BHP w zak³adzie pracy · 2012-06-08 · Franciszek Ma³ysz BHP w zak³adzie pracy Tom I BHP w zak³adzie pracy. Tom I 210 Franciszek Ma³ysz– absolwent Wydzia³u Prawa iAdministracji

Franciszek Ma³ysz

BHPw zak³adziepracyTom I

BHP w zak³adzie pracy. Tom

I

210

Franciszek Ma³ysz – absolwent Wydzia³u Prawa i AdministracjiUniwersytetu Œl¹skiego. Problematyk¹ prawa pracy zajmuje siê od ponad 35 lat, które w tym okresie przechodzi³o szereg transformacji,a zw³aszcza w ostatnich latach, w zwi¹zku z przyst¹pieniem Polski do UE. W swoim dorobku ma oko³o 180 publikacji z tego zakresu zamieszczonych w kilkunastu czasopismach zajmuj¹cych siê problematyk¹ prawa pracy, a m.in.: „Praca i Zabezpieczenie Spo³eczne”,„S³u¿ba Pracownicza”, „Prawo Pracy”. Jest te¿ autorem wielu pozycjiksi¹¿kowych, napisa³ m.in.: „Wynagrodzenie za pracê oraz inneœwiadczenia zwi¹zane z prac¹” (2004), „Kodeks pracy. Komentarz” (2004),„Czas pracy kierowców” (2005), „Ró¿ne formy zatrudnienia” (2006),„Rozwi¹zywanie sporów pracowniczych” (2007), „Uprawnienia rodzicielskie pracowników” (2007), „Pañstwowa Inspekcja Pracy.Organizacja, zadania, uprawnienia” (2007), „Urlopy i zwolnienia od pracy” (2008).

Zapewnienie pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunkówpracy nale¿y do podstawowych obowi¹zków ka¿dego pracodawcy.Sprawy dotycz¹ce bezpieczeñstwa i higieny pracy powinny te¿ byæ stale na uwadze ka¿dego z pracodawców, bez wzglêdu na ich statusprawny, gdy¿ jedynym celem dzia³alnoœci przedsiêbiorcy nie mo¿e byæ tylko maksymalizacja zysków, bez wzglêdu na stosowane œrodki. Zadania z zakresu bezpieczeñstwa i higieny pracy powinny te¿ byæ realizowane na bie¿¹co. Nie zawsze jednak realizacja tych zadañ wymaga ponoszenia wiêkszych nak³adów finansowych, bowiem czêsto zale¿y to tylko od w³aœciwej organizacji pracy i przestrzegania obowi¹zuj¹cych przepisów, zarówno przez pracodawców, osoby kieruj¹ce pracownikami, jak i samych pracowników. Jest jednak rzecz¹ oczywist¹, ¿e nie jest mo¿liwe, mimo podejmowania odpowiednich starañ, ca³kowite wyeliminowanie zagro¿eñ dla ¿ycia i zdrowia ludzkiego wystêpuj¹cych w œrodowisku pracy. Niekiedy bowiem praca musi byæ œwiadczona w warunkach zagra¿aj¹cych ¿yciu i zdrowiu ludzkiemu. Chodzi zatem o to, by w takich sytuacjach podejmowane by³y dzia³ania maj¹ce na celu maksymalne zmniejszenie wystêpuj¹cych zagro¿eñ.W poradniku niniejszym omówiono najistotniejsze uregulowania s³u¿¹ce zapewnieniu bezpiecznego wykonywania pracy przez pracowników.

okladka210.qxp 2008-07-08 10:29 Page 1

BHP w zak∏adzie pracy

Tom I

tytulowe.qxp 8.7.08 13:41 Page 1

BHPw zak∏adziepracyTom I

Poradnik 210

Warszawa 2008

Franciszek Ma∏ysz

tytulowe.qxp 8.7.08 13:41 Page 3

Powielanie, przedrukowywanie i rozpowszechnianiebez zgody wydawcy jest zabronione.

ISBN: 978-83-88616-99-0

Wydawca:

ul. Mangalia 4,02-758 Warszawa,tel. 55 00 940, fax 55 00 942.e-mail: [email protected] www.wbp.com.pl

Sk³ad: Wydawnictwo „Biblioteczka Pracownicza”

©

SPIS TREŒCI

TOM I

Wykaz skrótów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Wstêp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

R o z d z i a ³ I. Zagadnienia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Prawna regulacja w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy . . . . . . . . . .

2. Organy nadzoru nad stanem bezpieczeñstwa i higieny pracy w zak³adachpracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2.1. Uprawnienia Pañstwowej Inspekcji Pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .2.2. Uprawnienia Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Spo³eczna inspekcja pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Rzeczoznawcy do spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy . . . . . . . . . . . . .

R o z d z i a ³ II. Obowi¹zki w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy

1. Obowi¹zki pracodawcy w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy . . . . .

2. Obowi¹zki organów sprawuj¹cych nadzór nad przedsiêbiorstwami lub in-nymi jednostkami organizacyjnymi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Obowi¹zki pracowników w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy . . .

R o z d z i a ³ III. Wymagania bhp dotycz¹ce obiektów budowlanych i te-renu zak³adu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Pomieszczenia pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Oœwietlenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

11

13

15

15

232431

34

44

53

53

60

60

65

65

72

3. Ogrzewanie i wentylacja . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Pomieszczenia i urz¹dzenia higienicznosanitarne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4.1. Szatnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4.2. Umywalnie i pomieszczenia z natryskami . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4.3. Jadalnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4.4. Palarnie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4.5. Ustêpy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4.6. Pomieszczenia do ogrzewania pracowników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4.7. Pomieszczenia do wypoczynku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4.8. Pralnie, punkty pierwszej pomocy, woda do picia, œrodki higieny

osobistej . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Teren zak³adu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

R o z d z i a ³ IV. Wymagania bhp dotycz¹ce maszyn i innych urz¹dzeñtechnicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

R o z d z i a ³ V. Procesy pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Uwagi wstêpne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Organizacja stanowisk pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Transport wewnêtrzny i magazynowanie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4. Ochrona przed ha³asem . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Prace szczególnie niebezpieczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5.1. Roboty budowlane, remontowe i inne prowadzone bez wstrzymania

ruchu zak³adu pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5.2. Prace w zbiornikach, kana³ach i w innych niebezpiecznych przestrze-

niach zamkniêtych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5.3. Prace przy u¿yciu materia³ów niebezpiecznych . . . . . . . . . . . . . . . . . .5.4. Prace na wysokoœci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

R o z d z i a ³ VI. Czynniki oraz procesy pracy o szczególnym zagro¿eniudla zdrowia lub ¿ycia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1. Materia³y i procesy technologiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Substancje i preparaty chemiczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Czynniki biologiczne szkodliwe dla zdrowia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

74

7678838586878889

91

93

97

103

103

106

109

112

113

114

115118124

127

127

129

138

4. Ochrona przed promieniowaniem jonizuj¹cym . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5. Wykonywanie prac o szczególnym zagro¿eniu dla zdrowia lub ¿ycia . . .

6. Powstrzymanie siê od wykonywania pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7. Badania i pomiary czynników szkodliwych dla zdrowia . . . . . . . . . . . . . .

R o z d z i a ³ VII. Profilaktyczna ochrona zdrowia pracowników . . . . . . .

1. Zagadnienia ogólne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2. Badania lekarskie pracowników . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3. Posi³ki i napoje profilaktyczne . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

TOM II

R o z d z i a ³ VIII. Wypadki przy pracy i choroby zawodowe

1. Wypadki przy pracy1.1. Pojêcie wypadku przy pracy

1.1.1. Nag³oœæ zdarzenia1.1.2. Przyczyna zewnêtrzna zdarzenia1.1.3. Zwi¹zek zdarzenia z prac¹

1.2. Ustalanie okolicznoœci i przyczyn wypadku przy pracy1.2.1. Obowi¹zki pracodawcy w razie zaistnienia wypadku przy

pracy1.2.2. Powo³anie zespo³u powypadkowego1.2.3. Postêpowanie powypadkowe

1.3. Dokumentacja powypadkowa1.3.1. Protokó³ powypadkowy1.3.2. Rejestr wypadków przy pracy1.3.3. Statystyczna karta wypadku przy pracy

2. Choroby zawodowe2.1. Pojêcie choroby zawodowej2.2. Zg³aszanie podejrzenia choroby zawodowej2.3. Rozpoznanie i stwierdzenie choroby zawodowej2.4. Dokumentowanie chorób zawodowych

3. Œwiadczenia z tytu³u wypadków przy pracy i chorób zawodowych

4. Okolicznoœci wy³¹czaj¹ce prawo do œwiadczeñ z tytu³u wypadku przypracy

7

149

175

179

184

194

194

197

206

R o z d z i a ³ IX. Szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeñstwa i hi-gieny pracy

1. Zasady ogólne

2. Organizatorzy szkolenia

3. Szkolenie wstêpne

4. Szkolenie okresowe

5. Szkolenie pracodawców wykonuj¹cych zadania s³u¿by bhp

6. Egzaminy sprawdzaj¹ce

R o z d z i a ³ X. Œrodki ochrony indywidualnej oraz odzie¿ i obuwierobocze

R o z d z i a ³ XI. S³u¿ba bezpieczeñstwa i higieny pracy

R o z d z i a ³ XII. Konsultacje w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracyoraz komisja bezpieczeñstwa i higieny pracy

R o z d z i a ³ XIII. Ochrona pracy kobiet, pracowników m³odocianychoraz osób niepe³nosprawnych

1. Ochrona pracy kobiet1.1. Prace wzbronione kobietom1.2. Przeniesienie do innej pracy pracownicy w ci¹¿y lub karmi¹cej

dziecko piersi¹1.3. Inne zakazy zatrudniania pracownicy w ci¹¿y

2. Ochrona pracy pracowników m³odocianych2.1. Uwagi ogólne2.2. Prace wzbronione pracownikom m³odocianym2.3. Zatrudnianie m³odocianych przy lekkich pracach2.4. Wykonywanie pracy zarobkowej przez dzieci

3. Zatrudnianie osób niepe³nosprawnych

R o z d z i a ³ XIV. Odpowiedzialnoœæ za wykroczenia przeciwko przepi-som i zasadom bhp

Literatura

Wykaz wa¿niejszych aktów prawnych

8

Teksty wybranych aktów prawnych1. Kodeks pracy (wyci¹g – Dzia³ dziesi¹ty „Bezpieczeñstwo i higiena

pracy”)2. Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 2 wrzeœnia 1997 r. w sprawie

s³u¿by bezpieczeñstwa i higieny pracy3. Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrzeœnia

1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy4. Rozporz¹dzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 27 lipca 2004 r.

w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy5. Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 19 grudnia

2007 r. w sprawie rzeczoznawców do spraw bezpieczeñstwa i higienypracy

WYKAZ SKRÓTÓW

DzU – Dziennik UstawFUS – Fundusz Ubezpieczeñ Spo³ecznychk.k. – kodeks karnyk.p. – kodeks pracyk.p.a. – kodeks postêpowania administracyjnegok.p.k. – kodeks postêpowania karnegoMOP – Miêdzynarodowa Organizacja PracyNSA – Naczelny S¹d AdministracyjnyONSA – Orzecznictwo Naczelnego S¹du AdministracyjnegoOSN – Orzecznictwo S¹du Najwy¿szegoOSNAP – Orzecznictwo S¹du Najwy¿szego – Izba Administracyjna oraz

Izba PracyOSNAPiUS – Orzecznictwo S¹du Najwy¿szego – Izba Administracyjna oraz

Izba Pracy i Ubezpieczeñ Spo³ecznychOSNCP – Orzecznictwo S¹du Najwy¿szego – Izba Cywilna oraz Izba Pracy

i Ubezpieczeñ Spo³ecznychOSP – Orzecznictwo S¹dów PolskichOSPiKA – Orzecznictwo S¹dów Polskich i Komisji Arbitra¿owychPIP – Pañstwowa Inspekcja PracyPIS – Pañstwowa Inspekcja SanitarnaPiZS – „Praca i Zabezpieczenie Spo³eczne”Pr. Pr. – „Prawo Pracy”RM – Rada Ministrówsip – spo³eczna inspekcja pracyS³. Prac. – „S³u¿ba Pracownicza”SN – S¹d Najwy¿szyZUS – Zak³ad Ubezpieczeñ Spo³ecznych

WSTÊP

Problematyka bezpieczeñstwa i higieny pracy mieœci siê w szer-szym pojêciu tzw. ochrony pracy, obejmuj¹cej normy prawne doty-cz¹ce szeroko rozumianej ochrony ¿ycia i zdrowia ludzkiego. Reali-zowanie zadañ z zakresu bezpieczeñstwa i higieny pracy przekraczaniejednokrotnie mo¿liwoœci organizacyjne i finansowe poszczegól-nych pracodawców, zw³aszcza ma³ych i œrednich. Nie zawsze jed-nak realizacja tych zadañ wymaga wiêkszych nak³adów finanso-wych, gdy¿ czêsto zale¿y to tylko od w³aœciwej organizacji pracyi przestrzegania obowi¹zuj¹cych przepisów, zarówno przez praco-dawców, osoby kieruj¹ce pracownikami, jak i samych pracowników.Lekcewa¿enie w procesach pracy tych przepisów i zasad bezpiecz-nej pracy jest czêsto przyczyn¹ wypadków przy pracy oraz powsta-wania chorób zawodowych i innych schorzeñ zwi¹zanych z prac¹.Kiedy jednak praca ze swej istoty musi byæ œwiadczona w warun-kach zagra¿aj¹cych ¿yciu i zdrowiu ludzkiemu (np. w górnictwie,prace przy u¿yciu materia³ów niebezpiecznych, prace na wysokoœ-ci), wówczas powinny byæ podejmowane starania maj¹ce na celumaksymalne zmniejszenie wystêpuj¹cych zagro¿eñ. Nie jest bowiemmo¿liwe ca³kowite wyeliminowanie ryzyka, choæby za spraw¹ si³przyrody, mimo sta³ego postêpu naukowo-technicznego.

Sprawy bezpieczeñstwa i higieny pracy powinny byæ stale nauwadze ka¿dego z pracodawców, bez wzglêdu na ich status prawny,gdy¿ jedynym celem dzia³alnoœci nie mo¿e byæ tylko maksymaliza-cja zysków, bez wzglêdu na stosowane œrodki.

13

Poradnik niniejszy obejmuje czternaœcie rozdzia³ów, w którychomówiono najistotniejsze unormowania dotycz¹ce bezpieczeñstwai higieny pracy, zawarte przede wszystkim w kodeksie pracy i wie-lu przepisach wykonawczych wydanych na jego podstawie.

Podzia³ na rozdzia³y odpowiada te¿ w zasadzie systematyceprzyjêtej w kodeksie pracy. Pewne unormowania zawarte s¹ jednaktak¿e w innych ustawach i przepisach wykonawczych wydanych naich podstawie, co równie¿ zosta³o uwzglêdnione.

Ze wzglêdu na swoj¹ objêtoœæ poradnik zosta³ podzielony nadwa tomy.

Na koñcu tomu II zamieszczony zosta³ wykaz wa¿niejszych ak-tów prawnych dotycz¹cych bezpieczeñstwa i higieny pracy, a tak¿eteksty niektórych aktów prawnych (ujednolicone, w przypadku ichzmiany), co powinno u³atwiæ Czytelnikowi dotarcie do nich.

R o z d z i a ³ I

ZAGADNIENIA OGÓLNE

1. PRAWNA REGULACJAW ZAKRESIE BEZPIECZEÑSTWA I HIGIENY PRACY

Jakie podstawowe akty prawne reguluj¹ problematykê bezpie-czeñstwa i higieny pracy?

Zgodnie z art. 66 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej„Ka¿dy ma prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pra-cy”. Temu konstytucyjnemu prawu odpowiada ustanowiony w art.15 kodeksu pracy obowi¹zek pracodawcy zapewnienia pracownikombezpiecznych i higienicznych warunków pracy, któremu te¿ ustawo-dawca nada³ rangê jednej z podstawowych zasad prawa pracy.

Zagadnienia dotycz¹ce bezpieczeñstwa i higieny pracy regulujeprzede wszystkim kodeks pracy w dziale dziesi¹tym („Bezpieczeñ-stwo i higiena pracy”). Przepisy zawarte w tym dziale konkretyzuj¹wymienion¹ podstawow¹ zasadê zapewnienia pracownikom bez-piecznych i higienicznych warunków pracy, okreœlaj¹c obowi¹zkipracodawców oraz innych podmiotów, a tak¿e pracowników w tymzakresie. Równoczeœnie te¿ kodeks pracy zawiera szereg delegacjizobowi¹zuj¹cych w³aœciwe organy pañstwowe (Radê Ministrów,Prezesa Rady Ministrów oraz w³aœciwych ministrów) do wydaniaodpowiednich aktów wykonawczych, co generalnie jest realizowane.Przede wszystkim istotne znaczenie ma tu rozporz¹dzenie Ministra

15

Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrzeœnia 1997 r. w sprawieogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy (j.t. DzUz 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.), wydane na podstawie art. 23715

§ 1 kodeksu pracy. Na podstawie ogólnej delegacji zawartej w art.23715 § 2 k.p. ministrowie w³aœciwi dla okreœlonych ga³êzi pracy lubrodzajów prac upowa¿nieni zostali do okreœlenia, w drodze rozpo-rz¹dzenia, przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy dotycz¹cychtych ga³êzi lub prac. Na podstawie tych upowa¿nieñ ustawowychwydanych zosta³o kilkadziesi¹t rozporz¹dzeñ w³aœciwych ministrówreguluj¹cych szczegó³owo okreœlone zagadnienia z zakresu bezpie-czeñstwa i higieny pracy.

Problematyka bezpieczeñstwa i higieny pracy znajduje te¿ wyrazw innych ustawach i wydanych na ich podstawie aktach wykonaw-czych. Przede wszystkim chodzi o takie ustawy, jak:

• ustawê z dnia 24 czerwca 1983 r. o spo³ecznej inspekcji pra-cy (DzU nr 35, poz. 163 ze zm.),

• ustawê z dnia 14 marca 1985 r. o Pañstwowej Inspekcji Sani-tarnej (j.t. DzU z 2006 r. nr 122, poz. 851 ze zm.),

• ustawê z dnia 27 czerwca 1997 r. o s³u¿bie medycyny pracy(j.t. DzU z 2004 r. nr 125, poz. 1317 ze zm.),

• ustawê z dnia 27 sierpnia 1997 r. o rehabilitacji zawodoweji spo³ecznej oraz zatrudnianiu osób niepe³nosprawnych (j.t. DzUz 2008 r. nr 14, poz. 92),

• ustawê z dnia 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe (j.t. DzUz 2004 r. nr 161, poz. 1689 ze zm.),

• ustawê z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatachchemicznych (DzU nr 11, poz. 84 ze zm.),

• ustawê z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodnoœci(j.t. DzU z 2004 r. nr 204, poz. 2087 ze zm.),

• ustawê z dnia 30 paŸdziernika 2002 r. o ubezpieczeniu spo-³ecznym z tytu³u wypadków przy pracy i chorób zawodowych (DzUnr 199, poz. 1673 ze zm.),

• ustawê z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Pañstwowej InspekcjiPracy (DzU nr 89, poz. 589).

Przepisy kodeksu pracy oraz innych ustaw i wydanych na ichpodstawie aktów wykonawczych s¹ Ÿród³ami prawa pracy obowi¹-

16

zuj¹cego powszechnie. Nie wszystkie jednak spoœród tych innychustaw i wydanych na ich podstawie aktów wykonawczych maj¹ po-wszechny zasiêg w tym sensie, i¿ odnosz¹ siê do wszystkich pra-cowników i pracodawców, bez ich konkretnego oznaczenia. Niektó-re ustawy i wydane na ich podstawie akty wykonawcze odnosz¹ siêbowiem tylko do okreœlonych kategorii pracowników i maj¹ „po-wszechne” zastosowanie tylko do tych pracowników, przy uzupe³-niaj¹cym stosowaniu przepisów kodeksu pracy w zakresie nieuregu-lowanym tymi przepisami.

Powszechnie obowi¹zuj¹cymi Ÿród³ami prawa pracy nie s¹ nato-miast postanowienia uk³adów zbiorowych pracy i innych opartychna ustawie porozumieñ zbiorowych oraz regulaminów i statutówokreœlaj¹cych prawa i obowi¹zki stron stosunku pracy. Obowi¹zuj¹one bowiem tylko w okreœlonych bran¿ach, zawodach lub poszcze-gólnych zak³adach pracy, w których zosta³y wprowadzone. Zgodniez przepisami art. 9 k.p. postanowienia uk³adów zbiorowych pracyi porozumieñ zbiorowych oraz regulaminów i statutów nie mog¹byæ mniej korzystne dla pracowników ni¿ przepisy kodeksu pracyoraz innych ustaw i aktów wykonawczych, natomiast postanowieniaregulaminów i statutów nie mog¹ byæ mniej korzystne dla pracow-ników ni¿ przewiduj¹ to postanowienia uk³adów zbiorowych pracyi innych porozumieñ zbiorowych. Wymienione akty mog¹ natomiastzawieraæ postanowienia korzystniejsze dla pracowników ni¿ przewi-duj¹ to przepisy kodeksu pracy i innych ustaw oraz aktów wyko-nawczych, w czym wyra¿a siê tzw. zasada uprzywilejowania pra-cownika. Postanowienia aktów ni¿szej rangi nie mog¹ jedynieumniejszaæ uprawnieñ pracowniczych przewidzianych w przepisachwy¿szej rangi.

Jakie dyrektywy unijne dotycz¹ bezpieczeñstwa i higieny pracy?Kodeks pracy w zakresie swojej regulacji dokona³ te¿ wdro¿enia

nastêpuj¹cych dyrektyw Wspólnot Europejskich zwi¹zanych z pro-blematyk¹ bezpieczeñstwa i higieny pracy:

1) dyrektywy 83/477/EWG z dnia 19 wrzeœnia 1983 r. w spra-wie ochrony pracowników przed ryzykiem zwi¹zanym z nara¿eniemna dzia³anie azbestu w miejscu pracy (druga dyrektywa szczegó³o-

17

wa w rozumieniu art. 8 dyrektywy 80/1107/EWG) (DzUrz WE L263 z 24.09.1983 ze zm.),

2) dyrektywy 86/188/EWG z dnia 12 maja 1986 r. w sprawieochrony pracowników przed ryzykiem zwi¹zanym z nara¿eniem nadzia³anie ha³asu w miejscu pracy (DzUrz WE L 137 z 24.05.1986),

3) dyrektywy 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 r. w sprawiewprowadzenia œrodków w celu poprawy bezpieczeñstwa i zdrowiapracowników w miejscu pracy (DzUrz WE L 183 z 29.06.1989),

4) dyrektywy 89/654/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. dotycz¹-cej minimalnych wymagañ w dziedzinie bezpieczeñstwa i ochronyzdrowia w miejscu pracy (pierwsza dyrektywa szczegó³owa w rozu-mieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (DzUrz WE L 393z 30.12.1989),

5) dyrektywy 89/655/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. dotycz¹-cej minimalnych wymagañ w dziedzinie bezpieczeñstwa i higienyu¿ytkowania sprzêtu roboczego przez pracowników podczas pracy(druga dyrektywa szczegó³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrekty-wy 89/391/EWG) (DzUrz WE L 393 z 30.12.1989 ze zm.),

6) dyrektywy 89/656/EWG z dnia 30 listopada 1989 r. w spra-wie minimalnych wymagañ w dziedzinie bezpieczeñstwa i ochronyzdrowia pracowników korzystaj¹cych z wyposa¿enia ochrony osobi-stej (trzecia dyrektywa szczegó³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dy-rektywy 89/391/EWG) (DzUrz WE L 393 z 30.12.1989),

7) dyrektywy 90/269/EWG z dnia 29 maja 1990 r. w sprawieminimalnych wymagañ dotycz¹cych ochrony zdrowia i bezpieczeñ-stwa podczas rêcznego przemieszczania ciê¿arów w przypadku mo¿-liwoœci wyst¹pienia zagro¿enia, zw³aszcza urazów krêgos³upa pra-cowników (czwarta szczegó³owa dyrektywa w rozumieniu art. 16ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (DzUrz WE L 156 z 21.06.1990),

8) dyrektywy 90/270/EWG z dnia 29 maja 1990 r. w sprawieminimalnych wymagañ w dziedzinie bezpieczeñstwa i ochronyzdrowia przy pracy z urz¹dzeniami wyposa¿onymi w monitory ekra-nowe (pi¹ta dyrektywa szczegó³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dy-rektywy 89/391/EWG) (DzUrz WE L 156 z 21.06.1990),

9) dyrektywy 90/394/EWG z dnia 28 czerwca 1990 r. w sprawieochrony pracowników przed zagro¿eniem dotycz¹cym nara¿enia na

18

dzia³anie czynników rakotwórczych podczas pracy (szósta dyrektywaszczegó³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG)(DzUrz WE L 196 z 26.07.1990 ze zm.),

10) dyrektywy 91/322/EWG z dnia 29 maja 1991 r. w sprawieustalenia indykatywnych wartoœci granicznych w wykonaniu dyrek-tywy 80/1107/EWG w sprawie ochrony pracowników przed ryzy-kiem zwi¹zanym z nara¿eniem na dzia³anie czynników chemicz-nych, fizycznych i biologicznych w miejscu pracy (DzUrz WE L177 z 05.07.1991),

11) dyrektywy 91/383/EWG z dnia 25 czerwca 1991 r. uzupe³-niaj¹cej œrodki maj¹ce wspieraæ poprawê bezpieczeñstwa i zdrowiaw pracy pracowników pozostaj¹cych w stosunku pracy na czasokreœlony lub w czasowym stosunku pracy (DzUrz WE L 206z 29.07.1991),

12) dyrektywy 92/57/EWG z dnia 24 czerwca 1992 r. w sprawiewprowadzenia w ¿ycie minimalnych wymagañ w zakresie bezpie-czeñstwa i ochrony zdrowia w miejscach tymczasowych lub rucho-mych budów (ósma dyrektywa szczegó³owa w rozumieniu art. 16ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (DzUrz WE L 245 z 26.08.1992),

13) dyrektywy 92/58/EWG z dnia 24 czerwca 1992 r. w spra-wie minimalnych wymagañ dotycz¹cych znaków bezpieczeñstwai/lub zdrowia w miejscu pracy (dziewi¹ta dyrektywa szczegó³owaw rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (DzUrz WEL 245 z 26.08.1992),

14) dyrektywy 92/85/EWG z dnia 19 paŸdziernika 1992 r.w sprawie wprowadzenia œrodków s³u¿¹cych wspieraniu poprawyw miejscu pracy bezpieczeñstwa i zdrowia pracownic w ci¹¿y, pra-cownic, które niedawno rodzi³y i pracownic karmi¹cych piersi¹(dziesi¹ta dyrektywa szczegó³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dy-rektywy 89/391/EWG) (DzUrz WE L 348 z 28.11.1992),

15) dyrektywy 94/33/WE z dnia 22 czerwca 1994 r. w sprawieochrony pracy osób m³odych (DzUrz WE L 216 z 20.08.1994),

16) dyrektywy 96/34/WE z dnia 3 czerwca 1996 r. w sprawiePorozumienia ramowego dotycz¹cego urlopu rodzicielskiego zawar-tego przez Europejsk¹ Uniê Konfederacji Przemys³owych i Praco-dawców /UNICE/, Europejskie Centrum Przedsiêbiorstw Publicz-

19

nych /CEEP/ oraz Europejsk¹ Konfederacjê Zwi¹zków Zawodowych/ETUC/ (DzUrz WE L 145 z 19.06.1996),

17) dyrektywy 98/24/WE z dnia 7 kwietnia 1998 r. w sprawieochrony zdrowia i bezpieczeñstwa pracowników przed ryzykiemzwi¹zanym z czynnikami chemicznymi w miejscu pracy (czternastadyrektywa szczegó³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy89/391/EWG) (DzUrz WE L 131 z 05.05.1998),

18) dyrektywy 1999/92/WE z dnia 16 grudnia 1999 r. w spra-wie minimalnych wymagañ dotycz¹cych bezpieczeñstwa i ochronyzdrowia pracowników zatrudnionych na stanowiskach pracy, na któ-rych mo¿e wyst¹piæ atmosfera wybuchowa (piêtnasta dyrektywaszczegó³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG)(DzUrz WE L 23 z 28.01.2000),

19) dyrektywy 2000/39/WE z dnia 8 czerwca 2000 r. ustanawia-j¹cej pierwsz¹ listê indykatywnych wartoœci granicznych nara¿eniana czynniki zewnêtrzne podczas pracy – w zwi¹zku z wykonaniemdyrektywy Rady 98/24/WE w sprawie ochrony zdrowia i bezpie-czeñstwa pracowników przed ryzykiem zwi¹zanym ze œrodkamichemicznymi w miejscu pracy (DzUrz WE L 142 z 16.06.2000),

20) dyrektywy 2000/54/WE z dnia 18 wrzeœnia 2000 r. w spra-wie ochrony pracowników przed ryzykiem zwi¹zanym z nara¿eniemna dzia³anie czynników biologicznych w miejscu pracy (siódma dy-rektywa szczegó³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy89/391/EWG) (DzUrz WE L 262 z 17.10.2000),

21) dyrektywy 2002/44/WE z dnia 25 czerwca 2002 r. w spra-wie minimalnych wymagañ w zakresie ochrony zdrowia i bezpie-czeñstwa dotycz¹cych nara¿enia pracowników na ryzyko spowodo-wane czynnikami fizycznymi (wibracji) (szesnasta dyrektywa szcze-gó³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG)(DzUrz WE L 177 z 6.07.2002),

22) dyrektywy 2003/10/WE z dnia 6 lutego 2003 r. w sprawieminimalnych wymagañ w zakresie ochrony zdrowia i bezpieczeñ-stwa dotycz¹cych nara¿enia pracowników na ryzyko spowodowaneczynnikami fizycznymi (ha³asem) (siedemnasta dyrektywa szczegó-³owa w rozumieniu art. 16 ust. 1 dyrektywy 89/391/EWG) (DzUrzWE L 42 z 15.02.2003).

20

Czy konwencje Miêdzynarodowej Organizacji Pracy obowi¹zu-j¹ na terytorium Polski?

Ÿród³ami prawa pracy, w tym równie¿ w zakresie bezpieczeñ-stwa i higieny pracy, s¹ tak¿e ratyfikowane przez Polskê konwencjeMiêdzynarodowej Organizacji Pracy. Konwencje te maj¹ moc wi¹-¿¹c¹ i stanowi¹ czêœæ krajowego porz¹dku prawnego. Jak bowiemstanowi art. 91 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, ratyfikowanaumowa miêdzynarodowa, po jej og³oszeniu w „Dzienniku Ustaw”,stanowi czêœæ krajowego porz¹dku prawnego i jest stosowana bez-poœrednio. Umowa miêdzynarodowa ratyfikowana za uprzedni¹ zgo-d¹ wyra¿on¹ w ustawie ma pierwszeñstwo przed ustaw¹, je¿eli usta-wy tej nie da siê pogodziæ z umow¹. Zgodnie zaœ z art. 241 ust. 1Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej umowy miêdzynarodowe ra-tyfikowane przed jej wejœciem w ¿ycie na podstawie obowi¹zuj¹-cych w czasie ich ratyfikacji przepisów konstytucyjnych i og³oszo-ne w „Dzienniku Ustaw” uznaje siê za umowy ratyfikowane zauprzedni¹ zgod¹ wyra¿on¹ w ustawie i stosuje siê do nich przepisyart. 91 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, je¿eli z treœci umowymiêdzynarodowej wynika, ¿e dotycz¹ one spraw wymienionychw art. 89 ust. 1 Konstytucji. Konwencje MOP nak³adaj¹ zatem napañstwa, które je ratyfikowa³y, okreœlone obowi¹zki w zakresie bez-pieczeñstwa i higieny pracy.

Spoœród konwencji MOP, ratyfikowanych przez Polskê, a doty-cz¹cych bezpieczeñstwa i higieny pracy, wymieniæ nale¿y m.in.konwencje:

• nr 5 z dnia 29 paŸdziernika 1919 r. w sprawie okreœlenia naj-ni¿szego wieku dopuszczania dzieci do pracy przemys³owej (ratyfi-kowana przez Polskê dnia 11 czerwca 1924 r., DzU z 1925 r. nr 54,poz. 366),

• nr 6 z dnia 29 paŸdziernika 1919 r. w sprawie pracy nocnejm³odocianych w przemyœle (ratyfikowana przez Polskê dnia 11czerwca 1924 r., DzU z 1925 r. nr 54, poz. 368),

• nr 7 z dnia 15 czerwca 1920 r. okreœlaj¹ca najni¿szy wiek do-puszczenia dzieci do pracy w marynarce (ratyfikowana przez Polskêdnia 15 czerwca 1920 r., DzU z 1925 r. nr 54, poz. 370),

21

• nr 10 z dnia 25 paŸdziernika 1921 r. w sprawie wieku dopusz-czenia dzieci do pracy w rolnictwie (ratyfikowana przez Polskê dnia11 czerwca 1924 r., DzU z 1925 r. nr 54, poz. 376),

• nr 13 z dnia 25 paŸdziernika 1925 r. w sprawie u¿ywania bie-li o³owianej w malarstwie (ratyfikowana przez Polskê dnia 11czerwca 1924 r., DzU z 1925 r. nr 54, poz. 382),

• nr 14 z dnia 25 paŸdziernika 1921 r. o odpoczynku tygodnio-wym w zak³adach przemys³owych (ratyfikowana przez Polskê dnia11 czerwca 1924 r., DzU nr 54, poz. 384),

• nr 62 z dnia 3 czerwca 1937 r. w sprawie przepisów o bez-pieczeñstwie w przemyœle budowlanym (ratyfikowana przez Polskêdnia 25 marca 1950 r., DzU z 1951 r. nr 11, poz. 83),

• nr 77 z dnia 19 wrzeœnia 1946 r. dotycz¹ca lekarskiego bada-nia zdatnoœci do zatrudnienia w przemyœle dzieci i m³odocianych(ratyfikowana przez Polskê dnia 3 grudnia 1947 r., DzU z 1948 r.nr 46, poz. 338),

• nr 78 z dnia 19 wrzeœnia 1946 r. dotycz¹ca lekarskiego badaniazdatnoœci do zatrudnienia dzieci i m³odocianych w zajêciach nie-przemys³owych (ratyfikowana przez Polskê dnia 3 grudnia 1947 r.,DzU z 1948 r. nr 46, poz. 339),

• nr 90 z dnia 17 czerwca 1948 r. dotycz¹ca pracy nocnej m³o-docianych w przemyœle (zrewidowana, ratyfikowana przez Polskêdnia 8 czerwca 1968 r., DzU nr 37, poz. 259),

• nr 103 z dnia 4 czerwca 1952 r. dotycz¹ca ochrony macie-rzyñstwa (ratyfikowana przez Polskê dnia 5 lutego 1976 r., DzU nr16, poz. 99),

• nr 112 z dnia 3 czerwca 1959 r. dotycz¹ca najni¿szego wiekudopuszczenia do pracy w rybo³ówstwie (ratyfikowana przez Polskêdnia 28 maja 1966 r., DzU nr 32, poz. 192),

• nr 115 z dnia 1 czerwca 1960 r. dotycz¹ca ochrony pracowni-ków przed promieniowaniem jonizuj¹cym (ratyfikowana przez Pol-skê dnia 19 paŸdziernika 1964 r., DzU z 1965 r. nr 8, poz. 45),

• nr 119 z dnia 5 czerwca 1963 r. dotycz¹ca zabezpieczenia ma-szyn (ratyfikowana przez Polskê dnia 1 stycznia 1977 r., DzU nr 53,poz. 53),

22

• nr 120 z dnia 17 czerwca 1964 r. dotycz¹ca higieny w handlui biurach (ratyfikowana przez Polskê dnia 8 czerwca 1968 r., DzUz 1969 r. nr 3, poz. 21),

• nr 123 z dnia 2 czerwca 1965 r. dotycz¹ca najni¿szego wiekudopuszczenia do pracy pod ziemi¹ w kopalniach (ratyfikowanaprzez Polskê dnia 8 czerwca 1968 r., DzU z 1970 r. nr 8, poz. 62),

• nr 124 z dnia 2 czerwca 1965 r. dotycz¹ca badania lekarskiegozdatnoœci m³odocianych do pracy pod ziemi¹ w kopalniach (ratyfi-kowana przez Polskê dnia 8 czerwca 1968 r., DzU nr 37, poz. 263),

• nr 127 z dnia 7 czerwca 1967 r. dotycz¹ca ciê¿aru maksymal-nego ³adunków, dozwolonego przy przenoszeniu ciê¿arów przez jed-nego pracownika (ratyfikowana przez Polskê dnia 6 czerwca 1973 r.,DzU nr 25, poz. 142),

• nr 138 z dnia 6 czerwca 1973 r. dotycz¹ca najni¿szego wiekudopuszczenia do zatrudnienia (ratyfikowana przez Polskê dnia 10lutego 1978 r., DzU nr 12, poz. 53),

• nr 148 z dnia 20 czerwca 1977 r. dotycz¹ca ochrony pracow-ników przed zagro¿eniami zawodowymi w miejscu pracy spowodo-wanymi zanieczyszczeniami powietrza, ha³asem i wibracjami (ratyfi-kowana przez Polskê dnia 20 stycznia 2005 r., DzU nr 66, poz. 575),

• nr 149 z dnia 1 czerwca 1977 r. dotycz¹ca zatrudnienia orazwarunków pracy i ¿ycia personelu pielêgniarskiego (ratyfikowanaprzez Polskê dnia 9 paŸdziernika 1980 r., DzU z 1981 r. nr 2, poz. 4).

