YATIRIM FİZİBİLİTE

HAZIRLAMA VE DEĞERLEME ESASLARI

BÜLENT BÜYÜKKAYA

113642050

İSTANBUL BİLGİ ÜNİVERSİTESİ

SOSYAL BİLİMLER FAKÜLTESİ

İŞLETME YÜKSEK LİSANS PROGRAMI

PROF. DR. SAİT KAYGUSUZ

2015

YATIRIM FİZİBİLİTE

HAZIRLAMA VE DEĞERLEME ESASLARI

BÜLENT BÜYÜKKAYA

113642050

PROJE DANIŞMANI : PROF. DR. SAİT KAYGUSUZ

İMZA :

KOMİSYON ÜYESİ :

İMZA :

PROJENİN ONAYLANDIĞI TARİH :

1

ÖZET

Bir yatırımın hayata geçirilmesi ya da geçirilememesinin başlıca sebebidir fizibilite raporları

ve bu yüzden çok önemlidir. Çok kapsamlı bir çalışmayı gerektirir. Sermaye harcaması

yapılacak bir yatırımın kararını vermek çok kolay bir iş değildir. Karar vericilerin bir fırsat

maliyetini görerek bunun için büyük sorumluluk altına girdikleri bir sürecin başlangıcını

oluşturur.

Yatırım kararları, bir işletmenin gelecek yıllardaki durumunu belirleyici nitelikte bir karar

olduğundan işletmeler açısından hayati önem taşır. Doğru ve zamanlaması uygun bir yatırım

kararı işletmenin gelirini yükseltirken, yanlış bir yatırım kararı işletmeyi iflasa bile

götürebilir. Zamanında verilmeyen bir yatırım kararı ise kaçırılmış bir fırsattır. Bu fırsatı

başkaları değerlendirebilir.

Çalışmada bir yatırım kararının nasıl bir süreçler dizisi ve hesaplama kalıpları doğrultusunda

ele alındığı anlatılmıştır. Ayrıca paranın zaman değeri kavramı ile yatırım projelerinin

değerlendirilmesinin önemine dikkat çekilmiş ve zamanın etkin kullanımının önemi

anlatılmaya çalışılmıştır.

2

İÇİNDEKİLER SAYFA

GİRİŞ ............................................................................................................................... 6

1. TEMEL KAVRAMLAR .............................................................................................. 7

1.1. YATIRIMIN TANIMI VE ÇEŞİTLERİ .......................................................................... 7

1.2. YATIRIM PROJESİ KAVRAMLARI ............................................................................. 9

1.3. FİZİBİLİTE .............................................................................................................. 10

2. YATIRIM PROJESİ HAZIRLAMA SÜRECİ ........................................................ 11

3. PROJE FİKRİNİN OLUŞTURULMASI ................................................................. 12

4. ÖN ARAŞTIRMALAR .............................................................................................. 12

5. FİZİBİLİTE ÇALIŞMALARI................................................................................... 13

5.1. SEKTÖREL DEĞERLENDİRME ................................................................................ 15

5.2. TEKNİK DEĞERLENDİRME ..................................................................................... 15

5.3. FİNANSAL DEĞERLENDİRME ................................................................................. 16

5.4. HUKUKSAL DEĞERLENDİRME ............................................................................... 17

5.5. ZAMAN KAVRAMI .................................................................................................. 18

5.5.1. GELECEKTEKİ DEĞER ................................................................................. 18

5.5.2. BUGÜNKÜ DEĞER ........................................................................................ 20

5.5.3. DÖNEMSEL GETİRİLERİN BİLEŞİK DEĞERLERİ TOPLAMI ......................... 20

5.5.4. YILLIK GETİRİLERİN BUGÜNKÜ DEĞERLERİ TOPLAMI.............................. 22

6. FİZİBİLİTE SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ ..................................... 23

6.1. PARANIN ZAMAN DEĞERİNİ DİKKATE ALMAYAN DEĞERLENDİRME ................... 24

6.1.1. ORTALAMA VERİMLİLİK YÖNTEMİYLE DEĞERLENDİRME ........................ 24

6.1.2. GERİ ÖDEME SÜRESİ YÖNTEMİYLE DEĞERLENDİRME ............................... 25

6.2. PARANIN ZAMAN DEĞERİNİ DİKKATE ALARAK DEĞERLENDİRME ...................... 26

6.2.1. NET BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ (NPV) ....................................................... 26

6.2.2. KARLILIK İNDEKSİ (IP) ................................................................................ 27

6.2.3. İÇ KARLILIK ORANI (IRR) ............................................................................ 28

3

6.3. PROJE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI ....................... 29

7. FİZİBİLİTE ONAYI VE UYGULAMA SAFHASI.................................................. 30

7.1. ONAY SÜRECİ ......................................................................................................... 30

7.2. PROJE PLANI OLUŞTURMA VE UYGULAMA SÜRECİ .............................................. 30

7.3. YATIRIM DEVREYE ALMA VE ÖN SERİ ÜRETİM .................................................... 34

7.4. TEST VE KONTROL SÜREÇLERİ ............................................................................. 35

7.5. SERİ ÜRETİM VE SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ .......................................... 35

SONUÇ ........................................................................................................................... 36

KAYNAKÇA .................................................................................................................. 37

4

ŞEKİLLER DİZİNİ

Şekil 1.1. Üretim Yatırım Çeşitleri .................................................................................. 8

Şekil 2.1. Yatırım Projesi Aşamaları ............................................................................. 11

Şekil 5.1. Fizibilite Değerlendirme Çalışmaları ........................................................... 14

Şekil 5.5. Zaman Çizelgesi ............................................................................................ 18

Şekil 7.2.2. Microsoft Project ekran görüntü örneği .................................................... 33

Şekil 7.2.3. Twiddlebit Plan ekran görüntü örneği ...................................................... 33

Şekil 7.3. Yatırım aşamaları ......................................................................................... 34

5

TABLOLAR DİZİNİ

Tablo 6.1. Ortalama Verimlilik Değerlendirme ............................................................ 24

Tablo 6.1.2. Geri Ödeme Süresi Yöntemiyle Değerlendirme ....................................... 25

Tablo 6.2.1. Net Bugünkü Değer Yöntemi ile Değerlendirme ...................................... 26

Tablo 6.2.2. Karlılık İndeksi ile Değerlendirme ........................................................... 27

Tablo 6.2.3. İç Karlılık Oranı IRR ile Değerlendirme ................................................. 28

Tablo 6.3. Proje Değerlendirme Yöntemlerinin Karşılaştırılması ............................... 29

Tablo 7.2.1. Proje Süreç Planı Oluşturma Soru Listesi ............................................... 30

6

GİRİŞ

Global rekabet firmalar için zorlayıcı bir tehdit olmaya artan bir ivme ile devam etmektedir.

Sanayi kuruluşları yarıştan kopmamak için bu tehdit altında rekabet gücünü sürekli arttırmak

zorundadırlar. Bu sürekli yeni ürün geliştirilmesi ve yeni tesisler kurulmasını şart

koşmaktadır.

Büyük firmalar da strateji ve fizibiliteleri hazırlayan departmanlar bulunmakta ancak küçük

ve orta ölçekli şirketlerde ise sürekli böyle bir departman veya profesyonel bulundurmak

verimli değildir.

İçinde bulunduğum otomotiv sektöründe ana sanayiye çalışan firmaların büyük çoğunluğu

yabancı ortaklıdır. Yabancı ortaklı bu firmaların yerli hissedarlarında ise yatırım fizibilite

konusunda metodolojisi bulunmamakta, çoğunlukla yabancı ortağının kendisine ilettiği

prosedürleri uygulamak durumunda kalmaktadır.

Bu projenin amacı fizibilite anlayış sistematiği kuramamış şirketlere yatırım ve yeni ürün

geliştirme çalışmaların da mümkün olduğunda yardımcı olacak pratik bir bilgi seti

sunmaktır.

7

1. TEMEL KAVRAMLAR

1.1. YATIRIMIN TANIMI VE ÇEŞİTLERİ

Şirket için gelecek dönemlerde gelir getireceğini düşündüğümüz bir aktif karşılığında belirli

bir dönemin gelirlerinden vazgeçme ve daha sonra ise gelir elde etme imkanı veren

harcamalara yatırım olarak adalandırırız. (Kargül, 1996, s. 14)

İşletme yatırımlarını gelişmek ve büyümek amacı ile yapar, bir başka deyişle bir işletme

hayatını sürdürebilmek için yatırım yapmak zorundadır. Bu şekilde bulunduğu piyasada

teknolojisini güncelleyerek rekabet üstünlüğü sağlar. Bir işletmenin geleceğini zamanında

yapılmayan yatırımlar tehlikeye sokacağı gibi, yanlış yapılan yatırımlar da iflasa kadar

götürebilir. (Bahar, 2012, s. 3)

Işletmeler için 2 tür yatırım sınıflandırması yapabiliriz;

1. Sabit sermaye yatırımları (üretim yatırımları)

2. İşletme sermayesi yatırımları (finansal yatırımlar)

Sabit sermaye yatırımları olarak tesisler yatırımın bir kısmını oluştururken, yatırımın diğer

kısmını nakit, alacaklar ve stoklar gibi dönen varlıklar oluşturur. Bunlar kasa-banka gibi

günlük, aylık veya müşteri alacakları gibi 1 aydan daha uzun süreli olabilir. Bilançoda

aktiflerde dönen ve sabit varlıklardan oluşan yatırımları, pasifte ise bu varlıkların özkaynak

ve yabancı kaynak ile finansmanın nasıl sağlandığını görürüz. (Kabukçuoğlu, 2005, s. 4)

İşletme sermayesi yatırımları, yani finansal yatırımlar mal veya hizmet üretmek dışında

kazanç elde etmek için sermayenin yatırım alanların da kullanılmasıdır. Faiz geliri elde

etmek için tahvil satın alınması veya bankalara faiz karşılığı para yatırılması bu tür

yatırımlara örnektir.

