Tablo 1: Ya-Cinsiyet

BLG ARAMA VE ERZURUMDAK VATANDALARIN BLG ARAMA DAVRANILARI

Muhammet Hsrev KARATASava BAYRAKHasan Nebi AKBALMustafa EN1.Blm: Giri

Aratrmann Konusu Rouse ve Rousea gre bilgi arama davran, farkna varlan bir bilgi gereksiniminin karlanmasyla ilgili drtnn yerine getirilmesi iin yrtlen bireysel bir etkinliktir. Bilgi arama: bilgi kaynaklar arasndan gereksinimlere en uygun olan bilgiyi tanmlama ve seme ilemidir. Bu ilemlerde en nemli unsur insan faktrdr. Bilgi arama stratejilerinin saptanmas ve aklanmas kiinin bilgi gereksinimleriyle yakndan ilgilidir. Bilgi arama davran, karar verme, problem zme veya kaynak bulma gibi srecin paras olduu gibi kendisi de basil bana bir ilemdir. Bu ilem: ortaya kan sonulara ve deiik zamanlara bal olarak, bilginin alnmas ve reddedilmesiyle ilgili lt ve yntemlerden oluan bir sretir (zen, 1997, s. 320de aktard gibi ).

Bilgi arama davran kiinin sosyal, kltrel, siyasi, sosyal ve dini ihtiyalarnn eksikliinin farkna varmas sonucu insan gdleyen bir davrantr.

Bilgi arama veya edinme davran tarih ncesi insanlarda gnmze kadar devam eden ve edecek bir davrantr. Bilgi arama insann hayatn devam ettirmesi iin, sosyal statsnn belirlemesinde etkin bir rol oynar.

Bu balamda aratrmann konusu Erzurumdaki vatandalarn bilgi arama davranlarnn incelenmesidir.Aratrmann AmacYaamn her evresinde evresiyle etkileim halinde olan insan srekli bilgi edinme ve bilgi paylama sreci iindedir(nal, 2008, s. 286 ).nsanlar bilinli veya bilin d her zaman bilgi arama davran iindedirler

nsan doumundan lmne kadar srekli bilgi edinme davran iindedir. nsan doumuyla birlikte ailesinden ilk bilgileri edinmeye balar ve daha sonra rendiklerinin stne kendi gzlem ve aratrmalar sonucunda bilgilerini artrmaktadr.Daha sonra retim hayatyla srekli bir bilgi edinme davran iindedir.