2. ORGANY NADZORU NAD STANEM BEZPIECZEÑSTWA I HIGIENY PRACY

W ZAK£ADACH PRACY

Jakie organy pañstwowe sprawuj¹ nadzór nad warunkami pra-cy w zak³adach pracy?

Zgodnie z art. 181 k.p. pañstwowym organem sprawuj¹cym nad-zór i kontrolê przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów oraz za-

23

sad bezpieczeñstwa i higieny pracy jest Pañstwowa Inspekcja Pracy, dzia³aj¹ca na podstawie ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Pañ-stwowej Inspekcji Pracy (DzU nr 89, poz. 589). Podobnie te¿ stano-wi art. 1 ustawy o PIP, zgodnie z którym Pañstwowa Inspekcja Pra-cy jest organem powo³anym do sprawowania nadzoru i kontroliprzestrzegania prawa pracy, w szczególnoœci przepisów oraz zasadbezpieczeñstwa i higieny pracy, a tak¿e przepisów dotycz¹cych le-galnoœci zatrudnienia i innej pracy zarobkowej w zakresie okreœlo-nym w ustawie.

Natomiast nadzór i kontrolê przestrzegania zasad oraz przepisówhigieny pracy i warunków œrodowiska pracy sprawuje PañstwowaInspekcja Sanitarna, dzia³aj¹ca na podstawie ustawy z dnia 14 mar-ca 1985 r. o Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej (j.t. DzU z 2006 r. nr122, poz. 851 ze zm.).

2.1. Uprawnienia Pañstwowej Inspekcji Pracy

Nadzorem i kontrol¹ Pañstwowej Inspekcji Pracy objêci s¹wszyscy pracodawcy, bez wzglêdu na ich status prawny (osobyprawne, jednostki organizacyjne nieposiadaj¹ce osobowoœci prawnejoraz osoby fizyczne, je¿eli zatrudniaj¹ pracowników), a tak¿e przed-siêbiorcy niebêd¹cy pracodawcami w rozumieniu kodeksu pracy, narzecz których jest œwiadczona praca przez osoby fizyczne na innejpodstawie ni¿ w ramach stosunku pracy. Organom Pañstwowej In-spekcji Pracy przys³uguj¹ te¿ odpowiednie œrodki prawne pozwala-j¹ce na wyegzekwowanie od podmiotu kontrolowanego dzia³añzgodnych z prawem i wyeliminowania stwierdzonych naruszeñprzepisów prawa pracy, w tym przepisów bezpieczeñstwa i higienypracy.

Jakie uprawnienia przys³uguj¹ inspektorowi pracy?Stosownie do art. 24 ust. 1 ustawy o PIP, inspektorzy pracy s¹

uprawnieni do przeprowadzania, bez uprzedzenia i o ka¿dej porzednia i nocy, kontroli przestrzegania przepisów prawa pracy, w szcze-

24

gólnoœci stanu bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz kontroli prze-strzegania przepisów dotycz¹cych legalnoœci zatrudnienia i innejpracy zarobkowej, w tym równie¿ zatrudnienia cudzoziemców.

W toku postêpowania kontrolnego inspektor pracy ma prawo:1) swobodnego wstêpu na teren oraz do obiektów i pomiesz-

czeñ podmiotu kontrolowanego,2) przeprowadzania oglêdzin obiektów, pomieszczeñ, stanowisk

pracy, maszyn i urz¹dzeñ oraz przebiegu procesów technologicznychi pracy,

3) ¿¹dania od podmiotu kontrolowanego oraz od wszystkichpracowników lub osób, które s¹ lub by³y zatrudnione, albo którewykonuj¹ lub wykonywa³y pracê na jego rzecz na innej podstawieni¿ stosunek pracy, w tym osób wykonuj¹cych na w³asny rachunekdzia³alnoœæ gospodarcz¹, pisemnych i ustnych informacji w spra-wach objêtych kontrol¹ oraz wzywania i przes³uchiwania tych osóbw zwi¹zku z przeprowadzan¹ kontrol¹,

4) ¿¹dania okazania dokumentów dotycz¹cych budowy, przebu-dowy lub modernizacji oraz uruchomienia zak³adu pracy, planówi rysunków technicznych, dokumentacji technicznej i technologicz-nej, wyników ekspertyz, badañ i pomiarów dotycz¹cych produkcjib¹dŸ innej dzia³alnoœci podmiotu kontrolowanego, jak równie¿ do-starczenia mu próbek surowców i materia³ów u¿ywanych, wytwa-rzanych lub powstaj¹cych w toku produkcji, w iloœci niezbêdnej doprzeprowadzenia analiz lub badañ, gdy maj¹ one zwi¹zek z przepro-wadzan¹ kontrol¹,

5) ¿¹dania przed³o¿enia akt osobowych i wszelkich dokumen-tów zwi¹zanych z wykonywaniem pracy przez pracowników lubosoby œwiadcz¹ce pracê na innej podstawie ni¿ stosunek pracy,

6) zapoznania siê z decyzjami wydanymi przez inne organykontroli i nadzoru nad warunkami pracy oraz ich realizacj¹,

7) utrwalania przebiegu i wyników oglêdzin, o których mowaw pkt 2, za pomoc¹ aparatury i œrodków technicznych s³u¿¹cych doutrwalania obrazu lub dŸwiêku,

8) wykonywania niezbêdnych dla celów kontroli odpisów lubwyci¹gów z dokumentów, jak równie¿ zestawieñ i obliczeñ sporz¹-

25

dzanych na podstawie dokumentów, a w razie potrzeby ¿¹dania ichod podmiotu kontrolowanego,

9) sprawdzania to¿samoœci osób wykonuj¹cych pracê lub prze-bywaj¹cych na terenie podmiotu kontrolowanego, ich przes³uchiwa-nia i ¿¹dania oœwiadczeñ w sprawie legalnoœci zatrudnienia lub pro-wadzenia innej dzia³alnoœci zarobkowej,

10) korzystania z pomocy bieg³ych i specjalistów oraz akredy-towanych laboratoriów (art. 23 ust. 1 ustawy o PIP).

W przypadkach gdy zachodzi uzasadniona obawa, ¿e udzielenieinspektorowi pracy informacji w sprawach objêtych kontrol¹ przezpracownika lub osobê, która jest lub by³a zatrudniona przez podmiotkontrolowany albo która wykonuje lub wykonywa³a pracê na jegorzecz na innej podstawie ni¿ stosunek pracy, w tym osobê wykonu-j¹c¹ na w³asny rachunek dzia³alnoœæ gospodarcz¹ – mog³oby naraziætego pracownika lub osobê na jakikolwiek uszczerbek lub zarzutz powodu udzielenia tej informacji, inspektor pracy mo¿e wydaæ po-stanowienie o zachowaniu w tajemnicy okolicznoœci umo¿liwiaj¹-cych ujawnienie to¿samoœci tego pracownika lub osoby, w tym ichdanych osobowych. W razie wydania takiego postanowienia, oko-licznoœci, o których mowa w art. 23 ust. 2 ustawy o PIP, pozostaj¹wy³¹cznie do wiadomoœci inspektora pracy. Protokó³ przes³uchaniapracownika lub innej osoby wolno udostêpniaæ pracodawcy tylkow sposób uniemo¿liwiaj¹cy ujawnienie danych osobowych pracow-nika lub innej osoby, która udzieli³a inspektorowi pracy okreœlonychinformacji. Na powy¿sze postanowienie inspektora pracy w sprawiezachowania w tajemnicy danych osobowych pracownika lub innejosoby pracodawcy przys³uguje za¿alenie, w terminie 3 dni od dniadorêczenia tego postanowienia. Za¿alenie na postanowienie inspek-tora pracy rozpoznaje w³aœciwy okrêgowy inspektor pracy. Postêpo-wanie dotycz¹ce za¿alenia toczy siê bez udzia³u pracodawcy i objê-te jest tajemnic¹ s³u¿bow¹. W razie uwzglêdnienia za¿alenia proto-kó³ przes³uchania pracownika lub innej osoby podlega zniszczeniu.Zasady postêpowania z protoko³ami przes³uchañ i innymi dokumen-tami, na które rozci¹ga siê obowi¹zek zachowania tajemnicy s³u¿bo-wej, okreœla g³ówny inspektor pracy (art. 23 ust. 2–6 ustawy o PIP).

26

Jakie obowi¹zki ci¹¿¹ na podmiocie kontrolowanym wobec in-spektora pracy?

Zgodnie z art. 27 ustawy o PIP, podmiot kontrolowany jest obo-wi¹zany zapewniæ inspektorowi pracy warunki i œrodki niezbêdnedo sprawnego przeprowadzenia kontroli. W szczególnoœci obowi¹za-ny jest niezw³ocznie przedstawiæ ¿¹dane dokumenty i materia³y,udostêpniæ urz¹dzenia techniczne oraz zapewniæ terminowe udziela-nie informacji przez pracowników i inne osoby wykonuj¹ce pracêna rzecz tego podmiotu na innej podstawie ni¿ stosunek pracy.W miarê mo¿liwoœci powinien te¿ zapewniæ inspektorowi pracy od-dzielne pomieszczenie z odpowiednim wyposa¿eniem. Utrudnianieinspektorowi pracy wykonywania czynnoœci kontrolnych, a w szcze-gólnoœci uniemo¿liwienie przeprowadzenia wizytacji zak³adu pracy,niedopuszczenie inspektora pracy do kontroli okreœlonych stanowiskpracy, nieprzed³o¿enie wymaganej dokumentacji lub nieudzielenie¿¹danych informacji jest wykroczeniem przeciwko prawom pracow-nika, okreœlonym w art. 283 § 2 pkt 8 k.p., za które przewidzianajest kara grzywny w wysokoœci od 1000 z³ do 30 000 z³.

Jakie œrodki prawne mo¿e podj¹æ w³aœciwy organ PIP w raziestwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy?

W razie stwierdzenia naruszenia przepisów prawa pracy w³aœciweorgany Pañstwowej Inspekcji Pracy s¹ uprawnione odpowiednio do:

1) nakazania usuniêcia stwierdzonych uchybieñ w ustalonymterminie w przypadku, gdy naruszenie dotyczy przepisów i zasadbezpieczeñstwa i higieny pracy,

2) nakazania: wstrzymania prac lub dzia³alnoœci, gdy naruszeniepowoduje bezpoœrednie zagro¿enie ¿ycia lub zdrowia pracownikówlub innych osób wykonuj¹cych te prace lub prowadz¹cych dzia³al-noœæ; skierowania do innych prac pracowników lub innych osób do-puszczonych do pracy wbrew obowi¹zuj¹cym przepisom przy pra-cach wzbronionych, szkodliwych lub niebezpiecznych albo pracow-ników lub innych osób dopuszczonych do pracy przy pracach nie-bezpiecznych, je¿eli pracownicy ci lub osoby nie posiadaj¹ odpo-wiednich kwalifikacji; nakazy w tych sprawach podlegaj¹ natych-miastowemu wykonaniu,

27

3) nakazania wstrzymania eksploatacji maszyn i urz¹dzeñ w sy-tuacji, gdy ich eksploatacja powoduje bezpoœrednie zagro¿enie dla¿ycia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawach podlegaj¹ natych-miastowemu wykonaniu,

4) zakazania wykonywania pracy lub prowadzenia dzia³alnoœciw miejscach, w których stan warunków pracy stanowi bezpoœredniezagro¿enie dla ¿ycia lub zdrowia ludzi; nakazy w tych sprawachpodlegaj¹ natychmiastowemu wykonaniu,

5) nakazania, w przypadku stwierdzenia, ¿e stan bezpieczeñstwai higieny pracy zagra¿a ¿yciu lub zdrowiu pracowników lub osób fi-zycznych wykonuj¹cych pracê na innej podstawie ni¿ stosunek pra-cy, w tym osób wykonuj¹cych na w³asny rachunek dzia³alnoœæ go-spodarcz¹, zaprzestania prowadzenia dzia³alnoœci b¹dŸ dzia³alnoœciokreœlonego rodzaju,

6) nakazania ustalenia, w okreœlonym terminie, okolicznoœcii przyczyn wypadku,

7) skierowania wyst¹pienia, w razie stwierdzenia innych naru-szeñ ni¿ wymienione wy¿ej w pkt 1–6, o ich usuniêcie, a tak¿eo wyci¹gniêcie konsekwencji w stosunku do osób winnych (art. 11ustawy o PIP).

Podmiot kontrolowany, do którego zosta³a skierowana decyzja,jest obowi¹zany poinformowaæ w³aœciwy organ Pañstwowej Inspek-cji Pracy o jej realizacji z up³ywem terminu okreœlonego w decyzji(art. 35 ustawy o PIP). Zapewnienie wykonania nakazów, wyst¹-pieñ, decyzji i zarz¹dzeñ wydawanych przez organy nadzoru nadwarunkami pracy jest jednym z podstawowych obowi¹zków praco-dawcy w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy, okreœlonymw art. 207 § 2 pkt 3 k.p. Niewykonanie w wyznaczonym terminiepodlegaj¹cego wykonaniu nakazu inspektora pracy jest wykrocze-niem przeciwko prawom pracownika, zagro¿onym kar¹ grzywnyw wysokoœci od 1000 z³ do 30 000 z³ (art. 283 § 2 pkt 7 k.p.).W przypadku gdy pracodawca nie wykonuje dobrowolnie prawomoc-nego nakazu inspektora pracy lub nakazu podlegaj¹cego natychmia-stowemu wykonaniu, wówczas nakaz taki podlega wykonaniu w try-bie przepisów o postêpowaniu egzekucyjnym w administracji. Zgod-

28

nie bowiem z art. 2 § 1 pkt 11 ustawy z dnia 17 czerwca 1966 r.o postêpowaniu egzekucyjnym w administracji (j.t. DzU z 2005 r. nr229, poz. 1954 ze zm.) egzekucji administracyjnej podlegaj¹ rów-nie¿ obowi¹zki z zakresu bezpieczeñstwa i higieny pracy, nak³adanew drodze decyzji organów Pañstwowej Inspekcji Pracy. Decyzje tepodlegaj¹ przymusowemu wykonaniu w trybie egzekucji œwiadczeñniepieniê¿nych, a organem egzekucyjnym jest organ, który wyda³decyzjê w pierwszej instancji (art. 20 § 2 wymienionej ustawy).Œrodkiem egzekucyjnym jest grzywna w celu przymuszenia, któramo¿e byæ nak³adana kilkakrotnie w tej samej lub wy¿szej kwocie(art. 121 § 1 wymienionej ustawy). Ka¿dorazowo na³o¿ona grzyw-na nie mo¿e przekraczaæ kwoty 10 000 z³, a w stosunku do osóbprawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadaj¹cych osobowoœciprawnej – kwoty 50 000 z³. Grzywny nak³adane wielokrotnie niemog¹ ³¹cznie przekroczyæ kwoty 50 000 z³, a w stosunku do osóbprawnych i jednostek organizacyjnych nieposiadaj¹cych osobowoœciprawnej – kwoty 200 000 z³.

W jakiej formie wydawane s¹ decyzje (nakazy) inspektora pracy?Decyzje (nakazy) w powy¿szych sprawach wydawane s¹ w formie:• pisemnej,• stanowi¹cej wpis do dziennika budowy,• ustnej.Decyzja pisemna lub stanowi¹ca wpis do dziennika budowy

oprócz treœci powinna zawieraæ okreœlenie podstawy prawnej, ter-min usuniêcia stwierdzonych uchybieñ oraz pouczenie o przys³ugu-j¹cych podmiotowi kontrolowanemu œrodkach odwo³awczych. Decy-zjê w formie wpisu do dziennika budowy inspektor pracy wydajewówczas, gdy na podstawie przepisów prawa budowlanego istniejeobowi¹zek prowadzenia dziennika budowy. W przypadku wydaniatakiej decyzji jej kopia lub odpis stanowi za³¹cznik do protoko³ukontroli. Natomiast decyzje ustne inspektor pracy wydaje w celuusuniêcia ujawnionych w toku kontroli uchybieñ w zakresie bezpie-czeñstwa i higieny pracy, je¿eli mog¹ byæ one usuniête podczastrwania kontroli (art. 34 ust. 1–4 ustawy o PIP).

29

Czy podmiot kontrolowany mo¿e siê odwo³aæ od decyzji inspek-tora pracy?

Od decyzji inspektora pracy wydanej w formie pisemnej lub sta-nowi¹cej wpis do dziennika budowy podmiotowi kontrolowanemuprzys³uguje prawo odwo³ania do okrêgowego inspektora pracy,w terminie 7 dni od daty otrzymania decyzji. W razie odwo³ania oddecyzji wydanych w przypadkach wymienionych wy¿ej w pkt. 2–4,okrêgowy inspektor pracy mo¿e wstrzymaæ jej wykonanie do czasurozpatrzenia odwo³ania, je¿eli podjête przez podmiot kontrolowanyprzedsiêwziêcia wy³¹czaj¹ bezpoœrednie zagro¿enie ¿ycia lub zdro-wia ludzi (art. 34 ust. 5 i 6 ustawy o PIP). Natomiast od decyzji(nakazu) okrêgowego inspektora pracy nakazuj¹cej podmiotowi kon-trolowanemu zaprzestania prowadzenia dzia³alnoœci b¹dŸ dzia³alno-œci okreœlonego rodzaju w razie stwierdzenia w toku kontroli, ¿estan bezpieczeñstwa i higieny pracy zagra¿a ¿yciu lub zdrowiu pra-cowników lub osób wykonuj¹cych pracê na innej podstawie ni¿ sto-sunek pracy, w tym osób wykonuj¹cych na w³asny rachunek dzia³al-noœæ gospodarcz¹ (art. 19 ust. 1 pkt 4 ustawy o PIP) – przys³ugujeodwo³anie do g³ównego inspektora pracy.

Organ odwo³awczy, tj. okrêgowy inspektor pracy lub g³ówny in-spektor pracy, wydaje decyzjê, w której:

• utrzymuje w mocy zaskar¿on¹ decyzjê albo• uchyla zaskar¿on¹ decyzjê w ca³oœci lub w czêœci i w tym za-

kresie orzeka co do istoty sprawy b¹dŸ uchylaj¹c tê decyzjê – uma-rza postêpowanie, albo

• umarza postêpowanie odwo³awcze (art. 138 § 1 k.p.a.).Organ odwo³awczy – zgodnie z art. 138 § 2 k.p.a. – mo¿e te¿

uchyliæ zaskar¿on¹ decyzjê w ca³oœci i przekazaæ sprawê do ponow-nego rozpatrzenia przez organ pierwszej instancji, je¿eli rozstrzy-gniêcie sprawy wymaga uprzedniego przeprowadzenia postêpowaniawyjaœniaj¹cego w ca³oœci lub w znacznej czêœci. Przekazuj¹c spra-wê organ odwo³awczy mo¿e zarazem wskazaæ, jakie okolicznoœcinale¿y wzi¹æ pod uwagê przy ponownym rozpatrzeniu sprawy. De-cyzja okrêgowego inspektora pracy lub g³ównego inspektora pracywydana w postêpowaniu odwo³awczym jest decyzj¹ ostateczn¹,zgodnie z art. 16 ust. 1 k.p.a., bowiem nie przys³uguje od niej od-

30

wo³anie w administracyjnym toku instancji. Na decyzjê tak¹ s³u¿ynatomiast skarga do Naczelnego S¹du Administracyjnego, na pod-stawie art. 16 ust. 1 pkt 1 i art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 11 maja1995 r. o Naczelnym S¹dzie Administracyjnym (DzU nr 74, poz.368 ze zm.).

Kiedy inspektor pracy kieruje do podmiotu kontrolowanego wy-st¹pienie?

W razie stwierdzenia innych naruszeñ przepisów prawa ni¿ wy-mienione w art. 11 pkt 1–7 ustawy o PIP, inspektor pracy kieruje dopodmiotu kontrolowanego wyst¹pienie o ich usuniêcie, a tak¿eo wyci¹gniêcie konsekwencji w stosunku do osób winnych (art. 11pkt 8 ustawy o PIP). Wyst¹pienie takie powinno zawieraæ wnioskipokontrolne i ich podstawê prawn¹. Podmiot kontrolowany lub or-gan sprawuj¹cy nad nim nadzór, do którego skierowano wyst¹pie-nie, jest obowi¹zany w terminie okreœlonym w wyst¹pieniu, nied³u¿szym jednak ni¿ 30 dni, zawiadomiæ inspektora pracy o termi-nie i sposobie realizacji wniosków pokontrolnych (art. 36 ustawyo PIP). Wyst¹pienie inspektora pracy nie jest decyzj¹ administracyj-n¹ w rozumieniu art. 104 § 1 k.p.a. Od wyst¹pienia inspektora pra-cy nie przys³uguje te¿ prawo odwo³ania do okrêgowego inspektorapracy.

2.2. Uprawnienia Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej

Jakie zadania realizuje Pañstwowa Inspekcja Sanitarna?Pañstwowa Inspekcja Sanitarna jest powo³ana do realizacji za-

dañ z zakresu zdrowia publicznego, w szczególnoœci poprzez spra-wowanie nadzoru, m.in. nad warunkami higieny pracy w zak³adachpracy. Wykonywanie tych zadañ polega na sprawowaniu zapobie-gawczego i bie¿¹cego nadzoru sanitarnego oraz prowadzeniu dzia-³alnoœci zapobiegawczej i przeciwepidemicznej w zakresie choróbzakaŸnych i innych chorób powodowanych warunkami œrodowiska,a tak¿e na prowadzeniu dzia³alnoœci oœwiatowo-zdrowotnej (art. 1i 2 ustawy o PIS).

31

Do zakresu dzia³ania Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej w dzie-dzinie zapobiegawczego nadzoru sanitarnego nale¿y w szczególno-œci m.in.:

1) uzgadnianie dokumentacji projektowej pod wzglêdem wyma-gañ higienicznych i zdrowotnych dotycz¹cych:

a) budowy oraz zmiany sposobu u¿ytkowania obiektów budow-lanych, statków morskich, ¿eglugi œródl¹dowej i powietrznych,

b) nowych materia³ów i procesów technologicznych przed ichzastosowaniem w produkcji lub budownictwie;

2) uczestniczenie w dopuszczeniu do u¿ytku obiektów budowla-nych, statków morskich, ¿eglugi œródl¹dowej i powietrznych orazœrodków komunikacji l¹dowej;

3) inicjowanie przedsiêwziêæ oraz prac badawczych w dziedzi-nie zapobiegania negatywnym wp³ywom czynników i zjawisk fi-zycznych, chemicznych i biologicznych na zdrowie ludzi (art. 3ustawy o PIS).

Do zakresu dzia³ania Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej w dzie-dzinie bie¿¹cego nadzoru sanitarnego nale¿y kontrola przestrzeganiaprzepisów okreœlaj¹cych wymagania higieniczne i zdrowotne,w szczególnoœci dotycz¹cych m.in.:

1) utrzymania nale¿ytego stanu higienicznego nieruchomoœci,zak³adów pracy, instytucji, obiektów i urz¹dzeñ u¿ytecznoœci pu-blicznej, dróg, ulic oraz osobowego i towarowego transportu kolejo-wego, drogowego, lotniczego i morskiego,

2) warunków zdrowotnych œrodowiska pracy, a zw³aszcza zapo-biegania powstawaniu chorób zawodowych i innych chorób zwi¹za-nych z warunkami pracy,

3) przestrzegania przez osoby wprowadzaj¹ce substancje lubpreparaty chemiczne do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Pol-skiej oraz przez u¿ytkowników substancji lub preparatów chemicz-nych obowi¹zków wynikaj¹cych z ustawy z dnia 11 stycznia2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (DzU nr 11, poz.84 ze zm.).

Do zakresu dzia³ania Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej w dziedzi-nie bie¿¹cego nadzoru sanitarnego nale¿y równie¿ kontrola przestrze-gania przepisów dotycz¹cych wprowadzania do obrotu produktów

32

biobójczych i substancji czynnych oraz ich stosowania w dzia³alnoœcizawodowej (art. 4 ustawy o PIS). Do zakresu dzia³ania PañstwowejInspekcji Sanitarnej nale¿y równie¿ wydawanie decyzji o stwierdze-niu choroby zawodowej lub decyzji o braku podstaw do jej stwier-dzenia (o czym bli¿ej mowa w rozdziale VIII, podtytu³ 2.3.).

Pañstwowy inspektor sanitarny jest uprawniony do kontroli zgod-noœci budowanych obiektów z wymaganiami higienicznymi i zdro-wotnymi, okreœlonymi w obowi¹zuj¹cych przepisach. Stwierdzonew toku kontroli nieprawid³owoœci s¹ wpisywane do dziennika budo-wy, z wyznaczeniem terminu ich usuniêcia (art. 23 ustawy o PIS).

Jakie uprawnienia przys³uguj¹ pañstwowemu inspektorowi sa-nitarnemu?

Zgodnie z art. 25 ust. 1 ustawy o PIS, pañstwowy inspektor sa-nitarny w zwi¹zku z wykonywan¹ kontrol¹ ma prawo:

1) wstêpu o ka¿dej porze dnia i nocy do zak³adów pracy orazwszystkich pomieszczeñ i urz¹dzeñ wchodz¹cych w ich sk³ad orazdo obiektów bêd¹cych w trakcie budowy,

2) ¿¹dania pisemnych lub ustnych informacji oraz wzywaniai przes³uchiwania osób,

3) ¿¹dania okazania dokumentów i udostêpniania wszelkichdanych,

4) pobierania próbek do badañ laboratoryjnych.W razie stwierdzenia naruszenia wymagañ higienicznych i zdro-

wotnych, pañstwowy inspektor sanitarny nakazuje, w drodze decyzji,usuniêcie w ustalonym terminie stwierdzonych uchybieñ. Je¿eli na-ruszenie powy¿szych wymagañ spowodowa³o bezpoœrednie zagro¿e-nie ¿ycia lub zdrowia ludzi, pañstwowy inspektor sanitarny nakazu-je unieruchomienie zak³adu pracy lub jego czêœci (stanowiska pracy,maszyny lub innego urz¹dzenia), przy czym decyzje w tych sprawachpodlegaj¹ natychmiastowemu wykonaniu (art. 27 ustawy o PIS).

Pañstwowemu inspektorowi sanitarnemu przys³uguje prawozg³oszenia sprzeciwu przeciwko uruchomieniu wybudowanego lubprzebudowanego zak³adu pracy, wprowadzeniu nowych technologiilub zmian w technologii, dopuszczeniu do obrotu materia³ów stoso-wanych w budownictwie lub innych wyrobów mog¹cych mieæ

33

wp³yw na zdrowie ludzi – je¿eli w toku wykonywanych czynnoœcistwierdzi, ¿e z powodu nieuwzglêdnienia wymagañ higienicznychi zdrowotnych okreœlonych w obowi¹zuj¹cych przepisach mog³obynast¹piæ zagro¿enie ¿ycia lub zdrowia ludzi. Zg³oszenie sprzeciwuwstrzymuje dalsze dzia³ania w tych sprawach do czasu wydania de-cyzji przez pañstwowego inspektora sanitarnego wy¿szego stopnia(art. 28 ustawy o PIS).

W razie stwierdzenia istotnych uchybieñ w dzia³alnoœci kontro-lowanej jednostki, mog¹cych mieæ wp³yw na stan zdrowia lub ¿ycieludzi, pañstwowy inspektor sanitarny, niezale¿nie od przys³uguj¹-cych mu wymienionych wy¿ej œrodków, zawiadamia o stwierdzo-nych uchybieniach kierownictwo kontrolowanej jednostki lub jed-nostkê albo organ powo³any do sprawowania nadzoru nad t¹ jed-nostk¹. Jednostka organizacyjna lub organ, do którego skierowanozawiadomienie, jest obowi¹zany w terminie 30 dni od dnia otrzyma-nia powy¿szego zawiadomienia powiadomiæ o podjêtych i wykona-nych czynnoœciach w³aœciwego pañstwowego inspektora sanitarnego(art. 30 ustawy o PIS).

DoraŸne zalecenia, uwagi i wnioski, wynikaj¹ce z przeprowa-dzonej kontroli zak³adu pracy, pañstwowy inspektor sanitarny wpi-suje do ksi¹¿ki kontroli sanitarnej, któr¹ zak³ad pracy jest obowi¹-zany posiadaæ. W postêpowaniu przed organami Pañstwowej In-spekcji Sanitarnej stosuje siê przepisy kodeksu postêpowania admi-nistracyjnego (art. 31 ustawy o PIS).

3. SPO£ECZNA INSPEKCJA PRACY

Spo³eczna inspekcja pracy dzia³a na podstawie ustawy z dnia 24czerwca 1983 r. o spo³ecznej inspekcji pracy (DzU nr 35, poz. 163ze zm.). Wed³ug art. 1 tej ustawy, spo³eczna inspekcja pracy jests³u¿b¹ spo³eczn¹ pe³nion¹ przez pracowników, maj¹c¹ na celu za-pewnienie przez pracodawców bezpiecznych i higienicznych warun-ków pracy oraz ochronê uprawnieñ pracowniczych, okreœlonych

34

w przepisach prawa pracy. Spo³eczna inspekcja pracy reprezentujeinteresy wszystkich pracowników zatrudnionych u danego praco-dawcy i jest kierowana przez zak³adowe organizacje zwi¹zkowe(art. 2 ustawy o sip).

Zgodnie z art. 3 ustawy o sip, spo³eczn¹ inspekcjê pracy w za-k³adzie pracy tworz¹:

• zak³adowy spo³eczny inspektor pracy – dla ca³ego zak³adupracy,

• oddzia³owi (wydzia³owi) spo³eczni inspektorzy pracy – dlaposzczególnych oddzia³ów (wydzia³ów),

• grupowi spo³eczni inspektorzy pracy – dla komórek organiza-cyjnych oddzia³ów (wydzia³ów).

W myœl art. 16 ustawy o sip, ogólnokrajowe organizacje zwi¹z-kowe mog¹ okreœlaæ wytyczne do dzia³alnoœci spo³ecznych inspek-torów pracy, przy czym okreœlenie takich wytycznych w stosunkudo zak³adów podleg³ych Ministrowi Obrony Narodowej lub Mini-strowi Spraw Wewnêtrznych i Administracji nastêpuje w porozumie-niu z w³aœciwym ministrem.

Kto mo¿e byæ spo³ecznym inspektorem pracy?Co do zasady, spo³ecznym inspektorem pracy mo¿e byæ pracow-

nik zatrudniony u danego pracodawcy, bêd¹cy cz³onkiem zwi¹zkuzawodowego i nie zajmuj¹cy stanowiska kierownika zak³adu pracy(osoby zarz¹dzaj¹cej w imieniu pracodawcy zak³adem pracy) lubstanowiska kierowniczego bezpoœrednio podleg³ego kierownikowizak³adu pracy. Jednak¿e zak³adowe organizacje zwi¹zkowe mog¹postanowiæ, ¿e spo³ecznym inspektorem pracy mo¿e byæ równie¿pracownik niebêd¹cy cz³onkiem zwi¹zku zawodowego. Spo³ecznyinspektor pracy powinien posiadaæ niezbêdn¹ znajomoœæ zagadnieñwchodz¹cych w zakres dzia³ania spo³ecznej inspekcji pracy, przyczym zak³adowy spo³eczny inspektor pracy powinien posiadaæ po-nadto co najmniej piêcioletni sta¿ pracy w bran¿y, do której zak³adnale¿y, i co najmniej dwuletni sta¿ pracy w danym zak³adzie, nato-miast oddzia³owy (wydzia³owy) lub grupowy spo³eczny inspektorpracy – co najmniej dwuletni sta¿ pracy w tej bran¿y i co najmniejjeden rok pracy w danym zak³adzie (art. 5 ustawy o sip).

35

Kto wybiera i w jakim trybie spo³ecznych inspektorów pracy?Zgodnie z przepisami art. 6 ustawy o sip, spo³ecznych inspekto-

rów pracy wybieraj¹ i odwo³uj¹ pracownicy zak³adu pracy. Spo³ecz-nych inspektorów pracy wybiera siê na okres 4 lat. Zak³adowychi oddzia³owych (wydzia³owych) spo³ecznych inspektorów pracy wy-biera:

1) w zak³adach pracy lub w oddzia³ach (wydzia³ach) licz¹cychdo 300 pracowników – ogólne zebranie pracowników zak³adu pracylub oddzia³u (wydzia³u);

2) w zak³adach pracy lub w oddzia³ach (wydzia³ach) licz¹cychpowy¿ej 300 pracowników:

a) zak³adowego spo³ecznego inspektora pracy – zebranie oddzia-³owych (wydzia³owych) i grupowych spo³ecznych inspektorów pracy,

b) oddzia³owego (wydzia³owego) spo³ecznego inspektora pracy– zebranie grupowych spo³ecznych inspektorów pracy.

Natomiast grupowych spo³ecznych inspektorów pracy wybieraogólne zebranie pracowników komórek organizacyjnych oddzia³u(wydzia³u).

W zak³adach pracy licz¹cych powy¿ej 300 pracowników, w któ-rych nie wybrano grupowych spo³ecznych inspektorów pracy, trybwyborów zak³adowego spo³ecznego inspektora pracy oraz oddzia³o-wego (wydzia³owego) spo³ecznego inspektora pracy okreœlaj¹ zak³a-dowe organizacje zwi¹zkowe.

Wybory spo³ecznych inspektorów pracy przeprowadzaj¹ zak³a-dowe organizacje zwi¹zkowe na podstawie uchwalonych przez sie-bie regulaminów wyborów, przy czym ogólnokrajowe organizacjezwi¹zkowe mog¹ ustalaæ ramowe wytyczne do regulaminów wybo-rów spo³ecznych inspektorów pracy.

W jakich przypadkach spo³eczny inspektor pracy przestaje pe³-niæ swoj¹ funkcjê?

W razie niewywi¹zywania siê ze swoich obowi¹zków spo³ecznyinspektor pracy mo¿e byæ odwo³any przed up³ywem okresu, na któ-ry zosta³ wybrany, przy czym odwo³anie nastêpuje w tym samymtrybie, w jakim dokonano jego wyboru. Odwo³anie spo³ecznego in-spektora pracy nastêpuje na wniosek zak³adowych organizacji

36

zwi¹zkowych albo co najmniej jednej pi¹tej pracowników. Ponadtospo³eczny inspektor pracy przestaje pe³niæ swoj¹ funkcjê w raziezrzeczenia siê jej lub ustania stosunku pracy. W razie zaprzestaniape³nienia przez pracownika funkcji spo³ecznego inspektora pracyw powy¿szych przypadkach, przeprowadza siê uzupe³niaj¹ce wybo-ry spo³ecznego inspektora pracy (art. 7 ustawy o sip).

Jakie uprawnienia przys³uguj¹ spo³ecznemu inspektorowi pracy?Zgodnie z art. 4 ustawy o sip, spo³eczni inspektorzy pracy maj¹

prawo:• kontrolowaæ stan budynków, maszyn, urz¹dzeñ technicznych

i sanitarnych oraz stosowane procesy technologiczne z punktu wi-dzenia bezpieczeñstwa i higieny pracy,

• kontrolowaæ przestrzeganie przepisów prawa pracy, w tym po-stanowieñ uk³adów zbiorowych i regulaminów pracy, w szczególno-œci w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy, uprawnieñ pracowni-ków zwi¹zanych z rodzicielstwem, m³odocianych i osób niepe³no-sprawnych, urlopów i czasu pracy oraz œwiadczeñ z tytu³u wypad-ków przy pracy i chorób zawodowych,

• uczestniczyæ w kontroli przestrzegania w zak³adzie pracyprzepisów dotycz¹cych ochrony œrodowiska naturalnego,

• braæ udzia³ w ustalaniu okolicznoœci i przyczyn wypadkówprzy pracy, zgodnie z przepisami prawa pracy,

• braæ udzia³ w analizowaniu przyczyn powstawania wypadkówprzy pracy, zachorowañ na choroby zawodowe i inne schorzeniazwi¹zane z warunkami œrodowiska pracy oraz kontrolowaæ stosowa-nie przez pracodawców w³aœciwych œrodków zapobiegawczych,

• uczestniczyæ w przeprowadzaniu spo³ecznych przegl¹dów wa-runków pracy,

• opiniowaæ projekty planów poprawy warunków bezpieczeñ-stwa i higieny pracy i planów rehabilitacji zawodowej oraz kontro-lowaæ realizacjê tych planów,

• podejmowaæ dzia³ania na rzecz aktywnego udzia³u pracowni-ków w kszta³towaniu w³aœciwych warunków bezpieczeñstwa i higie-ny pracy oraz oddzia³ywaæ na przestrzeganie przez pracownikówprzepisów oraz zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy,

37

• wykonywaæ inne zadania okreœlone w ustawie o sip i w prze-pisach szczególnych.

W celu realizacji powy¿szych zadañ spo³eczny inspektor pracyma prawo wstêpu w ka¿dym czasie do pomieszczeñ i urz¹dzeñ za-k³adu pracy. Mo¿e te¿ ¿¹daæ od pracodawcy (osób zarz¹dzaj¹cychw jego imieniu zak³adem pracy) oraz od kierowników oddzia³ów(wydzia³ów) i innych pracowników informacji oraz okazania doku-mentów w sprawach wchodz¹cych w zakres jego dzia³ania, przyczym wykonywanie tych czynnoœci powinno nastêpowaæ z zacho-waniem przepisów o ochronie tajemnicy pañstwowej i s³u¿bowej(art. 8 ustawy o sip).

