenigde Staten
met �.000 medewerkers en �0.000 studenten. Boston University is
een algemene universiteit en heeft een breed palet aan studies,
met meer nadruk op ‘undergraduate’ onderwijs dan Harvard
University en Massachusetts Institute of Technology.
Ook Massachusetts Institute of Technology is een private
universiteit die zichzelf afficheert als een ‘co-educational
research university’. In Massachusetts Institute of Technology
ligt de nadruk dus op onderzoek. De universiteit kent dan ook
een meerderheid van 6.000 ‘graduate students’ tegenover �.000
‘undergraduate students’. Het onderwijs is georganiseerd in vijf
‘schools’ (‘science, engineering, architecture and planning,
management and humanities’). Verder kent Massachusetts
Institute of Technology het Whitaker College of Health and
Technology met daarbinnen �� research departments.
8. Reis langs Amerikaanse campussen
Central Artery
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
��
Central Artery, herinrichting openbare ruimte
�6 �7Boston University
De Boston University is in de jaren twintig van de �0ste eeuw
verplaatst naar het westelijke deel van Boston en heeft zich daar
gevestigd in de laatste, goed op de stad aangesloten, stadsuit-
breiding van rond 1900 en daaraan grenzende terreinen. Parken,
verkeerswegen en de Charles River scheiden nu de universiteit van
Boston City. De meeste gebouwen uit die tijd hebben een ‘nieuwer-
wetse’ gotische bouwstijl of een traditionele ‘Boston brownstone’
architectuur. De universiteit is vooral in de jaren zestig uitgebreid
met een nogal ‘brutalistische’ moderne vormgeving. Dit is de
herbergzaamheid van het universiteitsgebied niet ten goede
gekomen.
De campus van de universiteit bestaat, evenals De Uithof, uit
verschillende gebouwen die zo op het eerste oog architectonisch
weinig overeenkomsten hebben. Anders dan in De Uithof heeft de
universiteit al langere tijd een chronisch gebrek aan ruimte. Zo is
de medische faculteit inmiddels uitgeplaatst naar het zuidelijke
deel van de stad. Op de campus van de Boston University bestaat
een directe noodzaak om in de bouwplannen te verdichten.
Dit geldt, zeker op de lange duur, ook voor De Uithof.
De Boston University is gelegen aan de zuidkant van Charles River
en ligt ingeklemd tussen tal van wegen. Hier gaat de Highway 90
(Massachusetts Turnpike) (bijna) onder de grond. Het verkeer van
en naar Cambridge maakt gebruik van de ten noorden van de
universiteit gelegen Storrow Drive langs de Charles River. Door
deze verkeerswegen is er in feite sprake van twee campussen:
de Main Campus met vooral onderwijsvoorzieningen en admini-
stratieve diensten, en de West Campus met het merendeel van de
studentenhuisvesting en de sportvoorzieningen. Verder wordt het
Charles River
Traditionele en ‘brutalist’ architectuur
De stad Boston behoort met 600.000 inwoners tot de middelgrote
steden van de Verenigde Staten. De gehele agglomeratie telt
6 miljoen inwoners en dat is iets minder dan in de Randstad.
Er is in de afgelopen twintig jaar door zowel de federale regering
als de ‘state’ en lokale overheid veel geïnvesteerd in de stad.
De ondertunneling van de in de jaren vijftig aangelegde Central
Artery, die voorheen bestond uit een twee lagen hoge verkeersweg,
springt het meest in het oog. Men is in het midden van de jaren
negentig aan dit project begonnen en het project is in �006
opgeleverd. Hierdoor ontstond een �,6 kilometer lange tunnel.
Op het tunneldak is een keten van parken en botanische tuinen
ontstaan (o.a. de Rose Kennedy Greenway). De totale kosten van
dit project belopen 1� miljard dollar en zijn voor driekwart gefinan-
cierd door de federale regering en voor een kwart door de overheid
van de staat. De aanleg van de tunnel betekende een impuls voor
het bekende Boston Waterfront project. Hierdoor is de verbinding
tussen de stad en de haven hersteld. In dit gebied staan naast veel
luxe woningbouw en dure hotels ook diverse culturele instellingen,
zoals een museum voor contemporaine kunst, theaters en
galerieën. In het havengebied bevinden zich toeristische attracties,
zoals het ‘New England Aquarium’ en recreatieve voorzieningen
voor de bevolking van Boston. Het nabijgelegen Quincy Market is
het belangrijkste koopcentrum en verblijfsgebied van de stad.
De revitalisering van de binnenstad en het havengebied wordt via
de Boston Redevelopment Board planmatig gecoördineerd door de
stedelijke overheid. De uitvoering is in handen van private partijen.
Boston heeft door dit alles een enorme aantrekkingskracht op een
koopkrachtige, hoog opgeleide beroepsbevolking en is na Honolulu
(maar vóór New York) de op één na duurste stad van de Verenigde
Staten.
Quincy Market Waterfront
�8 �9
moment de beide campussen van de Boston University nauwelijks
tot hun recht. Na de realisering van de plannen zal dit aanmerkelijk
verbeteren. Deze plannen passen in de onderwijsstrategie van de
Boston University. Deze strategie is gericht op:
- Kwaliteit(sverbetering) van docenten.
- Een breed samengesteld ‘undergraduate’ programma met
nadruk op ‘liberal arts and professional preparations’.
- Flexibele samenwerking en uitwisseling van onderwijs tussen
departementen van de universiteit.
- Nadruk op ‘graduate’ studies waarin de universiteit nu al
vooraanstaande positie heeft.
Men streeft bij de Boston University naar een brede en hoogwaar-
dige ‘undergraduate’ (bachelor) fase en selectieve disciplinaire
verdieping in de ‘graduate’ (master) fase. Deze strategie komt men
ook op andere Amerikaanse universiteiten tegen. Ook in het
Nederlandse hoger onderwijs gaan stemmen op om in de
toekomst te komen tot een duidelijker scheiding tussen (breed)
bacheloronderwijs en (gespecialiseerd) masteronderwijs. Op den
duur zal dit binnen het vigerend systeem van het Nederlandse
hoger onderwijs van belang zijn voor de verhoudingen tussen
universiteiten en hogescholen. In Utrecht bestaat het voordeel dat
er op z’n minst twee grote instellingen voor universitair en hoger
beroepsonderwijs zijn. Met het ontwikkelen van een gezamenlijke
campus zou men kunnen voorsorteren op de te verwachten
integratie van het hoger onderwijs.
De moderne campusformule sluit aan op deze onderwijsstrategie.
De formule heeft ten doel om meer studenten huisvestings-
mogelijkheden te bieden en technologisch beter ingerichte
onderwijsruimten. De campusgedachte houdt in binnen en buiten
de gebouwen het ‘community’ gehalte te verbeteren.
Bij de inrichting van de campus staan duurzaamheid van het
ruimtegebruik en sociaal economische diversiteit van de studenten-
populatie voorop. Voor dit laatste maakt men gebruik van een
Commonwealth Avenue
Plan nieuwe campuscentrum
universiteitsgebied in oost-westelijke richting doorsneden door
een drukke stedelijke verbindingsweg (Commonwealth Avenue)
met vier rijbanen en openbaar vervoer (trams). Ook langs deze
Avenue wonen her en der studenten.
De universiteit was lange tijd een typische ‘pendel universiteit’,
mede door de goede openbaar vervoersontsluiting. Hier dringt zich
een vergelijking op met De Uithof, inclusief de veel gebruikte
bussen van lijn 1�. De Boston University heeft er voor gekozen om
haar status als pendeluniversiteit te verminderen. Men heeft
daarom, evenals in De Uithof, geïnvesteerd in studentenhuis-
vesting op vooral de West Campus. De universiteit biedt nu aan
76% van de ‘undergraduate’ studenten huisvesting. Het streven is
om binnen vier jaar alle ‘undergraduate’ studenten op de campus
te huisvesten.
Voor deze huisvesting en om de campus van de universiteit meer
gezicht te geven zijn ambitieuze plannen in de maak. Het is de
bedoeling dat er tussen de Main Campus en de West Campus het
John Hancock Student Village verrijst, inclusief een nieuwe
centrale bibliotheek en diverse sportvoorzieningen. Dit nieuwe
hart van de Boston University is gedacht op de plek waar de
Massachusetts Turnpike de brugverbinding over de Charles River
kruist. Daarnaast wordt ingezet op het transformeren van de
stedelijke verbindingsweg, die het universiteitsterrein ontsluit en
doorkruist tot de boulevard. De Boston University zet naast
huisvesting vooral in op sportvoorzieningen voor studenten (o.a.
atletiek, ijshockey en diverse andere binnen- en buitensporten).
Door de gefragmenteerde bebouwing en door de doorsnijding met
verkeerswegen en openbaar vervoersverbindingen komen op dit
The Knuckle Commonwealth Avenue
60
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
zijn tegenwoordig bestuurlijke en administratieve diensten van de
universiteit gehuisvest. Hier worden vooral de ceremoniële
bijeenkomsten gehouden. De gebouwen aan de Old Yard doen
verder dienst als huisvesting voor (een beperkt aantal) studenten.
De New Yard biedt minder het beeld van de traditionele campus,
maar heeft met de wereldberoemde Widener Library wel degelijk
een academische uitstraling. Ten noorden van de oorspronkelijke
campus komt men een mix aan klassieke gebouwen tegen (o.a.
Memorial Hall), maar ook nieuwbouw zoals het Science Center,
the Gund Hall en Sackler Museum. Deze collage van gebouwen
vormt een afwisselend stedenbouwkundig geheel ondanks de
architectonische verschillen tussen de traditionele en moderne
gebouwen.