Aratrmada Erzurumda vatandalarn kullandklar bilgilerin nasl ve hangi aralar ile elde ettikleri, bilgi arama davranlarnn hangi boyutta olduunu tespit etmek amacyla yaplmtr.Aratrmann nemiToplumsal bir varlk olan insan, gerek kendini gelitirebilmek, gerekse evresini kontrol edebilmek amacyla srekli bir etkinlik iindedir. nsan yaamn srdrebilmesi doayla ve diger insanlarla olan ilikilerini dzenleyebilmesi iin bilgiye gereksinimi vardr (zen, 1997, s. 320).zenin belirttii gibi bilgi arama insan yaamn devam ettirebilmesi doayla ve insanlar aras salam temeller zerine kurulacak bir iliki iin nemlidir.Bu aratrma Erzurumda her ya grubundan vatandalarn bilgiyi nasl edindiklerinin, hangi aralar kullandklar ve ya gruplarna, cinsiyete, meslee gre bilgi edinme ve bilgi gereksinimlerinin hangi boyutta olduunun saptanmas asndan nemlidir.Bu aratrmann bir baka nemi ise basl ve elektronik kaynaklarda daha nce byle bir almaya ratlanlmad iin Erzurumda bilgi gereksinimi ve bilgi ediniminin hangi boyutlarda olduunun saptanmas asndan ayrca nem oluturmaktadr.Aratrmann Yntemi1.Kavramsal ereveWilsona gre bilgi arama davran, etkili ve kaliteli bir problem zme srecinin nemli bir ksmn oluturmaktadr. Bu balamda pek ok bilgi arama davran modeli ortaya kmtr ve bilgi arama modellerinin ou bilgi arama davrann bireysel bir eylem olarak tanmlamlardr(Najjar, 2010, s. 390 aktard gibi). phesiz bir lkenin gelimesi ve modernlemesi, o lkenin bilim adamlarnn, yneticilerinin, retim yelerinin ve her sektrde alanlarnn gayretli almalaryla birlikte, yine o lkenin bilgi retme, bilgi elde etme, bilgiyi paylama ve kullanma alkanlna da baldr. Gnmz dnyasnda her lkenin ve toplumun teknolojik, ekonomik, siyasi yapsn ve ynn, o lkelerin yneticileriyle birlikte bilim adamlar da belirleyebilmektedir (Najjar, 2010, ss. 390-407).Gnmzde bilginin deeri giderek artmakta, en ksa srede mevcut olan tm ilgili bilgiye erimek nem kazanmaktadr. Bilgi gereksinimi olan birey, evresindeki insanlaradan kitaplardan, gazete, televizyon gibi medya aralarndan veya digger kaynaklardan yararlanarak bu gereksinimini karlamaktadr. renci, aratrmac ve bilim insan evinde, ofisinde ya da ktphanede, evrimii katalog, veritabanlar, e-dergiler veya internet gibi kaynaklar kullanarak bilgi ihtiyacn karlamaya almaktadr(zen ve Gzeldere, 2006).Bilginin yalnzca basl formatta retildii ve paylald gemite, kiilerin bilgi tketicileri olmalar iin temel becerilere (okuma-yazma, konuma, dinleme, vb) sahip olmas yeterli olmutur. Ancak teknolojide yaanan gelimeler, gerek bilginin retiminde, gerekse retilen bu bilginin elde edilmesi, kullanlmas ve paylamnda allmn dnda becerilerin kazanlmasn kanlmaz klmtr(Polat). 2. VarsaymlarBu balamda varsaymlar: Vatandalarn bilgi gereksimlerinin farknda olmadklar,Bilgiye gereksinim duyan vatandalarn ne aradklarn bulamamas ve nerede arayacaklarn bilmemesi,Eitim seviyesinin dk olmas,Bilgi edinmede ktphane kullanmnn olmamasBilgi eriim sistemlerine yabanc olunmas,Bayanlarda bilgi aramada zerine hi bir eilimin ok az olmasdrBilgi arama konusu hakknda bilgi sahibi olunmamas

1.Kapsam

Aratrmann kapsamnda Erzurumdaki vatandalarn bilgi arama davranlar aratrlacaktr.Bu konu hakknda kapsaml bilgi verilecektir.Aratrmada Erzurumda ki her ya grubundan kiilerle grlerek bilgi edinme yollar ve kullandklar bilgileri nasl elde ettikleri renilmitir.

Aratrmann Evreni

Aratrmann evreni Erzurum ilini kapsamaktadr. rneklem ise her ya grubundan seilecek 150 kiiyi kapsamaktadr. rneklem seilirken ise Erzrum ilinden eilecek kiiler rastgele rnekleme yntemcinden basit rastlantsal rneklemesi yntemine bavurulmutur. Gzlem TekniiAratrmada var olan durumu ortaya koymaya ve zm nerisi getirmeye yarayacak verilerin, basl ve elektronik kaynaklarn saptanmas, belgelerin incelenmesi, eitli aratrma bulgularnn taranp btnletirilmesi iin dolayl gzlem teknii yntemiyle kaynak taramas yaplmtr. Ayrca aratrmada bireylerin var olan durumlarn ortaya koymak iin yaygn gzlem tekniklerinden sormaca (anket) tekniine bavurulmutur

Aratrmann ZamanlamasAratrma 01.04.2011 tarihinde balayp 09.05.2011 tarihinde sona erecek ekilde yaklak bir aylk srede gerekletirlmitir. Bu srede gerekleen ilemler u ekildedir:Kaynak Aratrmas10 gnVeri Toplama12 gnDeerlendirme8 gnYazma5 gnToplam 35 gn2.Blm:Bilgi Arama Davran