W razie stwierdzenia, ¿e nie s¹ przestrzegane przepisy w wy¿ejwymienionych sprawach, spo³eczny inspektor pracy informujeo tym pracodawcê (osobê zarz¹dzaj¹c¹ w jego imieniu zak³adempracy) oraz kierownika odnoœnego oddzia³u (wydzia³u), czyni¹c za-razem odpowiedni zapis w ksiêdze zaleceñ i uwag, któr¹ pracodaw-ca jest obowi¹zany za³o¿yæ. W takich przypadkach pracodawca(osoba zarz¹dzaj¹ca w jego imieniu zak³adem pracy) oraz kierownikoddzia³u (wydzia³u) s¹ obowi¹zani podj¹æ stosowne dzia³ania maj¹-ce na celu usuniêcie stwierdzonych nieprawid³owoœci i poinformo-waæ o tym spo³ecznego inspektora pracy (art. 9 ustawy o sip). Na-tomiast w razie stwierdzenia naruszenia przez pracownika przepisówi zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy, spo³eczny inspektor pracyzwraca pracownikowi uwagê na obowi¹zek przestrzegania tychprzepisów i zasad, a je¿eli zachowanie pracownika na stanowiskupracy wskazuje na niedostateczn¹ znajomoœæ tych przepisów i zasadoraz brak umiejêtnoœci wykonywania pracy w sposób bezpiecznydla siebie lub innych pracowników, wówczas spo³eczny inspektorpracy zwraca siê do kierownika w³aœciwej komórki organizacyjnejzak³adu pracy o czasowe odsuniêcie pracownika od tej pracy i za-poznanie go z przepisami oraz zasadami bezpieczeñstwa i higienypracy (art. 10 ustawy o sip).

Zgodnie z art. 14 ustawy o sip, pracodawca jest obowi¹zany za-pewniæ spo³ecznym inspektorom pracy warunki umo¿liwiaj¹ce reali-zacjê ich zadañ. Pracodawca ponosi te¿ koszty zwi¹zane z dzia³al-noœci¹ spo³ecznej inspekcji pracy.

38

Kiedy spo³eczny inspektor pracy wydaje pracodawcy zaleceniai jaki jest ich charakter?

Na podstawie ustaleñ w³asnych oraz oddzia³owego (wydzia³owe-go) lub grupowego spo³ecznego inspektora pracy zak³adowy spo-³eczny inspektor pracy jest uprawniony do wydania pracodawcy,w formie pisemnej, zaleceñ usuniêcia w okreœlonym terminiestwierdzonych uchybieñ. Natomiast w razie bezpoœredniego zagro-¿enia mog¹cego spowodowaæ wypadek przy pracy, zak³adowy spo-³eczny inspektor pracy wystêpuje do pracodawcy o natychmiastoweusuniêcie tego zagro¿enia, a w razie niepodjêcia odpowiednich dzia-³añ wydaje, w formie pisemnej, zalecenie wstrzymania pracy dane-go urz¹dzenia technicznego lub okreœlonych robót, zawiadamiaj¹co tym równoczeœnie zak³adow¹ organizacjê zwi¹zkow¹ (organizacjezwi¹zkowe, jeœli u pracodawcy dzia³a wiêcej organizacji zwi¹zko-wych). Od zalecenia zak³adowego spo³ecznego inspektora pracypracodawca mo¿e wnieœæ sprzeciw do w³aœciwego pañstwowego in-spektora pracy, który wydaje stosown¹ decyzjê lub podejmuje inneœrodki prawne przewidziane w ustawie z dnia 13 kwietnia 2007 r.o Pañstwowej Inspekcji Pracy. Sprzeciw od zalecenia zak³adowegospo³ecznego inspektora pracy usuniêcia stwierdzonych naruszeñprzepisów prawa pracy pracodawca mo¿e wnieœæ w terminie 7 dniod dnia dorêczenia zalecenia, natomiast sprzeciw od zalecenia na-tychmiastowego usuniêcia zagro¿enia mog¹cego spowodowaæ wypa-dek przy pracy oraz zalecenia wstrzymania pracy danego urz¹dzeniatechnicznego lub okreœlonych robót powinien byæ wniesiony nie-zw³ocznie (art. 11 ustawy o sip). Zalecenie zak³adowego spo³eczne-go inspektora pracy wi¹¿e pracodawcê, je¿eli nie wniesie on sprze-ciwu w ustalonym terminie, jest zatem aktem o charakterze w³ad-czym, nie jest to jednak decyzja administracyjna w rozumieniu art.104 kodeksu postêpowania administracyjnego (por. J. Skoczyñski,Kontrola i nadzór Pañstwowej Inspekcji Pracy nad warunkami pracy,Wydawnictwo „Biblioteczka Pracownicza”, Warszawa 2002, s. 91).Rozpatruj¹c sprzeciw pracodawcy od zalecenia zak³adowego spo-³ecznego inspektora pracy, pañstwowy inspektor pracy rozstrzygasprawê w sposób przewidziany w ustawie o PIP. Mo¿e zatem wy-daæ decyzjê administracyjn¹ (nakaz) nakazuj¹c¹ wstrzymanie eks-

39

ploatacji maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych b¹dŸ zakazaæ wy-konywania prac w okreœlonych miejscach, je¿eli eksploatacja b¹dŸwykonywanie prac stanowi bezpoœrednie zagro¿enie dla ¿yciai zdrowia ludzi, przy czym nakazy takie podlegaj¹ natychmiastowe-mu wykonaniu (art. 11 pkt 3 i 4 ustawy o PIP).

Zgodnie z art. 12 ustawy o sip, pracodawca jest obowi¹zany za-³o¿yæ zak³adow¹ ksiêgê zaleceñ i uwag oraz oddzia³owe (wydzia³o-we) ksiêgi uwag, przeznaczone do zapisów spo³ecznych inspekto-rów pracy. Ksiêgi te przechowuje siê w miejscu ustalonym przezpracodawcê (osobê zarz¹dzaj¹c¹ w imieniu pracodawcy zak³adempracy) oraz udostêpnia do wgl¹du zak³adowym organizacjom zwi¹z-kowym, organom samorz¹du za³ogi, organom Pañstwowej InspekcjiPracy oraz innym organom nadzoru i kontroli warunków pracy (np.organom Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej). Zapisy w powy¿szychksiêgach maj¹ moc dokumentów urzêdowych w postêpowaniu przedorganami pañstwowymi.

Czy spo³eczni inspektorzy pracy podlegaj¹ szczególnej ochronieprzed wypowiedzeniem i rozwi¹zaniem stosunku pracy?

Pracownicy pe³ni¹cy funkcjê spo³ecznego inspektora pracy pod-legaj¹ szczególnej ochronie przed wypowiedzeniem i rozwi¹zaniemstosunku pracy, zgodnie bowiem z art. 13 ust. 1 ustawy o sip pra-codawca nie mo¿e wypowiedzieæ ani rozwi¹zaæ umowy o pracêz pracownikiem pe³ni¹cym funkcjê spo³ecznego inspektora pracy(zak³adowego, oddzia³owego, wydzia³owego, grupowego) w czasietrwania mandatu oraz w okresie roku po jego wygaœniêciu, chyba ¿ezachodz¹ przyczyny uzasadniaj¹ce rozwi¹zanie umowy bez wypo-wiedzenia (zarówno z przyczyn zawinionych jak i niezawinionychprzez pracownika). W takim jednak przypadku rozwi¹zanie umowyo pracê mo¿e nast¹piæ po uprzednim uzyskaniu zgody statutowow³aœciwego organu zak³adowej organizacji zwi¹zkowej. Rozwi¹za-nie umowy o pracê mo¿e te¿ nast¹piæ w razie uzyskania przez pra-cownika prawa do renty z tytu³u ca³kowitej niezdolnoœci do pracy,bowiem przepis ust. 1 art. 13 ustawy o sip nie narusza art. 40 k.p.(art. 13 ust. 2 ustawy o sip).

Pracownikowi pe³ni¹cemu funkcjê spo³ecznego inspektora pracypracodawca nie mo¿e te¿ wypowiedzieæ warunków pracy i p³acy na

40

jego niekorzyœæ w okresie wskazanym wy¿ej, chyba ¿e wypowie-dzenie sta³o siê konieczne ze wzglêdu na:

• wprowadzenie nowych zasad wynagradzania dotycz¹cychogó³u pracowników zatrudnionych u danego pracodawcy lub tej ichgrupy, do której pracownik nale¿y,

• stwierdzon¹ orzeczeniem lekarskim utratê zdolnoœci do wyko-nywania dotychczasowej pracy albo niezawinion¹ przez pracownikautratê uprawnieñ koniecznych do jej wykonywania (art. 43 k.p.w zwi¹zku z art. 13 ust. 3 ustawy o sip).

Wypowiedzenie warunków pracy i p³acy pracownikowi bêd¹ce-mu spo³ecznym inspektorem pracy jest te¿ dopuszczalne na podsta-wie przepisów ustawy z dnia 13 marca 2003 r. o szczególnych za-sadach rozwi¹zywania z pracownikami stosunków pracy z przyczynniedotycz¹cych pracowników (DzU nr 90, poz. 844 ze zm.), tj.w razie dokonywania zwolnieñ grupowych (art. 5 pkt 5 tej ustawy).W przypadku gdy wypowiedzenie warunków pracy i p³acy powodu-je obni¿enie wynagrodzenia, pracownikowi przys³uguje, do koñcaokresu, w którym korzysta³by ze szczególnej ochrony przed wypo-wiedzeniem i rozwi¹zaniem stosunku pracy, dodatek wyrównawczyobliczony wed³ug zasad wynikaj¹cych z kodeksu pracy (art. 5 ust. 6wymienionej ustawy). Dodatek wyrównawczy stanowi ró¿nicê miê-dzy wynagrodzeniem pracownika osi¹ganym przed zmian¹ warun-ków pracy i p³acy a wynagrodzeniem uzyskiwanym po tej zmianie.Wysokoœæ dodatku wyrównawczego oblicza siê wed³ug zasad okre-œlonych w rozporz¹dzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wynagrodzeniaw okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowi¹cegopodstawê obliczania odszkodowañ, odpraw, dodatków wyrównaw-czych do wynagrodzenia oraz innych nale¿noœci przewidzianychw Kodeksie pracy (DzU nr 62, poz. 289 ze zm.). Zgodnie zaœ z § 2ust. 2 tego rozporz¹dzenia wynagrodzenie do celów ustalenia dodatkuwyrównawczego oblicza siê wed³ug zasad obowi¹zuj¹cych przy usta-laniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy, okreœlonych z koleiw rozporz¹dzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycz-nia 1997 r. w sprawie szczegó³owych zasad udzielania urlopu wypo-czynkowego, ustalania i wyp³acania wynagrodzenia za czas urlopuoraz ekwiwalentu pieniê¿nego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.).

41

Dodaæ nale¿y, ¿e powy¿sza ochrona trwa³oœci stosunku pracyodnosi siê równie¿ do pracowników pe³ni¹cych funkcjê spo³ecznegoinspektora pracy zatrudnionych na podstawie mianowania lub spó³-dzielczej umowy o pracê (art. 13 ust. 4 ustawy o sip).

Kiedy spo³eczny inspektor pracy powinien wykonywaæ swojeczynnoœci?

Spo³eczni inspektorzy powinni wykonywaæ swoje czynnoœciw zasadzie poza godzinami pracy. Jednak w razie koniecznoœci wy-konywania swoich czynnoœci w godzinach pracy lub uczestniczeniaw naradach i szkoleniach, spo³eczni inspektorzy pracy zachowuj¹prawo do wynagrodzenia. W przypadku znacznego obci¹¿enia zada-niami wynikaj¹cymi z pe³nienia funkcji spo³ecznego inspektora pra-cy, pracodawca – na wniosek zak³adowej organizacji zwi¹zkowej –mo¿e ustaliæ miesiêczne wynagrodzenie zrycza³towane do wysoko-œci nieprzekraczaj¹cej wynagrodzenia za 30 godzin pracy pracowni-ka pe³ni¹cego funkcjê spo³ecznego inspektora pracy, a w szczegól-nie uzasadnionych wypadkach wynagrodzenie to mo¿e byæ podwy¿-szone do wysokoœci nieprzekraczaj¹cej wynagrodzenia za 60 godzinpracy. W zak³adach pracy, w których wystêpuje szczególne zagro¿e-nie zdrowia i ¿ycia pracowników, a warunki pracy wymagaj¹ sta³e-go spo³ecznego nadzoru, pracodawca – na wniosek zak³adowej or-ganizacji zwi¹zkowej – mo¿e zwolniæ pracownika na czas pe³nieniafunkcji zak³adowego spo³ecznego inspektora pracy z obowi¹zku wy-konywania pracy, z zachowaniem prawa do wynagrodzenia, jakieprzys³ugiwa³o mu na stanowisku pracy zajmowanym w dniu odde-legowania do pe³nienia tej funkcji, z uwzglêdnieniem zmian tegowynagrodzenia, jakie mog¹ nast¹piæ w czasie pe³nienia tej funkcji(art. 15 ustawy o sip).

Spo³eczni inspektorzy pracy wspó³dzia³aj¹ z Pañstwow¹ Inspek-cj¹ Pracy i innymi organami nadzoru i kontroli warunków pracy(np. z Pañstwow¹ Inspekcj¹ Sanitarn¹, Urzêdem Dozoru Technicz-nego, urzêdami górniczymi) w zakresie ustalonym w ustawie orazwytycznymi okreœlanymi przez ogólnokrajowe organizacje zwi¹zko-we, jeœli takie s¹ wydawane.

42

W jakim zakresie Pañstwowa Inspekcja Pracy wspó³dzia³a zespo³eczn¹ inspekcj¹ pracy?

Pañstwowa Inspekcja Pracy udziela pomocy spo³ecznej inspekcjipracy w realizacji jej zadañ, a w szczególnoœci przez poradnictwoprawne, specjalistyczn¹ prasê oraz szkolenie. Pañstwowi inspektorzypracy przeprowadzaj¹ te¿ kontrole wykonania przez pracodawcówzaleceñ i uwag spo³ecznych inspektorów pracy, zapisanych w ksiê-dze zaleceñ i uwag, a która musi byæ udostêpniona do wgl¹du pañ-stwowemu inspektorowi pracy. Na umotywowany wniosek zak³ado-wego spo³ecznego inspektora pracy, uzgodniony z zak³adow¹ orga-nizacj¹ zwi¹zkow¹ (organizacjami zwi¹zkowymi), dotycz¹cy sprawzagro¿enia ¿ycia i zdrowia pracowników, pañstwowi inspektorzypracy przeprowadzaj¹ kontrole u pracodawców, a tak¿e wszczynaj¹postêpowanie w sprawach o wykroczenia przeciwko prawom pra-cownika (art. 17–19 ustawy o sip).

Zak³adowy spo³eczny inspektor pracy ma prawo uczestniczyæw kontrolach przeprowadzanych u pracodawcy przez pañstwowychinspektorów pracy oraz w podsumowaniu wyników takich kontroli(art. 20 ustawy o sip). W toku wykonywania czynnoœci kontrolnychpañstwowy inspektor pracy powinien wspó³dzia³aæ ze spo³eczn¹ in-spekcj¹ pracy. Wspó³dzia³anie takie mo¿e w szczególnoœci polegaæ na:

• informowaniu o tematyce i zakresie przeprowadzanej kontroli,• analizowaniu zg³oszonych uwag i spostrze¿eñ,• informowaniu o wynikach kontroli i podjêtych decyzjach,• udzielaniu porad i informacji z zakresu prawa pracy (art. 29

ustawy o PIP).Do udzielania pomocy spo³ecznej inspekcji pracy w wykonywa-

niu jej zadañ zobowi¹zane s¹ równie¿ Pañstwowa Inspekcja Sanitar-na, Urz¹d Dozoru Technicznego, a tak¿e inne organy nadzoru i kon-troli warunków pracy (art. 21 ustawy o sip).

Jakie czyny mog¹ stanowiæ wykroczenia przeciwko przepisomustawy o sip?

Ustawa o spo³ecznej inspekcji pracy przewiduje te¿ odpowie-dzialnoœæ za wykroczenia przeciwko jej przepisom. Zgodnie z art.

43

22 tej ustawy, pope³nia wykroczenie, kto dzia³aj¹c w imieniu praco-dawcy narusza jej przepisy, a w szczególnoœci uniemo¿liwia dzia³al-noœæ spo³ecznego inspektora pracy, za co ustawa przewiduje karêgrzywny do 2500 z³. Tej samej karze podlega, kto nie wykonuje za-lecenia spo³ecznego inspektora pracy. Orzekanie nastêpuje na pod-stawie wniosku pochodz¹cego od pañstwowego inspektora pracyw trybie okreœlonym w kodeksie postêpowania w sprawach o wy-kroczenia.

4. RZECZOZNAWCY DO SPRAW BEZPIECZEÑSTWAI HIGIENY PRACY

Jakie zadania wykonuj¹ rzeczoznawcy do spraw bezpieczeñstwai higieny pracy?

Istotna rola w zapewnieniu bezpieczeñstwa i higieny pracyw zak³adach pracy przypada uprawnionym rzeczoznawcom dospraw bezpieczeñstwa i higieny pracy. Od rzetelnoœci ich opinii za-le¿y bowiem, czy pomieszczenia, w których pracownicy wykony-waæ bêd¹ pracê, spe³niaj¹ wymagania w zakresie bezpieczeñstwai higieny pracy oraz ergonomii. Ogólne uregulowania dotycz¹ce rze-czoznawców do spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy zawiera usta-wa z dnia 13 kwietnia 2007 r. o Pañstwowej Inspekcji Pracy, upo-wa¿niaj¹c równoczeœnie ministra w³aœciwego do spraw pracy dookreœlenia, po zasiêgniêciu opinii g³ównego inspektora pracy, w dro-dze rozporz¹dzenia:

1) szczegó³owych warunków oraz trybu nadawania i cofaniauprawnieñ rzeczoznawców, a tak¿e wymagañ dotycz¹cych przygoto-wania kandydatów na rzeczoznawców i podnoszenia kwalifikacjiprzez rzeczoznawców, bior¹c pod uwagê poziom wykszta³cenia, do-tychczasow¹ praktykê zawodow¹ w zakresie opiniowania projektówobiektów budowlanych, a tak¿e koniecznoœæ okresowego szkolenia,

2) zakresu nadawanych uprawnieñ, wzoru uprawnieñ rzeczo-znawcy, wzoru klauzuli i pieczêci imiennej oraz wzoru rejestru opi-

44

niowanych projektów, bior¹c pod uwagê rodzaj budownictwa i po-dzia³ na grupy projektowe,

3) wymagañ dotycz¹cych opinii rzeczoznawców o projektachnowo budowanych lub przebudowywanych obiektów budowlanychalbo ich czêœci, w których przewiduje siê wykonywanie pracy, oraztrybu postêpowania odwo³awczego od tych opinii, bior¹c pod uwa-gê specyfikê, charakter i przeznaczenie obiektu budowlanego, a tak-¿e zgodnoœæ przyjêtych rozwi¹zañ z obowi¹zuj¹cymi przepisamii normami,

4) trybu powo³ywania i odwo³ywania cz³onków Komisji, sposo-bu dzia³ania tej Komisji i przeprowadzania egzaminu, bior¹c poduwagê koniecznoœæ zapewnienia sprawnego funkcjonowania Komisji,

5) wysokoœci wynagrodzenia cz³onków Komisji, bior¹c poduwagê zakres wykonywanych czynnoœci.

Na podstawie tej delegacji ustawowej Minister Pracy i PolitykiSpo³ecznej wyda³ rozporz¹dzenie z dnia 19 grudnia 2007 r. w spra-wie rzeczoznawców do spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy (DzUnr 247, poz. 1835), zwane dalej rozporz¹dzeniem. Rozporz¹dzenieto okreœla:

1) szczegó³owe warunki oraz tryb nadawania i cofania upraw-nieñ rzeczoznawców do spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy,a tak¿e wymagania dotycz¹ce przygotowania kandydatów na rzeczo-znawców i podnoszenia kwalifikacji przez rzeczoznawców,

2) zakres nadawanych uprawnieñ, wzór uprawnieñ rzeczoznaw-cy do spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy, wzór klauzuli i pieczê-ci imiennej oraz wzór rejestru opiniowanych projektów,

3) wymagania dotycz¹ce opinii rzeczoznawców do spraw bez-pieczeñstwa i higieny pracy o projektach nowo budowanych lubprzebudowywanych obiektów budowlanych albo ich czêœci, w któ-rych przewiduje siê pomieszczenia pracy, oraz tryb postêpowaniaodwo³awczego od tych opinii,

4) tryb powo³ywania i odwo³ywania cz³onków Komisji Kwalifi-kacyjnej do Oceny Kandydatów na Rzeczoznawców, sposób dzia³a-nia tej Komisji i przeprowadzania egzaminu,

5) wysokoœæ wynagrodzenia cz³onków Komisji Kwalifikacyjnejdo Oceny Kandydatów na Rzeczoznawców.

45

Kto nadaje i cofa uprawnienia rzeczoznawcy do spraw bezpie-czeñstwa i higieny pracy?

Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy o PIP, uprawnienia rzeczoznawcydo spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy nadaje g³ówny inspektorpracy na wniosek Komisji Kwalifikacyjnej do Oceny Kandydatówna Rzeczoznawców. Prowadzi on tak¿e centralny rejestr wydanychuprawnieñ.

Zgodnie z art. 9 ust. 2 ustawy o PIP, uprawnienia rzeczoznawcydo spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy mog¹ byæ nadane osobie,która:

1) ukoñczy³a wy¿sze studia techniczne,2) legitymuje siê co najmniej 5-letni¹ praktyk¹ zawodow¹ w za-

kresie ukoñczonego kierunku studiów,3) ukoñczy³a kurs przygotowuj¹cy do opiniowania projektów

w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz ergonomii, przepro-wadzony przez podmiot upowa¿niony przez g³ównego inspektorapracy i wed³ug programu zatwierdzonego przez g³ównego inspekto-ra pracy,

4) z³o¿y³a z wynikiem pozytywnym egzamin przed Komisj¹Kwalifikacyjn¹.

Uprawnienia rzeczoznawcy s¹ nadawane kandydatowi, spe³niaj¹-cemu wy¿ej wymienione wymagania, w danej grupie projektowej.Wykaz grup projektowych i oznaczeñ grup uprawnieñ rzeczoznaw-ców jest okreœlony w za³¹czniku nr 1 do powo³anego rozporz¹dze-nia. Wzór uprawnienia rzeczoznawcy jest okreœlony w za³¹cznikunr 2 do powo³anego rozporz¹dzenia.

G³ówny inspektor pracy – z w³asnej inicjatywy lub na wniosekw³aœciwego okrêgowego inspektora pracy – mo¿e cofn¹æ uprawnie-nia rzeczoznawcy w razie wydania przez niego opinii naruszaj¹cejw sposób ra¿¹cy przepisy bezpieczeñstwa i higieny pracy. Ponadtog³ówny inspektor pracy mo¿e cofn¹æ uprawnienia rzeczoznawcy –na wniosek okrêgowego inspektora pracy, w³aœciwego ze wzglêduna lokalizacjê obiektu budowlanego – w razie stwierdzenia podczasodbioru tego obiektu lub jego eksploatacji, ¿e w opinii wydanejprzez rzeczoznawcê nie uwzglêdniono istotnych przepisów bezpie-czeñstwa i higieny pracy. Decyzja o cofniêciu uprawnieñ rzeczo-

46

znawcy powinna byæ podjêta po uprzednim rozpatrzeniu jego wyja-œnieñ (art. 9 ust. 4 ustawy o PIP).

W razie cofniêcia uprawnieñ rzeczoznawcy lub rezygnacjiz tych uprawnieñ, rzeczoznawca jest obowi¹zany bezzw³ocznieprzekazaæ okrêgowemu inspektorowi pracy, w³aœciwemu ze wzglêduna miejsce zamieszkania rzeczoznawcy, pieczêæ zawieraj¹c¹ klauzu-lê i pieczêæ imienn¹, o których mowa w § 14 ust. 3 powo³anegorozporz¹dzenia z dnia 19 grudnia 2007 r. Okrêgowy inspektor pra-cy zawiadamia te¿ bezzw³ocznie g³ównego inspektora pracy o rezy-gnacji rzeczoznawcy z nadanych mu uprawnieñ w celu odnotowaniatego w centralnym rejestrze wydanych uprawnieñ (§ 17 powo³ane-go rozporz¹dzenia).

Dodaæ nale¿y, ¿e koszty zwi¹zane z przygotowaniem kandyda-tów na rzeczoznawców, podnoszeniem kwalifikacji przez rzeczo-znawców oraz nadawaniem uprawnieñ rzeczoznawcom, ustaloneprzez g³ównego inspektora pracy, ponosi odpowiednio kandydat narzeczoznawcê lub rzeczoznawca (art. 9 ust. 8 ustawy o PIP).

Kto powo³uje i odwo³uje cz³onków Komisji Kwalifikacyjnej i conale¿y do ich obowi¹zków?

Cz³onków Komisji Kwalifikacyjnej, sk³adaj¹cej siê z 8 osób, po-wo³uje na 4-letni¹ kadencjê g³ówny inspektor pracy w porozumieniuz ministrem w³aœciwym do spraw pracy spoœród kandydatów zg³o-szonych przez:

1) G³ówny Urz¹d Nadzoru Budowlanego,2) organizacje techniczne, stowarzyszenia zawodowe, izby sa-

morz¹du zawodowego okreœlone w ustawie o samorz¹dach zawodo-wych architektów, in¿ynierów budownictwa i urbanistów oraz spo-œród przedstawicieli nauki i pracowników Pañstwowej Inspekcji Pra-cy (art. 9 ust. 5 ustawy o PIP).

Zgodnie z przepisami § 6 powo³anego rozporz¹dzenia, g³ównyinspektor pracy w porozumieniu z ministrem w³aœciwym do sprawpracy wyznacza, spoœród cz³onków Komisji Kwalifikacyjnej, prze-wodnicz¹cego, jego zastêpcê oraz sekretarza.

Przewodnicz¹cy Komisji lub jego zastêpca:1) kieruje prac¹ Komisji,

47

2) wnioskuje o odwo³ywania cz³onków i sekretarza Komisji,3) przedk³ada przed egzaminem pisemnym cz³onkom Komisji

do akceptacji tematy prac egzaminacyjnych przydzielonych poszcze-gólnym kandydatom,

4) przedk³ada g³ównemu inspektorowi pracy wnioski o nadanieuprawnieñ rzeczoznawcy wraz z wynikami egzaminów kandydatów.

Cz³onkowie Komisji:1) uczestnicz¹ w posiedzeniach Komisji i sesjach egzaminacyj-

nych,2) w razie braku mo¿liwoœci wziêcia udzia³u w posiedzeniu lub

egzaminie zawiadamiaj¹ o tym sekretarza Komisji.Do obowi¹zków sekretarza Komisji nale¿y natomiast:1) sporz¹dzanie planu posiedzeñ Komisji i sesji egzaminacyj-

nych oraz ustalanie sk³adu Komisji na egzaminach – w uzgodnieniuz przewodnicz¹cym Komisji,

2) zaznajamianie cz³onków Komisji z wnioskami kandydatówo nadanie uprawnieñ wraz z informacj¹ o spe³nieniu przez poszcze-gólnych kandydatów wymaganych warunków, okreœlonych w § 4ust. 2 powo³anego rozporz¹dzenia (zob. poni¿ej),

3) zawiadamianie kandydatów o terminie egzaminu co najmniejna 14 dni przed wyznaczonym terminem,

4) zawiadamianie cz³onków Komisji o terminach posiedzeñi egzaminów,

5) sporz¹dzanie protoko³ów z posiedzeñ Komisji i egzaminów.G³ówny inspektor pracy w porozumieniu z ministrem w³aœci-

wym do spraw pracy mo¿e odwo³aæ cz³onka Komisji na wniosekpodmiotu, który zg³osi³ jego kandydaturê, a tak¿e w przypadku sys-tematycznego nieuczestniczenia w pracach Komisji (art. 9 ust. 6ustawy o PIP).

Stosownie do art. 9 ust. 7 ustawy o PIP, cz³onkowie Komisjiotrzymuj¹ za udzia³ w pracach Komisji wynagrodzenie, a tak¿e die-ty i zwrot kosztów podró¿y na zasadach okreœlonych w przepisachwydanych na podstawie art. 775 § 2 kodeksu pracy, tj. na zasadachokreœlonych w rozporz¹dzeniu Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznejz dnia 19 grudnia 2002 r. w sprawie wysokoœci oraz warunkówustalania nale¿noœci przys³uguj¹cych pracownikowi zatrudnionemu

48

w pañstwowej lub samorz¹dowej jednostce sfery bud¿etowej z tytu³upodró¿y s³u¿bowej na obszarze kraju (DzU nr 236, poz. 1990 ze zm.).

Jakie dane powinien zawieraæ wniosek o nadanie uprawnieñrzeczoznawcy do spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy?

Zgodnie z przepisami § 4 powo³anego rozporz¹dzenia MinistraPracy i Polityki Spo³ecznej z dnia 19 grudnia 2007 r., z wnioskiemo nadanie uprawnieñ rzeczoznawcy wystêpuje do Komisji kandydatlub jednostka, w której jest on zatrudniony.

Do wniosku tego do³¹cza siê:1) uwierzytelniony odpis dyplomu potwierdzaj¹cego wykszta³-

cenie kandydata,2) dokumentacjê potwierdzaj¹c¹ posiadanie przez kandydata co

najmniej 5-letniej praktyki zawodowej w zakresie ukoñczonego kie-runku studiów, w szczególnoœci w zakresie projektowania, spraw-dzania projektów, wykonywania samodzielnych funkcji technicz-nych w budownictwie lub opiniowania projektów w innych dziedzi-nach; przez projekt nale¿y tu rozumieæ projekt nowo budowanegolub przebudowywanego obiektu budowlanego albo jego czêœci,w którym przewiduje siê pomieszczenia pracy,

3) informacjê okreœlaj¹c¹ grupy uprawnieñ, o które kandydat siêubiega,

4) zaœwiadczenie potwierdzaj¹ce ukoñczenie kursu przygotowu-j¹cego do opiniowania projektów w zakresie bezpieczeñstwa i higie-ny pracy oraz ergonomii.

Warunkiem ubiegania siê o nadanie uprawnieñ dotycz¹cych bu-downictwa przemys³owego, rolno-spo¿ywczego i specjalistycznegojest wczeœniejsze uzyskanie uprawnieñ dotycz¹cych budownictwapowszechnego i komunalnego.

W jaki sposób przeprowadza siê egzamin przed Komisj¹ Kwali-fikacyjn¹?

Komisja Kwalifikacyjna przeprowadza egzamin, który sk³ada siêz czêœci pisemnej i ustnej. Terminy czêœci pisemnej i ustnej egzami-nu wyznacza przewodnicz¹cy Komisji lub jego zastêpca. Kandydatmo¿e ubiegaæ siê o zmianê terminu egzaminu, je¿eli przemawiaj¹ za

49

tym wa¿ne przyczyny usprawiedliwiaj¹ce nieobecnoœæ pracownikaw pracy, okreœlone w przepisach prawa pracy (np. choroba). Egza-min pisemny przeprowadza siê w obecnoœci przewodnicz¹cego, je-go zastêpcy lub sekretarza oraz dwóch cz³onków Komisji. Egzaminustny przeprowadza siê w obecnoœci przewodnicz¹cego lub jego za-stêpcy, sekretarza i co najmniej trzech cz³onków Komisji. Cz³onkówKomisji wyznacza przewodnicz¹cy Komisji lub jego zastêpca (§ 7powo³anego rozporz¹dzenia Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznejz dnia 19 grudnia 2007 r.).

Egzamin pisemny obejmuje test ze znajomoœci przepisów bez-pieczeñstwa i higieny pracy oraz opracowanie opinii o projekciepod wzglêdem zgodnoœci z przepisami bezpieczeñstwa i higienypracy oraz z wymaganiami ergonomii. Do czêœci ustnej egzaminuprzystêpuje kandydat, który w czêœci pisemnej uzyska³ wynik pozy-tywny. Z czêœci pisemnej egzaminu s¹ zwolnieni rzeczoznawcyubiegaj¹cy siê o nadanie dodatkowych grup uprawnieñ. Egzaminustny obejmuje sprawdzenie znajomoœci przepisów bezpieczeñstwai higieny pracy oraz ergonomii, obowi¹zuj¹cych przy projektowaniu(§ 8 powo³anego rozporz¹dzenia).

Ogólna ocena wyniku egzaminu jest ustalana podczas posiedze-nia Komisji, bezpoœrednio po egzaminie ustnym. O wyniku egzami-nu kandydata decyduje Komisja zwyk³¹ wiêkszoœci¹ g³osów, a w ra-zie równej liczby g³osów za i przeciw – rozstrzyga g³os przewodni-cz¹cego lub jego zastêpcy. Z przebiegu egzaminu pisemnego i ust-nego sporz¹dza siê protoko³y. Protoko³y podpisuj¹ cz³onkowie Ko-misji przeprowadzaj¹cy egzamin. Kandydat, który uzyska³ negatyw-ny wynik z egzaminu, mo¿e przyst¹piæ do jednego egzaminu po-prawkowego, nie wczeœniej jednak ni¿ po up³ywie trzech miesiêcyod poprzedniego egzaminu, po uiszczeniu op³aty, o której mowaw art. 9 ust. 8 ustawy o PIP. Wysokoœæ tej op³aty okreœla g³ównyinspektor pracy.

Do jakich czynnoœci upowa¿niaj¹ nadane rzeczoznawcy upraw-nienia?

Nadane uprawnienia upowa¿niaj¹ rzeczoznawcê do opiniowaniaprojektów nowo budowanych lub przebudowywanych obiektów bu-

50

dowlanych albo ich czêœci, w których przewiduje siê pomieszczeniapracy, pod wzglêdem zgodnoœci z przepisami bezpieczeñstwa i hi-gieny pracy oraz wymaganiami ergonomii (art. 9 ust. 3 ustawyo PIP). Rzeczoznawca opiniuje projekty, bior¹c pod uwagê specyfi-kê, charakter i przeznaczenie obiektu budowlanego lub jego czêœci,a zw³aszcza warunki wynikaj¹ce z czêœci technologicznej projektu.Opiniowanie polega w szczególnoœci na sprawdzeniu przez rzeczo-znawcê zgodnoœci przyjêtych rozwi¹zañ z przepisami bezpieczeñ-stwa i higieny pracy, wymaganiami ergonomii oraz z Polskimi Nor-mami, a tak¿e na sprawdzeniu, czy przyjête rozwi¹zania likwiduj¹b¹dŸ ograniczaj¹ zagro¿enia, jakie mo¿e spowodowaæ projektowanyproces technologiczny. Rzeczoznawca opiniuje projekty architekto-niczno-budowlane, technologiczne i inne, których rozwi¹zania maj¹wp³yw na stan bezpieczeñstwa i higieny pracy. Rzeczoznawca, poanalizie projektu, umieszcza na rzucie podstawowym obiektu pie-czêæ zawieraj¹c¹ klauzulê z opini¹ oraz pieczêæ imienn¹. Wzórklauzuli i pieczêci imiennej jest okreœlony w za³¹czniku nr 3 do roz-porz¹dzenia, natomiast wzór rejestru opiniowanych projektów jestokreœlony w za³¹czniku nr 4 do powo³anego rozporz¹dzenia (§ 14powo³anego rozporz¹dzenia Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznejz dnia 19 grudnia 2007 r.).

Obowi¹zuje zasada, ¿e rzeczoznawca bêd¹cy jednoczeœnie pro-jektantem nie mo¿e opiniowaæ projektów przez niego opracowa-nych. Równie¿ rzeczoznawca bêd¹cy jednoczeœnie inspektorem pra-cy nie mo¿e opiniowaæ projektów, je¿eli dokonuje, zgodnie z prze-pisami prawa budowlanego, kontroli zgodnoœci wykonania tychobiektów z projektem (§ 15 powo³anego rozporz¹dzenia).

W przypadku gdy jednostka projektowania uprawniona do wy-konywania prac projektowych w budownictwie, projektant lub inwe-stor nie zgadza siê z opini¹ wydan¹ przez rzeczoznawcê, mo¿ew terminie 14 dni od dnia otrzymania opinii zwróciæ siê do okrêgo-wego inspektora pracy, w³aœciwego ze wzglêdu na lokalizacjê pro-jektowanego obiektu budowlanego, o ocenê prawid³owoœci rozwi¹-zañ przyjêtych w projekcie. Stanowisko okrêgowego inspektora pra-cy w takim przypadku jest ostateczne (§ 16 powo³anego rozporz¹-dzenia).

51

Jakie inne obowi¹zki ci¹¿¹ na rzeczoznawcy?Rzeczoznawca do spraw bezpieczeñstwa i higieny pracy jest

obowi¹zany do podnoszenia swych kwalifikacji zawodowych przez:• udzia³, nie rzadziej ni¿ co 5 lat, w okresowych szkoleniach or-

ganizowanych dla rzeczoznawców w jednostce organizacyjnej upo-wa¿nionej przez g³ównego inspektora pracy,

• zaznajamianie siê z nowo wydanymi przepisami, z PolskimiNormami i wydawnictwami dotycz¹cymi bezpieczeñstwa i higienypracy oraz ergonomii (§ 18 powo³anego rozporz¹dzenia).

