E l ş a d E y v a z l ı

BÖYÜMƏYƏNUŞAQLAR

1 9 9 2 - c i i l f e v r a l ı n 2 5 - d ə n 2 6 - n a k e ç ə n g e c ə

______________ - МШ -Azərbaycan Respublikası Prezidentinin

işlər İdarəsi

PREZİDENT KİTABXANASI— B a k ı - 2 Q İ 4 —

Kitabda 1992-ci il fevralın 25-dən 26-na keçən gecə Xocalıda hər iki valideynini itirm iş uşaqların acı xatirələrindən bəhs olunur

Elşad Eyvazlı © «Böyüməyən uşaqlar»88 səhifə, şəkilli, ağ-qara

Bakı şəhəri,«NURLAN» nəşriyyatı — 2014

ISBN: 978-9952-8176-0-7

“XX əsrdə erm ənilər tərəfindən Azərbaycan xalqına qarşı dəfələrlə təcavüz edilib, soyqırımı törədilib. Onlar­dan ən dəhşətlisi Xocalıda baş verib. Bu faciə bütün Azərbaycan xalqını sarsıtm ış, xocalılılara ağır mənəvi zərbə olub. Ancaq xocalılılar hətta soyqırımı günündə be­lə özünü əsl qəhrəman kimi aparmış, son damla qanları­na qədər qeyri-bərabər döyüşdə igidliklə vuruşub və bu şəhərin ölməzlik tarix in i yaradıblar.

Xocalıda misli görünməmiş qəddarlıqla, vəhşiliklə tö ­rədilmiş dinc əhalinin qırğınının dünyanın hər hansı gu­şəsində baş verm əsinin qarşısını almaq üçün Xocalı həqiqətləri, ümumiyyətlə, Azərbaycan xalqının ədalətsiz- cəsinə cəlb olunduğu Ermənistan-Azərbaycan müharibə­sinin bütün məşəqqətləri dünya ictimaiyyətinə hərtərəfli çatdırılm alı, onların qəti, birmənalı mövqelərini bildir­mələri üçün ciddi və məqsədyönlü iş aparılmalıdır.

İnanıram ki, bu gün xalqımız müstəqil Azərbaycan dövlətində daha da mətinləşib və dövlətimizin müstəqil­liyini qoruyub saxlamaq, işğal olunmuş torpaqlarımızın azad edilməsi uğrunda yenilməz mübarizə aparmaq əz­mindədir. Sizi əmin etmək istəyirəm ki, Azərbaycan döv­ləti xalqımızın bu müqəddəs am allarının gerçəkləşməsi yolunda var qüvvəsini sərf edəcək, soydaşlarımıza qarşı törədilmiş qanlı cinayətlərin, o cümlədən Xocalı faciəsi­nin bütün günahkarların ın lazımınca cəzalandırılması üçün bütün tədbirləri görəcəkdir”.

Heydər Əliyev, Azərbaycan xalqının ümummilli lideri

4 25 fevral 2000-ci il

“Son iki əsrdə erməni m illətçiləri ta rix i Azərbaycan torpaqları hesabına mifik “Böyük Erm ənistan” ideyasını gerçəkləşdirmək məqsədilə dəfələrlə xalqımıza qarşı te r­ror, kütləvi qırğın, deportasiya və etnik təmizləmə kimi bəşəri cinayətlər törədib. XX əsrin sonunda dünyanın gö­zü qarşısında baş verən, qəddarlığı və am ansızlığı ilə fərqlənən Xocalı soyqırımı isə bu təcavüzkar siyasətin ən qanlı səhifəsi idi. Bu ağ ır cinayətə görə siyasi-hüquqi məsuliyyət birbaşa Erm ənistanın ozamankı və indiki rəh­bərliyinin, Dağlıq Qarabağdakı separatçı rejimin üzərinə düşür.

Azərbaycan dövləti erməni faşistlərinin törətdiyi Xo­calı faciəsi haqqındakı həqiqətlərin dünya ictimaiyyətinə çatdırılm ası və beynəlxalq aləmdə soyqırımı kimi tanıdıl­ması istiqamətində iyirmi ilə yaxındır ki, məqsədyönlü və sistemli iş aparır. Son illərdə “Xocalıya ədalət” beynəl­xalq kampaniyası çərçivəsində soydaşlarımızı təmsil edən çoxsaylı vətəndaş cəmiyyəti in stitu tla rı, gənclər təşkilat­ları və diaspor qurum ları bu sahədə hakimiyyət s tru k tu r­ları ilə birgə səmərəli fəaliyyət göstərirlər. A rtıq yalan və saxtakarlıq üzərində qurulm uş erməni təbliğat maşı­nının iç üzü ifşa olunur və dünya ictimai fikri Xocalı hə­qiqətlərini qəbul etməyə başlayır. İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı Parlam ent İttifaq ı bu faktı “insanlığa qarşı tö­rədilmiş kütləvi cinayət” hadisəsi kimi tanım ış və üzv dövlətləri həmin faciəyə m üvafiq siyasi-hüquqi qiymət verməyə çağırmışdır. Pakistan və Meksikanın parlam ent­lərində bu qətliam ın soyqırımı aktı kimi tanınm ası barə­də qətnamə qəbul edilib.

Azərbaycan Respublikası hazırda dünya təhlükəsizlik sistemində və beynəlxalq terrorizm ə qarşı mübarizədə 5

mühüm rol oynayır. Harada baş verməsindən asılı olma­yaraq, biz hər cür irqi ayrı-seçkiliyi, etnik və dini zəmin­də düşmənçiliyi bütövlükdə bəşər cəmiyyətinə qarşı cinayət hesab edirik. Dövlətimiz bundan sonra da Xocalı soyqırımına, Azərbaycan torpaqlarının Ermənistan tərə­findən işğalına obyektiv qiymət verilməsi və tarixi-hüqu­qi ədalətin bərpası üçün öz fəaliyyətini davam etdirəcək, bütün siyasi və hüquqi vasitələrlə belə hallara qarşı ba­rışmaz mübarizə aparacaq” .

İlham Əliyev, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti

23 fevral 2012-ci il

Elşad EyvazlıParlament Jurnalistləri Birliyinin sədri, modern.az xəbər portalının baş redaktoru

BÖYÜMƏYƏNUŞAQLAR

Bir anlıq xəyalən özünüzü 1992-ci ilin fevralın 25-dən 26-na keçən gecəki Xocalıya aparın.

Bir anlıq özünüzü həmin dəhşətlərin içində hiss edin.

B ir anlıq fik irlə şin ki, həmin axşam Xocalıda qətlə ye tirilən valideynlər sizsiniz.

B ir anlıq tə səv v ü r edin ki, həyatda yoxsunuz.Bir anlıq düşünün ki, o gecə qarlı-boranlı çöl­

lərdə kim səsiz qalan, h ər iki valideynini itirən ,

ayaqlarını don vuran , erməni tank ların ın altında qana bələnən, gözlərinin qarşısında valideynləri öl­dürülən, diri-diri yandırılan, sahibsiz qalıb meşədə qurd-quşa yem olan, ah-nalələri göylərə qalxan, sağ qalmaq üçün m eyitlərin cibindən çörək çıxarıb ye­yən, öldürülm üş anasını yatmış bilib üstünə adyal sərən, öldürülm üş anasını sağ bilib döşünü əmən, çarəsiz-çarəsiz ora-bura qaçan, bağrı yarılan, Allah ümidinə qalan körpələr sizin övladlarınızdır.

Bunu bacara bildinizmi?!B acardınızsa, Xocalı soyqırım ında hər iki v a li­

deynini itirm iş 25 uşağın (indi onların ən kiçiy i­n in 22 yaşı var) - Əliyev Mehdi Firdovsi oğlu, Orucov Anar Telman oğlu, Mirzəyeva X atirə Telman qızı, Mahmudova Kübra Telman qızı, Kərimova Gülnar Tahir qızı, X əlilova Həm ail Tahir qızı, Həmidov Mübariz Sabir oğlu, Həmi­dov Eldəniz Sabir oğlu, Həmidov Müşfiq Sabir oğlu, Həmidova N igar Sabir qızı, Məhərrəmova V əsilə Vaqif qızı, Məhərrəmov Natiq Vaqif oğ­lu, Məhərrəmova Vüsalə Vaqif qızı, Məhərrəmov Namiq Vaqif oğlu, Əmirova Xəzangül Təvəkkül qızı, Əmirova Yeganə Təvəkkül qızı, Əmirov V ü­sal Təvəkkül oğlu, Hüseynov Yaşar Hüseyn oğ­lu, Hüseynov Ədalət Hüseyn oğlu, Hüseynova Tahirə Hüseyn qızı, Hüseynov Murad Tofiq oğ­lu, Hüseynova Əfsanə Tofiq qızı, Hüseynova Ya­səmən Tofiq qızı, İbrahimov Samir Əlixan oğlu və İbrahimov Sabir Əlixan oğlunun sonrakı ta le ­lərinə biganə qalm ayın.

Ən azından əlinizə götürdüyünüz bu kitabı so­nadək oxuyun...

Sonrasm a özünüz qərar verərsiniz.Bu 25 nəfər indi də uşaqd ırlar. O nların yaşm a

baxm ayın. O nlarla b ir dəqiqəlik söhbət etsəniz, bunu hiss edərsiniz.

O dəhşətlərin üstündən 22 il ötsə də, o uşaqlar sanki heç böyüm əyiblər. Bəlkə də heç böyümək is ­təm əyiblər. O dəhşətlərdən sonra necə böyümək olardı k i...

O gecə on ların sonrakı bütün həyatı güllələnib.Biz m odern.az xəbər porta lında Xocalıda hər

iki valideynini itirm iş uşaqlar barədə yazılar ha­zırlayarkən onların yaşan tıların ı b ir kitabda cəm­ləşdirəcəyim izi düşünm ürdük.

Mehdi Əliyev və Həmail Xəlilovanın söylədik­ləri ilə tan ış olandan sonra bu 25 uşağın ham ısı ilə b ir yerdə görüşm ək qərarına gəldik.

M übariz Həm idov, Eldəniz Həmidov, M üşfiq Həmidov, N igar Həmidova və Mehdi Əliyevin Go­ranboy rayonunda m əskunlaşdıqlarını öyrəndik.

Onu da öyrəndik ki, Sam ir və Sabir İbrahim ov qardaşları G ürcüstanda yaşayırlar. V alideynləri­nin ölüm ündən sonra ana babaları onları öz yanı­na aparıb . Q alanları isə Bakıda yaşayırlar.

N əhayət, həm in gecə hər iki valideynini itirm iş uşaqların 14-ü ilə Heydər Əliyev Sarayının qarşı­sında görüşdük.

Sonra isə Dağlıq Q arabağın A zərbaycanlı İcm a­sında geniş to p lan tı keçirdik. Onların Heydər Əli­yev S aray ın ın qarşısındak ı görüşü dəhşətli mənzərə idi. Sən demə, o uşaqlar indiyədək b ir ye­rə yığışm ayıbm ışlar.

Təsəvvür edin , b ir-b irin i tanıyandan sonra on­lar hansı hala düşdü lər...

Uşaq baxçasm dakı gün lərin i, evcik-evcik oyna­dıqları an ların ı, b ir sözlə, soyqırım ından əvvəlki vax tla rın ı x a tırlad ıla r.

O yaşda o lan la r sanki b irdən-birə uşaq laşd ı­lar... A ğlayan kim , sevinən kim ...

Bundan sonra Xocalıda hər iki valideynini itir- m işlərin həyat hekayələrini b ir k itabda cəm ləşdir­mək qərarın ı verdik .

Onların y aşan tıla rı gerçəkdən üzücüdür, dözül­məzdir. Ancaq bu kitabı biz sizi üzmək üçün ha­zırlam adıq. Bu k itab ı ona görə hazırlam adıq ki, oxuyanlar ağ lasın lar.

Ona görə hazırlad ıq ki, erm ənilərin körpə uşaq­lara yaşatd ıq ları dəhşətləri b ir daha sizə çatd ıraq . Dünyaya çatd ıraq .

-

Kitabda oxuyacaqlarım z b ir təxəyyül m əhsulu deyil. O dəhşətləri yaşayanların acı xa tirə lərid ir, yaddaşlarına əbədi hopan gerçək hadisələrdir.

K itab bu acı x a tirə lə ri - yaddaşlara əbədi şəkil­də hopan gerçək hadisələri unutm am aq üçündür.

K itabın m üxtəlif dillərə tərcüm ə edilərək ayrı- ay rı ölkələrdə yayılm ası da nəzərdə tu tu lu r .

Rövşən RzayevAzərbaycan Respublikası Milli Məclisinin deputatı, “Dağlıq Qarabağ Bölgəsinin Azərbaycanlı İcması” İctimai Birliyinin İdarə Heyətinin üzvü

XOCALI SOYQIRIMINDA ATA-ANASINI It IRƏN UŞAQLARIN

YAŞANTILARI

T arixim izin ən faciəli səhifələrindən b iri olan Xocalı soyq ırım ından ay lar, illə r ötsə də, onun dəhşətləri, Xocalı sak in lərin in yaşadıqları fəlakə­tin ağrı-acısı qan yaddaşım ıza əbədi həkk olunub.