De inrichting van de traditionele campus van Harvard University is
gericht op intensief ruimtegebruik, waarbij de meeste gebouwen
op wandelafstand van elkaar zijn gelegen. De campus heeft een
opvallende groene uitstraling en dat geldt ook voor de nabij-
gelegen Radcliffe Yard, de Cambridge Common en de Old Burial
Ground. Harvard University koestert het groene karakter van haar
campus. De link naar de groene kwaliteit van De Uithof ligt voor
de hand. Harvard legt bij de campusontwikkeling sterk de nadruk
op duurzaam verblijfsklimaat en bedrijfsvoering (zie ‘The Harvard
Green Initiative’).
Het belevenisaspect van de traditionele campus en omliggende
delen van Harvard University is groot. De universiteit investeert
veel in groenvoorzieningen, waterpartijen en aantrekkelijke
wandel- en fietsroutes. Het goederenvervoer wordt deels onder de
grond afgehandeld.
Widener Library Science Center
61uitgebreid, door de universiteit zelf en door externe partners
gefinancierd beurzenprogramma. Deze beleidsdoelstellingen zijn
we ook bij de andere bezochte Amerikaanse universiteiten tegen
gekomen. De Boston University neemt een duidelijke regierol met
betrekking tot de ‘cities’ of Boston, Cambridge en Brookline, de
Turnpike Authority en diverse andere organen binnen de staats- en
federale overheden en betrekt hen bij de realisering van het
nieuwe hart van de campus.
Harvard University
In tegenstelling tot Boston University is Harvard University een
schoolvoorbeeld van een traditionele campus. Het hart van de
universiteit, de Harvard Yard bestaat uit een Old Yard en een New
Yard. De Old Yard is een langwerpige rechthoek met in het midden
het bijna spreekwoordelijke groene gras. Aan de randen van de
yard staan respectabele universiteitsgebouwen. In deze gebouwen
Harvard, Old Yard
6�veel Amerikanen hebben de universiteiten een nogal elitair
karakter. Of zoals een inleider tijdens onze reis zei: ‘Communities
don’t want universities’. Daarbij is vooral de (auto)verkeers-
aantrekkende werking van universiteiten en de uitdijende
parkeerproblematiek de bewoners een doorn in het oog. Een goede
verkeersafwikkeling en voldoende parkeerplaatsen nemen veel kou
uit de lucht. Verder is het er de universiteiten veel aan gelegen om
via uitgebreide ‘service programmes’ diensten aan te bieden aan
de lokale bevolking. Ook stelt men de aanwezige voorzieningen op
de campus (tegen betaling) open voor de lokale bevolking.
Dit kweekt goodwill onder de bevolking. Deze strategie kwamen
we in de meeste van de bezochte universiteiten tegen.
Zo op het eerste oog is de campusontwikkeling in Harvard een
eenzijdige aangelegenheid, althans op de traditionele Yard.
Het gaat meer om beleving dan om functionaliteit. Zoals vaak in
de beleveniseconomie levert de eerste aanblik echter een
vertekend beeld op. Belangrijke wetenschappelijke delen van
Harvard University, zoals de Business School en de Medical School,
bevinden zich buiten de traditionele campus, namelijk aan de over-
kant (de Bostonzijde) van de Charles Rivier. Hier in Allston heeft de
universiteit plannen om een nieuwe campus neer te zetten. In de
toekomst zullen hier de Harvard School of Public Health en de
School of Education worden gevestigd. Men grijpt bij deze
nieuwbouw dus terug op het vertrouwde campusconcept, maar
geeft daar wel een nieuwe betekenis aan. Zo denkt men aan
culturele voorzieningen zoals theaters en musea. Verder neemt
studentenhuisvesting in de plannen een belangrijke plaats in.
Harvard University streeft er naar om uiterlijk in �011 �0% van alle
‘graduate’ studenten te hebben gehuisvest op de (nieuwe) campus.
Met de nieuwe campus krijgt de campusontwikkeling op Harvard
een tweepolige ruimtelijke structuur. De traditionele campus
onderstreept de ‘branding’ van Harvard als meest reputatievolle
Amerikaanse universiteit (samen met Princeton en Yale).
De nieuwe campus is bedoeld om de status van Harvard als één
van de meest internationaal vooraanstaande wetenschappelijke
centra te behouden en daar waar mogelijk uit te breiden. Men zou
dit het tweesporenbeleid van Harvard University kunnen noemen.
Wellicht zouden we in Utrecht deze formule ook kunnen toe-
passen. De binnenstedelijke locaties (aan het Domplein en aan het
Janskerkhof) dragen dan de historische betekenis en academische
statuur van de Utrechtse Universiteit uit, terwijl De Uithof het
wetenschappelijke hart van de universiteit vertegenwoordigt.
Daarbij mag niet worden veronachtzaamd dat Harvard de
financiële middelen heeft om ontwikkelingsruimte te verwerven
tot een periode van vijftig jaar voordat deze werkelijk gebruikt
behoeft te worden.
Studentenhuisvesting Harvard University
...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
De traditionele campus van Harvard biedt de ‘vertrouwdheid van
een dorp, de rust van een zonnig park en het respect voor de
majestueuze gebouwen’ zoals iemand op internet meldt. Harvard
University is, zeker op de zondag toen wij de campus bezochten,
een ware toeristische trekpleister. De mondiale toerist laaft zich
aan de grandeur van deze oudste Amerikaanse universiteit. Hier is
de internationale reputatie van de universiteit een bijna natuurlijk
gegeven, inclusief selectie aan de poort (slechts 1 op de 10
studenten die zich aanmelden wordt toegelaten). Officieel
selecteert de universiteit niet op behaalde cijfers, maar op de
maatschappelijke belangstelling van de aankomende student.
Al tijdens de middelbare schooltijd werkt de potentiële Harvard
student aan zijn of haar c.v. De aanstaande Harvard student moet
bovendien uitblinken in iets speciaals. Men is hier, naar eigen
zeggen, op zoek naar (toekomstige) persoonlijkheden. Een
interessant aspect van de procedure is dat alumni worden
ingeschakeld bij de selectiegesprekken. Zij zouden als ervarings-
deskundige goed kunnen beoordelen of iemand succesvol is op
Harvard.
Harvard University neemt een opvallende plaats in binnen de
typische ‘New England suburban’ bebouwing van de plaats
Cambridge. Cambridge mist de duidelijke stedelijke karakteristie-
ken van Boston. Als er al iets van een wensbeeld van ‘Harvard aan
de Vecht’ is, dan lijkt Breukelen als vestigingsplaats eerder een
referentiepunt dan de stad Utrecht. Zoals bekend is Nyenrode
Business University gevestigd in Breukelen, maar een vergelijking
van deze universiteit met Harvard gaat op vele punten mank.
Universiteiten in de Verenigde Staten zijn zich goed bewust van
eventuele sentimenten onder de lokale bevolking. In de ogen van
John Harvard Statue Harvard Square
6�
6� 6�
Ray en Maria Stata Center (Frank Gehry)
Massachusetts Institute of Technology
Het Massachusetts Institute of Technology (MIT) is de derde
universiteit in Boston die we hebben bezocht. MIT zouden we in
Nederland een technische universiteit noemen, maar wel één met
een zeer gerenommeerde researchstatus. MIT is eigenlijk de
belangrijkste researchuniversiteit van de wereld.
MIT is oorspronkelijk in Boston ontstaan (in 1861) en in 1916
verplaatst naar Cambridge. Het ligt aan de noordoever van de
Charles River op een voormalige vuilstortplaats, recht tegenover
de Boston University (aan de zuidoever van de Charles River).
De traditionele vormen van de campus zijn goed terug te vinden in
de Great Dome en de Killian Court die uit deze begintijd van de
vestiging in Cambridge stammen. Langs de Killian Court staan
diverse grote, statige gebouwen waarin laboratoria zijn gevestigd
en die door hun karakteristieke beaux-art architectuur vooral
voornaamheid uitstralen.
School of Architecture
Kresge Auditorium, Eero Saarinen
Interieur ‘chapel’, sculptuur Harry Bertoia
66
....................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
instituten niet samen, maar bestrijden zij elkaar. Ook de onaf-
hankelijke positie van de universiteit kan dan in het geding komen.
Er is een groeiende spanning tussen de op wetenschappelijk
onderzoek gerichte faculteiten en de meer commercieel ingestelde
en gesponsorde instituten. Niettemin is recent aangekondigd dat
bekende ‘global corporates’ zoals Nokia en Chevron forse bedra-
gen stoppen in lopende onderzoeksprogramma’s van instituten
aan het MIT. Interessant is het voorbeeld waarbij het bedrijf
Legatum maar liefst �0 miljoen dollars stopt in een initiatief om
het entrepreneurschip onder MIT studenten uit ontwikkelings-
landen te stimuleren.
Minder opvallend, maar qua totale financiële bijdrage vaak van
meer belang, zijn de sponsorbedragen van alumni. In de meeste
universiteitsgebouwen in Amerika komt men wel een plaquette
tegen waarop sponsoren met naam en het door hen geschonken
bedrag staan vermeld.
Hoewel, of misschien wel omdat, MIT in het teken staat van het
doen van internationaal aansprekende research heeft men oog
voor de belangen van studenten. Er zijn op MIT veel en uitstekende
voorzieningen voor studenten. De aanleiding hiervoor was
overigens minder positief. In de loop van de jaren negentig
kwamen er steeds meer negatieve berichten over drank- en
zelfmoordincidenten. Men heeft toen radicaal besloten om meer
aandacht te geven aan de infrastructuur voor studenten, mede
onder het motto dat voorzieningen vervreemding voorkomen.
