43
॥ वराहिमहीर बृहातक ॥ .. bRihajjAtaka by varAhamihIra .. sanskritdocuments.org April 10, 2015

brihajjAtakam.pdf

Embed Size (px)

Citation preview

Page 1: brihajjAtakam.pdf

॥ वराहिमहीर बहृातक ॥.. bRihajjAtaka by varAhamihIra ..

sanskritdocuments.org

April 10, 2015

Page 2: brihajjAtakam.pdf

Document Information

Text title : brihajjAtakamFile name : brihajjAtakam.itxCategory : jyotiShaLocation : doc_z_misc_sociology_astrologyAuthor : VarahamihiraLanguage : SanskritSubject : JyotishTransliterated by : Mizue Sugita December 12, 1994 Radu Canahai clradu atyahoo.comProofread by : Radu Canahai clradu at yahoo.comLatest update : December 12, 1994, August 02, 2002Send corrections to : [email protected] access : http://sanskritdocuments.org

Page 3: brihajjAtakam.pdf

॥ वराहिमहीर बहृातक ॥

॥ वराहिमहीर बहृातक ॥ूथमोऽायःरािश ूभदे

मिूत े पिरकितः शश भतृो वा पनुज नामाेािवदां बतु यजतां भता मर ोितषाम ।्लोकानां ूलयोविित िवभुानकेधायः ौतुौ वाचं नःसददानके िकरणलैोदीपो रिवः ॥ १॥भयूोिभः पटुबिुिभः पटुिधयां होराफलयेशायसमितषे ु बशः शाषे ु ेिप ।होरात महाण व ूतरणे भोमानाम अ्हं ंवृ िविचऽम अ्थ बलं शा वं ूारभ े ॥ २॥होरेहो राऽ िवकम ए्के वाि पवूा पर वण लोपात ।्कमा िजतं पवू भवे सद ्आिद यत त् पिं समिभनि ॥ ३॥कालाािन वरामाननम उ्रो त ब्ोड वासो भतृोबिनम ऊ् जान ु यगुलेु जे ततोऽि यम ।्मषेाि ूथमा नवऋ चरणाब िताराशयोरािश ऽे गहृऋ भािन भवनं चकैाथ सयाः ॥ ४॥मौ घटी नृ िमथनु ं स गदं स वीणं चापी नरोऽ जघनो मकरो मगृाः ।तौली स सदहना वगा च का शषेाः नाम सशाः चरा सव ॥५॥िितज िसत चरिव सौ िसताविनजाः सरु गु म सौिर गरुवगहृाशंकपः ।अज मगृ तौिल च भवनािद नवाशं िविधभ वन समाशंकािधपतयः गहृात ्बमशः ॥ ६॥कुजरिवज गु शबु भागाः पवन समीरण कौिप जकू लेयाः ।अयिुज यिुज त ु भ े िवपय यः शिस भवनािल झषाम ऋ् सिः ॥ ७॥

1

Page 4: brihajjAtakam.pdf

2 ॥ वराहिमहीर बहृातक ॥

िबय ताविुर िजतमु कुलीर लेय पाथोन जकू कौा ाः ।तौिकाकोकेरो द ् रोगा भं चेम ॥् ८॥िेाण होरा नव भाग सािशंाशंकादश सिता ।ऽें च य स त वग होरिेत लं भवन चाध म ॥् ९॥गोऽजाि किक िमथनुाः स मगृा िनशााः पृोदया िविमथनुाः किथतावै।शीषदयािदन बला भवि शषेा लं समेभुयतः पथृरुोम युमम ॥् १०॥बूरः सौः पुष विनत े त ेचराग ि दहेाः ूागादीशाः िबय वषृ नयृकु ्ककटाःस िऽकोणाः ।मात डेोरयिुज समभे च भाो होरे िेाणाः ःु भवन सतुिऽिऽकोणािधपानाम ॥् ११॥के िचत त् ु होरां ूथमां भप वाि लाभािधपतिेतीयाम ।्िेाण साम अ्िप वण यि ादशकैादशरािशपानाम ॥् १२॥अज वषृभ मगृाना कुलीरा झष विणजा च िदवाकरािद तुाः ।दश िशिख मन ु यकु ् ितथीियाशंिै नवक िवशंितिभ ते अ नीचाः ॥१३॥वगमारगहृािदष ु पवू म पय तः शभु फला नव भाग साः ।िसहंो वषृ ूथम ष हया तौिल कुािकोण भवनािन भवि सयूा त ्॥१४॥होरादयन ु कुटु सहो बु पऽुािर पी मरणािन शभुादायाः ।िरःफाम इ्पुचयािर कम लाभि सित गहृािण न िनम ए्के॥ १५॥क िवबम गहृ ूितभा तािन िचोर गु मान भव यािन ।लातथु िनधन ेचतरुॐ सेनू ं च सम गहंृ दशमऋम आ्ा ॥ १६॥कटक के चतुय साः सम ल चतथु ख भानाम ।्तषे ु यथािभिहतषे ु बलााः कीट नरा ु चराः पशव ॥ १७॥केात प्रं पणफरं परतु सव भापोिमं िहबकुम अ् ु सखुं च वेँ म ।जािमऽम अ् भवनं िऽकोणं मषेरूणं दशमम अ्ऽ च कम िवात ॥् १८॥होरा ािम गु वीितयतुा नाै वीयटाकेा ि पदादयोऽि िनिश च ूा े च साये ।

Page 5: brihajjAtakam.pdf

॥ वराहिमहीर बहृातक ॥ 3

पवूा ध िवषयादयः कृत गणुा मान ं ूतीपं चतिुं सहजं तप नवमं ाां िऽकोणं च तत ॥् १९॥रः तेः शकु तन ु िनभः पाटलो धूॆ पाडुिऽःकृः कनक सशः िपलः कब ुर ।बॅःु ः ूथम भवनाषे ु वणा ः वंााशां िदन करयतुाद ्भाद ् ितीयं च विेशः ॥ २०॥

ितीयोऽायःमह भदे

कालाािदन कृन म्निुहनगःु सं कुजो ो वचोजीवो ान सखु े िसत मदनो ःखं िदनशेाजः ।राजानौ रिव शीतगू ित सतुो नतेा कुमारो बधुः सिूरदा नवपिूजत सिचवौ ूेः सहॐाशंजुः ॥ १॥हिेलः सयू माः शीतरिँमहो िवज ्ो बोधने पऽुः ।आरो वबः बूरक ् चावनयेः कोणो मः सयू पऽुोऽिसत ॥ २॥जीवोऽिराः सरु गुव चसां पतीः शबुो भगृभुृ गसुतुः िसताुिज ।रामोऽगरुसरु िशखीित केतःु पया यम अ्म उ्पल वदे लोकात ॥्३॥र ँयामो भारो गौरेना ुाो र गौर वबः ।वा ँयामो ो गुगर गाऽः ँयामः शबुो भािरः कृदहेः ॥ ४॥वणा ाॆ िसताितर हिरत ापीत िचऽािसता ।बिज केशवे शिचकाः सयूा िद नाथाः बमात ।्ूागाारिव शबु लोिहत तमः सौरे िवत स्रूयः ीणेकमही सतुाक तनयाः पापा बधुयै ुतः ॥ ५॥बधु सयू सतुौ नप ुसंकाखौ शिश शबुौ यवुती नरा शषेाः ।िशिखभू ख पयो मद ्गणानां विशनो भिूम सतुादयः बमणे ॥ ६॥िवूािदतः शबु गु कुजाक शशी बधुेिसताजानाम ।्चाक जीवा िसतौ कुजाक यथा बमं सरजमािंस ॥ ७॥मध ु िपलक ् चतरुॐ तनःु िप ूकृितः सिवता कचः ।तन ु वृ तनबु वात कफः ूा शशी मृ वाक ् शभुक ्॥ ८॥बूरक ् तण मिूत दारः पिैकः सचुपलः कृश मः ।

Page 6: brihajjAtakam.pdf

4 ॥ वराहिमहीर बहृातक ॥

िवाक ् सतत हािच ः िप मात कफ ूकृित ॥ ९॥बहृत त्नःु िपल मधू जेणो बहृितः ौे मितः कफाकः ।भगृःु सखुी का वपःु सलुोचनः कफािनलाािसत वब मधू जः ॥ १०॥मोऽलसः किपलक ् कृशदीघ गाऽः लूिजः पषरोम कचोऽिनलाा।ासकृ ्ग अ्थशबु वस ेच मा माक च बधु शबु सरुे भौमाः॥ ११॥दवेाि िवहार कोश शयन िुरशेाः बमात ।्वं लूम अ्भुम अ्िक हतं मं ढं ािटतम ।्ताॆं ान म्िण हमेयिु रजताका मुायसी ।िेाणःैिशिशरादयः शश ु च वािदषूु वा ॥ १२॥िऽ दश िऽकोण चतरुॐ समावलोकयि चरणािभविृतः ।रिवजामरेिधराः परे च य े बमशो भवि िकल वीणे अिधकाः ॥ १३॥अयन ण वासरऋतवो मासोऽध च समा भारात ।्कटुक लवण ित िमिौता मधरुाौ च कषायेिप ॥ १४॥जीवो जीव बधुौ िसते तनयौ का िवभौमाः बमाद ्वीका िवकुजिेना सुदः केषां िचद ्एवं मतम ।्सोे सुदिकोण भवनात ्ात ्ाधी धम पाःोायःु सखुपाः लण िवधनेा िैव रोधाद ् इित ॥ १५॥शऽू म िसतौ सम शिशजो िमऽािण शषेारवसे-्तीाशंिुहमरिँमज सुदौ शषेाः समाः शीतगोः ।जीवे कराः कुज सुदो ोऽिरः िसताक समौिमऽे सयू िसतौ बधु िहमगःु शऽःु समाापरे ॥ १६॥सरूः सौ िसतावरी रिव सतुो मोऽपरे था सौाकसुदौ समौ कुज गु शबु शषेावरी ।शबुजौ सुदौ समः सरु गुः सौर चाे अरयो य ेूोाः िऽकोण भािदष ु पनुे अमी मया कीित ताः ॥ १७॥अोधन याय सहज ापार ब ु ितात क्ालेसुदः तु भवन े अकेे अरयथा ।केानु भपान स्ुत स्मिरपनू स्ि नसैिग कांत क्ाले चपनु ु तान अ्िधसुन ि्मऽािदिभः कयते ॥् १८॥

Page 7: brihajjAtakam.pdf

॥ वराहिमहीर बहृातक ॥ 5

ो सुत ् िऽकोण नवाशंःै ान बलं गहृोपगतै ।िद ु बधुािरसौ रिव भौमौ सयू सतुः िसत शीत करौ च ॥ १९॥उदग अ्यन े रिव शीत मयखूौ वब समागमगाः पिरशषेाः ।िवपलु करा यिुध चोर संािेत वीय यतुा पिरकाः ॥ २०॥िनिश शिश कुज सौराः सव दा ोऽि चाे ।बल िसत गताः ःु बूर सौाः बमणे ।यनिदवस होरा मासपःै काल वीय श ब ु ग ु श ु च साा विृतो वीय वः॥ २१॥

ततृीयोऽायःिवयोिनज

बूर महःै सबुिलिभिव बलै सौःै ीब े चतुय गते तदवेणाद ्वा ।चोपग ि रस भाग स मानपं सं वददे ् यिद भवते स् िवयोिन सः ॥१॥पापा बिलनः भागगाः पारे िवबला शोभनाः ।लं च िवयोिन सकं ाऽािप िवयोिनम आ्िदशते ॥् २॥िबयः िशरो वब गले वषृोऽे पादाशंकं पृम उ्रोऽथ पा ।कुिपानााथ महे मुौ िक् पुम इ्ाह चतुदाे ॥ ३॥लाशंकाद ्महयोगेणाद ्वा वणा न व्ददे ् बलयुा ि योनौ ।ा स मानान ्ू वदते ् सयारखेां वदते ्र संै पृ े ॥ ४॥खगे काणे बलसयंतुने वा महणेयेु चरभाशंकोदय े ।बधुाशंके वा िवहगाः लाजुाः शनैरेीणयोग सवाः ॥ ५॥होरे सिूर रिविभिव बलैणां तोय ेले त भवाशं कृतः ूभदेः ।लाद ् महः ल जलऋ पितु यावांाववै तरवः ल तोय जाताः॥ ६॥अः साराञ ज्नयित रिवभ गान स्यू सनूःु ीरोपतेांिुहन िकरणः कट-काां भौमः ।वाग ई्श ौ स फल िवफलान प्ु वृां शबुःिधान इ्ः कटुक िवटपान भ्िूम पऽु भयूः ॥ ७॥शभुो शभुऋे िचरं कुभिूमजं करोित वृं िवपरीतम अ्थापराशंके यावित िवतुः काद ्भवि तुारवथा िवधाः ॥ ८॥

