BQ KHOA HOC vA CONG NGH~ - talawas tạp chí · QuOc hQi vrn vi~ phong d16ng tham nhung.Nguyen Si Dung Quoc hc}i co mc}t vi trl d~c bi~t quan trQng trong cuc}c dau tranh phong chong

BQ KHOA HOC vA CONG NGH~

QuOc hQi vrn vi~ phong d16ng tham nhung.Nguyen Si Dung

Quoc hc}i co mc}t vi trl d~c bi~t quan trQng trong cuc}c dau tranhphong chong tham nhung. Va dU'o.i day la mc}t vai Iy do cO' ban.

T fUac h8t, Qu.6c hQi la CCY quan d~i di~ncho clan. M6i quan h~ ch~t che va S\ltu<mg tic gifra cac vi d~i bieu Qu6c hQi

vm cu tri se lam cho ti~ng noi va y nguy~n cuangum clan v~ vi~c dAu tranh ch6ng tham nht1ngduQ"c yang len m~nh me t~i di~n din cua Qu6chQi. S\l buc xuc cua ngum clan nhiJ v~y se trathanh S\l th6i thuc hanh dQng cho ca h~ th6ng.Ben c~nh do, tinh thAn tich C\lC cua cac vi d~ibieu Qu6c hQi ct1ng se cling c6 long tin cuanguiJi clan vao quy~t tam ch6ng tham nht1ngcua Nha nuac. Long tin la CCY sa kh6ng thethi~u de ngum clan tham gia tich C\lC h<m vaocuQc dAu tranh ch6ng tham nht1ng. Ma day l~ila ti~n d~ quan trQng nhAt de dAu tranh ch6ngtham nht1ng thiing lqi.

Hai la, vm vai tro la cac nha l~p phap, cacvi d~i bieu Qu6c hQi co the xac l~p mQt khu6nkh6 phap lu~t v~ phong ch6ng tham nht1ng dum~ cho ca h~ th6ng cling vao cuQc. Di~u nayv~ CCY ban da: duQ"C cac vi d~i bieu Qu6c hQinuac ta hoan thanh. vAn d~ con l~i chi la vi~c

bao dam thgc thi nhfmg quy dinh cua phap l~ttrong cuQc s6ng. Ngoai fa, trong qua trinh l~pphap va quy~t diM chinh sach, di~u quan trQngla khong t~o ra cac ke hiJ d~ nhfmg ke thamnhUng co th~ IQ'i d\lllg. Cac vi d~i bi~u Qu6chQi co th~ bao dam d~ cac ke hiJ do khong bi b6qua. Khong co ca hQi d~ tham nhUng thi khongth~ tham nhUng. Chftt lugng cua chinh sach,phap lu~t xct tit goc dQ phong ch6ng thamnhung la y~u t6 tien quy~t d~ phong ch6ngtham nhUng. Ho~t dQng l~p phap cua Qu6c hQicon la mQt kenh thong tin hi~u qua bao dam sgminh b~ch cua chinh sach va phap lu~t.

Cu6i cung, ho~t dQng giam sat cua Qu6chQi la rftt quan trQng trong vi~c phong ch6ngtham nhUng. Thong qua vi~c xem xct cac baocao, vi~c chftt viin ~i cac ky hQp, Qu6c hQi baodam sg cong khai minh b~ch cua chinh sach,phap lu~t va vi~c thgc thi chinh s1lch, phap lu~t.Qu6c hQi. con bao dam trach nhi~m giai trinhcua cac quan chuc va bao dam sg v~ hanh CUach~ dQ trach nhi~m chinh tri (thong qua vi~c

b6 phi~u tin nhi~m). Nhfmg;-;: ~ I qua,n chuc d~ xay ra qua

~~~:>~~~~~ (~) ) ~ ~ nhieu tham nhUng thi kho'\,~. 'I long co,duQ'c sg tin nhi~m~.

,- cua Quoc hQi.

Tuy nhien, d~ ch6ng.,

I I duQ'c t~am n~ung thi cac! d~i bieu Quoc hQi, cling, nhu dQi ngfi cong chuc cUa

Qu6c hQi phai co duQ'c n~ntang d~o duc cAn thi~t. Dola sg cong tam, liem chinh,khach quan, trung thgc vatinh thAn trach nhi~m. D

>~~s6 20. NGAY 20.10.2009 www.tiasang.com.vn 3

: ,DIEN BAN

Ph6 r'oog Ben ~p ph!) trach:HoANG THU HA

Quoc h9i viii vi~c phong chong tham nhungNGUYEN si DUNG Tr.3BAN BIEN TAP

Van ThanhPh~m Tran Le -Le Thiel Guong

Ph~m Gon -T~ Le Hoang Hc;tp tat khoa hQc DO Qu6c ANHTr.12

VOl su GONG TAc CUA:.Hffing T.L¥ .Ph~m DIJj Hien.Olling A .NglJjen Van T I"!Jlg

.Le Dang Doonh. NglJjen T nIlg.NglJjen Ng<:x: .Ho NgQC ~.Tl1tlg Lai .Ha HIjj Khooi

.Phan O1nh Di~u .PhQm DIJj Nghia.Van Nhu Cl1tlg .NglJjen ThUG Hai.NglJjen Sf DOng. Tran O1nh Thien.NglJjen DCt Thanh. HliJnh The [)j

.va Thanh T ~ Anh .Ph~m DuG Chfnh.T ran N(j!:c Vl1tlg .NglJjen NgpG Chau

.Dao 1ien Khoa .NglJjen XtBn Hffii.C~ T ~ ThCJlh .Ly Lan .NglJjen OLfin

.NglJjen TheHffing Linh. Phan cam Thl()'ng.Ho Tu Bao (Nha). NglJjen Van T illn (Uc).Thai Kim Lan (DUG) .Van Ng(X; (Phap)

KHOA HQC. PHATTRIEN

Chien luQ'c phat trien KH&CN: Kinh nghi~mquocteva nhung gQ'i suychoVi~t NamNGUYEN M~NH QUAN Tr.20

Giii Nobel V~t Iy 2009CC bien dich Tr.23

Giai Nobel Y hQc 2009Tr.26

BAN TR! SI,J

NgQc Lan (tnilng ban) Giai Nobel Hoa h9c 2009: Nghien cuu cau trucva chuc nang cua ribosome Tr.2lPh~ trach Quang cao:

NSNA van ThQ

Giai Nobel Kinh te 2009 Tr.28TbAS~N:

70 Tran Hling EJ~o, Qu~n Hom Kiem, Ha NQi,Tel: (04) 3.9426375 Fax: 3.9426376.

Email: tiasang@ [email protected]

Website: www.tiasang.com.vn

Vi sao Trung Quoc chua c6 giai Nobel?HUY gtJ(JNG Tr.29

Nikita Moissev -Nha toan hQ( vai nhUngvan de toan (aUTRAN g(Jc L!CH Tr.41

B(> PHAN LlENLAC PHiA NAM31 Han Thuyen, 0.1, TP .HCM,

Tel: (08) 3.8273803. Fax: (08) 3.8273803.

GIAo D\}CPHATHANHTAI:70 Tran HlJ'ng D~, Q~n Hoon Kiem, Ha ~i

Tel: 3.9426375 -Fax: 3.9426376Cling tv phat hanh TntiI'ng Ph3:

179 Ly Glfnh Thang, P7, 0.3, TP.HCM.Tel: 08.39351751 -3.9317109

Cat nha s'a:h lonlJ' Ha Nijiva TP.HCM

Mc)t so dieu nen va khongnen trong giang d~y toanNGUYEN TIEN DONG Tr.32

Giay~pxuatba1:304/ Gp-BVHTT ngay 24.5.2001

In IQi: Nha in oWn E)(ji 2, TP.HCM.D~y-h9c-thi Toanb,c THPT phin banNGUYEN PHI HUNG Tr.34

4 T~~ www.tiasang.com.vn s6 20. NGAY 20.1 0.2009

MUCLUC..MOl TRUONG

Nhung con d~p Lan Thu'dng trenvung dQng da't Van Nam NGOTHEVINH Tr.36

Kien ngh! xet I~i sl! an toan cua nhung d~pnlidc Idn trong vung d!a than bat ont~i Tay Nam Trung QuocPHJ;\M PHAN LONG trich dich Tr.38

VAN HOA-NGHETHUAT

Herta Muller:Viet de chong I~i sl! lang quenPIERRE DESHUSSRS Tr.46

NhUng bai hQc bay danPH~M TRAN LE T r48

Tinh tr~ng pho tuC!ng Ph~t Ba Quan amnghin mat nghin tay chua But ThapPHAN CAMTHU'Q'NG Tr.51

Tre con noj LE THIET CU'O'NG Tr.50

Charles Alkan-nguai vu9't truac thai d~iTHUY HI.1O'NG Tr.55

www.tiasang.com.vn T~~ 55620. NGAV 20.1 0.2009

DI~N DAN

Bai viet nay trinh bay quan diem cua toi ve vaitro va vi tri cua xu hwang hQ'p tac trong nghienCll'U khoa hc;>c, nhin tu. goc dQ mQt nha kinh tehoc. Qua do rut ra mot so chinh sach can co deth.uc d~y hQ'p tac nghien Cll'U khoa hc;>c 60 cacnwac thu nh~p thap, nam 60 ngo~i vi cua trungtam khoa hc;>c tren the giai.

BA XU HUO'NG TRONG KHOA HOC HIEN DAI, " ..Trong vong mQt the kY vita qua, khoi 1uQ'llg tri

thuc khoa hQc cua con nguffi da: duqc m(y rQngVUQ1 b~c. N~u nhu cu6i th~ kY 19 con co nhfmgnha khoa hQc co tAm hieu bi~t bao trUm hAll h~ttri thuc trong mQi 11nh V\lC khoa hQc, thi d~n nay,ngay ca nhfmg nha khoa hQc 16i l~c nhAt trongnganh cUa minh cting kho co khli nang nllm tollnv~n ki~n thuc trong nganh, d<m gilin vi kh6i1uQ"llg ki~n thuc trong m6i nganh cting da: tr(Y nenqua 1Cm. Trong khi do, vi~c nghien Clru khoa hQc1uon doi h6i phlii co hieu bi~t sau sllc trongnganh. Di~u nay dftn d~n vi~c it co nhfmg nhakhoa hQc du tAm tri thuc de tI.r nghien Clru baotrUm nhi~u nganh khoa hQc khac Mall. Khuonmftu "bac hQc" ti1 Ga1i1eo Ga1i1ei, Isaac Newton,Leonhard Euler, Marie Curie, co Ie da: k~t thucvai John yon Neumann, nha toan hQc n6i b~ttrong th~ kY 20 vOi cac cong trinh tolin, tin hQC vakinh t~ hQC. Xu huCmg tAt y~u trong nghien Clrukhoa hQc 1a cac nha khoa hQc tr(Y thanh "chuyengia" trong mQt 1.nh V\lC C\l the, chu khong contheo khuon mftu "bac hQc" nhu th~ kY 19 nfta.

Song song vOi xu huCmg chuyen mOll hoa cuaca nhan, phlii ke d~n xu huCmg nghien Clru xuyennganh khoa hQc. Theo thffi gian, m6i nganh khoahQc chin dAn, nen vi~c phat hi~n them nhfmg dQtpha mOi theo mQt phu<mg huCmg co truac tr(Y nenkho khan h<m. Trong khi do, vftn con nhfmg cahQi kham pha va nghien Clru d\la theo vi~c trQn1ftn cac phu<m~ huCmg khac Mall. Theo x;UhuCmg nay, nhieu nganh khoa hQc mOi da: xuathi~n ti1 vi~c k~t hQ'P gifta cac nganh khoa hQctruy~n th6ng. Vi d\l v~ hi~n tuQ'llg nay bao g6m15' sinh hQc 1a S\l k~t hQ'P gifta v~t 15' va sinh hQc,

nganh nghien cim mo hinh kinh t~ cua cac th\lcth~ may tinh (kinh te hQC va khoa hQc may tinh),nganh nghien cim v~ boa binh (khoa hQc chinhtri, khoa hQc quan S\l va kinh te hQC), khoa hQcnh~n thuc (tam ly hQC truy~n th6ng va sinh hQCv~ nao bQ). d muc dQ thAp ban, S\l ket hqp khongt~o ra mQt nganh khoa hQc mm, ma chi dimg l~ia muc v~ d\lllg phuang phap lu~ va nguyen tiiccua mQt nganh vao mQt nganh khac d~ t~o rabuac dQt pha. Co rAt nhi~u vi d\l v~ hi~n tugngnay; a day toi chi trich ra nhfmg vi d\l trong cacnganh khoa hQc kinh te -tai chinh. RAt nhi~u ketqua nghien cim trong kinli te hQc hi~n d~i xucltphat tit tri thuc toan hQc (mg d\lllg, tit v~n tri1 hQcden'xac suAt th6n~ ke.,Phuang phap; lu~n v~t lyco anh huang nhieu den S\l phat trien cua khoahQc tai chinh va mo hinh tai chinh. Nhi~u nghiencim kinh te dQt pha cling co vay mugn tit xa hQihQc va tam ly hQC, va mm day la khoa hQc nh~thuc va khoa hQc v~ nao bQ d~ t~o ra mQt nhanhnghien cim mm co ten kinh te hQC nao bQ (neu-roeconomics).

Hai xu h}1(m~ k~ tren c~ nhi~u anh huangm~nh me den cau tr6c va to chuc nghien CUukhoa hQc tren toan the gim. Vi cac nha khoa hQctra nen chuyen sau theo nganh, hQ kho co th~ tgtiep c~n nhi~u nganh khac Mati. Trong khi do,suc hut cUa nghien cim xuyen nganh ngay cang1(m, vi nghien cim xuyen nganh co th~ tiep c~nnhfmg cau h6i mai bAng nhfmg phuan~ phap~m, C? hi~u qua, l~i khong vu(mg phai loi mOllrat nhieu nha khoa hQc da di qua. Ket qua la khoahQc hi~n d~i dang chuy~n v~ theo xu hu(mg thuba, do la xu hu(mg tang cu~g hqp tac nghiencim giua nhi~u nha khoa hQc.

12 T~~ www.tiasang.com.vn 5620. NGAV 20.1 0.2009

XU HtJ~G HaPTAc NGHI~N c(J'u.,Cac nganh khoa hQc khac nhau tiep c~n xu

hu{mg hgp tac nghien Clru trong nhfmg khungcanh khac nhau.

K~ ill khi khoa hQc hi~n d~i duQ'c dinh hinhv?i phuang phap lu~n nghien c~ khoa hQc choden tru6c the kY 20, nhfmg cQt moc dang nh6 cuakhoa hQc hAll hSt d~u la nghien Clru cua ca nhan.ill nhien, nhfmg ca nhan ki~t xuAt v~n d\la rAtnhi~u vao moi truCmg, khung canh va d~c bi~t latrao d6i khoa hQc v6i mQt m~ng lu6i d6ngnghi~. Tuy v~y, phuang phap t6 chuc nghien Clruca nhan v~n rAt khac bi~t so v6i cac nghien Clrud6ng tac gia.

Xu hu{mg hgp tac nghien Clru dAn dAn dongvai tro chu ySu ill dAu thS kY 20, bclt dAu la ill cacnghien Clru thi nghi~m. Yell CAll v~ chucin m\lCtrong thi nghi~m v~t 15', hoa hQC, va sau nay lasinh hQc, ngay mQt cao, d~n dSn nhu CAll nghienClru t~p th~, trong do nhi~u ca nhan la cac Dbakhoa hQc co ti1rn ca chu khong chi la ph\! vi~c.B,Q may n~hien Clru khoa h9c thi nghi~m ctlngdan duQ'c to chuc ch~t che, ket hgp n~hien c~ vadao t;;tO trong truCmg d~i hQc, dan den cac the h~Dba khoa hQc co quan h~ thAy tro, r6i quan h~d6ng nghi~p, d6ng tac gia v6i nhau trong cacnghien Clru t~p th~. M~g lu6i gifra cac nhanghien Clru nha do duQ'c kSt n6i vfmg chclc, du d~hgp tac nghien Clru, chu khong chi dimg l~i amuc trao d6i thao lu~. Cho dSn nay, kho co th~

tim dugc nhfmg nghien Clru n6i b~t b-iing thinghi~m ma chi co mQt mc gia dimg ten.

Nhfmg nganh nghien Clru mang tinh 1)' thuy~tcling dcln theo chan xu hu(mg hgp mc, cho du vdncon nhi~u ch6 tr6ng cho nghien Clru dQc l~p. Benc~nh do, S\l chuyen mOll hoa gifra thi nghi~m va1)' thuy~t d~n d~n vi~c hgp mc gifra cac nha khoahQc 1)' thuy~t va thi nghi~m tr<1 nen tilt quan trQng:Nganh nao cling ccln co 1)' thuy~t d~ dftn du<mg,s~p x~p t6 'chirc !hi nghi~m, va thi,nghi~m d~kie~ chimg, chi dftn mo hi~ 1)' ,thu':(et. Ron nfra,nhieu nganh khoa hQc von bat dftu <1 mirc 1)'thuy~t, dcln dAn tang them tinh th\lC nghi~m va thinghi~m, cling d~n d~n vi~c tang cU<mg hgp tacnghien Clru. Vi d\l co th~ k~ d~n cac nganh khoahQc xa hQi, di~n hinh la nganh kinh t~ hQc ma toise ban d~n chi ti~t sau.

LOI THE CUA HOP TAc KHOA HOCV~NQIDUNGKHOAHQC .

Nhu da noi a tren, xu huang hQ"P tac khoa hQctra nen tAt y~u, vi no giup nha khoa hQc mQt m~tv~n theo du6i duQ"c sv chuyen mOll hoa d~ co th~c~p nh~t v&i dinh cao nghien cUu trong nganhminh quan tam, m~t khac l~i co th~ san xuAtnghie~ C\ru theo ~fmg huan~ mm, d~n tArn caomm bang cach ket hQ"P vm dong nghi~p chuyengia trong nhfmg phan nganh khac. Lgi th~ chinhcua vi~c hQ"P tac la 19i th~ v~ cQng huang: m6i canhan mang l~i th~ m~nh chuyen mOll cua minh

www.tiasang.com.vn T~~ 13s6 20. NGAV 20.10.2009

NhG'ng nganh nghien Cll'Umang tinh Iy thuyet GOng dantheo chan xu hU'&ng hQ'p lac,cho du van con nhieu chotrong cho nghien Cll'U dQc lcilp.Ben c~nh do, Sl,J' chuyen manhoa giG'a thi nghi~m va Iythuyet dan den vi~c hQ'p lacgiG'a cac nha khoa hQc Iythuyet va thi nghi~m tra nenrat quan trQng.

i

cho nghien Clru chung. Do xu hu{mg chuyen mOllboa, sv k~t hQ'P nhi~u th~ m~nh chuyen mOll khacnhau lam cho nghien Clru chung cang de co trQnglugng hcm nhi~u so v6i nghien Clru dQc l~p. Ngaynay, di~u nay d~c bi~t dimg n~u d~ y d~n cac t~pchi hang dAu. Ly do la vi cac tac gia thuCmg phaic6 g~ng dua fa nhi~u k~t qua dang quan tam hcmd~ co th~ dang mQt bai bao tren t~p chi dAunganh, va vi th~ bai cang t~p trung du<}c nhi~uchuyen mOll, v&i sv dong gop cua chuyen gianhi~u nganh, thi cang co kha nang dang tren t~pchi hang dAu.

HQ'P tac khoa hQc con co nhfmg lqi th~ v~ nQidung khac. Ngoai sv cQng hu<'mg, hQ'P tac khoahQc giup ich cho vi~c phan chia cong vi~c, nhAtla trong cac nghien Clru phuc t~p ma khong phaithanh vien nao cting mong mu6n hay co kha nanglam t6t tAt ca cac nhi~m V\1. Gi6ng nhu sv chuyenmOll hoa trong san xuAt hang boa, nhiJ co th~ chianh6 mQt kh6i lugng l{m cong vi~c, nghien Clru sedu<}c ti~n hanh nhanh hcm va hi~u qua hcm. Drnhien, vi~c t6 chuc va th6ng nhdt cong vi~c gifracac thanh vien dong vai tro quan trQng a day.

La. TH( GIAN TI(P CUA HOP TAc KHOA HOC...Hgp tac khoa hC)c con giup ich dAy m~nh khoa

hC)c qua nhUng ca ch~ xa hQi chu khong chi mangtinh thuftn my khoa hC)c. Cac d6ng tac gia cUa mQtnghien c\ru co th~ co them nhUng nhan t6 quantrC)ng v~ quan h~ xa hQi d~ giup ich cho vi~c dAynhanh qua trinh cong b6 va duqc cong nh~n cuamQt nghien c\ru. Noi nom na, day la trinh dQ mar-keting khoa hC)c, mQt y~u t6 phi khoa hC)c songc\ing rAt quan trC)ng trong khoa hC)c. () day, toitrinh bay nhi~u hO'n v~ nhUng lqi th~ phi khoahC)c, khong phai vi nhUng lqi th~ nay quan trC)ng

h<mlqi th~ ve nQi dung khoa hQc trinh bay {y m\lCtren, ma vi nhfmg lqi th~ nay con it duqc nhicd~n va it hi~n nhien h<m so vm lqi th~ ve nQi dungkhoa hQc.

C\l th~ la trong nghien ciru khoa hQc, ngoaivi~c k~t qua nghien ciru phai Dimg va Mm, concAn phai Dang quan tam nfra. S\l Dang quan tamth~ hi~n trong S\l ti~p nh~n cua nganh khoa hQcd6i vm k~t qua mm. RAt nhieu k~t qua nghien Clruban dAti hoan toan khong duqc quan tam, d<mgian vi cQng d6ng khoa hQc khong fight cau hoinghien ciru do co gi d~c bi~t; nhung sau do, mQtkhida co mQt cQng d6ng chu y d~n k~t qua nay,thi anh hucrng cua no tr{Y nen vuQ"t trQi. Noi cachkhac, vong xoay "Nghien ciru -Cong b6 -Anhhucrng -Nghien Clru ti~p" co th~ keo dai rAt nhieunam, va muc dQ marketing khoa hQc la mQt trongnhfmg y~u t6 anh hucrng t&i thai gian cha dqingin hay dai. Nha ca ch~ va cAu trUc t6 chuc theotrung tam nghien ciru hay tfUang d~i hQC l(:m, vanha vao cong ngh~ truyen thong, vong xoay naykeo dai hang ch\lC nam trong th~ kY 19 (CharlesDarwin b6 cong nghien ciru hai ch\lc nam mmxuAt ban cu6n "On the origin of species", sau docling phai cha dqi lau mm duqc cong nh~n) ngaynay chi con mQt vai nam, mQt vai thang, th~m chila mQt vai tuAn trong nhfmg nganh khoa hQc congngh~ mui nhQn. Song ngay nay vfin con co nhieucong trinh nghien ciru khong duqc quan tam dimgmuc, va chi n6i trQi nhieu nam sau nha vao S\lgim thi~u cua mQt d6ng nghi~p khac co kha nangd~t vAn de t6t h<m.

Nhin chung, kha nang trinh bay d~ co th~ hApdfin va thuy~t ph\lc cQng d6ng nghien ciru trongnganh la mQt y~u t6 ban Ie trong tAt ca cac nganhxa hQi; no it quan trQng h<m trong khoa hQc t1:l

14 T~~ www.tiasang.com.vn 5620. NGAY 20.10.2009

DI~N DAN

Gac dong lac gia cua mQt nghien ClrU cothe co them nhu.ng nhan t6 quan trQng v~quan h~ xa hQi de giup fch cho vi~c daynhanh qua trinh Gong b6 va dU'Q'C Gongnh~n cua mQt nghien Clru.

cho cac nha khoa hQc tre, co y tut'mg va kha nangnghien Clru t6t, song ll,ii khong co <linh hu6'ng ra rangtrong bi~n menh mong cua nganh khoa hoc cua minh., .0 nhfrng truo-ng dl,ii hQ,c l6'n, mQt vai_tro guan trQng cuanh,rmg giao su hang dau la hu6'ng dan dong nghi~p tre .'tuoi cua minh theo nhfrng con duo-ng nghien Clru hi~uqua. NhiJ do, so vOi nghien Clru khoa hQc a nhfrng trungtam nh6, nhfrng truo-ng l6'n gi6ng nhu nha may tl;I dQng ..hoa so vOi xut'mg thu congo Nhfrng cO" sa nh6 cilng co '

th~ t\in d\lng di~u nay, n~u nhu hQ thuo-ng xuyen guicac nha khoa hQc tre cua minh di trao d6i vai nhfrngtrung tam l6'n h<m.

Thu hai, vi~c hQP tac nghien Clru lam cho cac nhakhoa hQc bi~t v~ kha nang th\lc S\l cua nhau, vi conhfrng trinh dQ nghien Clru khong th~ nao ghi chep vaobai bao khoa hQc du(}c. Vi~c nay cilng d(lc bi~t co ichcho cac nha khoa hQc tre va cac nha khoa hQc a nhfrngtrung tam nho. NhiJ cQng tac vai cac d6ng tac gia atrung tam l6'n h<m ma hQ co th~ kh~ng dinh kha nangcua minh, tir do gian ti~p lam cho cong trinh cua minhdu(}c chu y va d~ du(}c ch~p nh\in h<m.

T\lU chung, nhfrng y~u t6 mang tinh xa hQi trongnghien Clru khoa hQc tuy khong anh hut'mg d~n ch~tluqng va nQi dung cua m6i nghien Clru, song ll,ii co anhhUt'mg ml,inh len cO" ch~ hol,it dQng nghien Clru theo quytrinh vong quay "Nghien Clru -Cong b6 -.AM hut'mg-Nghien Clru tiep", tUc la anh hut'mg l6'n den S\l nghi~pnghien Clru cua tUng ca nhan, va cua tUng trung tamnghien Clru. Vi th~, hQP tac khoa hQc con co suc ml,inhgiup ich cho S\l phat tri~n khoa hQc theo kenh d~n gianti~p mang tinh xa,hQi nua.

nhien hay logic, song vftn la m<)t nhan t6thi~t y~u.