R o z d z i a ³ II

OBOWI¥ZKI W ZAKRESIE BEZPIECZEÑSTWA

I HIGIENY PRACY

1. OBOWI¥ZKI PRACODAWCYW ZAKRESIE BEZPIECZEÑSTWA I HIGIENY PRACY

Jakie przepisy okreœlaj¹ obowi¹zki pracodawcy w zakresie bhp?Przepis art. 15 k.p., zamieszczony w katalogu podstawowych za-

sad prawa pracy, nak³ada na pracodawcê obowi¹zek zapewnieniapracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Odpo-wiada to konstytucyjnej zasadzie, i¿ „Ka¿dy ma prawo do bezpiecz-nych i higienicznych warunków pracy” (art. 66 ust. 1 KonstytucjiRP). Ponadto obowi¹zek taki sformu³owany zosta³ równie¿ w art.94 pkt 4 k.p., poszerzony przy tym o obowi¹zek prowadzenia sys-tematycznego szkolenia pracowników w zakresie bezpieczeñstwai higieny pracy.

Obowi¹zek pracodawcy zapewnienia bezpiecznych i higienicz-nych warunków pracy odnosi siê do wszystkich osób zatrudnionychprzez pracodawcê, bez wzglêdu na podstawê prawn¹ tego zatrudnie-nia, a wiêc równie¿ do osób wykonuj¹cych pracê nak³adcz¹, zlece-niobiorców czy wykonuj¹cych pracê na podstawie innej umowy cy-wilnoprawnej, a tak¿e do osób prowadz¹cych w zak³adzie pracy lub

53

w miejscu wyznaczonym przez pracodawcê na w³asny rachunekdzia³alnoœæ gospodarcz¹ (art. 304 § 1 k.p.). Pracodawca jest te¿obowi¹zany zapewniæ bezpieczne i higieniczne warunki zajêæ odby-wanych na terenie zak³adu pracy przez studentów i uczniów niebê-d¹cych jego pracownikami (art. 304 § 2 k.p.). W razie prowadzeniaprac w miejscu, do którego maj¹ dostêp osoby niebior¹ce udzia³uw procesie pracy, pracodawca jest te¿ obowi¹zany zastosowaæ œrod-ki niezbêdne do zapewnienia ochrony ¿ycia i zdrowia tym osobom(art. 304 § 4 k.p.).

Obowi¹zki pracodawcy w zakresie bezpieczeñstwa i higienypracy reguluj¹ nie tylko przepisy kodeksu pracy i wydane na jegopodstawie przepisy wykonawcze, ale tak¿e przepisy szczególneustanawiane dla poszczególnych ga³êzi pracy, ze wzglêdu na ichspecyfikê, jak równie¿ przepisy odrêbnych ustaw. W rozdzialeI dzia³u dziesi¹tego kodeksu pracy uregulowane zosta³y podstawoweobowi¹zki pracodawcy w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy.Obowi¹zki te s¹ skonkretyzowane w innych przepisach tego dzia³ui omawiane przy poszczególnych zagadnieniach.

Kto ponosi odpowiedzialnoœæ za stan bezpieczeñstwa i higienypracy w zak³adzie pracy?

Przepis art. 207 § 1 k.p. wyra¿a ogóln¹ zasadê, ¿e pracodawcaponosi odpowiedzialnoœæ za stan bezpieczeñstwa i higieny pracyw zak³adzie pracy. Jest to odpowiedzialnoœæ bardzo szeroka, doty-czy bowiem ochrony ¿ycia i zdrowia pracowników. Pracownik marównoczeœnie prawo ¿¹daæ od pracodawcy zapewnienia mu bez-piecznych i higienicznych warunków pracy. Odpowiedzialnoœæ pra-codawcy za stan bezpieczeñstwa i higieny pracy jest odpowiedzial-noœci¹ nie tylko wobec pracowników, ale równie¿ wobec pañstwa.Naruszenia obowi¹zków w tym zakresie mog¹ stanowiæ wykrocze-nia przeciwko prawom pracownika, zgodnie bowiem z art. 283 § 1k.p., kto, bêd¹c odpowiedzialnym za stan bezpieczeñstwa i higienypracy w zak³adzie pracy albo kieruj¹c pracownikami, nie przestrzegaprzepisów lub zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy, podlega karzegrzywny od 1000 z³ do 30 000 z³. Szczególnie zaœ ra¿¹ce narusze-nia obowi¹zków w tym zakresie mog¹ wyczerpywaæ znamiona prze-

54

stêpstwa i poci¹gaæ za sob¹ odpowiedzialnoœæ karn¹. Jak bowiemstanowi¹ przepisy art. 220 § 1 i 2 kodeksu karnego, osoba odpowie-dzialna w zak³adzie pracy za bezpieczeñstwo i higienê pracy, któranie dope³nia wynikaj¹cego st¹d obowi¹zku i przez to nara¿a pra-cownika na bezpoœrednie niebezpieczeñstwo utraty ¿ycia albo ciê¿-kiego uszczerbku na zdrowiu, podlega karze pozbawienia wolnoœcido lat 3. Je¿eli natomiast osoba ta dzia³a³a nieumyœlnie – podlegagrzywnie, karze ograniczenia wolnoœci albo pozbawienia wolnoœcido roku.

Odpowiedzialnoœæ pracodawcy za stan bezpieczeñstwa i higienypracy w zak³adzie pracy jest niezale¿na od tego, czy pracodawcaposiada œrodki finansowe na realizacjê okreœlonych zadañ i poprawêwarunków w tym zakresie. Ponadto pracodawca ponosi te¿ odpo-wiedzialnoœæ nie tylko za w³asne dzia³ania b¹dŸ zaniechania, aletak¿e za stan obiektów budowlanych i terenu zak³adu pracy (np.dróg wewn¹trzzak³adowych, oœwietlenia terenu, ogrodzeñ itp.), sto-sowanych maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych oraz procesówtechnologicznych. Pracodawca nie mo¿e przerzuciæ tej odpowie-dzialnoœci na inne podmioty, uznaj¹c np., ¿e wadliwoœæ dzia³aniamaszyn lub innych urz¹dzeñ technicznych, zagra¿aj¹cych bezpie-czeñstwu pracowników, jest wynikiem b³êdu konstruktora czy wy-twórcy tych maszyn lub urz¹dzeñ. Zarówno bowiem konstruktor, jaki producent ponosz¹ odpowiedzialnoœæ na podstawie odrêbnychprzepisów.

Sformu³owany w art. 207 § 2 k.p. ogólny obowi¹zek pracodaw-cy dotycz¹cy ochrony zdrowia i ¿ycia pracowników powinien byærealizowany poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych wa-runków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osi¹gniêæ naukii techniki. Nie oznacza to jednak, ¿e pracodawca musi siêgaæ ponajnowsze osi¹gniêcia nauki i techniki, gdy¿ taki warunek by³by ra-czej trudny do zrealizowania. Nie mo¿na wymagaæ od pracodawcy,by np. dostarcza³ pracownikom najnowsze w œwiecie œrodki ochro-ny indywidualnej b¹dŸ zainstalowa³ w pomieszczeniach pracy naj-nowsze, znane w œwiecie, urz¹dzenia odpylaj¹ce. Wykorzystanieosi¹gniêæ nauki i techniki mo¿e zatem sprowadzaæ siê do pewnegoaktualnego, istniej¹cego powszechnie stanu w tym zakresie, do tego

55

co jest dostêpne, sprawdzone i powszechnie stosowane. W przepisietym wymienione te¿ zosta³y niektóre obowi¹zki w zakresie zapew-nienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, które ci¹¿¹ napracodawcy „w szczególnoœci”, jak:

• organizowanie pracy w sposób zapewniaj¹cy bezpieczne i hi-gieniczne warunki pracy,

• zapewnienie przestrzegania w zak³adzie pracy przepisów orazzasad bezpieczeñstwa i higieny pracy,

• wydawanie poleceñ usuniêcia uchybieñ w zakresie przestrze-gania przepisów oraz zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy orazkontrolowanie ich wykonania,

• zapewnienie wykonania nakazów, wyst¹pieñ, decyzji i zarz¹-dzeñ wydawanych przez organy nadzoru nad warunkami pracy, np.nakazów pañstwowego inspektora pracy,

• zapewnienie wykonania zaleceñ spo³ecznego inspektora pracy,przy czym obowi¹zek ten mo¿e dotyczyæ tylko pracodawcy, u któ-rego dzia³a spo³eczna inspekcja pracy.

W jakim zakresie pracodawca oraz osoby kieruj¹ce pracowni-kami powinni znaæ przepisy oraz zasady bezpieczeñstwa i higienypracy?

Przepis art. 207 § 3 k.p. nak³ada na pracodawcê oraz osoby kie-ruj¹ce pracownikami (kierowników komórek organizacyjnych zak³a-du pracy, mistrzów, brygadzistów) obowi¹zek znajomoœci – w za-kresie niezbêdnym do wykonywania ci¹¿¹cych na nich obowi¹zków– przepisów o ochronie pracy, w tym przepisów oraz zasad bezpie-czeñstwa i higieny pracy. Przepisy o ochronie pracy maj¹ szerokizakres, obejmuj¹ bowiem nie tylko przepisy bezpieczeñstwa i higie-ny pracy, ale równie¿ przepisy dotycz¹ce pracy kobiet, pracowni-ków m³odocianych i osób niepe³nosprawnych. W szczególnoœci zaœdotyczy to znajomoœci zakazów zatrudniania kobiet i m³odocianychprzy okreœlonych rodzajach prac, przepisów dotycz¹cych macierzyñ-stwa, czasu pracy m³odocianych i osób niepe³nosprawnych. Jeœlichodzi o pracodawców bêd¹cych jednostkami organizacyjnymi, obo-wi¹zek znajomoœci powy¿szych przepisów odnosi siê do osób zarz¹-dzaj¹cych w imieniu pracodawcy zak³adem pracy, natomiast praco-

56

dawca bêd¹cy osob¹ fizyczn¹ musi znaæ te przepisy osobiœcie. Sto-pieñ znajomoœci przepisów z zakresu ochrony pracy, w tym przepi-sów oraz zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy, zale¿y od pe³nionejprzez dan¹ osobê funkcji w zak³adzie pracy. W wiêkszym niew¹tpli-wie stopniu znajomoœæ tych przepisów powinny posiadaæ osoby kie-ruj¹ce pracownikami, gdy¿ to na nich spoczywaj¹ szczególne obo-wi¹zki w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy, okreœlone w art.212 k.p. Natomiast osoba zarz¹dzaj¹ca (kieruj¹ca) zak³adem pracypowinna mieæ chocia¿ ogóln¹ znajomoœæ tych przepisów.

Jakie obowi¹zki w zakresie bhp ci¹¿¹ na osobach kieruj¹cychpracownikami?

Zgodnie z art. 212 k.p., osoba kieruj¹ca pracownikami jest obo-wi¹zana:

1) organizowaæ stanowiska pracy zgodnie z przepisami i zasa-dami bezpieczeñstwa i higieny pracy,

2) dbaæ o sprawnoœæ œrodków ochrony indywidualnej oraz ichstosowanie zgodnie z przeznaczeniem,

3) organizowaæ, przygotowywaæ i prowadziæ prace, uwzglêdnia-j¹c zabezpieczenie pracowników przed wypadkami przy pracy, cho-robami zawodowymi i innymi chorobami zwi¹zanymi z warunkamiœrodowiska pracy,

4) dbaæ o bezpieczny i higieniczny stan pomieszczeñ pracyi wyposa¿enia technicznego, a tak¿e o sprawnoœæ œrodków ochronyzbiorowej i ich stosowanie zgodnie z przeznaczeniem,

5) egzekwowaæ przestrzeganie przez pracowników przepisówi zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy,

6) zapewniaæ wykonanie zaleceñ lekarza sprawuj¹cego opiekêzdrowotn¹ nad pracownikami.

Wymienione wy¿ej obowi¹zki ci¹¿¹ na ka¿dej osobie kieruj¹cejpracownikami, jednak¿e ró¿ny mo¿e byæ zakres tych obowi¹zków,w zale¿noœci od funkcji danej osoby. W szerszym zakresie obowi¹z-ki te obci¹¿aæ bêd¹ np. kierownika wydzia³u (oddzia³u) ni¿ bryga-dzistê, kieruj¹cego tylko okreœlon¹ grup¹ pracowników, wchodz¹c¹w sk³ad wydzia³u (oddzia³u). Istotne jest zatem, aby obowi¹zkiw zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy, spoczywaj¹ce na po-

57

szczególnych osobach kieruj¹cych pracownikami w zak³adzie pracy,by³y jasno okreœlone, co ma s³u¿yæ nie tylko realizacji tych obo-wi¹zków, ale tak¿e ustaleniu odpowiedzialnoœci osób za niedope³-nienie tych obowi¹zków. Od nale¿ytego wype³niania przez osobykieruj¹ce pracownikami ci¹¿¹cych na nich obowi¹zków w du¿ymstopniu zale¿y stan bezpieczeñstwa i higieny pracy w zak³adzie pra-cy. Bezpoœredni prze³o¿ony pracownika, z racji codziennego kontak-tu mo¿e (i jest obowi¹zany) na bie¿¹co kontrolowaæ i korygowaæpostêpowanie pracowników. Natomiast tolerowanie nieprzestrzega-nia przez pracowników przepisów oraz zasad bezpieczeñstwa i hi-gieny pracy, ukrywanie przed kierownictwem wy¿szego szczeblapope³nionych przewinieñ (np. spo¿ywania alkoholu w czasie pracy),w imiê fa³szywie pojmowanej kole¿eñskoœci, mo¿e doprowadziæniejednokrotnie do wypadku przy pracy.

Jakie zasady obowi¹zuj¹, je¿eli pracownicy zatrudnieni przezró¿nych pracodawców wykonuj¹ pracê w tym samym miejscu?

W praktyce nieraz siê zdarza, ¿e w tym samym miejscu pracewykonuj¹ pracownicy zatrudnieni przez ró¿nych pracodawców (np.przy budowie obiektów przemys³owych, budynków mieszkalnych,dróg). W takiej sytuacji zachodzi potrzeba podejmowania przezwszystkich pracodawców wspólnych dzia³añ w celu zapewnieniatym pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.Zgodnie te¿ z przepisami art. 208 k.p., w przypadku gdy jednocze-œnie w tym samym miejscu wykonuj¹ pracê pracownicy zatrudnieniprzez ró¿nych pracodawców, pracodawcy ci maj¹ obowi¹zek:

• wspó³pracowaæ ze sob¹,• wyznaczyæ koordynatora sprawuj¹cego nadzór nad bezpie-

czeñstwem i higien¹ pracy wszystkich pracowników zatrudnionychw tym samym miejscu,

• ustaliæ zasady wspó³dzia³ania uwzglêdniaj¹c sposoby postêpo-wania w przypadku wyst¹pienia zagro¿eñ dla zdrowia lub ¿ycia pra-cowników.

Ze wzglêdu na ró¿ny charakter prac wykonywanych w tym sa-mym miejscu, wymieniony koordynator powinien mieæ bardziejkompleksow¹ znajomoœæ przepisów oraz zasad bezpieczeñstwa i hi-

58

gieny pracy, a nie tylko dotycz¹cych prac wykonywanych przez pra-codawcê, u którego jest zatrudniony. Przepisy nie okreœlaj¹, w jakisposób pracodawcy maj¹ wyznaczyæ tego koordynatora, ale niew¹t-pliwie powinno to nast¹piæ w wyniku wzajemnych uzgodnieñ. Wy-znaczenie takiego koordynatora nie zwalnia jednak poszczególnychpracodawców z obowi¹zku zapewnienia bezpieczeñstwa i higienypracy zatrudnionym przez nich pracownikom, ostatecznie bowiem topracodawcy ponosz¹ odpowiedzialnoœæ za niezapewnienie zatrudnio-nym przez nich pracownikom bezpiecznych i higienicznych warun-ków pracy.

Jakie obowi¹zki ci¹¿¹ na pracodawcy rozpoczynaj¹cym dzia-³alnoœæ?

Stosownie do przepisów art. 209 k.p. pracodawca rozpoczynaj¹-cy dzia³alnoœæ jest obowi¹zany, w terminie 30 dni od dnia rozpoczê-cia tej dzia³alnoœci, zawiadomiæ na piœmie w³aœciwego okrêgowegoinspektora pracy i w³aœciwego pañstwowego inspektora sanitarnegoo miejscu, rodzaju i zakresie prowadzonej dzia³alnoœci. Przepisy niewyjaœniaj¹ jednak, co nale¿y rozumieæ przez „rozpoczêcie dzia³alno-œci”. Nale¿y jednak przyj¹æ, i¿ chodzi tu o moment, kiedy okreœlo-ny podmiot staje siê pracodawc¹ w rozumieniu art. 3 k.p., a wiêcz dniem zatrudnienia choæby jednego pracownika (por. M. Barzyc-ka-Banaszczyk, Prawo pracy. Komentarz, Wydawnictwo C. H.Beck, Warszawa 1998, s. 330; R. Celeda, (w:) Kodeks pracy. Ko-mentarz, red. T. Zieliñski, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 2000,s. 86; T. Nycz, (w:) Kodeks pracy 2007. Komentarz, red. B. Wagner,Wydawnictwo Oœrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. z o.o.,Gdañsk 2007, s. 730). Powy¿szy obowi¹zek ci¹¿y równie¿ na pra-codawcy odpowiednio w razie zmiany miejsca, rodzaju i zakresuprowadzonej dzia³alnoœci, a zw³aszcza zmiany technologii lub profi-lu produkcji, je¿eli zmiana technologii mo¿e powodowaæ zwiêksze-nie zagro¿enia dla zdrowia pracowników. Ponadto w³aœciwy okrêgo-wy inspektor pracy lub w³aœciwy inspektor sanitarny mo¿e zobowi¹-zaæ pracodawcê prowadz¹cego dzia³alnoœæ powoduj¹c¹ szczególnezagro¿enia dla zdrowia lub ¿ycia pracowników do okresowej aktu-alizacji powy¿szych informacji.

59

2. OBOWI¥ZKI ORGANÓWSPRAWUJ¥CYCH NADZÓR NAD PRZEDSIÊBIORSTWAMI

LUB INNYMI JEDNOSTKAMI ORGANIZACYJNYMI

Jakie obowi¹zki ci¹¿¹ na organach sprawuj¹cych nadzór nadprzedsiêbiorstwami lub innymi jednostkami organizacyjnymi pañ-stwowymi albo samorz¹dowymi?

Zgodnie z art. 23714 k.p., organy sprawuj¹ce nadzór nad przed-siêbiorstwami lub innymi jednostkami organizacyjnymi pañstwowy-mi albo samorz¹dowymi s¹ obowi¹zane podejmowaæ dzia³ania narzecz kszta³towania bezpiecznych i higienicznych warunków pracy,a w szczególnoœci:

1) udzielaæ przedsiêbiorstwom i jednostkom organizacyjnym po-mocy przy wykonywaniu zadañ z zakresu bezpieczeñstwa i higienypracy,

2) dokonywaæ, co najmniej raz w roku, oceny stanu bezpieczeñ-stwa i higieny pracy w przedsiêbiorstwach i jednostkach organiza-cyjnych oraz okreœlaæ kierunki poprawy tego stanu,

3) w miarê potrzeb i mo¿liwoœci – inicjowaæ i prowadziæ bada-nia naukowe dotycz¹ce bezpieczeñstwa i higieny pracy.

Wymienione obowi¹zki spoczywaj¹ tylko na organach sprawuj¹-cych nadzór nad jednostkami organizacyjnymi pañstwowymi albosamorz¹dowymi. Nie dotycz¹ zatem organów sprawuj¹cych nadzórnad zak³adami pracy dzia³aj¹cymi w formie spó³ek prawa handlowe-go, spó³dzielczymi i spo³ecznymi zak³adami pracy.

3. OBOWI¥ZKI PRACOWNIKÓWW ZAKRESIE BEZPIECZEÑSTWA I HIGIENY PRACY

W art. 211 k.p. wymienione zosta³y w sposób ogólny obowi¹z-ki pracowników w zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy, nato-miast uszczegó³owienie tych obowi¹zków nastêpuje w innych prze-

60

pisach kodeksu i przepisach wykonawczych, np. gdy chodzi o szko-lenie w zakresie bhp, badania lekarskie, stosowanie œrodków ochro-ny indywidualnej oraz odzie¿y i obuwia roboczego (o czym jestmowa we w³aœciwym miejscu).

Jaki jest podstawowy obowi¹zek pracownika w zakresie bhp?Ustanowiony w art. 211 zdanie 1 k.p. obowi¹zek przestrzegania

przez pracownika przepisów oraz zasad bezpieczeñstwa i higienypracy ma charakter obowi¹zku podstawowego, a zatem jego ciê¿kienaruszenie mo¿e uzasadniaæ rozwi¹zanie przez pracodawcê umowyo pracê bez wypowiedzenia z winy pracownika na podstawie art. 52§ 1 pkt 1 k.p. Za nieprzestrzeganie przepisów oraz zasad bezpie-czeñstwa i higieny pracy pracownik mo¿e te¿ byæ ukarany kar¹ po-rz¹dkow¹ upomnienia lub nagany albo kar¹ pieniê¿n¹ (art. 108 § 1i 2 k.p.). Ogólny obowi¹zek pracownika przestrzegania przepisóworaz zasad bezpieczeñstwa i higieny pracy, a tak¿e przepisów prze-ciwpo¿arowych, sformu³owany te¿ zosta³ w art. 100 § 2 pkt 3 k.p.

Jakie obowi¹zki w zakresie bhp w szczególnoœci ci¹¿¹ na pra-cownikach?

Wed³ug art. 211 zdanie 2 k.p. pracownik jest obowi¹zanyw szczególnoœci:

1) znaæ przepisy i zasady bezpieczeñstwa i higieny pracy, braæudzia³ w szkoleniu i instrukta¿u z tego zakresu oraz poddawaæ siêwymaganym egzaminom sprawdzaj¹cym,

2) wykonywaæ pracê w sposób zgodny z przepisami i zasadamibezpieczeñstwa i higieny pracy oraz stosowaæ siê do wydawanychw tym zakresie poleceñ i wskazówek prze³o¿onych,

3) dbaæ o nale¿yty stan maszyn, urz¹dzeñ, narzêdzi i sprzêtuoraz o porz¹dek i ³ad w miejscu pracy,

4) stosowaæ œrodki ochrony zbiorowej, a tak¿e u¿ywaæ przy-dzielonych œrodków ochrony indywidualnej oraz odzie¿y i obuwiaroboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem,

5) poddawaæ siê wstêpnym, okresowym i kontrolnym oraz in-nym zaleconym badaniom lekarskim i stosowaæ siê do wskazañ le-karskich,

61

6) niezw³ocznie zawiadomiæ prze³o¿onego o zauwa¿onym w za-k³adzie pracy wypadku albo zagro¿eniu ¿ycia lub zdrowia ludzkie-go oraz ostrzec wspó³pracowników, a tak¿e inne osoby znajduj¹cesiê w rejonie zagro¿enia, o gro¿¹cym im niebezpieczeñstwie,

7) wspó³dzia³aæ z pracodawc¹ i prze³o¿onymi w wype³nianiuobowi¹zków dotycz¹cych bezpieczeñstwa i higieny pracy.

Obowi¹zkiem pracownika jest znaæ nie tylko przepisy, ale rów-nie¿ zasady bezpieczeñstwa i higieny pracy wykszta³cone przez do-œwiadczenie ¿yciowe, czy te¿ wynikaj¹ce z wiedzy ogólnej lubz przes³anek naukowych. Nie jest bowiem mo¿liwe uregulowanieprzepisami wszystkich mo¿liwych sytuacji, jakie mog¹ wystêpowaæw procesie pracy, bior¹c pod uwagê ró¿norodnoœæ stosowanychtechnologii, specyfikê poszczególnych ga³êzi produkcji i nieustannypostêp techniczny. Znajomoœæ sprawdzonych w praktyce zasad bez-piecznej pracy jest wiêc obowi¹zkiem ka¿dego pracownika. Abypracownik posiad³ znajomoœæ przepisów oraz zasad bezpieczeñstwai higieny pracy, jest obowi¹zany braæ udzia³ w szkoleniu i instruk-ta¿u z tego zakresu oraz poddawaæ siê wymaganym egzaminomsprawdzaj¹cym (art. 211 pkt 1 k.p.). Szczegó³owo na temat szkole-nia w zakresie bhp jest mowa w rozdziale IX).

Stosownie do art. 211 pkt 2 k.p. pracownik jest obowi¹zany wy-konywaæ pracê w sposób zgodny z przepisami oraz zasadami bez-pieczeñstwa i higieny pracy oraz stosowaæ siê do wydawanychw tym zakresie poleceñ i wskazówek prze³o¿onych. Poznane w cza-sie szkolenia wstêpnego i szkolenia okresowego przepisy oraz zasa-dy bezpieczeñstwa i higieny pracy pracownik jest obowi¹zany prze-strzegaæ w praktyce, wykonuj¹c pracê w taki sposób, by nie stwa-rzaæ zagro¿eñ dla zdrowia lub ¿ycia w³asnego oraz innych pracow-ników. W szczególnoœci obowi¹zany jest stosowaæ w³aœciwe metodypracy i u¿ywaæ w³aœciwych narzêdzi i materia³ów, zgodnie z ichprzeznaczeniem. Ogólny obowi¹zek pracowniczy, wynikaj¹cy z art.100 § 1 k.p., nakazuje do³o¿enie nale¿ytej starannoœci i sumienno-œci przy wykonywaniu pracy, a tak¿e stosowania siê do poleceñprze³o¿onych, które dotycz¹ pracy, je¿eli nie s¹ one sprzecznez przepisami prawa pracy. Wykonywanie poleceñ i wskazówek prze-

62

³o¿onych, dotycz¹cych zarówno metod wykonywania pracy, jaki postêpowania pracowników w toku jej wykonywania oraz stoso-wania œrodków zabezpieczaj¹cych przed zagro¿eniami, ma istotneznaczenie dla stanu bezpieczeñstwa pracy.

Pracownik jest obowi¹zany dbaæ o nale¿yty stan maszyn i in-nych urz¹dzeñ technicznych, narzêdzi i sprzêtu oraz o ³ad i porz¹-dek w miejscu pracy (art. 211 pkt 3 k.p.). Pracownik obowi¹zanyjest zatem u¿ytkowaæ w³aœciwie powierzone mu maszyny, urz¹dze-nia i inny sprzêt, a przede wszystkim przestrzegaæ instrukcji obs³u-gi i wskazówek prze³o¿onych, dokonywaæ niezbêdnych przegl¹dówi konserwacji. O nieprawid³owoœciach w dzia³aniu maszyn i innychurz¹dzeñ technicznych powinien informowaæ bezpoœredniego prze³o-¿onego, a w razie zagro¿enia dla bezpieczeñstwa wstrzymaæ ruchmaszyny lub urz¹dzenia. Istotne znaczenie ma równie¿ zachowanieporz¹dku i ³adu w miejscu pracy. Nieuporz¹dkowane miejsce pracy,z nagromadzonymi materia³ami czy odpadami, bywa czêsto przy-czyn¹ wypadków przy pracy.

Pracownik jest obowi¹zany stosowaæ œrodki ochrony zbiorowej,a tak¿e u¿ywaæ przydzielonych mu œrodków ochrony indywidualnejoraz odzie¿y i obuwia roboczego, zgodnie z ich przeznaczeniem(art. 211 pkt 4 k.p.). Ma to na celu zabezpieczenie pracownikaprzed dzia³aniem szkodliwych dla zdrowia lub niebezpiecznychczynników wystêpuj¹cych przy pracy. Pracownik we w³asnym za-kresie powinien dbaæ o to, by u¿ywaæ odzie¿y i sprzêtu ochronnegow ka¿dym przypadku wykonywania prac niebezpiecznych lub szko-dliwych dla zdrowia. Obowi¹zkiem pracodawcy jest zaœ przydziela-nie pracownikom œrodków ochrony indywidualnej oraz odzie¿yi obuwia roboczego.

Pracownik jest obowi¹zany poddawaæ siê wstêpnym, okreso-wym i kontrolnym, a tak¿e innym wymaganym badaniom lekarskimi stosowaæ siê do zaleceñ lekarskich (art. 211 pkt 5 k.p.). Bli¿ej za-gadnienia te omówiono w rozdziale VII, podtytu³ 2.

Obowi¹zkiem pracownika jest niezw³oczne zawiadomienie prze-³o¿onego o zauwa¿onym w zak³adzie pracy wypadku albo zagro¿e-niu ¿ycia lub zdrowia ludzkiego oraz ostrze¿enie wspó³pracowni-

63

ków, a tak¿e innych osób znajduj¹cych siê w miejscu zagro¿enia,o gro¿¹cym im niebezpieczeñstwie (art. 211 pkt 6 k.p.). Obowi¹zkipracodawcy i pracowników w razie zaistnienia wypadku przy pracyomówione zosta³y bli¿ej w rozdziale VIII, podtytu³ 1.2.

Pracownik jest te¿ obowi¹zany wspó³dzia³aæ z pracodawc¹i prze³o¿onymi w wype³nianiu obowi¹zków dotycz¹cych bezpie-czeñstwa i higieny pracy (art. 211 pkt 7 k.p.), bowiem tylko wspól-ne dzia³ania w tym zakresie mog¹ zapewniæ nale¿yty stan bezpie-czeñstwa i higieny pracy w zak³adzie pracy.

R o z d z i a ³ III

WYMAGANIA BHPDOTYCZ¥CE OBIEKTÓW BUDOWLANYCH

I TERENU ZAK£ADU PRACY

1. POMIESZCZENIA PRACY

Jakie podstawowe wymogi w zakresie bhp powinny spe³niaæobiekty budowlane i znajduj¹ce siê w nich pomieszczenia pracy?

Dla zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracyistotne znaczenie maj¹ u¿ytkowane przez pracodawcê obiekty bu-dowlane oraz znajduj¹ce siê w nich pomieszczenia pracy. W tym za-kresie przepisy kodeksu pracy okreœlaj¹ tylko ogólne wymagania,jakim powinny odpowiadaæ budynki i pomieszczenia pracy. Przedewszystkim pracodawca jest obowi¹zany zapewniaæ, aby budowa lubprzebudowa obiektu budowlanego, w którym przewiduje siê po-mieszczenia pracy, by³a wykonywana na podstawie projektówuwzglêdniaj¹cych wymagania bezpieczeñstwa i higieny pracy, pozy-tywnie zaopiniowanych przez uprawnionych rzeczoznawców, zgod-nie z odrêbnymi przepisami. Przebudowa obiektu budowlanego,w którym znajduj¹ siê pomieszczenia pracy, powinna uwzglêdniaæpoprawê warunków bezpieczeñstwa i higieny pracy. Powy¿sze zasa-dy stosuje siê odpowiednio w przypadku, gdy budowa lub przebu-dowa dotyczy czêœci obiektu budowlanego, w której znajduj¹ siêpomieszczenia pracy (art. 213 k.p.).

65

Projekt budowy lub przebudowy obiektu budowlanego, w któ-rym maj¹ byæ pomieszczenia pracy, musi byæ pozytywnie zaopinio-wany przez uprawnionego rzeczoznawcê co do spe³niania wymagañw zakresie bezpieczeñstwa i higieny pracy (o rzeczoznawcach dospraw bezpieczeñstwa i higieny pracy by³a szczegó³owo mowaw rozdziale I, podtytu³ 4). Rzeczoznawca opiniuje projekty, bior¹cpod uwagê specyfikê, charakter i przeznaczenie obiektu budowlane-go lub jego czêœci, a zw³aszcza warunki wynikaj¹ce z czêœci tech-nologicznej projektu. Opiniowanie polega w szczególnoœci nasprawdzeniu przez rzeczoznawcê zgodnoœci przyjêtych rozwi¹zañz przepisami bezpieczeñstwa i higieny pracy, wymaganiami ergono-mii oraz z Polskimi Normami, a tak¿e na sprawdzeniu, czy przyjê-te rozwi¹zania likwiduj¹ b¹dŸ ograniczaj¹ zagro¿enia, jakie mo¿espowodowaæ projektowany proces technologiczny. Rzeczoznawcaopiniuje projekty architektoniczno-budowlane, technologiczne orazinne, których rozwi¹zania maj¹ wp³yw na stan bezpieczeñstwa i hi-gieny pracy.

Zgodnie z art. 214 k.p. pracodawca jest obowi¹zany zapewniaæpomieszczenia pracy odpowiednie do rodzaju wykonywanych praci liczby zatrudnionych pracowników. Inne pomieszczenia s¹ potrzeb-ne np. dla prac biurowych, a inne gdzie praca wykonywana jestw du¿ym zapyleniu, ha³asie czy wysokiej temperaturze. Odpowied-nia musi byæ wiêc powierzchnia tych pomieszczeñ, zapewnionawentylacja, odpowiednie oœwietlenie, zabezpieczenie przed wilgoci¹,drganiami oraz innymi czynnikami szkodliwymi dla zdrowia. Praco-dawca jest obowi¹zany utrzymywaæ obiekty budowlane i znajduj¹cesiê w nich pomieszczenia pracy, a tak¿e tereny i urz¹dzenia z nimizwi¹zane w stanie zapewniaj¹cym bezpieczne i higieniczne warunkipracy. Bli¿sze wymagania w tym zakresie okreœla rozporz¹dzenieMinistra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrzeœnia 1997 r.w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy (j.t.DzU z 2003 r. nr 169, poz. 1650 ze zm.).

Co nale¿y rozumieæ przez pomieszczenia pracy?Przez pomieszczenia pracy – w myœl § 2 pkt 3 powo³ane-

go rozporz¹dzenia – rozumie siê pomieszczenia przeznaczone na

66

pobyt pracowników, w których wykonywana jest praca. Nie uwa¿asiê jednak za przeznaczone na pobyt pracowników pomieszczeñ,w których:

• ³¹czny czas przebywania tych samych pracowników w ci¹gujednej zmiany roboczej jest krótszy ni¿ 2 godziny, a wykonywaneczynnoœci maj¹ charakter dorywczy b¹dŸ praca polega na krótko-trwa³ym przebywaniu zwi¹zanym z dozorem albo konserwacj¹ urz¹-dzeñ lub utrzymaniem czystoœci i porz¹dku,

• maj¹ miejsce procesy technologiczne niepozwalaj¹ce na za-pewnienie odpowiednich warunków przebywania pracownikóww celu ich obs³ugi, bez zastosowania œrodków ochrony indywidual-nej i zachowania specjalnego re¿imu organizacji pracy,

• jest prowadzona hodowla roœlin lub zwierz¹t, niezale¿nie odczasu przebywania w nich pracowników zajmuj¹cych siê obs³ug¹.

Powo³ane rozporz¹dzenie odró¿nia te¿ pomieszczenia sta³ej pra-cy, przez które rozumie siê pomieszczenia, w których ³¹czny czasprzebywania tego samego pracownika w ci¹gu jednej doby przekra-cza 4 godziny, oraz pomieszczenia czasowej pracy, przez które ro-zumie siê pomieszczenia, w których ³¹czny czas przebywania tegosamego pracownika w ci¹gu jednej doby trwa od 2 do 4 godzin(§ 2 pkt 4 i 5 powo³anego rozporz¹dzenia).

Zgodnie z § 3 powo³anego rozporz¹dzenia, budynki i inneobiekty budowlane, w których znajduj¹ siê pomieszczenia pracy, po-winny byæ zbudowane i utrzymywane zgodnie z wymaganiamiokreœlonymi w przepisach techniczno-budowlanych.

Jakie warunki w zakresie bhp powinny spe³niaæ pomieszczeniapracy?

Pracodawca jest obowi¹zany utrzymywaæ pomieszczenia pracyw czystoœci i porz¹dku oraz zapewniæ ich okresowe remonty i kon-serwacje w celu zachowania wymagañ bezpieczeñstwa i higienypracy. Pomieszczenia pracy i ich wyposa¿enie powinny zapewniaæpracownikom bezpieczne i higieniczne warunki pracy. W szczegól-noœci w pomieszczeniach pracy nale¿y zapewniæ oœwietlenie natu-ralne i sztuczne, odpowiedni¹ temperaturê, wymianê powietrza orazzabezpieczenie przed wilgoci¹, niekorzystnymi warunkami cieplny-

67

mi i nas³onecznieniem, drganiami oraz innymi czynnikami szkodli-wymi dla zdrowia i uci¹¿liwoœciami. W pomieszczeniach pracy,w których wystêpuj¹ czynniki szkodliwe dla zdrowia (wysoka tem-peratura, ha³as, drgania, promieniowanie, gazy, py³y, pary itp.) po-winny byæ zastosowane rozwi¹zania techniczne uniemo¿liwiaj¹ceprzedostawanie siê tych czynników do innych pomieszczeñ pracyoraz do pomieszczeñ higienicznosanitarnych. Œciany i sufity po-mieszczeñ pracy, w których wydzielaj¹ siê substancje szkodliwe dlazdrowia pracowników lub py³y niebezpieczne pod wzglêdem wybu-chowym, powinny mieæ pokrycie ochronne, zabezpieczaj¹ce przedadsorpcj¹ i gromadzeniem siê py³u oraz powinny byæ przystosowa-ne do ³atwego czyszczenia lub zmywania. Je¿eli ze wzglêdu na rodzajwykonywanych robót lub rodzaj stosowanych urz¹dzeñ mo¿e zacho-dziæ niebezpieczeñstwo wybuchu, stropy, dachy i œciany pomiesz-czeñ pracy powinny byæ wykonane zgodnie z wymaganiami bezpie-czeñstwa dla tego rodzaju robót lub znajduj¹cych siê tam urz¹dzeñoraz zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi (§ 14–15 powo-³anego rozporz¹dzenia).