Page 8: brihajjAtakam.pdf

6 ॥ वराहिमहीर बहृातक ॥

चतथुऽायःिनषकेा

कुजे हतेःु ूितमासम आ्त वं गत े त ु पीडऋम अ्नुिदिधतौ ।अतोऽथाे शभु पुहिेत े नरणे सयंोगम उ्पिैत कािमनी ॥ १॥यथारािशिम थनु ं समिेत तथवै वाो िमथनु ूयोगः ।असद ्महालोिकत सयंतु े अे सरोषेःै स िवलास हासः ॥ २॥रवी शबुाविनजःै भागगगै ुरौ िऽकोणोदय सिंतऽेिप वा ।भवपं िह िवबीिजनाम इ्मे करा िहमाशंोिव शाम इ्वाफलाः ॥ ३॥िदवाकरेोः रगौ कुजाकजौ गद ूदा पुलयोिषतोदा ।य गौ मृकुरौ यतुौ तथा तदकेा मरणाय कितौ ॥ ४॥िदवाक शबुौ िपतृ मातृ सितौ शनैरे िनिश तिपय यात ।्िपतृ मातृ सृ सितौ च तावथौजयुमऋ गतौ तयोः शभुौ ॥ ५॥अिभलषिदयऋम अ्सिमरणम ए्ित शभुिम अ्यात े ।उदयरािश सिहत े च यमे ी िवगिलतोडु पित भू सतु े ॥ ६॥पापय म सिंतौ ले न च सौ वीितौ ।यगुपत प्थृग ए्व वा वदने न्ारी गभ यतुा िवपते ॥ ७॥बूरे शिशनतथु ग े लाद ्वा िनधनािौते कुज े ।बगयोः ीणेौ िनधनाय पवू वत ॥् ८॥उदयागयोः कुजाकयोिन धन ं श कृतं वदते त्था ।मासािधपतौ िनपीिडत े तत क्ाले ॐवणं समािदशते ॥् ९॥शशा लोपगतःै शभु महिैकोण जायाथ सखुाद ितःै ।ततृीय लाभऋ गतै पापकैः सखुी त ु गभ रिवणा िनरीितः ॥ १०॥ओजऋे पुषाशंकेष ु बिलिभलाक गिुव िभः पुूवदते स्माशंक गतयै ुमषे ु तयैिषतः ।गवु क िवषमे नरं शिश िसतौ वब युमे ियं ।बधु वीणा यमलौ कुव ि पेके ॥ ११॥िवहाय लं िवषमऋ संः सौरोऽिप पु करो िवलात ।्ूो महाणाम अ्वलो वीय वाः ूसतूौ पुषोऽना वा ॥ १२॥

Page 9: brihajjAtakam.pdf

॥ वराहिमहीर बहृातक ॥ 7

अों यिद पँयतः शिश रवी यिक सौाविप वबो वासमगं िदनशेम अ्समे चोदयौ चते ि्तौ ।युमौजऋ गतावपी शिशजौ भूाजनेिेतौपुावे िसत ल शीत िकरणाः षट ्ीबयोगाः तृाः ॥ १३॥युमे च िसतौ तथौज भवन ेुा र जीवोदयाले नृ िनरीितौ च समगौ युमषे ु वा ूािणनः ।कुय ुत िमथनु ं महोदय गतान ्ाशंकान प्ँयित ाशं े े िऽतयं गाशंक वशाद ्युमं िमौःै समम ॥् १४॥धनधु रागते िवले महैदशंोपगतबै िलःै ।नेािकणा वीय यतुनेःै सि ूभतूािप कोश संाः ॥ १५॥कलल घनाराि चमा ज चतेनताः िसत कुज जीव सयू चािक बधुाःपरतः ।उदयप च सयू नाथाः बमशो गिदता भवि शभुाशभुं च मासािधपतःेसशम ॥् १६॥िऽकोणगे े िवबलैथा परमै ुखाि हिैगणुदा भवते ।्अवाग ग्वीावशभुभै सिगःै शभुिेतते कु्त े िगरं िचरात ॥् १७॥सौऋाशं े रिवजिधरौ चते स् दोऽऽ जातः कुःऋे शिशिन तनगु े म माहये े ।पमुन े यम शिश कुजवैित े ल सं े सौ पाप ेशिशिन च जडः ान न् चते स्ौः ॥ १८॥सौर शशािदवा कर े वामनको मकरा िवले ।धी नवमोदयगै काणःै पापयतुरैभजुाि िशराः ात ॥् १९॥रिव शिश यतु े िसहंे ले कुजािक िनरीित े नयनरिहतः सौासौःै स बुदुलोचनः ।य गहृ गतो वामं िहनपरं रिवन शभुगिदता योगा याा भवि शभुिेताः ॥ २०॥तत क्ालम इ् सिहतो ि रसाशंको यत त्ुरािश सिहत े परुतः शशाे ।यावान उ्दिेत िदनरािऽ स मान भागावद ्गत े िदन िनशोः ूवदि ज ॥२१॥उदयित मृ भाशं े समे च मे यिद भवित िनषकेः सिूतर ऽयणे ।

Page 10: brihajjAtakam.pdf

8 ॥ वराहिमहीर बहृातक ॥

शिशिन त ु िविधरषे ादशेअे ूकुया न ि्नगिदतम इ्ह िचंसिूत काले अिपयुा ॥ २२॥

पमोऽायजिविध

िपतजुा तः परो लम इ्ावपँयित ।िवदशे चर भे माद ्ॅ े िदवा करे ॥ १॥उदयऽेिप वा मे कुज े वां समागतेिते वाः पा नाथ े शशा सतु शबुयोः ॥ २॥शशाे पाप ले वा विृकेश िऽ भागग े ।शभुःै ाय ितजैा तः सप िेतोऽिप वा ॥ ३॥चतुाद गते भानौ शषेवैय समितःै ।ि तनुै यमलौ भवतः कोश विेतौ ॥ ४॥छाग े िसहंे वषृ े ल े ते सौरे अथ वा कुज े ।राँयशं सशे गाऽ े जायत े नाल विेतः ॥ ५॥न लम इ्ं च गुिन रीत े न वा शशां रिवणा समागतम ।्स पापकोऽक णयतुोऽथ वा शशी परणे जातं ूवदि िनयात ॥् ६॥बूरऋ गतावशोभनौ सयूा द ्नू नवाज ितौ ।बु िपता िवदशेगः े वा रािश वशाद ्अथो पिथ ॥ ७॥पणू शिशिन रािशगे सौे ल गते शभु े सखु े ।ले जलजे अगे अिप वा चो पोत गता ूसयूत े ॥ ८॥आोदयम आ्गः शशी सणू ः समवेत े अथ वा ।मषेरूण बुलगः ात स्िूतः सिलले न सशंयः ॥ ९॥उदयोडुपयो य िते गुां पाप िनरीिते यमे ।अिल किक यतु े िवलगे सौरे शीत करिेत े वटे ॥ १०॥मे अ गते िवलगे बधु सयू िनरीित े बमात ।्बीडा भवन े सरुालये सोखर भिूमष ुच ूसयूत े ॥ ११॥नृ लगं ूे कुजः ँमशान े रे िसते गुरिहोऽ े ।रिवन रेामरगो कुलेष ु िशालये ः ूसवं करोित ॥ १२॥राँयशं स मान गोचरे माग ज चरे िरे गहृे ।

Page 11: brihajjAtakam.pdf

॥ वराहिमहीर बहृातक ॥ 9

ऋाशं गते मिरे बलयोगात फ्लम अ्शंकऋयोः ॥ १३॥आराकजयोिकोणगे चे अे च िवसृते अया । े अमरराज मिणा दीघा यःु सखु भाक ् च स तृः ॥ १४॥पापिेत े तिुहनगावदुय े कुज े अेो िवनँयित कुजाकजयोथाय े ।सौे अिप पँयित तथा िवध हम ए्ित सौतेरषे ु पर ह गतोऽनायःु॥ १५॥िपतमृातगृहृषे ु तलात त् शालािदष ु नीचगःै शभुः ।यिद नकै गतै ु वीितौ ले िवजन े ूसयूत े ॥ १६॥मऋाशं े शिशिन िहबकेु म े अगे वा ।तद ्येु वा तमिस शयन े नीच संै भमूौ ।यद ्वद ् रािशो जित हिरजं गभ मोु तत प्ापैात ्र सखु गतःै ेशम आ्ज नाः ॥ १७॥हेः शशााद ्उदया वित दपोऽकयुऋ वशाराः ।ारं च तािुन के संैयं महःै वीय समितवैा ॥ १८॥जीण सृंतम अ्कज े िित सतु े दधं नवं शीतगौ काांन ढं रवौ शिश सतु े तन न्कै िशुवम र्ं ।िचऽयतुं नवं च भगृजु े जीवे ढं मिरं चबैयथोपदशेरचनां साम पवूा वदते ॥् १९॥मषे कुलीर तलुािल गटैः ूागुरतो गु सौ गहृषे ु ।पिमत वषृणे िनवासो दिण भाग करौ मगृ िसहंौ ॥ २०॥ूाािद गहृे िबयादयो ौ ौ कोण गता ि मतू यः ।शािप वा ु वद ्वदते प्ादःै षट ् िऽ नवा सिंतःै ॥ २१॥च लार गतमै हःै ुपसिूतकाः ।बिहरर चबाद ्अध ँयाढँय े अथा परःै ॥ २२॥ल नवाशंप तु तनःु ाद ्वीय यतु मह तु वपवुा ।च समते नवाशंप वण ः कािद िवल िवभ भ गाऽः ॥ २३॥कं क ् ौोऽ नसा कपोल हनवो वं च होरादयेकठासंक बा पा दय बोडािन नािभतः ।बिः िश गदुे तत वषृणावू ततो जाननुी ।जाीभुयऽ वामम उ्िदतिैाण भागिैधा ॥ २४॥तिन प्ापयतुं ोणे शभुयतु े े च लािदशते ्

Page 12: brihajjAtakam.pdf

10 ॥ वराहिमहीर बहृातक ॥

ऋाशं े िर सयंतुषे ु सहजः ाद ्अथातकुः ।मेँ मािनलजोऽि शा िवषजो भौमे बधु े भू भवः सयू काचतुदने िहमगौ जोऽःै शभुम ॥् २५॥समनपुितता यिन ्भाग े ऽयः स बधुा महा भवित िनयमात ् तावािःशभुेशभुषे ु वा ।ोण कृद ्अशभुः षे दहेे तनोभ समािौत े ितलकम ्अशकृद ्ः सौयै ुत स लवान ॥् २६॥

षोऽायःअिर

सायां िहम दीिधित होरा पापभैा गतिैन धनाय ।रकंे शिश पाप समतेःै केवैा स िवनाशम उ्पतै े ॥ १॥चब पवूा पर भागगषे ु बूरषे ु सौषे ु च कीट ले ।िूं िवनाशं समपुिैत जातः पपिैव लामयािभत ॥ २॥पापावदुया गतौ बूरणेयतु शशी । शभुनै यदा मृु भवदे ्अिचरात ॥् ३॥ीणे िहमगौ यगौ पापैदयामगःै ।केषे ुशभुा न चते ि्ूं िनधनं ूवदते ॥् ४॥बूरणे सयंतुः शशी रा मृ ु लगः ।कटकाद ्बिहः शभुरैवीित मृदुः ॥ ५॥शिशिर िवनाशगे िनधनम ्आशु पापिेत े शभुरैथ समाकदलम ्अतिमौःै िितः ।असिरवलोिकते बिलिभरऽ मासं शभु े कलऽ सिहत े च पाप िविजते िवला-िधप े ॥ ६॥ले ीण े शिशिन िनधनं र केषे ु पापःैपापाे िनधन िहबकु नू सं े च चेएवं ले भवित मदन िि संै पापमैा ऽा सायिद न च शभुवैितः शि िढः ॥ ७॥राँयगे सिरवीमाणे चे िऽकोणोपगतै पापःै ।ूाणःै ूयााश ु िशशिुव योगम अ्े च पापैिुहनाशं ु ले ॥ ८॥

