Caderno Traballo 4ESO

Noa Orizales Iglesias

Emiliano Orizales Orizales

Caderno_traballo_4ESO_1 30/5/05 14:27 Página 1

Director editorial:Manuel Bragado Rodríguez

Edición:Xosé Manuel Moo Pedrosa

Deseño da cuberta:Miguel Vigo

Fotografía da cuberta:Roberto Quintero

Ilustración de interiores:Santiago Gutiérrez

Produción:Antón Pérez FernándezTeresa Rodríguez Martínez

Lingua e literatura 4º ESO. Caderno de traballo© Noa Orizales Iglesias, Emiliano Orizales Orizales, 2005© Edicións Xerais de Galicia, S. A. 2005Dr. Marañón, 12 - 36211 [email protected]: 84-9782-323-0Depósito Legal: VG. 642-2005Printed in SpainImpreso en Gráficas NumenGarcía Barbón, 10636201 - Vigo

Reservados todos os dereitos. O contido desta obra está protexido pola Lei, que prohibe a reprodución, plaxio, distribución ou comunicación pública, en todo ou en parte, dunha obra literaria, artística ou científica, ou a súa transformación, interpretación ou execución artística fixada en calquera tipo de soporte ou comunicada a través de calquera medio, sen a preceptiva autori z a c i ó n .


1CADERNO DE TRABALLO

3

A ver se es quen de resolver os seguintes xeroglíficos:

OS NOMES DAS COUSAS

Indica a palabra que sobra en cada unha das seguintes series e explica o porqué da túa elección.

a) diario – milenio – secular – anual – quincenal

_____________________________________________________________________

b) empardecer – anoitecer – atardecer – lumbrigar – luscofusco

_____________________________________________________________________

c) intervalo – daquela – antano – antonte – asemade

_____________________________________________________________________

d) amencer – aurora – abrente – luzada – adiar

_____________________________________________________________________

Completa o seguinte encrucillado.

Cando chegan?

____________________________

Van moito ao fútbol?

____________________________

A que hora quedaches coa panda?

____________________________

Horizontais

Momento en que a luz do sol apunta no horizonte, primeira luz do día.. Desaparición do sol ou dun astro polo horizonte.. Adverbio que se emprega para indicar feitos que se veñen producindohabitualmente.

. Adverbio, este ano.

. Neste momento, agora.

Verticais

. Momento final da tarde, entre o día e a noite, en que a luz desapareceucase por completo.

. Momento en que o sol se oculta.

. Con lentitude, con coidado e precaución nunha acción ou movemento.

12


LINGUA E LITERATURA 4º ESO

4

Imos xogar ás .

Xu n t á d e vos por grupos de dúas parellas: A e B. Logo seleccionade un locutor/a para cada pare-lla. Este/a será o encargado/a de seleccionar 6 palabras de entre as re l a t i vas ao tempo cro n o l ó x i-co e escribilas sen que o seu compañeiro/a as vexa. Logo, o mestre/a determinará un tempo máxi-mo, e o locutor da parella A terá que tentar que o seu compañeiro/a adiviñe as seis palabrasanotadas, pero sen pronunciar as palabras prohibidas. Me n t res, a parella B vixiará atentamentepara que isto non suceda. Ao remate do tempo, tócalle á parella B facer o mesmo. Gaña quenconseguise adiviñar máis palabras no tempo establecido.

Descubre nesta sopa deletras 8 palabras relacio-nadas co tempo crono-lóxico e que conteñen aletra M.__________________

__________________

__________________

__________________

__________________

__________________

__________________

__________________

Emparella cada palabra dacolumna da esquerda coseu sinónimo na da dereita:

M A T U T I P O R A L I Q U E

A N T O N T U M A Ñ A D I O V

S E R A T P E A C O T I M P R

E M P A F R I C A T I V A E V

M A M O T R I T O D E P D U E

I R S E R A L M U S H I R N A

L C A S D E L I E C H T U N G

E B D Q R I T M U S I O G P A

N A S D F G A H K L T Ñ A Z I

A N T O L N T N X C V R D B D

R N M Q A W R T O U I O A P O

I A S R D F G H K I L Ñ Z L I

O X I C V B N M Q W T E R T D

U O I P A S M A Ñ A I E R T E

U I M A Ñ A N C I Ñ A D I L M

Palabras prohibidas Escribe aquí as palabras que vaias seleccionando

SOL _______________________________________________________

DÍA _______________________________________________________

LUZ _______________________________________________________

TEMPO _______________________________________________________

HORA _______________________________________________________

MOMENTO _______________________________________________________

presaxio

serán

clarear

período

adiar

lapso

aprazar

crepúsculo

alborexar

agoiro



5

Coloca entre paréntese as unidades que conforman as oracións do seguinte texto. Sinala sóaquelas que por si mesmas constitúen unha unidade sintáctica superior (suxeito, complementod i recto, suplemento, pre d i c a d o...). Indica se son oracións, cláusulas, frases ou palabras.

Exemplo: (As sirenas da policía) soaban (cada vez máis cerca deles)

Frase 1 palabra Frase 2

Indica que tipo de palabras conforman os enunciados subliñados no seguinte parágrafo.

A LINGUA POR DENTRO

As sirenas da policía soaban cada vez máis cerca deles. Langdon xa as podía verpolo espello retrovisor do seu lado. O motor do Smart protestaba de tanto

que Sophie o aceleraba para afastarse do Louvre. Cincuenta metros máis adiantepúxose en vermello o semáforo. Sophie maldiciu para si e seguiu acelerando men-tres Langdon sentía como se lle encollían os músculos.

—Sophie! Freando un pouco antes de chegaren ao cruce, Sophie deu sinais coas luces e

botou unha breve ollada a ambos lados antes de volver pisar o acelerador e dar unforte xiro á esquerda naquela intersección deserta. Seguiu cara ao oeste durantecatrocentos metros e xirou á dereita nunha ampla rotonda. En pouco tempo xaestaban no outro lado, polos Campos Elíseos.

Segundo avanzaban, Langdon xirouse no asento para mirar o Louvre pola xane-la de atrás. Non parecía que a policía os seguise. Aquel mar de luces concentrába-se no Louvre.

Marte era unha praia distante onde chegaban ondas de homes. Todas as ondaseran distintas e cada vez máis fortes. A primeira onda trouxo homes afeitos

aos espazos abertos, ao frío e á soidade, ao coiote e ao gandeiro. Viñan sen graxano corpo, coas caras sumidas polos anos, os ollos semellantes a cabezas de cravos eas mans coma luvas vellas, preparadas para manexar calquera cousa. Marte non llespodía ofrecer nada novo porque eran homes que xa se criaran en chairas e prade-rías abertas. Coa súa chegada encheron un pouco o baleiro existente para que o res-to se atrevese a seguilos. Puxeron vidros nos ocos das ventás e luces do outro ladodos vidros.

Así eran os primeiros homes.



6

Indica cal é a unidade principal e cal a subordinada nos seguintes enunciados:

• Cando chegue xogaremos un partido de fútbol.

• O lobo da xente.

• O sobriño de Melle pensou que traguería dúas xemas.

• Cando xa se engurraban os liscos na tixola, botou os ovos.

• Unha mañá completamente tranquila.

• Foron ver as comparsas que desfilaban pola rúa principal.

Une as dúas partes destes titulares de prensa. Logo, indica que tipo de relación (interdepen-dencia, subordinación, coordinación) se establece entre esas partes.

Transforma estas cláusulas noutras de sentido equivalente nas cales se establezan as seguintesrelacións.

• Ven hoxe pola casa para preparar o exame do luns. (COORDINACIÓN)

• O acusado solicitou a presenza do seu avogado. (SUBORDINACIÓN)

• Contestou dese xeito en resposta a unha pregunta mal formulada. (INTERDEPENDENCIA)

• Dictaba a súa conferencia cunha voz pouco audible. (SUBORDINACIÓN)

• Saíron os dous á rúa para celebrar o ano novo. (COORDINACIÓN)

• Trouxéronlle un regalo polo seu aniversario. (INTERDEPENDENCIA)

coma un terremoto con epicentro no continente

xa que non foi posible recuperar o listado de hóspedes.

Varios países decretaron o estado de emer-xencia para facilitar o recurso ao Exército

O fenómeno comezou

1

2

3

A

B

C

4

D

5

E

6

F

7

G



7

Transforma a seguinte crónica deportiva nun texto literario.

ESCRIBIMOS BEN

Agora, transforma esta nota necrolóxica nunha crónica deportiva.

Domingo 25/08/2002 23:50, A Coruña

Un gol de Víctor no tempoengadido do partido dá a victo-ria ao Deportivo en Mestalla porun gol a cero. Os deportivistasconseguen deste xeito a súa ter-ceira Supercopa, o seu sex t otítulo oficial, e seguen gañandotodas as finais ás que acceden.

Noraboa afección!Mestalla viviu un partido moi

disputado no que o Va l e n c i asaíu con moita forza, tanta, queun lampazo de Ayala sobreMakaay aos dous minutos dexogo, propiciou a expulsión dovalencianista. Despois, pouco apouco, os ánimos foron calmán-dose cun Valencia volcado, noque apenas se notou a falta deAyala fronte a un Deportivo que

tamén dispuxo de claras ocasióne que, sabéndose por diante naeliminatoria tras a vantaxe obti-da en Riazor, non necesitoureforzarse para facer valer asuperioridade numérica.

No primeiro tempo, Makaay,Valerón e Fran, a saque de fa l t a ,p u xeron en apuros a Cañizares,que tivo traballo ata o pitido arbi-tral do descanso, momento enque detivo un disparo de Víctor.

Molina tamén tivo traballo,sobre todo con disparos deAimar, Fabio, Aurelio, Vicenteou Salva, pero o bo facer do gar-dameta, e os nervios locais,mantiveron a ceros a portaríadeportivista.

V í c t o r, no tempo enga d i d opor Iturralde González, bateucun gran gol a Cañizares, obten-

do deste xeito a vitoria deporti-vista no partido.

Bo comezo de tempada para oDeportivo, que despois de gañaren Riazor por 3 a 0 ao Valencia,imponse tamén en Mestalla por0 a 1 e logra un novo trofeo. O ambiente nas bancadas estivodemasiado caldeado, e a policíacargou contra un sector do pú-blico. Os enfrontamentos conti-nuaron despois no exterior deMestalla. Sen dúbida, a notadesagradable da xornada.

Fran recolleu a Supercopa enMestalla entre os silbidos dosseareiros valencianistas que aín-da quedaban nas bancadas. O trofeo viaxará esta noite, nunvoo chárter, co conxunto hercu-lino cara á Coruña.

O pasado luns 24 de marzo falecía, tras un período de longa enfermidade, o eminente xeógra-fo Don Camilo Montañés Andante. Deixa viúva e tres fillos que asistiron con grande dor ao fune-ral que se celebrou na igrexa de Fonmiñá, sita na parroquia de Caladín da Serra, lugar onde ofinado realizaba unha investigación sobre os movementos das placas tectónicas.

O funeral desenvolveuse con total normalidade. Ás 18 horas, o cadaleito cos restosmortais de Montañés foi trasladado dende o tanatorio municipal ata a igrexa de Fonmiñá, ondeo agardaban os seus achegados e familiares. Logo dunha breve misa, o cadaleito abandonou aigrexa para dirixirse ao cemiterio da súa localidade natal: Pereira de Serreiros. O traxecto ata ocemiterio realizouse a pé. Encabezando a comitiva fúnebre, a viúva de Montañés, a señora donaMaría Dos Anxos que, entre bágoas e lamentos, sostiña como podía unha enorme coroa envia-da polos colegas da Universidade de Fonmiñá que estaban a participar na investigación xeo-gráfica de Don Camilo. Tras da viúva ían os tres fillos do finado, vestidos de rigoroso negro ependentes en todo momento da súa desesperanzada nai. Xa contra o final, os achegados efamiliares marchaban en estrito silencio pola rúa principal que dá acceso ao cemiterio.

Pasadas as 19 horas, os operarios da funeraria procederon a sepultar o cadaleito nonicho propiedade da familia Montañés. O descenso do finado supuxo o intre máis emotivo detoda a xornada, producíndose varios desmaios, ocasionados por unha mestura das altas tem-peraturas rexistradas durante a xornada, e a profunda dor polo falecemento de tan eminentepersonalidade.

Finalmente, o enterro tocou ao seu fin arredor das 19:20 horas. A compañía funerariaproporcionou autobuses gratuítos para todos os asistentes ao enterro.

O Deportivo gana en Mestalla e acada a 3ª Supercopa



8

Reconstrúe o texto das seguintes tiras cómicas, adecuando o teu texto ás distintas situacións econtextos.

A intención con que un emisor escribe un texto determina en gran medida a escolla léxica des-te. Indica cal é a intención de cada un dos emisores dos seguintes fragmentos.

Avoa, xa lle dixen que agora as moedas que tiña vostede xa non valen, xa non serven para pagar. Agorateño que levarllas eu ao banco para que llas cambien por outras novas que se chaman euros. Xa lle dei-xarei aquí anotado canto vale cada moeda, para que se vaia vostede entendendo. Oíu avoa? Pois nada, quexa mañá vou ao banco e lle traio os cartos novos. Estea tranquila muller, que o diñeiro non o perde!

TEXTO 1: A intención deste texto é __________________________________________________________________________________________________________________

Emprégase o termo armadura para referirse ao conxunto de pezas de defensa de aceiro que cubrían o cor-po dos cabaleiros europeos na Baixa Idade Media e comezos da Idade Moderna durante os torneos e oscombates. Non obstante, por armadura debe tamén entenderse todo conxunto de pezas de protección que,dende a antigüidade, o home ten empregado para se defender nos enfrontamentos bélicos, ben corpo acorpo, ou ben ante calquera arma.


Todo isto ten que se facer dun xeito discreto. Cando chegue á estación de autobuses deixarei o coche noaparcadoiro. Achégate a el e colle as chaves que quedarán no oco da roda dianteira. Procura que ninguénte vexa. Logo sae do aparcadoiro e toma a estrada que leva a Corcubión sen te desviar en ningún momen-to. Cando chegues á rotonda de entrada ao pobo, toma o camiño da esquerda e sube pola primeira pistaque atopes a man dereita. Alí verás unha casa pintada de azul claro. Ese será o noso lugar de encontro.


t r a d u t o r



9

Manola posúe o restaurante coa mellor oferta en cogomelos galegos de toda Galicia. Hoxe que-re preparar o seu prato estrela «Cogomelos á Manola», así que ela mesma irá buscar os ingre-dientes. Axúdalle ti a localizalos nesta fraga.

Completa o seguinte dameiro e atoparás un refrán relacionado coa vendima.

OS NOMES DAS COUSAS

34 26 43 8 42 24 15 30 40 12 20 33 32

19 2 28 44 14 22 9 37 35 7 41 11 45

Rama, póla delgada, dereita, longa e sen follas, usadacomo bastón ou aguillada.

Planta co talo retorto e froito en baga redonda.

Vara longa e flexible que se utiliza para atar monllos efacer cestos deste material.

Realizar un conxunto de operacións necesarios para ela-borar o viño.

Recipiente de cobre ou aceiro para destilar líquidos.

Denominación de orixe do sur da provincia de Ourense.

Recipiente de gran capacidade feito de táboas un poucocurvadas, unidas entre si e reforzadas por aros metálicos,e cerrado polas cabezas cunha tapadeira de madeira.

1 2 3 4

5 6 7 8

9 10 11 12 13 14

15 16 17 18 19 20 21 22 23

24 25 26 27 28 29 30 31 32

33 34 35 36 37 38 39 40 41

42 43 44 45


Cesto de vimbioempregado na

vendima

_________


10

Velaquí tes algúns consellos que che serán de utilidade se decides saír ao campo a recoller cogo-melos, pero primeiro debes saber se son verdadeiros ou falsos.

Chegou o tempo da vendima. Recolle as uvas-letra na cesta coa definición que lles corre s p o n d e .

1- Conservalos en vinagre elimina a súa toxicidade. ❍ ❍2- Os que comen os animais son comestibles. ❍ ❍3- Os cogomelos demasiado maduros son indixestos. ❍ ❍4- Os cogomelos acumulan metais tóxicos. ❍ ❍5- Os cogomelos que nacen no mesmo lugar son comestibles. ❍ ❍6- Cando cambian de cor son velenosos. ❍ ❍7- Se se lavan moito perden o seu aroma. ❍ ❍8- É mellor conservalos en cestas ou caixas con ranuras. ❍ ❍

VERDADEIRO FALSO

Porción de terreo hori-zontal sostido nas

encostas por un murode pedra e terra

_________

CO S

CA S

E

P

L O

E O T

E S

C A S

E T

A A D A

L

A

A R

G

CO E R

I

EL

L

L

AO

R

Cantidade de uvas que sepisan dunha soa vez nu-nha construción axeita-

da para facer viño_________



11

A LINGUA POR DENTRO

Analiza sintacticamente as frases complexas do seguinte parágrafo.

Os seguintes enunciados son todos frases extraídas da novela Galván en Saor de Darío XohánCabana. Mira ti de completalos coas palabras que faltan de xeito que resulten frases comple-xas en todos os casos. Logo podes comprobar os teus resultados cos orixinais que che faciliteo profesor.

Amencía sobre Demonte un día grisallo e triste. O señor Galván espertou coprimeiro claror dun sol invisible a través das nubes, e deixou a mol e abrigo-

sa cama que Inés lle fixera coidadosamente. Sentiu frío ó poñer os pés no chan etivo un arrepío, máis sobrepúxose, e entrou no pequeno cuarto de baño da súaestancia. Abriu a billa de auga quente e demorouse un bo pedazo baixo da ducha,sentindo o deleite da auga sobre o coiro cheo de cicatrices nos máis cónditos luga-res, algunhas das cales falaban de tremendas feridas case mortais.

Clasifica este revolto de frases segundo sexan endocéntricas ou exocéntricas.

• O día da _____________.• ___ casa ___ Terras ___ Mondoñedo.• Con ___ _______________ golpe de _______.• Cos golpes das ___________ máis ___________ dos caxigos.• Sobre ___ ____________ que estendeu ____ ___________ chan.• De ___ bota que ___________ das ____________ do corcel.• Coa espada ___________ de _________.• Mestas _____________ que escondían ___ sol.• ___ ruído da ________ ___ cristais.• Unha ____________ mesa __________.

