BIỂU MÔ

I. ĐỊNH NGHĨA - PHÂN LOẠI:

1. Định nghĩa:

Biểu mô là mô cấu tạo bởi

các tế bào liên kết với nhau

chặt chẽ và không có bất kỳ

cấu trúc gian bào nào.

Bào tương tế bào biểu mô

chứa siêu sợi keratin (đầu mũi tên trong hình).

Các tế bào biểu mô liên kết với nhau bằng nhiều loại liên kết tế bào (mũi tên trong

hình).

Biểu mô gắn vào mô liên kết qua trung gian 1 màng đáy.

2. Phân loại:

Người ta phân biệt 2 nhóm biểu mô: biểu mô phủ và biểu mô tuyến.

Biểu mô phủ là loại biểu mô lợp mặt trong của 1 khoang cơ thể hoặc phủ mặt

ngoài 1 cơ quan. Nó luôn tựa lên 1 mô đệm. Biểu mô phủ có khả năng tái tạo

mạnh, không chứa mạch máu nhưng đôi khi có phân bố thần kinh rất phong phú.

Biểu mô phủ được nuôi bằng các chất dinh dưỡng từ mô đệm khuyếch tán qua

màng đáy.

Biểu mô tuyến cũng là mô được tạo bởi các tế

bào liên kết với nhau chặt chẽ, và không có

cấu trúc gian bào chen giữa. Tuy nhiên, các tế

bào đã được biệt hóa thành tế bào tuyến có khả

năng tổng hợp và chế tiết một hay nhiều sản phẩm đặc hiệu. Biểu mô tuyến được

chia thành 2 nhóm lớn: các tuyến ngoại tiết và các tuyến nội tiết. Tuyến ngoại tiết

là những tuyến đổ sản phẩm chế tiết ra môi trường ngoài thông qua ống dẫn (ống

chế tiết), tuyến nội tiết không có hệ thống ống dẫn, đổ sản phẩm chế tiết trực tiếp

vào máu.

II. BIỂU MÔ PHỦ:

Ta có thể phân loại biểu mô phủ theo 2 cách:

Dựa vào số lượng lớp tế bào, có 2 loại: biểu mô phủ đa tầng gồm nhiều lớp tế bào

và biểu mô phủ đơn tầng chỉ có 1 lớp tế bào.

Dựa vào hình dạng của các tế bào biểu mô ở lớp nông nhất, có 3 loại: biểu mô lát,

biểu mô vuông và biểu mô trụ.

Tổng hợp cả 2 cách phân loại, ta có các loại biểu mô phủ như sau:

Đơn: Biểu mô lát đơn, biểu mô vuông đơn, biểu mô trụ đơn và biểu mô trụ giả tầng

đường hô hấp.

Tầng: Biểu mô lát tầng sừng hóa, biểu

mô lát tầng không sừng, biểu mô vuông

tầng, biểu mô trụ tầng và biểu mô niệu.

2.1. Biểu mô lát đơn: là 1 biểu mô

phủ cấu tạo bởi 1 lớp tế bào dẹt có bờ

không đều, lợp mặt trong các thành

mạch máu và xoang cơ thể cũng như mặt

ngoài các thanh mạc.

2.2. Biểu mô vuông đơn: được

thấy ở nhiều ống bài xuất của các tuyến,

là 1 biểu mô phủ cấu tạo bởi 1 lớp tế bào hình khối vuông.

2.3. Biểu mô trụ đơn: được tạo bởi 1 lớp

tế bào cao nhiều hơn rộng. Mỗi tế bào

có 1 cực đáy nằm tựa trên mô đệm và 1

cực đỉnh hướng vào lòng ống. Đôi khi

cực đỉnh không có gì đặc biệt, tuy nhiên,

thường thì cực đỉnh có biến đổi:

Cực đỉnh chứa 1 giọt chất nhầy lớn và sáng mà tế bào sẽ bài xuất ra ngoài, ví dụ:

biểu mô lợp mặt trong dạ dày.

Cực đỉnh của tế bào có chức năng hấp thu được viền bởi 1 đường có những khía

dọc rất mảnh và đều. Ví dụ: biểu mô trụ đơn ở ruột non có cực đỉnh gọi là mâm khía,

và ống thận gọi là viền bàn chải. Dưới kính hiển vi điện tử, mâm khía và viền bàn chải

đều tạo bởi các cấu trúc hình trụ xếp song song gọi là các vi nhung mao. Đó là những

nhánh bào tương ở cực ngọn tế bào, do bào

tương đội màng tế bào lên để làm tăng diện tích

bề mặt của tế bào. Chúng có cấu trúc khá kiên

định nhờ bên trong có những sợi actin chạy dọc

theo vi nhung mao. Các siêu sợi actin được cố

định nhờ các protein: villin, fimbrin, fodrin, myosin. Vi nhung mao được phủ bởi một

lớp áo tế bào gọi là glycocalyx.