Page 13: brihajjAtakam.pdf

॥ वराहिमहीर बहृातक ॥ 11

अशभु सिहत े मे चे कुज े िनधनािौते जनिन सतुयोमृ लु े रवौ त ु सशजः ।उदयित रवौ शीताशंौ वा िऽकोण िवनाशगिैन धनम ्अशभुवैयपतेःै शभुनै यतुिेत े ॥ ९॥अिसतरिव शशा भिूमजै य नवमोदय नधैनािौतःै ।भवित मरणम आ्श ु दिेहनां यिद बिलना गुणा न वीिताः ॥ १०॥सतु मदन नवा लरेशभुयतुो मरणाय शीतरिँमः ।भगृसुतु शिशपऽु दवेपूयै िद बिलिभन यतुोऽवलोिकतो वा ॥ ११॥योग ेानं गतवित बिलने ं वा तन ु गहृम अ्थ वा ।पापै े बलवित मरणं वष ाः िकल मिुन गिदतम ॥् १२॥

समोऽायःआयदुा य

मय यवन मिण शि पवूिदवस करािदष ु वराः ूिदाः ।नव ितिथ िवषयाि भतूिदश सिहता दशिभः तु भषे ु॥ १॥नीच ेअतोऽध ॑सित िह ततारेअनपुातो होरा शं ूितमम अ्परे रािशतुं वदि ।िहा वबं िरप ु मह गतहैयत े िऽ भागः सयूििुतष ुच दलं ूोिज शबुाक पऽुौ ॥ २॥सवा ध िऽ चरण प ष भागाः ीये य भवनाद ्असु वामम ।्सध ॑सित तथाइकरािशगानाम ए्काशंं हरित बली तथाह सः ॥ ३॥साधिदतोिदत नवाशं हतात स्माद ्भागोऽयु शत सम उ्पतैो नाशम ्।बूरे िवल सिहत े िविधना नने सौिेते दलम अ्तः ूलयं ूयाित ॥ ४॥समा षििा मनजु किरणां पएच च िनशा हयानांािऽशंत ख्र करभयोः पक कृितः ।िवपा साायवुृ ष मिहषयोा दश शनुां तृं छागादीनांदशक सिहताः षट ्च परम ॥ ५॥अिनिमष परमाशंके िवले शिश तनये गिव पएच वग िल े ।भवित िह परमायषुः ूमाणं यिद सकलः सिहताः तु भषे ु॥ ६॥आयदुा यं िवु गुोऽिप चवैं दवे ामी िससने चबे ।

Page 14: brihajjAtakam.pdf

12 ॥ वराहिमहीर बहृातक ॥

दोषषैां जायत े अाविरं िहा नायिुवशतःे ाद ्अधात ॥् ७॥यिन य्ोग े पणू म आ्यःु ूिदं तिन ्ू ों चब वित म अ्ःैूोऽयं दोषः परोऽिप जीवायःु पणू म अ्थिव नािप ॥ ८॥मतने िकलाह जीव शमा महदायं परमायसुः राशंम ।्मह भु नवाशंरािश तुं ब सां समपुिैत स वाम ॥् ९॥सोे महम इ्ं िली कृा शतयनेाम ।्मडल भाग िवशुे अाः ःु शषेात त् ु मासााः ॥ १०॥ तु वबोपगतिैसणुं िम ाशंक भ िऽहागगःै ।इयान ि्वशषेु भद भािषत े स मानम अ्त ्ू थमे अदुीिरतम ॥् ११॥िकं ऽ भाशं ूितमं ददाित वीया ितारािश समं च होरा ।बूरोदय े च उपचयः स नाऽ काय च नाःै ूथमोपिदःै ॥ १२॥सोपदशेो वरम अ्ऽ िकु कुव योयं ब वग णािभः ।आचाय कं च ब तायाम ए्कं त ु यद ्भिूर तदवे काय म ॥् १३॥गु शिश सिहत े कुलीर ले शिश तनये भगृजु े च केयात े ।भविरप ु सहजोपगै शषेरैिमतम इ्हायरुनबुमाद ् िवना ात ॥् १४॥

अमोऽायःदशादशा

उदयरिव शशा ूािण केािद संाः ।ूथम वयिस मे अे च दःु फलािन ।न िह न फल िवपाकः के संा भावे भवित िह फल पिः पवू म आ्पोिमेअिप ॥ १॥आयःु कृतं यने िह यत त्दवे का दश सा ूबल पवूा म ।्साे बनां ब वष द तषेां च साे ूथमोिदत ॥ २॥एकऋगोऽध म अ्प ददाित त ुं शंं िऽकोण गहृगः रगः राशंम ्।पादं फल चतरुॐ गतः स होरवें परर गताः पिरपाचयि ॥ ३॥ानाथाइतािन स वण िया सवा यधँछदे िवविज तािन ।दशा िपडे गणुका यथाशंं छदेदैने दशाूभदेः ॥ ४॥सग ब्िलनः तु भाग े सणूा बल विज तिरा ।

Page 15: brihajjAtakam.pdf

॥ वराहिमहीर बहृातक ॥ 13

नीचाशं गत शऽ ु भाग े येािन फलादशा ूसतूौ ॥ ५॥ॅ तुाद ्अवरोिह सा मा भवते स्ा सुद ्उ भाग े ।अरोिहणी िन पिरतु नीचािर भाशंेधमा भवे सा ॥ ६॥नीचािर भाशं े समवित शे गहृे गहृे िमौ फला ूिदा ।सानुपािण फलाथषैां दशास ु वािम यथोपयोगम ॥् ७॥उभये अधम म पिूजतािेाणैर भषे ु च उमात ।्अशभुे समाः िरे बमाद ्धोरायाः पिरकितादशा ॥ ८॥एकं ौ नव िवशंितधृ ित कृती पाशद ्एषांबमाारेज शबु जीविदनिबद ्दवैा किरणां समाः ।ःै ःै पु फलािन सग जिनतःै पिदशायाः बमाद ्अेलदशा शभुिेत यवना नेि केिचत त्था ॥ ९॥पाक ािमिन लगे सुिद वा वग अ सौे अिप वाूारा शभुदादशा िऽदश षड ्लाभषे ु वा पाकप े ।िमऽोोपचयिकोण मदन े पाकेर ितःसत फ्ल बोधनािन कुत े पापािन चातोऽथा ॥ १०॥ूारा िहमगौ दशा गहृग े मानाथ सौावहा कौज ेषयित ियं बधु गहृे िवा सुद ् िवदा ।गा रय पथालये कृिष करी िसहंे िसतऋे अदा कुीदामगृ कुयोग ु गहृे मानाथ सौावहा ॥ ११॥सौया न न्खद चम कनक बौया भपूाहवैंदयै म अ्जॐम उ्मरितः ाितः ूतापोितः ।भाय पऽुधनािर श तभगु भ्पूोवा ापदागीपापरितः भृ कलहो त ब्ोड पीडामयाः ॥ १२॥इोः ूादशां फलािन लभते मिजाुवनी ु ीरिवकार व कुसमु बीडा ितला ौमःै ।िनिाल मृ िजामररितः ी ज मधेािवताकी थपचयौ च बिलिभवरं पणे च ॥ १३॥भौमािर िवमद भपू सहज िािवकाजधै न ं ूषेःसतु िमऽदार सहजिैव द ्गु ृेता ।तृासगृ ्र िप भ जिनतारोगाः पर ी कृताः ूीितःपापरतरैधम िनरितः पा तैािन च ॥ १४॥

Page 16: brihajjAtakam.pdf

14 ॥ वराहिमहीर बहृातक ॥

बौां दौ सुद ्गु िजधनं िवत ्ू शसंायशो यिु ि सवुण वसेर मही सौभाय सौायः ।हाोपासन कौशलं मित चयो धम िबया िसयःपां ौम ब मानस शचुः पीडा च धात ु ऽयात ॥् १५॥जैां मान गणुोदयो मित चयः कािः ूतापोितमा हाोमम नीित नृ पित ााय मधै नम ।्हमेााज कुरार चयः ूीित सद ्भिूमपःै ।सूोह गहनाौमः ौवणग व्रंै िवधमा िौतःै ॥ १६॥शौां गीतरितः ूमोद सरुिभ िा पानार ी रिुत मथोपकरण ाने िमऽागमाः ।कौशं बय िवबये कृिष िनिध ूािध नागमो ।वृोवश िनषादधम रिहतवैरं शचुः हेतः ॥ १७॥सौर ूा खरो पि मिहषी वृानावायः ।ौणेी माम परुिध कार जिनता पजूा कुधाागमः ।ेेा िनल कोप मोह मिलन ापि ताौमान ।्भृाप कलऽ भनम अ्िप ूाोित च यताम ॥् १८॥दशास ुशास ुशभुािन कुव िन सा शभुािन चवैम ।्िमौास ु िनौािण दशा फलािन होरा फलं ल पतःे स मानम ॥् १९॥सााये य यद ् र मंु कमा अजीवो य योपिदः ।भाव ानालोक योगोवं च तत त्त स्व त यों दशायाम ॥् २०॥छायां महाभतू कृतां च सव अिभयि दशाम अ्वा ।ि वारजान ग्णुां नासा क ्क ् लवणानमुयेात ॥् २१॥शभु फलददशाया ताग ए्वाराा ब जनयित प ुसंां सम अ्था गमं चकिथतफल िवपाकैकयदे ्वत मानां पिरणमित फलािः िचावीजः॥ २२॥एक मह सशे फलयोिव रोध े नाशं वददे ्यद ्अिधकं पिरपते तत ।्नाो महः सशम अ् फलं िहनिां ां दशाम उ्पगताः स फल ूदाःु ॥ २३॥

नवमोऽायःअकवग

ाद ्अक ः ूथमाय बु िनधन ाा तपो नूगो वबात ्

Page 17: brihajjAtakam.pdf

॥ वराहिमहीर बहृातक ॥ 15

ाद ्इव तद ्एवरिवजाबात ्राािरष ु ।जीवाद ्धम सतुाय शऽषु ु दश ायािरगः शीतगोरेवेातपः सतुषे ु च बधुाल ्लात स् बगः ॥ १॥लात ष्ट ् िऽ दशायगः स धन धी धमष ु चाराशी ात ्साािदष ु सा सस ु रवःे षट ्ाय धीो यमात ।्धी ायाम कटकेष ुशिशजाज ज्ीवाद ्यायागः केिसतात त् ु धम सखुधी ायादानगः ॥ २॥वबपूचयिेनात स् तनयेाािधकेषदूयाच ।्चाद ् िदग ि्वफलेष ु के िनधन ूाथ गः ाभः ।धमा याम केगोऽक तनयाज ्ात ष्ट ् िऽ धी लाभगः ।शबुात ष्ड ्य लाभ ढषु ु गरुोः कमा लाभािरष ु॥ ३॥ााया तपः सखुषे ु भगृजुात स् ाजिेजःसााषे ु यमारयो यिरप ु ूागो वाक ् पतःे ।धमा यािर सतु यषे ु सिवतःु ात स्ा कम िऽगः षट ्ाया सखुादषे ु िहमगोः साषे ुलाभः ॥ ४॥िदक ्ाामदाय बषु ु कुजात ्ात ि्ऽकेिराः सयूा त ्सिऽ नवषे ु धी नविदग ल्ाभािरगो भाग वात ।्जायायरथ नवाजषे ु िहमगोम ात ि्ऽ षड ्धी ये िदग ध्ीषट ् सखुाय पवू नवगो ात स् र उदयात ॥् ५॥लाद ्आ सतु लाभर नवगः साः शशाात ि्सतःात स्ाषे ु सखु िऽ धी नवदश ििािगः सयू जात ।्राय गो रवने वदश ूाधीो गरुोा द ्धी ाय नवािरगि नव षट ्पऽुायसाः कुजात ॥् ६॥म ात ि्ऽ सतुाय शऽषु ुशभुः साागो भिूमजात ्केायाधनिेनाद ्उपचयेा े सखु े च उदयात ।्धमा यािर दशा मृषु ु बधुाात ऽ्ी षड ्लाभगःषाया गतः िसतारु गरुोः ूाधी शऽषु ु॥ ७॥इित िनगिदतम ्इं नेम ्अद ् िवशषेाद ् अिधक फल िवपाकं ज भात ्तऽदःु ।उपचय गहृ िमऽ ोगःै पुम इ्ं अवपचय गहृ नीचाराितगनै सत ॥्८॥