11 o máis forte das últimas catro décadas

8 estes pobos costeiros

12 bañados polas augas do Océano Índico

3 olas xigantes provocadas polo terremoto

Endocéntricas Exocéntricas



12

Completa o seguinte texto coas frases indicadas en cada caso.

Subliña cada unha das frases que conforman os constituíntes do primeiro nivel de análise nasseguintes cláusulas:

Ede súbito ela viuno saír (fr. prep.) (fr. nom.) tra-ía a cara de quen presenciou algo terríbel, algo que (fr. nom.) ,

como sombra que escurece. Era alguén (fr. adx.) . Non a des-gracia que nos deixa desolados, senón o horror ante algunha (fr. subs.) einhumana que sobrevén e nos deixa inermes e vencidos. Mesmo ela comprendeuque non era decente dirixirse a el, ninguén se debería achegar a alguén (fr. prep.)

; o sentido (fr. prep.) dicíalle que non lle debíamirar á cara para non axexar nesas zonas de nós, cando un está vencido coma (fr. nom. ) que chora, neses lugares que non queremos amosarllesaos demais. Non debía aproveitarse dun deses (fr. subs.) a más-cara da nosa identidade, cando (fr. nom.) deben saber se lle corres-ponde abrazarte ou, por pudor, apartar a vista. Máis tarde, (fr. adx.) ,pensaría que foi naquel momento precisamente, cando traspasou a fráxil barreirada identidade del, cando ficou establecido un lazo íntimo entre (fr. subs.) ,cando ela se atou ao destino del.

• Pousaron a baralla a un lado e falaron da comida.

• Cuspiu dous ósos de oliva na palma da man.

• As perneiras do pantalón de raias facían un leve ruxe-ruxe acompasado ao seu paso.

• A neve derretera e as herbas húmidas mollábannos as botas, o fociño, e as patas de Bal.

• Decateime de que se me poñían os pelos de punta en todo o brazo.

• Falo dunha especie de rebeldía interior que sinto contra a sensación de que todo está dema-siado prefixado.

• Os sen casa prendían fogueiras en bidóns de ferro para resistir no ring da noite.

• Un día, no salón, a nena, sentada na escaleira e coa cabeza engarzada entre os barrotes dabalaustrada, viu bailar ao home máis feo do mundo coa muller máis fermosa do mundo.

• A lúa estaba no cume da noite e esparexía a súa branca luz por enriba das cousas.

• Un pardal entrou na taberna da Inés aproveitando a porta que abrira un parroquiano ao saír.



13

Parece que os parlamentarios desta cámara perderon os papeis nas súas exposicións. Trata decrear tres discursos coherentes seleccionando as partes que pertencen a cada partido. Logo,escribe a carón de cada partido os números ordenados dos fragmentos que cres que integranos seus discursos.

ESCRIBIMOS BEN

Estamos ante unha situación de moi difícil solución. Por unha banda, a achega que os traballadores donoso país están a facer é realmente inxente. Por outra, os parados e os inmigrantes que estamos a acollerpresentan unha situación de vida realmente lamentable, señorías. Dende o noso partido entendemos quea solución ao problema pasa por un diálogo social con implicados nesta problemática. Non acadaremosunha solución gratificante se non podemos establecer un diálogo pausado que nos oriente cara á tomade solucións consensuadas.

Como voceiro do meu partido, gustaríame ter o dereito de acceder á sanidade dun xeito directo e rápi-do, sen esperas. Quen de vostedes, señorías, non ten agardado horas e horas a súa quenda en calquerados centros públicos do noso Estado? Señorías, non pretendamos ocultar unha realidade da que todos oscidadáns somos conscientes. O paro, señorías, esa lacra social, non debe supor unha lacra para o nososistema sanitario. Se limitásemos o número de persoas con acceso á atención gratuíta, estariamos a incre-mentar a súa calidade, prestariamos mellor servizo a aqueles que co seu esforzo sacan adiante este país.

O meu grupo quere manifestar a súa repulsa á implantación dun sistema sanitario de pago. Como vocei-ro do noso partido debo manifestar que é terrible vivir nun país en que a perda do emprego significa arenuncia á cobertura sanitaria máis elemental. Señorías, pensen nos 2 millóns de parados, pobres e inmi-grantes que o ano pasado foron atendidos nos nosos servizos de atención primaria; que sería deles se areforma que hoxe aquí se quere aprobar estivese xa en vigor? Deixaríanos morrer?

É por isto que propoñemos a implantación dun sistema de pago para consultas que se repitan por cuartavez, sexan estas realizadas por traballadores ou non. Deste xeito, reduciremos os impostos sobre os tra-balladores ao tempo que achegamos unha solución á penosa situación en que se atopan os inmigrantes ep a rados no noso Estado. Señorías, este problema require de todos nós un grao de solidariedade moi ele-vado, porque... Quen sabe se serán vostedes, señorías, quen engrosará as listas do paro nun futuro? Po l oben de todos, tratemos de buscar consenso na toma de decisións sobre o sistema de sanidade pública.

Non señorías, non; porque non estamos a falar dos dereitos sanitarios dos traballadores, senón que esta-mos a falar dun dereito universal. A sanidade é un dereito fundamental das persoas que debería estarg a rantido na nosa constitución; e por iso, o noso grupo votará «non» no día de hoxe. Non deixemos morrerao millón e medio de almas que cada ano son tratadas de xeito gratuíto nas instalacións da seguridadesocial. Señorías, vostedes teñen a última palabra. Polo dereito á vida: non á sanidade de pago.

Xa está ben, señorías, de que persoas doutros países sexan só cidadáns para os dereitos pero non para osdeberes. Están dispostos a lle requirir unha media de 400 euros mensuais a cada un dos traballadores donoso estado? Pois nós, señorías, non o estamos. Non botaremos máis cargas sobre aqueles que coa suorda súa fronte fan do noso estado un lugar con mellor calidade de vida. Aqueles que non se ergan cadamañá para traballar, eses terán que xuntar os cartos necesarios para poder recibir diagnóstico sanitario.

1

2

3

4

5

6

Partido Sanitario:___________

+___________

+___________

Partido Tolerante:___________

+___________

+___________

Partido Extremista:___________

+___________

+___________



14

Le o seguinte texto e logo escríbeo de novo modificando a orde dalgunhas frases, ou elimi-nándoas para que o texto sexa máis coherente.

O seguinte texto explica un proceso natural que comeza cando o sol fai que a auga dos ríos seevapore. Leo e logo redáctao ti de novo comezando a túa redacción polo proceso de solidifi-cación. Presta especial atención á orde lóxica dos distintos elementos do proceso.

Querido Ramón: Penso continuamente nos anos que nos agardan xuntos a nolos dous, e bendigo

a sorte de podermos vivir nesta etapa tan cargada de esperanza. Xa sabes que sem-pre tiven ganas de que chegase o intre de poder ficar para sempre ao teu carón. Porque somos nós quen imos formar os nenos que construirán un país diferente.Unha Galicia que acabe cos caciques que todo o controlan, unha terra de onde xanon haxa que emigrar, un país de homes e mulleres construíndo en liberdade o seudestino. Moito me tarda traballar na túa mesma escola e estar xuntos todo o día,sen separarnos nin un segundo.

Cando casemos, habemos pedir unha escola nunha vila a carón do mar, unhaescola que poidamos encher de xeranios e roseiras, unha escola con grandes fiestraspara que a brisa e a luz entren deica o recuncho máis pequeno. Alí lles transmiti-remos aos nosos alumnos todo o que ti e máis eu tivemos a sorte de aprender. Senmedos, sen imposicións, porque ensinar tamén é un acto de amor. Vivir contigo etraballar contigo. Cabe outra ledicia maior? Conto os días que faltan, queridoMoncho, para que este soño se poda facer realidade. Aínda que sería mellor estar-mos preto da Coruña, porque aos dous nos gusta participar na vida cultural, e aquípodemos seguir en contacto con toda a xente que coñecemos das Irmandades. Tan-to me ten cambiar de provincia, mañá mesmo deixaría a miña escola de Santa Cruze marcharía eu a Cervo se puidese.

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

Debido á acción do sol, a auga que forma os ríos, lagos e lagoas, evapórase;o vapor ascende e incorpórase á atmosfera en forma de nubes que son trasla-dadas polo vento, e que ao chegar a zonas máis frías se condensan e pasannovamente ao estado líquido, caendo en forma de chuvia. Se o frío da zona émoi intenso, a auga conxélase producíndose a solidificación en forma de neveou pedrazo. Adoptando esta forma, a auga regresa á terra, incorporándose denovo aos ríos e mares. Deste xeito o ciclo continúa a se reproducir constante-mente, unha e outra vez.



15

OS NOMES DAS COUSAS

Compara o debuxo da dereita co debuxo da esquerda e escribe no teu caderno as 8 diferenzasque atoparás facendo uso do vocabulario relativo ao magosto.

Tenta recompoñer os seguintes refráns populares. Recompila o teu saber e trata de lles dar sig-nificado.

NON HAI VIÑO RUÍN

QUE SE ESTOUPAN, SAIRANCHE Á CARA

SABEN BEN E PÁRTENSE MAL

VAI VER O TEU SOUTIÑO

FAN AS DELICIAS DO SAN MARTIÑO

CON CASTAÑAS ASADAS E VIÑO OU MOSTO

POR SETEMBRO REGAÑA

POR SAN MARTIÑO FAISE O MAGOSTO

CASTAÑAS, NOCES E VIÑO,

POLO SAN MARTIÑO

CASTAÑAS NO NADAL

TEMPERÁ É A CASTAÑA QUE

FÍATE DAS CASTAÑAS ASADAS,

CON CASTAÑAS ASADAS E SARDIÑAS SALGADAS

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

a b



16

Une cada ourizo coa castaña que lle pertence.

Estes dous amigos atopáronse pola rúa pero non saben falar sen empregar refráns. Axúdalles abuscar os máis axeitados.

picar

castiñeiro

fornelo

varear

faísca

ouriceira

torresmos

cogomelo

abano

Busca outros significados non relacionados co magosto.

• Corripa: _______________________________________________________________

• Sámago: _______________________________________________________________

• Codia: ________________________________________________________________

• Cerna: ________________________________________________________________

• Pelica: _________________________________________________________________

Onte librácheste, menos

mal que estaba eu alí para

______________________.

Anda, non te poñas así,

que todo quedou en

____________________.

É verdade home.

É que non fago máis que

_____________________.

Son un completo desastre.

Tes razón, tampouco é

para tanto. Cando me merquen

a moto e vaia buscar á Luísa...

daquela xa ___________.



17

A LINGUA POR DENTRO

Mete entre corchetes as oracións coordenadas do seguinte parágrafo e logo subliña con ver-mello as cláusulas que constitúen cada unha.

Completa estas cláusulas simples para que resulten cláusulas complexas. Usa as conxuncións epreposicións indicadas en cada caso.

Era polas vísperas de San Xohán. Do castelo véu o enano na súa mula, que tiñamoito aquel vir o homiño nunha mula meiresa de gran porte, e de andar tan

solaz e bandeado coma unha preñada primeiriza! Veu o enano, digo, e traguía unhacarta cpm biña colgada dunha cinta verde pra mi amo Merlín, e sempre que viñao enano dos condes a Miranda, rubía a fecerlle o paripé a doña Ginebra, i a falar-lle das condesiñás, e do cadelo pitís que tiña madam a condesa, i a quén o señorMerlín, por facer unha gracia, ensiñara, a asubiar unha alborada. Tamén falaban,que era muy mariqueiro o tal enano, das modas de París, e das cintas que lles viñe-ran ás señoritas de Venecia, e dun perfume novo que lle chamaban “auga franchi-pana”, e do baile agarrado e das bodas que se facían na grandeza. Doña Ginebraconvidada ao enano con merengada, e iste, si non tragía moita presa, canta unhahabanera que sabía e que moito lle gostaba á señora. I o que máis me amolaba doenano era aqueo aér de señoría que se traguía coa xente, coma si el non fora paxea soldada, i aínda tiña eu que termarlle da mula, i unha vez que traguía posto som-breiro de palla mui bonito, eso si, cunha grande lazada de tul rosa, tiven eu quepoñerllo, coma se pon a mitra a un bispo, e pra máis partirlle ben a lazada, cuiaspuntas lle caían deica a cintura...Trouso a carta o enano, visitou a doña Ginebra, evolveuse ao castelo no curuto da súa mula, fachendosa coma il. Mi amo quedóucavilos coas noticias da carta, mandóu chamar a Marcelina e díxolle de aparellar nasala do mirador unha cama coa millor roupa.

Mercou a moto cando

Non virán a

Escriben para

Discutían sobre o exame mentras

O vello nunca aceptara que

Recibirei a visita antes de

Pensaba que

Soñaba con aquel desexo cando

Chegaron a un lugar no

Lola acababa de saír do colexio onde



18

Completa as seguintes oracións bipolares seguindo os esquemas que se indican.

Completa os seguintes enunciados coa conxunción axeitada en cada caso.

• Unha brétema de bágoas e cansazo cubría a os ollos de Merri __________ se aproximaroná porta en ruínas de Minas Tirith.

• De inmediato sentiu o enorme peso daquela carga, e notou de novo, __________ agora máisforte e apremante que nunca, a maldade do Ollo de Mordor.

• Quitou o anel, quizais movido por algunha profunda premonición de perigo, __________el pensase __________ só desexaba ver con claridade.

• Sam detívose horrorizado baixo aquela luz terrible, __________ agora podía ver á súaesquerda a Torre de Cirith Ungol.

• Avanzaron dúas ou tres millas __________ a fortaleza orca quedara xa oculta tres eles;__________ a penas comezaran a respirar con máis tranquilidade __________ oíron áspe-ra e potentes voces de orcos.

Enche os ocos coa conxunción ou locución conxuntiva indicada en cada caso. Non podesrepetir ningunha.

• Hoxe remataremos o Camiño __________ chova a cántaros. (CONCESIVA)

• Está na casa __________ a lámpada da cociña está acesa. (CAUSAL)

• __________ queredes comer peixe teredes que pescalo. (CONDICIONAL)

• __________ te vexo lémbrasme ao teu pai. (TEMPORAL)

• Non podemos ir de excursión __________ xuntedes os cartos para que saía máis barata.(CONDICIONAL)

• Non logrou rematar o traballo a tempo __________ o intentou. (CONCESIVA)

• __________ vos portastes moi ben, vouvos facer un regalo. (CAUSAL)

• __________ pasalo a máquina heicho ensinar para que mo corrixas. (TEMPORAL)

Oración bipolar

CLÁUS. 1 NEXO CLÁUS. 2

aínda que

Oración bipolar

CLÁUS. 1 NEXO CLÁUS. 2

PRED. SUX.

fr. nom.

DET. NOM.

fr. subst.

N MODIF.

CLÁUS. 3

se

Oración bipolar

CLÁUS. 1 (complexa) NEXO CLÁUS. 2

SUX. PRED. CD

cláus. 3

a non ser que



19

ESCRIBIMOS BEN

Busca e clasifica os elementos de cohesión presentes nestes tres textos pertencentes á obraTódolos portos se chaman Helena de Joan Barril.

Na libraría fixeron unha fotocopia do cadro de marcadores textuais, pero parece que a máqui-na non estaba ben axustada e os contidos non aparecen exactamente no seu lugar. Descubreos elementos estraños en cada apartado e colócaos correctamente.

As cidades xa non son de cor pastel coma as fachadas deLinz. As cidades énchense de carteis de cores rechaman-tes, de peles que veñen de loxe, de músicas que soan cáli-das coma o sol dos pequenos sures e que se escoitan bai-xo a borraxeira xeada dos grandes nortes. ¿Quen pode tera confluencia de tantas cousas que xa se están a mesturarcada minuto nas pantallas? Xa mo ten dito Pier falandodestes asuntos: «É ben doado converter un acuario nunha

sopa de peixe, o difícil é converter unha sopa de peixe nunacuario». Cando o Pier se pon a facer de profesor eu calo,escoito e téñolle lei e penso que todos tivemos algo desorte por encontrármonos e gustármonos. Por esta boasorte, a miña nai, Pier e máis eu, que eramos peixes dife-rentes do grande acuario do mundo, agora, pouco a pou-co, imos collendo a textura, o sabor e o arrecendo dunhasopa reconfortante.

ALGÚNS MARCADORES TEXTUAIS

Para introducir o tema xa que logo, isto é, este texto trata de, tocante a

Para concluír noutras palabras, en conclusión, por unha banda, pola outra

Para iniciar un tema novo primeiro, en segundo lugar, con respecto a

Para marcar orde é dicir, para finalizar, para rematar, en relación con

Para distinguir en primeiro lugar, despois, o que pretendemos é

Para facer fincapé o obxectivo principal é, por un lado, polo outro

____________________ ___________________________________________

____________________ ___________________________________________

____________________ ___________________________________________



20

No seguinte texto, indícaseche entre parénteses o tipo de elemento que falta. Escribe ti un quese axeite co requirido para cada un dos espazos.

Xil está moi preocupado polo seu can __________ (conector) está a piques de morrer; __________ (conector)

__________ (pronome) prefire non falar do tema. Onte pasou a tarde toda no veterinario. __________ (adver-

bio) foi onde lle deron a mala nova. Pobre __________ (repetición), non me __________ (repetición) velo tanmurcho, __________ (repetición) me gusta nada velo sufrir. Aínda que ben sei que o vai pasar mal polo pobredo __________ (hiperónimo). Eu tentarei estar todo __________ (definición) tempo ao seu carón, para poderconsolalo cando sobreveña __________ (definición) triste acontecemento, __________ (marcador textual), demomento non me queda outra cousa que agardar xunto Xil a súa __________ (hiperónimo).

Constrúe ti agora un parágrafo que teña a seguinte estrutura, pero antes traza un pequenoguión dos aspectos que tratarás e as partes onde incluirás os elementos requiridos:

Coloca os conectores que consideres máis axeitados en cada un dos ocos que aparecen nosseguintes enunciados. Ten en conta que na caixa hai máis palabras ca ocos.