Ten eerste heeft men vanaf het millennium extra geïnvesteerd in
nieuwe studentenhuisvesting. Naast de renovatie van het Baker
House (in �00�), is aan the Albany Street in �001 een industrieel
pakhuis uit 1890 opgeknapt en geschikt gemaakt voor behuizing en
‘visiting professors’. Daarnaast is �00� aan de Sidney and Pacific
Street een huisvestingscomplex voor 7�0 studenten gebouwd. Wij
hebben als groep Simmons Hall Dormitory bezocht (ontworpen
Stratton Student Center, MIT Interieur Simmons Hall
67Tijdens en na de Tweede Wereldoorlog maakte MIT een sterke
groei door, mede vanwege de groei van de defensie-industrie
(koude oorlog). De oorspronkelijke campus werd daarom uit-
gebreid. Aan de beide zijden van de Massachusetts Avenue werden
nieuwe gebouwen neergezet, aan de oostzijde in veelal neo-
classicistische stijl en aan de westzijde in modernistische stijl.
In het laatste geval zijn de van oorsprong Finnen Alvar Aalto en
Eero Saarinen de belangrijkste architecten. Zij hadden ook
gedeeltelijke leeropdrachten aan MIT. Zo ontwierp Aalto onder
meer studentenhuisvesting in het Baker House (19�7, in �00�
uitgebreid gerenoveerd). Saarinen ontwierp een kapel en een
auditorium. Later hebben ook andere beroemde architecten hun
steentje bijgedragen aan de architectuur van de afzonderlijke
gebouwen op het MIT. Te denken valt aan de Amerikaanse
architect Pei (o.a. the Green Building; één van de weinig voorbeel-
den van echte hoogbouw op de MIT campus). Meer recente
voorbeelden zijn het Stata Center dat is ontworpen door Frank
Gehry en het Brain and Cognitive Sciences Complex ontworpen
door de Indiase architect Charles Correa. Dat beroemde architec-
ten niet altijd een garantie zijn voor doelmatige en duurzame
gebouwen blijkt uit de recente polemiek in krantenberichten over
de vele ondeugdelijkheden die het Stata Center nog steeds
vertoont. Ondanks een vorstelijk honorarium van 1� miljoen dollar
zou Gehry veel fouten hebben gemaakt waardoor het nu wemelt
van lekkages, scheuren in het amfitheater, schimmelaangroei en
ondeugdelijke afvoer van sneeuw en ijs van de daken. Het MIT
heeft tegen Gehry (en de aannemer; bouwkosten �00 miljoen
dollars) een rechtszaak aangespannen wegens ontwerp- en
constructiefouten.
De MIT campus bestaat uit een geheel van gebouwen die vanwege
de winterse kou grotendeels onderling met elkaar zijn verbonden.
Opvallend is dat de meeste gebouwen de naam dragen van
weldoeners die de bouw hebben gesponsord. Zo is the Green
Building genoemd naar de oprichter van Texas Instruments, het
Stata Center naar Ray en Maria Stata. Dit laatstgenoemde gebouw
is medegefinancierd door Bill Gates en Alex Dreyfoos. Andere ‘big
spenders’ die hun naam hebben verbonden aan gebouwen en de
daarin gehuisveste instituten zijn bijvoorbeeld Eli en Edythe Broad,
Lore Harp en Pat McGovern en Barbara en Jeffry Picower. Het is
een typisch Amerikaanse gewoonte dat private personen mee-
financieren aan de campusontwikkeling. In de ontwerpen leidt dat
tot geforceerd vormgegeven ‘naming opportunities’. De gulle gever
wordt beloond met een vleugel of een speciaal torentje. Er is op
MIT een discussie ontstaan over dit gebruik. Vooral als het gaat
om gesponsorde instituten die op een overlappend wetenschaps-
terrein werkzaam zijn, zoals op het gebied van de ‘life sciences’,
kan er ondoelmatige concurrentie tussen de instituten ontstaan.
Anders dan de campusgedachte veronderstelt, werken zulke
Verbindingsgang
69
zeggen over welke bedrijven op dit deel van het ‘science park’
komen. De exploitatie is geheel in handen van projectontwikke-
laars. Dat ligt enigszins anders op het terrein van MIT, waar MIT
overigens zelf aan projectontwikkeling doet. Naast de private
financiering van gebouwen kocht MIT her en der gebouwen aan,
knapte die op en zette er gerenommeerde instituten in samen met
huisvesting voor commerciële bedrijven. Nu verkoopt de MIT deze
gebouwen op de vrije markt om vervolgens de winsten te herin-
vesteren in andere gebouwen op de campus. Op MIT draait de
geldmachine op volle toeren.
Bezoek aan Pittsburgh
De situatie in Pittsburgh (Pennsylvania) is geheel anders dan in
Boston (Massachusetts). Pittsburgh was lange tijd in de Verenigde
Staten hét centrum van de staalindustrie (US Steel) en van de
aluminium industrie (Alcoa) en de elektronica industrie (Westing-
house). Een echte fabriekstad dus. Maar in het begin van de jaren
tachtig werd de laatste staalfabriek en aluminiumfabriek gesloten.
De stad is sindsdien bezig met een, op onderdelen moeizaam
verlopend economisch herstructureringsproces. De stad Pittsburgh
zelf is ongeveer half zo groot als Boston (�10.000 inwoners, iets
meer dan de stad Utrecht) en ligt in een agglomeratie van �,�
miljoen inwoners (ongeveer � keer zo veel als in het stadsgewest
Utrecht).
Ondanks, of misschien wel dankzij, haar industriële verleden heeft
de stad al vroeg voorgesorteerd op de kenniseconomie. Ook in de
industriële bloeitijd waren ‘venture capitalists’ van belang, zoals in
Pittsburgh de plaatselijke Mellon familie. Bovendien was het R&D
centrum van het Mellon Institute in de jaren vijftig een voorbeeld
voor andere regio’s in de Verenigde Staten om technologie en
kennis van het bedrijfsleven op een hoger plan te krijgen.
University versus Science Park Central Business District Pittsburgh
.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
door de Amerikaanse architect Steven Holl, opgeleverd in �00�).
Dit is een opvallend gebouw, met veel vrije vormen en uitnodigend
voor een intensief sociaal verkeer tussen de bewoners. In aandacht
voor duurzaamheid en detaillering past De Bisschoppen in
De Uithof in dezelfde kwaliteitsrange. Ook in dit complex is er naast
huisvesting voor studenten ruimte voor ‘visiting professors’.
Deze huisvestingsmogelijkheid vormt dus een campuselement,
namelijk in het bouwen aan kansen voor academische uitwisseling
en contact.
Het Stratton Student Center is een tweede noemenswaardig
initiatief. Dit is een uitgebreid servicecentrum voor studenten
waarin naast podia en veel vergaderruimtes ook � ‘dinerrooms’
zijn, diverse speelruimten, winkels en dienstverleners zoals
kappers, ‘cleaners’, postkantoor en banken. Alle studentenorgani-
saties zijn hier gehuisvest. De formule van dit Students Center is
grotendeels vraaggericht. Studenten stellen zelf het culturele
programma samen, zij kunnen elektronisch aanvragen om gebruik
te mogen maken van de ruimte en daaraan zijn geen kosten
verbonden. In architectonisch opzicht is het opvallend dat het
Student Center geen spectaculaire vormgeving heeft. Het lijkt
meer een functionele Bijenkorf. Het voorziet in een grote behoefte
onder de op MIT woonachtige studentenpopulatie.
Een derde initiatief op MIT is het Zesiger Sport and Fitness Center.
Rondom een �0 meter zwembad dat aan de Olympische eisen
voldoet is een geheel van allerlei sportieve oefenruimten gemaakt.
Al deze voorzieningen in zowel het Student Center als in het Sport
Center zijn �� uur per dag en 7 dagen in de week open. Dit draagt
sterk bij aan een ‘community’ die zich niet laat vangen in een van
9 tot � cultuur. De studenten die wij spraken op MIT waren
enthousiast en trots dat zij hier mochten studeren.
Speciale aandacht verdient ook de bedrijfshuisvesting bij MIT.
MIT grenst aan de noordkant aan een bestaand bedrijfsterrein.
Dit bedrijfsterrein was er eerder dan MIT en heeft onder invloed
van MIT een bijna spontane herstructurering ondergaan.
MIT functioneert als een magneet op allerlei high tech bedrijven,
zowel in computer engineering als ‘life sciences’. Deze herstructu-
rering loopt geheel over een vrije vastgoedmarkt, dat wil zeggen
zonder bemoeienis van MIT. Zo heeft MIT bijvoorbeeld niets te
Stratton Student Center
Zesiger Sports & Fitness Center
68
70
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
College of Computer Sciences zijn de speerpunten van de universi-
teit. De Carnegie Mellon University presenteert zichzelf als een
internationale universiteit met eigen vestigingen aan de West
Coast van de Verenigde Staten en in New York (Wall Street),
in Portugal en Griekenland, in Qatar, in Zuid-Korea, Japan en
Australië. De Carnegie Mellon University is één van de drie
universiteiten in Pittsburgh. De lokale Duquesne University heeft
zich gespecialiseerd op ‘Law’ en de University of Pittsburgh op
‘Medical Sciences’. Er is kortom enige arbeidsdeling en specialisa-
tie tussen de drie universiteiten in Pittsburgh.
De campus van de Carnegie Mellon University is �� hectare groot
en valt op door een grote, L-vormige groene ruimte (‘the Cut’ plus
‘the Mall’). De universiteit ligt op een heuvelachtig terrein, en
‘the Cut’ is eerst opgevuld totdat het op hetzelfde niveau lag als
‘the Mall’. Hierdoor is een imposante openbare ruimte ontstaan
met een hoge verblijfskwaliteit. Het is met recht de centrale
ontmoetingsruimte van de universiteit. Langs de randen van de
campus staan gebouwen uit verschillende bouwperioden.
