BIBLIOTHECAE 11

BIBLIOTHECAE 11Revistë shkencore-kulturore e Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë

BIBLIOTHECAERevistë kulturore -shkencore e Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë

Nr. 11 Viti 2010

DrejtorProf. Dr. AUREL PLASARI

Përpunimi grafik1-:Jz,rnaAgolli

© Biblioteka Kombëtare e Shqipërisë

Adresa:Biblioteka KombëtareSheshi«Skënderbe»TiranëTel. & Fax : + 355 42 223843/257670www.bksh.al

AKTET

E

KONFEReNCËSKOMBËTARE

TË

BIBLIOTEKONOMISË

Shkenca e bibliotekave dhe albanologjia

(edicioni V)

22 - 23 nëntor 2010

11

I përgatitën për botim:

Dr. Etleva DomiDr. Ramazan Vozga

11

Konferenca kombëtare ebibliotekonomisë

Edicioni i pestë i Konferencës Kombëtare të Bibliotekonomisë, si institucion kulturor-shkencor i përbashkëtShqipëri-Kosovë, u mbajt në Tiranë prej datës 22 deri 23 nëntor

20 IO nën temën "Shkenca c bibliotekave dhe albanologjia".

Në Konferencë morën pjesë drejtues të bibliotekavekombëtare, publike, universitare etj„ specialistë të bibliotekonomisë nga

Shqipëria dhe Kosova.

Fjalën e hapjes e mbajti znj. Farfuri Xhaja, specialiste e shquare shkencëssë bibliotekave në Shqipëri. Në emër të Ministrisë së Turizmit, Kulturës, Rinisë dheSporteve të Shqipërisë përshëndeti zëvendësministrja znj. Suzana Turku.

Konferenca i zhvilloi punimet në disa seksione, me kumtime e diskutime. Umbajtën dy ligjërata: njëra me titull "Ç'e bën shqiptar një bibliotekar" nga Prof'. Dr.Aurel Plasari, drejtor i Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë, dhe tjetra "Bibliotekat eKosovës dhe albanologjia" nga Prof. Dr. Sa li Bashota, drejtor i Bibliotekës Kombëtaredhe Universitare të Kosovës, të cilat u ndoqën me mjaft interes nga të pranishmit. Nëkumtesat e specialistëve të të dy bibliotekave u trajtuan probleme që kanë të bëjnë meformimin e specialistëve të burimeve albanologjike, me funksionet albanologjike tëbibliotekave tona kombëtare, format c pasurimit dhe/ose zhvillimit të koleksionevealbanologjike në mjedisin digjital, domosdoshmërinë e sistemeve bibliotekareelektronike me burim të hapur etj.

Në seancën plenare të mbylljes së punimeve z. Plasari dhe z. Bashotaparashtruan konkluzionet dhe rezultatet c konferencës. Konferenca miratoirezolutënpërkatëse, në të cilën u shpreh besimi se Biblioteka Kombëtare e Shqipërisë dheBiblioteka Kombëtare dhe Universitare c Kosovës si edhe bibliotekat c tjera në tëdy vendet që shërbejnë literaturë albanologjike do të ngrenë në një nivel më të lartëangazhimin për plotësimin si duhet të detyrave në një fushë të rëndësishme si ajo cshërbimeve albanologjike në përmbushje kështu të misionit të tyre të rëndësishëmkombëtar dhe kulturor.

11

<(

:z:LI.J

___ll

• Ç'e bën shqiptar bibliotekarinProf. Dr. Aurel PLASARIBiblioteka Kombëtare e Shqipërisë

8

• Bibliotekat e Kosovës dhe albanologjiaProf. Dr. Sali BASHOTABiblioteka Kombëtare dhe Universitare e Kosovës

14

KUMTIME

• Hartografia dhe albanologjia, arritje dhe problemeAfërdita SHARRXHIBiblioteka Kombëtare e Shqipërisë

21

• Bibliotekat Kombëtare - komunikimi albanologjik 27Jehona SHALABiblioteka Kombëtare dhe Universitare e Kosovës

• Karakteri albanologjik i funksioneve të Bibliotekës 30Kombëtare të ShqipërisëFarfuri XHAJABiblioteka e Universitetit Amerikan, Tiranë

I • Zhvillimi i koleksioneve albanologjike në miedisindigjitalEtleva DOMIBiblioteka Kombëtare e Shqipërisë

35

• Koleksionet albanologjike në BKUK 43Adil OLLURI, Berat DAKAJBiblioteka Kombëtare dhe Universitare e Kosovës

• Formate pasurimit dhe reflektimi i tyre në albanologji 46Fatime MILLAKU, Besnik GASHIBiblioteka Kombëtare dhe Universitare e Kosovës

• Sistemet bibliotekare me burim të hapur, mundësi për krijimin 53e burimeve elektronikeBehije LUGA, Enilda KOLABiblioteka Kombëtare e Shqipërisë

• Bibliografia dhe albanologjia, vështrim historiko-analitik 60Suela NDOJABiblioteka Kombëtare e Shqipërisë

• Bibliotekat e veçanta dhe botimet albanologjikeFlamur MalokuBiblioteka Kombëtare dhe Universitare e Kosovës

65

DOKUMENTE

• Rezolutë "Shkenca e bibliotekave dhe albanologjia" 73

11

Ç'e bën shqiptarbibliotekarin

Prof. Dr. Aure/ PlASARIBiblioteka Kombëtare

e Shqipërisë

Specialistët e librit, të gjithëpunonjësit që merren në mënyrëprofesionale me librin, janë universalë pornga formimi, që do të thotë: zotërojnë dijetë përgjithshme ose të gjithëmbarshme,por ata pajisen edhe me dije të cilat ilidhin me kulturën c kombit të tyre,në veçanti me kulturën c shkruar c tëbotuar të kombit të tyre. Për këtë arsyetema e kësaj konference, Shkenca ebibliotekave dhe albanologjia, ka synuartë përqendrohet në një pikëprerjc që do tacilësoja jetike për profesional itetin c njëbibliotekari shqiptar.

Kolegët të cilët këtë vit, gjatëstudimeve për Masterin c Nivelit të Dytënë Shkencën e Bibliotekave, kanë pasurrastin të ndjekin leksionet e lëndës !!yrjenë albanologji e kanë vënë re se gjatëprogramimit të tij lëndën në fjalë c kemikonsideruar si themelore ndër lëndët c

_ll

formimit të përgjithshëm të specialistëvetanë të librit. Ta themi më thjesht dhemë shqip: ishte lënda që c bën shqiptarnjë specialist të librit. E bën shqiptarnë kuptimin profesional, jo në kuptiminc analizave të tjera bio-fiziologjike.Pikërisht prandaj përgatitja albanologjike,qoftë edhe në masën e një "'I Iyrjcjc" tëtillë, duhet të bëhet e detyrueshme përspecialistët shqiptarë të librit në formimine tyre profesional.

Është e vërtetë se lënda që e quajtëm!lyrje në albanologji nuk ka as nëkulturën shqiptare dhe as në shkencatshqiptare një traditë të stabilizuar tëtrajtimit të saj. Duke qenë se jemi tëgjithë specialistë të librit, në mënyrë mëtë thjeshtë e më konkrete le ta them i qënuk ka për të një tekst bazë, të mirëfilltë,që të trajtojë së paku "hyrjen" në atë grupdijesh që i quajmë albanologjike. Ka disa

tekste, që numërohen me gishtat e njërësdorë dhe që mbajnë tituj përafërsisht tëtillë. Por, nëse shqyrtojmë brendinë ctyre, kuptohet lehtë që përmbajtja ështëd içk~ e ndryshme nga ajo që titujt nëljalë premtojnë: këtë, për shembull, dota dallonin menjëherë ata 111esjush qëjanë klasifikatorë për nga specialiteti nëshkencën e bibliotekave.

Dy tekstet 111ëtë rëndësishme ndërkëta tituj janë Histori e albanologjisëe autorit Jup Kastrati dhe një tjetër poHistorie albanologjisë, pra 111ctë njëjtintitull, e autorit Xheladin Gosturani. T'ikëqyrim së bashku për të dalluar se sadhe si mund të na shërbejnë.

Tekstin Histori e Albanologjisëautori Jup Kastrati e ka planifikuar përhapësirën kohore 1497-1997. Vëllimi iparë, pra ky i botuari, përfshin vitet 1497-1853. Ja treguesi i lëndës sirnbas krerëvepërkatës: Kreu I: Periudhaparashkencoree studimit lë gjuhës shqipe (1497-1853);Kreu li: Gjuha shqipe në shek. Xlll,XJv, XV; Kreu lii: Filli111i i studimit tëgjuhës shqipe shekulli .>tV-.>tVI;Kreu IY:Studimet për gjuhën shqipe në shekullinXVII; Kreu V: Gjuhësia shqiptare nëgjysmën e parë lë shekullit XVIll; KreuVI: Puna e dijetarëve vendës për gjuhënshqipe në gjysmën e dytë lë shek. XVlll;Kreu Yll: Lëvizja mendore gjuhësoree një mjedisi arbëresh lë Italisë nëgjysmën e dytë lë shekullit XVIII; KreuVili: Studiues të huaj për gjuhën shqipenë gjysmën e dytë të shekullit XVII!;Kreu IX: Studimet shqiptare në fushëne gjuhësisë në fillim të shekullit XIX nëGreqi; Kreu X: Përpjekjet e dijetarëvelanë në Shqipëri për studimin e gjuhës

shqipe në gjysmën e parë të shekullit XIX(1801-1850); Kreu XI: Gjuhësia shqiptarenë gjysmën e parë të shekullit XIX ndërarbëreshët e Italisë; Kreu Xll: Zgjimi iinteresi! shkencor për popullin shqiptardhe për gjuhën shqipe midis dijetarëvetë Evropës Perëndimore në gjysmën eparë të shekullit XIX; Kreu Xlll: Studiuesitalianë, francezë, austriakë, gjermanë,serbë, rumunë, danezë, grekë për gjuhënshqipe në gjysmën e parë të shekullit XIX(vile! 1809-1849); Kreu XlV: Studimepër përcaktimin e lidhjeve gjuhësore lëshqipes me gjuhët e tjera dhe analizakrahasimtare efakteve lë gjuhës shqipe.Kaq.

Tanimë cilido k lasifikator, edhe aimë modesti, do ta kuptonte që është Ija lapër një histori të gjuhësisë shqiptare ose,të them i kështu, një përsëritje c zgjeruardhe c shtjelluar c një libri të dikurshëmtë autorit Jup Kastrati me titull Historiae gramatologjisë së gjuhës shqipe, njëinformacion 111evlerë, pa pikë dyshimi,por i kufizuar vetëm në një disiplinë:në atë të gjuhësisë. Kur një tekst ikëtillë rnëvishct me titullin Historiealbanologjisë tërthorazi mund të na bëjëtë pandehim se albanologjia nuk qenkështjetër veçse studimi i gjuhës ose gjuhësianë hipostazat e ndryshme të saj. Kjoshkencërisht nuk rezulton aspak e vërtetë.Shkurt: pavarësisht titullit në fjalë,teksti i autorit Kastrati nuk përfaqësonas një Histori të albanologjisë, as njëHyrje në albanologji, por një Historilë gramatologjisë shqipe ose Histori tëgjuhësisë shqipe. Fundja, nuk na takonkëtu ta përsaktësojmë.

Një skemë përafërsisht të njëjtë

11

ka shtënë në punë edhe autori XhcladinGosturani në Historie albanologjisë:edheky, ndonëse 111enjë tjetër metodë, nuk karealizuar veçse një histori të gjuhësisëshqipe ose diçka që gjithsesi lidhet 111chistorinë e studimit të gjuhës shqipe dhejo një "histori të albanologjisë", ndoshtai ndikuar - për titullin - nga titulli që i kavënë tekstit paraardhësi Kastrati.

Si specialistë të librit ne kem injë avantazh ndaj hulumtuesve dhestudiuesve: avantazhin jo vetëm për tëvënë të dyshim ato që nuk na bindin, porpër t'i kontrolluar punët de manu, d.m.th.duke i "prekur 111edorë", për t'i vcrif kuarato dhe, si rrjedhojë, edhe për të zbuluarsituata të reja.

Të shqyrtojmë atëherë një dispensëshumë të vjetër, të nxjerrë nga fond i"Arkiv" i BKSh: titullin e ka Albanologjidhe është botim i Institutit Pedagogjik ivitit 1947. Paraqitet tekst i shaptilografuar,pra duhet të ketë pasur qarkullim tëkufizuar, të ngushtë. "Titulli" Albanologjiështë shkruar me dorë, pra nga dikushqë i ka lidhur fletët pikërisht në formëdispense, jo nga daktiloshkruesi në letra tëdyllit dhe, pra, asnga autori. Specialistëtelibrit i dinë këto mospërputhje "të vogla"mes titujve dhe përmbajtjeve, që ndodhinrëndom nëpër dispensa ose tekste tëshaptilografuara, të"daktiloshkruara etj.,por që mund të shkaktojnë keqkuptimeme rëndësi tek ata që nuk i "prekin medorë". Të sqarojmë tani që teksti nëfjalë, i 1947-s, është i autorit EqremÇabej dhe në fletën e përmbajtjes gjejmëtitullin e vërtetë të dispensës: Çabej nuke paskësh titulluar aspak Albanologji, siçështë shkruar me dorë në kopertinë, por

_______ll

Hyrje në historinë e gjuhës shqipe. Qëtitulli është ky vërtetohet edhe nga vetëpërmbajtja.

Ka shumë mundësi, pra, që ata qëjanë marrë me historinë c albanologjisë,gjatë punës praktike, të jenë ngatërruarnga kjo emërtesë c një dispense të vjetërnë një kopertinë të improvizuar: d.m.th,që emërtesa albanologji t'i mëvishct njëteksti që nuk trajton veçse historinë egjuhës shqipe. Shu111ëvite më vonë tekstittë kësaj dispense i është bërë një ribotim,tanimë në formë libri: ja tek c kemi këtu.Dhe tanimë është titulluar ashtu sikursee ka pasë caktuar vetë autori Cqrc111Çabej: lfyrje në historinë e gjuhës shqipe.Botuesja Çabej, që ka përgatitur këtëbotim të ri, na ka saktësuar edhe faktinhistorik që teksti me titullin Hyrje nëhistorinë e gjuhës shqipe lidhet pikërishtme tekstin e shaptilografuar të 1947-s.

Ja pra, si pjesë e kërshërisë sonëprofesionale, ky rast që na ndihmon tëshpjegohet situata "c sikletshme" lidhur111cmungesën c teksteve bazë të një lëndesi !!yrje në albanologji dhe rrezikun engatërrimit 111etekste të kështuquajtura"Histori të albanologjisë".

Në më lejoni që kjo Fjalë imjatë shërbejë si rekomandim leximeshpër përgatitje dhe formim të shkallëshkallshëm në këtë perspektivë, atëherëdo të saktësoj sa më poshtë:

Çështja e parë që trajtohet nëhyrjen c çdo shkence ose dijeje, si nëshkollën e 111es111eashtu edhe në niveletuniversitar, mbasuniversitar etj., është ajoe përcaktimit të objektit: këtë e quajmëqë c dimë të gjithë. Dhe vetëm mandejflitet për historinë e shkencës ose dijes

në fjalë: si ka lindur ajo, stadet nëpër tëcilat ka kaluar ose shkallët që ka ngjiturc ka zbritur, marrëdhëniet që ka vendosurme shkencat me të cilat ka marrë c kadhënë. Është prirje c përgjithshme cprurë nga filozofia për të pohuar se çdoshkencë lypset të përcaktojë pikësëpariobjektin c saj. Por pikërisht këtu do tëbëj një objeksion përç' i përket çështjessë objektit lë një shkence, pra jo vetëmdhe thjesht të albanologjisë.

Prirjen c përgjithshme, të prurë ngafilozofia, për të pohuar se çdo shkencëpërcak tohet/përk liri zohct n ëpërrnj ctobjektit të vet do ta quaj shumë relative,për të mos thënë të pabazë, për shkakune thjeshtë sepse në gjithë veprimtarinëtonë njerëzore nuk ekziston asnjë shkencë(asnjë dije) që të ketë një objekt të caktuar.Gjithë sa formon objektin e hulumtimevedhe studimeve tona është realiteti dhe kyrealitet - i njëjti realitet - hulumtohetdhe studiohet në të gjitha operacionet emendjes sonë.jo vetëm në ato shkencore,por edhe në aton lozofike. Në këtë kuptimmendoj se në asnjë shkencë- fizikë. kimi,matematikë, psikologji, estetikë etj. -nukekziston një objekt që të përkufizojë/përcaktojë fushën e caktuar të shkencësnë fjalë: ta "përkufizojë" d.m.th, t'i vërëkufij, sikurse ta "përcaktojë" d.m.th. t'ivërë caqe. Çdo shkencë ka të bëjë metërë realitetin, me fjalë të tjera: fusha eveprimtarisë së gjithë shkencës ose fushaqë ka të bëjë me objektin e çdo shkenceështë tërë realiteti. Mbi këtë realitetmendja njerëzore mund të hedhë gjithfarëvështrimesh. D.m.th. mendja jonë mundtë drejtohet ndaj një perspektive osendaj një tjetre dhe çdonjëra prej këtyre

perspektivave përfaqëson, për ne, fushën enjë shkence ose të një dijeje. Si rrjedhojë,ajo çfarë përkufizon/përcakton fushën cnjë shkence nuk është objekti i saj dheas nuk janë objektet që ne hulumtojmëdhe studiojmë në atë shkencë, por janëaspektet në të cilat ne. në çdonjërën prejshkencave, vështrojmë realitetin. Kështukem i aspektin fizik të real itetit, aspektinc tij kimik, aspektin c tij matematik,atë logjik etj., por nuk kemi një realitetfizik, kimik, matematik ose logjik. Mefjalë të tjera: realiteti është, i tillë siçparaqitet. një i tërë brenda të cilit ne nukpresim me thikë fusha ngastra-ngastra,por thjesht krijojmë perspektiva mbi to.Në këtë kuptim nuk do të mund të flitejpër objektin e një shkence, por shumëshumë për temat që një shkence i duhettë zgjedhë në lidhje me realitetin. Kyobjeksion do të ketë rëndësi të veçantëpër atë që mund të quhej "objekt" ialbanologjisë dhe që, siç do ta shohim,përbën më së shumti pikërisht një "tërësi"temash me të cilat albanologët janëmarrë dhe merren lidhur me atë realitetqë po c quaj "bota shqiptare" në kuptimpërgjithësues.

Të vështrojmë tani se si c përkufizontermin/konceptin "Albanologji" FjaloriEnciklopedik Shqiptar ( 1986): "Tërësiac studimeve që kanë bërë dhe bëjnëstudiuesit e huaj për historinë, gjuhëndhe kulturën e popullit shqiptar ...". Pra,të paktën ka mbledhur tri disiplina ose trishkenca të rë1;dësishmc përfaqësimtarc:histori, gjuhësi dhe kulturë. Në të vërtetë,kultura - ju c keni parasysh - është korpustcjmasc i gjerë, ku përfshihen disiplina tëlarmishme. Kështu edhe vetë Fjalori na

11

bind që dy veprat që përmenda, që merrenme historinë e gjuhës dhe të gjuhësisë,nuk e përmbushin dot kushtin e historisësë një shkence siç qenkësh albanologjia.

Shikoni edhe këtë shtesë të dytëtë përkufizimit, sepse edhe kjo është ërëndësishme: "Ky term është përdorurgjithashtu edhe për studimet c kryeranë këto fusha nga studiuesit shqiptarë".Dallojmë, pra, faktin që kultura, trashëgimiakulturore e një populli në përgjithësi, -përfshi historinë e tij, gjeografinë, gjuhën,doket etj., - siç hulumtohen nga studiuesite huaj, u hulumtuakan edhe nga studiueslë vetë atij populli. (Sa për saktësim:nuk di të them në ndodh kështu edhe meshkenca simetrike, siç janë sllavistika,gjermanistika, romanistika, iurkologjiaetj.) Realiteti shqiptar si objekt hulumtimipaskësh prodhuar një dukuri më shumë:që shkallë-shkallë termi albanologjiështëpërdorur dhe për hulumtime/studime tëkryera nga studiues shqiptarë. Në rast senë pjesën e parë të përkufizimit kemi tëbëjmë me një Hahn, një Gustav Meyer,një Jaki, një Tagliavin etj., në pjesën edytë të tij kemi të bëjmë me instancë mëshumë: edhe studiues shqiptarë, të themi siÇabej, marrin ose është bërë traditë që tëmarrin këtë emërtim. Vetëm se, pavarësishtkësaj situate, nuk mund të mohohet njëspecifikë: që është pjesa e parë e këtijpërkufizimi ajo që mbetet e rëndësishmjapër ne, është ajo që e bën albanologjinëalbanologji.

Duke pasur parasysh këtëspecifikë mendoj se mund ta mbyllkëtë ligjëratë duke përfunduar me njëpërkufizim sa më të plotë lë mundshëmtë albanologjisë:

________111

Me albanologji kuptojmënjc tërësi disiplinash të ndryshmedhe heterogjene (këtu .ndryshojmënga Fjalori Enciklopedik), pjesëtë shkencave humane sociale, porpjesërisht edhe natyrore (sepse jeminë një epokë tjetër, epokë moderne), -histori, arkeologji, gjeografi, gjuhësi,etnologji, antropologji (nënkuptohetedhe fizike edhe kulturore), demografi(mos c harrojmë këtë), histori dheteori c së drejtës, shkencë c letërsisë,ekonomi, politologji (studime shumëtë zhvilluara sot në bashkëkohësi) etj.- që kanë për objekt studimi gjithësa ka të bëjë me kulturën humane tëshqiptarëve (humane në kuptimin qëlidhet me jetën njerëzore), histormëc tyre, realizimet e tyre, mënyrën ctyre të jetesës dhe të sjellët c tyre siindividë c si shoqëri, prodhimtarinëc tyre shpirtërore në marrëdhënie errafsh krahasimtar me fqinjët dhebashkësitë më të mëdha, të cilave atau kanë përkitur dhe/ose u përkasin (qënën~utohet rajoni dhe Europa).

Por ç'gjejmë në këtë përkufizim?Asgjë tjetër përveçse realitetit tonë librorme të cilin jemi të rrethuar çdo ditë dhebrenda të cilit punojmë e funksionojmë.Atë realitet libror që kushtëzon vetëekzistimin tonë si specialistë tëbibliotekave, të cilat Ndoc Nikaj, këtue:një shekull të shkuar, i thërriste shqip"libërtore". Do të na mjaftonte të mbajmënë objektiv të vëmendjes sonë mbarë këtësferë interesash informativë e studimorëqë përfshin albanologjia dhe atëherë nukdo ta kishim të vështirë lë përparojmë hapmbas hapi në përgatitjen që lakmojmë.

