Boniye Cegetxwîn Piştî neh salan ku ez ji welat dûrketibûm, min çavên xwe careke dî bi dîtina Qamişloka evînê kil kirin . Belê, ez li Stockholmê dijîm.

Stockholm paytexta Swêdê ye, pir bajarekî xweşe, bi xwezaya xwe bi nav û denge. Tevî berf û serma wê jî, ew pir tê hezkirin. Lê bê guman çiqasî jî xweş be, mirov bêrya welatê xwe dike, cihê ku mirov lê ji dayik bûye, lê zaroktiya xwe bûrandiye, lê bîranînên xwe nîgarkiriye û kolan bi kolan bi roniya dilê xwe aragîş kiriye.

Di hembêza her taxekê de çîrok û bûyer hatine hûnandin. Di singa her kolanekê de avsane hatine çêkirin , pêwîste êdî ku mirov car caran serdana Welat bike, û Bîranînên xwe bi dost û hevalan re vejîn e, bûyeran bişopîne. Qamişlo ji bo min û malbata min, hebûne, jiyane, tekoşîn e û evîne. Têde û di her kunceke wê de perçak ji xebata me ya netewî cî girtiye û bi tîpên hezkirina Welat hatiye girêdan. (Dûmahî R.3)

Jimar

79

Sernivîser: Ebdilbaqî Huseynî Derhêner: Xorşîd Şûzî

Mizgîn Hesko Bê guman û pir dûr ji nerînên partiya ne yên teng, pir dûr ji doz û xwestekên takekesî û di vê dema dîrokî de ,,,dema pir hestiyar ku her çendîn îro heyîna kurd di nexşeya cîhanê de diyar û xuya ye.

Her weha di van dem û dewranan de jî kurd bûn leşkerên giştî yê cîhanê li dijî hêzên tariyê. Tevî wilo jî hîn em pir alûz in û di rewşa xwe a alûz de melevaniyê dikin.

Tekez û ji sedemên vê alûziyê nebûna hevrêziya rexên kurdistanî û nebûna mala kurdistanî ku kurd xwe lê bigirin, bi hev bişêwirin û li dijî zorê û zehmetiyan mîna yek stûnê resen û tund bin.

Belê hûnê bêjin ka îro û ka duh .....! Belê rast e...rewşa me ya îroyîn ji ya duh bi hemî pîvanan baş tire, lê em hîn ne dewlet in, me hîn serxwebûna kurdistana xwe ranegihandiye.

Belê duh û bi fermî rêzdar Nêçîrvan Barzanî hate helbijartin weko serokê herêma kurdistanê.

Gelo ta kîjan radeye ev gav rast û durist hat.....?

Li vir divêt em hin rastiyên dîrokî bînin ber çavan û ji dergehên vekirî derbasî mala kurdan û nemaza Kurdistana başûr bibin.

Eger em hınekî li xew û baweriyên xew vegerin careke din em ê bibêjin : Belê kak Nêçîrvan Barzanî hejayî posta serokatiyê ye.

Miletê kurd ji kesên biyan û nenaskirî pir ditirse, pir hesab têne dîtin , li vir cenabê Nêçîr û li gor baweriya kurdan, li gor dîtin û boçûnên piraniya wan hêjay e,,, ev ku kurd wî nas dikin û dizanin ka wî çi xebat kiriye. Bê guman miletê kurd qurbaniyên wê malbatê (malbat û êla Barzaniyan )bilind dinerixînin.

Pir rexne tên girtin û piraniya wan jî rast in, ku Kurdistana başûr ber bi hikumê êl û malbatan ve diçe, bi wateyeke din ango kur li şûna bav, xwîşik li şûna bira û jin li şûna mêr û hevjînê xwe û htd.

Lê bi min û ji ber ku kurd hîna ji wan atmosfêrên malbatî derneketine, hîn êlek e xurt û xwedan leşker û saman dikare kurdistanê bihejîne û rewşê li binê guhê hev bixîne.

Hêzek, êlek û yan jî hozeke xurt dikare xwedan biryar be, û dikare biryarên parlemanê jî li şûn xwe bihêle.

Ango û Her çendîn em bixwe li dijî qunaxa êlan in, lê mixabin em ji bin bandorê dernakevin û dawî her kes li êla xwe vedgere, ez bixwe nabêjim : bijî êl û dema êlan , lê ev ê rastiyê li ber xwîneran radixînim ku hîn rev jê nîne

Belê bi min hilbijartina Neçîrvan ji bo wê posta serokatiya Kurdistanê..gaveke rast, durist û girîng bû.

Gelo çima ...?

Dixwazim hinekî bikurtî derbasî pirsa xwe bibim û bersiveke nêzîkî rastiyê bînim û li ber we raxînim:

*Ji ber rewşa ku me berê destnîşan kiribû (kurdistan û rola êl û hozan), Nêçîrvan ji êleke pir xurt û welatperwer û canfedayê welat û xaka xwe ye. (R. 2)

Mihemed Şêxo Gelek danasîn ji wêjeyê re hene, lê her ew nivîseke sîberî ye (texyîliye, imaginative), bi wateya sîber (texyîl, fiction) ne.

Ango ,ew ne wataya tîp bi tîp e. lê ji ber ku gelek cûreyên torê hene , divê mirov bibêje ku ew bikaranîna zimên e, bi awayekî ne normal......(D. R. 8)

Dr. Yekta Uzunoglu

Bi kurtî çîroka Radyoya Monte Carlo şaxa Kurdî

Piştê ku min Enstîtûya kurdî li Almanya Federal li sala 1983 de ava kir, min xwest bi awakî perçekî piçûk ji çanda kurdî jî bighînim gelê xwe yê bindest. Wê dema dîroka me de ev tenê bi riya radîyoyê mimkin bû. Dihat bîra min çawa em wek zarok bi dê û bavên xwe, bi xal û

xatiyên xwe, bi cîranên xwe her roj beriya êvarê lêvîya dengê radyoya Êrîvanê disekinîyan. .....(D. R. 2)

2019 Mehane…Wêjeyî…Çandî…Rewşenbîrî…Serbixwe

KELEMÊN LI SER RÊYA AVAKIRINAN YEKÎTÎYA ÊZDÎYA.

Hevpeyvîna malpera AidaKurdê

bi mamosta Ezîz ê Cewo re

Hevpeyvîn: Amida Kurd .........(D. R. 6)

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

NNNNeeeerrrrînnnn ÛÛÛÛ Gotar

hejimar "79" 2019

2

Wan salan de pirtok, rojname, kovar, mûsîka kurdî, zimanê kurdî, cil û basên kurdî jî li Tirkîye hê qedexe bû. Yanî her tiştê ku bi nasnama kurdî girêdayî bû qedexe bû! Li Sûrîye, li Îranê jî rewş kêm û zêde wek Tirkîye bû. Pirtok, kovar û kasetên mûsîkî ku li Ewrûpa dest bi weşandinê kiribûn nedigîştin Kurdîstanê.

Çendan car min wek berpirsîyarê Enstîtûya Kurdî bi çendan parlamenterên almanî serlêdana televizyona alman- ku bi zimanên bêganeyan li Almanya da diweşandin- kir ku kurdî jî biweşînin, serlêdanên me bêbersiv man. Piştê lêkolînên dirêj min fahm kir, ku li tu welatek Ewrûpî de weşandina kurdî li radîyo, li telewîzyonê ne mimkin e.

Lê Monaco? Dewlet nîn e, girêdanê wî ya aborî bi welatên wek Tirkîye tine û min xwest Monaco biceribînim. Piştê çend mehên çûyin û hatinê, ceribandinê, weşandina kurdî li Radîyoya Monte Carlo de hat qabûl kirin, me peyman îmza kir, xwestekê wan tenê hebû ew jî heqê radîyoyê bû.

Min wê jî çareser kir. Lê tû kesê pispor di warê xebata radîyoyê de li nav Kurdên Almanya Federal de tinebû, yan jî min nas dekir, ku bêpere bixebite. Mecbur mam îcar ez bi xwe programan pêk bînim û pêşkeş bikim. Wê deme Mahmûd Baksîyê rehmetî re min bursekî bo 1 sal li Almanya ji waqfa Heînrîch Böll derxistibû, ku li Almanya bikaribe bijî . Ez û Mahmûd Baksî, hevjina min – ku alman bû lê kurdî baş dizanibû- û kurê xalê min ku ji Parîsê hatibû me dest bi weşandinê kir.

Bêgûman tev de bê pere!

Berpirsîyarê Enstîtûya kurdî ya Bonnê bûm, nikaribûm herim Monaco û yên din jî wûsa.

Min stûdyokê li radîyoke Almanyayê de peyda kir, me li wir diweşand, deng diçû radîyoya Monaco û ji radîyoya Monaco belav dibû dinyayê. Ji ber ku me li ser pêlên kurt de diweşand û antênên Radîyoya Monaco çar alîyê dinyayê de hebû, lê bo min antêna ku li Qibrisê bû mihim bû. Bi saya antena Qibrisê deng li tevekê Kurdîstanê de bi awakî gelek zelal dihat bihîstin.

Min xwest di despêka weşanê de çend roj nûçe neweşînim. Me li ser pirsên saxî, li ser çanda me, li ser dîroka me û carna jî ji Încîl û Tewratê tişt diweşandin.

Sedemê wê jî ev bû; wê deme hikûmeta Tirk Kurdan li dinyayê de wek terorîst nîşan dida. Min xwest ku dinya mesîhî û cihû re nişan bidim ku mesela dewleta tirk

Dûmahiya: *Nêçîrvan Barzanî û hîna ji piçûkaniya xwe de di nav kar û xebata siyasî de mezin bûye, rewşa kurdistanê baş dizane û dibe ku bixwe jî bûbe şahid û govanê pir êş û azarên miletê kurd.

* Di van bîst salên derbasbûyî de , kurdistan bi awayekî berçav hate avakirin, ji xwe her kes dizane ku rêzdar Nêçîrvan Barzanî endeziyare qunaxa avakirina kurdistanê ye.

* Kesayetiya Nêçîrvan û li gorî têkiliyên wî, dan û standina wî kesayetiyeke pir xurt e, dûrbîn e, û di nav civaka kurdî de tête pejirandin.

* Her çendîn dewletên li der dorê mofayê ji bazara kurdistane dikin , her weha kurdistan jî mofadar e, bi zanebûn Neçîrvan û hikumeta herêmê pere û samanen li derhêlê anîne nav xwe, eger gulleyek bipeqe, samandarên welatên li derhêlê û ji bo parastina berjewendiyên xwe ên aborî dê li çareseriyê bigerin û neçar in ku li ber me jî bidin,,,,siyasetek pir zîrek bû û kurdistanê ew şopand.

* Her çendîn serok û rêberên me kurdan ciyê rêz û hurmetê ne jî , bi min vê carê em hinekî li pîvanên serokatiyan zîvirîn, kurdan dikarîbûn serokekî ciwan êdî bînin û posteke weha hestiyar û bilind radestî bikin.

* Nêçîrvan Barzanî li zanîngeha Tahranê lîsansa polîtîkê wergirtibû bi wateya ku ew kesekî rewşenhizr û xwendevan e.Ji bo hin pîvanan pêdiviya miletê kurd bi hêza ciwan û xwendevan heye..bi karîzmayên têgihiştî .

* Nêçîrvan Barzanî bi piraniya dengan 68 ji 81 ev post bidet xist, ango bi şêweyekî dîmuqratîk.

* Û dawî ...di dema ku em heja ;Nêçîrvan Barzanî pîroz dikin di heman deme de hêvî û lava dikin ku ew bikaribe li dij hemî metirsiyên heyî rawest e û bikaribe gemiya kurdistane bîne beravên serxwebûnê , alaya rojê û di nav koma miletan de , li ba bike.

Belê kurdan îro hêviyên mezin hene ku mala Nêçîrvan Barzanî, ango Kurdistan îraqê bibe mala kurdan bigiştî.

Belê metirsî pir in, û dujmine me jî zîrek in, divet cenabê serok N. Barzanî dengê me be, û dive kurd mîna kemberê xwe li hawîrdorê bisin hev.

Pêdiviya kurdistanê bi artêşên leşkerî û rêberên mêrxas, bi çekên modern, bi teknolojiya xurt û zîrek heye. Pêdivî bi vekirina bêhtir dibistan û zanîngehan , bi kadiroyên çalak û xebatkarên ciwan heye. Pêdivî hîna bêhtir bi dam û dezgehên çandî, wêjeyî yên serbixwe heye. Pêdivî bi pirojeyên şaristanî, bi avakirina nexweşxaneyên nuh û bi makîneyên tunduristî yên pak heye, pêdivî bi bijîjik û alîkarên dektoran heye.

Pêdivî bi rê, otoban, otostrad, pirên bilind û hevgirtî heye, pêdivî bi çandiniyê , bi avê, bi kehrebê, enternête heye.

Pêdivî bi Jinê heye ku îro bikaribe careke din bi rola xwe a dîrokî rabe. Pêdivî bi Şengalê û laleş nûranî heye, ango bi kesayetiyên kurd yên din, kêmolên kurd ku divê rê ji wan re bête vekirin û ew jî di vê nexşeyê de beşdar bin û bi rola xwe rabin.

Pêdivî bi instiyatîvan heye ku bikaribin bi hin bîrdozan li dij sistema êl û hozan bixebite, pêdivî bi guhdarî lê kirin û guhdanê heye.

Pêdivî bi avakirina kesayetiya kurd heye, ev bêhtir ji avakirina xanî û serayan e.Mirovê di xwe de şikestî her dîlê êş û şikestina xwe ye, lê mirovê saxlem, û xwedan moralê bilind dikare li ser hemî formên şikestî avahiyan rake.

* Elmaniya 30- gulana 2019.

nasnama kurdî re ye. Sîyaseta wan li hember gelê Kurd sîyaseteke nîjadperestî ye. Û zanibûm ku em Încîl jî bixweynin wê dewleta Tirk midaxele bike, gavên dîplomatîk bavê bo sekinandina weşana kurdî li Radîyoya Monte Carlo, yanî li Ewrûpa azad û demokrat! Naverok bo dewleta tirk nemihim bû, mihim ew bû ku Kurdî ye! Min dixwest Ewrupa, Amêrîka bi kurtî dinya mesîhîyan rewşa gelê me û zilma nîjadperestîya dewletên serdest nas bikin!

Gor ku min texmîn dikir rastî jî dewleta Tirk vê weşana kurdî, ba dewleta firansî proteso kir dewleta firansî jî ji Radîyoya Monaco pirs kir ka gelo tiştên “çewt” tê weşandin yan na û kî diweşîne. Radîyoya Monaco bersiv da ku li weşanê de Încîl û Tewrat jî tên weşandin û yê diweşîne Enstîtûya Kurdî ye. Wûsa dîyar e ji vê bersivê hûkumeta Firansa wûsa fahm kirîye, ku Enstîtûya Kurdî ya Parîsê ye… gelo wezareta Firansa berpirsîyarên Enstîtûya Kurdî ya Parîsê gazî kirin û îfadeyê wan stendin yan na, nizanim …

Lê eynê wextê de hinek sazîyên kurdan û “almanên nezelal“ dest bi erîşên dijî Enstîtûya Kurdî ya Almanya kirin û dîsa wûsa “Waqfa îslamîya cîhanê” li ser min broşûrek weşand û gazî cîhadê kir; hember min û radîyoyê.

Ev êrîş li Parlamentoyê alman û li çapemenîya Almanyayê de 2-3 hefte bû rojev! Dewleta tirk, Waqfa îslamî ya cîhanê û hinek sazîyên alman û kurd nehiştin ku bi kurdî ne tenê çanda giştîya kurdî, lê Încîl yan Tewrat jî were weşandinê.

Carkî de bi deh mîlyonan mesîhî bihîstin ku xwendina çend rûpelên Încîlê û Tewretê bi kurdî bi xwe jî bo dewleta tirk sûc e. Radîyo, rojname, kovar, televîzyonên mesîhî nav çend rojan de vê bûyerê ji Brazîlya ta Fîlîpînê belav kirin, bi saya vê bûyerê kesên ku hê navê Kurd nebihîstibûn, Kurdan û rewşa wana trajik nas kirin, ku heqê wan nîne heta Încîl û Tewratê jî bi zimanê xwe gohdarî bikin. Bi gavekî “piçûk” çavên mîlyonan mesîhî ji Amêrîka ta Avustralya vebû, fahm kirin ku mesela Tirkan bi Kurdan re ne sîyasî ye, lê nîjadî ye!

Di eynê wextê da hinek sazîyên kurdan bi zorê Enstîtûya Kurdî ya Almanyayê kirin dest xwe, talan kirin û dawî jî girtin!

Çekkî wanê dawî mabû; ew jî hinek “rewşenbîr” û ”sazîyan kurdan” bûn. Ew sazî û “rewşenbîrên kurdan” serketin, hem enstîtûya kurdîya Bonnê, hem jî weşanên Radîyoya Monte Carlo bi zimanê kurdî ji holê rakirin !..... Cihê mixabinyê bû!

Dûmahiya: çîroka Radyoya Monte Carlo

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

NNNNeeeerrrrînnnn ÛÛÛÛ Gotar

hejimar "79" 2019

Ebdulbaqî Huseynî

3

Azadî, welat, xak, gel, jin, pakrewan, evînî, lehing û navdarên kurd, yekîtî, Newroz, ol, keçika feqîr, ew in di gel babetên din navnîşanên helbestên pirtûka Azade şêrîn ya nivîser û helbestvanê kurd Adil Omer Seyfedîn yên bi hest û ramanên xwe vehûna ne.

Di nav rûpelên vê pirtûkê de kêşeya herî giring ew e kû helbestvan Adil wek mirovek dilşewat û dilsoz û bawermend êş û janên gelê xwe tevlî şahî û xweşiyê dirêse û rewşa kurdan bi bûyeran ve girê dide û diyar dike û ew van bûyeran bi buhêrk û nihokê ve girêdayî dihûne

Helbstvan Adil dîroka bindestî û stemkariyê li ser milet û gelê xwe bi hestên zelal eşkere dike û mirov dikare wan mijaran û wateyan bixwîne û rola helbestvan û nivîser di civaka me de bîbîne kû ew dikarin bi pênûsa xwe xebata gel berdewam bikin.

Dûmahiya:

Bêguman, bavê min jî (Cegerxwînê gelê Kurd) di singa wê de Konê xwe vegirtiye û li bende her mirovekî ye, ku li bin Konê wî, xwe vehesîn e û helbestên evîna Welat li gel wî vegerîne.

Ez pir kêfxweş û şadîmanim, ku ez bûme mêvanê wî û li gel dost û hevalan, me dîlana netewa xwe gerandiye. Ez pir xweşhalim, ku min çavên xwe bi dîtina heval û dostan ve kil kirin û li her kolan û cihê ku min dixwest, ez geriyam e.

Bi rastî pêşewaziya gelê me ji min re, n îşana wefadariyê ye, herwiha dermanekî bi sûd bû ji birînên min re. Ezê herdem bi rêz û hurmet lê binerim, Ewê her li ser Singa min nîşaneke nazdar û bi rûmet bimîn e.

Ew pûte û dilovaniya milet ji min re, çi li Qamişlo, çi li Amûdê û Serê Kaniyê ji bo min pir giranbuhaye, herwiha serdana refên jin û xortan, refên dost û hevalan ji min re li malê Kernevaleke taybet bû. Ez li vir bi dilxweşî, sipasiya hemû dost, heval, rê xistinên Jina yên ku ez xelatkirim dikim, û ji teva re serkeftinê daxwaz dikim.

Ez sipasiya Tv24 Li Qamişlo û Radyo ya arta.fm li Amûdê dikim, ji wan re serkeftinê dixwazim.

Êdî li zaxo û li Dihokê û Hewlêrê jî dîsa ez deyndara teva me û sipasiya her kesekî ku em pêre civiyane û her kesekî ku alîkariya me kiriye dikim.

Ev geşta min xwîn li canê min vegerand û ez nûjen kirim. Min têra xwe hezkirin û bîranîn ji Welat bi xwe re anî ye, têra min dike ta careke dî ez dilvejînim .Raste ku hatiye gotin: Şam şekire lê welat şêrîntire.

Em dikarin erê bikin kû helbesta Azade şêrîn bi tena xwe karîbû navê Adil di dîroka helbesta kurdî de bineqişîne nemaze dema hunermend ê mezin û nemir Mihemdê Sêxo ew bi awaz û henas dike û distrîne beriya çil û pênc salan, û lewra helbestvanê me bi dilsozî vê pirtûkê diyarî giyanê hevalê xwe Mihemed Şêxo dike û dinivîsîne:

" Ji bo hemî şehîdên Azadiyê li Cîhanê Bi taybet yên

Kurd û Kurdistanê.

Her wusa diyarî bo giyanê Hunermendê mezin Mihemed Şêxo".

Hêjayî gotinê ye kû pirtûka Azada şêrîn di 27 ê avdarê 2019 de hatiya çapkirin û ji 24 helbestan tê pêkanîn li welatê Elmanya û çend berhemên wî hene ku bi biryare di demên bên de werne çapkirin, çapa yekem û ev çapa duyem jêre.

Di vê pirtûka giranbuha de, a ku hêja CanKud ji çend lêkolînan berhevkiriye, hêjayî xwendinê ye, çimkî nivîskar xwe di gelek waran de xwe westandiye, û keda çend salan di warê wergerandinê û vekolînê û berhevkirinê de, di vê pirtûkê de komkiriye û bi zimanekî rewan pêşkêşî xwendevanan dike. Eger mirov bi çavekî panoramî li vê pirtûkê meyzêne, wê gelek babetên cûrbecûr têde peydabike, wekû: Dîroka kurdî çi a kevin, çi a nû, lehengên kurdan ên kevnar û ên nûjen, cejna Newrozê û dîroka wê, çend kesên kurd ên ku dîrok mafê wan cewisandibûn, mîna Şaha kurdan (Deyfe xatûn) û herwiha wekîn wê. CanKurd di rûpela pêşî de li ser pirtûkê wiha nivîsandiye: ”Bo wan hemî kesan, ên di ber vejandin û geşkirina a çanada kurdî de dixebitin”,.. Lê, eger mirov li vê pirtûkê baş vegere û vepexirîne, wê bibîne bê çendî yê nivîskar xwe di ber vê pirtûkê de westandiye, çi di war wergerandina vekolînan ji zimanê elmanî bo zimanê kurî, û çi di war lêkonînên belge û dukomentên ku li ser kurdan hatine nivîsandin.

Babetên ku di vê pirtûkê de hatine berhevkirin pirin, xwendevan dikare van mijaran têde bixwîne:

- Êlên bakurê rojhilatê Kurdistanê a Dr. O. Blau (Jêder ji sala 1890î ye).

- Mêjedema gelê Kurd a Dr. Ferdinand Hennerbichler (ji elmanî hatiye wergerandin).

- Mîtolojî û dîroka Cejna Newrozê a Dr. Golmorad Moradî. Di vê mijarê de Moradî taybetiya cejna Newrozê dide xuyanî, herwiha wateya dîrokî û mîtolocî jî dide diyarkirin.

- Chronologiya dîroka Kurdî a Dr. Golmorad Moradî, ku ji 49 jêderan ev lêkolîna xwe avakiriye.

- Deyfe xatûn (Şaha Kurdan), ku di serdema Eyûbîyan de bibû padîşaha bajarê Helebê, û du dibistanên navdar (Elîrdews û Xangeh) avakiribûn.

- Secerûdurr (ku di 1257z de koçkiribû), ew padîşaha dawî bû di

dewleta Eyûbî de, ku li Misirê hukim dikir.

- Mîrê Soran (1833-1838) rûpeleke berxwedanê ye ji dîroka Kurdistanê.

- Serhildana qehremanê Kurd Simko axayê Şikaka (1887-1930).

- Şêx Mehmûdê BerzencÎ, Melekê Kurdistanê (1881-1956).

- Dr. Nûrî Dersimî (1892-1973). - Vegera deh hezar nandozên girîkî. Ji

Anavasîs a Ekzênofon ê Athênî. Di vê mijarê de gelek babetên dîrok ên giring têde peydadibin, û a herî balkêş: Rewşa Girîkan li Kurdistanê.