Vi~c hQ'P tac khoa hQc dong vai tro rAtl<'m trong qua trinh marketing nhftm vaoc<)ng d6ng nghien ctru trong nganh. ThiTnhAt, trong m<)t t~p the d6ng tac gia,thuCmg co nhfmg tac gia co trinh d<) trinhbay va uy tin cao; va hQ thuCmg dong vaitro cong b6 k~t qua a cac cu<)c h<)i thaohay seminar. Vi~c nay giup ich dl]ic bi~t

trong dan, dan den chinh sach hoan toan mat hi~u qua thuc day kinh

te va chi t~o ra I~m phat. Nghien cuu nay da thay doi bq m~t kinh te

h9C vi mo trong nhung nam 1970, lam phan dong nhung nha kinh

te virna chuyen tusuy nghikinh teh9cvimo da giai quyet gan xong

tat ca cac van de (trllaC Lucas, nh~n xet cua James Tobin la "Macro-

economics is finished"4) sang quan diem rang kinh te h9C vi mo phai

xay d~ng I~i tu dau va khong con gl vung chac nua ca (nh~n xet cua

Thomas Sargent sau d6 cung la "Macroeconomics is finished';s song

vai 9 nghia hoan toan khac). Dang IllU 9 la 9 tllong chinh cua Lucas,

rang nglloi dan c6 nhung ky v9ng rieng ve h~ thong kinh te, xuat

phat tu mqt nha kinh te h9C it ten tuoi han, John Muth. Muth c6 9

tllong dung va da cong bo nghien cuu cua mlnh 0 t~p chi hang dau

Econometrica, nhllng nghien cuu cua Muth khong dllgc quan tam

VI Muth khong chu tam vao vi~c thuyet ph~c dqc gia rang 9 tllong

cua mlnh c6 the c6 anh hllong rat m~nh, va VI the dang dllgc chu 9.

Chi den khi Lucas dem 9 tllong nay ra, dao sau them, va cong bo nhll

mqt loi chi trich len toan bq nganh kinh te h9C vi mo bay gio (ma

nglloi ta 99i la "Loi chi trich cua Lucas"), thl 9 tllong ve ky v9ng duy

19 mai tro thanh mqt chu de ban Ie trong nghien cuu kinh te vi mo.

X in nhacden mQtvf d~ trong

kinh te hQc hi~n d~i, phan

nao giong nhu truang hgpcuon "De revolutionibus" cuaCopernicus chi dugc th~c s~quan tam (va do d6 b! Nha thacam luu hanh) khi Galileotheoduoi va cong bo nghien cuud~a tren quan diem cua Nico-laus Copernicus. D6 la congtrlnh cua nha kinh te hQc vi moRobert Lucas Jr., chu nhan giaiNobel Kinh te. Robert Lucasdugc nhieu nguai nhac den

nhu nha kinh te hQc vi mo xuat sac nhat trong nlra sau the ky 20, vaong dugc nh~n giai Nobel tuong doi sam nhavao cong tnnh nghiencuu ve ky vQng duy Iy, trong d6 chfnh sach cua Nha nuac se anhhuang den ky vQng cua nguai dan, do d6 neu Nha nuac luon dungchfnh sach kfch cau kieu Keynes lien t~c thl se t~o phan ung xau

www.tiasang.com.vn ItC!o~ 15s6 20. NGAV 20.1 0.2009

DI~N DAN

Dieu ki~n quan trQng nhat thuc day hQ'p lac khoahQc len tam caD kh6ng phai la cO' sa vi;lt chat toitan hi~n d~i, kh6ng phai la thu nhi;lp caD va quynghien Cll'U doi daD cho nha khoa hQc, ma la sl,J'ti;lp trung dong nghi~p hang dau trong nganh.

tham gia vao qua trinh phan bi~n nghien Clru cuaminh va cua d6ng nghi~p. Tu nhfrng trao d6ikhong chi,nh t~uc nhu v~y" y ,tu<.'mg n~hi~n ClrumOi co the xuat hi~n. Vi the, rat kho bat dati hgptac, hay la ma rQng hgp tac them cac }fu(mgnghien Clru hi~u qua nSu cac d6ng mc gia khongdam baa trao d6i thuang xuyen vOi Mati, du chia muc khong chinh thuc, khong chu tarn vao mQtnghien Clru nao.

Di~u ki~n quan trQng nhAt thuc dAy hgp tackhoa hQc ten tAm cao khong phai la ca sa v~t chAtt6i tan hi~n d~i, khong phai la thu nh~p cao vaquy nghien Clru d6i dao cho nha khoa hQc, ma laS\l t~p trung d6ng nghi~p hang dAti trong nganh.Nhi~u trung tam nghien Clru v6i mong mu6n bittkip duqc tAm cao thS giOi dff dAti tu nhi~u ti~n cuava ca sa v~t chAt, song th\lC tS v~n khong th~ vuqtqua tAm khu V\lC cua minh, bai vi hQ khong thamnh~p duqc vao m~ng luOi cac nha nghien Clru, thuhut v~ nhfrng nha nghien Clru hang dAti d~ t~o dahgp tac trong nQi bQ trung tam cua minh. HQkhong duqc thua hu<.'mg ngu6n tai nguyen vocUng q~y gia chi co a nhfrng t;run~ tam n6i b~ttren the gi6i: Do chinh la S\l ket noi gifra nhfrngnha khoa hQc hang dAti.

f>IEU KIEN HOPTAc KHOA HOC:MANG L"u-(J1 NHAN TAl ." , ,

Phftn IOn hgp tac khoa hQc ngay nay ket noi

nhli'ng nha nghien cUu acting mQt trung tam khoahQ,c, ho~c a nhli'n~ ~g tam gAn nh~u, ho~c codieu ki~n di chuyen de g~p vao trao doi v6i nhaunhi~u l~n m6i nam. M~c dli trong khoang haimum nam g~n day, cong ngh~ thong tin da lamcho vi~c trao d6i bAng di~n tho~i, Internet tra nenh~t suc dS dang, song d~c di~m nay duang nhukhong thay d6i. ,

Thvc te, no xuat phat tlr tinh xa hQi cua nghiencUu khoa hQc. N~u mQt nghien CUu chi bao g6mmQt Cali h6i, mQt bai toan c~n giai, va m6i canhan t~p trung vao giai mQt phAn cua bai toan, thita co th~ dV do.an rAng v6i nhli'ng ti~n bQ tron&cong ngh~ truyen thong, cac nha khoa hQc co theng6i trong phong thi nghi~m a nhi~u nai khacnhau, th~m chi la ng6i trong nha minh ma v~ncQng tac nghien cUu duQ'c. Thvc t~ l~i khac: KhoahQc con ph\! thuQc mQt phAn quan trQng vao t6chuc xa hQi cua moi truang khoa hQc. Nhli'ng nhakhoa hQc c~n co sv iraQ d6i y mang, c~p nh~tthong tin thuang xuyen v6i nhau, va c~n "gifrnong" nhli'ng guy nghl khoa hQc cua minh nha

TRUNG TAM HQ'P TAc KHOA HQC TRENToAN THE GIOI: TAp TRUNG vA PHAN TAN

., ,Nhfmg trung tam khoa hQc noi b;jit nhat tren

th~ gi6'i t;jip trung chil y~u (y My va chau Au, baog6m nhfmg truCmg dl;li hQc hang dfiu va nhfmg t6

K inh te hQc bat nguon tuthe ky 19 nhu mqt phan nhanh triet hQc nghien cuu ve cac vande xa hqi va chinh tri"blnh dan"han so vai cac cau h6i triet hQc (vI the ma ban dau nganh

nay dugc gQi la Kinh te Chinh tr! -political economy). Nhutrong tac pham noi tieng ve lichsututuong kinh te Heilbronner da gQi nhung nha kinh te hQc la cac triet gia blnh dan ("TheWorldly Philosophers"). Cac tac gia trlnh bay nghien cuu khoa hQc bang nhung cuon sachIan, khoi nguon tu"The Wealth of Nations" cua Adam Smith, "On the Principles of PoliticalEconomy and Taxation" cua David Ricardo, "Das Kapital" cua Karl Marx. Ke tu phong trao"cach m(;lng ve c~n bien" (marginal revolution) dau the ky 20, nhung nha kinh te nhu Mar-shall, Edgeworth, Cournot da mang ngon ngutoan hQc vao trong nghien cUu kinh te. Giuathe ky 20, mqt nhan v~t noi b~t khac la Paul Samuelson da dong vai trb tien phong trongvi~c xay d~ng nganh kinh te hQc mai vai s~ ch~t che cua ngon ngutoan hQc logic (Samuel-son da gay d~ng nen Khoa kinh tehQct(;li Vi~n f)(;Ii hQc MIT, nai giuvi trihang dau ve nghiencuu kinh te cho den t~n nhung nam 1990). Dan dan, cang it co nhung nha kinh te hQc damduang nhieu mang nghien cuu chung, ma pho bien la nhung nha nghien cuu chuyen sau.

Tren con duong phat trien va mo rqng, khuon mau "bac hQC viet sach" dan dan bi thaythe boi khuon mau "nha khoa hQc dang bao'; ma "bao" 0 day la t(;lp chi nghien cuu. Nhungcong trlnh nghien cuu mai mang tinh dqt pha ngay cang it dugc cong bo duai d(;lng sach(monograph) t~p hgp nhieu nghien cuu, ma phan Ian chuyen sang d(;lng bai bao khoa hQc(scientific article) dang tren cac t(;lp chi khoa hQc dugc kiem tra cheo trong nganh (peer-re-


nhfmg nha nghien cUu n6i trQi cua rninh.Cling vi y~u t6 nay, co nhi~u trung tarn khoa

hQc vfin gift dUClC vi th~ n6i b~t cua rninh dukhong dUClc d6i daD v~ ngu6n l\lC tai chinh. Vid\l dang k~ la truCmg D~i hQc California (] Berke-ley, bang California, My,) gQi t~t la Berkeley.Berkeley la rnQt trong nhfmg trung tam nghienCUu hang dAti th~ gi&i trong hAu h~t cac nganhkhoa hQc; th~rn chi la trung tam s6 rnQt trongnhi~u l1nh V\lc. Dang k~ ban ca la Berkeley s6ngd\la vao ngu6n tai chinh cong cua bang Califor-nia va cua Lien bang My, nen ngu6n l\lC ffii chinhkern xa cac truCmg d~i hQc tu hang dAti nhu Har-vard, Stanford, MIT hay Pri!lceton. Tuy v~y, nhavao vi~c thu hut dUClc nguon nhan l\lc doi daDb~ng nhi~u chinh sach phi v~t chAt, va sau do lanha vao ~uon kh6 tI:I do, rnoi ~Cm~ thoai rnaiva boa dong, Berkeley luon co rat nhieu cQng tactrong nQi bQ', truCmg, nha do gift tAm ho~t dQng

chuc nghien Clru, phong thi nghi~m 16'n. Co nhi~usuc hAp ddn d6i vo; ngubi lam khoa hQc, nhu lamuc thu nh~p, di~u ki~n va moi truO'ng s6ng, cas& v~t chAt d~ lam nghien Clru, quy nghien Clrudung d~ mua stirn thi~t bi, v~t li~u ph\lc V\l thinghi~m, thue nghien Clru sinh, dv hQi thao vv.;song nhu da noi & tren, suc hAp ddn 16'n nhAt la cahQi cQng tac vo; nhfrng nha khoa hQc hang dAtikhac.

Suc hAp ddn & ca hQi cQng tac v&i d6ngnghi~p san sinh ra ca ch~ t~p trung nhan tai vaonhfrng trung tam co vi th~, mQt dl;1ng Ivc hu6'ngtam trong ml;1ng lucri nghien Clru. Nhfrng ca s&nghien Clru hang dAti luon n~m & tam di~m cacml;1fig lucri nghien Clru, va dS dang thu hut dugcnhfrng nha nghien Clru xuAt stic mo; n6i len & cacca s& ngol;1i vi. Day la mQt thvc t~ phil phang vo;cac ca s& nghien Clru tAm thAp, vi cho du co dAtiill nhi~u ti~n, hQ cilng chua chtic gift chan dugc

vv. Hqp tac khong chi xuyen phan nganh (nhula tai chinh va Iy thuyet

vi mo), pha trQn phurJng phap lu~n (nhuvai Iy thuyet va th~c nghi~m),

ma con ket hqp giua nhieu dia diem, nhieu con nguai co nhimg the

m~nh nghien cuu trong tung nuac rieng (vi dl,l nhu s~ ket hqp cua

mQt nha kinh te Iy thuyet a My, mQt nghien cuu sinh biet noi tieng

Phap, va mQt nha nghien cuu dia phurJng a chau Phi).

M~c du co xu huang phan tan, trung tam m~ng luai nghien cuu

kinh te van barn re chac a My. Nhung hQi thao a My luon la nhung hQi

thao duqc chu trQng nhat. Noi b~t nhat la hQi thao hang nam cua HQi

Kinh te hQc My, nrJi t~p trung hang ngan nha kinh te tu khap nrJi tren

the giai, khong chi de trao doi, hQc hai, trlnh bay, ma con de tlm kiem

nguon I~c mai cho truang cua mlnh tu me nghien cuu sinh sap ra 10.

Bon trong nam t~p chi dau nganh kinh te duqc t~p trung a My, va

nhom sau, bay khoa kinh te dinh caD nhat cua ca the giai cung deu a

My. Vai s~ phat trien cua cong ngh~ truyen thong, thong tin va giao

thong hang khong, s~ t~p trung chat xam a cac truang Ian nhat da

giam di chut it, tuy nhien s~ t~p trung a nhung khu v~c chinh nhu

Dong Bac, Trung Tay hay BaTay a My, hay London a Anh, thl van khong

giam.

viewed journal). Ke tLi th~p ky 80, hau nhu khong co cuon sach nao

dang nghien cuu maj mang tfnh dQt pha va co anh huang trong kinh

te.6 Sach kinh te hQc chu yeu mang tfnh tong hCJp kien thuc da duCJc

cong bo de phl;jC Vl;j ml;jC arch nghien cuu ho~c giao khoa.

Chuyen sang dang baa la chfnh, cac nha kinh te hQc cling cQng

lac de dang vai nhau han. S~ cQng lac dien ra nhieu nhat trong nQi bQ

nhifng truang d~i hQc hay trung tam nghien cuu Ian. Nhavao s~ nang

dQng tren th, truang nghien cuu, cac nha nghien cuu de dang di

chuyen de g~p go, tham gia hQi thao, hCJp lac trao doi ngan ngay,

th~m chi la chuyen cong lac tLi nai nay sang nai khac. TLI do, xu huang

phan tan giup cho m~ng luai hCJp lac nghien cuu kinh te hQc ma rQng

va tra nen dan xen ch~t che giiJa cac trung tam nghien cuu Ian a My

va chau Au.

Xuat than tLi mQt nganh hQC chu trQng vao Iy thuyet tong quan,

chi can bang chung khong d~i di~n, kinh te hQc dan dan yeu cau bang

chung th~c nghi~m rat ch~t che, th~m chi la bang chung thf nghi~m.

TLI do, s~ hCJp lac nghien cuu cling lien mQt buac mai, vai vi~c kef hCJp

giiJa cac nha nghien cuu Iy thuyet va th~c nghi~m, cQng vai vi~c tim

hieu th~c dja, tim kiem diJli~u, to chuc tham db, th~c hi~n thf nghi~m


DI~N DAN

Trang khi cO' che tc;tP trung vu.a phI,!nghien CUll a muc cao. MQt vi thuQc vao, vu.a anh hU'ang m~nhd\! khac trong nganh kinh t~ len"sl,J' ~Q'P .tac ~g~ien ~lI'U, t~~ cO'hQc la TruCmg Khoa hQc Kinh c~e phan tan :~I bat. ?UQ~ phal dl,J'a"t~ va Khoa hoc Chinh tri Lon- vao S,l,J' hQ'p, taG nghlen CU'U. Thl,J'c ted 2 . t ~t.l '

LSE L.SE b.la phan nhieu nhu.ng nha nghienon, gQl a a .1, t ' kh ' h ' t t ' " ,, b A ), kh ' ~ ,. CU'U re sau I p a an ve cac cO'

ra~g uQc;e Aa n,ang ta~ sa tam thap hO'n, neu kh6ng dU'Q'cChl~ d? nh~? n~an sach Nha tiep tl,!C hQ'p taG thU'ang xuyen vainuac va phal tra luang theo trung tam Ian, thl sam muQn S8 bimuc luang, Nha nu,crc quy mai mQt va "tl,!t h~ng" trong chuyendinh; vi the, muc song cua nganh nghien Cll'U cua minh.mQt giao su a LSE a thanhph6 London d~t do co Ie b~ngmQt nua muc s6ng cua giao su a mQt truCmg tAmtrung tC;ti My. Tuy v~y, hQ vftn gifr duQ'c tAmn~hie~ c~ Tilt cao: Trong,nghien CUll kinh t~ h~c,hall bet deli cong nh~n rang LSE mQt minh clandAti c~au,Au, va ngang tAm ,;,m nhUng trucm~ dC;tihQC rat tot a My. LSE co the gifr duQ'c vi the cuaminh tron~ hoan canh tai chinh eo h~p, chinh lanha vi the trung tam trong mC;tng lucri cQng ticnghien CUll kh~p nucrc Anh va toan chau Au. Rdtnhi~u nha kinh t~ tre chQn di~m d~n la LSE k~ cakhi duQ'c mai dC;ty a nhUng truCmg tAm trung aMy vcri muc ,s6ng gAp doi, vi hQ,bi~t r~n~ d~nLSE hQ co the chuyen sau va khuech tan ket quanghien CUll cua minh nhanh han.

Song song vm ca ch~ t~p trung la ca ch~ phantan. NhUng trung tam n6i b~t tren th~ gim clingdong vai tro dao tC;tO va phat tan ml;mg lucri hQ'Ptic n&hien CUll khoa hQc, d\l~ vao hoC;tt dQng daot(;10 tien S1 nghien CUll, h~u tien S1, va pho giao suchua duQ'c bien ch~3. Thi truCmg cac nha nghienCUll Tilt rQng ma vcri nhUng vi tri tAm thdp nay;han nfra, nhUng truCmg dC;ti hQC l(m luon dao tC;tOra nhi~u han s6 luQ'Ilg duQ'c gifr lC;ti a chinh nhUngnai nay. (Khoa kinh t~ DC;ti hQc Harvard hay MITm6i nam "xudt xuiJng" khoang 20-25 nha nghienCUll tre di tim vi tri J?ho giao su chua bie~ ch~,trong khi chi nh~n ve mQt, hai ca nhan xuat sacMilt tren thi truOng.) K~t qua la s6 dong cac nhanghien CUll tre se v~ nhUng truCmg tAm thdp hanca sa dao tC;tO cua minh, va theo do, ma rQngmC;tng lum hQ'P tic nghien CUll ra them nhUng n6tmm.

Nam, ma thay vito do lanh~n xet chung v~ chinhsach khoa hQC a cac nu&cngo~i vi, n~m a xa khu trungtam khoa hQc th~ gi&i.Nhfmg nu&c thu nh~]? th~p,khoa hQc it phat trien naythUCmg nh~m vito mvc dichxay d\ffig mQt n~n khoa hQchi~n d~i, tuy khong nh~tthiet co duQ'c suc m~ trl;rCtiep nghien CUu a tAm dinh

caD the gi&i tren mQi chuyen nganh, song du d8lam ti~n d~ cho khoa hQc (mg d\1llg, trong do covi~c thuc dAy phat minh mang tinh th\lc ti~n vavi~c c~p nh~t, du nh~p va thich (mg nhfmg phatkien mCri tren the giCri vito S\l tang truang san xu~ttrong nu&c. D8 d~t duQ'c m\lC dich do, vi~c thucdAy hQ'P tac khoa hQc phai nh~n duQ'c S\l uu tiend~c bi~t.

V u tien cho hQ'P tac khoa hQc, nhu dB: noi atren, giup ich cho san phAm khoa hQc cua chinhcac nha khoa hQc trong nu&c (dil la san phAmcQng tac hay ca nhan), d6ng thai giup cac nhakhoa,hQc trong nu&c tiep ,c~ va c~p nh~t t6t nh~tv&i tam caD khoa hQC the gi&i. Dieu nay se giupcho S\l thu hut ch~t xam (cho dil khong phai lach~t xam tAm caD nh~t) trong ca khoa hQc cO' banl~n khoa hQc (mg d\1llg va phat minh cong ngh~,it nh~t trong S\l c~nh tranh v&i cac nu&c cling khuV\lC, neu chua mu6n noi la c~ tranh vcri chinhnhfmg trung tam Ian. MQt th\lc te la nhfmg qu6cgia co cQng d6ng Ki~u baa a hai ngo~i ho~t dQngkhoa hQc nhi~u (vi d\l nhu Trung Qu6c, An DQ,Han Qu6c, Vi~t Nam) thi luon co lQ'i the trongvi~c thu hut Ki~u baa cua minh v~ cQng tac vaho~t dQng khoa hQc trong nu&c, vi nhi~u nguiJitrong s6 hQ luon co cam tinh d~c bi~t v&i T6qu6c. M~ng lucri khoa hQc cua Ki~u baa cling sela cO' sa xuc tac d8 ket nh~p m~ng lucri khoa hQctrong nu&c vcri m~g luCri the giCri, va la dip t6t d8gi&i thi~u nhfmg nha khoa hQc tai nang trongnu&c tiep c~n vcri tAm caD the gi&i.

Dil v~y, C\l th8 hoa S\l uu tien cho hQ'P tac khoahQc VUO'Il tAm qu6c te khong d~. Nhu dB: phan ticha tren, ngay ca khi co ti~n dAu tu cho hQ'P tackhoa hQc, ket ,'lua cling khon~ chtlc d~ du~c nhumong dQ'i. Chang h~n, vi~c dau tu nhieu tien vitomQt ph6ng thi nghi~m t6i tan ma khong co cO' satir m~ng lucri nghien cUu thi cling kho co th8 sansinh ra duQ'c nghien cUu cQng taco Nhfmg chinhsach phat tri8n hQ'P tac qu6c te thuCmg baa g6m

NHf!.N XET KET LUf!.N:H~ QuA CHiNH SACHTir nhfmg lu~n di~m dff ban d~n trong bai, co

th~ rut ra nhi~u nh~n xet v~ chinh sach cho hqptac khoa hQc. Do hi~u bi~t v~ moi tru<mg khoahQC a Vi~t Nam rAt S<J sai, toi mu6n tranh khongdua ra nh~n xet v~ chinh sach khoa hQC a Vi~t

18 TlC!o~ www.tiasang.com.vn s6 20. NGAV 20.10.2009

DI~N DAN

vi~c giup ich cho cac nha khoa hQc tham dV hQithao (y nu&c ngoai, th~m chi la gUi nha khoa hQctrong nu&c di tu nghi~p (y nu&c ngoai (co th~ dumd~ng h~u ti~n sT, hay co th~ la nghien c(ru sinhti~n sT), d6ng ~hai ~ay quy d~ mai ~hfmg nhakhoa hQc co tieng den trinh bay hay to chuc hQithao trong nu&c. Nhi~u trung tam khoa hQc (y cacnu&c ngo~i vi mu6n c~nh tranh d~ YUan ten tAmth~ gi&i ling hQ toan bQ ti~n di dV hQi thao cuanhfmg nha nghien cinl tre, giam thi~u t6i danhi~m V\1 giang d~y (thuang chi cAn giang d~ymQt l&p, mQt hQC kY trong su6t ca nam), va s~n

nguai lam chinh sach cfmg c~n co S\l tin tu~gd~c bi~t d6i vm d~o duc khoa hQc cua gi6'i lamkhoa hoc.'" ,

Cling can noi rang hi~n nay tuy nhieu nu6'ctrong khu V\lC chau A -Thai Binh DuO'llg da conhfmg thanh tvu ky di~u trong vi~c phat tri~nkinh t~, phat tri~n khoa hQc vfin bi ch~m so v6'inhfmg trung tam Au-My. Song hQ dang ti~p c{inm\lC tieu phat tri~n khoa hQc v6'i phuO'llg cham"ch~m ma ch~c", s~n sang hy sinh thCri gian vangu6n l\lc kinh t~ d~ xay d\ffig mQt C<J so khoahQc ch~c ch~n, nhu Nh~t Ban da lam du<;yc trong

Di-em quan trQng doi v&ingU'ai thi,J'c thi chfnh sacht6 ch\J'c nghien c\J'u t~mcao la phai co chOo "nhan",VI nhOong chfnh sach nhU'vi;ly kh6ng th-e co hi~u quangay trong mQt hai namdU'Q'c. Kh6ng du nhan nc;ii,thi chi tc;io ra yang quaychfnh sach v&i nhOongchfnh sach I~t v~t, thay d6ilien tl,iC, kh6ng tc;io ra Si,J'tin tU'ang va yen tam chonha khoa hQc, dong thaiGOng kh6ng th-e dem Ic;iihi~u qua gl lau dai.

sang trq giup bllng 'iuy kinh phi n~hien Clru d6idaD. Song nhu v{1y van chua du: Dieu quan trQngnhAt, nhu da nh~c d~n, la vi~c nhfrng trung tamnay phai thu hut nhfrng nha nghien Clru C\l phachtrong chuyen nganh, d~ tI;I t~o ra l\lc hu(mg tamthu hut nhan tai v~ cho minh.

MQt di~m quan trQng d6i vai nguai th\lc thichinh sach t6 chuc nghien Clru tAm caD la phai cochfr "nh~n", vi nhfrng chinh sach nhu v{1y khongth~ co hi~u qua ngay trong mQt hai nam duqc.Khong du nh~n n~i, thi chi ~o ra vong quay chinhsach v6i nhfrng chinh sach l~t v~t, thay d6i lientI,lC, khong t~o ra S\l tin tuOng va yen tam cho nhakhoa hQc, d6ng thai cling khong th~ dem l~i hi~uqua gi lau dai. S\l danh gia hi~u qua trong thaigian dAu cua mQi chinh sach khoa hQc d~u tu<mgd6i mang tinh chu quan, va do do d~ dam baa tinhminh b~ch thi cAn duqc thao luliln va ban b~c trendi~n rQng trong giai khoa hQc ca nuac. Vi~c naycAn S\l dan chu nhAt dinh trong giai khoa hQc, va

nhi~u linh vvc. T6i hy vQng den mQt ngay naodo, thanh tvu kho,a hQc tron& khu V\lC,CO the saMngang duQ'c vai tam cao nhat tren the gi6i a mQilinh V\lC. rJ

1 University of California, Berkeley.2 London School of Economics and Political Science.3 Toi t~m dich chfr "Assistant Professor" nhu v~y, vmnhdn m~nh r~g 6 My, Anh va nhi~u nm khac vi triAssistant Professor, Associate Professor hay Profes-sor hoan tO3.0 la quy~t dinh cua rieng tru6ng d~i hQc;h<m nfra, 6 nhfrng d~i hQc 160, khong co sv phan bi~tra rang gifra Assistant va Associate Professor (ca haid~u chua co bien ch~ -tenure).4 T~m dich la "Kinh t~ vi mo da chiim d(rt".5 T~ dich nhu tren.6 Co th8 nh~c tm cu6n sach hi~m hoi "Innovation andgrowth in the f?;lobal e,?onom~" ("P~at minh va ta1}gtru~g trong Den kinh te to3.0 cau") van duQ'C trich daDnhieu cua Grossman va Helpman, song ngay ca vi d\lnay chi mang tinh mai mQt nua, vi nhi~u k~t quanghien Clru cfing da duQ'c cong b6 truac do.