Pavarësisht mungesës së një tekstibazë për lëndën në fjalë, studimet përhistorinë e albanologjisë, si edhe përproblemet e saj nga më të larmishmet,nuk mungojnë. Madje ato kanë ardhurduke u bërë të shumta dhe gjithnjë mëprofesionale sidomos prej pjesës së dytëtë shekullit të kaluar, d.m.th. atij XX.Them "sidomos", çfarë nënkupton qënuk përjashtohet që edhe në pjesën eparë të shek. XX studime për historinëe albanologjisë dhe për problemet csaj të kenë ekzistuar. Por tezat me tërëndësishme në këto studime regj istrohcnpadyshim në gjysmën c dytë të shek. XX.Është fjala për materiale me vlerë, që çdospecialist i librit do të duhet t'i kalojëpër duarsh: t'i diskutojë, të debatojëpër to, t'u shtojë atyre informacione tëtjera, si dhe të pyesë për të përmbushurkureshtjen profesionale. Ndër to edhe

dy tekstet që u përmendën, Histori ealbanologjisë c autorit Jup Kastrati dheHistorie albanologjisë e autorit XheladinGosturani, do të najenë me vlerë për ç'itakon asaj fushe të albanologjisë që ështëstudimi i gjuhës shqipe.

Profesioni ynë, si specialistë të librit,parakupton mundësi të privilegjuara përtë thelluar dhe zgjeruar dijet në këtëpikëprcrjc: të shkencës së bibliotekaveme albanologjinë. Nga ana tjetër, poprofesioni që kemi na krijon mundësi qënuk i ka gjithkush për të zhvilluar temanga më të larrn ishmet duke u përqendruarpo te kjo pikëprcrjc dy shkencash. TëlllOS c harrojmë, pra, këtë specifikëtë pozicioneve tona profesionale memundësitë që na hap ajo, sidomos, mefaktin më të rëndësishëm për ne: se pakëtë speci fikë emërtim in bibliotekarëshqiptarë nuk do ta nieritonim.

Bibliotekat eKosovës dhealbanologjia

Prof. Dr. Safi BASHOTABiblioteka Kombëtare

dhe Universitare e Kosovës

Hyrje

Në faza dhe periudha të caktuarahistorike c shoqërore, identiteti kulturoi·i Kosovës, ndër të tjera, ndërlidhet edheme çështjen c albanologjisë. Prandaj, ngamungesa e institucioneve, intelektualëtshqiptarë të Kosovës c kanë kryermisionin e tyre në shumë fusha.

Në shekullin XV!l njihet kontributi1 Pjctër Bogdanit me veprat c tij, lëcilat janë dëshmi e fuqishme për bazalc humanistikës shqiptare edhe në planinndërkombëtar. Po kështu, në fushëne shkencës, të traditës dhe të kulturësshqiptare shquhej Shtjcfën Gjcçovi.

Në vitet dyzet të shekullit të kaluar,në Kosovë, u hapën institucionet c para

______Jll

kulturore c edukative. Në Prizren uthemelua Qendra c Vogël për StudimeKosovare në krye me albanologun SclmanRiza, c cila kishte për synim kryesorstudimet në fushën c albanologjisë.

Në dhjetor të vitit 1944, në Prizren,themelohet institucioni i parë bibliotekar,që sot është Biblioteka Kombëtare dheUniversitare c Kosovës; ndërkaq, në vitin1953, në Prishtinë, themelohet InstitutiAlbanologjik i Prishtinës.

Drejtimet c para me karakter studimoralbanologjik u themeluan në kuadërlë Shkollës së Lartë Pedagogjike tëPrishtinës në vitin 1958, ndërsa Katedra

c Albanologjisë u hap në vitin 1960 nëFakultetin Filozofik të Prishtinës.

Faktet dhe dëshmitë për zhvillimin cnjë aktiviteti më të përqendruar në fushënc albanologjisë kanë të bëjnë edhe meorganizimin c Konsultës Gjuhësore tëPrishtinës në vitin 1968 dhe sidomosme Kongresin e Drejtshkrimit të GjuhësShqipe që u mbajt në vitin 1972 në Tiranë.

Themelimi i këtyre institucionevedhe organizimi i këtyre aktiviteteve,gjithsesi, kanë kontribuar në zhvillimindhe afirmimin c çështjes së albanologjisë.

Veprimtaria botuese

Veprimtaria botuese në gjuhën shqipenë Kosovë ka filluar në vitet '40 tëshekullit XX. Që nga viti 1943 fillojnë tëbotohen broshura të ndryshme në gjuhënshqipe. Libri i parë i Leximit botohet nëvitin 1945, ndërsa "Abetarja" c parë nëvitin 1946. Në vitin 1950 themelohetShtëpia Botuese "Mustafa Bak ija", c cilanë fillim të veprimtarisë së saj botontevepra të përkthyera c pastaj edhe vepraorigjinale. J".Jëkëtë periudhë fillojnë tëbotohen vepra të autorëve të Kosovës,ndërsa nxitja, përkrahja dhe afirmimii krijuesve përqendrohet sidomos pasthemelimit të revistës letrare "Jeta cre" në vitin 1949, e udhëhequr ngaEsad Mekuli. Kjo revistë c kishte rolindhe misionin c saj lë rëndësishëm nëpërkrahjen e krijuesve dhe në zhvilliminc përgj ithshërn të letërsisë dhe kulturësshqipe në Kosovë.

Aktiviteti i Shtëpisë Botuese "MustafaBak ija" integrohet në vitin 1958 nëkuadër të shtypshkronjës dhe lëNdërmarrjes Botuese Grafike "Ri lindja",nic veprimtarinë c saj të gjithanshmenë shumë fusha; gj ithscsi, bëhet edhebotuesi kryesor i veprave origjina le dhetë përkthyera, botuesi kryesor i libritshqip dhe promovucsi kulturor i botimittë veprave të Eqrem Çabcjt në Prishtinë.

Veprimtaria botuese c teksteve shkollore përqendrohet tek "Enti i Tekstevedhe i Mjeteve Mësimore"( botuesi i sotëm"Libri Shkoi 101"'), që është themeluar nëvitin 1970.

Redaksia c botimeve "Rilindja", c cilabotoi mbi 2000 vepra të autorëve shqiptarë,i ka afirmuar vlerat kulturore, shkencore,letrare jo vetëm në Kosovë, por edhe mëgjerë. Shifra dhe fakte dëshmojnë se derinë vitin 1989, "Rilindja" i kishte botuarmbi 3800 tituj veprash të ndryshme.Një pjesë c madhe c veprave i përkisninfushës së albanologjisë. "Rilindja" u bënjëri ndër botuesit më të mëdhenj nërajon, madje edhe me tirazhin c vepravetë botuara, duke c afirmuar kulturën dheletërsinë shqipe në panairet kombëtaredhe ndërkombëtare. Nga vëllimi i madhi botimeve në këtë periudhë, në vitin1985 Kosova kishte një libër për kokëtë banorit.

Veprimtarinë botuese me karakterkërkimor dhe shkencor në fushën calbanologjisë .c kanë zhvilluar dhe e

zhvillojnë edhe Akademia e Shkencavedhe e Arteve e Kosovës, e cila nga viti1976 deri në vitin 20 IO i ka botuar 111bi200 tituj veprash të ndryshme nga fushae gjuhësisë, letërsisë, arteve; ndërkaqInstituti Albanologjik i Prishtinës, prejfillimit të veprimtarisë botuese e derinë vitin 20 IO i ka botuar mbi 400 titujveprash nga fushate albanologjisë: gjuhësi, letërsi, folklor, histori dhe etnologji.

Edhe institucionet e tjera arsimore,shkencore, kulturore, siç janë: Universitetii Prishtinës, Arkivi i Kosovës, Instituti iHistorisë e botues të tjerë e kanë zhvilluardhe vazhdojnë 111eveprimtarinë botuesenë fushate tyre hulumtuese, shkencore,profesionale, ndërkaq revistat shkencore"Gjurmime Albanologjike" (InstitutiAlbanologjik i Prishtinës), "Studime"(Akademia e Shkencave dhe e Artevee Kosovës) dhe "Filologji" (fakultetii filologjisë) e kanë pasuruar fondine studimeve albanologjike në shumëdrejtime.

Veprimtaria botuese në Kosovë ështëzhvilluar edhe në institucione të tjerakulturore e shkencore të Kosovës, poredhe nga asociacionet private.

Fondi i librit shqip dhekoleksioni i albanologjisë

Albanologjia, si fushë e shkencësqë merret me studimin e historisë sëshqiptarëve, të gjuhës shqipe dhe tëletërsisë e të kulturës shqiptare, nëKosovë është perceptuar në radhë të parësi edukim, si identitet shqiptar, si mbrojtje

____ll

e lirisë njerëzore dhe e lirisë kombëtare.Në këtë drejtim edhe rrjeti i bibliotekave

me koleksione albanologjike në Kosovëështë i përqendruar kryesisht nëBibliotekën Kombëtare dhe Universitaretë Kosovës, Institutin Albanologjik tëPrishtinës, Akademinë e Shkencave dhetë Arteve të Kosovës, Bibliotekën efakultetit të filologjisë, si dhe në disainstitucione të tjera.

Me rrënimin e pozitës kushtetuesetë Kosovës në vitin 1989, veprimtariabibliotekare, sikundër edhe në sferate tjera në kulturë, arsim e shkencë, udiskriminua nga pushteti serb. Periudhae viteve 1998-1999 është periudha eokupimit dhe e inku iz ic ionit, pra eshkatërrimit, zhdukjes dhe e djegies sëkoleksioneve bibliotekare në gjuhënshqipe në shumë biblioteka publike dheprivate në Kosovë.

Nga viti 1990 deri në vitin 1999 nëBibliotekën Kombëtare dhe Universitaretë Kosovës pushteti okupues serb aplikoimasat e dhunshme dhe u mohohej e drejtalexuesve shqiptarë për shërbime.

Gjithashtu, në periudhën eadministrimitserb, Bibliotekës Kombëtare dheUniversitare të Kosovës i janë shtuar·22.000 libra, të gjitha në gjuhën serbedhe asnjë në gjuhën shqipe, ndërsa po nëkëtë periudhë I00.000 Iibra në gjuhënshqipe, të cilat kanë qenë të destinuarapër shkëmbim dhe dhurim, janë zhdukurnga administrata e dhunshme e këtijinstitucioni. Po kështu, në këtë institucionështë një bërë edhe një spastrim i madhi koleksioneve me vlerë kombëtare,

sidomos veprat e autorëve të traditësshqipe dhe të atyre që i takonin fushës sëalbanologjisë.

Në bibliotekat publike dhe private nëKosovë janë zhdukur dhe djegur me mijërakoleksione bibliotekare. Sipas burimevevendore dhe ndërkombëtare, vetëm në175 biblioteka në Kosovë në periudhëne viteve 1998-1999 janë shkatërruardhe djegur nga forcat ushtarake dheparamilitare serbe 175 biblioteka me njëfond prej 1.655.496 ekzemplarësh.

Pra, libri dhe bibliotekat në Kosovëkanë kaluar nëpër periudha të ndryshmetë zhvillimit dhe të ndërprerjes. faktet dhedëshmitë tregojnë për fazat e zhvillimitdhe të afirmimit normal të veprimtarisëbotuese dhe bibliotekare, por edhe përfazar e diskriminimit dhe të okupimit,duke filluar sidomos nga vitet '80 tëshekullit XX e deri në vitin 1999.

Fondi i studimeve f Jologjike, historike,trashëgimisë popullore shqiptare, kulturësshqiptare, në njërën anë, dhe koleksionetshurnëgjuhësore dhe shurnëkulturore,kryesisht me burim sllav dhe nërrethana të caktuara politike, në anëntjetër, kanë qenë në "grindje" dhe nëpërballje të vazhdueshme, sidomos nëgjysmën e dytë të shekullit XX. Mirëpo,koleksionet albanologjike të dhuruaranga Shqipëria, gjithsesi, i kanë dhënëfrymë kombëtare fondit bibliotekar nëbibliotekat e ndryshme të Kosovës. Plotgjysmë shekulli fondi albanologjik nëpërbiblioteka të ndryshme të Kosovës ështëtkurrur apo është strehuar në kuadrin enjë fondi librash e materialesh të tjera

bibliotekare të dorn inuara nga gjuhëtsllave në jsh-Jugosllavi,

Vetëm në periudhën e viteve 1974-1980 ka mbretëruar një liberalizim nëfushën e botimeve të veprave në gjuhënshqipe dhe të zhvillimit të veprimtarisë sëbibliotekave. Në këtë drejtim Ndërmarrjabotuese "Rilindja", duke i botuar përherë të parë veprat e Eqrem Çabcjt nëKosovë, si dhe veprat e autorëve tëtraditës: Naimit, Samiut, Çajupit, Asdrenit, Lasgushit, Mjedjes etj„ si dhe veprate lsrnail Kadaresë e të autorëve të tjerënga Shqipëria, ndër të tjera, ka arritur tëkrijojë një ndjeshmëri të re kombëtaredhe kulturore për lexuesin shqiptar tëKosovës.

Digjitimi i koleksionevealbanologjike

Biblioteka Kombëtare dhe Universitaree Kosovës fondin e saj albanologjike katë sistemuar në kuadër të Departamentittë Koleksioneve të Veçanta. Libri i rrallëdhe i vjetër, dorëshkrimet, periodiku irrallë dhe i vjetër, koleksioni i hartave,koleksioni i bibliotekave legatë, letërkëmbimet si dhe koleksionet e tjera tëgrumbulluara në periudha të ndryshmekohore të sistemuara në kuadër të fondittë përgjithshëm librar, paraqesin vlera përpasurimin dhe zhvillimin e koleksionevenë gjuhën shqipe, por gjithsesi edhe përalbanologjinë.

Po i marrim vetëm dy shembuj.

E para: Në koleksionin e librit të vjetërdhe të rrallë në BKUK janë mbi 2500

11

tituj. Prej tyre në katalogun elektronikjanë mbi 1100, ndërsa në katalogunmanual janë 1430. Në koleksionin cperiodikut të vjetër dhe të rrallë janë 225tituj me 2670 njësi, ndërsa të punuara nëkatalogun elektronik janë 55 tituj me 670njësi; në katalogun manual janë 170 titujme 2000 njësi.

Po kështu, Biblioteka legatë c KrisiMalokit, e cila i ka gjithsej 444 tituj, prejtyre 397 libra dhe 47 tituj të periodikuttë vjetër me tërë fondet e saj ështënë katalogun elektronik. Pjesa më cmadhe e këtij koleksioni ka të bëjë mealbanologjinë, pra me studimin c gjuhës,letërsisë, historisë së shqiptarëve, kulturëspopullore etj.

E dyta: Fondi tjetër i BKUK-së nëkatalogun elektronik , i cili ndërlidhetme koleksionin e librit shqip dhe tëalbanologjisë dhe që i përket periudhavemë të vonshme, sipas të dhënave më tëreja është: 7031 njësi bibliografike tëletërsisë shqipe, 1046 të gjuhës shqipe,518 të historisë shqiptare; gjithashtu,3655 njësi bibliografike me temë përhistorinë në përgjithësi.

Biblioteka Kombëtare dhe Universitaree Kosovës duhet të jetë pikë referimi sai përket koleksioneve që lidhen mealbanologjinë tradicionale, por edhe mealbanologjinë bashkëkohore edhe sa ipërket përpunimit elektron ik të njësivebibliografike dhe digjitimit të tyre. Nëkëtë drejtim kontributet shkencore të

albanologëve të huaj dhe të albanologëveshqiptarë kanë rëndësi të veçantë përstudimin c kulturës shpirtërore c materialetë shqiptarëve, sidomos kur ofrohet qasjac lirë nga portalctc institucioneve publikekërkimore dhe shkencore.

Grumbullimi, sistemimi, përpununr,digjitimi i fondit albanologjik brenda njëportali, me pjesëmarrje të institucionevepërkatëse në Shqipëri, Kosovë, në trevatshqiptare, në kolonitë shqiptare nëperiudhën c Rilindjes Kombëtare, tekarbëreshët c Italisë, diasporën e sotmetë shqiptarëve, duke përfshirë edheraritetet c shumta dhe të ndryshme qëkanë të bëjnë me shqiptarët, të ndodhuranë biblioteka të ndryshme në botë, mundtë realizohen në kuadrin c një projekti tëmadh kombëtar.

Gjithsesi, Biblioteka Kombëtare cShqipërisë në bashkëpunim me institucionekulturore c shkencore të Shqipërisë, si dheBiblioteka Kombëtare dhe Universitare eKosovës në bashkëpunim me institucionekulturore c shkencore të Kosovës, do tëmund kontribuonin në realizimin c këtijprojekti për shkencën e albanologjisë,ndërlidhur me studimin e historisë sëshqiptarëve, të gjuhës shqipe dhe tëletërsisë e të kulturës shqiptare nga vetëshqiptarët dhe nga të tjerët.

Biblioteka Kombëtare dhe Universitaree Kosovës c ka krijuar koleksionindokumentar Kujtesa e Kosovës, që ka tëbëjë edhe me fondin c librit shqip dhe

të huaj që flet për shqiptarët, gjuhën, Albanologjike. Më në fund, bibliotekat

historinë, kulturën, letërsinë e tyre shqiptare, shkenca e bibliotekave dheetj.; ndërsa Bibliotekën Kombëtare e albanologjia, gjithsesi.edhe një kohë

Shqipërisë e ka krijuar portalin Albanica do të përballen midis konceptit vetëdijeqë përfaqëson Bibliotekën Digjitale kulturore apo vetëdije shtetërore.

11

• Hartografia dhe albanologjia, arritje dhe probleme 21

• Bibliotekat Kombëtare- komunikimi albanologjik 27

• Karakteri albanologjik i funksioneve të Bibliotekës 30Kombëtaretë Shqipërisë

• Zhvillimi i koleksionevealbanologjike nëmjedisin 35digjital

• Koleksionet albanologjike nëBKUK 43

• Formate pasurimit dhe reflektimi i tyre nëalbanologji 46

• Sistemet bibliotekaremeburim të hapur,mundësi 53për krijimin e burimeveelektronike

• Bibliografia dhe albanologjia,vështrim historiko- 60analitik

• Bibliotekat e veçantadhe botimet albanologjike 65

Hartografia dhealbanologjia, arritjedhe probleme

Të gjithë duhet të shqetësohemi e tëpunojmë fort për ruajtjen dhe mirëmbajtjen e

këtij koleksioni me vlera për kombin tonë.Eksperienca botërore dhe burimet njerëzore nuk

mungojnë, por, duhen gjetur mjetet financiare që dotë mundësojnë digjitimine hartavedhe hedhjen e imazheve

kompiuterike të tyre në Internet.

fërdita SHARRXh"'Biblioteka Kombëtare e

Shqipërisë

Vlerat e hartavealbanologjike

Hartografia i ka rrënjët e saj që nëlashtësi dhe është zhvilluar bashkë mezhvillimin e shoqërisë. Si çdo shkencëtjetër, hartografia ka pasqyruar nivelin ezhvillimit shoqëror, ekonomik, teknik etj.të kësaj shoqërie. Ka ndjekur hap pas hapingjarjet historike dhe politike, ndryshimetekonom iko-shoqërore, etnografike,demografike dhe lëvizjet e popullsisëpërgjatë historisë. Historia c hartografisëtregon se kufijtë kanë ndryshuar nëfunksion të ngjarjeve politike c historiketë një vendi apo kornbi. Dëshmia më cqartë janë ndryshimet e herëpashershmeqë kanë pësuar historikisht trojet

shqiptare, të hartografuara në një numërtë madh hartash të Europës Juglindore,të përpiluara nga autorë të ndryshëm ngaantikiteti deri në kohët më lë reja. Pozitagjeografike dhe strategjike, zhvillimii tregtisë, rnarrëdhëniet tregtare mefqinjët c më gjerë, burimet natyrore,luftërat c pandërprera që janë zhvilluarnë truallin tonë janë disa nga arsyet chanografimit të trojeve shqiptare përgjatëhistorisë. I lartografia, si dhe shkencat etjera (historia, gjeografia, sociologjia,etnografia, antropologjia etj.), është elidhur ngushtësitë me albanologjinë.

