66 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Maj – Czerwiec 2014

W projekciezałożonorównieżzachowaniefragmentówścianfundamentowychdawnegoBankuPolskiego,tj.w zaokrąglonymnarożnikubudynkuorazprzywyżejwymienionejścianiezabyt-kowej.Odstronywschodniejbudynekgraniczyz istniejącąhisto-rycznązabudową.W bezpośrednimsąsiedztwieusytuowanesąbudynkimieszkalneprzyul.Daniłowiczowskiej18Ai 18Borazprzyul.Bielańskiej10i przeznaczonydorozbiórkibudynekrestauracji.Zaprojektowanybudynekjestpięciopiętrowyz trzemapo-

ziomamigarażypodziemnych.Trójkondygnacyjnepodziemieo konstrukcjiżelbetowejpłytowo-słupowejposiadapięciopię-trowągalerięprzykrytąstalowymdachemzeszklanymświe-tlikiemorazdwupiętroweantresole(na4.i 5.piętrze).W cen-tralnejczęścibudynkuznajdujesięrównieżpatiow kształcieściętegotrójkąta,zadaszonew poziomiestropunadparteremświetlikiemo konstrukcjistalowej.Głównąkonstrukcjęzaprojektowanojakożelbetową.Układ

konstrukcyjnybudynków–generalniepodłużny.Typkonstrukcjisłupowo-ryglowyz trzonamiżelbetowymi.Słupyi belkisążel-betoweprefabrykowane.Trzonyzaprojektowanoi wykonanojakożelbetowemonolityczne.

Słupyprzenosząobciążeniapionoweorazdziękizesztywnia-nymwęzłom–równieżw pewnymstopniumomentyodwiatru.Trzonykomunikacyjneprzejmują,opróczobciążeńpionowych,wszystkieobciążeniapoziome(wiatr)i zapewniająstatecznośćbudynku.Zewnętrznąkonstrukcjęczęścipodziemnejbudynkustanowią

ścianyszczelinoweo grubości60cm.W ścianieszczelinowejnależałopozostawićodpowiedniebruzdyi zbrojeniew celuzwiązaniaz niąpłytydennej.Ścianyszczelinowezaprojekto-wanoi wykonanoz uwzględnieniemfazrealizacyjnychi fazydocelowejwewspółpracyz konstrukcjąwewnętrznąbudynku.Fundamentbudynkustanowipłytafundamentowao grubości

60cmz przegłębieniamiw formiestóppodsłupamii trzonami.

Warunki geologiczno-inżynierskie

Uwzględniająckryteriastratygraficzno-genetyczneorazza-lecenianormyPN-81/B-03020,gruntywystępującew pod-łożuprojektowanegoobiektupodzielononasiedemwarstwgeotechnicznych.Parametrygeotechnicznedlawydzielonychw podłożuwarstwgruntówmineralnychi rodzimychustalono

Budowa podziemia budynku Senator z zachowaniem zabytkowej ściany Banku Polskiego

tekst:MIROSŁAW PRUSZKOWSKI,JAROSŁAW JANICKI,ANDRZEJ JANISZEWSKI,WARBUDSAzdjęcia:WARBUD SA

Omawiana inwestycja jest usytuowana w historycznym centrum Warszawy, pomiędzy al. Solidarności a ul. Bie-lańską. Działka, na której zaplanowano budowę biurowca Senator, była w części zabudowana. Na działce inwesto-ra (nr ewid. 38/3), wchodzącej w skład nieistniejącego od II wojny światowej kompleksu bankowego, znajdują się pozostałości zabudowy dawnego Banku Polskiego. Ważne historyczne elementy Banku Polskiego zostały zinte-growane z nowym projektem. Najważniejszym obiektem, chronionym wpisem do rejestru, była szczytowa ściana sali operacyjnej (głównej), dlatego też została, po wcześniejszym zabezpieczeniu i wzmocnieniu, odtworzona do pierwotnego, historycznego wyglądu.