www.tiasang.com.vn T~~ 19s6 20. NGAY 20.10.2009

DI~N DAN

K ..A.~

CHIEN LU'ac PHATTRIEN KH&CNrua mQtsonttC1cva nhOhg g~ suydlo Vi~t Namc.Nguyen

M~nh Quan

Kinh nghi~m ho(;ich dinh chi§n 1U'<;yc va chfnh sach phat tri~n KH&CN ma nhi~u nU'acda trai qua, vai nhO'ng thanh Gong va that b(;ii GOng vaj nhO'ng boi canh lich su. Cl,J th~cua moi nU'ac th~t Sl,J' co th~ g<;yi suy nhi~u dj~u cho Vi~t Nam trong qua trlnh xaydl,J'ng Chitin 1U'<;yc phat tri~n kinh t§ -xa hc)i va Chi§n 1U'<;yc phat tri~n KH&CN Vi~t Namgiai do(;in 2011 -2020.

mm trong ho~ch dinh chi~n lu<;yc phat trien. Di~u dothe hi~n qua cach xac dinh m\lC tieu Trung Qu6cphfin dfiu d~n nam 2020 tra thitnh mQt "Qu6c giadinh huang d6i m6i" (Innovation-Oriented Coun-try) rfit khac vm ill duy cong nghi~p hoa theo cachdi~n d~t d~c trung vito nhfmg nam 50-70 cua th~ kytru6c.

DINH Hu'ONG PHATTRIEN KH&CNa TAM Qu6c GIACac nuac sir d\lllg nhiSu cong C\l khac nhau nhu

xay d\ffig tAm Mill, ra tuyen b6 vS chi~n lugc ho~ck~ hOI;lCh phat tri~n trun~ hl;ln, dai hl;lll; xay d~g caclQ trinh cong ngh~ va ke hOI;lCh hanh dQng quoc giavS KH&CN. Tuy theo b6i canh C\l th~ cua timg nuaccac cong C\l nay dugc sir d\lllg vai nhfmg vi tri vavai tro khac nhau. Thi d\l Trung Qu6c do la mQtnuac',l6n dang C? tha;rn vQn~ vu<m len thanh mQttrong 5 cu<mg quoc the gi6'i ve KH&CN, nen hQ chutrQng dua ra tAm nhin phat tri~n khoa hQc dai d~n50 nam va k~ hol;lch phat tri~n KH~CN 15 ?am(2006-2020). Han Quoc quan tam nhieu h<m den lQtrinh cong ngh~ C\l th~ hoa cac m\lC tieu chi~n lugcphat tri~n qu6c gia vai tAm trung hl;ln (10 nam chogiai dol;ln 2002-2012), theo do ct'r m6i m\lC tieu qu6cgia ll;li dugc C\l th~ hoa bOi nhom cac san phAm chi~nlugc va cac cong ngh~ cAn co d~ phat tri~n cac sanphAm qu6c gia do. Nh~t Ban vai tu cach la mQtcu<mg qu6c vS cong ngh~, nhung qua trinh phattri~n cua d~t nuac ll;li ph\l thuQc r~t sau va rQng vitoth~ gi6'i bell ngoai, nen hQ quan tam truac tien d~nvi~c xac dinh truac mQt tAm nhin d~n nam 2025,trong do lu<mg truac nhfmg y~u t6 bell ngoai se tacdQng d~n moi, tru<mg va chinh sach phat tri~n tron&nuac de co the chu dQng l\la chQn mQt vi tri va vi thet6n tl;li trong cac quan h~ lien thuQC v6'i th~ gi6'i. Bad~c di~m quan trQng trong tu duy hol;lch dinh chi~nlugc phat tri~n cua Nh~t Ban theo chUng toi la: (1)

CACH TIEP CAN HOACH f)INH CHIEN Lilac...,.

Nhi~u qu6c gia 6' cac trinh dQ phat trien khac

nhau tren th~ gi6i ill mAy th\lp ky gAll day da conhfmg thay d6i tu duy, quan ni~m va cach ti~p c\lnho~ch dinh chi~n lu(}c phat tri~n qu6c gia trong b6icanh qu6c t~ hoa va toan cAll hoa.

CUQC hQp cAp BQ tru6'ng cua cac n~n kinh t~OECD dAti nam 2007 t~i Paris (Phap), da khuy~nclio cac nu6c thanh vien sir d\lllg cach ti~p c\ln t6ngth~ va sir d\lng mQt khung kh6 chi~n lu(}c va chinhsach rQng Ian hcm thay cho cach ti~p c\ln bQ ph\lnv6~ tlm~ chifih, sac~ rieng re cho tUng llnh V\lC phattrien k~eu truyen thon~ trong ho~c~ di~ chinh sachva chien lu(}c phat trien. Sv chuyen doi nay la mQtxu th~ tAt y~u xuAt phat ill sv ch\lt h~p cua cac khuonmdu tu duy va cach ti~p c\ln bQ ph\ln khi ho~ch dinhcac chi~n lu(}c va chinh sach phat tri~n, ap d~t chomQt hi~n thvc phat tri~n du(}c dV baD, la n~ay can,gphuc t~p, lien nganh va dan xen nhieu bien di batquy tiic trong ti~n hoa cua th~ kY 21, d6ng thai cfingxuAt phat ill nhu cAll kh~ng dinh quy~n tv chu vakhai thac kha nang tv lien k~t, tv t6 chuc, tv quan lycua cac chu th~ phat tri~n tren ph~m vi toan cAll.

ChAng h~n nhu Trung Qu6c, ill mQt n~n kinh t~k~ ho~ch hoa, t\lP trung di~n hinh vCri nhfmg quanni~m c(mg nhllc v~ cac k~ ho~ch bQ ph\ln hqp thanhv6i nhfm~ phan cAp" phan nganh cua n~n kinh t~theo sa do tai san xuat cua K.Marx, trong do co keho~ch hoa KH&CN chi sau vai nam hQi nh\lP vaon~n kinh t~ th~ giCri cfing da nhanh chong chuy~nsang ap d\lllg tu duy va cach ti~p c\ln h~ th6ng d6i

Tiep ci;ln tong the va su. dl,Jng mQt khung khochien IU'Q'C va chinh sach rQng Ian hO'n thaycho cach tiep ci;ln bQ phi;ln vai tu.ng chinh sachrieng re cho tu.ng ITnh VI,J'C phat trien kieutruyen thong trong hoc;lch dinh chinh sach vachien IU'Q'C phat trien

20 T~~ www.tiasang.com.vn s6 20. NGAV 20.10.2009

chu trQng nhin truac, d\l bao; (2) th~ hi~n r~t ro nang l\lc lam chu vathai dQ chu dQng trong ti~p c~n xay d\lng chi~n luQ'c, chinh sach va(3) S\l kien tri, nh~t quan trong qua trinh c~p nh~t cac cong C\l nhintruac cong ngh~ (5 nam llAn) va lQ trinh cong ngh~ (m6i nam mQtIAn). Nang l\lC va kinh nghi~m nay, t~t nhien khong phai qu6c gianao cfing co th~ hQc h6i duQ'c, nhung r~t dang quan tam. Tuy cacnuac r~t khac nhau trong su d\lng cac cong C\l dinh huang chi~nluQ'c phat tri~n KH&CN nhung cfing co th~ th~y duQ'c mQt s6 di~mchung trong do la: HOI;lCh dinh chi~n luQ'c khong th~ khong bao g6mvi~c dua ra cac tAm nhin v~ tu(Yfig lai d~ thong qua do th~ hi~n nangl\lc va thai dQ chu dQng l\la chQn m\lC tieu va qua do ly giai tl;li saocac m\lC tieu chi~n luQ'c ll;li duQ'c l\la chQn. Thu d~n, cac m\lC tieuchi~n luQ'c mQt khi duQ'c l\la chQn phai duQ'c C\l th~ hoa va minhchUng tinh kha thi b~ng cach xac dinh cac cong ngh~ then ch6t valQ trinh cong ngh~ di kern, trong do co tinh d~n ca nhu cAu thi truOng,nang l\lc KH&CN va cac y~u t6 t6 chuc khac cAn co d~ hi~n th\lchoa cac cong ngh~ then ch6t da l\la chQn.

Co th~ noi xay dlfng tam nhin, xac atnh Gong ngh~ then ch6t vacac 1(J trinh Gong ngh~ la 3 cong C\l quan trQng ma trong qua trinhdinh huang chi~n luQ'c phat tri~n KH&CN nhi~u nuac da va dangchu trQng ap d\1llg. Rftt ti~c a Vi~t Nam, ngoai nhfmg nQi dung truy~nth6ng cho d~n nay trong xay d\lng chi~n luQ'c nhu quan di~m, m\lctieu va cac giai phap chung chung thi ca ba cong C\l dinh huangchi~n luQ'c ma nhi~u nuac da ap d\1llg neu tren d~u chua duQ'c quantam va chu y thich dang. Ro rang mQt khi cAn xay d\lng mQt chi~nluQ'c khong mang tinh hinh thuc ma d~ hanh dQng thi khong th~khong luu tam d~n 3 cong C\l hfru ich nay, cho du lam chu duQ'c caccong C\l hOI;lCh dinh chi~n luQ'c nay cfmg doi h6i phai co S\l quan tamcua cac ca quan quan ly va qua trinh hQC t~p kinh nghi~m cac nuacdi truac.

xAc f)INH MUC TIEU UU TIEN vA TRONG f)IEM CHIEN LUO'C..,,' .,

Kinh nghiem Han Quoc noi b~t trong viec xac l~p duQ'c moi lienhe ch(lt che, th6ng nh~t gifra m\lC tieu phat tri~n qu6c gia va m\lCtieu phat tri~n KH&CN. Viec xac dinh 99 cong nghe then ch6t cAnUti tien phat tri~n trong giai do~n 2002-2012 duQ'c can cu va C\l th~hoa tU 13 dinh huang phat tri~n va 49 san phftm va dich V\l chi~n1uQ'c qu6c gia 1~i duQ'c can cu va C\l th~ hoa cua 5 m\lC tieu th~ bientAm nhin qu6c gia vao nam 2012, trong do m~u ch6t nh~t la m\lCtieu tra thanh qu6c gia co nang l\lc c~nh tranh dUng thu 1 0 th~ giai,thu nh~p binh quan dAti nguai tU 20,000 d~n 30,000 USD/nam.Trung Qu6c trong khi sir d\lllg cach ti~p th6ng d6i mai d~g~n cac m\lC tieu KH&CN vao phat tri~n kinh

tieu (mg d\lng congngh~ trong mQt s6linh V\lC cua nen kinh t~ qu6c clan. Dieu dang lUlly trong kinh nghi~m xac dinh m\lc tieu cua Trung Qu6c la vi~c duara thu h~ng C\l th~ cho nang lvc sang t~o KH&CN d(mg vao hangn~ 5 cuOng qu6c ve KH&CN tren !h~ gi?i va phAn dAti dua ra cacket qua KH&CN co anh huCmg (y tam the giai. Nhcftt Ban S11 d\lllgtdm nhin "Innovation 25" d~ dua ra va di~n d~t m\lC tieu chung cuaqu6c gia sau do thong qua cac dv an nhin truac cong ngh~ d~ lva

www.tiasang.com.vn T~~ 21s6 20. NGAV 20.1 0.2009

Thai LanMI;iC tieu1. Xay d~ng Thai Lan thanh mqt"dat nuoc

c6 nen kinh te m~nh, xa hqi d~a tren

nang I~c c~nh tranh bang tri thllC, bao

dam an ninh va chat luqng dai song xa

hoi cao'".,2. Tang ty I~ doanh nghi~p doi moi len

35%;

3. Gia tri gia tang cua cac nganh dich v~

va cac nganh cong nghi~p d~a tren tri

thllc khong thap han mllC trung blnh cua

OECD;

4. Phat trien nang I~c t~ quan Iy;

5. Nang I~c c~nh tranh KH&CN vuqt mllc

trung blnh trong xep h~ng theo IMD ;

(ac IIu tien trQng diem1. Cong ngh~ Sinh hl;>c

2. Cong ngh~ Thong tin va Truyen thong

3. Cong ngh~ V~t li~u

4. Cong ngh~ Nano.

Giai phap1. Thanh I~p C~c Doi moi quoc gia trong

Nqi cac (NIA);

2. Ban hanh ke ho~ch hanh dqng quoc gia

ve KH&CN (2002-2006) bao gom cac nqi

dung chfnh);

3. Phat trien cac c~m cong nghi~p c61qi

the c~nh tranh;

4. Phat trien nguon nhan I~c KH&CN;

5. Dau tu nang cap h~ tang KH&CN;

6. Nang cao nh~n thllc cua cong chung ve

vai tro cua KH&CN;

7. Nang cao hi~u qua quan Iy KH&CN.

DI~N DAN

chQn ra 13 nnh vvc va 858 cong ngh~ trQng di~mdu(}c uu tien phat tri~n. Thai Lan dua ra cac m\lCtieu phat tri~n qu6c gia cfmg trong t~m nhin r6i C\lth~ hoa b~ng 4 linh VVC cong ngh~ n~n c~n d~u tuphat tri~n. Nhin chung, kinh nghi~m cac nuac cokhac nhau nhung d~u th~ hi~n 3 lap m\lC tieu chuy~u: (1) cac m\lc tieu chung theo cach ti~p c~n h~th6ng d6i mal d~t ra chung cho ca phat tri~n kinht~-xa h()i va KH&CN; (2) cac m\lC tieu cho nghienClru ca ban va cac linh vvc cong ngh~ uu tien va (3)cac m\lC tieu (mg d\lng cong ngh~ trong m()t s6nganh, linh vvc, san phAm trQng di~m qu6c gia. Vi~tNam nen va hoan toan co th~ tham khao cfiu trucxac djnh va di~n d~t m\lC tieu nay trong qua trinhxay d\ffig Chi~n lu(}c phat tri~n KH&CN 2011-2020.

cAc GIAI PHAp THU'C THICHIEN LU'Q'C PHATTRIEN KH8rCNQu,a trinh nghien Clru va phan tich kinh ng~i~m

mQt so nu6c ma ch(rng toi co thong tin cho thay svl~p l~i cua mQt s6 giai phap t~p trung vao: (1) cai

2015 va 2,5% GDP vao nam 2020 cho cac ho~t d(>ngKH&CN; va (4) chu tFQng cac ho~t d(>ng hQ'P tacqu6c t~ ve KH&CN (Nh~t Ban, Trung Qu6c, ThaiLan, Han Qu6c). Nhin chung ca 4 nhom giai phapneu tren deu co gia tft gC}i guy d6i vai Vi~~ Namtrong do d~c bi~t dang luu y a nhom giai phap vecai cach th~ ch~ cho phat tri~n KH&CN khi ma cac"khap n6i" ~cln k~t gifra ho~t d(>ng KH&CN v<!i,lmgd\1llg cac ket qua KH&CN t~o ra trong san xuat vakinh doanh vftn con long leo, chua ro ai la chu th~chinh thvc hi~n cac gcln k~t gifra ho~t d(>ng KH&CNvm san xuAt va kinh doanh. Doanh nghi~p thi cony~u ve tiem lvc va d(>ng lvc d6i mai cong ngh~.Trong khi do, m(>t b(> ph~n cac t6 chuc KH&CNdang lung tUng trong qua trinh chuy~n d6i thanhdoanh nghi~p KH&CN ho~c ho~t d(>ng theo CfJ ch~doanh nghi~p. TAm quan trQng chi~n luC}c cua vi~chinh thanh cac chu th~ chinh ganh vac nhi~m V\l didAu trong sv nghi~p d6i mai cong ngh~ ph\lc V\l cacm\lC tieu phat tri~n kinh t~-xa h(>i qu6c gia nhu kinhnghi~m cua Trung Qu6c da chi fa, doi hoi vi~cho~ch dinh chi~n luC}c KH&CN Vi~t Nam 2011-

-2020, bell c~ vi~c xac dinh trimg cacr.~i.*.~' m\lC tieu uu tien con, cAn phai de xuAt

VII8II~ ,.;~ duC}c nhfrng CfJ che hfru hi~u hinhthanh nhanh chong a(Ji nga cac chu the'cua alii m6i Gong ngh?, co th~ la tir cacdoanh nghi~p hi~n hanh ho~c tir cac t6chuc KH&CN sau chuy~n d6i. Daychinh la 11!c lu-Q'ng chu Ye'u th1!c thichie'n lu-f;Jc phat trie'n KH&CN rhea tu-

I duy alii mai, la ngu6n aa'u tu-, nO'i su

I d~ng c,ac alii m6i vJ KH&CN, la nai

giin kef hot;lt a(Jng KH&CN v6i san

I XUll't va k~nh d£?anh tron$ khuon khli

cua h? thong aoi m6i quoc gia.

Cac bai hQc chu y~u rut ra qua vi~c, xay ,dvn~ chi~n luC}c KH&CN cua m(>t

so nuac la: (1) gall ket a cac muc d(> khac nhau quatrinh xay dvng chi~n luC}c phat tri~n kinh t~-xa h(>ivm xay dvng chi~n luC}c phat tri~n KH&CN trongkhuon kh6 cua ill duy, cach ti~p c~n h~ th6ng d6imai qu6c gia lAy doanh nghi~p lam trung tam; (2)chu t;rQn~ t~o l~p !ll°i,1ru<mg th~ ch~ thu~nlqi chosv gall ket va tv gall ket cac ho~t d(>ng KH&CN vmsan xuAt, kinh doanh thong qua vai tro cua cacdoanh nghi~p KH&CN nhu la chu th~ chinh cua d6imai cong ngh~; (3) baa dam tinh kha thi cua cacm\lC tieu chi~n luC}c phat tri~n KH&CN thong quasv k~t hQ'P nhuAn nhuy~n vai tro cua m(>t s6 cong C\ldinh huang chi~n luC}c nhu xay dvng tAm nhin daih~n va cac 1(> trinh cong ngh~ qu6c gia. 0

cach the ch~ t~o thu~n 19'i cho phat trien KH&CNthi d\l: xay d\ffig h~ th6ng d6i mai qu6c gia a TrungQu6c, ~o moi tru6ng c~nh tranh 1anh m~ gifra cacdoanh nghi~p a Nh~t Ban, thanh l~p ca quan quan 1)'Nha nuac di~u ph6i chinh sach chung va h~ th6ngd6i mm qu6c gia a Han Qu6c va Thai Lan; (2) th\lcthi mQt s6 giai phap chinh sach mAti ch6t nhu daot~o nhan l\lC va thu hut nhan tai KH&CN (TrungQu6c, Thai Lan), ban hanh cac chinh sach tai chinhva tin d\1llg ~o th~n 1Q'i cho ho~t dQng d6i mm congngh~ cua khu V\lC doanh nghi~p, dua doanh nghi~ptra thanh chu the chinh cua d6i mai cong ngh~(Trung Qu6c); (3) tang cu6ng dAti ill cho KH&CN:Trung Qu6c phAn dAti dAti ill 2% GDP vao nam

22 T~~ www.tiasang.com.vn 5620. NGAV 20.10.2009

NOBEL 2009

HuyDuiJng

Hang nam cu d~n mua giai Nobel dau thang 10, mQi ngU'ai tren toan th~ gi&i deu hanhoan don cha tin tUG tu. Stockholm va Oslo. Rieng ngU'ai Trung Quoc, chi can dQCdau de mQt so bai cua hQ vi~t trong cuQc tranh luc)n ngay sau khi cac giai Nobel vu.aGong bo xong: Giai Nobel, noi dau muon thua cua Trung Quoc? ; Bao gia giai Nobeld~n Trung Quoc?; Trung Quoc hoan my chang can giai Nobel; Trung Quoc vo duyenv&i giai Nobel: loi tc;1i ai?; Giai Nobel: Trung Quoc dang chay nU'&c dai; Thl,j'c ra chungta quan tam giai Nobel hO'n ai h~t...; thl co the thay nhD'ng tam trc;1ng phuc tc;1P, CI,j'Cdoan ve ca hai phfa tl,j' cao tl,j' dc;1i va tl,j' ti. Song mc;it khac, GOng co nhD'ng suy nghTtinh tao dang de chung ta tham khao, nhat la phan uch cua hQ ve nhD'ng y~u kern cua

Trung Quoc trong ITnh VI,j'C giao dl,ic.

CO CHE GIAO D'}C XO C(JNG KIEM CHE

SU' PHAT HUY TiNH SANG TAOC(,A MOl NGUO'I .

.,Trong 60 nam ke tu ngay thanh l~p nu6c

CHND Trung Hoa da co 10 ngum Hoa do~t giaiNobel: Ly Chinh D~o, DuO'ng ChAn Ninh, DinhTri~u Trung, Ly Vi~n Tri~t, Chu Khang Van, ThoiKy, D~i Lai, Cao Hanh Ki~n, Ti~n Vinh Ki~n,Cao Con; trong do D~t Lai (Nobel Hoa binh) vaCao Hanh Ki~n (Nobel Van hQc) do co vAn d~

chinh tri nen hi~n nay chua duQ'c Trung Qu6cthira nh~n. MQt hQc gia Trung Qu6c nh~n xet: 60nam qua ch(rng ta chua co thanh tI.ru khoa hQc tI.rnhien va xa hQi nao sanh duQ'C vm thanh tI.ru cuacac chu nhan giai Nobel; chua Dba van nao co tacphAro x(mg dang xep vao canh rimg van hQC thegim ...

Neu xet ly ijch 8 ngum Hoa duQ'c thira nh~n,co th~ thfty ro hai di~m: Thu nhftt, hQ d~u khongco qu6c tich Trung Qu6c; thu hai, hQ chua tUng

, hu<'mg S\I giao d\lC a Trung Qu6c,

ho~c neu co thi cling la giao d\lc tirtruac khi thanh l~p nuac CHND

.-Trung Hoa. Qua do co th~ hi~uduQ'C sa di ngum Trung Qu6c chua

~ th~ do~t giai Nobel, ngoai moitruCmg xa hQi fa, nguyen nhan ronhftt la ca che- giao dlilc cua Trung

::i Qu6'c co van a~.d' Nganh giao d\lc Trung Qu6c

trong 60 nam qua da gianh duQ'Cnhfrng thanh tI.ru dang kh~ng dinh,nhung v~ ca che giao d\lc thi baonam qua vftn nhu cu. Phuang chamgiao d\lc sao chep tir Lien Xo va

.nQi dung giao trinh cua phuangTay da bi c~t xen d!n tm tinh trl;illgn~n giao d\lc Trung Qu6c hi~n nay

~

\.

Ong Vien Long Blnh (phai) va (9ng s~ kiem tra giong Ilia lai trong philng thi nghi~m (Anh:Chinataiwan.org)


NOBEL 2009

ch~ng dau vao dau ca. C6 th~ khong khach saD n6ir~ng n~n giao d\lc Trung Qu6c la n~n giao d\lc vo vinhAt th~ gi6i; tu tuang, phu<mg thuc va nQi dunggiao d\lc cho hQC sinh hoan toan di nguQ'c ban chAtcua giao d\lc.

Giao su Ngo Hfru ThQ, Vi~n SI Vi~n Cong trinhTrung Qu6c n6i: nhan t6 chinh ngan can chung tagianh duQ'C giai Nobella cac nha khoa hQc cua tathi~u tinh thAn sang ~o cai mm; cac nha quy~t dinhchinh sach ll;\i cang thi~u tinh sang tl;\O. Day la 16icua cO' ch~ giao d\lc hi~n hanh tl;\i Trung Qu6c. Hi~nnay chUng ta lAy tY l~ hQc sinh thi d6 lam tieu chuAnchinh d~ danh gia trinh dQ nha truang; trQng tammQi cong tac cua truang hQc d~u nh~m vao nangcaD tY l~ hQc sinh thi d6 va len lap; du thdy hay trod~u dien cu6ng theo du6i m\lc tieu nang caD thanhtich thi; 16i hQc thuQc long ki~n thuc tra thanh phepmdu d~ dl;\t di~m caD. Cho du hQc sinh Trung Qu6clien ti~p gianh thanh tich caD trong cac ky thiOlympic qu6c t~, nhung dfiy chi la k~t qua S\l t~pduQ11am th~t nhi~u bai t~p kh6 ma thoi, th\lc rakhong h~ nang caD duQ'C chut nao tu duy sang tl;\Ocua cac em, khong hinh thanh tinh thAn sang tl;\O.

Khuu Thanh D6ng, nguai Hoa duy nhfit dol;\tgiai Fields Toan hQc m6i day phat bi~u tl;\i DHThanh Hoa cho r~g: thi Olympic toan khong daD

t~o duQ'c Dba toan hQc Ian. Ong khong tan thanhTrung Qu6c dUng hinh thuc nay d~ dao ~o hQc sinh;th\lc t~ cho thfty hftu h~t hQc sinh Trung Qu6c huychucmg yang thi Olympic toan qu6c t~ hi~n lamnghien Clru sinh a ch6 ong d~u phai dao t~o I~i.

Tre em Trung Qu6c k~ tU ngay IQt long m~, phftnIan niQi S\l sau dfty d~u da duQ'c th~ gim ngum Ianthu xSp xong ca r6i; gia dinh, nha truCmg, xa hQich.lng nhfrng "bao" mQi chuy~n an m~c a di I~i, I~icang "bao" ca tu tui!1ng cua cht'mg -dUng tru6c mQivftn d~ se g~p phai, chung rftt it khi cftn tl,l minhdQng nab tim cach giai quy~t, ma chi cftn d\la theoS\l thu x~p s~ co cua th~ gi6i nguai Ian ma xu Iy la

\ I, , -xong; ngoai ra the gim nguai Ian con chuan bj sancho chung mQt chan Iy duy nhftt dung d~n vinhh~ng, nhi~m Vl.l cua cht'mg la bj dQng ti~p nh~n chanIy do va truy~n I~i cho dm sau h~t th~ h~ nay d~n th~h~ khac.

HQc sinh Trung Qu6c tU be da khong duQ'c daot~o nang l\lc tu duy dQc I~p; tU ti~u hQc tm d~i hQc,cai gQi la tri~t hQC va tri tu~ d~u khong duQ'c th\lc S\lcoi trQng; du6i ca ch~ giao d\lc mati thu~n, hQc sinhbj nh6i nhet nhi~u nQi dung hao huy~n. Hi~n da phathi~n mQt s6 S\l tich "nhan v~t anh hUng" trong sachgiao khoa la bja d~t, nh~m d~y III tre mu quang noitheo cac tftm gucmg do. Toan bQ h~ th6ng giao d\lc

30 T~~ www.tiasang.com.vn 5620. NGAV 20.1 0.2009

NOBEL 2009

6' My, hQc tro dU'Q'c thay khuyen khich nghi ngOo cac kien thli'c cosan, di tim !ooj giai m&i cho cac van de KHKT. Do v~y, m~c du thanhti,J'u giao di.Jc tj~u hQC va trung hQc My chi xep thli' 28 va 30 tren thegi&i, sau ca cac nU'&c ban dao Scandinavia va Trung Au, nhU'ngngU'Ooi My tiJ' nhieu nam nay chiem t&i 70% tong so giai Nobel.