Përpjekjet e para të rnirëfillta tëhartografimit lë trojeve tona i gjejmëqë në antik ilet, -mc hartën e botës sëPtolerneut, në veprën e tij madhore

11

w:!:w_.CDoo::n,wJ:cw...,l-ei:o::<(

~-""";)

oo_.oz<(CD_.<(wJ:c<(u:~oo1-0:::<(J:

"Gjeografia", që është botuar e ribotuar· disa herë.Biblioteka Kombëtare ruan, nëkoleksionin e veprave të rralla, botimete vitit 1564 dhe 1620-1621 në italisht,me 26 harta, të kësaj vepre me interespër historinë, për gjeografinë dhe përtopon im inë e qyteteve shqiptare, si:Durrës (Epidamnus), Apoloni, Vlorë(Aulona), Sazan, Orikum, Lezhë (Lissus),Elbasan (Seampi),. Berat (Antipatrea),Ohër (Lychnidus), Prishtinë (Ulpiana),Prizren (Thermidava), Pejë (Siparantum),Podujevë (Vendenis) etj., dhe të një numrivendbanimesh, hidronimesh e oronirncshtë tjera me emërtimet e tyre të vjetra.Mbi hartën e Ptolemeut u mbështetën njëplejadë e tërë hartografësh në shekujt emëvonshëm, që paraqitën brendësinë eGadishullit Ballkanik, brigjet eAdriatikutdhe të Mesdheut Lindor, përfshirë edhetrojet tona. Në shekullin XV, paradhe pas shpikjes së shtypshkronjës sëGutenbergut, ekzistonin vetëm disaharta lundrimi, toponimet e të cilavepër vendin tonë, siç pohon ErrnanoArm ao, janë në një numër mjaft tëpakët. Në shekujt XVI - XIX, shtohetnumri i hartave që paraqesin GadishullinBallkanik. Territoret shqiptare paraqitenpërgjithësisht nën emërtimet "11lyria","Albania", "Albanie", "Albanien","Ep irus", "Basse Albanie", "HaureAlbanie", "Po dri m ia Pro v inc ia ","Dardania", lllyris etj. Hartat e përpiluaranga Giovanni Gastaldi, GiovannniFrancesco Carnozio, Nikolaos Sophiani,Abraham Ortelius, i njohur për atlasin etij "Theatrurn Orbis terrarum", botuar përherë të parë në vitin 1570 dhe ribotuardisa herë më vonë (botimi italisht i vitit1667 gjendet në Bibliotekën Kombëtare

të Shqipërisë), Gi acom rno Cantclli,Vinccnzo Maria Coronclli, GcrardMcrcator, Frcdcrik Wit, Guillaumc dheNicolas Sanson, Guillaumc Delislc, JcanBaptiste Danvillc, Alcxis-Hubcrt Jaillot,Johan Homann dhe bijtë e tij, Johannl.aurcmbcrg, Tobias Loucr, t\ntonioZatta, Picrrc l.apie, Hcinrich Kicpert,Hahn etj., sjellin informacione me vlerëpër territorin shqiptar dhe vendbanimet etij. Duket qartë se në këto harta toponimetjanë të shumta dhe emërtimet e tyre mëtë sakta, veçojmë hartën c Coronelli-t"Rjedha e lumenjve Drin dhe Bunënë Dalmaci", botuar në vitin 1688,mjaft c pasur me toponime c emërtimetë sakta dhe të dhëna gjeografike,historike, etnografike, demografikepër qytetet, krahinat, fshatrat e trojeveveriore shqiptare. Kjo hartë ka qenëburim i rëndësishëm për hartografëte mëvonshëm në paraqitjen e këtyretrojeve. Në hartat e shekullin XIX trojetshqiptare, si dhe në shekullin paraardhës,paraqiten më shumë si pjesë c PerandorisëOsmane, si ndarje administrativopolitike të kësaj Perandorie, në vilajete esanxhakë, herë-herë të shoqëruara edheme të dhëna statistikore për popullsinëe tyre. Vendbanimet në këto hartajepen me emërtimet c kohës. Shohindritën c botimit edhe mjaft harta të tjeratematike, kryesisht etnografike, të cilatsjellin të dhëna statistikore për numrin cpopullsisë, të shtëpive, të shkollave sipaskombësisë, besimit, përdorimit të gjuhësmbi bazën c sanxhakëve dhe të kazave.Mjafton të përmendim këtu hartën eEpirit të Cnrico de Gubernatis, botuarsipas Legrand-it në vitin 1880. Siç pohonautori, për përpilimin e hartës ai është

intelektuale e hulumtuese të përdoruesve,lind nevoja e ripunimit dhe e katalogimittë automatizuar të koleksionit të hartavealbanologjike, të integrimit të tij nëkatalogun elektronik. Këtë ripunim c bëntë domosdoshëm edhe katalogimi shtunëi vjetër dhe në kohë të ndryshme i këtijkoleksioni. Skedat c katalogut tradicionaljanë tepër të vjetra dhe me mangësic pasaktësi të shumta në përshkriminbibliografik të fushave të caktuara. I'.sh.: pjesa më e madhe c hartave ështëpërshkruar me titull, kur ato kanë autorë(hartografin, gravuristin apo dizcnjatorin).Ky katalogun, i cili tashmë ka filluar nëbibliotekën tonë, do të çojë në:

- Përpunimin sipas standardevebashkëkohore ndërkombëtare tëpërshkrimit të mate-rialcvc bibliotekarenë përgjithësi, dhe të atij hartografik nëveçanti;

- Shmangien e pasaktësive në elementetbazë të përshkrimit bibliografik;

- Unifikim in e autorëve dhe të elementevetë tjerë të përshkrimit;

- Plotësimin e informacionit me ndihmënedhe të burimeve që ofron teknologjiae sotme, siç është Internet-i apoOPJ\C-u (Katalogu i shërbimit publiknë rrjet) i bibliotekave të ndryshme tëbotës;

- Bashkimin e ekzemplarëve që kanëpërshkrim të ndryshëm bibliografik;

- Kërkimin online të informacionitnga përdoruesi dhe rritjen c akccsitintelektual mbarëkombëtar cmbarëbotëror. Katalogu i hartavetashmë bëhet i akcesueshërn nga tëgjithë, pavarësisht nga vendi dhe orarii bibliotekës. Informacioni del jashtë

mureve të saj;Lehtësimin dhe përmirësimin ckërkimit në katalog (me autor, titull,klasifikim dhjetor c lëndor, emërtimegjeografike, shtëpi botuese etj.).Pra, përdoruesit mund të mbledhininformacion nga katalogë të ndryshëmtradicionalë tashmë nëpërmjët njëkatalogu të vetëm onlinc;

- Kursimin c kohës së përdoruesit, cdomosdoshme gjatë kërkimit nëpërskedarët tradicionalë;

- Lehtësimin c punës në hartimin ckatalogëve dhe të bibliografive tëmundshme për koleksionin c hartave;

- Mundësinë për krijim in enjë katalogutë përbashkët të këtij koleksionime Bibliotekën Kombëtare dheUniversitare të Kosovës.

Për shkak të katalogimit shumë tëvjetër të koleksionit të hartave, për njëcilësi sa më të mirë dhe informacion samë të saktë për përdoruesit, rikatalogimii hartave albanologjike po kryhet devisu. Bibliografi merr në dorë çdo hartëdhe bën përshkrimin bibliografik të tijsipas standardeve të sotme. Deri tanijanë kataloguar mbi 500 njësi, nga I000që mbart koleksioni i hartave. Gjatëpërpunimit të hartave, veçanërisht atyretë shekujve XV-XVI 11,tashmë në proces,ka pasur vështirësi të shumta si:

- Mungesa c autorëve, hartografë c gravuristë;

- Paraqitja c emrit të autorëve, nëse ka,në forma të ndryshme dhe me iniciale;

- Kon fond imi i përpiluesit të hartës megravuristin;

- Njësimi i botuesit me autorin;

w:i!:w....ICDoa:::Q.

w:::cClw...,l-ii:a:::<(

~...,(!)o....Ioz<(CD....I<(w:::cCl<(u:<(a:::oola:::<(:::c

mbështetur në rezultatet c studimevedhe të udhëtimeve lë tij në Shqipërinëe Jugut, përfshirë dhe Çamërinë. Harta,përveç pasqyrimit me saktësi të relievittë Shqipërisë Jugore, sjell të dhënastatistikore e demografike me interes përtrevat e qytetet e paraqituara në të. Jepetnumri i shtëpive të qyteteve c fshatrave,paraqiten zonat me popullsi shqipfolëse,greqishtfolëse dhe vllahishtfolësc etj.Hartat etnografike janë punuar më vonëedhe nga autorë shqiptarë, si: NikollaLako e Ahmet Gashi, të cilat, sipasmendimit të specialistëve, dallohenpër vërtetësi në pasqyrimin e shuirjcssë shqiptarëve. Para dhe gjatë Luftëssë Parë Botërore përpilohen një numërhartash topografike për krahina, fshatrae qytete të Shqipërisë dhe lë Kosovës,ku kontribut kanë Instituti GjeografikUshtarak i Vjenës dhe ai i Firences. Nëgjysmën e parë të shekullit XX dallohetnë hartografimin me detaje dhe saktësitë territorit tonë gjeografi gjerman Lou isHerbcrt, i cili në hartën gjeografike lëShqipërisë, botuar në vitin 1928 (rezultati udhëtimeve lë tij të shumta në vendintonë), i paraqet lumenjtë në evolucionine lyre historik, me shtretërit c vjetër dhetë rinj.

Pra, siç shihet, hartat janë dëshmi chistorisë së ekzistencës së kombit tonë.Ato janë burim informacioni për fushatë ndryshme, që jo vetëm pasqyrojnëdukuritë gjeografike të kohës, na njohinme konturet e bregdetit dhe të brendësisësë vendit tonë, konstatojnë kufijtë cviseve tona në periudha lë caktuarahistorike, por dhe kahje! c lëvizjes c tëshpërndarjes së popullsisë, evoluimin

_J.11

kompleks të një krahine, qyteti a fshatietj. Në to scicili prej nesh, posaçërishtstudiuesit, do të gjejnë fushëveprimpër hulumtimet c tyre, do të gjejnë tëdhëna me interes albanologjik, njoftimepër historinë, gjeopolitikën, kulturën,gjuhën c toponiminë e një krahine,fshati a qyteti, evoluimin c saj gjatëhistorisë, do të gjejnë të dhëna për florëndhe faunën, zhvillimin c bujqësisë c lëkomunikacionit. Hartat na mundësojnëtë përcjellim me saktësinë më të madherritjen dhe rënien c qyteteve, madhësinë epronave dhe lë tokës së përbashkët.

Për nga informacioni që sjellin,veçanërisht hartat c vjetra, janëdokumente historike me vlerë përstudiuesit c albanologjisë. I larlografiaalbanologjike ka qenë objekt sudirni mëshumë i studiuesve lë huaj (Franz Nopcsa,Robcrto /\lmagia, Crmano Armao) dhepak ose aspak është hulumtuar ngagjcogra fët, historianët, ctnogra fët dhegjuhëtarët shqiptarë. Ne bibliotekarëvec bibliografëve na bic barra ta bëjmësa më prezent koleksionin c hartave tëbiblioickës sonë, modest për nga numri,por 1 pasur dhe me interes për vlerat qëmbart.

Përpunimi dhe trajtimi i -hartave albanologjike

Koleksioni i hartave, veçanërisht aii vjetër, është pjesë c trashëgimisë sonëkulturore c më gjerë. Si i tillë, ky koleksionduhet trajtuare mirëmbajtur me kujdes.Në kushtet c sotme të një shoqërie lëhapur, të informacionit lë automatizuarc lë digjituar, të rritjes së kërkesave

- Mungesa e vendit, c vitit dhe e shtëpisëbotuese apo c shtypshkronjës;

- Gjuhët e ndryshme e të vjetra dhe përdorimi termave teknikë latinë në harta;Shkalla e zvogëlimit që përllogaritetme masa të ndryshme.

Me ndihmën c materialeve referat ivedhe të lntcrnct-it, këto vështirësi i kemikapërcyer tashmë ·dhe ndihemi më tësigurte më të qartë në katalogimin cpjesës së mbetur.

Për t'u ardhur në ndihmë studiuesvetë albanologjisë dhe bibliografëve nëhartimin c katalogëve c bibliografive,vëmendje kemi treguar për zonën cshënimeve. Përveç shënimeve që kanëtë bëjnë me elementë të veçantë tëpërshkrimit bibliografik, kujdes ështëbërë edhe për adnotimet mbi përmbajtjene hartave, duke nxjerrë në pah çdo tëdhënë të rëndësishme, që lidhet meshqiptarët dhe territorin e tyre. Në këtëpikë, kemi bërë kujdes në paraqitjen ebrendësisë së Kosovës dhe të të dhënaveqë lidhen me vendbanimet dhe mepopullsinë e këtij territori. Kemi vlerësuarnë shënimet tona bibliografike edheautografe dhuruesish apo personaliteteshtë kulturës shqiptare, si: Mithat Frashërietj., që kanë rëndësi për provcn icncën cmaterialit bibliotekar dhe për historinë czhvillimit të koleksioneve të BibliotekësKombëtare.

Çdo regjistrim në katalogunelektronik është pajisur me klasifikimdhjetor dhe me emërtime lëndore si njëmundësi më tepër kërkim i në ndihmë tëpërdoruesit.

Me rikatalogimin c koleksionitalbanologjik të hartave, informacioni për

kategoritë c interesuara të përdoruesve dotë jetë më i plotë dhe më i arrirë.

Mirëmbajtja dherestaurimi i hartave

Ky koleksion i rrallë c me vlera iBibliotekës Kombëtare të Shqipërisë, nëshërbim të përdoruesve, posaçërisht tëstudiuesve të fushave të albanologjisë,duhet mirëmbajtur, trajtuar c restauruar,që të kctë jëtëgjatësi c t'u vlejë edhebrezave të ardhshëm. Mirëmbajtja dherestaurimi i dokumenteve bibliotekareështë detyrë c përhershme c bibliotekave,veçanërisht c atyre kombëtare. Një libër,një hartë c restauruar sot, do të thotënjë in formacion më shumë nesër. Njëbibliotekar i ndërgjegjshëm duhet dhec ka detyrë të ndjekë gjendjen fizike tëlibrit apo dokumentit bibliotekar, ashtusi nëna kujdeset për fëmijët c saj. Siç ekemi theksuar edhe më parë, në bibliotekatë ndryshme të botës dokumentet c rralladhe me vlerë janë të pajisura me kartelapersonale, përmes të cilave bibliotekarëtevidentojnë dhe regjistrojnë elementëqë kanë të bëjnë me qëndrueshmërinë,me lidhjen dhe me restaurimin c tyre.Kjo mënyrë të punuari c të vepruariparandalon dhe shmang degradimin cdokumenteve bibliotekare në përgjithësic atyre të rralla në veçanti. Në bibliotekattona ende nuk funksionon një paraktikëe tillë. Gjithçka i Iihet spontan itetit.Trajtimi dhe restaurimi i dokumentevehartografike duhet të marrë përparësidhe të bëhet i programuar. Janë vlera qësot c aq më pak nesër nuk kemi për t'igjetur më.

Edhe përdoruesit e bibliotekave kanë

w::!:w_JIDo~a,w:i:ow-,l-ii:~<~-,C>o_Joz<ID_J<w:i:o~LL

~C>oI~<:i:

rolin e tyre në mirëmbajtjen e vlerave tërralla, sikurse janë edhe hartat me karakteralbanologjik. Na takon ne, bibliotekarëve,t'i ndërgjegjësojmë dhe t'i edukojmë atapër vlerat që mbajnë në duar.

Në bibliotekën tonë hartat përgjithësisht janë në një kopje. Përdoruesitkanë të drejtën e tyre të informohen, dhe,nga ana tjetër, bibliotekat e kanë detyrë tëinformojnë dhe t'u shërbejnë përdoruesve.Por, duke u shërbyer përdoruesve kopjene vetme në original, mundësia për dëmtimështë e madhe. Ndaj, duhet të mendojnëpër mënyrat e shërbimit të vlerave tërralla, për mundësinë e krijimit të kopjevetë tyre për përdorim. Një mënyrë ështëshërbimi për përdoruesit i ekzemplarit tëriprodhuar me anë të mikrofilmimit apotë fotokopjimit, që është praktikuar edhete ne. Kjo rrugë shmang degradimin dhedëmtimin e ekzemplarëve në origjinal,por shërbimi mbetet i kufizuar, brendamureve të bibliotekës. Teknologjia esotme e informacionit na jep mundësipër krijimin e kopjeve për përdorim.Sot, në botë, ka marrë përparësi digjitimii pasurive hartografike, duke vënë nëshërbim të përdoruesve përmes lnternt-itimazhet kompiuterike të hartave. Për këtëtemë kemi folur dhe më parë, ndaj punaështë që të fillojmë sa më parë digjitimine hartave, të shpëtojmë kështu dëmtimine mëtejshëm të tyre. Ky problem duhetbërë prezent, që nesër të mos gjendem ipërpara fakteve të pariparueshme. Me

____JI

pak shpenzime sot, ne duhet, c mundemi,t'i ruajmë këto pasuri, që nuk gjendenmë. Digjitimin c hartave të koleksionittë 13ibliotckës Kombëtare, c bën tëdomosdoshëm edhe gjendja jo c mirëfizike c tyre. Ka mjaft harta, përfshirëedhe botime të shekujve XVl-XVlll, tëdëmtuara nga:

- Mënyra c keq vendosjes së tyre (cpalosur), për shkak edhe të mungesëssë hapësirave;

- Përdorimi i ekzemplarit në origjinal;- Mungesa c kartelës, për të cilën folëm

më lart, që do të mundësojë evidentimin c gjendjes fizike të hartave dhemarrjen e masave për ndalimin c dëmtimeve të mëtejshme;

- Mosfunksionimi sa duhet e si duheti bashkërendimit të punës mdis sektorëve përkatës që merren me ruajtjendhe restaurimin c këtyre vlerave;

- Mungesa e matcrjalcvc të domosdoshme për restaurimin e vleravehartografi ke.

Të gjithë duhet të shqetësohemic të punojmë fort për ruajtjen dhemirëmbajtjen e këtij koleksioni me vlerapër kombin tonë. Eksperienca botëroredhe burimet njerëzore nuk mungojnë,por, duhen gjetur mjetet financiare që dotë mundësojnë digjitimin e hartave dhehedhjen e imazheve kompiuterike të tyrenë Internet.

Bibliotekat Kombëtarekomunikimialbanologjik

Jehona SHALABiblioteka Kombëtare

dhe Universitare e Kosovës

Zhvillimi i kulturës sonë nacionale, edhepse duke pasur për bazë një palcë të

përbashkët etnike, si pasojë e rrethanave tëndryshme politike e ideologjike, ka përjetuar një

dallueshmëri kulturore brenda llojit, që nuk është e njohur tepopujt e tjerë.

Nëse vetë letërsia shqipe ka pasur njëzhvillim atipik, në kuptimin e evolucionittë formave, zhanreve dhe temave, sidhe të formacioneve të mëdha stilistike,mund të themi se ka pasur një zhvillimatipik- edhe sa i përket komunikimit tëbrendshëm të kësaj kulture. Kjo dukuriështë e pranishme, sidomos pas ndarjespolitike të shqiptarëve, ndarje e cilandodh.i pas Luftës së Dytë Botërore.

Shqipëria u mbyll, Kosova vazhdoijetën e saj nën okupim. Produksioniletrar u nda dhe u krijua në dy qendrakulturore, në Tiranë dhe në Prishtinë.Duke marrë parasysh dhe respektuarnjë komunikim sporadik institucional,ndërmjet Prishtinës dhe Tiranës, prapë seprapë, mund të theksojmë se Biblioteka

Kombëtare e Shqipërisë dhe BibliotekaKombëtare c Kosovës, për arsye tështrëngesave politike nuk arritën tëmbrojnë një komunikim të vazhdueshëmnë shkëmbim in e Iitcraturës albanologjike,literaturë, që u krijua në këto dy qendra tëstudimeve shqiptare.

Por me hapjen perëndimore tëShqipërisë, c në këtë rast edhe meKosovën, si dhe me konsolidimin gradualtë shtetësisë së Kosovës, mendojmë, setashmë ekzistojnë kushtet normale përpërmbushjen c zbrazëtive të mbeturatë komunikimit kulturor ndërshqiptaralbanologjik.

Ky komunikim, tashmë, nuk kanevojë lë bëhet mbi baza vullnetare,të rastit apo edhe të qarqeve. Meqë

~--,C>o...Joz<m...J<~S2z::::>:iiEo:::s:::Iwa:::~:wm:iiEo:::s:::

~wI-o::Jmm

ekzistojnë dy Biblioteka Kombëtare,që e ruajnë të njëjtën kulturë, por qëkrijohet në dy shtete, roli i tyre nëunifikimin sa më të madh të saj ështëtepër utilitar dhe substancial. Po therniuti Iitar dhe substancial duke pas parasyshvetëdijen se komunikimi i plotë i dijesalbanologjike në krejt hapësirën shqiptare,qoftë në Kosovë, qoftë në Shqipëri, dotë eliminonte shumë paragjykime, tëcilat mund të ekzistojnë edhe në kohëmoderne, në rastet kur nuk ekzistonkomunikimi institucional.

Kështu që, duke e ditur se komunikimii librave të albanologjisë me lexuesinshqiptar bëhet kryesisht me anë tëshkëmbimeve parciale dhe të blerjeve tëherëpashershme të tyre, veprime këto qënuk mund ta krijojnë tërësinë e fondit tëshkruar në fushë të albanologjisë, fond icili do të ishte në dispozicion të lexuesitshqiptar, mendojmë se lidhur me këtëfenomen nevojitet ndërhyrja institucionaleshtetërore, pra e bibliotekave tona.

Fjalën ndërhyrje nuk duhet ta marrimnë kuptimin pezhorativ, por kjo duhet tëshihet si nevojë enjë kujdesi të shtuar, qëbibliotekat tona, tashmë me mundësitë eavancuara teknike dhe teknologjike, tëpasurojnë fondet e tyre me tërë korpusine veprave në fushë të albanologjisë, qëjanë krijuar dhe krijohen në Tiranë dhePrishtinë.

Kjo do të akomodonte shkëlqyeshëmlexuesin shqiptar, për të mos bredhur ngaTirana në Prishtinë dhe anasjelltas përtë gjetur një libër, që në një moment tëcaktuar mund të konsiderohet si i rrallë,me pak ekzemplarë, i botuar në ndonjëndërmjetëz ose edhe "i harruar" etj.Kjo kërkesë bazohet në faktin se libri

që vjen nga Tirana është blerje, e cila inënshtrohet një se leksion im i arbitrar tëkufizuar edhe nga buxhetet vjetore, sidhe nga shije të ndryshme, të cilat mundtë mos përfshijnë natyra të ndryshmelexuesish. E njëjta ndodh edhe me librinq.ë vjen nga Prishtina në Tiranë. Libri iPrishtinës edhe kur mbërrin në Tiranë,në rast të dhuratave me. motivime tëcaktuara, nuk c kapërcen një ekzemplartë vetëm, që, si i tillë, me sistem in ebibliotekave mund t'i nënshtrohet statusittë librit të mbrojtur.

Pikëpyetja jonë në këtë rast është: simund të zhvillohet komunikim moderni dijeve albanologjike ndërmjet dyqendrave kulturore shqiptare, Tiranësdhe Prishtinës,· kur libri i kësaj natyre"qarkullon" vetëm si dhuratë, shkëmbimose blerje e bazuar në shijet e rastit? Njëekzemplar, qoftë i shkëmbyer, qoftë idhuruar, mund të ketë vlerën e evidencimitdhe të ruajtjes së trashëgimisë, por,kurrsesi fuqinë që e kërkon komunikiminormal i lexuesit me librin. Prandaj,propozojmë që, për hir të lexuesitshqiptar, dy institucionet tona të krijojnëmekanizma institucionalë të formavemë adekuate, që të bëhet një "bashkim"i fondit kulturor albanologjik në të dyjaqendrat. Kjo do të mund të realizohejme kërkesën për rritjen e numrit tëekzemplarit të detyruar, ku, ta zëmë, pesëekzemplarë mbesin për bibliotekën amë,ndërsa pesë ose eventualisht tre të tjerëshkojnë te biblioteka homologe.

Kjo ndërmarrje do të ishte në interes tëtë gj ithëvc: lexuesve, botuesve, autorëve,studiuesve, studentëve etj. Kjo mundësido të krijonte lehtësi për faktin se libratqë janë me interes për ta, lexuesit do

t'i gjejnë në bibliotekën kombëtare nëkryeqytetin e tyre; botuesve do t'uamundësonte qarkullimin c tyre përtejkufijve fizikë të vendeve, me ç'rast edhekomunikim më të gjerë; autorëve dot'u mundësonte njohje me të madhe melexuesin e mundshëm; studiuesve dhestudentëve do t'u krijonte komoditetnë plotësimin e kërkesave të tyre përnjohje dhe hapje me të gjerë ndaj dijevealbanologjike të cilësdo fushë qofshin ato.