Xocalı soyqırım ı erm əni şovinist dairələrin in öz havadarların ın dəstəyi ilə XIX-XX əsrlərdə azər­baycanlılara qarşı m ərhələ-m ərhələ həyata keçir­dikləri kü tləv i qətllər, te rro r və e tn ik təm izləm ə siyasətinin tə rk ib hissəsid ir.

XX əsrin son onilliyində, dünyanın gözü qarşı­sında baş verən bu faciə, eyni zamanda, bəşəriyyə­tin vicdanına yazılan, insanlıq və ləyaqət lövhəsinə vuru lan qara ləkə oldu.

Erm əni silahlı dəstələrin in keçmiş sovet ordu­sunun 366-cı alayının köməyi ilə 1992-ci il fevra­lın 25-dən 26-na keçən gecə Azərbaycanın Dağlıq Qarabağ bölgəsinin Xocalı şəhərində tö rətd ik ləri soyqırım ı dünya ta rix in d ə insanlıq əleyhinə ən amansız cinayətlərdən birid ir.

Xocalı faciəsi Çexiyanın Lidise, B elarusun Xa- tın , F ransan ın O radur kəndlərində, Bosniyanın Serebrenisa şəhərində dinc sakinlərə qarşı həyata keçirilən qətliam larla b ir sırada dayanır.

Azərbaycan R espublikasının P reziden ti İlham Əliyevin çıx ışlarında dəfələrlə qeyd etd iyi kim i, Qarabağ həqiqətlərin in , Xocalı soyqırım ı ilə bağlı gerçəklərin dünyaya çatdırılm ası üçün beynəlxalq tə şk ila tla rın trib u n a la rın d an , m üxtəlif təb liğa t vasitələrindən geniş şəkildə istifadə olunm alı, ye­ni k itab lar yazılm alı, ekran əsərləri, elektron re ­su rslar yaradılm alıd ır.

Ötən m üddətdə E rm ənistanın Azərbaycana qar­şı ərazi idd iaları, hərbi təcavüzü, Dağlıq Qarabağ m ünaqişəsinin m ahiyyəti ilə bağlı ta rix i fak tla rın dünyada yayılm ası istiqam ətində çox işlər görü­lüb, m üxtəlif dillərdə k itab lar, elektron nəşrlər, say tlar hazırlanıb, film lər çəkilib, xarici ölkələr­də konfranslar, forum lar, görüşlər keçirilib. La­kin bu haqda nə qədər deyilsə də, yazılsa da, yenə azdır. Çünki bu acının miqyası sonsuz, yaddaşı­m ızda yeri silinm əzdir.

Bu baxım dan H eydər Əliyev Fondunun həyata keçirdiyi layihələr, hazırladığı nəşrlər, ta rix i ger­çəklərin beynəlxalq aləmə çatd ırılm ası istiqam ə­tində gördüyü işlər xüsusi qeyd olunm alıdır.

Fondun vitse-prezidenti Leyla Əliyevanın təşəb­büsü ilə 2008-ci ildə başlanan “Xocalıya ədalət” beynəlxalq kam paniyası çərçivəsində dünyanın on­la rla ölkəsində tədb irlə r keçirilib, nəşrlər yayılıb, sərg ilər tə şk il o lunub, beynəlxalq təşk ila tla ra ,

parlam en tlərə ünvanlanan petisiyalara yüz m in­lərlə im za toplanıb .

A vropan ın b ir sıra ölkələrində keçirilm iş belə təd b irlə rin iş tirak ç ıs ı kimi qeyd edə bilərəm ki, son illə r dövlətim izin, ictim ai təsisatların , diaspor qurum ların ın , təşəbbüskar soydaşlarım ızın gördü­yü işlər nəticəsində Azərbaycan həqiqətləri, o cüm­lədən Xocalı soyqırımı dünyada daha geniş tan ın ır, qəbul o lu n u r, xalqım ızın haqq işinə dəstək a rtır .

Xocalı soyq ırım ın ın hər şeydən öncə, dəhşətli s ta tis tik a s ı v a r. Bir gecənin içində 613 soydaşı­mız, o cüm lədən 106 qadın, 63 uşaq, 70 qoca xü ­susi qəd d arlıq la qətlə ye tirilm işd ir. K ütləv i q ırğında 8 ailə bütün lük lə məhv edilm iş, 25 uşaq hər iki valideynindən, 130 uşaq valideynlərinin bi­rindən m əhrum olmuş, 487 nəfər ağ ır yaralanm ış­dır. 1000-dən çox Xocalı sakini erm əni əsirliy in in dəhşətin i yaşam ışdır.

A m m a X ocalı dəhşəti təkcə bu s ta tis tik a ilə ölçülm ür. Bu faciənin konkret talelərdə y aşan tı­ları, q ırılm ış insan öm ürlərindən qalan izləri, yad­daşlarda b itm əyən ağ rıs ı heç b ir ölçüyə sığm az, hesaba gəlm əz.

O xuculara təqdim olunan kitab da bu faciənin bütün ac ıs ın ı görm üş, Xocalıda a ta-anasın ı i t i r ­miş, soyqırım ın dəhşətini yaddaşlarına əbədi həkk etm iş həm in 25 uşağın y aşan tıla rı, o dəhşətdən 22 il ö təndən sonra nəql etd ik ləri həyat hekayə­lərid ir.

O nlar X ocalı dəhşətin i yaşayanda onun acısını, m iqyasını hələ tam dərk etm irdilər, çünki bu ağ ır­lığı m əsum uşaq qəlblərində yaşatm ağa, körpə çi­y in lərində daşım ağa h az ır deyild ilər. B əziləri üçün 22 ilin o tay ında qalan X ocalının to rpağ ı, daşı, m eşəsi bəlkə də a rtıq uşaq yaddaşından sili­nib. Am m a qan yaddaşı yaşayır. O nlar Xocalı soy­qırım ının can lı şah id lərid irlər.

A rtıq h əy a ta öz baxışları olan, dünyagörüşü form alaşm ış bu gənclərin Xocalı haqqında dedik­ləri, qan y ad d aşla rın d a təzələnən ata-ana itk is i, doğma yurd h əsrə ti b ir daha göstərir ki, Xocalı fa-

ciəsi davam edir, onun yarası qəlblərdədir. Bu gənclərin həyat hekayələri, fik ir-düşüncələri Xo­calı faciəsinə şahidlik etm əklə yanaşı, soyqırım ı həqiqətini b ir daha hər kəsə bəyan edir.

Xocalı soyqırım ı gerçəklərinin şahidi olan, onu həyatlarında yaşayan insanların dilindən geniş ic­tim aiyyətə çatd ırılm ası xüsusilə vacibdir. Dünya bilm əlidir ki, Azərbaycan torpaqlarının Erm ənista­nın işğalı a ltında qalm ası Xocalı soyqırımı kimi fa­ciələrin yenidən törədilm əsinə gətirib çıxara bilər.

Bu baxım dan belə nəşrlərin hazırlanm asın ın , habelə m üxtə lif dillərə tərcüm ə olunaraq yayılma­sın ın m ühüm əhəm iyyəti var.

O xuculara təqdim edilən k itab ı Xocalı soyqırı­mı və üm um ilikdə E rm ənistan ın Azərbaycana tə ­cavüzü ilə bağlı həqiqətlərin dünyaya çatdırılm ası işinə təkan verəcək təkzibolunm az fak t kimi qiy­m ətləndirirəm .

N əşri ərsəyə gətirən lərin bu işləri davam e td ir­m ələri çox vacibdir.

Fuad MuradovMilli Məclisin deputatı

TARİXİNƏDALƏT MƏHKƏMƏSİ ÜÇÜN

DAŞDAN KEÇƏN SÜBUTLAR

Xocalı soyqırım ında h ər iki valideynini itirm iş uşaqlarla görüşərkən dinlədiyim həyat hekayələri bü tün varlığ ım ı sarsıtd ı.

ind i öm ürlərin in gənclik dönəm ini yaşayan bu insanlar - “böyüm əyən u şaq lar” şahidi olduqları o dəhşətli gecə barədə danışdıqca insanın bütün v a r­lığı n ifrə tdən g ə rilir , ü rəyi sızlayır.

Onları dinlədikcə xalqım ıza qarşı törədilən bu qanlı faciənin iş tirakç ıların ın qəddarlığı, vəhşili­yi adam ı ü şüdür. K örpələri, qad ın ları, qocaları am ansızcasına güllələyən insan adlanan bu erm ə­ni c inayətkarlar üçün heç b ir ilahi və bəşəri dəyər yox im iş...

1992-ci ildəki həm in dəhşətli gecədə, qaranlıq­da avtom atın ölüm saçan güllələrin in atəşi a ltın ­da ayaqyalın , başıaçıq qarın ü stü ilə qaçaraq erm əni faş istlə rin d ən canını qu rta rm ağa çalışan bu körpələrin acı ta ley i Azərbaycanın kəşməkəşli çağdaş ta rix in in acı səhifəsid ir.

Dinc əhaliyə tu tu la n belə amansız divanın heç b ir bəraəti ola bilm əz. Gözləri önündə atası y an ­d ırılan balaca X əzangülün, ölmüş anasının ü s tü ­nü yun şalla örtərək “Sənə soyuq olar, ana” deyən, nə baş verdiyini anlam ayan balaca qızcığazın y ad ­daş səhifəsini oxum aq ağırd ır.

Azərbaycan xalqının tarix inə qanla yazılm ış 26 Fevral ta rix i erm əni siyasət dəllalların ın və onla­ra arxa du ran qüvvələrin üz qarası, ta r ix boyu öz xalq larına u tanc gətirəcək rüsvayçı əm əlidir.

U şaqların q ırılm ış öm ürlərində, sağ qalmış sa­k in lərin in dilində qalan bu qanlı x a tirə lə r ta rix in ədalət məhkəm əsi üçün daşdan keçən sübu tla rd ır: Bu x a tirə lə r gecənin qaranlığ ında qəfil hücum la şəhərə basqın edərək dinc sak in ləri güllə-baran edən erm əni q əsbkarla rın ın insan lığa sığm ayan soyqırım ı törədən cinayətinə qarşı b ir ittiham və hökm dür.

K itabı elə-belə oxum aq olm ur.Uşaqlıq yaddaşın ın bu acı x a tirə lə ri düşm ənin

vətənim iz A zərbaycana, onun m üstəqilliyinə q a r­şı necə böyük b ir n if rə t və dözüm süzlüyünün acı nüm ayişid ir. D ünya ta rix i dinc insan ların kütləvi qətliam ını həm işə dəhşətlə qarşılayıb və bu cina­y ə ti tö rədən lər ta r ix in m əhkəm əsindən qurtu la bilm əyiblər. X olokost, Serebrenisa soyqırım larını tö rədən lər üzərində m əhkəm əni x a tırlay ın ... Bu qanlı soyqırım ı törədən erm ənilər də bu məhkəmə­dən q u rtu la bilm əyəcəklər.

N

Xocalıda baş verənlər xalqın qüru runu , üm idi­ni və gələcəyə inam ını məhv etmək üçün düşünül­müş vandalizm ak tı idi. Düşmən bu qanlı qırğ ınla xalqım ızın azadlıq istəy in i, m üstəqillik arzusunu öldürə bilmədi.

A zərbaycan R espublikasının P rezidenti İlham Əliyev Xocalı soyqırım ının 20 illiyi ilə bağlı xal­qa m üraciətində bu faciəni törədənlərin məqsədi­ni aydın izah edib: “Xocalı soyqırım ınıtörətm əkdə düşm ənin məqsədi Azərbaycan xalqı­n ı sarsıtm aq , suveren lik və ərazi bütövlüyü uğ- runda m übarizədən çəkindirmək və torpaqlarım ızı zorla ələ keçirm ək olsa da, bu ağ ır faciə xalqım ı­zı daha da m ətin ləşd irm iş, qəhrəman oğul və qız­larım ızı m üqəddəs Vətən və milli dövlətçiliyimiz nam inə qətiyyətli və m ütəşəkkil mübarizəyə səfər­bər edib”.

Azərbaycan dövləti Xocalı faciəsi haqqındakı həqiqətlərin dünya ictim aiyyətinə çatd ırılm ası və beynəlxalq aləm də soyqırım ı kimi tanıdılm ası is­tiqam ətində m əqsədyönlü və sistem li iş aparır. B unun nəticəsid ir ki, dünya Xocalı həqiqətlərini qəbul etməyə başlayır.

A yrı-ayrı ölkələrin parlam entlərində bu qətlia- m ın soyqırım ı ak tı kim i tanınm ası barədə qətna­mə, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatı Parlam ent İttifaq ı bu fak tı insanlığa qarşı törədilm iş kütləvi cinayət hadisəsi ad landırm ası xalqım ıza qarşı törədilm iş cinayətin cavabdehlərin i üzə çıxarm ağa və m əh­kəmə qarşısına çıxarılm asına rəvac verir.