Üretim yatırımları ise sermayenin mal ve hizmet üretmeye yarayan tesislere tahsis

edilmesidir. İşletmelerin yatırım yapma nedenleri çok çeşitli olabilir. Genel olarak üretime

ilişkin yatırımlar aşağıdaki gibi 3 ana gruba ayrılabilir; (Kargül, 1996, s. 14)

1- Kuruluş Yatırımları

2- İdame Yatırımları (sürdürme)

3- Tevsi Yatırımları (genişletme)

8

Şekil 1.1. ÜretimYatırım Çeşitleri (Kargül, 1996, s. 15)

Kuruluş yatırımları; kaynakların mal ve hizmet üretmek için yeni kurulacak olan tesislere

tahsis edilmesidir.

İdame yatırımları; İşletme veya kısımların faaliyetlerini sürdürmek için yaptıkları

yatırımlardır. Eskiyenlerin yenileri ile değiştirilmesi ikame yatırımları, onarım ve revizyon

yatırımları da yenileme yatırımlarıdır.

Tevsi yatırımları; İşletmenin mevcut üretim kapasitesini arttırmak ve yeni ürün ve hizmet

yaratmak için yapılır. Bir üretim firmasının mevcut pres makinelerinin sayılarını arttırması

genişletme yatırımına bir örnektir. Tadilat, genişletme ve emniyet yatırımları olmak üzere 3

gruba ayrılır. Tadilat yatırımları kendi içinde rasyonelleştirme, iş ve üretim değişikliği

yatırımları ve mamül farklılaştırma yatırımları olmak üzere 3’e ayrılmaktadır.

Rasyonelleştirme yatırımları, mevcut teknolojinin daha modern ve verimli teknolojiler ile

değiştirilmesi olarak özetlenebilir. Kısacası modernizasyon yatırımları olarak da

adlandırılabiliriz. Böylelikle kalite seviyesi arttırılır, maliyetler düşürülür.

İş ve üretim tadilat yatırımlarının konusu ise mamül türleri değişmemekte ama pazarlamanın

programındaki miktarların değiştiği ortamlarda işletmenin bu değişikliğe ayak uydurması

için yapılan yatırımlardır.

Farklılaştırma yatırımlarında ise işletmeye yeni bir ürün girecek ise yapılır.

Tevsi yatırımların 2ncisi olan genişletme yatırımlarında işletmenin üretim kapasitesinin

arttırılması amaçlanır. Bunun için ya mevcut işletmeye ek yatırım yapılır ya da alternatif

proje yeniden oluşturulur. Darboğazların giderilmesi de bu kapsamdaki yatıtımlardır.

9

Tevsi yatırımlarının 3ncü şekli de emniyet yatırımlarıdır. Bu yatırımları işletmeler

kaynaklarını emniyete almak ve de korumak amacı ile yaparlar.Örneğin bir işletmenin

hammadde aldığı bir şirkete iştirak etmesi, araştırma ve geliştirmeye kaynak ayırması gibi

yatırımlar bu tür yatırımlar içine girmektedir.

1.2. YATIRIM PROJESİ KAVRAMLARI

Genel tanımı ile proje, belirlenmiş hedeflerin tanımlanmış bir zaman diliminde en optimum

şekilde ulaşmak için hangi kaynakların ve ne şekilde kullanılacağını gösteren kapsamlı bir

planlama.çalışmasıdır. Projeler hedef tarihe kadar değiştirilebilen ve bağımsız yürütülebilen

esnek planlardır. Örneğin bir bina yatırımı içinde mimari proje, tesisat projesi, elektrik

projesi gibi hedefe yönelik bağımsız planlar mevcuttur ve belirli bir tarihe kadar

değiştirilebilmektedir. Bu planlar birbiri ile ilişkili olabilir ve birinin değişimi diğerinde

revizyon ihtiyacı doğurabilir.

Bu anlatımlar doğrultusunda bir faaliyetin veya faaliyetlerin proje olarak adlandırılabilmesi

için aşağıdaki sorulara cevap vermesi gerekmektedir.

Bir problemden veya bir ihtiyaçtan doğmalı ve problemi çözmeyi amaçlamalıdır

veya ihtiyacı karşılamalıdır. Proje konusu / fikri bir gereklilikten oluştuğu için

aşağıdaki sorulara cevap verebilmelidir;

o Proje hangi problemleri çözecektir?

o Bu proje uygulanmaz ise problemler gerçekten çözülemez mi?

o Proje uygulandığında kimlerin sorunları çözülecektir?

Belirli bir zaman diliminde uygulanıyor olmalıdır.

Hedeflere ulaşmak için kapsamlı ve sıralı bir aksiyon listesi içermelidir.

Kaynak tüketmeli ve karşılığında belirlenmiş birçıktı sağlamalıdır.

Uygulama sahası / mekanı belirlenmiş olmalıdır.

Hedef somut olmalı ve aynı zamanda ölçülebilir olmalıdır. Çünkü projelerin sonunda

değerlendirme kapsamında girdi ve çıktıların karşılaştırılması gerekecektir. Proje hedefleri

rakamlarla ifade edilmelidir. Örneğin proje sonunda aynı miktarda çıktıyı %50 daha az

operasyon süresi ile elde edeceğiz, %30 daha az enerji kullanarak aynı çıktıyı elde edeceğiz

gibi. Bu şekilde proje sonunda hedeflere ne kadar ulaşabildiğinin kontrolü yapılabilir.

10

Projelerin zamanı tanımlı olmalıdır, yani başlangıç ve bitiş süresi olmalıdır. Proje süresi

yatırımın kapsamına göre uzun veya kısa süreli olabilir. Aynı zamanda uygulama sahası ve

mekanı da tanımlanmış olması şarttır.

Projelerin en önemli özelliği kaynak kullanmalarıdır. Kaynak kullanmak maliyeti oluşturur.

Bu yüzden en optimum maliyette projenin gerçekleştirilmesi için doğru bütçe ve planlama

yapılmalıdır. Bütçe kapsamında makine ekipman, malzemeler, insan fiziki veya beyin gücü

gibi kaynaklar kullanılır. Bu kaynaklar zamanında sağlanamaz ise proje gecikir ve

maliyetlerin artmasına yol açar. Fayda/maliyet kapsamında bu gecikme artık projenin cazip

olmamasına ve yatırımın yarım kalmasına neden olabilir. (Kabukçuoğlu, 2005, s. 12-16)

Projenin başarılı olabilmesi için en önemli çalışma detay planlamadır. Zaman şirketler için

en önemli kaynaklardan biridir. Projenin kaynak tüketeceği zaman dilimine göre gider

hesaplanmış, aynı zamanda projenin devreye girip getiri sağlayacağı zaman da hesaba

katılmıştır. Dolayısı ile tüm hesaplamaların ve kabullerin doğru olabilmesi ancak doğru bir

planlama ve bu plana uyum ile gerçekleşebilir. Bu sebeple tüm faaliyet detayları veher

detayın yerine getirilmesi için gerekli adımlar ve bu adımların kimler tarafından ne zaman

ve nasıl yerine getirileceği belirlenmiş olamlıdır.

Şirketler için projeler stratejik planlardır. Her şirket için gelecek belirsizlikler ile doludur ve

bu risk unsurlarını tahmin edip bu riskleri en az zararla atlatıp başarıya ulaştıracak stratejiler

oluşturma zorunluluğu vardır.

Yatırım projesi kısa anlatımla belirlenmiş faaliyetlerin minimum maliyetle gerçekleştimek

ve yatırım sonunda oluşturulan kapasiteden maksimum faydayı sağlamak amacı ile yapılan

kapsamlı bir plandır. (Usta, 2014)

Yatırım projesinin sınırlayıcı özellikleri mevcuttur. (Kargül, 1996, s. 19)

Öncelikle yatırım proje ile birlikte belirli ve uzun süreli bir kapasite yaratmalıdır

Hammadde,İşgücü ve Sermaye gibi fiziki girdilerin olması gereklidir

İç ve/veya dış ekonomilere mal ve hizmet arz edilmelidir

1.3. FİZİBİLİTE

Fizibilite projenin yapılabilirliğini ortaya koyan bilgi ve deneyim gerektiren bir proje

faaliyetidir. Kapsam olarak yatırım projesinin teknik, finansal ve ticari yönlerini ortaya

koyan ve yatırım fikrinin gerçekleştirilmesinin kabul veya ret edilmesine yönelik analizleri

11

de içeren bir yapılmak istenen yatırımları desteklemek için kullanılan numerik bir proje

seçim aracıdır.