Page 18: brihajjAtakam.pdf

16 ॥ वराहिमहीर बहृातक ॥

दशमोऽायःकमा जीव

अथा िः िपतृ िपतृ पि शऽ ु िमऽ ॅातृ ी मतृक जनाद ् िदवाकराःै ।होरेोद शम गतिैव कनीया भेका द पितगाशं नाथ वृा ॥ १॥अकाशे तणृ कनकाण भषेजाैाशं े कृिष जलजानाौया ।धाि ूहरण साहसःै कुजाशं े सौाशं े िलिप गिणतािद का िशःै ॥ २॥जीवाशं े िज िवबधुाकरािद धमः कााशं े मिण रजतािद गो मिहःै ।सौराशं े ौम वध भार नीच िशःै कमशािुषत नवाशं कम िसिः ॥ ३॥िमऽािर गहृ गतमै हैतोऽथ तुे बिलिन च भारे वीया त ।्आयैदयधनािौतै सौःै सिं बल सिहतरैनकेधा म ॥् ४॥

एकादशमोऽायःराजयोग

ूाय वनाः तुगःै बूरःै बूर मितम हीपितः ।बूरै ु न जीव शमणः पे ििधपः ूजायते ॥ १॥वबाकजाक गुिभः सकलिैिभ ोषे ु षोडश नपृाः किथतकैले ।केािौतषे ु च तथाइकतमे िवले ऽेग े शिशिन षोडश भिूमपाः ःु ॥२॥वगम गते ले चे वा च विज तः ।चतरुामै है े नपृा ािवशंितः तृाः ॥ ३॥यमे कुे अक अजे गिव शिशिन तरैवे तनगुनै ृ यिुं सहािलःै शिशज गुवबैनृ पतयः ।यमे तेु अे सिवतृ शिशजौ ष भवन े तलुाजे ऽेःै स िसत कुज जीवैनरपौ ॥ ४॥कुजे तेु अकोध निुष यम ले च कुपितः पितभू मेाः िित सतु िवलेस शिशिन ।स चे सौरे अे सरु पित गरुौ चाप धरग े तुे भानावदुयम उ्पयात ेिित पितः ॥ ५॥वषृ े सेौ ले सिवतृ गु तीाशं ु तनयःै सुज ज्ाया खभै वित िनयमान ्मानव पितः ।

Page 19: brihajjAtakam.pdf

॥ वराहिमहीर बहृातक ॥ 17

मगृ े मे ले सहजिरप ु धम य गतःै शशााःै ातः पथृ ु गणुयशाःपुल पितः ॥ ६॥हये सेौ जीवे मगृ मखु गते भिूम तनये तुौ ले भगृजु शिशजावऽनृ पती ।सतुौ वबाक गु शिश िसताािप िहबकेु बधु े का ले भवित िहनपृोऽोऽिप गणुवान ॥् ७॥झष ेसेौ लेघट मगृ मगृेषे ुसिहतयै माराक यऽभतू स् ख मनजुः शािवसधुाम ।्अजे सारे मतू शिश गहृ गते चामर गरुौ ।सरुे े वा ले धरिण पितरोऽिप गणुवान ॥् ८॥किक िण ले ते जीवे च िसत रैाय ूाःै ।मषे गते अक जातं िवाद ् िवबमयंु पृी नाथम ॥् ९॥मगृ मखु े अक तनयन ुसंः िबय कुलीर हरयोऽिधपयुाः ।िमथनु तौिल सिहतौ बधु शबुौ यिद तदा पथृ ु यशाः पिृथवीशः ॥ १०॥ो सं े बधु े ले भगृौ मषेरूणािौत े ।स जीवे अे िनशा नाथ े राजा मारयोः सतु े ॥ ११॥अिप खल कुल जाता मानवारा भाजः िकम ्उत नपृ कुलोाः ूो भूपालयोगःै ।नृ पित कुल समुाः पािथ वा वमाणभै वित नृ पित तुेभू पाल पऽुः॥ १२॥उ िऽकोणगबै लैाभैू पित वशंजा नरेाः ।पािदिभर वशं जाता हीनिैव यतुा न भिूम पालाः ॥ १३॥लेखाे अक अजेौ ले भौमे ो े कुे मे ।चाप ूा े जीवे राः पऽुं िवात प्ृी नाथम ॥् १४॥ऋे शबेु पाताले धम ानं ूा े चे ।िा ूाि ूाःै शषेजैा तः ामी भमूःे ॥ १५॥सौे वीय यतु े तन ु येु वीया े च शभु े शभुयात े ।धमा थपचयेवशषेधै मा ा नपृजः पिृथवीशः ॥ १६॥वषृोदय े मिूत धनािर लाभगःै शशा जीवाक सतुापरनैृ पः ।सखु े गरुौ ख े शिश ती दीिधती यमोदय े लाभ गतनैृ पोऽपरःै ॥ १७॥मषेरूणाय तनगुाः शिश म जीवा ारौ धन े िसतरवी िहबकेु नरेम ।्

Page 20: brihajjAtakam.pdf

18 ॥ वराहिमहीर बहृातक ॥

वबािसतौ शिश सरुे िसताक सौा होरा सखुा शभु खाि गताः ूजशेम ्॥ १८॥कम लयतु पाकदशायां रा लिरथ वा ूबल ।शऽ ु नीच गहृयातदशायां िि सौंयदशा पिरका ॥ १९॥गु िसत बधु लेसमेअक पऽु े िवयित िदवस नाथ ेभोिगनां ज िवात ्।शभु बलयतु केःै बूर संै पापोै जित शबरदुािमताम अ्थ भाक ् च॥ २०॥

ादशोऽायःनाभसयोग

नव िदग व्सविकाि वदेगै ुिणता ि िऽ चतिुव कजाः ःु ।यवनिै गणुा िह षट ्शती सा किथता िवरतोऽम तत स्माः ःु ॥ १॥रमु ुशलं नलराःै साौयजा गादयोगान ।्केःै सद ्असद ्यतुदै लाौ ॐक ् सप किथतौ पराशरणे ॥ २॥योगा ोजाौयजाः समं यवा वळाडज गोलकाःै ।केोपगःै ूो फलौ दलाािवारे न पथृक ् फलौ तौ ॥ ३॥आस के भवन यगगै दागषे ुशकटं िवहगः ख बोः ।ाटकं नवम पम ल संलैागहैलम इ्ित ूवदि तज ्ाः ॥ ४॥शकटाडज वभाशबुवै ळं तिपरीतगयै वः ।कमलं त ु िविमौ सिंतवैा िप तिद के बातः ॥ ५॥पवू शाानसुारणे मया वळादयः कृताः ।चौतथु भवन े सयूा ज ् िसतौ भवतः कथम ॥् ६॥कटकािद ूढै ु चतगुृ ह गतमै हःै ।यपूषे ु शि दडाा होराःै कटकैः बमात ॥् ७॥नौ कूट ऽ चापािन तत स्ऋ सिंतःै ।अध चु नावाःै ूोऋ सिंतःै ॥ ८॥एकार गतरैथा त स्मिुः षड ्गहृािौतःै ।िवलािद ितैबम इ्ाकृितज सहः ॥ ९॥सा योगाः ःु स सऋ सिंरकेापायाद ्वकी दािमनी च

Page 21: brihajjAtakam.pdf

॥ वराहिमहीर बहृातक ॥ 19

पाशः केदारः शलूयोगो यगुं च गोलाान प्वू म उ्ान ि्वहाय ॥ १०॥ईुिव दशे िनरतोऽिचरां मानी धनी च मशुले ब कृ सः ।ः िरा िनपणुो नलजः ॐग ्उो भोगाितो भजु गजो ब ःखभाक ्ात ॥् ११॥आौयोाु िवफला भविैविमिौताः ।िमौा यै े फलं दरुिमौाः फल ूदाः ॥ १२॥यथ भाक ् सततम अ्थ िचग दायां तिृ भकु ् शकटजः सजः कुदारः ।तोऽटनः कलह कृद ् िवहग े ूिदः ाटके िचर सखुी कृिषकृद ् धलाे ॥१३॥वळेअपवू सिुखनः सभुगोऽितशरूो वीया ितोऽथयवेसिुखतो वयोऽः।िवात की िमत सौ गणु पे वाां तन ु िर सखुो िनिध कृन न् दाता॥ १४॥ागावान ब्त ु वरयै जत े च यपू े िहंॐोऽथ गुिधकृतः शरकृराे ।नीचोऽलसः सखुधनिैव यतु शौ दडे िूयिैव रिहतः पुषा विृः ॥१५॥कीा यतुल सखुः कृपण नौजः कूटे अनतृ वन बनप जातः ।छऽोवः जन सौ करोऽ सौः शरू काम ुक भवः ूथमासौः ॥ १६॥अधजः सभुग का वपःु ूधानोयालये नर पित ूितमु भोगी ।चबे नरे मकुुट िुत रितािवणोव िनपणुः िूय गीत नृः ॥ १७॥दाता काय िनरतः पशपु दाि पाशे धनाज न िवशील स भृ बःु ।केदारजः कृिष करः सबुपयोः शरूः तो धनिचिव धन शलेू ॥ १८॥धन िवरिहतः पाखडी वा यगु े थ गोलके िवधन मिलनो ानोपतेः कुिश-लसोऽटनः ।इित िनगिदता योगाः सा फलिैरह नाभसा िनयत फलदािा ते े सम-दशािप ॥ १९॥

ऽयोदशोऽायःचयोग

अधम सम विराक केािद सं े शिशिन िवनय िव ानधी नपैणुािन ।

Page 22: brihajjAtakam.pdf

20 ॥ वराहिमहीर बहृातक ॥

अहिन िनिश च चे े अिधिमऽाशंके वा सरु गु िसत े िववान ्ात ्सखुी च ॥ १॥सौःै रािर िनधनेिधयोगेोिंमपू सिचव िित पाल ज ।स सौ िवभवा हत शऽव दीघा यषुो िवगतरोग भया जाताः ॥ २॥िहाक सनुफानफाधरुाः ाोभयमै हःै शीताशंोः किथतोऽथा त ुबिभः केमिुमोऽैसौ ।केे शीतकरऽेथ वा महयतु े केमिुमो नेत े केिचत ् के नवाशंकेष ु चवदिुः ूिसा न ते ॥ ३॥िऽशंत स्पाः सनुफानफााः षिऽयं दौधरुे ूभदेाः ।इा िवकःै बमशोऽिभनीय नीत े िनिढः पनुर नीितः ॥ ४॥यम ् अिधगत िवः पािथ वत ् समो वा भवित िह सनुफायां धी धनाितमां ।ूभरु गद शरीरः शीलवान ्ात कीित िव षय सखु सवुषेो िनढत ानफायाम ्॥ ५॥उ भोग सखु भगु ध्न वाहनाागाितो धरुा ूभवः सभुृः ।केमिुमे मिलनःिखत नीच िनःाः ूेाः खला नपृतरेिप वशं जाताः ॥६॥उाह शौय धन साहस वान म्हीजः सौः पटुः सवुचनो िनपणुः कलास ु ।जीवोऽथ धम सखु भाङ् नपृ पिूजत कामी भगृबु धनो िवषयोपभोा ॥ ७॥पर िवभव पिरदोपभोारिव तनयो ब काय कृद ्गणशेः ।अशभु कृद ्उडुपोऽि ँय मिूत ग िलत तनु शभुोऽथाद ्ऊम ॥् ८॥लाद ्अतीव वसमुान व्समुाञ छ्शाात स्ौ महैपचयोपगतःै समःै ।ाां समोऽ वसमुां तनतायाम ्अेसिप फलेिदम ्उटेन॥ ९॥