Bu baxım dan H eydər Əliyev Fondunun “Xoca­lıya ədalət” beynəlxalq kam paniyasını xüsusi qeyd etmək olar. Fondun vitse-prezidenti Leyla Əliye­vanın təşəbbüsü ilə aparılan bu kam paniya soyqı­rım ın dünya a renasına çıxarılm asında, qanlı faciə törədicilərin in iç üzünü açmaqda əhəm iyyətli rol oynayır. Dünya b ilm əlid ir ki, bu cinayət təkcə Azərbaycan xalq ına qarşı deyil, həm də bü tün si­vilizasiyalı dünyaya, bəşəriyyətə qarşı yönəldilib.

Bu kitabda h ər iki valideynini itirm iş u şaq lar­dan danışılır.

Azərbaycan Respublikası Prezidentinin

İşlər İdarəsi

PREZİDENT KİTABXANASI

O nların həyat hekayəsi qan donduracaq qədər ağrıd ıcıd ır. D anışdıqları insanı dəhşətə gə tirir. Bu uşaq ların söylədikləri həqiqətlər erm əni faşistlə ­rin in dünya qarşısında “quzu” m askasını y ırta raq onların m iskin m ahiyyətini b ir daha ortaya qoyur. Düşmən ind i öm ürlərin in gənclik dönəmini yaşa­yan bu in san lar üçün qayğısız uşaqlığını x a tır la ­dacaq heç b ir xoş x a tirə qoymayıb.

K itabda qələmə alm an “böyüməyən uşaqların” xa tirə lə ri b izi b ir daha düşmənə qarşı birləşməyə və işğal a ltında qalan torpaqlar uğrunda m übari­zəyə səsləyir.

/ ndi 26 yaşın içindəyəm. Necə deyərlər, a rtıq həyatı müəyyən qədər dərk edə bi­lirəm .

O vax tsa 4 yaşım vard ı, bapbalaca uşaq idim . Dörd yaş. Elə dövrüm idi ki, uşaq ağlım la m ü­

haribənin nə o lduğunu anlam ırdım . Amma çəkdi­yim əzab-əziyyət, gözüm lə gördüyüm z illə tlə r, ürəyim ə çəkilən dağ mənə m üharibənin nə demək olduğunu dünyada ham ıdan yaxşı an latd ı.

D eyirlər, uşaqların yaddaşı böyüklərinkindən güclü olur. Məncə də elədir. Çünki olub-bitənləri yaxşı xatırlayıram . Hər şey gözümün qabağındadır.

MEHDİ ƏLİYEVİN ACI UŞAQLIQ XATİRƏSİ:

Şəhid olmuş ailə üzvləri:A ta - Firdovsi İsa oğlu Əliyev

A na - Heyran Mürşüd qızı Hüseynova Qardaş - Elçin Firdovsi oğlu Əliyev Qardaş - Elgiz Firdovsi oğlu Əliyev

Sağ qalan yeganə ailə üzvü:Mehdi Firdovsi oğlu Əliyev

«...ATAMI, ANAMI, QARDAŞLARIMI ELƏ İSTƏYİRƏM Kİ...»

Hələ də baş verən o dəhşəti

anlamıram...

Atəş səsləri hər gün gəlird i. Qaranlıq düşən k i­mi atam bizi evin zirzəm isinə aparardı. G üllə səs­ləri kəsən kim i daldalandığım ız yerdən ç ıxard ıq .

Həmin axşam, yəni Xocalının işğalı zam anı qət- liamdan qurtu lan sayılı adamlardan biri də mənəm .

Xocalıdan ailəlikcə çıxm ışdıq. Yəni ham ılıq la , b ü tü n ailəylə, qohum -əqrəbayla. Məni babam ın qardaşı kürəyinə a laraq meşəyə gətird i. B izim lə xeyli adam vard ı. Yadım dadı, erm ənilər bizi g ü l­ləyə tu ta n d a yerə yıxıldım . Ağlaşma və q ışq ırıq səslərindən qu laqlarım batd ı. Ə trafım dakı v a h i­mədə adam lar sağa-sola qaçışır, hərə b ir cü r x ilas olmağa cəhd eləyirdi. Mənsə nə olduğunu an lam ır­dım. Yerimdəcə donub qalmışdım.

Bəlkə də mən böyüklər üçün ağır yük idim . Can ş irin şeydi axı, b a tan adam saman çöpündən də yapışar. İndi heç kim i qınam ıram . Y adım dadır, b ir an içində hər şey dəyişdi. O təlaşda, qaçaqaç­da meşədə, demək olar ki, tam tək qaldım.

4 yaşlı uşaq və meşə. Tək-tənha. Q ışqırıb ağ la ­y ır, valideynlərim i köməyə çağırırd ım . B ir y a n ­

d a n da nə baş verdiyini anlam ırdım . Nə yaşım v a rd ı k i... G etsin o günlər, b ir də qayıtm asın. Y ox, q ay ıts ın , mən də ailə üzvlərim lə b irlikdə ö lü m ...

Evdə erm ənilərin vəhşiliyi haqda çox danışmışdı­la r . Amma mən ölmək, yaxud əsir düşmək nədi, hə­lə belə sözləri dərk eləmək gücündə deyildim. Mən heç “erm əni” sözünün mahiyyətini də anlamırdım.

O gün , o gecə meşədə tək qalmışdım. Qışqıra- q ışq ıra ağlayırd ım . Səsimə erm ənilər gəldi. Gələn­lə r in k im liy in i də əvvəlcə anlam adım . Ancaq d a v ran ış la rın d an bildim ki, başa düşdüm ki, bun­l a r yəqin böyüklərin dediyi həmin o erm ənilərdi. Ç ünk i gözüm ün qabağında məndən ayrı düşən ad am ları, bizim adam ları güllələyirdilər. Qoca, qa­r ı , qadın, u şaq ... heç kimə fərq qoym urdular.

Uşaq olsam da, o an mənə elə gəldi ki, o silahlılar adan ı deyil. Axı uşaq hər bir adamı mərhəmətli bilir.

M ənim sağ qalmağım yəqin ki, A llahın möcü- zəsiyd i. Ya da qism ət, “alın yazısı”.

Belə dayanmağıma baxmayın.

Atalı, analı uşaqlara həsəd aparıram.

Mənə niyə qıym adılar, bilmirəm . Böyür-başıma yağış kim i yağan güllənin b iri mənə dəymədi. Sağ qaldım. Məni də əsir götürdülər. Təsəvvür edin, 4 yaşlı uşaq - əsir! Məni d igər əsirlərin yanına apard ılar. Valideynlərim i - atam ı və anam ı, qar­daşlarım ı - Elçin və Elgizi ax ta rırd ım . Vahimə içində olan adam lar arasında dolaşır, doğm aları­mın ad ların ı qışqırırdım . O anı xatırlam aq istəm i­rəm. Həm in günü xatırlayanda özümü dünyanın ən yazıq, köməksiz adamı sayıram . Bu həngam ə­də kimi tapm aq olardı ki?! A dam ların ham ısı bir- b irinə oxşay ırd ı. H am ının üzünə ölüm qorxusu həkk olunm uşdu.

A ğlayır, q ışq ırırd ım ki, məni ata-anam ın, q a r­daşlarım ın yanm a aparın. Onların öldüyünü har-

İllər keçsə də o gecəni

hər an yaşayıram...

dan b ilə y d im , necə dərk eləyəydim? Bunu necə qə­bul e ləy əy d im ? Birgə olduğum əsirlərdən də kim ­sə b u n u m ənə dem ir, m əni b ir təh ər ovutm ağa ç a lış ırd ıla r . H am ı canının hayındaydı, hamı aqi­b ə tim iz in nə olacağının in tizarm daydı.

Elə b i l i rd ik ki, bu dəqiqə dünya külə dönəcək. Elə b i l i r d ik k i, həyat bu dəqiqə bitəcək.

4 y a ş lı u şaq idim. Dəhşətdi! Bu yaşda ölümlə üz- üzə d a y an m a ğ ı kimsəyə arzulam azdım . O dəhşəti sözlə ifa d ə eləm ək belə çətindi. Bunu öz gözüylə görmək is təy ən in də həyatda varlığına inanm aram .

Ə claf m üharibə!Onu Y e r üzünə gətirənə A llah lənət eləsin!

Məktəbdə həm müəllimlərin, həm də şagirdlərin

mənə qəribə baxışlarının səbəbini

indi anlayıram...

O gecə nələr çəkdim, bundan artıq dan ışm aq is­təm irəm . M ənimçün bu, çox ağır söhbətdi. Xahiş eləyirəm , səm im iyyətim ə inanın!

...B ir gün sonra bizi azad elədilər. S onradan anladım ki, beynəlxalq təşk ilatların cidd i m üda­xiləsindən sonra azad olmuşuq. Yoxsa b iz i də gül- lələyəcəkdilər.

İndi G oranboyda, Ağcakənd qəsəbəsində məs­kunlaşm ışam . B ütün məcburi köçkünlər kim i. Hö­kum ətin verdiyi evdə. Tək-tənha.

Xocalı soyqırım ı zam anı hər iki valideynin i itirm iş 25 uşaqdan biriyəm . İndi tay -tu ş la rım ev- li-eşikli k işilərdi. Onların heç biriylə, təəssü f ki, əlaqəm yoxdu. Dörd b ir yana səpələnm işik. Hərə b ir yerdə m əskunlaşıb. Bildiyim bircə budu ki, o u şaq la rd an 3 qardaş və b ir bacı G oranboydadı. Bircə onlarla ünsiyyətim var. Mənimlə m üqayisə­də onların bəx ti azca gətirib . V alideynlərini i t i r ­sələr də, qanı b ir, soyu b ir doğm aları v a r. Mənsə tək-tənhayam . Əliyevlər ailəsinin yeganə sağ qal­m ış üzvü.

Yaşamaq çox çətindir! Hərdən özüm özümə de­y irəm ki, yalandan yaşayırsan, Mehdi. Kimsəsizlik çox pis şeydi! Allah düşmənin balasına da qismət eləm əsin. Nə dərdimi, nə də sevincim i bölüşə bilə­cəyim məhrəm adamım var. Başa düşürsünüz, mə- n h ə r iki valideynim i, həm də iki qardaşımı itirm işəm ... Bəzən mənə deyirlər ki, sən böyümü­sən , yekə kişisən. Möhkəm ol! Bunu mənə deyənlər an lam ırla r ki, mən böyüməmişəm. 4 yaşında olan M ehdiyəm . A tam ı, anam ı, qardaşlarım ı axtarıram . M ənə onlar lazımdı. Bundan başqa mənə heç nə la­zım deyil. Nə ev, nə iş, nə maşın. Heç nə, heç nə... V allah heç nə lazım deyil. Kaş mən də onlarla bir­likdə öləydim. Kaş mən də...

D ünyan ın ən böyük, A llah ın ən böyük yetim bəndəsi olmayaydım. A tam ı, anam ı, qardaşlarım ı elə is təy irəm ki...

X ocalın ın ən ağ ır dərd li sakini mənəm!Bu yaşım a çatanadək özgə evlərdə yaşamışam.

B ir-b ir qapıları gəzmişəm. Buna yaşam aq demək m ü m künsə ... Yaşamamışam, kaş m əni başa düşən o laydı.

A zərbaycan R espublikası P rez id en tin in şəhid a ilə lə r i ilə bağlı fərm anı var və həm in fərm ana

Polis olmağıma baxmayın. Mən böyüməmişəm.

Elə 4 yaşlı Mehdiyəm.

JL 'u

əsasən, b ü tü n şəhid ailələrinə m üavinət v e rilir . Amma biz, Xocalı soyqırım ında hər iki valideyni­ni itirm iş 25 nəfər dövlətin qayğısından m əhru­muq. H albuki varis kimi o m üavinət bizə çatm a­lıdı. Başqa şey düşünm əyin. Yox, vallah, pul d a ­vası aparm ırıq . O pul dərdim izə əsla dərman ola bilməz. Nəinki o m üavinət, dünyanın heç bir ne­m əti itk im izin yerin i doldurm ağa bəs etməz. Ye­nə deyirəm , mən b ü tü n ailəmi itirm işəm ...

ПУ

ЭО

Х

A N A R ORUCOVUN ACI UŞAQLIQ XATİRƏSİ:

—

«...ÖLMÜŞ ANASININ DÖŞÜNÜ ƏMƏN QIZ MƏNİM BACIMDIR...»

У/ ox a ğ ır g ün lər keçirird ik X ocalıda... H ər gün atəş səsləri, ö lüm -itim . Sək- səkəylə yuxulayıb, vahiməylə yuxudan

^ oyanırdıq .Həm in g ü n lə rə b ir daha dönmək istəm əzdim .

Yaşım az olsa da, o günlərdən xatirəm də qalan çox şey var.

Sonun faciə olacağını b ilirdik. Əslində Xocalı soyqırım ından da əvvəl oranı tərk eləmək im kan ı­mız vardı. Am m a atam inad edirdi. Deyirdi ki, ca­maat necə, biz də elə...

Şəhid olmuş ailə üzvləri:■ Telman Ənvər oğlu Orucov

Ana Raya Əli qızı Rəhimova Bacı - Xəyalə Telman qızı Orucova

Sağ qalan ailə üzvləri:Anar Telman oğlu Orucov

Xatirə Telman qızı Mirzəyeva Kübra Telman qızı Mahmudova

Bu şəkil olmasaydı, elə bilərdim ki, heç mənim atam, anam olmayıb.

