ÖZEL ÜREME TİPLERİ

A)APOMİKSİS: Üç alt tipi vardır:• a) Partenogenez: Zigot yumurta hücresi

döllenmeden gelişir. Örnek; Alchemilla sp.• b) Apogami: Embriyo gametofitte yumurta

hücresi dışındaki herhangi bir hücreden örneğin Allium sp.’ de olduğu gibi sinerjit hücrelerinden gelişir.

• c) Sporofitik Tomurcuklanma: Embriyo nusellustaki diploid yapılardan örneğin integümentlerden gelişir. Örnek; Opuntia ficus-indica.

(Alchemilla saxatilis; anniesannuals.com;luirig.altervista.org)

(en.wikipedia.org)

Regeneration stages during indirect organogenesis in Opuntia ficus-indica (L.) Mill. (a) Green regenerating compact callus and shoots produced, (b) shoots obtained from regenerating callus (2.26M 2,4-D/2.21M BA), (c) shoot proliferation from regenerating calli, (d) plant elongation, (e) extensive rooting in shoots, (f) acclimatization of regenerated shoots, and (g) growth and adaptation of the regenerating plants to greenhouse conditions; bar=1cm. Development of a regeneration protocol through indirect organogenesis inprickly pear cactus (Opuntia ficus-indica (L.) Mill) Paola Isabel Angulo-Bejarano, Octavio Paredes-LopezScientia Horticulturae 128 (2011) 283–288

(Somatik Embriyogenez Kademeleri; eplantscience.com)

Apomiksis (www.apps.cimmyt.org)

Understanding Apomixis: Recent Advances andRemaining Conundrums; The Plant Cell, Vol. 16, S228–S245, Supplement 2004, www.plantcell.org ª 2004 American Society of Plant Biologists Ross A. Bicknella and Anna M. Koltunowb,1

Hieracium cynoglossoides (www.pnwflowers.com)

Understanding Apomixis: Recent Advances andRemaining Conundrums; The Plant Cell, Vol. 16, S228–S245, Supplement 2004, www.plantcell.org ª 2004 American Society of Plant Biologists Ross A. Bicknella and Anna M. Koltunowb,1

• B)APOSPORİ: Sporofitten doğrudan gametofit meydana gelmesidir. Spor oluşumu yoktur. Örnek; Pteridophyta.

• C) POLİEMBRİYONİ: Tohumda birden fazla embriyo bulunmasıdır.

(Pteridophyta hayat devresi; rezakisman.blogspot.com)

Even in those rare cases in which the sexual generation can be developed without the intervention of spore production from the tissues of the sporogonium, a protonema is formed from cut pieces of the seta or in some cases from intact sporogonia still attached to the plant. This phenomenon of apospory was first discovered in mosses, but is now also known in a number of ferns Read more: http://chestofbooks.com/reference/Encyclopedia-Britannica-2/Musci-Mosses-Part-2.html#ixzz27fsdRZvc

The resurgence of haploids in higher plantsBrian P. Forster1, Erwin Heberle-Bors2, Ken J. Kasha3 and Alisher Touraev; Trendsİn Plant Science 12: 368-375. 2007

GENERATİF ORGANLAR• Yüksek bitkilerde üreme organı çiçek adı verilen

yapılardır. Çiçek, metamorfoza uğramış dört ayrı tipte yaprak içeren, internodyumları kısalmış veya kaybolmuş bir kısa sürgün olarak tanımlanabilir. Çiçek, ya yapraklı ana gövdenin uç kısmında bulunup terminal tomurcuk adını alır veya gövde üzerinde brakte adı verilen gelişmemiş yaprağın koltuğunda bulunur ve lateral tomurcuk adını alır. Braktelerin koltuğundan çıkıp ucunda çiçek taşıyan sapa pedisel (çiçek sapı) adı verilir.

(glenbraeschool08.blogspot.com)

(Lilium regale’de tepaller: www.imamuseum.org)

• Pediselin tepe kısmı çoğunlukla genişlemiş olup reseptakulum (çiçek tablası) adını alır. Tüm çiçek kısımları bu tabla üzerinde dairesel veya sarmal olarak dizilmiştir. Çiçeğin en dış dairesini oluşturan ve çoğunlukla yeşil renkli yapraklardan oluşmuş daireye kaliks (çanak yapraklar topluluğu), her bir kaliks yaprağına sepal adı verilir. Sepalin altında yer alan çoğunlukla parlak renkli ve kokulu yapraklardan oluşan daireye korolla (taç yapraklar topluluğu), her bir korolla yaprağına petal adı verilir.

• Bazı bitkilerde kaliks ve korolla ayrımı yoktur ve perigon adı verilen bir tek daire vardır ( Örnek; Liliaceae).. Perigonun her bir yaprağına tepal adı verilir. Dıştaki iki daire üremede ancak dolaylı olarak rol oynar. Korollanın altında androkeum (erkek organlar topluluğu )vardır. Androkeum stamenlerden oluşmaktadır. En içte ise ginekeum (dişi organlar topluluğu) bulunur ve ginekeum pistillerden oluşur. Androkeum ve ginekeum üremede doğrudan rol oynar.

• Stamen ve pistil aynı çiçekte bulunuyorsa bu tip çiçeklere monoklin (hermafrodit) çiçekler, farklı çiçeklerde bulunuyorsa bu tip çiçeklere de diklin çiçekler adı verilir. Diklin çiçekler aynı bitki üzerinde fakat farklı yerlerde örneğin farklı dallarda bulunuyorsa (örneğin Quercus sp., Corylus sp., Juglans sp.) böyle bitkilere monoik bitkiler Salix sp. ve Populus sp. de olduğu gibi erkek ve dişi çiçekler farklı bitki bireyleri üzerinde bulunuyorsa bu tip bitkilere dioik bitkiler adı verilir. Acer sp., Fraxinus sp. ve Ulmus sp. gibi bitkilerde ise aynı bitki üzerinde hem hermafrodit hem de tek eşeyli çiçekler vardır. Böyle bitkilere poligam adı verilir.