Pirûk hêjaye ku mirov bidestpixîne û bixwîne, çimkî naveroka wê bi zanyariyan dewlemende, û nivîskarê wê CanKurd xwedî serboreke dûr û dirêje di meydana tore û çanda kurdî de.

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

NNNNeeeerrrrînnnn ÛÛÛÛ Gotar

hejimar "79" 2019

Cankurd

4

Roja 19ê Nîsanê 2019, li bajêrê Essen, ku li komeleya Hêlîn, Yekîtiya Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûriyê şahî bi roja rojnamevaniya kurdî kir, tê de gelek nivîsevan, helbestvan, siyasetmedar û hunermend amade bûn û hinek ji wan jî ji ber xebatêd wan ên cihê-cihê hatin xilatkirin, û nameyeke rêzgirtinê ya taybet ji aliyê serok Nêçîrvan Barzanî ve, bo kak Ibrahîm El-yûsif hate xwendin, xebatkarê navdar, hêja Fettah Tîmar, ku ji xelkê bakurê Kurdistanê ye û ji zû ve li Almaniya dijî, 5 pirtûkên xwe yên, ku di salên 2017 û 2018 de, li Türkiyê çapkiribûn, diyarî min kirin. Lew re min ji xwe re wekî histobarî dît, çend rêzikan li ser van berhemên hêja, ku bi Kurdiyeke asan û hezkirî hatine lêkirin, bo wan xwendevanan dbinivîsim, ewên van pirtûkên giranbiha neketine destên wan.

Van berhem evin:

-Çêrokên Serhedê (Gelêrî) – Cild I -Çêrokên Serhedê (Gelêrî) – Cild II -Çêrokên Lawiran -Pêkenokên Melayê Meşhûr -Mesele û metelokên kurdî Her pênc pirtûk bi bergên sipî, pak û bi çapeke hêja ji aliyê Weşanên AR ve derketî ne û li ser her pênc pirtûkan, nivîsevanê me li ber navê xwe daniye (Berhevkar), ji ber ku wekî metnên van xebatan diyar dikin, evana ji zargotin û çanda kurdî ya gelêrî hatine girtin, xebateke dirêj û bi tewat tê de hatiye kirin û bi vê şêweyê pirtûkxaneya çanda me ya gelêrî maldartir dibe û wê pir hêja be, ku van berhem bi zimanin dî jî bên wergerandin û belavkirin, bi taybet ji bo nifş û pişt û neviyên me li welatên derve, da ji çand û gelê xwe verê nebin. Herdu cildên pirtûka Çêrokên Serhedê bi hev re nêzîkî 400 rûpel in, Mamoste yê rexnevan Heyder Omer bo herdu cildan pêşekiyeke bi sernavê (Zargotin çiye?) nivîsandiye, tê de li ser (Çêroka gelêrî di neynika felsefeya kurdî de) rawestiye û kak Fettah Tîmar jî bi xwe li ser giranbihabûna berhemên gelêrî û lêkirina wan sergotineke xwe nivîsandiye, mirov dikare van çêrokên balkêş û rast wekî Thomas Boa berî niha pir ji zû ve li ser stranbêjiya gelêrî ya bi çêrok û efsaneyan dagirtiye, gotiye: „Neynika rewanê neteweya Kurd in“ di bin jimara fermî (ISBN:978-605-4809-80-6) de û bi rêya nivîsevan jî bistîne.

Di cildê yekê de (43) û di cildê duwû de (18) çêrok hene, lê belê xwezî van çêrok giş di yek pirtûkê de bana, wê baştir ba. Bê guman mamoste Tîmar di berhevkirina van çêrokan de xudan kedeke mezin e, ji ber ku ew gelek li wan geriya ye, di rewşên nebaş ên welatê me yê dagirkirî de. Ev kar ne asan e û pir dem jê re pêwîst e, nivîsevanê me yê naskirî, ku mirovekî bi tewat e û zana ye, ev xebata gelek giring bi serkeftin biriye serî. Di Çêrokên Lawiran de (20) çêrokên xweşik û delal hene, di (134) rûpelan de hatine nivîsandin, ku xwe wekî nînika çandeke temendirêj a gelê Kurd ji bo zarokan didin xuyakirin. Van çêrokên lawiran di zarotiya me de û heta koçkirina dawî cîhekî bilind di avakirina me ya andeyî û nefsî de distînin, berhevkirina van çêrokan histobariya hemî nivîsevanên Kurd e, û kak Fettah Tîmar para xwe ji vî barî bi lêkirina vê pirtûkê teva kirî ye. Di vê berhevkirinê de, van çêrok hatine lêkirin: (Hevaltiya Şêr û rûvî, Bizin û sê karên wê, Hevaltiya Rûvî û gur, Çûk û kelem, Gayê sor û gay ê bor, Pîrê û rûvî, Rûvî û Toz Beg, Silêman û bilbil, Şîreta kerê, Xortê sêwî û rûviyê kone, Rûvî û legleg, Qijikê belek û Silêman, Gur û bizina li ser kendêl, Peymana mar û rûvî, Merd û nemerd, Hevaltiya rûvî û nêrî, Rûvî û liba genim, Hirç û mêşa hingiv, Karxezal û kûsî, Rûvî û kew.) Em dibînin, ku (Rûvî) di çanda kurdî de sireke mezin dilîze û di vê pirtûkê de (10) çêrok li ser rûvî hene, lê diyar e Kurd bi fêlbaziya Rûvî tew nehatine hokar kirin , ewana wekî xwe sade û xav mane, ku gelên din ji xwe re herdem bi Kurdan dikenin û wan dixapînin, bi dav û kemendên xwe dixînin. Pêşgotina vê berhemê, mamoste Fettah Timar di serî de, li ser jiyana xwe piçekî nivîsandiye, ev jî giring e, da em bizanin van çêrok li çi navçeyên Kurdistanê hebûne an jî hîn hene, tevî ku neyarên gelê Kurd bizavêd xwe herdem kirine, da çanda me ya gelêrî, wekî ya nivîskî talan bikin û di Kurdistanê de berşê û winda bikin. Kak Yehya Silo jî ji pirtûkê re hinek wêneyên xweşik û delal bi perrikê xwe yê jêhatî amade kirine, lew re li ser jiyana wî jî piçekî hatiye lêkirin. Ji bo amadekirina vê pirtûkê û yên din jî hinek biraderan harîkarî kirine û navêd wan di rûpelê duwê de hatîne xuyakirin. Mirov dikare vê berhemê di bin jimare ya fermî de (ISBN: 978-605-4809-67-7) bixwaze an ji nivîsevan bigire.

Pêkenokên Melayê Meşhûr jî, yên ku kak Fettah Tîmar ji dev Kurdan bihîstine û xistine pirtûkekê, karekî ne piçûk e, ev jî xebateke hêja ye, wekî ez ne şaş bim (100) pêkenok in, û tev jî yên li ser navê Melayê Meşhûr di nav gel de belav bûne û li her navçeyekê bi şêweyekê an bi xweşbihnekêe cuda tên gotin. Mamoste Heyder Omer ji pirtûkê re, ku ji (160) rûpelan e pêşekiyeke ciwan nivîsandiye û nivîsevan jî hem pêşgotinek û hem jî kurtjiyana xwe di pişt sergotina xwe de nivîsandiye, wilo mirov dizane ew kî ye, li çi deverên welêt jiya ye û geriya ye, guhên xwe dane ser çi çêrok û efsane û metelok û pêkenokan, û mirov dizane, ka van berhemên devkî ta niha di nav gelê me de mane, an ewana jî ji aliyê neyaran ve hatîne talankirin, da wan mîna parekê ji çanda xwe ya qels û ne navdar belav bikin, wekî çewa wan di demên paş avakirina komara xwe ya nijadperest de, bi darê zorê û bi rêya cendirmeyan peyvên zimanê me ji dev cotkar û gundiyan dicivandin, da ferhenga xwe ya zimanî pê dagirin. Min pirtûkeke piçûk a profêsorekî Türk di pirtûkxaneya para rojhilatnasiyê ya zankoya Bonnê de, berî niha bi gelek salan dît, sernavê wê wilo ye (Zarava Kurmancî di zimanê Türkî de), bi mebesta ku zimanê kurdî pareke ji yê Türkan. J i ber gelek egeran parastina çanda me ya gelêrî bûye histobariyeke neteweyî û kak Fettah Tîmar jî ev wilo dîtiye.

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

NNNNeeeerrrrînnnn ÛÛÛÛ Gotar

hejimar "79" 2019

5

Pirtûka Pêkenokên Mela Meşhûr jî di bin va jimara fermî de tê dîtin: (ISBN: 978-605-4809-83-7), ûn hûn dikarin ji xudanê pirtûkê jî bixwazin. Pêkenok jî neynikeke delal a rewan ê gelê me ne, wekî gelên dî yên cîhanê pêkenokên xwe civandine, kak Fettah Tîmar ê jêhatî jî di vî warî de xebateke hêja li qelem daye. Pirtûka pêncê, ku li ber destê min e, bi sernavê Mesele û Metelokên Kurdî ye û li ser zargotina Kurdan e, ev ji (280) rûpelan e, di bin jimara fermî (ISBN:978-605-4809-82-0) de tê dîtin, tê de bi sedan metelok û pendên kurdî ji aliyê kak Fettah Tîmar ve hatîne berhevkirin.

Li gel pêşekiyeke mamoste Heyder Omer, sergotineke kak Fettah û kurtejiyana wî heye, û navêd pirtûkên wî, yên ta niha hatîne çapkirin. Ev xebat jî pirtûkxaneya çanda me ya gelêrî maldartir dike, û bêguman ew gelê çanda xwe ya kevnare diparize, ew zimanê xwe jî firehtir û xortir dike, ew bi dûrok û çanda xwe ve dizemire, kesek nikane wê çandê ji wî bidize. Mixabin, Kurdan di warê parastina berhemên xwe yên devkî de, û bi taybet bo civandina pend û metelokên xwe, ta niha xebateke piçûk kirî ne, û divê ev xebat bigude. Kekê Fettah Tîmar, van xebatên te gaveke mezin in, di dema pêş de, gava kiç û lawên Kurdan di zanîngehan de xwendinê li ser çanda xwe ya gelêrî bikin wê guzariyeke mezin bin ji wan re, û niha jî, wê bo her lêkolînerekî li ser can û rewanê gelê Kurd xebat dike, berhem in giring in û bingehîn in. Xwedê te û pênûsa te ji me re bihêle, te karekî pir baş kiriye û em bi hîvî ne, tu vê bizavê hîn kûrtir û firehtir bikî, pêdiviya gelê me bi van berheman wê her hebe. Mala te ava… Silavek ji dil

Kurd xebat dike, berhem in giring in û bingehîn in. Xwedê te û pênûsa te ji me re bihêle, te karekî pir baş kiriye û em bi hîvî ne, tu vê bizavê hîn kûrtir û firehtir bikî, pêdiviya gelê me bi van berheman wê her hebe. Mala te ava… Silavek ji dil

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

HHHHeeeevvvvppppeeeeyyyyvvvvîîîînnnn hejimar "79" 2019

6

KELEMÊN LI SER RÊYA

AVAKIRINAN YEKÎTÎYA ÊZDÎYA

(Hevpeyvîna malpera AidaKurdê bi mamosta Ezîz ê Cewo re)

Hevpeyvîn: Amida Kurd

pirsgirêkên êzdîtîyê yên îroyîn, ewqas tê axavtin û nivîsîn, ewqas bername di têlêvîzîonê de û bi radîoyê tên pêşkêşkirin, lê dîsa jî pirsgirêk li dû pirsgirêkan dertên hole…

Balkêş e, eger êrîşên rêjîma faşîst a Tirkîyayê yên li ser Şengalê çê nebûna, û ew konfêrans pêk bihata, û, eger li Başûr rê li perbêşîya we negirtana, û we bikaribûyayî herin Şengalê û beşdarî wê konfêransê bibûyayana, teyê li wir çi bigota?

Ezîz ê Cewo: … Pirseke balkêş û di

cî da ye!

Dizanî, bi dîtina min, konfêrans, sîmpozîûm, civîn, sêmînar û tiştên dinê yên li ser pirsên ewlekarîyê, rê û rêbazên parastina fîzîkî, her weha, rêxistin û tevgerkirina civakê pêwîst in û pir girîng in, lêbelê ew tenê bi serê xwe dê yekalî bimînin û têrê nakin, eger pirsgirêkên hindurîn ên civakê û sedemên wan pirsgirêkan bi rêya lêgerînên zanistî neyên zanebûn û watedarkirin… Û ev rêya jî, bi taybet ji bo pirsa êzdîyan û parastina êzdîtîyê pêkan e û xwedî girngîyeke mezin e!

Hûnê bipirsin – çima?

Bibêjim!

– Belê, rast e, tevkujîyên êzdîyan pêk hatine û îro jî metirsîya dubarekirina wan heye. Li vira, ji bo ku li hember vê bê rawestandin, her bersîvek heye – divê em hemû bi netewî bibin yek, hêza xwe ya netewî saz bikin (mabesta min ne tenê hêza leşkerî ye!) û bi netewî jî gelê xwe, xaka xwe biparêzin…Û ev jî dê nikaribe tenê, yekalî bigihîne encamên pêwîst û bigihîje armanca sereke – civaka êzdîyan ji tunekirinê, an tunebûnê rizgar bike (kî çawa dixwaze, bila wisa jî bixwîne!) …Lewra ku tunekirin tenê bi fîzîkî nîne, ku dikare pêk bê û pêk tê!

Ji bo ku ev parçeyê dîrokî yê şaristanîya kurdî ya netewî ji bo

nivşên pêşerojê bê parastin, karekî komplêks ê piralî me divêt – wek netew…

Îro li ser vê rêyê astengîya here mezin ev tevlihevîya di têgihîştina (an, mirov bibêje, tênegihîştina!) êzdîtîyê bi xwe da ye – wek ol!

Û lewra jî îro metirsîyek heye, ya ku tu hêz jî nikare li hember wê raweste – ji bilî bi zanistî ravekirina rastîya vê olê û wê civakê, ya ku li ser bingeha wê ava bûye, û anegorî wê jî zanekirina civakê bi xwe ye!

Mabesta min çi ye? – Ya ku ji êrîşên wek ên DAÎŞê zêdetir îro mala êzdîtîyê wêran dike û êzdîtîyê roj bi roj tune dike û ji hole radike, nexwendîtîya olî ya di nav gel da ye … Û ev jî dibe bingeh, ku hinek bikevin xizmeta hêzên derva û mejûyê gel tevî hev bikin.

Û ya ku ji bo êzdîtîyê metirsîyeke here mezin e jî, hema ev e!

AmidaKurd: Rast e, mamoste, lê

biborîne, ma di nav kîjan gelî de xwendîtîya olî ya tam heye?

Ezîz ê Cewo: Tu rast î. Di nav tu gelî da jî xwendîtîya olî ya ji sedî sed nîne! Lê gelên dinê sazîyên xwe yên olî hene: dêr, mizgevt, sînagog û sazîyên olî yên dinê… Erkdarên wan ên olî, hîç nebe, li ser asta seretayî bingehên ola xwe, ferz û dogmên wê dizanin, pirtûkên wan ên pîroz ên cihêreng hene…

Lê ya me?

Ya me heya navê me jî guhartine, li şûna wî navekî dinê li me va kirine, û em jî vê yekê bi bêdengîyekê dipejirînin! Ev ji ku tê? Ma sedemên vê ji nexwendîtîya olî nayên? Eger gel têgihîştina xwe ya here sade ya olî li ser êzdîtîyê hebûya, dê ev hemû bipejiranda, gelo?

Helbet, na!

Û pirsa nav jî pir girîng e, hemû çarenûsa her mirovekî, gelekî, heya ya

komekê, an rêxistinekê bi navê wî/wê va pêwendîdar e.

Ew çi ku bi dîrokî pêk hatye an pêk tê, li ser bingeha wî navî pêk hatye û îro jî bi pêwendîdarîya wî navî pêk tê… Hê bîrewar û zanîyarê antîk ê mezin, fîlozofê herî navdar ê Çînê Konfîtsîûs (sedasalên VI – V ên berî serdema me) di vê derbarê da gotye, eger navê yekê/yekî an tiştekî tê guhartin, hemû pergala hişmendî ya çarenûs û pêşeroja xwedîya/yê wî navî tevlîhev dibe…

Lê rêberê gelê kurd birêz Abdullah Ocalan jî di vê derbarê da weha dibêje: “Eger navê te ji te standine, bizanibe, tu ji her tiştî bêpar hiştine, û tu êdî tu nînî!” – Û, her çiqas ev gotin bi boneyeke dinê bi zanistî hatye formûlekirin, lê ew tam li vê rewşa êzdîyan û êzdîtîyê tê!

Tiştekî nebînayî pêk hatye! Navê me guhartine, lê em haj ji xwe nînin! Çawa dibe, mirov jî ewqas dikare xwe ji bîr bike, an di nava nezanîyê da wsa ketibe xewa mirinê?...

Binihêre, eger li şûna navê ‘tirk ‘ktir bi kar bînin, li şûna navê ‘ereb’ – ‘ebre’, li şûna ‘fars’ –‘frsa’, li şûna ‘ermenî’ – ‘enîrem’, li şûna ‘gurc’ – ‘cgur û yên dinê bikar bînin, dê xwedîyên wan navan ji cî veciniqin, veperikin rûyê wan, ên ku navê wan digihêrin û cîhanê li ser serê wan da welgerînin! Û ev helwest û bertek jî dê pir normal û xwezayî be, lewra ku ew di pirsa parastina nirxên xwe yên netewî da mafdar in!

… Lê ya me?

Binihêrin, çawa hinek ketine nava me û hêdî-hêdî, gav bi gav navê ola me ya kevnar guhartine, navekî dinê li me va qemitandine û li me dane pejirandin, di bin wî navî da naverokeke bîyanî (xerîb) danê, felsefe, bîrûbanwerî û hemû pîrozîyên me yên olî guhartine û em hînî wan kirine (dîsa hêdî-hêdî, gav bi gav, bi berekê va!), hemû pergala ola netewî

I

AmidaKurd: Mamoste dem baş!

Di berfanbara sala par de di Şengalê de divê konfêransek li ser rewşa êzdîyan û êzdîtîyê pêk bihata, û tu jî divê beşdarî wê komcivînê bibûyayî…

Ji xwe te di derbarê rêwîtîya xwe ya nîvcî mayî de di gotara xwe ya “Li ber dergehê balafirgeha Slêmanîyê û …”

(http://www.amidakurd.org/ku/tekst/LI

_BER_DERGEHÊN BALEFIR GEHA

SILÊMANÎYÊ Û Paşgotina

bûyerên_pêkhatî) de vegotye …

Helbet, ew jî bi serê xwe bûyereke balkêş e û mijara axavtineke cuda ye…

Lê di wê gotara te de, mamosta, agahîyek a dinê jî bala mirov dikişîe . Tu dinivîsî, ku dema hûn ji mal derdiketin, ji bo ku herin balafirgeha Moskovayê, ji wir jî bifirin Silêmanîyê, di têlêvîzîonê da hatye ragîhandin, ku balafirên leşkerî yên Tirkîyayê êrîş birine ser Şengalê û êwirgeha penaberan a şehîd Rostem Cûdî ya li Maxmûran, ku di encama wan êrîşan da kuştî û birîndar çê bûne…

Lê peyra tu agahîyek ji wê konfêransê çê nebû, gelo ew pêk hat, an – na, çima?

Ezîz ê Cewo: Bi rastî, bêdengîyek û

bêagahîyek desthilatdar e… Tu agahîyên me jî nînin… Herêm a şêr e, û rêjîma faşîst a Erdoxan jî har bûye, kesek nizanne, dê kengê û li kîderê çi hovîtî û barbarîyên xwe pêk bîne… Ji xwe pakrewankirina Zekî Şengalî ya bi sûykasta hewayî ya ji hêla artêşa tirk va tê zanîn. Lewra jî, wek ku tê xuyan, amadekarên wê konfêransê ji ber pirsgirêkên ewlekarîyê ji bo demeke dinê û li cîyekî dinê yê bi ewle paşxistibin…

AmidaKurd: Naha em bên ser pirsa xwe ya sereke. Bala xwe bidinê, ewqas civîn, konfêrans û sîmpozîûm pêk tên, li ser tevkujîya êzdîyan û

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

HHHHeeeevvvvppppeeeeyyyyvvvvîîîînnnn hejimar "79" 2019

7

– bi felsefe, têgihîştina cîhanê, bîr û bawerî û pîrozîyên me yên kevnar dane jibîrkirin… Û me jî, ji xwe ra serê xwe kirine ber xwe û ew hemû pejirandine.

Mabesta min navên “ÊZDΔ û “ÊZÎDΔ ye… Û wisa jî hemû navên pergalî yên felsefî, bîrûbawerî û pîrozîyên vê olê ne!

Hem di gotarên xwe da, hem jî di pirtûka xwe ya “Êzdîtî: divê mirov rastîya wê li ku bigere” da ez li ser vê mijarê rawestyame û min ew bi zanistî ravekirye.

Binihêrin, Êzdî yek ji navên Xwedê ye . Di êzdîtîyê da weha tê gotin: “Hezar û yek navên Xwedê hene, Êzdî jî navekî Xwedê ye!” Ev tê çi wateyê? Ev peyv ji peyverêza “Yê ez dayî” pêk hatye. Ango, Êzdî tê wateya Xwedê – ji vir jî navê Ezda/Ezdan! Û navê bawermendên vê olê jî, wek ‘êzdî’, ji peyverêza “ya/yê ezdayî” pêk hatye, ango, yê/ya xwedayî, ango mirovên Xwedê! Hemû navên Xwedê di kurdî da wateya xwe hene, û hemû wateyên wan jî erkî ne (fûnktsînal in!), ango ji wateya erkekê saz bûne û wê erkê destnîşan dikin! Mînak, peyva Xwedê jî wateya xwe heye. Li ser vê jî gotinek di êzdîtîyê da heye: “Xwedê cîhan sêwirandye, lê hîç kesî Xwedê nesêwirandye – Xwedê xwe da ye!”… Û ji vira jî Xweda/Xwedê!

Û pirseke dinê jî: binihêrin peyvên Xweda û Xweza çiqas mîna hev in, rasttir dibe, mirov bibêje, bingehên wan yek in… Lewra jî di dîrokê da ji êzdîtîyê ra wisa jî gotine ola xwezayperest! A, ev e , ku êzdîtîyê ji olên dinê yên kevneşopî cuda duke… Kesekî pîroz, pêxemberekî ev olla nesêwirandye, ew di pêvajoyeke demdirêj bi xwezayî di nav civakê da pêk hatye, û efrînerê wê jî gelê kurd bi xwe ye. Ango, êzdîtî di xwezaya Kurdistanê da, di nava civakê da bi xwezayî pêk hatye û hemû bawerî, perstin û pîrozîyên wê bi xaka Welatê me va girêdayî ne… Dibe ku lewra jî, îro di nav kurdên misulman ên sade da ferzên êzdîtîyê, felsefa wê ya têgihîştina cîhanê bêhtir hatine parastin, ne ku di nav wan êzdîyan da, yên ku bûne êzîdî-sofî...

AmidaKurd: Ango, Êzdîtî û Êzîdîtî ne heman ol e…?

Ezîz ê Cewo: Belê, û hema pirs jî di vê da ye: Êzdîtî û Êzîdîtî ne yek in, ew du bîrûbawerîyên cuda ne – Êzdîtî ola gelê kurd a kevnar e, êzîdîtî terîqateke îslamê ya sofîtîyê ye. Navê wê jî ji navê

yek ji xelîfên îslamê, Yezîd bên Muavî ebî Sifyan ê pismamê Mehm ed pêxember ê dûr tê. Û evê jî olzanên vê tarîqatê yên ku wek pisporên olî di nav civaka êzîdîbûyî da tên naskirin û pejirandin, bi xwe di nivîsên xwe da didin zanîn…

(Di vê derbarê da bi hûrbînî di gotara mina a “…Çima, divê yên êzdî bibin êzîdî-sofî, û êzdîtî bê tunekirin û ji hole rabe?!..” da heye. Ez li vira her parçeyekî ji wê gotarê bînim. Li wir min gotinên Hoşeng Broka nirxanine. Weha, ew biradera gazinên xwe çawa tîne zimên “...Her gava ku zanayek, lêkolînvanek, teyologek yan dîroknasekî Êzîdî rastiya Şêxadî û qonaxa Şêxadiyetiyê wek qonaxeke sufîst a herî berz di Êzîdiyatiyê de, ku wê demê netewayetî û sînorên wê nas nedikirin, bike, nasyonalîstên Kurd dinyayê xirab dikin, mîna ku gunehkariyek hatibe kirinê”– http://www.amidakurd.org/ku/tekst/çima_divê_yên_êzdî bibin êzîdî sofî û êzdîtî bê t unekirin û ji holê r abe).