Ryc. 1. Lokalizacja budowy; fotografia przedstawia zbudowany obiekt [8]

67 Maj – Czerwiec 2014 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne

GeotechnikaWARSZAWA

wedługpowyżejwymienionejnormymetodąA i B–korelacyjnąw odniesieniudocechywiodącej.Jakocechywiodąceprzyjęto:� dlagruntówniespoistych–stopieńzagęszczeniaID,� dlagruntówspoistych–stopieńplastycznościIL.Cechywiodąceokreślonow następującysposób:� stopieńzagęszczeniaID–napodstawiegenezyorazsondo-wańgruntusondąlekkąDPL,� stopieńplastycznościIL–jakośredniąwartośćz kontrolnychbadańlaboratoryjnychorazsondowańsondąSPTz uwzględ-nieniemwynikówterenowejanalizymakroskopowej.Krótkacharakterystykawydzielonychwarstwprzedstawia

sięnastępująco:WarstwaI –holoceńskienasypyo miąższości2,40–5,00m.WarstwaII,III,IV–piaskidrobnoziarniste,średnioziarniste,

gruboziarnistei pospółkiśredniozagęszczonei zagęszczone.ID=0,60–0,65.WarstwyVi VI–glinypylastei pyłypiaszczystew stanie

twardoplastycznymi lokalniepiaskigliniaste.IL=0,10–0,20.WarstwaVII–iływ staniepółzwartym.IL=0,05.Istniejącewarunkigruntoweuznanojakozłożone,a pro-

jektowanyobiektzakwalifikowanododrugiejkategoriigeo-technicznej.Warunkihydrogeologicznesąkorzystne.Wodęgruntową

o zwierciadleswobodnymnawierconow większościotworównagłębokości5,00–6,20mp.p.t.,a jejpoziomstabilizowałsięnarzędnejok.25,70mnadpoziomem0Wisły.WedługnormyPN-EN206-1:2003wodagruntowawykazywałaklasęekspo-

zycjiXA1–podwyższonazawartośćsiarczanów,i wykazywałazwiększonewłasnościkorozyjnew stosunkudożeliwai stali.Współczynnikfiltracjidlapiaskówśrednioziarnistychprzyjętow wysokościk=30m/dobę.Przyjętysposóbzabezpieczeniawykopu(ścianaszczelinowa

zagłębionaw ił)niespowodowałobniżeniapoziomuwodygruntowejnasąsiednichdziałkachi nienaruszyłstosunkówgruntowo-wodnych.W związkuz powyższymniezachodziłapotrzebauzyskiwaniapozwoleniawodnoprawnego(art.124punkt6ustawyz 18lipca2001r.Prawowodne).

Monitoring sąsiednich budynków

W związkuz wykonywaniemgłębokichwykopówkoniecznebyłozałożeniesiecireperówdlapomiarówkontrolnychosia-dańbudynkówsąsiednichorazprzemieszczeńpoziomychkoronyścianyszczelinowej.Przedprzystąpieniemdowy-konywaniawykopówzastabilizowanopunktydopomiaruodkształceńw trzechpłaszczyznach(x,y,z)orazwykonanopierwszypomiarzerowy–bazowy.Następnieprowadzonopomiarykontrolnew czasiebudowy.Częstotliwośćpomia-rówdostosowanodotempapraci potrzebbezpieczeństwarealizowanejbudowy.Pomiarywykonywanopokażdymzakończonymetapierobót.Pomiarywykonywałysłużbygeodezyjnewyspecjalizowane

w zakresieprecyzyjnychpomiarówdlapotrzebbudownictwa–z zachowaniemodpowiednichprocedur.Wynikipomiarówbyłyanalizowaneprzezkierownictwobudowy,nadzórautorski

Ryc. 2. Widok placu budowy przed rozpoczęciem robót, po wykonaniu platformy roboczej oraz wykopu w ścianie szczelinowej z rozporami w części północnej [8]

68 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Maj – Czerwiec 2014

WARSZAWA Geotechnika

i inwestorski.Dlabudynkówsąsiednichprzyjętonastępującegranicznewartościprzemieszczenialiniowego:[sk]k=5÷7mm,[sk]n=15÷18mmsk –przemieszczeniepionowekonstrukcjispowodowane

przemieszczeniamipodłoża,[sk]k –granicznawartośćprzemieszczeniakonstrukcjibu-

dynku,którejosiągnięciesygnalizujemożliwośćwystą-pieniaw budynkustanówgranicznychużytkowalności(np.nadmiernychrys,pęknięć,deformacji),

[sk]n –granicznawartośćprzemieszczeniakonstrukcjibu-dynku,którejosiągnięciesygnalizujemożliwośćwystą-pieniastanówgranicznychnośności(np.utratyprzezelementynośnościlubstateczności).