(Silene latifolia mutant çiçeği; openi.nlm.nih.gov)

(Monoik, dioik ve poligam bitkiler; www.life.illinois.edu; skepticedge.wordpress.com)

Þekil 55. Çiçekteki organlarý gösteren diyagram. pd. pedunkul; r. reseptakl; se. sepal; pe. petal; s. stamen (f, filamen; a. anter; t. tekalar); pt, pistil (o, ovaryum; st, stilus; sg. stigma);

ov, ovulum (fn, funikulus; k, kalaza; m. mikropil; i, dýþ ve iç integumentler; n. nuselius; ek, embriyo kesesi).(Yakar, 1983’ den)

Stamen• Anter adlı başcık kısmı ve filament adı verilen

sap kısmından oluşur. Anterler konnektif adı verilen kısımla birbirine bağlı iki tekadan oluşur. Her bir tekanın içinde ikişer adet polen kesesi vardır. Genç bir polen tanesi büyük bir nukleus, merkezde geniş bir vakuol , amiloplastlar ve lipid granülleri ve az miktarda endoplazmik retikulum (ER) bulundurur. İlk mitozdan sonra küçük vakuoller belirir ve ER oranı artar.

• Polen eksin ve intin isimli iki çeper içerir. Eksin, seksin ve neksin diye iki tabakadan oluşur ve lipoidal maddelereden oluşmuştur. Seksinin kırılma indisi çok yüksektir. Eksinde karotenoid ve esterlerinin oksidatif polimerlerini bulunduran sporopolenin denilen ve polene ortam şartlarına dayanıklılık kazandıran bir madde bulunur. Eksinin tektat ve pilat diye iki tipi vardır. Polen keselerinde bulunan polen ana hücreleri mayoz bölünmeyle tetrad adı verilen dört mikrospor oluşturur. Bunlar mitoz bölünmeyle polen tüpü hücresi (vejetatif hücre) ve generatif hücreyi oluştururlar.

Þekil 57. Polen çeperinin düzenlenmesini yorumlayan çizgeler

(http://svt6projet.free.fr/spip…; news.nationalgeographic.com)

(www.howtogrowing.com)

• Polen olgunlaşınca polen keselerinin ana çeperi eriyerek polen keseleri birleşir ve bu durumda anterde iki adet polen kesesi bulunur. Olgunlaşmış bir polen dişi organın üzerine çeşitli yollarla taşınır ve burada çimlenir. Çimlenmenin başlangıcında polen tanesinin sitoplazması şişer ve intin çeperle çevrili sitoplazma eksin çeperdeki deliklerden dışarı çıkar.

Male Reproductive Structure

The stamen consists of two parts: Anther and Filament

The anther is where meiosis occurs to produce haploid pollen

The filament is a stalk that supports the anther

Þekil 56. Kapalý (A) ve açýk (B) anterden alýnmýþ enine kesit, t. tekalar; pk, polen keseleri; k. konnektif; id. iletim demeti; ay. açýlma yeri.

(Yakar, 1983 ‘ den; Yentür,1993’ den)

• Pollen Grain • Anther Sac

Pollen grains contain two haploid cells produced through meiosis.

1- The Tube cell – will grow the pollen tube. 2- The Generative cell – will go through mitosis to create two sperm cells.

(www.deanza.edu/faculty;www.funsci.com;waynesword.palomar.edu)

Pistil (Dişi Organ)• Stigma adı verilen başcık kısmı ve stilus adı

verilen boyuncuk kısmından oluşur. Stilusun alt kısmı genişlemiştir ve çok sayıda ovul (tohum taslağı ) taşır. Bu kısım ovaryum adını alır. Papaceraceae’ de olduğu gibi bazı bitkilerde stilus yoktur. Ovaryumun diğer çiçek kısımlarına göre aldığı konum özellikle bitki taksonomisinde çok önemlidir. Buna göre çiçekler üç gruba ayrılır:

Female Reproductive StructureThe pistil consists of

the stigma, style and ovary

The sticky stigma receives the pollen from the anther

The pollen grows a tube down through the style

Meiosis occurs in the ovary to produce haploid ovules

(Stilus’u bulunmayan çiçek; www.commanster.eu)

OvaryEach ovule within an ovary has a micropyle (an opening for the pollen tube). The ovules’ megasporangium undergo meiosis to produce four haploid cells (3 die leaving 1 megaspore)The megaspore undergoes mitosis 3 times to produce 8 haploid cells within the embryo sac.

• a) Hipogin Çiçekler: Çiçeğin diğer kısımları ovaryumun altında yer alır. Örnek; Tilia sp.

• b) Perigin Çiçekler: Sepal, petal ve stamenler birleşerek hipantiyum adlı bir yapı oluşturmuştur ve ovaryum hipantiyum içine gömülü değildir. Örnek; Rosa sp.

• c) Epigin Çiçekler: Hipantiyum oluşmuştur ve ovaryum hipantiyum içine gömülüdür. Örnek; Pyrus sp.