2. YATIRIM PROJESİ HAZIRLAMA SÜRECİ

Yatırım projesi, genelde belirsizlik ve risk ortamında söz konusu yatırımın kaynak

gereksinimi, yatırım süresi ve bu yatırımın ekonomik ömrü boyunca rantabilitesinin ve

yararlılık derecesinin göstergeler ile ölçülebilmesi, gerçekleşebilirliğine karar verilebilmesi

amacına yönelik bir plan olarak hazırlanır. Bu planı hazırlama mühendislerin, finansçıların,

ilgili alandaki uzmanların katılımı ile geleceğe ilişkin hesaplamalar sürecini kapsamaktadır.

(Kargül, 1996, s. 21)

Aşağıdaki şemada yatırım projesi hazırlama süreci görülmektedir.

Şekil 2.1. Yatırım Projesi Aşamaları (Kargül, 1996, s. 21)

12

3. PROJE FİKRİNİN OLUŞTURULMASI

Yatırım projesi gereksinimi şu sebeplerle olabilir; (Usta, 2014)

Atıl kaynakların varlığı ve bunların değerlendirme isteği

Üretimi etkin ve verimli kılmak

Yeni üretim kapasitesi gereksinimi

Ürün serisini tamamlamak

Faaliyet konularının desteklenmesi

Riskleri yayma zorunluluğu

Gelirlerin azalması

Moda

Prestij elde etme isteği

Yasal zorunluluklar

Raslantılar

Diğer

Yatırım projelerinin amacı belirli bir malı veya hizmeti üretmektir. Çok sayıda mal ve hizmet

türü bulunduğu için yatırımcıların karşısına çok sayıda alternatif çıkar. Bütün alternatiflerin

üzerinde derinliğine bir inceleme yapmanın, ekonomik, teknik, finansal ve hukuki etüdleri

hazırlamak çok güçtür ve bu sebepler proje hazırlamadan önce ümit verici yatırım alanların

saptanması ile proje fikri doğar. (Kargül, 1996, s. 22)

4. ÖN ARAŞTIRMALAR

2 şekilde araştırma yapılabilir;

Bir ihtiyaç araştırılabilir ve bu ihtiyacı giderecek mal veya hizmet belirlenir;

Mevcut sanayilerin durumu incelenir

Bu sanayilerin girdive çıktıları tespit edilir

Demografik veriler incelenir

Kalkınma planları veekonomik değişim eğrileri incelenir

Toplumsal değişimler incelenir

Yeni yasaların etkileri göz önünde bulundurulur

Ya da önce ürün veya hizmet bulunur ve ihtiyacın derecesi araştırılır;

Yerel malzeme ve kaynaklar incelenir

Dışarıdan tedarik edilen malların yerli üretim imkanları araştırılır

13

Yeni yaygınlaşacak teknolojilerin olumsuzluklarını giderecek araştırmalar yapılır

Mevcut sanayi ürünleri ele alınarak bunların nasıl geliştirilebileceği araştırılır

Sanayi fuarları ziyaret edilerek fikir edinilir

Ön araştırma sonucu ortaya çıkan proje fikirlerinin belirli bir mantık çerçevesinde ön

elemeden geçirilmesi gereklidir. Şu sorular ile ön eleme yapılabilir;

Uygun fiyatlarlar ile üretim faktörlerinin tedariğinde sınırlayıcı etkenler mevcut mu?

Proje fikri karşılanamayacak ölçüde çok sermaye mi gerektiriyor?

Projenin çevresel etkileri mevcut mu? Mevcut ise devletin ve kamuoyunun

belirlediği resmi ve resmi olmayan kural ve ilkelerine ters düşüyor mu?

Ulusal politikalar, amaçlar ve ilkeler ile çelişiyor mu?

Proje fikrinin kapsadığı piyasaya girişi engelleycek tekelci kuruluşlar var mı?

Ürünün veya hizmetin piyasaya dağıtımını engelleyebilecek etkenler mevcut mu?

Mevcut veya gelecekteki sanayi sektörü ile çelişki içinde midir?

Üstteki sorular ışığında yapılacak değerlendirme aşağıdaki faktörler de dikkate alınarak

incelenir;

Mevcut Pazar durumu yeterli olup olmadığı

Pazarın büyüme potansiyeli varlığı

Ürünün veya hizmetin rekabet derecesi

Pazarda başarılı olma derecesi

Proje ile ilgili teşvik imkanları

Bu faktörlerin ışığında ön elemeden geçen proje fikirleri artık daha belirgin bir durumdadır.

Artık işletmenin geleceğini önceden yönlendirecek projeler en aza indirilmiştir. Daha

ayrıntılı veriler ile değerlendirilmeye başlanması bu aşamada olur. Aşağıdaki konularda

karar vermek gereklidir;

Proje fikirlerine kapsamlı bir fizibilite etüdü yapmak gerekiyor mu?

Fizibilite etüdü yapmak gerekli ise hangi konularda çalışmak gerekli?

Fizibilite etüdü kimlere yaptırılmalı?

5. FİZİBİLİTE ÇALIŞMALARI

Fizibilite çalışmaları, sektör (Pazar) analizi, teknik analiz, finansal analiz ve hukuksal analiz

olarak adlandırılan 4 belirgin aşamayı içeren kapsamlı bir ekonomik analizdir. Sektör analizi

proje ürününün içinde olacağı pazarın ve çevrenin durumunu ve ürüne olacak talebi

14

belirlemeye çalışır. Teknik analiz ise projenin teknik açıdan yapılabilirliği ile ilgilenir.

Finansal analiz de projeye ait nakit giriş ve çıkışları gözönüne alarak bunun için gerekli olan

kaynak ihtiyacını ve nereden temin edileceğini analiz eder.

Projenin hazırlanması ve uygulamaya konması arasındaki sürecin planlanması da en az

yukarıda saydığımız 4 analiz kadar önemlidir ve üzerinde titizlikle durulması gerekmektedir.

Bu safha da yapılacak stratejik bir hata istenmeyen sonuçlar doğurabilir. İş planı ile fizibilite

çalışmaları ayrı iki araçtır. Fizibilite çalışmaları projenin yapılabilirliğini araştırır, iş planı

ise bu projelerin fikir aşamasından gerçekleştirme aşamasına ulaşabilmesi için gerekli

faaliyetlerin planlanmasıdır. (Ağca, Ahmet; Parlakkaya, Raif; Sağlam, Necdet; Alagöz, Ali;

Ceran, Yunus; Aydemir, Oğuzhan; Sayılır, Özlem; Kaygusuz, Sait; Banar , Kerim, s. 24)

Proje ve fizibilite bir ekip çalışmasıdır. Pazar & Teknik ve Finansal değerlendirmelerin hem

kesişen hem de ayrı çalışma konuları vardır. Bu değerlendirmelerin içeriklerini aşağıdaki

şekilde özetleyebiliriz.

Şekil 5.1. Fizibilite Değerlendirme Çalışmaları (Kabukçuoğlu, 2005, s. 42)

15

6.2. SEKTÖREL (PAZAR) DEĞERLENDİRME

Bu aşama ürünün veya hizmetin iç ve dış piyasalarda göreceği talebin tahmin edilmesi ve bu

talebi etkileyen faktörler ile yatırımın ekonomik ömrü boyunca oluşacak talep değerlerindeki

değişimi belirleme çabasıdır. Talep tahmini projenin dayanak noktasını oluşturduğu için

dikkatli şekilde analiz yapılması şarttır. Bu araştırma ve analizlerle elde edilen sonuçlar

projenin nakit akışlarını etkileyeceği gibi kapasite seçiminin belirlenmesinde de önemli hale

gelmektedir. Temel olarak talep 4 değişkenin fonksiyonu olarak karşımıza çıkar. Bunlar;

Malın veya hizmetin fiyatı

Diğer mal ve hizmetlerin fiyatları

Tüketicilerin gelir düzeyi

Tüketicilerin zevk ve tercihleri

Nüfus, milli gelir, kişi başında gelir gibi sosyo-ekonomik göstergelerin yanında demografik

ve psikolojik profil gibi potansiyel müşterilere ilişkin kriterlere dayanarak piyasa dikkatlice

bölümlendirilir. Buradaki amaç potansiyel müşterileri belirlemek ve talep tahmininde

kullanmaktır. Genel olarak bir piyasa araştırması aşağıdaki unsurları içermelidir;

Yatırım konusu mal ve hizmetin özellikleri

Mal ve hizmetin kalitesi ile ilgili standartlar

Gümrük tarifesi, kota vb gibi dış ticarete ilişkin düzenlemeler

Mal ve hizmet ile ilgili üretim, tüketim fiyat istatistikleri

Üretim olanakları ve kısıtları

İç ve dış Pazar durumu ve piyasadaki rekabet durumu

Pazarlama konusuna yönelik idari, teknik ve hukuki kısıtlar

Tüketicilerin davranışları, yaklaşımları, tercihleri

Taşıma, depolama, dağıtım kanalları ve pazarlama politikaları

Hedeflenen Pazar payı

Fiyatlandırma politikası

(Ağca, Ahmet; Parlakkaya, Raif; Sağlam, Necdet; Alagöz, Ali; Ceran, Yunus;