Her çiqas, hîç pêdivî bi îzbatîyan jî nine, ew terîqat bi xwe – bi hemû pergala xwe, pîrozî, bîrûbawerî û felsefeya xwe ya olî va, bi têrmîn, nav û qewlên xwe va li hole ye… Kesek nikare wan mirovan bixapîne, yên ku pirî-hindikî dîroka pêkhatina olan dizanin û cudahîyên wan ên bingehîn têdigihîjin… Û li hember pirsa Hoşeng Biroka ya “...mîna ku gunehkariyek hatibe kirinê” jî di nava civakê da du helwest dikarin hebin:

ya yekem, ên ku di nav wan da hest

û têgihîştinên êzdîtîyê hê tam nehatine kuştin-tunekirin, naxwazin, ku êzdîtî heya dawîyê werguhêrî terîqata îslamî-sofîtîyê bibe û bê tunekirin, ji bo wan, belê, “... gunehkariyek hatiye û tê kirin”;

ya duyem, ên ku êdî di nava êzdîtîyê da kirasê sofîtîya îslamê li stûyê xwe danîne, û daw û delingê xwe hildane jor, ketine xizmeta îslamîkirina êzdîtîyê, ji bo wan ev pêvajo tiştekî normal tê dîtin, lewra ku bi vê kontsêptê divê bingehên ola kevnara ya gelê kurd bên tunekirin... Û ev jî, ji bo gelê me pêvejoyeke pir bi xeter e!

Di dema xwe da gemgeşîyên me di medya civakî da pêk hatine û peyra bi bi zanistî hatine tomarkirin û bi rêzegotaran di çapemanîyê û medya civakî da hatine weşandin.

Min hewl daye, ku hemû rastîyan li ber çavan raxim… Û lêgerînên min ên

zanistî û encamên wan jî paşê di pirtûka min a navborî da hatine tomarkirin...

Dema mirov li van hemûyan, bi çavekî zanistî û heşmendî dinihêre û dinirxîne, dibîne, ev, a ku anîne û îro jî tînin serê êzdîyan û êzdîtîyê, ji êrîşên Umer bên Xettab heya bê-derê yên DAÎŞê xirabtir û xetertir e! Û, lewra jî, bêyî rayê mirov di kûrahîya ruhê wî da hewar û hêwarzeyek rû dide …

Fermo, bala xwe bidinê: îro jî, roj di nava rojê da hemû komele, sazî, çapemanî, weşan, radio têlêvîzîon vî karî didomînin, piranî bi nezanî, lê hinek – bi zanebûn. Û yên ku van karan pêk tînin, û yên ku li pişt van va sekinîne û wan rêvedibin, ewana sparîşa hinek hêzên derva ya heya dawîyê misulmankirina êzdîyan û êzdîtîyê pêk tînin … Ango, êzdîtîyê, wek bingeha ruh û rewana netewî, tune dikin û ji hole radikin!

Û, lewra jî, dema îro her yek ji hindava xwe va dibêje, ku pêwîst e, êzdîxane bibe yek, mirov matma dibe û dixwaze dipirse:

– Gotina wan di derbarê kîjan êzdîxaneyê da ye? Ew yekîtî bi çi awayî dikare pêk bê – çawa û bi kê ra?!

AmidaKurd: Bi rastî jî, mamaoste,

yekîtî pir girîng e! Ew çawa dikare pêk bê, tu bi xwe pêkhatina wê yekîtîyê çawa dibînî?

Ezîz ê Cewo: Ji bo ku ev yeka pêk bê, berê pêşin, divê bê zanîn, di nava tu netewekê da hemû beş, kom û şaxên wan ne yek in, û nikarin jî yek bibin! Ango, yekîtîyeke absolyût – ji sedî sed nine! Ev – yek! A dinê jî, hê pirs e, ka nûnerên du olên cuda çawa dikarin bibin yek – ew jî yên du olên bi bingehên xwe va dijberî hev?

Belê, yekîtî baş e , û ew dikare pêk bê, dema hemû beşên civakê hebûna hev dipejirînin û ji hev ra rêz digirin! Lê di vê rewşê da, dema pêvajoya sofî-îslamîkirina êzdîtîyê pir aktîv bûye, ji bo wê yekîtîyê her rêyek hatye hiştin – ku yek ji wan bê tunekirin – û ew jî êzdîtîya resen e! Û evê jî îro gav bi gav bi biryar pêk têînin, êzdîtî tê tunekirin, hemûyan dikin êzdîdî-sofîyên îslamî…

Û, wek ku min êdî gotye, di nava êzdîyan da nexwendîtîya olî heye, lewra jî hemû serê xwe dikin ber xwe û didin dû wan şerletanan, ên ku sparîşa hêzên derva pêk tînin – hinek bi zanebûn, hinek jî ji nezanîya xwe!...

Bala xwe bidinê, heya naha digotin piştî Xwedê li ser erdan Şîxadî ye (Şêx Adî), bingeha sereke ya vê bawerîyê îro jî wek “Mala Adîyan” tê zanîn... Û dema berbirî yekî an çend oldaran dibûn, an wan slav dikin, dibêjin: “Terêq ji Mala Adîyan li ser çavê me ra hatine!” Heya hinek êzdî dibêjin: Em edewî ne, ango, adewî, ango, ên ku li dû Adî diçin…Ango, Şêx Adî êdî di nava jîyana êzdîyan a rojane ya rewanî da wisa cîyê xwe girtibû, ku beşekî ji wan xwe wek gelê wî nas dikirin Lê, piştî wê, dema êdî dîroka Şêx Adî derkete hole, hate weşand û bi wêneyên mezergeha wî ya li Cûlaemêrgê (Hekkarî), rastya wî fîlozof û erkdarê îslamê bi hemû hûrbînîyên xwe va derkete ber çavan, naha jî Şerfedîn derxistine holê, dibêjin em êzîdî ne, dînê me Şerfedîn e

Û ji bo kû evê nêrînê, ya ku ne tenê dûrî rastîyê ye, lê wisa jî dûrî heş û sewdayê merivê normal e, bidin pejirandin, hildane ew stran, a ku di wê da tê gotin: “Şerfedî e, Şerfedîn e, Şerfedîn e, ji dînê min e!” Guhartine, kirine: “Şerfedîn e, Şerfedîn e, Şerfedîn e, dînê min e!” – Û kesek napirse: Ka, hela rawestin, we ew ji ku anî? We çima hema wisa ji carekê va Şîxadî bi hêsane danî hêlekê, heya navê wî jî nadin?

Çima? Ji ber ku hemû rastîya Şîxadî derket hole, ji ber wê? Ê, naha jî, hemû rastîya Şerfedîn derketye hole, va, mezergeha wî jî li Şengalê ava kirine – li ser tûjikê wê sembola îslamê danîne – hêker (hîva kerî), ê , paşê hûnê kê bigerin-bibînin, û li stuyê vî gelê reben bialînin? ... Lê, eger ev kesanan, yên ku ji ber nezanîya xwe li vir û wir tişt û navên nû digerin, ji bo ku bînin û li stûyê vî gelî bialînin, bikaribûna çavkanîyên cuda bixwendana, bingehên resen ên êzdîtîyê derxistana zanebûnê û bidana zanîn, berê xwe dane terîqet û kesayetîyên zêde ne dîyar ên îslamê. Çima?

Û, ji bilî vê, eger van mirovana bizanibûna, ku navê Şêx Adî, yê ku dê û bavê wî lê kiribûne, bi xwe Şerfedîn bûye (Şêx Şerfedîn!), lê Adî nasnavê wî yê erka olî ye, balkêş e , wê demê dê çawa tevbigeryana?… (Di vê derbarê da: di gotara Feqe Huseyn Sagniç a “Şêx Adî” da – http://www.

nefel.com/articles/article_print.asp?Articl

eNr=1859 ).

Û ev jî ne bes e , di paytexta Gurcistanê, bajarê Tbîlîsîyê da bi nave êzdîtîyê zyaretek …. Rûp 8 …

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

DDDDîrok hejimar "79" 2019

Mihemed Şêxo

8

Gelek danasîn ji wêjeyê re hene, lê her ew nivîseke sîberî ye (texyîliye, imaginative), bi wateya sîber (texyîl, fiction) ne.

Ango ,ew ne wataya tîp bi tîp e. lê ji ber ku gelek cûreyên torê hene , divê mirov bibêje ku ew bikaranîna zimên e, bi awayekî ne normal.

Ew wek Cakobson dibêje: tundiyekê dighîne bêjeya normal. Yan jî, weke gelek zimanzan dibêjin ku ew newekheviyê dinavbera nîşander (dal, signifier) û nîşanber (medlûl, signified) de çêdike.

Ta ku wênekiran formalîzan (Alşeklaniyûn), ew kirin wek ristevaniyek xuya ji zimên re. Yan jî wek bûyerek pelandî tête jihevxistin (analîzekirin )û avahiya wê bêje ne.

Lê ku em vegerin danasîna toreyê, çawa ew nifşeke ji rêveçûna mirovanî yê ye, hest, raman û çi tiştên di bîra mirov de, bi şêweyekî nivîsî yî bilind, şîrove dike.

Ev şêwe dibe bexşan be, û dibe bi kêş û terazû be.

Wiha, wêjeya her zimanekî bi gelepûra bilêvkî –nivîsî ve tê girêdan, pê û li ser ava dibe, ta toreya her miletekî dibe wêneya rastgo ji ramana wî re.

Ji mêj ve hatiye nasîn ku tore du beş e, bexşan û helbest e, lê rexnevanên Eurupî ew bi awayekî dî dane nasîn: toreya sîberî (fiction), wek toreya romanê (novel) ,toreya çîrokê. ango, çîroka kin (short story), toreya şanoyê (dirama) û toreya helbestê (poetry).

Toreya ne sîberî (nonfiction) ew jî toreya gotarê (essay) Elmeqale, serpêhatî (biograghy) Elsîre û, rexneya wêjeyî (literary criticism) Elneqd Eledebî.

Wêjeya Kurdî jî, mîna hemî wêjeyên cîhanê bilêvkî û nivîsî ye.

Beşê gelêrî yan bilêvkî ev in:

LAWIK, ŞER, DÎLOK, HEYRAN Û HEYRANOK, LAVÊJ, HELBESTÊN STIRANÎ.

Lawik: stranên hezkirinê ne.

Şer :stranên şer û navtêdanê ne.

Lawêj (lavîzok, laje): srûdên olî ne.

Bêlîte (balûte): stranên tevayî ne.

Heyran û heyranûk: cûreyek ji helbestên evînî ne, ew diyaloka herdû hezkera ye.

Serpêhatî û gotinên mezinan: ew jî, asta ramana civakê diyar dike.

Mamik: ahciye,luxiz .

Bi rastî gava mirov di wêjeya Kurdî de vekolînê bike, divê her û her wêjeya bilêvkî jibîr neke, çimkî weke Basîl Nêkîtîn dibêje ku ew ji Kurda re

pêwiste (Kurd dikarin vegerin rojên xweyî berê di riya toreya xweyî bihîstî û gelêrî re). ji ber wilo em matmayî namînin dema ku Rojê Lîsko bi mîr Celadet re sala1930 î hatibû nav kurdên Rojava û, li dengbêjê êla Hesenan Sebriyê Mihacir guhdar dikir. wî di pirtûkên mezin li ser çîrok, stran û dastanên kurdan nivîsîn.

Wiha, dema mirov di dîroka wêjeya Kurdî de bixebite divê pêşî berê xwe bide kelepûra me yî resen û, Memê Alan, Sêva Hacî, Zalîxa û Fatul, Xurşîd û Xawer, Ferhad û Şêrîn, Faxir û Sitî, Menîce û Bêcan, Siyamend û xecê, Zembîl firoş, Kela Dimdimê, Binefşa Narîn, û cembeliyê Hekarî binase.

Gelek efsan û dastanên Kurdî hene, lê hîna rexn û vekolîn li ser wan kêmin, ma gelo Kor Oxlo, ev lehengê efsaneyî, ku di gelek stranên Meryem xan de navê wî tê gotin kiye? Golidî, ew padîşahê efsanî yê li dijî Misilmanên talanker radiwestiya, di sedsaliya heftan de, kî bû û çi bi serê wî hatibû? gelo Restem û Zoraw, Cîhangîr yan Zerdiheng kîn e? û çi nivîsînên hêja li ser wan çêbûne?

Wêjeya Kurdî ya nivîsî: Ta dema îro tikes nikare teqez bike bê kengî yan kîjan salê yekemîn deqa Kurdî hatiye nivsîn. yan kîbû yê xudan bext, ku bizava pêşî di vî warî de kiriye.

Gelek vekoler pirtûka pêxember Zerdeşt, silavê

xwedê lê bin, Evista, dikin wek yekemîn deqa

Kurdî. ji wan Pîre Mêrd, Reşîd Necîb, û Tewfîq

Wehbê.

Nemir Anwer Mayî dibêje ku Belec Şêrgo, di bîranînên xwe de gotiye, ku Filya mînof, rojhilatê Rûsî, dibêje ku du tablo li bakurê Îranê hatine dîtin, du helbest li ser wan nivîsî bûn, yek ji wan ya hlbestvanekî KURDE Navê wî Porapoj bû, navê helbestvanê dî jî, nepenî ye, di salên (330 – 320) an de berî zayinê jiyabûn.

Dr.Kemal Marûf dibêje ku Kamîran Bedirxan û Lûsî pol Margirêt, destpêka wêjeya Kurdî vedgerînin hezarê zayînî (helbestên Eliyê Teremaxî: Kurêd Weten, jiyana heqîqet xewne, Moriya Yaqût, Qewlê yekane). lê ev yek, li gor nêrîna wî, neraste û ev Helbestvan tuneye !!!! ew piştre dibêje ku Reşîd Yasmî jî, dûrî rastiyê çûye dema dibêje ku (Marîfato Pîr şilyarî Berî Islamê ye), çimkî, Hewramanî neketin Islamê ta sedsala Pazdehan û, helbestên Şilyarî vedgerin sedsala diwazdehan.

Herwekî, ku di Insikopîdya Sovyatî ya Mezin de hatibû, ku Yasmî dibêje Li ser çermekî, di şikevta Hezar Mêrd de, nêzî Silêmaniyê, bi tîpên Aramî, (yasmî dibêje bi tîpên Behlewiya kevin), çend malikên helbestî, dîtine.

Kurdulociyên Rûs û Wêjeya Kurdî: Gelek rojhilatên Rûs bi wêjeya Kurdî mijûl bûn, ta hinan ji wan temenê xwe gorî wê kirin, ji wan (Lîrx, Fîlan Mînof, Zîrnof, Yekîzyarof, Jaba, Orbêlî, Mînorskî, Nîkîtîn).

Lê yê gelekî di warê wêjeyê de wistiya ye, ew Jaba ye, ew sih û sê salan li Erzerûmê û Semîrna (Ezmîr) rê maye, ji sala 1836 an ta sala 1869 an,û gelek torevanên Kurd li dor xwe civandine, ku saya serê wan xwe devan û zanyaran kelepûra me hinekî hatiye parastin.

ji wan Taha Hacî Ebdil Ezîz, Mihemed Xerîb Sulêman, Şah Neze, Mele mehemed, Hesen Hekîm Başî, Mehemed Moksî. helbet, zanyarê bê hempa Mele Mehmûdê Bayezîdî serkêşê wa ye.

yê weke gencîna wêjeya Kurdî tê nasîn, û hemî destnivîs bi nivîsok yan jî, pirtikê xweyî zêrîn nivîsandine, di hemî cûreyên wêje û zanînê de, Dîrok, Esnografya û Foloklor de.

Lê ti kesî bi vê gencînê nizanîbû ta rojhilata nemir Margirêt Rodîngo (1930 - 1976) z, nivîsandina xweyî hêja (koma Aliksander Jaba ji destnivîsên Kurdî) sala 1957 an belav kir, û di pey re di sala 1961 ê de pirtûka (Koma Lênîngrad ji destnivîsên Kurdî).

Mixabin, lêkolîn û vekolînên Kurdî, hîna nikarin dema Baba Rûx Hemedanî (yê di sala 841 ê de çû ye ber dilovaniya xwedê) derbaskin, û nivîsandinin dî bikin destpêka wêjeya Kurdî, lê ji ber şûnmayîyên wî hindikin, gelek vekolîner Baba Tahir Hemedanî (yê bi navê Baba Tahir Iryan tê naskirin) wek yekemîn helbestvan didin naskirin, ew jî di sala (935 - 1010)z jiya bû.

Wî çarînên helbestî bi zaravê lorî nivîsîne. dibêjin ew dîndar û zanyarekî mezin bû, pêşveçûnek xiste helbesta olî de û bû damezranerê vê şêwê, ev riya olî li Dêrsim, Erdelan, û çiyayê Zagrosê hebû, navê wê Yarsan yan, Ehlu Elheq bû. gelek navên ronîdayî di Yaristanê de hebûn, ji wan: Pîr Şalyarî (1006 -1098)z, Şaxoşîn (1015 -1074), Sultan Işaq (1272 -1388), Abdîn Alcaf (1320-1394), Baba Yadgar (1359 - 1480), Baba Celîl Didwanî (1478 - 1560).

Ji vê helbesta ku di Antolojiya helbesvanên Kurd de hatiye xuyaye bê Baba Tahir Iryanî ciqasî xwe li rex feqîr û perîşanan didît û li dijî sitemkariyê bû:

Ku destê min bighê

Çerxa felek ez dê bêjmê:

Pir şerme ev karê te

Tu sed texlît himet

Didî hinan……Hin nanê ceh

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

DDDDîrok hejimar "79" 2019

9

Bi dest naxînin

Ji bo xwarnê !!!!!!

Bi zaravê Kurmaciya jêrîn jî, gelek torevan û helbestvanên mezin derketine. ji wan, Nalî (1800 – 1856), Salim (1805 -1869), Kurdî (1812 – 1850) . ev hersê helbestvan wek damezranerên helbestê bi zaravê Kurmanciya jêrî ne (Soranî ne).

pref. Marûf Xiznedar dibêje ku bandora wêjeya Farisî û Erebî bi awakî xurt li wan bûye . Nalî xemxurê miletê xwe bû, wî dizanî bû banora dagîrkirina welatê wî, bê ciqas tund û dijware, nemaze, li ser nivîsandin û afirandinê. ji ber vê yekê ew ciqas bi zimanê xwe serbilind bû!!! çaxê ku pê dinvîsand, ne wek kesê ku bi zimanê biyaniyan dinvîsin:

Tebî şeker barî min kurdî, eger înşa deka

Imtihanî xoye meqsûdî le e;mden wa deka

Ya le meydanî fesahet da be mislî şehsiwar

Bi te;mul bim hemû newe; zimanî ra deka

Kes bi elfazim nelê xo kirdiye xo kurdiye

her kesê nadan nebê xoyi, talibî me;na deka

بالكردية تعبر الشعرية طبيعتي عندما

سها تضع صودا نف امتحان أمام مق

صاحة ميدان ففي فارس هي اللغوية الف

أمامي ا23جنبية اللغات تتراجع , ألح وعندما

فجاجتها يدعي و , ألفاظي على أحد يعلق ف24

سه يجد الحكيم عميقة أفكارا فيها لنف

lê di pey wan re navin hêja derketine ku helbest bi pêşde lêdane, mîna Hacî Qadirê Koyî (1816 - 1894), yê helbest li rex millet dîtiye, û bi tundî şerrê şêx, mela, û mîran kiriye:

Sed şêx û mela û emîr û xanî

Bo lizet û eyşî zîndeganî

Qeryan be hemû welatewe da

Ta mulk û reiye pakî fewta

Yek giyan ewî tu de key neyan kird

Xemyan nebû kurd eger hemûyî mird

ا23سياد و ا23مراء و الم24لي و الشيوخ مئات

الرغيد العيش و الملذات أجل من

الب24د أطراف كل في الشعب أهلكوا

سبب بهم يرأفون 23 نزواتهم ب

س و بالشعب باله يشغل منهم أحد لي

الشعب كل أهلك إذا يهمهم و23

Û li dij paşketin û nezaniya feqe û melan, koyî bûye xudan nêrînek

Taybet, navê wê Felsefa Nizanim e (la edrî – Agnostic) ya ku rola hiş û zanînê nizane. Hebestvanin dî , di helbestên xweyî evînî de , giringî didane rewş û pesindanê . mîna Mîrza Rehîm Wefayi (1844 – 1914), gava forma maçikirinê sermedî dibîne:

Rojî tereb û feslî gul û wextî behare

Xemrî û gîs û herîrî

Begler û şah û wezîrê

Ta li mirnê min vebîrê

Sîne kir armanc li tîrê

Mekkî û Elyê Herîrî

Bên li dengê min feqîrî

Şev li min kabûsî bû.

Di dawiya vî beşî de, em karin bibêjin, ku helbestvanên kurd pêlawazên Ferahîdî bikar tanîn, nemaze, Hezic (mefaîlun mefaîlun) û Recez (mustefîlun mustefîlun mustefîlun, Cizîrî ev herdû gelekî bikartanîne). Batî jî, Mewlûdnama xwe jî, bi Kêşeya Remil (faîlatun faîlatun faîlatun) Hûnandiye. Xaniyê pêşewa, Eqîde nama xwe bi Muteqarib nivîsiye. Û pêlawazek nû afirandiye, ew jî, ya dihkîte ye, ku Mem û Zîna hêja pê nivîsiye. Û di pey re gelek helbesvana ev hesp bikaraniye, ji wan Harisê Bedlîsî (di Leyla û Mecnûn) de, Şah Pertuwê Hekarî, Şêx Tahirê Şûşî û geleke dî…..

Her wiha, li rex helbestê, bexşana Kurdî jî heye, yekemîn bexşanivîsê Kurd navê wî Eliyê Teremaxî ye, sala 1591 ê zayînî yekemîn pirtûka xweyî bexşanî nivîsîye, navê wê Serfu Ellîsan Elkurdî ye.

Destpêka pêşgotina wê ev e:

(Ilem tu bizan, ey mufredê muzkerê, muxatib, ku ji bo yî taîfeyê Ekradan re jî lazime ku bi zimanê kurmancî ew jî ilmê serfê bi zanin.... ev ilmê serfê di hemû kafeyêd lîsanan de heye û îcra di be, emma ê ku niha ji boyî me lazime, zimanê Kurmanci ye).

Dawî……………11/5/2013. Qamişlo

Jêder: 1978 ،خزندار معروف ،نادرة مطبوعات و فريدة مخطوطات -1

سين ،1ج – الكردي اp3دب لدراسة المدخل -2 – الدوسكي إبراهيم تح1993

منشورات ،آرام بافي ترجمة ،بوا توماس اp3ب ،اp3كراد معرفة -3 أسو

الترجمة ، خزندار معروف .د ،المعاwx الكردي اp3دب تاريخ موجز -4 1993 – شيخو المجيد عبد دكتور ،العربية

سخة ، خزندار معروف .د ،المعاwx الكردي اp3دب تاريخ موجز -5 الن 1967 – الروسية

صفى الدين عز.د ،الكردي اp3دب في الواقعية -6 ،رسول م .بيروت صيدا – الع{wية المكتبة منشورات

وزارة منشورات ،ديب ثائر ترجمة ،اp3دب نظرية ،إغلتون تيري -7سورية الثقافة 1995 دمشق ال

توزيع و ن�w كاوا ،بحوث ،الجزيري علي ،الكردي الشفاهي اp3دب -8

هللا عبد نرمين ،الشفاهي أدبها و الكردية اللغات -9

زنكي د23ور ترجمة ،أوزون محمد ،الكردي اp3دب بداية -10

،1965 -1914 الحديث الكردي الشعر في التجديدية الحركة -11 1992 ستوكهولم ،1ج – معروف كمال

س ريزمان مين ئيكه ،ترماخي علي -12 نفي�� خشان وبه نفي 1985 فندي شيد ره ،كورده

13- Tarîxa edebyeta kurdî, prof . Qenatê kurdo – 1992

14- Antolojiya helbestvanên kurd, A .balî – 1992

Yaran gulekem kwake demî bos û kenare

Binware le bo helqeyî zulfit le serî gulim

Dû rojî durexşane le niyo dû şewî tare

Ew xale ge ser lêwe te cana çîye fermûyî

Ciyî maçî Wefayi ewe nîşaneyî pare?

