BULANIK AHP

8/6/2019 BULANIK AHP

1/24

stanbul Ticaret niversitesi Fen Bilimleri Dergisi Yl: 5 Say: 9 Bahar 2006/1 s.23-46

TEDARK ZNCR YNETMNDE BULANIK AHPYNTEM KULLANILARAK TEDARKLERNPERFORMANSININ LLMES: OTOMOTV YANSANAYNDE BR UYGULAMA

Glen AKMAN, Atakan ALKAN

ZETGnmzde iletmelerin bulunduklar sektrde yksek performans gstermeleri sadece kendiperformanslarna bal deildir. letmelere ait tedarik zincirinin dier yelerinin performans dailetmelerin baarsn direkt olarak etkilemektedir. Bu nedenle, baarl olabilmek ve baarlarnsrdrmekiin, iletmeler tedarik zincirlerine gereken nemi vermeli ve tedarik zincirlerini etkin birekilde ynetmelidirler. Tedarikiler de tedarik zincirinin nemli bir halkasn oluturmaktadrlar.Tedarikiler hizmet ettikleri iletmenin amalar dorultusunda iletmeyle uyumlu almakzorundadrlar. letmenin yksek performans gsterebilmesi iin tedarikilerin performansnn da yksekolmas gerekir. Tedariki performansn etkileyen bir ok faktr vardr. Bundan dolay tedarikiperformansnn deerlendirilmesi ok sayda deerlendirme kriteri gerektiren bir ok kriterli karar vermeproblemidir. Bu makalede Kocaelide otomotiv yan sanayiinde faaliyet gsteren bir firmadatedarikilerin performansnn deerlendirilmesi problemi incelenmitir. Bu iletmenin tedarikisininperformans Bulank AHP yntemi kullanlarak deerlendirilmitir

Anahtar Kelimeler: Tedarik Zinciri Ynetimi, Tedariki Performans, Bulank AHP

MEASUREMENT OF SUPPLIER PERFORMANCE AT SUPPLY CHAINMANAGEMENT BY USING FUZZY AHP METHOD: A STUDY AT AUTOMOTIVESUBCONTRACTOR INDUSTRY

ABSTRACTToday, success of the firms with high performance within their industry is not only depent on their ownperformance. Also, performances of other members in supply chain management influence success of thefirm directly. Therefore, to be successfull and to continue their success, firms should give the neccessaryimportance to their supply chain, and should manage it effectively. Suppliers constitute an importantring of the supply chain. Suppliers must work adaptively with their customers according to direction oftheir customers goals. Suppliers should have high performance to provide to their customers have highperformance. There are a lot of factors that affect supplier performance. Therefore evaluation of supplier

performance is a multi-criteria decision-making problem that requires a lot of evaluation criteria. In thispaper, performance evalution problem of the suppliers was investigated at a firm that performs atautomotive semiconductor industry in Kocaeli. Performances of three suppliers belonging to this firmwere evaluated by means of fuzzy AHP

Keywords: Supply Chain Management, Supplier Performance, Fuzzy AHP

Kocaeli niversitesi, Endstri Mhendislii Blm, Kocaeli Kocaeli niversitesi, Endstri Mhendislii Blm, Kocaeli


2/24


24

1.GR

Gnmzn youn rekabet evresinde, bir firmann performans yalnzca kendikabiliyetlerine bal deildir. Bunu belirleyen baka faktrler de vardr. zellikleson on yla bakldnda, d kaynak kullanm, tedarik esasl klme ve birlemegibi eilimler firmalarn tedarikilerine olan gveni artrmtr (Park ve di., 2001).Bunun sonucunda tedarik zinciri ynetimi ve buna bal olarak tedariki ynetiminem kazand.

zellikle mteri odaklln n plana kt son zamanlarda, firmalarn rekabetgcn devam ettirebilmeleri iin tedarik zincirini oluturan yeler (tedarikiler,reticiler, datclar ve perakendeciler) tasarm, retim, datm, pazarlamafaaliyetlerine e zamanl katlmaldrlar. Ayrca, bu yelerin tm, mteriisteklerine cevap vermek ve tedarik zincirinin btnn kar etmesine katkdabulunmak iin entegre olmal ve etkin bir ekilde ynetilmelidirler. nk, tedarikzinciri yeleri tedarik zinciri davrannn kritik belirleyicileridir. Bu zincirdepartner seimi veya partnerlik ilikisinin srdrlmesi tedarik zincirininoluturulmasnda ve srdrlmesinde olduka nemlidir (Chen ve di., 2005).