Biểu mô trụ đơn thấy trong ống mào tinh của cơ quan sinh dục nam, từ cực đỉnh tế

bào mọc ra 1 số nhánh dài cong queo, không có khả năng chuyển động gọi là các

lông giả.

Biểu mô trụ đơn trong vòi trứng, cực đỉnh tế bào được phủ bởi những vạch dọc

dầy, dài, không đều và thưa hơn so với mâm khía. Đó là các lông chuyển, có khả năng

chuyển động.

Như vậy biểu mô trụ đơn là 1 biểu mô

phủ cấu tạo bởi 1 lớp tế bào hình trụ. Cực

đỉnh có thể có các biến đổi như chứa 1 giọt

chất nhầy do tế bào chế tiết, có vi nhung

mao, lông giả hay lông chuyển.

2.4. Biểu mô trụ giả tầng có lông

chuyển: thực chất là 1 biểu mô phủ đơn tầng, tạo bởi các tế bào hình trụ có hình dạng

khúc khuỷu cài xen vào nhau. Nhân tế bào nằm ở độ cao khác nhau, do đó, trên lát cắt

có vẻ như nằm chồng chất lên nhau, tạo cảm giác là 1 biểu mô đa tầng. Cảm giác này

càng tăng lên do sự hiện diện của các tế bào dự trữ kích thước nhỏ, nằm chen giữa cực

đáy của các tế bào trụ.

2.5. Biểu mô lát tầng sừng hóa: chỉ gặp ở da, là 1 biểu mô phủ đa tầng tạo bởi

1 lớp đáy gồm các tế bào hình khối vuông, nhiều lớp trung gian chứa các tế bào đa

diện có nhân và các lớp bề mặt gồm các tế bào dẹt không nhân và hóa sừng. Biểu mô

lát tầng sừng hoá gồm 5 lớp, từ cực đáy lên cực đỉnh: lớp đáy là một hàng tế bào hình

khối vuông tựa lên màng đáy, lớp gai gồm các tế bào hình đa diện liên kết với nhau

bằng các thể liên kết có dạng gai, lớp hạt có chứa hạt ưa baz trong bào tương gọi là hạt

keratohyalin, lớp sừng và lớp bóng gồm các tế bào đã chết, lớp bóng chứa các hạt

eleidin (do sự kết hợp giữa preotein của tơ trương lực và hạt keratohyalin).

2.6. Biểu mô lát tầng

không sừng: lót trong miệng, thực

quản và âm đạo, có cấu trúc tương

tự biểu mô lát tầng sừng hóa. Biểu

mô lát tầng không sừng cũng có 1

lớp đáy tạo bởi tế bào hình khối

vuông có khả năng sinh sản để tái tạo các lớp bên trên, nhiều lớp trung gian gồm tế bào

đa diện có nhân lớn và các lớp bề mặt có tế bào dẹt bị bong tróc dần. Chỉ có điểm khác

biệt là các tế bào bề mặt vẫn còn nhân và không hóa sừng.

2.7. Biểu mô phủ vuông tầng:

gặp ở ống bài xuất của 1 số tuyến như

tuyến nước bọt, tuyến mồ hôi. Nó gồm 2

lớp tế bào hình khối vuông, giới hạn 1

lòng ống hẹp ở giữa. Lớp đáy thường có

cấu trúc đặc biệt là nếp gấp đáy. Nếp gấp đáy là những chỗ màng bào tương ở cực

đáy lõm sâu vào bào tương tạo thành những mê đạo đáy.

2.8. Biểu mô phủ trụ tầng: gặp ở các ống bài xuất có

đường kính lớn. Nó được tạo bởi 1 hoặc 2 lớp tế bào hình

khối vuông ở dưới và 1 lớp tế bào hình trụ trên bề mặt.

Trong lòng ống có thể thấy chất nhầy hoặc sản phẩm chế tiết.

2.9. Biểu mô niệu: chỉ gặp trong các

đường dẫn tiểu, tạo bởi 1 lớp đáy gồm tế bào hình

khối vuông nằm tựa trên 1 mô đệm, tuy nhiên lớp

đáy này không được liên tục và đều đặn; 1 hoặc 2

lớp trung gian gồm các tế bào hình vợt có trục

dọc vuông góc với bề mặt biểu mô; 1 lớp bề mặt

gồm các tế bào rất lớn, có cực đáy bị ấn lõm bởi các tế bào bên dưới. Lớp bề mặt này

sẽ bị ép dẹt khi lòng ống dẫn tiểu bị căng đầy.