صل آن و ,للطرب النهار هذا الورد و الربيع ف

المودة قب24ت وقت آن وردتي؟ أين !أصدقائي

وجنتيك فوق المعرشة ضفائرك حلقة إلى انظر

سان أردافك الحالكة بالليالي تلبدتا ساطعتان شم

شفتيك؟ على الظاهرة الشامة هذه وما

ست المن{wم؟ العام من وفائي قب24ت أثر ألي

Li hember forma hezkirinê li cem mêr jinê jî, hezkirineke bê hempa, bê sînor afirandiye, û hestên xwe bi têkliyên rast, û sermedî ve pêçandiye. ev yek pir xuyaye li cem helbestvana hêja Mihreban Xatûn (1858 - 1905):

Yek dil nabit dû, çar nabêtin mihbet çep û xwar

Tişteke naçête bazar, ne bi dest şêx û melan

Dû dila yekî dî hebandin zehmete ji yekî dî firandin

Ayeta eşqê bi xwendin nabête şerh û beyan

Eşq nezanêtin gedahî, eşq nezanêt padîşahî

Şu;leka ji nûra îlahî, herwekî rûh û rewan

صبح 23 واحد القلب ثابت والحب ,اثنان ي

والم24 الشيخ بأمنيات يحدث و23 ,البازار في يعرض 23 الحب

سير الفراق ,قلبان يتحاب فعندما بينهما ع

البيان و بال�wح تتلى 23 ,العشق آية

اp3مير يعرف 23 و ,الفقير يعرف 23 الهوى

أبدية كروح هللا نور من شعلة الحب

Bi zaravê Kurmancî jî, hebûnek pir xurt ji sedsala sêzdehan ve, xwe işkere dike, û navin nirxbuha, gêra wêjeya kurdî ronî dane, mîna Eliyê Herîrî (1426 – 1495), Melayê Cezîrî, Feqê Teyran, Melayê Batî, Ehmed Xanî (1650 – 1706), smayîlê Bayezîdî (1654 – 1709) xudanê ferhenga sê zimanî (Kurdî , Erebî û Farisî) ya navê wê kiriye Gulzar ( rewd elwirûd ), û Siyapoş, yê ku hevdemê simayîlê Bayezîdî bû, jiyana wî hemû jankêşan bû, ji navê wî xuyaye ku êş û derdan xwestitine wî riswa bikin.

Lewma, wî navê xwe kiriye kesê bi reşiyê pêçayî, yan ser reş dastaneke wî heye navê wê Seyf Elmulûk e, cara pêşî hezkerê kelepûra kurdî Celîlê Celîl sala 1999 li viyêna ew çapkiriye. lê tiştê herî giring ku di helbesta wî de hatiye navê çend helbestvan û torevana ye ku vekolîna kurdî tiştekî li ser wan nizane, navê wan di vê helbestê de xuyaye:

Dil ebîr û mest û mire

Da li min derbek bi tire

Kirme hibba zemherîrê

Kanî Mellayê Cizîrî

Xanî, Şêxê Babeşîrî

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

DDDDîrok hejimar "79" 2019

hemî welatan wek nûçeyek birûskî belav

dibû. Şîhabuddîn û peyrewên wî di keleha

Helebê de hatin zîndankirin, mal û dêrînên

wan jî ji dest wan hatin derxistin.

Weku em dibînin,bi kulehê

Selahdîn û bi ser cilên wî ve

zêr û cewher nînin

Li hember Xaçperestan jî helwesta Deyfe

xatûnê her req û hişk bû. Carekê suwarên

(Aldawiye) hêriş ser pezên musilmanan

kirin û talan kirin, serleşkerê Helebê, ku jê

re Elmelîk Elmuee'zzem digotin, yekser

avêt ser wan, leşkerê Aldawiye tertbelav

kir, gelek ji wan kuştin, seriyên wan birrîn

û li gel destegîran anîn Helebê. Destegîr di

keleha Helebê de hatin zîndankirin û dawî

ewan daxistin keleha li xarê di xendeqê de.

Tirsek mezin xist dilên suwarên filehan, ku

nema carek dî talanê tînin ser pez û

dewarên musilmanan li derdora Helebê.

Padişahê Şamê, Elmelîk Eleşref, di sala

1237ê Z. de nexweş ket, weseka wî ew bû,

ku birayê wî Elmelîk Elsalêh li şûna wî bibe

padişahê Şamê. Gava koç kiriye diyarê

rehmetê padişahê Misirê, Elmelîk Elkamêl,

çav berdan dêrîn û text û taca Şamê û ji bo

standina wan berê xwe da Şamê. Keleha

Şamê xist damê "hesarê". Deyfe xatûnê

berî hatina birayê wê ji Misirê alîkarî bo

xelkê Şamê şandibû, û bi wê re jî padişahê

Humsê, Elmelîk Elmensûr ê Eyûbî,

alîkariya Şamê dikir. Paş demekê wî raya

xwe guhart û bû alîgê "alîkarê" hêrişkarên

ji Misirê hatîne. Padişahê Şamê yê nû,

Elmelîk Elsalêh ê Eyûbî, ku ciyê birayê xwe

yê rehmetî girtiye, çare li damekirina

keleha xwe nedît, binzor bû, ku

deselatdariya Şamê ji hêrişkaran re bihêle.

Elmelîk Elkamêl xwe bi wê yekê hêzdartir

dît û biryar da bo standina Helebê jî. Deyfe

Ji aliyekî dî ve birayê Deyfe xatûnê,

Elmelîk Elkamêl, ku padişahê Misirê bû,

her dixwast, ku hêrişê bîne ser Şam û

Helebê bi mebesta yekkirina dewleta

Eyûbiyan di bin destê xwe de. Dibe jî ew

ditirsiya, ku paş ketina Heleb û Şamê wê

Mongol hêrişê bînin ser Misirê. Lê belê

Deyfe xatûnê bi diplomasiya xwe kanî bû

ew ji wê sewdê bêxista û nehêşta ew

bavêje ser Şam û Helebê.

Çavê Selhadîn yê rastê birîn

bûye. Lew re ne wek yê dî di

wêneyê de hatiye

Di wan 6 salan de hinek xêrnexwazan jî

her û her bizava xwe kirin, da Deyfe

xatûnê ji ser textê şahanî bavêjin. Yek ji

wan mire Şîrezê bû, li nêzîka Hemayê,

Şîhabuddînê Eyûbî bû. Wî bi tenê xwe

nikanî bû tiştekî bike, lew re şandiyek şand

ba padişahê Şamê, Elmelîk Eleşref, û gibûs

wî kir, ku teviya mîrên derdora Helebê

dixwazin xwe ji bindestiya Deyfe xatûnê

azad bikin û ewan li padişahekî hêzdar

digerin. Gava Elmelîk Eleşref Helebê

bistînê, wê hemî alîkariya wî ya leşkerî û

diravî bikin. Xudanê keleha Şîrezê jî bi xwe

amadeye, ku di bin serkohiya Elmelîk

Eleşref de deselatdariya Helebê bi rê ve

bibe.

Padişahê Şamê Elmelîk Eleşref bersiv

dayê, ku ew xiniziyê bi malbat û pişt û

neviyên Elmelîk Elzahêr ê Eyûbî nake.

Gava Deyfe xatûnê ew xiniziya

Şîhabuddîn bihîstiye, yekser leşker şand

ser keleha wî, ew girt û riha wî rêşkir. Di

wê demê de rêşkirina riha mêrekî

nizimkirin û cersiyek mezin bû, bi zûkî li

10

Nûçeya şikestina leşkerê Helebê giha

padişahê Humsê, Elmelîk Elmensûr,

yekser dora 1000 suwarî ji leşkerê xwe û ji

leşkerê şamî yê li ba wî bû civand ser hev

û berê xwe da Helebê, li taxa Hezaze ya

niho danişt. Deyfe xatûn çû silaviya wî û bi

hatina dilşad bû.

Deyfe xatûnê bizavek diplomatî kir bo ji

hevçûna Ereban. Hîngê Mongol li Heranê

civiya bûn û biryara xwe da bûn, ku

bavêjin ser Helebê. Deyfe xatûnê şêxê

Ereban Zahêr Bin Ghannam ji xwe ve nêz

kir, çend cariye ji cariyên xwe û hinek zevî

danê, rêza Ereban kir dupar. Elî Bin Hedîse

jî li têkiliya xwe bi Mongolan re poşman

bûbû, ji wan bi dûr ketibû.

Hêrişkar di çemê Ferêt re derbas bûn û

xwe gihandin bajarokê Reqqê. Elmelîk

Elmensûr kona xwe ya şahanî li herêma

Neyreb û Cibrînê vegirt. Ereb û Mongolan

li herêma Cebûl û Dêr Hafirê ketibû qirka

hevdu. Mongolan avêt ser Sermîn û

Mee'retulnu'man, Kefer Tab û Şîrezê, wek

nalek mezin leşkerêd wan li herêmên

dora Helebê belav bûbûn. Berê xwe dan

bajarokên Hemayê, Selemiyê û Resafê jî.

Di bin tiştên talankirî de êdî westiya bûn,

hêdî hêdî diliviyan. Elmelîk Elmensûr û bi

wî re leşkerê Deyfe xatûnê yê mayî gihan

Siffînê û rêya vegera wan ber bi Reqqê ve

girtin. Ereb bi civandina tişt û pertalên, ku

di şeran de li şûn Mongolan diman, mijûl

bûbûn. Eyûbiyan zora leşkerê hêrişkaran

bir, Mongol ber bi Heranê reviyan, gelek ji

pez û jinên ku bi zorê li gel xwe biribûn li

şûn xwe hêştin.

Mongol ji Heranê jî ji ber Eyûbiyan

reviyan, di şevek tarî de lehiya avê bi ser

wan de hat û gelek ji wan di çemê Ferêt

de bi lêda çûn, geber bûn, dest ji jin û

zarok û malê, ku talankiri bûn, berdan.

Li bajarê Helebê û li teviya kelehên dî yên

musilmanan bû şayî, leşkerê Eyûbiyan

serkeftî vegeriya, weku çawa ji cengên li

hember Xaşperestan berê vedigeriya.

Heran, Sirûc, Reha, Serê Kaniyê û Reqqe

ketin bin destê Deyfe xatûnê.

Di wê navê de Elmelîk Elhafêz, kurê

Elmelîk Ela'dêl, li keleha Ezazê koç kir

diyarê rehmetê, xûşka wî Deyfe xatûn,

termê wî anî Helebê û li Fîrdews hat

veşartin.

xatûnê jî çare li hember zora ku ji başûr ve

hatîye nedît. Rabû alîkarî ji padişahê

Selcûqî xwast. Lê alîkariya wî hêzek biçûk

bû, hema sozên wî mezin bûn.

Di wê navê de, Elmelîk Elkamêl nexweş

ket û sala 1237ê Z. di keleha Şamê de koç

kir diyarê rehmetê. Şahdariya wî bi mirina

wî re dupar bû, Şam û Misir ji hev cihê

bûn. Dewleta Eyûbiyan ket delavê

parçebûn û jarbûnê.

Deyfe xatûnê têkiliya xwe ya ramyarî bi

padişahê Selcûqî re xort kir. Wê hêla, ku

neviyê wê Elmelîk Elsalêh û padişahê

Selcûqiyan xûşkan bi hev biguhêrin. Diyar

e, ku peymana jinanînê ne li Helebê bû, li

Qeyseriyê bû, ku navenda welatê Romê

bû. Gelek zêr û zîv û pere bo wê yekê

hatibûn dayîn û belavkirin, hem li

Qeyseriyê û hem li Helebê şayînên mezin

hetibûn çêkirin.

Em dibînin, ku padişahê Şamê, Elmelîk

Elsalêh, xwe wek peyrewekî li ber Deyfe

xatûnê dida nasîn, û Elmelîk Elhafêz,

xudanê keleha Cihberê (Cee'ber), dema

feliciye, ji tirsa ku kurêd wî serî li wî hildin,

ji xûşka xwe, Deyfe xatûnê xwastiye, ku

kelehek dî li ciyê keleha Cihberê û Balîsê

bide wî. Wê biryar da, ku keleha Ezazê, li

bakurê rojavayê Helebê bide wî.

Sala 1242 Z., di 59 saliya wê de, nexweşiya

Deyfe xatûnê giran bûbû. Rovikên wê kul

bûbûn. Nema toxtiran dikarî bûn çareyekê

lê bibînin. Deyfe xatûnê koç kir diyarê

rehmetê. Dergehên kelehê 3 rojan hatin

girtin, gel xemgîn û dilsoj bû. Termê wê di

hucreyê de li nêzîk gora bavê wê yê

navdar, Elmelîk Elaa'dêl, şahê dadmend,

hat veşartin.

Neviyê wê, Elmelîk Elnasêr ê ku 13 salî bû

şûna wê girt, du şêwirdaran, Cemaludewle

Iqbal û wezîrê Qeftî alîkariya wî di

deselatiyê de kirin. Ji ber dilnermiya wî êdî

kesek nedihat kuştin, çi dizker û çi kuşter.

Tê gotin, ku gava kuşterek dihanîn ber wî,

digot:"Yê jîndar ji yê mirî çêtir e." û ew

berdida. Wek diyar dibe, ew hozanvan bû,

hinek helbestên wî bi Erebî hebûn û li dora

wî gelek hozanvan hebûn. Dibêjin, ku di

aşxaneya wî de her roj bi sedan pez dihatin

serjêkirin, kelandin û biraştin û goştê wan

dihat belavkirin.

Di rojên Duşem û Pêncşemê de deriyê wî ji

giliyan re vekirî bû, guhdariya xelkê dikir û

- 2 -

CanKurd

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

DDDDîrok hejimar "79" 2019

serkeftî), xudanê bajarê Hemayê b. Ji sala

1186 ta 1191 Z. deselatdarî li wir kir.

Biraziyê sultanê serkeftî Selahdînê Eyûbî

bû. Di cengên li hember Xaşperestan

dewek mêrekî wêrek hat nasîn. Li ciyê apê

xwe demekê serkarê Misirê bû, Keleha

Melazkurdê dame kir, û li ber dergehê wê

jîna xwe ji dest da, di sala 1191 ê Z. de.

Sultanê serkeftî Selahdînê Eyûbî ( 1193

koç kir)

Yûsif kurê Eyûb kurê Şadî ye (1137 -1193

Z.), avakarê Dewleta Eyûbî ye. Ji sala 1174

de ta bi sala 1193 Z., deselatdariya wî

piraniya Kurdistanê, Şamê (Sûriye, Lubnan,

Urdun û Filistîn), Misirê, ta bi Hîcaz û

Yemen û Sûdanê, dewleta wî girtibû. Yek ji

navdartirîn padişahên cîhanê ye, bi

dadmendî, qehremanî û nêrînên xwe yên

şaristanî. Bû wezîrê şahê Misirê Elmelîk

Ela'dêd, pişt re dewleta Fatimiyan ji ser hev

belav kir û bi xwe padişahê Misirê, lê

serkohiya xelîfeyê Bexdadê sala 1171 Z.

pejirand. Li nêzîka Humsê Zengî şikandin,

Sûriye û Mûsil standin, Teberiya ji dest

Xaçperestan girt, ewan di gelek cengan de

binve kirin, Li Hitîn hemi hêzên Xaç

perestan li hember leşkerê wî civiyan, lê

dîsa jî tev şikandin di sala 1187 Z. de. Quds

vekir û padişahê wê yê file destegîr kir, pişt

re li gel Xaçperestan peymanek aştiyê

morkir û di navbera wan û Musilmanan de

aştî pêda kir. Şikandina Xaşperestan di

Hitîn de wek şikandina leşkerên Hitler di

Stalîngradê sala 1944 tê dîtin.

1218 Z. koç kir) Sittişam

Sittişam, xûşka sultanê serkeftî Selahdînê

Eyûbî ye, jina Mihemmed kurê Esediddîn

Şêrkoh ye, gelek comerd û destbol bû,

hersal bi hezaran Dînar derman û avjong li

hejaran belav dikir. Her pirskarek dikar8

biçûya ber deriyê wê û daxwaza xwe bikira,

wê gelek komele û Weqifên xêrê li Şamê û

li derin dî vekirin.

(1218 Z. koç kir) Ela'dêl yekemîn kurê

Eyûb:

Mihemmed Kurê Eyûb kurê Şadî (1145-

1218 Z.), cîgirê Selahdînê Eyûbî ye li Misirê

û waliyê Helebê ye. Di navbera 1199 û

1218 Z. de padişahê Misirê bû. Dawî

welatên Şamê, Ermîniya û Yemen jî tev li

dêrîna xwe kir. Di dema deselatdariya wî

de desteya Ismaîlî li Misirê jar bû, paş ku

gelek kes ji wan girtin û avêtin zindanê.

Dema ku xwe li Şamê bo cengê li hember

Xaçperestan amade dikir koç kir diyarê

rehmetê. Ji şopên wî dibistana Ala'dilî ye li

Şamê.

Eleşref Mûsa kurê Mihemmed Ela'dêl

(1237 Z. koç kir)

Eleşref Mûsa kurê Mihemmed Ela'dêl

(1182-1237 Z.) bû padişahê Ruhayê, pişt re

Heran jî ket (1182-1237 Z.) bû padişahê

xwe bi rê ve biriye, carekê (1229 Z.) û cara

dî (1245 ta 1249 Z.), di 43 saliya jîna xwe

de bi nexweşiya wêranê mir Li Misirê

(Elmensûre), dema ku ew ji Şamê çûye

Misirê, da hêrişa Xaçperestan li Dimyatê

rawestîne. Termê wî rakirin birin li Qahîre

çal kirin. Keleha Errewde li Qahîre di saya

wî de hat avakirin.

(1250 Z.) Elmue'zzem Tûranşah

Tûranşah kurê Nejmiddîn Eyûb e. Sala

1250 Z. koç kir diyarê rehmetê. Sultanê

Eyûbî yê tev dawî ye li Misirê (1249-1250

Z.). Ew li keleha Kîfa demekê cîgirê bavê

xwe bû, dawî neviyên wî deselatdarî li wê

kelehê kirin. Ketibû gelek cengan li hember

Xaşperestan û bajarokê Dimyatê li Misirê ji

destê wan derxist. Li Farskorê bi destê

Memalîkên deryayî hat kuştin.

Elmue'zzem Isa yê Eyûbî (1250 Z. koç

kir)

Isa kurê Mihemmed kurê Eyûb, ku bi

Elmue'zzem hatibû navkirin sala 1250 Z.

koç kiriye diyarê rehmetê. Di navbera

salên (1218-1227 Z.) de sultanê Şamê bû û

zanyarekî mezin bû. Gava cengê dest

pêdikir, ew berî ere leşkerê xwe derdiket

meydanê. Yek ji pirtûkên wî bi ere

(Elsehmul musîb fîrreddî e'la bnîlxetîb" e.

eceretudurr (1257 Z. koç kir)Ş

Şeceretudurr, kebaniya Elmelîk Elsalêh

Necmiddîn Eyûb e. Paş mirina ere wê û

kuştina kurê wê Tûranşah, ew bû padişaha

Misirê. Wezîrê xwe Izeddîn Ibek, avakarê

dewleta Memalîkan, li xwe mêrkir, mere

xwe kir sultan lê belê deselatdarî bi rastî di

destê wê de bû. Yek ji navdartirîn jinên

Kurd e di dûrokê de.

1263 Z. koç kir) ( Eleşref Mûsa kurê

Ibrahîm

Mûsa (Eleşref) kurê Ibrahîm (Elmensûr)

kurê Esediddîn Şêrkoh (1230-1263 Z.),

padişahê Rehbê û Humsê bû. Li hember

Teteran, ku leşkerê wan 6000 suwar bû, bi

1500 kes derket qada cengê û ewan ji ber

wî reviyan. Jina wî "Emetulletîf" zanayeka

Humsî ya bi nav û deng bû . Li Humsê koç

diyarê rehmetê û li wir hat veşartin. Ew

padişahê dawîn bû ji malbata Eyûbiyan li

Humsê.

Jêder

.تارخ ابن خلدون -

األعالق الخطیرة في ذ�ر أمراء الشام و الجزرة، البن -

.شداد

.ز(دة الحلب في تارخ حلب، البن العد%م -

.ألبو الفداء المختصر في أخ*ار ال*شر، -

.تارخ اإلسالم، للذهبي -

.األعالم، للزر�لي -

تح�مها امرأة.. حلب - عالء السید -

giliyan re vekirî bû, guhdariya xelkê dikir û

bi dadmendî deselatdariya xwe bi rê ve

dibir. Di bin destê wî de şahdariya Helebê

firehtir bû, Hums û Şam û Mêrdîn û Mûsilê

jî bûn parek ji dêrîna wî an jî di bin saya wî

de bûn. Hêriş ser Misirê jî kir, lê bi

serneket, vegeriya Şamê û dora 10 salan

deselatdariya wî ma.

Mixabin hêrişên Mongolan kêm nebûn, vê

carê Holako hêriş ajot ser Rojhilata Navîn.

Elmelîk Elnasêr hat girtin, ew birin ba

Holako, pêşîn pir baş û hêja comerdî jê re

kir û dawî ew da kuştin. Al a Eyûbiyan

daket, stêrka wan rijiya û agirê wan ê bêtir

ji 100 salî gurr û hêgin bû, bi hêrişa hov a

Mongolan hat vemirandin.

Ta roja îro navê Deyfe xatûn di pirtûkên

dûroka îslamî de, wek jinek hêzdar,

serbixwe, diplomat û hezkiriya wêjevaniyê,

avakirinê û dadmendiyê, hatiye neqişkirin,

mixabin, li ba Kurdan ev stêrka bi rohnî di

dûroka jinan de nehatiye nasîn an kêm

hatiye nasîn. Berî wan jinên ewrûpî, ku

navên wan li ser zimanên dûroknasan in,

divê navê Deyfe xatûnê di serî de ba. Lê

gava em li mirovên xwe yên navdar xudan

dernekevin, ma wê kî vî karî bike?. Jinek

wilo xudan deselatî, hem li hember

Xaşperestan, hem li hember Mongolan û

hem jî li hember neyarên xiniz ên hindirî, bi

xebatek wilo mezin rabe, pêwîste li ba me

Kurdan ave wê bi zêr bite nivisandin.

Hinek navdarên Kurdên Eyûbî:

Z. koç kir 1141 Ismetudîn dota

Şahînşah kurê Eyûb (Elsit Ele'zraa)

Xudana dibistana Ele'zrawîye ye, ku li Şamê

ava kiribû ji bo feqehên Henefî û Şafîî',

dema koç kiriye diyarê rehmetê, ew di

dibistana wê de çal kirin.

Şêrkoh kurê Şadî yê Eyûbî (1169 Z. koç

kir)

Şêrkoh kurê Şadî kurê Merwan, ku wek

Elmelîk Elmensûr hatiye navkirin. Serkêşê

Kurdan bû li Misirê. Di dema sultan

Nûriddîn kurê Mehmûdê Zengî de, li Til

Beste Xaşperest şikandin. Bû wezîrê

padişahê fatimî Elmelîk Ela'dêd li Misirê.

Apê sultanê serkeftî Selahdînê Eyûbî ye. Ji

nişka ve sala 1169ê Z. li Qahîrê koç diyarê

rehmetê û li wir jî hat çalkirin.