Për realizimin c kësaj nisme, nëplanin teknik, do të nevojitej krijimi idy departamenteve profesionale brendady bibliotekave, të cilat do të kishin

për "detyrë koordinimin c plotë me tëgjithë botuesit e vendeve përkatëse përrealizimin c këtij projekti të komunikimittë mirëfilltë në fushë të albanologjisë.

Efekti i këtij unifikimi do ta justifikonte dhe motivonte më fuqishëm cilësimin Bibliotekë Kombëtare, si për atë tëTiranës, ashtu edhe për atë të Prishtinës.Sepse kjo do ta fuqizonte bindjen tonëhistorike se jemi një kulturë e pandarë, ccila bazën me të fuqishme c ka në librate albanologjisë, të vjetër c të rinj, të cilëtne duhet t'i bëjmë të komunikueshëm përlexuesin shqiptar, pavarësisht se në cilënnga këto dy qendra të kulturës ndodhet.

..

:wcn~:Wa.o:::ccn:w1-wa:::s:wrn~o~cn:w~w1-Q....IaliD:w1-w>wzoCi5~z::::>u.

Karakteri albanologjik ifunksioneve të Bibliotekës

Kombëtare të ShqipërisëFarfuri XHAJA

Biblioteka eUniversitetit Amerikan,

Tiranë

Regjistrimet e dokumentuara shkencore,edukative dhe krijuese pasqyrojnëtrashëgiminë kulturore të kombit

Brezi i sotëm ka detyrën c shenjtëtë sigurojë dhe ruajë këto regj istrimc;publiku ka të drejtë t'i përdorë në shërbimtë zhvillimit të edukimit, zhvillimitkulturor, veprimtarisë ekonomike dheçlodhjes. Janë të shumta materialete UN ESCO-s dhe të I rLA-s, qëpërcaktojë detyrat dhe funksionet ebibliotekës kombëtare dhe pozicionine saj në sistemin bibliotekar kombëtar,si institucion i rëndësishëm kombëtar,shprehje e identitetit kombëtar dhedepozituese e trashëgimisë kombëtare.Ajo ka përgjegjësi të veçanta brendakuadrit të sistemit kombëtar bibliotekardhe të in formacionit. Të gjithë elementëte këtij përcaktimi bartin vlera kombëtaredhe, po t'i referohemi bibliotekës tonëkombëtare, përbëjnë vlera albanologjike.Kontributi i Bibliotekës Kombëtaretë Shqipërisë (BKSh) në fushën calbanologjisë vërehet në objektivat dhefunksionet e saj.

Disa nga objektivat e BibliotekësKombëtare të Shqipërisë janë:a) Të mundësojë përdorimin c kolek-

~...,C>o....Ioz<(al....I<(

~wI~~;2____ti

sioncvc kombëtare të burimeve bibliotekare nga brezat e sotëm dhe tëardhshëm;

b) Të sigurojë qasje kombëtare në burimetbibliotekare, që gjenden brenda dhejashtë vendit;

c) Të luajë rolin c lidershipit në çështjetbibliotekare.

Funksionet c Bibliotekës Kombëtaretë Shqipërisë lidhen me:

I) Trashëgiminë, që do të thotë:Pasurim të plotë me materialet cbotuara në vend dhe ato që kanë lidhjeme vendin dhe gjuhën tonë;

Ruajtje c këtyre materialeve;

Regjistrim bibliografik gjithpërfshirëskorrent c retrospektiv;

Ak ces në materialet c trashëgimisëkulturore me shërbim direkt tëmaterialeve origjina le, kopje ose të

digjituara dhe të transmetucshmcclcktronikisht;

Shërbime informuese e referuese,si edhe udhëzime për koleksionet ctrashëgim isë;

Promovim i këtyre koleksioneve meekspozita, konferenca, botime etj.,veprimtari ku ka përvojë dhe rezultateshumë të mira.

2) Infrastrukturën ose ndërtimin ekapaciteteve kombëtare për shërbimebibliotekare dhe të informacionit

Kujdeset për ruajtjen në shkallëkombëtare të trashëgimisë dukeplanifikuar dhe koordinuar veprimtarinë restauruese;

Në rolin c Agjencisë BibliografikeKombëtare përgatit regjistrimetbibliografike, i shkëmben ato(përmes website-it dhe pjesëmarrjesnë Bibliotekën Europianc) dhe nxitzbatimin e standardeve. Në kuadrin e rolit të Agjencisë KombëtareBibliografike ka edhe detyrën ckoordinimit të veprimtarisë bibliografi ke në vend;

Siguron përdorimin e koleksioneveduke praktikuar huazimin kombëtardhe ndërkombëtar;

Kryen shërbime kombëtare informuesedhe referuese për burimet e vendit. Kjoështë një çështje që kërkon krijimine rrjetit bibliotekar kombëtar dhe tëkatalogut unik;

Ka rolin e lidershipit profesional eteknologjik (me ekspertë që marrinpjesë në fo ru rnc k orn bë ta re dhendërkombëtare);

Kryen shërbime k o nsu lt im i përbibliotekat c tjera. Organizon formimdhe trajnim profesional (kurse,scm inare etj.);

Kryen kërkime me vlerë kombëtare përsistemin bibliotekar në vend.

3) Bashkëpunimin ndërkombëtar

Veprimtaria botuese kombëtare dheregjistrimi bibliografik i produktit tësaj përbëjnë bazën c kontributit nëkontrollin bibliografik universal dhetë disponueshmërisë universale tëbotimeve;

BKSh është qendra kombëtare përpromovimin c standardeve ndërkombëtare.

Këto janë disa nga funksionet cBibliotekës Kombëtare të Shqipërisë, qëvenë në dukje karakterin albanologjiktë saj.

Por, në ç'masë realizohen këtofunksione? Si vlerësohen arritjet c njëbibl iotckc kom bëtarc?

Matja c treguesve të rezultateveështë faktor me rëndësi për projektim ine zhvillimeve të ardhshme. StandardiNdërkombëtar ISO 11620 (lnternationalStandards for Library pcrformanceindicators), - standard për treguesit cbibliotekave, - përcakton treguesit përmatjen c anitjcve të bibliotekave dhe

:wC/)i2:wn,aJ:C/):w1-w~~:wm::!!:o~C/):w~w1-0....JalCil:w1-w>wzoëii~z:::>u.

synon përfshirje të të gjitha llojevetë bibliotekave. Ky standard është imirënjohur nga komuniteti ynë bibliotekar; është analizuar në seminaretrajnuese me punonjës të bibliotekave tërrjetit kombëtar për t'u vënë në zbatimdhe për të unifikuar treguesit në të gjithësist~min bibliotekar të vendit. Po t'ureferohemi detyrave dhe funksioneveqë karakterizojnë bibliotekat kombëtare,IFLA dhe Konferenca Europiane eBibliotekave Kombëtare venë në dukjese treguesit e arritjeve të përcaktuar nëstandardin ISO 11620 nuk mbulojnëtërësisht veprimtarinë e bibl iotekavckombëtare, ndaj ato mundësuan zgjerimine këtij standardi me tregues të tjerë tëposaçëm për të pasqyruar detyrat kryesoretë këtyre bibliotekave. Bibliotekatkombëtare janë unike në çdo vend;ndaj dhe të dhënat e tyre nuk janë tëkrahasueshme me bibliotekat c tjera tëvendit. Projekti i ri i ISO 11620 synontë përshtasë treguesit e arritjeve mefunksionet dhe objektivat e bibliotekavekombëtare dhe të shtojë tregues tëposaçëm për detyrat e veçanta të tyre.Drafti përqendrohet në kombinimin c tëdhënave, që tregojnë më shumë cilësi sesa sasi. Megjithatë, janë disa statistika, sip.sh. shifrat për vizitorë (në vend ose nëwebsite), për pasurimin e koleksioneve,"zërar bibliografikë, huazimet, veprimtaritëdhe ndjekja e tyre, që shihen si sasi.

Krahas treguesve .ekz istues, disanga treguesit, që shtohen për bibliotekatkombëtare, të grupuara sipas tematikës,

~::::;oo....Joz<(tn....J<(

i2wI~~<(

~ 11·---

janë:

I) Për koleksionin kombëtar- Përqindja e botimeve kombëtare, të

siguruara nga biblioteka kombëtare, përtë parë se në ç'masë biblioteka mbulonkrijimtarinë kombëtare të shkruar nëformë tradicionale dhe elektronike.Kjo mund të bazohet vetëm në botimetkomerciale ose mund të përfshihen dheato jokomcrcialc, por duke u dhënë tëveçanta. Realizimi i këtij treguesi kërkonpërpjekje për gjetjen c informacionit përbotimet, pasi dihet që informacioni ngazyra c ISI3N-së dhe përmes katalogëve tëbotuesve nuk është i plotë;

- Përqindja c titujve të kërkuar për tëparë se në çfarë shkalle janë siguruar ngabiblioteka titujtc kërkuar nga përdoruesit.Eshtë fjala për tituj që për shkak të vendittë botimit, gjuhës dhe vlerës kombëtareduhet të bëjnë pjesë në koleksionin ebibl iotckës kombëtare;

- Përqindja c titujve unikë nëkoleksionin kombëtar për lë evidentuarse në ç'nivel biblioteka kombëtarembulon atë pjesë të prodhimtarisë sëkulturës kombëtare, që nuk gjendet nëbibliotekat c tjera.

. Realizimi i këtij treguesi kërkonshkëmbim informacioni me bibliotekatc tjera të vendit, por që do të realizohejme krijimin c katalogëve elektronikëtë këtyre bibliotekave dhe më tej tëkatalogut unik kombëtar. Kjo është njëçështje që kërkon bashkëpunim serioznga të dy palët.

2) Koleksioni i botimeve të huaja- Përqindja e shpenzimeve për

pasurimin me literaturën e huaj përtë vlerësuar angazhim in e bibliotekëskombëtare në detyrën e mirëmbajtjesdhe zgjerimit të një koleksioni universal.

Standardi sugjeron se koleksioni

i literaturës së huaj mund të jetë ikufizuar në subjekte të caktuara, p.sh.në shkencat humanitare. Është fjalapër botime të huaja të çdo formati rrethvendit dhe kombit shqiptar. Orientimete IFLA/UNESCO-s nuk përjashtojnëdhe burimet e huaja të informacionit mekarakter të përgjithshëm, me argumentinse i shërbejnë përdoruesit si dritare përtë parë botën

3) Akcesi i koleksioneve: katalogimi- Regjistrimt e reja në bibliografinë

kombëtare duke iu referuar botimevetë dy viteve të fundit, për të vlerësuarshpejtësinë në pasurim dhe katalogim;

- Përqindja e materialeve të rralla tëkataloguara, të pasqyruara në katalogunelektronik në web, për të parë nësekatalogu i botimeve të rralla është iakcesueshëm dhe veçanërisht përmesweb-it.Sipas standardit, këtu përfshihen

dorëshkrimet, inkunabulat dhe materialetë tjera të rralla të shekujve XVl-XX.Treguesi përmban numrin c materialevetë rralla, numrin e atyre të kataloguara,numrin e njësive të pasqyruara nëkatalogët në web. Ky tregues pasqyronangazhimin e bibliotekës kombëtarenë bërjen e koleksionit të akcesueshërnpërmes bibliografive dhe katalogëve nëweb.

4) Shpejtësia dhe saktësia e akcesitnë koleksione

- Krahas kohës mesatare të përpunimittë materialeve, për të parë efektivitetin eprocedurave të përpunimit në raport

me shpejtësinë, ku llogaritet koha ngamomenti i hyrjes në bibliotekë derinë vënien në shërbim të përdoruesve,evidentohet koha mesatare e gjetjes sëdokumenteve në fonde të mbyllura që ngamomenti i paraqitjes së kërkesës deri nëmarrjen nga përdoruesi, për të vlerësuarefektivitetin e sistemit të kërkimit dhegjetjes. Siç dihet bibliotekat kombëtarepraktikojnë fonde të mbyllura.

5) Përdorimi i koleksioneve- Përveç treguesve të huazimit

mbahen të dhëna edhe për përdorimin cbazave të të dhënave për të parë sesa tëpërshtatshme janë ato për përdoruesit.Treguesi përmban frekuentimin fizik dheatë virtual.

6) Digjitimi- Përqindja c titujve të digjituar në vit

ndaj numrit të titujve të koleksionit,për të parë se në ç'masë bibliotekaplotëson detyrën o saj për vëniennë dispozicion të publikut edhe nëdistancë trashëgiminë kulturore tëshkruar;

- Lidhur me digjitimin evidentohet dhenumri i shkarkimeve të përmbajtjessë çdo dokumenti të digjituar ngabiblioteka për të parë nëse janë digjituarato materiale që janë më të kërkuaranga përdoruesit.Këta tregues vlerësojnë përpjekjet

e bibliotekës për t'u dhënë mundësipërdoruesve të akcesojnë koleksionet nëdistancë.

7) Ruajtja c koleksioneve- Këtu evidentohet përqindja e njësive

:wCI)(i::WQ.oJ:CI):w1-wa:::~:wca~o~CI):w~w1-0:icam:w1-w>wzoCI)~z:::>u.

që janë trajtuar për ruajtje ndaj njësivetë koleksionit në tërësi. Treguesidetajohet sipas metodës së përdorur:mikrofilmim, digjitim, deacidim,metoda tradicionale të ruajtjes;

- Gjithashtu dhe përqindja e koleksionitqë gjendet në kushte mjedisi tëpërshtatshme, si rezultat i monitorimittë temperaturës dhe lagështisë përlloje të ndryshme të materialevebibliotekare.

Këta tregues vlerësojnë përpjekjete bibliotekave kombëtare për ruajtjene koleksioneve, përfshirë dhe atoelektronike.

8) Bashkëpunimi ndërkombëtar- Përqindja e punonjësve të angazhuar

në detyra dhe projekte ndërkombëtare përtë vlerësuar angazhimin ndërkombëtar tëbibliotekës. Këtajanë disa nga treguesit e

~„eo..Jo.z~..J<C(i:w~~

~ 11----·-·-·

vlerësimit të veprimtarisë së bibliotekavekombëtare, krahas treguesve të tjerëtradicionalë. Një pjesë c tyre kanë hyrë nëlistën e treguesve, që mbahen rregullishtnga BKSh-ja, ndërsa disa të tjerë endenuk janë përfshirë në praktikën c punëssë bibliotekës tonë.

Paraqitja ime ishte një përpjekje përtë cilësuar vetëm disa elementë të raportittë bibliotckonomisë me albanologjinë,por, nuk ka dyshim se tërë veprimtariae 13ibliotekës Kombëtare të Shqipërisëështë kontribut në ruajtjen dhe përdoriminc trashëgimisë kombëtare, dhe, për pasojë,në nxitjen c studimeve albanologjike.Ndoshta vlen të përkrahet përvoja edisa bibliotekave kombëtare botërore,të cilat kanë caktuar një ditë të vititsi "Dita c trashëgimisë e bibliotekëskombëtare", ditë, në të cilën promovojnëvlera të trashëgimisë kombëtare, që atodisponojnë.

Zhvillimi ikoleksionevealbanologjike nëmjedisin digjitalEtleva DOMI

Biblioteka Kombëtaree Shqipërisë

një kuptimi të ri të rolit të bibliotekave nëshoqërinë moderne. Dhe në këto kushte,bibliotekarët, si pjesëtarë në lëvizjen drejtnjë infrastukture të informacionit digjital,duhet të kujtojnë M ichacl Gorman-in,i cili në ditët tona ka riformuar 5 ligjete bibliotekonornisë të Ranganatan-it, tëformuluara në vitin 1932.

Përpara se të nis kumtimin tim sot, do tëdoja t'ju bëja me dije, që jam përpjekur

të jap një paraqitje jo vetëm teknike, por,mbështetur edhe në eksperiencën time disavjeçare,

si specialiste e zhvillimit të koleksioneve albanologjike, të sjellnjë panoramë si të risive, ashtu edhe të problemeve, me të cilatndeshemi në mjedisin digjital që na rrethon sot.

Zhvillimi i koleksionevedhe Interneti

Revolucioni kompiuterik, - pjesë epandashme e bibliotekave në epokëndigjitale, - shtrirja e Internetit, - këtij rrjetikompiuterik gjigand, - në mbarë botën,nuk ka se si të mos të ndjehet edhe nëtë dy institucionet tona, tradicionalishttë njohura si "fole" konservatore tëkujtesës dhe trashëgimisë, dhe tanimë siqendra "fleksibël" informacioni. Shtrirjae lnternct it, zhvillimi marramendësi teknologj·ive të informacionit, nëmënyrë të natyrshme na udhëheq drejt

Sipas atij formulimi bibliotekat:I) I shërbejnë njerëzimit;2) Respektojnë të gjitha format që

mundësojnë komunikimin e dijes;3) Përdorin tcknologj itë në mënyrë

inteligjente për të shtuar shërbimet;

...J

~...,ozszu;i5w...,::?!:wzw~::::;(!)o...Joz<(CD...J<(w>wzou;~w5~~::i...Js:i:N

4) Ruajnë qasjen c lirë në dije;5) Respektojnë të shkuarën dhe krijojnë

të ardhmen.

Në mjedisin digjital situata na paraqitetdisi e ndërlikuar. Nga njëra anë Internetilejon mundësira të pafundme qasjeje nëburime të ndryshme informacioni me osepa pagesë nga ana tjetër, bibliotekat, siinstitucione sociale, duhet ta garantojnëkëtë qasje në mënyrë të barabartë përtë gjithë, duke marrë në konsideratëedhe kërkesat e përdoruesve. Por kjokërkon një filozofi të re për zhvillimine koleksioneve bibliotekare. Në tëtilla rrethana, specialistët e zhvillimittë koleksioneve, përfshirë edhe atoalbanologjike, me zgjerimin e rrjetitbotëror të komunikimit, World WideWeb-it, që prej zanafillës së tij në vitin1993, duhet të gjykojnë dhe vlerësojnëme mendjekthjethtësi.

Në mjedisin digjital koncepti i "Zhvillimit të koleksioneve albanologjike"ka ndryshuar dhe ndofta ne duhet tëmendojmë për një përkufizim të tij, icili do të duhet të përfshijë: hartimin epolitikave për të udhëhequr seleksionim in;z e v ë n d ë s im in e materialeve tëdëmtuara ose të humbura; plotësimin ekoleksioneve, që për arsye të ndryshme- politike, ideologjike, fetare, ekonomikeetj. - mungojnë ose/nuk janë të plota nëfondet tona; spastrimin e materialeve tëpanevojshme p'i!rt'u klasifikuar si të ti lia;si dhe planifikimin e koleksioneve të rejaqofshin këto materiale të shtypura apografike, dëgjimore-pamore apo burimeelektronike etj.

-•

Për një zhvillim tëkoleksioneve tanimë krejt

ndryshe

Kur epoka e informacionit elektronikfilloi të ketë impakte në bibliotekatshqiptare në mesin e viteve '90,bibliotekarët ishin pa shumë eksperiencëdhe për ta ishte vërtet sfidë për të vendosurnëse investimi në teknologjinë ere do tëkishte siguri. Tani, koha vërtetoi që nukbëhet (jalë për dilema të tilla. Ka kohëqë po bien këmbanat për kalimin ngafilozofia e mbledhjes në atë të qasjesnë burime, si dhe e rikonceptimit tëpolitikave të zhvillimit të koleksionevebibliotekare, pasi edhe ndryshimi mëradikal, nuk lidhet me teknologjitë, porme politikat, të cilat mbështeten në dykoncepte: "llojet e informacionit", kupërfshihet si formati i shtypur edhe aielektronik" dhe "shkalla e qasjes", qëi referohet suportit teknologjik për tëmundësuar qasjen elektronike.

Teknologjiaelektronike dhe zhvillimi ikoleksionevejanë dy probleme të mprehtame të cilat po ndeshen sot si bibliotekat,ashtu edhe shkenca e informacionit.Ndërkohë kur "botimet elektronike"luajnë rol të veçantë për zhvillimin ekoleksioneve, të cilat përkufizohen si"ndërtesa të vendosjes sistematike tëburimeve të informacionit, ku bibliotekatmundësojnë qasjen", duhet të kujtojmëqë me të vërtetë parimet tradionale të"zhvillimit të koleksioneve", të zbatuaranë epokën e shtypshkrimeve, nuk kanëndryshuar në mënyrë radikale, porme zhvillimin e teknologjive të reja,

një fushë të caktuar interesi, siç ështëajo c albanologjisë, është lehtësuarsi nga komunikimi nëpërmjet postëselektronike, ashtu edhe nga përfshirjanë listservers, të mundësuara po ngaInterneti. Mjeti më i vlefshëm informuesdhe/ose rekomandues është padyshimgjetja dhe regjistrimi në një listserver, qëlidhet me interesin e ngushtë.

Çfarë i ofron sot Internetinjë specialisti të

zhvillimit të koleksionevealbanologjike?

Site lë botuesve, ku krahas katalogut tëbotimeve të tyre, jepet edhe një paraqitjee shkurtër. Numri i tyre po rritet nga ditanë ditë.

Edit oritë digjitale, ku botuesi vënë dispozicion veprën apo organe tëndryshme të shtypit periodik vetëm nëvariantin elektronik dhe propozon formatë abonimit në katalogun digjital.

Librin virtual, i cili, gjatë lundrimit nërrjet në sajë të programeve të leximit papagesë, arkivohet lehtësisht për përdorim.

Një numër jo lë vogël librarishvirtuale, si : Arnazon, Blackwcll ctj.,që ofrojnë një mori titujsh dhe elementëtë ndryshëm kërkimi për përdoruesit, sip.sh.: kërkim me autor, titull, fjalë kyçe,subjekt, ISBN etj. Gjithçka lëviz me njëkartë apo mesazh elektronik. Avantazhimë i madh është që tregu elektronikna informon menjëherë për çdo llojmateriali nëse është i disponueshëm

apo jo (në qarkullim për blerje). Çdobibliotekë mund të kërkojë e porositëlibra mbështetur në kriteret e pasurimittë fondeve apo interesat e lexuesve. Nëato raste kur libri është i disponueshëm,sigurohen kopje të tij.

Shfrytëzimin e katalogëve nëlinjëlonline lë bibliotekave. Me anë të Internetitmund të konsultohet edhe katalogunëlinjë/online i të gjithë bibliotekave,që e posedojnë atë, çka ndihmon përtë zgjedhur Iibrat. Ky realitet, tashmëi përhapur, i mundëson kërkuesit tëkonsultojë katalogun e bibliotekave tëndryshme.