Walking to the Sky (Jonathan Borofsky)
71Richard Florida, de bedenker van het begrip creatieve klasse, was
jarenlang als stedelijk onderzoeker verbonden aan de plaatselijke
Carnegie Mellon University. In zijn boek ‘The Rise of the Creative
Class’ (�00�) doet hij kritisch verslag over het economische
transformatieproces in Pittsburgh. De stad blinkt daarentegen wel
uit in de aanwezigheid van enkele technische universiteiten van
wereldklasse en ook door het zeer aantrekkelijke groene en
natuurlijke leefklimaat. In �007 (en 198�) werd de stad uitgeroepen
tot de meest aangename woonstad van de Verenigde Staten.
Niettemin constateert Florida dat nog steeds jaarlijks meer
kenniswerkers de stad verlaten dan er komen wonen, dat
Pittsburgh één van de Amerikaanse steden is met de laagste
economische groeicijfers en dat er geen levendige creatieve sfeer is
te bekennen. Hij wijdt dat aan de lokale geschiedenis, cultuur en
mentaliteit. Tijdens de industriële periode was vooral het groot-
kapitaal in de stad aan zet. En nog steeds valt de (binnen)stad op
door de aanwezigheid van een imposante verzameling van vooral
hoofdkantoren (zeker als men van de zuidzijde via een tunnel
vanaf ‘Highway’ �79 nadert, zoals wij dat deden). Pittsburgh is
echter onderbedeeld wat betreft kleine, creatieve ondernemingen.
De conservatief ingestelde zakelijke elite is volgens Florida niet erg
gericht op bevordering van innovatief ‘entrepreneurship’. Verder is
de creatieve sector in de stad verdeeld over allerlei afzonderlijke
enclaves. Florida spreekt in dit verband van ‘balkanisering’.
Kortom, er loopt in de stad een grote scheidslijn door de lokale
economie. Fysiek komt dit tot uiting door enerzijds een ‘corporate-
centered downtown’ met een gigantisch ‘retail mall’ (aan de
oevers van Monongahela River die door Pittsbrugh loopt) en ander-
zijds verspreid liggende, kleinschalige creatieve initiatieven, zoals
het Andy Warhol Museum en the Mattres Factory.
Toch is Richard Florida hoopvol gestemd over de toekomst van
Pittsburgh. De inkomensgroei in de stad behoort tot de hoogste
van de Verenigde Staten. Onderwijs, high tech en gezondheidszorg
zijn nu de belangrijkste werkgelegenheidssectoren van de stad.
De University of Pittsburgh is de grootste werkgever in de stad
(evenals overigens de UU in de stad Utrecht). Ook politiek is de
stemming omgeslagen. De burgemeester van Pittsburgh is een
warm pleitbezorger van wat de New Idea Factory wordt genoemd,
een breed forum voor ontwikkelingsstrategieën in de stad.
Pittsburgh ontwikkelt zich dus langzaam tot een creatieve stad van
enige betekenis.
Carnegie Mellon University
De Carnegie Mellon University is in 1900 door de van oorspong
Schotse (staal)-industrieel Carnegie gesticht als de Carnegie
Technical School. In zijn huidige vorm is het in 1967 ontstaan door
een fusie met het Mellon College of Sciences. Ook deze universiteit
is, evenals de drie in Boston bezochte universiteiten, een private
onderwijsinstelling met circa �.�00 ‘undergraduate students’ en
�.�00 ‘graduate students’. De universiteit bestaat uit zeven
colleges, waaronder een College of Fine Arts en een College of
Humanities and Social Sciences. Het College of Engineering en het
The Mall
7� 7�dit bedrijf al na enige tijd is vertrokken naar Boston, waar men
volgens Lycos zowel in financiële als in creatieve zin een meer
aantrekkelijke omgeving meende te vinden. In de buurt van het
gememoreerde complex zijn in de afgelopen jaren bedrijfsvestigin-
gen gerealiseerd, waarin vooraanstaande IT-bedrijven ‘on campus’
gekomen zijn. Carnegie Mellon’s Collaborative Innovation Center,
een bedrijfsverzamelgebouw van ca. 1�.000 m�, heeft o.a. Apple en
Intel als huurders, terwijl Google inmiddels een eigen vestiging van
ongeveer �.000 m� heeft gebouwd. In november �006 is men
gestart men �0 mensen, maar in de komende jaren wil Google
Pittsburgh groeien tot 100 ‘hightech’ banen. Deze bedrijven willen
graag meefinancieren zodat men in de toekomst op de eerste rij zit
om jong talent in de ‘computer sciences’ te scouten.
De nieuwbouwplannen in Hillside staan in het teken van studen-
tenhuisvesting. Op dit moment is slechts �0% van de 10.000
studenten gehuisvest op de campus. De universiteit wil dit aantal
verhogen om de levendigheid van de campus te vergroten.
Overigens is met die levendigheid weinig mis. Naast de goed
bezochte en uitgebreide sportvoorzieningen zijn er diverse
restaurants op de campus. De universiteitsbibliotheek is een
belangrijke ontmoetingsplaats; de inrichting van de bibliotheek is
ook op deze sociale functie afgestemd. Het restaurant van de
bibliotheek was dan ook drukbezocht.
Café-restaurant op de campus
Zo is aan ‘the Cut’ en ‘the Mall’ het vooroorlogse classicisme goed
vertegenwoordigd. Veel van deze gebouwen zijn uitvoerig
gerenoveerd. De openbare ruimte is opgefleurd met moderne
beeldhouwkunst. Op de andere delen van de campus komt men
gebouwen uit de tijd van het naoorlogse modernisme en het
huidige (post) modernisme tegen.
De Carnegie Mellon University kampt in stedenbouwkundig
opzicht met drie problemen. Ten eerste met het geaccidenteerde
gebied, waardoor bouwen relatief duur is. Ten tweede met de
aanwezigheid van de drukke Forbesstreet als barrière tussen het
oude universitaire gebied en de uitbreidingsmogelijkheden in
noordelijke richting. De strategie voor het omgaan met dat
probleem is het maken van een nieuwe as voor langzaam verkeer
over het oude terrein die maar op enkele plaatsen de Forbesstreet
hoeft te kruisen. Wat strategisch de nadruk verlegt van ‘ontsluiting
centraal’ naar ‘verblijfsklimaat centraal’. Ten derde kampt de
universiteit met een gebrek aan uitbreidingsruimte. ‘The Cut’ en
‘the Mall’ moeten volgens de plannen grotendeels onaangetast
blijven, evenals het grootste deel van de sportvoorzieningen
(waaronder een waar atletiekstadion) in the East Campus.
In zuidelijke richting liggen parken waar de universiteit niets te
zoeken heeft, maar die wel bijdragen aan het prettige verblijfs-
klimaat op de campus. De nadruk van de bouwactiviteiten ligt dan
ook in noord (Craig Street area, North of Forbes) en zuidoost
(Hillside), maar ook direct westelijk van de Cut (West Campus).
In dit deel van de campus bouwt men momenteel aan een 100
miljoen dollar project voor het School of Computer Science
Complex. Dit project heeft als toevoeging ook de naam Gates
Center gekregen, omdat the Bill Gates Foundation een bijdrage van
�0 miljoen aan de bouw ervan heeft gefourneerd. Dit project past
goed in de strategie van de Carnegie Mellon University om zich te
profileren op ‘Computer Sciences’. Eén van de wapenfeiten is dat
de universiteit in de jaren tachtig het bekende IT bedrijf Lycos als
spin off heeft voortgebracht. Richard Florida weet te vertellen dat
Plankaart nieuwbouw
Opening Gates Center
7�Bezoek aan Toronto
Toronto kent vier universiteiten, waarvan de University of Toronto
verreweg de grootste is. Het is ook de oudste universiteit (18�7).
Hoewel deze universiteit niet in het reisprogramma was opgeno-
men, heeft een deel van de groep de campus wel bezocht. Verder
is een bezoek gebracht aan het Ontario College of Art en de vrij
jonge Ryerson University (19�8). De York University in Toronto is
niet door ons bezocht.
Evenals Boston is Toronto een welvarende stad. Het is het
belangrijkste financieel-economische centrum van Canada, een
stad met veel bijzondere architectuur en veel groenelementen.
Het is met een inwonertal van �,� miljoen de in omvang vijfde stad
van Noord-Amerika. In de totale agglomeratie wonen �,� miljoen
inwoners. Uit onderzoek van Richard Florida en Meric Gertler (van
de University of Toronto) blijkt dat Canadese steden zoals
Vancouver en Toronto geduchte concurrenten zijn van de leidende
creatieve steden in de Verenigde Staten (San Fransisco, Boston en
Seattle). Dat heeft te maken met de lokale tolerante cultuur
(Canadese steden staan open voor buitenlandse immigranten,
waaronder die uit de Verenigde Staten), maar ook met de lokaal
sterke concentraties aan high tech bedrijven (Florida & Gertler
�00�). Bovendien heeft Toronto zo langzamerhand een inter-
nationaal leidende positie in de filmproductie en design industrie.
Het is een echt culturele creatieve stad van internationale allure.
University of Toronto
Deze universiteit bestaat uit een conglomeraat van aparte
universiteiten, faculteiten en colleges. Het gaat in feite om drie
campussen, die van Mississauga, Scarborough en (de grootste)
St. George. Elk van die campussen vormt een eigen universiteit-
complex, inclusief onderwijs en research instellingen en bij-
behorende voorzieningen. De Mississauga campus ligt ongeveer
�0 kilometer van downtown Toronto. Het is een campus met
ongeveer 10.000 studenten die er studeren om een ‘bachelor
degree’ te halen in één van 1�0 aangeboden programma’s. Het gaat
om programma’s in Art, Drama, Education, Chemical & Physical
Science, Commerce & Management, Computer Science, Forensic
Science, Life Science, Psychology and Social Sciences. Dit zijn
vooral toegepaste vakken. In Nederland zou men de onderwijs-
instelling aan deze campus dan ook een hogeschool noemen.