Ismetudîn xatûn (sala 1183 Z. koç kir)

Ismetuddîn xatûn dota mîr Muî'nuddîn e,

paş mirina mere wê yê yekem şah

Nûreddîn ê şehîd, Selahdînê Eyûbî ji xwe re

anî. Ew jin gelek older bû, li Şamê dibistana

Elhenefiye ava kir, û navendek bo Sofiyan û

gelek weqfên xêrê li şûn xwe hêştin.

Teqiyêdîn Şahinşah Omer ê Eyûbî

(1191 Z. koç kir)

Omer kurê Şahinşah Eyûb (Elmuzzeffer:

serkeftî), xudanê bajarê Hemayê b. Ji sala

Ruhayê, pişt re Heran jî ket bin destê wî.

Di zikê 9 salan de Sincar û xapûr û

Nuseybîn jî ketin nav dêrîna wî, paşku

birayê wî Eyûb koç kiriye diyarê rehmetê

Xelat û Meya Farqîn û derdora wê jî di nav

du salan de bûn yê wî. Hinek ji dêrîna xwe

da pismamê xwe û li şûna wê Şam sala di

ber de ji wî girt. Deselatdariya wî di

navbera (1229 û 1237 Z.) de bû.

Elkamêl Kurê Mihemmedê Eyûbî yê

yekemîn (1238 Z. koç kir)

Mihemmed (Elkamêl) kurê Mihemmed

(Ela'dêl ê yekemîn) kurê Eyûb (1180-1238

Z.), bû cîgirê bavê xwe li Misirê, lê paş ku

bavê wî koç kir diyarê rehmetê, wî

serxwebûna dewleta xwe xuyakir, ji sala

1218 Z. de ta bi mirina xwe padişah bû. Di

wê ere de avêt ser Heranê, Ruhayê,

Sirûcê, Reqqê, Amedê, Kela Kîfa û Şamê, û

kurê wî Masûd sala 1225 Z. Mekkê girt

destê xwe. Elkamêl li Şamê mir û di keleha

wê de hat veşartin. Ji bermayên xebatên

wî yên bo zanînê dibistan Kamilî ye li

Misirê.

(1239 Z. koç kir) Şêrkohê duwemîn

Şêrkoh ê duwemîn Kurê Mihemmed kurê

Şêrkoh e (1173-1239 Z., bi nave (Elmelîk

Elmucahêd Esedidîn) hatiye nasîn. Wek

bav û bavpîrê xwe xudanê bajêrê Humsê

bû li navenda Sûriyê. Ew jî mirovekî wêrek

bû, bi taybetî di cenga Dimyatê de li

Misirê (1221 Z.) navdar bû. Di ere zanîna

olî de jî navekî wî hebû û destûra wî wek

hedîsbêjekî ji hinek zanayên Şam û Misirê

hebû.

Z. koç kir) 1242 ( Deyfe xatûn

Deyfe Xatûn dota Elmelîk Ela'dêl kurê

Eyûb e, ew jina Elmelîk Elzahêr kurê

sultanê serkeftî Selahdînê Eyûbî ye. Paş

mirina ere wê û hîngê kurê wê piçûk bû,

ew bi xwe bû padişaha Helebê û pişt re

dewleta xwe firehtir kir. Şeş salan

deselatdarî bi şêweyekî baş kir, hêrişên

Mongolan û Xaçperestan ji ser şahdariya

xwe vegerandin. Li Helebê hat çalkirin û ji

şopên wê Dibistana Elîrdews û Xangeh e.

(1244 Z. koç kir) Elmuzeffer Mehmûd

ê yekemîn

Mehmûd kurê Mihemmed ê (ElMensûr),

ku Omerê (Elmuzeffer) (1202-1244 Z.,

Xudanê Hemayê (Ji sala 1230 ta bi 1244

Z.), paş ku deselatî ji dest birayê wî Qilîç

Arslan (Elnasêr) hat derxistin. Ta mirina

xwe ma deselatdarê Hemayê. Li ser wî tê

gotin, ku mirovekî comerd û wêrek û

zanînhez bû.

(1249 Z. koç kir) Elsalêh Necmiddîn

Eyûb

Eyûb (Elmelîk Elsalêh0 kurê Elmelîk

Elkamêl (1206-1249 Z.) du caran bûye

padişahê Şamê û bi hêzdarî deselatdariya

11

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

DDDDîrok hejimar "79" 2019

DumahiyaDumahiyaDumahiyaDumahiya

Dumahiya Dumahiya Dumahiya Dumahiya HHHHeeeevvvvppppeeeeyyyyvvvvîîîînnnn êêêê

avakirine û li ser tûjikê wê jî dest danîne… Dest jî di îslamê da sembola çi ye, ji xwe tê zanîn (destê dota Mehmed pêxember! ) … Û ev bingeha xwe ji ku digire? – Yek ji îdêologên îslamîkirina êzdîtîyê pîr Dîma vekirî dibêje, ku êzdîtî ne ola kurmancîa xêvan tenê ye (heya naavê kurd jî nade), ku ew wisa jî ola aramîaxêv û erbîaxêvan e… Ma, ev tê çi wateyê? Ma ew kîjan ol e, ya ku li ser bingeha wê kurmancîaxêv û aramî-erebîaxêv digihîne hev? Belê, her kesek dikare bibêje – îslam e! Û, eger heya ew kurmancîaxêvan kurd jî nav nake, wê demê çi dimîne? ... Ma ne, ji bo ku hemû li ser bingeha olî bibin ereb, gavek dimîne! (bi hûrbînî di pirtûka min a navborî da, rû. 205 - 213)…

Dizanî, li vira ya here bi xeter çi ye?

Binihêre, her çiqas piranîya kurdan misulman in, di nav wan da sunnîtî û şiîtî, bi terîqet û şaxên îslamê yên cuda va hene, lêbelê, ji wan hîç yek jî kurdîtîyê red nake, ev, ên ku me li jorê behsa wan kir, her tiştê ku ji destê wan tê û nayê bi kar tînin, ku êzdîyan ji bingeha wan a netewî qut bikin û, wek ku di nav gelê me da tê gotin, bikin xurê guran! Çima? – Ya ku divê derê zanebûn jî, îro ev e!

nizanim ji ku Şerfedîn derxistine, dibêjin – dibêjin – em êzîdî ne, dînê me şerfedîn e, evana xwe telandine û dengek ji wan dernayê. Kesek nake qarîn û hewar: “Rawestin, bes e, bi vî gelî bilîzin!” …

Ji hêlekê va mirov matma dibe, hinek, nezanîya wan gihîştye asta here bilind, ji hêla dinê va, yên ku xwe zane û destûrmend (kompetent) dehesibandin, tiştekî wan nine, ku li hember wê nezanî û êrîşkarîyê derxin pêş!

Û, balkêş e, kî divê îro li hember vê pêvajoya bi xeter – dûmahîka êkspansîya erebkirina Kurdistanê raweste, ya ku bi êrîşên Ummer bên Xetab va despêbûye û bi DAÎŞê gihîştye van rojên me?! Û, eger mirov evê tevgera van kes û rêxistinan rast binirxîne, dê derê zanebûnê, ku ev hemû ji bo êzdîyan û êzdîtîyê ji êrîşên çekdarî xetertir e! ...

AmidaKurd: Baş e, mamoste, gelekî spas! Em goftûgoya xwe li ser pirsa yekîtîya êzdîyan di xeleka hevpeyvîna xwe ya duyem da bidomîno.

Ezîz ê Cewo: Başe, ser çavan!

Çavkanî:

http://www.amidakurd.org/ku/nuce/KELEMÊN

_LI_SER_RÊYA_AVAKIRINA_YEKÎTÎYA ÊZDÎYA)

حمد أمین زكي، خالصة تاریخ الكرد م -

الطبعة العربیة في -وكردستان

1939 القاھرة

–نساء كوردستان –دلو میقري -

الحوار / الوجھ الحقیقي لشعب عریق

المتمدن

وتاریخیة عربیة مواقع إسالمیة -

.وكوردیة

أھال وسھال " مجلة 2005 یولیو -

.المصریة"

سلمى الحفار الكزبري، نساء -

، 2متفوقات، دار طالس، طبعة

.1990دمشق،

النساء في قدریة حسین، شھیرات -

.العالم اإلسالمي، دار الكاتب العربي

الموسوعة العربیة المیسرة، دار -

بیروت، نھضة لبنان للطبع والنشر،

1987ھـ،1317

...û hinek gotarên din ên bi

E’rebî, kurdî û Ingilîzî..

Ew êzdîyên sade, yên ku nizanin, ka êzdîtî çi ye, heya radeyekê şûcê wan nine, lê ewên ku xwe rewşenbîr û mitaledar dihejmêrin, pêwen dîyên wan bi navendên êzdîyan ra hene, heya radeyekê, eger ne pisporbin jî, xwe zaneyên êzdîtîyê dihejmêrin, heya car bi car di medya civakî da şûrê xwe yê virtual (an – o-layn!?) jî bawerdidin, lê di vê rewşê da dengek ji wan dernayê. Çima? Wek ku ji bo hinekan di dema Sovêtê da wek laqirdîyekê digotin: “Zikê wan têr, xwarina wan belaş, jiyana wan şad û bextewar e!” – Erê?

Bala xwe bidinê – tam pêşenîyek (cephe) vekirine – ji pêşenîyek (cephe) vekirine – ji bo ku êzdîtîyê ji hole rakin, lêbelê evên ku divê, hîç nebe, ji bo xatirê erka xwe, dengek ji wan derketa, li dora wana bêdengîyeke (kerîyeke) wisa heye, ku dengê werzebayekî sivik jî dê bê bihstin û ew di nava hêçxemîyekê da dijîn …

Lê ka ew gotinên wan ên bilind û gulover ên di derbarê Şîxadî û şîxadîtîyê da? Demekê heya nav gel da xwe edewî dihejmartin, ango adewî, ango yên ku li du bawerîya Adî diçin, û ev gîhandibûn asta netewnavekî , lê naha jî, dema hinek derketine, wek ku min li jorê got,

12

Rêgehên keskîn a

Mizgîn Hesko Ji nav weşanên çapxana SerSera yê, heftemîn berhemê helbestvana

Kurdistanî Mizgîn Hesko, Rêgehên keskîn ( helbest ) duh ronahî dît.

Rêgehên keskîn ji 39 helbestên kurt û 2 helbestên dirêj pêk tê....

Bê guman memosteya kurd Mizgîn Hesko û di vê dîwanê de ber bi

guherîneke mezin ve diçe, û ji ezmûna xwe bi form û şewazeke pir

modern tête pêşberî xwînerên zimanê kurdî û hezkiriyên helbesta

nûjen in.

Ev di riya helbestên mîna çirûskên êgirin, kurt û ciwan.

Rêgehên keskîn (helbest)

*Ji weşanên SerSera yê.

Çapa yekem Gulan 2019.

*Amadekirina qapê û çapê: Dr.med. Başar Moustafa.

* ISPN : 978-3-96640-023-7

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

ZZZZiiiimmmmaaaannnn hejimar "79" 2019

13

Pirtûka: Selah Mihemed

Erebî - Kurdî (xelek 21)

Heta ko pirtikî

Qemûşik girtin

Tillî-pêçî-enguşt

Tilî – telî – pêçî-enguşt-gust

Tilyasipîkûj-Mezin-Gewre-Beranegê Tilya şikeft alês-Şehdê

Tilya dolîdem kêş

Tilya qelîçkê -Qele

Babelûc

Qiriçî-Qiriçîn

Qirç qirç

Qeriçandin

Der avêtin

Ferman rakirin

Lez lê kirin-Liber dan-Liser sekinîn-Reçû-Rekû-Zar zarî-Zirretî-Ravajtin

Dalyan

Lihev ketin

Lêket

Li dare ket

Hilbijartin-Vebijartin

Qor girtin-Qor Kirin-Rêzbûn

Lihev ketin

Çirikandin

Çêkirî

Rav kirin

Havînvanî-Zozanvanî

Guhdan-Guhdarî kirin-Guhdêrî-Guhdar kirin

Reng çûn- Bê rendî

Zer

Dev zer

Rû zer

Tewle girtin

Çorokî – Siqsiqî kirin

Zaravên giştî

Çêkirdarî-Dizgûn kirin-Qencî kirin

Lêkanîn-Levanîn

Ezgerî-Hendu

Durust kirin-Pêk anîn-Rast kirin-Çêkirin

Deq-Rih – Reh – Wsil- Dirv-kok-Ray-Ra-So-Solan-Xîm-Hîm-Îrc-Tuxum-Tov-Binyad

Qahimtir

Bingehînî

اصبحت نيفة

صبحت التربة موفرة يمكن حرثها ا

اصبع اليد

اصابع –اصبع

اصبع االبهام

اصبع السبابة

اصبع الوسطى

اصبع الخنصر

اصبع البنصر

اصطكاك

اصطكاك القرون واالسنان

اصطكاك االسنان

اصدار

اصدار االوامر

اصرار

اصر

اصطدام

اصطدم

اصطدم بالشجرة

اصطفاء

اصطفاف

اصطكاك

اصطكاك االسنان من البرد والخوف

اصطناعي

اصطياد

اصطياف

اصغاء

اصفرار

اصفر

اصفر الفم

اصفر الوجه

غنام اثناء الرعي اصطفاف اال

اصطك

اصطالحات عامة

اصالح

اصالح ذات البين

اصالحات

اصالح

اصل

اصلب

اساسي –اصلي

Ser rût-Ser hilû

Grane –Ser zelût-Keçel-Kel-Por weşîn

Guh birrî-Qut

Kerr-Nebihîste

Huş

Sorbelek

Gul biroj

Pêre pêre bezekî bû

Helkhelk pêketiye

Kurmijî

Kurm lêket

Vegirt

Xurifî

Titme xwar

Bavçî – Xweya bavik

Çekme-Tov rind-Torin-Xanedan-Resen-Xurist- Bi namûs

Çirûsk- Çirûstin- Çirûst-Rewiqî

Rewiqîn-Rewşen darî-Rewiqandin-Ronandin-Ronahîdan-Rondarî-Ronikdan-Tavdan-Tavatî-Turuskdan-Çiruskedan

Widakirin

Werda

Dane serve- Biserde berdan-Kiser-Liser danîn-Ser bar kirin-Serde ajot-Berdan ser-Werdan-Xistin ser-Tev lêkirin

Ser qelen

Beste-Baqik-Pêçek

Dirêjbûn-Veketî-Vezilandin- Vezilîn

Dev xwar-Milxwar

Kenandin

Qerf-Pêkenîk

Ezê sûrekê lêkim

Girêv-Lêxistinok-Rik girtin

Agir dadan-Dadan-Vêxistin-Pêxistin

Veketin-Veziland

Neçarî-Recandin

Bêçarî

Cemciqandin

Cemciqî

Dil lêdan

Eşo-Fitfit-Gevcilandin -Hejiqandin- Hele bel-Perîşanî

Şepirzebûn-Şepirze-Şivîşk-Têk çûn-Têkre çûn-Xûrijî

Hejiqî

Çendan-Daweraftin-Qelskirin-Tewtihandin-Verçiqandin

....Dûmahî heye....

س اصلع الرا

اصلع

) مقطوع االذن(اصلم

صم ا

اصمت

اصهب

اصهب اللون

اصيب بالغنغارينا شيائ فشيائ

اصيب باللهاث

اصيب بالدود

اصيب الزرع بالدودة

صيب بالعدوى ا

صيب بالخرف ا

صيب بالعضة ا

ذو اصل –اصيل

اصيل

اضاء

اضاءة

اضاعة

ضاف ا

اضافة

اضافة للمهر

اضبارة

اضطجاع

اضجم

اضحاك

اضحوكة

اضربه ضربا مبرحا

اضراب

اضرام النار

اضجع

اضطرار

اضطراري

اضطراب المائعات

اضطراب المائع

اضطراب القلب

اضطراب

اضطرب

اضعاف

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

ZZZZiiiimmmmaaaannnn hejimar "79" 2019

Pirtûka: Beyar Robarî

Seyên zimanê kurdîSeyên zimanê kurdîSeyên zimanê kurdîSeyên zimanê kurdî (Xelek 35)

Xwendevanên hêja; Hûnê di vê xelekê de heft beşan bixwînin, ku ew jî evin;

1. Elfbeya kurdî 2.Tîp 3.cûreyên tîpan

4. Tîpa dubare 5.Taybetmendiya tîpa (U).

6. Taybetmendiya tîpên (E û Î) 7.Xîmên zimanê kurdî.

Elfbeya kurdî: Kurdish alphabet. 133

Hîndarî -58 (practice)

Lêkerên lêkdirevên jêrîn, li gor nihokê tev cînavên kesanî radar bitewîne.

boyekirîn- Koka dema niha (boye .. k) e. root present tense.

ez ……………………..

tu ………….………….

ew .…………………….

em .…………………….

hûn .…………………….

ew .…………………….

avdan- Koka dema niha (av .. d) e. root present tense.

ez ……………………..

tu ………….………….

ew .…………………….

em .…………………….

hûn .…………………….

ew .…………………….

A- Nihoka dirêj: large present tense.

Li vir perçak lêker, pêkhatiye û bûyer hîn bi serî nebûye û beş

din wê pêkwere. Di nihoka dirêj de, herdem kirde paşgîna (î)

dibe.

xwarin şekirin

Ezî dixwim Ezî şedikim

Tuyî dixwî Tuyî şedikî

Ewî dixwe Ewî şedike

Emî dixwin Emî şedikin

Hûnî dixwin Hûnî şedikin

Ewî dixwin Ewî şedikin

134 Numîne: example.

Ezî niha nên dixwim. Ezî pora xwe şedikim.

Tuyî niha nên dixwî. Tuyî pora xwe şedikî.

Ewî niha nên dixwe. Ew pora xwe şedike.

Emî niha nên dixwin. Emî pora xwe şedikin.

Hûnî niha nên dixwin. Hûnî pora xwe şedikin.

Ewî niha nên dixwin. Ewî pora xwe şedikin.

Hîndarî -59 (practice)

Lêkerên jêrîn, li gor nihoka dirêj û cînavên kesanî radar veguhasîne.

nivisandin

ez …………………….. em ………………………

tu …………………….. hûn ………………………

ew …………………….. ew ………………………

şuştin

ez …………………….. em ………………………

tu …………………….. hûn ………………………

ew …………………….. ew ………………………

rabûn

ez …………………….. em ………………………

tu …………………….. hûn ………………………

ew …………………….. ew ………………………

nêrîn

ez …………………….. em ………………………

tu …………………….. hûn ………………………

ew …………………….. ew ………………………

Dûmahî heye....

14

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

ZZZZiiiimmmmaaaannnn hejimar "79" 2019

Elmanî Înglîzî Erebî Kurdî

Zweige der Physik Branches of Physics فروع علم الفیزیاء Beşên Zanîna Fîzya

Theoretische Physik Theoretical Physics ة Fîzyayê Bîrduzî الفیزیاء النظری

Experimentalphysik Experimental Physics ة Fîzyayê Ezmûnî الفیزیاء التجریبی

Angewandte Physik Applied Physics ة طبیقی Fîzyayê Bikaranînî الفیزیاء الت

Mechanik Mechanics المیكانیك Mîkanîk

Flüssigkeitsstatik Fluid Statics سكون الموائع Rawistana Hillmavê

Flüssigkeitsdynamik Fluid Dynamics دینامیك الموائع Bizwandina Hillmavê

Hydraulik Hydraulics ھیدرولیك/حركة السوائل/ Bizwîna Şiliyê

Aerodynamik Aerodynamics ةالدینامیكیات الھوائی /أیرودینامیك/

Bizwandinên Bê

Hydrodynamik Hydrodynamics ة الدینامیكیات المائی /ھیدرودینامیك/

Bizwandinên Şiliyê

Thermodynamik Thermodynamics تحریك حراري/ میك /ترمودینا

Bizwandina Germî

Akustik Acoustics علم الصوتیات Dengiyan

Kernphysik Nuclear Physics ة Fîzyayê Navikî الفیزیاء النووی

Kinetik Kinetics حركة Bizwîn

Optik Optics البصریات Dîtiniyan

Klassische Mechanik Clasical Mechanics المیكانیك الكالسیكي Mîkanîka Klasîk

Elektromagnetismus Electromagnetism Karûkankêşîn كھرومغناطیسیة

Elektronik Electronics اإللكترونیات Elektroniyan

Elektrizität Electricity Karebe الكھرباء

Quantenmechanik Quantum Mechanics میكانیك الكم Mîkanîka Çendê

Atomphysik

Atomic Physics ریة Fîzyayê Gerdîlê الفیزیاء الذ

Relativitätstheorie Relativity Theory ة Bîrduza Rêjeyî النطریة النسبی

Spezielle Relativität Special Relativity Rêjeyê Taybet النسبیة الخاصة

Allgemeine Relativität

General Relativity Rêjeyê Giştî النسبیة العامة

Kosmologie Cosmology فیزیاء الكون Fîzyayê Gerdûnê

Dynamik Dynamics تحریك Bizwandin

Statik Statics سكون Rawistan

Kurdî Erebî Înglîzî Elmanî Reftar سلوك Behavior Verhalten

Bingeh ة Structure Aufbau بنی

Karlêkên ة chemical reaction تفاعالت كیمیائی chemische Reaktionen

Endam عنصر Element Element

Kîmyayê Şîkarî ة Organic Chemistry Organische كیمیاء عضویChemie

Pêkînan تركیب Composition Gehaltsangabe

Taybetmendî ة Property Eigenschaft خاصی

Şêwigê Kîmyayî ة Chemical Formula Summenform صیغة كیمیائیel

Kîmyayê Germî ریة Thermochemistry Thermochemi كیمیاء حراe

Zanîna Şebengan

Spectroscopy Spektroskopie علم األطیاف

Kîmyayê Çendê

ة Quantitative كیمیاء كمیChemistry

Quantenchemie

Awêteyên Endamî

ة Organic مركبات عضویCompounds

Organische Verbindungen

Kîmyayê Endamî

ة Organic Chemistry Organische كیمیاء عضویChemie

Kîmyayê Ne Endamî

ة Inorganic كیمیاء العضویchemistry

Anorganische Chemie

Kîmyayê Zîndekî

ة Biochemistry Biochemie كیمیاء حیوی

15

- 1 - Umerê Naskûrê

Yekem: Zaravayên Fîzya Duwem: Zaravayên Kîmya

Jêderan:

ریب، گھالل مال جھ کوردی، کھ -ئینگلیزی -بی ره ھع: نگی زانستی رھھ مالنامھ فھ كھ -1

م2003-سلIمانی

راوهنگی رھھ فھ -2 .م2002، ھولIر، بیب د حھ حمھ دران ئھ بھ: /بي و كوردى ره ھع/ زا

زانستIن پیشھسازی ( Iنماد - رده روه تی پھ زاره وه-رIمی کوردستان تی ھھ حکوومھ -3

).فیزیا -زانستIن پیشھسازی کارەبا -وIنھیT پیشھسازی کارەبا -ئھلکترۆن

4- Ferhenga Zaravên Teknîkî : Kurdî-Türkçe-English, Amed,

Çapa yekemîn, 2014.

علي، عبدو دمحم .د): 1( *كردي – عربي* BÊJENE VEBJARTÎمختارة كلمات -5

.م2014عفرین،

6-Lehrbücher an deutschen Schulen.

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

FFFFoooollllkkkklllloooorrrr

hejimar "79" 2019

Siyabend û Xecê (Xeleka 6) Luqman Silêman

16

Man ta xewa wan hat ji hev bela bûn, her yek çû mala xwe, lê gundî nizanin wê kengî roj li wan derkevê wek li ser agirin, da ji Gurî xelas bibin, wê xort herê wî ji wan re bîne..?

Zava yê gund diçê Gurî bigrê

Fecrê lê da lê neda, sê çar zilama berê xwe dane mala xezûrê xort, gotinê ma hîn ti li ser soza xweyî..?

Xort got: pek li vê ecêbê ma ez ji soza xwe di vegerim?!

Xort hespê xwe girêda, lê siwarbû berê xwe da wî cihê ku wî Gurî lê dîtibû, çû dî va Gurî li bin wê darê rûniştiye kenê serê xwe di neqîne, xort di ser sekinî jêre got: kuro Guriyê çepel rabe bide pêşiya min?!