Demək, mən də ana qucağı görmüşəm...

A tam maddi baxım dan im kanlı idi. Yadım dadı ki, biz evdən tələm -tələsik çıxanda atam bir topa pulu m asanın ü stünə a td ı. Dedi ki, nəzir qoyub gedirəm . Təki sağ-salam at Xocalıdan çıxa b ilək . Ölsək də ailəlikcə ölək, əsir düşməyək.

İ

Evimiz hər zam an gülləyə tu tu lu rd u . Ona görə də gecələr, a təş başlayanda zirzəmidə gizlənirdik.

A tam ın ov tü fən g i vardı. Gecələr əmilərimlə b irgə posta ç ıx ır, şəhərə keşik çəkirdilər.

Həmin m əşum gün də atəş səsləri eşidilməzdən qabaq Xocalı ərazisinə helikopterdən vərəqələr da­ğıdıldı. İnsan ları vahim əyə salmaq üçün.,.

B ir xeyli v ax t keçəndən sonra atəş səsləri baş­lad ı və get-gedə gücləndi.

Böyüklər bizim çün çox narahat idi, öz canların­dan çox bizim çün qayğılanırdılar. Odur ki, bizi, yən i uşaqları b ir b in an ın zirzəm isinə apard ılar, həm in gecəni soyuq və nəmişlik qoxuyan zirzəm i­də qaldıq. Ü şüyürdüm , dişlərim bir-birinə dəyir­d i. Qorxu b ü tü n bədənim i sarım ışdı.

A rtıq gərgin döyüşlər gedirdi. A tam zirzəmiyə gəlib dedi k i, əgər bu gecə də burda qalsaq,

Xocalıda çəkilən şəkildi. Öndəki bacım Xəyalədir...

Bizim günahımız nə idi axı?!

cam aatın ham ısı erm ənilərə əsir düşəcək. O dur k i, elə həmin gecə tələm -tələsik Xocalıdan çıxdıq. V a­lideynlərim iz də bizimlə birgə idi. Yəni dörd u ş a ­qla birgə: mən, bacılarım X atirə , Xəyalə v ə K übra.

Xocalıda hər nəyimiz varsa, qoyub getdik. V arı­mız-yoxumuz, atam ın və anam ın illərlə topladığı, min bir zəhmətlə qurduqları nə vardısa...

Yadımda qalan budu ki, b irtəh ər çayı keçdik. Düzənlik b ir yerə gələnəcən atışm a hələ də davam edirdi. H ava soyuq idi, şax ta ülgüc kimi kəsird i. H ər yer tam am ilə qarla örtü lm üşdü.

Biz yol getdikcə ayaq izlərim izlə erm ənilərə is ­tiqam ətim izi b ild irird ik . Daha doğrusu, kobud de­sək, təbiət də bizə düşmən kəsilm işdi. Erm ənilər qarın üzərindəki ayaq izlərini görərək bizi, Xoca­lıdan d idərgin düşənləri təqib edirdilər. Qoca-ca­van, böyük-uşaq heç kimə rəhm edilm irdi. Açıq sahədə harda gizlənmək olardı ki?! Həm də tək ol­mayan adam lar. H ərənin yanında b ir neçə uşaq və ya qoca. Gizlənə bilənlər ancaq meşə olan sahədə gizlənirdi. Gizlənə bilm əyənlər gülləyə tuş g ə lir­di. Gözümün önündə neçə-neçə adamı güllələdilər.

Yolun y a rıs ın d a əm im məni qucağına götürdü. V alideynlərim in n əfəsi kəsilm işdi. İnsan nə qədər yol gedər, yox , g e tm ək nədi, başını götürüb qa­çar?! A rxanca da gü llə yağışı... Beynin və qəlbin qorxudan do n m u ş h a ld a .

B acılarım ı a ta m la anam götürm üşdü. Elə buna görə də m ən v a lideyn lərim dən ayrı düşdüm. Bu­nun necə baş v e rd iy in i ind i tamam-kamal dərk elə­məyim m üm kün də deyil. Mənim o zaman 7 yaşım var idi. İnd i tə sə v v ü r ed in , birinci sin if şagirdi...

...Əmimdən a y rı düşəndən sonra tək qalmışdım, nə edəcəyimi b ilm ird im . Polislərin ardınca düşüb gedirdim. A m m a h a ra , özüm də bilmir, dərk elə­mirdim. Bircə a rx ay ın lığ ım buydu ki, özümüzünkü­lər arasındayam .

Beləcə, A ğ d am a q əd ər gəldim. Məni b ir tra k ­torçu him ayəyə g ö tü rd ü . İki il məni yanında sax­ladı. Öz b a la s ı k im i. Sağ olsun, onun bu yaxşılığını ö lənəcən u n u tm aram .

Məktəbdə müəllimlərim valideynlərimi əvəz eləməyə çalışırdılar...

Çox-çox sonralar bildim ki, əmimgil m əni m e ­yitlərin içində tapm adıq larına görə cam aatın i ç i n ­də soraqlayıblar. Tanış-biliş kim vardısa, is m a r ış yollayıblar. Ə traf yaşayış m əntəqələrində so ra q la - m adıqları adam qalmayıb. Hamıya hay sa lıb la r k i, itk in düşm üşəm , görüb-bilən olsa, onlara x ə b ə r eləsin. Bəxtim dən b ir xeyirxahım tapılıb, h a r a d a olmağımı əmimə demişdi.

Bacılarım a gəlincə, məsələ çox ağrılıd ı...Xocalıdan vahiməylə çıxanda üç bacımdan b i r i ,

ortancılı Xəyalə anamın belində idi. Kübra da q u ­cağında. Anam gülləylə vurulanda o, belindən y e rə düşüb. Sonra ahu-naləylə atam a tərəf qaçıb ki, a n a ­mın vurulduğunu ona desin. O, atama sarı qaçarkən erməni snayperinin gülləsinə tuş gəlib. A lçaq la r, vəhşilər qızcığazı düz alnından vurmuşdular!..

Anamın və bacımın meyitini dayımgil ç ıx arıb la r.K übra evim izin sonbeşiyi idi. Heç 1 yaşı ta m a m

olm am ışdı hələ. H aqqında danışılan uşaq v a r e , ölmüş anasın ın döşünü çıxardıb əmən, bax, o q ız kiçik bacım K übradı.

Bacım Xatirə... Ata-anasızlığın nə olduğunu yaxşı b ilir.

Ona görə də uşaqlarını bir an gözündən qoymur...

Meşədə onu don vurm uşdu. Zavallı! M eyitləri yığanda elə biliblər ki, o da ölüb. Məsciddə yuyan­da is ti su donu açm ışdı. Onda biliblər ki, bacım sağ d ır, hələ yaşayır. İlahi-Pərvərdigar, sənə çox şükür!

Böyük bacım ı, X atirən i isə Ağdamdan birbaşa B akıya gətirm işdilər. Yazıq iki güllə yarası alm ış­d ı, indi qaraciyərinin yarısı yoxdur. Sağ qolunda da yarası var.

X atirəm də qalan o qədər nisgillər var k i...Yadımdadı ki, 25-dən 26-a keçən gecə xalam bi­

zimlə idi. Qonaq gəlmişdi. Evdən çıxanda onu öldür­dülər. O vaxt saymışdılar, düz 5 güllə dəymişdi.

Böyük bacımla digər xalam Bakıda müalicə alan v a x t biz Ağdamda yaşadıq. Daha sonra dövlət he­sabına bacım və xalam ı Estoniyaya müalicəyə apa­rd ıla r.

V alideynlərim in aqibətindən də gec xəbər tu t ­dum . A tam ın m eyiti anam dan 6 gün sonra tap ı­lıb . Ç iynindən vu ru lm uşdu . Amma ölüm ündən əvvəl 5 gün meşədə gizlənərək sağ qala bilm işdi. O, xatirəm də cüssəli, iradəli, həm də güclü b ir in­san kimi qalıb. Əcələ bax, bu cür heybətli adam qan itk isindən ölüb.

Çingiz M ustafayev m eyitlərin arasında öz k a - m erasıyla dolaşanda atam ı da çəkmişdi. K a d rla r­da görə b ilərsin iz , adyala bürünm üş ucaboy k işi - o, atam dı.

M eyitini A ğdam a gə tirib orada dəfn e ləd ilə r. Amma bu gün m əzarına da əlimiz çatm ır. Ç ünk i Ağdam da erm əni faşistlərin tapdağı a ltın d ad ır. Odur ki, hər il fevral ayının 27-si Şəhidlər X iy a ­banındakı adsız m əzarı, b ir də Çingiz M ustafaye­vin qəbrini z iyarət eləyirəm.

Bacılarım ı ora getməyə qoymuram. Çünki o n la r hələ də o məşum günlərin təsirindən çıxm ayıblar. Axı o anları necə unutm aq olar! Yaralarımızın qay­sağını açmaq bacılarım a, X atirə və Kübraya çox ağır gəlir. “Xocalı” sözü belə onlara əzab yaşad ır.

A ğdam da şəhid lərim izi dəfn edəndən so n ra m əcburən Bakıya gəldik. Ana nənəm bizi h im ayə­darlığa gö türdü .

Bu an bilirsiniz nə düşünürdüm?Atam, anam

kaş bu yaşa çatdığımı görəydilər...

İndi sank i hər şey yaddan çıxıb. Axı yaşım ız artıb , az-çox firavan yaşayırıq. Amma o ağrıları unutm aq m üm kün deyil. Qan yaddaşma hopub. 29 yaşım olsa da, valideyninin əlindən tu tu b gəzən uşaq görəndə çox pis oluram . Bilirəm ki, o uşaq “a ta ” dedikdə hönkürüb ağlayacağam.

H ər il fev ra l ayında Xocalı faciəsi ilə bağlı m ü x tə lif v ideo-çarx lar göstərilir. Bu çəkilişlərə soyuqqanlılıqla baxm aq, təbii ki, m üm kün deyil.

Bacım Kübra... Ata-anamızın qoxusunu

bir-birimizdən alırıq...

Fevralın 26-da ehsan veririk . Bacılarım da bizə gəlir. Evdə hər dəfə o kadrlara baxarkən bacımın ürəyi gedir.

Bizə, hər ik i valideynini itirm iş dünənin uşaq­la rına kömək eləm iş h ə r b ir kəsə m innətdaram . Bacım xəstəxanada yatanda bizə gəlib-gedən çox oldu. Ad çəkm irəm . Çox sağ olsunlar. Şəhid övla­dı olduğum uz görə 18 yaşım ıza qədər dövlətdən vəsait a lırd ıq . O rta m əktəbi b itirib , İnşaat Texni­kum una qəbul oldum. Əsgərlik məsələsində möh­lət alm ışdım . K önüllü olaraq orduya getm ək istəyəndə səhhətim lə bağlı icazə verm ədilər.

Texnikum da b ir il oxuyandan sonra m əktəbim i­zi İqtisadi İdarəetm ə Kollecinə dəyişdilər. Vəziy­yətimizlə əlaqədar həm oxuyub, həm də işləyirdim.

Böyük bacım ı nənəm gəlin köçürdüb, balacanı, sonbeşiyi isə özüm . Biri anam ın xalası oğlu ilə, o b iri bibim oğlu ilə ailə qurub . A llah hər ik isin i xoşbəxt eləsin!

Özümə gəldikdə, xalam qızı ilə ailə qurm uşam . Xocalıda ya ra lan an xalam ın qızı ilə. 17 yaşım olanda dedim ki, a tam ın oğluyam. 20 yaşım a qə­dər m ütləq ailəm , m aşınım , övladım olm alıdır. 18 yaşımda ailə qurdum , on il sonra övladımız d ün ­yaya gəldi. O ğlum un adını atam ın adına u y ğun­laşd ıraraq E lm an qoym uşam . Telm an qoya

Arzum budur ki, oğlum heç zaman bizim yaşadıqlarımızı dadmasın...

bilərdim , amma sağlığında atam deyirm iş ki, n ə ­vəm olanda adın ı Elman qoyacağam ...

Evim var, dövlət verib. Şuşalıları köçürəndə b i ­zi də bu ra köçürdülər.

Bu həyatda nə desən, qazanm aq olar. V ar-döv­lət, pul-para, vəzifə ... Amma ölmüş valideyn ləri geri qaytarm aq m üm kündürm ü?!

İndi soruşa b ilərsiniz ki, Xocalını necə x a t ı r la ­yırsan?

Yadım da ən çox məhəlləmiz qalıb.A tam taxta-şalban zavodunun m üdiri idi. M aşı­

nı olduğuna görə bizə heç vax t piyada getməyə ic a ­zə verm irdi. Hər yerə özü aparıb-gətirirdi. Ona görə də Xocalı yolunu bircə dəfə təklikdə getmişdim.

Xocalını b ir də görəcəyəmmi?Mütləq!Buna inanıram !