• Dişi organ döllenmeden sonra meyveye dönüşür ve karpellerden (meyve yaprağı) oluşmuştur. Pistil bazen tek bir karpelin orta damar boyunca katlanmasıyla (Ranunculaceae) veya iki veya daha fazla karpelin ayrı ayrı kendi etraflarında katlanmasıyla meydana gelir.Bazen de birden fazla karpel birbiriyle birleşir. Tek veya serbest karpelli ginekeuma apokarp, birleşik karpelli ginekeuma sinkarp ginekeum adı verilir.

(www.biologie.uni-hamburg.de/b-online/e02/02d.htm)

Þekil 58. Ovaryum durumlarýna göre çiçek1- Hipogin çiçek (Ovaryum üst durumlu)2- perigin çiçek (Ovaryum orta durumlu)3- Epigin çiçek (Ovaryum alt durumlu)

Çiçeklerde Simetri

• a) Radyal (Aktinomorfik Çiçekler): Çiçeğin merkezinden ikiden fazla simetri düzlemi geçer. Örnek; Sedum sp.

• b) Bilateral (Disimetrik) Çiçekler: Çiçeğin merkezinden birbirine dik iki simetri düzlemi geçer. Örnek; Dicentra spectabilis.

• c) Dorsiventral (Zigomorfik) Çiçekler: Çiçeğin merkezinden yalnızca bir simetri düzlemi geçer. Örnek; Labiatae.

• d) Asimetrik Çiçekler: Simetri düzlemine sahip olmayan çiçeklerdir. Örnek; Canna sp.

Þekil 59. Çiçek simetrisi ve diyagramlarA- Aktinomorf bir çiçek ve diyagramý

B- Bilateral bir çiçek ve diyagramýC- Zigomorf bir çiçek ve diyagramý

(Duygu ve ark., 1982’ den)

(www.life.illinois.edu; Antirrhinum majus: www.annies.annuals.coms; Viola sp. jb004.k12.sd.us; Canna sp. www.southwestnursery.com)

Tohum Taslağı Tipleri

• Tohum taslağı embriyo kesesinin değişiminden meydana gelir. Ovulların ovaryum içinde karpele bağlandığı yere plasenta, ovaryum içindeki dağılış tarzına plasentalanma adı verilir. Plasentalanma Koliner ve Foliar olmak üzere iki tiptir. Koliner plasentalanmada ovuller reseptakulum veya bunun uzantısı olan gövde üzerinde bulunur. Üç alt tipi vardır:

• a) Bazal (Ortotrop) Plasentalanma: Ovaryumun her bölmesinde tek ovul vardır ve ovul ovaryumun tabanına bağlı ve dik veya ovaryumun tepesine bağlı ve sarkıktır. Örnek; Piperaceae, Juglandaceae.

• b) Apikal Plasentalanma:Ovül, ovaryumun tepesine sarkık olarak bağlıdır.

• c) Serbest Sentral Plasentalanma Ovuller ovaryumun tabanından yükselen eksensel bir çıkıntının etrafında toplanmıştır. Örnek; Caryophyllaceae, Primulaceae.

Foliar plasentalanmada ise ovuller karpel üzerindedir. İki alt tipi vardır:

a) Marjinal Plasentalanma: Ovaryum tek bölmeli ise pariyetal, çok bölmeli ise aksillar (eksensel) plasentalanma söz konusudur. Örnek; Begoniaceae, Orchidaceae, Cruciferae.

b) Laminal Plasentalanma: Ovuller karpelin iç yüzeyine bağlıdır.

(www.eeob.iastate.edu)

Þekil 60. Plasentalanma tipleri a. Axiller, b. Bazal, c. Serbest sentral, d. Laminal, e. Marginal, f. Parietal, g. Aplikal(Özyurt, 1986’ dan)

(www.excellup.com)

(best.gda.pl; life.illinois.edu)

• Ovulun dış tarafında bir veya iki integüment bulunur. İntegümentlerin uç kısmında mikropil adlı açıklık vardır. İntegümentlerin içinde nusellus (temel doku) ve ovulu plasentaya bağlayan funikulus isimli sap kısmı vardır. Funikulusun tam ovula bağlandığı yere hilum adı verilir. Nusellusun taban kısmına kalaza adı verilir. Mikropilin kalazaya göre aldığı konum dikkate alınarak üç tip ovul ayırt edilebilir:

• a) Atrop (Dik) Tip: Mikropil ile hilum zıt kutuplardadır. Örnek; Urticaceae.

• b) Anatrop (Devrik) Tip: Mikropil kalazadan uzaklaşmıştır. Funikulusun 180o bükülmesi ile mikropil ve hilum yan yana gelmiştir.

• c) Kampilotrop (Kıvrık) Tip: Nusellus ve embriyo kesesi kendi etrafında kıvrılmıştır. Mikropil hilum ve kalazaya yaklaşmıştır. Örnek; Cruciferae, Caryophyllaceae.

A. Orthotropous, B. Anatropous, C. Hemianatropous D. Campylotropous, E. Amphitropous, F. Circinotropous(1) Orthotropous : The micropyle, chalaza and funicle are in a straight line. This is the most primitive type of ovule e.g., Piper, Polygonum, Cycas. (2) Anatropous : The ovule turns at 1802 angle. Thus it is inverted ovule. Micropyle lies close to hilum or at side of hilum e.g, found in 82% of angiosperm families. (3) Campylotropous : Ovule is curved more or less at right angle to funicle. Micropylar end is bend down slightly e.g., in members of Leguminosae, Cruciferae. (4) Hemianatropous : Ovule turns at 902 angle upon the funicle or body of ovule and is at right angle to the funicle e.g., Ranunculus. (5) Amphitropous : Ovule as well as embryo sac is curved like horse shoe e.g, Lemna, Poppy, Alisma. (6) Circinotropous : The ovule turns at more than 3609 angle, so funicle becomes coiled around the ovule e.g., Opuntia (Cactaceae), Plumbaginaceae.