Gurî jî dema ku nû pencê rojê derdikevin û didne serê wî kenikê wî gerim dibin, bi herdû destan di kevê serê xwe yanî fermana wîjî rabê hişê wî ne li serê wiye, serê xwe dixwerîne hingî xwerhek şêrîn dikevê serê wî evdê Xwedê..?!

Xort sê denga bakiriyê got: Gurî yo pîso çepelo mirdalo dilê min dibê sed carî li min dibêyo ma ti na tirsê ji Ehedê wehid Xwedayê bi tine, te rê û rêbarî qut kirine ji ser gundê Silîvanê, weleh li nefsa canê min ketibê qerara qesem, vê sibê sê Ehdê Xwedê, ez ê rişma hespê xwe têxim situyê te de û te bibim nava gundê Silîvanê…?!

Gurî serê xwe rakir li bejin û bala wî meyzand jêre got: Siwaro law ti xerîbî rêwiyî bi rêya xwe de here, elaqê min ji te nîne, qey diya te nanek dabû feqîra, yan felek bavê te bû ti ku gihayî vê derê bê ku çavê min bi çavên te

vekirin di ser xwe re li Gurî nerî.

Gurî got: pismam ev çi bela teye ti hatî şerê min..?

Xort got: ez ketim bextê te û bextê Xwedê de, yabo bi Xwedê hal hewalê min û oda axê û xezûrê min û gundiyan ev bû..? min keçek ji vî gundî ji xwe re xwestiye, min xwest ez xwe li pêş destgirtiya xwe û mala xwezûrê xwe, xwe mezin bikim û xwezûrê min jî ji min re got: heger ti Gurî ji mere bînê ez ê keça xwe belaş bi dime te, ez ji ber vêyekê hatime te bi bim, lawo Gurî yê xerabiyê bikê, dikarê qenciyê jî bikê, çima Xwedê te hedayet nakê ti bi min re nayê ez ê te bi bim dema ku te ji min re got min ber de ez ê te berdim wê tira min jî ji min re bimîn e û wê xezûrê min destgirtiya min belaş bidê min. Tu Gurî bi sê navê Xwedê kes bi te nikarê..!?

Gurî kêlîkî ramiya serê xwe bir û anî dilê wî bi xort şewitî ji xwere got: bi Xwedê xeberê wiye ma wê çi bi min bikin, hema kengî min dî va gundî hatin ez ê bijim min ber de wê min berdê..

Gurî ji xort re got: xorto?

Xort got: belê Gurî.

Gurî got: ez ê bi tere werim, lê tê ji min re soz bidê dema ku min ji tere got min ber de tê min ber dê, ji ber ku kes ji xelkê Silîva newêrin nîzîkî min bibin ji apê min pêve, dema ku apê min hat ez ê ji tere bêjim min berde, divê ti min berdê, heger ti vê sozê bi min re bide, wele ez ê bi tere werim belkî xezûrê te desgirtiya te belaş bidê te..!?

Xort got: bi soza Xwedê dema ku te ji min re go: min berde ez ê te berdim..!

Gurî ji hespê wî daket, şûr û mertalê wî danê de jêre got: deka rişma hespê xwe têxe serê min de û berê xwe bide gund?!

Xort rişma hespê xwe xiste qirika Gurî de, li hespê xwe siwar bû û Gurî destkêşî xwe kir, berê xwe da nava gundê Silîva.

Çavê gundiyan li rêya xorte ka wê kengî Gurî ji wan re bîne wek li ser agirin, ha Gurî werê ha Gurî werê, xortek ji xortê gund li serê girekî ji wan gira sekiniye çavê wî li rêya Guriye, û zilamê gund hemû li hêviya wîne, carkî xort xwe ji serê gir berda ji wan re got: va Gurî hat û terqênî bi gund ket, va Gurî hat û gundî ji hev re dibêjin va zavayê mala filankes Gurî girt û anî..?! gundî vezîlan û ban dikin hev kuro va wî xortî Gurî anî, gundî çûne pêşiya Gurî, xortin ji xortê gund bi nava gund ketine mal bi mal li deriya dixin, va Gurî hat, hinê ku nû di bihîzin dibêjin bê henek û gundî di vezîlin.

Xort jî li hespê xwe siware, Gurî destkêşî xwe kiriye şûr simbêlên wî nabirin, çavê wî li destgirtiya wiye ka wê kengî were bibîne va destgirtiyê wê Gurî girtiye û tine, ew Guriyê ku gundiyan tevan nedikarîn wî bigrin, wê ji keçikê re di gunde bibê ser bilindahî.?

Çavê Gurî jî li apê wiye carkî dî çawe apê wî hat û darek kiriye binçengê xwe de Gurî ji xort re got: xorto wa apê min hat min berde..?

Xort got: weleh felek bavê tebe ez te bernadim lawo ev te nan bi guhê xwe xwariye ez ê çawe te berdim bi zorê min tu anî tu di xwazê ez te berdim..?

Gurî got: xorto min berde te soz bi min re daye ka soza te..?

Xort got: maşele soza çi ma tu yê sozay?!

Gurî got: xorto wa apê min hat lawo bighe min wê min bi kuje!?

Xort jêre got: jixwe min ti anî da te bikujin..!?

Gurî dêna xwe dayê ku xort wî bernadê, hate bîra wî zîlana kêrê, destê xwe avête zîlana kêrê û rişma hespê qetand ji xort re got: xorto xorto, soza xwedê li min ketibê, nema min hişt ti ji gundê Silîva derkevê ku ti sed salî li vir bimîne..?!

(Dumahî Rûp21)

te bikevin? lawo here birêya xwe de çê tire ji tere ti min nas nakê ez kîme..?!

Xort jêre got: lawo Guriyo ez bixweşkayî ji tere dibêjim rabe çêtire ku ez te li pey hespê xwe bi xir xirînim, ez hatime te bibim Gurî deynekir xort li xwe nerî li Gurî nerî Gurîyekî reşikî pîsikî bê ser û sûkete, dilê mirov pêşve naçê xwarinê û ew yekî girê bilinde, ev zend û bendê wîne, ava Zozana vexwariye, dikarê rajê sê zilamê weka Gurî latek erd wî bibê..?!

Gurî got: xorto xorto, ez ji tere dibêjim ji vir here çêtire ji tere, lawo qey Xwedê ji te sitandiye, ti vê sibê bela xwe li min didê, ez ji tere ne valeme, lawo here bi rêya xwe de yê ti şandîn bila ew werin min..?

Xort got: kuro ti li vî Guriyê bemires, gotinê ji xwe mestir dibêje û bû tiqe tiqa wî kenî got: lawo ez ne xelkê Silîva me ku ez ji te bi tirsim, rabe bide pêşiya min ji tere çêtire , ez xwediyê hespê kumêtim, xwediyê şûr û mertalê Botanîme..?

Dema ku xort wisa pesnê xwe da û di ser serê Gurî re sekiniye, diniya di çavên Gurî de tarîbû, çîpilaqê xwe ji ber xwe kişand, li damarê qirka wî da, ew ji ser hespê avê te erdê, ne îro mirî, ev deh rojin mirî, Gurî cilê wî jêkirin, bi ser xwe de anîn, şûr û mertalên wî kirin ber xwe de, xwe zerkir ser pişta hespê wî, çend şûha çû û hat hesp di bin de lîst Gurî ji xwe re got: bi sê navê Xwedê ev hesp ji min re baş e û hat di ser xort re sekinî, hişê xort jî hate serê wî çavê xwe vekirin di ser

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

ÇÇÇÇÎRRRROOOOKKKK hejimar "79" 2019

17

Çîroka Vira (Xelek 12)

Luqman Silêman

Lê min tiştê seyîr bi çavê serê xwe dîtin, kes nikarê vê rastiye ji min bistîne û ez tucarî nabêjim ji kesî re, çimkî hertişt qedexeye. Tenê tu dikarê vira bikê û bi serbestî, bê ku kes devê te bigre, na wê serê te bilind be, û tê were pesindan, wê piropogenda ji tere were kirin, tê bibê kesekî navdar, wê tev bi serê te sûnd bixwin, wê kes nikaribê gotina na di rê de ji tere bêjê.

Divê te ha ji vê yekê hebe, û tu zanibê ku mirovê ji pişta bavê xweye, ne li pêş xelkê û ne di nava xwe de jî dikare bi te guman bibe, ji ber ku herkes ji nav û dengê te re bûne zêrevan, û berevaniya te dikin, wê di her malê de hin bibin çav û guhê te, wê xelk navê te li zarokê xwe bikin, wê bi hezara wêneyê te li kolana werin daleqandin, û bi kevin her melê, yê ku ji te hesnekê jî ne wêre wêneyê te bi dîwarê xwe ve nekê, yan bi mala xwe ve nekê, tê bibê weka pêxemberkî li cem şênî û nişteciyê hemî deverê..

Wê bi serê te sûnd bi xwin, tê bibê xwedî şan, wê dîtina te ji xelkê re bibê kul, wê milet ji Xwedê bi xwazê ku tu bibê mêvanê wan, wê hin ji Xwedê bi xwazin ku tenê dengê te bikin, tê bibê hertişt..

Wê bêyî te tiştek newê kirin, bê te tiştek bi rêve naçê, wê mirîşk nikaribe bê destûra te hêka xwe bike, wê ker biyî te nikaribe bi zirê, wê çêlek bêyî te nikaribe werê ga, wê dîk bêyî te nikaribe banga siba bidê, wê bê te mela nikaribe bangbide. Wê ava çema bi te bi sekinê, tiştê ku destê xwe pêve bikê wê li ber te bê, wê milet ji Xwedê bi xwazê ku tu tiştekî ji wan bi xwazê, yê ku tu berê xwe bidê mala wî ewê ji eşqa nizanibê te li ku deyî nê.. Pîrka li ber zanê wê nikaribe bizê ta ku destûra te ne wê sitandin, wê mêr bê te ne çê nivîna pîreka xwe, wê xwarin li serûbinê welêt ne kevê ser agir bê destûra te. Tu keça kî bixwazê wê ew malbat keça xwe ji te re bînin ta ber deriyê te, lê ji bîr wê pîrekê welêt tev li ber te bin, tu ji xwe re çenda tînê

ewqas xêra te jêtê û tê di çavê milet de mezin bibe.

Lê gerek tu zarokê xwe jî perwerdeyî dibistana vira bikê, paşeroj ji vira re ye, guhê xwe ne den van gotinê qelew yê ku nerxê wan ne pereke, ev tev piropogenda ye, ji xelkêre tê kirin û nerxê her tiştî hatiye dan, ta bi nerxê te jî ez bi rengek dî ji te re bêjim, ez û te û yê wî em tev, ew tev, yê dî tev, em hemî li ser hev, ji zûde nerxê me hatiye sitandin. Em ji zûde hatine firotin, lê bi arzanî.

Ji lewma gerek her kes vira bikê, û her kes zarokê xwe jî fêrî vira û vê rewşenbîriya nûjen ya kevin û nû bikê, û bi hemî şêweyî çê nabê ku tu vira bikê na gerek virê te yê bijartî bin dema ku tu bi yek şêweyî vira bikê, ew jî qedexeye, wê çaxê ku te bigrin û tu ji yek şêweyî pêve nizanibê derewa bikê, Xwedê ji diya te sitand, wê te bijmêrin ji dijminê herî dijwar wê xwîna te wê çaxê werê helal kirin. Ta ku tu karibê xwe û zarokê xwe bipareze û jiyaneke xweş û bi romet û aram bijî, pêwîste ku tu fêrî hemî şêweyê vira bibê..

Gerek derewê te li gor sîstema ku Şêr ji dihê salan ve bi xwêdana aniya xwe anîne meydanê, bêguman ev dibistan ne bi hêsanî hatiye avakirin, xwîn di berde hatiye rijandin, ta ku ev sîstemeka pîroz di serê vî şêniyê ku bi zorê min ew ji asta dewara derxistine. Ta ku min hişt ev milet qunaxa derwartiyê derbas bike, ez pir westiyam, lê li gor tê xuyakirin hîn min ew dewarin ji lewre dema ku tu xwe fêrî vira bike û bi hemî şêweyî.

Birano ev ne hêsane, ne ji ber xwe de hatiye, na ev bi xwîn û xwêdana milet û karekî zor di ber de bûye, ta ku şaxê xwe berdane erdê û pir kûr bûne, ma ji we weye her yek di karê rêbazekî wek rêbazê ku Şêr ji mere danî û bi xwîna xwe danî...

Hevalno çênabê hûn derewa nekin, wê jiyana we bibe dûjih, wê hemî rê li ber we werin girtin, wê fermana we ji devê Şêr derkevê.

Dêmek hûn bi armancê şoreşê ne bawerin, û dema ku ne bawer bin ji xwe hûn dikevin di rêza dijminê şoreşê de, û ji xwe yê ku dijminê şoreşê bê, bêgoman wê dijî serokê ku xwedê temenê wî ji me re dirêjbikin, ji ber ku Xwedê ew ji me re şandiye, û weka ku hûn bi çavê xwe dibînin ew jiyana xwe ji bo me û di ber mede derbas kir..

Ji xwe yê ku jiyana xwe tev ji bo me kiriye xebat kuro zilam şev û roj narazê, ji bo ku em razin, ma çawe baweriya we bi xebata wî û armancê vê şoreşa pîroz, ya ku wî ji bo me çêkiriye, nayê?.

Ma hûn rojekî ramiyane ka Şêr çi jixwere û ji malbata xwe re kiriye, mane wî jiyana xwe daye we, ma hûn çi jê dixwazin, mane ne ji wîba hûnê tunaban, hûn rometa mirovatiyê nizanin.. Tiştê ku vî Şêrî ji were kir kesî ji kesî re ne kirye, em tev ji xêra wî dijîn, heger ku ew tunbê wê em jî tineban, hebûna me bi hebûna wîye.. Ew hertiştê meye, bê wî em nikarin bijîn, vî Şêrî hertişt daye me gerek em tev jêre bibin ax em xwe bixin bin lingê wî, xwîna me ji wîre be..

Beriya ku Xwedê wî ji mere bişînê, em çibûn, em li ku bûn, kî em nas dikirin, nerxê me ne tiştek bûn, û hîn hûn jî dibêjin em wêneyê wî bi xaniyê xwe ve nakin, dêmek hûn wêneyê wî hêjayî xaniyê xwe nabînin?.

Lê ka ji min re bêjin hûn çine, çi nerxê weye di bazara zilaman de? Hûn cersûmin bê vî Şêrî, hûnê tev xulamban li ber dergihê xelkê, hûnê koleban..

Divê ji îro pêde hûn tev bibin çav û guhê Şêrê Şêra, zilamê-zilama, yê ku weka wî li ser rûyê vê zimînê nînin, û kî çi li ser wî werê gotin bi qencî be yan bi xerabî be.. çi li ser Şêr werê gotin bi qencî û bi xirabî, divê hûn weka bablîsokê bighînin ber destê Şêr..

Lê divê hayê we ji wê ji wan kesê ku îro pesnê Şêr didê dikarê sibî şerê wî jî bikî, ewê ku xwe di ber Şêr de didê

kuştin di karê xwe di ber yek dî de jî bidê kuştin, û yê ku wêneyê wî datînê ser serê xwe û zarokê xwe û xwe dikê qurbana Şêr, lê ew dikarê sibî eynî tişt ji yek dîre bike..

Divê hûn zanibin ku Şêr ji koltorê meye ma ta kurê kura ewê di xwîna mede bê û hayê we ji we hebê çênabê kes ji we herê nivîna xwe bê ku hûn destûrê ji Şêr bi xwazin. Çê nabê ku kes ji we keçê xwe bidê mêr yan jinê ji kurê xwe re bînê bê destûra Şêr.. Çênabê jinê we bizin bê ku hûn destûrê ji Şêr bi xwazin... Çêna be çêlekên we bizên bê ku hûn destûrê ji Şêr bixwazin, kera we çênabê bizê, kûçikê we bizê bê destûra Şêr..

Haj ji xwe hebin, hûn neçin dest avê bê ku hûn destûrê ji Şêr bixwazin. Binêrin çûna dest avê pir giringe, we haj vê xalê hebê bê destûra Şêr çênabê hûn herin dest avê, ev yek mal xirakirin têde heye, qirkirin talankirin wê rankirin..

Yê ku derewa nekê ciyê wî di welêt de nîne, na ew ne tenê dijminê Şêre, lê ew dijminê Xwedê bi xwe ye, mane Xwedê ew ji were şandiye, ew heskiriye Xwedê ye, dema ku tu ji wî hesnakê dêmek tu ji Xwedê jî hesnakê, û dema ku tu ji Xwedê hesnakê ji xwe mafê te di jiyanê de nîne, ji kuştinêpê ve. Û li wê jiyanê jî tê di dûjihê de bê, ew bi emrê Xwedê ji me re hatiye.

Ji ber vê yekê gerek tu di viran de bibê pispor, û zilamê ku ne virker be dêmek ew berê xwe didê kuştinê û xwîna xwe helal dike.. Ta ku ji te werê pesnê Şêr bide, bêje ew narazê, bê je ew naxwê, bêjê ew namirê.. Wî dirêj bike, wî pehin bike, çi tiştê ku pesin tê de hebê li ser Şêr bêjin..

Bêje du serê wî hene, bêje çar çavê wî hene, bêje şeş heft mejiyê wî hene, çi hate ber devê te bêje ne tirse......

Gerek hûn bibin pesporê dizî û derwan ji ber kesê ku nebê pespor di dizî û teşqele û derewan de ciyê wî di vê jiyanê de nîne, û her kes wê wî bê romet bibînê, ciyê wî di civakê de nema ye……………. Dumahî Rûp 20

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

ÇÇÇÇÎRRRROOOOKKKK hejimar "79" 2019

Berê, mirovan bi hebûna „Dêw“an

bawer dikirin. Li ba gelên Zagrosê, ku

jê re „Kurd“ bi wateya „ên wêrek“

dihat gotin, Dêwê „Ba“ an jî „Bad“ jî

wekî gelek dêwên din di fantaziyên

wan gelan de hebû, ji wî dêwî re

digotin „Vayo“. Wan bawer dikirin, ku

di bayî de hêzeke nedîtî an xwedayek

an jî dêwek heye, ku dikane kon û

malên wan bi ser seriyên wan de

hilweşîne û bi herifîne, û dikane pezê

wan jî bikuje, lew re qurbanî ji „Vayo“

re didan.

Wan qurban carina diyariyên xwarinî

yên piçûk bûn û carina serjêkirina

pez bû, lê carina jî - wekî li nêv pir

gelên din- dayîna zarokan bû, ku

seriyên wan dihatin birrîn, da

kahinên perestgehan xûna wan wekî

dermanekî pîroz ê hêzdar vexun û

termên wan zarokan dihatin xwarin

an sohtandin.

Wekî em dizanin li teviya welatên

cîhanê serohatin ên wilo li nêv gelan

hebûn, û di dayîna qurbanên mirovî

de, zorbazê mezin „Nîmrod“ an

„Nemrod“ navekî pir naskirî ye, lê

belê di vê gotarê de, ev qurbandayîn

ne mijara me ye.

Dêw di fantaziya mirovan de gelek bi

hêz bûn, mezin û leşgiran bûn,

nedimirîn û kesekî nedikanî zora wan

bibira, lê ewana jî wekî mirovan

dipeyivîn, xudan zarok û jin bûn û li

çiya û baniya, li daristan û bêşeyan,

di bin ava golan û çeman de, li asîman

û di jêrzemînan de, li nêv goristan û

herifteyên kelehan, di koka daran de

jî dijiyan, davêtin ser mirovan, ewan

dikuştin û dixwarin, lê ne wekî

mirovan hoşmend bûn, lew re bi

wêrekî û zîrekî lehengên mîna

Enkîdo, Rustemê Zal, Şemşon û

Hêrkulîs di efsaneyan de dikanîn wan

dêwan bixapînin, wan bi davan

bigirin û ji xwe re bikine kole, ji wî

lehengî pê ve kesekî ewana bi çavên

seriyê xwe nedidît, û bi wan re

nedipeyivî, ji ber ku teviya çêrokê

fantaziya hişên mirovan e, tiştek ji wê

18

Cankurd

ku li wir kesên zindankirî herroj

masiyan dixun. Ma hûn li van çiyana

masiyan an beqan dibînin.“

Peyrew û mirêdên bavê dêwan li hev

nêriyan û xazî di ber wan de ma,

devên xwe ji hev kirin û ji xwe re

xewn dîtin. Paş kurtedemekê

yekûyek, wan mirîdan xwe dan destê

Osikan û li pey hev ketin zindanê.

Dem derbas bû û hejmara girtiyan

bilind bû. Bavê dêwan jî bavtiya xwe

di zinadanê dikir. Lê wekî dixuya

tiştek ji zindana Osikan genîtir û

pîstir tune ye. Herroj li wan dêwên

xapandî didan, seriyê wan

dişikiandin, û xûna wan bi ser

govdeyên wan ên tazî de dilivlivî.

Rewşa girtiyan roj bi roj wêrantir bû.

Li derve, sultanê xûnrêj ê Osikan mir

û yekî dî ji xwe re kirin Sultan. Ewî

zîrek bû, zanatir û dûrdîn bû, di

seriyê wî de pilanek hebû, ku ew ne

tenê Sultanê Osikan be, belku ew

bibe sultanê hemî êl û olan, ew teviya

daristanan jî bixîne bin destên xwe û

serfirazbûna pêşserên xwe careke dî

vejîne, ewa ku heta paytextê Çînê jî

dabû ber talan û hêrişên xwe. Wî

siyaseta bav û bavpîran piçekî guhart

û xwe nermik û germik da xuya

kirinê. Yek ji fermanên wî jî rawestan

dina lêdanê bû di zindanan de.

Ferman wilo giha zindana dêwan jî,

hema pawanên „karakolên“ zindanê

êdî nedikanîn bê lêdana girtiyan

bijîn. Lêdana bindestan bûbû parek ji

çanda wan a canî „rohanî“. Ji hev

pirsiyan, ka çewa bikin, da lêdana

dêwan bigudînin „berdewam bikin“.

Di zinadnê de jî hişmend di nêv

pawanan de hene, ewana mejiyên

xwe piçekî bi kar tînin.

Yekî ji wan got:“Di fermana Sultanî

de hatiye, ku lêdana girtiyan berbest

e “qedexe ye”, hema negotiye lêdana

wan girtiyên ku ji zindanê birevin an

bizava revê bikin.“ Giş pawanan

seriyên xwe jê re hejandin û gotina

hişmendê xwe erê kirin û rast dîditin.

Yekî got:“Ka em deriyê zinadnê

vekirî bihêlin, û em xwe xulamaş

bikin, da girtî bawer bikin, ku em di

xew de ne, yekî dî ev pêşniyazî ney

kir û got ku wê girtî guman bikin û

wê nûçeyê bigihînin serekên me,

pişt re wê me bêzar bikin. Eve

pilaneke jar e.

Yekî dî got: “Berî her tiştekî me

divêt em ramana revînê di seriyên

wan de biçînin. Heger ev raman di

mejiyên wan de cîh negire, ewana

tew narevin, deriyê zindanê he be

an tune be.” Paş ku pawanan li ser

vê yekê bûn xudan yek dîtin û yek

gotin, ji hev pirsiyan, ka ewana çi

bikin!

Serekê pawanan xwe bi lawazî

gihande dêwê mezin ê ku jê re bavê

dêwan digotin û bi wî re giha li hev

hatinekê, tê de xweşikkirina jîna wî

di zinadnê stûnê mestir bû. Bi şev

dêw hatin ba hev, ji ber ku serekê

wan wilo xwest û paş kurtedemekê

raman revê di mejiyên wan de geş

bû. Di tariya şevê de, ku pawan tev ji

dora wan bi dûr ketibûn, dûwar qul

kirin, û yekûyek ji odeya xwe

reviyan.

Di jêrzevînekê re, ku di binê zindanê

de hebû, giş li pey dêwê mezin

beziyan, bi hîviya ku xwe bigihînin

azadiyê. Tenha yekî ji wan got ku ev

pilan bi ser nakeve, lê kî diwêre li

hember biryara “Bavê Dêwan”

derkeve.

Li dawiyê revê, di aliyekî dî yê

zindanê de, li odeyeke genîtir, teviya

pawanan li benda wan reviyan bûn,

di destê her yekî de qamçeyek an

gopalekî bi hêz dihejiya.