HƏMAİL XƏLİLOV ANIN ACI UŞAQLIQ XATİRƏSİ:

Şəhid olmuş ailə üzvləri:A ta - Tahir Qaçay oğlu Xəlilov

A na ■ Zərifə Zəkara qızı Xəlilova Bacı - Lalə Tahir qızı Xəlilova

Sağ qalan ailə üzvləri:Gülnar Tahir qızı Kərimova Həmail Tahir qızı Xəlilova

«...GÜLLƏ YARASI ALMIŞ ATAM DEYİRDİ Kİ, QIZIM, MƏNİ QOYUB

HARA GEDİRSƏN...»

9iz üç bacı id ik . Mən, Lalə və G ülnar. O nlardan biri Xocalı soyqırımında şəhid oldu. Yəqin rəhm ətlik Çingiz M ustafa­yevin çəkdiyi kadrlarda görm üsünüz, göy gödəkcəli, qırm ızı şalvarlı qız...

Erm əni g ü lləs in ə tu ş gələndə bacım ın 4 yaşı vardı, Lalənin. O dəhşətli an indi də gözümün qar­şısındadı. Ö m rüm ün sonunadək bunu unutm aram !

Xocalıdan çıxarkən b ü tü n doğmalarım bir yer- dəydi. Nənəm, babam , bibim in əri, dayılarım , da­yı arvad larım , a tam , anam , iki bacım və mən.

Birinci sinifdə oxuyuram. Tay-tuşlarım ata-anasını qucaqlayır,

mənsə şəkilləri...

Amma sonra pərən-pərən düşdük. Vallah, hardan gəlib-keçdik indi xatırlam ıram , heç o yerlərin adı­nı da dəqiq bilm irəm , indi o yerlərin adını deyən­də az-çox nəsə ağlıma ba tır, nəsə yadıma salıram . Amma o vaxt bunu düşünməyə nə macal, nə də hə­vəs vardı. A dam lar canlarının hayındaydı.

Qışın günü ola, soyuq, qar... Kim in nə m itili vard ısa, tələm -tələsik əyninə geyib evindən çıx­mışdı.

X atırlay ıram ki, əvvəlcə Qarqar çayını keçdik. ı A yaqyalın, buz kim i soyuqda. Meşəyə qalxanda ı qaranlıq olduğundan hamı pərən-pərən düşdü. Hə­rə b ir yana. Vay-şivənlə. Q ışqırışa-qışqırışa.

Həmin gün hava işıqlaşanda bir-birim izi ax ta r­mağa başladıq.

Aləm b ir-b irinə dəym işdi. B ir-birim izi i t i r i r , J yenidən tap ırd ıq . Anamla da belə oldu. Qaranlıq-J da necə oldusa ayrı düşdük. Sonra onu yenə tap-l dıq. Gördük ki, bacıma süd verir...

Bundan sonrası yuxu kimi yadıma gəlir. Pərən- pərən düşdük. Kim hansı yola üz tu td u , necə get­

d i bilmədik. A tam la Ağdama sarı üz tutm uşduq. O b iri doğmalarımdan tam ayrı. Ağdama çathaçat- da atam gülləyə tuş gəldi, qarın boşluğundan dörd y a ra aldı. O, yerə yıxılanda yanında idim. Mən, al­t ı yaşlı uşaq, hardan biləydim ki, ölüm nədi...

Yaxın qohum larım dan biri atam ı yerdən qaldır­m aq istədi. A tam dedi ki, gedə bilməyəcək. H ara­y ım ıza gəlmiş qohum larım ızdan birinə üz tu tdu ,

Məktəbə bütiin uşaqları valideynləri gətirmişdi. Mənə isə bunu unutdurmaq üçün bu şəkli çəkdilər...

Məktəb illəri...

уЩ •

(

(

(

<

с г•

Ata-anasız keçirdiyim daha bir bayram...

Buna mənim üçün bayram demək mümkünsə...

yalvardı ki, uşağı özünlə gö tür, sağ-salam at ana­sına çatdır. Nə qədər elədilərsə, atam yerdən qalx­m adı ki qalxm adı. Qalxa bilm ədi. Məni götürən adam larla həm in yerdən uzaqlaşm ağa başladıq. Mənim əlim dən tu tu b ap arırd ıla r. Ancaq gözüm arxada - atam da qalm ışdı.

Qəfildən atam ın arxadan bizi hayladığını eşit­dim . A tam zarıya-zarıya dedi ki, qızım, məni tək qoyub gedirsən ... Təsəvvür edirsiniz?

Əlimi R aqif dayım ın ovucundan çıxarıb v ar gücüm lə atam a tə rə f qaçdım. Onu möhkəm qucaq­ladım , ə llərindən , üzündən çoxlu-çoxlu öpdüm. Uşaq qollarında atam a sarılm ışdım ... Bizi bir-bi­rim izdən ayırm ağa çalışırd ılar. Amma alınm ırdı. O an hələ b ilm ird im ki, bu, a tam la son görüşü- m üzdü...

Biz o yerdən uzaqlaşıb gedəndə atam hələ ölmə­m işdi. Ölərkən 27 yaşı vardı, elə anam da təxm i­nən o yaşlarda idi, 25-26.

Üzümüzdə olan təbəssüm içimizdə olan nisgildən

min dəfə azdır...

O an heç yadım dan çıxmaz. A tam başını yerə qoydu. A ğlayırd ı. Məni zorla atam dan ay ırd ılar. Ayaqlarım getsə də, gözüm arxada qalm ışdı. Onu son anadək izləyirdim . Gördüm ki, papağı başın­dan sü rüşüb düşdü . Yenidən yanına qaçdım. Mə­ni b ir daha qucaqladı. Papağını ona verib dedim ki, başına qoy, sənə soyuq olar, b ir az gözlə, gəlib səni aparacağıq. Sonunu nə biləydim ...

O vaxt ölüm ün nə olduğunu bilm irdim . Sənə doğma, əziz olan adamı itirm əyin acısını dadmamış­dım. Amma o gün həyatın ilk dərsini aldım. Acı hə­qiqəti - ölüm ün m ənasını yavaş-yavaş dərk elədim.

A dam lar təlaşla yol gedirdi. B ir-birinə məhrəm , nam əhrəm olan kim vard ısa , q ısılaraq m üm kün qədər tez bu vahim ədən qurtu lm ağa çalışırd ı.

A tam ı gözüm ün önündə itird im . Amma anam ın öldüyünü hələ bilm irdim . Anam da güllə yarası al­mışdı. BTR m ərm isin in qəlpəsi sinəsin i s iy irib aparm ışdı. 4 yaşlı bacım yanındaym ış. Anam ca-

nm ı tapşırıbm ış. Bacımsa elə bilib ki, anam yatıb. H ardansa b ir adyal tap ıb anam ın üstünə ö rtü b ­müş. Örtüb ki, anam üşüməsin. Sonra bu dəcəl qız da dizindən ald ığı ik i güllə yarasından ölüb. Ölmüş anasını yatm ış zənn edib üstünə adyal ö r­tərkən ...

...Əlqərəz, məni əmanət kimi yox, göz bəbəyi ki­mi qoruyan qohum-əqrəba ilə birgə özüm üzünkü­lərin olduğu hansısa səngərə gəlib çatdıq. Yadım dadı ki, hərbi geyimdə olan oğlanlar bizi, uşaq ları qucaqlarına alıb maşına m indird ilər və Ağdam xəstəxanasına gətird irlər. Ağdama çatan­da ayaqlarım soyuqdan demək olar ki, donmuşdu. Ayağım ın dərisini soydular. Bir neçə gün qıçlarım sarğ ıda qaldı. Mənimlə bərabər, xəstəxanada qo­hum qadınlar da vardı. Dayılarımın arvadları. İki dayım bu hadisədə şəhid oldu, üstəlik , iki də övladları. Bibilərimin ikisi də yaralanm ışdı.

B ir gün xəstəxanada qaldıq. Öz yaxın ların ı ax­ta ran la r xəstəxanaya gəlirdi ki, görək, kim sağdı,

Şagirdlərimi çox sevirəm... Onları hər zaman gülərüz

görmək istəyirəm...

п п м м с а.*2L

•Ш*

kim ölüb... Əmim məni və nənəm gili xəstəxanada tapdı. 23 günlük bacım da nənəm in yanm daydı. Amma yazıq arvadın hadisədən sonra başına hava gəlmişdi, havalanm ışdı.

Ağdamda çox adam bizi saxlamaqçün nənəmə ağız açdı. Yazıq nənəm, heç özünü bilm irdi, sonda bizi bir ağdamlı ailəyə əmanət verdi. Onların evin­də, demək olar ki, iki gün də qalmadıq. D ura bil­mirdim, anamı, atam ı istəyirdim . Bacıma heç kim əl vura bilm irdi, qucağım dan yerə qoymurdum . Kimsə yemək yedirdəndə də, qucağımda yedirdirdi.

Fevralın 27-si bacım Lalənin, atam ın və anam ın m eyitlərini A ğdam m əscidinə gə tird ilə r. O rdakı vay-şivəni görəydiniz! Ağlaşan qadınların səsi ye- ri-göyü silkələyirdi. G ərək, daş olaydın ki, gözün­dən yaş tökülməyəydi!..

Camaatın evindən b ir ölü çıxarkən, bizdən beşi çıxdı - babam, a tam , anam , bacım , bibim in əri. Hamısı Ağdamda dəfn olundu. Bircə bibim in ə ri­n in məzarı Bərdədədi.

Ağdamda ham ı deyir ki, məsciddən götürü lən ilk meyit atam ın olub. Bu, rəhm ətlik Çingiz M us­tafayevin çəkdiyi kadrla rda da var.

Bax, belə, X ocalını da, Xocalı soyqırım ında doğm alarım ızı da, h ə tta yeganə təsəllim iz olan m əzarların ı da itird ik ! İndi ham ısı erm ənilərin işğalı altındadır.

Nə isə... A ğdam da bizi him ayəsinə gö tü rm üş ailə az sonra bizi yenidən nənəmə qaytardı. Dedi­lər ki, uşaqların ah-zarına dayanm ırlar, ürəyim iz onların bu fəryadına heç cür tab gətirm ir. Biçarə nənəm, xəstə, a r tıq dərddən-ələm dən havalanm ış qarı bizi, iki tif ili də gö tü rüb Bakıya gətird i. Q ar­daşının evində valideynlərim ə və bacıma h ü zr mə­rasim i qurdu.

Mən hüzr, yas nədi, bilm irdim . Elə hey atam ı, anam ı ax ta rırd ım , on ları istəy ird im . D eyird ilər ki, darıxm a, tezliklə gələcəklər...

B ir il sonra m əni saxlam aqçün əm im gil evinə apard ı. Bacımı isə yaxın qohum lardan biri övlad­lığa götürdü. Əmimin evində 10 il yaşadım. Böyü-

yüb Pedaqoji Kollecə daxil oldum, daha sonra b i­bim in evinə köçdüm.

Nəhayət, kolleci b itirib ailə qurdum . Xalam oğ­lu ilə evləndim . Elə o da Xocalı faciəsindən sağ qalan nadir adam lardan biridi. Bacım G ülnar da Pedaqoji Kolleci b itirib , o da ailəlidi.

Xocalı faciəsində valideynlərini itirm iş digər 25 uşaqdan Xəzangüllə tanışlığım var. Vaxtilə “Qızıl- qum ” sanatoriyasında müvəqqəti məskunlaşmışdı. B ir də Mehdini tanıyıram . O da Goranboyun Ağ­cakənd kəndində məskunlaşıb. Başqa heç kimlə əla­qəm yoxdur. Amma çox istərdim ki, o uşaqların ham ısı tanıyam . Axı biz sadəcə Xocalıdan olan uşaqlar deyilik, bizi həm də eyni dərd birləşdirir...

MÜBARİZ HƏMİDOVUN ACI UŞAQLIQ XATİRƏSİ:

Şəhid olmuş ailə üzvləri:A ta - Sabir Nəsib oğlu Həmidov

A na - Kifayət Çıraq qızı Həmidova

äf

Sağ qalan ailə üzvləri:Mübariz Sabir oğlu Həmidov Eldəniz Sabir oğlu Həmidov Müşfiq Sabir oğlu Həmidov Nigar Sabir qızı Həmidova

«...MEYİTLƏRİN CİBİNDƏN ÇÖRƏK ÇIXARIB YEYİRDİM...»

yaşındaydım onda.1992-ci il fev ra lın 25-dən 26-na keçən gecəni necə unuda bilərəm . O m əşum gecəni unu tm aq olarmı?!

Gecə evdən çıxdıq. Ş iddətli döyüş gedirdi. Biz, yəni mülki əhali evlərim izi tərk edib yola çıxdıq. Bundan a rtıq Xocalıda qalm aq m üm kün deyildi. Şəhərin erm ənilər tə rə fin d ən alınacağına şübhə qalm am ışdı. Xocalını m üdafiə edəcək lazım i qüv­və yox idi. Uşaq olsam da, böyüklərin dan ışığ ın ­dan bunu eşidib-bilirdim .

Kaşvalideynlərim

sağ olaydı. Hər iki ayağımı itirsəydim belə,

mənə təsir etməzdi...

H am ının b ir qorxusu vardı - əsir düşmək. B i­lird ilə r ki, əsir düşdükləri halda heç kimə rəhm edilməyəcək. O dur ki, bizim ailə də geridə qalanı düşünm ədən şəhəri tə rk elədi. A tam , anam və dörd uşaq.