Bilgi arama davrann tanmlamadan nce bireyi bilgi arama davranna gdleyen bilgi gereksinimi ve bunun daha iyi anlalmas iin bilginin tanmn yapmak gereklidir. Bilgi ve bilgi gereksinimi kavramlarnn iyice anlalmas bilgi arama davrannn daha kolay anlalmasn salayacaktr.1.BilgiGnlk hayatta ok kullanlmasna ramen bilgi tanmlanmas zor bir kavramdr. Farkl disiplinler bilgiyi, alanlarnn zelliklerine gre farkl tanmlamaktadr. Bilgi tanm sadece disiplinlere gre deil, zamana gre de deimektedir. Bilgi, oluumuna,niteliine, etkisine ve uygulama alanna gre farkl trler altnda gruplandrlmaktadr(zen, 2010, s. 705)..znenin amal ynelimi sonucunda, zne ile nesne arasnda kurulan ilikinin rn olan eydir. Nesnelere ynelen zne onlar zerine dnerek, zihinsel bir etkinlik gelitirir. Bu etkinlik sonucu kavramlara ve kavramlardan da nerme ve karmlara varlr. Bilgi akt, zneden objeye bilin etkinliidir. Bilgi aktlar alglama, anlama ve aklama eklinde olabilir.

Alglama akt, somut nesneler zerinde yaplan duyu deneyleri sonucunda elde edilir. Anlama akt, doruyu btnyle sezgisel yada zihinsel anlamadr. Aklama akt, bir ey hakkndaki ilk bilgiden yola karak son bilgiye ulama abasdr (Gl, ve Sotirofski, 2006 )

Bilgiyi tanmlarken bilgi kavramyla yakndan ilikili olan veri ve enformasyon kavramlarnda aklamak gerekir.

1.1. VER

Barutugile gre veri amalara bal olarak ilemlerin ilenmemi bir biimde kaydedilmesidir. Veri zmlenmemi ve yorumlanmam gzlemler, ilenmemi gerekler olarak tanmlanabilir. Modern kurumlarda veri, teknolojik sistemlerde saklanr ve ou kez bir anlam veya ierik tekil etmez (Gl, N. ve Sotirofski, 2006 aktardna gre).1.2. ENFORMASYON

Enformasyon, dzenlenmi veri olarak tanmlanabilir. Dzenleme bakalar tarafndan yaplr ve yalnzca ilgili kii iin anlam tamaktadr.Enformasyon anlam kazandrlm bilgidir.Yorumlanm, konu ile balantldr.Enformasyon verinin yorumlanm eklidir (Gl, N. ve Sotirofski, 2006).2. BLGNN NEMBilgi her zaman g anlamna gelmitir yaamak iin g, uyum salamak iin g, zor bir evrede baarl olmak iin g. Awad ve Ghaziriye gre ise: bilgi, yoluyla kazanlm anlaytr. Ayn zamanda gereklerin birikimi veya kuraldr. Bilgi spesifiktir, bir problem alanndan dierine transfer edilemez, belli bir zamanda kullanlr ve daha sonra o bilgiye ihtiya duyulmayabilir. Bilgi: deerlere, inalara ve gvene baldr. Bilgi baarl deneyimlerle geliir ve sonra da bu tecrbe uzmanla dnr (Gl, N. ve Sotirofski, 2006 aktardna gre).Bir seim yapmamz sz konusu olduunda gereksinim duyduumuz ey bilgidir. Daha nceden bildiklerimizi deitiren de bilgidir. Bilgi bu kadar nemlidir.Yaammz devam ettirirken, i hayatmzda, ailemizle vakit geirirken, bo zamanlarmz deerlendirirken sergilediimiz btn davranalar, hareketler ve tepkiler belli bir bilgi gereksinimi sonucu ortaya kmaktadr.Bilginin tanmn yapmak olduka gtr. Her bilim adam, felsefeci veya her bilim dal kendi alanna gore bilgi tanm yapmaktadr.