चतदु शोऽायःिमहयोग

ितमाशंजु नयषुशे सिहतो याँम कारं नरं भौमनेाघरतं बधुने िनपणुं धीकीित सौाितम ।्बूरं वाक ् पितना काय िनरतं शबेुणरायधुलैं रिवजनेधात ु कुशलंभाड ूकारषे ु वा ॥ १॥

Page 23: brihajjAtakam.pdf

॥ वराहिमहीर बहृातक ॥ 21

कूट ासव कु पयम अ्िशवं मातःु स वबः शशी स ः ूिौत वाम ्अथ िनपणुं सौभाय कीा ितम ।्िवबां कुल मुम अ्िर मितं िवेरं सािरा वाणां स िसतः िबयािदकुशलं सािक ः पनुभू सतुम ॥् २॥मलूािद हे कूटै वहरित विणग ब्ा योा स सौे पयु ः स जीवे भवितनर पितः ूा िवो िजो वा ।गोपो मोऽथदः परयवुित रतो तू कृत स्ासरुे े ःखातऽस सः ससिवतृ तनय े भिूमजे िनित ॥ ३॥सौे र चरो बहृित यतु े गीत िूयो नृिवद ्वामी भू गणपः िसतने मृनामाया पटुलकः ।सद ् िवो धनदारवान ्ब गणुः शबेुणयेु गरुौ येः ँमौ ु करोऽिसतनेघटकृज ज्ातोऽकारोऽिप वा ॥ ४॥अिसत िसत समागमे अ चयु ुवित समाौय सवृ िवः ।भवित च िलिप पुक िचऽ वेा किथत फलःै परतो िवकनीयाः ॥ ५॥

पदशोऽायःूोायोग

एकैतरुािदिभब लयतुजैा ताः पथृग व्ीय गःै शाा जीिवक िभ ु वृ चरकािनम वाशनाः ।माहये गु पा कर िसत ूाभाकरीनःै बमात ् ूोा बिलिभः समापरिजतैत ्ािमिभः ूिुतः ॥ १॥रिव कु कररैदीिता बिलिभत भयो नराः ।अिभयािचत माऽदीिता िनहतरै िनरीितरैिप ॥ २॥जशेोऽयै ोऽक पऽुं पँयािकज पं वा बलोनम ।्दीां ूाोािक क ् काण सं े भौमाशे सौर े च चे ॥ ३॥सरु गु शिश होरा ाक ास ु धम गुरथ नपृतीनां योगजीथ कृत ्ात ्।नवम भवन सं े मगेअै े भवित नरपयोग े दीितः पािथ वेः ॥ ४॥

षोडशोऽायःनऽफल

िूय भषूणः सुपः सभुगो दोऽिनीष ु मितमां ।

Page 24: brihajjAtakam.pdf

22 ॥ वराहिमहीर बहृातक ॥

कृत िनय साग द्ः सिुखत भरणीष ु॥ १॥ब भकु ् परदाररतजेी कृिकास ु िवातः ।रोिहयां स शिुचः िूयवंदः िर मितः सुप ॥ २॥चपलतरुो भीः पटुाही धनी मगृ े भोगी ।शठ गिव तः कृतो िहंॐः पापरौिऋे ॥ ३॥दाः सखुी सशुीलो मधारोग भाक ् िपपासु ।अने च सुः पनुव सौ जायत े मनजुः ॥ ४॥शााा सभुगः पिडतो धनी धम ससंतृः पु े ।शठः सव भ पापः कृतधतू भौजे ॥ ५॥ब भृधनो भोगी सरु िपतृ भो महोमः िपे ।िूय वाग द्ातािुतमान अ्टनो नपृ सवेको भाय े ॥ ६॥सभुगो िवाधनो भोगी सखुभाक ् ितीय फाुाम ।्उाही धृः पानपो घणृी तरो हे ॥ ७॥िचऽार माधरः सलुोचना भवित िचऽायाम ।्दाो विणक ् कृपाः िूय वाग ध्मा िौतः ातौ ॥ ८॥ईुो िुतमान व्चन पटुः कलह कृद ् िवशाखास ु ।आो िवदशे वासी धुारटनोऽनरुाधास ु॥ ९॥ेास ु न ब िमऽः सुो धम कृत ्ू चरु कोपः ।मलेू मानी धनवान स्खुी न िहंॐः िरो भोगी ॥ १०॥इान कलऽो मानी ढ सौअढद जलदवैे ।वै े िवनीतधािम क ब िमऽ कृत सभुग ॥ ११॥ौीमाञ ल्वणे ौतुवान उ्दारदारो धनाितः ातः ।दाताः शरूो गीत िूयो धिनास ु धन ः ॥ १२॥ुट वाग ्सनी िरपहुा साहिसकः शतिभषिज मा ः ।भािपदास ु ि गनः ी िजतधनी पटुरदाता च ॥ १३॥वा सखुी ूजावान ि्जत शऽधुा िम को ितीयास ु ।सणूा ः सभुगः शरूः शिुचरथ वान प्ौे ॥ १४॥

सदशोऽायःचरािशशील

Page 25: brihajjAtakam.pdf

॥ वराहिमहीर बहृातक ॥ 23

वृाताॆग उ् शाक लघ ु भकु ् िू ूसादोऽटनः कामी ब ल जानरुिर-धनः शरूोऽना वभः ।सवेाः कनखी ोणाित िशरा मानी सहोामजः शा पािण तले अि-तोऽितचपलोये अितभीः िबये ॥ १॥काः खले गितः पथृ ु ऊ वदनः पृा पाा ितागी ेश सहः ूभःुककुदवान क्ा ूजः ेलःपवूब ु धनाजिैव रिहतः सौभाययुः मी दीािः ूमदा िूयः िरसुन म्ा सौो गिव ॥ २॥ी लोलः सरुतोपचार कुशलाॆेणः शािवद ् तः कुित मधू जः पटुमितहा िेततूिवत ।्चाव ः िूय वाक ् ूभ णिचगत िूयो नृिवत ्ीबयैा ित रितं समुतनसे ततृीयऋगे ॥ ३॥आवबिुतगः समुत किटः ी िनि तः सत स्ुद ्दवैः ूचरुालय यधनःैसयंुत े चवत ।्॑ः पीन गलः समिेत च वशं साा सुद ् वलोयोानरतः वेँ मसिहत े जातः शशाे नरः ॥ ४॥तीःलू हनिुव शाल वदनः िपेणोऽाजः ी षेी िूय मासं कानननगः कुकाय िचरम ।्तु त्णृोदरद मानसजा सीिडतागवान ि्वबाः िरधीः सगुिव तमना मातिुव धयेोऽक भ े ॥ ५॥ोीडा मर चा वीण गितः ॐासं बाः सखुी ः सरतः कलास ुिनपणुः शााथ िवद ्धािम कः ।मधेावी सरुत िूयः पर गहृिैव ै सयंुत ेकायां परदशेगः िूय वचाः काूजोऽाजः ॥ ६॥दवे ॄाण साध ु पजूनरतः ूाः शिुचः ी िजतः ूाशंु उत नािसकः कृशचलद ्गाऽोऽटनोऽथा ितःहीनाः बय िवबयषे ु कुशलो दवेि नामा सक ् बनूाम ् उपकार कृद ्िविषतु तःै समे ॥ ७॥पथृलु नयन वा वृ जो जानजु नक गु िवयुः शशैवे ािधत ।नर पित कुल पूः िपलः बूर चेो झष कुिलश खगाँछ पापोऽिलजातः॥ ८॥

Page 26: brihajjAtakam.pdf

24 ॥ वराहिमहीर बहृातक ॥

ािदघा िशरो धरः िपतृ धनागी किववय वान व्ा लूरद ौवोऽधरनसः कमतः िशिवत ।्कुाशंः कुनखी समासंल भजुः ूागवान ध्म िवद ्ब ु िट ्न बलात स्मिैतच वशं साकै साोऽजः ॥ ९॥िनं लालयित दार तनयान ्धम जोऽधः कृशः ः ाम किटगृ हीतवचनः सौभाययुोऽलसः ।शीताम नजुोऽटन मकरे सािधकः का कृल ् ोऽग जरानास ुिनरतः स लोऽघणृः ॥ १०॥करभ गलः िशराः खर लोमशदीघ तनःु पथृ ु चरणो पृ जघना किटज -रठः ।पर विनताथ पाप िनरतः य विृ यतुः िूय कुसमुानलेुपन सुद ् घटजोऽसहः ॥ ११॥जल परधन भोादार वासोऽनरुः समिचर शरीरु नासो बहृः ।अिभभवित स पान ्ी िजता िढ ुित िनिध धन भोगी पिडता-राशौ ॥ १२॥बलवित राशौ तदिधपतौ च बलयतुः ाद ्यिद तिुहनाशंःु ।किथत कलानाम अ्िवकलदाता शिशवद ्अतोऽेनपुिरिचाः ॥ १३॥

अादशोऽायःरािशशील

ूिथततरुोऽटनोऽ िवः िबयगे ायधु भदृ ् िवतु भाग े ।गिव व सगु पय जीवी विनताद ् िवट ्कुशल गो यवा े ॥ १॥िवा ोितष िववान ्िमथनुग े भानौ कुलीरे िते तीोऽः पर काय कृम पथ ेशै सयंुत े ।िसहंे वन शलै गो कुलरितवया ितोऽः पमुान ्काे िलिप लेका गिणत ानाितः ी वपःु ॥ २॥जातौिलिन सौिडकोऽिन रतो हरैयको नीच कृत ् बूरः साहिसकोिवशािज तधनः शागोऽिल िते ।सत प्ूो धनवान ध्नधु र गत े तीो िभषक ्काको नीचोऽः कुविणङ् मगृ ेअधनवालं ्लोऽ भायरैतः ॥ ३॥नीचो घटे तनय भाय पिरतुोऽ ोयो पय िवभवो बिनताद ् ऋ-तोऽे ।

Page 27: brihajjAtakam.pdf

॥ वराहिमहीर बहृातक ॥ 25

नऽ मानव तन ु ूितमे िवभाग े लािदशते त्िुहनरिँम िदनशेयेु ॥ ४॥नर पित सत कृ्तोऽटनमपू विणक ् सधनः त तनुौर भिूर िवषयां कुजः गहृे ।यवुित िजतान स्ुु िवषमान प्रदाररतान कु्हक सवुषे भी पौषा न ि्सत भ ेजनयते ॥् ५॥बौध े असहनयवान ि्वसुत कृ्तो गावयु कुशलः कृपणोऽभयोऽथ ।चाे अथ वान स्िललयान समिज त ः ूा भिूम तनये िवकलः खल॥६॥िनःः ेश सहो वनार चरः िसहंे अदाराजो जवै े नकैिरपनु रेसिचवः ातोऽभयााजः ।ःखात िवधनोऽटनोऽनतृरती कु िते भौमे भिूर धनाजो मगृगते भपूोऽथ वा तत स्मः ॥ ७॥तूऋण पानरत नािक चौर िनःाः कुीक कूटकृद ्असरताः कुजऋे।आचाय भिूर सतुदारधनाज नेाः शौबे वदागु भि रता सौे ॥ ८॥िवकनः शा कला िवदधः िूयवंदः सौरततृीय े ।जलािज त ः जन शऽःु शशाजे शीत करऋयेु ॥ ९॥ी ेो िवधन सखुाजोऽटनोऽः ी लोलः पिरभवोऽक रािशग े े ।ागी ः ूचरु गणुः सखुी मावान य्िु ो िवगत भय षराशौ ॥ १०॥पर कम कृद ्अ िश बुी ऋणवान ि्वि करो बधु े अकजऋे ।नपृ सृत पिडता वाो नवमे अे िजत सवेका िशः ॥ ११॥सनेा िनब िवदार तनयो दाता सभुृः मी तजेो दार गणुाितः सरु गरुौातः पमुान क्ौज भ े ।काः सधनाथ िमऽ तनयागी िूयः शौब भे बौध े भिूर पिरदाजसुत स्ािचयुः सखुी ॥ १२॥चाे र सतु दार िवभव ूा सखुरैितः िसहंे ाद ्बल नायकः सरु गरुौूों च यु भे ।ऋे माडिलको नरे सिचवः सनेापितवा धनी कुे ककटवत ्फलािनमकरे नीचोऽ िवोऽसखुी ॥ १३॥परयवुित रतदथ वादैत िवभवः कुल पासंनः कुजऋे । बल मित धनो नरे पूः जन िवभःु ूिथतोऽभयः िसतेे ॥ १४॥