W myœl § 16 powo³anego rozporz¹dzenia, w pomieszczeniachpracy oraz na drogach znajduj¹cych siê w obiektach budowlanychpod³ogi powinny byæ stabilne, równe, nieœliskie, niepyl¹ce i odpor-ne na œcieranie oraz nacisk, a tak¿e ³atwe do utrzymania w czysto-œci. W pomieszczeniach, w których mog¹ wyst¹piæ mieszaniny wy-buchowe palnych par, py³ów lub gazów z powietrzem, powierzchniepod³óg powinny byæ wykonane z materia³u niepowoduj¹cego iskrze-nia mechanicznego lub wy³adowañ elektrostatycznych. W przypad-ku gdy pod³oga jest wykonana z materia³u bêd¹cego dobrym prze-wodnikiem ciep³a lub je¿eli przy wykonywaniu pracy wystêpuje jejzamoczenie, w przejœciach oraz w miejscach do stania i siedzeniapowinny znajdowaæ siê podesty izoluj¹ce od zimna lub wilgoci al-bo powinny byæ stosowane inne œrodki izoluj¹ce. Podesty powinnybyæ stabilne, wytrzyma³e na obci¹¿enie u¿ytkowe, zabezpieczaj¹ceprzed poœlizgiem i potkniêciem oraz ³atwe do utrzymania w czysto-œci. W pomieszczeniach magazynowych oraz na drogach znajduj¹-cych siê w obiektach budowlanych powinny byæ umieszczone infor-

68

macje o dopuszczalnym obci¹¿eniu stropów (§ 17 powo³anego roz-porz¹dzenia).

Pomieszczenia sta³ej pracy w zasadzie nie powinny byæ lokali-zowane poni¿ej poziomu otaczaj¹cego terenu, z pewnymi wyj¹tka-mi, oraz je¿eli wymaga tego rodzaj produkcji (np. w ch³odniach,rozlewniach win itp.). Poni¿ej poziomu otaczaj¹cego terenu mog¹znajdowaæ siê pomieszczenia pracy w gara¿u, kot³owni i warszta-tach podrêcznych, pomieszczenia handlowe, us³ugowe i gastrono-miczne w ulicznych przejœciach podziemnych, w podziemnych sta-cjach komunikacyjnych i tunelach, w domach handlowych i hote-lach oraz w obiektach zabytkowych, pod warunkiem zachowaniawymagañ przepisów techniczno-budowlanych i po uzyskaniu zgodyw³aœciwego pañstwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego,wydanej w porozumieniu z okrêgowym inspektorem pracy. Przy za-chowaniu tych warunków i w przypadku zapewnienia oœwietleniadziennego, pomieszczenia sta³ej pracy mog¹ znajdowaæ siê w sute-renach lub piwnicach (§ 18 powo³anego rozporz¹dzenia).

Zgodnie z § 19 powo³anego rozporz¹dzenia, powierzchniai wysokoœæ pomieszczeñ pracy powinny zapewniaæ spe³nienie wy-magañ bezpieczeñstwa i higieny pracy, z uwzglêdnieniem rodzajuwykonywanej pracy, stosowanych technologii oraz czasu przebywa-nia pracowników w tych pomieszczeniach. Na ka¿dego z pracowni-ków jednoczeœnie zatrudnionych w pomieszczeniach sta³ej pracy po-winno przypadaæ co najmniej 13 m3 wolnej objêtoœci pomieszczeniaoraz co najmniej 2 m2 wolnej powierzchni pod³ogi (niezajêtej przezurz¹dzenia techniczne, sprzêt itp.).

Stosownie do przepisów § 20 powo³anego rozporz¹dzenia, wy-sokoœæ pomieszczenia sta³ej pracy nie mo¿e byæ mniejsza ni¿:

1) 3 m w œwietle – je¿eli w pomieszczeniu nie wystêpuj¹ czyn-niki szkodliwe dla zdrowia,

2) 3,3 m w œwietle – je¿eli w pomieszczeniu prowadzone s¹prace powoduj¹ce wystêpowanie czynników szkodliwych dla zdrowia.

Wysokoœæ pomieszczeñ sta³ej pracy mo¿e byæ obni¿ona w przy-padku zastosowania klimatyzacji, jednak pod warunkiem uzyska-nia zgody pañstwowego wojewódzkiego inspektora sanitarnego. Wy-

69

sokoœæ pomieszczenia okreœlona wy¿ej w pkt. 1 mo¿e byæ zmniej-szona do:

1) 2,5 m w œwietle:• je¿eli w pomieszczeniu zatrudnionych jest nie wiêcej ni¿ 4 pra-

cowników, a na ka¿dego z nich przypada co najmniej po 15 m3 wol-nej objêtoœci pomieszczenia lub

• w pomieszczeniu us³ugowym lub produkcyjnym drobnej wy-twórczoœci mieszcz¹cym siê w budynku mieszkalnym, je¿eli przywykonywanych pracach nie wystêpuj¹ py³y lub substancje szkodli-we dla zdrowia, ha³as nie przekracza dopuszczalnych wartoœci po-ziomu dŸwiêku w budynkach mieszkalnych, okreœlonych w PolskichNormach, a na jednego pracownika przypada co najmniej 15 m3

wolnej objêtoœci pomieszczenia;2) 2,2 m w œwietle – w dy¿urce, portierni, kantorze, kiosku

ulicznym, dworcowym i innym oraz w pomieszczeniu usytuowanymna antresoli otwartej do wiêkszego pomieszczenia.

Natomiast wysokoœæ pomieszczenia czasowej pracy nie mo¿ebyæ mniejsza ni¿:

1) 2,2 m w œwietle – je¿eli w pomieszczeniu nie wystêpuj¹czynniki szkodliwe dla zdrowia,

2) 2,5 m w œwietle – je¿eli w pomieszczeniu prowadzone s¹prace powoduj¹ce wystêpowanie czynników szkodliwych dla zdrowia.

W pomieszczeniu o stropie pochy³ym wymagania dotycz¹ce wy-sokoœci stosuje siê do œredniej wysokoœci pomieszczenia, przy czymw najni¿szym miejscu wysokoœæ pomieszczenia nie mo¿e byæmniejsza w œwietle ni¿ 1,9 m (licz¹c od poziomu pod³ogi do najni-¿ej po³o¿onej czêœci konstrukcyjnej sufitu).

Do pomieszczeñ i stanowisk pracy po³o¿onych na ró¿nych po-ziomach powinny prowadziæ bezpieczne dojœcia sta³ymi schodamilub pochylniami. Nawierzchnie schodów, pomostów i pochylni niepowinny byæ œliskie, a w miejscach, w których mo¿e wystêpowaæzaleganie py³ów – powinny byæ a¿urowe. Zamocowane na sta³e dra-biny lub klamry mog¹ byæ stosowane jako dojœcia dodatkoweoprócz schodów, a zamiast schodów – tylko w wyj¹tkowych przy-padkach uzasadnionych wzglêdami u¿ytkowymi lub gdy nie ma

70

technicznych mo¿liwoœci ich zastosowania. Wymagania, jakie po-winny spe³niaæ schody i pochylnie, okreœlaj¹ przepisy techniczno--budowlane (§ 21 powo³anego rozporz¹dzenia).

Wymiary otworów drzwiowych w ka¿dym pomieszczeniu po-winny byæ odpowiednie do liczby pracowników z nich korzystaj¹-cych oraz do rodzaju i wielkoœci u¿ywanych urz¹dzeñ transporto-wych i przemieszczanych ³adunków. Wymiary otworów drzwiowychokreœla Polska Norma. Sposób otwierania drzwi z pomieszczeñ pra-cy i z pomieszczeñ higienicznosanitarnych powinien odpowiadaæwymaganiom przepisów techniczno-budowlanych i dotycz¹cychochrony przeciwpo¿arowej. Drzwi rozsuwane musz¹ byæ wyposa¿o-ne w urz¹dzenia zapobiegaj¹ce ich wypadniêciu z prowadnic. Nato-miast drzwi i bramy otwieraj¹ce siê do góry musz¹ byæ wyposa¿o-ne w urz¹dzenia zapobiegaj¹ce ich przypadkowemu opadaniu. Wro-ta bram powinny byæ wyposa¿one w urz¹dzenia zapobiegaj¹ce ichprzypadkowemu zamkniêciu. Wahad³owe drzwi i bramy musz¹ byæprzezroczyste lub posiadaæ przezroczyste panele. Drzwi i bramyprzezroczyste powinny byæ wykonane z materia³u odpornego narozbicie lub ze szk³a hartowanego oraz odpowiednio oznakowanew widocznym miejscu. Pomiêdzy pomieszczeniami nie nale¿y wy-konywaæ progów, chyba ¿e warunki techniczne wymagaj¹ ich zasto-sowania. W takich przypadkach nale¿y je oznaczyæ w sposób wi-doczny. Drzwi i bramy otwierane i zamykane mechanicznie powin-ny tak funkcjonowaæ, aby nie stwarza³y zagro¿enia urazem. Drzwitakie powinny mieæ zamontowane ³atwo rozpoznawalne i ³atwo do-stêpne z obu stron urz¹dzenie do ich zatrzymywania, a tak¿e powin-ny byæ przystosowane do rêcznego otwierania (§ 22 powo³anegorozporz¹dzenia).

Zgodnie z § 23 powo³anego rozporz¹dzenia w sprawie ogól-nych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy, pomieszczenia pra-cy, w których przebywaj¹ pracownicy, nie mog¹ byæ zamykanew sposób uniemo¿liwiaj¹cy wyjœcie z pomieszczenia. Je¿eli istniej¹wzglêdy wymagaj¹ce zamykania pomieszczeñ w czasie pracy przedosobami nieupowa¿nionymi, powinny byæ stosowane przy drzwiachzamki uniemo¿liwiaj¹ce wejœcie z zewn¹trz, a jednoczeœnie umo¿li-

71

wiaj¹ce wyjœcie z pomieszczenia bez u¿ycia klucza. W takiej sytu-acji nale¿y przewidzieæ mo¿liwoœæ powiadamiania pracownikówznajduj¹cych siê w takich pomieszczeniach o niebezpieczeñstwiegro¿¹cym z zewn¹trz.

Szyby w oknach oraz inne przedmioty i powierzchnie szklane,znajduj¹ce siê w pomieszczeniach pracy, nara¿one na uszkodzeniaw zwi¹zku z rodzajem prowadzonych prac, powinny byæ od strony,po której mog¹ znajdowaæ siê ludzie, os³oniête siatk¹ zabezpiecza-j¹c¹ przed od³amkami szk³a. Przezroczyste œciany dzia³owe, znajdu-j¹ce siê w pomieszczeniach pracy, w pobli¿u takich pomieszczeñlub wzd³u¿ przejœæ – musz¹ byæ jednoznacznie oznakowane orazwykonane z materia³u odpornego na rozbicie lub tak os³oniête, abyniemo¿liwe by³o zetkniêcie siê pracownika ze œcian¹ lub jego zranie-nie w razie rozbicia tej œciany (§ 24 powo³anego rozporz¹dzenia).

2. OŒWIETLENIE

Jakie oœwietlenie powinno byæ w pomieszczeniach sta³ej pracy?Rozporz¹dzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa

i higieny pracy okreœla te¿ wymagania dotycz¹ce oœwietlenia w po-mieszczeniach pracy. Zgodnie z § 25 tego rozporz¹dzenia, w po-mieszczeniach sta³ej pracy powinno byæ zapewnione oœwietleniedzienne, chyba ¿e jest to niemo¿liwe lub niewskazane ze wzglêduna technologiê produkcji, a na stosowanie oœwietlenia wy³¹cznieelektrycznego pracodawca uzyska³ zgodê w³aœciwego pañstwowegowojewódzkiego inspektora sanitarnego wydan¹ w porozumieniuz okrêgowym inspektorem pracy.

Oœwietlenie dzienne na poszczególnych stanowiskach pracy po-winno byæ dostosowane do rodzaju wykonywanych prac i wyma-ganej dok³adnoœci oraz powinno spe³niaæ wymagania okreœlonew Polskiej Normie. Niezale¿nie od oœwietlenia dziennego w po-mieszczeniach pracy nale¿y zapewniæ oœwietlenie elektryczne o pa-

72

rametrach zgodnych z Polskimi Normami (§ 26 powo³anego rozpo-rz¹dzenia).

Jakie inne wymagania powinno spe³niaæ oœwietlenie w po-mieszczeniach pracy?

Stosunek wartoœci œrednich natê¿enia oœwietlenia w pomieszcze-niach s¹siaduj¹cych ze sob¹, przez które odbywa siê komunikacjawewnêtrzna, nie powinien byæ wiêkszy ni¿ 5 do 1. Przy wyjœciuz pomieszczeñ, w których ze wzglêdów technologicznych praca jestwykonywana w ciemnoœci (np. ciemnie optyczne), powinny byæ za-pewnione warunki umo¿liwiaj¹ce stopniow¹ adaptacjê wzroku (§ 27powo³anego rozporz¹dzenia).

W pomieszczeniach i miejscach pracy, w których w razie awariioœwietlenia mog¹ wyst¹piæ zagro¿enia dla ¿ycia lub zdrowia pra-cowników, powinno byæ zapewnione oœwietlenie awaryjne spe³niaj¹-ce wymagania okreœlone w odrêbnych przepisach i Polskich Nor-mach. Instalacje oœwietleniowe w pomieszczeniach, w których znaj-duj¹ siê miejsca pracy, oraz w korytarzach powinny byæ dobranei wykonane tak, aby nie nara¿a³y pracownika na wypadek powodo-wany rodzajem zainstalowanego oœwietlenia. Okna, œwietliki i na-œwietla w pomieszczeniach pracy o du¿ej wilgotnoœci powietrza po-winny byæ wykonane w sposób zapobiegaj¹cy skraplaniu siê w nichpary wodnej. W przypadku szczególnie du¿ego zaparowania po-mieszczenia i mo¿liwoœci spadania kropel wody na stanowisko pra-cy, nale¿y zainstalowaæ rynienki lub inne urz¹dzenia odprowadzaj¹-ce wodê z okien, œwietlików i naœwietli. Szyby w oknach i œwietli-kach powinny byæ czyste oraz przepuszczaæ dostateczn¹ iloœæ œwia-t³a. Do mycia okien i œwietlików powinien byæ zapewniony dogod-ny i bezpieczny dostêp. Okna i œwietliki powinny byæ wyposa¿onew odpowiednie urz¹dzenia eliminuj¹ce nadmierne operowanie pro-mieni s³onecznych padaj¹cych na stanowiska pracy. Okna i œwietli-ki, przeznaczone do wietrzenia pomieszczeñ, powinny byæ wyposa-¿one w urz¹dzenia pozwalaj¹ce na otwieranie ich w sposób ³atwyi bezpieczny z poziomu pod³ogi oraz ustawienie czêœci otwieranychw po¿¹danym po³o¿eniu (§ 28–29 powo³anego rozporz¹dzenia).

73

3. OGRZEWANIE I WENTYLACJA

Jaka temperatura powinna byæ w pomieszczeniach pracy?W pomieszczeniach pracy powinna byæ zapewniona temperatura

odpowiednia do rodzaju wykonywanej pracy (metod pracy i wysi³-ku fizycznego niezbêdnego do jej wykonania) nie ni¿sza ni¿14°C (287 K), chyba ¿e wzglêdy technologiczne na to nie pozwala-j¹. W pomieszczeniach pracy, w których jest wykonywana lekkapraca fizyczna, i w pomieszczeniach biurowych temperatura nie mo-¿e byæ ni¿sza ni¿ 18°C (291 K). Je¿eli zatem pracodawca nie jestw stanie zapewniæ takiej temperatury w pomieszczeniach pracy po-winien zwolniæ pracowników z obowi¹zku œwiadczenia pracy. Po-mieszczenia i stanowiska pracy powinny te¿ byæ zabezpieczoneprzed niekontrolowan¹ emisj¹ ciep³a w drodze promieniowania,przewodzenia i konwekcji oraz przed nap³ywem ch³odnego powie-trza z zewn¹trz.

Jakie zadania powinny spe³niaæ urz¹dzenia wentylacyjne i kli-matyzacyjne?

W pomieszczeniach pracy powinna byæ zapewniona wymianapowietrza wynikaj¹ca z potrzeb u¿ytkowych i funkcji tych pomiesz-czeñ, bilansu ciep³a i wilgotnoœci oraz zanieczyszczeñ sta³ych i ga-zowych. W pomieszczeniach pracy, w których wydzielaj¹ siê sub-stancje szkodliwe dla zdrowia, powinna byæ zapewniona taka wy-miana powietrza, aby nie by³y przekraczane wartoœci najwy¿szychdopuszczalnych stê¿eñ tych substancji. Wymagania dotycz¹ce para-metrów powietrza w pomieszczeniach pracy okreœlaj¹ odrêbne prze-pisy i Polskie Normy. Urz¹dzenia lub ich czêœci, z których mog¹wydzielaæ siê szkodliwe gazy, pary lub py³y, powinny byæ zherme-tyzowane. W razie niemo¿liwoœci zhermetyzowania, urz¹dzenia tepowinny byæ wyposa¿one w miejscowe wyci¹gi.

Powietrze doprowadzane do pomieszczeñ pracy z zewn¹trz przyzastosowaniu klimatyzacji lub wentylacji mechanicznej powinno byæoczyszczone z py³ów i substancji szkodliwych dla zdrowia. Klima-

74

tyzacja lub wentylacja nie mo¿e powodowaæ przeci¹gów, wyziêbie-nia lub przegrzewania pomieszczeñ pracy. Nie dotyczy to wentyla-cji awaryjnej. Strumieñ powietrza pochodz¹cy z urz¹dzeñ wentyla-cji nawiewnej nie powinien byæ skierowany bezpoœrednio na stano-wisko pracy. Maksymalna temperatura nawiewanego powietrza niepowinna przekraczaæ 70°C (343 K) przy nawiewie powietrza na wy-sokoœci nie mniejszej ni¿ 3,5 m od poziomu pod³ogi stanowiska pra-cy i 45°C (318 K) – w pozosta³ych przypadkach. W pomieszcze-niach pracy, w których wystêpuj¹ ³atwo palne lub niebezpieczne podwzglêdem wybuchowym py³y, gazy lub pary, maksymalna tempera-tura nawiewanego powietrza powinna byæ zgodna z przepisamiw sprawie ochrony przeciwpo¿arowej.

W przypadku zastosowania systemu klimatyzacji lub wentylacjimechanicznej pracodawca powinien zapewniæ:

1) odpowiedni¹ konserwacjê urz¹dzeñ i instalacji klimatyzacyj-nych i wentylacyjnych w celu niedopuszczenia do awarii,

2) stosowanie œrodków maj¹cych na celu ograniczenie natê¿eniai rozprzestrzeniania siê ha³asu i drgañ powodowanych prac¹ urz¹-dzeñ klimatyzacyjnych i wentylacyjnych.

Je¿eli w zwi¹zku z wydzielaniem siê w procesie pracy substan-cji szkodliwych dla zdrowia awaria wentylacji mo¿e zagra¿aæ zdro-wiu pracowników, powinien byæ zastosowany system kontrolny sy-gnalizuj¹cy stan zagro¿enia. Przy stosowaniu w pomieszczeniachpracy wentylacji mechanicznej z recyrkulacj¹ powietrza iloœæ powie-trza œwie¿ego nie powinna byæ mniejsza ni¿ 10% ogólnej iloœci wy-mienianego powietrza. W powietrzu wprowadzanym do pomieszczeñpracy przy stosowaniu recyrkulacji zanieczyszczenie czynnikamiszkodliwymi dla zdrowia nie powinno przekraczaæ poziomu, przyktórym suma stosunków stê¿eñ poszczególnych substancji do odpo-wiadaj¹cych im wartoœci najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ prze-kracza 0,3. Recyrkulacja powietrza nie powinna byæ stosowana w po-mieszczeniach pracy, w których wystêpuj¹ szkodliwe czynniki biolo-giczne, czynniki chemiczne stwarzaj¹ce zagro¿enia okreœlone w prze-pisach w sprawie bezpieczeñstwa i higieny pracy zwi¹zanej z wy-stêpowaniem w miejscu pracy czynników chemicznych, materia³y

75

wydzielaj¹ce nieprzyjemne lub uci¹¿liwe zapachy albo mo¿liwe jestnag³e zwiêkszenie stê¿enia niebezpiecznych substancji chemicznych,a tak¿e w przestrzeniach zagro¿onych wybuchem (§ 30–38 powo³a-nego rozporz¹dzenia).

4. POMIESZCZENIA I URZ¥DZENIAHIGIENICZNOSANITARNE

Zgodnie z art. 233 k.p. pracodawca jest obowi¹zany zapewniæpracownikom odpowiednie urz¹dzenia higienicznosanitarne oraz do-starczyæ niezbêdne œrodki higieny osobistej, a tak¿e zapewniæ œrod-ki do udzielania pierwszej pomocy w razie wypadku. Konkretneobowi¹zki pracodawcy w tym zakresie okreœla powo³ane rozporz¹-dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych prze-pisów bezpieczeñstwa i higieny pracy.

Co nale¿y rozumieæ przez pomieszczenia higienicznosanitarne?Przez pomieszczenia higienicznosanitarne – w myœl § 2 pkt 2

powo³anego rozporz¹dzenia – rozumie siê szatnie, umywalnie, po-mieszczenia z natryskami, pomieszczenia higieny osobistej kobiet,ustêpy, palarnie, jadalnie z wyj¹tkiem sto³ówek, pomieszczenia dowypoczynku, pomieszczenia do ogrzewania siê pracowników orazpomieszczenia do prania, odka¿ania, suszenia i odpylania odzie¿yroboczej i obuwia roboczego oraz œrodków ochrony indywidual-nej. Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ pracownikom pomiesz-czenia i urz¹dzenia higienicznosanitarne, których rodzaj, iloœæi wielkoœæ powinny byæ dostosowane do liczby zatrudnionych pra-cowników, stosowanych technologii i rodzajów pracy oraz warun-ków, w jakich ta praca jest wykonywana. Szczegó³owe wymaganiadla pomieszczeñ i urz¹dzeñ higienicznosanitarnych okreœla za³¹cz-nik nr 3 do powo³anego rozporz¹dzenia (§ 111 powo³anego roz-porz¹dzenia).

76

Gdzie powinny znajdowaæ siê urz¹dzenia higienicznosani-tarne?

Pomieszczenia higienicznosanitarne powinny znajdowaæ siêw budynku, w którym odbywa siê praca, albo w budynku po³¹czo-nym z nim obudowanym przejœciem, które w przypadku przecho-dzenia z ogrzewanych pomieszczeñ pracy powinno byæ równie¿ogrzewane. Pomieszczenia higienicznosanitarne powinny byæ usytu-owane w sposób uniemo¿liwiaj¹cy pracownikom korzystaj¹cymz nich przechodzenie przez pomieszczenia, w których stosowane s¹substancje truj¹ce lub materia³y zakaŸne albo wykonywane s¹ praceszczególnie brudz¹ce, je¿eli nie pracuj¹ oni w kontakcie z tymiczynnikami. Pomieszczenia higienicznosanitarne powinny byæogrzewane, oœwietlone i wentylowane zgodnie z przepisami tech-niczno-budowlanymi i Polskimi Normami. Wysokoœæ pomieszczeñhigienicznosanitarnych nie powinna byæ w œwietle mniejsza ni¿ 2,5 m.Dopuszcza siê zmniejszenie wysokoœci pomieszczeñ higienicznosa-nitarnych do 2,2 m w œwietle – w przypadku usytuowania ich w su-terenie, piwnicy lub na poddaszu (§ 1 za³¹cznika nr 3 do powo³a-nego rozporz¹dzenia).

Jakie wymogi powinny spe³niaæ urz¹dzenia higienicznosani-tarne?

Pracodawca jest obowi¹zany utrzymywaæ pomieszczenia higie-nicznosanitarne oraz znajduj¹ce siê w nich urz¹dzenia w stanie za-pewniaj¹cym bezpieczne i higieniczne korzystanie z nich przez pra-cowników. Pod³ogi oraz œciany pomieszczeñ higienicznosanitarnychpowinny byæ tak wykonane, aby mo¿liwe by³o ³atwe utrzymanieczystoœci w tych pomieszczeniach. Œciany pomieszczeñ do wysoko-œci co najmniej 2 m powinny byæ pokryte materia³ami g³adkimi,nienasi¹kliwymi i odpornymi na dzia³anie wilgoci. W pomieszcze-niach umywalni i natrysków na pod³ogach wykonanych z materia-³ów o du¿ym przewodnictwie ciep³a powinny byæ u³o¿one w miej-scach mycia siê podk³adki izoluj¹ce (podesty). Szatnie, umywalnie,pomieszczenia z natryskami i ustêpy powinny byæ urz¹dzone od-dzielnie dla kobiet i mê¿czyzn. Nie dotyczy to zak³adu pracy,w którym jest zatrudnionych do dziesiêciu pracowników na jednej

77

zmianie – pod warunkiem zapewnienia mo¿liwoœci osobnego korzy-stania przez kobiety i mê¿czyzn z tych pomieszczeñ. Pracodawcazatrudniaj¹cy do dwudziestu pracowników powinien zapewniæ im conajmniej ustêpy i umywalki, a tak¿e warunki do higienicznego prze-chowywania odzie¿y w³asnej (domowej), roboczej i ochronnej orazdo higienicznego spo¿ywania posi³ków. Je¿eli w zak³adzie pracy ta-kiego pracodawcy nie wystêpuj¹ czynniki szkodliwe dla zdrowiai prace brudz¹ce lub nie wystêpuj¹ szczególne wymagania sanitarne,miejsca do spo¿ywania posi³ków, przechowywania odzie¿y orazumywalki mog¹ znajdowaæ siê w jednym pomieszczeniu (§ 2 i 3za³¹cznika nr 3 do powo³anego rozporz¹dzenia).

Pracodawca zatrudniaj¹cy pracowników niepe³nosprawnych po-winien zapewniæ dostosowanie urz¹dzeñ higienicznosanitarnych orazdojœæ do nich – do potrzeb i mo¿liwoœci tych pracowników wynika-j¹cych ze zmniejszonej sprawnoœci, zgodnie z przepisami technicz-no-budowlanymi (§ 4 i 5 za³¹cznika nr 3 do powo³anego rozporz¹-dzenia).

4.1. Szatnie

Gdzie pracownicy powinni przechowywaæ swoj¹ odzie¿?Odzie¿ powinna byæ przechowywana w szatniach lub w innych

pomieszczeniach, je¿eli w zak³adzie pracy nie wystêpuj¹ czynnikiszkodliwe dla zdrowia i prace brudz¹ce lub nie wystêpuj¹ szczegól-ne wymagania sanitarne. Pracownicy zatrudnieni w pomieszczeniachbiurowych mog¹ przechowywaæ swoj¹ odzie¿ w przeznaczonych dotego miejscach w pomieszczeniach pracy.

Gdzie powinny byæ urz¹dzone szatnie?Szatnie powinny byæ urz¹dzone w oddzielnych lub wydzielo-

nych pomieszczeniach. Pomieszczenia przeznaczone na szatnie po-winny byæ suche i, w miarê mo¿liwoœci, oœwietlone œwiat³em dzien-nym. Szatnie mog¹ byæ urz¹dzone w suterenach lub w piwnicach,pod warunkiem zastosowania odpowiedniej izolacji œcian zewnêtrz-nych i pod³óg zabezpieczaj¹cej pomieszczenia przed wilgoci¹ i nad-

78

miernymi stratami ciep³a oraz zapewnienia warunków ewakuacji lu-dzi z tych pomieszczeñ. Szatnie takie przeznaczone dla ponad 25pracowników powinny byæ wyposa¿one w wentylacjê mechaniczn¹.W szatniach nale¿y zapewniæ przynajmniej czterokrotn¹ wymianêpowietrza na godzinê, a w szatniach wyposa¿onych w okna otwie-ralne przeznaczonych dla nie wiêcej ni¿ 10 pracowników wymianapowietrza nie mo¿e byæ mniejsza ni¿ dwukrotna na godzinê.W szatni powinny byæ zapewnione miejsca siedz¹ce dla co najmniej50% zatrudnionych na najliczniejszej zmianie. Szerokoœæ przejœæmiêdzy dwoma rzêdami szaf oraz g³ównych przejœæ komunikacyj-nych powinna byæ nie mniejsza ni¿ 1,5 m. Szerokoœæ przejœæ miê-dzy rzêdami szaf a œcian¹ powinna byæ nie mniejsza ni¿ 1,1 m. Sza-fy na odzie¿ powinny spe³niaæ wymagania Polskiej Normy. Szatniepowinny byæ dostosowane do rodzaju prac, stopnia nara¿enia pra-cownika na zabrudzenie cia³a i zanieczyszczenia jego odzie¿y sub-stancjami szkodliwymi, truj¹cymi lub materia³ami zakaŸnymi. W ze-spole szatni przeznaczonym dla pracowników zatrudnionych przypracach powoduj¹cych znaczne zabrudzenie odzie¿y (stwarzaj¹cemo¿liwoœæ zanieczyszczenia wnêtrza szafy) lub jej zamoczenie, orazdla pracowników, których odzie¿ robocza, z uwagi na rodzaj wyko-nywanej pracy, musi spe³niaæ szczególne wymagania higienicznosa-nitarne, powinny znajdowaæ siê pomieszczenia wyposa¿one w urz¹-dzenia do odka¿ania, odpylania i suszenia odzie¿y oraz czyszczeniaobuwia – odpowiednio do potrzeb. W przypadku zainstalowania jed-noczeœnie kilku urz¹dzeñ, ka¿de z nich powinno byæ umieszczonew oddzielnym pomieszczeniu. Wydajnoœæ i iloœæ tych urz¹dzeñ po-winny zapewniaæ oczyszczenie i wysuszenie odzie¿y i obuwiaw czasie trwania jednej zmiany.

Jakiego rodzaju odró¿nia siê szatnie?Szatnie dzieli siê na:1) szatnie odzie¿y w³asnej pracowników – przeznaczone do

przechowywania odzie¿y nale¿¹cej do pracowników (domowej), je-¿eli ze wzglêdów higienicznych odzie¿ ta nie powinna siê stykaæz odzie¿¹ robocz¹ i œrodkami ochrony indywidualnej,

79

2) szatnie odzie¿y roboczej i ochronnej – przeznaczone do prze-chowywania odzie¿y i obuwia roboczego oraz œrodków ochrony in-dywidualnej,

3) szatnie podstawowe – przeznaczone do przechowywaniaodzie¿y w³asnej pracowników oraz odzie¿y roboczej i œrodkówochrony indywidualnej,

4) szatnie przepustowe – sk³adaj¹ce siê z czêœci przeznaczonejna odzie¿ w³asn¹ pracowników, czêœci przeznaczonej na odzie¿ ro-bocz¹ i œrodki ochrony indywidualnej oraz przepustowego zespo³usanitarnego z natryskami, ³¹cz¹cego obie te czêœci (§ 6–10 za³¹cz-nika nr 3 do powo³anego rozporz¹dzenia).

Jakie wymogi powinna spe³niaæ szatnia odzie¿y w³asnej pra-cowników?

Szatnia odzie¿y w³asnej pracowników powinna byæ wyposa¿onaw szafy przeznaczone do indywidualnego u¿ytku ka¿dego pracowni-ka. W pomieszczeniu szatni powinno przypadaæ co najmniej 0,3 m2

wolnej powierzchni pod³ogi na ka¿dego pracownika korzystaj¹cegoz tej szatni. Szatnia odzie¿y w³asnej pracowników mo¿e byæ urz¹-dzona w formie szatni wieszakowej, je¿eli nie ma do tego przeciw-wskazañ ze wzglêdu na rodzaj pracy, warunki jej wykonywania, ro-dzaje wystêpuj¹cych zanieczyszczeñ itp. oraz je¿eli jest zapewnionaszybka obs³uga. Szatnia taka powinna odpowiadaæ nastêpuj¹cymwymaganiom:

1) powinna byæ urz¹dzona osobna szatnia dla mê¿czyzn i osob-na dla kobiet; w przypadku zatrudnienia mniej ni¿ piêciu pracowni-ków na jednej zmianie szatnie mog¹ byæ wspólne dla mê¿czyzni kobiet, z tym ¿e powinny byæ urz¹dzone kabiny do przebierania siê,

2) przyjmowanie odzie¿y do szatni i wydawanie odzie¿y powin-no byæ wykonywane przez specjalnie do tego wyznaczony personel,

3) powinna byæ wyposa¿ona w stojaki wieszakowe na odzie¿w³asn¹ pracowników; odzie¿ ta powinna byæ przechowywana, na in-dywidualnych wieszakach,

4) stojaki wieszakowe powinny byæ jednopoziomowe i mieæw dolnej czêœci siatkowe pó³ki na obuwie, w górnej zaœ – pó³ki nanakrycia g³owy, teczki itp.,

80

5) szerokoœæ przejœcia dla obs³ugi szatni powinna wynosiæ conajmniej 1,1 m miêdzy rzêdami wieszaków na dwóch s¹siednichstojakach, zaœ co najmniej 0,95 m miêdzy œcian¹ a zewnêtrznymrzêdem wieszaków,

6) powinna w niej znajdowaæ siê przebieralnia wyposa¿onaw miejsca do siedzenia i wieszaki na odzie¿; liczba miejsc do sie-dzenia powinna wynosiæ co najmniej 30% liczby zatrudnionych nanajliczniejszej zmianie.

Szatnie wieszakowe przeznaczone dla pracowników niemaj¹cychobowi¹zku stosowania odzie¿y roboczej i ochronnej mog¹ nie spe³-niaæ wymagañ okreœlonych wy¿ej w pkt 1 i 6 (§ 11 i 12 za³¹czni-ka nr 3 do powo³anego rozporz¹dzenia).

Jakim wymogom powinna odpowiadaæ szatnia odzie¿y roboczeji ochronnej?

Szatnia odzie¿y roboczej i ochronnej powinna byæ urz¹dzona –niezale¿nie od szatni odzie¿y w³asnej pracowników – dla pracowni-ków zatrudnionych przy pracach powoduj¹cych znaczne zabrudzenieodzie¿y (stwarzaj¹ce mo¿liwoœæ zanieczyszczenia wnêtrz szafy doprzechowywania odzie¿y) lub jej zamoczenie oraz dla pracowników,których odzie¿ robocza, z uwagi na rodzaj wykonywanej pracy, mu-si spe³niaæ szczególne wymagania higienicznosanitarne. Szatnia po-winna byæ wyposa¿ona w szafy przeznaczone do indywidualnegou¿ytku ka¿dego pracownika. W pomieszczeniu szatni powinno przy-padaæ co najmniej 0,3 m2 wolnej powierzchni pod³ogi na ka¿degopracownika korzystaj¹cego z tej szatni. Szatnia odzie¿y roboczeji ochronnej powinna te¿ mieæ bezpoœrednie po³¹czenie z umywalni¹,z natryskami i szatni¹ odzie¿y w³asnej pracowników (§ 13 za³¹cz-nika nr 3 do powo³anego rozporz¹dzenia).

Jakie wymogi powinna spe³niaæ szatnia podstawowa?Szatnia podstawowa mo¿e byæ urz¹dzona zamiast osobnych

szatni odzie¿y w³asnej pracowników oraz szatni odzie¿y roboczeji ochronnej dla zatrudnionych przy pracach, podczas których zabru-dzenie odzie¿y roboczej i œrodków ochrony indywidualnej wystêpu-

81

je w tak ma³ym stopniu, ¿e nie stwarza ryzyka zanieczyszczeniaodzie¿y w³asnej pracowników. Szatnia ta powinna mieæ bezpoœred-nie po³¹czenie z umywalni¹. W szatni podstawowej powinno przy-padaæ co najmniej 0,5 m2 wolnej powierzchni pod³ogi na ka¿degopracownika korzystaj¹cego z tej szatni. Szatnia powinna byæ wypo-sa¿ona w dwie szafy pojedyncze lub jedn¹ szafê podwójn¹ dla ka¿-dego pracownika korzystaj¹cego z tej szatni. Jedna szafa pojedynczalub jedna czêœæ szafy podwójnej powinna byæ przeznaczona naodzie¿ robocz¹ i œrodki ochrony indywidualnej, zaœ druga – naodzie¿ w³asn¹ pracowników. Szatnia podstawowa mo¿e byæ urz¹-dzona w formie szatni wieszakowej, z tym ¿e stojaki wieszakowepowinny byæ osobne na odzie¿ w³asn¹ pracowników i osobne naodzie¿ robocz¹ i ochronn¹ (§ 14 i 15 za³¹cznika nr 3 do powo³ane-go rozporz¹dzenia).