En - pero - inda ben non - un - a pesar de que - de - ao - entrementres - cando - daquela - por isopor tanto - segundo - na - desde que - que - de modo que - que - por - por máis que

• ___________ se fixera noite e xa estabamos mortos de medo.• Agarda por min aquí, ___________ eu irei polas entradas do cine. • Non sabía ___________ ía facer ___________ cear, así que entrei ___________ cociña e

dirixinme ___________ conxelador.• Dareiche a túa paga ___________ non te portaches todo o ben que deberías. • Deitei a nena, ___________ creo ___________ xa durmía ___________ cheguei ao final

do corredor.• Xa sabía eu que che ía afectar moito a súa morte, ___________ non che dixen nada

___________ teléfono.• ___________ me dixo teu tío, ___________ aprobaches os exames non paras ___________

chisco na casa. • ___________ fagas ela non se fixará ___________ ti, xa está namorada doutro.

parágrafo

texto

texto

texto

texto

conector preposición

conector adverbio

marcador textual

hiperónimo + conector

GUIÓN

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________

_________________________________________________________________



21

OS NOMES DAS COUSAS

Este inexperto cociñeiro encheu o capón con alimentos que non lle van nada de nada. Axúda-lle a retiralos tachando as letras que corresponden a cada alimento. Logo escríbellos ao «chef»na receita. Se fixeches ben o prato atoparás dous alimentos idóneos para encher o capón.

Indica cal é a serie correcta en cada caso e explica o porqué da túa elección.

Substitúe as palabras destacadas nos seguintes enunciados polos seu sinónimos.

1 xeada – xelado – conxelar – xeo _______________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

2 xear – conxeación – xeo – conxelador __________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

3 achandar – degoirar – esbarar – bruar __________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

4 sarabiar – orballar – temperar – lostregar ________________________________________________

_____________________________________________________________________________________

• Comeu todo o turrón que trouxen nun día; está feito un lambón. _________________

• Teste que sosegar antes de coller o coche. _________________

• Está un día moi chuvioso, así que leva o paraugas. _________________

• Achanda esa zona que senon a auga vai apozar. _________________

• Non te queixes do frío que estamos en tempo de invernía. _________________

R A

L

O

IF S

L

OE

L

OC

ALP O

A

P

E

LO

RMLR

O

CA

ZO

LAOR

BOA SL



22

Completa as palabras que se che dan a seguir. Axúdate das definicións. Segue os movementosdo cabalo de xadrez para unilas. Nalgúns casos terás que dar un ou dous saltos para completara definición. Pon ao lado de cada palabra os números, por orde, que se corresponden con cadadefinición.

Este Nadal vai ir moito frío, así que aproveita e vai construíndo un iglú para cobixarte. Collede cada bloque de xeo as sílabas que necesitas e constrúe palabras en cada bloque horizontal.Non pode sobrar ningunha sílaba.

1- D __ O __ __O:

___________________________

2- __ U __ M O __ Í __:

___________________________

3- __ __ __ __ R __ A R:

___________________________

4- A __ __ __ V __ :

___________________________

5- __ __ __ E __ N __:

___________________________

6- X __ __ __ A:

___________________________

7- __ __ E A D A:

___________________________

8- __ A R A M __ __ L __:

___________________________

1. Inundación dat e r ra ou partedela ac o n s e c u e n c i a

2. I n f l a m a c i ó naguda econxestión dop u l m ó n ,

3. Pasaren certosanimais unperíodo det e m p o ,

4. Conxunto debens comúnsa un grupo

5. en estado deh i b e r n a c i ó nou de letargo.

6. d u n h ach u v i e i ra moia b u n d a n t e

7. Depósito dexeo formadoao conxelarsea auga

8. Estación máisfría e ch u v i o s adas catro doa n o ,

9. Fe n ó m e n ofonético doidioma galego,que consisteen pronunciaro g

1 0. p r o d u c i d ax e ra l m e n t epor pneumo-c o c o s

1 1. c o i n c i d e n t eco inve r n o ,

1 2. Capa fina dexeo que sef o r m a

1 3. ou a unhac o l e c t iv i d a d e

1 4. que caepinga apinga dendeunha certaa l t u ra

1 5. que noh e m i s f e r i oNorte vai do22 dedecembro ao22 de marzo

1 6. coma unhaa s p i ra d afarínxea oucoma unhaf r i c a t iva ve l a r

1 7. entre ooutono e ap r i m ave ra ,

1 8. cando seconxela aauga doo r b a l l o

CIA DI

LE

VIOLU

DI SOS CIO

LENBE

HAÑAS LI

XO

PAN

PAS

LERFO

CERLE



23

A LINGUA POR DENTRO

Sen previo aviso, as baterías do capitán Méndez de Cancio comez a ron a disparar.Pr i m e i ro foi a luz, despois o son seco e rotundo, e, finalmente, unha columna

de auga ergueuse entre a Ga rl a n d e a De f i a n c e. Ao primeiro disparo seguiron outro smoitos, cada vez máis afinados, e das naves inglesas abrollou un clamor de sorpre-sa e pánico. Un erro máis de Drake, que calculara mal a distancia e fondeara a flo-ta ao alcance das balas de canón. O resultado non puido ser máis catastrófico. Un h adescarga acabou por alcanzar a De f i a n c e de sir John Hawkins, que naquel intre sedispuña a cear cos seus oficiais. Segundo puidemos saber pouco máis tarde na Ga r-l a n d, unha bala entrou coma unha maldición polos tabiques e levantou a Ha w k i n sna súa cadeira polos aires, causándolle a morte inmediata, ou case.

Extinguíase así, de socato, unha das estrelas máis brillantes da navegación ingle-sa, a luz dun dos homes que vo l vera tolos aos españois e que contribuíra a cortar deraíz a flor do imperio, os soños de grandeza da murcha e miserenta Castela. Qu el o n xe ficaba todo aquilo, que remota me parecía Castela, que cova rdes e calculado-res os mangoneadores escuros das guerras e da morte. Deberían estar alí, na pri-meira liña, entre o lume e o ferro.

Xunta o cadáver de Hawkins xacían malferidos sir Nicholas Clifford, cunha per-na de menos, e Brutus Brown, que morreu tamén antes da amencida.

Drake, decatándose da magnitude do erro que cometera, ordenou que a flota setrasladase decontado ao oeste da illa, desde onde agardaba aínda poder atacar o por-t o. Pouco a pouco, os impactos dos canonazos foron ficando atrás, ata facerse nova-mente o silencio sobre o mar.

Sinala os predicados das cláusulas presentes no texto. Logo indica o suxeito de cada un.

Escribe un suxeito para cada unha das seguintes oracións. Emprega a unidade indicada entreparénteses en cada caso.• (CLÁUSULA) Sentín moito __________________.• (FR. NOMINAL) _______________ utilizan o móbil o mesmo que os pavóns as súas plumas.• (FR. SUBSTANTIVA) __________________ asistiron a unha sesión do Europarlamento.• (PRONOME RELATIVO) Deille co cóbado á persoa __________________.• (ESTRUTURA COORDINADA) __________________ a nosa voz entenden.• (PRONOME) __________________ é unha grande investigadora.• (FR. COMPLEXA) __________________ saíu na procura dos náufragos.• (FR. SUBSTANTIVA) __________________ salváronse subindo aos pisos altos.

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________

________________________________________________________________



24

Agora vas traballar de linotipista. Colle os enunciados axeitados destas caixas e compón as cláu-sulas correctamente. Logo subliña, en cada caso, o suxeito e o complemento directo.

Subliña os complementos indirectos no seguinte texto.

Dixo que a aquelas horas, xa viñan sendo sobre as oito da noite, gustáballe estarasí ás escuras axexando na rúa á xente que pasaba. Cada persoa era unha his-

toria e, como pasaban tan poucas por alí, tiña tempo de imaxinalas, escribíndollementalmente unha vida a cada descoñecido, segundo me confesou. Os veciñoscoas súas historias coñecidas non lle interesaban. Dixo que cada día escribía unlibro de historias que, en chegando a noite, se esvaecía. Escribía trescentos sesentae cinco libros cada ano, bromeou el. Dixo que vivía como Sherezade, imaxinandohistorias. Xa estaba canso, dixo. E engadiu que na historia verdadeira tamén debeuchegar un momento en que Sherezade cansou e ofreceulle o seu pescozo ao verdu-go para non seguir atormentándose cada día.

Corrixe os erros dos seguintes enunciados.• Me parece que destas aprendín a lección• Díxolles que axudaríaos cando quixeran• A véspera da festa adormeceuse ben cedo• O verás se te deixan • Se decatou que perdera os billetes do avión• Vos tedes que facer o traballo axiña• Cando o veu vir escapouse a todo correr• Me verás ou non me verás• Unha roda do coche desinchárase tanto que non podía seguir así• Casouse cun irmán da miña curmá

Traerán

os camiños

atoparon

un camiño de paso

Queimaron

uns homes descoñecidos

pola alameda

ás oito en punto

que pretendían especular con elo pregón das festas

deu

Meu irmán

o val todo

pasou

abriron entre a maleza O vello profesor

a súa nai

coñecido na vila Os exploradores

na tenda

danse

aqueles rapaces Algún que levaron Os rapaces

Aquí terían moi ben as laranxas a xente



25

ESCRIBIMOS BEN

Redacta un pequeno texto onde empregues os signos de puntuación que se che indican naseguinte estrutura.

______________________________ . _____________________________ ; ________

__________________________ , ______ , ___________________________________

__________ . _______________________________________________ : __________

_______ , _________ , __________ , ________________ . ______________________

__________ ( ___________________ ). _____________________________________.

Puntúa correctamente o seguinte texto.

Ela dicíacho moitas veces nunca se acaba de coñecer totalmente a ninguén nin sequera un chega a se coñe-cer de todo a si mesmo dicíacho pero sen que nos seus beizos soase duro dramático ou triste dicíao comaquen di os camelios florecen en inverno algo totalmente cotián pero que pasa inadvertido para moitos por-que moita xente cre que as flores só nacen na primavera moita xente cre que coñece os seus veciños osseus amigos os seus familiares que se coñecen a si mesmos ti estás a pensar que non coñecías a túa irmáe agora sabes que xa non te coñeces a ti mesmo e que definitivamente nunca te chegarás a coñecer ninnunca poderás coñecela a ela.

A túa irmá chamábase Anxos...

Chamábase xa aprendiches a poñela en pasado que decontado se aprende podes dicir que non hai cousaque ensine con maior rapidez e eficacia ca a morte non sabes non sabes se é algo que teña verdadeiramentesentido dicilo a morte é aínda unha mestra recente por sorte escasa na túa vida.

Imos ver se tedes ben aprendidas as normas de puntuación. Dividide a clase en dous grupos elogo seguide as instrucións do voso mestre ou mestra para xogar a este particular Bingo da pun-tuación.



26

Coloca as comiñas onde sexa preciso.

• A película de hoxe chámase: Be cool.

• Díxome que a miña xuventude era un problema para acadar o posto.

• Penso logo existo atribúese a Descartes.

• A palabra banco é polisémica porque pode ter varios significados.

• Hai un refrán que di: A cabalo regalado non lle mires o dente.

• Eu xa lle dixen que a súa Amaia non era tan boa como parecía.

No seguinte texto hai varios signos de puntuación que non aparecen no sitio que lles corres-ponde. Detecta cales son e rodéaos cun círculo. Logo, cun lapis colócaos onde deberían estar.

Odiaba as súas amigas, elas confabuláranse para afastalo dela. ¿Non lle dixera Xulia, aoentrar, “que cada un actuase por libre”? E agora iso das; merda, ¡como dixera! Arreoulle,un puñazo a un altofalante. Sensacións fortes, si, iso dixera..., e “homes de verdade”.

O ruxerruxe da música era desproporcionado, disonante e as... luces que varrían a pis-

ta amolábano, todos eran sombras que danzaban, coma nunha orxía diabólica. Sentía a

cabeza, a piques, de rebentar. Entón todo “empezou”, a dar voltas; sospeitaba, estaba

seguro mellor dito, de que as rapazas se agachaban nalgún reservado, que tiñan unha

cita pactada con alguén. Nos seus delirios chegou a ver a Marta deixándose apaxar os pei-

tos!, recreábase unha e outra vez nesta imaxe; a cara de pracer os ollos medio fechados,

lixeiramente inclinada!, contra el, como con rexouba, e presentía que Xulia e Carme lle

facían roda; e que rían tamén, que rían del. ¡Oh como se alegraba, imaxinando para elas

unha morea de desgrazas!

Velaquí tes un texto sen puntuar. O teu mestre ou mestra fará unha lectura en voz alta paraque ti detectes onde deben ir os signos de puntuación. Lembra que para indicar un cambio deparágrafo deberás inserir unha barra inclinada ( \ ) no punto no que consideres comeza o novoparágrafo

Erguémonos e saímos ao exterior afastámonos algo da casa seguindo un camiño que había por tras dela

agás algunhas luces das vivendas máis próximas a escuridade era total malia a ausencia de nubes ollei para

o ceo unha infinidade de estrelas escintilaban por riba de nós o firmamento cubríndonos como unha inmen-

sa colcha escura mentres camiñabamos tiven a sensación de que eramos os dous únicos habitantes do

mundo perdidos naquela escuridade que me producía un estraño acougo pero as palabras de Carlos fixé-

ronme volver á realidade houbo un amor si unha persoa que coñecín ao pouco de marchares da Coruña

entre o 85 e o 87 estiven casado pero o matrimonio non funcionou a ilusión inicial foise esvaendo e ao pou-

co tempo atopámonos con que non había nada que nos unise agás algunhas vivencias compartidas que non

conseguiran arraigar separámonos de común acordo non foi difícil non había fillos polo medio logo ela

casou outra vez merecía atopar alguén mellor ca min seguimos sendo amigos aínda vén por aquí co seu

home de vez en cando pero xa non queda nin o menor sinal do amor que un día houbo entre nós.



27

No seguinte xornal localiza os termos que se corresponden coas definicións.

OS NOMES DAS COUSAS

Coa confusión, neste concorrido pleno, hai algúns elementos que custa localizar. Busca ti osseguintes elementos: Taboleiro de votacións, taquígrafo, escano, conserxe, portavoz de Aso-ciación de Disk-Jóckeys (ADJ), tribuna de oradores, xuntanza.

1- Regras que rexen o funcionamento dundeterminado organismo.

2- Proceso consistente en someter a vota-ción.

3- Proposición presentada nunha asembleapara expresar a desconformidade conalgo.

4- Reunión dos membros dunha colectivi-dade para ocuparse dos asuntos queteñen encomendados.

5- Proposta de variación ou cambio total notexto dunha lei.

6- Sala con fileiras en media lúa, xeralmen-te con fileiras concéntricas de bancadaspara os espectadores ou para os mem-bros dunha asemblea.

7- Validar unha cuestión mediante unhaconsulta popular.

8- Reunión xeral dunha corporación ouorganismo á que deben asistir todos osseus membros.

9- C a l q u e ra sala que adquire circ u n s t a n c i a l-mente importancia ou solemnidade.

10- Membro activo dunha organización polí-tica ou sindical.

11- Reunión numerosa de persoas que sexuntan cunha finalidade determinada.

12- Persoa que nun asunto actúa en repre-sentación doutra por delegación desta.



28

Completa o seguinte encrucillado.

Enche os ocos coas palabras da caixa. Fíxate en que sobra unha palabra.

edil - concelleiro - elector - competeciaconselleiro - parlamentario - solicitude - dimisión

1- Cantidades obrigatorias que os cidadáns paganao Estado para atender as necesidades públicas.

2- Facer que un corpo elástico rebote nunha super-ficie.

3- Acción e efecto de deixar de realizar as funciónse actividades propias dun cargo.

4- Consulta política directa aos habitantes dun Esta-do ou territorio para que estes se pronunciensobre un acto de goberno importante, aceptán-doo ou rexeitándoo con carácter decisorio.

5- Expresar a opinión ou participar na toma dunhadecisión mediante o sistema de votos.

6- Orde, resolución, decisión dun xefe de Estado,dun goberno, tribunal ou autoridade competentena materia.

7- Cada un dos membros dunha institución, asocia-ción ou asemblea que ten o dereito a participarnos debates da directiva.

8- Número mínimo de membros dunha asembleaque deben estar presentes para teren validez osacordos tomados.

9- Prezo, importe ou porcentaxe fixados dalgunhacousa.

• Marco presentou a súa _____________ como axudante da Escola de Idiomas. • Ten que ir á outra ventá, porque a expedición dese carné non é _____________ nosa. • Teremos que redactar de novo a _____________ para a bolsa.• Se vostede é un potencial _____________, comprobe a súa tarxeta do censo.• O _____________ independente Bravo Casal foi cesado a semana pasada por irregularida-

des nas contas municipais. • Xosé Lois Armesto, _____________ nas cortes, manifestou a súa intención de afastarse da

política dentro dun ano.• Ricardo díxome que lle habiamos enviar una carta ao _____________ de educación para

notificar o comezo do proxecto.

1

4

7

5

9

6

8

2

3



29

A LINGUA POR DENTRO

Nos seguintes enunciados faltan os complementos circunstanciais. Completa co tipo de uni-dade indicada en cada caso.

• Foi ___________________________ e mercou unha bolsa.CCL (fr. preposicional)

• Se queremos chegar a tempo temos que saír ___________________________.CCT (fr. adv.)

• Encontrámolo ___________________________.CCL (cláusula)

• Aquel lugar ___________________________ me puña medo cando me atopaba só.CCT (adverbio)

• A manifestación saíu ______________________ e chegou ______________________.CCL (fr. prep.) CCL (fr. prep.)

• Quedamos para cear ___________________________.CC compañía (fr. prep.)

• Temos que recoller as notas de fin de curso ___________________________.CCT (fr. nom.)

• _________________________ invitamos aos rapaces e rapazas do barrio, pero non sempre.CCT (loc. adv.)

• ___________________________ fomos dar un paseo polo paseo marítimo.CCT (fr. adv.)

• ___________________________ quedamos abraiados diante da súa magnitude.CCT (cláusula)

Escribe oracións cos seguintes verbos que esixen suplemento.