chua co nhan sinh quan, gia tri quan, th~ gim quandung dlln, khi~n tre em Trung Qu6c cang hQc cangma h6, khong co ni~m tin, khong co m\lC tieu theodu6i. MQt s6 hQc sinh ph6 thong tham gia tranh l~nv~ giai Nobel cling noi chUng em hQC toan ly hoa lad~ thi d6 dc;ti hQc; hQc dc;ti hQc la d~ ki~m vi~c lam,ki~m ti~n, d~ lam can bQ, ch~g ai nuoi chi su6t dmlam nghien Clru sang tc;tO KHKT; nhu th~ thi saD cogiai Nobel duC}c.

Khoa hQc lc;tc h~u, vdn d~ chinh la a khau daDtc;to b~c dc;ti hQc. Ca ch~ quan lieu trong cac truangDR da: bop ch~t mQi nhan tai co tinh sang tc;to. Phftnl(m can bQ giang dc;ty va nghien Clru trong truangDR va ca quan nghien Clru khoa hQc hi~n nay lanhfmg ngum thich lam quan chuc va lam hQC phi~t;d6i vm hQ, lam quan ki~m ti~n la tren h~t; ki~n thuchQc viin la thu y~u. ngum thvc svlam khoa hQc da:it lc;ti cang it; n~u co thi cling ch~ng co khong gianphat tri~n. Dc;to duc cua giai can bQ khoa hQc ngaymQt xu6ng cdp. Mai day chinanews.com.cn dua tinkhong it giao su dc;ti hQc lqi d\lllg vi~c hu(mg dfin nfrnghien Clru sinh ti~n SI d~ gia tro d6i bc;ti vai hQ.Ri~n tuqng saD chep lu~ van, k~t qua nghien Clrucua ngui:1i khac rdt ph6 bi~n, nhu th~ saD co th~ thuduC}c k~t qua nghien Clru co gia trio Can bQ khoa hQCkern dc;to duc thi se ch~ng baD gii:1 dc;tt duC}c thanht1;ru x(mg dang giai Nobel. Nha khoa hQc ngum RoaCharles Kuen Kao (Cao Con) ngay tir nam 1966 da:hoan tdt cong trinh nghien Clru truy~n thong tin anhsang bAng sqi cap quang, sail do ong cling ch~ng d~y dang kY sang ch~ phat minh, th~ ma 40 nam sailong nghi~m nhien duC}c trao mQt nira giai NobelV~t ly 2009 -la mQt di~n hinh v~ dc;to duc khoa hQc.

Dich chi co phucmg phap quy n~p ma khong cophucmg phap guy di~n; ma khoa hQc thi doi hoi phaidung ca hai phucmg phap do. M~t khac, Kinh Dichchu trucmg thien nhan htJP nhilt, coi quy lu~t cuatrm (thien nhien) va quy lu~t cua con ngum la mQt;trong khi khoa hQc doi h6i phai tach rieng.

Cac m~t tieu cvc cua n~n van hoa truy~n th6ngTrung Hoa, chu y~u la van hoa Nho giao, da co anhhu6'ng l(m d6i vm tu tu6'ng giao d\lc Trung Qu6c,nhdt la vi~c daD t~o nhan tAi sang t~o.

Tu tu6'ng "Dt;li nhilt th6ng" cua van hoa Nhogiao nhdn m~nh sv th6ng nhdt caD v~ chinh tri vavan hoa cua qu6c gia; no co m~t tich cvc la nhdnm~nh y thuc t~p th~, song l~i xoa b6 y thuc chu th~cua ca nhan va tv do y chi. D6ng thai "Dt;lo TrungDung" ma van hoa Nho giao d~ xu(mg cfing ki~mch~ tu duy m&i cua chung ta. "Trung Dung" languyen t~c CCY ban trong tri~t hQc Kh6ng Tu, la vfitr1,l quan, phucmg phap lu~n va tieu chudn d~o ducduqc van hoa Nho giao ra suc d~ caD. "TrungDung" Idy hai boa th6ng nhdt lam ti~n d~, cho rAngsv phat tri~n cua con ngum ho~c sv v~t d~u nen viraphai, trong gim h~n thich dang, khong "qua muc"va "bdt c~p". Anh hu6'ng ro nhdt cua tu tu6'ng nayd6i vm giao d\lc la thAy giao chi thich cac hQc sinhngoan ngoan vang 1m ma ra suc bai xich cac hQcsinh noi nang ho~c co guy nghi "ngoai khuon phep",doi h6i chUng phai "cai ~o" cho hqp khuon phep.Nhu th~ tuy da dua hQc sinh vao khuon phep nhungl~i bop ch~t nang khi~u cua bi~t baD tre em thongminh. Rdt ti~c la tm nay nhi~u ngum v~n chua nh~thuc duqc tai h~i sau xa cua cac m~t tieu cvc trongvan hoa truy~n th6ng Trung Qu6c d6i v&i vi~c giaod\lc tinh thAn sang t~o KHKT,.

Trung Qu6c con cach giai Nobel baD xa? Di~unay khong th~ noi trong vai cau ma xong. Nhungn~u khong thay d6i phucmg phap giao d\lc d6i phovm thi cu, n~u khong tlr b6 cac anh hu6'ng tieu cvccua van hoa truy~n th6ng d6i v&i giao d\lc, n~unganh giao d\lc cu ap d\lllg cach lam cua n~n kinht~ k~ ho~ch thi chung ta kho long rut ng~n duqckh,oang cach t&i giai Nobel -hQc gia Tu Hi~uviet. 0

ANH HUaNG TIEU CUCcuAvANHOATRUY~NTH6NGT;;ti Diin aan van h6a cap caD 2004 t6 chuc a

B~c Kinh, chu nhan giai Nobel ngum Hoa DucmgChftn Ninh timg "n6 Slmg" vao Kinh Djch, noi KinhDjch .anh huang x.1u t6'i phucmg thuc tu duy cuavan hoa Trung Qu6c, "anh hU'6ng nay la m(Jt trongcac nguyen nhan quan trrng lam cho khoa hrc c(lnaqi khong thi nay sinh a Trung Qu6c". Trong Kinh

www.tiasang.com.vn T~~5620. NGAY 20.1 0.2009 31

GlAD DUC

M(>t so quan diem c6 the conphien di~n cua toi va nhG'ngdiau nen va khong nen tronggiang dC;iY dU'Q'c rut ra tCr kinhnghi~m ban than, vi~c nghiencuu cac tai li~u va giao dl,Jc, Sl,i'trao d6i v6'i d6ng nghi~p va sinhvien,

va nhG'ng suy nghT de lamsaD dC;iY hQC tot hO'n.Toi se chu yeu n6i va vi~c dC;iYloan, tuy rang nhiau diem apdl,Jng dU'Q'C cho h~u het cacman hQC khac. Toi se dung tCr"giang vien" de chi ca giangvien dC;ii hQC Ian giao vien ph6thong, tCr "hQc sinh" (student)de chi hQc sinh sinh vien hayhQC vien 6' mQi cap hQC, tCr ph6thong cho den sau dC;ii hQC. VanhG'ng diau toi viet 6' bai naykhong theo thu tl,i' dc;ic bi~t nao.

Nen: Thinh thodng thay d8i man d{lY n~u co thi*". N~u d{lYm{it man nhiJu lan, thi cdi ti~n thU'itng xuyen phU'O'ng philpva n{ii dung d{lY man do.

Khong nen: D(lY mtii nam nay qua ?nam khac m{it man,viii giao trinh nhieu nam khong thay do;'

Cac chuc V\l quan ly lanh d~o thuCmg co nhi~m ky, vathUCmg co nguyen, t~c la khong ~i lam qua 2 nhi~m ky a cung1 vi trio Ly do la de t{lO S\l thay doi cai tien thuCmg xuyen, tranhS\l tri tr~. Ngay trong vi~c d~y hQc ciing v~y: mQt ngum ma ~yqua nhi~u nam cirng mQt thu, thi d~ dftn d~n nham chan tri tr~.D~ tranh chuy~n do, co nhfmg C<Y sa d~i hQC co qui dinh la cacmOll hQC cung co nhi~m kY: ai ma d~y mOll nao do duQ'c 4-5flam r6i thi phai giao cho nguai khac dam nhi~m, trir tfuCmghQ'P khong tim duQ'c ngum thay th~.

Nhi~u khoa toan co phan chia vi~c d~y cac mOll cho cac t6bQ mOll, vi d\l mOll "phucmg trinh vi phan" thi chi danh chongum cua t6 bQ mOll phucmg trinh vi phan d~y. Vi~c phan chianhu v~y co cai lqi la dam bao chAt luqng d~y, d~c bi~t la trongdi~u ki~n trinh dQ giang vien noi chung con thAp, phai "chuyenmOll hoa" tron~ vi~c d~y ?~ dam bao chAt luqng t6i thi~u. Tu);'nhien no co diem h~n che, la no t~o ra xu hu(mg ngum cua tobQ mOll nao se chi bi~t chuyen nganh h¥p dAy, tAm nhin khongma rQng fa. d m9t s6 truCmg d~i hQc tien ti~n, n<Yi co nhi~ugiang vien trinh dQ cao (va vai nguyen t~c da la giao su haygiang vien cao cAp thi du trinh dQ d~ d~y bAt cu mOll nao trongcac mOll toan b~t buQC a b~c cu nhan), cong vi~c giang d~ykhong phan chia theo t6 bQ mOll h¥p nhu v~y, ma giang vien(cao cAp) nao ciing co th~ dang kY d~y bAt cu mOll nao a b~c cunhan.

TAt nhien, vi~c thay d6i mOll ~y doi h6i cac giang vien phaic6 g~ng hcm trong vi~c chuAn bi bai giang (m6i IAn d6i mOlld~y, la mQt IAn phai chuAn bi bai giang gAll nhu tU dAu), nhungd6i l~i no lam tang trinh dQ cua ban than giang vien, giup chogiang vien tim hi~u nhfmg cai mm (ma n~u khong d6i mon d~ythi se khong tim hi~u, do suc y). D~c bi~t la cac mOll a b~c caohQc: vi~c chuAn bi bai giang cho mQt mOll cao hQC mm co th~giup ich tf\IC ti~p cho vi~c nghien CUu khoa hQc cua giang vien.

Toi co mQt s6 kinh nghi~m ca nhan v~ vi~c nay. Vi d\l nhuflam 1999 toi nh~n d~y 1 hQc kY cao hQc v~ h~ dQng l\lc Hamil-ton, va trong qua trinh dQC tai li~u d~ chuAn bi bai giang chomOll do, toi phat hi~n ra mQt s6 vAn d~ C<Y ban lien quan d~nd~ng ~huAn dia ph,!cmg cua h~ dQng l\lc chua duQ',c n~hien cUu,va dieu do thuc day toi nghien CUu duQ'c mQt so ket qua kha

32 I~~ www.tiasang.com.vn s6 20. NGAV 20.10.2009

GlAD DUC

rieng Ie vao nao (ki~u hQc v~t) ma khong lien h~duQ'C v&i cac ki~n thuc khac da co trong nao, thithong tin do rftt kho nh&, d~ bjnao daD thai.

Thvc ra thi moll hQC nao cling c~n "hi~u" va"nh&", tuy r~ng tY l~ gifra "hi~u" va "nh&" gifracac mOll khac nhau co khac Mall: vi d\l nhu ngo';1ingir thi khong co gi phuc t';1P kho hi~u l~m nhungc~n nh& nhi~u (tftt nhien d~ nh& duQ'C cac Call chfrngo';1i ngir thi cung phai lien tu~g duQ'C cac Callchfr do v&i h~nh anh hay y nghia cua chung va v&inhUng thu khac co trong nao), nhung toan hQc thinguQ'c l';1i: khong cAn nh& nhi~u l~m, nhung phaihi~u duQ'c cac ki~n thuc, va qua trinh hi~u do doih6i nhi~u cong suc thffi gian. Co nhUng cong thucva djnh nghia toan ma n~u chung ta qUell dichUng ta v~n co th~ t1;l tim l';1i duQ'c va dUng duQ'cn~u da hi~u ban chftt cua cong thuc va djnh nghiado, con n~u chUng ta chi nh& con¥ thuc va djnhnghia do nhu con v~t ma khong hieu no, thi clingkhong dung duQ'C no, va nhu v~y thi cung khongh<m gi nguffi chua timg bi~t no. Vi d\l nhu congthuc tinh Christoffel symbol cho lien thong Rie-mann cua mQt Riemannian metric la mQt congthuc hai dai, va toi ch.1ng baa gia nh& duQ'C chinhxac no lau tuy "mang ti~ng" la nguai lam hinhhQc vi phan: cu m6i l~n d\lng d~n thi xem l';1i, nh&duQ'c mQt luc, r6i l';1i qUell. Nhung di~u do khonglam toi ban khoan, vi toi hi~u ban chftt cuaChristoffel symbol va cac tinh chftt CCJ ban cualien thong Riemann, ill do co th~ t1;l fight ra l';1iduQ'c cong thuc n~u c~n thi~t (t6n mQt vai phut)

Lap 1083 viii chuyen 4eToan h9ctruang PTTH Nguyen Gia Thieu -HN

t6t. Nam 2008 toi nh~ d~y mon d~i s6 (miJ rQngtruoog va mQt it d~i s6 giao hoan) cho sinh vientoan nam thu 4, tuy rc'ing tru6'c do toi hAu nhukhong d\lng ch~m d~n nhfrng thu do. Vi~c d~ymon d~i s6 da giup toi nllm chllc them duqc mQts6 ki~n thuc v~ d~i s6, vi d\l nhu hi~u them ynghTa cua tinh chAt Noether (day la tinh chAt d~ctrung; cua "d~i s6", ~6i nguqc v6'i "~iai tich").

Tat nhien co nhieu nguai, do dieu ki~n congvi~c, phai ~y cUn~ mQt mon {vi d\l nhu mon toanlap 12) trong nhieu nam. De tranh tri tr~ trongtruoog hQ'P do, cAn thuoog xuyen cai ti~n phucmgphIlp va nQi dung giang d~y (dua vao nhfrng vid\l minh hQa m6'i va bai t~p m6'i tU thvc t~ hi~nt~i, Sl1 d\ffig nhfrng cong ngh~ m6'i va cong C\l hQct~p m6'i, tim cac cach giai thich m6'i d~ hi~u hcm,

v.v.)NeD: D(lY va kiJm Ira kie'n thlrC h{Jc sinh

theo llii "h{Jc dJ hiJu"KhODg DeD: T(lo cho h{Jc sinh thoi quen h{Jc

vft, chi nhu ma khong hiJuCac Dba giao d\lc hQC va thAn kinh hQC tren

th~ gi6'i da lam nhi~u phan tich va thi nghi~m chothAy, khi bQ oc con nguai "hi~u" mQt cai gi do(mc la co th~ "make sense" cai do, lien tuangduqc v6'i nhfrng ki~n thuc va thong tin khac daco s~n trong nao) thi d~ nh6' no (do thi~t l~p duqcnhi~u "day n6i" lien quan d~n ki~n thuc do trongm~ng thAn kinh cua Dao -mQt neuron thAn kinhco th~ co hang ch\lC nghin day n6i d~n cac neu-ron khac), con khi chi c6 nh6i nhet cac thong tin

www.tiasang.com.vn Tl9:o~ 335620. NGAY 20.1 0.2009

GIA'o Dl,JC

Nguyen Phi Hung

U'u di§m cua dc;iY va hQC theo chU'O'ngtrlnh phan ban nhU' th~ naG xin danhcho cac nha nghien cuu giao dl,Jc danhgia mQt cach toan dit)n hO'n. La ngU'aitrl,J'c ti~p giang dc;iY toan, trong bai vi~tnay tai xin neu mQt 56 y ki~n xungquanh vit)c dc;iY -hQc -thi man toan.

ho~c tra tren Internet ra ngay.Sinh vien ngay nay (la nhfrng chuyen gia cua

ngay mai) co th~ tra cUu rilt nhanh mQi dinh nghla,cong thuc, v. V., nhung d~ hi~u chung thi v~n phaitv hi~u, khong co may moc nao hi~u hQ duqc.Cach day 5-10 nam, theo thong 1~ cua nhfrngngum dl;ly tru&c toi, toi thuCmg khong cho phepsinh vien mang tai 1i~u vao phong thi trong cac kYthi cu6i hQc kY, va d~ bai thi hay co 1 cau h6i Itthuy~t (tirc 1a phat bi~u dung 1 dinh nghla haydinh It gi do thi duqc di~m). Nhung trong thm dl;limm, vi~c nh& y nguyen cac dinh nghla va dinh Itco it gia trj, ma cai chinh 1a phai hi~u d~ ma sl1d\Ing duqc chUng. Bm v~y nhfrng nam gAll day,trong cac ky thi toi dAn dAn cho phep hQc sinhmang bilt cu tai 1i~u nao vao phong thi, va d~ thikhong con cac cau h6i "phat bi~u dinh It" nfra.Thay vao do 1a nhfrng bai ~p (tuang d6i dan gian,va thUCmg gAn gi6ng cac bai co trong cac tai 1i~unhung da thay tham s6) d~ ki~m tra xem hQc sinhco hi~u va Sl1 d\lng duqc cac ki~n thuc ca ban

khon~.Ve m~t hinh thuc, chuang trinh hQc (y Vi~t

Nam (k~ ca b~c ph6 thong l~n b~c dl;li hQc) khan~ng, nhung 1a n~g v~ "nh&" ma nhy v~ "hi~u",va trinh dQ trung binh cua hQc sinh Vi~t Nam thiy~u so vm th~ gim (tilt nhien v~n co hQc sinh riltgi6i, nhung tY 1~ hQc sinh gi6i thvc sv rilt it, vaciing kho so duqc v&i gi6i cua phuang Tay). vAnd~ khong phai 1a do nguai Vi~t Nam sinh ra kernthong minh, ma 1a do di~u ki~n va phuang phapgiao d\lc, chit tre em g6c Vi~t Nam 16'11 1en (y nu&cngoai thuCmg 1a thanh cong trong duCmg hQc hanh.Hi~n tuqng rilt ph6 bi~n (y Vi~t Nam 1a hQc sinhhQc thuQc long cac "ki~n thuc" tru&c m6i kY ki~mtra, r6i sau khi ki~m tra Kong thi "chfr thAy trathAy". Vi~t Nam rilt cAn cai cach chuang trinh giaod\lc theo hu6'l1g tang sv "hi~u" len, va giam sv"hQc gl;lo", "nh& nhu con Vyt". Toi co ph6ng vilnnhi~u sinh vien t6t hghi~p 10l;li ,gi6~ nganh toan (yVi~t Nam, nhung khi h6i mQt so kien thuc kha caban thi nhi~u em 11;li khon~ bi~t. L6i khong (Jhai ~I;licac em ma co Ie tl;li h~ thong giao d\lc. Nhieu thayco giao chi khuy~n khich hQc sinh lam bai ki~mtra gi6ng h~t 1m giai m~u cua minh, chit lam ki~ukhac di, tuy co th~ thu vi ban cach cua thAy thi cokhi 11;li bi trir di~m. Toi da chUng ki~n truCmg hqpsinh vien chi dl;lt di~m thi 7-8 11;li gi6i ban sinhvien dl;lt di~m thi 9-10 vi ki~u chilm thi nhu v~y.Ki~u chAm di~m nhu th~ chi khuy~n khich hQc Vytchit khong khuy~n khich sv sang tl;lO hi~u bi~t.[J

Xem tie'p kY sau

1. HQc sinh ban Khoa hQc Xa: hQiva NJIanvan, hQc theo sach giao khoa (SGK) toan chuAn(chfr chua'n khong ghi ten bia sach, chi ngAmhi~u). HQc sinh ban Khoa hQc t1;l nhien, hQc theoSGK toan nang cao (chfr nang cao co ghi lenbia sach). HQc sinh ban Co ban n~u chQn hQcnang cao mOll toan thi cling hQC theo SGK toannang cao. R6i rllm bllt dAu a ch6, ngoai s6 ti~ttrong chuang trinh, m6i mAn phai them tir 1 ti~t

'" ,den 1,5 tiet, d~y cac "chu de t1;l chQn". Ai chQn?Giao vien hay hQc sinh chQn? Rbi chu d~ t1;lchQn l~i chia lam hai lo~i: Chu d~ t1;l chQn barnsat va chu d~ t1;l chQn nang cao. Kern theo do latai li~u, la cach thuc quan Ii s6 ti~t hQc nay rAtnhieu khe va t6n kern them. Th\lc chAt hai chud~ t\l chQn chi clIng mQt m\lc dich tang themthai luqng cho mOll toan "mong mu6n bit dapdlf{YC nhzrng 16 h6ng kie'n thlrC con de' lqi sau cacgia h{Jc chinh thlrC" (trang 3, tai li~u Chu d~ t1;lchQn barn sat, Toan 10).

N~u chi v6i m\lC dich tren (!) thi t~i sao phainhimg nh~ng nhu v(ty, trong khi BQ giao quy~nphan ph6i chuang trinh v~ cho cac Sa Giaod\lc? Th(tm chi co Sa Giao d\lc cho phep t6chuyen mOll tUng truang ph6 thong co th~ di~uchinh s6 ti~t tren m6i bai hQc cho phu hqp v6inang l\lc ti~p thu cua hQc sinh truang minh."Chu d~ t1;l chQn" noi tren, nhu mQt ki~u "ve rllnthem chan" v(t'f! -

2. DuQ"c biet trong SGK ngi:r van, tru6c moi

34 T~~ www.tiasang.com.vn 5620. NGAY 20.1 0.2009

GlAD DUC

.

bai hQc d~u neu ro "k~t qua cAn d~t" cho hQc sinh, ma Iera mOll toan m6i cAn thi~t di~u do ban. Gia nhu SGK

toan, sau m6i bai hQc, sau m6i chuang d~u ghi ro yeti cAutt3i thi~u v~ nQi dung trQng tam, v~ phuang phap, v~ kYnang lam toan v. v... se dinh huang va lam yen tam ngumhQC. Be~ c~nh do giao vien tranh du<;yc ho~c ~on~ damtg yeti cau cao trong cac gia hQc chinh tht'rc, dan den d~ythem -hQc them "di may v~ gio", d~n khi hQC sinh ti~pxuc bai toan cO' ban nhftt, barn sat ki~n tht'rc nhftt, thikhong lam du<;yc.

tuy~n sinh d~i hQc moll toan, toi Kin neu ranhfmg di~m b~t c~p va thi~u nh~t quan trongnb l\lc dua n~n giao d\lc nu&c nha len tAm caD.

-D~ thi qua "suc tich" bclng nhfmg bai toandoi h6i S\l th\lc hanh cac phep tinh d<m di~u,thi~u S\l sang t~o tU phia nguai thi. Bao namnhu v~y, da hAn m<)t l6i di (16i ra d~) dftn d~nnhfmg gia d~y toan, ma ca thAy va tro cu chamb~m cac thao tac tinh toan. HQc sinh khongthich giao vien dimg l~i giai thich dinh nghia,chUng minh dinh Ii... Xin dua m<)t vi d\l:Trong bai "Dinh nghia d~o ham cua ham s6",giao vien nao d~y nhfmg bai toan dftn d~n khaini~m d~o ham se bi hQc tro cho la "ham", lad~y da. Khoan~ cach gifra Ii ,thuy~t va th\lChanh xa nhau den muc kho chap nh~n.

-D~ thi hoan toan v!ng bong Ung d\lngtoan hQc vao th\lc ti~n, trong khi SGK nh!cd~n vi~c Ung d\lng khong phai it. Di~u nay dalam cho giao vien toan gAll nhu b6 h~t cacphAnUng d\lllg (n~u co) sau cac bai hQc. K~tC\lC la hQc toan ma khon~ bi~t ~i Itch su toan,net d~p cua toan, toan bat nguon tU dau, toandUng v~o vi~c gi? Co th~ noi nit phan giao d\lc.

-D~ thi "suc tich" dftn d~n dap an "gQngang" va d~n bai lam cua thi sinh thi chi conthu.?tn cac phep tinh, thi~u l~p lu~n, thi~u logic,thi~u dftn nh~p... Co nhfmg bai lam cua thisinh chi~u theo dap an dugc 8 di~m ch~g h~n,nhung giam khao (s6 it) 10 l!ng cho m<)t tU taitu~g lai qua ngheo ~an v~ ngon ngrr, !~p lu~.Neu cu tiep tI;lC ra de thi toan nhu the nay thikho long tranh dugc S\l quay cop cua thi sinh,b6'i chi ~hi ngu~ch ngo~c doi dong nha "copy"la co diem.

-D~ thi thi~u S\l dftn d!t, dinh hu6ng, tUc laph61la h~ Ii thuy~t dua d~n phu<mg cach lambai toan. Do do, m<)t m~t thi sinh thi~u di~mtl,la trong khi lam bai, m~t khac lam cho nhfmggia d~y toan a truang ph6 thong kho khan,thi~u sinh khi, chi ph\lc V\l cho nhom nh6 hQcsinh co nang khi~u toan. Toi cam giac giaovien toan b~c THPT hi~n nay chi cAn nhu m<)tthg lam toan la du dong vai tro nguai thAy. rJ

3. BQ Giao d\lc cftn dua ra van ban chinh thuc co tinhphilp ii gifra khung chuang trinh chudn va nang cao, bankern nhau v~ 1ugng ki~n thuc va muc dQ fen 1uy~n kynang cho ca ba kh6i lap 10,11,12. M~nh d~n lam ro banS\l chenh l~ch gifra cac ban, chu khong dimg l~i a muc10% nhu hi~n nay. Tren C<Y sa phap Ii do, giao vien co th~so~ giao an rieng cho m6i chuang trinh toan chudn ho~cnang cao, tlr hai bQ SGK toan hi~n hanh, chu khong nhdtnhdt rttng, hQc sinh theo ban nao thi d~y theo SGK bando, trong khi cha d<.ri BQ Giao d\lc va Dao t~o d6ng thu~ncho so~n nhi~u bQ SGK tuang Ung vai khung chuangtrinh..

4. ,Co th~ kh~n~ dinh rttpg vi~c hQC a ta hi~n nay 1ah9C ~e thi. Thi 1a ke~ qua cuoi clIng va 1a khau quan trQn~;rat tiec 1a no dUng gan nhu dQc l~p trong vi~c danh gia ketqua hQC t~p cua hQc sinh. Do do "Thi th~ nao, d~y va hQcth~ dy". Phan tich d~ thi t6t nghi~p THPT man toan nam2009, cling nhu cac nam truac do, ho~c ngay ca d~ thi


M61 TBLfaNG

NHO'NGCONDApLANTHU'O'NG-, --K-TRENVUNGDONGDATVANNAM-

.NgoTheVinh*

NhD'ng nam gan day, nhD'ng tri;In dQng dat Ian lien tiep xay ra 6' vung Tay NamTrung Quoc vai SLrC tan pha rQng Ian lam nhi~u con di;Ip thuy di~n trong vung bi hU'h~i; sV' ki~n nay da khien chfnh nhD'ng hQc gia va cac nha ho~t dQng m6i sinh ngayt~i Trung Quoc da phai gu.i mQt kien nghi ngay 12/06/2008 len Chfnh phu keu gQiphai duy~t xet I~i Sv' an loan cua nhD'ng con di;Ip thuy di~n tren vung dia chankh6ng 6n dinh la vung Tay Nam Trung Quoc, trong do co d~ nghi Cl,J the la phaingU'ng vi~c xay dV'ng nhD'ng dV' an di;Ip thuy di~n Ian trong vung cho den khi hoantat nhD'ng bU'ac nghien CLrU v~ tfnh kha thi va an loan cua nhD'ng dV' an di;Ip.