3. BLG TRLERMengolu bilgiyi 5 gruba ayrmtr. Bunlar:1. Gndelik (Naiv Hayat) bilgi/doal bilgi: Bu bilgi insan hayatnn bir rndr. nsann yaam boyunca edindii deneyimler, evresi ve dier insanlarla olan etkileimi sonunda kazand somut bilgidir. Bir ynteme dayanmayan bu bilgi, dier bilgitrlerinin kaynadr.2.Bilimsel bilgi: Belli yntemlere ve aratrmalara dayanarak retilen ve sistematik olarak ilerleyen bilgidir. Bilimsel bilgi doal hayat bilgisinin sadece dorudan bir uzants deil, ayn zamanda bu bilginin temellendirilmesidir.3. Felsefi bilgi: Var olan alanlar ve onlarn birbiriyle olan ilikilerini aratrr. Bilimsel bilgi eitli alanlara ayrarak var olan incelerken, felsefi bilgi var olanbir varlk-btn iinde aratrr. Felsefi bilgi ayn zamanda her eyin anlamn ve kaynan sorgular.4.Sanatn salad bilgi: Sjenin gerekletirdii, belli bir ynteme dayanarak deil, yaratc aktlar araclyla elde edilen bilgidir. Bu zellii ile bilimsel ve felsefi bilgiden ayrlr.

5. Din bilgisi: Belli dogmalara dayanan, deimeyen dogmalarla insan, hayat,yaratl ve dnya hakkndaki tm sorulara yant vermeye alan ve inanma esasna dayal bir bilgi trdr (zen, 2010, s. 705-722 aktardna gre).4. Bilgi GereksinimiKrikelasa gre bilgi gereksinimi; bireysel yaamdaki kiisel veya ile ilgili belirsizliklerin kabul edilmesi ve tannmasdr. Bireyin bulunduu konum ile olmak istedii konum arasndaki farkn anlalmasyla ortaya kan bu durum, var olan problemle baa kmada yetersiz kalnmasnn anlalmasyla, bilgi ile ilgili glklerin bir drt halini almasdr (zen Uak, 1997: 320 aktardna gre).

Bilgi gereksinimi bireylerin sosyal hayatta karlatklar sorunlar, bilgi yetersizlii, sosyal ortamlarda bilgi eksiklii hissetme ve merak gibi nedenler neticesinde bireyleri bilgi aramaya gdleyen bir ihtiyatr.

Bilgi gereksinimi kltrel farkllklar, corafi farklklar, eitim seviyesi, psikolojik etmenlere bal olarak farkllk gsterebilmektedir.Bilgi gereksinimi, zihinsel bir terim olup, kullancnn bulunduu konumu etkileyen bir eksiklii ifade eder. Kii, iinde bulunduu belirsiz veya pheli durumu var olan bilgisiyle aamad an bilgiye gereksinim duyar. nsann fizyolojik, toplumsal ve zihinsel gereksinimlerin her biri bilgi gereksinimini balatabilir (zen Uak, 1997: 320).

5. BLG ARAMA DAVRANIIYaamnn her evresinde evresiyle etkileim halinde olan insan, srekli bilgi edinme ve bilgi paylama sreci iindedir. Genelde iletiim olarak ifade edilen bu sre, bilgilenmek, bilgilendirmek, ikna etmek, ynetmek, elenmek, hedef zerinde etkin olmak, davranlar gelitirmek ve deitirmek gibi birok nedenle gereklemektedir(nal, 2008, s.s. 286-314).Bilgi gereksinimi ve bilgi arama davran ayn amaca ynelik, birbiriyle i ie gemi ve birbirini tamamlayan kavramlardr. Bilgi arama davran bilgi gereksinimi sonucunda olutuu gibi, elde edilen her bilgi yeni bilgi gereksinimleri yaratabilir. Bu nedenle bu kavramlar birbirinden ayr ele alp incelemek mmkn deildir (zen Uak, 1997: 320).

Bilgi arama davran insann bulunduu evre, fizyolojik etkenler, sosyal ve kltrel etmenler ksaca insan etkiyen her ey bilgi arama davrann da etkiler.