• Abusar de ______________________________________________________________• Arrepentirse de ___________________________________________________________• Coidar de ______________________________________________________________• Agardar por _____________________________________________________________• Tirar con _______________________________________________________________• Pensar en _______________________________________________________________• Botar por _______________________________________________________________

Constrúe enunciados segundo os seguintes esquemas.

• SUXEITO + PREDICADO + ATRIBUTO (adxectivo) ____________________________________________________________

• SUXEITO + PREDICADO + ATRIBUTO (frase adxectiva) + CC ____________________________________________________

• SUXEITO + PREDICADO + C. PRED. (fr. adx.) + SUPLEMENTO ____________________________________________________

• SUXEITO + PREDICADO + ATRIBUTO (cláusula) _____________________________________________________________

• SUXEITO + PREDICADO + ATRIBUTO (fr. nom.) ______________________________________________________________

• SUXEITO + PREDICADO + ATRIBUTO (fr. subs.) ______________________________________________________________

• SUXEITO + PREDICADO + ATRIBUTO (fr. prep.) ______________________________________________________________

• SUXEITO + PREDICADO + C. PRED. (fr. nom.) ______________________________________________________________



30

Completa o texto coas preposicións ou locucións prepositivas axeitadas. Ten en conta as posi-bles contraccións cos determinantes.

Completa os seguintes enunciados escollendo os adverbios e locucións axeitadas das do re c a d ro.

• Non sei que será de Azucena pois só vén visitarnos _______________• Chegou á casa e _______________ plantouse diante da televisión.• Protestaron moitas veces e _______________ que aumentasen os orzamentos.• Está tan namorado que _______________ non sabe nin onde vive.• Hai que gobernar esa billa que deita auga _______________.• Teus pais volverán á casa _______________ de marzo, meu fillo.• Estaban todos escoitando a noticia sobre o accidente e _______________ entrou a madri-

ña pola porta.• Quero que o fagas _______________ pois urxe entregar hoxe todo o traballo.• Se tes que conducir vai _______________ que está un tempo moi malo.• Vouno facendo _______________ porque é unha tarefa moi cansada e aburrida.• Timbrou no porteiro automático e _______________ baixou Xoán co seu sorriso de verán.

POR VECES, DE SOCATO, ARREO, DE VAGAR, COA MESMA, AO RARO, DE CAMIÑO, NOS CABOS, AOS POUCOS, DE ALÍ A POUCO, AO CABO

Foi daquela cando chegou _______ os meus oídos un ruído que me xeou o san-gue. Era coma o producido _______ unha intensa vibración, e procedía ___ o

interior _______ a vitrina. Mentres eu trataba _______ identificar aquel son queme suxería realidades terribles, a muller sacou unha caixa _______ unha bolsa quedeixara _______ o chan e baleirou o seu contido dentro _______ a urna. Os agu-dos chíos ___ espanto e os ruídos apagados _______ as carreiras frenéticas que sesucedían _______ _______ a vitrina fixéronme adiviñar axiña cál era o contido_______ a caixa.

Foi _______ aquela cando decidín intervir. Prendín a lanterna e corrín cara_______ a muller, mentres lle berraba que se detivese. Puiden ver o seu rostrodominado _______ a sorpresa, non agardaba a miña súbita aparición. Pero eutampouco agardaba o golpe que recibín _______ detrás, _______ un obxecto moiduro que só chegou _______ rozarme _______ a caluga é acabou impactando_______ o meu ombro.

Caín _______ o chan, atordado, aínda que non cheguei _______ perder_______ todo o sentido. ___ a posición _______ que me atopaba vin a figura_______ un home, _______ dúbida o que me golpeara, que estaba agora __________ ___ a moza. _______ _______ unha conversa ansiosa, _______ a quenada entendín, os dous volveron arrimar a vitrina e marcharon _______ perderse_______ as sombras _______ o corredor. O lóxico sería berrar _______ atraer aatención _______ o vixilante, se cadra aínda había tempo _______ impedir afuxida, pero puido máis a miña curiosidade científica. _______ as poucas forzasque me quedaban, funme arrastrando _______ o lugar onde estiveran a moza emais o home. Cando por fin me atopei _______ ___ a vitrina, enfoqueina_______ .a lanterna para ver o que ocorría _______ o seu interior.



31

ESCRIBIMOS BEN

Divide as palabras máis próximas ás liñas.

Divide as seguintes palabras de todos os xeitos posibles.

Por exemplo: ter-mómetro, termó-metro, termóme-tro

Amikwu, o máis pequeno dos cinco fillos de Uchendu, ía tomar unha novaesposa. Xa se pagara o prezo da noiva e se celebraran todas as cerimonias

menos a última. Amikwu e os seus levaran viño de palma aos parentes da noivaunhas dúas lúas antes de que OKonKwo levara a Mbanta. Así que chegara a horada cerimonia de confesión, que era a derradeira.

Acudiron todas as fillas da familia, algunhas tiveran que facer unha longa viaxedende os seus fogares en aldeas lonxanas. A filla maior de Uchedu chegara de Obo-do, que quedaba a media xornada de distancia. Tamén chegaran as fillas dos irmánsde Uchedu. Era unha reunión umuada completa, igual que cando morría alguénna familia. Había vinte e unha fillas.

Sentaron nun gran círculo no chan e a noiva sentou no centro cunha galiña naman dereita. Uchendo sentou ao seu carón, empuñando o bastón ancestral dafamilia. Todos os demais homes estaban sentados fora do círculo, mirando. As súasesposas miraban tamén. Era o final da tarde e xa se poñía o sol.

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

arrieiro _______________________

anoitecer _______________________

oitocentos _______________________

calefacción _______________________

corrección _______________________

acceso _______________________

omitir _______________________

ningunha _______________________

minguar _______________________

irreprochable _______________________

vestiades _______________________

argüirades _______________________

supermercado _______________________

hiperactivo _______________________

intercambiable ______________________

realzar _______________________



32

Observa a seguinte receita e indica os erros de formato de presentación que se dan nela.

Nun folio á parte, fai unha copia manuscrita do seguinte texto mecanografado. Logo inter-cámbiaa co teu compañeiro/a e faille as anotacións precisas no tocante aos aspectos relativos ásúa presentación.

Despois duns días de hotel concentrei os meus esforzos en buscar unha vivenda en réxime de alugueiro. Máis ben con-centreinos en atopar unha vivenda digna en réxime de alugueiro que non supuxese un desembolso superior ó salariointerprofesional mínimo de media xornada. Visitei acolledores subterráneos aconsellables se o que a un lle interesa éhibernar, bohemios áticos para ananos, admirables construcións feitas en ocos de escaleiras, habitacións con campin-gás e armario compartido, e algún nicho con ventá. E aprendín a ler as mensaxes en clave empregadas por caseiros eaxencias nos anuncios. «Con calefacción»: pódeselle poñer un radiador alí naquela esquina. «Soleado»: non ten cale-facción. «Amoblado»: os caseiros non teñen trasteiro onde gardar todo isto. «Moi soleado»: cómeo a humidade. «Sóestudantes»: zulo. «Non estudantes»: esixen carné de doante de órganos para extracción de ril. «Con lavadora micro-ondas, televisión e vía dixital»: entón, non ten teito.Un esforzo lamentable. Finalmente decidín imitar a poboación autóctona e ir vivir cunha xente que coñecín nun bar eque tiña un cuarto libre. Certamente as condicións da vivenda non melloran, pero entre catro lévase mellor. Comezoincluso a sentir certa simpatía polos meus compañeiros de piso e mesmo levo con máis ánimo estar aquí, lonxe domundo coñecido. E xa sei dicir carallo e servesa. Que é case como saber falar iso que aquí chaman galego.

DR. Shish

(Extraído de Vieiros, 29/02/2004 María Lado)

C o r r i xe os as-pectos que fanque este textonon estea benp re s e n t a d o.

Fabas con ameixasIngredientes-350 gr de garavanzos aproximadamente-400gr de ameixas-un tomate maduro-unha cebola pequenafariña-un dente de allo-aceite.-sal.

Quéntase a auga nun pucheiro,bótanse os garavanzos ecócense.Bótaselle un pouquiño de sal.

Escurrense as ameixas e lávanse.Póñense na tixo-la con medio vaso de auga e dáselle bastante lumepara que se abran e logo escúrreselles o líquido.

Quéntase un pouco de aceite na cazola debarro.Despois frítese a cebola e o allo.Engádeselle otomate, mestúrase todo xuntiño e deixase dez min conpouco lume, e por último,bótanse as ameixas,escúrrenseben os garavanzos e engádese na tixola...... e listoparaservir.



33

OS NOMES DAS COUSAS

Imaxina que es a tendeira deste posto e que recibes a inesperada visita do inspector de Sani-dade. Este trae consigo unha lista dos alimentos que vendes no teu posto. Ensínalle os ali-mentos que pide e explícalle cal é a súa composición.

Indica outras acepcións, que non teñan que ver co entroido, para cada unha das seguintes palabras:

Morro: Parte da cabeza dalgúns ani-mais onde está a boca e o nariz.

Orella: Doce do entroido, feito de fari-ña, azucre, ovos, anís, manteiga, etc.

Cachola: Cabeza do porco salgada.

Xema: Parte globosa central do ovo, decor amarela.

Soá: Parte do porco que se correspondeco espiñazo.

R a x o: Cada unha das dúas tiras de carnem a g ra que están situadas ao longo dolombo do porco, unidas ao espiñazo.

Pantalla: Máscara con que se cobre acara no entroido nalgúns lugares, parti-cularmente no sur da provincia deOurense.

Carauta: Máscara que se coloca dianteda cara para tapala.

__________________________________________________________________________________________________________________

______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________________________________

1 _____________________________2 _____________________________3 _____________________________4 _____________________________

5 _____________________________6 _____________________________7 _____________________________8 _____________________________

4 27

3



34

Identifica os seguintes debuxos e busca entre a morea de sílabas o nome que lles corresponde.

Escolle o verbo máis axeitado para cada frase.

• Cando esteas a facer a masa para a pizza, debes ______________ o lévedo tépedo.

• Non ______________ o touciño coa velocidade, que son cousas ben distintas.

• Tes que deixar ______________ o leite vinte días para obter un requeixo ben compacto.

• Ese cacharro fai de todo menos ______________ a pasta; non cumpre ben a súa función.

• Non lle metas o dente ao xamón, que aínda ten que ______________ uns meses máis.

• Se padeces tanto do estómago non deberías ______________ as comidas.

• Na receita non poñía nada de ______________ tomate á pasta.

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

___________________________

TAS

TA

CA

LAN

NAS

ROS

com QUEICA

XES

FRA

SA

mesturar - incorporar - callar - engadir - sofritir - curar - escoar

1 2

45

3

6

7

8 9

10

11



35

A LINGUA POR DENTRO

Estaba eu asimilando a confirmación das miñas certezas cando aquel home,

case debera dicir «aquela cousa», volveu a vista na nosa dirección, aínda que a

quen deu en fitar foi á muller que me precedía. Isto sentino eu porque aínda que

aquela mancha pálida que era o seu rostro enviou o que eu chamaría algo así como

unha vaga de maldade na nosa dirección, eu sentín que aquilo, todo aquel odio, ía

dirixido á nosa amiga , a acompañante de Xacobe, sen contar con que eu me abri-

gara detrás do toro dunha daquelas árbores. E ela acusou inmediatamente o golpe

pois vin como se encartaba e pouco a pouco caía naquela lameira que era o paseo

cheo de pozas. Lembro perfectamente que o seu acompañante, o candidato Xaco-

be, parecía pedir por ela, implorar, humillarse, perante aquela figura que entón

botou a andar cara a nós. E daquela, agardo que os meus irmáns me crean, puiden

comprobar que tamén el coxeaba dunha perna. Como se fose unha burla diabóli-

ca, pensei, como se tivese reparado tamén en min e me arremedase humillarme. É

sabido que o Maligno gosta de buscar en nós o que máis nos doe para ofuscarnos

e por escarnio, cando non pode coa nosa Fe. Aquilo encheume de rabia. Ademais

eu, por algún motivo sentín que era a miña responsabilidade mirrar por aquela

muller, xa que estaba soa alí sen que ninguén a puidese valer, saín de detrás da

árbore que me defendía un pouco daquela tempestade de chuvia violenta e da olla-

da daqueles dous que se achegaban, o ameazante e o seu suplicante, e fun cabo da

muller para axudala a erguerse.

Identifica as cláusulas subordinadas adxectivas do seguinte texto. Encadra entre corchetes acláusula a que pertence cada unha e subliña a cláusula de relativo indicando asemade a fun-ción sintáctica que está a desenvolver.

Substitúe as cláusulas subordinadas dos seguintes enunciados polo adverbio máis axeitado.

• Cando cheguei arriba emprendín o regreso pola estrada da costa.• Sentín unha inmensa alegría cando albisquei as luces dos primeiros edificios da vila.• Estaba agardando no lugar onde me esperaba todos os días.• Montou o aparello segundo indicaban as instrucións.• Podes dar con eles facilmente xa que viven onde remata a estrada da granxa.• Fixemos as cousas coma se non tivésemos présa.• Puxo os pratos segundo lle mandara a súa avoa, no chineiro da cociña.



36

Clasifica as seguintes cláusulas subordinadas construídas segundo sexan adxe c t i vas ou adve r b i a i s .

1. Non me preguntes por el, non sei onde vive agora ❏ ❏2. Si, home si, vive no lugar onde viviu toda a vida ❏ ❏3. Atopeinos na beira do mar onde os deixara ❏ ❏4. Tanto buscar nas chaves e estaban onde as deixara ❏ ❏5. Preguntoume de onde viña a esas horas ❏ ❏6. Preguntoume polo lugar onde estiveramos ata esa hora ❏ ❏

Completa as seguintes cláusulas coa subordinada indicada en cada caso.

• O goberno decidira a construción dunha nova estrada _____________________ (cláusula de inf.)

_____________________ (que + cláusula)

• O profesor ordenou entrar en clase aos rapaces que estaban no corredor

___________________________ (que + cláusula)

___________________________ (fr. nom. )

• O cartel de entrada ao instituto prohibía o consumo de chicles no recinto escolar

_________________________ (cláusula de infinitivo)

_________________________ (que + cláusula)

• Esperaba superar todas as materias do curso ___________________________ (que + cláusula)

___________________________ (fr. nom.)

Coloca no seu lugar os adxectivos, adverbios e substantivos do seguinte texto.

ADXECTIVA ADVERBIAL

adxectivos____________________________________________

adverbios____________________________________________

substantivos____________________________________________

Foi dese xeito como, ao baleirar os caixóns do aparador, atopei unha pequena ciaxade cartón azul que tiña escrito na tapa «Pontebranca 1972-73». Ao abrila, compro-

bei que estaba chea de tiras de negativos fotográficos, todos protexidos con papel decelofán; sen necesidade de miralos, axiña adiviñei que estaba diante das fotos que miñanai fixera durante a estancia na vial. Naquela etapa a mamá apaixonábaa a fotografía,e tiña na casa un laboratorio pequeno onde revelaba as fotos que facía. Foi ela quen meregalou a primeira máquina que tiven e foi tamén da súa man como mirei ao contra-luz algúns daqeles negativos, aceleróuseme o corazón: ademais das moitas fotos quequitara mamá, alí estaban tamén as que fixera eu durante aqueles meses, pois era miñanai quen se preocupaba de gardar e arquivar os negativos dos dous.

Ao día seguinte levei a positivar todo aquel material a un laboratorio fotográfico.Cando fun recoller as fotos, dous días despois, sentín como se de repente alguén metrasladase no tempo e me levase de volta á Pontebranca da miña adolescencia. A unhavila en branco e negro, como era a vida daqueles anos neste país. A un tempo frío esolidificado, pois aquelas imaxes reflectían unhas vidas que xa só existían no papel.



37

ESCRIBIMOS BEN

Pon en maiúsculas as palabras que o precisen na seguinte noticia periodística.

Completa o seguinte texto poñendo en maiúsculas ou minúsculas as palabras indicadas encada caso.

« Guadalajara, 6 de Abril. O __elegado en España da ONG internacional __rgani-zación da __atura __lobal, Tre vor Bi s h o p, denunciou o roubo con violencia de

que foi obxecto na madrugada de onte por parte de dous membros da súa propia _rga-nización. Bishop viaxaba no tren nocturno Ba rc e l o n a - Madrid, cun maletín que contiña__incocentos __il dólares (uns 75 millóns de pesetas) destinados a unha __ampaña__umanitaria. Segundo Bi s h o p, o mozo C.S.M., de vinte anos, compañeiro de __rgani-zación, presentouse cunha rapaza que o acompañaba no coche-cama onde el durmía.A g re d i ron a Bishop e apoderáronse do maletín. Avisado o __nterve n t o r, e despois dunhapersecución en que part i c i p a ron outros viaxe i ros, a parella, co diñeiro, saltou do tren enm a rcha, nas cercanías de Gu a d a l a j a r a .

»A __rganización da __atura __lobal, con sede en Xenebra, é coñecida polo carácterradical que dá ao concepto de “__xuda __umanitaria”. Os seus __irixentes nunca re xe i t a-ron a confrontación cos ___obernos e as __utoridades __nternacionais. Como se re c o r-dará, entre outros incidentes, o pasado ano foron detidos algúns dos seus membros des-pois de sabotar o barco en que o __oberno __rancés pretendía enviar __esiduos_ _ a d i o a c t i vos a un país do ___erc e i ro ___undo. Así mesmo, pre s e n t a ron repetidas denun-cias polos abusos das ___orzas de ____ntervención da ONU.»

De b a i xo aparece un comentario titulado: «___áis __ena que ___loria». Lido en diago-nal, dicía que algunhas ONG teñen moi boa vontade, pero que os seus membros, de can-do en vez e arrastrados por delirios salva d o res do mundo, en lugar de axudar, estorban.

«forza de alimentación»: aprendendo a axudar

Os xogadores dirixen aos traballadores das organizacións humanitariasque tentan axudar aos pobres.



38

Enuncia a regra a que responde cada un dos seguintes enunciados.