Jakie wymogi powinna spe³niaæ szatnia przepustowa?Szatnia przepustowa powinna byæ urz¹dzona dla pracowników

zatrudnionych przy pracach zwi¹zanych ze stosowaniem lub wy-dzielaniem siê substancji truj¹cych, zakaŸnych, promieniotwórczych,dra¿ni¹cych lub uczulaj¹cych oraz innych substancji o nieprzyjem-nym zapachu, a tak¿e przy pracach pyl¹cych, w wilgotnym i gor¹-cym mikroklimacie lub powoduj¹cych intensywne brudzenie. Po-winna ona spe³niaæ nastêpuj¹ce wymagania:

1) czêœæ szatni przeznaczona na odzie¿ robocz¹ i œrodki ochro-ny indywidualnej powinna odpowiadaæ wymaganiom jak dla szatniodzie¿y roboczej i ochronnej (zob. wy¿ej),

2) czêœæ szatni przeznaczona na odzie¿ w³asn¹ pracownikówpowinna odpowiadaæ wymaganiom jak dla szatni odzie¿y w³asnej,okreœlonym w § 11 lub § 12 za³¹cznika nr 3,

3) ruch u¿ytkowników szatni przepustowej pomiêdzy obu jejczêœciami powinien odbywaæ siê wy³¹cznie przez zespó³ sanitarnyz natryskami.

Dla pracowników maj¹cych kontakt z substancjami truj¹cymilub zakaŸnymi powinna byæ przeznaczona odrêbna szatnia przepu-stowa, spe³niaj¹ca powy¿sze wymagania (§ 16 za³¹cznika nr 3 dopowo³anego rozporz¹dzenia).

82

4.2. Umywalnie i pomieszczenia z natryskami

Jak powinny byæ urz¹dzone umywalnie?W sk³ad zespo³u szatni powinny wchodziæ umywalnie ³atwo do-

stêpne dla pracowników i zapewniaj¹ce bezkolizyjny ruch pracow-ników ju¿ umytych i przebranych w odzie¿ w³asn¹. Umywalnia po-winna byæ wyposa¿ona w umywalki emaliowane lub wykonanez materia³u odpornego na korozjê, zgodne z Polsk¹ Norm¹. Doumywalek powinna byæ doprowadzona woda bie¿¹ca – ciep³a i zim-na. Szerokoœæ przejœcia miêdzy umywalkami a œcian¹ przeciwleg³¹powinna wynosiæ nie mniej ni¿ 1,3 m, a miêdzy dwoma rzêdamiumywalek – nie mniej ni¿ 2 m.

Na ka¿dych dziesiêciu pracowników najliczniejszej zmianypowinna w umywalni przypadaæ co najmniej jedna umywalka indy-widualna, a przy pracach brudz¹cych i w kontakcie z substancja-mi szkodliwymi lub zakaŸnymi – co najmniej jedna umywalka naka¿dych piêciu pracowników – lecz nie mniej ni¿ jedna przy mniej-szej liczbie zatrudnionych. W przypadku zastosowania umywalekszeregowych do mycia zbiorowego (np. na placach budowy) powin-no przypadaæ co najmniej jedno stanowisko do mycia (zawórczerpalny wody) na ka¿dych piêciu pracowników jednoczeœnie za-trudnionych. Na ka¿dych trzydziestu mê¿czyzn lub na ka¿de dwa-dzieœcia kobiet jednoczeœnie zatrudnionych przy pracach biurowychlub w warunkach zbli¿onych do tych prac powinna przypadaæ conajmniej jedna umywalka, lecz nie mniej ni¿ jedna umywalka przymniejszej liczbie zatrudnionych. Umywalki powinny byæ instalo-wane w pomieszczeniach ustêpów lub w ich przedsionkach izola-cyjnych.

Dla pracowników nara¿onych na zabrudzenie nóg przy pracypowinny byæ instalowane w umywalniach brodziki do mycia nógz doprowadzeniem ciep³ej wody, w iloœci co najmniej jeden brodzikna ka¿dych dziesiêciu u¿ytkowników. Brodziki nie s¹ jednak wyma-gane dla pracowników zatrudnionych przy pracach na otwartej prze-strzeni – poza terenem zak³adu pracy.

83

Jakie wymogi powinny spe³niaæ pomieszczenia z natryskami?W zespole szatni powinny znajdowaæ siê pomieszczenia z natry-

skami, jeœli wymagaj¹ tego warunki pracy lub ochrona zdrowia pra-cowników. Pomieszczenia z natryskami powinny byæ ³atwo dostêp-ne dla pracowników i zapewniaæ bezkolizyjny ruch pracownikówju¿ umytych i ubranych w odzie¿ w³asn¹. Na ka¿dych oœmiu pra-cowników najliczniejszej zmiany wykonuj¹cych prace powoduj¹cezabrudzenie ich cia³a powinna przypadaæ co najmniej jedna kabinanatryskowa, a przy pracach, o których mowa w § 16 ust. 1, co naj-mniej jedna kabina natryskowa na ka¿dych piêciu pracowników –lecz nie mniej ni¿ jedna przy mniejszej liczbie zatrudnionych. Wy-miary kabin natryskowych powinny byæ zgodne z przepisami tech-niczno-budowlanymi. Szerokoœæ przejœcia miêdzy dwoma rzêdamikabin, przy zastosowaniu zas³on zasuwanych lub œcianek os³aniaj¹-cych powinna wynosiæ co najmniej 1,30 m, a miêdzy kabinamii œcian¹ – co najmniej 0,90 m.

W pomieszczeniu z natryskami poszczególne sitka powinny byæzainstalowane w oddzielnych kabinach i umieszczone w taki spo-sób, aby strumieñ wody sp³ywa³ na ramiona, a nie na g³owê. Po-mieszczenie z natryskami, w którym znajduje siê wiêcej ni¿ szeœæsitek, powinno byæ oddzielone od szatni pomieszczeniem izoluj¹-cym. Do natrysków powinna byæ doprowadzona woda bie¿¹ca zim-na i ciep³a. Woda zu¿yta powinna byæ odprowadzana do kanalizacji.Przy pomieszczeniach z natryskami powinna znajdowaæ siê wydzie-lona kabina z jedn¹ misk¹ ustêpow¹ na ka¿de dziesiêæ natrysków,lecz nie mniej ni¿ jedn¹.

Temperatura wody ciep³ej doprowadzonej do umywalek, natry-sków i brodzików przy stosowaniu centralnej regulacji lub zbioro-wego mieszania wody powinna wynosiæ od 35°C do 40°C (od 308 Kdo 313 K), a w przypadku indywidualnego mieszania wody – od50°C do 60°C (323 K do 333 K). W pomieszczeniach umywalni na-le¿y zapewniæ co najmniej dwukrotn¹ wymianê powietrza w ci¹gugodziny, natomiast w pomieszczeniach z natryskami wymiana ta niepowinna byæ mniejsza ni¿ piêciokrotna w ci¹gu godziny (§ 17–24za³¹cznika nr 3 do powo³anego rozporz¹dzenia w sprawie ogólnychprzepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy).

84

4.3. Jadalnie

Którzy pracodawcy powinni urz¹dziæ jadalniê dla pracowników?Zgodnie z § 29 za³¹cznika nr 3 do powo³anego rozporz¹dzenia,

pracodawca zatrudniaj¹cy powy¿ej dwudziestu pracowników na jed-nej zmianie powinien zapewniæ pracownikom pomieszczenie dospo¿ywania posi³ków (jadalniê). Obowi¹zek taki dotyczy równie¿pracodawców zatrudniaj¹cych dwudziestu i mniej pracowników, je-¿eli nara¿eni s¹ na kontakt ze szkodliwymi œrodkami chemicznymilub promieniotwórczymi, materia³ami biologicznie zakaŸnymi alboprzy pracach szczególnie brudz¹cych. Nie dotyczy to jednak zak³a-dów pracy, w których wykonywane s¹ prace wy³¹cznie o charakte-rze biurowym. W jadalni powinny byæ umieszczone w widocznychmiejscach napisy lub znaki informuj¹ce o zakazie palenia tytoniu.

Jakiego rodzaju mog¹ byæ jadalnie?Przepisy ustalaj¹ trzy typy jadalni:1) jadalnia przeznaczona do spo¿ywania posi³ków w³asnych

(typ I),2) jadalnia przeznaczona do spo¿ywania posi³ków w³asnych

i wydawania napojów (typ II),3) jadalnia z zapleczem – przeznaczona do spo¿ywania posi³-

ków profilaktycznych (typ III), przy czym dopuszcza siê ³¹czenie ja-dalni typu II i III.

W pomieszczeniu jadalni typu I powinno przypadaæ co najmniej1,1 m2 powierzchni na ka¿dego z pracowników jednoczeœnie spo¿y-waj¹cych posi³ek. Powierzchnia jadalni nie powinna byæ mniejszani¿ 8 m2. Jadalnia typu II powinna sk³adaæ siê z dwóch czêœci:

• jadalni w³aœciwej odpowiadaj¹cej wymaganiom jadalni typuI oraz

• pomieszczeñ do przygotowywania, wydawania napojówi zmywania naczyñ sto³owych.

Jadalnia typu III powinna odpowiadaæ wymaganiom okreœlonymdla jadalni typu II oraz powinna posiadaæ wêze³ sanitarny dla kon-sumentów i wêze³ sanitarny z szatni¹ dla pracowników obs³ugi.

85

Jakie wymogi powinna spe³niaæ jadalnia?Dla ka¿dego pracownika spo¿ywaj¹cego posi³ek w jadalni po-

winno byæ zapewnione indywidualne miejsce siedz¹ce przy stole.Jadalnia powinna byæ wyposa¿ona w umywalki w iloœci nie mniej-szej ni¿ jedna umywalka na dwadzieœcia miejsc siedz¹cych w jadal-ni, lecz nie mniej ni¿ jedna umywalka. Przy ka¿dej umywalce po-winny znajdowaæ siê rêczniki jednorazowe lub powinna byæ zainsta-lowana suszarka do r¹k. W jadalni powinny byæ zainstalowane urz¹-dzenia do podgrzewania przez pracownika posi³ku w³asnego orazzlewozmywaki dwukomorowe w iloœci jeden zlewozmywak na dwa-dzieœcia miejsc w jadalni, jednak nie mniej ni¿ jeden zlewozmywak.W jadalniach typu I i II lub przy nich powinny znajdowaæ siê indy-widualne zamykane szafki przeznaczone do przechowywania w hi-gienicznych warunkach w³asnego posi³ku pracownika.

W pomieszczeniu jadalni powinna byæ zapewniona przynajmniej2-krotna wymiana powietrza w ci¹gu godziny. Dla pracowników za-trudnionych przy wykonywaniu prac w kontakcie z materia³ami za-kaŸnymi lub truj¹cymi powinny byæ urz¹dzone oddzielnie jadalnieniedostêpne dla innych pracowników. Jadalnia ta powinna te¿ byæ od-dzielona od pomieszczeñ pracy pomieszczeniem izoluj¹cym, w któ-rym nale¿y urz¹dziæ miejsca do pozostawiania odzie¿y ochronnejoraz zainstalowaæ umywalki z ciep³¹ bie¿¹c¹ wod¹ (§ 29–36 za³¹cz-nika nr 3 do powo³anego rozporz¹dzenia).

4.4. Palarnie

Czy pracodawca jest obowi¹zany urz¹dziæ palarniê dla pra-cowników?

Palenie tytoniu w zak³adach pracy jest dozwolone wy³¹czniew odpowiednio przystosowanych pomieszczeniach (palarniach).Obowi¹zek urz¹dzenia palarni ci¹¿y na ka¿dym pracodawcy zatrud-niaj¹cym co najmniej dwudziestu pracowników. Tak wynika z wy-roku NSA z dnia 4 kwietnia 2007 r., I OSK 892/06 („Rzeczpospo-lita” z dnia 18 kwietnia 2007 r., dodatek „Dobra Firma”, s. 10, po-wo³any w artykule G. Ordak, Ka¿dy szef musi respektowaæ prawa

86

palaczy). Jak uzna³ NSA, bezwglêdny obowi¹zek utworzenia palar-ni wynika z art. 5 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 9 listopada 1995 r.o ochronie zdrowia przed nastêpstwami u¿ywania tytoniu i wyro-bów tytoniowych (DzU z 1996 r. nr 10, poz. 55 ze zm.).

Jakie wymogi powinna spe³niaæ palarnia?Bli¿sze wymagania dotycz¹ce palarni okreœla za³¹cznik nr 3 do

powo³anego rozporz¹dzenia. W myœl tych przepisów palarnie po-winny byæ usytuowane w sposób nienara¿aj¹cy osób niepal¹cych nawdychanie dymu tytoniowego. W palarni powinno przypadaæ conajmniej 0,1 m2 powierzchni pod³ogi na ka¿dego pracownika naj-liczniejszej zmiany korzystaj¹cego z tego pomieszczenia, z tym jed-nak, ¿e powierzchnia poszczególnych pomieszczeñ przeznaczonychna palarnie nie powinna byæ mniejsza ni¿ 4 m2. W palarni nale¿yzapewniæ przynajmniej dziesiêciokrotn¹ wymianê powietrza w ci¹gugodziny (§ 40–42 za³¹cznika nr 3 do powo³anego rozporz¹dzenia).

4.5. Ustêpy

Gdzie powinny byæ urz¹dzone ustêpy dla pracowników?Ustêpy powinny byæ zlokalizowane w odleg³oœci nie wiêkszej

ni¿ 75 m od stanowiska pracy. Odleg³oœæ ta mo¿e byæ wiêksza je-dynie dla pracowników pracuj¹cych stale na otwartej przestrzeni,lecz nie powinna przekraczaæ 125 m od najdalszego stanowiska pra-cy. W budynkach ustêpy powinny byæ urz¹dzone na ka¿dej kondy-gnacji. Je¿eli na kondygnacji pracuje mniej ni¿ dziesiêæ osób, ustê-py mog¹ znajdowaæ siê nie dalej ni¿ na s¹siedniej kondygnacji.Wejœcia do ustêpów powinny prowadziæ bezpoœrednio z pomiesz-czeñ, korytarzy lub dróg s³u¿¹cych do komunikacji ogólnej. Ustêppowinien mieæ wejœciowe pomieszczenie izoluj¹ce wyposa¿onew umywalki z dop³ywem ciep³ej i zimnej wody w iloœci co naj-mniej jedna umywalka na trzy miski ustêpowe lub pisuary, jednaknie mniej ni¿ jedna umywalka. Drzwi prowadz¹ce do pomieszczeniaizoluj¹cego oraz drzwi ³¹cz¹ce je z dalsz¹ czêœci¹ ustêpu powinnyzamykaæ siê samoczynnie.

87

Jakie wymogi powinny spe³niaæ ustêpy?Zainstalowane w ustêpach miski ustêpowe i pisuary powinny

byæ sp³ukiwane bie¿¹c¹ wod¹ oraz pod³¹czone do kanalizacji. Ustê-py powinny byæ wyposa¿one w instalacjê i urz¹dzenia przeznaczo-ne do utrzymania wymagañ higienicznosanitarnych. W pomieszcze-niach ustêpów powinna byæ zapewniona wymiana powietrza w iloœcinie mniejszej ni¿ 50 m3 na godzinê na 1 miskê ustêpow¹ i 25 m3 na1 pisuar. Dla pracowników zatrudnionych na otwartej przestrzenipoza terenem zak³adu pracy przez okres nie d³u¿szy ni¿ 3 miesi¹ceoraz zatrudnionych w budynkach niewyposa¿onych w instalacjê wo-doci¹gow¹ i kanalizacyjn¹ mog¹ byæ urz¹dzane ustêpy wyposa¿onew szczelne zbiorniki nieczystoœci. W takim przypadku ustêpy mog¹nie spe³niaæ powy¿szych wymagañ.

Szerokoœæ przejœæ wzd³u¿ kabin ustêpowych przy jednostronnymich rozmieszczeniu powinna wynosiæ co najmniej 1,3 m. Je¿eli na-przeciwko kabin s¹ umieszczone pisuary, odleg³oœæ miêdzy œcian¹,na której s¹ zainstalowane, a kabinami nie powinna byæ mniejszani¿ 2 m. Przejœcie miêdzy rzêdami kabin powinno mieæ szerokoœæco najmniej 2 m.

Na ka¿dych trzydziestu mê¿czyzn zatrudnionych na jednej zmia-nie powinna przypadaæ co najmniej jedna miska ustêpowa i jedenpisuar, lecz nie mniej ni¿ jedna miska i jeden pisuar przy mniejszejliczbie zatrudnionych. Natomiast na ka¿de dwadzieœcia kobiet za-trudnionych na jednej zmianie powinna przypadaæ jedna miska ustê-powa, lecz nie mniej ni¿ jedna miska przy mniejszej liczbie zatrud-nionych (§ 25–28 za³¹cznika nr 3 do powo³anego rozporz¹dzenia).

4.6. Pomieszczenia do ogrzewania pracowników

Kiedy pracodawca powinien zapewniæ pracownikom pomiesz-czenia do ogrzania siê i jak powinny byæ one urz¹dzone?

Zgodnie z przepisami § 44 za³¹cznika nr 3 do powo³anego roz-porz¹dzenia, przy pracach wykonywanych na otwartej przestrzenilub w nieogrzewanych pomieszczeniach pracodawca powinien za-

88

pewniæ pracownikom w pobli¿u miejsc pracy pomieszczenia umo¿-liwiaj¹ce im schronienie siê przed opadami atmosferycznymi, ogrza-nie siê oraz zmianê odzie¿y. Pomieszczenia te powinny byæ zaopa-trzone w urz¹dzenia do podgrzewania posi³ków. W pomieszczeniachdo ogrzewania siê pracowników powinna byæ zapewniona tempera-tura co najmniej 16°C (289 K), a na ka¿dego pracownika najlicz-niejszej zmiany powinno przypadaæ co najmniej 0,1 m2 powierzch-ni, przy czym ca³kowita powierzchnia pomieszczenia nie mo¿e byæmniejsza ni¿ 8 m2. W razie gdy ze wzglêdu na rodzaje prac wyko-nywanych na otwartej przestrzeni w okresie zimowym nie jest mo¿-liwe zapewnienie powy¿szych pomieszczeñ, nale¿y zapewniæ pra-cownikom w pobli¿u miejsca ich pracy odpowiednio urz¹dzone Ÿró-d³a ciep³a, przy zachowaniu wymagañ ochrony przeciwpo¿arowej.

4.7. Pomieszczenia do wypoczynku

Kiedy pracodawca powinien zapewniæ pracownikom pomiesz-czenia do wypoczynku?

Wymagania dotycz¹ce pomieszczeñ do wypoczynku okreœlonezosta³y w rozdziale 6 za³¹cznika nr 3 do powo³anego rozporz¹dze-nia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy(§ 37–39). Zgodnie z tymi przepisami pracodawca jest obowi¹zanyzapewniæ ³atwo dostêpne pomieszczenia przeznaczone do wypo-czynku pracowników, je¿eli wymaga tego ich bezpieczeñstwoi zdrowie, w szczególnoœci gdy:

• wykonywana praca wymaga stosowania indywidualnych œrod-ków ochrony uk³adu oddechowego,

• prace okresowe, w szczególnoœci monta¿owe, konserwacyjnei remontowe, s¹ wykonywane przez pracowników w pomieszcze-niach ciasnych lub niskich, niespe³niaj¹cych wymagañ okreœlonychw § 19 ust. 2 i § 20 powo³anego rozporz¹dzenia,

• praca wykonywana jest w pomieszczeniach, w których tempe-ratura spowodowana procesami technologicznymi jest stale wy¿szani¿ 30°C (303 K).

89

Jak powinny byæ urz¹dzone pomieszczenia do wypoczynku?Pracownikom zatrudnionym w powy¿szych warunkach nale¿y

stworzyæ te¿ mo¿liwoœæ umycia cia³a, szczególnie w ciep³ej porzeroku – poprzez umieszczenie w pobli¿u pomieszczeñ pracy natry-sków rêcznych na giêtkich przewodach, z doprowadzeniem zimneji ciep³ej wody. Pomieszczenia przeznaczone do wypoczynku powin-ny byæ wyposa¿one w sto³y oraz krzes³a z oparciami spe³niaj¹cewymagania ergonomii. Liczba miejsc siedz¹cych powinna byæ niemniejsza ni¿ jedno miejsce na piêciu pracowników korzystaj¹cychz pomieszczenia, zatrudnionych na najliczniejszej zmianie. Odle-g³oœæ od najdalszego stanowiska pracy do pomieszczenia przezna-czonego do wypoczynku nie powinna przekraczaæ 75 m.

W pomieszczeniach przeznaczonych do wypoczynku nale¿y za-pewniæ przynajmniej dwukrotn¹ wymianê powietrza w ci¹gu godzi-ny. Pomieszczenia przeznaczone do wypoczynku dla pracownikówwykonuj¹cych prace w pomieszczeniach, w których temperaturaspowodowana procesami technologicznymi jest stale wy¿sza ni¿30°C, powinny byæ klimatyzowane. Wymóg ten nie dotyczy po-mieszczeñ przeznaczonych do wypoczynku dla pracowników zatrud-nionych w podziemnych zak³adach górniczych.

W zak³adzie pracy zatrudniaj¹cym na jedn¹ zmianê wiêcej ni¿dwadzieœcia kobiet w jednym budynku nale¿y urz¹dziæ pomieszcze-nie z miejscami do wypoczynku w pozycji le¿¹cej dla kobiet w ci¹-¿y i karmi¹cych matek, przyjmuj¹c co najmniej jedno miejsce naka¿dych trzysta kobiet zatrudnionych na jednej zmianie, lecz niemniej ni¿ jedno miejsce. Powierzchnia takiego pomieszczenia niemo¿e byæ mniejsza ni¿ 8 m2.

Pracodawca zatrudniaj¹cy pracowników przy pracach wykony-wanych w pomieszczeniach, w których temperatura spowodowanaprocesami technologicznymi jest stale wy¿sza ni¿ 30°C (303 K),jest obowi¹zany zapewniæ klimatyzowane pomieszczenie do wypo-czynku, wyposa¿one w sto³y oraz krzes³a z oparciem spe³niaj¹cewymagania ergonomii. Liczba miejsc siedz¹cych powinna byæ niemniejsza ni¿ jedno miejsce na piêciu pracowników korzystaj¹cychz pomieszczenia, zatrudnionych na najliczniejszej zmianie. Odleg-³oœæ od najdalszego stanowiska pracy do pomieszczenia klimatyzo-

90

wanego nie powinna przekraczaæ 75 m. Pracownikom zatrudnionymw warunkach, gdzie temperatura spowodowana procesami technolo-gicznymi jest stale wy¿sza ni¿ 30°C, nale¿y stworzyæ mo¿liwoœæobmycia cia³a, szczególnie w ciep³ej porze roku – poprzez umiesz-czenie w pobli¿u pomieszczeñ pracy natrysków rêcznych na giêt-kich przewodach, z doprowadzeniem ciep³ej wody. Jako pomiesz-czenia do wypoczynku mog¹ byæ wykorzystane jadalnie, o ile s¹klimatyzowane i wyposa¿one w sto³y oraz krzes³a z oparciem spe³-niaj¹ce wymagania ergonomii (§ 114 powo³anego rozporz¹dzenia).

4.8. Pralnie, punkty pierwszej pomocy, woda do picia, œrodki higieny osobistej

W jakich przypadkach pracodawca jest obowi¹zany urz¹dziæpralniê w zak³adzie pracy?

W myœl § 43 za³¹cznika nr 3 do powo³anego rozporz¹dzenia,w przypadkach gdy przeznaczona do prania odzie¿ robocza lubochronna mo¿e staæ siê powodem ska¿enia innej odzie¿y pranej jed-noczeœnie lub je¿eli jest ona szczególnie zabrudzona, a tak¿e gdywymagaj¹ tego specjalne wzglêdy higieny produkcji, w zak³adziepracy powinna byæ urz¹dzona specjalna pralnia odzie¿y wyposa¿o-na w urz¹dzenia mechaniczne do prania. Przy pralni nale¿y te¿ za-pewniæ mo¿liwoœæ odpylania, dezynfekcji i suszenia odzie¿y i obu-wia roboczego oraz œrodków ochrony indywidualnej, a tak¿e napra-wy odzie¿y i obuwia roboczego. W zak³adzie pracy, w którymodzie¿ i obuwie robocze oraz œrodki ochrony indywidualnej stoso-wane przez pracowników s¹ nara¿one na zanieczyszczenie substan-cjami lub preparatami chemicznymi sklasyfikowanymi jako niebez-pieczne, powinny byæ stosowane urz¹dzenia s³u¿¹ce do neutralizacjitych substancji lub preparatów.

Jak powinny byæ zorganizowane punkty pierwszej pomocyw razie wypadku?

Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ pracownikom sprawniefunkcjonuj¹cy system pierwszej pomocy w razie wypadku oraz

91

œrodki do udzielania pierwszej pomocy. W szczególnoœci zaœ powi-nien zapewniæ:

1) punkty pierwszej pomocy w wydzia³ach (oddzia³ach), w któ-rych wykonywane s¹ prace powoduj¹ce du¿e zagro¿enia wypadko-we lub zwi¹zane z wydzielaniem siê par, gazów albo py³ów sub-stancji sklasyfikowanych jako niebezpieczne ze wzglêdu na ostredzia³anie toksyczne,

2) apteczki w poszczególnych wydzia³ach (oddzia³ach) zak³adupracy.

Iloœæ, usytuowanie i wyposa¿enie punktów pierwszej pomocyi apteczek powinny byæ ustalone w porozumieniu z lekarzem spra-wuj¹cym profilaktyczn¹ opiekê zdrowotn¹ nad pracownikami,z uwzglêdnieniem rodzajów i nasilenia wystêpuj¹cych zagro-¿eñ. Obs³uga punktów pierwszej pomocy i apteczek na ka¿dejzmianie powinna byæ powierzana wyznaczonym pracownikom,przeszkolonym w udzielaniu pierwszej pomocy. W punktach pierw-szej pomocy i przy apteczkach, w widocznych miejscach, powinnybyæ wywieszone instrukcje o udzielaniu pierwszej pomocy w raziewypadku oraz wykazy pracowników obs³uguj¹cych punkty pierw-szej pomocy i apteczki. Punkty pierwszej pomocy i miejsca usytu-owania apteczek powinny byæ te¿ odpowiednio oznakowane, zgod-nie z Polsk¹ Norm¹, i ³atwo dostêpne (§ 44 powo³anego rozpo-rz¹dzenia).

Czy pracodawca jest obowi¹zany dostarczaæ pracownikom wo-dê zdatn¹ do picia oraz œrodki higieny osobistej?

Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ wszystkim pracownikomwodê zdatn¹ do picia lub inne napoje, a pracownikom zatrudnionymstale lub okresowo w warunkach szczególnie uci¹¿liwych zapewniæoprócz wody, inne napoje. Iloœæ, rodzaj i temperatura tych napojówpowinny byæ dostosowane do warunków wykonywania pracy i po-trzeb fizjologicznych pracowników. Szczegó³owe zasady zaopatrze-nia w napoje pracowników zatrudnionych w warunkach szczególnieuci¹¿liwych okreœlaj¹ odrêbne przepisy (§ 112 powo³anego rozpo-rz¹dzenia).

92

Miejsca czerpania wody zdatnej do picia powinny znajdowaæ siênie dalej ni¿ 75 m od stanowisk pracy. Zbiorniki, przewody i miej-sca czerpania wody powinny byæ zabezpieczone przed zanieczysz-czeniem lub zaka¿eniem. Czerpanie wody ze zbiorników powinnoodbywaæ siê wy³¹cznie z zaworów czerpalnych. Miejsca czerpaniawody nienadaj¹cej siê do picia powinny byæ oznakowane zgodniez Polsk¹ Norm¹ (§ 113 powo³anego rozporz¹dzenia).

Zgodnie z § 115 powo³anego rozporz¹dzenia, pracodawca jestte¿ obowi¹zany zapewniæ dostarczanie pracownikom œrodków higie-ny osobistej, których iloœæ i rodzaje powinny byæ dostosowane dorodzaju i stopnia zanieczyszczenia cia³a przy okreœlonych pracach.

5. TEREN ZAK£ADU PRACY

Jakie wymogi powinny spe³niaæ drogi i przejœcia na terenie za-k³adu pracy?

Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ na terenie zak³adu pracywykonane i oznakowane, zgodnie z Polskimi Normami i w³aœciwy-mi przepisami, drogi komunikacyjne i transportowe, drogi dla pie-szych (przejœcia) i dojazdy po¿arowe oraz utrzymywaæ je w stanieniestwarzaj¹cym zagro¿eñ dla u¿ytkowników. Drogi i przejœcia orazdojazdy po¿arowe nie mog¹ prowadziæ przez miejsca, w którychwystêpuj¹ zagro¿enia dla ich u¿ytkowników. Drogi i przejœcia po-winny posiadaæ wymiary odpowiednie do liczby potencjalnych u¿yt-kowników oraz rodzajów i wielkoœci stosowanych urz¹dzeñ trans-portowych i przemieszczanych ³adunków. Minimalne wymiary drógi przejœæ okreœlaj¹ Polskie Normy. Nawierzchnia dróg, placów ma-newrowych, postojowych i sk³adowych, dojazdów po¿arowychi przejœæ powinna byæ równa i twarda lub utwardzona oraz posiadaænoœnoœæ odpowiedni¹ do obci¹¿enia wynikaj¹cego ze stosowanychœrodków transportowych oraz przemieszczanych i sk³adowanychmateria³ów. Drogi, przejœcia oraz place manewrowe, postojowe

93

i sk³adowe powinny te¿ posiadaæ urz¹dzenia lub inne rozwi¹zaniatechniczne zapewniaj¹ce odprowadzanie wód opadowych (§ 4 po-wo³anego rozporz¹dzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpie-czeñstwa i higieny pracy). Na drogach transportowych i w magazy-nach nie powinny wystêpowaæ progi ani stopnie. W przypadku zró¿-nicowania poziomów pod³ogi, ró¿nice te powinny byæ wyrównanepochylniami o nachyleniu dostosowanym do rodzaju u¿ywanegoœrodka transportu, jednak nie wiêkszym ni¿ 8%. Pochylnie takie po-winny umo¿liwiaæ bezpieczne poruszanie siê pracowników i dogod-ny transport ³adunków (§ 5 powo³anego rozporz¹dzenia).

Drogi, przejœcia i dojazdy po¿arowe nie powinny byæ zastawia-ne materia³ami, œrodkami transportu, sprzêtem i innymi przedmiota-mi, a na skrzy¿owaniach dróg powinna byæ zapewniona dobra wi-docznoœæ. W tunelach przeznaczonych do sta³ej komunikacji nie po-winny znajdowaæ siê ruroci¹gi s³u¿¹ce do transportu materia³ów nie-bezpiecznych oraz transportu cieczy lub gazów pod ciœnieniem alboo temperaturze wy¿szej ni¿ 70°C lub ni¿szej ni¿ –15°C. Wymóg tennie dotyczy przewodów s³u¿¹cych do ogrzewania tunelu, je¿eli tem-peratura czynnika grzewczego nie przekracza 95°C. Pracodawca jestte¿ obowi¹zany zapewniæ drogi ewakuacyjne ze wszystkich po-mieszczeñ obiektu budowlanego, w których mog¹ przebywaæ pra-cownicy, umo¿liwiaj¹ce szybkie wydostanie siê pracowników naotwart¹ przestrzeñ. Drogi ewakuacyjne oraz dojœcia do nich prowa-dz¹ce nie mog¹ byæ zastawiane. Wymagania dla dróg ewakuacyj-nych i warunki ewakuacji okreœlaj¹ przepisy techniczno-budowlanei dotycz¹ce ochrony przeciwpo¿arowej (§ 7–9 powo³anego rozpo-rz¹dzenia).

Do obowi¹zków pracodawcy nale¿y te¿ zapewnienie opracowa-nia zasad ruchu na drogach wewn¹trzzak³adowych, zgodnychz przepisami prawa o ruchu drogowym. W zasadach ruchu powinnybyæ okreœlone w szczególnoœci maksymalne prêdkoœci œrodkówtransportu i komunikacji na drogach wewn¹trzzak³adowych orazw pomieszczeniach zak³adu pracy, uzale¿nione od szerokoœci dróg,natê¿enia ruchu, widocznoœci itp. Drogi powinny byæ równie¿ ozna-kowane znakami drogowymi zgodnymi z przepisami prawa o ruchu

94

drogowym. Natomiast wymagania dotycz¹ce transportu przy u¿yciudŸwignic, przenoœników, wózków jezdniowych z napêdem silniko-wym oraz kolei wewn¹trzzak³adowych okreœlaj¹ odrêbne przepisy(§ 66 i 67 powo³anego rozporz¹dzenia).

Jak powinny byæ oznakowane na terenie zak³adu pracy miejscastwarzaj¹ce zagro¿enia dla pracowników?

Miejsca na terenie zak³adu pracy, w których wystêpuj¹ zagro¿e-nia dla pracowników, powinny byæ oznakowane widocznymi barwa-mi lub znakami bezpieczeñstwa zgodnie z wymaganiami okreœlony-mi w za³¹czniku nr 1 do powo³anego rozporz¹dzenia i w PolskichNormach. Je¿eli oznakowanie takie nie jest wystarczaj¹ce dla za-pewnienia bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia pracownika, miejscaniebezpieczne powinny byæ wy³¹czone z u¿ytkowania poprzez ichodpowiednie wygrodzenie lub w inny sposób. Wszelkie otwory i za-g³êbienia powinny byæ zamkniête odpowiednimi pokrywami, a je¿e-li jest to niemo¿liwe – w³aœciwie ogrodzone i oznakowane. Miejscaniebezpieczne na przejœciach zagra¿aj¹ce potkniêciem siê, upadkiemlub uderzeniem (np. stopnie) powinny byæ pomalowane barwamibezpieczeñstwa zgodnie z Polskimi Normami. Na drogach – w miej-scach, w których mo¿liwe jest niespodziewane wtargniêcie pieszych,w szczególnoœci przed bramami, drzwiami i przejœciami, nale¿yustawiæ barierki lub zastosowaæ inne skuteczne œrodki ochronne(§ 6 powo³anego rozporz¹dzenia).

Zgodnie z § 11 powo³anego rozporz¹dzenia, zak³ad pracy po-winien byæ wyposa¿ony w urz¹dzenia zapobiegaj¹ce zanieczysz-czeniu lub ska¿eniu, w stopniu szkodliwym dla zdrowia ludzkiego –powietrza, gruntu oraz wód – substancjami chemicznymi, py³ami,œrodkami promieniotwórczymi albo szkodliwymi czynnikami bio-logicznymi, w zwi¹zku z produkcj¹ b¹dŸ inn¹ dzia³alnoœci¹ zak³adupracy. Pracodawca jest te¿ obowi¹zany zapewniæ ochronê obiektówbudowlanych i urz¹dzeñ technicznych przed gromadzeniem siê³adunków i wy³adowaniami elektrycznoœci statycznej – stwarzaj¹-cymi zagro¿enia w œrodowisku pracy (§ 12 powo³anego rozpo-rz¹dzenia).

95

Czy teren zak³adu pracy powinien byæ oœwietlony?We wszystkich miejscach na terenie zak³adu pracy, w których

mog¹ przebywaæ pracownicy, pracodawca jest obowi¹zany zapewniæoœwietlenie elektryczne w porze nocnej lub je¿eli oœwietlenie dzien-ne jest niewystarczaj¹ce. Wymagania dotycz¹ce oœwietlenia okreœla-j¹ Polskie Normy. Instalacje i urz¹dzenia elektryczne powinny byætak wykonane i eksploatowane, aby nie nara¿a³y pracowników napora¿enie pr¹dem elektrycznym, przepiêcia atmosferyczne, szkodli-we oddzia³ywanie pól elektromagnetycznych oraz nie stanowi³y za-gro¿enia po¿arowego, wybuchowego i nie powodowa³y innychszkodliwych skutków (§ 10 powo³anego rozporz¹dzenia).

R o z d z i a ³ IV

WYMAGANIA BHP DOTYCZ¥CE MASZYNI INNYCH URZ¥DZEÑ TECHNICZNYCH

Jak powinny byæ konstruowane i budowane maszyny oraz inneurz¹dzenia techniczne i narzêdzia?

O bezpieczeñstwie pracy decyduj¹ w du¿ej mierze maszyny i in-ne urz¹dzenia techniczne stosowane u danego pracodawcy. Przepisykodeksu pracy, a zw³aszcza przepisy szczególne, zawieraj¹ te¿w tym zakresie okreœlone wymagania co do ich konstrukcji, budo-wy i u¿ytkowania. Jak stanowi przepis art. 215 § 1 k.p., maszynyi inne urz¹dzenia techniczne powinny byæ tak konstruowane i budo-wane, aby zapewnia³y bezpieczne i higieniczne warunki pracy,a w szczególnoœci zabezpiecza³y pracownika przed urazami, dzia³a-niem niebezpiecznych substancji chemicznych, pora¿eniem pr¹demelektrycznym, nadmiernym ha³asem, szkodliwymi wstrz¹sami, dzia-³aniem wibracji i promieniowania oraz szkodliwym i niebezpiecz-nym dzia³aniem innych czynników œrodowiska pracy. Powinny rów-nie¿ uwzglêdniaæ zasady ergonomii. Maszyny i inne urz¹dzeniatechniczne, które nie spe³niaj¹ takich wymagañ, powinny byæ wypo-sa¿one w odpowiednie zabezpieczenia, eliminuj¹ce zagro¿enia dlazdrowia lub ¿ycia pracownika. W przypadku gdy konstrukcja za-bezpieczenia jest uzale¿niona od warunków lokalnych, wyposa¿eniemaszyny lub innego urz¹dzenia technicznego w odpowiednie zabez-pieczenia nale¿y do obowi¹zków pracodawcy (art. 216 k.p.).