(www.2classnotes.com)

Þekil 61. Tohum taslaklarý(Akman, 1989’ dan)

Embriyo Kesesi (Dişi Gametofit) Gelişimi

• Ovulun çok erken gelişme evresinde nusellusta diploid bir hücre yani megaspor ana hücresi gelişir. Bunun mayoz bölünme geçirmesiyle dört haploid hücre oluşur. Bunlardan üçü gelişemez. Bir tanesi gelişir ve makrospor adını alır. Makrosporun nukleusu mitozla bölünür ve yeni oluşan çekirdekler zıt kutuplara gider.

• Bunlar iki defa daha mitoz geçirirler. Böylece her iki kutupta dörder çekirdek oluşur. Bunlardan birer tanesi ortaya hareket eder ve bunlar endosperm primer çekirdekleri adını alırlar (2n). Kutuplarda kalan üçer çekirdeğin etrafı çeperle çevrilir. Mikropil tarafında olanlardan ortadaki yumurta hücresi bunun yanındakiler ise sinerjit hücreleridir. Mikropilin zıt tarafında olanlar ise antipodal hücreler adını alırlar.

Þekil 62. Tohum taslaðýnýn oluþumu (Duygu ve ark., 1982’ den)

(www.bioon.com)

(www.wpclipart.com)

(mobwiki.ru)

• Polen tüpü stilusu geçtikten sonra ya kısa bir yol izleyerek mikropile ve oradan embriyo kesesine gelir (porogami) veya polen tüpü ovaryum dokusunda aşağı doğru ilerleyerek ya integümentler veya plasenta ve kalaza yolu ile embriyo kesesine gelir (aporogami). Aporogami Betulaceae gibi familyalarda görülür. Polen tüpü embriyo kesesine gelince sinerjit hücrelerine değerek açılır ve içeriğini boşaltır.

(camilacccbcienciaseningles8.blogspot.com)

(wwwwebsters-online-dictionary.org)

(crescentok.com)

• Bu sırada vejetatif nukleus kaybolur. İki sperma hücresinden biri yumurtayı döllerken diğeri embriyo kesesi primer çekirdekleri ile birleşerek triploid (3n) endosperm dokusunu oluşturur. Gymnospermae’ lerde ise Angiospermae’ lerdeki çift döllenmenin aksine tek döllenme vardır ve endosperm haploiddir. Döllenen yumurta hücresi uzun bazal hücre ve kısa embriyo hücresini oluşturur. Bazal hücre de bölünerek suspansör hücreyi, embriyo hücresi de bölünerek proembriyoyu oluşturur.

(images.tutorvista.com)

• Polen tüpü stilusu geçtikten sonra ya kısa bir yol izleyerek mikropile ve oradan embriyo kesesine gelir (porogami) veya polen tüpü ovaryum dokusunda aşağı doğru ilerleyerek ya integümentler veya plasenta ve kalaza yolu ile embriyo kesesine gelir (aporogami). Aporogami Betulaceae gibi familyalarda görülür. Polen tüpü embriyo kesesine gelince sinerjit hücrelerine değerek açılır ve içeriğini boşaltır.

Entry of pollen tube in the ovule; A. Porogamy, B. Chalazogamy, C. Mesogamy; The pollen tube mostly enters into an ovule through the micropyle. It is called as porogamy as seen in most of the flowering plants. In some plants e.g., Casuarina, the pollen tube enters an ovule through chalaza and it is called as chalazogamy; Some times the pollen tube enters into an ovule through integuments or funicle. It is called as mesogamy. e.g,. Cucurbita;www.2classnotes.com)

Tozlaşma, Döllenme, Tohum ve Embriyo Oluşumu

• Polen tanelerinin anterden stigmaya taşınmasına tozlaşma denir. Tozlaşma anemofili, hidrofili, ornitofili veya entomofili şeklinde olabilir. Bir çiçeğin erkek organında oluşan polen tanesinin aynı çiçeğin dişi organını döllemesine otogami, bir çiçekte oluşan polen tanesinin aynı türe ait başka bir bireyin dişi organını döllemesine heterogami denir. Bitkiler genellikle heterogamiyi tercih ederler ve bunun için ya erkek ve dişi organlar farklı yapıda olur ya da farklı zamanlarda olgunlaşır veya Salix sp. deki gibi monoik durum oluşur.

Pollination

Wind, insects or other animals transfer pollen from the anther of one flower to the stigma of another

Flowers vary depending on pollination mechanism

Pollination Animation

Pollination VectorsWind Pollination: Dull, scentless flowers with reduced petalsBees/Butterfly Pollination: Brightcolor, nectaries, scent. They sip nectar, get pollen on coats, transfer pollen from flower to flower

Bird Pollination: Nectaries, brightcolors, tube-like flowers

Moth Pollination: White petals, open at night

Fly Pollination:Rank odor, fleshcolored petals

Seed Dispersal Mechanisms-Allow plants to colonize new areas and avoid

shade of parent plant

Wind Dispersal - Flight mechanisms, like parachutes, wings, etc. Ex. Dandelion, maples, birch

Animal Dispersal - Fleshy fruits which animals eat, drop undigested seeds in feces or burrs which stick to animals’ coats

Gravity Dispersal - Heavy nuts fall to ground and rollex. acorns

Water Dispersal - Plantsnear water create floating fruitsex. coconuts

(life.illinois.edu)

Þekil 63. Embriyonun oluþumu (Duygu ve ark., 1982’ den)

(Embriyo Gelişim Kademeleri;images.tutorvista.com)

Çiçek Durumları

• Bazı bitkilerde bir çiçek sapı üzerinde tek çiçek bulunmasına karşılık bazılarında birden fazla çiçek sapı üzerinde kümeler oluşmuştur. Küme oluşumu durumuna inflorosens ( çiçek durumu) denir. İnflorosens sapına pedankıl, her bir çiçeğin sapına pedisel denir. Çiçek durumları dalllanma şekline göre iki gruba ayrılır:

• I- Rasemöz Çiçek Durumları: Ana eksen yan dallara hakimdir. İki alt grubu vardır: a) Basit Rasemöz: Yan dalları dallanmamıştır.