• O presidente do goberno anunciou que ía ter unha reu-nión co voceiro da oposición

• Monet é un dos máis grandes pintores do impresionis-mo francés.

• A aquel compañeiro de clase chamábanlle o Plasta.• Unha das películas máis famosas dos últimos tempos é

A guerra das galaxias.• A lei publicouse onte no DOG.• No preámbulo da lei maniféstase claramente cales son

as intencións da mesma.• O alcalde visitou onte as obras do novo auditorio.• O próximo xoves teremos exame de matemáticas.• Os delegados de todos os cursos reuníronse onte coa

xefa de estudos.• Que significaba aquilo? Afogaba de impaciencia.• Os membros do club realizaron unha expedición ao

Polo Norte.

Corrixe os erros de uso das maiúsculas que parecen no seguinte texto.

_________________________

__________________________________________________

__________________________________________________

___________________________________________________________________________

__________________________________________________

_________________________

As Tabaqueiras gastan 40 euros en publicidadepor cada un do Estado en previr o tabaquismo



39

Completa o seguinte encrucillado

Sela cada carta co selo que lle corresponde.

OS NOMES DAS COUSAS

2

3

6

9

5

7

10

12

11

8

1

4

Horizontais

2 Que se fai ou se di en confianza ousegredo.

3 Abreviatura da persoa ou entidadeque envía algo.

4 Nome escrito pola mesma persoa,normalmente acompañado da rúbri-ca, en documentos ou cartas paraasumilas ou autentificalas.

6 Pasta sólida que, fundida, se empregapara selar cartas, paquetes, etc.

7 Domicilio dunha persoa. 9 Saco grande.

10 Deixar marcada por presión nunhacousa a imaxe doutra diferente.

12 Parte ou peza dunha cousa que que-da montada sobre outra.

Verticais

5 Aparello de telegrafía rápida quet ransmite directamente un textomecanografado.

1 Nome e enderezo da persoa ou enti-dade que envía algo.

8 Utensilio de oficina, empapado entinta, que se emprega para humede-cer os cuños ou selos de marcar.

3 Ao revés, poñer ou imprimir o selo. 11 Lugar onde se botan as cartas que se

envían por correo ou de onde serecollen as que se reciben.

seloestampar fardo

rubricar

sinal

imprimir

paquetetimbre

franquearasinar



40

Parece que os carteiros andan hoxe un pouco despistados, xa que lles sobra unha carta en cadasaca. Axúdalles a retirar as cartas que non pertencen ás sacas xustificando a túa elección.

Escribe a familia léxica das seguintes palabras.



41

A LINGUA POR DENTRO

Transforma os enunciados subliñados en cláusulas subordinadas substantivas de significadoequivalente.

O detido solicitou a presenza dun avogado

Non me sorprendeu en absoluto o regalo da bicicleta

Os xornais desta semana falaron sobre o desastre de Barcelona

O alcalde prometeu a construción dun novo centro polideportivo

Todos se sentiron satisfeitos do seu éx ito nas Olimpía das

Esta afeito á lectura da prensa diaria

A cidadanía e stá moi preocupada coa subida do prezo da gasolina

Os deputados pretendía n a aprobación dunha nova lei sobre a clonación

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

_______________________________

Transforma as cláusulas subordinadas substantivas en adxectivos ou frases adxectivas de signi-ficado equivalente.

• Xurxo quedou para cear cunha rapaza que é da Mariña lucense.

• Falaban nun ton de voz que oiamos con moita dificultade.

• No Nadal, regaláronlle un coche que dirixe a distancia.

• O presidente Arxentino visitou a casa en que naceu Rosalía de Castro.

• Estes días nos que tanto choveu pasaran á historia da meteoroloxía.

• A saída da baía, que se atopaba na cidade herculina, foi moi dificultosa e chea de perigos.

• O gañador da lotaría de Nadal era unha persoa á que a fortuna lle sorrira.



42

Separa os substantivos en dous grupos segundo sexan masculinos ou femininos.

Transforma as seguintes cláusulas nunha unha única que conteña unha cláusula subordinadaadxectiva, coma no exemplo:

MACEIRA, DOTE, MARXE,CUME, MEL, TIL,

SÍNDROME, ELE, COUCE,SAL, LEITE, ORIXE,

SINAL, LABOR, ACNE,VERTIXE, DIADEMA, ÉNFASE,COLITE, CUSPE, ENXOVAL,

PONTE, LONGAMETRAXE, GUME,SÍNTOMA, SERVIDUME, PUBE,

CUTE, SÍNDROME, CASETE,CONTRASINAL, XIZ, AROMA,COXA, PANTASMA, COMETA,

CÓLERA, LAVALOUZA, INSECTICIDA,AVE, AUGARRÁS, VIDEOCASETE,

DÍNAMO, ORBE

• Regaleille un reprodutor de MP3. Posuía unha sonoridade moi boa→ Regaleille un reprodutor de MP3 que posuía unha sonoridade moi boa

• Ten dous coches antigos. A súa carrocería necesita un repaso.______________________________________________________________________

• Asaltaron un avión. Levaba pasaxeiros rusos.______________________________________________________________________

• Un camión chocou contra a fachada dun restaurante. Estaba a celebrarse unha voda.______________________________________________________________________

• Deume a probar unha copiña de licor. Ao principio tiña un lixeiro sabor amargo.______________________________________________________________________

• A rapaza é curmá do meu cuñado. A rapaza traballa de conserxe no concello.______________________________________________________________________

• Eu lembraba aquel camiño. Agora é unha estrada. A estrada baixa entre casas con xardínsmoi coidados.______________________________________________________________________

• Fun a Londres con dous amigos. En Londres pasámolo moi ben.______________________________________________________________________



43

ESCRIBIMOS BEN

Imos facer unha competición entre toda a clase. A ver quen logra máis puntos nesta barracada abreviación. Apunta ben e acerta de que tipo son as abreviacións da barraca: abreviatura,símbolo, acrónimo ou sigla.

Escribe os acrónimos dos seguintes enunciados.

• Organización Internacional do Traballo. . . . . . . . . . . . . . . . . . ___________________• Asociación Española de Banca Privada . . . . . . . . . . . . . . . . . . ___________________• Boletín Oficial do Estado . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ___________________• Centro de Orientación e Información Universitaria . . . . . . . . ___________________• Consellería de Ordenación do Territorio e Obras Públicas . . . ___________________• Empresa Nacional de Electricidade, Sociedade Anónima. . . . . ___________________• Fondo Monetario Internacional . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ___________________• Instituto Galego de Artes Escénicas e Musicais . . . . . . . . . . . . ___________________• International Standard Book Number . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ___________________• Lei de Reforma Universitaria. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ___________________• Organización das Nacións Unidas

para a Educación, a Ciencia e a Cultura . . . . . . . . . . . . . . . . . ___________________• Organización Mundial da Saúde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ___________________• Universidade Nacional de Educación a Distancia . . . . . . . . . . ___________________

BUPBanestocm

cal

vid.apdoa

AdegaAI

p.m.

SIDAInternetkm

InterpolINE

Inem

FEVEW

ILG

hab.

feb.Sergasdpto.

NE

m2

ESOv.gr.

CNLIcona

MB

DOG

FenosaFinsa

H

nom.col.FM

par.CPU

NIF



44

Escribe os acrónimos que se corresponden cos seguintes enunciados.

• Asociación para a Defensa da Natureza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ___________________

• Fondo Europeo de Desenvolvemento Rexional . . . . . . . . . . . . . . . . ___________________

• Fundación Empresa-Universidade Galega. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ___________________

• Instituto de Conservación da Natureza . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ___________________

• Rede Nacional de Ferrocarrís Españois . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ___________________

• Asociación Española de Normalización e Certificación . . . . . . . . ___________________

• Instituto Nacional de Servicios Sociais. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ___________________

• Servizo Galego de Saúde . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ___________________

Corrixe os erros ortográficos das seguintes abreviacións:

• Tráeme os DOGAS do mes de setembro para ver se saíu a orde da Xunta.

• Durante os secs. XVII e XVIII apenas se escribiron obras literarias en galego.

• A placa do meu ordenador funciona a 32 bites.

• Ver os caplos. 5 e 28 da presente edición.

• Enviar os seguintes artigos:2 tlfs. móbiles.500 fol. de cor branco.

• Representarase a obra de teatro no Colexio dos Ps. Franciscanos.

• Na reconstrución do país despois do terremoto participaron moitas ONGs, como Médicossen fronteiras e Mans Unidas.

• Vtdes deben estar presentes cando falemos co seu fillo.

A ver se es quen de desenvolver o significado das seguintes abreviaturas. Entre paréntese podesatopar unha pista.

• USC (aquí estúdase) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . __________________________________

• RAG (aquí sábese moito de letras) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . _____________________________________________

• PVP (vainos moito ao peto) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . _____________________________________________

• INSS (anda a voltas cos enfermos). . . . . . . . . . . . . . . . . . . _____________________________________________

• CSIC (aquí hai uns señores que din son moi científicos). . _____________________________________________

• IVE (non nos gusta pagalo, pero é o noso deber) . . . . . . . . _____________________________________________

• INEF (aquí din que se poñen en forma) . . . . . . . . . . . . . . _____________________________________________

• IRPF (descóntano todos o meses) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . _____________________________________________

• IPC (dinos se sobe ou baixa a «vida») . . . . . . . . . . . . . . . . . _____________________________________________



45

. Te redes que adiviñar as seis palabras relacionadas coa adminis-tración local preguntándolle ao voso mestre ou mestra letra por letra. Por cada letra escollida quenon estea nas palabras (no abecedario podedes ir marcando cun lapis as letras que vaian saíndopara non repetilas), o voso mestre engadirá unha parte do aforc a d o. Se o mestre consegue re m a-tar o debuxo antes de que adiviñedes a palabra, perd e redes o xo g o. Unha vez rematedes, pode-des buscar outras palabras para xogar por parellas. Prestade moita atención e

OS NOMES DAS COUSAS

• Comproba os teus datos no _______________ municipal antes de ir votar.

• Na universidade non pago as _______________ de matriculación porque son filla de fun-cionario de Educación.

• O alcalde de Meixón delegou as súas funcións en materia de urbanismo no ____________.

• Se non se solventa o problema do Hospital Xeral presentaremos un escrito a ____________.

• O _______________ de Loureiro visitou onte os seus 100 conveciños.

• Achégate á _______________ para facer o teu carné xove.

• A actual corporación municipal escolleu onte por votación o novo _______________ decultura.

• As peixeiras están en xeral satisfeitas coa remodelación da ________________.

A B C D E F

G H I K L M

N Ñ O P Q R

S T U V X Z

1 . A

2 . P

3 . R

4 . X

5 . O

6 . C

Completa as seguintes frases coa palabra que lles corresponda.

PADRÓN, CONSELLERÍA DE MULLER E XUVENTUDE, EDIL,PRAZA DE ABASTOS, PEDÁNEO, TAXAS, TENENTE DE ALCALDE, SANIDADE



46

Busca nesta sopa de letras 6 conceptos relacionados coa administración local. Lembra quepoden estar compostos por dúas palabras.

Escribe a familia léxica das seguintes palabras.

concello ➭ _________________________________________________________varrer ➭ _________________________________________________________urbanismo ➭ _________________________________________________________mercado ➭ _________________________________________________________

Aplícalle a taxa que lle corresponde a cada municipio, segundo o seu xentilicio.

B A Q W E R T U I O P A S D F G H

K E L Ñ Z A I U Q O R R A P X C V

B N N A M Q W B E N E S L O U R O

Q W E E R T U P A R R O Q U L P A

I O P A S E D F G H K L Ñ Z X C V

B N M Q W T E R C T U O M N Z O A

O Q W E R N A U P A A S X D F I R

G R U K L E Ñ R I O M Z X I C R R

V B D N O I P A S D F I G H L O A

A Z X E C B E V B O U M Ñ L K T B

Q W E R N M T U I O C P A O S S A

D F G H K A L Ñ Z X C I V B S I O

N M Q W E O N R T U I O A P A S P

S O D F G I H Z K L Ñ Z X L C N E

V X B N M D Q W A E R T U I L O R

O U P A S E D F G H K L Ñ Z X C G

V L A X E M I C A C A L I D A D E



47

A LINGUA POR DENTRO

Une os puntos que secorresponden con aque-las cláusulas que n o nposúen unha subordina-da temporal no seu inte-rior e obterás o debuxoque se esconde detrásdeste revolto de puntos.

1. Escondeu o coche onde non o podían ver os seus perseguidores.2. Instalouse unha familia de inmigrantes onde nos viviamos.3. Dáme moito arrepío sempre que me subo a unha desas atraccións.4. Debemos rematar o traballo antes de marcharmos de excursión.5. O guindastre levou os coches que estaban mal aparcados.6. Segundo me contou Antía, Xurxo anda a facerlle as beiras a Helena.7. Cada vez que te ve ponse toliño de contento.8. Preguntou polo médico de quen lle falara eu.9. Atópase á volta da próxima curva a cidade onde naceron.

10. Conforme se fai maior ponse máis interesante.11. Agora que non me ve vou coller unha lambetada.12. Teño tempo dabondo ata que vós veñades.13. Montou o xoguete segundo indicaban as instrucións.14. Prometeume sinceramente que non chegaría tarde.15. Non ben morreu o seu tío pechou a casa e marchou dalí.16. Se vén hoxe seguro que chegará moi tarde.17. Sempre que lle pregunto pola súa irmá contesta con evasivas.18 . Saíu a escape en canto rematou de xantar.19. Preguntáronnos como fixeramos para chegar alí.20. Ao chegardes á vosa casa chamade por teléfono.21. Paseando eu pola terraza comezou un incendio no edificio de enfronte.22. Malia o mal tempo sairemos igual de paseo.23. Marchou de alí ao velo entrar pola porta.

1• 2

•

5•

6•

8•

16•

10•

13•

14•

3• 4

•7•

9•

19•

11•

12•

15•

17•

18•

20•

•22

•23

21•

Constrúe cláusulas subordinadas segundo os seguintes esquemas. En cada cláusula subordina-da debes empregar un adverbio diferente de xeito que non se repita ningún.

• CCT + PRED. + CCM (cláusula sub. adv. modal) _______________________________________• SUXEITO + PRED. + CCL (cláusula sub. adv. locativa) ___________________________________• PRED. + CCL + CCM (cláusula sub. adv. modal) _______________________________________• PRED. + CCT + SUPL. + CCT (cláusula sub. adv. temporal) ________________________________• SUXEITO + PRED. + CD + CCL (cláusula sub. adv. locativa) _______________________________• PRED. + CD + CCL + CCT (cláusula sub. adv. temporal) __________________________________



48

. Completa estes enunciados cos adverbios e locucións adverbiais de tempo e modo axeitadas.

• Non te apures a facer o traballo: faino .• Quero que fagas isto sen perda de tempo.• Non fagas as cousas fainas con sentidiño.• Estudaba pero non daba aprobado a materia.• Sempre tiras a roupa e queda todo estrado por todas as partes.• Érgome moi para ir ao colexio.• Si que pensou o que estaba facendo, fíxoo .

Substitúe o adverbio ou locución adverbial das seguintes cláusulas pola subordinada adverbiallocativa ou modal axeitada.

• Atoparon uns restos prerromanos alí __________________________________• Saíu rapidamente pola porta de atrás así __________________________________• Cortáronlle o pelo a mantenta __________________________________• Por que non poñedes a mesa acolá __________________________________• Comezou a estudar medicina daquela __________________________________• Fixeron o seu traballo de balde __________________________________• Baixou do monte por alí __________________________________• Colocáronse nos asentos así __________________________________

Clasifica as seguintes cláusulas construídas con onde e como segundo sexan adverbiais, subs-tantivas ou de relativo.

• Non sei onde viven agora os meus curmáns _______• Construíron unha casa na aldea onde naceron _______• Os meus tíos viven onde sempre viviron _______• Descoñezo como lles está indo o curso nestes momentos _______• Fago os exercicios como me dixo o profesor de matemáticas _______• Aparquei o coche da forma como me indicou meu pai _______• Esperaron por nós onde remata o camiño asfaltado

e empeza o sendeiro do monte _______

Completa os seguintes enunciados cos adverbios de lugar axeitados.

• Vente para ___________ rapaz que ___________ vai moito frío.• Xoana vive en Vigo ___________ do mar.• ___________ da miña casa están construíndo un grande hipermercado.• ___________ estudan os teus fillos?• Cortou o pelo ___________ case a cero.• ___________ aí o tes ___________ túa, es un despistado.• Non vas a ___________ quedas aquí con nós.



49

ESCRIBIMOS BEN

Neste cartel dun edificio de oficina falta por escribir correctamente as profesións dos seus ocu-pantes. Escríbeos ti correctamente.

Indica o feminino das seguintes palabras, ben co sufixo ou engadindo un artigo.

• contable ________________________ • tecelán _____________________________

• cortesán ________________________ • xastre ______________________________

• internista _______________________ • axente _____________________________

• químico ________________________ • militar _____________________________

• artista __________________________ • comentarista ________________________

• oficial __________________________ • aprendiz ___________________________

• pinche _________________________ • copista _____________________________

• médico _________________________ • comerciante ________________________

• delineante ______________________ • dentista ____________________________

• celador _________________________ • notario _____________________________

• músico _________________________ • fiscal ______________________________

• xuíz ___________________________ • comisario __________________________

XOSÉ MARTÍNEZ LÓPEZ

ANTÓN CASTRO MARTINEZ

Médic..... cirurxi.....Piso 5º Of. 18

ELVIRA SOUTO LÓPEZ

Procurad..... dos TribunaisPiso 3º Of. 2



50

Escribe as palabras de xéne-ro contrario ás da columnada dere i t a .

Coloca cada palabra no seu lugar, segundo sexan masculinas ou femininas.

Substitúe o masculino xenérico nestes enunciados por outra alternativa non sexista.