Çayı keçəndən sonra meşədə hamıdan ayrı düş­düm . Təəccüblü gəlməsin, aləm bir-birinə dəym iş­di, ham ı nə cür olursa-olsun, canını qu rta rm ağa çalışırdı. Böyük-kiçik topa halında, ayrı-ayrılıqda qaçıb xilas olmaq istəyirdi. Əlbəttə, uşaqlar böyük­lərlə ayaqlaşa bilm irdi. Böyüklər övladlarını ya qu­cağına, ya da belinə alıb bircə bu cəhənnəm dən qurtu lm aq üm idindəydi.

On gündən çox meşədə qaldım, bax o soyuq-qi­yamətdə. Qar yağır, şaxta ülgüc kimi kəsirdi. Ye­məyə də bir tikə yox. Yuxusuz, taqətsiz, ac-yalavac. Yalnız ayrı düşməyimdən nə az, nə çox, düz 14 gün sonra birtəhər, axşamçağı, ala-toranda Ağdam əra­

zisinə gəlib çıxdım. Soyuqdan sağ ayağımı don vur­m uş halda. Üstəlik, ayağımda və bədənimdə güllə yarası ilə.

M eşədə qaldığım günlər heç yadım dan çıxmaz. Ə tra f m ey itlə doluydu. Bircə nəfər sağ adam belə yoxdu. Ş ax tad a donmuş m eyitlər.

M əni ayaqda saxlayan ancaq ə tra fd ak ı cansız ad am ların özləriylə götürdüyü çörək oldu. M eyit­lərin c ib indən çörək tapıb yeyirdim. Susuzluğum u isə q a rla y a tırırd ım .

A ğ d am a gəlib çıxanadək özüm də əsla bilm ə­dən, a y ırd etm ədən təxm inən 10-a yaxın erm əni p o s tu n u keçib getmişdim.

Dost-tanışların tənəsinə baxmayaraq bu yaşa qədər üzüm

heç gülmədi. Şəkildə də bu açıq hiss olunur...

Beləcə, adını bilmədiyim, əvvəllər tan ım ad ığ ım bir kəndə gəlib çatmışdım. Bir evə yaxınlaşdım, k im olduğumu, hardan gəldiyimi dedim. Məni içəri d ə ­vət elədilər. Xidmətimdə durub qayğıma qald ıla r. Ertəsi gün isə özləriylə birgə Ağdam şəhərinə a p a r­dılar. Ağdamdakı xəstəxananı partlatm ışdılar, ona görə məni b ir təhər vaqonda saxlatdılar. Səhəri he- likopterlə Bakıya, 1 saylı Şəhər Klinik X əstəxanası­na gətirildim. İl yarım bu xəstəxanada qalıb m üalicə olundum. Amma sağ ayağımı kəsməli oldular.

Sonra?Sonra M ərdəkandakı sanatoriyada yaşadım .N əhayət, N afta lana köçdüm. 18 il o rada, q a r ­

d aşla rında b irgə yaşadım . Q ardaşlarım m əndən böyükdürlər, k içik ləri mənəm.

İstəmirəm övladlarım mənim nələr çəkdiklərimi

bilsinlər...

O nların hekayəti mənimkindən fərqlidi. Məndən tam ayrı halda iki günə Ağdama gəlib-çıxıblar. Tam xəbər-ətərsiz. Çox axtarıblar, məni soraqlamadıqla- r ı adam qalmayıb. Təsadüfə bax, xəstəxanada təc­rübəyə gəlm iş bərdəli bir qızla söhbət edirdik. O ndan öyrəndim ki, qardaşlarımla qonşudu.

Sağ o lsun , tez doğmalarıma xəbər yolladı, gə­lib m ən i xəstəxanada tapd ılar. Sonra h ə tta qar­d a ş la r ın d a b irgə yaşadım da.

A ta -an am ın aqibəti bilinmədi, ya itk in düşdü­lə r , ya ö ldü lər, b ir xəbər çıxmadı.

X ocalıdan çıxanı intizardayıq. Gözümüz elə hey yo l çək ir .

M ən ik inci qrup Qarabağ əliliyəm. İndi 35 ya­ş ım v a r , yarıyaxşı, yarıpis dolanırıq. H azırda iki

İstəyirəm ki, övladlarım

ağrı-acısız yaşasınlar...

qardaşım və bacım la birgə Goranboyda y a şa y ı­ram . Özümün a rtıq iki övladım var: b ir qız, b i r oğlan. 13 yaşından həyatın bü tün zillətlərin i g ö r­müşəm .

Xocalıda hər iki valideynini itirm iş 25 u şağ ın h ər b iri eyni əzabı yaşayıb. Amma haqq üçün d e ­yim , M ehdi Əliyev qədər əzab-əziyyətə q a tlan an olmayıb.

V Ə S lL Ə M Ə H Ə R R Ə M O V A N IN

ACI UŞAQLIQ XATİRƏSİ:

Şəhid olmuş ailə üzvləri:A ta Vaqif Cəmil oğlu Məhərrəmov Ana Bəşirə Vəli qızı Məhərrəmova

Sağ qalan ailə üzvləri:Vəsilə Vaqif qızı Məhərrəmova Natiq Vaqif oğlu Məhərrəmov

Vüsalə Vaqif qızı Məhərrəmova Namiq Vaqif oğlu Məhərrəmov

«...İN D İY Ə QƏDƏR V A L İD E Y N L Ə R İM İN

Ö L D Ü -Q A L D ISI B İL İN M İR ...»

ocalı soyqırımından sağ çıxmış və hər iki valideynini itirm iş 25 uşaqdan biriyəm. Onda 12 yaşım vardı, hələ uşaq idim. Ağlım çox şeyi kəsm irdi. M üharibənin ancaq adını eşitm işdik, bilirdik ki, pis şeydi. Ölüyə ağlam amışdıq. A ta-ana i t ­kisi nədi, hələ həyatım ızda olmamışdı.

O günlər haqqında danışm aq mənim çün həmişə çox çətin olub. Ürəyim qübar bağlayıb. Ü stündən gör neçə il keçsə də.

Düzü, ilk dəfədi ki, başımıza gələnləri özüm d a ­nışıram . Həmişə bibim bizdən qabağa keçib, qoy­mayıb ki, biz o dövrü yada salaq, yada saldıqca d a kövrələk, ağlayaq.

Bu haqda indi danışarkən ilk növbədə yadım a anam düşür. Hələ 1991-in dekabrında bizi A ğda­ma gətirm işd i. B ibim gilə. Anam Xocalıya q ay ı­danda bibim yolunu kəsdi ki, sən hara gedirsən? Qal burada, uşaq ların ın yanında. Amma anam r a ­zı olmadı. Dedi ki, evdə ərin i tək qoyub, bu rada qala bilm əz...

Bu şəkli çəkdirən zaman atam, anam

övladlarını kimsəsiz qoyacaqlarını heç ağıllarına da

gətirməzdilər...

O gedən getdi. B ir daha üzünü görm ədik. Nə biləydik ki, daha onu görməyəcəyik...

Xocalıda vəziyyət çox pis idi. H ər gün dünən­kindən pis səs-soraq çıxırdı. Faciə haqda fevralın 28-də xəbər tu tduq . Yəni iki gün sonra. Bibim bi­zi Laçına, nənəmgilə aparm ışdı. A xşam tərəfi idi, hamımız oturm uşduq. B ir də gördük ki, yaxın qo­hum larım ız gəldi. Dedilər ki, erm ənilər Xocalıya

hücum edib, çoxlu insan qırıb, bəzilərini də girov aparıb lar. Bibim ata-anam ı soruşdu, dedilər, on­lardan xəbərləri yoxdu, itk in düşüblər.

Əmim Xocalıdan sağ gəlib çıxa bilm işdi. A tam ı da sonuncu dəfə elə əmim görüb. Postda dayanar­kən. A tam anam ı gətirm əyə gedib və geri qayıt­mayıb.

Hadisədən b ir neçə ay sonra Ağdama getdik. İn ­tiza rla gözlədik ki, bəlkə ata-anam dan b ir xəbər çıxa, amma nə girovluqda olduqları bilindi, nə də m eyitləri gə tirild i.

Bizim, valideynsiz qalmış dörd uşağın bü tün əzab-əziyyətini əmimlə bibim çəkdi. M urad əmim bizi Bakıya g ə tird i, “Q ızılqum ” sanatoriyasında m əskunlaşdıq. Əmim zülmlə, gecə-gündüz is tira ­hət bilmədən işləyib bizi dolandırdı, b ir gün də ac qoymadı.

“Xocalı” komandası hərbi yarışda...

Təbii ki,biz də orada olmalıydıq...

İn d i Allaha şü k ü r, q a rd aşım ev lən ib , bacıla­r ım d a n b iri ailə q u ru b . A m m a m əhz bizə görə nə əm im , nə də bibim a ilə q u rm ad ı. Yenə şü ­k ü r , M urad əm im in y a ş ı 50 -n i ö tən d ən sonra e v lən d i, a rtıq övladı da v a r , A llah sax las ın . Bi- b im sə ərə getm ədi k i, g e tm əd i, elə hey dedi ki, a y balam , ərə ge tsəm , bəs bu u şaq la ra kim ba­xacaq?!

Ju rna listika fak ü ltəsin i b itirm işəm . Amma ix­tis a s ım üzrə işləm irəm . “Q ızılqum ”dakı Xocalı m əktəbində çalışıram .

Bizim kimi a ta-anasız qalan Xocalı uşaqları ç o x d u r. Amma on lardan M ehdini, Yasəm əni və X əzangülü tanıyıram . M illi Qəhrəm an Tofiq H ü­seynovun qızı Yasəmən xanım isə mənimlə birgə o r ta məktəbdə işləyir.

Çox çətindir bizim üçün ata-anasız qalmaq!

Qardaşım Natiq, bacım Vüsalə- Bizim kimi

hər iki valideynini itirən Anar, Xatirə...

B ilirsizm i, “ye tim ” həmişə ən n ifrə t etd iyim söz olub. Çünki anam bizi qoyub gedəndə dedi k i, özüm yetim böyüm üşəm , bundan sonra yetim ə baxm aq istəm irəm . Ölsəm də ərim lə birgə ö lə­cəyəm.

Mən bu sözləri heç vaxt unutm ayacağam .

YAŞAR HÜSEYNOVUN ACI UŞAQLIQ XATİRƏSİ:

Şəhid olmuş ailə üzvləri:A ta - Hüseyn Fərəc oğlu Hüseynov Ana - Zinyət Yunis qızı Hüseynova

Qardaş - Rəşid Hüseyn oğlu Hüseynov

Sağ qalan ailə üzvləri:Yaşar Hüseyn oğlu Hüseynov

Ədalət Hüseyn oğlu Hüseynov Tahirə Hüseyn qızı Hüseynova

ilədə 5 qardaş, 4 bacı idik. Digər “25- d ə r” kim i a talı-analı ağ günlü uşaqlıq­d a n m əhrum olmuşuq.

Xocalıda soyqırım ı törədilərkən 14 yaşım v a r­dı. Faciədən b ir həftə qabaq bizi Bərdəyə, bacım- gilə gə tirm işd ilə r. Ona görə də həm in gecənin dəhşətli an ların ı öz gözlərim lə görməmişəm. Am­ma elə uşaqlar v a r ki, valideynlərini gözləri q ar­şısında işgəncəylə öldürüblər.

Faciə baş verəndə valideynlərim və b ir qarda­şım Rəşid orda qalm ışdı.

Fevralın 26-sı, səhər bu dəhşətli hadisədən xə­bər tutduq. Bildiyim qədər, həmin v ax tla r televi-

«...BİZ UŞAQ OLA BİLMƏDİK...»

Xocalıda çəkilən şəkil... Kaş ki, atamla, anamla da şəklim olaydı...

zor, radio səhv m əlum atlar çatd ırırd ı. Faciə b a rə ­də dəqiq, səhih m əlum at yox idi. Ona görə də elə bilird ik ki, hərgünkü atışm alardan biri olub, uzaq başı b ir neçə adam ölüb. Amma sonra faciənin əsl m iqyasından xəbər ala bildik. Qohumlarımızı, doğ­m alarım ızı bu soyqırım ı zamanı tamamilə itird ik .

Yadımdadı ki, bacım gil bizi Bərdədə qoyub A ğ­dam a getdilər. O zam an məndən kiçik olan q a rd a ­şım Ədalətin 9 yaşı vard ı. Ağlım ıza da gəlm əzdi ki, valideynlərim izi və qardaşım ızı erm ənilər q ə t­lə ye tirib lər.

Şəhid olmuş qardaşım Xocalıda hava lim anın­da işləy ird i. Döyüş zam anı düşm ənin qüvvə və texn ika baxım ından üstün lüyünü , artıq m üqavi­m ət göstərə b ilm ədik lərin i görüb, son m əqam da

hava lim anın ı partlad ıb ordan çıxm ışdılar. Daha so n ra m ərhum qardaşım Rəşid evə gedib... Atamı, anam ı görm əyincə meşəyə tərəf qaçıb. Meşədə er­m ən ilə rin BTR-dən açdığı atəşlə öldürülm üşdü.