97

Zgodnie z art. 217 k.p., niedopuszczalne jest wyposa¿anie sta-nowisk pracy w maszyny i inne urz¹dzenia techniczne, które niespe³niaj¹ wymagañ dotycz¹cych oceny zgodnoœci okreœlonychw ustawie z dnia 30 sierpnia 2002 r. o systemie oceny zgodnoœci(j.t. DzU z 2004 r. nr 204, poz. 2087 ze zm.).

Powy¿sze zasady stosuje siê odpowiednio do narzêdzi pracy(art. 218 k.p.). Narzêdzia pracy powinny byæ wiêc tak konstruowa-ne i wykonane, aby zapewnia³y bezpieczne wykonywanie pracy. Po-winny te¿ spe³niaæ wymagania dotycz¹ce oceny zgodnoœci.

Bardziej szczegó³owe wymagania dotycz¹ce maszyn i innychurz¹dzeñ technicznych okreœla powo³ane wczeœniej rozporz¹dzenieMinistra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisówbezpieczeñstwa i higieny pracy.

Kto ponosi odpowiedzialnoœæ za wadliwie skonstruowane lubwykonane maszyny i inne urz¹dzenia techniczne?

Bez wzglêdu na to, czy maszyna lub inne urz¹dzenie technicznezosta³y b³êdnie zaprojektowane przez konstruktora, czy te¿ zbudowa-ne wadliwie przez producenta, to pracodawca ponosi odpowiedzial-noœæ za u¿ytkowanie takich maszyn lub urz¹dzeñ. W ¿adnym wy-padku nie mo¿e przerzuciæ tej odpowiedzialnoœci na konstruktoralub producenta. Od odpowiedzialnoœci tej nie zwalnia te¿ pracodaw-cy fakt, ¿e producent uzna³ maszynê lub urz¹dzenie za bezpiecznew pracy. Natomiast konstruktor oraz producent maszyn i innychurz¹dzeñ technicznych ponosz¹ odpowiedzialnoœæ za niedope³nienieobowi¹zków okreœlon¹ w odrêbnych przepisach (art. 215 § 2 k.p.).

Jakie wymogi powinny spe³niaæ maszyny oraz inne urz¹dzeniatechniczne?

Maszyny i inne urz¹dzenia techniczne, powinny spe³niaæ wyma-gania bezpieczeñstwa i higieny pracy, okreœlone w odrêbnych prze-pisach, przez ca³y okres ich u¿ytkowania. Monta¿, demonta¿ i eks-ploatacja maszyn, w tym ich obs³uga, powinny odbywaæ siê przyzachowaniu wymagañ bezpieczeñstwa i higieny pracy oraz ergono-mii, uwzglêdniaj¹cych instrukcje zawarte w dokumentacji technicz-no-ruchowej. Miejsce i sposób zainstalowania oraz u¿ytkowania ma-

98

szyn powinny uwzglêdniaæ minimalizacjê ryzyka zawodowego,w szczególnoœci poprzez:

• zapewnienie dostatecznej przestrzeni pomiêdzy ruchomymiczêœciami maszyn a ruchomymi lub sta³ymi elementami otoczenia,

• zapewnienie, aby wszystkie u¿ywane lub produkowane mate-ria³y b¹dŸ energia by³y w bezpieczny sposób dostarczane i odpro-wadzane ze stanowiska pracy (§ 51 powo³anego rozporz¹dzeniaw sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy).

W myœl przepisów § 52 powo³anego rozporz¹dzenia, ka¿da ma-szyna powinna byæ wyposa¿ona w element sterowniczy przeznaczo-ny do jej ca³kowitego i bezpiecznego zatrzymywania. Je¿eli jest tokonieczne w zwi¹zku z zagro¿eniami, jakie stwarza maszyna, i jejnominalnym czasem zatrzymania siê, maszyna powinna byæ wypo-sa¿ona w urz¹dzenie do zatrzymywania awaryjnego. Elementy ste-rownicze maszyn maj¹ce wp³yw na bezpieczeñstwo musz¹ byæ wi-doczne i mo¿liwe do zidentyfikowania oraz oznakowane zgodniez wymaganiami okreœlonymi w Polskich Normach. Elementy ste-rownicze nie mog¹ stwarzaæ jakichkolwiek zagro¿eñ, w szczególno-œci spowodowanych ich niezamierzonym u¿yciem.

Maszyny powinny byæ wyposa¿one w ³atwo odró¿niaj¹ce siêi odpowiednio oznakowane urz¹dzenia do od³¹czania od wszystkichŸróde³ energii. W³¹czenie zasilania energi¹ nie mo¿e powodowaæ za-gro¿enia dla obs³ugi. W przypadku zespo³owej obs³ugi maszyny lubgdy stwarza ona zagro¿enie dla otoczenia, nale¿y zapewniæ sygnali-zacjê ostrzegawcz¹ i alarmow¹, która powinna byæ ³atwo dostrzegal-na i zrozumia³a. Maszyny wielostanowiskowe powinny byæ wyposa-¿one w urz¹dzenia sygnalizacji dŸwiêkowej lub œwietlnej automa-tycznie wysy³aj¹ce sygna³y uprzedzaj¹ce o uruchomieniu maszyny.Sygna³y te powinny byæ odbierane na wszystkich stanowiskach pra-cy przy danej maszynie. Elementy ruchome i inne czêœci maszyn,które w razie zetkniêcia siê z nimi stwarzaj¹ zagro¿enie, powinnybyæ do wysokoœci co najmniej 2,5 m od poziomu pod³ogi (podestu)stanowiska pracy os³oniête lub zaopatrzone w inne skuteczne urz¹-dzenia ochronne, z wyj¹tkiem przypadków, gdy spe³nienie tych wy-magañ nie jest mo¿liwe ze wzglêdu na funkcjê maszyny. Pasy, ³añ-cuchy, taœmy, ko³a zêbate i inne elementy uk³adów napêdowych

99

oraz czêœci maszyn zagra¿aj¹ce spadniêciem, znajduj¹ce siê nad sta-nowiskami pracy lub przejœciami na wysokoœci ponad 2,5 m od po-ziomu pod³ogi, powinny byæ os³oniête co najmniej od do³u trwa³y-mi os³onami. Os³ony stosowane na maszynach powinny uniemo¿li-wiaæ bezpoœredni dostêp do strefy niebezpiecznej. Os³ony niepe³ne(wykonane z siatki, blachy perforowanej, prêtów itp.) powinny znaj-dowaæ siê w takiej odleg³oœci od elementów niebezpiecznych, abyprzy danej wielkoœci i kszta³cie otworów nie by³o mo¿liwe bezpo-œrednie dotkniêcie tych elementów. Odleg³oœci bezpieczeñstwa okre-œlaj¹ Polskie Normy. Maszyny powinny byæ oznakowane znakamii barwami bezpieczeñstwa, zgodnie z wymaganiami okreœlonymiw za³¹czniku nr 1 do powo³anego rozporz¹dzenia oraz w PolskichNormach (§ 53–55 powo³anego rozporz¹dzenia).

Jakim wymogom powinny odpowiadaæ urz¹dzenia ochronneprzy maszynach?

W myœl § 56 powo³anego rozporz¹dzenia w sprawie ogólnychprzepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy, urz¹dzenia ochronne sto-sowane przy maszynach powinny spe³niaæ nastêpuj¹ce ogólne wy-magania:

1) zapewniaæ bezpieczeñstwo zarówno pracownikowi zatrudnio-nemu bezpoœrednio przy obs³udze maszyny, jak i osobom znajduj¹-cym siê w jej pobli¿u,

2) dzia³aæ niezawodnie, posiadaæ odpowiedni¹ trwa³oœæ i wy-trzyma³oœæ,

3) funkcjonowaæ samoczynnie, niezale¿nie od woli i uwagi ob-s³uguj¹cego, w przypadkach gdy jest to celowe i mo¿liwe,

4) nie mog¹ byæ ³atwo usuwane lub od³¹czane bez pomocy na-rzêdzi,

5) nie mog¹ utrudniaæ wykonywania operacji technologicznejani ograniczaæ mo¿liwoœci œledzenia jej przebiegu, jak te¿ nie mog¹powodowaæ zagro¿eñ i dodatkowego obci¹¿enia fizycznego lub psy-chicznego pracowników.

Urz¹dzenia ochronne przy maszynach szczególnie niebezpiecz-nych powinny byæ tak skonstruowane, aby:

100

1) zdjêcie, otwarcie lub wy³¹czenie urz¹dzenia ochronnego po-wodowa³o natychmiastowe zatrzymanie maszyny b¹dŸ jej niebez-piecznych elementów lub niemo¿liwe by³o zdjêcie albo otwarcieos³ony podczas ruchu os³anianych elementów,

2) ponowne za³o¿enie, zamkniêcie lub w³¹czenie urz¹dzeniaochronnego nie uruchamia³o automatycznie maszyny.

U¿ywanie maszyny bez wymaganego urz¹dzenia ochronnego lubprzy jego nieodpowiednim stosowaniu jest niedopuszczalne. Szcze-gó³owe wymagania dla urz¹dzeñ ochronnych okreœlaj¹ PolskieNormy.

Jak powinna przebiegaæ obs³uga maszyn?Maszyny i narzêdzia oraz ich urz¹dzenia ochronne powinny byæ

utrzymywane w stanie sprawnoœci technicznej i czystoœci zapewnia-j¹cej u¿ytkowanie ich bez szkody dla bezpieczeñstwa i zdrowia pra-cowników oraz stosowane tylko w procesach i warunkach, do któ-rych s¹ przeznaczone. O dostrze¿onych wadach lub uszkodzeniachmaszyny pracownik powinien niezw³ocznie zawiadomiæ prze³o¿one-go. Maszyny, których uszkodzenie stwierdzono w czasie pracy, po-winny byæ niezw³ocznie zatrzymane i wy³¹czone z zasilania energi¹.Wznowienie pracy maszyny bez usuniêcia uszkodzenia jest niedo-puszczalne. Maszyny niesprawne, uszkodzone lub pozostaj¹ce w na-prawie powinny byæ wycofane z u¿ytkowania oraz wyraŸnie ozna-kowane tablicami informacyjnymi i zabezpieczone w sposób unie-mo¿liwiaj¹cy ich uruchomienie. Maszyn bêd¹cych w ruchu nie wol-no pozostawiaæ bez obs³ugi lub nadzoru, chyba ¿e dokumentacjatechniczno-ruchowa stanowi inaczej. Pracodawca jest obowi¹zanyustaliæ rodzaje maszyn, które wymagaj¹ sta³ej obs³ugi, a pozosta-wianie ich bez niej mo¿e byæ przyczyn¹ katastrofy, wybuchu lubpo¿aru, oraz ustaliæ szczegó³owe warunki obs³ugi i nadzoru nad pra-c¹ tych maszyn (§ 57–59 powo³anego rozporz¹dzenia w sprawieogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy).

Maszyn bêd¹cych w ruchu nie wolno naprawiaæ, czyœciæ i sma-rowaæ, z wyj¹tkiem smarowania za pomoc¹ specjalnych urz¹dzeñokreœlonych w dokumentacji techniczno-ruchowej. Pracownicy za-trudnieni przy obs³udze maszyn z ruchomymi elementami nie mog¹

101

pracowaæ w odzie¿y z luŸnymi (zwisaj¹cymi) czêœciami, jak np.luŸno zakoñczone rêkawy, krawaty, szaliki, po³y, oraz bez nakryæg³owy okrywaj¹cych w³osy (§ 60 powo³anego rozporz¹dzenia).

Je¿eli obs³uga, naprawa, remont lub konserwacja maszyn powo-duje zagro¿enia dla bezpieczeñstwa lub zdrowia pracowników –pracodawca powinien zapewniæ, aby czynnoœci te wykonywane by-³y przez pracowników upowa¿nionych i posiadaj¹cych odpowiednieprzygotowanie. W czasie ruchu maszyny niedopuszczalne jest rêcz-ne zak³adanie i zrzucanie pasów pêdnych, lin i taœm. Czynnoœci temog¹ byæ wykonywane wy³¹cznie przy u¿yciu specjalnych urz¹dzeñprzeznaczonych do tego celu. Pêdnie powinny posiadaæ urz¹dzeniado zawieszania pasów pêdnych zapobiegaj¹ce zetkniêciu siê zrzuco-nych pasów, lin lub taœm z czêœciami pêdni bêd¹cymi w ruchu. Pa-sy pêdne, liny i taœmy pêdne mog¹ byæ napinane, naprawiane, ³¹-czone, skracane i smarowane dopiero po unieruchomieniu napêdumaszyny (§ 61 powo³anego rozporz¹dzenia).

R o z d z i a ³ V

PROCESY PRACY

1. UWAGI WSTÊPNE

Jakie dzia³ania powinien podejmowaæ pracodawca w celuograniczania ryzyka zawodowego?

Zgodnie z przepisami § 39 powo³anego rozporz¹dzenia w spra-wie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy, pracodaw-ca jest obowi¹zany zapewniaæ pracownikom bezpieczeñstwo i higie-nê pracy, w szczególnoœci przez ograniczanie ryzyka zawodowegow wyniku w³aœciwej organizacji pracy oraz stosowania koniecznychœrodków profilaktycznych, a tak¿e informowanie i szkolenie pra-cowników. Dzia³ania te powinny byæ podejmowane na podstawieogólnych zasad dotycz¹cych zapobiegania wypadkom i chorobomzwi¹zanym z prac¹, w tym w szczególnoœci przez:

1) ograniczanie ryzyka zawodowego,2) przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego,3) likwidowanie zagro¿eñ u Ÿróde³ ich powstawania,4) dostosowanie warunków i procesów pracy do mo¿liwoœci

pracownika, w szczególnoœci przez odpowiednie projektowanie i or-ganizowanie stanowisk pracy, dobór maszyn i innych urz¹dzeñ tech-nicznych oraz narzêdzi pracy, a tak¿e metod produkcji i pracy –z uwzglêdnieniem zmniejszenia uci¹¿liwoœci pracy, zw³aszcza pracymonotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, oraz ograniczenianegatywnego wp³ywu takiej pracy na zdrowie pracowników,

103

5) stosowanie nowych rozwi¹zañ technicznych,6) zastêpowanie niebezpiecznych procesów technologicznych,

urz¹dzeñ, substancji i innych materia³ów – bezpiecznymi lub mniejniebezpiecznymi,

7) nadawanie priorytetu œrodkom ochrony zbiorowej przed œrod-kami ochrony indywidualnej,

8) instruowanie pracowników w zakresie bezpieczeñstwa i hi-gieny pracy.

Pracodawca dokonuje oceny ryzyka zawodowego wystêpuj¹cegoprzy wykonywanych pracach, w szczególnoœci przy doborze wypo-sa¿enia stanowisk i miejsc pracy, stosowanych substancji i prepara-tów chemicznych, biologicznych, rakotwórczych lub mutagennychoraz zmianie organizacji pracy. Podczas oceny ryzyka zawodowegouwzglêdnia siê wszystkie czynniki œrodowiska pracy wystêpuj¹ceprzy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac. Sto-sowane w nastêpstwie oceny ryzyka zawodowego œrodki profilak-tyczne, metody oraz organizacja pracy powinny:

• zapewniaæ zwiêkszenie poziomu bezpieczeñstwa i ochronyzdrowia pracowników,

• byæ zintegrowane z dzia³alnoœci¹ prowadzon¹ przez pracodaw-cê na wszystkich poziomach struktury organizacyjnej zak³adu pracy.

Pracodawca jest obowi¹zany prowadziæ dokumentacjê oceny ry-zyka zawodowego oraz zastosowanych niezbêdnych œrodków profi-laktycznych. Dokument potwierdzaj¹cy dokonanie oceny ryzyka za-wodowego powinien uwzglêdniaæ w szczególnoœci:

1) opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie:• stosowanych maszyn, narzêdzi i materia³ów,• wykonywanych zadañ,• wystêpuj¹cych na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych

i uci¹¿liwych czynników œrodowiska pracy,• stosowanych œrodków ochrony zbiorowej i indywidualnej,• osób pracuj¹cych na tym stanowisku;2) wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla ka¿-

dego z czynników œrodowiska pracy oraz niezbêdne œrodki profilak-tyczne zmniejszaj¹ce ryzyko;

104

3) datê przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonuj¹ce oceny(§ 39a powo³anego rozporz¹dzenia).

Przy pracach stwarzaj¹cych zagro¿enia – je¿eli wymaga tego sy-tuacja – do kierowania ludŸmi wykonuj¹cymi te prace powinny byæstosowane sygna³y bezpieczeñstwa, rêczne lub komunikaty s³owne,zgodnie z wymaganiami okreœlonymi w za³¹czniku nr 1 do powo³a-nego rozporz¹dzenia. Pracodawca jest obowi¹zany informowaæ pra-cowników o istniej¹cych zagro¿eniach, w szczególnoœci o zagro¿e-niach, przed którymi chroniæ ich bêd¹ œrodki ochrony indywidualnejoraz przekazywaæ informacje o tych œrodkach i zasadach ich stoso-wania. Szczegó³owe zasady stosowania œrodków ochrony indywidu-alnej okreœla za³¹cznik nr 2 do powo³anego rozporz¹dzenia (§ 39bi 39c powo³anego rozporz¹dzenia w sprawie ogólnych przepisówbezpieczeñstwa i higieny pracy).

Jakie inne dzia³ania pracodawca powinien podejmowaæ w celuzapewnienia pracownikom bezpieczeñstwa przy wykonywaniu pracy?

W myœl § 40 powo³anego rozporz¹dzenia, pracodawca jest obo-wi¹zany zapewniæ systematyczne kontrole stanu bezpieczeñstwai higieny pracy ze szczególnym uwzglêdnieniem organizacji proce-sów pracy, stanu technicznego maszyn i innych urz¹dzeñ technicz-nych oraz ustaliæ sposoby rejestracji nieprawid³owoœci i metody ichusuwania. W razie stwierdzenia bezpoœredniego zagro¿enia dla ¿ycialub zdrowia pracowników, osoba kieruj¹ca pracownikami jest obo-wi¹zana do niezw³ocznego wstrzymania prac i podjêcia stosownychdzia³añ w celu usuniêcia tego zagro¿enia.

Pracodawca jest te¿ obowi¹zany udostêpniæ pracownikom, dosta³ego korzystania, aktualne instrukcje bezpieczeñstwa i higienypracy dotycz¹ce:

• stosowanych w zak³adzie procesów technologicznych orazwykonywania prac zwi¹zanych z zagro¿eniami wypadkowymi lubzagro¿eniami zdrowia pracowników,

• obs³ugi maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych,• postêpowania z materia³ami szkodliwymi dla zdrowia i nie-

bezpiecznymi,• udzielania pierwszej pomocy.

105

Instrukcje takie powinny w sposób zrozumia³y dla pracownikówwskazywaæ czynnoœci, które nale¿y wykonaæ przed rozpoczêciemdanej pracy, zasady i sposoby bezpiecznego wykonywania pracy,czynnoœci do wykonania po jej zakoñczeniu oraz zasady postêpowa-nia w sytuacjach awaryjnych stwarzaj¹cych zagro¿enia dla ¿ycia lubzdrowia pracowników. Instrukcje dotycz¹ce prac zwi¹zanych ze sto-sowaniem niebezpiecznych substancji i preparatów chemicznych po-winny uwzglêdniaæ informacje zawarte w kartach charakterystykitych substancji i preparatów (§ 41 powo³anego rozporz¹dzenia).

Wszelkie zmiany w procesie technologicznym, zmiany konstruk-cyjne urz¹dzeñ technicznych oraz zmiany w sposobie u¿ytkowaniapomieszczeñ powinny byæ poprzedzone ocen¹ pod wzglêdem bez-pieczeñstwa i higieny pracy, w trybie ustalonym przez pracodawcê(§ 42 powo³anego rozporz¹dzenia).

Je¿eli w pomieszczeniu pracy, w którym zatrudniona jest tylkojedna osoba, mog¹ w sytuacji awaryjnej wyst¹piæ zagro¿enia dlazdrowia lub ¿ycia pracowników, a w szczególnoœci zagro¿enia: po-¿arowe, wybuchowe, pora¿enia pr¹dem elektrycznym, wydzielaniesiê gazów lub par substancji sklasyfikowanych jako niebezpieczne –pracodawca powinien wprowadziæ obowi¹zek meldowania siê tejosoby w ustalony sposób w oznaczonych porach. Pracodawca powi-nien równie¿ ustaliæ rodzaje takich pomieszczeñ, a tak¿e okreœliæsposób meldowania siê pracownika oraz postêpowania w razie bra-ku meldunków (§ 43 powo³anego rozporz¹dzenia).

2. ORGANIZACJA STANOWISK PRACY

W jaki sposób powinny byæ zorganizowane stanowiska pracy?Zgodnie z przepisami § 45 powo³anego rozporz¹dzenia w spra-

wie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy, stanowiskapracy powinny byæ urz¹dzone stosownie do rodzaju wykonywanychna nich czynnoœci oraz psychofizycznych w³aœciwoœci pracowników,przy czym wymiary wolnej (niezajêtej przez urz¹dzenia) powierzch-

106

ni stanowiska pracy powinny zapewniæ pracownikom swobodê ru-chu wystarczaj¹c¹ do wykonywania pracy w sposób bezpieczny,z uwzglêdnieniem wymagañ ergonomii. Stanowiska pracy, na któ-rych wystêpuje ryzyko po¿aru, wybuchu, upadku lub wyrzuceniaprzedmiotów albo pojawienia siê czynników szkodliwych dla zdro-wia lub niebezpiecznych, powinny byæ zaopatrzone w odpowiednieurz¹dzenia ochronne. Stanowiska pracy, na których wykonywaneprace powoduj¹ wystêpowanie czynników szkodliwych dla zdrowialub niebezpiecznych, powinny byæ tak usytuowane i zorganizowane,aby pracownicy zatrudnieni na innych stanowiskach nie byli nara¿e-ni na te czynniki. Stanowiska pracy znajduj¹ce siê na zewn¹trz po-mieszczeñ powinny byæ tak usytuowane i zorganizowane, aby pra-cownicy byli chronieni przed zagro¿eniami zwi¹zanymi w szczegól-noœci:

1) z warunkami atmosferycznymi, w tym opadami, nisk¹ lubwysok¹ temperatur¹, silnym wiatrem i spadaj¹cymi przedmiotami,

2) ze szkodliwym dla zdrowia ha³asem, jak równie¿ szkodliwy-mi gazami, parami lub py³ami.

W razie niebezpieczeñstwa powinno byæ mo¿liwe szybkieopuszczenie stanowisk pracy przez pracowników lub – w razie po-trzeby – udzielenie im szybkiej pomocy.

Na stanowiskach pracy powinna byæ zapewniona – wynikaj¹caz technologii – powierzchnia oraz odpowiednie urz¹dzenia pomoc-nicze przeznaczone na sk³adowanie materia³ów, wyrobów, przyrz¹-dów, narzêdzi i odpadów. Na stanowiskach pracy nie mog¹ byæprzechowywane surowce, gotowe wyroby, materia³y pomocniczei odpady w iloœciach wiêkszych od wynikaj¹cych z potrzeb techno-logicznych, umo¿liwiaj¹cych utrzymanie ci¹g³oœci pracy na danejzmianie. Odpady produkcyjne powinny byæ sukcesywnie usuwane.Materia³y stosowane do czyszczenia, nasycone lub zanieczyszczonepodczas pracy substancjami i preparatami sklasyfikowanymi jakoniebezpieczne albo wydzielaj¹ce uci¹¿liwe zapachy powinny byæprzechowywane w zamkniêtych naczyniach z materia³u niepalnegooraz co najmniej raz na dobê usuwane z pomieszczeñ pracy i nisz-czone w sposób okreœlony w instrukcjach (§ 46 powo³anego rozpo-rz¹dzenia).

107

Do ka¿dego stanowiska pracy powinno byæ zapewnione bez-pieczne i wygodne dojœcie, przy czym jego wysokoœæ na ca³ej d³u-goœci nie powinna byæ mniejsza w œwietle ni¿ 2 m. W przypadkachuzasadnionych wzglêdami konstrukcyjnymi maszyn i innych urz¹-dzeñ technicznych dopuszcza siê zmniejszenie wysokoœci dojœcia do1,8 m przy jego odpowiednim zabezpieczeniu i oznakowaniu zna-kami bezpieczeñstwa zgodnymi z Polsk¹ Norm¹. Przejœcia miê-dzy maszynami a innymi urz¹dzeniami lub œcianami przeznaczonetylko do obs³ugi tych urz¹dzeñ powinny mieæ szerokoœæ co najmniej0,75 m, a je¿eli w przejœciach tych odbywa siê ruch dwukierunko-wy – szerokoœæ ich powinna wynosiæ co najmniej 1 m (§ 47 powo-³anego rozporz¹dzenia).

Zgodnie z § 48 powo³anego rozporz¹dzenia, pracodawca zatrud-niaj¹cy pracowników niepe³nosprawnych powinien zapewniæ dosto-sowanie stanowisk pracy oraz dojœæ do nich – do potrzeb i mo¿li-woœci tych pracowników, wynikaj¹cych ze zmniejszonej sprawnoœci.

Przy wykonywaniu pracy niewymagaj¹cej stale pozycji stoj¹cejnale¿y zapewniæ pracownikom mo¿liwoœæ siedzenia. Przy wyko-nywaniu pracy wymagaj¹cej stale pozycji stoj¹cej lub chodzenianale¿y zapewniæ pracownikom mo¿liwoœæ odpoczynku w pobli¿umiejsca pracy w pozycji siedz¹cej. Miejsca do siedzenia powin-ny spe³niaæ wymagania Polskich Norm (§ 49 powo³anego rozpo-rz¹dzenia).

Jakie wymagania powinny spe³niaæ stosowane w zak³adzie pra-cy drabiny przenoœne?

Stosowane w zak³adzie pracy drabiny przenoœne powinny spe³-niaæ wymagania okreœlone w Polskich Normach. Drabiny przenoœnepowinny byæ stosowane zgodnie z ich przeznaczeniem, w sposóbniestwarzaj¹cy zagro¿eñ dla ich u¿ytkowników i osób przebywaj¹-cych w pobli¿u. Wymagania bezpieczeñstwa przy stosowaniu drabins¹ okreœlone w przepisach w sprawie minimalnych wymagañ doty-cz¹cych bezpieczeñstwa i higieny pracy w zakresie u¿ytkowaniamaszyn przez pracowników podczas pracy (§ 50 powo³anego roz-porz¹dzenia).

108

3. TRANSPORT WEWNÊTRZNY I MAGAZYNOWANIE

Jakie zasady powinny byæ stosowane przy przemieszczaniu ciê-¿arów?

Zgodnie z przepisami § 62 powo³anego rozporz¹dzenia w spra-wie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy, pracodaw-ca powinien zapewniæ zastosowanie odpowiednich rozwi¹zañ orga-nizacyjnych i technicznych, zw³aszcza w zakresie wyposa¿enia tech-nicznego, w celu wyeliminowania potrzeby rêcznego przemieszcza-nia ciê¿arów, a je¿eli nie ma mo¿liwoœci unikniêcia rêcznego prze-mieszczania ciê¿arów – powinien podj¹æ odpowiednie przedsiêwziê-cia, w tym wyposa¿yæ pracowników w niezbêdne œrodki w celuzmniejszenia uci¹¿liwoœci i zagro¿eñ zwi¹zanych z wykonywaniemtych czynnoœci.

Rêczne przemieszczanie i przewo¿enie ciê¿arów o masie prze-kraczaj¹cej obowi¹zuj¹ce normy jest niedopuszczalne. Szczegó³owewymagania dotycz¹ce rêcznego transportu okreœlaj¹ przepisyw sprawie bezpieczeñstwa i higieny pracy przy rêcznych pracachtransportowych oraz przepisy o pracach wzbronionych kobietomi m³odocianym (§ 63 powo³anego rozporz¹dzenia). Chodzi tu m.in.o przepisy rozporz¹dzenia Rady Ministrów z dnia 10 wrzeœnia1996 r. w sprawie wykazu prac szczególnie uci¹¿liwych lub szkodli-wych dla zdrowia kobiet (DzU nr 114, poz. 545 ze zm.) oraz roz-porz¹dzenia Rady Ministrów z dnia 24 sierpnia 2004 r. w sprawiewykazu prac wzbronionych m³odocianym i warunków ich zatrudnia-nia przy niektórych z tych prac (DzU nr 200, poz. 2047 ze zm.).

Masa ³adunków przemieszczanych przy u¿yciu œrodków trans-portowych nie powinna przekraczaæ dopuszczalnej noœnoœci lubudŸwigu danego œrodka transportowego. Masa i rozmieszczenie ³a-dunku na œrodkach transportowych powinny zapewniaæ bezpiecznewarunki zarówno przewozu jak i prze³adunku. £adunek powinienbyæ odpowiednio zabezpieczony, w szczególnoœci przed upadkiem,przemieszczeniem i zsypywaniem siê ze œrodka transportu. Stosowa-ne do za³adunku i roz³adunku pomosty i rampy powinny byæ odpo-wiednie do wymiarów i masy ³adunków przeznaczonych do trans-

109

portu, przy czym na pomost i rampê powinno prowadziæ co naj-mniej jedno wejœcie (§ 64 i 64a powo³anego rozporz¹dzenia w spra-wie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy).

Jakie wymagania powinny byæ spe³nione przy magazynowaniui sk³adowaniu materia³ów?

Materia³y i inne przedmioty powinny byæ magazynowane tylkow pomieszczeniach i miejscach do tego przeznaczonych. Pomiesz-czenia magazynowe powinny spe³niaæ wymagania bezpieczeñ-stwa, stosownie do rodzaju i w³aœciwoœci sk³adowanych w nichmateria³ów.

Przy sk³adowaniu materia³ów nale¿y:• okreœliæ dla ka¿dego rodzaju sk³adowanego materia³u miejsce,

sposób i dopuszczaln¹ wysokoœæ sk³adowania,• zapewniæ, aby masa sk³adowanego ³adunku nie przekracza³a

dopuszczalnego obci¹¿enia urz¹dzeñ przeznaczonych do sk³adowa-nia (rega³ów, podestów itp.),

• zapewniæ, aby masa sk³adowanego ³adunku, ³¹cznie z mas¹urz¹dzeñ przeznaczonych do jego sk³adowania i transportu, nieprzekracza³a dopuszczalnego obci¹¿enia pod³óg i stropów, na któ-rych odbywa siê sk³adowanie,

• wywiesiæ czytelne informacje o dopuszczalnym obci¹¿eniupod³óg, stropów i urz¹dzeñ przeznaczonych do sk³adowania.

Rega³y powinny mieæ odpowiednio wytrzyma³¹ i stabiln¹ kon-strukcjê oraz zabezpieczenia przed ich przewróceniem siê. Szero-koœæ odstêpów miêdzy rega³ami powinna byæ odpowiednia do sto-sowanych œrodków transportowych oraz powinna umo¿liwiaæ bez-pieczne operowanie tymi œrodkami i ³adunkami. Sposób uk³adaniamateria³ów na rega³ach i ich zdejmowania nie mo¿e stwarzaæ zagro-¿eñ dla bezpieczeñstwa pracowników. Przedmioty ³atwo t³uk¹ce siê,substancje i preparaty sklasyfikowane jako niebezpieczne oraz mate-ria³y o najwiêkszej masie powinny byæ sk³adowane na najni¿szychpó³kach rega³ów. Przedmioty, których wymiary, kszta³t i masa decy-duj¹ o ich indywidualnym sposobie sk³adowania, powinny byæ usta-wiane lub uk³adane stabilnie, z uwzglêdnieniem po³o¿enia ich œrod-ka ciê¿koœci, tak aby zapobiec ich wywróceniu siê lub spadniêciu.

110

Przy sk³adowaniu materia³ów w stosach nale¿y zapewniæ:• statecznoœæ stosów poprzez sk³adowanie na wysokoœæ uzale¿-

nion¹ od rodzaju materia³ów (ich wymiarów, masy, kszta³tu) orazwytrzyma³oœci opakowañ,

• wi¹zanie miêdzy warstwami,• uk³adanie stosów tak, aby œrodek ciê¿koœci przedmiotów sk³a-

dowanych pozostawa³ wewn¹trz obrysu stosów,• zachowanie odleg³oœci miêdzy stosami, umo¿liwiaj¹cej bez-

pieczne uk³adanie i przemieszczanie materia³ów.Roz³adunek stosów powinien byæ prowadzony kolejno pocz¹w-

szy od najwy¿szych warstw i niedopuszczalne jest wyjmowanie ma-teria³ów ze œrodka stosów (§ 68–72 powo³anego rozporz¹dzeniaw sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy).

Przy sk³adowaniu materia³ów sypkich luzem nale¿y zapewniæ:1) powierzchniê sk³adow¹, która przy zachowaniu k¹ta zsypu

naturalnego umo¿liwi zachowanie przejœæ lub przejazdów wokó³ha³dy lub zwa³u,

2) wytrzyma³oœæ zapór odpowiedni¹ do parcia sk³adowanegomateria³u sypkiego,

3) w miarê potrzeby wynikaj¹cej z ochrony s¹siednich stref pra-cy oraz technicznych mo¿liwoœci – szczelne obudowanie miejscaprze³adunku i urz¹dzeñ prze³adunkowych oraz po³¹czenie ichz urz¹dzeniami odci¹gaj¹cymi py³ w miejscu jego powstawania,

4) bezpieczne metody pracy, szczególnie przy rêcznym pobiera-niu i przenoszeniu materia³ów.

Wchodzenie pracowników na zwa³y materia³ów sypkich gro¿¹-cych zasypaniem dozwolone jest jedynie w przypadkach wyj¹tkowejkoniecznoœci z zastosowaniem pomostów lub innych urz¹dzeñ za-pewniaj¹cych bezpieczeñstwo, a tak¿e przy zapewnieniu asekuracjiprzez drugiego pracownika oraz odpowiedniego nadzoru (§ 74 po-wo³anego rozporz¹dzenia).

Przy sk³adowaniu materia³ów pyl¹cych luzem nale¿y zapew-niæ szczelne ogrodzenie co najmniej do wysokoœci 0,5 m ponadwysokoœæ sk³adowanego materia³u. Transport takich materia³ówmo¿e odbywaæ siê wy³¹cznie specjalnymi œrodkami transportu lubw zamkniêtych pojemnikach (np. kontenerach). Przy sk³adowaniu

111

materia³ów sk³onnych do samozapalenia siê nale¿y je zabezpie-czyæ przed samozap³onem, a w szczególnoœci ograniczyæ wysokoœæsk³adowania, stosowaæ kominy wentylacyjne oraz przesypywaæ lubczêsto przerzucaæ ha³dy i zwa³y (§ 75 i 76 powo³anego rozpo-rz¹dzenia).

Zgodnie z § 77 powo³anego rozporz¹dzenia niedopuszczalnejest sk³adowanie materia³ów bezpoœrednio pod elektroenerge-tycznymi liniami napowietrznymi lub w odleg³oœci mniejszej (licz¹cw poziomie od skrajnych przewodów) ni¿:

1) 2 m – od linii niskiego napiêcia,2) 5 m – od linii wysokiego napiêcia do 15 kV,3) 10 m – od linii wysokiego napiêcia do 30 kV,4) 15 m – od linii wysokiego napiêcia powy¿ej 30 kV.

4. OCHRONA PRZED HA£ASEM

Jakie dzia³ania powinien podejmowaæ pracodawca w celuograniczenia nara¿enia pracowników na ha³as?

Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ ochronê pracownikówprzed zagro¿eniami zwi¹zanymi z nara¿eniem na ha³as, a w szcze-gólnoœci zapewniæ stosowanie:

• procesów technologicznych niepowoduj¹cych nadmiernegoha³asu,

• maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych powoduj¹cych mo¿li-wie najmniejszy ha³as, nieprzekraczaj¹cy dopuszczalnych wartoœci,

• rozwi¹zañ obni¿aj¹cych poziom ha³asu w procesach pracy.Dopuszczalne wartoœci ha³asu w œrodowisku pracy okreœlaj¹

w³aœciwe przepisy i Polskie Normy. Natomiast na stanowiskach pra-cy, na których mimo zastosowania mo¿liwych rozwi¹zañ technicz-nych i organizacyjnych poziom ha³asu przekracza dopuszczalne nor-my, pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ:

• ustalenie przyczyn przekroczenia dopuszczalnego poziomu ha-³asu oraz opracowanie i zastosowanie programu dzia³añ technicz-

112

nych i organizacyjnych, maj¹cych na celu najskuteczniejsze zmniej-szenie nara¿enia pracowników na ha³as,

• zaopatrzenie pracowników w indywidualne ochrony s³uchu,dobrane do wielkoœci charakteryzuj¹cych ha³as i do cech indywidu-alnych pracowników oraz ich stosowanie,

• ograniczenie czasu ekspozycji na ha³as, w tym stosowanieprzerw w pracy,

• oznakowanie stref zagro¿onych ha³asem, a tak¿e, gdy jest touzasadnione ze wzglêdu na stopieñ zagro¿enia oraz mo¿liwe, ogra-niczenie dostêpu do tych stref poprzez ich odgrodzenie.

Wymagania dotycz¹ce ochrony zdrowia pracowników zatrudnio-nych przy pracach zwi¹zanych z nara¿eniem na ha³as s¹ okreœlonew przepisach w sprawie bezpieczeñstwa i higieny pracy przy pra-cach zwi¹zanych z nara¿eniem na ha³as lub drgania mechaniczne(§ 78 i 79 powo³anego rozporz¹dzenia w sprawie ogólnych przepi-sów bezpieczeñstwa i higieny pracy).