CHIEU CAOI DU~G LI1(;1NGHO/ MCM*

TEN f)~P/ (on9 xuat

(1) Gongguoqiao/750 MW 130m 510

(2) Xiaowan/4,200 MW 292m 15,130

920(3) Manwan/l,500 MW 132 m

LICH S(J HiNH THANH CHUOI D~P VAN NAMTuy da co k~ ho~ch rilt hilp d~n khai thac song

Mekong rilt s6m tir nhfmg Dam 1970 nhung vi"thi~u ngan sach" Den mai t6i Dam 1980 con d~pM~n Loan! Manwan dAti tieD cao 99 met v6i buctuCmg thanh cao 35 tAng m6i duC}c khai cong va 13Dam sau thi xay xong (1993).

Theo titi li~u chinh thuc cua Tinh uy Van Nam,cho d~n Dam 2009 thi chu6i d~p tren song LanThuang khong phai chi co 8 ma con s6 da leD tm 14con d~p tren dong chinh khuc thu<Jllg ngu6n songMekong, chua k~ vo s6 nhfmg con d~p ph\lluu.[l]

Ten 14 con d~p theo thu t1;l tir b~c xu6ng Dam dola II Liutongsiang; 21 Jiabi; 31 Wunenglong; 41Tuoba; 51 Huangdeng; 61 Tiemenkan; 7/Guongguo-qio; 81 Xiaowan! Ti~u Loan: hoan tilt 2009; 91 Man-wan! M~ Loan: hoan tit 1993; 101 Daichaosan! D~iChi~u San: hoan tilt; III Nuozhado; 121 Jinghong ICanh H6ng: hoan tilt; 131 Gunlanba; 141 Mengsong.[Sa D6 1]

(4) Oachaosan/l,350 MW 118 m 890

(5) Nuozhadu/5,500 MW 260m 22)40

(6) Jinghong /1,350 MW 107m 1,230

oAu LA TIEU CHUAN AN ToAN.: --CUA CHUOI o~P VAN NAM?-14 con d~p va dv an d~p Van Nam nb trong

lUll V\fC tren song Mekong du(}c coi la vting d<)ngdfit.

*MCM: Million Cubic Metre[Tai Li~u cua Wang Shui, Giam doc Ke ho~ch Lan Thuang Giang Van Nam] [5]

dia ch~t dQc theo con song Lan Thucmg chi~m hcmnua chieu dai song Mekong, la nO'i dang mQc lenmQt chu6i 14 con d~p kh6ng 16 Van Nam?

Co rAt nhieu ly do dS tin la khong, b<'ri vi "mfjicon aqp <;0 ,!hl7-n¥ al;lc tinh ala chat duy nhat, cuano, ma ae hieu hiet cho tm nai nhl7-ng al;lc tinh ay thit6n rat nhie'u thai gian va t6n phi len tm nhie'u tri(juUSD cho nhl7-ng cuQc khao sat ay -McCulley, P. "[2]

trong khi Trung Qu6c khong chi thi~u tien ma conVQi va d~t chi tieu k~ ho~ch khai thac thuy di~nchi~n luC}c cua hQ.

Ho~c gia n~u co cai gQi la cong trinh nghien Clrudia chAt tren giAy to thi chung ta cling co thS bi~ttruac r~ng co "nhtrng dfr ki~n dia chAt du bi~t tru6cla b~t lqi cling se bi lam ngO' hay bi> qua".

Theo mQt nghien Clru nam 1990 cua Ngan hangTh~ gi6i/ World Bank thJ trong s6 49 d\l an xay d~}'thuy di~n, co hcm 3/4 so d~p g~p phai nhtrng "vande' ve' ala chat thong lien li(ju alfl;1C -unexpected ge-

-Theo lieu chudn cua tiin si T Vladut thi a(5ngadt co nhi~u kha niin~ xay ra nO'i cac con "a(ip caDhall 1 OOm "hOc;lC "h6 chua co dung II.t{)'ng Ian hall1 x 109 m3 ": it nhdt 6 trong 14 con d~p Van Nam cochi~u caD ho~c dung lu<.Yng h6 chua 1<.'m h(Yll gim h~nan tOaD cua Vladut. [I]

-Li~u da: co nhfmg cong trinh nghien Clru khoahQc nghiem chinh nao cUa Trung Qu6c v~ tinh tr~g

36 T~~ www.tiasang.com.vn s6 20. NGAY 20.10.2009

v~n sinh linh cua Van Nam va cac qu6c giavting h~ lUll?

S~p qua di th~p nien dAti c~a cua ~h~ k¥21, chuoi 14 con d~p b~c them khong 10Van Nam se la "lU'm gU'am Damocles".,buQc tren sgi chi manh thuO'ng tn.rc treo trendAti tren c6 cu clan cua nam qu6c gia h~ngu6n la Myanmar, Thai Lan, Lao, Cam-puchia va Vi~t Nam. I

Du con dUO'ng con l~m chong gai,nhung vi~c phftn dftu d~ ti~n t6i mQt "Uyh6i song Mekong ma r6ng" bao g6m caTrung Qu6c va Myanmar la bu6c tien quy~td~ co mQt ca quan di~u hgp hr:ru hi~u choto,an vilng tron~ k~ ho~ch vi mo "Phat tri~nbell vfmg" nguon tai nguyen phong phu cua

song Mekong.

TlJ' CON f>Ap ASWAN Tal--,'

f>AP TIEU LOAN.,

V ai chan dQng thi ban 160 ti m3 nuac tircon d~p Aswan, bdt chQ't bung qua khuc vacua h6 chua cao ban 100m. Trong khoanhkh~c luc;mg nuac kh6ng 16 trong h6 chuadai 500 cay s6 da d6ng 10~t trlit xu6ng. Thitrdn dAti tien cach do chua dAy ba ~m bingay suc d~p khimg khi~p nhu suc tan phacua mQt ngQn song thAn. Th~ r6i buc tuangthanh nuac cao ban 30m dy cu limg lfmg ditai dim ng~~ ph6 xa ng~p c~ nhfm,g toa nhacao muai tang, bang qua va cuon di cacvUn~dan cu. Ngay thu sau con nuac cu6ngnQ ay tai duqc thu do Le Caire bell dongng~n con song Nile, v~n vai nguyen sucm~ cua 15m nuac cao... Do la scenariotir cu6n ti~u thuy~t Aswan cua nha van DucMichael Heim, khong phai chi la hu cdu mad\la tren nhfmg khao sat cO' hQc vfmg ch~c.Mo ta chi ti~t v~ kha nang mQt tham hQava d~p Aswan bi cdm ph6 bi~n vi giai quanS\l Ai C~p 10 sq do nhu gqi Y cho mQt ammUll khung b6; Thu truang BQ Thuy lQ'i AiC~p da mo ta tham hQa ~y "Giang nhu tr(inHong thuy keD dai suot 40 ngay aem ailau9'c ghi l(li trong Kinh thanh "...

GAn gui vai chung ta ban la bai hQcTrung Qu6c, vai mQt tham hQa co th~t t~iHaNamnam 1975. NO'i co hai cond~p BanKi~uJ Banquiao va Th~ch Man Dam! Shi-mantan tren song Hoai/ song Huai, mQt ph\!lUll cua song Duang Tu. D~p Ban Ki~u doLien Xo xay d\ffig, duqc coi nhu mQt con

Sa do 19 d~p n\lOC da, dang va c6 ke ho~ch Kay dl!ng tren song Mekong

ological problems ". Va cuQc khao sat dy da: dua tai k~t lu~nkha bi quan r~ng d6i v61 cac con d~p thuy di~n "n~u khongg~p cac vdn d~ tra ng~i v~ dia chdt thi phai du<;yc coi do nhumQt ngo~i l~ chu khong phai la s\! ki~n binh thu@g". [2]

Truac nhfmg khi~m khuy~t va bdt tr~c dy, li~u tren d6 anm6i con d~p Van Nam Trung Qu6c co bao g6m "thie't ke'm(lng lU'm cac tr(lm rhea dfJi d(Jng dilt" [network of seismo-logical stations] d~ lien t1:lC ghi nh~n cac dao dQng dia chdntrong su6t qua trinh xay d~p hay it ra cling phai du<;yc thi~t k~dua vito ho~t dQng truac khi b~t dftu Idy nuac vito trong m6ih6 chua hay khong?

An toan cua cac con d~p vai chinh cu dan cua hQ va hangtram tri~u cu dan cua cac qu6c gia h~ ngu6n, li~u co bao gicrla m6i uu ill cua cac Cong trinh su Trung Qu6c khi hinhthanh d\! an chu6i 14 con d~p b~c th~m Van Nam?

Kh6ng hoan toan la hu cdu khi fight t61 tinh hu6ng tr~ndQng ddt do cac h6 chua kh6ng 16 Van Nam trong luu V\lctren song Mekong, ,:61 suc tan pha kht'mg khi~p cua C<Yn h6ngfullY. Va d~p se cuon di bao nhieu thanh pho va bao nhieu

www.tiasang.com.vn I~~ 375620. NGAV 20.10.2009

MOl TRlJ'ONG

D~pTuBinh Ph6bi nintrong tr~n49ng 4at 11

TitXuyen

N gay nay, vi~c di8u tra t6n thAt tl;li cac d~p nuac vabao tri an toan cho cht'mg, ch~ng khac gi mAt b6 mm10 lam chu6ng, di8u thi~t y~u la tai khao sat tAt ca

cac d6 an phat tri~n thuy lqi dl;li quy mo chua timg co trongvting Tay Nam Trung Qu6c. Tr~n dQng dAt vAn Xuyen da:lam n6i b~t ba vAn d8 quan trQng v8 ky thu~t xay d~p tl;livting Tay Nam, tAt ca d8u dang quan tam.

d~p sAt thep kien c6 co kha nang dlmgvfmg vm tr~ l\1t ngan nam. Nhung chiv6i c<m mila lill6n su6t hai ngay, m\lCnu6c trong d~p da ng~p t6i muc t6i dacho du cac ong thoat duqc ma ranhung l~i bi nghen bai cac chfit lAngva h~u qua la d~p Ban Ki~u bi va vm5 tri~u m3 nu6c tit h6 chua db ~pxu6ng cac thung lfin~ cu6n phang dicac lang m~c va thi iran phia dum, cond~p sAt the~ thu hai cfing bi va ngaysau do... Tong cQng co 62 d~p bi vatrong tr~n bao l\1t nam do lam thi~tm~ng 230 ngan nguai.

Khong co gi bao dam rAng mQttham hQa va d~p do dQng dfit se khongth~ xay ra tren khuc thuqng ngu6nsong Mekong, khi ma ai cfing bi~t VanNam la vimg nhi~u dQng dfit. N~u songMekong la m~ch s6ng cua hang tramtri~u cu dan, nu6c song Mekong lamall cua dfit, thi m6i con d~p Van Namla ffiQt "got chan Achilles" cho toanvimg, va m6i tham hQa do chinh conngum gay ra se 16n h<m gfip bQi so vmtai u<mg tit thien nhien...o

* BS. California, MyTham Khao:1/ Hiroshi Hori. The Mekong: Environ-ment and Development. United NationsUniversity Press, Tokyo 2000.2/ Patrick McCully. Silenced Rivers: TheEcology and Politics of Large Dams. ZedBooks, Ltd. London 1996.3/ Shawn W Crispin, Margot Cohen,Bertil Lintnel: The mekong Choke Point.Far Eastern Economic Review, Oct 12,2000.4/ E. C Chapman, He Daming. Down-stream Implication$ of China :so Dams onthe Lancang Jiang and their Potential Sig-nificance for Greater Regional Coopera-tion, Basin-Wide. Workshop Proceedings,Melbourne Oct 12, 1996.5/ Wang Shui. The Lancang Jiang basin:Steps Towards the Realisation of Sustain-able Development. Worshop Proceedings,Melbourne Oct 12,1996.6/ Chinese environmentalists and scholarsappeal for dam safety assessments in geo-logically unstable south-west China. DiyiCaijing Bao, June 12, 2008. [Probe In-ternational)

xAv HO CHO'A LaN vA oAp Nt/aC CAO TRONGVONG tUNG O~I O!A CHAN c6 THrCH H<;J'P KHONG?Vung Tay Nam Trung Qu6c la nai co cftu truc dia chftt

phuc t~p va n~m tren anh hUt'mg cua cac lap dia chftt dichuy~n, d~c bi~t la phia Dong d6ng b~ng Thanh Hai -TayT~ng (Qinghai-Tibetan) bell c~nh Tu Xuyen va cac nlIi d6iva khe da Dong BAc Van Nam, da hinh thanh do la cac lapdftt dia cAll vii bao tr6i len va va fa.

Yimg Tay Nam na~ co nhfmg ngu6n nuac l<m,nhftt Trun~Quoc va la nai san xuat thuy di~n quail trQng nhat. Trong so13 vUng k~ ho~ch thuy di~n n~m trong phuang an da co, bavUng quail trQng nhftt la:

Vimg thuy di~n tren cac song Jinsha [Kim Sa Giang], Ya-long [ Nha Lung Giang], Dadu D~i DQ Ha, thuQc phia TayTu Xuyen, Tay BAc Van Nam,

Vung thuy di~n thu<;mg lUll song Duang Tir, Nanpan[Nam Ban] va H6ng Thuy d~u n~m gifra Tu Xuyen va VanNam, va

Vung thuy di~n song Lan Thuang [Lan Thuang-Mekong) va song Nujiang [NQ Giang] t~i Tay BAc VanNam. (Xem ph~ l~c dinh kern: Ban do' cac dlfO7lg dla chdnVan Nam va cac d{lp thuy di?n tren song Lan Thlfang n&m

38 T~~ www.tiasang.com.vn 5620. NGAY 20.1 0.2009

MOl TRU'ONG

hen c(lnh trong vong 50 km)Hai tinh Tu Xuyen va Van Nam la hai nm da: xliy

ra nhi~u tr~n dQng dAt nhAt Trung Qu6c. Hai tinh naythuQC vUn~ dia chA~ Tu Xuyen- Van Nam, nm <;UCm,gdQ dQng dat caD nhat va thUCmg xliy ra dQng dat nhatTrung Qu6c. Nhi~u chu6i d~p da: va s~p xay len sen~m ngay tren cac vUng dia chAn nay. Thi d\l nhuchu6i d~p tren song Min [Man Giang] n~m tren vongcung dia chAn Songfan [Tung Phien] va Long MonS<m [Long Mon S<m]; chu6i d~p D~i DQ Ha (ph\lluusong Du<mg Tu) da: n~m tren vong cung dia chAn Xi-anshuihe [Tien Thuy Ha]; chu6i d~p tr~n song Nha:Lung Giang (ph\lluu song Du<mg Tu) n~m gAll vongcung dia chAn Anninghe-Zemuhe [An Ninh Ha]; d~pXiluodu ([Khe L~c DQ] treQ song Kim Sa Giang(thu<;mg luu chinh cua Du<mg Tu) n~m tren vongcung dia chiin Yongshan [Vinh Thi~n], va nhfmg d\lan thuy di~n tren song Lan Thu<mg -Mekong va songNQ Giang n~m tren vong cung dia chAn Tam Giang(Three Parallel Rivers) trong tinh tr~ng dang ho~t

dQng (active).Vi1ng Tay Nam Trung Qu6c co cAu trUc dia chAt

mong manh, co S\l ki~n da chliy, bun troi va s~t 1&.N~u xay hang lo~t nhfmg h6 chua va d~p caD tren100m (co khi h<m 300 m) la di~u nguy hi~m. Vi~cpha buy cac tAng da rQng Ian dQc theo h6 chua se lavi~c cAn thi~t d~ d\ffig d6c b& de, xay xa lQ, va duCmghAm sau khi h6 dAy. Trong c<m dia chAn n~u xliy fa,vi~c xay cAt neu tren se tang cuCmg dQ s~t 1&, da chliy,bun troi, va dAt S\lP, se gay them cac t6n thAt ph\l nhu1fi 1\1t to va d6 va vi III 1\1t. Vi th~, chung ta cAn luut~ nhi~u h<!ll v~ cac v~n d~ r~c r6i va ngu;Y tai ngAmngam co the giang xuong clan cu h~ nguon hai bell

song.Hinh IRN: f)~p TIr Binh Ph6 (Zipingpu)


aap nL1a( 1&1 tron~ vling dia chan .."

bat on t~i Tay Nam I rung Quoc£)~p thuy di~n TC1' Blnh Pho( Zipingpu) dU'Q'c khfyi Gong tlJ' nam 2006 thuQc tinh TCJ! Xuyenva ml,J'C nU'ac dang d§y khi vlJ'a b~t d§u h09t dQng VaG nam 2008, den ngay 12 thang 5da co tr~n dQng dat 8.0 tren Van Xuyen (Wenchuan) gay tC1' vong cho 69,000 ngU'O'i, tlJ'4,8 den 11 tri~u ngU'O'i vo gia CU' trong so 15 tri~u dan CU' trong vung [1].Gac hQc gia va cac chuyen gia moi sinh Trung Quoc da gC1'i thU' thinh c§u chfnh quy~nTrung Quoc xet 19i an loan cua nhCi'ng d~p nU'ac Ian va ph6 bien ket qua nghien cCJ!u naycho dan chung. ThU' thinh c§u cua hQ da dU'Q'c Gong bo tren to' £)~ Nhat Tai Kinh Nh~tBao- First Business Daily (diyicaijing bao)- ngay 12, thang 6, nam 2008.Tia Sang xin 1U'Q'c trfch ban dich cua Ph9m Phan Long.

MOl TRlJ'ONG

oA c6 LAM LOI KHI THAM OINH Cu'ONG DO°IA CHAN KHI SO~N THAo PHl/aNG AN? .

Khi du<;yc hoi v8 dQ an toan cua cac d~p nuac trenvtin~ dia chdn bd~ 6n Tay Nam Trung Qu6c, chinhquyen Trung Quoc va cong ty khai thac thuy di~nthuang tra 1m mQt cach 1\1 tin, nhdn m~nh y~u t6 nhucac d~p va h6 Ian da: co nghien Clru kha thi va khaosat khoa hQc, va da: co can ban vfrng vang v8 cuangdQ dia chdn cua chirng d~ cac con d~p nay an toanch6ng du<;yc dQng ddt. Tuy nhien, tr~n dQng ddt vAnXuyen ch~g to da: co nhfmg tinh toan sai lAm trongvi~c thfim dinh nguy ca cua ho~t dQng dia chdn khi

xay d~p trong vling nay.D~p Zipingpu [Tir Hinh Pho], d~p Ian nhdt tren

thuqng lUll song Man Giang la mQt thi d\! ro rang.Nclm 9 kIn tren thuqng ngu6n Dujiangyan [DQ GiangY~n], co dung tich 1.1 ti m3 va m\lC nu&c cao 156 m,Tir Hinh Pho la mQt d\l an kh6ng 16. Khong co gi 1~,khi cac chuyen gia thuy hQc so saM h6 chua nay nhu"mQt v~c nuac to Ian da: treo tren dAti hang tri~u dancu Chengdu [Thanh Do] va ph\! c~n".

Theo S\l ti~t lQ cua chuyen gia dia chdn va thuyhQc, trong nghien Clru kha thi cua d~p Tir Hinh Pho,cac nha khoa hQc tien li~u cuang dQ cao nhdt ~i congtruang la 7, nhung th\lc t~ da: cao han th~ nhi8u vid~p chi cach tam di~m dia chdn co 17 kIn. MQtchuyen gia ch6ng dia chdn cho cac d~p nuac da: noi,"trong vling dia chdn cao va gdn tam di~m nhu TirHinh Pho cuang dQ dia chdn rAt co th~ da: leu d~n 8hay 9 (dQ dao dQng nhu v~y la 10 hay 100 IAn caohan da: tien li~u). Day la di8u cac nha khoa hQc (th\lchi~n h6 Tir Hinh Pho) da: khong tien doan trnac".

Tir Hinh Pho n~m cao tren d6ng b~ng Thanh Do,gAll bell kenh chuy~n nuac va dftn thuy Dujiangyan-mQt cong trinh di san th~ giai cong nh~n -Tir HinhPho la con d~p ca cua "K~ ho~ch d~i phat tri~n TayNguyen", nen da: thu hut nhi8u tranh lu~n ngay rnbu6i dAti khi con trong giai do~ nghien Clru kha thi.Trong do m6i uu tu Ian nhdt la tinh tr~g bAt 6n cuadia chAt trong vting nai d~p Tir Hinh Pho se du<;yc tQal~c.

cAt HO CHU'A LON vA Di!-P CAOTRONG VaNG DIA CHAN c6 GAY RADQNG DAT LON KHQNG?Tam di~m cua tr;fln d~i dia chfin Vfin Xuyen chi

cach veil ba h6 Tir Binh Pho nira kIn. Theo 1}ghienClru cua cac chuyen gia, h6 chua Tir Binh Pho tQa l~ctren: mQt vUng dia chfin bfit 6n, vai vong cung diachfin n6i ti~ng ten Long Mon Scm ch~y qua day h6 vavUng ph\! c;fln. Do do dan cu co ca sa d~ ngiii ngar~ng tr;fln dQng dfit ky 11,lc nay, xay ra sau khi xayxong h6 va m\lC nuac h6 len caD dinh, rfit co th~ dagay ra tr;fln dQng dfit fiy.

Tham hQa do cac cong trinh kY thu;flt khai pha cualoai nguai, RIS (reservoir-induced seismicity) dangdu<;yc th~ gim theo doi. Theo du li~u cua cac chuyengia thuQc Uy ban song Tnrang Giang (ChangjiangWater Resources Commission, Ministry of Water Re-sources) da !i~t lQ t~i cuQC hQi thao kha thi cua d;flpTam Giap, ho chua co d;flp caD tren 100 m co xac suatco RIS la 7% t~i Trung Qu6c. va xac sufit co RIS la34% cho cac d;flp caD tren 200m.

Tren th~ giai da co b6n tnrang hQP h6 chua gayra dQng dfit tren 6.0 (cao nhfit la 6,5), ma ca b6n d;flpda du<;yc lam trong nhUng vimg dia chfit 6n dinh'vmxac sufit dQng dfit 1\l nhien v6n thfip.

Tir Binh,Pho kh~n~ phai la h~ dQc nhfit xay trenvimg dia chan con bat on, con nhieu d;flp khac nua daxa;:l va s~p du<;yc xay t~i mi~n Tay Tu Xuyen va TayBac Van Nam, nui caD, khe sau, nai dang co cacchuy~n dQng dia chfit mm va dia chfin ho~t dQngthuang xuyen. Khi nghien Clru kha thi cho d;flp TamGiap, 'cac chuyen gia cua nganh dia chfit va dia chfinda nhin nh;fln r~ng: "Hi~n nay, khong co ly thuy~tkhoa hQc vfrng vang hay phucmg phap nao d~ danhgia va tien li~u RIS". Ngay ca "cac nghien Clru v~ cach~ cua RIS v~n con trong tinh tr~ng gia thuy~t".Trong tinh canh nay, vi th~, chUng ta phai cAn trQngv~ m6i nguy hi~m khi cu ti~n hanh khai thac thuydi~n mQt cach t~c trach vQi vang, nhAt la tren tAmthuac d~i quy mo tren vUng dia chiln bAt 6n n6i ti~ngnhu th~.rJ

K~t qua dQng dllt cho thlly dfi co sai lAm tfongvi~c nghien Clru kha thi cho d~p Tu Binh Pho khi~n~an cu ngay nay hoang mang va chllt v~n; ~~u sailam nhu the dfi xay fa cho mQt con d~p cot yeu nhuTu Binh Pho, thi nhfrng con d~p khac cUng xay trenvong cung dja chlln tren thung lUng song Man Giangse fa sao? Co th~ co vi ph~m sai lAm gi6ng nhu TuBinh Pho hay khong? viln d~ nay co th~ xay fa chocac d~p thuy di~n khac dfi xay va s~p xay tren cacsong D~i DQ Ha, Nhfi Lung Giang, Kim Sa Giang,Lan Thucmg-Mekong va song NQ Giang hay khong?

Ngu6n tai li~u[1] htn:!:1 fen. wikil1edia.or8iwiki/2008_Sichuan_earthquake11] Chinese environmentalists and scholars appeal for dam safety

assessments in geologically unstable south-west China, ProbeInternational, htn:!s:1 I l1robeintemational.or8i referenced/chinese-

environmentalists-and-scholars-al1l1eal-dam-safety-assessments-geologically-unstabl13) GUO Shunmin, XIANG Hongfa , ZHOU Ruiqi, XU Xiwei,

DONG Xingquan, ZHANG Wanxia, Longling-Lancang faultzone in southwest Yunnan, China, A newly-generated rupturezone in continental crust, Chinese Science Bulletin Vol. 45 No.4 February 2000.htn:!:llcsb.scichina.com:8080/kxtbe/fileup/PDFI

OOkyO376.l1df


NHAN VAT

Nha toan hQc v61 nhGhg van de toan cau.Tran f)(tc L!ch

Nikita Nicolaevich Moiseev (1917-2000)la nha toan hoc va baG hoc Xo Viet loiIC;iC. Ten tuoi cua ong gan lien v&i nhli'ngGong trlnh xu~t sac trong cac ITnh Vl)'Ctoan hQc, kT thu~t ten lua vO trl,J, mo hlnhtoan hQc, cac qua trlnh sinh thai, khf h~uva kinh te-xa hQi. Nhli'ng nghien cuu cuaong va cac hQc tro ve bien doi khf h~u vah~u qua cua chien tranh hC;it nhan da c6tieng vang tren trU'ang qu6c te, g6p phanm& dau thai kl baa v~ moi trU'ang trenthe gi&i va cai thi~n quan h~ qu6c te, giaitrCl' quan bi. Ong can la nha triet hQc, nhatU' tU'&ng sau sac.

VE CUQC f)(1.Nikita Nicolaevich Moiseev sinh ngay 23 thang 8 nam

1917 t~i Matxccyva trong mQt gia dinh tri thuc. Dng nQi-Sergay Moiseev-xuftt than tU gia dinh qui tQc, truac cachm~ng d3: tUng gift chuc V\l cao trong nganh giao thong.B6 -Nicolaevich Moiseev -t6t nghi~p nganh lu~t hQcD~i hQc tAng hqp Matxccyva, d3: kinh qua nhi~u cong vi~ckhac Mall: giang vien d~i hQc, can bQ ngo~i giao ( truaccach m~ng), chuyen vi en tai chinh cao cftp (sau cachm~g). M~ ong lam ngh~ y ta m~t tr~ trong chi~n tranhNga- Nh~t va tra thanh nguOi nQi trQ' sail khi l~p gia dinh.