Page 28: brihajjAtakam.pdf

26 ॥ वराहिमहीर बहृातक ॥

नपृ कृ करोऽथ वान क्लािवन ि्मथनु े ष गते अितनीच कमा रिवजऋ गते अमरािर पू े सभुगः ी िविजतो रतः कुनाा म ॥् १५॥ि भायऽथ भीः ूबल मद शोक शिश भे हरौ योषााथ ः ूवरयवुितम तनयः ।गणुःै पूः स रुग सिहत े दानव गरुौ झष े िवान ्आो नपृ जिनतपजूोऽितसभुगः ॥ १६॥मखूऽटनः कपटवान ि्वसुद ्यमे अजे कीटे त ु ब वध भाक ् चपलोऽघणृ।िन॑ीस ुखाथ तनयः िलत लेे रा पितभ वित मु पित बौध े ॥१७॥व ीो न ब िवभवो भिूर भाय वषृेातः ो े गण परु बल मामपूोऽथ वां ।किकयो िवकलदशनो मातृ हीनोऽसतुोऽः िसहंे अनाय िबसखु तनयोिवि कृत स्यू पऽु े ॥ १८॥ः ूियतो नरे भवन ेसत प्ऽु जायाधनो जीव ऽे गतेअकज े परु बलमामाम नतेाथ वा ।अ ी धन सवंतृः परु बल मामामणीम क ् ऽे े मिलनः िराथ िवभवो भोा च जातः पमुान ॥् १९॥िशिशर कर समागमेणानां सश फलं ूवदि ल जातम ।्फलम अ्िधकम इ्दं यद ्अऽ भावाद ्भवन भ नाथ गणुिैव िचनीयम ॥् २०॥

एकोनिवशंोऽायःिफल

चे भपू बधुौ नपृोपम गणुी नेोऽधनाजगे िनःः ने नृ मा भपूध-िननः ूेः कुजागै िव ।नृ ेअयो वहािर पािथ व बधुािभुवायोऽधनोऋेयोृ किव भिूमपतयोऽयो जीिव ग र्ोिगणौ ॥ १॥ोिता नरे नािपत नृ पशेा बधुाहैरौ तद ् भपू चमपू नपैणुयतुाःषे अशभुःै ाौयः ।जकेू भपू सवुण कार विणजः शषेिेत े नकृैती कीटे युम िपता नतरजकोोऽधनो भपूितः ॥ २॥

Page 29: brihajjAtakam.pdf

॥ वराहिमहीर बहृातक ॥ 27

ावुश जनाौय तरुग ेपापःै सद ्अः शठावुश नरे पिडतधनीिोन भपूो मगृ े ।भपूो भपू समोऽदार िनरतः शषेै कु िते हाो नपृितब ुध झषगेपाप पापिेत े ॥ ३॥होरशेऋदलािौतःै शभु करो ः शशी ततशंे तत ् पितिभः सुद ्भवनगवैा वीितः शते ।यत ् ूों ूित रािश वीण फलं तादशाशं े तृं सयूरैवलोिकते अिपशिशिन यें नवाशंेतः ॥ ४॥आरिको वधिछः कुशलो िनयुे भपूोऽथ वान क्लह कृत ि्ितजाशं सं े ।मखूऽदार िनरतः सकुिवः िसताशं े सत क्ा कृत स्खु परोऽ कलऽग॥ ५॥बौध े िह र चर चौर कवी मी गये िश िनपणुः शिशिन ितेअशं े ।ाशं े अ गाऽधन तपि मुः ीपोऽकृ िनरत िनरीमाणं॥ ६॥स बोधो नर पित समंतो िनधीशः िसहंाशं े ूभरु सतुोऽितिहंॐ कमा ।जीवाशं े ूिथत बलो रणोपदेा हा ः सिचव िवकाम वृ शीलः ॥ ७॥अापो ःिखतः सिप े मानासः कमिण े अनरुः । ींतः कृपणािक भाग े चे भानौ तद ् इािद े ॥ ८॥वगम परगषे ुशभुं यद ्उं तत प्ु म लघतुा शभुम उ्मणे ।वीया ितोऽंशक पितिन णि पवू राशी ण फलम अ्शं फलं ददाित ॥९॥

िवशंोऽायःभाव

शरूः ो िवकल नयनो िनघृ णोऽक तनु े मषे े स ििमर नयनः िसहंसं े िनशाधः ।नीच ेअोऽः शिश गहृ गते बुदुाः पते भिूर िो नपृ तधनो वबरोगीितीय े ॥ १॥मित िवबमांतृीयग े अक िवसखुः पीिडत मानशतथु ।असतुो धन विज तिकोणे बलवाञ छ्ऽ ु िजत शऽ ु यात े ॥ २॥ीिभग तः पिरभवं मदग े पते ाजो िनधनगे िवकलेण ।

Page 30: brihajjAtakam.pdf

28 ॥ वराहिमहीर बहृातक ॥

धम सतुाथ सखु भाक ् सखु शौय भाक ् ख े लाभ े ूभतूधनवान प्िततु िरःफे॥ ३॥मकूो जडा हीन बिधर ूेाः शशाोदय े ऋजो गते धनी बसतुः स ः कुटुी धन े ।िहंॐो ॅातृ गत े सखु े स तनये तत ्ूो भावाितो नकैािरमृ काय विमदनीोऽलसािरग े ॥ ४॥ईष ुीो मदो मदे ब मिता िदतामे सौभायाज िमऽ बुधन भाग ्धम िते शीतगौ ।िनिं समपुिैत धम धनधी शौयय ुतः कम ग े ातो भाव गणुाितो भव गतेिुोऽ हीनो ये ॥ ५॥ले कुज े त तनधु नग े कद ्अो धम अघवान ि्दन कर ूितमोऽ संः ।िवान ्धनी ूखल पिडत मशऽधु म िवौतु गणुः परतोऽकवज ् े ॥६॥िवान स्वुाः कृपणः सखुी च धी मान शऽःु िपततृोऽिधक ।नीचपी सधनः स लाभः खल जीवे बमशो िवलात ॥् ७॥र िनपणुः सिुखत िवले िूय कलहोऽ गते सरुतेःु ।तनय गते सिुखतो भगृ ु पऽु े गु वदतोऽ गहृे सधनोऽे॥ ८॥अाथ रोगी मदन वशगोऽ मिलनः िशशुे पीडात ः सिवतृ सतुलेलस वाक ् ।गु ऋोे नृ पित सशो माम परुपःसिुवांाव ो िदन कर समोऽऽ किथतः ॥ ९॥सुद ् अिर परकीय ऋ तु ितानां फलम ्अनपुिरिचं लदहेािदभावःै ।समपुचय िवपी सौ पापषे ुसः कथयित िवपरीतं िरःफ षा भषे ु॥ १०॥उ िऽकोण सअुढऽु नीच गहृाकगःै ।शभुं सणू पादोनदल पादा िनलम ॥् ११॥

एकिवशंोऽायःआौययोगकुल सम कुल मु बु पूाधिन सिुख भोिग नपृाः भकै वृा ।पर िवभव सुत ् ब ु पोा गणप बलेश नपृा िमऽ भषे ु॥ १॥

Page 31: brihajjAtakam.pdf

॥ वराहिमहीर बहृातक ॥ 29

जनयित नपृम ए्कोऽुगो िनऽः ूचरुधन समतें िमऽयोगा िसम ।्िवधन िवसखु मढू ािधतो ब तो वधिरत समतेः शऽ ु नीचऋगषे ु ॥२॥न कु लं शभुम आ्ह सो न भाग भदेाद ्यवना वदि ।काशं भदेो न तथाि राशरेितूसिित िवु गुः ॥ ३॥यातेसत ् सम भषे ु िदनशे होरां ातो महोम बलाथ यतुोऽिततजेाः ।चा शभुषे ु यिुज माद व काि सौ सौभायधी मधरु वायतुः ूजातः॥ ४॥तावे होरा परऋगषे ु येा नराः पवू गणषे ु माः । होरा भवन ितषे ु मा भवु गणुिैव हीनाः ॥ ५॥काणप गणुम आ् सअुढद ् कोणे चोऽगदिधनाथ गणुं करोित।ालोयायधु चतुरणाडजषे ु तीोऽितिहंॐ गु तरतोऽटन ॥ ६॥नेो भोा पिडताो नरेः ीबः शरूो िविकृद ्दास विृः ।पापो िहंॐोऽभी वगमाशंेषेाम ई्षारािशवद ्ादशाशंःै ॥ ७॥जायाितो बल िवभषूण सयुोजेोऽितसाहसयतु कुजे भाग े ।रोगी मतृ यवुितिव षमोऽदारो ःखी पिरदयतुो मिलनोऽक पऽु े ॥ ८॥ाशं े गरुौ धनयशः सखु बिु युाजेि पू िनग उ्म भोगवः ।मधेा कलाक पट का िववाद िशशााथ साहसयतुाः शिशजेअितमााः॥ ९॥े िऽशंाशं े ब सतु सखुारोय भायाथ पः शबेु तीः सलुिलत वपःुस ुू कीणिय ।शरू ौ िवषम वधकौ सद ्गणुाौ सिुखजौ चाव ेअौ रिव शिश यतुेार पवूाशकेष ु॥ १०॥

ािवशंोऽायःूकीण क

ऋ तु मलू िऽकोणगाः कटकेष ु यावािौताः ।सवव त े अो कारकाः कम गु तषेां िवशषेतः ॥ १॥ककटोदय गते यथोडुप ेोगाः कुजयमाक सरूयः ।कारका िनगिदताः पररं लग सकलोऽरागुः ॥ २॥

Page 32: brihajjAtakam.pdf

30 ॥ वराहिमहीर बहृातक ॥

िऽकोणोगो हतेरुों यिद चम गः ।सुत त्णु सः कारकािप स तृः ॥ ३॥शभुं वगमे ज विेश ान े च सद ्गहृे ।अशूषे ु च केषे ुकारका महषे ु च ॥ ४॥मे वयसः सखु ूदाः केा गु ज लपाः ।पृोभयकोदयऋगाे अः ूथमषे ु पाकदाः ॥ ५॥िदन करिधरौ ूवषे काले गु भगृजुौ भवन मयातौ ।रिव सतु शिशनौ िविनग मौ शिश तनयः फलदुसव कालम ॥् ६॥

ऽयोिवशंोऽायःअिन

लात प्ऽु कलऽ भेशभु पित ूा ेअथ वालोिकतेचाद ्वा यिद सद ्अििह तयोयोऽथा सवः ।पाथोनोदयग े रवौ रिव सतुो मीन ितो दारहा पऽु ान गत पऽु मरणंपऽुोऽवनये ित ॥ १॥उम महःै िसत चतरुॐ सिंतमै िते भगृ ु तनय े अथ वा उमयोः ।सौ महरैसिहत सिंनरीित े जाया वधो दहन िनपात पाशजः ॥ २॥लाद ्यािर गतयोः शिश ितमरँोः पा सहकै नयन वदि ज।नूयोन वम पम संयोवा शबुाकयोिव कलदारम उ्शि जातम ॥् ३॥कोणोदय े भगृ ु तनय े अ चब सौ वा पितय िद न सतुऋम इ्युम ्।पाप महै य मद लरािश संःै ीण े शिशसतु कलऽ जधीे॥ ४॥अिसत कुजयोव ग अे िसते तदविेत े परयवुितगौ चते स्े िया सहप ुंलः ।भगृजु शिशनोरे अभाय नरो िवसतुोऽिप वा पिरणत तनू नृ ोौ शभुःैूमदा पती ॥ ५॥वशं ेा ख मद सखुगैदैे पापःै िशी शंे शिश सतुयतु े केसंािक े ।दाां जातो िदित सतु गरुौ िरःफग े सौर भाग े नीचोऽक ोम दन गतयोयोःसयू जने ॥ ६॥