Abonimin në katalogun digjital(në! injë/online.) Nëpërmjet Internetitekziston mundësia që botuesi të veërënë dispozicion veprën apo organe tëndryshme të shtypit periodik dhe tëpropozojë forma abonimi në katalogundigjital. Vitet e fundit shumica e revistavedhe gazetave të shtypura shqiptare dhe tëhuaja kanë faqete tyre në Internet.

Qasjen në web-sit e të p afund m einformacioni, baza bibliografike lëdhënash duke filluar nga OCLC-jae deri te portale ba sh k ë ko re siEUROPE/\NA, si burime informuesepër botime albanologjike, që u mungojnëkoleksioneve tona.

Website periodiku. Vitet e funditshumica e revistave shkencore gjendenedhe në Internet. Duhet bërë kujdes që tëshmangen abonimet apo blerjet e titujveqë gjenden on Iine/në rrjet pa pagesë.

....I~...,oi5z(J)

i5w...,::!::wzw~...,oo....Ioz<(m....I<(w>wzoëii~w....Io~:i§....I....I5J:N

si metodat e vendimmarrjes, ashtuedhe kri"teret e seleksionimit, duhettë përditësohen duke bërë kujdesin cpërfshirjes edhe të formave të reja tëbotimeve.

Influenca e burimeve lë Internetitnë zhvillimin e koleksioneve albanologjike duhet parë në dy aspekte: së pari,zhvillimi i burimeve dhe/ose koleksionevenëpërmjet qasjes së kërkimit në tekst tëplotë apo baza të dhënash bibliografike,libra elektronikë, periodikë etj; së dyti,përdorimi i burimeve të Internetit nëprocesin e seleksionimit, verifikimit të tëdhënave bibliografike .

Burimet e Internetitsi pjesë integrale e

koleksioneve bibliotekare

Ne sot jemi dëshmitarë të ndryshimevedinamike si në strukturë, ashtu edhe nëpërmbajtje të burimeve të Internetit.Përballë komercializmit, që imponohetgjithnjë e më shumë, ne po ndeshemime sfidën e vendosjes së një ekuilibri,balancimi të caktuar ndaj burimeveqë ofron Interneti. Jemi edhe përparadilemës: si duhet ta zgjidhim problemin eraportit ndërrues materialeve tradicionale,atyre elektronike (CD/ROM apo DVD)dhe burimeve të Intenietit në zhvillimine koleksioneve albanolog] ike.

Duhet bërë kujdes që në oqeaninelektronik të seleksionojmë burimetmë cilësore, që mundësisht që të jenëtë qasshme në linjë/online, pasi kjomundëson shfrytëzimin nga një numëri madh përdoruesish brenda apo jashtë

_______ti

mureve të bibliotekës, c cila tanimëduhet të njihet si një qendër informacionibashkëkohore albanologjike, ku krahasburimeve tradicionale, si: skedarëmanualë apo elektronikë, katalogëapo bibliografi, skedarë apo objekte tëdigjituar, duhet të ofrojë edhe burimeelektronike, ndonëse pjesa më c mirë etyre nuk mundësohen falas, çfarë do tëkërkonte një planifikim të menduar mirëedhe për abonime të botimeve periodikenë formë clctronikc.

Përdorimi i Internetit nëteknologjinë e zhvillimit

të koleksioneve

Dihet tanimë që Interneti kandryshuar krejt tregun tradicional tëlibrit dhe marketingun c tij. Internetiështë instrumenti më i fuqishëm që unëpërdor në pasurimin c koleksioneveai bano-logjike. Interneti ofron shërbim tëshpejtë c të saktë, jo vetëm për lexuesin,por edhe për vetë bibliotekat. Mjaftveprime, si: kërkimi onlinc i katalogëvetë bibliotekave, botuesve apo librarivetanimë kryhen nëpërmjet Internetit.Detyrat tradicionale, kur shfrytëzonimmateriale të shtypura si, katalogët:Books in prini, Livres disponibles etj.,bibliografitë kombëtare, verifikonim tëdhënat bibliografike apo mezi prisnimtë shfleton im rubrikën c recensionevenë revista apo gazeta, në ndonjë rast psejo edhe aparatet shkencore të artikujve,me ndihmën e Internetit janë bërëmënyra të zakonshme të punës sonëtë përditshme. Edhe këshillimet mekolegë të institucioneve të tjera apoqendrave albanologjike për botime të

mjaftueshme dhe praktikat "tradionale"nuk janë dhe aq bashkëkohore. Dhe kjoështë një tjetër sfidë.

Pra, ka ardhur koha që specialistëtduhet të mendojnë edhe për materialecktronike në bibliotekate tyre. Problemi,me të cilin përballemi sot, është se përçfarë materialesh digjitale albanologjikekemi nevojë ne, sot, në bibliotekat tona,dhe aspak ai i skeptikëve që predikojnëboorn-in e librit elektronik dhe zhdukjene librit të shtypur për IOvjet. Historia katreguar që ashtu si televizioni që kurrënuk mundi të zëvendësojë radion apoaeroplanët trenat, as botimet elektronikenuk do të mund të zëvendësojnë krejtato të shtypurat. Prandaj, në hartim ine politikave të pasurimit duhet kihet tëkohet parasysh që ka ardhur koha qëduhen riparë politikat e zhvillimit tëkoleksioneve dhe specialistët duhet tëmendojnë e gjykojnë për:

§ Risitë e bot im e ve albanologjikee l e k t ro n i k:e kundre)! a ty r e lështypshkruara;

§ Përcaktimin enjë fondi lë veçan lë nëbuxhet për lë mundësuar siguriminedhe lë objekteve lë reja lë digjituaraapo lë lindura si lë fil/a;

§ Modali/ete/ e qasjes në /o duke pahirparasysh edhe problemin e lë drejtëssë autorit.

Përdoruesi kërkonpolitika të reja për

zhvillimin e koleksioneve

mjedis digjital, kërkesat e përdoruesvendryshojnë nga ato të së kaluarës.Megjithatë, është e paevitueshme qëzhvillimi i koleksioneve dhe udhëzuesite ndryshëm profesionalë, që mund tëpërpilohen në shërbim të tij, të mos marrinnë konsiderate risitë botuese, kërkesat epërdoruesve, ndryshimet dhe zhvillimetsociale dhe ekonomike. Nënvizoj që"Botimi elektronik ka implikim të thellënë zhvillimin e koleksioneve, që ështëpërkufizuar si "ndërtesë sistematike dhendërkombëtare c seteve të burimeve tëinformacionit", që bibliotekat i bëjnë tëqasshme. Parimet bazë të zhvillimit tëkoleksioneve - të zhvilluara në botën ebotimeve të shtypshkruara - nuk është sekanë ndërruar krejt me implementimin cteknologjive të reja të botimit për çfarëi përket vendimmarrjes në përzgjedhje.lmpakti i burimeve elektronike nëzhvillimin e koleksioneve është iprekshëm.

Në katalogun elektronik të BKSh-sënumërohen 209 materiale audiovizuale.Statistikat e viteve të fundit dëshmojnë qëhyrjet datojnë prej vitit 2007 dhe dallojmëdy kategori: I) botime të mirëfilltaelektronike, siguruar kryesisht ngadhuratat ( 116) dhe 2) libra të shoqëruaraedhe me CD (32), të mundësura ngadetyrim ligjor i dorëzimit të ekzemplarit tëdetyruar nga botuesit, por jo të karakteritalbanologjik. Ndonëse të pakta në numër,vitet c fundit, materialet elektronikealbanologjike renditen krahas atyretradionale në koleksionet tona.

Politikat e zhvillimit të koleksionevevijimisht rishikohen, përshtaten, simbas Ishte një kohë kur përzgjedhjen përndryshimeve që imponon koha. Në një pasurimin e koleksioneve e mbështesnim

....I~....,C)i5zu;zsw....,:?!:wzw~=;C)o....Ioz<(D....I<w>wzou;~w....Io~s:J....I>.:::cN

Bibliotekat digjitale, të cilat janëburime për hyrje në informacion, kuinformimi kryhet me një të klikuar tërnouse-it.

Bibliografitë kombëtare në linjë/online. Avantazhi i tyre është që atolistojnë gjthçka që është botuar në vendete tyre, botimet i kanë të renditura dhe tëmirëorganizuara; përshkrimi bibliografikmbështetet në standarde; ndihmojnë nëverifikimin e informacionit bibliografik;ofrojnë indekse të llojeve të ndryshme etj.

Burimet elektronike. Sfidat e integrimittë burimeve elektronike dhe teknologjivetë reja në procesin e zhvillimit tëkoleksioneve janë të shumta. Përtejprocesit të seleksionimit në vetvete,ka edhe probleme, jo të pakta, lidhurme menaxhimin e buxhetit, politikave,personelit dhe teknologjisë. Këtu dq tëndalem pak më shumë.

Natyrshëm lind pyetja: Pobibliotekat shqiptare a ishfrytëzojnë këto risi?

Them se po. Por, mos harrojmë që jo tëgjitha bibliotekat shqiptare, të cilat kanënë fondet e.tyre koleksione albanologjike,e shfrytëzojnë këtë lehtësi të ofruar nëmjedisin digjital që na rrethon. Specialistëthasin si vështirësi teknike, ashtu edhefinanciare në përdorimin e burimeve tëInternetit për të mundësuar pasurimin ckoleksioneve albanologjike. Rendisimdisa prej tyre: infrastrukturë e pazhvilluar,mungesë pajisjesh, pamundësi për tëpaguar shpenzimet e Internetit, lidhje

____ll

në rrjet etj. Por, edhe në këto kushte, njëspecialist i kujdesshëm dhe i aftësuarnë informacion duhet të kujdeset për tëmundësuar edhe informacionin e CD-veapo DVD-ve.

Sfidat

Me "agimin" e epokës digjitale,problemi më i madh për zhvillimin ekoleksioneve albanologjike është sfidame të cilën po përballemi në botënelektron ike, ku çdo gjë duket që po shkondrejt digjitales. Kërkesa për revista apobaza të dhënash nëlinjë është në rritje.Bibliotekat tradionale po kthehen nëbiblioteka digjitale hibride. Vështirë qëtë mund të gjendet sot bibliotekë që nëfondet c saj të kctë vetëm koleksione tështypshkruara. Kur u ndesha rastësishtme një pedagog universiteti, të cilinkisha kohë pa e parë që të frekuentontebibliotekën, u shokova kur dëgjovaprej tij, që gjithçka që i nevojitej egjente në Internet dhe në "Google" .Menjëherë, si specialiste e pasurimit,pyeta veten time: "A i ka biblioteka vërtetkoleksionet albanologjike që kërkojnëpërdoruesit?" apo "Përdoruesit' kanënevojë më shumë për informacion ngabibliotekarët?" në një kohë kur po rritetnjë "gjeneratë elektronike", e cila kërkonnjë informacion të shpejtë, të lehtë përt'u qasur në çdo kohë e nga kudo. Kurindustria botuese, për ditë e më shumë,po përpiqet që t'u përgjigjet këtyrekërkesave, edhe bibliotekarët duhet tëndërgjegjësohen që njohuritë bazë, marrënë shkollë për zhvillimin e koleksionevenë epokën e kibernetikës nuk janë të

në radhë të parë për libra e periodikë,duke u mbështetur në materiale standardereferuese (katalogë të botuesve,bibliografi, rubrika promovuesc nërevista a gazeta etj.). Duhet të prisninbotimet e tyre në letër, që të mund tëhartonin lista dhe më pas t'i porositnim.Por, tani që kemi ndërrmarrë përfshirjennë koleksionet tona albanologjike edhetë materialeve dëgjimore-pamore,seleksioni na është bërë më kompleks pasipërmbajtja e njësisë nuk është më kriteri ivetëm për të realizuar blerjen. Por duhetmenduar pak më shumë. A është njësiakompaktibël me pajisjet ekzistuese? Aështë njësia e zhveshur nga problemete së drejtës së autorit apo nevojitet njëmarrëveshje për licensim të drejtë? Pra,zgjedhja kërkon ekspertizë për tematikën,por edhe ekspertizë teknike.

Lindin natyrshën pyetjet: "A është 1

përkryer koleksioni ynë albanologjik?"dhe "A bëhet kujdes në plotësimin e tij?"

Ndonëse në vite është bërë kujdes qëkoleksionet albanologjike të pasurohenngahera me materiale të munguara,bibliotekat në Shqipëri hasin pengesanë pasurimin e koleksioneve të tyre mefond albanologjik. Megjithë kujdesin qëtregojnë specialistët në përzgjedhjen meprofesionalizëm të çdo lloj materiali,madje me një kosto sa më efektive,hasen vështirësi në drejtim të pasurimittë koleksioneve me karakter albanologjik.Ka shumë arsye për këtë. Së pari,mungojnë katalogët e botuesve dhe njëshpërndarje e organizuare botimeve. Kjondodh si për BKSh ashtu edhe bibliotekate tjera. BKSh-ja e ka jo të lehtë të

informohet për botimet nëpër rrethe, dhee kundërta, megjithëse BKSh-ja hedh n~katalogun elektronik çdo hyrje të re, kjonuk mjafton. Së dyti, komunikimi dhetransporti është i komplikuar. se Ire/i, kapak librari nëpër rrethe që ofrojnë botimedhe plotësojnë kërkesat e bibliotekave.Është më lehtë të porosisësh libra nëAmerikë c Europë, sesa nga një qytet iShqipërisë në një tjetër, pasi bibliotekariti mungon si informacioni, ashtu edheshpërndarja e organizuar c botimevebrenda vendit.

Si mundet që specialisti i bibliotekaveme koleksione albanologjike në ShqipërieKosovë të mund të ndërtojë një koleksionqë të kënaqë nevojat e studiuesit shqiptare të huaj?

Natyrisht, duke shfrytëzuar të gjitharisitë, sidomos stimulimin e seleksionimit,pasi edhe buxheti për blerje apo abonimi bibliotekës nuk është i lehtë që tësigurohet. Nuk kam ndeshur së paku njëbibliotekar në morinë e qindrave qëkam takuar, si brenda ashtu edhe jashtëvendit, që të mos jetë ankuar, që të mëketë thënë që biblioteka c tij ka fondetë mjaftueshme për blerje librash. Nësebiblioteka nuk ka buxhet të veçantëpër blerje materialesh bibliotekare, ajonuk mund ta kryejë misionin e saj përzhvillimin e koleksioneve dhe do të ketëimpakte negative në koleksionet e tij.Nëse ka një të tillë, duhet bërë kujdesnë menaxhimin dhe përdorimin e tij nëmënyrë sa më efikase, për të mundësuartë gjitha llojet e materialeve bibliotekare.Absolutisht nuk ka rregulla për këtëgjë. Një gjë është e sigurtë, që, për të

...J

~""')

C!li5zu;i5w""')

~:wzw::i:::""')

oo...Joz<(m...J<(w>wzQcn::i:::w...Jo::i:::

~:J...Js:cN

gjithë komunitetin e bibliotekarëve tëzhvillimit të koleksioneve, që të gjithakëto ndryshime, risi, dhe zhvillime tëreja, kërkojnë kompetenca rë rcja,.aftësitë reja, dije të reja, që ata duhet të fitojnëpër të përballuar sfidat.

Eardhmja: krijimi i rrjetittë bibliotekave digjitale

albanologjike

Koleksionet albanologjike, si pjesëe trashëgimisë kulturore, duhet edhe tëpromovohen në mjedisin e ri digjital. Letë na shërbejë wcbografia, ky potencial qëna ofron sot bota elektronike, si shtysë përtë ideuar rnundësira për krijime portalesha rrjetesh të përbashkëta bibliografikealbanologjike, "autostradash" informatike, zhvillime spektakolare të websitc-vetona, pasi edhe vetë terna bosht e kësajkonference është "Shkenca e bibliotekavedhe albanologjia". Disa prova i kern itan i111ënë duar:

c-ALRANJCA, që përfaqësonBibliotekën Digjitale Albanologjike,tan im ë edhe në portalin europianEUROPEANA në linjë/online, që përmbanvepra nga koleksioni albanologjik iBibliotekës Kombëtare të Shqipërisë, prejshekujve XV-XIX, ·në gjuhën shqipe dhenë gjuhë të tjera.

BESA, që përfaqëson BibliotekënElektronike të SiteveArbëreshe, që synonkrij i111in e një katalogu kolektiv në Iinjë/online 111eregjistrime bibliografike tëfondeve (I ibra, revista, darësh kri me,materiale dëgjimore-pamore, burime

-·-----

elektronike etj.) të bibliotekave të kornun itctcve të ndryshme shqiptare, qëgjenden në Kalabri apo në krahinat e tjeratë Italisë, si edhe në rajonin c 13allkanit,me interes albanologjik.

Në epokën e konkurrencës teknologjike,kur përditë n ilet c shpresohet për integrimenë rrjedhat curopianc c botërore, anuk duhet që edhe bibliotekat tonakombëtare të shtyhen për të ngriturrrjete të përbashkëta informacionialbanologjik? Them se po. Ka ardhurkoha që këto rrjete në linjë/online tëjenë pjesë c strategjive të bibliotekavekombëtare për të bashkëpunuar dhe përzhvilluar koleksionet albanologjike, sinë Tiranë ashtu edhe në Prishtinë. Njëprojekt i tillë ambicioz është plotësishtnë përputhje si me politikat e qeverisjeveaktuale, me programet për integrimetë Shqipërisë dhe të Kosovës në rrjetetglobale të informacionit, përdorimin eteknologjive të reja në dobi të individëvedhe të gjithë shoqërisë shqiptare, ashtuedhe me rekomandimet e BashkimitEuropian.

Preferoj ta përfundoj me: "Nuk kaasgjë të përhershme përveçse ndryshimit"(Heraclitius). l gjithë komuniteti ibibliotekarëve e di që ndryshimet e vijueshme janë karakteristike për kohën në tëcilën ne jetojmë. Sfida të papritura mundtë çfaqen përpara nesh në të ardhmen.Por unë jam optimiste sepse efektet epunës së kryer nga bibliotekarët në mbarëbotën janë afatgjatatë, duan kohë që tëduken. Nuk është edhe aq e lehtë të matensukseset. Historia vijon„

Koleksionetalbanologjike në

BKUKAdil OLLURIBerat DAKAJ

Biblioteka Kombëtaredhe Universitare e Kosovës

Ajo paraqet dijen me qenësore përshqiptarët, ku jepen të dhëna për frymëndhe shpirtin e kombit tonë. Nga të gjithastudimet që bëhen për shqiptarët dhembi shqiptarët, studimet albanologjikejanë më dominueset. Ato, njëkohësisht,kanë krijuar dhe po krijojnë opinionine përbotshëm dhe vendor për gjuhën,kulturën dhe identitetin e shqiptarëve.

Shënimet e para mbi shqiptarët, qëmund të quhen si vrojtime parashkencorepër popullin tonë, apo dokumente të paraalbanologjike, kanë filluar dhe janë bërënga të huajt, albanologët joshqiptarë,duke filluar me "Fjalorthin" eArnold vonHarfir, dokument i shënuar mes viteve1496-1499. Pastaj, me "Letrat" e filozofittë madh gjerman, Lajbnicit, drejtuargjuhëtarit më me nam të asaj kohe nëEuropë, M. V. La Croze ( 1705-1715),si dhe me librin e Johan Thunman mbipopujt e lindjes "Hulumtime në historinëe popujve të Lindjes". Ndërkaq, faza c

Albanologjia është një fushëshkencore që merret me studimine historisë, gjuhës, letërsisë dhekulturës shqiptare.

dytë, që mund të cilësohet edhe si fazëshkencore c studimeve albanologjike,po ashtu fillon në gjysmën e dytë tëshekullit XIX, me albanologët e huaj,ku vlen të përmendim Johan Gcorgevon Hahn me librin "Alb an isc hestudicn" ( 1854), Gustav Meyer melibrin "Albanische Grammatik" (1883),studimet albanologjike të Franc BaronNopsca (1877-1933), të Milan Shuflaj,Norbcrt .lokl, si dhe me librat e EditDurham "The burdcn or the Balkans"(1905) dhe "Albania and Albanians:selectcd articles and leuers 1903-1944".Ndërsa nga albanologët joshqiptarëtë ditëve tona mund t'i përmendim:Aleksandër Siipçcviq, Noel Malcolm,Robert Elsie, Oliver Jens Schmitt, HansJoachim Lanksch, Kazuhiko Jarnamoto,Florian Kienzlc etj.

Studimet albanologjike të bëra ngamendimtarët dhe studiuesit shqiptarëkanë filluar në shekullin XX, ku ndër të

~::::>~m:wzw~=soo....Ioz<(rn....I<(1-wzo(i.i~w....Io~

albanologët më të rëndësishëm janë: FaikKonica, Branko Merxhani, Krist Maloki,Eqrem Çabej, Arshi Pipa, Selman Riza,Shaban Demiraj, Rexhep.Qosja, IbrahimRugova, Aure! Plasari, Prime Shllaku,Bardhyl Demiraj etj.

Në Bibliotekën Kombëtare dheUniversitare të Kosovës fondi i studimeve albanologjike mund të gjendetnë disa sektorë apo departamente tëkëtij institucioni më të lartë ·bibliotekarnë vendin tonë. Pra, këto studimemund të gjenden në Departamentin eKoleksioneve të Veçanta, në të cilini kemi librat e rrallë dhe të vjetër,që e begatojnë këtë bibliotekë. Poashtu, studimet albanologjike në BKUKmund të gjenden edhe në sektorin edoktoratave, magjistraturat e mas ter, sidhe në Bibliotekat legatë apo personale,siç është ajo e Krist Malokit dhe ajo eFehmi Aganit, që gjenden brenda BKUKsë. Gjithashtu, studime albanologjike,në institucionin tonë, mund të gjendenedhe në fondin e librave serialë apo tëzakonshëm, ku mund të hasen sidomosstudimet të tilla të bëra nga gjysma edytë e shekullit XX dhe dekada e parë eshekullit XXI.

Nëse flasim për llojet e studimevealbanologjike, të cilat gjenden në BKUK,atëherë mund të them i se dominojnëstudimet letrare, studimet gjuhësore dhestudimet historike, për të vazhduar mestudimet kulturologjike, si për identitetin,kombin, etninë, flamurin, studimetetnologjike, studimet muzikologjike,studimet sociologjike e politikologjike etj.