Fazy wykonywanego zakresu robót

Uwzględniającusytuowaniewykonywanegoobiektui pozo-stałościfundamentówceglanych,wszystkiepracewykonywanoz obniżonejplatformyroboczej.Rozpoczętoodwyburzeniafundamentów,przygotowania

platformyroboczej,zasypaniazabytkowychfundamentówpiaskiemconajmniej0,5 mnadwierzchem.Poprzygotowaniuplatformyroboczejwykonanomurkipro-

wadzącei ścianyszczelinowe.Zewzględunamożliwośćistnienianieczynnegouzbrojenia

podziemnego,niewykazanegonaplanachsytuacyjnych,orazpozostałościstarejzabudowylubgruntównasypowychwyko-nanowzdłużścianszczelinowychprzekopykontrolnedopo-ziomugruntunaturalnego,a napotkaneurządzeniapodziemnei gruzowiskausunięto.W miejscachstykuścianyszczelinowejprojektowanegobudynkuz ceglanymifundamentamibudynkuistniejącegonależałoskućodsadzkii umożliwićswobodneprzej-ściechwytakagłębiarki.Miejscegruzowiskzasypanopiaskiemstabilizowanymcementem.Wykonanościanyszczelinoweżelbetoweo grubości60cm

z betonuklasyC30/37XA1,W8,stanowiącekonstrukcjęstałąpodziemnejczęścibudynku.Ścianyszczelinowewykonanoz poziomumurkówprowadzących.Poziomspoduścianwy-nikaz warunkówobciążeniai obliczeństatycznychi wynosiod14,40mdo14,90mponiżejpoziomu0budynku.Ścianyszczelinowezaprojektowanoi wykonanoz sekcjio długościok.6,5m,dostosowanychdogeometriibudynkui urządzeniagłębiącego.W sąsiedztwieistniejącychbudynkówdługośćsekcjizostałaograniczonado3,25m.Szczelnośćnastykachsekcjizapewniająpodwójneuszczelki.Szczególnymwyzwaniembyłowykonaniestalowychwzmoc-

nieńzabytkowejścianydawnegoBankuPolskiego,którazostaławpisananalistęzabytkówi byłaprzeznaczonadozachowaniaorazrenowacji(ryc.4).Maonanastępującewymiary:� długość–22,38m,� wysokośćodfundamentu–28,02m,a odpoziomuterenu–25,42m.� grubośćzmienna–odok.100cmnadpoziomemfunda-mentudook.70cmw górnejczęści.

Ryc. 3. Widok węzła i sprzętu do wykonania ścian i baret Ryc. 5. Skuty fragment odsadzki zabytkowej ściany

Ryc. 4. Zabytkowa ściana Banku Polskiego

69 Maj – Czerwiec 2014 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne

GeotechnikaWARSZAWA

Odstronypółnocnejzwiązanesąześcianądwakominyce-glaneo przekroju100x100cmi wysokości28,39m.Ścianamafundamentw formieławyz cegłypełnejnazaprawiewa-piennej.Samaścianawykonanabyłarównieżz cegłypełnejnazaprawiewapiennej.Pomimo,żeposiadajednolitąkonstrukcję,jednakw trakcieistnieniazostałaosłabionaprzezprowadzoneprzyniejpracebudowlanepolegającenaingerencjiw jejstruk-turę, jaki działaniawojenne,któredoprowadziłydowybu-rzeniadużejczęścizabudowy.Ścianaw przekrojachzarównopionowym,jaki poziomymniemaprzekrojuprostokątnegolecznieregularny,zewzględunawystępowanieróżnychdetaliarchitektonicznychukształtowanychw cegle(gzymsy,glify,pi-lastryitp.).W ścianiesąotworyokiennei pocienieniaprzekrytesklepieniamiceglanymiw formiełukówkołowych.W stanieistniejącymścianausztywnionajestprzez:� istniejącybudynek–odstronywschodniej,� pozostawionyfragmentścianypoprzecznejw formieskarpy–odstronyzachodniej,� istniejącytrzypiętrowybudynek–odstronypółnocnej.Ściananiemawieńcówstężających.Istniejącekominy(od

stronypółnocnej),w złymstanietechnicznym,niemogąbyćbranepoduwagęjakojegousztywnienie.Ścianaodczasuostatniejwojnyniebyłazabezpieczona