Lee ve Billingtona (1992)gre, tedarik zinciri, hammadde temini yapan, onlar aramal ve nihai rnlere eviren ve nihai rnleri mterilere datan, retici vedatclarn oluturduu bir adr (zdemir, 2004). Tedarik zinciri; arzn ve talebinynetilmesi, hammaddelerin tedariki , retim ve montaj, depolama, envanterynetimi, sipari ynetimi ve mterilere rnlerin datm vb. faaliyetleri kapsar vetm bu faaliyetlerin srdrlebilmesi iin gerekli olan bilgi sistemlerini de ierir(Yksel, 2004).

ekil 1den de grlecei gibi, Tedarik Zinciri Ynetimi, hammadde teminindenretime ve datmla son mteriye kadar bir maln ulaabilmesi iin bir deerzincirinde yer alan tedariki, retici, datc, perakendeci ve mteriler arasndamalzeme/rn, para ve bilginin ynetimidir (zdemir, 2004). Davis ve di.ne(1999) gre tedarik zinciri ynetimi, iletmelerin, rekabet edilebilir fiyatlarla yksekkaliteli malzemeleri ve bileenleri salayabilmeleri iin tedarikileriyle birliktealabilme yetenei olarak tanmlanabilir (Yksel, 2004).


3/24

stanbul Ticaret niversitesi Fen Bilimleri Dergisi Bahar 2006/1

25

ekil 1. Tedarik Zinciri Ynetiminde Tedarikilerin Yeri (Chuang ve Shaw,

2000den alnmtr.)

Tedarik Zinciri Ynetimi,nin temel amac bir rnn tedarik zinciri aamalarndakiher bir organizasyonun ayn amalar dorultusunda alarak, rnnoluturulmasnda en etkin (maliyet, zaman, fayda, vb. alarndan) yollarnseilmesidir. Bu nedenle, tedarik zincirini oluturan firmalar birbirinden bamszorganizasyonlar olarak dnlemez. Her bir zincir yesi hem kendi performansngelitirmekle, hem de, dier zincir yelerinin performanslar ile de ilgili olmaldr,aksi takdirde, ayn zincirdeki dier yelerin baarszl tm zinciri olumsuzetkileyecektir (Sezen, 2004). Bu nedenle, son zamanlarda tedarik zinciri ynetimiliteratrnde tedarik zinciri yelerinin performanslarnn deerlendirilmesikonusunda yaplan almalar ve aratrmalar nemli bir yer tutmaktadr.

Bir tedarik zinciri, genellikle tedarikiler, reticiler ve datclardan olumaktadr.Bu durumda, performans deerlendirmesini tedarik performans, retim performansve datm performans olmak zere gruba ayrlabilir (Sezen, 2004). Tedarikiynetimi tedarik zincirinin baarsnn gerekli bir bileenini oluturmaktadr.Tedariki performansnn ve yeteneklerinin kt olmasyla kar karya olanretici firmalar, tedarik zincirlerinin en zayf noktalarnn performansn vekabiliyetlerini artrmak iin tedariki deerlendirme ve geri besleme, tedarikitanmlama ve tedariki eitimi gibi tedariki gelitirme uygulamalarngerekletirebilirler (Sanchez-Rodrguez ve di., 2005).Bu makalede tedarik performans ele alnacaktr. Tedarikiler retici bir firmayailetmenin rettii rnlere girdi oluturan direkt ve direkt olmayan malzemelerive hizmetleri salaan kritik bir kayna ifade etmektedir. Pazara sunulan rnnve ya hizmetin kalitesi ve maliyeti sadece retici firmann yeteneklerine deil, aynzamanda retici firmaya girdi salayan tedarikilerine de baldr. (Modi veMabert, 2006). Bu nedenle, tedariki performansnn deerlenmesi, bir firmann


4/24


26

performans ynetim sisteminin nemli bir parasn oluturmaktadr. Tedarikileringsterecekleri performans dzeyi, ana firmann mterilerine gstereceiperformansta nemli bir etkiye sahiptir (z ve Bayko, 2004). nk reticifirmalarn bir rekabet avantaj elde etmesinde ve srdrmesinde tedarikiperformans nemli bir rol oynamaktadr (Humpreys ve di., 2004). Son yllardasatnalma literatrnde yaplan almalarn tedariki gelitirme programlarnayneldii ve bu nceliklerin retici ve tedariki performansn nasl etkilediiniaklama eiliminde olduu grlmektedirdir.