B acım gil Bərdəyə b ir neçə gündən sonra qayıt­d ıla r . M artın 2-si atam , anam və qardaşımın cə­nazəsi Bərdəyə gətirild i və ertəsi gün onları Yeni h ə y a t kəndində dəfn elədilər.

H ələ də bizə hər şey yuxu kimi gəlirdi. Bütün qohum -əqrəbadan ayrı düşm üşdük. Uşaq olsaq da, a ta -an a m ız ın , qardaşım ızın yoxluğunu dərk elə­m əyə başlam ışdıq .

Beləcə, doğmaların itkisinə, faciəli ölümünə üzü­lə rə k b ir neçə ay Bərdədə yaşadıq. Sonra Şəkiyə köçdük . Orda b ir ailə bizə evlərində yaşamağı tək­l i f elədi. Daha sonra qardaşımgil iki ilə yaxın T ə rtə rd ə yaşadı.

B aş verən ləri unutm aq o qədər də asan deyildi. H eç v a x t valideynlərim izi unuda bilməmişik.

Q ardaşım Ədalətdən yaşca böyüyəm. Onun ya­n ın d a çox ağlam ırdım . Daha çox gecələr yatanda x ə lv ə tcə hönkürürdüm . Yorğanı başıma çəkirdim k i, Ə dalət bunu hiss eləməsin.

Xocalıda bağça yoldaşlarımla. O uşaqlar sonradan hansı dəhşətləri yaşayacaqlarını hardan biləydilər?!

Arxa sırada soldan birinci mənəm...

Şəkidə bizi himayəyə götürmüşdülər.Tay-tuşlar arasında da

rahat deyildik...

Heç b ir uşağa ata-ana itk is in i arzulam ıram .Uşaq idik, amma “filan yeməyi yemək istəyirik”,

“filan paltarı geyinmək istəy irik” kimi arzular biz­dən çox uzaq idi. Bunu kimdən istəyəydik? A ta yox, ana yox. Biz uşaq da ola bilm ədik... Uşaq o kəsə deyirlər ki, valideyn nəvazişi görsün, nazıyla oynayan olsun.

Nə isə... D oğrusunu söyləyəcəyəm, a talı, analı uşaqlara elə həsəd aparırd ıq k i...

Ədalətlə dərd ləşird ik . Həmişə. D eyirdik, kaş atam ız, anamız sağ olaydı, biz dilənib onları sax- layaydıq.

Mən rayonda çox qala bilm ədim . Bakıya gəl­dim . Əmim m əni öz him ayəsinə gö türdü . O nlar­da 3 il yaşad ım ... B akıda hərb i m əktəbə daxil oldum , 1995-ci il idi. M əktəbi b itird im . T əhsili­mi Türkiyədə davam etdirm ək m əsləhət oldu. A n­caq orada b ir il oxuyub geri qayıtd ım . Ç ünki ailəm izin dolanışığı çox çətin id i. Bacılarım ailə­li id ilər. Bəs Ədalət necə olsun... Bu məsələ məni təhsildən ayırd ı. Qayıdıb işləməyə başladım . Baş­qa yol yox idi.

C.Naxçıvanski adına hərbi liseydə oxuyurdum.

Amma atasız, anasız olmaq təhsilimi başa vurmağa

imkan vermədi...

Xocalıda valideynini itirən d igər uşaqlardan H əm ail Xəlilova qohum um uzdu. M übariz Həmi- dovlasa sinif yoldaşı olmuşuq. Onun da başına çox böyük fəlakətlər gəlib. O nlarla ancaq xeyirdə-şər­də görüşürük.

Hərdən düşünürəm ki, yenə biz heç olmasa, va­lideynlərim izi, qardaşım ızı dəfn edə bildik. H ar­dasa bununla təsəlli tap ırıq . İldə b ir neçə dəfə

Hərbi xidmətdə andiçmə mərasimi...

gedib onların qəbirlərin i ziyarət edə bilirik . A m ­ma öz ata-anasını itirən elə insanlar var k i... nə m eyiti tapılıb, nə də qəbrinin ziyarətinə gedə b i­lirlər.

Elə Mübariz kimi, onun anası əsir düşüb, ta le ­yi bəlli deyil. Onun kim i çox adam lar var.

62

YASƏMƏN HÜSEYNOVANIN

ACI UŞAQLIQ XATİRƏSİ:

Şəhid olmuş ailə üzvləri:A ta - Tofiq Misyab oğlu Hüseynov

Ana - Məxmər Qurban qızı Hüseynova

Sağ qalan ailə üzvləri:Murad Tofiq oğlu Hüseynov

Əfsanə Tofiq qızı Hüseynova Yasəmən Tofiq qızı Hüseynova

«...ANAMIN ÖLMƏSİNƏ SEVİNDİM... AXI O, ERMƏNİLƏRƏ ƏSİR DƏ

DÜŞƏ BİLƏRDİ...»

'yRW- ocalı soyqırım ında hər iki valideynini itirən 25 uşaqdan biri də mənəm, Milli

:1k Qəhrəman Tofiq Hüseynovun övladı.O zaman cəmi 12 yaşım vardı.

Bəri başdan deyim ki, o ilin qışı bizim üçün çox ağır keçdi. Gərginlik günbəgün artırdı. Qulaqlarımız artıq ölüm-itim haqda söhbətlərə vərdiş eləmişdi. Üs­təlik, gündəlik çətinliklər də müharibənin nə olduğu­nu bizə yavaş-yavaş anladırdı. Amma başımıza belə bir müsibətin gələcəyini, valideynlərimizi itirəcəyi­mizi heç düşünməzdik. Həm də təkcə valideynləri-

mi?! Orada şəhid olan nə qədər qohum-əqrəbamız ol­du... Bir gecədə 49-a yaxın adamımızı itirdik.

Bu günə qədər yadım dadı ki, məktəbə qorxa- qorxa gedirdik. Gecə zirzəmidə qalırdıq, a təş b a ş ­layanda. Səhər də yenə qorxu-ürküylə m əktəbə yollanırdıq . Uşaq olduğum uza görə əvvəllər çox şeyi başa düşm ürdük. Daha sonra bildik ki, m ü ­haribə deyilən şey əslində nədi...

B ir dəfə məktəbə gedərkən gördüm ki, başım ı­zın üstündə helikopter uçur. Anam dedi ki, a tan- gild i. A tam la bərabər 12 nəfər əsgər M eşəlidəki hərb i əm əliyyatda iş tira k eləm işdi. Evə gələndə gördük ki, çiyni göyərib. A tam anama başına gə­lənləri dan ışır, biz də sanki nağıla qulaq asırd ıq , diqqətlə onu dinləyird ik . A tam üçün su gə tird ik . A yaqlarını don vurm uşdu. Çəkmələrini ç ıxaranda çiyninə nə o lduğunu soruşduq. Dedi ki, yanan ev­də ölmüş b ir gəlin in uşağı sağ qalıbmış. A tam uşağı qucağına g ö tü rü b özünü pəncərədən çölə a tıb . Çiynini də elə o zaman əzib.

İndi o uşaq böyüyüb. Bəlkə də xilaskarın ın kim olduğunu bilm ir. Amma atam həmin vaxt o körpə­ni xilas elədiyinə elə sevinirdi k i...

■

Əmim bizə ata oldu... O olmasa biz necə

olardıq?..

Təkrarçılıq kim i çıxm asın, həmin vax t 12 ya­şım vardı. Kimsə deyə bilər ki, 12 yaşlı uşağın ya­d ında nə qala b ilər? Amma elə deyil. Uşağın yaddaşı daha güclüdü, gördüklərini daha yaxşı xa­tirəsində sax lay ır.

B ugünkü kim i yadım dadı, Xocalı soyqırım ı tö rəd iləndə o rda deyildik, atam bizi xalam gilə, A ğcabədiyə, H indarx kəndinə aparm ışdı. Amma anam ı Xocalıda saxladı. Bizi xalamgildə qoyub sa­ğo llaşanda m ənə dedi ki, Yasəmən, evin böyük u şağ ı sənsən, bacından, qardaşından m uğayat ol.

Qardaşım Murad... O, bizimlə müqayisədə

çox dözümlüdür...

A tam çox bikef idi. Kədərli görünürdü. Gəldi o tu rd u , bibim dedi k i, Tofiq, ağlın nə kəsir bu olanlardan? A tam dedi ki, narahat olmayın, erm ə­n ilər Xocalını heç vax t ala bilməzlər.

Bizi a rxay ın laşd ırıb getdi, gözüm üzsə yolda qald ı...

Üstündən b ir neçə gün keçməmiş o dəhşətli ha­disə baş verdi. A tam ın meyitini gətirəndə başımı aldatdılar. Gecə yatm ışdım , dayım məni yuxudan oyatdı, dedi ki, qızım, dur gedək, deyirlər ki, e r­məni əsirləri ilə azərbaycanlıları dəyişiblər, anan da oradadır. Amma ürəyim ə dammışdı ki, hər şey başqa cürdü. Həyətə girəndə gördüm ki, m ağar qu­rulub. Dedim, yəqin başqa, yad b ir adamın yaşıdı. Amma içəri girəndə gördüm ki, evdə tab u t var. Mənə dedilər ki, bu, babanın tabutudu. Cəld çevri­lib dayımı qucaqladım. Möhkəm-möhkəm. Dedim, dayı, bu kimin m eyitidi? Kimdi bu tax ta qutuda-

kı? Dedi ki, qorxma, a tan deyil. Sonra yanım dakı adamlardan kimsə qəfil soruşdu ki, məgər uşaq bil­m ir ki, ölən atasıdı?.. Sanki yuxudan ayıldım , ta ­bu ta sarı cumdum, dırnaqlarında o tabutu açmaq istəyirdim . Məni güclə kənara çəkdilər...

Çox-çox sonra lar Xocalı soyqırımı zam anı baş verənləri tə fsila tıy la öyrəndim. Demə, o dəhşətli gecədə atam qəhrəm anlıqla döyüşüb. Sonra meşə­n in ən sıx yerində düşm ənə əsir düşm əm əkdən ö trü üstündəki qum baranı partladıb.

Y adım dadı, o ilin çərşənbə axşam ları, Novruz bayram ı. M artın 19-u bayram axşamı idi, in san­la r bayram ı qeyd eləyir, mənsə əzizlərim in tabu ­tu n u qucaqlam ışam . Bəli, atam ın m eyitini məhz m a rtın 19-da gətird ilər. Nəşini 22 gündən sonra güc-bəlayla tapm ışdılar.

Texnikumda oxuduğum vaxtlar.Çətinliklər olsa da, həyat davam edir...

Qardaşım M urad m əndən 3 yaş kiçikdi. M ənim kim i o da elə b ilm işdi k i, ölən babam dı. A tam üçün Ağcabədidə qəbir qazıldı. Amma atam la b ir yerdə vuruşm uş Fam ilə xanım dedi ki, nə d an ış ır­sınız, kom andirim burada dəfn olunm am alıd ı, onun yeri ancaq Şəhidlər X iyabanıdı...

Atam ın dəfnində insan əlindən iynə atm ağa yer yox idi. Bu, yaddaşımda həmişə qalacaq məqam dı...

Rəhm ətlik həmişə deyirdi ki, Şəhidlər X iyaba­nında uyuyanlar xoşbəxtdilər. Böyüklərdən e ş i t­mişəm ki, tez-tez Bakıya gəlirm iş.

İndiyə kim i yadım dı, sonuncu dəfə atam la b ir ­gə olarkən, yəni Ağcabədidə, həyətdə əllərini y u ­yu rdu . K ənarda dayanıb ona baxırdım və öz-özümə dedim ki, atam dan gözəl, yaraşıqlı a ta yoxdu...

Fəxr edirəm ki, Milli Qəhrəman Tofiq Hüseynovun

qızıyam...

Deyirlər, insan ölüm qabağı gözəlləşir, yaraşıqlı olur. Bəlkə də ona görəydi. A tam ın üzündən nu r yağırdı, büsbütün işıq saçırdı. Enli kürəkləri, hey­bətli cüssəsi vardı... Dayanıb səssizcə ona baxırdım. Yox, “Mixaylo” ləqəbi ona təsadüfən verilməmişdi. İgid insanıydı, özünə görə ad-sanı vardı...

...A tam ı qucaqladım , dedim ki, ata, ya bizi də özünlə Xocalıya apar, ya da anam ı yanım ıza gə­

Övlad üçün valideyn itk is in in dərdini çəkmək çox ağırd ı, amma mən anam ın ölüm ünə sev in ir­dim . Bilirsiz nəyə görə? Erm əni əsirliyinə düşm ə­diyi üçün.

Qardaşım və bacım ın bu haqda nə düşündüyü­nü bilm irəm . Am m a bacım Əfsanə atam ı daha çox is təy ird i. A tam ı dəfn eləyib geri qayıdanda Ə fsa­nə dedi ki, atam ı itird iy im izə hələ də inanm ır...

t ir . Dedi ki, gedirəm , im kan olsa, ananı yanınıza göndərəcəyəm. Məncə, ürəyinə dam m ışdı ki, b ir daha geri dönməyəcək.