Ndër librat kryesorë që kanë lënëgjurmë në fushën e albanologjisë dhe tëcilat gjenden në Bibliotekën Kombëtare

__111

dhe Universitare të Kosovës, mund tëpërmendim:

- Gustav Meycr, "Albanis~hc Grarnrnatik" Lcipzig, 1888

- Johan George von Hahn, "Shënimeperrni shkrimin e vjetër pellazgit",përktheu Eqrem Bej Vlora, Stamboll,1910

- M. Edit Durham, "The burden or theBalkans"

- Mehdi Frashëri, "Liga e Prizrenit dheefektet diplomatike", Tiranë, 1927,

- Tadeusz Czekalski, "Albania 1920-1939",

- "The mernoirs of lsmail Kernal Bey",with preface by William MortonFullcrton

- Constandinc A. Chekrezi, "Albania,past and present", New York, 1919

- A. Siljani, "Besa, feja e shqiptarvet tevjeter", Sofje, 1907

- "Kanuni i Lekë Dukagjinit", permbledhe kodifi kue prej At Shtjefan KonstandinGjeçovit, Shkodër, 1933 etj.

Në BKUK bëjnë pjesë edhe një sërërevistash, të cilat për nga natyra dhemisioni i tyre bëjnë pjesë në fondin ekoleksioneve albanologjike. Ndër revistate tilla që vlen t'i përmendim janë:

"Hy lii i Dritës" (revistë e përkohshmefrançeskane, 1913, Shkodër, kryeredaktor i parë i saj ishte At GjergjFishta)

- "Leka" (revistë e etërve jezuit,Shkodër)

- "Kalendari kornbiar" ( 1907, Sofje)

- "Përpjekja shqiptare" (Revistë epërmuajshme kulturore, drejtor BrankoMerxhan i, 1936)

- "Fryma" (e përmuajshme letrarekulturore, 1944)

- "Jeta e Re" (revistë letrare, themeluesdhe kryeredaktor i parë i saj ishte EsadMekuli, 1949)

"Fjala" (revistë mujore letrare,Prishtinë, 1968)

- "Sheshi" (revistë mujore për kulturë,Prishtinë, 1998) etj.

Lexuesi i interesuar për këto fondealbanologjike në Bibliotekën Kombëtaredhe Universitare të Kosovës mund t'ikërkojë ato përmes katalogut elektroniktë bibliotekës sonë, por edhe përmesskedarëve manualë, të cilët po ashtumund t'i ndihmojnë lexuesit në kërkimine tij. Ky lexues, librat e fondit serialtë koleksioneve albanologjike mundt'i lexojë edhe në sallate leximit tëbibliotekës sonë, ndërsa librat e rrallëdhe të veçantë, si dhe doktoratat,magjistraturat e masterit, ai mund t'ilexojë vetëm në prani të punonjësitgjegjës bibliotekar.

""')

oo....Ioz<(CD....I<(:wzwo:::>~

Format e pasurimitdhe reflektimi i tyrenë albanologji

Fatime MILLAKUBesnik GASHI

Biblioteka Kombëtaredhe Universitare e

Kosovës

Hyrje

Tradita e mëhershme e zhvillimit tëkoleksioneve në BKUK është përcjellë111eshtrëngesa, kufizime, kontrol 1 ecensurë politike e ideologjike. Përçlirirnin e koleksioneve nga ky ngatërrim,është dashur që BKUK-ja të përcaktojëplane për zhvi l lim in e pasurim in ckoleksioneve, e si rrjedhojë edhe tëfondit albanologjik - si vlera historikodokumentare e shkencore të shkruara nëgjuhën shqipe dhe të huaj, që konsiderohentë një rëndësie të veçantë.

Pra, BKUK-ja ka trashëguar brendavetes një fond me diversitet kulturor dhegjuhësor. Ende, as tash, nuk mund të thernise fondi albanologjik përbën pjesën 111ëtërëndësishme të koleksioneve bibliotekare,përderisa koleksionet e BKUK-së, edhe

"pas 10 vitesh, dominohen nga fondikryesisht në gjuhët sallave, duke parurparasysh se për 50-60 vite ky koleksionka qenë shumëgjuhësh e shumëkulturash,duke dominuar koleksioni 111eburim sllav,ku gjatë 111ështunë se 50 viteve është

~--11

grumbulluar çdo titull i njësive të tjerafederative në kuadër të Jugosllavisë.

Mund të them i se frika dhe represioniideologjik në Kosovë nuk e ka prekurvetëm librin albanologjik në bibliotekat- si institucione të organizuara të shtetit,(ku është konsideruar punë e ndaluar nësenjë bibliotekar ka marrë përgjegjësinë përtë pasuruar fondit albanologjik), por edhebibliotekat private, të cilat nëpër etapatë caktuara të represionit të madh janëkonfiskuar nga policia, ndërsa pronarëte tyre janë burgosur si nacionalistë eirredentistë. Në anën tjetër, shumë nganjerëzit i kanë fshehur librat nën dhe,për t'i ikur represionit, duke u kalbureshkatërruar ato. Në kohën e luftës, shumëbiblioteka u shkatërruan dhe u dogjën, 111eto u shkatërrua edhe fondi albanologjik ityre. Ndërsa tash, ende kemi mungesën enjë strategjie kombëtare për zhvillimin efondeve dhe të bibliotekave, duke pasurnjë mbështetje financiare të zbehtë.

Çfarë dhe kur mund të bëhen politika tëqëndrueshme për të mundësuar pasurim insa 111ëtë plotë të bibliotekës 111etituj

nga fondi albanologjik? Tashmë, 111egjasë, do të duhej të detyrohemi t'igjejmë modalitetet sesi ta plotësojmëboshllëkun e mungesës së këtij fondi,duke pasur parasysh misionin c njëbiblioteke kombëtare.

Format e pasurimit dhesfidat e zhvillimit të fondit

albanologjik

Ekzemplari i detyrueshëm, si një prejformave të pasurim ir të koleksionevebibliotekare, do të ishte më reprezentuesjae më përfaqësuesja, që do të ndërtontepërkatësinë dhe përhershrnërinë e vleravekulturore, arsimore e shkencore nacionale(shqiptare), sikur ne të ishim një shtetetnik i vetëm - Shqipëri, Kosovë e pjesëtë ndara të kombit. E, meqë jem i tëndarë, ky matës dhe kjo vlerë kulturoreunike, është i shpërndarë në po aq shteteku shqiptarët realizojnë në mënyrëpërfaqësuese veprimtarinë e tyre botuesee intelektuale. Si mund të flasim, ta zëmë,për një fond albanologjik reprezentuese gjithëpërfshirës në BibliotekënKombëtare jë Shqipërisë, nëse në të nukarrihet të përfshihen botimet e Kosovësdhe të vendeve të tjera, ose anasjel Itas nëBibliotekën Kombëtare dhe Universitaretë Kosovës.

Në këtë kontekst, problemet që ika BKUK-ja për ta pasur sa më tëplotë fondin albanologjik janë politike(ideologjike) e historike. Një Kosovë cndarë, e cila ka jetuar në një represionpermanent kulturor, duke e diskriminuaratë në kuptimin e realizimit lë identitetittë saj nacional: një veprimtari botuesee kontrolluar nga shteti; e izoluar nga

Shqipëria në kuptimin c qarkullimittë librit e të vlerave nacionale, me njëdëmtim të fondeve - sidomos gjatë viteve'90 lë shekullit të kaluar etj., e ka bërëtë pamundur që fondi albanologjik tëzhvillohej ashtu si do të duhej.

Të kujtojmë se BKUK-ja ka pasur njërevizion që e ka përfunduar para 6 vitesh,në të ci Iin, gjatë leximit dhe krahasimit tëskedave të katalogut topografik përballënjësive - titujve në raftet e materialeve,janë konstatuar humbjet që lidhen 111eperiudhën c pas Luftës së Dytë Botërorederi në vitin 1999. (Ndërsa që ende nukështë bërë një bazë c të dhënave se sadhe cilët tituj - botime të Kosovës janëhumbur).

Për boshllëkun që ka BKUK-ja për taplotësuar këtë fond, është në kërkim tëinformacionit c lë materialeve të botuara,të rigjejë ato që kanë humbur dhe alo qënuk i ka ende brenda koleksione të veta.

Përpjekjet lidhen me kapacitete qëmund t'i aktivizojë biblioteka për lësiguruar titujt e humbur gjatë viteve 1945- 1990, si dhe për të plotësuar boshllëqetgjatë viteve 1990 - 1999, kur shqiptarëte Kosovës janë dëbuar nga institucionetdhe e drejta për të punuar në to.

Gjatë viteve '90-të, në kohën eshpërbërjes së një shteti federal dhefundit të një ideologjie komuniste,Kosova fund in e këtij ndrysh im i e pritinën një okupim ushtarak e policor tëmasave të dhunshme serbe; ajo nuk arrititë hyjë nëpërmjet një procesi normalnë ndryshimet ekonomike e politike,që përcillen nëpërmjet një pluralitetimcdiatik c editues - sepse ajo ishte eokupuar. Në këtë ndalim e represion,veprimtaria botuese në Kosovë u realizua

....,oo...Ioz<(m...I<(:wzwo::>I-

e pazyrtarizuar. Nuk dihej çfarë botohej,por dhe tifujt që botoheshin nuk mund tëhynin në BKUK, për shkak të masave tëdhunshme.

Në një treg të shkapërderdhur tëbotimeve, nuk pati kush të mbajë kontrollbibliografik të botimeve që bëheshin nëKosovë. Botuesit material in e botuare shitnin apo e shpërndanin, pa ruajturekzemplarë të botimeve të tyre, ndërsanuk kishte ndonjë kontroll zyrtar asnga institucionet paralele që atëherëshqiptarët në Kosovë i kishin formuar.

Në këtë pikë, pas luftës problemi nukmund të shihej vetëm me të mësuarite pasojës, por edhe të brengosjes - të'prekjes nga një pagjumësi, për të kërkuarse si ta funksionalizojmë natyrën eaktivitetit kreativ, për të korrigjuar këtëboshllëk.

Përpjekjet e BKUK-së për të kompensuar këtë boshllëk pas luftës, ishintë vështira meqë nuk kishte adresë tësaktë ku mund të merret informacionbibliografike as materialet e botuara.

Në një përpjekje të mundimshme për t'urimëkëmbur, gjatë periudhës 1999 - 2002nuk ishte hyrë asnjë titull - ekzemplari detyrueshëm në BKUK. Zhvillimi ingadalshëm i infrastrukturës ligjore,që do të përcaktonte qartë veprimtarinëbotuese dhe detyrimet ligjore që rrjedhinnga kjo, si dhe detyrimet që ka BKUKja, si institucion kryesor bibliotekar iKosovës, e vështirësuan deri në bllokimpranimin e ekzemplarit të detyrueshëm.Deri në vitin 2003 botuesit e botimeve mëtë rëndësishme kosovare, botimet e veta iakanë dorëzuar BKUK-së vetëm nëpërmjetblerjes, që është bërë pa ndonjë sistemdhe planifikim të menduar mirë. Nga viti

SË~w...ILLwo::w:coI--SËo:::::>C/)

~w~:eo::oLL

__ll

2003, BKUK-ja monitoron veprimtarinëbotuese, dhe nga atëherë në secilin vitështë rritur dukshëm numri i titujve -ekzemplar i detyrueshëm.

E ballafaquar me vështirësi përsigurimin c ekzemplarit të detyrueshëm,Departamenti për Zhvillimin e Koleksioneve në kuadër të BKUK-së, patirealizuar një sërë aktivitetesh informuese,komunikim me botues kosovarë, qëmundësoi krijimin e një bazë të tëdhënave të qarta për botuesit dhe botim ine titujve nga ta.

Në këtë kontekst, edhe tash pas dhjetëvitesh, vijojnë të jetë shumë aktualepyetjet: a mund të jetë i kënaqur njëpërdorues (studiues) me atë që i ofrohetnga pjesa c fondit albanologjik - qënë BKUK, është i shkrirë në fondin epërgjithshëm?; a mund ta gjejë studiuesi nëBibliotekën Kombëtare dhe Universitaretë Kosovës njërin nga librat themelor nëfushë të albanologjisë?; si do ta pajtonimnjë studiues se titulli në fjalë (titull qëmund të shenjohet si njëri prej më tërëndësishmëve në kuptimin albanologjik)nuk gjendet në fondin e BKUK-së.

Më shumë se t'i japim mundësipërdoruesit të na sfidojë - nëse do t'ithemi: çfarëdëshironinga titujt enjëfushepërkatëse tëstudimeve albanotogjike'l,dotë kalonim më mirë po qe se i drejtohemi:amund lëprovojmë lëgjejmë ndonjë titullnga ajo fushë përkatësie e studimevealbanologjike'. Pra, bibliotekari referalmë përballueshëm do ta kishte që t'irekomandonte përdoruesit ndonjë libërnga fondi i albanologjisë, se sa ta pristekërkesën e përdoruesit se çfarë kërkonai. Kështu, midis dëshirës dhe mundësisësë një bibliotekari referal, për t'i ofruar

një përdoruesi shërbim të kënaqshëm,ekziston një paqartësi emocionale ethellë.

Pra, në një situatë kur për fondinalbanologjik nuk janë bërë statistika dheanaliza të thella se sa dhe çfarë ka brendakëtij fondi, edhe pse dihet shenjueshëmse ai është i varfër, bibliotekari që gjendetpara përdoruesit sy më sy, vështirë eka të ndjehet rehat. Kjo i ka kufizuarmundësitë e bibliotekës për një shërbim tëkënaqshëm ndaj përdoruesit. Bibliotekariynë vijon të evidentojë pa pushuar mungesën e titujve që janë porositur ngapërdoruesi me interesime albanologjike.

Pasurimin me tituj nga fondi i albanologjisë, në mënyrë të veçantë e kanëndihmuar formate tjera të pasurimit, si:shkëmbim i, blerja dhe dhurata.

Ne mund të themi se një bashkëpunimi frytshëm në planin e shkëmbimit(fjalën shkëmbim në këtë kontekst mundta përdorim sa për t'i dhënë jetë veçfjalës, sepse këtu nuk janë bërë pazarese çfarë më jep ti, që të të jap unë), kafunksionuar me Bibliotekën Kombëtaretë Shqipërisë, e cila është treguar shumëbujare me dhënien e një mori titujsh tërëndësishëm, që tashmë janë bërë pjesëe koleksionit të rrallë në BKUK dhe qëpërfshijnë periudhën e botime që ngakoha e Rilindjes Kombëtare e këndej.

Ky bashkëpunim i këtyre dy bibliotekave kombëtare do të mund të shpërfaqënjë faqe tjetër të kontributit të dyanshëm -duke ndihmuar njëra-tjetrën në mungesatqë kanë në fondin albanologjik, ku secilanga këto dy biblioteka jep diçka, për t'i

plotësuar mungesat njëra tjetrës. Ky dotë përbënte një akt të rëndësishëm dhetë veçantë për plotësim in c një pjesetë shtresës kulturore albanologjike qëmungon te njëra po te tjetra.

Ndërsa, kur është fjala te blerja,mund të themi se që nga viti 2004, përçdo vit janë bërë blerje të qindra titujveme vlerë të rëndësishme albanologjikeme tematikë e kronologjikë të gjerë,si: memuare c udhëpërshkrime të tëhuajve për shqiptarët, biografi politike,studime antropologjike, studime politike,sociologjike e gjuhësore, duke përfshirëbotime midis shekujve XYI - XX.

Përveç titujve në gjuhën shqipe, janëblerë edhe shumë tituj në gjuhë të huaj,me vlerë të veçantë. Nxitja ka qenë emotivueshme - fondit të BKUK-së ika munguar ky koleksion; lexuesi i kapasur të kufizuan! referencat, por dheinteresimet se çfarë është shkruar dheshkruhet për shqiptarët nga të huajt.Tashmë janë hyrë libra, (të mbërthyernga nxitjet dhe kërkesat e përdoruesvepër këtë tip të literaturës), që nuk do t'ishpëtojnë vëmendjes së lexuesit të gjerë,dhe jo vetëm specialistëve të dijes.

Përveç blerjes, shumë tituj janë dhuruarnga individë dhe autorë të rëndësishëmtë kulturës shqiptare. Janë të njohuradhuratat nga: Shaq ir Kastrati, HasanEfendi Nahi, Krist Malok i, Fehrni Agani,si dhe dhurues të tjerë të bibliotekavefamiljare apo personale, që ofrojnëtituj dhe ekzemplarë që janë me sasi tëkufizuar, nga ky fond.

=soo....Ioz<(m....I<(:wz

Burimet e informacionitpër librin dhe qasja jonë

ndaj tyre

Në një situatë kur në BKUK bëhenpërpjekje për të ndërtuar një bazë tëdhënash, që do të na japin mundësinë ckërkimit e të gjetjes së formave për tëzhvilluar fondin albanologjik, është cnevojshme të dimë të bëjmë përshkrimindhe indeksimin e burimeve, prej ngamandej mund të sigurohet mundësiapër mbledhjen e titujve nga fondi albanologjik.

Në politikat e qarta për pasurimin efondeve ku kemi parasysh këtu stafin eangazhuar të bibliotekës, si: bibliotekarëtnga shërbim i i pasurimit të fondeve, qëbëjnë klasifikimin dhe përzgjedhjen ctitujve (nga blerja, dhurata apo shkëmbim i), apo bibliografët, që bëjnëpërpunimin e të dhënave bibliografike.dhe i krahasojnë ato me njësitë nëkatalogun e bibliotekës, janë të dhënatnga bibliotekarët referalë, që për çdo ditëkompletojnë listat e titujve që mungojnënë fondin e bibliotekës, që nxisin përnjë punë më dinamike për të plotësuarkëto boshllëqe. Përdoruesit në total -kër-kesat e tyre të shtuara për fondinalbanologjik. Kujtojmë këtu numrin eshtuar të të interesuarve për kërkimealbanologjike, si nga vendësit po ashtuedhe nga të huajt - studiues, apo të tjerënë misione diplomatike në Kosovë, janëduke identifikuar qartë aktualitetin etitujve dhe, ndoshta, edhe vlerën c tyre.Një libër i palexuar nga lexuesi, për 50vite, vështirë të bëhet pas 50 viteve libërqë do t'u shërbente nevojave themeloretë lexuesve të ardhshëm. Nuk po flasim

*-11

w:x:c

për librin c ndaluar - për "jetën" c libritnë ideologji, por për librin që ka bërë jetënormale- pa i shpallur vluftë" ideologjisë.Pra, c para c punës, dua të them në këtëkontekst, se duhet të mundohemi tëplotësojmë këto kërkesa të përdoruesve,që më pastaj të hapet fronti i një betejetë gjatë për ta kompletuar sa më shumëfondin albanologjik me tituj aktualëdhe ata retrospektivë. Të mundohemita gjejmë titullin që na mungon, tasjellim atë para syve tanë, ta bëjmë tëprekshëm atë; me këtë do të dëshmojmëpërkushtim in tonë. Pra, sfidat janë teknikedhe profesionale se si të garantojmënjë grumbullim të frytshëm të fonditalbanologjik.

Nuk do të jemi rehat para përdoruesit(studiuesit), i cili është nisur që t'i marrënga ne dhjetë apo më shtunë libra, ndërsaqë do të kthehet me 2-3 prej tyre, apo paasnjë.

Mund të jetësojmë çdo perforrnancëtë mundshme për pasurimin e fonditnga fusha e albanologjisë, por dukeia përshkruar vetvetes një rregull, pralimitin, duke gjeneruar kështu aktivitetiynë nga një aktivitet i vogël dhe i thjeshtëpër sigurimin enjë titulli, në një aktivitetkompleks, që mbulon gjithë fushën ekërkimit dhe grumbullimit të materialitnga fusha e albanologjisë. Pas njëserie hapash të kufizuar, ne do të mundtë arrijmë deri te zgjidhja: sigurimi iinformacionit, ta zëmë, një titull - kush,ku e kur është botuar, beteja e dytë ështësi të gjendet kopja fizike e saj. Pra, dukeu strukturuar në atë mënyrë në të cilënbibliotekari mund ta selektojë zgjedhjene informacioneve fizikisht të lëvizshëm,p.sh. ku mund ta gjejmë librin në fjalë.

Ne tashmë jemi të lirë që të lëvizim.Askush nuk e ndalon askënd, pa marrëparasysh se në cilën pozitë punon nëbibliotekë, që të mund ta gjejë një titull qëi mungon bibliotekës. Ne jemi të detyruarta pranojmë fatin dhe të kuptojmë senuk jemi në gjendje ta plotësojmë gjithëboshllëkun e lërë në vite, por të qenitnë një shtet - në një Kosovë të lirë,na lejon që të praktikojmë lirinë dhekreativitetin, për të jetësuar projektin përzhvillim të fondit albanologjik. Për këtëështë e domosdoshme të arrihet një nivelpërgjegjësie veprimi morale intelektual.

Pas një biblioteke kombëtare, siçjem i ne, do të duhej të qëndronte fuq iac reproduktimit të informacionit, cinkurajimit që na jep zbulimi i këtijinformacioni - jo vetëm cilin titull ekuptuam të jetë botuar dhe ku mund tagjejmë, por edhe atë që tashmë i takon sëkaluarës dhe nuk mund të sajohet ndryshepos nëpërmjet një kërkim i kreativ.

Me qëllim që të kuptojmë sesi funksionon procesi i plotësimit tëfondit albanologjik, - të tashmit c atijretrospektiv, - ne kemi parë mundësitë dhekufizimet që na dalin për të realizuar këtë;hutesat dhe ndërlikimet që shkaktohengjatë përzgjedhjes së titujve.

Ta marrim shembull autorin EqremÇabejn - në gjuhësi, nga librat e tij mundta definojnë se cilët libra kanë relevancëshkencore për studimet etimologjike nëgjuhësinë shqiptare, duke u mbështeturnë autorë dhe tituj që kanë qenë bazëreferençialiteti të punës së tij, dhe pastajata tituj t'i kërkojmë, e nëse ata tituj.prapëkanë referencë tituj të tjerë, të shkojmët'i kërkojmë të tjerët tituj. Në të njëjtën

mënyrë, veçantitë e këtyre kërkimevemund të jenë të shpërfaqura kështu edhenë fushat c tjera të albanologjisë.

Sistemi është i kufizuar, librat (titujt)nënkuptueshëm pastaj fizikisht janëtë prekshëm, në kuptimin e asaj që nemund të lundrojmë në një lloj lëvizjejenë hapësirë e kohë të përcaktuara tëbotimeve. Në këtë kuptim, sigurishtse të gjitha Iibrat përfytyrueshëm janëpërbrenda një libri.por nënkuptueshëm semund të jenë të ndryshëm (në kuptimin engushtë të një fushc)-duka na mundësuartë ndërtojmë një univers të mbyllur.