Aydemir, Oğuzhan; Sayılır, Özlem; Kaygusuz, Sait; Banar , Kerim, s. 25)

16

5.2. TEKNİK DEĞERLENDİRME Teknik değerlendirme aşamasında, projenin ihtiyacı olan teknik gereksimler analiz edilir.

Başlıca konular şunlardır;

Teknik dizayn

Üretim yöntemi ve buna bağlı olarak teknoloji seçimi, seçimin gerekçesi, nasıl elde

edileceği

Alternatif teknolojiler ve bunların maliyetleri

İşgücü ihtiyacı belirlenmesi ve maliyetleri

İş akış diyagramı oluşturulması ve buna bağlı olarak işletme içi yerleşimin gözden

geçirilmesi ya da yeniden düzenlenmesi

Detay montaj planının hazırlanması, kim-ne zaman-nasıl ve hangi maliyet ile

gerçekleştireceğinin belirtilmesi

Hammadde ve yardımcı işletme malzeme ihtiyacının belirlenmesi

Üretim dönemine ait maliyetlerin hesaplanması

Yatırım projesinin faydalı ömrünün hesaplanması

Çevresel etkinin araştırılması

(Kargül, 1996, s. 28) (Tiryakioğlu, Nalbantoğlu, & Baysan, 2011, s. 28)

5.3. FİNANSAL DEĞERLENDİRME Yatırım projesine başlama kararı verebilmek için yatırımcı projenin finansal olarak

desteklenebilirliğini görmek istemektedir. Kısacası yatırılacak sermayenin karşılığında

benzer özellikte ve eş değer riskte olan projelere göre en yüksek getiri sağlayacağı yatırım

yapılmak istenmaktedir. Bu değerlendirme aşamasında bu sorunun cevabı aranmaktadır.

(Ağca, Ahmet; Parlakkaya, Raif; Sağlam, Necdet; Alagöz, Ali; Ceran, Yunus; Aydemir,

Oğuzhan; Sayılır, Özlem; Kaygusuz, Sait; Banar , Kerim, s. 26)

Dönemler halinde oluşturulacak satış tahminleri, masraf ve tahmini gelir tabloları projenin

kabul edilebilirliğini etkileyecek olan karlılık hesapları için çok büyük önem taşımaktadır.

Benzer şekilde yine dönemler halinde oluşturulacak tahmini bilançolar da kuruluşun

borçlanma ve borç ödeme için mali yapısını ayarlaması açısından önemli hesaplardır.

(Kargül, 1996, s. 15)

Bu kapsam içinde finansal değerlendirme de şu konular ele alınır;

Toplam proje maliyetinin hesaplanması

17

İşletme sermayesi ihtiyacının belirlenmesi

Toplam yatırım finansmanın ve sermaye yapısının belirlenmesi

İşletme dönemi gelirlerinin belirlenmesi

Yatırım için toplam gelir ve giderlerin tahmin edilerek karlılığın belirlenmesi

Projenin finansal olarak değerlendirilmesi

(Kargül, 1996, s. 16)

Söz konusu yatırım projesinin fizibilite aşamasında finansal değerlendirilerek

yapılabilirliğinin sorgulanması para ve zaman kaybını önleyecektir.

5.4. HUKUSAL DEĞERLENDİRME Yatırım proje değerlendirmesin de yasal ve idari koşulları da araştırmak şarttır.

Organizasyonun hukuki şeklini ilgilendiren bağlayıcı hükümler olacağı gibi, bazı yetki ve

izin belgeleri alınması gerekebilir. Vergilendirme ve genel politikalar, bürokratik işlemler

gibi bir çok konuda işletmelerin hukuki durumlarının farklı avantaj ve dezavantajları

bulunmaktadır. Projenin devreye girmesihalinde arazi kullanımı, ÇED raporu gibi birçok

izin ve yetki belgelerinin alınması gerekebilir. Bunun için yerel yönetimler,merkezi yönetim

ve birçok kurulla bağlantıya geçilmesi zorunluluğu ortaya çıkabilir. Ayrıca bazı teşvikve

desteklerden faydalanabilmesi için kamu kuruluşları ile koordinasyonun sağlanması

gerekebilir. (Ağca, Ahmet; Parlakkaya, Raif; Sağlam, Necdet; Alagöz, Ali; Ceran, Yunus;

Aydemir, Oğuzhan; Sayılır, Özlem; Kaygusuz, Sait; Banar , Kerim, s. 27)

Bazı hukuksal zorunluluklar proje içinde gider olarak yansıyabileceği gibi devlet teşviklerini

de kullanmak proje finansmanı açısından kolaylıklar sağlayabilir. Ülke içinde kapasite

fazlası bir alanda yatırım yapmak yatırımcıya teşvik alamayacağı için yatırım maliyeti

artacaktır. Yatırımı daha kolaylaştırmak için teşvik ile ilgili mevzuatları bilmek son derece

faydalıdır. Ülkemizde teşvik sistemi 3 ana gruba ayrılır;

İhracat teşvik sistemi

Genel teşvik sistemi

KOBİ teşvil sistemi

Bunlar dışında son dönem enerji ve istihdam teşvikleri de özel teşvikler içinde

bulunmaktadır.

İhracat teşvik sistemini DışTicaret Müsteşarlığının çıkardığı kararnamelerin, tebliğlerin ve

yönetmeliklerin takibi ile uygun teşvik kalemleri saptanabilir, bunlar;

Ar-ge desteği

18

Çevre ile ilgili yardımlar

Pazar araştırması konularında yardım

İstihdam ve eğitim yardımı

Yurt dışı ve yurt içi fuar yardımları

Genel teşvik sistemi ve KOBİ teşvik sisteminde ise T.C. Başbakanlık Hazine Müsteşarlığı

Teşvik Uygulama Genel Müdürlüğü tarafından düzenlenen kararnameleri tebliğler ve

yönetmelikler ile yönetilir ve teşvik konuları Resmi Gazete de yayınlanır. Yatırım indirimi,

gümrük muafiyeti, teşvik kredileri, vergi, resim ve harç istinası, teşvik primi, SSK primi,

enerji teşviği gibi imkanlar mevzuat çerçevesinde kullanılabilir. Bunlar sözkonusu yatırım

için teşvik belgesinde belirtilir. Aynı yatırım için sadece bir tane teşvik belgesi alınabilir.

Resmi Gazete ve www.hazine.gov.tr adresinden teşvikler ile ilgili tüm değişiklikler takip

edilebilir. Teşvik belgesi 4 sayfadan oluşmaktadır. (Kabukçuoğlu, 2005, s. 32-38)

5.5. ZAMAN KAVRAMI Para ve zaman kavramını anlamak bir fizibilite değerlendirmesinde çok önemlidir. Paranın

bugünkü değeri yarından daha değerlidir. Çünkü günlük faiz kazanılabilir bankaya

yatırılıarak. Enflasyonu da göz önüne alır isek yarın aynı 1 Liranın satın alma gücü daha

azdır. Fizibilite de zaman kavramını anlamak şu bakımdan önemlidir, yatırım için gerekli

para çıkışlarıile yatırımdan sağlanacak para girişleri farklı zamanlarda gerçekleşeceği için

zaman değerini dikkate almadan para girişve çıkışlarını karşılaştırmak yanlış sonuçlar

doğuracaktır. Zaman faktörünü dikkate alarak aynı zaman düzeyine alarak karşılaştırma

sağlıklı yapılabilir.

Yatırım gerçekleştirilirken toplam harcamanın bir kısmı öz kaynaklarlar ile ve diğer

kısımları ise borçlanarak olur. Borçlanıldığı zaman paranın gelecek dönemlerde bir ödeme

taahhüdüne girilmiş olur. Ödemeler hem anapara hem de faizi kapsayacaktır. Bu problemleri

çözmek içinde bileşik faiz hesaplarının bilinmesi gereklidir. (Kabukçuoğlu, 2005, s. 118)

5.5.1. GELECEKTEKİ DEĞER Zaman çizelgesinden faydalanarak faiz hesaplarını gözden geçirirsek; Şekil 5.5. Zaman Çizelgesi

(Kabukçuoğlu, 2005, s. 118)

0 1 2 3 4 5 n

19

Bu çizelge de sıfır şu anı gösterir. Sonraki sayılar ise gelecek dönemleri gösterir. Yıllık

dönem söz konusu ise her sayı 1 yılı gösterir, 3 aylık dönemleri konuşuyor isek birinci 3 ay,

ikinci 3 ay şeklinde dönemlerden bahsediyor oluruz.

Faizin tanımı olarak, başkasına ait paranın kullanımasına karşılık ödenen kira şeklinde

tanımlayabiliriz.

Örnek;

1000 ₺ %10 faiz oranı ile 1yıl sonra 1000*(1+0,10) = 1100 ₺

Buradaki 100 ₺ faiz geliri 1 yıl boyunca 1000 ₺ nin kira bedelidir.