Bavê Dêwan jî tûrekî piskewîtan ji

nêv destê serekê pawanan bir û li

quncekî rûnişt û piskewîtên xwe

xwarin û di bin simbêlan re kire

tîqetîq û fişefiş.

di rastîniyê de tune.

Dibêjin ku dêwekî efsaneyî, yê gelek

peyrew û mirîdên wî hebûn, ji aliyê

qehremanekî Osikî ve bi dav û

pîlanan û bi harîkariya hinek

xêrnexwaz û nandozan, di nêv

daristanekê hatî bû girtin. Osik êleke

mirovên hovane bû, ji talankirin û

herifandinê pê ve çi çanda wan tune

bû, di dûroka mirovatiyê de rêç û

şopin xûnî yên diyar hêlane.

Ji roja girtina wî dêwî de, ku hemî

dêwên dî ji ditirsiyan û xwe ji hêrişên

wî diparistin, hêza wî yekser winda

bû û kesayetiya wî hate pişaftin, êdî

ne zora kesekî dibir û ne jî diwêrî li

hember pawanên zindana xwe dengê

xwe bilind bike. Hemî ajal û

cinawerên li çolan û giş dêwên

efsaneyî ji hev dipirsîn û digotin:“Qey

wilo sist û nermokî bûye, ewê ku

teviya nijada me ji xwe re wekî bavekî

an şêrekî pêşeng dinasî? Ewê ku em

tev ji birhên wî yê qaling û simbêlên

wî yên boz ditirsîn, me seriyên xwe li

ber diçemandin û ji me re çi bigota me

jê re tew dikir?“

Pîredêwekî ji dêwan got:“Ez dizanim,

çi heye!“

„-De bo me Bibêj .“

„-Heger hûn min bikine paşengê wî.“

Li ser wê axaza bilind pir guvtegotin

û gengeşî çê bûn, û li dawiyê li hev

hatin û biryara xwe dan, ku heta ew

dêwê di darbesta Osikan de girtî ye,

kesek nabe serokatiya wan bike, ji

ber ku wan hemiyan ji wî re an li ber

wî li ser wefadariyê sund xwarine, ku

ew heta mirina wî û belkî paş mirinê

jî bimîne rêber û bavê dêwan.

Ew li hevhatineke ne demokrat bû, lê

çi bikin? Dunya tev wilo ne demokrat

e... Mebesta min: Li daristanên ku

dêw û ajal dijîn her wilo bû, zorbaz

deselatdar in û ên jar binzor in,

çendîn zana û hişmend bin jî.

Pîredêw got:“-Sedased zindana

Osikan ji jîna me xweşiktir e. Dibêjin

masiyan

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

LLLLêêêêkkkkoooolllliiiinnnn hejimar "79" 2019

19

(1898-1902)

Ahmed Kanî

Dema meriv li dîroka rojnamegerîya kurdî binêre, dê bibîne ku cara pêşîn rojnameyek bi navê rojnameya Kurdistanê, di 22yê Nîsana 1898an de li Qahîreya Misrê dest bi weşanê kiriye. Xwedî û weşangerê vê rojnameyê Mîqdad Mîdhet Bedirxan (1858-1915) e. Ew yekem rojnamegerê kurdî ye. Roja 22yê Nîsanê jî wek Roja Rojnamegerîya Kurdî, ji sala 1967an ve bi fermî tê pîroz kirin . Li Kurdistana Azad sendîkaya rojnamegeran bi gelek çalakiyan vê roja girîng û taybet pîroz dike. Li Hewlêr, Kerkuk, Silêmanî û Duhokê ev roj tê pîroz kirin.

Herwiha li hemî deverên Kurdistanê û li derveyê Kurdistanê jî ev roj bi gelek çalakiyên cuda tê pîroz kirin. Her çiqas îro bi sedan rojnameyên kurdî, televizyon, radyo û malperên elektronîk hene jî, lê mixabin ev hebûn bêkêmasî nîne û em hêvîdarin ku ev bîranîna me ya 121, bibe sedema pêşxistina rojnamegerîya Kurdistanê. Em jî wek xwendekarên kurdî, vê salvegera giranbiha pîroz dikin û herwiha serkanîya rewşenbîrîya kurdan malbata Bedirxanîyan jî bi vê minasebetê careke din bi bîr tînin.

Di gelek çavkaniyên ku li ser dîroka kurdan û bi taybetî li ser malbata Bedirxaniyan hatine nivîsîn de, em dibînin ku Hecî Qadirê Koyê (1816-1897) mamostetîya zarokên Mîr Bedirxan (1806-1869) kiriye. Em bi saya van çavkanîyan digihîjîn wê qen’etê ku Hecî Qadirê Koyî bandorek mezin li ser Mîqdad û Evdirehman Bedirxan (1868-1936) kiriye, da ku rojnameyek kurdî biweşînin. Lê mixabin Hecî Qadirê Koyî salek berî ku rojnameya Kurdistanê derkeve çûye ser dilovaniya xwe.

Di jimara sêyem a rojnameyê de, wefata wî wiha dertê: “Alimek ji Sora hebî. Sala dî wefat kir; rehma Xweda lê be, Xwedê gunehên wî bixefirîne!

Navê wî Hacî Ebdulqadir bî. Ev mirov saxîya xwe de gelek xebitî; derheqa elimandina ilm û marîfetê de gelek beyt û eş’arên kurmancî dinivîsî, rêdikir welatê xwe Sora. Ezmanê wî ezmanê Sora ye.

Loma kurd hemî vî ezmanî nizanin. Pişta kitêba “Mem û Zîn”ê de bi xetê destê xwe hin beyt nivîsîne.

Teberruken min ev ebyat li vê cerîdeyê de nivîsîn. Wekî bi dîqet bê xwendin, mana wan xweş têt famkirin:

Zemane resmî caranî nemawe

Çiraxî nazim û munşî kujawe

Le dewrî ême roman û cerîde

Eger çi meqsede zanînî bawe

Eman qedrî bizane em kitêbe

Le dunya êstekey hemtay nemawe

Le eyyamî heyatî Şêxî Xanî

Le ser nusxey ew nûsirawe

Le lay erbabî xoy bo qedr û qîmet

Xezîney gewhere-w kîse diraw e

Le mecmûî duwel Soran û Botan

Le sayey em kitêbe nasirawe

Le kurdan xeyrî Hacî-w Şêxî Xanî

Esasî nezmî kurdî danenawe.”

Di kovara Hawarê hejmara 33yan de, di bin sernavê “Klasîkên Me” de Celadet Bedirxan vê helbestê nivîsîye û gotîye ku ev li ser ‘Memozîna bavê min’ a destxetê ji alîyê Koyî ve hatibû nivîsîn.”

Bi kurtî meriv kare bibêje, ku Hecî Qadirê Koyê pêşengiya modernbûna kurdan a di qada çapemenî û edebiyatê de kiriye.

Rojnameya Kurdistanê, xizmetên girîng ji çand, dîrok û edebiyata kurdî re kiriye. Di hejmara duyem de berî ku dest bi weşana Mem û Zîna Ehmedê Xanî (1651-1707) bike, wiha dinivîse: “Hin ji mîr û axayên kurda kaxiz rêkirine ji min re, dixwazin, ku ez vê cerîdeyê de behsa halê nuho û edebîyata kurdî, ango hin şê’r û beytên kurmancî binivîsîm.” Piştî vê agahîyê dest pê dike, beş bi beş heta malika 755an Mem û Zînê diweşîne.

Ji hejmara 5an bi şûn de, êdî Evdirehman Bedirxan li Ceneva Swîsrê dest bi karê ku Mîqdad ji ber guvaşa dewleta Osmanî dev jê berdabû dike. Ji hejmara 6an heta 31ê 26 hejmar diweşîne. Di hejmara 8an de, bi balkişandina ser girîngiya dîrokê jî dest bi weşana Şeref nameyê dike. Em ê bi kurtî li ser dîroka rojnameyê tabloyek agahîyan li jêrê bidin.

Agahîyên Weşana Rojnameyê (3 tabell):

Di xebata xwe de me balê kişand ser heft mijarên sereke yên Rojnameya Kurdistanê:

*Ziman û Wêje; rojname di destpêkê de xirû bi zimanê kurdî, bi alfabeya erebî û rênivîsa farisî çap bûye. Heta jimara hivdehan bêyî daxwaz nameyên ku ji Siltan Evdilhemîd re hatine nivîsîn, hema hema zimanê wê bi tevayî kurdî bûye. Lê ji wê jimarê bi şûn de, bi daxuyanîyek ku pêdivî bi zimanê osmanî heye û dê nêvî bi kurdî nêvî bi osmanî be, lê giranî dide osmanî heta çend jimarên dawîn êdî seranser bi tirkî ne.

*Perwerde; di jimarên pêşîn de gelek balê kişandiye ser girîngiya perwerdeya zarokên kurdan. Bi ayet û hedîsan dîtinên xwe refere dike. Lê ya girîng ewe, ku divîya bû hewildanên perwerdeyê yên bo entegrasyonê wek Mektebên Eşîran bidîta û palpiştiya van mekteban nekira. Lê mixabin rojnameyê xwestiye ku kurd zarokên xwe bişînin van mekteban jî.

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

LLLLêêêêkkkkoooolllliiiinnnn hejimar "79" 2019

*Têkiliyên Kurd û Ermeniyan di Rojnameya Kurdistanê de; ji pênc jimarên ku Mîqdad derxistiye, tenê di jimara sêyem de behsa nelihevîya kurd û ermeniya hatiye kirin, bi awayê ku dewlet jî ji vê rewşê nerazî ye, û dê paşê li ser vê mijarê raweste. Lê di jimarên din ên Mîqdad de ev mijar derbas nabe. Li gora dewra xwe Evdirehman di vê mijarê de gelek bi wêrekî girîngiya tifaqa kurd û ermeniyan anîye ziman. Heta li ser mijarê rîsaleyek bi navê Qiyama Kurdistanê/Kurdistan Qiyamî jî weşandiye.

*Têgihîştina Kurdistanê; ji navê rojnameyê jî dîyare, ku têgihîştinek xurt a welat bi rojnameyê re hebûye. Dîsa vê têgihîştina xwe bi ayet û hedîsan refere dike. Heta dibêje ku hezkirina welat bi perwerdekirina kurdan ve girêdayî ye. Em karin bibêjin ku her çiqas dijminê welat wek moskof nîşan bide jî di hinek jimaran de rizgarkirina welat ji destê îdareya osmanî jî di rojnameyê de nivîsîye.

*Dîroka Kurdistanê; rojname li ser dîroka Kurdistanê Şerefnameya Şerefxanê Bedlîsî refere girtîye. Bi piranî li ser mîrektîya Botan rawestîye. Di mijara koka mîrên Cizîra Botan de çewtîyek wek ku koka wan ereb in kiriye. Meriv kare bibêje li gor şertên wê serdemê ev çewtî girêdayê bi kêmaniya çavkaniyan ve ye.

*Daxwaznameyên Bo Evdilhemîd; ji jimara çaran heta jimara bîst û şeşan bi tevayî heşt daxwazneme ji Siltan Evdilhemîd re di rojnameyê de hatine nivîsîn. Di serî de, zimanek hinek nerm hatiye bikar anîn. Lê di daxwaznameyên dawîn de êdî zimanek tund ku ti hêvîya li hevkirina bi Siltan re êdî nemaye tê de xuya dike, hatiye bikar anîn.

*Têkiliyên Evdirehman û Cemîyeta Îtîhad û Terakiyê; Cemîyeta Îtîhad û Terakiyê ya ku bingeha xwe ji Îtîhada Osmanî ya, ku du kurdan, Evdila Cewdet û Îshaq Sikûtî di damezrînerîya wê de cih girtibûn, digirt, bi Evdirehman re di nava têkiliyên rêxistinî de bû. Ev jî di kongreya azadîxwazên osmanî de, baş derdikeve ber çavan.

ENCAM

*Belgeyên qedexekirina rojname û pirtûkên kurdî yên serdema osmanî îro li ber destê me hene.

*Cara ewil Mem û Zîna Ehmedê Xanî û Şerefnameya Şerefxanê Bedlîsî beş bi beş di alîyê rojnameyê de tên çapkirin.

*Piştî van agahîyan em karin bibêjin ku rojnamegerîya kurdî her dem bi gelek guvaşan re rû bi rû ma ye. Bi piranî jî ji ber van guvaşan li derveyê welat dest bi weşanê kiriye.

20

Dûmahiya: Çîroka Vira

Te çi kir bike çi hate bîra te bike, ji derewa ji di ziyê ji kuştinê, lê ku ji te hate

pirsîn xwe bide mandila yê, bi sûnda be bi teşqela be divê ti xwe bidê

mandilê û yê dora xwe bighînê baweriyê, ku ya te raste.

Hûn dizanin ku ji bilî wisa hertişt qedexeye, tê ciza li ser bi xwê cizakî mezin.

Ji ber ku rastî mirine talûke ye, vir jiyane, dizî mêraniye, zîrekiye ciyê

rometêye ciyê pesnêye ciyê baweriyê ye, kes nikarê li ber kesê pûşt bi sekinê

yan gotenkî ji gulê girantir li ser bêjê, wê gunehkar bibe, û wê werê talan

kirin, wê serî lê bi gerê, wê cîhan rabê û nema dirûnê....

Na çima ji min re gotin min bi çavê xwe dî ku Şêr ji rastiyê hesnakê, ji kesê

diz hesdikê ji kesê pûşt hesdikê ji kesê rast bi meşê hesnakê...

Hûn çine hûn tev dizin, pûştin, lawirin, derewçînin, hûn tev kêzikin, hûn bê

rometin, ev çil sala ev dibistan ji were hatî avakirin, lê hûn hînî tiştekî nabin

ma hûn çine?... Yê ku nikaribê nêçîrê bikê wê çawe xwe û zarokê xwe xwedî

bikê.

Qet çênabê, gerek hûn tev xwar bi rêve herin û yê ku nizanibê xwar bi rêve

herê divê ew xwe hînî xwariyê bikê, çimkî jiyan bê xwariyê ne ji tireye dema

hin te bibînin, va tê ne xwar bi rêve diçê, weka ku ti ji Şêr re bêjê ez li dijî te

me û ez berberiyê bi tere dikim, û tiştê ji te were bike, wê çaxê xwîna te tê

helal kirin û aniya kujerê te tê maçkirin.

Li her derî danîbûn û bi tîpên girs ev çiya tevlî dar û berê xwe, tevlî kuç û

kevirê xwe, tevlî lawir û ba û baran bahoz û bendev berf teyrok tiştê li binê

erdê û tiştê li ser rûyê erdê hemî yê min in, ezim xwediyê vî welatî, çi kesê li

ser axa vî welatî dijî ew kolene li cem min, ez kesî li ser vê axê na pejirînim, ji

kola pêve.

Ta bi wan kurmikê di nava qelşê erdê de yê min in, we haj wan hebê dema ku

hûn xwar bi rêve diçin hûn pêl wan nekin, cizayê wa ji yê hertiştî girantire,

dih mêra bi kuje lê na bê ku ti pêl kurmekî bike..

Heger ku hûn bi xwazin bijîn di nava welatê min de, û li ber siya min pêwîste

hûn wisa bêjin.... Tenê em li ba te karkerin , em hemî xulamin ji bo te , em tev

kolê tene, em hemî xwe bi gorî te dikin, dema ku tu bi xwazê, û kengî tu bi

xwazî, û li kudê, emê xwe bi qurbana axa bin lingê te bikin. Malê me zarokê

me hemî ji bo tene..

Em xwe bi gorî wê axa di bin lingê teyê pîroz dikin, ma em çi hêjane ku bibin

axa bin lingê te.. Ez bi kinayî ji we re bêjim, hestîyê wene û goşt ji min re ye, û

yê narazî bê bila serê xwe li Qafikê Çiyayê Qaf bixê... Go Demuqrasî û mafê

mirovan, ev çiye û kî ji we re gotiye, ku ev payda dibin ji cem min pêve.

…… (Dumahî heye) ……

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

LLLLêêêêkkkkoooolllliiiinnnn hejimar "79" 2019

21

Yekem:

Zanîna Fîzya

Binasîna Zanîna Fîzya: Weşeyeke Yewnanî ye ‘‘φυσική, bilêvdibe Fîzikê’’, wate dide ‘‘Nasîna Siruştê’’, ew zanîn ku dixwîne wize û made û bizwînê. Beşên zanîna Fîzya li gor bikaranînê:

1. Fîzyayê Bîrduzî: têda bîrkarî tê bikaranîn ji bo baskirina diyarên siroştê.

2. Fîzyayê Ezmûnî: têda zaniyarî tê komkirin li ser diyarên siroştê di ezmûnan de.

3. Fîzyayê bikaranînî: çawa encamên fîzyayî tên bikaranîn di zanînên din de, wek endazyarê, pijîşkê.

Li gor nûbûnê, ev beşên zanîna Fîzya yên giring in:

1. Fîzyayê Klasîk: dixwîne diyarên fîzyayî li gor qanunên Niyiwton. Di vê fîzyayê de lezeyê lêşe pir piçûktir e ji lezeyê ronahiyê va.

1.1. Mîkanîk: dixwîne bizwîna leşeyan. Beşên wê:

Bizwîn: beşik ji mîkanîk e, basdike

(1)

Umerê Naskûrê

peywendî nav Bizwîna lêşe û sedemên wê; wek hêz û zebirê zivrok.

Bizwandin: dixwîne peywendî nav hêz û zebiran, û bandorên wan li ser lezeyê lêşe.

Rawistan: dixwîne baran wek hêz û zebiran di bareyê rawistanê de.

Bizwandina Germî: dixwîne germa û karê, û peywendiyê her duwana bi hev ra.

Mîkanîka hillmavê: dixwîne taybetmendiyên fîzyayî yên şiliyan, û reftarê fîzyayî diyarî giştî yên wan, beşên wê: Rawistana hillmavê, Bizwandina hillmavê, Bizwîna şiliyê, Bizwandinên bê, Bizwandinên şiliyê.

Dengiyan: dixwîne peliyên dengî.

1.2. Karûkankêşîn: an bîrduza karûkankêşî, dixwîne biwarê karebî û kankêşî, û karlêkên herdu. Û hevna jî ji Karûkankêşînê ne:

Dîtiniyan/fîzyayê ronahî/: dixwîne taybetmendiyên fîzyayî yên ronahî.

Elektroniyan: dixwîne bizwîna elektron de madan de.

elektron de madan de.

karebe: dixwîne bizwîna elektron li zivrikên karebî.

2. Fîzyayê nû: dixwîne diyarên fîzyayî li gor bîrduza rêjeyî û mîkanîka çendê. Di vê fîzyayê de lezeyê lêşe gellek mezin e, ta nîzîk dibe ji lezeyê ronahiyê va.

Fîzyayê gerdûnê: dixwîne gerdûna giştî ji destpêkê de, û pergirtina wê.

Birduza rêjeyî: dixwîne bîrduza rêjeyî ya giştî û taybet, a Enîştayn dînayî di destpêka serdemê bîstê de. Caxê lezeyê bizwînê yê lêşe yan nîşanê nîzîk e ji lezeyê ronahiyê va.

Mîkanîka çendê: beşik ji mîkanîk e , basdike bi bîrkarî herdu taybet mendiyên peliyî û laşeyî yên made, û bi taybet di asta gerdîlê û jêrî gerdîlê de. Ev mîkanîk Maks Plank dînayî di ribî yekemîn yî serdemê bîstê de.

Fîzyayê gerdîlê: dixwîne taybet mendiyên fîzyayî yên gerdîlê.

Fîzyayê navikî: dixwîne taybet mendiyên fîzyayî yên navika gerdîlê .

Duwem: Zanîna Kîmya

Binasîna Zanîna Kîmya: Weşeyeke Xîmiya’’, wate dide ‘‘Reşê, yan bi taybetmendî

hev ra davêjê’’, ew zanîn ku dixwîne taybetmendî û Reftar û bingeh û karlêkên Endam û madan. Beşên zanîna Kîmya ya bingehî:

1. Kîmyayê Şîkarî: dixwîne pêkînan û taybetmendî û şêwigê kîmyayî ya made.

2. Kîmyayê Zîndekî: ronahî digre li ser xwandina karlêkên kîmyayî di caneweran de.

3. Kîmyayê Fîzyayî: dixwîne barên wize di karlêkên kîmyayî de, beşên wê ev ne: Kîmyayê germî, zanîna şebengan, kîmyayê çendê.

4. Kîmyayê Endamî: dixwîne taybetmendî û bingeh û karlêkên awêteyên endamî.

5. Kîmyayê ne Endamî: dixwîne taybetmendî û bingeh û karlêkên awêteyên ne endamî.

Jêderan: Wergêran bo Kurdî ji van du malperan:

ا الموسوعة الحرة - 1 https://ar.wikipedia.org: ویكیبیدی

: الكیمیاء علم تعریف - 2

https://mawdoo3.com/ ریف الكیمیاء_علم_تع

Dumahiya Siyaben û Xecê

Gurî bazda gundiya da pey Gurî, di nav wan de bû şer li ber hev xistin ta ku reş kete erdê diniya bû tarî gundî vegeran malên xwe bê ku çiqekî ji Gurî bikin..?!

Lê Gurî weka şêrekî birîn dar lêhat, agir bi hinavê wî ket, çavên wî weka di pizotin agir lêhatin, nizanê wê çawe wî xortê ku ev bêxetî lêkirî bigrê, Ehda lê di xwê. wê şevê Gurî nehişt xew bi çavê gundiyan bi kevê hey li dora gund dizîvirî û dikire hîre hîr û bi kevira bi xaniya di ket..?

Şevekî Gurî razaye wek yek deyîn lê bikê ji xew hilçenî li dora xwe nêrî, kes nedî carekdî serê xwe danî, piştî kêlîkî carekdî Gurî ji xew hilçenî, li dora xwe meyzand ti pêjin nekir, ji xwe re got: qey ez li ser mîroyan razame bavo rabû, Gurî cihê xwe guhart, çû cihek dî xwe dirêj kir, bi xew ve çû ne çû carekdî ji xew hilçenî, rabû li dora xwe nêrî dîsa tiştek nedî carekdî serê xwe danî, cara sisêyan wek yek bi destê wî bigrê û wî ji xew rake, Gurî çavên xwe firkandin ji xwe re got: bi Xwedê ev cî jî li min nayê, yekî hişk bi destê wî girt jêre got: Gurî ne tirse ez Xocê Xizirim Xwedê sozek bi tere daye ti bi destê Evdê xwedê nayê kuştin, lê divê ti ji vê deverê herê ev ne xew ne, xwe netirsî ne..?

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

Heeeellllbbbbeeeesssstttt hejimar "79" 2019

22

Esma Onat

Roja şeyda Qapana mirovatiyê va ye,

Kî dê xwe tê de bipîve?

Verêja bizavê bûye rastî,

Liqata berên wê eyne ye,

Kî dê neynokên ter biparêzê?

Kesayetiya xwe pê bibînê...

Pênivîs liser dikeyan,

Li bendî nexşeyên nû ne,

Xwelênas hevokan bi guvaşe,

Di xêzan de bicivîne...

Sitrandina kedê

bi giriyê Makên dilşikestî

tirşbikin...

Tovên zer li sê warên bej

rewa bidin,

Bila bi germî û sariya bayê

Nuh re bihejin...

Vejandin li qadên melûl vegere,

Germî ji eniya dayîkê bibare...

Pêdiviya bêdengan,

Li asoyan dengvedane,

Jiyana di nava kêlên goran de

Veşartî,

Bi êşkişandin

Em û ew di jiyan û mirinê de,

Lê digeriyan..

Ala aza! bangên me,

Bi vehêjînê re,

Hembêz bike..

Derdên cegerê pînekirî,

Di nependiya tavê re,

Bîne ser hev..

Roja şeyda

Me bi zeratiyê bişû,

Di landika xwe de hêmin bike..

Ji deştên xwînî,

Nêrgizên çilmisî,

fêrî hestan bike..

Hêstirên ser rûkê kulîlkan,

Cuhkê ava hisretê,

Pêy kevnariya waran bişû...