Ndërsa përkundrejt tekstil, nëse nethemi p. sh. se e kemi në dorë librin:"Bibliografi për historinë e alfabetit tëgjuhës shqipe : 1844-2008", na lejohetneve një listë c shumë librave apoartikujve, që, ta zëmë, që të gjithë janëorganikë - për një· problem (fushë) tëcaktuar.

Por, nëse definitivisht e hartojmëlistën, duke përzgjedhur tituj nga e njëjtabibliografi - atëherë ne e kemi përjashtuarnjë titull dhe e kemi përzgjedhur një tjetërmbi një gjykim: ose të pranisë fizikë tënjërit nga këta tituj që janë hyrë rishtasnë bibliotekë, ose i njëjti titull tashmëështë ribotuar, ose i njëjti është vlerësuarsi shumë i rëndësishëm të jetë në fondinalbanologjik.

Sot është e mundur, dhe ne e bëjmëkëtë, kërkimin e informacionit nëInternet për tituj të rëndësishëm, në fushëtë albanologjisë, ndërsa që sa ështëpërparësia në shumësinë e informacionit,ballafaqohemi me vështirësinë për tapërpunuar këtë stuhi të papenguar tëinformacionit e të komenteve pa fre përvlerat enjë botimi.

....,oo_Joz<(lD_J<(uuzwa:::>I-

Përfundim

Departamenti i Zhvillimit të Koleksioneve Bibliotekare në BKUK vijon tëpreokupohet me hartimin e strategjisë përzhvillimin e koleksioneve bibliotekareme fond albanologjik, në përputhje meinformacionin që "e kullon" për titujte botuar tash dhe në retrospektivë. Kydepartament ka ndërtuar një bazë tëtë dhënave për botues, shtypshkronja,universitete, institucione hulumtuese,që botojnë materiale me përmbajtjealbanologjike; pra harton lista të titujve,vend in ku gjenden ato dhe çmim in e tyre.

Pra, po flasim për një rrjet të dhënashpotencialisht funksional të kërkimit,prej ku mund të vlerësohet çdo njësibibliografike, në bazë të llojit të materialit

bibl iotckar, përrn bajtjcs dhe rëndësisë.dënimi i këtij sistemi kombëtar të

pasurimit (krijimi i një rrjeti të kontrollittë informacionit për gjithë materialin e ,botuar dhe të shtypur në Kosovë) synonkrijimin e mundësive për mbledhjen egjithë materialit bibliotekar - si pjesëtrashëgiminë kulturore të Kosovës.

Ndërsa që po e përfundojmë këtëkumtesë për të vërë në pah, se sa ështëi rëndësishëm, gjithashtu, hartimi i njëplatforme të përbashkët të bashkëpunimitme Bibliotekën Kombëtare të Shqipërisë,për ta ndihmuar atë në zhvillimin efondit albanologjik, duke pasur në dijenidetyrimin, por dhe vullnetin, që kaBiblioteka Kombëtare dhe Universitaree Kosovës për pasurimin e fondit albanologjik.

• Zhvillimi 1tekno1ogj1ve të fuqishme.sasia e macne emtormacorutnemult1med1adhe ne formatete ueredigjitale,përdorueste zotë me njohurite mirateknologjike,si dhe zgjerimi i hendeku1digjital"do temetëqë bibliotekatne pergjithesidhe bibliotekaretneveçanti.po ballafaqohenme endëne madheterevolucionitte informacionit

• Bibliotekattonaduhet l'i perg1ig1enketl1zhvillimimeqellimqe te vru:haoJnete mbeten te lidhurameshoqërinë, të eses isM1bajn8 Po1,bibliotekatdhebibliotekaretduhet se pari te pajisen me nrchuntedomosdoshmedheaftesi percnra se ato te merrenmekëtësfide te madhe.

Çështjet kryesoreHyrje

- Objekl, qëllimi• Pttrcaktiml isistemeve bibliotekare me burim tëhapurStandardet që mb4:Jshtetennga SB me burim t~hapur

~~ee~~~ne/~~(a~~\~~~~~~ktB hapur ~r

, ~9~~i~inel~gre':~!~~?'31~:'te hapur për• &~zanUmiiBibliotek~sDigjitaleAlbanologjiketë

• Përtunëlme

„.HyrjeSot bibliotekatne mbarë boten1aneduke reali..l:uatfuqtsbem di9Jilimine koteksicnevete tyre dne neveçantimaterialete rralladhe unëe te trashegimivekulturore

, Burimetkulturore,sbkenccte publikedheadrrenetrauvetesnmëpo publikohen.shperndahendheekcesohengjithnjee me tepër në termëdlgjitalo

• Oigjitimi siguron ruajtjene k&saj trashl:lgim1ekulturoresi dhe akces te gjorOpor përdoruesit.

Ndryshime lif n1/m/l11trt111i!111je1Uttinbibliotd.ar

Ak.cesme imadh ne bu1imete shumeno1shemteinformacionit

Rti11ee shpe1tesi5ene marTjene informacionit,

Tel\nolog11ne nctryshtmtë pandërprerë:

Perdorimiistandardeveoë rcenenebibliotekonomtsesi dhe te standardeveteknikecër hard1ndhe roftm

53

w~zoo::I~w..Jww>w:?ii::::::>IDwz:?""')

ii:~o:::wa..(i):wClz:::::>:?o::":::::>a..<(:I::w1-:?ii::::::>IDw:!!wo::~w1-0:::;~ID1-w:!!wlencn

w::.:::zoo::1-::.:::w...Jww>w:!:o=:Jcowz:!:""')

o=::.:::o:::wa..u;:woz:J:!:o::":Ja..~J::wI-:!!o=:Jcow:i:wo::;2wto:Jcoai1-w:!!w1-C/)u;

··---..........•.. ,.-.........._.•...„. .„„••.--

w~zoa::f~w...Jww>w::!02::>OJwz:ij..,02~a:::wa..ëi):wCIz::>::!a::::>a..<(:i::wf-:!02::>OJw::!wa::<(~wf-0:iOJëOfw::!wfcnëi)

I i EP' li

n

. ,.. ('gr•~l<:wed;Q°it41llbr„v soltw.rn1

-----'·O"

~ Integrimi ikatalog&ve elektromke te BK dhe 1nunrreve te para dtQJ1talene pcrtann europtan tregonqe kemi qene te suksesshëm ne zbatimin estandardeve te shkencës bibliotekare ne përpunimine mtcrmaccmt s1ene ne knJimm e 81b!10tekesDigjitale AlbanologJike (ewALOANICA).

Përfundime ...

• Zbatimi 1sistemeve bibliotekare me burim te hapur eenrënjë mundes1 e madhe qe nuk. duhet humbur për.

ncenmm e katalogut elektronlk dhe hedhjen e UJne fntemët.krijimin e katalogut permbledhes;

• k.n11mine objekteve digjitale atbanologj1kme ci!esi te larte. me sbpenzlme ta pakta

" Dcmoscosnmëna e da!Jes se katalogëve onnn .objekteve digjitale si snerbsne elektronike cermeencërfeqeve grafike dhe enërtnrreve www nxit zhvillimin ebibliotekave tona.

:::c:i=:J<(z<!=o:::c:~oI-

"'J:~~1-:cC/).:w>~.'"')

oo...Ioz<(rn...I<(w:ccsu.~(!)o:Ja:im

Bibliografia dhealbanologjia, vështrim

historiko-analitikSuela NDOJA

Biblioteka Kombëtare.e Shqipërisë

Bibliografia interaktive. Risi tëbibliofilisë në Bibliotekën Kombëtare

të Shqipërisë

Në kushtet e vjeljes së informacionitmbi librin dhe posaçërisht për bibliografinëapo shkencën e albanologjisë, bibliotekapo përballet me një gjeneratë të re studiuesish. Këta vjeljen e infonnacionitjanëtë predispozuar ta përmbushin kryesishtnëpërmjet mjeteve të teknologjisëvirtuale, metodë kjo që s'mund të shmagëatë tradicionale të kontaktit me librin nëBibliotekën Kombëtare të Shqipërisë,sidomos për Antikuarin dhe FondinAlbanologjik.

Portali i BKSh-së është i mjaftë përta. Duke parë një largim të studiuesve tërinj nga kontakti me librin është zhvilluarsidomos 5 vitet e fundit me iniciativëne drejtorisë hapja e ekspozitave përekzemplarët albanologjikë jashtë ambienteve të BKSh-së.

Një nga këto tematika ishte edheekspozita antikuare e Bibliotekës sëBushatllinjve me vlera unikale në Europë,ku u morën informacione nga specialistëte BKSh-së, që kishin rolin e ciceronit.Regjistrimi i këtyre informacioneve

shtesë nga specialistët e bibliotekës,prej pinjollëve. të familjeve të mëdhaposedues të bibliotekave private, realizoinjë komunikim të drejtëpërdrejtë mebartësit e informacioneve. Kjo është një .strategjie BKSh-së. Veçojmë këtu edheekspozitën e të Shenjtëve, që kishinkaluar në Shqipëri, gjë që ngjalli interesine studiuesve të klerit.

Në këtë periudhë, edhe studiuesit evjetër kanë ulur orët efrekuentimit meqëështë krijuar komoditeti që informacionitë merret virtualisht. Por sfida e BKsh-sëështë me studiuesit e rinj, të cilët duhettë ak limatizohen me tekstet origjinale,sidomos të fushave të paleografisëdhe historisë apo si botimet' e reja, qënuk përmbushin kriterin e përpiktë tëkaraktereve ortografi ke dhe paxh inim itorigjinal.

Një zë të veçantë zënë këtu punimetpasuniversitare, të cilat duhet t'u drejtohen burimeve bibliografike dhe vetëteksteve të shkruara në origjinal, si:latinisht, greqishte e vjetër, venetisht, gjë,

që mund të realizohet vetëm nga BKShja, vetëm nga bibliografia dhe adnotimcte specialistëve tanë. Prandaj ata duhet tëbien në kontakt me eksponantet, gjë, qës'është e mundur në të gjitha rastet. Përkëtë arsye, duhet përpunuar një strategjie re për ofrimin e këtyre portaleve sishërbime për bibliografitë e albanologjisë,që deri tani janë bërë në mënyra tëndryshme, pra shkurt Diplomanti dheDoktoranti i sotëm është sfidë e BKSh-së.

Veprimtaria e institucionit tonë po luanfunksionin e ungjillizimit të antikuarita lbano'logj ik dhe të monumentevekulturore, madje jashtë mjediseve tëinstitucionit. Produkt i këtij funksiosniinteraktiv me bibliofilët në fushën ehistorisë dhe të shkencave albanologjikeduhet të jenë referenca! c përftuara, qëtë bëhen pjesë e kërkimit dhe përfshirjesnë sistem.

Nga premisat e parabibliografike tek

"Albanica"

Në Shqipëri shkenca e bibliografisëarriti që të bëhet e tillë pas një periudheparashkencore, që zgjati deri në hartimindhe botimin e volumit "Albanica" nëvitin 1965, që jep në mënyrë sinkretikedisiplinën e standardizuar kronologjikishttë bibliografisë të autorëve më të shënuar të albanologjisë. Ky botim i Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë, hartuarnga Aldo Çoba e Zef Prela, e vunëalbanologjinë brenda një strukturebibliografike praktike dhe shkencore,gjë që është inicuar në revistat "Leka"e "Hylli i Dritës" dhe vijuar nga Zef

Valentini në Palermo. Ky studiues kishtelënë 5000 faqe dorëshkrim me studimealbanologjike në Muzeun e Jezuitëve nëShkodër, arshivuar nga Dr. lnjac Ndojadhe Filip Ndocaj (në fund të viteve '40).Kjo dosje u bë pjesë e Arkivit të Institutittë Shkencave, sol Arkivi i Shtetit.

"Albanica" në botimet e reja, qëvijuan, përfshin dyfishin e veprave tëpërshkruara, duke shtuar gjithashtuharta dhe ilustrime, të cilat nuk ishinpërfshirë në botimin e vitit 1965. Kjopunë u drejtua nga Sektori i Albanologjisëpranë BKSh-së. Periudha me të cilënmerren dy volumet e "Albanica"-s janë:shek. XV-XVll I (I) dhe 1800-1849 (11),ku përfshihen veprat më të njohura tëud hëpërsh k ruesvc, gjcogra Iëvc, dukepërfshirë këtu edhe historianë! antikë. Nëkëtë bibliografi përshkruhen 627 libra,ekstrakte, fotokopje„ harta e ilustrime.Gjuhët kryesore nga është vjelë materialijanë gjuhët: greke, latine, angleze,gjermane, portugeze etj.

Përveç kësaj, albanologjia, në korrelacion me bibliografinë, ka mbushur atëboshllëk që kishte krijuar mungesa ebibliografive të veprave fetare, që ngaKodikët deri te dorëshkrimet, të cilatjanë përshkruar në "Albanica", edhe kurnuk kanë qenë të depozituara në BKSh.Tashmë, këto bibliografi kanë dhënëproduktin c vet dh~ përshkrim i shkencori bërë për çdo vepër, kodik ose hartëu riformatua në teknologjinë virtuale,duke u bërë pjesë e rrjetit komunikativ tësitcve,jo vetëm të qarqeve akademike, poredhe për t'u shfrytëzuar nga përdoruesitkudo, proces i cili ka filluar dhe ecën meshpejtësi.

Burimet tona bibliografike janë baza

~i=:i<(z~o~~olenJ:::!!:~1-:c:cn:w>~..,oo...Joz<(ai...J<(w:c:osLL<(o:::oo:iaiiD

e furnizimit me të dhëna të sigurta tëmark uara BKSh. Sfidë e mëtejshmeështë digjitim i i fondit albanologjik, dukesjellë kështu risinë më të fundit, që ofrontregu ndërkombëtar. Ky proces ka ti 11uarduke digjituar veprat monumentale tëkulturës shqiptare, siç është "Historia eSkënderbeut" e Barletit, për t'u pasuarme të tjera kolana të rëndësishme përkulturën, por, sidomos albanologjinë.

Bibliografia retrospektive me hedhjene të dhënave për fondin albanologjik tëshek. XVlll mund të quhet e përfunduardhe hyjmë në përshkrimin e bibliografisëkorren te të albanologjisë.

Në fund të shek. XIX me revistën"Albania" nisin përpjekjet dhe botimete para të bibliografisë albanologjike.Kujtojmë pionierët e Rilindjes dhetë shtypit shqiptar, si: Konica, KristoDako me radhuan e tij me mbi 180njësi referenciale të librave të huaj mbiShqipërinë dhe po aq ekstrakte ngabuletinet diplomatike. Vlejnë për t'ushënuar edhe përpjekjet në revistat "Hyllii Dritës" dhe "Leka", përmes rubrikavetë veçanta për të dhënë përshkrime dheadnotime për vepra dhe seri veprashtematike lidhur me historinë, sidomos tëlashtë të botës iliro-shqiptare, që e pasuanme serinë "Vepra pijore" të Etër-veJezuitë, ku u botuan përkthime të albanologëve, si: Karl Patsch, Kretschmer,të cilët kontribuan direkt në ngritjen einstitucioneve kulturore shqiptare.

Në vitet 1954-1955 në revistën"Nëntori", Jup Kastrati boton bibliografinëe autorëve nga viti '45-'55, por, papërshkrim bibliografik, duke përmendurvetëm njësitë e botimit për autorët ekohës, por duke censuruar në mënyrë

joshkencore autorët e dënuar politikishttë kësaj periudhe si Malëshova etj. Nëkëtë fushë, u angazhua edhe DhimitërShuteriqi pas një përvoje që kaloi mebotimin "Letërsia ere shqipe" më 1950dhe vijoi me veprën "Shkrime të vjetrashqipe", ku kriteret bibliografike futennë hulli shkencore.

Shtyrja për një kohë të gjatë, deri nëvitin 1998, për botimin enjë bibliografietë plotë dhe shkencore, domethënë tëvënies në vendin që u takonte Kodikëve,librave dhe hartave, është një haraç qëshkenca e bibliografisë shqiptare ia pagoipolitikës në fushë të kulturës, por, para sëgjithash asaj të shkencës së bibliotekës,pasi e ndau scriptum in në laik dhe fetar,metodë kjo antishkencore, që ka ndikuardrcjtëpërsëdrcjti në formim in e mangët tëstudiuesve, historianëve dhe gjeografëve,paleografëve etj.

Tash, me kapërcimin e këtij handikapi,sfida e bibliografisë në suazën eBibliotekës Kombëtare të Shqipërisë.dhe të rrjetit të bibliotekave të Tiranës dhePrishtinës është sigurimi i ekzemplarëvemagjistralë për historinë dhe kombin tonë,për të ndjekur institucionalisht atë qëMithat Frashëri, Kris to Dako, Lef Nosi,Eqrem Vlora e bënin në rrugë private përsigurimin c veprave dhe dorëshkrimeve,që i ndihnin çështjes kombëtare.

Ky kapërcim nga vështrimi introversnë ekstrovers kërkonte disa koordinimedrejt bibliotekave dhe antikuaristëveperëndimorë ose të vendeve fqinje përpërpilimin c adnotimevc dhe përshkrimevepër ato vepra që nuk mund t'i sigurojmëdot nëpërmjet ankandeve. Një praktikëtë tillë e ka zhvilluar në fillimet e vetaBKSh-ja, por, që është ndërprerë në

të veprave me burime fetare, por edheatyre të periudhës së Perandorisë Turke,bibliotekat kombëtare kanë inicuarim paktin me formate reja të përshkrimitdhe paraqitjes së dokumentit libror, qoftëai në formë libri apo CD. Krijimi i rrjetitvirtual të bibliografisë albanologjikemund t'i përshtatet bibliografisë së tregut,domethënë duke hapur një portal shërbimijopublik për dhënien elektron ikisht, dukeiu përgjigjur kërkesës gjithmonë në rritjetë studimeve albanologjike.

Sfida të tjera janë monografitë bibliografike, ku mund të përfshihen resursedhe hyrjet më të reja sipas fushavepërkatëse që kanë lidhje me albanologjinëdhe që s'mund të mbulohen nga agjencitë tjera.

Për shërbimet e ofruara nga Sektorii Albanologjisë duhet hapur një debatinteraktiv me studiuesit për kërkesat ereja, qoftë nga· mënyra e publikimit tëpunëve tona, disponimin ndaj tyre, si dhearritja e disa standardeve në periodizimine botimeve bibliografike në suazën eselektimeve të reja. Në këtë kuadër,vijimi i botimit të "Albaniea"-s mundtë përfshijë. skeda leximi e referencashpër ato ekzemplarë të cilët nuk mund tëofrohen për hir të vlerës së tyre unikale.

Albanologjia dhebibliografia në zhvillim

Rimarrjet bibliografike, përsa 1 përket përpunimit shkencor, përshkrimitbibliografik, adnotimet dhe referencatkërkojnë, n€ rastin e antikuarëve, njëkontakt fizik me këta ekzemplarë.Një pjesëe konsiderueshme e këtyre ekzemplarëvemund të përballojë jo më shumë se

dy - tre shfrytëzime, pa u rrezikuar ngashpërbërja. Për këtë arsye, duhet bërënjë plan afatgjatë për sigurimin c njëkopjeje digjitale përdorimi, për punimete mëtejshme bibliografike, që sjell kohac re, nëpërmjet monobibliografive sipastematikave specifike dhe që përfshin njëseri botimesh.

P.sh. në fushën e historisë citimettoponimike në kohën e Bizantit ose përdisa bibliografi të tregut shfaqin intereshartat dhe të dhënat për ekonominënë periudha të caktuara, gjë që i kabërë të tilla botime mjaft të kërkuara.Për ketë arsye BKSh-ja i ka paraprirëme përshkrimin e të gjitha hartave mekarakter albanologjik dhe së shpejti kyinformacion do të hidhet edhe në Internet,duke iu përshtatur kështu nevojave tëlexuesve, dhe sidomos kategorisë sëstudiuesve dhe historianëve.

Në këtë kohë të ekonomisë së tregut,BKSh mund të realizojë shumë shërbimepër vetë asctct profesionale dhe me mbi20000 tituj që ajo pason dhe i ka tëpërpunuara shkencërisht.

Përveç bashkëpunimit me botuesit, BKShmund të ofrojë edhe bibliografi tipologjikepër institucionet e larta, si: Fakulteti iFilologjisë, Akadcm ia e Shkencave, Qendrae Studimeve Albanologjike etj. për vetë.karakterin e punës meprojekte që zhvillohetnë këto institucione.· Si përfundim, mund të themi se ështëi vetmi institucion që mund të marrëpërsipër, jo vetëm standardizimin evetvetes, por edhe të ndikojë në përhapjene frymës standard izu ese, sidomos tëshkencës së albanologjisë. Shembull isaj është pozicioni lider i botimit specialtë BKSh-së, revista "Bibliothecae", që i

~j:::J<(z~o~[i:o1-CI):c:!i:[i:~CI):w>~...,(.!)o..Joz<(r::a..J<(wJ:CI<(u:~(.!)o:Jr::aai

vitin 1950, kohë kur Biblioteka u lidhme rrjetin'e bibliotekave të botës lindoredhe mjetet financiare u zëvendësuan mehuazimin.

Sigurimi i këtyre adnotimeve dheKodikëve, që kanë pasë vend origjineShqipërinë, por, tashmë janë pronëe arkivave, mund të bëhen pjesë e"Albanica"-s në ribotime të ardhshme.

Pas themel imit të bibliografisë shkencore, heqjes së censurës, daljes në dritë

JI

përmbush të gjitha parametrat një revisteshkencore dhe unikale në Shqipëri, qëofron edhe imazhin e markës BKShimazh, i cili mund të marrë përsipër edhestandardizimin në fushën e periodikëvegjysëmshkencorë, që qarkullojnë nëterritorin tonë. Ka ardhur koha, që tëtillë periodikë, të markohen dhe tësigurojnë një kontroll bibliografik dukekontribuar për një aset kombëtar, siç ështëalbanologjia.

Bibliotekat e veçantadhe botimet

albanologjikeFlamur MALOKU

Biblioteka Kombëtaredhe Universitare e

Kosovës

PërkufizimHyrje

Tema "Bibliotekat e veçanta dhebotimet albanologjike", është formulimqë i përshtatet bindshëm informacionit,evidencës rreth temës bazë së kësajkonference. Kështu, ndjekja e kësajprocedure përcakton tashmë vetë modeline kërkimit. Kërkimet, evidencat, skematnuk mbyllen asnjëherë, ato lihen të hapurapërherë edhe atëherë kur në pyetje janëevidencat statistike. Duke qenë kjo hyrja,tema e përcaktuar së paku pretendon tëzgjedh nyje mbi informimin e botimevealbanologjike në kuadrin e bibliotekavetë veçanta. Andaj, tema e përzgjedhurmbështetet në idenë e informacionit sirezultat i brendshëm kërkimi duke esencial izu ar para së gji thash speci fikëne fondeve albanologjike në kuadrin ebibliotekave të veçanta.