Rasem (Salkım): Ana eksen üzerindeki braktelerin koltuğundan saplı çiçekler çıkar. Örnek; Cruciferae.

Spadiks (Koçan): Ana ekseni kalınlaşan ve etlenen bir başaktır. Örnek; Salix sp., Zea mays.

Spika (Başak): Ana eksen üzerindeki braktelerin koltuğundan sapsız çiçekler çıkar. Örnek; Poaceae.

Amentum (Tırtıl): Ana eksen eğilmiştir ve beşağa benzer. Örnek; Populus sp., Juglans sp., Coryllus

Umbella (Şemsiye): Ana eksen üzerinde bulunan aynı nodyumdaki brakte grubu koltuğundan çiçek taşıyan birçok yan dal uzanır. Örnek; Umbelliferae.

Korimbus (Yalancı Şemsiye): Alttaki çiçek sapları ana eksene kadar uzanan bir rasemdir. Örnek; Ornithogalum sp.

Kapitulum (Baş): Ana eksen şişkinleşmiş olup üzerinde çok sayıda sapsız çiçek vardır. Örnek; Helianthus annuus.

Þekil 64. Basit rasemöz çiçek durumlarý. 1) Rasemuz, 2) Spika, 3) Spadiks, 4) Amentum, 5) Umbella, 6) Korimbus, 7) Kapitulum.

(Bozcuk, ‘ dan)

• b) Bileşik Rasemöz: Yan dallar dallanmıştır.

Panikula (Bileşik Salkım): Yan dalları dallanmış bir rasemdir. Örnek; Vitis sp.

Bileşik Spika: Ana eksen üzerinde yan dallarda başak şeklinde çiçekler vardır. Örnek; Poaceae.

Bileşik Umbella: Yan dalları dallanmış bir şemsiyedir. Örnek; Daucus carota.

Þekil 65. Bileþik rasemöz çiçek durumlarý. 1) Panikula, 2) Bileþik spika, 3) Bileþik umbella(Bozcuk, ‘ dan)

• II-Kimöz Çiçek Durumları: Ana eksenin büyümesi kısa süre sonra durduğu halde yan dallar gelişmeye devam eder.

Monokazyum: Bir yan dal ana eksenin yerini alır. Örnek; Juncus sp.

Dikazyum: Karşılıklı iki dal ana eksenin yerini alır. Örnek; Caryophyllaceae.

Pleikazyum: Ana eksenin yerinde ikiden fazla yan dal çıkar. Örnek; Euphorbiaceae

Þekil 66. Kimöz çiçek durumlarý. 1) Monokazyum, 2) Dikazyum, 3) Pleikazyum.(Bozcuk, ‘ dan)

http://www.vplants.org/plants/glossary/

http://www.vplants.org/plants/glossary/

MEYVE• Ovul gelişerek tohum meydana gelirken ovulu

saran ovaryum da değişikliğe uğrar ve meyveyi oluşturur. Meyvede karpelin gelişmesiyle oluşan çeper kısmına perikarp denir. Perikarp, ovaryumun dış epidermisinden gelişen tek tabakalı eksokarp, karpel parenkimasından gelişen çok tabakalı mezokarp ve karpelin iç epidermisinden gelişen tek tabakalı endokarp olmak üzere üç tabakadan meydana gelmiştir. Meyveler şu şekilde gruplandırılabilir:

(Meyvenin Genel Görünüşü; visual.merriam-webster.com)

(www.backyardnature.net)

(Olgunlaşınca Açılan Basit Meyveler; www.ibiblio.org/botnet)

(Kapsül Tipleri;www.ibiblio.org/botnet)

(www.eeob.iastate.edu/)

Þekil 67. Olgunlaþýnca açýlan basit meyve tipleri. 1) Folikulus, 2) Legumen, 3a) Septisid kapsül, 3b) Lokulusid kapsül, 3c) Dentisid kapsül, 3d) Porisid kapsül, 3e) Piksid kapsül, 3f) Septifragal

kapsül, 4) Silikva, 5) Silikula(Bozcuk, ‘ dan)

• I-Basit Meyveler:Tek çiçekten meydana gelirler ve meyve oluşumunda çiçek ekseninin rolü yoktur. Kendi içinde iki gruba ayrılır:

A)Olgunlaşınca Açılan Meyveler: Olgunlaştıklarında perikarp kuruyarak açılır.

1.Folikulus: Tek karpellidir. Örnek; Ranunculaceae.

2.Legümen: Olgunlaşınca sırt ve karın kısmından açılır. Örnek; Leguminosae.