Arjena duhnê em germ nekirî,

Bi hatina bayê nuh re geş bike..

Dilopên şîrê bûkên salên aza,

Bide devên nûjenan,

Bila bi rewşen,

Serwer bibin..

Efsaneyên dîmen kirî,

Bi xemila bûkanî,

Di gemiya azadiyê de,

Ji pêl û nehingan biparêze..

Ba li gorî gemiya me tê,

Bajon gemîvano jê mefa bikin.

Zendan li navtengan bipêçin,

Destan li şelpiyan babidin,

Bêjin strana azadiyê.

05.05.2015

MIDYADÊ Wan rojan weke Midyadê me

Wilo hatime jibîr kirin wilo tenê

Alîkî min weke hembêza dê germe

Aliyê min yê din weke axeke ziwaye

Niha weke biharê me

Li kîjan kolanê xwe bigerim

Kulîlkên hinarê û behîvê li erdê ne

Li kîjan rûyî mêze bikim ji dile

Herime ku derê bakî hênike

Weke Midyadê me

Li paşê dinyake tazî

Cemdandin bi ser min de dibare

Lê alîkî min hertim cihê agire

Aliyê min yê din siha sedsalaye

Qet sînorên xwe derbas nakim

Û wexta

Ken û giriyên min

Ji nav betilandinên min diqulibin

Ya roj kin dibin yan jî şev dirêj dibin

Û ev bajar

Bi xemilandina destên çend hunermendan li ser piya ye

Û bêhna dîroka wê li hawîrdor belav dibe

Ji xwe weke Midyadê me

Alîkî min li hemberê sedsalan li ber xwe dide

Êşê û bêbextiyê di sînga xwe de diveşerê

Aliyê min yê din her roj ji nû ve diwelidê û bajar dizîvirîne

Û dilxweşiya jiyanê weke kulîlkên xerdelê bêhn dide

Erê min bêriya te kiriye Midyadê

Min bêriya ber êvarên te

Û min bêriya roja te ya berxwedêr ku

Bi saetan bi aso ve zeliqî kiriye Midyadê...

Nizar Yosif

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

Heeeellllbbbbeeeesssstttt hejimar "79" 2019

23

Ferhad îcmo Selah Mihemed

MIN GOT Min got ….

Mîna dilopên baranê

Min got û min got …

Mîna berf û bayên zivistanê

Min got û min got …

Mi pêsîrên peyvên sitewr

Bi tilîkên pênûsa

Ji bo omîdên dor pêçayî didot …

Piştî ku ez

Ji gazin û hewara westiyam

Min hêminiya dilê xwe

Di zindana devekî girtî de

Li ser pêtên xewna disot …

Da ku ez bighêm

Di listana jîn û evînê

Ez û peyveke revend

Li ser sînorê dûjeh û buhiştê

Di hembêza hevde bûne çot …

Em dil ketin

Taristana şikeft û zindana

Û me azadiyeke pûç

Li ber dergehê buhiştê firot …

Min got û xwezî min bêtir bigota

*****

Min got û min got

Min got …

Û polikên daxwazna meya gotinê

Hêstirên sar

Û cobarên xwîna dilaye …

Min got

Û berî min gelek zendiyan

Meşka leylana rastiyê

Bi pêlên êşa kilaye …

Min got û baskên peyv û gotina

Ji rêbariyê westiyan

Û tenbûra azadiyê

di xewke şêrîn de

li hêviya kok û têlaye …

min got

û gotina rût û tal

li sikakên bajarê me

bûye qeyikek izyayî

û nêçîra yariyên pêlaye …

min got

û sere gotina yekemîn

bi ser mile mêraniyê de xilyaye

min got û xwezî min bêtir bigota

*****

Min got û min got

Min got : Qiralê me taziye

Bi lêdan û riswa kirinê

Ji min re gotin : tu dine …?!

Min got :

talana bêbextiyê keske sor

Ji ezmanê bihara me diziye

Ji min re gotin :

Tu xewnê şiyariyê dibîne …?!

Min got : hûn dixwazin

Xeftanê bûka me bidrûn

Lê tayê we bê derziye

Ji min re gotin:

Tu serxweşekî derewîne … ?!

Min got :

Çavê min deh ji dehaye

Û xewna min

Nû ji paytexta azadiyê gihaye

Û peyala min

Ji meya bêbextiyê zuhaye

Lê berdestkê koraye

Ê ku tîrêjên rokê

Di bêjing û seradê re nabîne …

Min got û xwezî min bêtir bi gota .

*****

Min got û min got

Min got û gotin tawane …

Min got û nextê gotinê

Di welatekî bê yase de

Kujtin û sorgûn û zindane …

Min got û siwarên peyvê

Bajar hiştine sêwî

Û bê dengî jib o wa

Derya û ezman û zozane …

Min got û xetîrên nave Galîlo

Di nav kavilên Vatîkan de

Hînijî bilind û xuyane

Min got û qêrînên Sevqerat

Min lorandinên dayika min

Di peyala guhê min de meyane ..

Min got û pasteport

Di bêrîkên peyvên qedexede

Ji veşartinê rizyane ….

Min got û bi hezara

Peyvên pûşt û lerzok

Li hêviya nerxê xwefirotinê

Li ber dergehê qewadekî civyane

Min got û xwezî min bêtir bigota

Min got û min got

Ta ku

Gotin û peyvê min

Di bin lingê tirs û şermezariyê de

Ji keçikanî ketin

Min deyaxa dil

Li ser rûpelên jînê bê nerx firot

Ta ku mûm û ronakên min

Di civatên şanogeriyê de

Bi navdarî vêketin

Min ferhenga baweriyan

Bi pêtên xweziyên dil sot

Piştî ku gotinên êvara

Ji kerxaneyên qulên dîwara

Rûşuştî derketin …

Bihara bi kîmkîm

Di mêrga min de

Niviya û çilmisî

Lê bêrîkirin û bîranînên min

Li dor perengên rastiyê

Mane şiyar û raneketin

Piştî ku

Kaniyên pênûsê çikiyan

Gurên har

Li ser riya kerwanên peyvên tal

Bi neyarî veketin ..

Min got û xwezî min bêtir bigota .

20 – 2 – 2004

Ev helbest di kovara jîn de

hejmar 95 – 96 sal 2004 li şamê

hatiye weşandin .

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

Heeeellllbbbbeeeesssstttt hejimar "79" 2019

24

Çi kurê bavê dibe an keça diya

Ti cûdahî tune dinavbera wan û serseriya

Û neraste gotina:

“Bihêna diya tê ji xaltiya”

***

Ro hilhat li adara

Kurd nabin yek ticara!!

Û her dikin şaşî û çewtî weke cara

Gelo, ta kengî ev kul û bara?!

Kurmê daran yara min ji dara

Û netewa hevdû negire nabe xwedî dewlet û

wara.

26 - 04 – 2019

Bi seyda be

Bi seyda be bi seyda

Û bixwe bawer be weke şêra

Bixwûne û jîr û zenebe wek mirovên hêja

Ticar nebe koleyê axe û bega

Û nejî nîvzane û derewênên mela

Û ew kesên ji xwe dibêjinî serok partiyên

kurda

***

Bi seyda be bi seyda

Ger tu nebî zane û seyda

Tê her bimînî koleyê Faris, Ereb û Tirka

Hişyar lê xûşka min û bira

Û ticar meke karê ker û kora

Û bidestên xwe mekole ji xwe re çal û gora.

27 - 04 – 2019

VÎNA YEK ALÎ

Ji geşt û seyranên buharê

Ger te gurzek gul

Bo min anîba

Wê dil çendî şad û bextewer ba ..?

Ji wan çol û beyarên perwana

Te yek bo min kiriba diyarî

Minê navê te

Li ser bazikên wê nûsî ba ...

Ey vîn ....

Çima li serê min

Tu bûye derdeserî ....?

Can ger bi ava hevdîtina

Bi name û diyariya

Neyên avdan

Xemla buharê dikizire

Û evîn ber nagirî ......

Xemgînê Remo

Ezê bikolim

Dilovanê, ezê bikolim navê te û xwe

Li ser kok û bejina dara

Û bi bîra xwe hûnim herkî hilat ro û çûye ava

Silav silav li te narîn wek sûlava

Ji bilî te min tune yarê mirîne dê û bava

Xûşk û bira xerab û zikdirin wek neyara

***

Mihrîbanê, ezê bikolim navê te û xwe

Li ser gir û bejina çiya

Da bixwûnin rêwî û şervanên me kurda

Û her bimîne zîndî bîrewera me herdû evîndara

Xweşewîstê li bîra mini herdem û gava

Şêrîntitî li ber dilê min ji dayîk û bava

Û zaro û zêc û qîz û lawa tuyî nazdar roniya çava.

20 - 04 - 2019

RO HILHAT

Ro hilhat li gira

Birayê pîs xerabtire ji gura

Û xûşka xerab pîstire ji dirinda

Te difiroşin bi pençek pera û zerikek şîrê kera

***

Ro hilhat li çiya

Xûşk û birayên pîs ciyê derd bela

Bawerî bi wan meke çiqas dirêjbin fûte û riya

Mirovê pîs te bi xwe re pîs dike wek geniya

Û ji xwe re te bikartînin ji bo qezenca beriya

Û ger bidestdikevin didizin nanê birçî ya

***

Ro hilhat li gundiya

Ticar bawermeke bi dizên hest û beriya

Hirç, gur û rovî ya

Beyar Robarî

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

Heeeellllbbbbeeeesssstttt hejimar "79" 2019

25

Narîn Omer

Pênûsa min

Pênûsa min heval e

weke find û şemal e

Riya min ronî dike

reştariyê dimale

Pênûsa min xemlîn e

ji bêje û peyvîn e

Ew e dilê ramanan

jiyane him vejîn e

Bi Pirtûkê hişmend im

Zîrek im dewlemend im

Dighêjim asta bilind

weke heyv û elend im

Mamoste pir rêzdar in

em gul in, ew in dar in

Dana wan bê hempa ye

ji wan em sipasdar in

Bi tîpên zîv û zêrîn

bi sozên bi vên û vîn

Em zîrek û zana bin

bijî xwendin û zanîn.

*Ev helbesta zarokan ji pirtûka

”kenê Şanya” ye.

Hewar Zahir

Eli Kolo

Sibĕ rabin ji xewê

Hũn herin dibistanê

Ji bo nemîn nezan

Zarokên kurdistanê

Guh bidin xwendina xwe

Ji bo rojĕn giranê

*********

Mileta ava dikir

Gund ũ bajar bi xwendin

Zarokĕn me diçũn pez

Diçũn Palaya genim

Diman şivan ũ gavan

Diman nezan bĕ xwendin

*********

Hũn Herin zanîn gehê

ji bo bimînin zana

Sînora derbas bikin

çava vekin her gava

Guh bidin mi zane bin

hemũ Zarokĕn kurda

17.03.2008

Zarokên kurda

Heyfa wê dema dujwar

Ku tê debûm bendewar

Ser evîna te kubar

Di bûm rengê gurê har

Ez dildarekî dil janbûm

Li gerdûnê noman bûm

Pir naz û perîşan bûm

Bo te tim bi kovan bûm

Kanîn hêris û hêzên te?

Ka ew xeml û xêzên te?

Ka ew rast û derewên te?

Ka biryar û sozên te?

Mixabin hey evînê

Ger qîz tevde wek te bin

Bera qet ew şanebin

Da bimirin û ranebin

Li cîhanê tunebin

Nêçîrvana van dila

Bêrîvana nav gula

Hey awaza bilbila

Hêlîna derd û kula

Ger ji dil tu bidî der

Ew elenda bi çener

Ser felekê û qeder

Wê rakî jan û keser

Bi xumînek li çema

Avê berda ser lema

Li nîv baxa û sema

Bi geşbikî çax û dema

Ew çax û demê winda

Li qomista û gunda

Li çîmenêd bilinda

Tev demin xweş û rinda .

2 – 3 – 1989

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

Heeeellllbbbbeeeesssstttt hejimar "79" 2019

26

Vejîna Kurd Dîlan Şewqî

BI XEM MEBE Eger te dît

stêrkên asîmên

stranên payîzê li ezber kirin

û di nav pêlên şevê de

destanên koçberiyê

hembêz kirin

bi xem mebe

Eger te bihîst

xewnên nûgihiştî

miltanê reş li xwe kirin

û di bin giraniya

mitêla jiyanê de

hêvî xulmaş in…

bi xem mebe

Eger

Rondikan..

sînorên bêdawî

teşe kirin

bê xem be

Ji bîr meke

şîlava jiyanê

dilooop… dilop

ji dînbûna awiran diherike

û li ser riya sozekî

dibin derya….

..........................................

Ji dîwana

”Xwenên Elendê”.

Şahî li min û te

Hiltê.

Daxwazên me

bi destê hev gitine.

Çav ji te têr nabin

Mane tu…

xewnek bû

Kenê te jî

Taştiya vî dilî ye .

Vane tilî ,

Di gustîlkê porê

Te de

Sema dikin .

Ez zanim …

Evana

tilyên minin,

Û ev

Porê teye.

Ez zanim …

Evana

çavên tene ,

Li min tên girtin.

Û xwe jibîra dikin.

Germa şahiyê dide me ,

Tamar serxweş

Û lalin.

Û dem kûpek

Tije

Şahî li me

hiltê

kenê teye,

Tije ronahî

Û kêfe .

Vame ez

Di nav şaxên te de me,

hingiv

bi lêvên te

Di xum,

Ta ko dahola di bin

Parsûwa de ,

Ji govenda me

dûr neçe.

Ta ko cî ,

Û gulavê çermê te

Û zemzema baskê min ,

Ko ew timî ,

Armanca

sitranên tebûn ,

Ji cî re

Ji demê re

Bîranîna ,

Du rewana ,

Du perwana

Qeydbikin.

2011-07-22 Şam

...........................................

Ji Dîwana

”Ez tevde pencere me“

MEYA JÎNÊ Di bin sîwana

rojên xwînzê de

xewnek hişyar bû

piştî…

pir lukmandinên kelemî

wê

ji meya jînê

têêêêr.. têr vexwer..

02. 01. 2015

PÊLÊN ŞAHIYÊ Li sibeheke avdarî

sîmfoniya şadîmaniyê

û awazine lihevhatî

di nav lêvên aso de

kenok herikîn

Dêmê sibehê…

û tîrêjên rojê...

çîroka berên buharê

hembêz kirin

Li zeviyên dilê min

xemla hêviyekê…

rengê berbangekê

û karwanê evînê

destana çavlirêbûnê ristin

evîndarooo.

JIYAN Î… TU Birûska ewrên min î

di şevên min de

mûm û find î.. tu

Berbang î…

gelawêja te me… ez

leylan e jiyan

eger dûrî min bî… tu.

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

Heeeellllbbbbeeeesssstttt hejimar "79" 2019

27

Şoreşa Gulanê

Rojekê xweşî beharê

Li mangê gulanê, ew sale

Baxê kurdan geşyawe

Xunçekan hêdî hêdî

Bûne xoşyan

Li Kurdistan desûrawe

Dujmin direndeyî kurd

Leşîrnexewe mabûwe

Bonî gulanê nekirdbû

Lexewnî ewe negul hebû

Ne gulzar

Katê rabû

Le xewî ûrçasa

Bênî pêşmergê gulan

Bewrewî berzî polayen

Beencamî Kurdistan

Kewtine giyanî

Xew birdûweke zistan par

Pêşmerge xak û Kurdistan.

Nayif Çolo

Guftûgo Ne wêrekim ez li ber gazinên

her du lêvan,

Ku hingiv dikin mêvan ji şana

peyvan,

Hildiperikim bi dîwarên bazdanê

Lehya çiya narevîna

Deştan,

Xwe nadim Destên çaxên reşbîniyê

Zabenda min xuncên geşbîniyê

ne li buhara,

Dûrbim ku ez ji te bi

Çavan,

Min dixwaze canê te di

Xewnan,

Dipêçim ez guftûgoyê bi hîzarê aramiyê

Li textê şadiyê ezim çepê

Şahan.

Şarekî herbilandî

Bayê şarê min sexlebaze,

Ne ji şînkaya ku

Çotkarên wê çandine,

Bi Destên ramanên dagerkeriyê

Hatine çandin,

Sevbezbûna wan rengê

Zordariyê ye

Ji çavan re dibin xwîn,

Zevî bi pîvanên xwe re

Bûne xwenên bapelîska setemkariyê

Ku wan ji çargoşeyiyê ber bi

Giloveryê dibe,

Bêhna xwînê bûye jîr

Li dibestanên sibehên wê

Rengê reş guwahbîne li

Dadgeha kolana,

Û hêsir parêzvanê çavaye

Her tu dimînî şarê min

Dr. Xatûnzîn Berzencî

Hêviya dilên sar

Ku tu dayika hejaraya

Tevî hemû herbilandbûna te.

Çîrokên deman

Hişyar dibin

Xwenên zivistanê bi

Zengilê buharê re,

Xwe dispêrin kenê kulîlan

Mîna dîwarekî ji hêviyê,

Ewrên tenêtiyê xêzûvêz

Dibin

Bi bayê syrana re,

Çol û beyar sozê didin baranê

Bi dîdariya buharê

Ku rehên dilşadiyê bi

Xûnava xwedîtiyê rewa

Bikin,

Sirra bayê zozana xwe ji sibehên

Xwe

Bê xwedî dike,

Û ber bi hembêza deştê ve tê

Ta germa dilên miçiqî bi

Hênikbûna evîniyê salox

Bike,

Hingûr tabiloya çîrokên rojê

Radestî şahê êvarê dike.

Û wî dike berdevkê bîranînan

Ku li ser texê şevê pêşkêşî

Xewrevandiyan dike.

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

Nûçe.. Çalakî.. Daxuyanî

hejimar "79" 2019

28

Xelata Şerefname a (Instîtua Çanda Kurdî li Viyêna) bo Şahîn Bekir Siwêreklî re. Instîtuta Çanda Kurdî li Viyêna îsal xelata “Şerefname” a çand û zimanê kurdî dane nivîskarê kurd Şahînê Bekir Siwêreklî, ji ber dane

wî a bê hempa di warê ziman, tore û rojnameya kurdî,.. Pîroz be bo nivîskar Siwêreklî, û herbijî Instîtuya çanda kurdî li Viyêna.

Çalakiya Bonnê a Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûriyê.

Li bajarê Bonnê, 04.05.2019, çalakiyeke wêjeyî hate lidarxistin.

Di çalakiyê de, du romanên nû li pirtûkxaneya kurdî hatin zêdekirin,

û ew herdû roman jî ev in:

- Romana Jan Dost ya bi zimanê Erebî, bi navê ( DERGEHA ARAM -

.( اآلمن الممر

- Romana Şingalname ya Helbestvan û romannivîs Ibrahîm Yousif ,

wergera kurdî ji aliyê nîvîskar Cemîl Ibrahim ve hatibû kirin.

Herwiha helbestên kurdî Ji aliyê Elwan Şivan, Ehmed Ezîz, Hejar

Botanî, Hefîz Abdulrehman û Jan Dost ve hatin xwendin.

Roja wêjeyî bi pirs, bersiv, axaftin û guftûgo li ser herdû berheman

hate dewlemend kirin.

Di dûv re herdû romannivîsan dest bi imzekirina berhemên xwe

kirin.

Hêjayî gotinê ye, ku hola vê çalakiyê bi tabloyên şêwekara kurd

Cîhan Ibrahîm hatibû xemilandin, û bi zîz û nazikiya Amazon xweş û

dengê zîz yên bilûra Hunermend bi nav û deng Nizamedîn Ariç

çalakî xweş û dewlemend bû.

Li dawî, spasî ji bo hemî beşdar û mêvanan, û bi taybetî ji bo kekê

hêja kamîravan Bavê Sîmyar hatekirin.

Elmanya, bajarê Bonn

04.05.2019.

Xelata Palo a dahênanî a vê salê 2019 helbestvan Adil Omer Seyfidîn wegrit. Îsal YNRKS xelata seydayê Palo dane helbestvanê Kurd Adil Omer, piştî

ku komîta xelatê raportek berfireh li ser helbestvan Adil amedekiribû.

Xelat di roja bîraniya koçkirina Palo de, ku di 09. Gulanê de bû, xelat hate

diyarkirin.

Hêjayî gotinê ye, ku helbestvan Adil dîwaneke wî a helbestan bi navê

”Azade Şêrîn” heye. Pîroz be bo helbestvanê me ê çalak û ziman xweş, bi

hêviya serkeftinê bo wî.

ji weşanên Yekîtiya giştî a Nivîskar û Rojnamevanên Kurd li Sûrî

Nûçe.. Çalakî.. Daxuyanî

hejimar "79" 2019

29

Semînara nivîskar û lêkolînvan Ahmed Kanî li Oslo Bi saya federasyona komelên kurdî li Nerwêc û Yekîtiya giştî Nivîskar û Rojnamevanan li Sûriya semînara nivîskarê kurd Ahmed Kanî (ê ku ji bakurê Kurdistanê- Amedê hatibû) li paytexta Nerwêcê Oslo lidarket.

Detpêkê semînarê berpirsê Federasyonê Rodî Ilgen xêratin bi cemawer û bi nivîskarê mêvan da, paş re ji cemawer xwest ku xuleyekê bêdengî li ser canê şehîdên pakrewan rawestin.

Pişt re mamoste Ebdulbaqî Huseynî (Serokê YNRKS), nivîskarê mêvan pêşkêşkir, pistî ku biografiya wî û berhemên wî ji cemawere dane nasîn, herwiha derbarî mijara semînerê jî çend gotin got, ku mijara îro wê li ser “Rojnameya Kurdistan” be, a ku di navbera (1898-1902) de derçûye, û ji mêvan xwest ku lêkolîna xwe pêşkêş bike.

Ahmed Kanî, programa pawerpoint bikaranî, û ev xalên giring ji lêkolînan xwe pêşkêşî cemawer kir, ku ew jî evin:

- Peywendiya di navbera Hac Qadirê Koyî û malbata Bedirxaniyan de da nasîn. - Belavkirina rojnameyê, cihên ku lê hatine weşandin, dema cejna rojnameya kurdî, ewî li vir got; ku pispor dibêjin: Cejna rojnameya kurdî di

21ê nîsanê de, ne di 22ê nîsanê ye wekû xelkê naskiriye. - Derbarî zimanê rojnameyê axivî, ku bi du zimanan hatibû nivîsandin (Kurdî û Osmanlî), û çêla hejmarên wê ên pêşîn kirin. - Beywendiya malbata Bedirxaniyan bi Xalidîyan re da şerovekirin. - Peywendiya Kurd û Ermeniyan di rojnameyê de da xuyanîkirin. - Çêla belavkirina “Mem û Zîn” û “ Şerefname” di rojnameyê de da xuyakirin, ku 775 mal ik ji Memûzîna Ehmedê Xanî di hejmarên wê de

belavbûne. - Li dawî çêla zilm û zora Osmaniyan li dijî kurdan da xuyakirin, û çawa Osmanlî hewil dan, ku rojnameyê rawestînin. Piştî van zanyariyan, giftûgoyek di navbera cemawer û nivîskar Kanî de çêbû, gelek pirsên girin jê hatin kirin, herwiha wî jî bersiva wan da.

Li dawiya semînerê mamoste E.Huseynî sipasiya lêkolînvanê mêvan kir, ku semînereke bedew û dewlemend hate pêşkêşkirin, herwekî sipasiya cemawer kir, ku ewna jî bi hestekî bilind têkilî mijarê bûn.

Dawîya semînerê A. Kanî du pirtûkên xwe: 1. Analîzek li ser Rojnameya Kurdistan ê. 2. Morfolojiya kurmancî û zimannasî. Ji xwendevan û hezkirên zimanê kurdî îmzekirin.

Oslo 19.05.2019

Sernivîser Derhêner

Ebdulbaqî Huseynî Xorşîd Şûzî

Desteya birêvebir

- Boniye Cegerxwîn

- Merwan Mistefa

- Mizgîn Hesko

- Cemîl Ibrahîm

- Xorşîd Şûzî

Ji bo hinartina berhemên kurdî :

kurdi.penusanu@gmail.com

Jimarên ‘’Pênûsa Nû’’ Tev ji vî Emêlî derxînin :

www.penusanu.com