N .Moiseev khong say me toan hQc sam nhu nhUngthAn d6ng khac (tU be rftt rftt ng~i moll s6 hQc!). Dng v6nma uac tra thanh nha thien van nhung vi~c tham gia vaonhom toan danh cho hQc sinh phA thong cua Vi~n toanhQc Steklov va thanh tich nAi b~t a do d3: lam ong thaydAi quy~t dinh. Nam 1935 Moiseev vao hQc khoa toan-caD~i hQc TAng hqp Matxccyva va t6t nghi~\? nam 1941.Cling nam do ong gia nh~p quan dQi, luc dati giang d~ymOll truQi tuy~t cho chi~n si H6ng quan ph\lc V\l cacchi~n dich quan S\l trong chi~n tranh Lien Xo -Phftn Lan(ong la vo dich mOll truQi tuy~t toan Lien Xo lua tuAithanh nien). Nam 1942 sail khi trai qua mQt s6 khoa hQcd~c bi~t t~i HQc vi~n ky thu~t quan S\l Hang khongZhukovski, ong duQ'c di~u vao quan chu l\lc. Tham giachi~n tranh V~ qu6c, ong duQ'c tang huan chuang Ca do,huan chuang Chi~n tranh v~ qu6c h~g nhi, huan chuang"Vi S\l nghi~p bao v~ Leningrad".

Nam 1948 sail khi xuftt ngli Moiseev duQ'c di~u v~lam vi~c t~i nganh cong nghi~p hang khong. T~i day ongtham gia giang d~y va nghien Clru vm cuang vi pho giaosu bQ mOll ten lira t~i Tru6ng TAng hqp ki thu~t Matx-ccyva-mQt trong nhUng tru6ng ki thu~t hang dAu cua dfttnuac. Dug duQ'c phan cong nghien Clru cac vftn d~ Iithuy~t trong nhom chuyen gia dum S\ll3:nh d~o cua Ko-rolyov -TAng cong trinh su 16i l~c cua nganh hang khongLien Xo va duQ'C giao nghien Clru huang "DQng hQc tenlira". N.Moiseev d3: thu duQ'c nhUng k~t qua mang tinhn~n tang va mall chong tra thanh mQt trong nhUng nha Iithuy~t hang dAu trong 11nh V\lC ki thu~t ten lira cua LienXo.

Nam 1950-1955 Moiseev dugc di~u v~ giang d~y t~i

www.tiasang.com.vn T~~5620. NGAY 20.1 0.2009

41

NHAN V~T

NhD'ng ket qua nghien ClJ'U cua cac nha khoa hQc v~ m6i trU'angma hang dau la cua trU'ang phai Moiseev la cO' sa d~ nh6mchuyen gia cua Lien HQ'p Quoc xay dl,l'ng. baa cao tc;ii cac hQi nghiv~ m6i trU'ang va phat tri~n. GOng chfnh h~ thong m6 hlnh toanhQc nay v~ sau da dU'Q'c sLi' di,Jng d~ phan Uch h~u qua cua chientranh hc;it nhan gia dinh.

quy~n -dlj1i duang" la chua du d~phan tich tuang lai phat tri~n cuanhan lOlj1i, cAn phai xay d\ffig mQth~ th6ng cac m6 hinh phuc tlj1Phall rAt nhi~u. Tr6 v~ tU hQi thaoN .Moiseev hi~u r~ng dff ra d6imQt huang khoa hQc mai co tinhn~n tang trong do cac m6 hinhtoan hQc chi~m vi tri trung tam.Dugc S\l ling hQ cua nhi~u vi~nnghien Clru thuQc Vi~n hall lamkhoa hQc Lien X6 6ng dff chothanh l~p hai phong thi nghi~mmai: Phong thi nghi~m thu nhAtnghien Clru cac vAn d~ m6 hinhqua trinh cua th~ gi6i sinh v~t t1;lnhien, phong thu hai -dQng hQch~ th6ng "khi quy~n -dlj1i dumig".Ti~'p do la giai dolj1n kho khannhat cua vi~c xay d\ffig dam baotoan hQc: l\la chQn thu~t toan, caclugc d6 sai phan va l~p trinh th\lct~. HQc tro cua 6ng -Aleksandrovdff sang My' d~ th\lc hi~n chuangtrinh tren h~ th6ng may tinh ml;1nhhall cua Lien X6 luc do va sautam thang dff tr6 v~ mang theo cack~t qua th\lC hi~n tren may tinh vacac thuac phim tu li~u. N. Moi-seev dff trl,rC ti~p bay v~ chi nhanhVi~n Han lam Khoa hQc Lien X6tlj1i Novosibirsk. Tlj1i day Vi~n siMartruc (sau nay la vi Chu tichcu6i cting cua Vi~n Han lam khoahQc Lien X6) dff t~p hQ'P mQtnhom chuyen vien d\l bao thm ti~td~ danh gia m6 hinh do N.Moi-seev va cac hQc tro 6ng xay d\ffig.Khi tren man anh xuAt hi~n donggio xoay n6i ti~ng d~c trnng cuaxu Siberi thi mQi nguai d~u hi~ur~ng m6 hinh toan hQc dff phananh dUng nhfrng d~c di~m co bancua dQng hQc khi quy~n -thuyquy~n (khi quy~n -dlj1i duang).V~y la dff chUng minh kha nang

D~i hQc T6ng hgp Rostov v&iCU(JIl,g vi T6 truimg BQ mOll Ca Iithuyet. Trong khoang thai giannay ong da hoan thanh lu~n anPTS ( ti~n si ), r6i TS (TSKH) t1;iiVi~n Toan hQc Steklov.

Nam 1955 Moiseev duQ'c di~uv~ Matxc<YVa lam giao su v~t Ii t~iD~i hQc V~t Ii ki thu~t Matxc<YVava truimg khoa ca hQc vU tr1;1. Tunam 1967 d~n 1985 la Ph6 giamd6c cUa Trung tam tinh toan thuQcVi~n Han lam khoa hQc Lien xo.Du&i sv lanh d~o cua ong, mQtkh6i lugng kh6n& 16 cac congtrinh nghien ct'ru ve cac qua trinhkinh t~ -xa hQi phuc t~p, cac vftnd~ toan cftu da duQ'c ti~n hanh.Hai cong trinh cua thai ki nay dadua l~i tam ti~ng qu6c t~ choMiossev va truang phai khoa hQccua ong la nghien ct'ru v~ bi~n d6ikhi h~u th~ gim vm vi~c phat hi~nra hi~n tugng hi~u zlng nhd kinhva h~u qua chi~n tranh h~t nhanv&i hi~n tugng mila dong h(ltnhan.

N .Moiseev v~ nghi huu Dam1987, danh phftn 1&n thai gian chonhfmg sur ngftm v~ y ~img xaydvng mQt hQc thuyet tong quatcho con duang phat tri~n cuanhan lo~i ma sau nay duQ'C bi~td~n nhu thuy~t ti~n hoa hi~n d~i.D6ng thai ong tham gia tich cvcvao cac ho~t dQng xa hQi va baov~ ~oi truang. 6n~ thanh l~p vala Ton~ bien t~p dati tien t~p chipho bien khoa hQc "Moi truangva cuQC s6ng", la Chu tich HQichfr th~p xanh cua Nga, thanhvien Ban giam d6c Vi~n cuQc

s6ng (Paris).

b~t dAti duQ'c gi&i khoa hQc vachinh tri d~ c~p d~n. Nhi~u congtrinh nghien Clru v~ chu d~ nay d3:duQ'c cong b6, n6i b~t nhAt trongdo 1a cong trinh "DQng hQc th~gi&i" cua Giao su Forester- Vi~ncong ngh~ Massachusetts -HoaKy. Trong cu6n sach nay tac giad3: c6 g~ng mo ta nht:ffig qua trinhcO" ban cua kinh t~, clan s6, 0nhi~m moi tfuCmg va m6i quan h~cua chung a qui mo toan hanhtinh. Nam 1971 t~i Rome theosang ki~n cua UNESCO d3: t6chuc hQi thao qu6c t~ dAti tien v~vAn d~ toan cAli, t~i do mQt trongnht:ffig hQc tr6 cua Forester 1aMedoiz d3: dQc baa caD "Gi6i h~ncua tang truang". Bao caD d3: coti~ng vang rAt Ian va duQ'C dich ranhi~u thu ti~ng tren th~ gi6i v6i s61uqng kh6ng 16.

Tuy nhien vi~c phan tichnht:ffig vAn d~ toan cAli d\la tren kithu~t cua Forester 1a hoan toankhong th~. Tren th\lc t~:,Foresterkhong n~m duQ'c phuong phapti~p c~n tinh toan cac h~ dQng l\lcphuc t~p. D~ phan rich cac quatrinh do Forester d~ xuAt cAn phanrich cac qua trinh tuong tac v&i tI;rnhien va xay ra trong tI;r nhien.N .Moiseev 1i~n ~p hQ'P mQt nhomcac nha toan hQc tre, tai nang lamvi~c trong 1inh V\lC khi dQng hQcva d~t ra vAn d~ giai quy~t: xayd\ffig va th\lC hi~n tren may tinhdi~n ill chuong trinh mo hinh toanhQc h~ th6ng "khi quy~n -d~iduong". Day 1a vAn d~ h~t sucphuc t~p, no d6i h6i hi~u bi~t saus~c hang lo~t vAn d~ cua v~t Ii, cO"hQc, dQng hQc, d~i duong... vacac phuong phap cua toan hQctinh toan. Ong cfing hi~u r~ng chimQt minh mo hinh tuong tac "khi

TUTOANHQCDENNHO'NGVANDEVEHI~U O'NG NHA KiNHvA MUA DONG HAT NHAN, .Vao dati nhUng nam bay mum

cua th~ ky truac nhfmg vAn d~toan cAli, tUc la nhUng vAn d~chung cua hanh tinh ch(rng ta, da:

42 Ttq:~ www.tiasang.com.vn 5620. NGAV 20.10.2009

1983 nha thien van hQc My CarlSagan cho cong b6 mQt s6 kichban cila cuQc chi~n tranh hc;tt nhangia dinh. H~u qua la nhfmg damchay kh6ng 16, S\l hinh thanh cacdam kh6i day d~c baD phil lAytoan bQ Trai dAt khi~n hang thangtrai Trai dAt hoan toan bi chekhuAt kh6i M~t trai. XuAt hi~nhi~n tugng mua dong hc;tt nhan.Sagan dff dua ra nhfmg k~t lu~ntren d\la vao tf1;tC giac ma chuac6 CCJ sa khoa hQc nao. D~ ki~mnghi~m cac d\l doan d6 condUCmg duy nhAt la thi~t l~p mohinh toan hQC va thir nghi~m trenmay tinh. Mua he nam 1983 tc;ti

Trung tam tinh toan cUa Vi~n Hanlam khoa hQc Lien xo, dum sv chidc;!o cua Nikita Moiseev dff ti~nhanh cac tinh toan nh~m ki~mnghi~m h~u qua cua chi~n tranhhc;!t nhan dUClc Sagan dv doan.K~t qua tinh toan chi ra r~ngtrong truimg hCJP c6 chi~n tranh,th~m chi hai bell Xo My chi c~nSl1 d\lllg 30-40% ti~m nang hc;!tnhan cua minh thi tc;!i cac t~ngtren cua khi quy~n se hinh thanhnhfrng dam kh6i kh6ng 16, nhfrngdam kh6i nay se bao phil ldy Traiddt trong nhi~u thang. Nhi~t dQ b~m~t Trai ddt, trir mQt s6 dao nh6,se hc;! xu6ng du&i khong dQ, th~

sir d\lng mo hinh toan hQc trongcac qua trinh phuc t~p xay ratrong khi quy~n nhu chuy~n dQngcua cac khoi khi, S\l hinh thanhcac dam may, chuy~n dQng cuacac dong nuac tren d~i ducmg v. v.

N .Moiseev hi~u riing mQtbuac C\lC ki quan trQng da: du(}cth\lc hi~n. Vi~c ti~p theo la phaihQc cach mo ill dQng hQc cua sinhvclit tv nhien va tim cach dua vaomo hinh do y~u t6 ho~t dQng cuacon ngum. Vi~c h<JP nhAt hai mohinh dftn d~n mo hinh toan hQcvOi h~ th6ng phucmg trinh h~t sucphuc t~p ma vi~c phan tich chi rarclng n~u nhip dQ chAt thai cUa connguai vao khi quy~n nhu hi~n t~ithi tAt y~u dftn d~n S\l mAt 6n dinhcua khi quy~n noi chung va hi~ntu<;mg nong len toan cAli noirieng. Tuy nhien d~ dinh lu<;mgchinh xac thi cAn thi~t phai xaydvng du(}c h~ th6ng cac mo hinhtoan hQc phuc t{ip hcm nhi~u. Ti~ptheo do la nhUng nam thang laodQng mi~t mai cua ong va cac hQctro. H~ th6ng mo hinh du(}c xaydvng da: d~t du(}c dQ chinh xaccaD, co kha nang chi ra mQt buctranh kha chi ti~t v~ bi~n d6i khihcliu do tac dQng cua con nguai.Cong trinh cua nhom Moiseevgianh du(}c S\l thira nhclin cua qu6ct~. NhUng k~t qua nghien CUll cuacac nha khoa hQc v~ moi wangma hang dAti la cua twang phaiMoiseev la ca sa d~ nhom chuyengia cua Lien H<JP Qu6c xay dvngbaD caD t~i cac hQi fight v~ moiwang va phat tri~n. Ctlng chinhh~ th6ng mo hinh toan hQc nay v~sau da: du(}c sir d\Ing d~ phan tichhcliu qua cua chi~n tranh h~t nhangia dinh.

Vao thclip nien bay muai vadAti nhUng nam tam muai cua th~kY 20, chi~n tranh l~nh da: di vaodinh di~m, quan h~ Xo -My luona tinh tr~g cang th~ng va nguaita noi nhi~u d~n kha nang d\lngdQ chi~n tranh h~t nhan. Nam

www.tiasang.com.vn Ttq~ 435620. NGAV 20.1 0.2009

NHAN V~T

chi t'c;li mQt s6 khu V\lC nhi~t dQ h'c;l xu6ng dum 30dQ am. K~t qua tinh toan tren mo hinh cua truCmgphai N .Moiseev cho thAy se xay ra mQt S\l bi~n d6ihoan toan h~ th6ng sinh quy~n sang mQt tr'c;lng thaima loai nguai khong th~ t6n t'c;li trong d6. Cac nhakhoa hQc My cling da l~p l'c;li thi nghi~m va cho k~tqua tu<mg tl;l. Cac cong trinh n6i tren da anhhUCmg to IOn d~n dinh huOng quan h~ qu6c t~, d~cbi~t la quan h~ Xo -My trong nhfmg nam ti~ptheo.

Tren th\lc t~ vi~c nghien cw h~u qua cua chi~ntranh h'c;lt nhan chi la mQt ph~n tron~ k~ ho'c;lchnghien cw rQng IOn ~ua N. M.<>iseev ve tl;l nhien- rxa hQi duQ"c khai dati vao dati nhfmg nam baymuai cua th~ ky truac. Vao thai gian nay, nhu ongh6i lrC l'c;li, ong khong con hUng thu vai cong vi~cvuQ"t qua cac kh6 khan mang tinh thu~n tuy ki thu~tv6n d~c trung cho cac nha toan hQc tre. Moiseevchuy~n d~n sang nghien cw cac vAn d~ toan c~u, cacqua trinh xay ra trong tl;l nhien -xa hQi, t~p trung vaocac vAn d~ mo hinh hoa toan hQc cac qua trinh xay ratrong sinh quy~n, trong tu<mg tac gifta con ngum vmtl;l nhien va tim ki~m cac Call tra 1m cho nhfmg vAn d~d~t ra cua nhan lo'c;li.

May bay SU-2S

d~t Ii thuy~t cao h<m (mg d\lng, coi ca hai khia c~nhcua vAn de trong mQt th~ th6ng nhAt. Ong luon g~nho~t dQng khoa hQc cua minh v&i nhftng vAn de cApbach cua dAt nu&c, tru&c h~t trong khu V\lC congnghi~p qu6c phong va sau nay tro?g nen kinh t~ qu6cclan. Tinh than do da dua ong den nhftng thanh tI;ruco (mg d\lllg d~c bi~t tron~ kl,thu~t ten lua, vU tf\l, v~tinh, trong cong ngh~ thiet ke m.ay ~ay tv dQng, (m~d\lllg toan hQC va tin hQC vao van de quan Ii kinh tecua dAt nu&c. Nhftng dong gop cua ong va cac hQctro ong trong nghien Clru ve sinh quy~n, bi~n d6i khih~u va h~u qua chi~n tranh h~t nhan da gop phAndang k~ vao vi~c giai trir quan bi trong nhftng namtam muai va ma ra huang ho~t dQng baa v~ moitruCmg cua nhan lo~i. Theo yeti cAli cua T6ng congtrinh su may bay Xo Vi~t 16i l~c Lien Xo -Sukhoi-ong va cac hQc tro cua ong da ma ra trang mm tronglich su 'yang ngh~ thi~t k~ may bay cua Lien Xo nhiJap d\lng cac phu<mg phap cua tin hQC. NhiJ do caclo~i may bay SU-25, SU-27 da duQ'c ch~ t~o trongthai gian ng~n ky l\lc.

N. Moiseev la nha t6 chuc khoa hQc xuAt s~c. On~da sang l~p ra truCmg phai toan hQc Ian a Lien Xo vet6i Uti hoa va cac qua trinh dieu khi~n v&i cac chinhanh d~t t~i nhieu khu V\lC cua dAt nu&c, thu hut S\ltham gia cua nhieu nha khoa d~n tir trong nu&c vanu&c ngoai (My, Italia, Duc.. .). Tit truCmg phai khoahQc cua ong da ra dai dQi ngfi dong dao cac hQc trotai nang trong do co nhieu vi~n SI hall lam va ti~n SIkhoa hQc. Theo h6i uc cUa cac hQc tro, N. Moiseev lanha dieu khi~n tuy~t vai cac bu6i seminar, nhiJ tinhhai hu&c va tai k~ chuy~n, ong bi~t cach bi~n cac bu6i

NHAKHOAHQC,NHATl1Tl1CJNGNikita Moiseev thuQc s6 nhfmg Dba khoa hQc xudt

s~c cua th~ ky hai mum. Suc lam vi~c cua ong th~tphi thu<mg. Di~u d? khon~ chi th~ hi~n a 300 congtrinh khoa hQc va gall 50 dati sach ma con a cac IinhV\fC

khac, VUQ1 xa ngoai ph~m vi toan hQc. Ong Iachuyen gia IOn trong cac Iinh V\fC cO" hQc, toan hQc1mg d\lng, Ii thuy~t di~u khi~n. Ong con Ia Dba tri~thQC va Dba ill ill<mg. Cac cong trinh cua ong d~ c~pd~n ph~m vi rQng IOn cac vdn d~ v~ d~n d~o va Iithuy~t 6n dinh chuy~n dQng cua chdt r~n, Ii thuy~tsong hdp dftn, cac phuO"llg phap ti~m c~ trong ~O" h?cphi tuyen, cac phuO"llg phap tinh trong Ii thuyet dieukhi~n t6i Uti, tin hQc, Ii thuy~t h~ th6ng phan cdp, mohinh toan hQc, phan tich h~ th6ng, cac phUO"llg phapchUO"llg trinh trong kinh t~, mo hinh toan hQc cac quatrinh khi h~u va moi tru<mg, tri~t hQc tv nhien. Trongm6i huOng do ong d~u dong gop nhfmg cong trinhco tinh n~n tang.

La Dba khoa hQc chan chinh Moiseev Iuon xa I~vo; tinh d~ng cdp trong khoa hQc. Ong khong baa gicr

La nha khoa hoc chan chfnh Moiseev luon xa 1;;1 voi tfnh dang c~p trong khoahoc. Ong khong baa gia d~t If thuyet caD hO'n t:J'ng dvng, coi ca hai khfa c;;lnhcua v~n de trong mQt the thong nh~t. Ong luon gan ho;;lt dQng khoa hoc cuaminh voi nhu.ng v~n de c~p bach cua d~t nU'oc, trU'oc het trong khu VI)'C Gongnghi~p quoc phong va sau nay trong nen kinh te quoc dan.

44 T:LC!o~ www.tiasang.com.vn 5620. NGAV 20.10.2009

Ong kh6ng baa gia aa tU'&ng ve vi~c cac nha khaa hQc co the thay th~cac nha chinh trj de d(rng mOi chiu saD cha dill nU'Qoc. NhU'ng 6ng hieu,nhl1'ng nha chinh trj can phai bi~t su. dl,Jng nhl1'ng nha tri th(rc chan chinh.

seminar luon tra nen hftp ddn, tranhdu(}c khong khi hall lam bu6n te. Trithong minh d~c bi~t va sv thong thaicho phep ong b~t n~m rftt nhanh nQidung va y tu<'mg cua nguai trinh bayva

trong nhi~u 11nh vvc khac nhau.

CON NGUCII vA CONG DANTrong ki uc cua hQc tro, b:;in be va

d6ng nghi~p N .Moiseev Ia con nguaivi~t boa theo dung nghia cua tU nay.Ti~p xuc v6'i ong Iuon mang d~n niSmhUng kh<'ri trong cuQc s6ng, niSm sayme va fight I\lc trong cac vftn dS khoahQc. N .Moiseev Ia cong clan mftu m\lC,khi ong mftt, d6ng nghi~p, hQC trokhong ngdn ng:;ii gQi ong Ia cong clanvI d:;ii. Su6t dai ong da c6ng hi~n h~tminh cho khoa hQc va tran tra v6i s6ph~n nhan IO:;ii va cua dftt nu6'c minh.Ngu6n g6c gia dinh va chu nghia IiIich may moc th<'ri Lien Xo cu da gaycho gia dinh va chinh N .Moiseevkhong it mftt mat va h~ I\l~, nhun~ diS;Udo khong can tra ong cong hi en betminh cho dftt nu6'c. Ong da Iuon Iuondung cam phan ~nh nhUn~ Y ki~n donggop cua mi.fih de goP phan khac P~\lCnhUng khiem khuyet trong h~ thongv~n hanh cua dftt nu6'c.

V ao th~p ky Dam mum cua th~ kYtru6'c, trinh dQ khoa hQc ki thu~t(KHKT) cua Lien Xo va My a mucngang Mati, it nhftt cling trong llnh V\lCki thu~t di~n ill va ki thu~t tinh tOaD.Thanh tI.ru KHKT do da giup Lien Xod:;it th~ can b~ng qUaD S\l v6'i My.Nhung chinh diSu nay da dftn d~n tamIi thoa man trong cac nha Ianh d:;ioLien Xo khi~n S\l quaD tam d6i v6'iKHKT nhftt Ia nhUng huang tim ki~mdQt pha ddn dftn giam xu6ng. Trong khido KHKT phat trieD khong ngimg, k1thu~t di~n ill da chuyen ddn sang kithu~t ban dftn v6i Uti th~ tuy~t d6i vSdQ tin c~y da lam cho ki thu~t nay cokha Dang ph6 c~p rQng rai vao llnh V\lC

kinh te. Phu<Yng Tay, d1'mg dAti la Myda nh~n thuc duQ'c di~u nay va nhanhchong cai t~o l~i toan bQ n~n congnghi~p tren ca sa 1'mg d\lng cong ngh~maio Chi sau hai th~p ky bQ m~t n~ncong nghi~p phu<Yng Tay da thay d6i.Nhung a Lien Xo thi tinh hinh khongtien tri~n duQ'c la bao. Ngu'y ca t\};t h~ucua cong nghi~p va kinh te da thay rooN.Moiseev cilng mQt s6 Dba khoa hQcuy tin da tim mQi cach bao dQng vaicac Dba lanh d~o Lien Xo va d~ xufttke ho~ch mai phat tri~n dftt nuac.Nhung bQ may quan lieu da lam mfttca hQi thang boa cua n~n KHKT XoViet va di~u nay d~n dftt nuac den tinhtr~ng ngay cang tri tr~. Nhftng namthang cai !6 khong ,dung du~~ clinglam ong bet suc 10 lang. Cac kien nghicua ong den T6ng bi thu DCS Lien Xod~u khong duQ'c chuy~n den dia chiphai den. Ong khong baogicr ao tuangv~ vi~c cac Dba khoa hQc co th~ thaythe cac Dba chinh trj d~ d1'mg mlii chillsao cho dftt nuac nhung ong hi~unhftng nha chinh tri cAn phai biet sird\lng nhftng nha tri thuc "hall chinh.Ong uac ma thanh l~p a Lien Xo mQtt6 chuc tu vftn cho lanh d~o dftt nuacki~u Rand Corporation a My. Nam1989 ong duQ'c b6 nhi~m vao HQi d6ngc6 vftn cho T6ng th6ng Elsin, hi vQngv~ mQt t6 chuc tu vftnnoi tren l~i tr6id~y nhun~ thffi,gi~n lam vi~c cua ongt~i HQi dong co van cling khong keodai duQ'c bao lau. Ong da viet mQt bankien nghi 4ai giri T6ng !h6!lg sonp,khong co hoi am. Do la co gang cuoicilng cua ong vai trach nhi~m mQtcong clan trong vi~c dua ra kien nghivm cac Dba lanh d~o dftt nuac. Nhftngnam con l~i cua cuQc dffi ong danh sucl\lc cho h~~t dQng xa hQi, moi tru~gva sur ngam.

Ong , mftt I;tga;v 29 thang 2 nam2000, de l~i dati an to 16n trong khoahQC va trong ki uc cua mQi ngucri. D

www.tiasang.com.vn T~~s6 20. NGAV 20.1 0.2009 45

Nikita Moiseev la

nhatutuC1ngliJn.M~nh I~nh cuasinh thai va d~oduc dang baad9ng cua nhanlo~i trong hanhxu doi viJi thiennhien da thoithuc ong timkiem con dui1ngphat trien hgp Iicua nhan lo~i,dl!a tren m9t h~thong cac quandiem ma ong 99idola thuyet tienhoa hi~n d~i,trong do ong tintuC1ng rang denm9t thi1i diemnaG do se xuathi~n Tri tu~ t~pthe cua loaingui1i nhu m9t sl!phat trien tat feuva cuu canh trencon dui1ng phattrien tiep theocua nhan lo~i.

VAN HOA

Pierre Deshusses

Trong cuQc dua gianh giaiNobel Van hQC, [t ngU'ainghl den cai ten HertaMOiler. Va I~i nha van gflnnhU' vo danh nay c6 venhU' kh6 b~ canh tranhv&i nhO'ng ng~ai kh5ng 10nhU' Philip Roth, ThomasPynchon hay Amos Oz.Tht:J' 5 ngay 8 thang 10,t~i Stockholm, giai NobelVan hoc da dU'O'c trao choti~u th~yet gia ngU'ai Dt:J'cg6c Rumani Herta MOiler.Day la nO' van Sl tht:J'mU'ai hai nh1;Jn dU'Q'c giaithU'ong danh gia nay, saunha van ngU'ai Anh DorisLessing nam 2007 va nhavan ngU'ai Ao Elfriede Je-linek, nam 2004.