2. TEDARK PERFORMANSININ DEERLENDRLMESNDEKULLANILAN KRTERLER

Bir firmann performansn gelitirmesi tedariki gelitirme programlarnn temelinioluturmaktadr. Performans lme verilen bir iin tamamlanmasnda etkinliin veverimliliin deerlendirilmesini ifade etmektedir. letme performans finansal veoperasyonel (finansal olmayan) ltlere gre llr. Operasyonel ltler iki yneayrlabilir. Birincisi kalite, teslimat, fiyat, hizmet ve esneklik gibi anahtar rekabetibaar faktrleri, ikincisi, kusur, izelge gerekletirme ve maliyet gibi igstergelerdir (Parahinski ve Benton, 2004).

Tedariki performansn belirleyen eitli faktrler mevcuttur. Bu faktrlerin saysbaz yazarlara gre 13, bazlarna gre 18, bazlarna gre ise 60 bulmaktadr. Bunedenle tedariki performans deerlendirilmesi problemi ok kriterli birproblemdir. En iyi tedariki performansn belirlemede somut ve soyut faktrlerarasnda bir balant kurmak gerekir (Ghodsypour ve OBrien, 1998).

Geleneksel almalara baktmzda tedariki seiminde veya deerlendirilmesinde ana kriter szkonusudur. Bunlar ; fiyat, kalite ve teslimattr (z ve Bayko, 2004).Bunlara ilave olarak mteri memnuniyeti, esneklik, sat sonras hizmet gibikriterlerde tedarikilerin deerlendirilmesinde kullanlmaktadr. B2B alanfirmalar asndan mteri memnuniyeti tedariki firmann performans ile mterifirmann beklentilerinin karlatrlmas sonucu olumaktadr (Akman ve Koyuncu,2006). Baz yazarlara gre, tedariki performans ile ilgili mteri memnuniyetikriterleri tedariki performans ile ilgili eitli kriterleri iermektedir. Bunlardanbazlar; rn yelpazesi, rn kalitesi, rn destei, mteri servisinin etkinlii,

fiyatlandrma, teslimat performans vb. olarak sralanabilir (Abdul-Mumin, 2005).

Parahinski ve Benton (2004) tedariki performansn kritik baar faktrleriasndan ele alm ve kriterleri rn kalitesi, teslimat performans, fiyat, deienisteklere cevap verme, servis destei ve genel performans olarak belirlemilerdir.Tedariki performans retici firmay direkt olarak etkilemektedir ve retici firmaiin olduka kritik bir etkendir.

Fawcet ve di. (1997) tedariki performans ile ilgili temel faktrler olarak maliyet,kaliteli teslimat, esneklik ve yenilik faktrlerini kullanmtr. Baz yazarlar ve


5/24


27

aratrmaclar ise tedariki performansnn deerlendirilmesinde, kalite beklentisi,maliyet etkinlii, teslimat bamll , hacim esneklii, bilgi ve mteri servisi gibikriterlerden yararlanmlardr (Liu ve Hai, 2005).

Bu almada tedariki performansnn deerlendirilmesinde kullanlan kriterlerolarak, Teknik yeterlilik, Teslimat, Kalite, Hizmet, Esneklik, Fiyatlama, Yenilikkriterleri belirlenmitir.

2.1. Teknik YeterlilikTedarikilerin teknik yeterlilii tedariki seiminde ve deerlendirilmesinde nemlibir karar kritedir. Satnalma literatrnde, geleneksel tedariki seim kriterleriyannda, satnalma karar verilirken tedarikinin teknik yeterlilii de nemli birfaktrdr (Katsikeas ve di, 2004). Bu ana kriter, tedariki firmann aratrmagelitirme kabiliyetini, teknik know-how seviyesini kapsamaktadr.