Het Nederlandse onderscheid tussen hogescholen en universitei-
ten kent men in Canada niet. De campus van Mississauga is een
kleinschalig geheel midden in een beschermd natuurgebied. Er zijn
diverse sportfaciliteiten en culturele voorzieningen (eigen
bibliotheek, theater etc). Er wonen ongeveer 1.�00 studenten op de
campus, waarvan �00 eerstejaars.
Scarborough biedt een scala aan bachelorstudies. De campus ligt
aan de buitenkant van de stad Toronto (nu �0 km. ten oosten van
de binnenstad). De omvang is vergelijkbaar met de Mississauga
University (10.000 studenten). Het is een moderne universiteit met
recente gebouwen. Men adverteert vooral met Co-op programma’s
en degrees, dat wil zeggen de combinatie van voornamelijk alfa en
gamma studies enerzijds en meer natuurwetenschappelijke en
commerciële studies anderzijds. Er is voldoende studentenhuis-
vesting op de campus om aan alle eerste jaarsstudenten te
garanderen dat zij er kunnen wonen.
De St. George universiteit/campus is de grootste van de drie (ruim
70.000 studenten waarvan ruim �0.000 op de St. George campus)
en gevestigd in de binnenstad van Toronto. De grootste faculteit is
die van Art & Science (circa �7.000 studenten). Hierin zijn alle
wetenschappelijk bachelorstudies verenigd. Dat geeft maximale
keuze en combineermogelijkheden aan studenten. Men studeert
uiteindelijk na een vierjarige opleiding af in een ‘bachelor degree’
(in art, science or commerce). Dat is dus één jaar langer dan de
bachelorstudies aan de Nederlandse universiteiten. Daarna kan
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Central Business District Toronto
7�
76 77
...............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
‘graduate studies’ aan, namelijk ‘Communication and Culture’,
‘Spatial Analysis’ en ‘Environmental Applied Sciences and Manage-
ment’ (in totaal �� programma’s). Er studeren circa ��.000
studenten; het overgrote deel van hen is ‘undergraduate student’.
De Ryerson University is een typische stadsuniversiteit aan de rand
van het Central Business District van Toronto. In vergelijking tot de
St. George campus van de University of Toronto en de Keel Campus
van de York University heeft Ryerson University een erg compacte
campus. Dit is een eufemisme, want de universiteit heeft eigenlijk
een chronisch ruimtegebrek. De Ryerson University beschikt over
slechts tweederde van de ruimte die men gezien het aantal
studenten nodig heeft. Dit is des te meer een nadeel, omdat het
een ambitieuze universiteit is die tot de beste van Canada wil
behoren. Ryerson werkt dan ook sterk aan haar academische
reputatie, zowel door de uitbreiding van het aantal master studies
als door de professionalisering van de faculteiten en de stimulering
van wetenschappelijk research. Naar Nederlandse maatstaven is
Ryerson een ambitieuze hogeschool die de status van een universi-
teit wil bereiken. De inrichting van de campus maakt onderdeel uit
van die strategie.
Ondanks het chronische ruimtegebrek heeft de Ryerson University
besloten om op de huidige standplaats te blijven zitten en niet
naar buiten de binnenstad te verhuizen. Omdat er maar weinig
ruimte is en de universiteit behoefte heeft aan �00.000 vierkante
‘feet’ (�6.�00 m�) collegeruimte en ��0.000 vierkante ‘feet’
(��.000 m�) bibliotheek en studieruimte, moet men de oplossingen
zoeken in intensiever ruimtegebruik. In de praktijk betekent dat
meer hoogbouw. Ook moeten er meer studentenwoningen komen.
Nu zijn er op de campus drie complexen (Pitman Hall ��0
woningen, International Living and Learning Center ��0 woningen
en O’Keefe House �� kamers), maar er zijn plannen voor �.000
extra studentenwoningen.
Inmiddels is de nieuwbouw van de Business Management Faculty
Ryerson University Shortcomings
men een vervolgstudie doen voor een doctor of ‘master degree’ bij
één van de 80 departementen van de universiteit (‘graduate
studies’). Daarnaast zijn er allerlei ‘professional programs’, zoals
voor dokter, apotheker, tandarts, verpleegkundige, advocaat,
architect, communicatie, educatie, informatie, management,
therapie, sociaal werk, dominee etc. Ook die worden vanuit de
faculteiten aangeboden.
Alle faculteiten zijn gevestigd op een bijna ongebreidelde campus
met centrale ‘greens’ in een groene, parkachtige setting. Veel
studenten wonen op de campus. De universiteit is gevestigd op
eigen terrein. Het is een soort stad in de stad en goed aangesloten
op de binnenstedelijke omgeving. Interessant punt is dat alle
studenten aan de Faculty of Arts & Science zich in het begin van de
studie moeten inschrijven voor één van de zeven colleges van de
universiteit. De studenten maken daarvoor een rangorde van de
colleges en via een computersysteem wordt dan de meest met de
voorkeuren van de studenten overeenkomstige verdeling gemaakt.
De colleges bieden studenten huisvesting en allerlei sociale
voorzieningen zoals oefenruimtes, studeerruimtes en gezamenlijke
eetzalen. De studenten kunnen in de loop van de studie ervoor
kiezen om buiten het collegesysteem zelfstandig te gaan wonen.
De campus heeft door de grote omvang en de decentrale organisa-
tie van de colleges, de faculteiten en de departementen een nogal
afstandelijk karakter.
Ryerson University
De Ryerson University is één van de jongste, maar ook één van de
grootste universiteiten van Canada. De universiteit is in 19�8
opgericht als het Ryerson Institute of Technology (vooral design en
business management, later ook architectuur en communicatie &
journalistiek) en kreeg in 199� de status van een universiteit.
In tegenstelling tot de meeste van de andere bezochte campussen
is het een publieke universiteit. Sinds �000 biedt Ryerson drie
University of Toronto
Trinity College
79
Oudenoord. Kernpunt van de strategie en expliciet doel is dat men
de eigen ambities als universiteit/hogeschool koppelt aan de
revitalisering van de binnenstad. Men ziet dat als een combinatie
van een eigen belang en een stedelijk belang. Dat is ook de reden
om niet naar een perifeer gelegen en goedkopere locatie met meer
ruimte te verhuizen maar de krapte van de huidige, dure locatie
voor lief te nemen. Bij Ryerson probeert men twee vliegen in één
klap te slaan. Men is daarbij overigens volstrekt duidelijk over de
eigen verlangens en houdt daar strikt aan vast. Er kan bij andere
partijen en bewoners in de stad geen misverstand over bestaan
wat de universiteit wil.
Men wil:
- Het historische hart van de campus (Quad and Kerry Hall)
beter zichtbaar en toegankelijk maken (reputatie).
- Aansprekende nieuwbouw (hoogbouw) realiseren zodat wordt
voldaan aan de hoge standaarden van een moderne universiteit
in combinatie met opvallende visuele elementen (identiteit).
- Het aantal studentenwoningen vergroten op of in directe
nabijheid van de campus (‘community building’).
- Omliggende straten opknappen zodat een zo goed mogelijke
verbinding ontstaat tussen de binnenstad en de campus
(integratie).
- Zo veel mogelijk betrekken van de omliggende buurten bij de
campusontwikkeling (incl. voorzieningen) van de universiteit
(invitatie).
- Zo veel mogelijk realiseren van hoogwaardige vormgeving
(design) en omgevingskwaliteit (duurzaamheid).
Urban campus Urban campus
.................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
en het George Vari Engineering and Computing Centre gereali-
seerd. Vooral dit laatste gebouw is een technologisch hoogstandje
(totale kosten 7� miljoen Canadese dollars; de Canadese dollar is
tegenwoordig net iets meer waard dan de Amerikaanse dollar).
Het is daarmee het duurste universiteitsgebouw van Canada.
De ambities van Ryerson reiken echter verder dan deze twee
gebouwen. Men heeft een Masterplan voor de verdere uit-
breidingen opgesteld. De werkwijze van Ryerson University is
leerzaam in verband met de binnenstedelijke plannen van de UU
bij het Janskerkshof - de Drift en ook voor de HU plannen op de
Ted Rogers School of Management
78
80
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Ontario College of Art & Design
Dit is de oudste universiteit voor kunst en design van Canada.
Ook deze universiteit ligt aan de rand van de binnenstad van
Toronto (meer aan de noordelijke kant van de binnenstad).
De universiteit bestaat uit zes gebouwen en heeft nauwelijks een
campus in de traditionele zin van het woord. De universiteit heeft
er een spectaculair hoofdgebouw neergezet (het Sharp Center of
Design ontworpen door Alsop Design). Het verassende van het
gebouw is dat het als een soort tafel over de buitenruimte
(Buttersfield Park) heen gebouwd is. Deze keuze is de resultante
van het ontwerpproces waarvoor men met Alsop koos. Buttersfield
Sharp Center of Design
81Deze doelstellingen zijn uitgewerkt in het genoemde masterplan.