przedwarunkamiatmosferycznymi.Wodyopadowei działaniemrozudoprowadziłydowymywaniai wykruszaniazaprawywapiennej,szczególniew górnejczęściściany,coosłabiastruk-turęmuru.W ostatnichlatachodstronypołudniowejzostałyprzeprowadzonebadaniaarcheologiczne,efektemktórychjestusunięciegruzui piasku,zalegającychw zniszczonychprzezdziałaniawojennepiwnicach(ażdopoziomuterenu).Przyjęto zabezpieczenie zabytkowych fundamentówod

stronypołudniowejprzedmiotowejścianyprzezzasypanieczystympiaskiem.Napiaskuułożonezostałypłytyżelbetowe,poktórychmogliporuszaćsięrobotnicy i  lekkisprzętuży-wanydorobótkonstrukcyjnychpodczaswzmacnianiaściany.Powykonaniurobótpiasekz zasypuusunięto,a zabytkowefundamenty,pozostawionew nienaruszonejformie,przykrytetafląszkła,sąterazeksponowanedlazwiedzających.Przykonstruowaniuwzmocnieniaistniejącejścianyzabytko-

wejdawnegoBankuPolskiegoprzyjętonastępującezałożenia.

Naetapiebudowywprowadzonezostałytymczasowestężenia,zastrzałyi kratownice,którewrazz budynkiemsąsiednimodstronywschodniej i skarpąodstronyzachodniejusztywniłyścianęi pozwoliłyrozebraćzdewastowany,zużytytechniczniebudynekodstronypółnocnej.W stanie istniejącymfundamentw formie ławyceglanej

miałwystarczającąnośnośćdlaprzejęciaobciążeńodciężaruściany.Zaprojektowaneścianyszczelinowe,zabezpieczającewykopdlatrójpoziomowychgarażyprojektowanegobudynku,usytuowanebyływ odległości3,0modzabytkowejściany–odstronypółnocneji 8,0m–odstronypołudniowej.Ścianyszczelinowe(odstronypółnocnej i południowej)związanezostałyzesobącięgnamistalowymiw dwóchpoziomach.Rozwiązanietopozwoliłozminimalizowaćprzemieszczeniapo-ziomekoronyścianszczelinowych.Obliczoneprzemieszczeniepoziomekoronyścianyszczelinowejnieprzekraczały10mm.Rzeczywisteprzemieszczeniabyłymniejsze.Dlaprzeniesieniadodatkowychobciążeńodstropówpro-

jektowanegobudynkuwykonanomikropalew układziekozło-wym.Mikropalezostałyutwierdzonew fundamencieścianyi ujęteoczepemstalowym.Pozwoliłotozwiększyćnośnośćfundamentówścianyzabytkowej i sprawiło,żeniewystąpiprzemieszczeniepionoweściany(osiadanie).Powykonaniunarożaścianyszczelinowejwrazz wieńcemi wmontowanymistalowymimarkamizmontowanoukośnezastrzały,kotwiącezabytkowąścianędościanyszczelinowej.

Ryc. 6. Widok zabezpieczanej ściany

+46.78

+45.30

+46.84

+45.38

+41.96

+43.47

+38.34

+39.86

+36.64

+35.19

+39.85

+38.41

+51.85

+49.99

+51.77 +51.81

+49.98 +49.96

+53.96

52.92

+51.71

+51.03

+47.17

+44.96

+44.40

+42.25

+36.17

+37.19

+41.25

+43.25

+59.92

+53.25

+56.92

+49.67

+27.88

+28.90

+30.47

+28.63

+31.00

Zastrzał Ro 168,3x5,0

Zastrzał Ro 168,3x5,0

Zastrzał Ro 168,3x5,0

Ro 1

68,3

x5,0

Ro 114,3x4,0

Ro 114,3x4,0

Ro 11

4,3x4

,0

1150

200 100 190

495

520

570

9551

056

0

2x C 180 Ro 168,3x5,0

Ro 114,3x4,0

Ro 1

14,3

x4,0

Wg. przekrojuB-B

Ro 114,3x4,0

Ro 1

14,3

x4,0

Ro 168,3x5,0

Ro 168,3x5,0

C 18

0

C 18

0

C 18

0

C 18

0

C 18

0

C 18

0

A

B

C

Przekrój C-C skala 1:100

Ściana szczelinowa

Ściana szczelinowa

Mikropale Ø200

Ściąg Ø32

Ściąg Ø32

WykopWykop

A

B

C

Ro 114,3

x4,0

Ryc. 7. Zabezpieczenia zabytkowej ściany Banku Polskiego (proj. Czesław Hodurek)