Page 33: brihajjAtakam.pdf

॥ वराहिमहीर बहृातक ॥ 31

पापालोिकतयोः िसताविनजयोरयोवा क ् चे ककट विृकाशंकगते पापयै ुत े गुक ् ।ि ऽी िरःफधनयोरशभुयोोदये अे रवौ चे ख ेअविनजेअगेचिवकलो यकजो विेशगः ॥ ७॥अः शिशशभुयोमृ गग े पते ास य िहक िवििध गु भाजः ।शोषी परर गहृाशं गयोरवीोः ऽे े अथ वा यगुपद ् एकगयोः कृशो वा ॥८॥चेे अि म झष किक मगृाज भाग े कुी स मिधरे तदविेत े वा ।यातिैकोणम अ्िल किक वषृमैृ ग े च कुी च पाप सिहतरैवलोिकतवैा ॥ ९॥िनधनािर धन य ितारिव चारयमा यथा तथा ।बलवद ्महदोष कारणमै नजुानां जनयनऽेताम ॥् १०॥नवमाय ततृीयधी यतुा न च सौरैशभुा िनरीिताः ।िनयमावणोपघातदारद वकृै करा समे ॥ ११॥उदयडुुप े सरुागे स िपशाचोऽशभुयोिकोणयोः ।स उपव मडले रवावदुये नयनापविज तः ॥ १२॥संृः पवनने मगयतु े नू े िवले गरुौ स उादोऽविनजे िते अभवन े जीवे िवलािौते ।तत ्सयू सतुोदय े अविन सतु े धमा जनूग े जातो वास सहॐरिँम तनयेीण े ये शीतगौ ॥ १३॥राँयशंपो कर शीत करामरेनैचािधपाशं गतरैिर भागगवैा ।एोऽ म बिभः बमशः ूसतूा येाः रुपुगम बय गभ दासआः॥ १४॥िवकृतदशनः पापै े वषृाज हयोदय े खलितरशभु ऽे े ले हय े वषृ भ े अिप वा।नवम सतुग ेपापै े रवावढेणो िदन कर सतु ेनकै ािधः कुज े िवकलः पमुान ्॥ १५॥य सतुधनधमगरैसौभै वन स मान िनबनं िवकम ।्भजु गिन गड पाशभदृ ्काणबै लवद ्असौ िनरीितै तत ॥् १६॥पुष वचनोऽपारात ः यी च िनशा पतौ सरिव तनयेवबालोकं गत ेपिरवषेग े।

Page 34: brihajjAtakam.pdf

32 ॥ वराहिमहीर बहृातक ॥

रिव यम कुजःै सौानै भः लम ्आिौतभैृ तक मनजुः पवूिवै राधमममाः ॥ १७॥

चतिुवशोऽायःीजातक

यद ्यत फ्लं नर भवे मम अ्नानां तत त्दते प्ितष ु वा सकलं िवधयेम ।्तासां त ु भतृ मरणं िनधन े वपु ु लेगं सभुगतामये पित ॥ १॥युमषे ुल शिशनोः ूकृित िता ी सील भषूणयतुा शभुयो ।ओजयो मनजुािढत शीलयुा पापा च पापयतुिेतयोग ुणोना ॥ २॥काइवा ोजतीहदां साी स माया कुचिरऽयुा ।भूाजऋे बमशोऽंशकेष ु वबािक जीवेज भाग वानम ॥् ३॥ा पनुभू ः स गणुा कलाा ाता गणुैासरु पिूजतऋे ।ात क्ापटी ीब समा सती च बौध े गणुाा ूिवकीण कामा ॥ ४॥ा पित घाितनी ब गणुा िशिसाी भे ।ुाचारा कुलटाक भ े नपृ वधःू प ुंिेतागगा ।जवैनेकैगणुारितगणुा िवानयुा सती ।दासी नीचरतािक भ े पित रताा ूजा ाशंकैः ॥ ५॥शिश ल समायैुः फलं िऽशंाशंकैिरदम ।्बलाबल िवकने तयों िविचयते ॥् ६॥क ् संाविसत िसतौ परराशं े शौबे वा यिद घटरािश सवोऽंशः ।ीिभः ी मदन िवषानल ूदीं सशंािं नयित नराकृित ितािभः ॥ ७॥शूे कापुषो बले अ भवन े सौ महावीित े ीवोऽे बधु मयोरगहृे िनं ूवासाितः ।उृारिवणा कुजने िवधवा वाेअरािश ितेकाइवाशभु वीित ेअकतनये नू े जरां गित ॥ ८॥आयेिैव धवारािश सिहतिैम ौःै पनुभू भ वते बू्रे हीन बले अगे पितनासौिेते ूोिता ।अोाशंगयोः िसताविनजयोर ूसाना नू े वा यिद शीतरिँम स-िहतौ भत ुदानुया ॥ ९॥सौरारऋे लगे से शबेु मऽा सा बकी पाप े ।कौज े अाशं े सौिरणा ािध योिना ौोणी वभा सद ्महाशं े ॥ १०॥

Page 35: brihajjAtakam.pdf

॥ वराहिमहीर बहृातक ॥ 33

वृो मखू ः सयू जऋे अशंके वा ी लोलः ात ब्ोधनावनये े ।शौबे काोऽतीव सौभाययुो िवान भ्ता नपैणु बौध े ॥ ११॥मदन वश गतो मृ चाे िऽ दश गरुौ गणुवान ि्जतिेय ।अितमृ रित कम कृ सौय भवित गहृे अमय िते अशंके वा ॥ १२॥ईा िता सखु परा शिश शबु ले ेोः कलास ु िनपणुा सिुखता गणुाा।शबु योु िचरा सभुगा कलाा िऽनके वस ु सौ गणुा शभुषे ु ॥१३॥बूरे अमे िवधवता िनधनेरोऽंशे य ितो वयिस त समे ूिदा ।सत ्थ गषे ु मरणं यम ए्व ताः कािलगो हिरष ु चा सतुम इ्ौ॥ १४॥सौरे म बले बलेनरिहतःै शीताशं ु शबेुजःै शषेवैय समितःै पिषणीयोजराँयुमः ।जीवार ुिज दैवषे ु बिलष ु ूाग ्लराशौ समे िवाता भिुव नकै शािनपणुा ी ॄ वािदिप ॥ १५॥पाप े अे नवम गत मह तुां ूोां यवुितपैसशंयने ।उाहे वरण िवधौ ूदान काले िचायाम अ्िप सकलं िवधयेम ए्तत ॥् १६॥

पिवशंोऽायःनयैा िणक

मृमुृ ु गहृेणने बिलिभात ु कोपोवत स्यंु भ गाऽजो ब भवोवीया ितभैू िरिभः ।अायधुजो रामय कृतटृ ्तु कृ्तामे सयूा िैन धन े चरािदष ु परा ूदशेिेित ॥ १॥शलैामािभहत सयू कुजयोमृ ःु ख बुयोः कूप े म शशा भिूमतनयबै कम ितःै ।कायां जनाद ् िधमो करयोः पाप महैयोः ातां यभुयोदय े अकशिशनौ तोय े तदा मितः ॥ २॥मे ककटग े जलोदर कृतो मृमुृ गाे मगृ े शाि ूभवः शिशशभुयोम -े कुज ऋे िते ।कायां िधरो शोष जिनतत ्िते शीतगौ सौरऋे यिद तद ् एविहमगौ रि पातःै कृतः ॥ ३॥

Page 36: brihajjAtakam.pdf

34 ॥ वराहिमहीर बहृातक ॥

बाद ् धी नवमयोरशभुयोः सौ महाद ् योिाणै स पाश सप िनगडिैँछि ितबै तः ।कायाम ्अशभुािते अमयगे चे िसत े मषेग े सयू ल गते च िविमरणं ी हतेकंु मिरे ॥ ४॥शलूोि तनःु सखु े अविन सतु े सयू अिप वा ख े यमे स ूीण िहमाशंिुभयगुपत प्ापिैकोणागःै ।बुे चरवौ िवयविनजे ीणे सवंीित े कानेािभहतः ूयाित मरणंसयूा जनेिेत े ॥ ५॥रादा िहबकैुलगडुाहताः ूीण चिधरािक िदनशेयैुः ।तरैवे कम नवमोदय पऽु संधैू माि बन शरीर िनकुनाः ॥ ६॥बकमसिहतःै कुज सयू मिैन या णम आ्यधु िशिख िित पाल कोपात ्।सौरे भिूम तनयःै सखुादैयः त कृिम कृत शरीर घातः ॥ ७॥खे अक अविनजे रसातल गते यान ूपातद ् वधो योीडनजः कुज ेअमयगे सौरेनाुमे ।िवण म्े िधरािक शीत िकरणजैू काज सौरऋगयैा त े वा गिलते सयू िध-रैमा बायान ॥् ८॥वीया ित वब वीिते ीणेौ िनधन िते अकज े ।गुोवरोग पीडया मृःु ात कृ्िम शदाहजः ॥ ९॥अे रवौ सिधरे िनधन े अक पऽु े ीण े रसातल गते िहमगौ खगाः ।लाजाम तपःिन भौम म चै ुशलै िशखराशिन कु पातःै ॥१०॥ािवशंः किथतुकारणं िेाणो िनधन सिूरिभः ।तािधपितभ वोऽिप वा िनया णं गणुःै ूयित ॥ ११॥होरा नवाशंकपयु स मान भमूौ योगेणािदिभरतः पिरकम ए्तत ।्मोहु मृ ु समये अनिुदताशं तुः शेिेत े ि गिुणतिगणुः शभुै ॥१२॥दहन जल िविमौभै सेद शोषिैन धन भवन संैा ल वगिव डः ।इित शव पिरणामिनीयो यथोः पथृिुव रिचत शााद ् गनकूािद िच-म ॥् १३॥गुडु पित शबुौ सयू भौमौ यम ौ िवबधु िपतृ ितरो नारकीयां कुय ुः ।

Page 37: brihajjAtakam.pdf

॥ वराहिमहीर बहृातक ॥ 35

िदन कर शिश वीया िधितात ्शं नाथात ्ू वर सम िनकृाु ॑साद ्अनकेू॥ १४॥गितरिप िरप ु र शंपोऽितो वा गुरथिरप ु के ििगः ोसंः ।उदयित भवन े अे सौ भाग े च मोो भवित यिद बलेन ूोिताऽशषेाः ॥ १५॥

षिशंोऽायःनजातक

आधान जापिरबोध काले सृतो ज वददे ् िवलात ।्पवूा पराध भवन िवाद ्भानावदुग द्िणगे ूसिूतम ॥् १॥ल िऽकोणषे ु गुि भागिैव क वषा िण वयोऽनमुानात ।्मीोऽक ले किथता ुशषेरैायनता वतृरुक चारात ॥् २॥चु जीवाः पिरवत नीयाः शबुार मरैयन े िवलोमे ।िेाण भाग े ूथमे त ु पवू मासोऽनपुाता ितिथिव कः ॥ ३॥अऽािप होरा पटवो िजेाः सयूाश तुां ितिथम उ्िशि ।रािऽ ु सषे ु िवलोम ज भागै वलेाः बमशो िवकाः ॥ ४॥के िचशाािुषतान न्वाशंा सं कथयि मासम ।्ल िऽकोणोम वीय यंु सोते अाल भनािदिभवा ॥ ५॥यावान ग्तः शीत करो िवलााद ्वदते त्ावित जरािशः ।मीनोदय े मीनयगुं ूिदं भाताकारतै िचम ॥् ६॥होरा नवाशं ूितमं िवलं लाद ् रिवया वित च काणे ।ताद ्वदते त्ावित वा िवलं ूःु ूसतूािवित शाम आ्ह ॥ ७॥जािदशले ्लगे वीय ग े वा छायालु के हत े अविशम ।्आसीन सुोित ितताभं जाया सखुाोदयगं ूिदम ॥् ८॥गो िसहंौ िजतमुामौ िबय तलेु का मगृौ च बमात ्सवंय दशका सिवषयःै शषेाः सा गणुाः ।जीवाराुिज दैवाः ूथमवषेा महाः सौवद ् राशीन ं िनयतो िविधम ह-यतुःै काया च तग णा ॥ ९॥साहतं िऽ घन भािजत शषेम ऋ्ं दाथ वा नव िवशो न वाथ वाात ।्एवं कलऽ सहजाज शऽ ु भेः ूवु ददे ्उदयरािश वशने तषेाम ॥् १०॥