• Os alumnos de 4º re a l i z a ron unha excursión ao Coure l .• Os traballadores da empresa puxéronse en folga para reclamar melloras salariais.• Os rapaces do pobo fixe ron un magosto e convidaron a todos os veciños a celebralo con eles.• Os pro f e s o res do centro celebraron o día do seu patrón cunha comida campestre .• O home acostuma a ser pouco coidadoso co medio que o rodea, destruíndo moitos hábitats naturais.• Os médicos do hospital puxéronse en folga para protestar pola destitución dun compañeiro.• O decreto do alcalde invitaba a todos os veciños a participar na conmemoración do día da Constitución.• Os usuarios do serv i zo de autobuses pro t e s t a ron pola exc e s i va lentitude destes.• Os pais de alumnos do centro celebraron a súa festa anual no recinto da feira exposición.

D A CABALEIROL O LEÓNC M CURMÁS A N SA

E O NORAL N R LANGRÁNC M I CAMPIÓNP A A PASPÁNC A O CACHOLANAC D CIDADÁM U MUSULMÁNP E POETAL R LADRÓNV C A VACÚNC CRU

M P A T EMPERADOR

_ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ __ _ _ _ _ _ _ _ _

orbe

cute

arte

marxecabotaxe

sal

áspide lente

mel

síncope

ave

eclipse

$ %



51

OS NOMES DAS COUSAS

A ver se sabes... quen é quen? Escolle unha planta, herba ou flor, e logo trata de adiviñar calescolleu o teu compañeiro ou compañeira formulándolle preguntas sobre as características dasúa planta, herba ou flor.

Na cultura popular galega abondan as frases en que se empregan nomes de plantas e árboresou palabras relacionadas. Emparella cada unha das seguintes frases co seu significado.

1 - Estar coma un fiúncho

2 - Tirar coa árbore

3 - Sentir medrar a herba

4 - Estar coma un buxo

5 - Non estar o alcacén para gaitas

6 - Ser duro coma a cerna

- Estar moi enfadado

- Moi duro

- Estar moi san

- Ser perspicaz

- Estar moi delgado

- Ouriñar



52

Busca o nome das seguintes plantas no campo e logo colócao na planta que lle corresponde.

Como saberás, as algas mariñas tamén son plantas e moitas veces empréganse para facer mar-melada. Ponlle o nome da alga con que está feita cada marmelada.

1

2

3

4

65

SALTASEBES



53

A LINGUA POR DENTRO

Realiza o esquema dos seguintes enunciados segundo sexan, no primeiro nivel de análise, ora-cións bipolares, ou coordinadas. Indica tamén en cada caso as cláusulas ou oracións que as cons-titúen, como se explica no exe m p l o.

Aínda que [o alarmante aviso non se recibiu sen temor secreto],NEXO A

Cláusula sub. subs.[deulles valor para se veren capaces de (sufrir algunha inesperada adversidade)].

B

Oración bipolar

• Se collésemos o tren das cinco como eu vos dixen agora estariamos na casa.

• O aire era fresco e puro porque había un pouco de neve so as árbores.

• Se vai bo tempo iremos de vacacións aínda que non aforremos.

• Retirou axiña os auriculares e deulles uns golpes secos, coma quen pretende desatascar unsentubados.

• Aquela tarde de domingo, como había ben tempo que non facía, camiñara ata o parque cunlibro baixo o brazo.

• Pensei que un par de horas de lectura ao aire libre, sentir o bico tépedo dunha raiola queanuncia a fin do verán e o abanar dunha póla de chopo que fixese danzar sombras na miñapel, exercerían de excelente antídoto liberador das tensións da semana.

• Non souben ler naqueles ollos tan negros coma o pelo, nin naquelas mans pequenas e suciasque abriu de vez deixando caer os manises.

• Quixen acougar e razoar, pero aqueles nuboeiros escuros enchouparon o aire dun frío inso-portable que me mantiña inmobilizado.

• O espectáculo que máis interesou ao xove soldado estaba na ribeira occidental do lago, aín-da que se encontraba bastante cerca do remate meridional.

Constrúe oracións bipolares e coordinadas conforme aos seguintes esquemas.

• Non estuda NIN , PERO

• Pronunciou as palabras PORQUE naquel país

• SE , faremos a excursión que

• Collín E gardeina PORQUE

• Está empezando a ASÍ QUE moito tempo

• Non virán AÍNDA QUE todo o día



54

Completa os seguintes enunciados co tipo de conxunción ou locución conxuntiva indicada encada caso.

• Non vou ___________ non quero. [CAUSAL]

• __________ seren da mesma familia, semellan educados por diferentes pais. [ADVERSATIVA]

• Non saímos __________ _________ remate de chover. [TEMPORAL]

• _____ ____ ___ cambiedes de opinión, ás cinco estaremos no casal da Xela. [CONDICIONAL]

• _______ baila _______ reza, non sei eu como é iso. [DISTRIBUTIVA]

• Non o demos convencido para que viñese, _____ ___ _____ o intentamos. [CONCESIVA]

• ____ ____ ____ vaiamos nós alí están eles. [LOCATIVA]

• _____ _____ non veñen, marchamos, que aínda temos cousas que facer. [CAUSAL]

• Cheguei ao final deste libro _____ ___ , rematei as lecturas que tiña que facer. [CONSECUTIVA]

• _________ vés __________ quedas, decídete. [DISXUNTIVA]

Imos repasar o verbo. Completa os seguintes enunciados co verbo indicado en cada un.

• Se ti [pres. querer] ____________ eu [pres. traducir] ____________ o libro.

• Non tes nada que ver con ese tema, así que non che [pres. concernir] __________ nada do quedigan.

• Se [pres. seguir] ____________ fumando tanto [fut. acabar] ____________ enfermo do pulmón.

• Faría a viaxe igual, aínda que non lle [pret. subx. aquelar] ____________ o lugar a onde ía.

• Cando [pres. subx. saír] leva o paraugas porque esta a chover a baldes.

• [pret. ind. andar] ___________ por aquí os teus, pero como non dabas chegado [pret. ind. marchar]

____________.

• O mar [pres. ind. ruxir] ____________ coa tempestade coma un mostro enfurecido.

• Aínda que non me [pret. ind. agradecer] ________________ o que fixen por vós, agora vouvosaxudar igual.

• Comer non [copret. ind. comer] ____________, pero rir moito vos [copret. ind. rir] ____________.

• Non [pret. ind. reducir] ____________ a velocidade e [pret. ind. enfrontar] ____________ contraunha árbore.

• Non lle [pret. ind. dar] ____________ as grazas polo que fixo por nós, así que [fut. ind. ter]

____________ que pagarllo dalgún xeito.

• Ti [fut. ind. facer] ____________ o que che pete, pero non [fut. ind. poder] ____________ saír.

• Eu valer non [pres. ind. valer] ____________ pero ti ben que me chamas.



55

ESCRIBIMOS BEN

Aquí tes as distintas partes dunha carta persoal escrita por Castelao, pero están desordenadas.Para ordenalas correctamente fai o seguinte:

a) Fai unha fotocopia desta páxina e recorta cada unha das distintas partesb) En primeiro lugar organiza a información en parágrafos coherentes.c) En segundo lugar organiza os parágrafos da carta consonte coas partes que a constitúen e

pégaos na fin da páxina.d) En terceiro lugar sinala e ponlles nome a cada unha das partes da carta.

Sabes unha cousa? Pasáronme as frieiras das mans coa menciña que me deu a naide Tareixa.

P.D. Lembranzas a tódolos amigos.

Eu tiña de trocar de convoi en Torre e pregueille ao pescador de cana que meavisase. O pescador (mala chispa o coma) avisoume, e por deixar saír a unhasseñoras primeiro, cando estaba no andén arrincou o tren...

Aquela estación non era Torre senón Ponte do Sur e tiven que ficar alí ata astres e media da mañá. Metinme nun fonducho, ceei ben e deiteime cunha maldiciónnos beizos.

O Casares estivo en Pontevedra; pero segundo me din non deixou aos amigos con-tentos. A que iría? Estou coa area na zoca.

Foi que un día lle dei unha pedra de azucre e xa non poderei desprenderme delata que un día fuxa de Badaxoz. A min dáme vergonza, porque o can é unha cala-midade.

Inferno de Badaxoz, 13-02-1935

Escuso dicirche que despois de volver de Lisboa isto pareceume máis cortello caantes.

Estou seguro que aquel pescador de cana non pescará unha troita en toda a súavida.

Meu querido irmán:

Ando preocupado porque un dos moitos cans que vagabundean por esta cidade colleu-me tal cariño que anda sempre atrás de min. Cando saio para a oficina xa el estáagardando por min na porta e acompáñame...

Faille presente a Isabel as miñas lembranzas máis agarimosas e para ti velaí chevan os brazos do teu bo e vello amigo e irmán.

Ten a cor dun oso dos húngaros e os ollos póñenselle tristes para namorarme.Estou preocupado con este animaliño.

Castelao

Estaba de Deus que non chegaría o luns a Badaxoz. Por fiarme dun pescador decana (digo que era tal porque levaba unha cana de pescar e fumaba cunha boqui-lla de perna de polo xa queimada de tanto servir) baixeime nunha estación e per-dín o tren.

Sr. Don Ramón Martínez-López

1

23

4

5

6

78

9

1011

12

13

1415

16

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________

______________



56

Breixo recibiu a seguinte postal do seu amigo Xiao que está de vacacións:

Este é o programa de actividades dunha viaxe de fin de curso. Imaxina que es un dos partici-pantes nesta viaxe. Debes escribir unha carta a un familiar ou amigo contándolle como o estáspasando. A carta debe incluír:

• algunha descrición dos lugares que coñeciches• algunhas das actividades que xa se fixeron e algunhas das que están planificadas para os pró-

ximos días• un comentario sobre como te levas cos compañeiros/as e cos profesores/as• algunha situación digna de ser contada (interesante, graciosa, divertida...)

Se les a postal atentamente seguro que podes contestar a estas preguntas:

• En que lugar está pasando as súas vacacións Xiao? _______________________________• Que día marchou de viaxe? _________________________________________________• En que medio de transporte viaxou? __________________________________________• Canto duran as súas vacacións? ______________________________________________• Que son Antía e Lois respecto de Xiao?________________________________________• Onde se aloxan Martín e os seus acompañantes?_________________________________

Santa María, 18 de Xaneiro de 2005Ola Breixo: Hai dous días que chegamos e non parou de chover dende entón, así que aínda nonpuiden estrear a táboa de surf que me prestaches.Na viaxe pasámolo moi ben. Pola noite o revisor veunos chamar a atención, dúasveces, porque estabamos armando moito barullo no noso apartamento e non deixá-bamos durmir ao resto dos pasaxeiros, segundo el.Con Antía e Lois imos a un ciber todas as tardes. A eles tamén lles gaño xogan-do ao Pack-Man e iso dalles rabia. Todas as noites me fan algo: ou me poñenmoito sal na comida ou nos refrescos, ou me atopo con cousas na cama. Se nonfora pola miña tía voveríanme tolo. Traen loucos aos camareiros. Cando é hora decomer atacan o bufete como animais. Á única que lle fan caso é á súa nai.Ben, despídome xa. Chego o día 30 pola noite. Espero que non te aburras moi-to. Chao.

Xiao.

Luns 10 16:00 Saída do colexio cara ao albergue en Segovia21:00 Cea22:00 Xogos de presentación e karaoke24:00 Retirada aos dormitorios e descanso

Martes 11 09:00 Erguerse e aseo09:30 Almorzo10:00 Arranxo dos dormitorios 10:30 Actividades lúdicas: tiro con arco, rocódro-

mo, cabalos13:30 Tempo libre14:00 Comida16:30 Excursión á vila romana de La Olmeda,

museo e poboMerenda

20:30 Duchas21:00 Cea grella22:00 Xogos nocturnos no anfiteatro24:00 Retirada aos dormitorios e descanso

Mércores 12 09:00 Erguerse e aseo09:30 Almorzo10:00 Arranxo dormitorios

10:30 Actividades lúdicas: XogosExcursión en bicicleta de montaña

14:00 Comida16:30 Olimpíada deportiva18:30 Merenda19:00 Tirolina

Pesca deportiva20:00 Duchas21:00 Cea22:00 Festa na discoteca01:00 Retirada aos dormitorios e descanso

Xoves 13 09:00 Erguerse e aseo09:30 Almorzo10:00 Arranxo dormitorios10:30 Xincana multiaventura13:00 Facer maletas14:00 Comida15:00 Saída do albergue. Marcha cara a León para

visitar a cidade e a catedral20:00 Saída de León e regreso ao colexio



57

OS NOMES DAS COUSAS

Completa o seguinte dameiro e obterás un dito popular relacionado coa lei.

A ver se es quen de descifrar os seguintes xeroglíficos, todos eles relacionados con expresiónslatinas. Logo escribe o seu significado debaixo de cada xeroglífico.

23 13 8 32 16 18 41 49 5 15 24 35

6 22 44 47 20 51 7 11 58 4 17 68

29 74 45 3 54 25 40 31 26 59 67 79

Funcionario que representa e defende xudicialmente os intere-ses do Estado.

Persoa que testifica un feito por ter coñecemento del ou telo pre-senciado.

Persoa merecedora dun castigo por ser culpable dun delito.

Traxe talar que levan os maxistrados e avogados no exercicio dasúa profesión.

Acusación escrita presentada perante o xuíz contra alguén aquen se acusa dun delito.

Decisión xudicial que resolve ou pecha un preito, xuízo ou pro-ceso.

Grupo de persoas constituído como órgano administrativo paraxulgar.

Acto polo cal unha persoa manifesta a súa oposición á resolu-ción dun acto xurídico.

Orde de comparecencia emanada dunha autoridade.

Petición ou requirimento feito por un xuíz ou tribunal.

Dise do individuo a quen se lle atribúe un delito ou falta.

1 2 3 4 5 6

7 8 9 10 11 12 13 14 15

69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79

30 31 32 33 34 35 36 37

38 39 40 41 42 43 44 45

46 47 48 49 50 51 52 53

61 62 63 64 65 66 67 68

16 17 18

19 20 21 22

23 24 25 26 27 28 29

54 55 56 57 58 59 60



58

Escolle a definición correcta para cada palabra.Testemuña de cargo ❏ En dereito procesual, a persoa que declara contra o procesado.

❏ Persoa que declara en prol do acusado.

Testemuña de descargo ❏ En dereito procesual, a persoa que declara contra o procesado.❏ En dereito procesual, a persoa que declara en prol do procesado.

Testemuña ❏ Declaración que unha persoa realiza nun xuízo.❏ Persoa que testifica un feito por ter coñecemento del ou telo presenciado.

Dura lex sed lex ❏ Expresión latina que indica «por moi dura que sexa a pena, calquera detido ou pre-so pode solicitar a revisión da pena».

❏ Expresión latina que indica a obrigación de cumprir unha lei por moi dura que sexa.

In dubio pro reo ❏ Máxima segundo a cal un xuíz non debe condenar se non hai certeza do delito. ❏ Expresión latina que indica que un caso aínda non se resolveu por estar pendente

a comparecencia do reo.

Escribe a palabra correcta en cada fila.

Entrando por onde indica a frecha, localiza as palabras re f e rentes ás definicións. As palabrasestán en diagonal, en horizontal ou en ve rtical. Poden lerse de arriba a abaixo, de esquerda ad e reita ou viceversa. A letra final de cada palabra sempre é a inicial ou a final da seguinte.

No __________do xuíz indicábase claramente o procedemento de excarce-ración do reo.

O xuíz ordenou __________ o xuízo por falta de probas.

Mañá ten o __________ polo accidente que tivo o ano pasado.

A súa presenza foi meramente __________ na celebración do pasadodomingo.

De tanto que se anoxou para mandar calar, caeulle o __________ da cabe-za.

Se abres o meu diario sen o meu consentimento expreso, estarás a cometerun __________.

Se queres gañar o xuízo terás que buscar a forma de __________ as probasda acusación.

1. Resolución xudicial sobre cuestións secunda-rias ou previas, para as cales non se requiresentenza.

2. Sala dun tribunal de xustiza.3. Absolto, que demostrou ou probou a súa falta

de culpabilidade.4. Desenvolvemento dun xuízo para esclarecer os

feitos que se tratan e sentenciar finalmente.5. Condena, castigo que impón a lei a quen

cometeu un delito ou falta.6. Persoa licenciada en Dereito que ten como pro-

fesión aconsellar aos seus clientes sobre cues-tións xurídicas e defendelos nos xuízos; letra d o .

7. Procedemento xudicial co cal se pretende acla-rar cal dos testemuños contrapostos é máiscorrecto.

8. Acción ou efecto de aludir.

E A A U T O R I Z A C I O N U I C A S O P AX L U W E R T I M P U T A D O D F A B E R TI V T I N D U B I O P R O T E S T E M U Ñ AS A O D A R T S E R E O X U I Z X U L G A DL R F G H K L X U I Z O R G A N I Z A C I OU I Z C V B C E N M Q W E R T U M I N Q R TC O B N M U S I N D U B I O P R O U R E O VI D A S L E P E R X U D I C I A L X U I Z OO E D P R F G H K D L Z T U I O P A S D F GN D A B Q E Q E R E X C V S D E A Z X C V NA D O Q N I U L K M G F D A T R O P A S D FO S E C O R P H K A L Z G X H A B E A S C OD I S D I C R E V N B O N M Q C I T A C I OA F F G C E I S N D V W A N C A A D E P I IT I K L A A V D R A C A P I L A L R D E P RU C Z X S C A F P H C A P U T I T N G A A VP U A S U D D F G H K L S Z X C V B N O I IM G R A C S E D E D A I U M E T S E T S E TI O P S A D A F G I O A N E S T A I T T E IF L T E S T E M U N O I C A S U C A E S T M



59

A LINGUA POR DENTRO

Constrúe oracións condicionais coas cláusulas e nexos que van a carón. Pon os números axita-dos para construír cada unha das oracións. Logo escribe no teu caderno as oracións corre c t a s .

Constrúe oracións concesivas coas seguintes cláusulas simples. Pon o nexo axeitado en cadaunha das oracións. Non repitas ningún nexo.

• Os alpinistas chegaron ao cume ___________ que non lles quedaban alimentos.

• Os nenos puxéronse moi ledos ___________ non lles deron os regalos.

• Foi correndo todo o camiño ___________ chegaba a tempo.

• Non atopou o diñeiro ___________ o buscou por todos os sitios posibles.