1100 ₺ ise 1000 ₺ nin gelecekteki değeridir.

Paranın gelecekteki değerini gösteren faiz % oranı ile belirtilir. Bunun yanında hangi

döneme ilişkin olduğu da belirtilir.

Örneğin yıllık enflasyon oranı %10 ise 3 aylık faiz oranı şöyle hesaplanır;

i = yıllık faiz oranı

= n dönem itibari ile faiz oranı

=( + ) / -1 formülü ile hesaplanabilir. Yani;

3 aylık faiz oranı =( + , ) / -1 = 0,024 yani % 2,4 tür

Üstteki hesaplama basit faiz hesabına örnektir, bir de faiz üzerinden faiz kazancı elde

edilebilir. Buna bileşik faiz denilmektedir.

Bileşik faiz hesabı için aşağıdaki formülasyon ile kolayca vade sonundaki kazanç

hesaplanabilir;

= ( + )

= Dönem sonunda elde edilecek ana para ve faiz toplamı

= Dönem başındaki yatırılan para

i = Faiz oranı

n = Dönem sayısı

Örnek; 1000 ₺ nin yıllık %10 faiz oranında 3 er aylık dönemle 1 yıl sonunda bileşik faiz ile

oluşacak gelir şu şekilde hesaplanır;

yıllık %10 luk faiz oranını 3 er aylık ifade edersek =( + , ) / -1 = 0,024 yani % 2,4

tür. Bu değeri bileşik faiz formülüne koyarak,

= ( + , ) = 1.099,51 ₺ bulunur.

20

5.5.2. BUGÜNKÜ DEĞER

Gelecekte kazanılacak paranın bugünkü karşılığına bugünkü değer denir. Yani n. dönem

sonundaki değerinin bugünkü değeri olan bulunur.

n yıl sonunda elde edilecek gelirin bugünkü değerinin hesaplanması için aşağıdaki formül

kullanılır;

= ( + )

Örnek; 2 yatırım alternatifi olduğunu varsayalım, A yatırımı 5 yıl vade sonunda 1300 ₺, B

yatırımı ise hemen 1080 ₺ kazandıracaktır. Paranın alternatif %5 ile değerlendirme imkanı

olduğunu kabul edelim. Bu durumda 2 yatırımı karşılaştırır isek;

1300 ₺ nin bugünkü değeri,

=( , )

= 1018 ₺

Sonuç olarak B yatırımı kabul edilir.

5.5.3. DÖNEMSEL GETİRİLERİN BİLEŞİK DEĞERLERİ TOPLAMI

Belirli bir süre boyunca dönem başında veya sonlarında eşit tutarlarda elde edilen ya da faize

yatırılan paranın gelecekteki toplam değerinin hesaplanması işlemidir.

Örnek; 3 yıl boyunca dönem başlarında her yıl 1500 ₺ yatırıldığını, faiz oranın %10

olduğunu düşünürsek;

0 1 2 3 4 5 n

21

1.yıl yatan para toplam 3 yıl hesapta kalır;

=1500 ∗ (1 + 0,10) = 1996 ₺

2.yıl yatan para toplam 2 yıl hesapta kalır;

=1500 ∗ (1 + 0,10) = 1815 ₺

3.yıl yatan para toplam 1 yıl hesapta kalır;

=1500 ∗ (1 + 0,10) = 1650 ₺

3 yıl sonunda toplam 5461 ₺ hesapta birikecektir.

Aynı sonucu formül ile de bulabiliriz;

P = ∗ (( ) )( )

P = ∗ (( , ) )( , )

, = 5461 ₺

Aynı örneği paraların dönem sonunda yatırılması halinde hesaplayalım;

1.yıl yatan para toplam 2 yıl hesapta kalır;

=1500 ∗ (1 + 0,10) = 1815 ₺

2.yıl yatan para toplam 1 yıl hesapta kalır;

=1500 ∗ (1 + 0,10) = 1650 ₺

3.yıl yatan para ise 1500 ₺ olmak üzere

toplam 4965 ₺ bulunur.

Aynı sonucu formül ile de bulabiliriz;

P = ∗ (( ) )

P = ∗ (( , ) )

, = 4965 ₺

22

5.5.4. YILLIK GETİRİLERİN BUGÜNKÜ DEĞERLERİ TOPLAMI

Belirli bir süre boyunca dönem başında veya sonlarında eşit tutarlarda elde edilen ya da faize

yatırılan paranın bugünkü toplam değerinin hesaplanması işlemidir.

Örnek; ev sahibiniz size şöyle bir teklifte bulunmuştur. 3 yıllık kira süresi boyunca her yıl

dönem başlarında yıllık 1500 ₺ kira ödemektense peşin olarak 4250 ₺ almayı kabul

edebileceğini bildirmiştir. Enflasyon oranın %10 olduğunu kabul ederek;

=( + , )

= 1500 ₺

=( + , )

= 1363 ₺

=( + , )

= 1239 ₺

Toplam = 4103 ₺ olmaktadır. Her dönem ödeme yapmak daha karlıdır.

Formülasyon aşağıdadır;

R = ∗ (( ) )( ) ∗

R = ∗ (( , ) )

( , ) ∗ , = 4103 ₺

Aynı kira tutarları dönem sonunda yatırılsa idi;

=( + , )

= 1364 ₺

=( + , )

= 1240 ₺

=( + , )

= 1126 ₺

Toplam = 3730 ₺ olmaktadır.

23

Formülasyon aşağıdadır;

R = ∗ (( ) )

( ) ∗

R = ∗ (( , ) )

( , ) ∗ , = 3730 ₺

(Kabukçuoğlu, 2005, s. 120-128)

6. FİZİBİLİTE SONUÇLARININ DEĞERLENDİRİLMESİ

Yapılabilirlik araştırması sonucunda elde edilen veriler dikkate alınarak proje önerilerinin

değerlendirilmesi ve analizi gerçekleştirilir. Karlılıkları, yatırımın geri dönüş süreleri ve

oluşturacağı katma değerler belirlenir. Bu analizlerde nakit akış tabloları kullanılır. Belirli

varsayımlar ve duyarlılık analizleri ile projeler test edilerek her bir projenin başarı şansı

belirlenir. Değerlendirme aşaması 2 açıdan yapılır;

Ekonomik değerlendirme

Finansal değerlendirme

Ekonomik değerlendirme; proje karlılığı ile nakit akışları dikkate alınır. Proje karlılığı,

yatırım sonunda elde edilecek karın, ilk yatırım tutarına bölünmesi ile belirlenir. Diğer

yöntem ise geri ödeme süresi yöntemidir. Yatırımın sağladığı nakit akımlarının kaç

dönemsonra yatırım için katlanılan fon çıkışına eşit olacağı belirlenir. Ancak bu yöntemler

paranın zaman değerini göz önüne almaz. Ayrıca paranın zaman değerini dikkate alan net

bugünkü değer ve iç karlılık oranları hesap edilerek ekonomik değerlendirmeler yapılır.

Finansal değerlendirme; karlılık analizleri değerlendirme aşamasından sonra bir de projenin

sürekliliğinin sağlanıp sağlanamayacağının da kontroledilmesi gereklidir. Ekonomik

değerlendirme analizleri projeyi bir bütün olarak ele aldığı için nakit giriş ve çıkışlarındaki

dönemsel değişimleri dikkate almaz. Bu noktalar da yatırımın devam edebilmesi için

finansal kaynaklara ihtiyaç duyabilir ve işletmenin sürekliliği açısından kabul edilemez

durumda olabilir. Projenin başarısı için finansal değerlendirme yapılırken şu soruların

cevaplarının dikkate alınması gerekmektedir;

Yabancı kaynak anapara ve faiz ödemeleri

Kar payı ödemeleri

24

Yasal kesintiler

Nakit açıkların kısa vadeli banka kredileri ile karşılanıp karşılanamayacağı ya da

nakit giriş ve çıkışlarında yeniden düzenleme yapılıp yapılamayacağı

Öz kaynakların ve de uzun vadeli yabancı kaynakların yeterli olup olmadığı

Uzun vadeli yabancı kaynak kullanımının uygunluğu

Bu soruların cevaplarını verebilmek için likidite analizi, sermaye yapısı analizi ve oran

analizi araç olarak kullanılır. (Ağca, Ahmet; Parlakkaya, Raif; Sağlam, Necdet; Alagöz, Ali;

Ceran, Yunus; Aydemir, Oğuzhan; Sayılır, Özlem; Kaygusuz, Sait; Banar , Kerim, s. 165-

166)

6.1. PARANIN ZAMAN DEĞERİNİ DİKKATE ALMAYAN DEĞERLENDİRME

Bu değerlendirme yönteminde paranın bir zaman değerinin olmadığı varsayılır, yani

bugünün değerinin gelecekteki satınalma gücü ile aynı olacağı varsayılır.