1 hup.r/www.britannica. com

Bibliotekat e veçanta kanë një fondtë veçantë të librave, në. të cilat gjendetliteratura bazë e institucionit përkatës.Këto biblioteka kryesisht përmbajnëliteraturë profesionale, duke u nisurnga monografitë, enciklopeditë, serialete ndryshme, të cilat janë në gjuhëne vendit dhe në gjuhët e huaja. Sipasenciklopedisë "Enciklopedica Britanica",bibliotekat speciale janë ato biblioteka,ku ka koleksione të veçanta të librave, tëcilat u nevojiten një grupi të caktuar tëpërdoruesve. 1

Objektivi kryesor i bibliotekave tëveçanta është që përdoruesit e tyre tëkenë në dispozicion materialet dhe informacionet e tanishme, por edhe informacion nga retrospektiva, çdo herë nëpërputhje me profilet e tyre të interesimit..Shfrytëzuesit e këtyre bibliotekave janëpunonjësit profesionalë të institucionit

w~=sC>o....J

~<(m....J<(

tu:!:j::omw:I:Clsz<(ow>w

~w5:imëii

përkatës, apo të ndonjë organizate përkatëse.

Historiku i bibliotekave tëveçanta në Kosovë

Formimi i rrjetit të bibliotekave specialenë Kosovë fillon më 1946. Këtë vit"Komiteti Shqiptar i Rrethittë Prizrenit"vendosi që të ngrihej një ndërtesë nëkuvendin ku ishte mbajtur Lidhja ePrizrenit dhe atje të hapej Biblioteka eKomitetit Shqiptar të Kosovës. Në fillimbiblioteka kishte rreth 200 libra, kryesishtbroshura e ndonjë gazetë e revistë, si:"Lirija", "Rilindja", "Përparimi".

Gjatë periudhës 1946-1956 formohenrreth tridhjetë biblioteka të veçanta(profesionale e të përgjithshme shkencore), siç është ajo e Institutit Albanologjiktë Prishtinës. Deri në vitin 1967, formohenedhe 15 biblioteka të veçanta si ajoe Institutit të Historisë të Prishtinës,Muzeut Kombëtar (Krahinor), e ShtëpisëGazetare-Botuese "Rilindja", Bibliotekae Radio Prishtinës etj. Sipas Tahir Foniqit,përafërsisht deri në vitin 1986 në Kosovëkanë qenë 55 biblioteka speciale me87900 njësi: libra e periodikë.

Pas vitit 19"86, këto të dhëna lëvizindukshëm, ngase në Kosovë në masë tëmadhe fillon represioni i atëhershëm serb,

c ku edhe mbyllen shumë institucione, gjëqë pasohet me mbylljen edhe të bibliotekave të veçanta.

Kjo gjendje vazhdon deri në luftën efundit në Kosovë në vitin 1999. Mirëpo,edhe pas luftës së fundit, bibliotekat eveçanta i përcjellë nfltlr~, ngase rrjetii këtyre biblioteka~~iml< është zhvilluarparalel· me numrin e institucioneve në

_ri

Kosovë. Shumë institucione, organizatatë ndryshme, tashmë funksionojnë pabibliotekat e tyre. Ajo çka na interesonkëtu më së shumti janë ato institucione qëkanë kontribuar për fondin albanologjik.Prandaj, gjatë hulumtimit, jemi ndalurvetëm në tri institucione të rëndësishme,si: Akademia e Shkencave dhe cArteve e Kosovës (ASHAK), InstitutiAlbanologjik i Prishtinës dhe Arkivii Kosovës, ku në këto institucione,fondi i albanologjisë është më i madhnë raport me fondet e tjera, pasuruarme botime, dhurata, këmbim botimeshme shtëpi botuese etj. Të gjitha botimetalbanologjike të punëtorëve shkencorë tëkëtyre institucioneve paraqesin kontributme vlera shkencore nga albanologjia.

Akademia e Shkencavedhe e Arteve e Kosovës

(ASHAK)

Që nga themelimi i Akademisë sëShkencave dhe të Arteve të Kosovës(/\SHAK) në vitin 1978 e deri në vitin20 IO, koleksioni i studimeve albanologjike numëron përafërsisht 500 njësi,libra në gjuhën shqipe, por edhe në gjuhëte huaja, si në atë serbo-kroate, angleze,gjermane, që i përkasin fushës së dijesalbanologjike.

Rrethanat nëpër të cilat kishte kaluar Kosova përballë pushtuesit serb,Akademia e Shkencave dhe e Arteve eKosovës, u bë zë i fuqishëm kundër zhbërjes nga serbët, gjë që ndikojë negativishtpër veprimtarinë shkencore të akademisë;në veçanti ndikoi shumë në studimetalbanologjike, e cila njëherësh ka bërëqë të ketë edhe ngecje në botimet e

koleksioneve të ndryshme albanologjike.Në vitin 1989, regjimi i atëhershëm serb,fillon të mbushë bibliotekën e akademisëme botime serbe. Masat represive serbeçuan deri në ndalimin c plotë të botimeveshkencore-a Ibano logjike. L !,tera tu rae sjellë nga regjimi i atëhershmeserb dhe botimet që bëheshin ishinkryesisht literaturë propagandistike,aspak shkencore. Mirëpo, pavarësishtrrethanave të kohës, të cilat i përjetoiky institucion i dijes, AS HAK e zhvilloiveprimtarinë shkencore, ku janë· botuarshumë Iibra të një rëndësie të veçantë përalbanologjinë.

Akademia u përqendrua kryesishtnë botimet nga gjuhësia, ku si preokupim kryesor i kishte botimet që kishintë bënin rreth origjinës së gjuhës shqipe dhe vendit të formimit të saj, rrethraporteve të shqipes më gjuhët simotraindoeuropiane, rreth interferencave gjuhësore midis gjuhëve të Ballkanit etj.Duke qenë kjo edhe kërkesë, akademiaboton veprat e albanologëve të shquar, si:Çabej, Ajeti, Riza dhe të albanologëve tëhuaj. Ky sistem konceptual-metodologjike programatik i botimeve nga akademia,mundësoi të zhvillohet më tej veprimtariahulumtuese, shkencore rreth shumë problemeve të rëndësishëm e aktual, siçishte ai i origjinës së popullit shqiptar, igjuhës së tij.

Sa për ilustrime informim përzgjedhimdisa nga tituj që janë botuar nga Akademiae Shkencave dhe e Arteve e Kosovës:Eqrem Çabej "Studime shqiptare tëzgjedhura" (i008); Eqrem Çabej "Hyrjenë historinë e Gjuhës Shqipe, Fonetikahistorike e Shqipes," (1960); Pjetër

Bogdani "Çeta c profetëve" (2005);Selman Riza, "Vepra" 1,2 ( 1996);Gazmend Zajmi, "Vepra"] (1997); IdrizAjcti "Vcpra-1,2,3,4,5" ( 1997); BesimBokshi, "Pjesorja c shqipes" (1998), qëpërmban zhvillimin historik të gjuhëssë folur dhe të shkruar shqipe; IbrahimRugova, "Kritika" (2007); RexhepQosja, "Prej letërsisë romantike deri teletërsia moderne" (2006); Sabri Ham iti,"Tematologjia", (2005), "Albanizma"(2009); Rexhep lsmajli, "Pasionet dhepësimet e Sclman Rizës" (2009); siedhe revista "Studimi" etj. Këto botimenga albanologjia hapën rrugët që tëshqyrton in shumë çështjeve nga fusha calbanologjisë, duke shtuar teza c teori tëreja për vetë dijen albanologjike.

Në kuadrin e shumë botimeve tëAkademisë së Shkencave dhe të Artevetë Kosovës, është më rëndësi të theksohenedhe botimet c albanologëve të huaj nëgjuhën shqipe, të cilët kanë kontribuarnë identifikimin e shumë çështjevekomplekse që kanë të. bëjnë me gjuhënshqipe dhe me historikun e saj, p.sh.:amerikani Eric P. Harn p, "Studimekrahasuese për shqipen" (2007);Vasllav Kirnchovsk i, "Për shqipen"(2004); Holgcr Pedersen, "Studimepër gjuhën shqipe" (2003). Punëtkërkimore të albanologëve të huaj janëtë rëndësishme për dijen dhe kulturënshqiptare. Këta albanologë ishin njohëstë jashtëzakonshëm të fushës së gjuhëveindoeuropiane, njohës të zhvillimevenë fushën albanologjike. Kontributet etyre shtrihen thellë nga arkigjeneza ederi në fushën e zhvi liimit të strukturësgramatikore të shqipes.

w~=soo....Ioz<m....I<1-w:Ej:::omw::r:o~z<C>w>w<~wto::Jm00

H. Pedersen IV. Kimohovski

Gjuha shqipe sipas albanologut 1-1.Pedersen, shihet se ka një sistem tëvetin, me një strukturë të harmonishmee origjinale, që përbëhet në radhë të parënga elemente që janë të përbashkëtapër të dy dialektet. Krahas tyre, ajopërfshin, në përpjesëtime të ndryshme,edhe elementë të veçantë, që janë tiparedalluese të gjuhës shqipe karshi gjuhëvetë tjera. Një hetim i tillë vihet re në fushëne fonetikës, të morfologjisë të formimit tëfjalëve etj. Ai i hulumtoi çështjet c gjuhësshqipe nga brenda e nga jashtë, studioihistorinë e brendshme dhe lë jashtmetë shqipes, duke gjurmuar në të gjithadimensionet dhe në të gjitha rrafshetrelevante me qëllim ndriçimi të çështjevetë shqipes. Gjithashtu, edhe albanologuVasllav Kimohovski, përmes kërkimeve,përpiqet të japë një provë më shumëpër prejardhjen e gjuhës shqipe, dukeu mbështetur e tërhequr paralele karshigjuhëve të tjera. Ai thotë se "sisteminominal i gjuhës shqipe zë një vendqendror në gjuhësinë ballkanike qyshnë fillimet e kësaj shkence. Gadishulliballkanik është një zgjedhje konvergjentedhe gjuha shqipe është lidhur me të".

Instituti Albanologjik iPrishtinës

Instituti Albanologjik i Prishtinës, qënga themelimi ë deri në vitin 1953 ështëinstitucion i pavarur kërkimor shkencor,

që merret me studimet albanologjike,me kulturën shpirtërore c materiale tëshqiptarëve. Ai lindi si nevojë imediatepër fushën c albanologjisë për të plotësuar kërkesën c domosdoshme të kohës.

Gjatë viteve të ekzistencës, f3ibliotekac Institutit Albanologjik të Prishtinësështë pasuruar me materiale të ndryshmeme botime albanologjike nga të gjithafushat, që mbulojnë këtë institut.

Përgjithësisht, puna kërkimore ealbanologëve të këtij institucioni shënoncmp irizm in në dije-mendim, gjë qëkurorëzohet me botime të veçanta ngafusha c albanologjisë. Vetëm në vitet '70-'80 botohen përafërsisht mbi 195 njësi,libra nga albanologjia. Ndërsa në vitet'90 botohen mbi 88 njësi. Në kuadrinc këtyre botimeve është me rëndësibotim i i revistës shkencore-albanologjike"Gjurmime albanologjike", e cila tash nëvitin 20 IOarrin numrin 120-të të botimit.Koleksionet albanologjike gjithnjë shtohen, sidomos në decenien e fundit, kuInstituti Albanologjik boton përafërsisht'90 njësi.

"Nga fusha e albanologjisë do tësynohet të botohen vepra përgjithësuese,që pasqyrojnë prurjet c reja në gjuhënshqipe, studime të mikromjediseveshoqërore si rezultat i përvetësimit tëgjuhës shqipe në bashkësi folësish melëvizje demografike." Rëndësi të veçantëdo t'i kushtohet pasurisë leksikore tëshqipes, fjalorëve të tipeve të ndryshmeqë do lë japin prurje të veçanta të kësajpasurie, si dhe studimeve në fushën eetnokulturës.

Botimet

frang Bardhi, "fjalor LatinishtShqip, 1635" ( 1983); /\ristotcli,"Poetika", ( 1984); A Jeksandër Stipçcviç,"Interpretime Albanologjike", ( 1994 );Rexhep Qosja "Nocione albanologjike"( 1983); Isak Shema, Ibrahim Rugova,"Bibliografi c kritikës letrare shqiptare1944-1974", ( 1976); Pajazit Nush i,"Sistemi i grafisë së tingujve të shqipesdhe vetitë perceptive e përmasat elexueshrnërisë së shkronjave të ai fabetit tëgjuhës shqipe" ( 1988); Abdullah Zajmi,"Përpjekjet c rilindësve për një alfabet tëpërbashkët të shqipes", ( 1970); IbrahimRugova, "Kahe dhe premise të kritikësletrare shqipe" (1986); Tafil Kelmendi,"Kështjella c sintaksës", (2006); ZyrncrNeziri, "Studime për Iok lorin 1-11",(2006); Rrustem Berisha, "Komunikimeartistike të këngës popullore", (2006).

Të gjitha botimet e Institutit Albanologjik të Prishtinës do të realizohen nëkuadrin e programit, që do t'i shërbejnëzhvillimit të mëtejshëm të shkencësalbanologjike duke i dhënë opinionitshkencor të. brendshëm dhe të jashtëmvepra themelore për historinë, gjuhën,kulturën dhe traditat, si dhe problemetaktuale sociale të popullit shqiptar, tëcilat, veç të tjerave, do të ndihmojnë përafirmimin e vlerave dhe të trashëgimit të tijhistorik, si dëshmie identitetit kombëtartë shqiptarëve si popull. Nëpërmjetstudimeve, synohet të ndriçohen aspektethelbësore të periudhave të ndryshmenga fusha e albanologjisë, në mënyrë qëtë vihen në qarkullim shumë mendimeshkencore të panjohura, me rëndësi përtrajtime të reja dhe objektive të çështjeve

albanologjike. Studime të ti Ila, si dhe bazae gjerë c botimeve, do të shërbejnë shumëpër avancimin c studimeve albanologjikenë përgjithësi.·Në kushtet c sotme të zhvillimeve

botërore, realizimi i këtyre studimevealbanologjike ka rëndësi për ruajtjenc veçorive kombëtare si shprehje edivcrsitctit të kulturave c qytetërimeve,si pjesë c pasurisë universale të kulturëssë njerëzimit.

Dokumente tërëndësishme për

albanologjinë në Arkivin eKosovës

Arkivi Shtetëror i Kosovës nuk ështëinstitucion botues, sikurse Akademiadhe Instituti /\lbanologjik, por në tëgjenden dokumente me rëndësi vitale përalbanologjinë.

Në Arkiv, që nga themelimi i tij nëvitin 1951, funksionon edhe biblioteka etij c veçantë. Aty kryesisht ka literatu-rëprofesionale dhe shkencore nga albanologjia, historia, arkivistika etj. Mirëpo, kaedhe revista shkencore, fjalorë, leksikonë,enciklopedi etj. Në këtë bibliotekë ka tëdhëna edhe për zhvillimin c shkencës sëalbanologjisë, kryesisht artikuj të botuarnë revista të ndryshme, si ato të botuara nëKosovë. Ka edhe disa revista të vjetratë botuara në Beograd nga Faku ltetiFilozofik, Katedra c Albanologjisë.Me rëndësi të posaçme për studimetalbanalogjikc janë dokumentet arkivoreqë ruhen në fondet dhe koleksionet eveçanta të Arkivit Shtetëror të Kosovës.Dokumente me rëndësi janë ato përalfabetin shqip të Kongresit të Manastirit,

11

w~=soo_Joz<(ca_J<(1-w::!!:j::ocaw'.l:o~z<(ow>w

~w1-0:::icai:ë

të shoqërive të shumta, që kanë vepruarnë Bullgari, Rumani, Egjipt, Amerikë,Turqi, Greqi, Austri etj.'Në Arkivin e Kosovës gjenden shumë

dokumente të shek. XIX, të cilat janëhulumtuar në Arkivin Shtetëror të Vjenës,ku. ka shumë të dhëna për alfabetin

shqip. Gjithashtu, në të ka dokumentetë rëndësishme që janë gjetur në ArkivinShtetëror të Bosnjës, siç është një abetaree gjuhës shqipe c vitit 1898. Po ashtu, kaedhe dokumente të tjera. Këto dhe shumëtë tjera janë fotokopjuar dhe janë arkivuarnë Arkivin Shtetëror të Kosovës.

LITERATURA

I. FONIQI, Tahir, Tipat e bibliotekave në Kosovë 1944-1986, BibliotekaKombëtare dhe Universitare e Kosovës, Prishtinë 2008.

2. FON IQI, Tahir, Tema nga bibliotekaria, Era, Prishtinë, 2003.

DOKUMENTE

• REZOLUTË

Shkenca e bibliotekave dhe 73albanologjia

••REZOLUTE

Shkenca e bibliotekave dhe albanologjia

Më 22 - 23 nëntor 201 Ou mbajt edicioni i pestë me temë Shkenca e bibliotekave dhealbanologjia i Konferencës Kombëtare të Bibliotekonomisë, si institucion kulturorshkencor i përbashkët Shqipëri-Kosovë.

Konferenca u organizua në mjediset e Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë. Ajotrajtoi gjerësisht dhe me profesionalizëm problematika që lidhen me funksionet dhedetyrat e bibliotekave kombëtare të Shqipërisë dhe të Kosovës në fushën e grumbullimit, përpunimit dhe shërbimit të informacionit albanologjik, si pjesë e rëndësishme epërpjekjeve shkencore për afirmimin e identitetit kombëtar të shqiptarëve, të historisëdhe të kulturës së tyre.

Drejtues dhe specialistë të të dy bibliotekave paraqitën ligjërata dhe kumtesa, nëtë cilat analizoheshin praktikat, por dhe vizionet e përbashkëta për rolin që luajnënë epokën digjitale bibliotekat kombëtare përkatëse në një fushë të rëndësishme tëveprimtarisë së tyre si menaxhimi i burimeve të dijes albanologjike.

Më konkretisht, në konferencë u trajtuan probleme të ndryshme që kishin të bëninme formimin e specialistëve të burimeve albanologjike në të dy bibliotekat tona kombëtare, me funksionet albanologjike të këtyre bibliotekave, zhvillimin e koleksionevealbanologjike në mjedisin digjital, rëndësinë e koleksioneve të hartografisë për albanologjinë, domosdoshmërinë e sistemeve bibliotekare elektronike me burim të hapur,raportet e bibliografisë me albanologjinë në vështrim historiko-analitik, bibliotekatkombëtare dhe komunikimin albanologjik, koleksionet e studimeve albanologjike,formate pasurimit në albanologji, bibliotekat e veçanta dhe botimet albanologjike etj.

Kumtesat e mbajtura u përqendruan në rolin ndërmjetës, por tejet të rëndësishëm,të të dy bibliotekave midis dijeve albanologjike që bartin koleksionet e tyre dhepërdomesve që i shfrytëzojnë ato, që në këtë rast janë kryesisht lëvrues të shkencave

fil

që përbëjnë albanologjinë. Ky pozicion i kahershëm dhe tradicional i bibliotekavekombëtare u trajtua vështruar në kushtet e reja të shoqërisë së informacionit dhe tëkomunikimit dhe në përputhje me kërkesat specifike të përdoruesve të burimevealbanologjike.

Nisur nga situata konkrete e veprimtarisë në funksion të përpunimit dhe shërbimittë informacionit albanologjik në bibliotekat tona, pjesëmarrësit në konferencë miratojnë rezolutën e mëposhtme:

Biblioteka Kombëtare e Shqipërisë dhe Biblioteka Kombëtare dhe Universitare eKosovës realizojnë me sukses detyrat funksionale që lidhen me rolin e tyre si ndërmjetëse mes dijes albanologjike dhe informacionit që bartin në koleksionet gjegjëse,nga njëra anë, dhe lexuesit që i përdor ato, nga ana tjetër. Megjithatë, bibliotekatkombëtare të Shqipërisë dhe Kosovës prej kohësh ndiejnë si domosdoshmëri thellimindhe përmirësimin e veprimtarisë së tyre që ka të bëjë me plotësimin e kësaj detyrethemelore, sidomos në kushtet e shoqërisë së informacionit dhe të teknologjive të reja.

Konferenca thekson rëndësinë e një pozicionimi të qartë, të saktë dhe sa më profesional të dy bibliotekave tona në përmbushjen e detyrave dhe funksioneve të tyrealbanologjike. Krahas përpjekjeve për integrimin e bibliotekave të Shqipërisë dheKosovës në rrjedhat bashkëkohore europiane dhe botërore, bibliotekarët shqiptarëtë të dy vendeve duhet të rritin rolin e tyre në mbështetje të zhvillimit të shkencavealbanologjike dhe të vlerësojnë maksimalisht informacionin, sidomos atë elektronik,për veprat albanologjike që ruajnë në fondet e tyre.

Më tepër se deri më sot bibliotekat tona duhet të vlerësojnë teknologjitë e informacionit duke i konsideruar ato si mjete të rëndësishme për rritjen e efektivitetit tëshërbimeve ndaj përdoruesve, përfshirë edhe shkencëtarët dhe studiuesit albanologë.Sistemet e integruara bibliotekare të të dy bibliotekave mundësojnë bashkëpunim tëfrytshëm mes tyre, sidomos në dhënien dhe marrjen e informacionit bibliografik tëkarakterit albanologjik, ndaj, në kuadër të bashkëpunimit në veprimtarinë informuese bibliografike dhe të krijimit të bazave të të dhënave, konferenca e sheh të udhëskrijimin e një portali të përbashkët Shqipëri - Kosovë që do të ofronte informacionalbanologjik apo objekte të digjituara, çfarë do të krijonte më shumë mundësi përshkëmbimin e informacionit dhe përdorim të përbashkët të burimeve. U theksua qëpër realizimin e kësaj ideje është e domosdoshme mbështetja e organeve vendimmarrëse në të dy vendet.

Konferenca ka besim se Biblioteka Kombëtare e Shqipërisë dhe BibliotekaKombëtare dhe Universitare e Kosovës si edhe bibliotekat e tjera në të dy vendet qëshërbejnë literaturë albanologjike do të ngrenë në një nivel më të lartë angazhiminpër plotësimin si duhet të detyrave në një fushë të rëndësishme si ajo e shërbimevealbanologjike duke përmbushur kështu'rnisionin e tyre të rëndësishëm kombëtar dhekulturor.

Tiranë, më 23 nëntor 2010

11

Documents

BIBLIOTHECAE 11