Page 38: brihajjAtakam.pdf

36 ॥ वराहिमहीर बहृातक ॥

वष ऋत ु मास ितथयो ु िनशं डूूिन वलेोदय े ऋ नव भाग िवकनाः ःु।भयूो दशािद गिुणताः िवक भा वषा दयो नवकदान िवशोधनााम ॥्११॥िवयेादशकेाऋत ु मासाथवै च ।अकेिप मासाद ्अधा िथय तथा तृाः ॥ १२॥िदवारािऽ ूसिूतं च नऽानयनं तथा ।सकिप वगष ु िनम ए्वोपलयते ॥् १३॥वलेाम अ्थ िवलं च होराम अ्शंकम ए्व च ।पकेष ु िवजानीयान न् जातक िसये ॥ १४॥संार नाम माऽाि गणुा छायालुःै समायुाः ।शषें िऽ नवक भान न्ऽं तिनः्आिद ॥ १५॥ि िऽ चतदु शदश ितिथ स िऽ गणुा नवा चेााः ।पदशािङ् मखुािता भधिनािद ॥ १६॥इित न जातकम इ्दं ब ूकारं मया िविनिदम ।्माम अ्तः सिःै परीयाद ्यथा भवित ॥ १७॥

सिवशंोऽायःिेाण प

कां िसत व विेतः कृः शेवािभरितमु ।्रौिः परश ुं समुतं धे र िवलोचनः पमुान ॥् १॥रम अ्रा भषूण भ िचा कुाकृितवा िज मखुी तषृाता ।एकेन पादने च मषे मे िेाणपं यवनोपिदम ॥् २॥बूरः कलाः किपलः िबयाथ भ ोतोऽु तदड हः ।रािन वािण िबभित चडो मषे े ततृीयः किथति भागः ॥ ३॥कुित न कचा घटदहेादध पटा तिृषताशन िचा ।आभरणािभवाित नारी पम इ्दं वषृ भ े ूथम ॥ ४॥ऽेधा गहृधने ु कलाो लाले स शकटे कुशल ।म उ्हित गो पित तुं तु प्रोऽज वदनो मल वासा ॥ ५॥िप सम कायः पाडुरदंः शरभ समािः िपल मिूत ः ।

Page 39: brihajjAtakam.pdf

॥ वराहिमहीर बहृातक ॥ 37

अिव मगृ लोभ ाकुल िचो वषृभ वन ूा गतोऽयम ॥् ६॥सूाौयं समिभवाित कम नारी पािताभरण काय कृतादरा च ।हीन ूजोित भजुऋत ु मती िऽ भागम आ्ं ततृीय भवन वदि ताः॥ ७॥उान संः कवची धनुाञ ्रोऽधारी गडानाना ।बीडाजालरणाथ िचां करोित मे िमथनुराशःे ॥ ८॥भिूषतो वणवद ्ब रो ब तणू कवचः सधनुः ।नृ वािदत कलास ु च िवान क्ा कृन ि्मथनुराँयवसान े ॥ ९॥पऽ मलू फल भदृ ् िप कायः कानन े मलयगः शरभािः ।बोड तु वदनो हय कठः कक टे ूथमपम उ्शि ॥ १०॥पािच ता मधू िन भोिग युा ी कक शारय गता िवरौित ।शाखां पलाश समािौता च मे िता ककटकराशःे ॥ ११॥भाया भरणाथ म अ्ण वं नौो गित सप विेतः ।हमैै यतुो िवभषूणिैिपटाा गत कक टे ॥ १२॥शालेपिर गीृ जकुौ ा नर मिलनाराितः ।रौित मातृ िपिपयिजतः िसहंपम इ्दम आ्म उ्ते ॥ १३॥हयाकृितः पाडुर मा शखेरो िबभित कृािजन कलं नरः ।रासदः िसहंवेा काम ुको नताम नासो मगृराज ममः ॥ १४॥ऋाननो वानर तु चेो िबभित दडं फलम आ्िमषं च ।कूच मनुः कुिटलै केशमैृ गेरा गति भागः ॥ १५॥पु ूपणून घटेन का मल ूिदधार सवंतृाी ।वाथ सयंोगम अ्भीमाना गरुोः कुलं वाित काकाः ॥ १६॥पुषः ूगहृीत लेखिनः ँयामो व िशरा ायय कृत ।्िवपलंु च िबभित काम ुकं रोम ा तनु ममः ॥ १७॥गौरी सधुौतामकूल गुा समिुता कु कटहा ।दवेालयं ी ूयता ूवृा वदि का गति भागः ॥ १८॥वीरापण गतः पुषलुावान उ्ान मान कुशलः ूितमान हः ।भाडं िविचयित त च मूम ए्तद ् पं वदि यवनाः ूथमं तलुायाः॥ १९॥कलशं पिरगृ िविनितत ुं समभीित गीृ मखुः पुषः ।

Page 40: brihajjAtakam.pdf

38 ॥ वराहिमहीर बहृातक ॥

िुधतिृषत कलऽ सतुान म्नसिेत तलुाधर म गतः ॥ २०॥िवभीषयिंित र िचिऽतो वन े मगृान क्ान तणू वम भतृ ।्फलािमषं वानरपभनृ न्रलुा वसान े यवनैदातः ॥ २१॥विैव हीनाभरणै नारी महा समिुात स्मपुिैत कूलम ।्ान तुा सप िनब पादा मनोरमा विृकरािश पवू ः ॥ २२॥ान सखुािभवाित नारी भऋत ु कृत े भजुगावतृदहेा ।कप कु स मान शरीरा विृक ममपम उ्शि ॥ २३॥पथृलु िचिपट कूम तु वबः मगृ वराह सगृाल भीषकारी ।अवित च मलयाकर ूदशें मगृ पितर गत विृक ॥ २४॥मनु वबोऽ स मान कायो धनिुव गृायतम आ्ौमः ।बतपूयोािन तपिनरराो धनषुि भागः ॥ २५॥मनोरमा चक हमे वणा भिासन े ितित मपा ।समिुरािन िवघयी म िऽ भागो धनषुः ूिदः ॥ २६॥कूच नरो हाटक चकाभो वरासन े दडधरो िनषणः ।कौशयेकाुहते अिजनं च ततृीयपं नवमराशःे ॥ २७॥रोम िचतो मकरोपमदंः सकूरकायस मान शरीरः ।योक जालक बनधारी रौि मखुो मकर ूथमु॥ २८॥कलािभादलायताी ँयामा िविचऽािण च माग माणा ।िवभषूणालत लोह कणा योषा ूिदा मकर मे ॥ २९॥िकरोपम तनःु स कलणू चाप कवचःै समितः ।कुम उ्हित र िचिऽतं गं मकररािश पिमः ॥ ३०॥ रथोता)हे म जल भोजनागम ाकुली कृत मनाः स कलः ।कोश कार वसनोऽिजनाितो गीृ तु वदनो घटािदगः ॥ ३१॥दध े शकटे स शाले लोहााहरत े अना वन े ।मिलनने पटेन संढता भाडमैू ि गतै ममः ॥ ३२॥ँयामः सरोम ौवणः िकरीटी क ् पऽ िनया स फलिैब भित ।भाडािन लोह ितिमिौतािन सारय गतो घट ॥ ३३॥ॐगु भ्ाड मुामिण श िमॐैा ि हः स िवभषूण ।भाया िवभषूाथ म अ्पां िनधान ं नावा वािद गतो झष ॥ ३४॥अिुतज पताकम उ्पिैत पोतं कूलं ूयाित जलधःे पिरवारयुा ।

Page 41: brihajjAtakam.pdf

॥ वराहिमहीर बहृातक ॥ 39

वणन चक मखुी ूमदा िऽ भागो मीन चषै किथतो मिुनिभितीयः ॥३५॥ॅािके सप िनविेताा विैव हीनः पुषटाम ।्चौरानल ाकुिलताराा िवबोशते अोपगतो झष ॥ ३६॥

अािवशंोऽायःउपसहंार

रािश ूभदेो महयोिन भदेो िवयोिन जाथ िनषके कालः ।जाथ सो मरणं तथायदु शा िवपाकोऽक वग सः ॥ १॥कमा जीवो राजयोगाः खयोगााा योगाद ् िवमहाा योगाः ।ूोजाथो रािश शीलािन िढभा वाद ्आौयोऽथ ूकीण ः ॥ २॥नेा योगा जातकं कािमनीनां िनया णं ान न्े जकाणः ।अायानां िवशंितः प युा जतेद ्यािऽकं चािभधाे ॥ ३॥ूाििथभ िदवसः ण चो िवलं थ ल भदेः ।शिुम हाणाम अ्थ चाप वादो िविमौकां तन ु वपेन ं च ॥ ४॥अतः परं गुक पजूनंात ्ं ततः ान िविधः ूिदः ।यो महाणाम अ्थ िनग म बमा िदः शकुनोपदशेः ॥ ५॥िववाह कालः करणं महाणां ूों पथृक ् तिपलुाथ शाखा ।िैिभितष सहोऽयं मया कृतो दवै िवदां िहताय ॥ ६॥पथृ ु िवरिचतम अ्ःै शाम ए्तत स्मं तदन ुलघ ुमयदें तत ्ू दशेाथ म ए्व।कृतम इ्ह िह समथ धी िवषाणामे ममयिद हयद ्उं सज ज्नःै तां तत ्॥ ७॥मया ूचरतोऽ िवनाशम ए्ित केात ब् िौत मखुािधगम बमणे ।यद ् वा मया कुकृतम अ्म इ्हाकृतं वा काय तदऽ िवषा पिररागम ॥्८॥आिददास तनयदवा बोधः कािपके सिवतृ ल वर ूसादः ।आविको मिुन मतावलो सग ्घोरां वराहिमिहरो िचरां चकार ॥९॥िदन कर मिुन गु चरण ूिणपात कृत ूसाद मितनदेम ।्शाम उ्पसहृीतं नमोऽु पवू ूनतेृः ॥ १०॥

Page 42: brihajjAtakam.pdf

40 ॥ वराहिमहीर बहृातक ॥

Encoded by Mizue Sugita December12, 1994Avilable at ftp://ccftp.kyoto-su.ac.jp/pub/doc/sanskrit/jyotisa/bj.jytConverted to Itrans for Devanagari display by Radu [email protected] table of Contents adhyAya and verse numbers01. rAzi prabheda 2002. graha.bheda 2103. viyoni janma 804. niSeka 2205. janma vidhi 2606. ariSTa 1207. AyurdAya 1408. dazA antardazA 2309. aSTakavarga 810. karma AjIva 411. rAja yoga 2012. nAbhasa yoga 1913. candra yoga 914. dvi graha yoga 515. pravrajyA yoga 416. nakSatra phala 1417. candra rAzi zIla 1318. rAzi zIla 2019. duSTi phala 920. bhAva 1121. Azraya yoga 1022. prakIrNaka 623. aniSTa 1724. strI jAtaka 1625. nairyANika 1526. naSTa jAtaka 1727. dreSkANa sva rUpa 3628. upasaMhAra 10

Page 43: brihajjAtakam.pdf

॥ वराहिमहीर बहृातक ॥ 41

This text is prepared by volunteers and is to be used for personal study andresearch. The file is not to be copied or reposted for promotion of anywebsite or individuals or for commercial purpose without permission.

Please help to maintain respect for volunteer spirit.

.. bRihajjAtaka by varAhamihIra ..was typeset on April 10, 2015

Please send corrections to [email protected]