• Non lle deixaron saír ___________ pediu insistentemente que o deixasen.

• Faremos a viaxe ___________ che pese.

• O coche ía cargado ___________ facturaron parte da equipaxe.

• Abrirán a tenda os domingos ___________ non haxa ninguén que vaia por alí.

5. lle recordabanaquela historia

15. choveutodo o tempo

+ +

10.A festa celebrarasena carballeira

9. Levaremos cadeas,roupa de abrigo e o

móbil

19.en casode que

22.sacando

que

23.en casode que

25.se

+ + + +

+ + + + + +

Completa as seguintes oracións concesivas e condicionais coa cláusula axeitada en cada caso.Non repitas ningún nexo

NEXO CONDICIONANTE CONDICIONADOSe chego a tempo

reservo unha mesaEn caso de que dádeme un aviso

ti me digas que o faga

OBXECCIÓN NEXO CONCESIÓNChegaremos en punto como

aínda que tiñan bebida de sobraNon vou facer o que queren me maten

o intentou

bipolares condicionais

bipolares concesivas



60

Ser galego vén de lexos e a mala prensa tambén Osh i s t o r i a d o res coinciden en sinalar que o arquetipo parao galego torpe se había iniciado na Castela do Século deOu ro e tivo entre os seus pro p a g a d o res a plumas tan bri-llantes como Lope de Vega ou Calderón. Dende esemomento, na literatura española e portuguesa se ali-mentou a parodia do galego conve rtida en lugar comúne exportada como un elemento popular máis cara ascolonias ibero a m e r i c a n a s .

No que non se poñen de acordo os historiadores éno por qué deste arq u e t i p o. Hai acordo en que ten quever a crisis económica da época, a emigración galega caraa Corte e o feito de que os galegos ocupásense das tare-fas menos cualificadas.

Sen embargo, para Xosé Ramón Ba r re i ro, historia-dor e presidente da Real Academia Galega, «non é sufi-ciente que esta situación dos galegos para crear arq u e t i-po, en condicións similares estaban os extremeños e nonhan tido o mesmo tratamento».

Para Ba r re i ro houbo un condicionante político eunha acción premeditada que hoxe sería consideradaunha campaña de intoxicación. Según o presidente daAcademia «os Reis Católicos transplantaron toda an o b l eza galega a Corte e desde ese momento houbos e m p re loitas dos distintos poderes territorias por gañarespacio na proximidade dos sucesivos monarc a s » .

Estas loitas mantivéronse e chegaron a o século XVInun momento en que a corona española estaba moi pre-ocupada pola limpeza de sangue. Ba r re i ro asegura queen esa altura «os galegos defendían ser a nobleza máisantiga dá Península posto que non habían tido que mez-clarse cos moros e esa posición de privilexio ha sido ata-

cada dende outros sectores dá corte mediante unhacampaña de descrédito na que apare c e ron nomes tani l u s t res dás letras de entón».

A teoría de Ba r re i ro está sustentada na reacción queesta campaña produciu nos nobles galegos. Fu n d a m e n-talmente en dúas deles. O primeiro, o conde de Go n-d o m a r, naquel tempo embaixador da Coroa en Londre s ,quen escribe a un dos seus colaboradores en Españadándolle instruccións para deter a continúa burla que sefacía dos galegos en obras literarias e teatro s .

Xosé Ramón Ba r re i ro considera que esta campañaestaba apoiada na parodia das figuras máis humildes dasociedade da época, traballadores que ocupan o espaciosocial máis baixo «comezando polas criadas galegas quef o ron seguramente o primeiro obxeto da parodia e queestaban consideradas como borrachas, lixeiras de actitu-de, incultas». Segundo o historiador, o estereotipo foiseampliando cara os mozos, os augadores, criados e tódo-los oficios desa consideración nese tempo para chegar ái m a xe de «desconfiados, brutos e pouco dados a enten-der as novidades ou os pro b l e m a s » .

Completa os esquemas das oracións bipolares.

Corrixe os erros ortográficos e léxicos que aparecen na seguinte noticia de prensa.

Oración bipolar condicional

NEXO CONDICIONANTE CONDICIONADO

cláusula cláusula

PRED CD CCT PRED CCL

fr. nom. fr. prep.

DET NOM

fr. subst.

N MOD

fr. prep.

Oración bipolar concesiva

CONCESIÓN NEXO OBXECCIÓN

cláusula cláusula

SUX PRED PVO PRED CD

fr. nom. fr. adx.



61

ESCRIBIMOS BEN

Le a seguinte nova e logo decide sobre que parte ou aspecto da mesma escribirías unha cartaao director. Logo escribe esa carta sen superar as 30 liñas que se recomendan para a meirandeparte das cartas á dirección.

Le a seguinte carta á dirección e redacta ti a nova á que pensas pode facer referencia.

As predicións de diversos especia-listas en dereito penal e membrosda Asociación Dereito a MorrerDignamente cumpríronse. Tal ecomo vaticinaran, o Xulgado deInstrución número 2 de Ribeiravén de emitir un auto en que sedeclara extinta a responsabilidadepenal de Ramona Maneiro na cau-sa reaberta en relación con RamónSampedro. A decisión de exculpara amiga do tetrapléxico sonenseobedece a que o delito que se lleimputaba prescribiu.

A titular do citado tribunalribeirense, María Isabel CastroMartínez, ditou a resoluciónantonte. Nela, especificaba quecabía a posibilidade de interporun recurso de reforma en tresdías, contados a partir do intre enque se notifique ás partes impli-cadas.

Tempo

No auto, a xuíza xustifica o porquéda prescrición do delito que se lleatribuía a Ramona Maneiro, queera o de cooperación ao suicidiode Ramón Sampedro Cameán. Ofactor determinante foi o tempotranscorrido dende o arquivo ini-cial e provisional das dilixencias,que se decretou o 20 de outubrode 1999, ata a súa reapertura, quetivo lugar o pasado 11 de xaneirode 2005. Durante ese período nonse practicou ningunha actuación.

O Código Penal establece quepara que prescriban este tipo dedelitos, cualificados como menosgraves, deben transcorrer comomínimo tres anos, sen que o pro-ceso xudicial sufra alteración nin-gunha. No caso de RamonaManeiro, ese prazo cúmprese de

sobra, xa que transcorreron máisde cinco anos dende o sobresei-mento das dilixencias, a fins de1999, ata que se reabriron enxaneiro de 2005.

Ademáis, a xuíza estima queda declaración prestada porRamona e das investigacións rea-lizadas queda totalmente descarta-da a posibilidade de imputarlle osuposto delitivo de cooperaciónata o punto de executar a morte.

RAMONA MANEIRO NON SERÁ XULGADAPOR AXUDAR A SAMPEDRO A MORRER

A xuíza declara prescrito o delito do que podería ser acusadaa amiga do escritor tetrapléxico.

PREDICARCO EXEMPLO

Despois de sete quinquenios dedicado á educa-ción, constato que os alumnos afeccionados aoslibros e que len moito, atopan menos dificultadesnos seus estudos, sacan mellores notas e adoitanser máis maduros. É lóxico. A lectura mellora aortografía e o vocabulario, a expresión escrita ea oral, proporciona cultura e axuda a pensar. E sóquen pensa é capaz de interiorizar valores. E

enriba goza e non se aburre nunca, pois non pre-cisa dos demais para pasalo ben.Por outro lado o ser humano perfecciónase polocoñecemento da ve rd a d e, pola consecución doben e pola captación da beleza. E a todo isto a lec-tura pode contribuír de maneira moi significativa.É obvio por tanto, que un dos retos máis apaixo-nantes que temos os pais e os educadores é o desaber fomentar a lectura nos nosos fillos e alum-nos. ¿Como? Comezando por nós; vendo menosa televisión e lendo máis. É o exemplo o quearrastra, pois só se transmite o que se vive.



62

Le o seguinte texto e despois escribe dúas cartas á dirección amosando a túa opinión sobre ocontido do artigo. A primeira delas a favor e a segunda delas facendo unha forte crítica.

Abres o xornal e les a seguinte carta á dirección. Escribe ti unha que conteste de xeito contra-rio á que vés de ler.

LUCIANO VIDÁN MARTÍNEZ (MÉDICO),JOSÉ RAMÓN AMOR PAN (EXPERTO EN BIOÉTICA)

VAIA por diante que non somos parti-darios da eutanasia, como é de dominiopúblico. Xustamente por esa razóntemos sumo interese en manifestarnosrespecto do acontecido no hospital deLeganés. E o primeiro que queremosdicir é que a función da Medicina é pre-vir e curar as enfermidades e axudaraos seres humanos a morrer en paz. Ofin primordial do médico é procurar omaior benestar para o seu paciente e amellor calidade de vida posible. Nestesentido, cando un médico decide untratamento (o que sexa), o único queanaliza e busca é o beneficio para o seupaciente en termos de curación e/oucalidade de vida, asumindo que calque-ra tratamento ou intervención (inclusounha simple aspirina) ten efectossecundarios, que non son desexablespero cos que hai que convivir, minimi-zándoos ata onde sexa posible.As enfermidades máis comúns na nosasociedade son as enfermidades cróni-cas, moitas das cales finalizan no que osmédicos denominan enfermidade termi-nal, que non é se non aquela fase na quea enfermidade se volve resistente a tra-tamentos activos, é progresiva e irrever-sible, cunha expectativa de morte próxi-ma. Cando os médicos se enfróntan aun paciente nesta situación terminal,son múltiples as preguntas e os proble-mas que tentan resolver, algúns de índo-le física (tratamento da dor, vómitos,fatiga), outros de natureza psicolóxica(angustia, medo, soidade) e, finalmente,toda unha serie de dilemas morais(información ao paciente e á familia,

eutanasia, etc.). O manexo destespacientes deu lugar a toda unha verten-te da Medicina, os chamados coidadospaliativos, que pretenden garantir uncoidado global e activo destes enfer-mos, coa finalidade de conseguir amáxima calidade de vida posible nosseus derradeiros días de vida, con espe-cial énfase en proporcionar a cada enfer-mo os recursos que máis poidan favore-cer o seu acceso ao proceso dunhamorte en paz.Sedar non é sinónimo de matar, ninmoito menos. A sedación é un trata-mento empregado polos médicos habi-tualmente, que consiste en utilizar fár-macos que inducen o sono para, destaforma, conter os síntomas que non sepoden aliviar doutra maneira, ben tem-poralmente, ben de maneira permanen-te. É unha ferramenta terapéutica quese utiliza non só nos pacientes termi-nais senón noutros moitos enfermosagudos ou crónicos. O obxectivo nos pacientes terminais éconseguir unha boa morte, isto é, quenon sufran o enfermo nin os seus fami-liares, por tanto, sen dor e sen sínto-mas físicos e psicolóxicos molestos,que morra rodeado nun entorno huma-no, a poder ser no domicilio familiar erodeado polo calor dos seus. Aquí estáperfectamente indicada a utilización deanalxésicos e outros fármacos. Por tan-to, cando se decide sedar a un pacienteo obxectivo non é matalo senón contro-lar a súa sintomatoloxía, como en cal-quera outro proceso terapéutico. É ver-dade que un posible efecto secundariodo seu uso –raro ata onde hoxe sabe-mos– é un acurtamento da duración davida. É este aspecto o que a veces

esboza dúbidas ou ambigüidades enrelación coa eutanasia. Por todo iso,queremos deixar ben claro que a seda-ción non mata, o que mata á persoa é aenfermidade que padece. Ben diferenteé a intencionalidade da eutanasia, naque o médico, a petición previa e reite-rada do seu paciente, provócalle a estea morte. Por certo, algo moi inusual napráctica clínica. O que distingue oenxuizamento ético das diversasaccións é, non pode esquecerse nunca,o fin primordial con que se fan e non oresultado final. No caso que nos ocupa–a sedación–, o fin primordial é aliviaros síntomas do paciente e se comoconsecuencia deste feito, se produciseo falecemento (algo excepcional), esta-riamos ante un suposto perfectamenteaceptable dende o punto de vista ético,incluso dende unha postura católica(tan netamente identificada co non áeutanasia), que xa dende tempos de PíoXII, concretamente no ano 1957, acep-tou a lexitimidade moral desta práctica.Non entendemos a que vén a denunciaanónima (algo inmoral e covarde) dohospital de Leganés, e menos aínda asúa filtración interesada aos medios decomunicación. Para non alarmar osenfermos, precisamente un grupo depersoas sumamente vulnerables, e paranon confundir a opinión pública nin enra-recer o debate sobre unha posible despe-nalización da eutanasia no Estado espa-ñol, xulgamos indispensable estableceras clarificacións antes expostas e solici-tar das autoridades sanitarias e políticasa máxima prudencia e transparencia áhora de emitir opinións e adoptar deci-sións en materia tan delicada.

La Voz de Galicia. 16 de marzo de 2005

SEDAR NON É MATAR; POR UNHA MORTE EN PAZ

DISCRIMINACIÓN POSITIVANon creo na guerra preventiva porque é guerra e non apoio adiscriminación «positiva» porque é discriminación. Positivapara quen? Obviamente para que sexa positiva para unha per-soa haberá de ser tamén negativa para alguén, posto que é dis-criminación. Como muller traballadora, independente e defensora da igual-dade de dereitos entre os sexos, sinto vergoña de que moitasdas que supostamente queren fomentar a igualdade da muller

se apunten a este despropósito. Un individuo concreto, varónneste caso, non ten por que pagar na súa persoa o feito dunpasado de papeis sociais impostos diferentes aos actuais, doscales ademais non é responsable. Homes e mulleres debemosser considerados, sobre todo, persoas iguais, sen distinción dedereitos por razón de sexos. Isto, pola vía da xustiza, consé-guese con medidas que fomenten a incorporación da mullerao traballo, pero sen que teña que ser á custa de alguén.

ANA ALONSO MUÑOZ (MADRID)



63

OS NOMES DAS COUSAS

Escolle o camiño axeitado e sairás do labirinto.

Imos ver que tal se che dá o vocabulario desta unidade. Xuntádevos por parellas. Logo colo-cade cada un dos números dos debuxos no cadro da dereita segundo vos apeteza. Posterior-mente cada un terá que facerlle adiviñar ao outro a orde en que ten colocados os debuxos naspedras pero sen mencionar a palabra exacta que representa o debuxo. Valédevos dos vocábulosdesta unidade para describir o que hai nos debuxos:

santiño | santeiro

tangaraño | tangañoexvoto | expósito

temple | ermidaprocesionaria | procesionariocandea | candeal

poalla | mortallaestada | estadea

1

35

6

2

4



64

Un de vós sairá ao encerado e terá que representar só mediantexestos a palabra que o mestre ou mestra lle diga. Así que, aguza os teus sentidos, a ver se esquen de ser o primeiro/a en adiviñar de que palabra se trata.

Localiza na seguintesopa de letras sinóni-mos das seguintespalabras e logo coló-caos no oco que llesc o r responda. Algu-nhas palabras podenter máis dun sinóni-m o.

L V U L N E R A B I L I D AA C A L A M I D A D E W K LA U Q S E X V O T O S A E TD M R U R O N I A S K H G CO P A D C A M I Ñ A N C U AR R R A R O D A B K Z A S SA I E R K E O A W E B F A IL M N I Z V X P F A C U N DL O E O X E C A E C V I I OA T V E B C I R I O A S E LT O I D O L O I D O L O O AO V P A S A F C W Ñ K C N TM K Ñ B X O A I N A T A I RP I N G O D A O H R S R R AP L I Z N H I N S E Ñ O G RA A Q E Ñ C Ñ D M U E M E XW K R P A X D O W X B E R AS F O L L Ñ R L S A P I E MO H E F D P C A N D E A P OO R Z O C P E Q U N T O P N

• Ten tan claro que lle chegou a súa hora que ata está cosendo el o seu ______________!• Fixo o ______________ de dar cinco voltas de xeonllos á ermida.• No cámping non tiñamos luz eléctrica, así que improvisamos unha ______________ cun

pouco de resina. • Fun de ______________ a Lourdes co meu curmán Antón. • Tiñas ______________ a teu pai e por iso te defraudou tanto que non viñese. • Miña avoa sempre vai aos Miragres de Saavedra a ______________ á virxe e facerlle unha

______________ floral. • O ______________ é contraproducente para os que teñen o colesterol alto.• Teño que ir en peregrinación porque fixen unha ______________ o ano pasado para que

aprobases os exames.• Cando dea comezo a Pascua verás que colocan ______________ na igrexa.• En Irlanda friten as patacas no ______________ derretido do porco.• No festival irmandiño todo o mundo conmemora esa revolución indo en procesión con

______________ que alumean no medio da noite. • Que che pasa, muller? Nin que viras unha ______________!• A sopa sen ______________, nin é sopa nin é farrapo de gaita.

manteiga

romeiro

venerar

exvoto

candea

estadea

mortalla



65

A LINGUA POR DENTRO

Completa as seguintes oracións coa cláusula necesaria para constituír unha oración bipolarcausal. Utiliza un nexo diferente en cada caso.

• _____________________ non esperaron máis e marcharon todos a comer.

• Cortaron a estrada ________________________________________________.

• ____________________________, suspenderon o acto.

• Puxéronlle unha multa _____________________________________________.

• ____________________________, abandonou a reunión.

• _______________________, dixo que non pensaba perder máis o tempo e que marchaba.

• Non me queredes deixar ir á excursión __________________________________.

• Suspenderon o recital _______________________________________________.

Observa estas imaxes e explica as diferenzas que hai entre elas. Constrúe oracións bipolarescomparativas usando os nexos do recadro. Non repitas ningún.

ca, coma, como, que, do que



66

Converte en consecutivas as seguintes oracións causais.

• Daba medo mirar para el, porque tiña o corpo todo queimado polo lume.• Interromperon a actuación do grupo de teatro porque un dos actores sufriu unha lipotimia. • Posto que non queres estudar para aprobar traballarás co teu pai na obra.• Xa que traballa tanto debería coller unhas boas vacacións.• Qu e d a ron illados pola neve na autoestrada porque na fin de semana caeu unha gran neva r a d a .