6.1.1. ORTALAMA VERİMLİLİK YÖNTEMİYLE DEĞERLENDİRME

Bu değerlendirme yöntemi yatırımların ortalama verimliliklerini ölçer. Verim oranı yüksek

olan proje tercih edilir. Eğer sadece bir proje var ise bu durumda hesaplanan oran ile

beklenen oran karşılaştırılır. Beklentilerin üstünde bir oran hesaplanır ise proje kabul edilir,

aksi ise ret edilir. Basit ve hesabı kolay bir yöntemdir.

Ortalama Verimlilik =

Toplam Net GelirYıl Sayısı

Başlangıç Yatırım Tutarı + Hurda Değer2

Örnek hesaplama; A ve B projesinin aşağıda tablodaki verilere sahip olduğunu varsayalım. Tablo 6.1. Ortalama Verimlilik Değerlendirme

A projesi B projesi BaşlangıçYatırımı (30.000) (45.000) Hurda Değeri 10.000 15.000 1.yıl net gelir 750 2.000 2.yıl net gelir 1.000 1.750 3.yıl net gelir 1.250 1.500 4.yıl net gelir 1.500 1.250 5.yıl net gelir 1.750 1.000 Gelir Toplamı 6.250₺ 7.500₺

(Kabukçuoğlu, 2005, s. 130)

25

Ortalama Verimlilik (A) =6.250

530.000 + 10.000

2

= % 6,25

Ortalama Verimlilik (B) =7.500

545.000 + 15.000

2

= % 5,0

Ortalama verimlilik oranı A>B olduğu için A projesi seçilir.

6.1.2. GERİ ÖDEME SÜRESİ YÖNTEMİYLE DEĞERLENDİRME Geri ödeme süresi, proje için yatırılan paranın ileriki dönemlerde elde edilecek nakit akışları

ile kaç yıl sonra geri alındığı hesaplar. Geri ödeme süresi kısa olan proje tercih edilir. Eğer

tek proje var ise beklenti içinde olunan zamana ile kıyaslanır. Tek başına değerlendirme

kriteri olarak kullanılmaması tercih edilir, diğer değerlendirme yöntemleri ile birlikte

kullanılır. Geleceği pek kestirilemeyen riskli sektörlerde tercih edilebilir. (Kabukçuoğlu,

2005, s. 131)

Örnek; proje yatırım bedeli 30.000 ₺ ve 7 yıl süresince projenin sağlayacağı nakit akımları

şu şekilde olsun;

Tablo 6.1.2. Geri Ödeme Süresi Yöntemiyle Değerlendirme

Tutar ₺ Kümülatif ₺ 1.yıl 3.500 3.500 2.yıl 4.250 7.750 3.yıl 3.250 11.000 4.yıl 5.500 16.500 5.yıl 6.750 23.250 6.yıl 7.750 31.000 7.yıl 3.150

(Kabukçuoğlu, 2005, s. 132)

Projenin geri ödeme süresi 6 yıldır. Eğer yatırımın ekonomik ömrü 6 yıldan uzun ise kabul

edilebilir. Ama aynı yatırım tutarını daha kısa zamanda ödeyebilen başka bir alternatif var

ise proje kabul edilmez.

26

6.2. PARANIN ZAMAN DEĞERİNİ DİKKATE ALARAK DEĞERLENDİRME

Paranın satınalma gücü zaman içinde değiştiğinden farklı önemlerde oluşacak gelirlerin ya

da harcamaların birbiri ile kıyaslanması yanıltıcı olacağı için aşağıdaki değerlendirme

yöntemlerini kullanmak doğru karşılaştırmaları yapmamızı sağlamaktadır.

6.2.1. NET BUGÜNKÜ DEĞER YÖNTEMİ (NPV)

Önceden belirlenmiş bir iskonto oranı ile,yatırım harcamaları ile yatırım ile oluşacak

nakitgirişlerinin aynı zaman noktasına indirgeyerek aralarındaki farkın hesaplanmasıdır.

= (1 + ) −

= Nakit girişleri

i = İskonto oranı

= Yatırım harcamaları, nakit çıkışları

Eğer tek projeyi değerlendirmek istiyor isek NBV nin pozitif çıkması gerekmektedir. Yani

sıfırdan büyük olması gerekmektedir. Eğer sıfır a eşit ise ret edilir çünkü projenin

sürdürülebilirliği yoktur. Bu yöntemin en büyük zorluğu iskonto oranın belirlenmesidir.

Genel olarak iskonto oranı olarak sermaye maliyeti kullanılmaktadır.

Tablo 6.2.1. Net bugünkü değer yöntemi ile değerlendirme

27

Üstteki A ve B için hazırlanan tabloda A projesi yatırım bedeli 100.000₺ ve B projesi yatırım

bedeli 120.000₺ dir. Her 2 projenin nakit akımları birinci sütunlarda verilmiş ve iskonto

oranı olarak %10 kabul edilmiştir. İkinci sütunlarda her bir gelir sıfır zaman dilimine

indirgenmiştir. Son sütunlar da NPV hesaplanmıştır.

Her 2 projenin NPV değeri pozitiftir. A projesinin NPV değeri B ye göre daha büyük olduğu

için A projesi tercih edilmelidir.

6.2.2. KARLILIK İNDEKSİ (IP)

Belirlenmiş bir iskonto oranı ile yatırım harcamalarını ve yatırım ile sağlanacak nakit

girişlerini aynı zaman düzeyine indirgeyerek, indirgenmiş toplam nakit girişlerinin

indirgenmiş toplam harcamalara oranıdır.

=(1 + )

= Nakit girişleri

i = İskonto oranı (sermaye maliyeti)

= Yatırım harcamaları, nakit çıkışları

Eğer sadece bir proje değerlendiriliyor ise IP <1 ise RET, IP >1 ise proje kabul edilir. Birden

fazla proje değerlendiriliyor ise IP i en büyük olan proje tercih edilmelidir.

Tbalo 6.2.2. Karlılık İndeksi Değerlendirmesi

IP (A projesi) = 106.949/100.000=1,07 ve IP (B projesi) = 124.360/120.000=1,04

IP (A projesi) > IP (B projesi) olduğundan A projesi tercih edilmelidir.

28

6.2.3. İÇ KARLILIK ORANI (IRR)

İç karlılık oranı yatırım için yapılan harcamalar ile, karşılığındaki para girişlerinin aynı

zaman düzeyine indirgendiğinde eşit kılan iskonto oranıdır. Bir başka ifade ile yatırım

projesinin net bugünkü değerini sıfıra eşitleyen iskonto oranı olarak da tanımlanmaktadır.

( ) -

( ) = 0

= Nakit girişleri

= Yatırım harcamaları, nakit çıkışları

r = Projenin verimliliği

Eğer projenin verimliliği “r” sermaye maliyetinden “i” büyük ise kabul edilir.

Örnek; Projenin yatırım tutar toplamının 100.000₺ olduğunu ve nakit girişlerinin yıl bazında

aşağıdaki gibi olduğunu varsayalım. İskonto oranı r yi %10 ve %12 olarak işleme koyarak

net bugünkü değerlerini hesaplayıp yıl bazında nakit girişlerinin yatırımı hangi yılda

sıfırladığını bulalım.

Tablo 6.2.3. İç karlılık oranı IRR ile değerlendirme

6.yıl da %10 ile 484 ₺ ve %12 de -5.027 ₺ olduğuna göre r iskonto oranı %10 ve %12

arasında olduğunu ve hatta %10 a yakın bir değer olduğunu söyleyebiliriz. IRR

enterpolasyon yardımı ile bulunabilir. Bu yöntemde tahmini iskonto oranı ile işlem yapılır,

daha sonra farklı bir oran ile işlem tekrarlanır. Yüzde değişimlerden orantı kurularak gerçek

iskonto değeri bulunur.

29

Üstteki tablodan görebileceğimiz gibi %2 lik iskonto değeri artışı

484,80+5027,55=5.512,35₺ lik artışa yol açmıştır. % kaç oranında iskonto oranı 484,80 ₺

yapar bunun cevabını bulmalıyız. %0,176 lık bir oran bu değeri ile bu değeri sıfırlarız. %10

+ %0,176 = %10,18 lik değerin bu projenin gerçek iskonto oranı olduğunu buluruz. Yani

projeden beklenen karlılık %10,18 den büyükse ret, küçük ise proje kabul edilmelidir.

6.3. PROJE DEĞERLENDİRME YÖNTEMLERİNİN KARŞILAŞTIRILMASI

Tablo 6.3. Proje Değerlendirme Yöntemlerinin Karşılaştırılması

Yöntem Tanım Avantaj Dezavantaj Karar

Ortalama

Verimlilik

Nakit giriş toplamının

nakit çıkış toplamına

bölünmesi ile belirlenir

Hesaplanması

kolaydır

Paranın zaman

değerini dikkate

almamaktadır.

Ortalama

verimlilik oranı

yüksek olan

proje seçilir

Geri Ödeme

Süresi

Yatırım maliyetinin

hangi dönemde

karşılandığını belirler

Hesaplanması

kolaydır,

anlaşılması basittir.

Likiditeyi ölçer

Paranın zaman

değerini dikkate

almamaktadır.