2.2. TeslimatTedarikinin nceden belirlenen bir teslimat izelgesine uyma kabiliyeti tedarikiseiminde ve tedariki-retici ilkilerinin deerlendirilmesinde ve srdrlmesindeher zaman iin nemli bir kriterdir. Tedariki firma mterinin talebine gre tambir teslimat izelgesini izleme kabiliyetine sahip olmaldr(Chan and Kumar, 2006).Teslimat ana kriteri ise tedarikiden satn alnan rnlerin gvenilir bir ekildeteslim edilmesi ve salad rnleri hzl bir ekilde teslim etmesini kapsamaktadr.

2.3. KaliteTedarik zinciri ynetiminde kalite reticinin sorumluluu olduu kadar, reticiyemamul retiminde kullanlmak zere para, yarmamul ve malzeme salayantedrikinin de sorumluluudur. Tedarikinin retim yetenei ayn zamanda bitmirnn kalitesini de belirlemektedir (Chen ve di. 2005). Kalite, tedarikininsalad rnlerin kalite orann, retici firmann kalite gereklerine uygunsiparilerin orann, tedarikiye geri iade edilen rnlerin orann kapsar.

2.4. HizmetGeleneksel kriterlerin yannda, tedarikinin sunduu hizmet de tedarikiperformansnn deerlendirilmesinde nemli bir kriter olmaktadr (Katsikeas ve di,2004). Tedarikinin verdii iyi hizmet tedariki seiminde nemli bir kriterdir vetedariki performansnn mteri tarafndan yksek olarak deerlendirilmesinde

nemli bir kriterdir. (Chan and Kumar, 2006). Servis kriteri, sat sonras teknikservisi, tama problemleri ile ilgili sigorta yaplp yaplmadn ve retici firmannikayetleri ile yakndan ilgilenilmesini kapsamaktadr.

2.5. EsneklikTedariki esneklii, tedarikinin mteri isteklerine kolay uyum salayabilmesiolarak tanmlanabilir. Tedariki firmalar esneklii yerine getirebilirlerse, mteribeklentilerini karlamak, hatta beklentilerden daha fazlasn salamak frsat eldeedebilirler. Bylece mterileri tarafndan performanslar yksek olarakdeerlendirilirler (Emerson ve Grim, 1999). Bu kriter tedarikinin mterinin


6/24


28

istedii kadar rn kolaylkla verebilmesini, reticinin acil mal taleplerinikolaylkla karlayabilmesini kapsamaktadr.

2.6. Fiyatlandrmaretici firmalar karllklarn artrmak iin rnlerinde kullandklar malzemelerimmkn olduunca minimum fiyatla elde etmek isterler. Bu nedenle firmalarrnlerin retimi ile ilgili maliyetlerini minimize edebilecekleri dk maliyetlitedarik kayna bulmak zorundadrlar (Chan ve Kumar, 2006). Genellikle firmalar,tedariki seiminde firmalarn daha rekabeti olmalar ve performanslarngelitirmelerini mmkn klacak firmalarn kara gemelerini salayacak dkseviyeli birim fiyat esas almaktadrlar (Tracey ve Tan, 2001). Bu nedenle fiyatsatnalma kararnn verilmesinde nemli bir belirleyicidir. Fiyatlama kriteri,tedarikinin dier tedarikilere gre daha uygun fiyat vermesi ve alnan rnmiktarna gre dier tedarikilere oranla daha yksek oranda fiyat indirimiuygulamasndan olumaktadr.

2.7. YenilikilikGnmzde firmalar karmak global bir evrede rakipleriyle ba edebilmek verekabet durumunu glendirmek iin dzenli olarak yeni rnler, hizmetler veprosesler gelitirmek zorundadr. Tedarik zinciri asndan bakldnda, reticifirmalarn bunu salamak iin, bu zellie sahip tedarikileri olmaldr. Bu nedenletedariki deerlendirme de yenilik nemli deerlendirme kriterlerinden bir olarakkarmza kmaktadr. Yenilikilik, tedarikinin yeni rn ve proses tanmlayabilmekabiliyeti ve yeniliklere ak olmas olarak tanmlanabilir

3. TEDARK PERFORMASININ LLMESNDE KULLANILANTEKNKLER

Tedariki seiminde ve deerlendirilmesinde kullanlan ve bilinen tekniklerdenbazlar kategorik metod, arlkl nokta metodu, matriks yaklam, tedarikiperformans matriks yaklam, analitik hiyerari prosesi (AHP), ok amalprogramlamadr. Bu tekniklerden ayr olarak baz yazarlar farkl yaklamlar dakullanmlardr. (Chan and Kumar, 2006). Tedariki deerlendirmede kullanlanteknikleri Tablo 1.de zetlemek mmkndr.