Escribe exemplos de oración consecutivas e causais con estes nexos:

CONSECUTIVAS_______________ así que ______________________________ daquela ______________________________ de xeito que ______________________________ sempre que ______________________________ logo _______________

CAUSAIS_______________ pois _______________como queira que _______________dado que _______________xa que _____________________________ por mor de que _____________

Le a seguinte noticia e corrixe os erros verbais que detectes así como aqueles referidos ao usodos pronomes.

Durante o último ano hemos asistido a unha autén-tica explosión solidaria vía SMS. O teléfono móbilse ha convertido na ferramenta máis inmediata paraaxudar ás vítimas dos maremotos do sueste asiático.Por primeira vez na historia a tecnoloxía dos celu-lares se ha posto de xeito global de parte dos máisdébiles. O envío de mensaxes curtas ás liñas de axu-da permiteu realizar doazóns a través do móbil e hacontribuído a unha boa causa.

Pero esta non é a única utilidade descubertapolos adictos ao celular nos últimos anos. En maiode 2003 a un tal Bill se lle ocurreu convocar a tra-vés do correo electrónico a 50 persoas para que asis-tisen a un punto concreto de Nova York. A súaperegrina idea se ha convertido hoxe en todo unmovemento denominado flashmob, ao que no hantardado en sumarse os usuarios da telefonía portá-til.

O ocio é o reiHai quen xa comenza a utilizar o móbil como ferra-menta para perseguir aos morosos ou sobrelevar osapagóns. Non obstante, quizais sexa a industria doentretemento a que ha encontrado na brevidadedos textos un auténtico filón. A venda de entradasa través do móbil se xeneraliza.

Dentro de moi pouco tamén aparecerán as foto-novelas por entregas e a literatura a través de SMS,proxectos nos que xa traballase.

Os publicistas tamén han encontrado nesta tec-noloxía a panacea: un medio de comunicacióninmediato que permite enviar mensaxes directos aun público coñecido e que, ademais, acostumaofrecer resposta rápida á información recibida.

Dende a Xunta, a Di rección Xeral de Xu ve n t u d eha posto en marcha unha iniciativa que aproveita asbondades da mensaxería para axudar aos xoves aestar informados. Envía alertas con información útil:n ovos programas, convocatorias de emprego, etc.



67

ESCRIBIMOS BEN

Esparki-lu quere ser can de caza, e como comprenderás non pode escribir o seu currículo. Axú-dalle a redactar un que lle permita obter o posto de «Coordinador canino».

Como saberás, dependendo do posto de traballo ao que aspires, o currículo que entregues teráunha información e tipoloxía distinta. Elabora un currículo para cada un dos anuncios desta-cados deste xornal.

- Pura raza de palleiro.- Afectuoso, doméstico e de carácter afable. - Olfacto aguzado, boa forma física. - Tracción ás catro patas (de 0 a 40 km/h en 5 segundos).- Ocupación anterior: can de compañía, quentador de sofá,

perseguidor de gatos molestos, recolledor de pelotas.- Solteiro e sen compromiso nin cargas canino-familiares.- Idade: 3 anos.- Sexo: macho.

INFORMÁTICOCoñecementos de:

LinuxProgramas de deseño

Páxinas WebMontaxe de redes

Mantenemento xeralEnviar C.V. a:

Apartado 1532.15080 A Coruña

N E C E S I TA S EModelista-patronista. A Coruña. REQUISITOS:Necesítase modelista-patronista, operador deCAD con coñecementosde patronaxe.

N E C E S Í TA S E m o d e l i s t a -patronista, operador deCAD con coñecementosde patronaxe.

Restaurante italianonecesita pizzeiro,imprescindible

experiencia.Interesados presentarC.V. con fotografía no

Apartado 1236(Carballo)

N E C E S Í TA S E m é d i c opara consulta privada epsicotécnica. Con carnéde conducir e vehículop r o p i o .

Asesores comerciaispara empresa de márke-ting. Xestionarán citasconcertadas. Posto concontinuidade. Salariofixo máis incentivos.Currículo [email protected]

N E C E S I TA S ETécnico en frío indus-

trial. Localidade: San Cibrao

das Viña (Ourense)

REQUISITOS Permiso de conducir: B1. Necesítase técnico en fríoindustrial con titulaciónmínima de FP e un anode experiencia.

N E C E S I TA S EModelista-patronista. Localidade: A CoruñaREQUISITOS Necesítase modelista-patronista, operador deCAD con coñecementosde patronaxe.


Xestur S.L.necesita

monitor/a de lecer. Xor-nada completa. Habilida-des sociais. Experienciamínima de 2 anos enposto similar. Interesa-dos/as enviar c.v. aselecció[email protected]




68

Ás veces, e dependendo doposto de traballo, débeseachegar unha pequenamemoria descritiva dasrazóns que levan a un asolicitar un traballo.Tamén se acostuma incluírunha pequena re d a c c i ó ns o b re a nosa idoneidadepara o posto. Velaquí tesun anuncio e un currículovitae para solicitar ese tra-ballo, escribe unha cart ade presentación axe i t a d aao datos do currículo.

Imaxina que no posto de traba-llo que se detalla a seguir chepiden referencias. Redacta dúascartas: unha na cal lle pidasreferencias ao teu antigo xefe, eoutra na cal envías ti as referen-cias dun empregado, recomen-dándoo para o posto en cues-tión.

Rúa Carneiro 73. Vilaboáns 15662Belén Saín Revolta Telf. 666561234 – fax: 8774264328 [email protected]

Obxectivo Optar a unha das becas da Fundación Galicia-EuropaFormaciónEstudos primarios e secundarios 1980-1990. Escola pública Río Sor. Vilaboáns• Media de notable.• Directora do xornal da escola entre 1987 e 1988.Estudos de bacharelato 1990-1992. Instituto Dolpen. A Coruña• Intercambio escolar co Instituto de Meiloans en Francia.• Media de notable.Licenciatura en estudos europeos 1993-1997. Universidade de Dellans. UK• Media de sobresaliente.• Un ano de estancia na Universidade Le Saux de Francia.

Becas obtidas1990-1992. Bolseira do departamento de historia. A Coruña• Colaboración no departamento de historia realizando traballos de catalogación de

documentos históricos do instituto. 1994-1995. Bolseira da Fundación. Europe Cambridge• Responsable da xestión do fondo español sobre a posguerra en Reino Unido.• Colaboradora do libro Europe & Spain: their relationship after spanish Civil War.1996-1997. Bolseira do programa Erasmus. Le Saux• Titular da bolsa para o intercambio de estudantes entre universidades europeas

Erasmus. • Destino: Le Saux (Francia) • Estancia: un curso lectivo (9 meses)

Experiencia profesional1997-1999. Intérprete da Fundación Emigrantes Le Saux• Labores de interpretación nas conferencias e ponencias internacionais do centro

de emigrantes de Le Saux (Francia).2000-2004. Documentalista Cambridge• Responsable da xestión do fondo español sobre a posguerra en Reino Unido.• Autora dos primeiros índices anglo-hispanos sobre a materia da posguerra espa-

ñola. 2005-actualidade. Colaboradora arquivo da documentación. Vilaboáns• Redactora e investigadora da revista histórico-científica deste centro: Documen-

tatis.• Asesora do arquivo histórico de Vilaboáns.

Aberto o prazo de pre-sentación de solicitudespara unha beca de cola-boración no Centro deDocumentación Euro-pea de Ourense. Intere-sados enviar c.v. e cartade presentación á Fun-dación Galicia-Europa,[email protected]



69

OS NOMES DAS COUSAS

Estas palabras só teñen en común unha letra. Axúdate dos debuxos para adiviñalas.

Tomando como referencia o cadro da esquerda, detecta que oito palabras non aparecen nocadro da dereita. Logo escribe de novo o seu significado no teu caderno e constrúe unha ora-ción con cada unha delas.

ler

trampolín

iate

auga

area

trampolínarea

pucha

socorrista

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.



70

Coas cunchas desta praia forma dez palabras do campo semántico das vacacións.

As seguintes palabras adquiren un significado figurado ou distinto segundo o contexto en quese empreguen. Emparella cada oración co significado que a palabra ten en cada contexto.

DE

PO

RA

SAU

GA

ROGA

RE

PA

LÓ

FRA

ZI

GA

SEN

ROM

DA

NI

TE

BI

CÉS

CUZ

PE

JADE

TE

ES

PEN

KI

CA

O

DOI

BUN

• No seu vestiario non hai nada pasado demoda

• O árbitro retirouse ao seu vestiario duranteo descanso do partido

• O tendeiro ambulante díxome que podíausar a furgoneta como vestiario

• Na película de Titanic víase como xogabanno bordo

• Debruceime sobre o bordo do buque equedei mirando para o mar dúas horas

• Xa pesco por onde vas

• Pesqueino no medio do río sen bañador

• Pasa o día picando e así está o pobre

• Xa o vés, todo o día levan picando nel, easí está o pobre

■ lugar utilizado, en certos establecementospúblicos para mudarse de roupa.

■ ferir unha ave, un insecto ou certos réptilescon peteiro ou aguillón.

■ entender con perspicacia algo que se di.

■ límite dunha superficie; beira marxe.

■ conxunto dos vestidos ou roupa dunhapersoa.

■ probar ou comer un pouco dunha comida;petiscar.

■ descubrir a alguén que está a facer algomal ou nunha situación comprometida.

■ taboleiros de madeira que van de proa apopa formando o casco dun buque.

■ Probador, lugar das tendas de roupa paraque os clientes poidan probala.



71

A LINGUA POR DENTRO

________

________

________

________

________

________

________

________

En cada un dos seguintes enunciados hai cláusulas coordenadas. Sublíñaas e indica de que tipode coordinadas se trata.

• Teño medo dunha cousa que vive e que non se ve.

• Na granxa dos meus pais hai catorce vacas e sempre lles din que esa non é unhaexplotación rendible, que o mínimo para existir son vinte vacas.

• Se é túa a miña noite, / se choran os meus ollos o teu pranto, / se os nosos soñosson iguais, / coma un irmán che falo.

• O Fidel non amosa moita gana de marchar da sombra, pero non lle queda máisremedio.

• Eu facía como que miraba para outro lado, ou que lía na novela que sempre leva-ba comigo, pero non lles quitaba ollo en ningún momento.

• Ao primeiro tratei de facerlles ver que non era o meu caso, que cometían unhagrave equivocación, pero axiña me decatei de que era peor e de que me conviñamáis non opoñer resistencia.

• Nin Drake cría na súa propia versión, nin Deus semellaba disposto a acabar dexogar cos ratos mariños que desafiaban a magnífica beleza dos seus mares tin-guidos de sangue.

• Escoitaban con silencio e respecto, ora os zapateados de Rabena, ora o tanxer daguitarra, ora os queixidos que saían da gorxa de Marcial.

Nas seguintes oracións, substitúe a conxunción pero por outra conxunción ou locución con-xuntiva adversativa.

• Gañou o campionato de xadrez, pero non estaba satisfeito coa vitoria.

• O traballo que fixeron non está moi ben rematado, pero ten informaciónde moito interese.

• Non lle preguntei como ía a súa relación, pero contoumo el por propia ini-ciativa.

• Non é que estude moito, pero ata o de agora vai sacando os cursos.

• Perderon o último partido, pero hai que dicir que xogaron moi ben.

• Temos programada unha viaxe para a Semana Santa pero non lle dan per-miso no traballo.

• Chegou media hora tarde pero agardamos por el.

• Esta noite durmín pouco pero non teño sono.

_____________

_____________

_____________

_____________

_____________

_____________

_____________

_____________



72

Pregunteille á mamá: Vou quedar cego? Respondeume: Non. Pero non llo creo.Hoxe pola mañá, cando me levaron para o corredor do patio, ó sentir o sol

pousado na miña pel, dixen: A ver. Metín este dedo pola esquina dun ollo, levan-tando a venda por ver se vía algo, pero non vin nada. Nin sequera unha pouca cla-ridade. Nada. Eu xa tiña a cousa medio tragada, pois pola Santa Lucía a mamálevoume a Paredes de ofrecido. Aínda que me quixeron enganar, ben se vía que aperegrinaxe era por min, porque non me deixaban chistar nin cantar. En cambio amiña irmá ía xogando polo camiño, collendo estraloques e falando coa xente. E eucalado e a mamá dicíndome: Rézalle unha salve á santa. E eu rezando sen ganasporque o sol quentaba e o camiño era longo e malo, que haberá dúas leguas todopolo monte. Eu lembrábame de cando levaron á nena ó San Benito, que tampou-co lle daban acougo facéndoa rezar como me facían a min agora. Ela quería xogarcomigo, pero non a deixaban. En troques eu facía o que quería e ninguén me rifa-ba. E tamén se ve que hoxe na casa fago o que quero e a mamá non me regaña pornada e estame sempre: Queres tantiño mel, prenda? Queres un pouco viño conazucre? Heiche traer pan branco da vila. Ben se ve que é que vou quedar cego.Onte rifáronme porque dixen que ó Camilo xa non lle quería por me dar coapedra, pero só me rifaron onte. E a mamá sempre que fala do Camilo di que é boneno e que non o fixo adrede, que iso lle pasa a calquera. A mamá fala así porquesabe que quedo cego e para que non lle garde xenreira ó Camilo para toda a vida.

Encontra os adverbios, locucións adverbiais, conxuncións e locucións conxuntivas que apare-cen no seguinte texto. Indica tamén o tipo de adverbio e conxunción en cada caso.

ADVERBIOS E LOCUCIÓNS ADVERBIAIS CONXUNCIÓNS E LOCUCIÓNS CONXUNTIVAS

Constrúe oracións coordinadas usando os seguintes nexos.

• ou ..... ou → ______________________________________

• nin ..... nin → ______________________________________

• e ..... e → ______________________________________

• pero → ______________________________________

• a mais → ______________________________________

• ora ..... ora → ______________________________________

• ben ..... ben → ______________________________________

• quer ..... quer → ______________________________________



73

ESCRIBIMOS BEN

Redacta instancias que respondan aos seguintes supostos.

Elabora un índice para logo a partir del realizar unha memoria de fin de curso da excursiónque realizastes os alumnos de 4º de ESO a Italia. Segue o seguinte esquema

Escolle para cada oco a palabra ou locución axeitada.

de seguida, deseguida, a de vagar, devagar, arriba, a riba, pasado mañá, pasadomañá, a penas, apenas,entrambos, entre ambos, derredor, baixo, abaixo, de redor, de acabalo, dacabalo, a modo, amodo

• O capador de Xeitoso viña sempre visitarnos montado ___________ dunha enorme besta.• O gato estaba subido ________________ do andel do salón.• Díxonos que esperásemos, que o xefe saíra un momento pero que viña ____________.• Apura! Vou indo, espérote _________________.• Imos camiñando _____________ e cando nos queiramos dar conta xa estaremos na casa.• Díxome que non nos comprometésemos con ninguén que _______________ tiñamos que

ir visitar os terreos da nova fábrica.• Cos cartos que temos _____________ nos chega para ir ao cine.• Non corrades moito, ide _______________, que por moito correr non ides chegar antes.• Os dous fixeran fortuna na emigración e, ao regresar ao pobo, _______________ crearon.

unha empresa que deu traballo a moita xente __________________.

(Identificación) ______________________

ÍNDICE

1. (Presentación) _____________________

2. (Corpo) ____________________________2.1 ...2.2 ...2.3 ...2.4 ...

3. (Anexos) ___________________________3.1 ....3.2 ....3.3 ....3.4 ....3.5 ....

4. ____________________________________

SOLICITANTE ASUNTO DESTINATARIO/A

Ti Declara o teu amor a un rapazou rapaza e pídelle para saír O amado / a

Curso de 4º de ESOQueredes realizar unha excur-sión dunha semana de duracióna París

A direccióndo centro educativo

Xunta de delegados de ESO

Pedir permiso para montar un«chiringuito» nos recreos paravender lambetadas e bocadillose así recadar cartos para aexcursión de fin de curso

A dirección do centro


74

Escribe cada expresión no seu lugar.

■ Senón / se non• Eu non pretendo contradicilo _______________ precisar as súas afirmacións.• _______________ me dis como facelo, non o fago.• Pechade a porta cando saiades _______________ entra moito frío.• As súas non produciron destrucións masivas, _______________ danos colaterais.

■ Quenquera / quenqueira• _______________ que o faga será recompensado axeitadamente.• _______________ que lle tinga o pelo que se poña á cola.• Os libros están a disposición de _______________ que veña.• Aí queda un anaco de bica para _______________.

■ Pasadomañá / pasado mañá• Anunciaron a estrea da obra de teatro para _______________.• O home do tempo dixo que a partir de _______________ empeoraba o tempo.• Creo que o veremos _______________, pero antes non.• _______________ comezan as festas da patroa do pobo.

■ Conque / con que• Para o día 12 teremos exame dos dous temas de literatura, _______________ xa os pode-

des ir preparando.• Para o exame, tedes que traer o material _______________ facelo.• _______________ xogando coa videoconsola no canto de estudar para o exame ____.• _______________ te presentes ao concurso, tes asegurado o pase á seguinte rolda.

■ Demais / de mais• Comeu _______________ e logo pasou moi mala noite.• Non quero levar peso _______________, porque logo teño que pagar sobretaxas.• Só viñeron eles, os _______________ quedaron na casa.• Creo que hai xente _______________ neste local, e podemos ter problemas.

Aquí tes 39 palabras que xuntas forman 19 compostas. Xúntaas e forma palabras compostascorrectas. Ollo, que unhas escríbense xuntas e outras separadas.

san, medio, miña, baila, cabo, boca, garda, dixome, peixe,porco, garda, porco, ourizo, socio, socio, afro, garda, lanza

escorna bois

Xoán, día, xoia, na, criba, dano, ribeira, lamas, díxome, espada, bravo, civil, teixo, cacho, político, económico, cubano, xurado, chamas


S U M A R I O

UNIDADE 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3

UNIDADE 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

UNIDADE 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 5

UNIDADE 4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1

UNIDADE 5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 7

UNIDADE 6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 3

UNIDADE 7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 9

UNIDADE 8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 5

UNIDADE 9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 1

UNIDADE 10 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 7

UNIDADE 11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 3

UNIDADE 12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 9



Documents

Caderno Traballo 4ESO