Het plan is opgesteld door een consortium van vier private
partijen. Door studenten van Ryerson University zelf zijn in het
kader van hun studie allerlei suggesties gedaan en deze zijn door
het consortium zoveel mogelijk opgenomen in het uiteindelijke
plan. Vervolgens is de Ryerson University de boer opgegaan met
het plan. Men heeft niet alleen contact gezocht met de lokale
autoriteiten en private partijen, maar ook met allerlei omwonen-
den en andere belangstellenden door een reeks van meer dan
��0 bijeenkomsten te organiseren. Op deze wijze verkreeg men
draagvlak voor de eigen plannen. Men behoefde geen gebruik te
maken van het recht tot onteigening waarover deze universiteit
curieus genoeg beschikt. De Ryerson University vindt het een
voordeel dat men als instelling een voordeur heeft in de binnen-
stad. De universiteit positioneert zich als een echte stadsuniversi-
teit. Men levert zelf een bijdrage aan de revitalisering van de
binnenstad. Zo staat in het kader van de revitalisering tegenover
het hoofdgebouw van Ryerson een nieuw ‘retail’ en amusement-
centrum plus parkeergarage. Uiteraard maakt Ryerson University
ook gebruik van die parkeergarage en heeft zelfs een lange termijn
perspectief op hergebruik en reconstructie. Maar dat geldt
eveneens voor het bioscoopcomplex in dit centrum, dat overdag
dienst doet als onderwijsruimte met verschillende collegezalen en
waarvoor een langdurig ‘commitment’ is aangegaan. De planning
van de universiteit staat in het teken van het entameren van
dubbel ruimtegebruik als middel om het ruimtegebruik te
intensiveren. Daarnaast is men voorstander van het aangaan van
lange termijn ‘commitments’. De planning van de universiteit
biedt perspectieven voor duurzame oplossingen. Een ander aspect
van deze planning betreft sociale leefbaarheid. Een voorbeeld is dat
vroegere achterafstraatjes zijn opgeknapt. Zij functioneren nu als
doorgaande voetgangersroutes. Interessant hierbij is de positie van
de gemeente die vanuit gedeeld belang besloten heeft om de
onderhoud- en beheerkosten te dragen. Dit is de leefbaarheid van
het gebied ten goede gekomen. Het uiteindelijke doel is om de
universiteitscampus niet af te sluiten van de binnenstad, maar
juist door er een ‘gateway to an urban campus’ van te maken die
de vitaliteit van de binnenstad ondersteunt.
Multifunctioneel gebruik Studentenwoningen ‘for rent’
8�
........................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
industrie- en handelssteden van de Verenigde Staten. Chicago was
in die tijd vooral bekend vanwege de concentratie van slachterijen.
In 1871 werd de stad getroffen door een grote brand die feitelijk de
gehele stad in de as legde. Daarna is de stad in een nog snellere
tijd weer opgebouwd, met als heel bijzondere kwaliteit het open
en groen houden van een brede strook langs de oever van het
Michiganmeer. Zo werd er al in 189� een wereldtentoonstelling
gehouden. Door de snelle industrialisatie en urbanisatie was
Chicago een bron van sociale onlusten. Zo vindt de traditionele
1 mei viering haar oorspong in de demonstraties van arbeiders in
Central Business District Chicago
8�Park was een sociaal onveilig en ‘substandard’ stukje openbare
ruimte dat verder achter het nieuwbouwprogramma dreigde te
worden opgesloten. Door te kiezen voor een architect die de
dialoog niet alleen met de opdrachtgever, maar ook met de
stedelijke omgeving aanging, ontstond een bouwvolume dat
verheven werd boven de bestaande bebouwing (de huurders van
de bovenverdiepingen aan de overzijde van de straat kunnen er
onderdoor kijken) en op gekleurde kolommen werd geplaatst.
Hierdoor blijft het maaiveld open en ontstaan er aantrekkelijke
voetgangersroutes. Dit park(je) krijgt daardoor toch een belang-
rijke ontmoetingsfunctie. Zo kan men ook op een moderne manier
en in een stedelijke omgeving een campus gestalte geven. De
universiteit hecht niet alleen zelf aan de groene ruimte, maar heeft
bij haar ontwikkeling op deze plek het park ook ingezet als
kwaliteit voor de omgeving.
De universiteit heeft met het betrekken van die omgeving bij haar
plannen zelf de sleutel in handen die heeft geleid tot de oplossing
van haar ruimtelijke problemen. Dit heeft geleid tot een spectacu-
lair succes. Het gebouw valt van binnen op door de ruime
klaslokalen en studieruimtes. Men is er in geslaagd om een rustige,
informele leeromgeving vorm te geven. De onderwijsruimten zijn
open en doorzichtig zonder dat dit tot onderlinge verstoringen
leidt. Een genot om te werken, voor zowel student als docent.
Bezoek aan Chicago
Chicago is qua inwonertal (�,9 miljoen in de stad, 9 miljoen in de
agglomeratie) de derde stad van de Verenigde Staten (na New York
en Los Angeles). Het is alleen al door haar omvang onvergelijkbaar
met Utrecht of met welke Nederlandse stad dan ook. Chicago is
een ‘global city’ en is in de Europese context uitsluitend te
vergelijken met Londen of Parijs.
Chicago is eigenlijk een jonge stad, want het werd pas in 18��
gesticht. Het groeide als havenplaats (kanaalverbinding tussen het
Michiganmeer en de rivier de Mississippi) en als belangrijkste
spoorwegknooppunt in korte tijd uit tot één van de grootste
De campus (Butterfield Park)
informele leeromgeving
8� 8�legger van de transactiekostentheorie), de evolutionair econoom
Joseph Schumpeter (‘creatieve destructie’), James Hackman
(arbeidseconoom, gespecialiseerd in selectieprocessen op de
arbeidsmarkt) en Robert Fogel (historisch econoom). Al deze
mensen ontvingen een Nobelprijs voor de economie. Maar ook in
de natuurwetenschappen blinkt de University of Chicago uit.
Zo was de grondlegger van het Amerikaanse nucleaire project dat
tot de atoombom leidde, Enrico Fermi, hoogleraar aan de
University of Chicago. Kortom, deze universiteit heeft een lange
geschiedenis als één van de meest hoogaangeschreven weten-
schappelijke universiteiten in de wereld (in totaal 80 Nobelprijs-
winnaars). De universiteit heeft deze excellente positie tot op de
dag van vandaag weten te behouden.
University of Chicago
Chicago voor de invoering van de achturige werkdag. Verder was
de stad bekend als centrum van de georganiseerde criminaliteit en
als bakermat van de Amerikaanse jazzmuziek. Chicago is minder
bekend als creatieve kennisstad. Door de omvang van de stad en
door de dominantie van industrie en handel komt dit aspect
minder goed uit de verf. In de lijstjes van Richard Florida (�00�)
van creatieve steden in de Verenigde Staten staat Chicago bijna
nooit in de top 10, met uitzondering van de concentratie aan high
tech bedrijven en als ‘melting pot’ van immigranten (plaats 7).
Dit laat onverlet dat in absolute zin Chicago een belangrijke
kennisstad is. We hebben in Chicago twee campussen bezocht,
namelijk die van de University of Chicago en van het Illinois
Institute of Technology. Dit zijn twee beroemde universiteiten,
maar wel om verschillende redenen.
University of Chicago
Ook de University of Chicago is een private universiteit. Zij is in
1890 opgericht vanuit de Baptisten gemeenschap en groot
geworden dankzij de financiële ondersteuning van de bekende olie-
industrieel John D. Rockefeller. Hij noemde deze universiteit ooit
de beste investering van zijn leven. Ondanks de religieuze achter-
grond heerste op de University of Chicago vanaf het begin een
liberale academische geest. Het was een bron van vernieuwing in
de Amerikaanse universitaire wereld, waarbij allerlei nieuwe
onderwijsmethoden werden geïntroduceerd (zoals multidiscipli-
naire scholing, nadruk op ‘active learning’ e.d.).
De University of Chicago heeft veel beroemde wetenschappers
voortgebracht. Zo hadden de bekende sociologen Robert Park en
Ernest Burgess (sociale ecologie van de stad) een positie aan de
University of Chicago, maar ook de beroemde sociaal politicologe
Hannah Arendt. Verder is vooral de economische faculteit
wereldberoemd door namen als Milton Frieman (kampioen van de
neo-klassieke aanbodeconomie), George Stigler (grondlegger van
de wetenschap over informatie en marktwerking),
Gary Becker (die zelfs huwelijksgeluk via een prijsmodel kan
verklaren), Robert Lucas (criticus van de macro economische
beleidsopvatting en pleitbezorger van de micro economische,
actorgerichte aanpak in beleid), Ronald Coase (auteur van de
klassieker ‘The Nature of the Firm’ en daarmee indirect grond-
Andy’s Jazz club
87de gebouwen voor de professionele studies.
Hoewel de gebouwen op de campus voor het merendeel in een
neogotische en een art deco bouwstijl zijn opgetrokken staan er
ook nieuwere gebouwen, ontworpen door onder anderen Eero
Saarinnen, Ludwig Mies van der Rohe en Frank Lloyd Wright.
De brutale variant van de modernistische architectuur van na de
Tweede Wereldoorlog is grotendeels aan de University of Chicago
voorbij gegaan.
De campus is ontworpen op basis van een masterplan. Door het
vele groen en de neogotische gebouwen doet de campus erg
denken aan de (lichtende) voorbeelden van Engelse universiteiten
zoals in Oxford en Cambridge. Dit geldt vooral voor de gebouwen
gelegen aan de Quadrangles. Ook in organisatorische zin heeft
men zich laten inspireren door de Engelse voorbeelden. Zo heeft
men op de campus het collegesysteem overgenomen (zie ook het
voorbeeld van de University of Toronto).
De vergelijking met Engelse universiteiten is overigens een teer
punt in Chicago. Men wijst graag op de verschillen, zoals bijvoor-
beeld het veel sterkere arbeidsethos aan de Amerikaanse universi-
teiten en het veel bredere Amerikaanse onderwijssysteem.
Het onderwijs aan de University of Chicago is georganiseerd langs
drie lijnen:
- Colleges voor ‘undergraduate’ studenten met in totaal �.800
studenten verdeeld over vijf disciplinair ingerichte colleges
zoals biologie, geesteswetenschappen, natuurwetenschappen,
sociale wetenschappen en ‘new collegiate’.
- ‘Professional schools’ met in totaal �.�00 studenten wederom
disciplinair verdeeld over theologie, business, public studies,
recht, medicijnen en ‘social service administration’.
- ‘Graduate schools’ met in totaal �.800 studenten ingedeeld in
biologie, natuurwetenschappen, geesteswetenschappen en
sociale wetenschappen.