70 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne Maj – Czerwiec 2014

WARSZAWA Geotechnika

Zabezpieczenie wykopu

Zewzględunapotrzebęzabezpieczeniaścianszczelino-wychprzedodkształceniamipodziemiepodzielononadwieczęści.Odstronysąsiadującychbudynkówzastosowanodwarzędytymczasowychkotewgruntowychw poziomach-3,60i -6,60 mponiżejpoziomu0budynku.Odstronyul.Bielańskieji al.Solidarnościzastosowanojedenrządiniekcyjnychkotewgruntowychpowyżejzwierciadławodygruntowejzaśdrugi,dolnypoziomkotewwykonanook.0,6–0,8mponiżejustabili-zowanegozwierciadławodygruntowej.Zaprojektowanoi wy-konanokotwyo nośności620kNprzynachyleniu12°i 15°,copozwoliłobezpiecznieominąćobiektypodziemnejinfrastruk-tury.Tymczasowekotwyzaprojektowanozestalisprężającejfp0,1k/fpk=1570/1770MPa,zesplotówsiedmiodrutowycho średnicy15,5mmi przekroju140mm².Wykonanebadaniaprzydatnościtymczasowychkotewgruntowychpotwierdziłytrafnośćprzyjętychzałożeń.W drugiejczęścibudynkuścianyzostałyrozpartew dwóch

poziomachstalowymirozporami.Pierwszypoziomrozparcia(narzędnej-2,70mi -3,94m)byłdostosowanydopoziomuwieńcażelbetowego.Drugipoziomrozparciawykonanonarzędnej-6,60m.Drugipoziomrozparciaw częścipółnocnejrozpierałsekcjeścianszczelinowychzapośrednictwemstalo-wegooczepuwykonanegoz dwuteownikaHEB400.

Podsumowanie

Zewzględunapołożeniedziałki,bliskiesąsiedztwobudyn-kówzabytkowychposadowionychbezpośrednionaławachceglanychorazwysokipoziomwódgruntowychrozwiązaniakonstrukcyjnei kolejnośćwykonywaniarobótzostałaprzyjętaoptymalnie.Fazowaniewszystkichrobótwymagałodzielenianaetapy.Pomimozastosowaniadwóchtechnologiirozpar-cia,przemieszczeniaściannieprzekraczałydopuszczalnychwartości.ZewzględunaspecyfikępracbudowabiurowcaSenatorbyła

jednązesztandarowychinwestycjiw dorobkuWarbudSA.

Literatura

[1]Dokumentacjageotechnicznabudynku„Senator”w Warsza-wie,Georem,JoannaRemiszewska.Warszawa,maj2007r.

[2]PN-B-06200:2002Konstrukcje stalowe budowlane. Warunki wykonania i odbioru. Wymagania podstawowe.

[3]PN-EN1538:2002Wykonawstwo specjalistycznych robót geotechnicznych. Ściany szczelinowe.

[4]PN-EN1537:2002Wykonawstwo specjalistycznych robót geotechnicznych. Kotwy gruntowe.

[5]ITBInstrukcjanr230Wytyczne projektowania i wykonywania fundamentów szczelinowych.Warszawa1980.

ITBInstrukcjanr376/2002Ochrona zabudowy w sąsiedztwie głębokich wykopów.

ITBInstrukcjanr351/98Zabezpieczenie przed korozją konstrukcji betonowych i żelbetowych.

[6]Fotografiez GoogleMaps.

Referat wygłoszony podczas seminarium IBDiM i PZWFS Wzmac-nianie podłoża i fundamentów, Warszawa, 6 marca 2014 r.

Ryc. 9. Wyburzenie i widok wzmocnionej północnej strony ściany

Ryc. 10. W części północnej, przy zabudowie, obudowę wykopu rozpierano, na pozostałym obwodzie kotwiono (proj. Jan Domurand)

71 Maj – Czerwiec 2014 Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne

MateriałySOPOT

Dzięki tej filozofii już od lat znajdujemy się w czołówce największych koncernów budowlanych w Polsce. W ciągu ponad dwudziestoletniej działalności zrealizowaliśmy 400 nowoczesnych inwestycji, uhonorowanych licznymi nagrodami. Potwierdzeniem najwyższej jakości naszych usług jest niesłabnące zaufanie Klientów, dzięki któremu możemy budować więcej.

www.warbud.pl

JeDna firmaWiele PoWoDóW Do Dumy

Warto budować. i warto robić to dobrze. Bo dobrze wykonana praca zawsze procentuje.