3.Kapsül: Birden fazla karpelden meydana gelmiştir. Açıldığı bölgeye göre gruplara ayrılır:

a) Septisit Kapsül: Karpellerin birleşme hattından açılır. Örnek; Rhododendron sp.

b) Lokulisid Kapsül: Karpellerin sırt damarlarının yarılmasıyla açılır. Örnek; Iris sp. c) Dentisid Kapsül: Kapsülün tepesindeki diş şeklindeki yarıklarla açılır. Örnek; Dianthus sp. d) Porisid Kapsül: Tohum perikarptaki deliklerden dökülür.Örnek; Papaver sp.

e) Piksid Kapsül: Kapsül bir kapakla açılır. Örnek; Anagallis sp.

f)Septifragal Kapsül: Karpellerin tabanında tohum taşıyan dış kısımlar birbirinden ayrılarak yukarı kalkar. Örnek; Geranium sp

4. Silikva: İki karpelden meydana gelir ve iki karpel arasındaki yalancı bölme ile meyve iki kısma ayrılır. Meyvenin boyu eninin üç katıdır.. Örnek; Cruciferae

5. Silikula: Boyu eninin üç katından azdır. Örnek; Capsella bursa-pastoris.

• B) Olgunlaşınca Açılmayan Meyveler: Bu tip meyveler ancak perikarpın çürümesi veya parçalanmasıyla tohumlarını serbest bırakırlar.

a) Kuru Kapalı Meyveler: 1) Nuks (Fındıksı Meyve): Perikarp taş gibi

serttir ve tohuma yapışık değildir. Örnek; Coryllus avellana.

2) Karyopsis: Sertleşen perikarp tohum ile beraber büyür. Üst durumlu ovaryumdan oluşur. Örnek; Triticum sp.

3) Aken: Perikarpla testa arasındaki nağ daha gevşektir.Alt durumlu ovaryumdan oluşur. Örnek; Compositae.

4) Şizokarp : Sinkarp ovaryumdan oluşur ve genelde tek tohumlu iki merikarptan meydana gelir. Olgunlaşınca karpeller birleşme hattı boyunca yarılır. Örnek; Umbelliferae.

5) Samara: Kanatlı bir şizokarptır. Örnek; Acer sp.

6) Kırılan Legüm: Enine olarak değişik karpel parçalarına ayrılan legümdür. Örnek; Ceratonia siliqua.

7) Kırılan Silikva: Enine olarak değişik karpel parçalarına ayrılan silikvadır. Örnek; Cruciferae.

(Olgunlaşınca Açılamayan Basit Meyveler; www.ibiblio.org/botnet)

(www.eeob.iastate.edu/;www.life.illinois.edu; Lavatera cretica;www.malvaceae.info)

(Balausta Tipi Kuru Kapalı Meyve; www.world.botanical.com)

Þekil 68. Kuru kapalý meyve tipleri, 1) Nuks, 2) Karyopsis, 3) Aken, 4) Þizokarp, 5) Samara, 6) Kýrýlan legumen, 7) Kýrýlan silikva

(Bozcuk, ‘ dan)

• b)Etli Kapalı Meyveler: Perikarp sukkulent parenkima hücrelerinden meydana gelmiştir. Çeperleri yalnız perikarp veya perikarpın yapısına girmiş karpel dışı dokulardan meydana gelebilir.

A) Kabuklu Etli Meyveler

• 1)Citrus sp. Grubu: Üst durumlu ovaryumdan meydana gelir ve yaklaşık on karpel bulundurur. Meyve gelişimi ile ovaryum boyunca hücre hücre sayısı artar ve sonuçta üç tabaka ayırt edilir. Sarı renkli eksokarp kütikulalı dış epidermis ile yağ bezli ve kristal bulunduran sıkı düzenlenmiş subepidermal parenkima hücrelerinden meydana gelmiştir. Epidermis çok küçük ve kalın çeperli hücrelerden meydana gelmiştir.

• Dağınık olarak dizilmiş birkaç stoma bulundurabilir. Mezokarp beyaz renkli gevşek dizilmiş hücrelerden meydana gelmiştir ve hücre arası boşlular yönünden zengindir. Endokarp iç epidermis ve birkaç parenkimadan meydana gelmiştir. Lokuluslar arasındaki bölmeler endokarp ve mezokarp dokularının uzantılarıdır. Endokarp epidermisi karpel lokukuslarını dolduran özsuyu keselerini meydana getirir.

Þekil 69. Citrus (Turunçgil) meyvalarý. Citrus aurantifolia (Limon) çiçeðinin genç ovaryumundan boyuna (1) ve enine (2) kesitler, Citrus sinensis (Portakal) genç

meyvasýndan enine kesitte tek karpel içeren bir bölge (3), ilerlemiþ dönemde iki karpel içeren kýsmýn (4) çizgesel görünümü

(Yentür, 1993’ den)

(Etli Meyveler; www.ibiblio.org/botnet)

(waynesword.palomar.edu)

• 2) Musa sp. Grubu: Alt durumlu ovaryumdan ve genelde partenokarpik olarak gelişir. Üç karpelli aksillar(eksensel) plasentalanmaya sahiptir. İleri gelişme safhasında partenokarpik meyvelerin tohum taslakları bozulur ve lokukuslar perikarp ve bölmelerden oluşan bol nişastalı etli kısımlarla dolar. Meyve çeperinin parenkimasında önce parenkimatik bölge sonra vasküler demetler bölgesi bulunur. Aerenkima kabuğun meyveden kolayca soyulmasına neden olur.

• 3) Cucurbitaceae Grubu: Alt durumlu ovaryumdan gelişir ve çeperi karpel ve karpel dışı dokulardan meydana gelir. Tek tabakalı dış epidermis kütikula ve stoma taşır. Dış epidermisin altında yeşil, sarı veya renksiz, lif bulundurabilen kollenkimatik bir doku bunun da altında sukkulent, nişastalı veya hücre arası boşluklar yönünden zengin, vasküler demetler içeren parenkima dokusu vardır. Meyve çeperinin iç epidermisi tohumları örten bir zar meydana getirir. Gelişen tohumlar parenkima dokusuna gömülmüştür ve hiçbir lokulus yoktur.