Daarnaast wijst men er in Chicago op dat de Amerikaanse
campusuniversiteit niet zoals in Engeland een verzamelplaats is
van denkende filosofen afkomstig uit de Britse ‘upper-class’, maar
van praktisch ingestelde mensen van ‘all over the world’.
Hier komt men dus weer de internationale ambitie tegen van de
Amerikaanse universiteiten. De campus herbergt verschillende
voorzieningen, waaronder een heus atletiek stadion, een American
‘football’ stadion, een universiteitstheater, een bioscoop, een eigen
radiostation, diverse winkels en coffeeshops.
Men is op dit moment aan de University of Chicago bezig met een
reeks bouwprojecten die tot doel hebben:
- De cultuurhistorische gebouwen en de botanische tuin in het
centrale deel van de Quadrangles te renoveren en daarmee de
identiteit van de traditionele campus nog beter tot zijn recht te
laten komen.
- Het parkachtige karakter van de Midway te accentueren
(groenvoorzieningen).
- In het zuidelijke deel van de campus extra nieuwe studenten-
huisvesting te realiseren (811 studenten) gekoppeld aan
eetvoorzieningen (‘dining room’) en winkels (‘retail’) in het
nieuwe gebouw en een nieuwe parkeergarage (1.000 extra
parkeerplaatsen) gekoppeld aan nieuwe behuizing van de
universiteitspolitie. De renovatie van de ‘Law School’ is gericht
op verbetering van de studentenservices. Verder wordt een
bestaand gebouw gerenoveerd tot een bedrijfsverzamelgebouw
waarin tevens het kantoor van de universitaire Real Estate
Office is gevestigd.
- In het westelijke deel wordt een nieuw biomedisch onderzoeks-
centrum gebouwd, worden bestaande laboratoria gerenoveerd,
maakt men in het ziekenhuis een geheel nieuw ingerichte
kinderafdeling, komt er een Ronald MacDonald huis en wordt
het atletiekstadion gerenoveerd.
Interessant is dat men naast deze min of meer lopende verbeterin-
gen en nieuwbouw ook veel aandacht besteedt aan het verbeteren
van de openbare ruimte. Er komen kleine voorzieningen in het
groen (banken e.d.), steeds meer nieuwe voetgangerspaden,
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
De universiteit werd gevestigd op de terreinen waar de wereld-
tentoonstelling van 189� werden gehouden, dat wil zeggen buiten
de toenmalige stad. De campus ligt ongeveer 11 kilometer ten
zuiden van ‘downtown Chicago’. Inmiddels heeft de stad de
universiteit in morfologische zin overvleugeld. Daardoor is de
campus een groene oase in de stad geworden. Het campusgebied
bestaat eigenlijk uit twee delen (een noordelijk en een zuidelijk
deel) die gescheiden worden door de Midway, een drukke ver-
bindingsweg. Elk van beide delen bestaat weer uit afzonderlijk
blokken die uit verschillende afzonderlijke gebouwen zijn samen-
gesteld. De meeste gebouwen in het noordelijke deel van de
campus zijn gebouwd in een neogotische bouwstijl die stamt uit
de begintijd van de universiteit. In het noordelijke deel wordt de
West Campus voornamelijk in beslag genomen door het academi-
sche ziekenhuis. In de Noord Campus staan voornamelijk
gebouwen voor studentenhuisvesting en een bibliotheek.
De Oost Campus is bestemd voor bestuurlijke en administratieve
diensten. The Quadrangles, het centrumgebied van het noordelijke
deel, is een traditionele groene campus met aan de randen allerlei
neogotische gebouwen en een botanische tuin en een aan
Rockefeller gewijde (neogotische) kerk. Aan de overkant van de
Midway ligt het zuidelijke deel van de campus. Hier staan vooral
Charles M. Harper Center, Graduate School of Business
86
88
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
Bauhaus (‘less is more’), met een maatvoering, vormgeving en
materiaalgebruik die in elk van de volgende te bouwen gebouwen
konden worden herhaald.
De campus van het IIT heeft een centrale as waaraan een beroemd
gebouw van Mies van der Rohe ligt, de Crown Hall. Dit is een uit
staal en glas opgetrokken gebouw met een afmeting van �0 bij 60
meter. Het gebouw is enkele jaren geleden grondig gerenoveerd en
doet weer dienst als centrale atelierruimte voor architectuur-
studenten. Studenten werken afzonderlijk, maar wel met z’n allen,
aan grote tafels in een heerlijk licht gebouw.
Crown Hall (Ludwig Mies van der Rohe)
89extra buitenverlichting, betere bewegwijzering en een beter
openbaar transportsysteem. En als klap op de vuurpijl komt er een
nieuw ‘Centre for Creative and Performing Art’, waarmee het
culturele klimaat op de campus een forse injectie krijgt.
Kortom, de University of Chicago heeft een ambitieus programma
om de huidige campus verder te verbeteren. Daarbij staat men
overigens voor verschillende dilemma’s. Eén van die dilemma’s is
dat men de campus niet kan uitbreiden en dus het ruimtegebruik
op de bestaande campus moet intensiveren. Echte hoogbouw past
niet in het historische beeld van de bestaande campus, terwijl
meer spreiding van de extra bebouwing op gespannen voert staat
met het streven om het groene karakter van de campus te
versterken. Men lost dit op door in het centrale deel vooral het
historische en groene karakter van de campus te onderstrepen en
het ruimtegebruik aan de randen van de campus (zuid, west) te
intensiveren. Daar bevinden zich ook de nieuwe parkeergarages,
zodat het autoverkeer zo veel mogelijk wordt geweerd van het
centrale deel van de campus.
Een tweede dilemma is de keuze tussen universiteit gerelateerde
en niet-universiteit gerelateerde activiteiten. Men zou wel meer
van deze laatstgenoemde activiteiten willen (zeker als het om
commercieel aantrekkelijke activiteiten gaat), maar men heeft
daarvoor eigenlijk te weinig ruimte op de campus. De oplossing is
om bestaande gebouwen te renoveren tot bedrijfsverzamel-
gebouwen en de universiteitsinstellingen nieuwbouw op de
campus aan te bieden. Een hieraan gerelateerde kwestie betreft de
betrokkenheid van private projectontwikkelaars bij zulke commer-
ciële projecten. Zoals we eerder bij MIT zagen, neigen Amerikaanse
universiteit er meer toe om dergelijke projecten in handen te
geven van private projectontwikkelaars.
Illinois Institute of Technology
Het Illinois Institute of Technology is een private technische
universiteit die oorspronkelijk is gesticht in 1890 door Philip
Armour, een ondernemer uit Chicago die in de vlees- en graan-
sector zat. Dit Armour Instituut is in 19�0 gefuseerd met het Lewis
Institute. Twee jaar voor deze fusie werd de bekende architect
Ludwig Mies van der Rohe aangesteld als decaan van de architec-
tuur faculteit. Mies van der Rohe had zijn sporen verdiend als
redder van het Bauhaus experiment in het vooroorlogse Duitsland,
maar was inmiddels Duitsland ontvlucht vanwege de groeiende rol
van de nazi’s. Mies van der Rohe kreeg de opdracht om een geheel
nieuwe campus voor het IIT te ontwerpen en te laten bouwen.
Het was vrij uniek voor die tijd dat Mies van der Rohe een zeer
flexibel masterplan voor de campus maakte. Deze flexibiliteit
wordt nog heden ten dage door de universiteit als ‘a gift of Mies’
beschouwd. Mies van der Rohe koos voor een bijzonder ruimtelijk
concept. Hij ontwierp gebouwen in de functionele stijl van Trappen naar ondergrondse collegezaal, intensief ruimtegebruik
90 91
Eén van de alumni was Robert Galvin, een oud president directeur
van Motorola. Ook deze vernieuwing is volgens een plan (uit 199�)
gemaakt. Over dit masterplan, opgesteld door Dirk Lohan,
kleinzoon van Mies van der Rohe, is uitgebreid gecommuniceerd.
De uitvoering van het plan is uitbesteed aan een private onder-
neming. Men is begonnen met de ‘appearance’ van de campus te
verbeteren. Bij de entree van de campus lag toen een soort
sneltramverbinding (naar Chicago), inclusief een uitgestrekte
parkeerplaats voor auto’s. Men schreef in 1997 een internationale
architectuurwedstrijd uit om op deze plek een nieuw centrum
voor de campus te ontwikkelen. De Nederlandse architect Rem
Koolhaas (ook bekend van het Educatorium in De Uithof) won deze
wedstrijd. Het bijzondere van het ontwerp van Koolhaas is dat hij
de spoorverbinding plus station van de Exelon Tube als het ware
inpakte in een stalen buis met een lengte van in totaal 160 meter.
Hiermee werd in het centrumgebied de geluidsoverlast van het
Bronzeville Tube and McCormick Tribune Campus Centre (Rem Koolhaas)
McCormick Tribune Campus Center
Het masterplan heeft dertig jaar dienst gedaan en de meeste van
de naar het ontwerp van Mies van der Rohe neergezette gebouwen
staan er nog. In de naoorlogse periode ondervond het IIT een
sterke expansie qua aantallen studenten en onderzoekers en deze
groei kon worden opgevangen in de door Mies van der Rohe
ontworpen gebouwen.
Mies van der Rohe was ook in verschillende opzichten zijn tijd
vooruit. Zo wilde hij een campus ontwikkelen waar studeren,
werken, leven en plezier maken zouden worden geïntegreerd.
Hij had dus al in het begin van de jaren veertig een moderne
campus voor ogen. Toch week hij ook af van het huidige concept
van de campus. Zo staat op de huidige campus de verblijfskwaliteit
voorop, maar ontwierp Mies van der Rohe een zogeheten ‘street-
car campus’, dat wil zeggen een campus bestemd voor de auto.