Anamın aqibəti daha dəhşətli idi. Xocalıdan çı­xan adam lardan onu çox soraqladım . B iri dedi, orada gördük, b iri dedi, burda gördük. Kəsəsi, ha soraqlaşdıq, tapm adıq. Yalnız 16 il sonra in te rn e ­tə yerləşdirilm iş b ir fo toda anam ı tanıdım . Onu barm ağındakı üzükdən və ayağındakı corabdan. Yüz faiz oydu.

Xocalı məktəbində müəlliməyəm... Ümid edirəm ki, Xocalıda da şagirdlərində

belə şəkil çəkdirəcəyəm...

IOYUMƏYƏNUŞAQLAR

O, a tam ın x ə trin i çox is təy ird i, onunla nəfəs a lırd ı. İçimizdə daha çox bacım Əfsanə atam a bən­zəyir. Anam da könlünü qardaşım a bağlam ışdı, onu q ız larından daha çox istəy ird i. Əminəm ki, son nəfəsində də M uradı səsləyib.

A tam ı, anam ı itird ikdən sonra əvvəlcə Ağdama gəldik. B urada b ir az yaşadıqdan sonra Bakıya köçdük. Bizim bütün yüküm üzü əmimin arvadı çə­kib, Allah ondan razı olsun. Onun da 3 övladı var. Əmim rayonda sahə müvəkkili işləyirdi. Biz isə Ba- kıdaydıq. Həftədə b ir dəfə gəlib bizə baş çəkirdi. O nlar bizi öz övladlarından əsla ayırm ırdı. A ltı uşağı şəhər yerində saxlamaq o qədər də asan deyil. Əmim arvadı səhər tezdən durub çörək növbəsinə dayanırdı ki, a ltı uşaq, - üç özününkü, üç də biz, - yuxudan oyananda yemək-içməyimiz hazır olsun. Elə bibim də bizə görə az əziyyətə qatlanmayıb. Hə­mişə deyirdi ki, Yasəmən, evimin böyük qızısan...

Ham ısına m innətdaram , zəhm ətlərini öm rüm ün sonunadək unutm aram .

İndi ailəliyəm. Qardaşım da. M urad Türkiyədə təhsil alıb. Ona daxili işlər naziri Ramil Usubov çox kömək eləyib. O bizim nəinki eloğlumuz, həm də mənəvi atam ızdı.

Bacım Əfsanə Bakı Dövlət Universitetinin filolo­giya fakültəsinin məzunudu, o da ailə həyatı qurub.

Xocalıda çox uşaq valideynsiz qaldı. O nlardan X əzangülü, M ehdini və Vəsiləni tanıyıram .

Mən o rta m əktəbdə işləyirəm . Bu məktəb b ir v ax tla r atam ın adını daşıyıb. İndisə onun adına nə m əktəb var, nə də ad ın ı əbədiləşdirən başqa b ir şey. Heç abidəsi də yoxdu. Və məncə, Xocalı m ək­təbinə onun adı verilm əlidi...

H ər il Xocalı soyqırım ı günü atam a ehsan ve­r ir , qəbrini ziyarət edirik.

Fəxr edirəm ki, A zərbaycanın Milli Qəhrəm anı Tofiq Hüseynovun qızıyam.

«...GÖZÜMÜN QABAĞINDA ANAMI, BACIMI GÜLLƏLƏDİLƏR, ATAMI

DİRİ-DİRİ YANDIRDILAR...»

ocalı soyqırım ı baş verəndə 8 yaşınday- Ж dim. Bacım N igar 5, Yeganəysə 4 yaşa Ж . təzəcə qədəm qoym uşdular. Q ardaşım

Vüsal isə lap balacaydı, 1 yaşında.O günə qədər X ocalıdakı vəziyyətin necə ol­

duğunu hamı b ilir. H ər gün atəş səsləri, hər gün işğal təhlükəsi.

Gecələri soyuq, qaran lıq zirzəm idə keçirird ik . A nam ıza qısılaraq qorxulu anların tez keçməsini, tezlik lə birdəfəlik b itm əsin i gözləyirdik.

Şəhid olmuş ailə üzvləri:A ta - Təvəkkül Baxış oğlu Əmirov

A na - Raya Qabil qızı Əmirova Bacı - Nigar Təvəkkül qızı Əmirova

Sağ qalan ailə üzvləri:Xəzangül Təvəkkül qızı Əmirova

Yeganə Təvəkkül qızı Əmirova Vüsal Təvəkkül oğlu Əmirov

XƏZANGÜL ƏMİROYANIN

ACI UŞAQLIQ XATİRƏSİ:

c*

22 ildir ki, ermənilərin

atamı diri-diri yandırdıqları an gözümün

önündən getmir...

O gecə də elə olm alıydı zənnimizcə. Amma de­y ir, sən saydığını say, gör fələk nə sayır. Təhlükə o qədər böyüdü ki, a r tıq qaçmaqdan başqa çarə qalm adı.

Hamı kim i meşəyə tə rə f qaçdıq. Başqa nə yol vard ı ki?!

B ütün gecəni ayaqlarım ız bir-birinə dolaşa-do­laşa yol getdik. Qoca, cavan, uşaq... Hamılıqla A ğ­dam a sarı üz tu tm uşduq .

Ölümdən qurtulm ağa çalışarkən atam məni və ba­cımı, anam isə balaca bacımı götürdü. Qardaşımı isə nənəmə tapşırdılar. Amma yolda onlar bizdən ayrı düşdü. Atam, anam və üç bacı qaldıq.

Qaçaqaçda erm ənilərin açdığı atəşdən anam öldü. Güllə düz başından dəymişdi.

Sonra m ühasirəyə düşdük. Erm ənilər bizi girov gö tü rdü və Ə sgərana apard ılar.

Nə zülm lər çəkdiyim izi bircə Allah bilir! Yol boyu atəş. E rm ənilər yaşlı, cavan bilm irdilər. Heç kimə rəhm yox idi.

Mən 5 yaşlı bacım laydım . Əlindən tu ta raq apa­rırd ım . A təş açılanda güllələrdən biri ona dəydi. Bacım yerə y ıx ıld ı. Əyildim ki, onu yerdən qaldı­rım . Am m a gördüm ki, a rtıq özündə deyil... Tər­pənm ir. Bacım da beləcə dünyasını dəyişdi. Hər ik isin i dem ək o la r ki, eyni anda itird ik . H ər şey gözlərim in q a rş ıs ın d a baş verdi.

Bizi m ühasirəyə alıb əsir götürəndən sonra ha­m ımızı b ir yerə top lad ılar.

Məktəb yoldaşlarım çox vaxt necə sag qaldığıma təəccüb edirdilər...

о

Tələbəyəm, amma rəfiqələrim kimi

tələbə ola bilmədim...

Girov saxlanılırd ıq . K işilərlə qadınlar ay rı-ay ­rılıqda. A qibətim izin necə olacağını b ilm ird ik . Ölüm qorxusu ham ım ıza bələnmişdi.

Saxlandığım ız yerdə soyuqdan tir - t ir ə sird ik . Ac-yalavac, susuz. Q adınlar və uşaqlar dayanm a­dan ağlaşırd ı...

Qəfildən b ir erm əni əsgəri qapını açdı. Ona sa ­rı qaçdım. Dedim ki, atam ı görmək istəyirəm , m ə­ni atam ın yanına apar. A tam ın adını, əlam ətlərin i dedim . Dedi ki, a tan ı görmək istəyirsən? Gözlə, səni onun yanına aparacağam .

Az sonra yenidən gəldi və məni özüylə apard ı. Qapıdan çıxanda gördüm ki, həyətdə atam ı ağaca bağlayıblar. A tam a tə rə f qaçdım , amma erm əni əsgəri məni tu tu b saxladı, atam ı qucaqlamağıma im kan verm ədi. Dedi ki, n a rah a t olma, a tan ı öldürm əyəcəyəm . Sadəcə a tana suallarım v ar, o sualları cavablandırsın , sonra onu buraxacağam .

A tam a işgəncə verərək deyirdilər ki, sən dem ə­lisən ki, Qarabağ erm əni torpağıdır. Atam isə de­y ird i ki, məni öldürsəniz də, bunu deməyəcəyəm.

Sonra atam ın üstünə benzin tökdülər. B ir daha atam a tərə f qaçmaq istədim . Erm əninin qarşısın ­

da diz çökdüm. Onun ayaqlarını qucaqladım, yal­varıb-yaxardım ki, atam ı buraxsın. Erməni əsgə­ri çəkməsinin ucu ilə məni kənara tulladı. “A tanı öldürm ürəm , qorxm a”, -dedi.

Bir daha təkrar olaraq, atamdan “Azərbaycan tor­paqları ermənilərindir” sözünü deməsini istədilər.

Atama bildirdi ki, bu sözü desə, onu azad edə­cəklər ki, heç olm asa uşaqlarını saxlasın. Amma o, hətta ölməyimizə belə, razı idi, amma bu sözü dilinə gətirmədi və əsla öz torpağını satm ayacağı- nı söylədi.

A tam ın üstünə yenidən benzin töküb k ib riti onun üstünə a td ıla r. A lovlar içində idi. Mən bir də qışqırdım ki, a tam ı öldürm əyin. A tam sa dedi­yindən dönmürdü.

Atam ı gözümün qarşısında d iri-d iri yand ırd ı­lar. 8 yaşlı uşağın gözü önündə anası, bacısı gü l­lələndi, atası d iri-d iri yand ırıld ı...

Bu hadisə heç v ax t m ənim gözlərimin önündən getm ir. Bunu unu tm aq m üm kün deyil. Bu, u n u ­dulası hadisədirmi!?

Sonra nə baş verd iy in i bircə Allah bilir.Bizi min cür işgəncələrlə bir m üddət əsirlikdə

saxladıqdan sonra Ağdam ərazisinə gətirib, erm əni­lərlə dəyişdilər. A tam ın külə dönmüş meyitini də ta ­b u tda gətirm işdilər. A nam ın, bacım Nigarın da m eyitlərini onunla birgə Ağdamda dəfn elədilər. Bu gün onların məzarı cəbhənin təmas zonasında yer­ləşdiyindən ziyarətlərinə gedə bilmirik. Aman Allah! Dərd nə qədər olar?

Ə sirlikdəki ağ ır günlərim izdə çoxum uzu don vu rm u şd u . O dur k i, bizi Ağdam da xəstəxanaya yerləşd ird ilər. B akıya gələndən sonra qardaşım , bacım və nənəmlə birgə “Qızılqum ” sanatoriyasın ­da m əskunlaşdıq. O rta təhsili b itirib liseydə oxu­dum . 25 yaşımda ailə qurdum . İndi 4 yaşında b ir oğlum var. Qardaşım Vüsal isə polis əm əkdaşıdır, P irşağ ıd a yaşayır. Bacım da ailəlid ir, iki övladı var.

Çox ağ ır gün lərim iz oldu. 18 yaşım ıza qədər m ü av in ə t alırd ıq . B aşqa heç yerdən bizə m addi

iYUMƏYƏNUŞAQLAR

kömək olm urdu. N ənəm in pensiyasına belə “göz dikm işdik”, əlavə olaraq “çörəkpulu” da a lırd ıq , beləcə, b irtəh ər dolanırdıq.

Xocalı faciəsindən sonra içimdə heç b ir qorxu qalmayıb. Fəxr edirəm ki, atam vətən yolunda şə­h id olub. O bizi düşünm ədən ölümə razı olubsa, m ən də heç nədən qorxm alı deyiləm.

O v ax t 8 yaşım vard ı. Bu yaşda olan u şağ ın beyni ağ kağıza bənzəyir. Xocalı faciəsi beynim ə büsbütün qara hərflərlə yazılıb. Amma a rtıq m ən­də heç b ir qorxu yoxdu.

Faciə zam anı iki valideynini itirən 25 uşaqdan Vəsilə ilə m ünasibətim vard ı. Elə indi də a rada ünsiyyətim iz olur.

O uşaqlardan X atirə Orucovam da tan ıy ıram . İnanın , onun sağ qalacağına heç kim inanm ırd ı. O qızın bü tün bədəni dəlmə-deşik idi. Eşitm işəm ki, a r tıq ailə həyatı qurub.

Xoşbəxt olsun!Özünə qism ət olm asa da, uşaqları a ta lı-an alı

böyüsün!..

UŞAQLAR

Redaktor:Əziz Rzazadə

Texniki redaktor:Rasim Mədəd

Koordinator:Pərvin Arzuqızı

Operator:Ulduz İbrahimova

Səhifələyici:Fuad Həsənov

Üz qabığının tərtibatı:Mədəd Mədədzadə

Korrektorlar:İnci Qasımova,

Mələk Mədədzadə

Əlaqə telefonları: (+994 50) 353 8594 (+994 12) 465 9574

Fotolar ailə albomundan götürülmüşdür.

Kitabda fransız fotoqrafı Frederik Lengeynin fotolarından

istifadə olunmuşdur. Kitabın ərsəyə gəlməsində

əməyi olan hər kəsə dərin təşəkkürümüzü bildiririk!

Çapa imzalanmışdır: 15.02.2014 Kağız formatı: 70x100 1/16Şərti çap vərəqi: 5,5 Sifariş: 54 Tiraj: 1000 nüsxə