(www.sci.sdsu.edu)

• b) Kabuksuz Etli Meyveler: Bakka Tipi Olanlar: Perikarp etli bir dokudan meydana gelmiştir ve bölmeler ve lokulusları ve tohum taslakları arasındaki alanları dolduran geniş bir plasenta bulundurur. Eksokarp bir sıra epidermis ve üç dört tabakalı kollenkimadan meydana gelmiştir. Mezokarp kalın bir tabaka meydana getirir ve çok sayıda hücre arası boşluğu içeren genişçe parenkima hücrelerinden yapılmıştır. Olgunlaşma sırasında plasenta dokusu selülaz enzimi ile jelatinimsi bir hale dönüşür, kloroplastlar kromoplasta dönüşür, tilakoidler kaybolur ve likopin pigmenti birikir.

Þekil 70. Lycopersicon (Domates) meyvasýndan enine kesit (Yentür, 1993’ den)

• Drupa Tipi Olanlar: Eksokarp kütikulalıdır ve daha içte kollenkima vardır. Mezokarp etli ve gevşek dizilmiş parenkima hücrelerinden meydana gelmiştir. Endokarp sklareidlerden oluşmuştur ve meyvenin çekirdek kısmını meydana getirir. Sertleşmiş endokarp, uzamış sklareidlerin meydana getirdiği ovaryum çeperinin üç bölgesinden türevlenmiştir.

• II-Bileşik ve Yalancı Meyveler: Bileşik meyveler genellikle bir çiçek durumundan meydana gelirler. Örneğin, Morus alba’ da her bir çiçeğe ait periant etlenerek nuks tipindeki meyveleri sarmıştır. Rubus sp.’ de ise çok sayıda küçük drupa tipindeki meyve kuru bir eksen üzerinde bir araya gelmiştir.

• Eğer meyve karpeller dışında reseptakulum, brakte ve periant gibi kısımlardan meydana gelmişse yalancı meyve adını alır. Basit yalancı meyvelerde alt durumlu ovaryumdan oluşan çiçek ekseni etlenmiş olup esas meyve olan drupaları sarmaktadır. Örnek; Malus sylvestris ve Pyrus communis.

• Bileşik yalancı meyvelerde ise ya Fragaria vesca’ da olduğu gibi nuks tipi meyveler bir tek çiçekten meydana gelmiştir ve çiçek ekseni etlenmiştir veya Rubus sp. ‘ de olduğu gibi her biri bir çiçekten oluşan birden fazla drupa tipindeki meyve kümesine etlenmiş çiçek ekseni de karışmıştır Bazen de Ficus carica’ da olduğu gibi çiçek ekseni şişkinleşip çanak şeklini almıştır. İç yüzeyde her biri dişi çiçekten meydana gelen çok sayıda drupa tipi meyve vardır.

(Agregat Meyveler; www.ibliblio.org.botnet)

(Ek Kısımlı (Aksesuar) Meyveler; www.ibliblio.org.botnet)

(Multipl meyveler; SorosisIt develops from spike or spadix, or catkin.In pineapple (Ananas) the fruit develops from a spike, where the axis, the bract and the perianth became fleshy and juicy. In jack fruit (Artocarpus heterophyllus), fruit develop from spadix inflorescence which bears sesile flowers. The female flowers have styles which are spines on the surface. The perianth, fleshy peduncle are edible and enclose a bladder like fruit with a single large seed www.tutorvista.com)

Ficus carica Fig Moraceae MULTİPL MEYVELERFruit Type: syconium Note that a syconium is a multiple fruit of achenes, which arise from the surface of an inverted compound receptacle. www.sci.sdsu.edu; flower-tales.blogspot.com)

(backyard.nature.net)

Þekil 71. Yalancý Meyveler A) Basit yalancý meyve, B, C) Bir çiçekten ýoluþan bileþik yalancý meyveler, D, E, F) Birden fazla çiçekten oluþan bileþik yalancý meyveler

(Bozcuk, ‘ dan) 26

• Tohum: Döllenmeden sonra integümentlerin bazı tabakaları testayı meydana getirirken bazıları embriyo veya endospermin gelişmesinde kullanılır. Açılmayan kuru meyvelerin tohumlarında iç integüment veya integümentlerin tamamı bazen tamamen ortadan kalkabilir (Örnek; Compositae). Umbelliferae’ de dış integümentin epidermisi testayı meydana getirir. Bazen nusellus veya endodermisin dış tabakası testa ile birleşebilir. Açılmayan kuru meyvelerin dışında testanın yapısı karışıktır.

• Dış kısım hücre arası boşluk bulundurmayan kalın çeperli hücrelerden yapılmıştır. Punica granatum’ daki gibi dış tabakalar etli olabilir. Triticum aestivum gibi karyopsis tipi meyveye sahip olanlarda gelişme sırasında dış integüment parçalanabilir. Endosperm, az çok izodiyametrik selüloz çeperli veya Phoenix dactylifera daki gibi kalın çeperli parenkimatik hücrelerden yapılmıştır. Embriyo çoğunlukla meristematiktir. Ancak kotiledonlar parenkima hücreleri bulundurabilir.