V i~n Han lam Nobel h~n la r~t sanh ngon ngiI cua d~i thi haD

Goet?e d~ co th~ di d~n l\la chQn ~o, boo sach cu,a nfr ti~u

thuyet gia nay it dugc dich sang tieng Anh hay tieng Th\!y

Di~n -chi khoang 6 cu6n so vai khoang 20 tac ph.flm cua ba. T~iPhIlP, 3 cu6n da dugc dich va in a ba nha xu~t ban khac nhau

«Maren Sell, Ie Seuil et Metailie) va nha vao S\l nhi~t tinh cua cac

dich gift nhu Nicole Bary (Con nguiri ia m(Jt con chim trli6'n tren

Iran gian), NXB Maren Sell, 1991 va NXB Folio, 1997) va Claire

de Oliveira (Con clio dfi ia th{l san, NXB Seuil, 1996; Tri(j?u t{ip,

NXB Metailie, 2001). Claire de Oliveira la nguai da giai thi~uHerta MUller t~i CuQC tri~n lam sach Paris vao nam 2001, nuac

Duc la khach mai danh d\l cua cuQc tri~n lam nay.

Herta Muller sinh ngay 17 thang 8 nam 1953, t~i mQt ngoi langnoi ti~ng Duc a Nitzkydorf cua Rumani, vling Banat. () Nitzky-doff, khong ai noi ti~ng Rumani, trir mQt s6 vien chuc ph\! trach

vi~c baD v~ tri an cho ke dQC tai Nicolae Ceausescu (1918-1989).Herta Muller da timg gia nh~p mQt t6 chuc chinh tri ten la l' Ak-

tionsgruppe Banat, t6 chuc t~p hgp cac nha van noi ti~ng Duc len

ti~ng doi quy~n tI.r do ngon lu~. D~n cu6i nhUng nam 1960, Herta

Muller viln chua vi~t van.HQC a Timisoara xong, Herta Muller lam bien dich trong mQt

nha may. Sau do, ba bi du6i vi~c vi tir ch6i hgp tac vai Securitateva khong chiu cung c~p thong tin v~ t6 chuc chinh tri noi tren. Th~t

nghi~p, ba phai tI.r xoay xa ki~m s6ng. Trong hoan canh do, ba bAt, .' , , ,

dau VIet: "Toi dfi phai h()c cach song bang viet van chzt khong phai

ngU'{lC i(li. Toi mu6'n s6'ng ngang tam vm nhUng U'o-c mfY cua minh,

th~ thOl"'.

46 5620. NGAV 20.10.2009T~~ www.tiasang.com.vn

Cu6n sach dAtitien cua ba, cu6n

Niederungen (Mi~nthAp), da dugc xuAtban nam 1982 nhungbi ki~m duy~t ngay.Ban dAy du da dugcin vao nam 1984 t~iTay I)uc, nai ma bad~n s6ng luu vongvao nam 1987, cung

vm ngum ch6ng cua minh luc do la nha van Richard

Wagner.Vi~c Herta Muller sang I)uc s6ng la mQt S\l do~n

tuy~t, ba da k~ v~ di~u nay trong cu6n Reisende aufeinem Bein (1989), nhung d6ng thai cling la mQtcuQc tra v~ cQi ngu6n; chinh t~i day ba da tim I~ingon ngi:I g6c cua minh: "Ki fir day, lien htj ail tro-thanh rang bu(Jc ". N~u nhu chua khi nao ba th\lc S\lnoi ti~ng Rumani, dum ch~ dQ dQc tai cua Ceaus-escu, mQt tfubng hQc gieo rAc sg hai, cuQc s6ng ~iRumani da nuoi duang cac tac phclm cua ba -tinhthclm my cua S\l phan khang, van chuang ch6ng I~itang qUell. Ceausescu da ch~t hai mum nam r6i ma

www.tiasang.com.vn T~~5620. NGAV 20.10.2009 47

dftt nuac v.1n chua bao gia tg phe binh. "G Rumani,ngu-m ta cho qua khit da bi chon viti. Ca ddt nlto-c bim&c chitng quen", Herta Muller vi~t

Cac tac phdm cua ba xoay quanh chu d~ t6 caoS\l ap buc m~,con ngum phai chill d\ffig thuang nh~t;di~u nay la Ii do khi~n Uy ban Nobel quy~t dinh traogiai cho ba. Uy ban nay nhftn m~ kha Dang cua nuvan SI trong vi~c tl;lo ra "hinh anh cua cu(ic sangthltang nh{lt trong m(it che- d(i d(ic tai ha kh&c" va veDen "bitc tranh nhzrng ke bi phe- trudt". Cu6n ti~uthuy~t mai nhftt cua ba la Atemschaukel, xuftt banDam 2009 (va se dugc NXB Gallimard ftn hanh vaoDam 2010 dum tieu d~ La Balan(joire du soufJle -S\lbftp benh cUa hai tha). Cu6n ti~u thuy~t nay ma rQngchu d~ t6 cao S\l ap buc qua vi~c k~ ll;li cuQc s6ngcUa mQt tU nhan trong mQt trl;li t~p trung.

L~p truang chinh tri cua Herta Muller dugc th~hi~n b~ng mQt ngon ngir sclc ben, co dQng. Van cuaba d~ d~c chftt tha va ngon ngir dan gian: "Th{lt lango- ngdn khi cho rang m6i lac gill co ngon ngU riengcua minh, Herta Muller nh~n xet. Tdt ca chung tadJu phai nhil vao ngon ngU cua nhzrng ngu-m khongvie-to " MQt S\l sang su6t dang gia giai Nobel. []

NGUYEN DUY B1NH dich (Le Monde)

VAN HOA

Theo lich su lien h6a da biet, con ngU'ai la con trU'6'c khi la ngU'ai. f)~ thau hi~u banthan, ta can hi~u ban chat dQng Vc;lt {y ben trong minh -mQt lo<;ii dQng vc;lt song theo dan.

Nhmlg

cha m~ cftn lam gu<mg cho con cai. D~chung hi~u rkg thu linh 1a ngum di~m tinh truoccac thu thach va bi~t cham 10 cho 19i ich cua ~p th~.Con cua b~n khong th~ ngay l~p tlrc tra thanh mQtthu 1Inh tuy~t vm, nhmlg hoan toan co th~ ~p dug!tir nit som n~u nhu bl;ln co Y thuc.

Nhmlg n~u ngum 1(m b6 qua giai do~n cho treem VUg! qua nhfmg thu thach nh6 d~ t~p dug! trathanh nhfmg thu linh dQc l~p, tv chu, khi truangthanh rAt co th~ chUn~ se g~p phai nhfmg thu thachcon gian nan h<m nhieu.

sA. HQC CUA CON DAU DANHay quaD sat chli cho nh6 trong gia dinh b~n.

B~n cung chi~u chli ta h~t mvc. Cho an, u6ng, ch6ngn em Am, nhung li~u b~ co cho du<}c hl;1nh phlic?

N~u b~ la nguCri chu tron~ Dba, b~n phai th~hi~n dUng vai tro cua mQt con dau dan. Chli cho cUab~

chua ch,ilc da vui khi b~n llic na? clin~ mu6n cahai than thiet nhu b~n be, nhung chac chan no se lacon v~t bAt hl;1nh n~u b~n khong th~ hi~n minh la mQtcon dAu dan dUng nghia. Vi sao con v~t luon ch~ylang xang cau biin, sua gay gilt vm khach, cu nhuth~

chinh no mm la nguCri chu trong Dba. Va khongit IAn C<Yn buc b6i bell trong thoi thlic khi~n con v~tch~y xoay trOll mQt cach ng6c ngh~ch, tim cach du6itheo cai duoi cua chinh minh.

La con dAu daD nghia la phai duy tri du<}c dCris6ng tinh thAn hai boa cho cac thanh VieD trong bAy.Du co llic g~p dAy du thu~ 19i v~ ngu6n thuc an,ngu6n nuac, thCri ti~t phil hgp, nhung con dAu daDvdn quy~t dinh phai di chuy~n. Chinh di~u do gilipduy tri sv hai boa trong dCri s6ng tinh thAn cua cabA;V.

Sv nhan r6i qua muc ~ay ra Dang lugng thira u.Neu la trong mila giao phoi, cac con dvc se giai t6ab.iing tinh d\lc. Nhung cling co llic chUng tim ni~mhung phftn khac. Quy~t dAu d~ c~nh tranh quy~n Ivccua con dAu daD co th~ la mQt Iva chQn khong t6i.Lam cach nao do duy tri hai hoa niJm hung phlincua co dan la nhifm vII cua con d/iu dan, cling lacach s6ng con d~ duy tri vi tri thu linh.

BA. HQCVE NHOM BE B~NDt'mg trong mQi bAy dan, ban nang d~y chimg ta

phai tim mQt ch6 dt'mg, tlrc la du<}c cong nh~ gilltrio D6i vm tIe em, thi~u nien, th~m chi ca vm ngumlan, du<}c du lu~ cong nh~n gill tri nghia la phaigi6ng vm s6 dong trong trang ph\lc, trong cu xu,th~m chi cting tu duy theo m~t ki~u, cting phat ngontheo mQt lu~n di~u. d mQi xa hQi, di1 van minh haych~m phat tri~n, nguai ta d~u thdy nhfmg nhomthanh thi~u nien trong do cac ca th~ tim cach tr& nengi6ng Mati. Sv d~p khuon do cfing khong hi~m khixay ra & ca nhfmg nhom ngum tu6'ng nhu da thanhd~t, co dia vi du<}c xa hQi cong nh~n.

Cho di1 b~n dang & trong mQt nhom du6'ng nhunit thanh d~t, hay nh6 r.lng khong phai khi nao nhomcfing dimg. N~u sVl~ thuQc vito nhom ngan can b~nlam nhfmg di~u ma b~ CRm thdy co y nghia hcm,tr& thanh con ngum dQ lU<Jllg, qua CRm hcm, v~y thib~n phai can nh~c. Chimg ta yeti quy b~n be minh,hQ anh hu6'ng sau s~c tm ta. Nhun~ bAy dan khongchiu tnich nhi~m thay cho cac quyet dinh ma chimgta Iva chQn.

sA. HQC VE VQ' CH6NG vA TiNH D'1CDai s6ng vq chAng co th~ la thu thach tinh t~

nhAt d6i vai kha nang tAn t~i hai hoa trong b.{iy dllncua b~. Gifra ban than ta va ngum b~n dm, ai co illcach lam thu lInh? MQt,cach tI:r nhien, n~m co catinh m~ me h<m, quyet li~t h<m se muon lam thu

BAI HQC VE CHA M~ vA CON cAISv trong sang va h6n nhien cua tre nh6 khi~n

ngum l(m mu6n tra thanh ngum bl;ln cua ch(rng. Tretha tra thanh trung tam cUa ni~m hung phftn tronggia dinh. MQt cach vo thuc, cha m~ dff d~t con caivao vi tri dAti dan trong gia dinh. Dap ll;li, ban nangtv nhien khi~n dua tre mu6n dugc duy tri trong vi triquan trQng Ay. Dua tre hCmd6i, Call b~, khong nghe1m ngum l(m. TAt ca d~u nh.%m khclng dinh vi tri cuathu linh, dAti m6i cua mQi sv quan tam.

Ham mu6n lam dAti dan khong phai la tQi 16i.

48 T~~ www.tiasang.com.vn s6 20. NGAV 20.10.2009

V.AN HOA

linh. N gum con I~i se phai ton trQng thien hu(mg docua b~ diJi minh. Nhung ngay ca nguiJi thu linhc(mg r~ nhdt cling co luc cAn duC}c nuO'ng !\fa, checha. Do la luc vai tro gifta hai bell cAn phai duC}ct;lm thm dao nguC}c l~i. Nhu v{iy, v~ ban chdt thi cahai d~u luc nay hay luc khac dong vai tro thu linh,clIng tim cach b6 khuy~t cho nhau d~ duy tri S\f haiho~ trong m6i quan ,h~. 8\f tran trQng Idn .fihau la mQtphan khong the thieu trong qua trinh dieu boa nay.

Tinh d\lC la mQt giai phap giup di~u boa tam Iy.NguAn nang lu<;mg du thira duC}c tieu hao giupchUng ta cam thdy t~m thm hoa giai duC}c nhUng dnuc dAn nen trong diJi s6ng h~ng ngay, d~c bi~t lanhUng dn uc trong dm s6ng VC} chAng. Nhung haicon ngum khong hl;illh phuc d~ bi~n an ai thanh thoiquell ho~c ngh1a V\l dO'n thudn, khi~n no tra thanhkho khan va cang lam trAm trQng them ~ nUt trongm6i quan h~.

Hai con ngum chi co th~ d~t t<'ri khoai cam mQtcach tau dai n~u hQ luon m<'ri me d6i v<'ri Mall.Ngum nay d6i v<'ri ngum kia phai luon la mQt th~gi<'ri bi dn cAn duC}c kham pha. Cling nhu mQt thul1nh luon bi~t di chuy~n bAy dan cUa minh dUng lucnh~ duy tri S\f hung phdn a muc hai boa trong m6ithanh vien, ngum thu IInh trong gia dinh phai bi~tlam m<'ri khong gian tam Iy trong gia dinh.

minh. Ta khong th~ co h~ phuc ttii thi~u n~u thdtb~i trong chuc ph~ dy.

Bai hQc v~ con dAu daD trong thien nhien hoangda d~y ta rkg t,\l minh ph~i co y thuc di~u h?a nan&1uQ"llg va dm song tinh than cua ban than de co thetAn t~i can b~ng trong th~ gim.

Bai hQc v~ cha m~ va con cai d~y ta rkg mutinlam mQt thu 1inh dUng nghia, cho du chi 1a cho riengminh, thi phai cAn cu hQc hoi thay vi kieu ng~o, y~udutii, hay 1um bi~ng.

Bai hQc v~ nhom be b~ d~y ta rkg khong d8dang 1~ thuQC vao cac 1~ thoi, khuon kh6 cua mQtbAy dan cti dinh. Gia tri cUa ban than trong tham tamdo chinh minh ~o d\ffig va chiu trach nhi~m. Khongco con dU<mg t~t em ai, k~ ca khi con dU<mg dyduC}c hQp 1y hoa qua S\l cong nh~n va nhdt tri cua sti

dong.Bai hQc v~ dm sting vC} chAng ~y m6i ngum bi~t

hi~n dang va ton trQng vai tro thu 1inh cUa ngum conl~i, cho du vai tro dy 1Q ra ro rang hay ti~m iin bell

trong.Bai hQc v~ tinh d\lc d~y ta r~ng th~ gim 1uon bi

iin, hay 1uon di chuy~n bAy daD cUa minh d~ khampha, di tim di~u mm me bell trong minh va trongnira con l~i.

Nhfmg va d~p tr~c tra trong dm sting, nhfmg b~tiic dAD nell, tc1t ca d~u 1a thir thach d~ con dAu daDbell trong ta cheo 1ai vuC}t qua, trong th~ gim rQng1{m vo citng. [:]

BAI HQC CHO cA NHANM6i con ngum 13. ffiQt thu linh cua th~ giOi rieng

www.tiasang.com.vn T~~ 49s6 20. NGAV 20.1 0.2009

.Le Thiet (I1O'ng

10. Anh T, b~n toi, ca!) bQ nganh giao d\lc v~ hUllnon, khi nghe k~ chuy~n nay, anh bao: nen cai cachgiao d\lc lam sao d~ co dugc nhi~u di~m 1 nhu th~.D~y van la d~ cac chau bi~t noi nhfmg cam nh~n cUaminh va noi b.lng cach noi cUa minh. .'

Chau cAIn Nhi, con gai hQa syTrjnh Tu, nam len6, chau ng6i nghe 16m cac chi t~p dan, chau quaysang h6i m~: Co phai chi nhl1-ng ngu-Oi tlit m(ff aU"f;YCchai aan aung kh6ng m~? Cha cu lam ngh~ sy, lamngh~ gi di chang nfra, truac tien phai lam ngum t6tda. Noi cach khac lam ngum da r6i ll)u6n lam gi thilam.

Vg ch6ng hQa sy S, b~n toi, ~o nay chuy~n sanghuon dAt, quanh nam ngay thang quay cu6ng ti~nti~n nong nong. Con cai khoan h~t cho ngum giupvi~c. Chau C6, 5 tu6i khoc m~u mai mm dugc b6cho d~n Bao tang Quan dQi xem may bay tau b6, xetang, sung 6ng. Th~ ma tm nm, dugc chimg mumphut, C6 n~ng n~c d6i v~. Chau bao: Chan lilm, D-aay loan a6 chai hit pin.

Lam ngh~ thu~t la di tim cai d~p a trong nhfmgcai binh thuang, trong nhfmg di~u h~ng ngay, nhindugc cai Ian tron~ nhfmg di~u nh6 be. Con m~t'c~angh~ sy la con mat co kha nang phat hi~n, mat moiIAn ma d~u phai la IAn dAti tien va thu vi a ch6, ngh~sy phai noi ra dugc, vi~t ra dugc, ve ra dugc nhfmgdi~u ai ai cftng bi~t nhung v~n lam hQ thAy mm, lamhQ phai ng~c nhien. Cach day 35 nam toi dugc nghemQt cau cua mQt c~u be 4 tu6i bell hang xom. Bfrado, c~u ta ng6i "giup" ba nh~t thoc truac khi mangg~o di Yo. B6ng dung toi thAy c~u ta dUng b~t ~y,bet len sung suang: Ea ail Trang h(lt thoc co h(ltg(lO. ~

* Don d{Jc hili 2: NgU'iri 16'n noi

C ac~ noi cua tre con d<m gian d~ hi~u, thAngthan, ngay tho khong bi vu{mg b~n vao saidt'mg. Nhfmg di~u nay nguai l{m khong lam

duqc. Tre con khong bi~t nen khong sq, chinh vi v~yma tre con noi duqc nhfmg di~u ma ngum l{m sq.Tre con khong "chAp", tre con tg tinh da "t~ v~tlu~n" nen d6i vm tre con caD thAp cfing bkg nhau.Trong dAu tre con khong co khai ni~m tI.lC nen trecon noi tI.lC cfing v~ thanh.

Phim ho~t hinh (cua ngum l{m lam) cho tre conthi da danh nhung phim ho~t hinh cho ngum l{m thikhong thAy a nu6c minh. Phim ho~t hinh co th~m~nh rieng cUa no. Ngon ngU ho~t hinh la ngon ngUcua tre con, cach Mill, cach noi cua tre con. Do lamQt phep mAu,

V m nhfmg suy fight nhu v~y nen toi hay d~ y valuu l~i nhfmg cau tho~i cua tre con. Sau day la vaiba cau lam vi d\l:

MQt c~u be len bay, thAy b6, ngay nao cfing soigu<mg, chai dAu tru6c khi di lam, no hoi: B6 ai, cobaa giil nguOi ta nhin thay m(jt th(it cua minh kh6ng(l? C~u be do bay gia da 49 tu6i, toi hoi c~u co nh6cau tra lai cua b6 minh khong. C~u baD, khong nh6va b6 c~u Ay cfing khong nh6, Toi thi toi fight conhfmg cau hoi khong cu phai cAn tra 1m, Ban thancau hoi duqc neu len da la du, no gqi y va ma ranhfmg cau chuy~n khac.

Them mQt truang hqp nfra, tac giaCo hQi cua Chua, nha van Nguy~n Vi~tHa deo co con gai ruqu di an c6 a nhavq v~, luc do chau 8 tu6i. D~n nga tu,khi cha den xanh do, chau hoi: Co ngahai kh6ng hci b6? Ha la nguai n6i ti~ngho~t ngon nhung cfing danh cAm khAuva cum trir lang sang chuy~n khac.

Bai van sau day cua chau NguyenNh~t, ten gQi a nha la Bin. Bac chau laco giao d~y van truang Chu Van An.Chau nghi he, hac ~y them, ra d~ t~plam van, ta bAu trm, Sau mQt bu6i chi~u,chau nQp bai: TrOi xanh nhtt Bin noi.

Bai van chi co mAy chfr nhu v~y. TAtnhien hac cua Bin chi cho 1 di~m nhungdi~m 1 do toi nghi no gia tri h<m ca diem Chai dan- Phan mau tren giay- M~( Nien, 7 tuoi


Tr6ng dong NgQc LO thai Dong San (cach day 2500 nam), tU'Q'ng Ph~t Adida chua Ph~tTlch thai Ly (th~ ky 11 -12) va pha tU'Q'ng Ph~t ba Quan ani nghln mat nghln tay chuaBut Thap th~ ky 17 dU'Q'c cai la ba taG phcflm tieu bieu cua n~n van h6a va ngh~ thu~tVi~t Nam, GOng la nhung cai m6c danh dau SI.J' phat trien cua tinh than dan tQc. M~c dura dai gan day nhat nhU'ng tU'Q'ng Quan am But Thap lam bang go phu san nen c6 nhi~uvan d~ ~~ baa quan can nghien cuu, trang, khi tr6ng NgQC LO bang dong va tU'Q'ng Ph~tAdida bang da vi~c gin giu kha dT han nhieu.

C hua But Thap dugc xay d\rIlg trong thai

gian tU nam 1640 d~n 1691, dum S\l chi

d~o va tai trg cua Hoang h~u Trinh ThiNgQC Truc cung nhi~u quy tQc ducmg thai, vagiup ba trong con~ vi~c thi~t ,k~ co ~ai nha suTrung Hoa 1a hai thay tro Ch~yet Chuyet va MinhHanh, sau nay tr6 thanh su to thil nhat va thil haicua chila. Chua But Thap, thuQc thou But Thap,xa Dinh T6, huy~n Th$ Thanh, tinh Btlc Ninh.Ngay xua 1a thou Nh~ Thap, nen chua con coten 1a Nh~n Thap, va ten chfr 1a Ninh Phuc Thi~nT\l. Th~ kY 17, khi song Du6ng con h~p, chuakhoi rQng nhl! ngay nay, 1uc do son& Dau clingchua bi san lap, ducrng di bQ thuy ve But Thap

tu<mg d6i d~ dang. Giua chua Phclit Tich a TienS<m va chua But Thap a Thuclin Thanh co m6iquan h~ mclit thi~t. Su Chuy~t Chuy~t tn.I tri ca hainm, nen Phclit Tich gQi Ia chua Cao, But Thap gQiIa chila Th,dp. Lang But Thap cftng co t1:1C danhIa Iang Thap.

Tren pho tu<;mg Phclit ba Quan am But thap code hai dong chu Han: Nam Dong van th9 NamTnrang lien sinh ph¥ng khilc va Tue- thu Binhthan nien thu nguyi}t c6c nh(it doanh tlJo. Cautren co th~ hi~u r!ng Tnrang lien sinh tU"ac Vanth9 Nam if Nam Dong ph¥ng mi}nh khilc photU"{J'ng nay. Cau sau xac dinh buc tU"{J'ng aU"f}"choan thanh ngay lanh mila thu nam Binh than.

www.tiasang.com.vn T~~ S15620. NGAY 20.1 0.2009

~'.-TII

.Phan (am ThuQ'ng

NGHE:THU';T

Tir truac d~n nay cac nha nghien C1ru Vi~t N amcan cu vao nhfmg van bia co nien d~i va cac kY tgnien d~i tren hoanh phi khac a chi1a chu y~u vaonhfmg flam 1646, 1647, d~n 1691, cho rclng flamBinh than tren chi co th~ 1a flam 1656. Khong th~1a truac va sau do 60 flam. Di~u nay du<}c kh~ngdjnh bffi cac 1y do gall:

1. Khi xay d\IIlg mQt ngoi chua 1<m trong thffigian dai, thi co hai cong trinh du<}c xay c6 djnhdAti tien 1a toa nha Ti~n duang va ThUQ'Ilg di~n.Cac toa nha khac co th~ lam gall. V~ tuQ'Ilg Ph~tthi tuQ'Ilg Tam th~, Th6 thAn va ThAn chu ci1a chi1adu<}c lam truac day 1a nhfmg pho tuQ'Ilg se d~ttrong Ti~n duang va ThUQ'Ilg di~n. ThAn chu ci1aBut Thap chinh 1a pho tuQ'Ilg Ph~t ba Quan amN~hin m~t nghin tay, co y nghia tinh thAn nhu 1athan chu cua Hoang h~u Trinh Thj NgQc Truc,nh.;}t djnh phai du<}c lam cirng vm ThuQ'Ilg di~n.Nam 1647, hai toa nha Ti~n duang va ThUQ'Ilgdi~n da hoan thanh, nhung tuQ'Ilg Quan am phuct~p h(Jll nen mai d~n flam 1656 mm xong.

2. V~ phong cach ngh~ thu~t, thi ba ph? tuQ'Il~Tam the va Quan am hoan toan tu(Jllg dong, vekh6i 1<m, cach ~o hinh chi ti~t va cac bi~u tuQ'Ilg

Ph~t giao g~n tren tu<;mg.3. Truac khi vao Vi~t Nam, hai th.fty tro su

Chuy~t Chuy~t co d~n Campuchia truac. K~t cAuba khuon m~t tren tu<;mg Quan am gi6ng y h~t cactu<;mg b6n m~t (y Bayon, chimg to mQt sll thamkhao va hQC tftp co th~.

4. Tuy nhien v~y Tru<mg tien sinh la ngum Vi~tNam hay nguiJi Trung Hoa? Chuy~t Chuy~t vaMinh Hanh d~u lAy h~ tjch nha Minh, n~m hQsang Vi~t Nam thi Trung Hoa dang thAt tr~n, vada thuQC nha Thanh tit nam 1644. NguiJi thQ'ph\lllg m~nh kh~c chi co th~ la ngum Vi~t, vi dayla ph\lng m~~ hoang h~u Vi~t ~am.,Nhi~~ ta~pham dieu khac But Thap tu<mg doi thong nhat vephong cach, con cho thAy Tru<mg tien sinh khongchi lam tu<;mg Quan am ma con tham gia vaonhfmg tu<;mg khac. Va Quan am But Thap khongra diJi mQt cach ngftu nhien, buc tu<;mg da t6nghQ'P duQ'c nhi~u thanh t\lU cua dieu kh~c Quan amnhi~u tar cua th~ ky 16, di~u ma chi co th~ langum Vi~t bi~t duQ'c.