Dat betekent dat het ontwerp rekening hield met brede autowegen
en met weinig voorzieningen op de campus. Men pakte maar de
auto om gebruik te maken van de voorzieningen verderop in de
stad.
De bloei van IIT duurde tot het begin van de jaren zeventig. Daarna
zette een proces van verval in: minder studenten, minder geld. Ook
de stedelijke ontwikkelingen in de omgeving van de universiteit
speelde het ITT niet in de kaart. ITT is namelijk gelegen in de buurt
Bronzeville, dat wel de ‘black metropolis’ van de Verenigde Staten
wordt genoemd. De oorspronkelijke bebouwing in deze wijk werd
in de jaren vijftig en zestig vervangen door hoogbouw, wat een
aanzuigende werking had op de zwarte bevolking. Tegelijkertijd
zette de de-industrialisatie van Chicago in, zodat de werkeloosheid
in deze wijk snel opliep. Bronzeville werd in Amerika het prototype
van een nieuw gebouwde probleemwijk (vergelijkbaar met de
Bijlmermeer in Amsterdam). Inmiddels is het meeste van deze
nieuwbouw al weer afgebroken.
In de jaren negentig kwam langzaam de ‘gentrification’ van
Bronzeville op. De universiteit blies de aanvankelijke plannen af
om het oude campusgebied te verlaten en in te ruilen voor een
meer suburbaan gelegen campus. Men zag in dat een opknapbeurt
van de universiteitscampus onderdeel uit moest maken van een
grootscheeps stedelijk vernieuwingsproject en alleen kans van
slagen zou hebben als buiten de grenzen van de eigen campus
geopereerd zou worden. Men zocht de samenwerking op met de
gemeentelijke overheden, bewoners en het bedrijfsleven. Dit beleid
van IIT heeft in belangrijke mate bijgedragen aan het welslagen
van dit project. Om de negatieve spiraal te doorbreken werd in
1996 als belangrijkste strategische doel geformuleerd dat ouders
hun kinderen weer veilig naar de campus van IIT zouden moeten
durven sturen. Een lobby werd opgezet om de investeringsgelden
die beschikbaar waren voor de bouw van een nieuw politiebureau
van politie te kunnen inzetten op het campusterrein. Uiteindelijk
is dit Chicago Police Headquarters in �000 in de directe omgeving
van de campus gebouwd, op de hoek van de ��th en Michican
Avenue. De positieve impuls op de omgeving die hiervan uitging
heeft het mogelijk gemaakt dat het vertrouwen in de toekomst van
de campus van ITT werd hersteld, waardoor belangrijke sponsoren
substantieel gingen bijdragen aan een investeringsprogramma met
een totale omvang van ��0 miljoen dollar. Door middel van giften
van alumni met een totale omvang van 1�0 miljoen dollar werd het
voor de universiteit mogelijk om een vernieuwingsslag te maken.
Crown Hall
9� 9�
State Street Village, Studentenhuisvesting (Helmut Jahn)
spoor vermeden. Bovendien was men in staat op deze plek het
McCormick Tribune Campus Center neer te zetten, waarin naast
vele onderwijsruimten en kantoren ook allerlei voorzieningen zijn
geconcentreerd (restaurants, cafés, boekwinkel, postkantoor).
De plannen voor uitgebreide detailhandelsvestigingen in dit
gebouw zijn uiteindelijk niet doorgegaan. Vervolgens is men ook
aan de gang gegaan met de renovatie van de traditionele campus.
Eén van de meest in het oog springende projecten is State Street
Village. Dit is een complex van �67 studentenwoningen van de
bekende architect Helmut Jahn. Deze architect heeft zijn opleiding
gehad aan IIT. Bij het ontwerp van dit gebouw is erg veel aandacht
besteed aan interne veiligheid. Men heeft speciale pasjes nodig om
het gebouw te kunnen betreden. Aan de zuidkant van de campus
bouwt IIT nu aan een ‘science park’. Dit park bestaat uit vier
Restaurant McCormick Tribune Campus Center
9�
............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................. ..............................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................
IIT campus met Technology Business Center
9�gebouwen. In twee bestaande gebouwen zijn een incubator en een
kantoorflat gevestigd. Beide gebouwen zijn gesticht en gefinan-
cierd door de staat van Illinois en het IIT. Daarnaast word er
gebouwd aan het IIT Research Center Life Science en aan een
Technology Business Center. Dit laatste gebouw, dat uiteindelijk de
meeste bedrijfsruimte oplevert, wordt gebouwd en geëxploiteerd
door private ondernemingen. Men adverteert vooral met de
nabijheid van IIT als kenniscentrum en met flexibele huur-
contracten. IIT zit nog midden in een herstructureringsproces.
Er studeren momenteel �.600 ‘undergraduate’ studenten en �.000
‘graduate’ studenten aan IIT. De ‘undergraduate’ studies worden
verzorgd vanuit zes divisies, namelijk op de vakgebieden van
engineering (biomedisch, computer), architectuur, ‘science &
letters’, psychologie, business en rechten. IIT heeft verder 60
masterprogramma’s in de aanbieding. De universiteit bestaat uit
vijf campussen, waarvan twee in ‘downtown’ Chicago (‘business’
en ‘law’), twee op suburbane locaties en dus de ‘main’ campus in
Bronzeville. Op deze ’main’ campus heeft men met de aan-
sprekende gebouwen van Rem Koolhaas en Helmut Jahn het
dankzij Mies van der Rohe bestaande imago als architectuur icoon
weten te vernieuwen.
Bij ons bezoek aan IIT leek de sociale functie van de campus nog
niet erg uit de verf te komen. De levendigheid en leefbaarheid op
de campus zijn vooral nog onderwerp op de agenda van het
herstructureringsproces. Het is de vraag of IIT de voorwaarden
ervoor ook echt creëren kan. De beperkte omvang van de campus
maakt het nodig om daarvoor breder draagvlak te zoeken.
De relatie met de verbetering van Bronzeville is niet alleen een
belang voor de stad, maar ook voor IIT. Het schrappen van een deel
van het aanvankelijk beoogde programma (de winkels) is dan een
risico. En het centrum van de stad is met de goede verbindingen
(weg en spoor) en korte afstand (� km) een concurrerend alterna-
tief. Voor levendigheid is ook voldoende kritische massa nodig.
Incubator
96 Gebruikte literatuur:
- Bakker, Riek (�006), Door met succes! Column in: P. van Rooy,
A. van Luin & E. Dil (red.) Nederland boven water; praktijkboek voor
gebiedsontwikkeling. Gouda: Habiforum/NIROV/VROM. p. 1�
- Boot, A.W.A. (�008), Universiteit: van kostenpost tot motor van de
economie. Amsterdam: diesrede Universiteit van Amsterdam.
- Chapman, W. Perry (�006), American Places; in search of the
twenty-first century campus. Westport: Praeger Publishers
- Dinteren, J. van (�007), Worden we er wijzer van? Science parks en
universiteiten. Real Estate Magazine, ��, nr. 6, pp. �6-�1
- Ferguson, R. & C. Olofsson (�00�) Science parks and the
development of NTBFs: location, survival and growth. Journal of
technology transfer, �9, nr. 1, pp. �-17
- Friedman, J. & J. Silberman (�00�), University technology transfer:
do incentives, management, and location matter? Journal of
Technology, �8, pp. 17-�0.
- Gemeente Utrecht (�007), Structuurvisie De Uithof
- Glaeser, E, J. Kolko & A. Saiz (�001), Consumer city. Journal of
Economic Geography, 1, nr. 1, pp. �7-�0
- Heijer, A. den (�007), Bouwen aan de universiteit; internationale
visies op de campus van de toekomst. Real Estate Magazine, ��,
nr. 6, pp. �0-��
- Hillen, J.D. (�007) Water in de Singel; vijftien jaar oeverloos in het
stationsgebied van Utrecht. Utrecht: Corio Nederland Retail
- Kleef, P. van (�007), Levende percelen. Property NL Magazine, nr. �0,
pp. �6-�9
- Manshanden, M. (�007), Studenten zijn de toekomst van de stad;
City Campus Max Utrecht. NAW Magazine over integrale gebieds-
ontwikkeling, nr. �7, pp. ��-�7
- Massey, D., P. Quintas & D. Wield (199�), High Tech Fantasies.
London: Routledge
- Metropolis (�007), Excursiegids Campusreis Boston, Pittsburgh,
Toronto, Chicago
- Ministerie van OCW (�007), Het hoogste goed: strategische agenda
voor het hoger onderwijs-, onderzoek en wetenschapsbeleid.
Den Haag.
- OECD (�007), Thematic Review of Tertiary Education:
The Netherlands. Country Note. Paris: OECD.
- Onderwijsraad (�008), Een succesvolle start in het hoger onderwijs.
Den Haag
- Perry, D. C. & W. Wiewel (eds) (�00�), Universities as urban
developers; case studies and analysis. Cambridge (Mass.): Lincoln
Institute of Land Police
- Rooy, P. van, A. van Luin & E. Dil (red.) Nederland boven water;
praktijkboek voor gebiedsontwikkeling. Gouda: Habiforum/NIROV/
VROM.
- Timp, H. & M. Smit (�007), Van bolwerk naar beleving; universitaire
huisvesting. Real Estate Magazine, ��, nr. 6, pp. 10-1�
- Vedovello, C. (1997), Science parks and university industry
interactions; geographical proximity between the agents as a
driving force. Technovation, 17, pp. �91-�0�
- VROM-raad & Onderwijsraad (�007), Leerwerklandschappen;
inspiratie voor leren en werken in een wervende omgeving.
Den Haag
- Westhead, P. & S. Batstone (1998), Perceived benefits of a managed
science park location. Entrepreneurship and Regional Development,
11, nr. �, pp. 1�9-1��
Compleet fotoverslag campusreis:
http://www.hv.uu.nl/campus/reis�007/index.html