Geri ödeme

süresi en kısa

olan proje kabul

edilir

Net Bugünkü

Değer

Yöntemi

(NPV)

Gelecekteki nakit

girişlerinin ve

çıkışlarının belirli bir

iskonto oranı ile bugüne

indirgenerek nakit

girişlerin toplamının

nakit çıkışlarından büyük

olmasına bakılır

Paranın zaman

değerini dikkate alır

İskonto oranı

belirlemek zordur

NPV si pozitif

ve büyük olan

yatrım projesi

tercih edilir

Karlılık

İndeksi (IP)

indirgenmiş toplam nakit

girişlerinin indirgenmiş

toplam harcamalara

oranıdır

Paranın zaman

değerini dikkate alır

Karlılık indeksi

pozitif ve büyük

olan proje tercih

edilir

İç Karlılık

Oranı (IRR)

Gelelecekteki nakit giriş

ve çıkışlarının bugünkü

değerini sıfıra eşitleyen

iskonto oranıdır

Paranın zaman

değerini dikkate alır

Elle hesabı biraz

zaman alıcıdır

İç karlılık oranı

pozitif ve büyük

olan proje tercih

edilir

(Ağca, Ahmet; Parlakkaya, Raif; Sağlam, Necdet; Alagöz, Ali; Ceran, Yunus; Aydemir, Oğuzhan; Sayılır,

Özlem; Kaygusuz, Sait; Banar , Kerim, s. 178)

30

7. FİZİBİLİTE ONAYI VE UYGULAMA SAFHASI

7.1. ONAY SÜRECİ

Yatırım projesinin ekonomik, teknik, finansal ve hukuki analizlerin yapılmasından sonra

şirket yönetim kuruluna çalışma sunulur. Projenin yönetim kuruluna çok iyi anlatılması en

az rapor içeriği kadar önemlidir. Yönetim kurulu üyeleri aynı zamanda projeyi

gerçekleştirecek ekibe güvenmesi önemlidir. Yatırım kararı verilir ise söz konusu yatırımın

uygulama aşamasına geçilir.

7.2. PROJE PLANI OLUŞTURMA VE UYGULAMA SÜRECİ

Yatırım projeleri çeşitli faaliyetleri ve bu faaliyetlerde kendi içinde birden çok aşamaları

içerebilir. Öncelikle bir proje ekibi oluşturulmalıdır. Bu proje ekibinin de bir yöneticisi.

Kaynakların en optimum şekilde kullanılması için proje planı hazırlanmalıdır. Her aşamanın

planlanması ve belirli kişi veya kişilere atanması denetimini kolaylaştıracaktır. Atıl zamanlar

en aza indirilmesi amaçlanır, çünkü maliyettir. Projenin geç devreye alınmasına yol açacak

herhangi bir gecikmenin yaşanmaması için proje planlarının çok kapsamlı hazırlanması

amaçlanır.

Proje planı hazırlanmasında ilk aşama yatırımın gerçekleştirilmesine yönelik yapılacak

faaliyetlerin belirlenmesi, bunların kronolojik sıralamasının ve uygulama sürelerinin

saptanmasıdır. Daha sonra her bir faaliyetin karşılığında sorumlular atanır. Burada birbiri ile

paralel yürüyen faaliyetlerinde saptanarak zaman geçirilmeden uygulanması proje uygulama

süresini kısaltır. Amaç yatırılan sermayenin bir an önce üretime geçerek gelir elde etmesini

sağlamaktır. Ayrıca süreç uzar ise fizibilite de öngörülmeyen ek maliyetlerin çıkması da söz

konusu olabilir. Süreç tanımlama da aşağıdaki tablodan faydalınabilir;

Tablo 7.2.1. Proje süreç planı oluşturma soru listesi

Hangi

Süreç? Ne Yapılacak? Niye Yapılacak?

Kim

Yapacak?

Başlatma

Proje teklifi Proje fikrin gerekçelendirilmesi için Proje sahibi

Proje yöneticisinin tespiti Yetkilendirmek için Proje sahibi

Fizibilite analizi Projenin olabilirliğini görmek için Proje sahibi, yöneticisi

Proje tüzüğü Projenin amacını, yapılacak faaliyetleri,son uçlarını tanımlamak, proje organizasyonunu oluşturmak ve görevlendirmeleri yapmak için

Proje sahibi ve/veya yöneticisi

(tablo devam ediyor)

31

Tablo 7.2.1. Proje süreç planı oluşturma soru listesi (devam)

Hangi Süreç? Ne Yapılacak? Niye Yapılacak? Kim

Yapacak?

Planlama

Fayda-maliyet analizi

Projenin finansal açıdan fayda sağlayıp sağlamadığını belirlemek için. Bu işlem bazen projeden once, bazen fizibilite analizi kapsamında yapılır.

Proje yöneticisi

Proje kapsam açıklaması Projenin varsayımlarını, kısıtlarını, çıktılarını, yapılacak işleri ve kapsamını netleştirmek için

Proje yöneticisi

Kritik başarı faktörlerinin tespiti

Projenin başarılı kabul edilebilmesi için nelerin yapılması gerektiğini belirtmek için. Bu işlem proje kapsam açıklaması içerisinde de yapılabilir.

Proje yöneticisi

İletişim planı Proje sahibi sahipleri ile proje ekibinin bilgi ihtiyaçlarının tanımlanması ve bilginin nasıl dağıtılacağının belirlenmesi için

Proje yöneticisi

İş dağılım şeması Proje İşinin yapılmasında çıktı odaklı hiyerarşiyi oluşturmak için

Proje yöneticisi

Rol ve sorumluluklar İş dağılım şemasına uygun şekilde rol ve sorumlulukları netleştirmek için

Proje yöneticisi

Kaynak planı Projenin tamamlanması için ihtiyaç duyulan kaynakların (insan, ekipman, malzeme ve para kaynakları) belirlenmesi için

Proje yöneticisi

Tedarik planı Dışarıdan satın alınacak kaynak ve hizmetlerin tespit edilmesi için

Proje yöneticisi

Risk yönetim planı Proje risklerinin tespiti,tanımlanması ve üstesinden nasıl gelineceğinin kararlaştırılması için

Proje yöneticisi

Kalite planı Kalite nasıl güvence altına alınacak ve nasıl ölçülecek belirlemek için

Proje yöneticisi

Proje zaman çizelgesi Proje süreçlerinin başlama ve bitiş zamanlarını belirlemek için

Proje yöneticisi

Proje bütçesi Projenin hedeflenen maliyetini belirlemek İçin

Proje yöneticisi

Yürütme Proje ekip toplantısı Proje ekibinin her bir üyesinin görev, yetki ve sorumluluklarının açıklanarak çalışmanın başlatılması için

Proje yöneticisi

Yürütme ve İzleme/Kontrol

Durum değerlendirme toplantıları ve raporları

Proje yürütülürken ortaya çıkan sorun, değişiklik talepleri vb. konuların ele alınması ve gerekli güncelleme ve değişikliklerin yapılması için

Proje yöneticisi

Planlama, İzleme/Kontrol Değişiklik yönetim planı

Proje süresinde ortaya çıkabilecek değişikliklerin tespiti ve nasıl üstesinden gelineceğinin kararlaştırılması için

Proje yöneticisi

İzleme/Kontrol

Proje başarımlarının izlenmesi ve düzeltici iylemlekrin gerçekleştirilmesi

Projenen önceden belirlendiği gibi gerçeklişip gerçekleşmediği ortaya koymak, başarımları ölçmek, ölçüm sonuçlarını belirlenen sınırlar dışına çıkması durumunda düzeltici faaliyetler bulunmak, projenen planlandığı gibi devam etmesinin sağlamak, daha önce gerçekleştirilen, düzeltme ve güncellemelerin etkinliğini izlemek için

Proje yöneticisi

(tablo devam ediyor)

32

Tablo 7.2.1. Proje süreç planı oluşturma soru listesi (devam)

Hangi Süreç? Ne Yapılacak? Niye Yapılacak? Kim

Yapacak?

Sonlandırma

Muhasebe kapanışı

Proje bütcesinde daha fazla değişiklikler olmasını önleyerek projenin finansal açıdan sonlandırılması için

Proje yöneticisi

Uygulama teyid listesi Projenen yapılması planlanan işlemlerin yapıldığını sahibine tek tek teyid edilmesi için

Proje yöneticisi

Proje deneyimlerinin belgelendirilmesi

Gelecekte yapılacak projelerde bu projeden kazanılan bilgi ve deneyimleri kullanabilmek için

Proje sahibi, proje yöneticisi, proje uygulayıcıları

Projenin tamamlama tutanağının oluşturulması

Projenin resmen bitirilmesi için proje yöneticisi ve uygulayıcılarının görev, yetki ve sorumluluklarının sonlandırılması ve projenin resmen bittiğinin tüm taraflara açıklınması

Proje yöneticisi

Arşivleme Projeye ilişkin dökümanların olası ihtiyaçlar için muhafaza altına alınması

Proje yöneticisi

(Ağca, Ahmet; Parlakkaya, Raif; Sağlam, Necdet; Alagöz, Ali; Ceran, Yunus; Aydemir, Oğuzhan; Sayılır,

Özlem; Kaygusuz, Sait; Banar , Kerim, s. 9-10)

Yatırım projelerinde zamandan, maliyetten, teknik personelden, eğitimden azami faydayı

sağlayacak bazı teknik metodlar vardır. En çok kullanım sahası bulmuş yöntemler şunlardır;

P.E.R.T. (Program Evaluation and Review Technique)

C.P.M. (Critical Path Method)

P.M. (Potential Method)

Zaman çizelgesi içinde en çok kullanılan GANTT diyagramıdır. Microsoft firmasının

Microsoft Project yazılımı ile süreç yönetilebilir. Microsoft Project yazılımının lisans bedeli

yaklaşık US$600 civarındadır. Altta yazılımın örnek bir ekran görüntüsü yer almaktadır.