7/24


29

Tablo 1.Tedarikilerin Deerlendirilmesinde Kullanlan Teknikler (Talluri veNarasimhan (2004)den Uyarlanmtr)

Deerlendirme Metodu YazarlarArlkl dorusal modeller Lamberson ve di. (1976),

Timmerman (1986)Dorusal programlama Pan (1989), Turner (1988)Kark tam sayl programlama Weber ve Current (1993)Analitik hiyerari prosesi Barbarosoglu ve Yazgac (1997),

Hill ve Nydick (1992),Narasimhan (1983),

Chan ve Kumar ( 2006)Matriks metodu Gregory (1986)ok amal programlama Weber ve Ellram (1993)Sahipliin toplam maliyeti Ellram (1995)nsani deerlendirme modelleri Patton (1996)Temel bileen analizi Principal Petroni ve Braglia (2000)DEA Narasimhan ve di. (2001),

Weber ve Desai (1996)Yorumlayc yapsal modelleme Mandal ve Deshmukh (1994)statistiksel analiz Mummalaneni ve di. (1996)Kesikli seim analizi deneyleri Verma ve Pullman (1998)Yapay sinir alar Siying ve di. (1997)Veri zarflama analizi Liu ve di. (2000)

AHP ve hedef programlama entegrasyonu Wang ve di . (2004),OBrien ve Ghodsypour (1998)

Trkiyede yaplan eitli almalarda da benzer yntemler kullanlmtr. rneinYurdakul ve Coun (2001), imalat firmalarn performansnn deerlendirilmesindeAHP metodunu kullanmlardr. Deerlendirme kriterleri olarak da gvenilirlik, sre,esneklik, kalite ve maliyet kriterlerini belirlemilerdir. Sezen (2004), ise verizarflama analizi yntemini kullanarak tedarik zincirinde sat bayilerininperformasn deerlendirmitir. z ve Bayko ( 2004) ise tedariki seiminde kararteorisi destekli uzman sistem yaklamn kullanmlardr. Akman ve Yayla (2005)ise rn gelitirme ekiplerine dahil olacak tedarikilerin seiminde AHPynteminden faydalanmlardr. Gzl ve di, (2005) st rnleri reten bir firmaiin tedariki deerlendirme ve seiminde arlkl puanlandrma metodunu

kullanmlardr. Demirel ve di. (2005) ise gda sektrnde tedariki seimi iinbulank bir model gelitirmilerdir. Byk ve di. (2005) ise dorusal fizikselprogramlama yntemi ile tedariki seimini gerekletirmilerdir.

Bu almada bulank mantk yaklam ile bulank analitik hiyerari metodu (FuzzyAHP) kullanlacaktr.


8/24


30

4. BULANIK AHP METODOLOJS

4.1. Bulank Kmeler TeorisiBulank mantk hakknda ilk bilgiler, Lotfi Zadeh tarafndan 1965 ylnda literatremal edilmitir. Bulank mantk ilkeleri belirsizlii aklama kabiliyeti asndanstnl ile ne kmaktadr. Teori, matematiksel ilemleri ve programlamaybulank alanda uygulamaya da elverilidir. Bir bulank kme, her bir eleman 0 ile 1arasnda deien yelik derecesine sahip bir fonksiyon ile tanmlanr. Bu yelikdereceleri, bir bulank kme iin sreklilik arz eder.

Bir bulank kmenin temsili semboln stnn izilmesi ile ifade edilir. genselbir bulank say ekil 2 de gsterilmektedir. Bir bulank gensel say, (l/m, m/u)veya (l,m,u) eklinde gsterilir. l, m, u ifadeleri srasyla bulank bir olayda en dkolasl, net deeri ve en yksek olasl ifade eder.

ekil 2. gensel Bulank Say M~

Bir gensel bulank saynn sa ve sol yelik derecesi deerlerine gre lineergsterimi u ekildedir.

>

Documents

BULANIK AHP