5.1. BLG ARAMA DAVRANIINI ETKYEN NEDENLER

Krikelas, Rouse ve Rouse, Wilson ve Westbrook a gre bilgi arama davran zerinde ok sayda deiik etken belirleyici rol oynamaktadr.Bunlar u ekilde sralayabiliriz: Gereksinimin karlanmasnn nemi Bilginin eriilebilirlii ve tam olarak elde edilip edilemedii Eriilebilen bilgi miktar Eriilen bilginin isabet oran

Bilginin bedeli letiim kanal Zaman asndan uygunluk Bilginin kesinlii ve anlam asndan derinlii Daha nceden kazanlan bilginin dzeyi Bireyin iinde yaad evre Bireyin grev ve i yeri Bireyin iinde bulunduu politik ve ekonomik sistem Bireyin sosyal ve kltrel dzeyi Bireyin kiilik zellikleri ve ya Bireyin renme zellii (zen Uak, 1997: 320 de aktardna gre).

Yukarda ki tanmlara gre Erzurum ilinde bilgi arama davran anket sonularn incelenecektir.3.Blm: Bulgular ve Deerlendirme

Bu almada Erzurumdaki 150 vatanda rastgele rnekleme ynteminden basit rastlantsal rneklemeyle seilmi ve sormaca teknii uygulanmtr. Elde edilen sonular Spss 16.0 program araclyla istatistiksel sonular ortaya karlmtr. Bu sonular imdi inceleyeceiz.Tablo 1: Ya-CinsiyetTablo 1de grld gibi katmclarn ya-cinsiyet dalm 80 bay ve 70 bayan katlmcdan olumaktadr. 15-25 ya aras 28 bay ve 28 bayan, 26-35 ya aras 19 bay ve 19 bayan, 36-45 ya aras 22 bay ve 19 bayan, 46-60 ya aras 19 bay ve 14 bayan olmak zere 150 kii katlmtr.

Tablo 2:Eitim-CinsiyetTablo 2ye gre okumayanlarn says baylarda %10 iken bayanlarda %11dir. lkretim ve ortaretimlerde baylar fazla iken, niversite okuyanlarn says beklentinin aksine bayanlarda daha fazla kmtr. Lisansst katlm ise sadece bir kii ile snrl kald iin aklayc bir sonu ortaya koymamaktadr.

Tablo 3: Yazl Medya Kullanm

Ankete katlan 150 vatandatan 87si yazl medya kullandn , 63 yazl medya kullanmadn belirtmitir. Bayanlarda yazl medya kullanm baylara gre daha dktr. Baylarn yazl medya kullanmnn fazla olmasnn sebebi iyeri, kahvehane gibi yerlerde yazl medyaya daha kolay ulamalarndan kaynaklanmaktadr.Tablo 4: Grsel Medya KullanmVatandalarda grsel medya kullanm bay ve bayanlarda eit oranda kmtr.Bunun sebebi ise, grsel medyann (T.V, internet v.b) ulamnn kolay olmas ve neredeyse tm ev ve i yerlerlerinde mevcut bulunmas bu sonucu karmaktadr.

Tablo 5:Eitim-Yazl MedyaYazl medya kullanm eitim seviyesi artka artmaktadr. Eitim ile doru orantldr. nk yazl medya azda olsa eitim gerektirmektedir. Genel duruma bakldnda da yazl medya kullanm kullanmayanlara gre daha fazla olduu grlmektedir.

Tablo 6: Eitim- Grsel Medya

Grsel medya kullanm 150 de 120 gibi ok yksek bir oranda kmtr. Grsel medya kullanm eitim seviyesi ykseldike artmaktadr. Grsel medya kullanmama oran %20 gibi ok dk bir oranda kalmtr.Tablo 7:Eitime Gre Bilgi Tketimi

Tablo 8: Bilgi Edinme Yollar

Tablo 9: Meslee Gre Bilgi Edinme

TABLO 10: Bilgi arama gerekeleri

Tablo 11: Bilgi arama gerekesi