33

Şekil 7.2.2. Microsoft Project ekran görüntü örneği

Projenin büyüklüğüne göre şirketlerin tercihleri için piyasa da birçok yazılım mevcuttur.

Tercih ettiğim ürün Twiddlebit firmasının yazılımı idi örnek fizibilite projemde. Lisans

bedeli US$40 civarında idi ve mobil uygulama desteği de olduğu için saha da oldukça faydalı

diyebilirim. Altta Twiddlebit yazılımın örnek bir ekran görüntüsü yer almaktadır.

Şekil 7.2.3. Twiddle Plan ekran görüntü örneği

34

7.3. YATIRIM DEVREYE ALMA VE ÖN SERİ ÜRETİM

Yatırım projesi devreye girdiği anda başta planlanan bütçe hedeflerinden sapma olup

olmadığı, amaçların belirlendiği gibi ve planlandığı zamanda uygulandığını belirlemek ve

sapmaların giderilmesi için aksiyonların devreye sokulması gereklidir. Teknik projelere

göre takip edilecek işlerin yürütülmesinde daha önce belirlenen sorumlular tarafından belirli

dönemlerde denetlenerek çıkan sapmaların giderilmesi için düzeltici faaliyetler belirlenerek

uygulamaya sokulacaktır. Bu şekilde hedefler ile gerçekleşenler arasındaki farkın en aza

indirilmesine hatta hiç olmaması sağlanmaya çalışılarak yatırımın tamamlanması

gerçekleştirilecektir.

Yatırımlar tamamlandıktan sonra da maliyet ve gelirleri fizibilite çalışmasındaki tahminler

ile karşılaştırılmalıdır. Karşılaştırma kriterleri projeye başlamadan önce belirlenen

hedeflerdir. Maliyet ve gelir tahminlerinde ilgili çalışanlara sorumluluk yüklenmesi de proje

tamamlandıktan sonra oluşacak maliyet ve gelirlerin tahminlerle olan sapmalarını

azaltacaktır.

Altta genel olarak yatırım aşamaları gösterilmiştir. Ön seri üretimi yani ilk deneme üretimleri

çok önemlidir. Deneme üretimleri yatırım projesinin son aşamasını oluşturur ve doğru

konumlandırma için ilk verileri sağlar. Bu evre proje başında ortaya konan fikrin ve

yapılabilirlik çalışmasının ve birçok teknik ve finansal hesapların ne kadar doğru devreye

girdiği ile ilgili ilk fikirleri ve seri üretim öncesi düzeltme şansı verir.

Şekil 7.3. Yatırım aşamaları

(Ağca, Ahmet; Parlakkaya, Raif; Sağlam, Necdet; Alagöz, Ali; Ceran, Yunus; Aydemir, Oğuzhan; Sayılır,

Özlem; Kaygusuz, Sait; Banar , Kerim, s. 167)

35

7.4. TEST VE KONTROL SÜREÇLERİ

Seri üretime geçilmeden mutlaka önseri üretim yapılır. Çünkü her ne kadar en ince detaylara

kadar düşünülmüş bir proje hazırlansa dair mutlaka sapmalar olacaktır. Bu şekilde seri

üretim öncesi bunları saptayabilir ve büyük partiler üretim kalitesizlik riski yaşamadan bu

sapmaları görüp düzeltebilme şansımız olacaktır.

Önseri üretimden çıkan ürünün testleri yapılmalı ve ürüne ait spesifikasyonların sağlanıp

sağlanmadığı belirlenmelidir. Eğer ürün spesifikasyona uygun ise bu üretim için gerçekleşen

maliyet, verim gibi sayısal bilgiler bilgilerin fizibilite hesaplarına olan uygunluğu gözden

geçirilmelidir. Sapmalar mevcut ise gerekli iyileştirmeler yapılarak hem spesifikasyon hem

de fizibilite hedefleri içinde kalacak üretim yapılarak seri üretime hazır hale getirilir.

7.5. SERİ ÜRETİM VE SONUÇLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ

Proje devreye girdiğinde genelde atlanan bir aşamadır. Ön seri üretimde istenen hedefler

sağlanınca genelde bir rahatlama oluşur. Yatırım seri üretime geçtiği an ile en az 3 ay her

şekilde izlenmesi uygun olur.

Yatırımın seri üretim ile birlikte devreye tam olarak girmesi ile sonuçların değerlendirilmesi

ile fizibilite hazırlanırken planlananlar arasındaki farklılıkların ortaya konması mutlaka

yapılmalıdır. Hatta bu değerlendirmeyi proje uygulayıcısından farklı bir kişinin veya

kişilerin yapması daha doğru olacaktır. Bu değerlendirme ile gelecekte yapılması düşünülen

projeler için ekip ders çıkarabilir ve daha az hata ile proje fibiliteleri hazırlanabilir böylelikle.

Ayrıca bu zaman diliminde elde edilen veriler daha sonra işletme bütçesi hazırlık için

önemlidir. Yatırımın izlenmesi esnasında birçok iyileştirme imkanı da çıkmaktadır. Bunların

potansiyel iyileştirme fikirleri olarak not edilmesi ve daha sonra devreye alınması adına

önemlidir.

36

SONUÇ

Yatırım projelerinin kapsamına göre ilk fizibilite hazırlık ve gerçekleştirme aşaması arasında

süre uzun olabilir. Bu süre içinde ekonomik ve sektörel durum değişiklikleri olabilir.

Fizibilite hazırlık safhasında risk durumları öngörülmeli ve bu durumlar için de ayrı bir yol

haritası oluşturulmalıdır. Ayrıca profesyonel çalışma hayatında 2-3 yıllık süreler bile birçok

kişinin iş değiştirmesi ile yatırım proje ekibinin sil baştan yeniden oluşturulması ile

sonuçlanabilir. Dolayısı ile yatırımın fizibilite hesapları kadar çok kapsamlı bir iş planının

oluşturulması ve bu plan ile gerçekleşenlerin kayıt altına alınması çok önemlidir.

Yatırım projeleri fizibilite hazırlamak ve süreci yönetmek oldukça stresli bir süreçtir. Bu

sürecin sağlıklı bir şekilde yönetilmesi için proje yöneticisinin seçiminde yeterli teknik

bilgiye sahip olması kadar stres altında ekip yönetme tecrübesi de aranmalıdır. Çünkü süreç

başladığında birçok konu lehte veya alehte değişecek, çoğunlukla da yatırım zamanını

uzatacak, maliyetleri arttıracak şekilde alehte olacaktır.

Fizibilite hazırlamak, yönetime anlatıp onay almak ve süreci yönetmek kişilere çok büyük

tecrübeler katmaktadır. Gelecekte şirket yöneticisi olmayı hedeflemiş kariyerinin başında

olan kişilerin bu ekiplerin içinde olmaya çalışmaları birçok konuda eksiklerini görmelerine

ve bunları gidermelerine yardımcı olacaktır.

37

1 KAYNAKÇA Ağca, Ahmet; Parlakkaya, Raif; Sağlam, Necdet; Alagöz, Ali; Ceran, Yunus; Aydemir,

Oğuzhan; Sayılır, Özlem; Kaygusuz, Sait; Banar , Kerim. (tarih yok). Proje Analizi ve Değerlendirme. Eskişehir: TC Anadolu Ünversitesi.

Bahar, E. (2012, 05 23). Yatırım Kavramı, Yatırım Türleri ve Turizm Yatırımlarının Özellikleri. blogspot: http://emrebahar.blogspot.com.tr/2012/05/yatirimkavramiyatirimturlerive. adresinden alındı

Çavlı, D. (1995). Yatırım Projeleri Rehberi. Ankara: İstanbul Ticaret Odası. Çoban, O. (2007). Türk Otomotiv Sanayiinde Endüstriyel Verimlilik ve Etkinlik. Erciyes

Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 17-36. Kabukçuoğlu, M. S. (2005). Herkes İçin Fizibilite. Ankara: Kırıkkale Ticaret ve Sanayi

Odası. Kargül, İ. D. (1996). Fizibilite Raporu Hazırlama Esasları ve Örnekleri. İstanbul: İstanbul

Ticaret Odası. Tiryakioğlu, U., Nalbantoğlu, C., & Baysan, S. (2011). Yeni Ürün ve Tesis Yatırımlarında

Fizibilite. İstanbul: İstanbul Sanayi Odası. Usta, Ö. (2014). Yatırım Projelerinin Değerlendirilmesi. Detay Yayıncılık.