Tu<;mg Quan am But Thap duQ'c bao quan t6ttit khi ra dm cho d~n nhfmg nam 1950, khi chi~ntranh ch6ng Phap Ian rQng ra dbng b~ng B~c bQ.Tit nam 1950 -1953, lang But Thap chju nhi~utr~~ cong kich cua P,hap, chila But Thap bj trfu,tgnhieu d~ phao, nhieu cong trinh bj do, chu yeuhai day hanh lang va thap da Ton Duc bj b~n s~tmQt bell. D~c bi~t tr~n danh nam 1953, ca langBut Thap bj thieu tf\li, trit ngoi chila nay. Cactu<;mg Ph~t ctlng mAt mat va hu hong nhi~u trongkhoi'Iira. Trong khang chi~n ch6ng My, do chi~ntranh born d~n Ian rQng, bao tang My thu~t Vi~tNam da dua tu<;mg Ph~t ba Quan am di sa tan vatra I~i sau chi~n tranh. Qua trinh do va ca sau nay,tu<;mg Quan am bj giai ngh~ thu~t va Itch sir d6th~ch cao, lam phien ban nhi~u l.ftn, th~m chingum ta 6p thing khuon th~ch cao len tu<;mg. Nenpho tu<;mg bj bong troc va hong nhi~u chi ti~t.Nhi~u do~n n6i gifra khu)ru tar va canh tar, nhi~ungon tay h°!lg khong duQ'c ~ira cAn th~ ma chiduQ'c dap bang th~ch cao roi phu s<m len, nayth~ch cao rm ra d~ IQ nhfmg ch6 n6i. MQt vai chiti~t bj gfty mAt, va b6n con quy dQi b~ b6n goccling bj mAt.

Quy trinh lam mQt pho tu<;mg g6 thm H~u Le(th~ ky 17, 18) thuiJng c~t khuc g6 ra lam nhi~uphc1n: kh6i d.ftu, kh6i than, kh6i chan va kh6i b~,tar ctlng lam rm, va I~p I~i vai nhau. Ngum ta ~ckh6i ca ban d<m gian, sau do dUng dAt phil sa trQnvai s<m ta d~p len lam chi ti~t b~ m~t, cho nen v~thgc chAt nhi~u pho tu<;mg la chAt li~u h6n hQ'P,

52 T!!~ www.tiasang.com.vn 5620. NGAY 20.10.2009

NGH~THU';T

...;;;

~

t~

. .

.."

,"...~~, , .~

;,

('

3736

10...

\16 :....... 71

~

4;::: 144cm

A -fi;J t .k. .q ! 5.1: 1=u ~ tj

B.j:t- ;~Ii§ f!f~:/" ~-Jtl8 ftl

/irl:;::

'1

/I ~-/

1

~

2. Ph.ftn b~: dai sell rm d~t ghep tren d.ftucon Trang ba long vu<mg dQi b~, hai tay ciIacon long vu<mg cung lip riJi. Tu m~t b~ch~m khic s6ng nuac. d~n chan b~ duQ'c g~Pthanh ba khuc cling lap ghep, nhung la khoiIan nen l\lC rAt khoe.

3. Ph.ftn bang tay phia sau: g6m b~ng tayvm 14 vong tay, so vong tay giam clan nhusau: 102, 102,95,88,80,69,60,45,37,27,..26, 23, 19, 16. Tong cQng la 789 cai faynho. Bang tay nay c6 gia do gin vao mQtc6i da n~ng phia dum lam b~.

Qua trinh nghien C1ru ngh~ thu~t Ph~tgiao n6i chung, s6ng va tf\lC ti~p bao quantuQ'Ilg chua But Thap, chUng toi nh~n thAy,tuQ'Ilg Ph~t c6 duQ'c lam tir cac nguyen li~u:g6 mit, s<m ta, Yang, b~c, son. Khi sua chuan~u dUng mQt chAt li~u khac nhUng chAt li~utren d~u lam pho tuQ'Ilg hong nhanh h<m vacling rm ra sau mQt thm gian. DQ't trimg tuIan flam 1993, trong d6 c6 ca mQt s6 tuQ'IlgduQ'c tu sua, nhung nhUng tuQ'Ilg nay hongnhanh h<m cac tuQ'Ilg khong duQ'c tu sua.Day la mQt kinh nghi~m, ma hi~n nay khipnm d~u xay chiIa sua tuQ'Ilg khong quan tamva dua rAt nhi~u chAt li~u mm vao trimg tu,nhu b~c kern chAt luQ'Ilg, s<m Nh~t th~m chica s<m cong nghi~p. TuQ'Ilg c6 c6 xu huangr6ng l5i, nhi~u nm da: b(YIn cac h6a chAt d~cvao trong, nhu v~y se lam pho tuQ'Ilg hong

91

~

),,~ = 3s4i:m

cAt g6 va dAp d.1t phu S<Jn, ho~c g6 phu S<Jn. TuqngQuan am But Thap du<}c chi a thanh nhi~u khAi khacnhau (xem hinh):

1. Phlin than tU'9"ng, tinh tit ainh cho ae'n mep m(:it b~aai sen -221 cm.

2. Phlin b~ tU'9"ng, tinh tit m(:it aai sen ae'n he't chanb~-144cm. Eai sen chti r(Jng nhiit chu vi la 331 cm, chuvi ae' aai sen la 175cm.

3. Phlin bang fay phia sau (tach riti)- 384cm.1. Phftn than tuqng du<}c l~p ghe;p: p'hAn dAti tit tu~g

nh6 A di da d~t tren dinh xuong bon tang m~t ba chieuphia dum d~n c6, la mQt khAi li~n. Tit vai d~n khAi chan,tUc la khAi than li~n. KhAi chan x~p bllng, va 42 tay l<'mlAp ghep vao khAi than, cac tay d~u lAp rm, co tay lamlien, co tay l~i chia ra tUng dol;m ghep vao Mall: canhtay, khuyu tay, ban tay.


nhanh trong tu<mg lai, chi co thelAy g6 mit cil, nghi~n ra mUll cuatrQn vm_s<YI! ta va dAt phu sa nhetvao cho Tong thi bell lau. Dokhong co phu<mg ti~n hi~n d~i soich\lp, chirng toi khong ro ~<;m~Quan am But Thap co nhieu 0r6ng hay khong, nhung chAtlu<;mg than tu<;mg la tu<mg d6i t6t,trir 42 tay l(m do chili l\lc giCJ tI.rnhien, (nhAt la tay vu<m cao) d~ud~ bong gfiy. Ph.1n dAti tu<;mg, cacchi ti~t trang tri tren mil cilng bisirt gfiy nhi~u, v~ co Ie phAn na)'bell trong loi go khong con totnfra, cilng biJi nm nhi~u chi ti~t,n~(ri ,xua sir d\lng phu<mg phapdap dat trQn s<m, nen kha nangh?ng cilng nhi~u h<m nm thu.1n lago.

Hi~n tl;1i chAt lu<;mg ky thu~tcua cac tu<;mg Ph~t But Thapkhong dAng d~u. Nhfrng tu<;mg g6vfin con t6t, nhfrng tu<;mg loi g6vm chi ti~t d.1p dAt phu S<YIl bongtr6c nhi~u. Nhfrng tu<;mg dAt phuS<YIl hoan toan xu6ng cAp n~ng.Nhfrng pho tu<;mg duQ"c S<YIl m&iva trimg tu d~u c6 xu hu6ng h6ng,va hong m bell trong do mang S<YIlmm lam tu<;mg khong tha duQ"c. D

Va; thuiit ngii' Hun ni!t ,1. Thien thu thien nhiin Quan the amBa tat Phtjt tU'9'ng2.A di aa Phtjt tU'9'ng3. Phtjt Tich tlf4. Trinh Thi Ngt;Jc Trnc hoang htju5. Chuy~t Chuy~t thie'n SU'6. Minh Hanh thie'n SU'7. Bac Ninh tinh, Thutjn Thanhhuyi;?'n, Dinh To" xii, But Thap than8. Nhl)n Thap9. Tien Sl11l10. Nam Dong van tht;J Nam TrU'l11lglien sinh ph(lng khac

Tu~ thit: Binh than nien thu nguyi;?'tco"C nhtjt doanh tl)O11. Tam th~ Phtjt, tho" than, than chu12. Tie'n aU'ang13. ThU'9'ng aii;?'n14. HauLe.

.,15. Ninh Phuc Thien t':fCuc ban vi do Phan ciim Thu!J'ngvi, anh Nguyin Anh Tutin.

54 T~~ www.tiasang.com.vn s6 20. NGAV 20.1 0.2009

AM NH~C

ngIiO1 vUQt tnioc thOi.Thuy Huang

..

Sinh cung thai v&i nhil'ng nh~c SI trU'ang phai lang m~n nhU' Chopin va Liszt nhU'ngam nh~c cua Alkan mang nhi~u tinh hi~n d~i kh6ng thua kern gl so v&i nhil'ng nh~c Sldai sau nhU' Bart6k, Cowell, Mahler va Messiaen. C6 th~ chinh di~u d6 da khi~nnhil'ng lac ph§m cua 6ng kh6ng dU'Q'c c6ng chung th~ ky 19 danh gia dung gia tri cuachung. Mai cho t&i nhil'ng nam 1960, khi cac lac ph§m cua Alkan bat dfJu dU'O'c gi&iphe blnh chu y, nhil'ng bi §n v~ cu<)c dai cua nha so~n nh~c vU'Q't trU'&c thai d~i naym&i dU'Q'C he 1<).

C harles-Valentin Alkan sinh ngay 30/12/1813

tili Paris trong mQt gia dinh Do Thai. Alkan la

con thir 2 trong gia dinh 6 anh chi em va tAt cad~u duC}c thira huo-ng tai nang am nh~c tir cha hQ, v6nla ngum di~u hanh mQt tfu<mg nh~c tu a Le Marais.

Khi len 6 tu6i, ong duC}c nh~ vao Nh~c vi~n Paris,nai da: dao tilo ra nit nhi~u nhfmg ngh~ SI Phap 16i l~c,va Alkan da: bi~u di~n ra m~t cong ch(rng Iftn dftu tienkhi mai 7 tu6i, dang chu y h(Y11 ca la khi do Alkan bi~udi~n violin chir khong phai piano, nh~c c\! sa tfu<mgcUa minh. Nam 13 tu6i, Atkan hoan thanh khoa hQcboa thanh t~i nh~c vi~n va sau do b~t dftu sling tac vatrinh t~u nhfmg tac ph.flm cua minh. Tac ph.flm dftutien (opus 1) duC}c ong vi~t nam 1828, khi do Alkan14 tu6i.

Alkan tUng la hQc tro cung cua Joseph Zimmer-mann, ngum cling la thfty cua mQt lo~t cac tai nang "hi~p hQi" nhfmg tai nang tre nay. Th~m chikhac nhu Georges Bizet, Cezar Franck, Charles mQt ngum hi~m khi tan dU(Y11g ngum khac nhuGounod va Ambroise Thomas. Zimmermann yeu quy Chopin cling da: d~ dang bi ~n tuqng bai taiva coi trQng Alkan h(Y11 r~t nhi~u nhfmg hQc tro khac. nang cua Alkan. HQ s6m tra thanh b~n than va~, , , ,Ong giai thi~u Alkan vai tang lap thuqng luu va giai khong lau sau do, Alkan chuyen ve song ngayngh~ SI tili Paris, ngoai ra ong con ti~n cir Atkan lam c~nh nha Chopin. Hai ngum thU<mg d~y thay

, , .ph\! ta cho minh. Nam 1830, Atkan da: noi danh la mQt trong cac lap hQc cua nhau va dieu nay dem 1~1trong nhfmg ngh~ sl piano dieu luy~n b~c nh~t cua kha nhi~u lqi ich cho Alkan, vi nht7mg lap hQcParis. cua Chopin thU<mg dem den nhieu hQc sinh

Vao thai di~m dftu th~ ky 19, Paris gftn nhu la giau co h(Y11.trung tam van hoa cUa ca chau Au va co vo s6 nhfmg Nam 1838, dil chi mai 25 tu6i nhungAtkan

, ~" , ~ngh~ sl tir mQi mien chau Au do ve manh dat mau ma da: d~t tai dinh cao cua sv nghi~p. Ong thu<mg

" , -..cho ngh~ thu~t nay. Trong so do bao gom nhfmg tai xuyen bieu dien cling Chopm va duC}c ca ng<Jlnang nhu Chopin, Liszt va Ferdinand Hiller... Chang la co ki thu~t dieu luy~n ngang ngira vai nhfmgtrai Alkan da: khong m~t nhi~u thm gian gia nh~p con quy cua piano nhu Liszt, Sigismond Thal-

www.tiasang.com.vn T~~5620. NGAY 20.10.2009 55

berg va Friedrich Kalkbrenner. Liszt th~mchi da phai thbt len rling Alkan la ngum cok1 thu~t piano tinh t~ nh~t ma ong timg g~p.

Khong may cho Alkan la ngay chinhvao thm di~m do, sv nghi~p cua ong l~i bide dQa. vbn ca dai quanh quAD sbng 6Paris, hi~n nhien la danh ti~ng cua Alkankhong th~ yang xa so vm nhfmg ngh~ S1thuang xuyen di lUll di~n khclp nai nhuChopin hay Liszt. Dan Paris l~i co tinh hi~uky Den ua chuQng nhfmg ngh~ S1 d~n tUngo~i qubc bon la tai Dang 6 ngay que Dba.Them vao do Alkan l~i la ngum Do ThaiDen tinh cam cUa cong chimg danh cho ongdAD tr6 Den kha tieu Cvc bUi tinh thAn baiDo Thai dang Ian rQng thm do. Ngoai fa,Alkan con phai chill nhi~u di~u ti~ng dombi tinh V\1llg trQm vm mQt nu hQc tro giauco da co ch6ng. Ngay 8-2-1939, k~t quacua mbi tinh nay ra dai va c~u be Elie-Miriam Delaborde sail nay cfing tr6 thanhmQt trong nhfmg ngh~ S1 piano thanh congnh~t cua Phap. M~c dil 6 Paris, nhfmg V\lscandal tinh ai ki~u nay khong co gi mm l~nhung vbn tinh nh~y cam, Alkan khongkhoi bi guy S\lP bUi sv de bill cua du lu~.Ong ngimg bi~u di~n va thay vao dochuyen tam vao nghi~p sang tac va d~yhQc. Tm Dam 1848, Alkan mm quay tr6 l~ibi~u di~n truac cong chimg sail 6 Dam imhO'i l~g ti~ng.

Cling nhu nhi~u ngh~ S1, Alkan co r~tnhi~u mall thu~ nQi tam: la ngum r~t cUim6 nhung l~i hay th~t vQng trong tinh b~n;dil r~t co tai nhung l~i ghet phai trinh di~ntruac cong chung. Do qua nhut nhat DenAlkan r~t d~ bi t6n thuong b6i du lu~n.NguC}c hlin vm Liszt, khi sv nghi~p bi dedQa bUi nhfmg di~u ti~ng khong dang co,Alkan l~i cang phan (mg tieu Cvc va trbntrcinh xa hQi. Chinh tinh hu{mg nQi nay dah~y ho~i sv nghi~p va cuQC dm cua Alkanve sail nay.

Nam 1848, chuc truang khoa piano CUaNh~c vi~n Paris ~m thm d~ trbng va hi~nnhien khong ai x(mg dang vm chuc V\l doban Alkan. Tuy nhien do ban tinh nhutnhat, khong gioi xa giao, bon nua l~i khongduC}c tin nhi~m vi la nguai Do Thai DenAlkan da d~ vi tri do rO'i vao tay mQt hQC

tro cua minh, Mannontel, mQt giang vien xu(mg am (solfege)co kha nang trung binh va th~m chi con chAng bi~t chm danpiano cho ra h6n. Sv bAt cong nay l~i mQt IAn nfra khoet sauthem v~t thu<mg tinh thAn cua Alkan va la mQt trong nhUngnguyen nhan khi~n Alkan mQt IAn nfra tlr b6 sv nghi~p bi~udi~n va IAn nay ong xa lanh cong chirng su6t 25 nam.

MQt nguyen nhan l(m khac khi~n Alkan lui v~ a An la caich~t cua Chopin. V6n rAt nguang mQ con ngum va am nh~ccua Chopin nen sv ra di qua s6m cua ngum b~n tai boa daanh hu(mg rAt l(m d~n tinh cach qua nh~y cam cua Alkan.Cilng co nhi~u y ki~n cho rling, vi~c ~lkan rut lui kh6i co~gchirng khong.han chi vi ong chan ngay xa hQi ma chi muonchuyen tam vao sang taco

Ngoai am nh~c fa, Alkan con mQt ni~m dam me l(m khac,dola thAn hQc. M~c du la ngum Do Thai nhung Alkan nghienc(ru ca kinh Tan Uac (ngum Do Thai chi dQc kinh Cvu Uac).Am nh~c cUa ong mang d~ mall s~c ton giao va ong tUngco mong mu6n dem toan bQ kinh thanh vao cac ban nh~c cuaminh. Tuy nhien Alkan chua kip hoan thanh nguy~n vQng doma "mm chi" dich du{}c h~t cu6n kinh thanh tlr ti~ng He-b~ew sang ti~n~ Phap. Ong co rAt nhi~u tac phAm mang ~hude ton giao viet rieng cho Pedal piano, mQt lo~i dan giongnhu piano nhung co g~n them bQ pedal cua dan organ vangum chm phai sir d\lllg ca tar l~n chan d~ t{lO ra am thanh.Tuy nhien dang ti~c lo~i dan nay v~ sau khong con du{}c sird\lllg nfra nen ki thu~t chai dan Pedal piano cling gAll nhuthAt truy~n tlr do.

M~c du danh phAn l(m thm ~ian vao vi~c ~y hQ~, sangtac va dich kinh thanh nhung ve khoang dau nira cuoi cuQcdm, cilng co doi IAn Alkan quay tra l~i bi~u di~n truac congchirng. HAu h~t nhUng tac phAm ong trinh tAu d~u mang itnhi~u mall s~c ton giao nhu cac ban nh~c cua Couperin,

S6 Tl9:o~ www.tiasang.com.vn 5620. NGAV 20.10.2009

Dien ta caichef cuaAtkan

len xu6ng th~t thu~g va ngay caam nh~c doi khi cfing khong Clrugiup duQ'c ong kh6i bi guy S\lp.Trong la thu vi~t nam 1861 giricho nguai b~n than cua minh,nha so~n nh~c Ferdinand Hiller,Alkan d3: tam sv: "Cang ngay t6icang cam thay cam ghet xli h(Ji,cam ghet ph~ nit... T6i changcam thay cu(Jc s6ng co gi dangquf hay cod';iJu gi dang de- t6i 46het tam huyet vao. Tinh trt;lng naykeD dai khie-n t6i cam thay bu6nchan va tham ht;li. Th(im chi de-nca vi?c vie-t nht;lc cung kh6ng consuc hap diin viii t6i vi t6i kh6ngcon thay du9'c m~c dich cua nonita".

Co nhi~u 1m d6n th6i xungquanh cai ch~t cua nha so~ nh~cb~t h~nh nay, nhu la ong bi mQtgia sach de ch~t khi dang vm tayl~y mQt cu6n sach tren cao.Nhung sv thvc con bi tham h<rnnhfmg gi ngum ta thu~g fightOng bi d6 d~c roo de len ngum vavi s6ng mQt minh cQng vm vi~csuc kh6e qua y~u nen m3:i 24ti~ng sau do mm co nguai phathi~n va dua ong d~n b~nh vi~nnhung d3: qua muQn. Nam 1888,

R~mea, ngoai ra on~ cling bi6udien nhfrng tac pharo cua cacnh~c S1 clIng th<ri nhu Chopin,Schumann, Mendelssohn... Nhi:'1co ong kien tri bi6u di~n ma cacban piano sonata luc gAn cu6i d<ricua Beethoven dAn tra nen duQ"Cua chu(>ng. Nhip di~u dan cuaAtkan duQ"c truyen tl.ffig la khoanthai, chclc chcln nhung l~i vo clinglinh ho~t. Nha SOI;m nh~c Vincentd'!ndy sau khi nghe Alkan chaiban piano sonata °,P.llO ,cuaBeethoven da phai thot len ran~:"Toi khong biet phai mieu ta dieugi dil xay ra va; nhzrng ban nh{lcvan dt;im chat thO' kie'u Beethovennay n11:a, giai di(iu cac khuc Ar-ioso va Fugue bJng nhlt toa ram{jt lu6ng anh sang choi loa mt;icdliu vfin loaf zen ve dau thltangcua cai che't. Nhil do ma trong toiday Zen m{jt niJm xuc cam milnhli(it chlta timg co. Tht;im chi toicon xuc d{jng han ca khi ngheLiszt bie'u di&... ".

Nhfrng nam cu6i d<ri Alkans6ng co d(>c va bu6n tham. Dngkhong k~t bon va vi~c s6ng m(>tminh cang khi~n ong tra nentuy~t vQng. Tam trI;illg cua Atkan

A1kan da ra di a tu6i 74, gftn 40Dam sau khi nguiJi b~n thanChopin qua diJi. Ngftu nhien,A1kan du<}c chon cAt t~i nghiatrang Montmartre dUng vao ngay1-4-1888 va do cling chinh 1angay chu nh~t cua Ie Ph\!c Sinh.

HAu bet nhfrng tac phAm cuaA1kan d~u mang InQt giai di~ubu6n tham nhu mu6n thet 1en tamtr~ng cua mQt nguiJi bi chUngtrAm cam. Khuc prelude danh chopiano mang ten "The Song OfThe Mad Woman On The SeaShore" (Bai hat cua nguCri ph\! nudieD tren bai biSn) 1a mQt trongnhfrng tac phAm phan anh phAnnao cam xuc tuy~t vQng trong S\lco dQc cua A1kan. Tam tr~ng thAtthuang va dAy mau thuftn cUa ongdu<}c khAc hQa ro net nhAt anhfrng n6t nh~c manh 1i~t nhuthieu d6t tam can nguCri nghe.Chung nhu nhfrng do~n 1at cAtnh6 tir cUQC dCri co dQc dAy bu6ntham cua chinh A1kan.

Trong 75 tac phAm cua minh,phAn Ian 1a A1kan viet danh chopiano va keyboard. Nhfrng tacphb du<}c danh gia cao nhAt d~udu<}c A1kan cho ra dCri trong


AM NH6C

khoang 15 Dam tinh tlr m6c Dam 1847 tt'rc sau khi ong b~t dAucam thAy xa hQi la n<ri khong an toaD cho minh. Thm kY sangtac sung suc nay cua Alkan dem l~i nhfrng ban nh~c nhu mQtbQ prelude gAm 25 khuc nh~c; ban Grande Sonate; DouzeEtudes dans les tons majeurs (hay con gQi la Major KeyEtudes) va l{m nhAt la tac phdm Douze Etudes dans les tonsmineurs (Minor Key Etudes). Ngoai ra Alkan cfmg vi~t mot, .ban nh~c tuy~t vm danh cho cello va piano gom 4 chu<Yng,c6 g~ng kh~c hQa cuQc dm con ngum trong 4 giai do~ khacnhau: nhfrng Dam 20 tubi, 30 tubi, 40 va cu6i cUng la 50 tubi,do la Grande Sonate de Concert opus 47. Day la tac ph.1mtieu bi~u nhAt cho S\l tru<':mg thanh trong sang tac cua Alkan.

Da tUng co tin dAD rclng cac tac phAm danh cho piano cuaAlkan la "kho d~n muc khon~ th~ chai nbi". Pay chinh lamQt tra ng~i l{m trong vi~c pho bien cac tac pham cua Alkanvi phAn dong cac ngh~ si hAll nhu khong co hUng thu vai vi~cchQn nhfrng tac phAm nhu v~y. Nhung du ngay ca cac tacphAm doi h6i nhfrng ki thu~t kha cao sieu cua Alkan thi hoantoan niim trong tAm tay nhfrng pianist hang dAu. D~ ch<ri duqccac ban nh~c cua Alkan th\lC ra khong cAn lien tI,lC dUng nhi~uki thu~t kho nhu cac tac phAm cua Chopin hay cua Rach-manmov.

Tac phAm thach thuc kinh hoang vai tAt ca cac ngh~ sipiano cua Alkan la opus 39 Minor Key Etudes bao gAm 12khuc nh~c va xuAt ban thanh hai t~p. Cu6n dAti tieD bao gAm7 khuc trong do co 4 chu<Yng thuQc mQt "giao hu<':mg" (Sym-phony) Cu6n thu 2 bao gAm 3 chu<Yng cho Concerto, ban Ou-verture va ban etude s6 12 nbi ti~ng, Le F estin Aesope (Bfrati~c cua Aesope). Di~m dQc dao la du duqc d~t ten nhu v~ynhung toaD bQ tac phAm chi danh cho piano dQC tAu. D~ ch<riduqc Minor Key Etudes, khong nhfrng ngum ch<ri phai vai

tay tU nhfmg nAt cao nhAt tai thApnhAt cua chi~c daD p~ano ma conphai lien t1,lC l~p l~i vo ~A nhung nhip2/16 vAn la mQt lo~i nhip vo clIngphuc t~p, ngoai ra con phai ch~ygam tren phim den vm tAc dQ caonhAt.

Nhfmg khoang l~g xuAt hi~n bAtnga va c~ch sir d\lD~ hqp am dQt phala d~c diem l~ Dba! tron~ am nh~ccua Atkan. Dieu bi an nhat vm gimnghien CUu la sao mQt ngum sAngnep minh trong nhfmg quy cic kh~tkhe cua xa hQi nhu Atkan l~i co thekhc.'ri dAti cho xu th~ am nh~c trongtu<JIlg lai. Nhfm~ net nh,~C cua onghoan toaD co the tim thay a nhfmgtac phAm cua nhfmg nh~c si co' tAmanh huang l(m ve sau nhu Debussyva Ravel. Khong phai ng~u nhien macho r~ng, chinh Atkan mm la ngumtieD phong d~t Den tang cho "amnh~c An tugng" khi ca hai "ong l(m"cua truiJng phai nay deu vo clIngnguang mQ Alkan. M~c du sAngtrong th~ kY 19 nhung cac sang taccua Alkan hoan toaD khong bi tinhmo ph~m cua the thuc am nh~c cAdieD du<JIlg t,hai go bo. ,6n~ vi,~tnhfmg tac pham mang chat co dieDnhung l~i VUq! truac ca thm d~i venh~c di~u va cAu trUc. Vi th~ ma khiti~p xuc vm cac tac phAro cua AtkanIAn dAti, khong it ngum nga ngangkhi bi~t ong sinh' clIng thai vainhfmg nh~c si truiJng phai lang m~nhu Chopin va Liszt nhung am nh~ccua Atkan mang nhieu tinh hi~n d~ikhong thua kern gi so vai nhfmgnh~c si dm sau nhu Bartok, Cowell,Mahler va Messiaen. Co the chinhdieu do da khi~n nhfmg tac phAmcUa ong khong du<}c cong chUng theky 19 danh gia dUng gia trj cuachUng. D

(nhaccodien.info)

58 T:!g,~ www.tiasang.com.vn 5620. NGAV 20.1 0.2009

Documents

BQ KHOA HOC vA CONG NGH~ - talawas tạp chí · QuOc hQi vrn vi~ phong d16ng tham nhung.Nguyen Si Dung Quoc hc}i co mc}t vi trl d~c bi~t quan trQng trong cuc}c dau tranh phong chong