Þekil 73. A. Triticum (Buðday) meyvasý (karyopsis) nýn içerisindeki tohumla birlikte yarýsýndan alýnmýþ boyuna kesiti; B, perikarp ve tohumun endospermasýndan geçen boyuna

kesitin mikroskoptaki görünüþü; C. enine hücrelerin enine kesitteki görünüþü, pe, perikarp; t, testa; e. endosperma; sk. skutellum; kp, koleoptil; pl, plumula; r, radikula; kr, koleoriza; k. kutikula; ep, epiderma; p. parankima; eh, enine hücreler; th, tüp hücreleri; a. alevron;

n. niþasta.(Yakar, 1983’ den)

Generatif Organların Anatomik Yapısı

• Periant: Kaliks ve korolla anatomik yönden yaprağa benzerler. Ancak palizat parenkimasına nadiren rastlanır. Korollada epidermis hücrelerinin yan çeperleri yaprağa göre fazla girintili ve çıkıntılıdır. Petallerde destek doku indirgenmiştir. Bu durum mekaniksel elemanlardan mahrum olan korollanın dış etkilere direnç sağlaması yönünden önemlidir. Epidermis kütikula ile kaplıdır ve hücre arası boşluklar bulundurabilir. Petal epidermisinde örtü ve salgı tüyleri vardır ve bunlar polenlerin tozlaşmaya elverişli ve kuru halde kalmalarını sağlar. Petal mezofili yaprağa göre daha dardır.

• Stamen: Epidermisin altında geniş hücrelerden yapılmış endotezyum (ipliksi tabaka) vardır. Anter olgunlaşırken bu tabakadaki hücrelerin iç ve yüzeye dik çeperleri kalınlaşır. Epidermise komşu olan çeperler inceliğini muhafaza eder. Polenler olgunlaşınca endotezyumun iç dokuyla ilişkisi kesilir. Terleme ile su kaybeden hücrelerde hacim küçüldüğünden ince olan dış çeperler etkilenir ve içe doğru çöker. Sonuçta hücrelerin radyal çeperleri birbirine yaklaşır ve anterin yüzeyinde teğetsel yönde bir gerilme olur ve anter en ince yerinden parçalanır.

• Bu parçalanma yerleri genellikle önceden bellidir. Endotezyumun altında anter gelişimi, sırasında ara tabaka adlı ezilmiş bir tabaka bulunur. En içte ise polen ana hücreleri ile bitişik büyük nukleuslu, bol sitoplazmalı tapetum tabakas bulunur. Bu tabaka polenler gelişirken besin sağlamada kullanıldığından sonradan parçalanır. Eğer tapetum hücreleri polen olgunlaşırken genç polenlerin arasına girerlerse ameboid tapetum adını alırlar.

• Pistil: Çiçek yeni açtığı zaman ovaryum ve stilus düz çeperli epidermis, parenkima ve iletim demetlerinden yaoılmıştır. Stoma ve tüylere rastlanır. Karpel, biri dorsal, ikisi ventral olmak üzere üç damar taşır. Çiçek kısımlarındaki iletim demetleri genelde hadrosentriktir. Sigma polen tanesinin çimlenmesini sağlayan maddeler taşıdığından salgı tüyleri bakımından zengindir.

• Ovul: İletim demetleri genellikle karpellerin ventral demetlerinin dallanmasından meydana gelmiştir. Basit yapılı ve küçük demetler funikulustan geçerek kalazada bir ağ meydana getirecek şekilde genişler.

• Meyve: Çiçekteki epidermis, parenkima ve iletim dokusundan yapılmış olan karpel meyve gelişirken değişerek perikarpı (meyve çeperi) meydana getirir. Etli meyvelerde sukkulent parenkima boldur. Ancak drupa tipi meyvelerde endokarp çok sert olup sklerenkimatiktir. Cydonia oblonga’ da olduğu gibi sukkulent parenkima içinde sklerenkima hücre grupları bulunabilir. Endokarptaki iç epidermis bakka tipi meyvelerde zor ayırt edilir. Drupa tipi meyvelerde ise meyve oluşurken parçalandığı için ayırt edilemez.

• Kuru meyvelerde eksokarp sp. ve Pisum sp.’ de olduğu gibi tek katlı veya Phaseolus sp. ‘ de olduğu gibi çok katlıdır. Meyvenin dış hatta iç epidermisi yaprak epidermisine benzediğinden stoma, trikom ve emergens taşıyabilir. Mezokarp Vicia bazen destek doku elemanları bulundursa da genelde ince çeperli parenkima hücrelerinden meydana gelmiştir. Endokarpta çok sıralı kalın çeperli hücreler bulunur. Nicotiana tabacum’ da eksokarp ve mezokarp parenkimatiktir ve eksokarp ve endokarp zıt yönlü dizilmiş hücrelerden yapılmıştır.

• Açılmayan kuru meyvelerde perikarp sertleşmiş olduğundan bazen testa yerine geçer. Compositae gibi aken tipi meyveye sahip olanlarda karpel çiçek ekseniyle birleşmiştir. Perikarpın ucundaki hücreler parenkimatiktir ve meyve olgunlaşırken parçalanır. Meyvenin çıkıntılarındaki hücreler sklerenkimaya dönüşmüştür.

• Triticum aestivum gibi karyopsis tipi meyvelerde dışta kütikulalı epidermis, bunun altında sırasıyla bir veya çok sıralı parenkima, çeperleri odunlaşmış enine hücreler ve tüp hücreleri adını alan iç epidermis hücreleri vardır.

Þekil 72. A. Lactuca sativa (Marul) meyvasý (aken) nýn içersindeki tohumla birlikte boyuna kesiti; B. perikarp ve tohumun bir kýsmýnýn mikroskopta görünüþü, p. perikarp; s.

sklerankima; t, test; i. integument; n. nusellus artýðý; k. kotiledon(Yakar, 1983’ den)