5. PRACE SZCZEGÓLNIE NIEBEZPIECZNE

Jakie prace uznawane s¹ za prace szczególnie niebezpieczne?Wed³ug § 80 ust.1 powo³ywanego rozporz¹dzenia Ministra Pra-

cy i Polityki Socjalnej w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñ-stwa i higieny pracy przez prace szczególnie niebezpieczne rozumiesiê prace, o których mowa w tym rozporz¹dzeniu, oraz prace okre-œlone jako szczególnie niebezpieczne w innych przepisach dotycz¹-cych bezpieczeñstwa i higieny pracy lub w instrukcjach eksploatacjiurz¹dzeñ i instalacji, a tak¿e inne prace o zwiêkszonym zagro¿eniulub wykonywane w utrudnionych warunkach, uznane przez praco-dawcê jako szczególnie niebezpieczne. Powo³ane rozporz¹dzenie na-k³ada te¿ na pracodawcê obowi¹zek ustalenia i aktualizowania wy-kazu prac szczególnie niebezpiecznych wystêpuj¹cych w zak³adziepracy (§ 80 ust. 2 powo³anego rozporz¹dzenia).

113

Jakie dzia³ania pracodawca powinien podj¹æ w celu zapewnie-nia bezpieczeñstwa pracowników przy wykonywaniu prac szczegól-nie niebezpiecznych?

Pracodawca powinien okreœliæ szczegó³owe wymagania bezpie-czeñstwa i higieny pracy przy wykonywaniu prac szczególnie nie-bezpiecznych, a zw³aszcza zapewniæ:

1) bezpoœredni nadzór nad tymi pracami wyznaczonych w tymcelu osób;

2) odpowiednie œrodki zabezpieczaj¹ce;3) instrukta¿ pracowników obejmuj¹cy w szczególnoœci:a) imienny podzia³ pracy,b) kolejnoœæ wykonywania zadañ,c) wymagania bezpieczeñstwa i higieny pracy przy poszczegól-

nych czynnoœciach.Pracodawca powinien te¿ zapewniæ, aby dostêp do miejsc wykony-

wania prac szczególnie niebezpiecznych mia³y jedynie osoby upowa¿-nione i odpowiednio poinstruowane (§ 81 powo³anego rozporz¹dzenia).

5.1. Roboty budowlane, remontowe i inneprowadzone bez wstrzymania ruchu zak³adu pracy

Jakie wymagania powinny byæ zachowane przy robotach bu-dowlanych, remontowych i innych prowadzonych bez wstrzymaniaruchu zak³adu pracy?

Do prac szczególnie niebezpiecznych nale¿¹ roboty budowlane,rozbiórkowe, remontowe i monta¿owe prowadzone bez wstrzymaniaruchu zak³adu pracy lub jego czêœci w miejscach przebywania pra-cowników zatrudnionych przy innych pracach lub dzia³ania maszyni innych urz¹dzeñ technicznych powinny byæ organizowane w sposóbnienara¿aj¹cy pracowników na niebezpieczeñstwa i uci¹¿liwoœci wy-nikaj¹ce z prowadzonych robót, z jednoczesnym zastosowaniem szcze-gólnych œrodków ostro¿noœci (§ 82 powo³anego rozporz¹dzenia).

Przed rozpoczêciem takich robót pracodawca, u którego maj¹byæ prowadzone roboty, i osoba kieruj¹ca robotami powinni ustaliæw podpisanym protokole szczegó³owe warunki bezpieczeñstwa i hi-

114

gieny pracy, z podzia³em obowi¹zków w tym zakresie. O prowadzo-nych robotach oraz o niezbêdnych œrodkach bezpieczeñstwa, jakienale¿y stosowaæ w czasie trwania prac, pracodawca powinien poin-formowaæ pracowników przebywaj¹cych lub mog¹cych przebywaæna terenie prowadzenia robót albo w jego s¹siedztwie. Teren prowa-dzenia robót powinien byæ wydzielony i wyraŸnie oznakowany.W miejscach niebezpiecznych powinny byæ umieszczone znaki in-formuj¹ce o rodzaju zagro¿enia oraz stosowane inne œrodki zabez-pieczaj¹ce przed skutkami zagro¿eñ, np. siatki, bariery itp. (§ 83 po-wo³anego rozporz¹dzenia).

Spawanie wykonywane w ramach wymienionych wy¿ej robót po-winno byæ prowadzone na podstawie pisemnego pozwolenia wydane-go w trybie ustalonym u danego pracodawcy. Natomiast szczegó³o-we wymagania bezpieczeñstwa i higieny pracy przy spawaniu i ciêciumetali reguluj¹ odrêbne przepisy (§ 84 powo³anego rozporz¹dzenia).

5.2. Prace w zbiornikach, kana³ach i w innych niebezpiecznych przestrzeniach zamkniêtych

Pracami szczególnie niebezpiecznymi s¹ prace w zbiornikach,kana³ach, studniach, studzienkach kanalizacyjnych, wnêtrzach urz¹-dzeñ technicznych i w innych zamkniêtych przestrzeniach, do któ-rych wejœcie odbywa siê przez w³azy lub otwory o niewielkich roz-miarach lub jest w inny sposób utrudnione, okreœlane ogólnie praca-mi w zbiornikach (§ 85 powo³anego rozporz¹dzenia w sprawieogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy).

Kiedy praca w zbiorniku mo¿e byæ podjêta i prowadzona?Podjêcie i prowadzenie pracy w zbiornikach mo¿e nast¹piæ jedy-

nie na podstawie pisemnego pozwolenia wydanego w trybie ustalo-nym przez pracodawcê. Przy pracy w zbiornikach nale¿y zapewniæsta³y nadzór. Osoba wydaj¹ca polecenie wykonania takiej pracy po-winna sprawdziæ, czy przygotowania organizacyjne i techniczne za-pewniaj¹ bezpieczeñstwo pracownikom podczas wykonywania pra-cy. Pracownikowi znajduj¹cemu siê w zbiorniku nale¿y zapewniæ

115

mo¿liwoœæ udzielenia natychmiastowej pierwszej pomocy w razienag³ej potrzeby lub wypadku (§ 86 powo³anego rozporz¹dzenia).

Zgodnie z § 87 powo³anego rozporz¹dzenia, prace w zbiornikumog¹ byæ podjête i prowadzone po spe³nieniu nastêpuj¹cych wymagañ:

1) zbiornik nale¿y opró¿niæ i wstêpnie oczyœciæ przez przemy-cie, przedmuchanie par¹ lub gazem obojêtnym oraz przedmuchaniepowietrzem; przedmuchiwanie zbiornika tlenem jest niedopuszczalne,

2) je¿eli praca w zbiorniku mo¿e byæ zwi¹zana z zagro¿eniempo¿arowym, nale¿y stosowaæ niezbêdne œrodki ochrony przeciwpo-¿arowej,

3) od³¹czyæ dop³yw do zbiornika materia³ów, substancji i czyn-ników z innych zbiorników, przewodów, aparatury itp.,

4) znajduj¹ce siê we wnêtrzu zbiornika grzejniki, urz¹dzenia ru-chome i inne mog¹ce stworzyæ zagro¿enie nale¿y od³¹czyæ od Ÿró-de³ zasilania,

5) na czas trwania prac w zbiorniku nale¿y wy³¹czyæ z ruchulub unieruchomiæ tory kolejowe, zwrotnice, przenoœniki, miejscazsypu itp., znajduj¹ce siê nad zbiornikiem,

6) bezpoœrednio przed przyst¹pieniem do pracy wewn¹trz zbior-nika powietrze w zbiorniku nale¿y zbadaæ na zawartoœæ tlenu orazgazów i par substancji sklasyfikowanych jako niebezpieczne,

7) temperatura powietrza w zbiorniku nie powinna siê ró¿niæ odtemperatury otoczenia o wiêcej ni¿ 5°C (5 K),

8) zapewnienie niezbêdnych œrodków ochrony zbiorowej i indy-widualnej.

Wymagania okreœlone w § 87 pkt 1 powo³anego rozporz¹dzenianie dotycz¹ przygotowania kana³u do wykonywania w nim pracy,a pkt 3 – kana³u i studzienki kanalizacyjnej. Przed wykonywaniemprac w kanale lub studzience nale¿y przewietrzyæ dany odcinek ka-na³u, pozostawiaj¹c otwarte w³azy, oraz wy³¹czyæ ten odcinek kana-lizacyjny, a je¿eli to nie jest mo¿liwe – maksymalnie ograniczyæsp³yw œcieków.

Bezpoœrednio przed przyst¹pieniem pracowników do pracyw zbiorniku osoba kieruj¹ca pracownikami jest obowi¹zana poinfor-mowaæ ich o:

1) zakresie pracy, jak¹ maj¹ wykonaæ,2) rodzaju zagro¿eñ, jakie mog¹ wyst¹piæ,

116

3) niezbêdnych œrodkach ochrony zbiorowej i indywidualnejoraz o sposobie ich stosowania,

4) sposobie sygnalizacji miêdzy pracuj¹cymi wewn¹trz zbiorni-ka a asekuruj¹cymi ich na zewn¹trz zbiornika,

5) postêpowaniu w razie wyst¹pienia zagro¿enia (§ 88 powo³a-nego rozporz¹dzenia).

Jakie warunki bezpieczeñstwa powinny byæ zachowane przypracy wewn¹trz zbiornika?

Pracownik lub pracownicy wykonuj¹cy pracê wewn¹trz zbiorni-ka powinni byæ asekurowani co najmniej przez jedn¹ osobê znajdu-j¹c¹ siê na zewn¹trz. Osoba asekuruj¹ca powinna byæ w sta³ym kon-takcie z pracownikami znajduj¹cymi siê wewn¹trz zbiornika orazmieæ mo¿liwoœæ niezw³ocznego powiadomienia innych osób mog¹-cych, w razie potrzeby, niezw³ocznie udzieliæ pomocy. Pracownikwchodz¹cy do wnêtrza zbiornika powinien byæ wyposa¿ony w od-powiednie œrodki ochrony indywidualnej, a w szczególnoœci:

1) szelki bezpieczeñstwa z link¹ umocowan¹ do odpowiedniowytrzyma³ego elementu konstrukcji zewnêtrznej,

2) he³m ochronny i odzie¿ ochronn¹,3) sprzêt izoluj¹cy ochronny uk³adu oddechowego.Wyposa¿enie w œrodki ochrony indywidualnej osoby asekuruj¹-

cej powinno byæ takie, jak wyposa¿enie pracowników wchodz¹cychdo wnêtrza zbiornika. Niestosowanie ochron uk³adu oddechowegojest dopuszczalne wy³¹cznie w warunkach, gdy zawartoœæ tlenuw powietrzu zbiornika wynosi co najmniej 18% oraz gdy w powie-trzu tym nie wystêpuj¹ substancje szkodliwe dla zdrowia w stê¿eniuprzekraczaj¹cym najwy¿sze dopuszczalne stê¿enia czynników szko-dliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy ani nie istnieje niebezpie-czeñstwo ich wyst¹pienia podczas przebywania pracownika w zbior-niku. Decyzjê o niestosowaniu przez pracowników ochron uk³aduoddechowego w zwi¹zku ze spe³nieniem powy¿szych warunkówmo¿e podj¹æ jedynie osoba kieruj¹ca pracownikami (§ 89 powo³a-nego rozporz¹dzenia).

W czasie przebywania pracowników wewn¹trz zbiornika wszyst-kie w³azy powinny byæ otwarte, a je¿eli nie jest to wystarczaj¹ce doutrzymania wymaganych parametrów powietrza w zbiorniku – nale-

117

¿y w tym czasie stosowaæ sta³y nadmuch powietrza. Wnêtrze zbior-nika powinno byæ oœwietlone przy u¿yciu Ÿród³a œwiat³a elektrycz-nego o bezpiecznym napiêciu. Transport narzêdzi, innych przedmio-tów i materia³ów wewn¹trz zbiornika powinien odbywaæ siê w spo-sób niestwarzaj¹cy zagro¿eñ i uci¹¿liwoœci dla zatrudnionych tampracowników. Je¿eli istnieje mo¿liwoœæ powstania stê¿eñ wybucho-wych w zbiorniku, nale¿y zastosowaæ œrodki zapobiegaj¹ce wybu-chowi. W przypadku gdy praca ma byæ wykonana wewn¹trz zbior-nika zawieraj¹cego materia³y p³ynne lub sypkie, w którym istniejemo¿liwoœæ utoniêcia lub zasypania pracownika – niezale¿nie od za-bezpieczenia odpowiednimi œrodkami ochrony indywidualnej – pra-cownik powinien byæ opuszczany do wnêtrza na pomoœcie lub in-nym urz¹dzeniu umo¿liwiaj¹cym bezpieczne wykonanie pracy (§ 90powo³anego rozporz¹dzenia).

5.3. Prace przy u¿yciu materia³ów niebezpiecznych

Jakie materia³y uznaje siê za materia³y niebezpieczne?Materia³ami niebezpiecznymi w rozumieniu § 91 powo³anego

rozporz¹dzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i hi-gieny pracy s¹ w szczególnoœci substancje i preparaty chemicznesklasyfikowane jako niebezpieczne, zgodnie z przepisami o substan-cjach i preparatach chemicznych, oraz materia³y zawieraj¹ce szko-dliwe czynniki biologiczne zakwalifikowane do 3 lub 4 grupy za-gro¿enia zgodnie z przepisami w sprawie szkodliwych czynnikówbiologicznych dla zdrowia w œrodowisku pracy oraz ochrony zdro-wia pracowników zawodowo nara¿onych na te czynniki. Chodzi tuzatem o przepisy ustawy z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjachi preparatach chemicznych (DzU nr 11, poz. 84 ze zm.) oraz rozpo-rz¹dzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r. w sprawieszkodliwych czynników biologicznych dla zdrowia w œrodowiskupracy oraz ochrony zdrowia pracowników zawodowo nara¿onych nate czynniki (DzU nr 81, poz. 716).

Pracodawca jest obowi¹zany informowaæ pracowników o w³a-œciwoœciach fizycznych, chemicznych i biologicznych stosowanychw zak³adzie pracy materia³ów, pó³fabrykatów i wyrobów gotowych

118

oraz o ryzyku dla zdrowia i bezpieczeñstwa pracowników zwi¹za-nym z ich stosowaniem, a tak¿e o sposobach bezpiecznego ich sto-sowania oraz postêpowania z nimi w sytuacjach awaryjnych. Nato-miast materia³y o nieznanych w³aœciwoœciach, do czasu ich zbada-nia, mog¹ byæ stosowane tylko w warunkach laboratoryjnych, docelów badawczych i doœwiadczalnych, przy zastosowaniu wzmo¿o-nych œrodków ostro¿noœci (§ 92 powo³anego rozporz¹dzenia w spra-wie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy).

W jaki sposób powinny byæ przechowywane materia³y niebez-pieczne?

Materia³y niebezpieczne powinny byæ przechowywane w miej-scach i opakowaniach przeznaczonych do tego celu i odpowiedniooznakowanych. Pomieszczenia, aparatura, œrodki transportu, zbiorni-ki i opakowania, w których s¹ stosowane, przemieszczane lub prze-chowywane materia³y niebezpieczne powinny byæ odpowiednie dow³aœciwoœci tych materia³ów. W czasie transportu, sk³adowaniai stosowania materia³ów niebezpiecznych nale¿y stosowaæ odpo-wiednie œrodki ochrony zbiorowej i indywidualnej – chroni¹ce pra-cowników przed szkodliwym lub niebezpiecznym dzia³aniem tychmateria³ów (§ 93 powo³anego rozporz¹dzenia w sprawie ogólnychprzepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy).

Zbiorniki, naczynia oraz inne opakowania s³u¿¹ce do przecho-wywania materia³ów niebezpiecznych powinny byæ:

1) oznakowane w sposób okreœlony w odrêbnych przepisach,2) wykonane z materia³u niepowoduj¹cego niebezpiecznych reak-

cji chemicznych z ich zawartoœci¹ i nieulegaj¹cego uszkodzeniu w wy-niku dzia³ania znajduj¹cego siê w nich materia³u niebezpiecznego,

3) wytrzyma³e i zabezpieczone przed uszkodzeniem z zewn¹trzodpowiednio do warunków ich stosowania,

4) odpowiednio szczelne i zabezpieczone przed wydostawaniemsiê z nich niebezpiecznej zawartoœci lub dostaniem siê do ich wnê-trza innych substancji, które w kontakcie z ich zawartoœci¹ mog¹stworzyæ stan zagro¿enia,

5) wype³nione w sposób zapewniaj¹cy woln¹ przestrzeñ odpo-wiednio do mo¿liwoœci termicznego rozszerzania siê cieczy w wa-runkach przechowywania, transportu i stosowania.

119

Opró¿nione pojemniki po materia³ach niebezpiecznych przezna-czone do wielokrotnego u¿ycia powinny spe³niaæ wymagania okre-œlone wy¿ej w pkt. 1–4. Niedopuszczalne jest przechowywanie ma-teria³ów niebezpiecznych w pojemnikach i opakowaniach s³u¿¹cychdo œrodków spo¿ywczych (§ 94 powo³anego rozporz¹dzenia).

Przy przechowywaniu ciek³ego materia³u niebezpiecznego w sta-³ych zbiornikach nale¿y:

1) stosowaæ odpowiednie zabezpieczenia przed rozlewaniemi rozprzestrzenianiem siê zawartoœci zbiornika w razie jego uszko-dzenia, jak np. wanny, rynny, koryta, zbiorniki rezerwowe,

2) zapewniæ urz¹dzenie do bezpiecznego pomiaru iloœci cieczyzawartej w zbiorniku,

3) uniemo¿liwiæ dostêp osób niepowo³anych do miejsc, w któ-rych znajduj¹ siê zbiorniki.

Zbiorniki z ciek³ymi materia³ami niebezpiecznymi oraz cieczamigor¹cymi mog¹ byæ umieszczane nad stanowiskami pracy lub przej-œciami wy³¹cznie w przypadkach wymuszonych przez proces tech-nologiczny. W takich przypadkach nale¿y stosowaæ urz¹dzenia chro-ni¹ce przed oblaniem pracowników znajduj¹cych siê pod tymizbiornikami. Nad pomieszczeniami, w których znajduj¹ siê sta³ezbiorniki z gazami sprê¿onymi, skroplonymi lub rozpuszczonymipod ciœnieniem nie mog¹ byæ organizowane stanowiska pracy (§ 95powo³anego rozporz¹dzenia).

Niedopuszczalne jest pakowanie, sk³adowanie, za³adunek i trans-port materia³ów niebezpiecznych z innymi materia³ami stwarzaj¹cy-mi dodatkowe zagro¿enie na skutek wzajemnego oddzia³ywaniatych materia³ów w przypadku uszkodzenia opakowania. W magazy-nach powinny byæ wywieszone instrukcje okreœlaj¹ce sposób sk³a-dowania, pakowania, za³adunku i transportu materia³ów niebezpiecz-nych; z treœci¹ instrukcji nale¿y zapoznaæ pracowników zatrudnio-nych przy tych pracach (§ 96 powo³anego rozporz¹dzenia).

Jakie wymogi powinny spe³niaæ pomieszczenia przeznaczone dosk³adowania lub stosowania materia³ów niebezpiecznych?

Pomieszczenia przeznaczone do sk³adowania lub stosowaniamateria³ów niebezpiecznych pod wzglêdem po¿arowym lub wybu-

120

chowym oraz pomieszczenia, w których istnieje niebezpieczeñstwowydzielania siê substancji sklasyfikowanych jako niebezpieczne, po-winny byæ wyposa¿one w urz¹dzenia zapewniaj¹ce sygnalizacjêo zagro¿eniach oraz odpowiedni sprzêt i œrodki gaœnicze, œrodkineutralizuj¹ce, apteczki oraz odpowiednie œrodki ochrony zbioro-wej i indywidualnej, stosownie do wystêpuj¹cych zagro¿eñ. Pracow-nicy zatrudnieni w pomieszczeniach przeznaczonych do sk³adowa-nia lub stosowania materia³ów niebezpiecznych powinni mieæ za-pewniony sta³y dostêp do œrodków ³¹cznoœci na wypadek awarii,wybuchu lub po¿aru. Pracodawca jest obowi¹zany ustaliæ i podaæ dowiadomoœci pracowników warunki, jakie powinny byæ spe³nioneprzed wejœciem pracowników do pomieszczeñ, w których s¹ sk³a-dowane lub stosowane materia³y niebezpieczne (§ 97 powo³anegorozporz¹dzenia).

W pomieszczeniach, w których w wyniku awarii mog¹ wydzie-laæ siê substancje toksyczne lub bardzo toksyczne albo substancjestwarzaj¹ce zagro¿enie wybuchem, pracodawca powinien zapewniæawaryjn¹ wentylacjê wyci¹gow¹ uruchamian¹ od wewn¹trz i z ze-wn¹trz pomieszczeñ – zapewniaj¹c¹ wymianê powietrza dostosowa-n¹ do przeznaczenia pomieszczeñ zgodnie z w³aœciwymi przepisamii Polskimi Normami (§ 98 powo³anego rozporz¹dzenia).

Sposób sk³adowania i stosowania materia³ów niebezpiecznychpowinien zapewniaæ:

1) zachowanie temperatur, wilgotnoœci i ochronê przed nas³o-necznieniem stosownie do rodzaju materia³ów niebezpiecznych i ichw³aœciwoœci,

2) przestrzeganie ograniczeñ dotycz¹cych wspólnego sk³adowa-nia i stosowania materia³ów,

3) ograniczenie iloœci jednoczeœnie sk³adowanych materia³ów doiloœci dopuszczalnej dla danego materia³u i danego pomieszczenia,

4) przestrzeganie zasad rotacji z zachowaniem dopuszczalnegoczasu sk³adowania poszczególnych materia³ów,

5) zachowanie dodatkowych wymagañ specyficznych dla sk³a-dowania materia³ów i ich stosowania,

6) rozmieszczenie materia³ów w sposób umo¿liwiaj¹cy prowa-dzenie kontroli sk³adowania i sk³adowanych materia³ów.

121

Szczegó³owe warunki sk³adowania i stosowania materia³ów nie-bezpiecznych powinny byæ okreœlone w instrukcjach ustalaj¹cych conajmniej wymagania wymienione wy¿ej oraz zasady postêpowaniaw sytuacjach awaryjnych (§ 99 powo³anego rozporz¹dzenia).

Prze³adunek materia³ów niebezpiecznych powinien odbywaæ siêw miejscu do tego przystosowanym, przy wykorzystaniu odpowied-nich do tego celu urz¹dzeñ oraz œrodków ochrony zbiorowej i indy-widualnej chroni¹cych przed zagro¿eniami i skutkami zagro¿eñ,szczególnie pochodz¹cych od elektrycznoœci statycznej oraz wystê-puj¹cych przy przelewaniu cieczy. W miejscu prze³adunku materia-³ów niebezpiecznych nie mog¹ przebywaæ osoby niezatrudnioneprzy tych pracach (§ 100 powo³anego rozporz¹dzenia).

Jakie dzia³ania powinien podj¹æ pracodawca, je¿eli procesypracy powoduj¹ wystêpowanie czynników rakotwórczych, biologicz-nych i innych stwarzaj¹cych niebezpieczeñstwo dla zdrowia i ¿yciapracowników?

W przypadkach gdy procesy pracy powoduj¹ wystêpowanieczynników rakotwórczych, biologicznych o dzia³aniu zakaŸnym i in-nych stwarzaj¹cych niebezpieczeñstwo dla zdrowia i ¿ycia pracow-ników – pracodawca powinien podj¹æ przedsiêwziêcia w kierunkuzast¹pienia tych procesów innymi, w których czynniki te nie wystê-puj¹. Je¿eli zaœ przedsiêwziêcia takie nie s¹ technicznie mo¿liwe,pracodawca jest obowi¹zany w szczególnoœci:

1) ograniczyæ do minimum liczbê pracowników nara¿onych napowy¿sze czynniki,

2) ograniczyæ do minimum wystêpowanie tych czynnikóww œrodowisku pracy,

3) zapewniæ stosowanie œrodków ochrony zbiorowej, a gdy na-ra¿enie nie mo¿e byæ zlikwidowane w inny sposób – œrodkówochrony indywidualnej,

4) zapewniæ stosowanie przez pracowników wymagañ higieny,a w szczególnoœci niedopuszczanie do spo¿ywania posi³ków, piciai palenia tytoniu w miejscach pracy,

5) okreœliæ w instrukcjach odpowiednie zasady postêpowaniaw razie powstania nieprzewidzianych sytuacji powoduj¹cych powa¿-ne zagro¿enia dla pracowników,

122

6) zapewniæ oznaczenie miejsc stwarzaj¹cych ryzyko dla zdro-wia pracowników zwi¹zane z wystêpowaniem czynników rakotwór-czych, poprzez umieszczenie w miejscach nara¿enia pracownikówna te czynniki odpowiednich napisów i znaków ostrzegawczych,

7) zapewniæ pomieszczenia, instalacje i urz¹dzenia przystosowa-ne do regularnego i skutecznego czyszczenia.

Wykaz substancji, preparatów, czynników i procesów technolo-gicznych o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym, sposób ich re-jestrowania oraz szczegó³owe warunki ochrony pracowników przedzagro¿eniami spowodowanymi przez te substancje, preparaty lubprocesy technologiczne okreœlaj¹ odrêbne przepisy (§ 101 powo³a-nego rozporz¹dzenia). Chodzi tu o rozporz¹dzenie Ministra Zdrowiaz dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynni-ków lub procesów technologicznych o dzia³aniu rakotwórczym lubmutagennym w œrodowisku pracy (DzU nr 280, poz. 2771 ze zm.),wydane na podstawie art. 222 § 3 k.p.

Zgodnie z przepisami § 102 rozporz¹dzenia w sprawie ogólnychprzepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy, pracodawca jest obowi¹-zany poinformowaæ pracowników o mo¿liwoœci powstania nieprze-widzianych sytuacji, podczas których mog³yby wyst¹piæ powa¿nezagro¿enia dla zdrowia lub ¿ycia, zwi¹zane z wystêpowaniem czyn-ników o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym. W razie powsta-nia takich zagro¿eñ, do czasu ich usuniêcia nale¿y dopuœciæ do pra-cy w warunkach zagro¿eñ jedynie pracowników niezbêdnych dousuniêcia awarii, zapewniaj¹c im odpowiednie do tych prac œrodkiochrony indywidualnej oraz ograniczaj¹c do minimum czas przeby-wania w tych warunkach, natomiast pracownikom niezatrudnionymprzy powy¿szych pracach zakazaæ wstêpu do zagro¿onych miejsc.

Jakie œrodki powinny byæ zastosowane w celu zabezpieczeniapracowników przed innymi niebezpieczeñstwami wystêpuj¹cymiw procesie pracy?

W przypadkach gdy podczas procesów pracy wystêpuje niebez-pieczeñstwo oblania pracowników œrodkami ¿r¹cymi lub zapaleniaodzie¿y na pracowniku – nie dalej ni¿ 20 m w linii poziomej od sta-nowisk, na których wykonywane s¹ te procesy, powinny byæ zain-

123

stalowane natryski ratunkowe (prysznice bezpieczeñstwa) do obmy-cia ca³ego cia³a oraz oddzielne natryski (prysznice) do przemywaniaoczu. Natryski powinny, w razie potrzeby, umo¿liwiaæ ich natych-miastowe uruchomienie samoczynne lub w inny sposób –z uwzglêdnieniem ograniczonej sprawnoœci osób z nich korzystaj¹-cych. Natryski powinny byæ zasilane wod¹ nieogrzewan¹ i dzia³aæniezawodnie bez wzglêdu na warunki atmosferyczne. Przy wyjœciuz pomieszczenia, w którym odbywa siê praca przy u¿yciu materia-³ów zakaŸnych lub toksycznych, powinna znajdowaæ siê co najmniejjedna umywalka z doprowadzon¹ do niej ciep³¹ wod¹ – na ka¿dychdwudziestu pracowników jednoczeœnie zatrudnionych, lecz niemniej ni¿ jedna umywalka przy mniejszej liczbie zatrudnionych(§ 103 powo³anego rozporz¹dzenia w sprawie ogólnych przepisówbezpieczeñstwa i higieny pracy).

5.4. Prace na wysokoœci

Jaka praca jest prac¹ na wysokoœci?Prac¹ na wysokoœci w rozumieniu § 105 powo³anego rozporz¹-

dzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pra-cy jest praca wykonywana na powierzchni znajduj¹cej siê na wyso-koœci co najmniej 1,0 m nad poziomem pod³ogi lub ziemi. Do pra-cy na wysokoœci nie zalicza siê natomiast pracy na powierzchni,niezale¿nie od wysokoœci, na jakiej siê znajduje, je¿eli powierzchniata os³oniêta jest ze wszystkich stron do wysokoœci co najmniej 1,5 mpe³nymi œcianami lub œcianami z oknami oszklonymi lub wyposa¿o-na jest w inne sta³e konstrukcje lub urz¹dzenia chroni¹ce pracowni-ka przed upadkiem z wysokoœci.

Jakie wymogi powinny byæ spe³nione przy pracy na wysokoœci?Na powierzchniach wzniesionych na wysokoœæ powy¿ej 1,0 m

nad poziomem pod³ogi lub ziemi, na których w zwi¹zku z wykony-wan¹ prac¹ mog¹ przebywaæ pracownicy, lub s³u¿¹cych jako przejœ-cia, powinny byæ zainstalowane balustrady sk³adaj¹ce siê z porêczyochronnych umieszczonych na wysokoœci co najmniej 1,1 m i kra-

124

wê¿ników o wysokoœci co najmniej 0,15 m. Pomiêdzy porêcz¹i krawê¿nikiem powinna byæ umieszczona w po³owie wysokoœci po-przeczka lub przestrzeñ ta powinna byæ wype³niona w sposób unie-mo¿liwiaj¹cy wypadniêcie osób. Wymagania te nie dotycz¹ rampprze³adunkowych. Je¿eli ze wzglêdu na rodzaj i warunki wykony-wania prac na wysokoœci zastosowanie balustrad jest niemo¿liwe,powinny byæ stosowane inne skuteczne œrodki ochrony pracowni-ków przed upadkiem z wysokoœci, odpowiednie do rodzaju i warun-ków wykonywania pracy (§ 106 powo³anego rozporz¹dzeniaw sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy).

Prace na wysokoœci powinny byæ organizowane i wykonywanew sposób niezmuszaj¹cy pracownika do wychylania siê poza porêczbalustrady lub obrys urz¹dzenia, na którym stoi. Przy pracach na:drabinach, klamrach, rusztowaniach i innych podwy¿szeniach nie-przeznaczonych na pobyt ludzi, na wysokoœci do 2 m nad pozio-mem pod³ogi lub ziemi niewymagaj¹cych od pracownika wychyla-nia siê poza obrys urz¹dzenia, na którym stoi, albo przyjmowaniainnej wymuszonej pozycji cia³a gro¿¹cej upadkiem z wysokoœci, na-le¿y zapewniæ, aby:

1) drabiny, klamry, rusztowania, pomosty i inne urz¹dzenia by-³y stabilne i zabezpieczone przed nieprzewidywan¹ zmian¹ po³o¿e-nia oraz posiada³y odpowiedni¹ wytrzyma³oœæ na przewidywane ob-ci¹¿enie;

2) pomost roboczy spe³nia³ nastêpuj¹ce wymagania:a) powierzchnia pomostu powinna byæ wystarczaj¹ca dla pra-

cowników, narzêdzi i niezbêdnych materia³ów,b) pod³oga powinna byæ pozioma i równa, trwale umocowana

do elementów konstrukcyjnych pomostu,c) w widocznym miejscu pomostu powinny byæ umieszczone

czytelne informacje o wielkoœci dopuszczalnego obci¹¿enia (§ 107i 108 powo³anego rozporz¹dzenia).

Przy pracach wykonywanych na rusztowaniach na wysokoœci po-wy¿ej 2 m od otaczaj¹cego poziomu pod³ogi lub terenu zewnêtrzne-go oraz na podestach ruchomych wisz¹cych nale¿y w szczególnoœci:

1) zapewniæ bezpieczeñstwo przy komunikacji pionowej i doj-œcia do stanowiska pracy,

125

2) zapewniæ stabilnoœæ rusztowañ i odpowiedni¹ ich wytrzyma-³oœæ na przewidywane obci¹¿enia,

3) przed rozpoczêciem u¿ytkowania rusztowania nale¿y dokonaæodbioru technicznego w trybie okreœlonym w odrêbnych przepisach.

Rusztowania i podesty ruchome wisz¹ce powinny spe³niaæ wy-magania okreœlone odpowiednio w odrêbnych przepisach orazw Polskich Normach (§ 109 powo³anego rozporz¹dzenia).

Przy pracach na s³upach, masztach, konstrukcjach wie¿owych,kominach, konstrukcjach budowlanych bez stropów, a tak¿e przyustawianiu lub rozbiórce rusztowañ oraz przy pracach na drabinachi klamrach na wysokoœci powy¿ej 2 m nad poziomem terenu ze-wnêtrznego lub pod³ogi nale¿y w szczególnoœci:

1) przed rozpoczêciem prac sprawdziæ stan techniczny konstruk-cji lub urz¹dzeñ, na których maj¹ byæ wykonywane prace, w tymich stabilnoœæ, wytrzyma³oœæ na przewidywane obci¹¿enie oraz za-bezpieczenie przed nieprzewidywan¹ zmian¹ po³o¿enia, a tak¿e stantechniczny sta³ych elementów konstrukcji lub urz¹dzeñ maj¹cychs³u¿yæ do mocowania linek bezpieczeñstwa,

2) zapewniæ stosowanie przez pracowników, odpowiedniego dorodzaju wykonywanych prac, sprzêtu chroni¹cego przed upadkiemz wysokoœci jak: szelki bezpieczeñstwa z link¹ bezpieczeñstwa przy-mocowan¹ do sta³ych elementów konstrukcji, szelki bezpieczeñstwaz pasem biodrowym (do prac w podparciu – na s³upach, masztach itp.),

3) zapewniæ stosowanie przez pracowników he³mów ochronnych.Powy¿sze wymagania dotycz¹ równie¿ prac wykonywanych na

galeriach, pomostach, podestach i innych podwy¿szeniach, je¿eli ro-dzaj pracy wymaga od pracownika wychylenia siê poza balustradêlub obrys urz¹dzenia, na którym stoi, albo przyjmowania innej wy-muszonej pozycji cia³a gro¿¹cej upadkiem z wysokoœci (§ 110 po-wo³anego rozporz¹dzenia).

R o z d z i a ³ VI

CZYNNIKI ORAZ PROCESY PRACYO SZCZEGÓLNYM ZAGRO¯ENIU

DLA ZDROWIA LUB ¯YCIA

1. MATERIA£YI PROCESY TECHNOLOGICZNE

Czy materia³y i procesy technologiczne mog¹ byæ stosowanebez uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwoœci dla zdrowiapracowników?

Przepis art. 220 § 1 k.p. ustanawia zakaz stosowania materia-³ów i procesów technologicznych bez uprzedniego ustalenia stopniaich szkodliwoœci dla zdrowia pracowników i podjêcia odpowiednichœrodków profilaktycznych. Sta³y postêp techniczny wymusza nieja-ko stosowanie w procesach produkcyjnych coraz to nowych mate-ria³ów i technologii, mog¹cych jednak równoczeœnie nieœæ za sob¹okreœlone zagro¿enia dla zdrowia pracowników. Niezbêdne staje siêzatem ustalenie, czy i w jakim stopniu stosowane materia³y lubwprowadzany proces technologiczny mog¹ wp³ywaæ ujemnie nazdrowie pracowników, w celu podjêcia odpowiednich œrodków eli-minuj¹cych b¹dŸ zmniejszaj¹cych te szkodliwe oddzia³ywania. Cho-dzi tu o materia³y i procesy technologiczne, które dotychczas nieby³y w ogóle stosowane, nie tylko przez danego pracodawcê. Jeœli

127

bowiem okreœlone materia³y lub procesy technologiczne s¹ ju¿ po-wszechnie stosowane, pracodawca, który zamierza je stosowaæ, niema obowi¹zku uprzedniego ustalenia stopnia ich szkodliwoœci dlazdrowia pracowników. Jest jednak obowi¹zany podj¹æ odpowiednieœrodki profilaktyczne, stosowane w takich przypadkach.

Na podstawie § 2 art. 220 k.p. Minister Zdrowia zobligowanyzosta³ do okreœlenia, w drodze rozporz¹dzenia, w porozumieniuz Ministrem Pracy i Polityki Spo³ecznej oraz w³aœciwymi ministrami:

1) wykazu jednostek upowa¿nionych do przeprowadzania badañmateria³ów i procesów technologicznych w celu ustalenia stopniaich szkodliwoœci dla zdrowia oraz zakres tych badañ,

2) zakazu albo ograniczenia stosowania, obrotu lub transportumateria³ów i procesów technologicznych ze wzglêdu na ich szkodli-woœæ dla zdrowia albo uzale¿nienia ich stosowania, obrotu lubtransportu od przestrzegania okreœlonych warunków,– przy czym nie dotyczy to substancji i preparatów chemicznych.

Na podstawie tej delegacji ustawowej Minister Zdrowia i Opie-ki Spo³ecznej wyda³ rozporz¹dzenie z dnia 12 lipca 1996 r. w spra-wie wykazu jednostek upowa¿nionych do przeprowadzania badañmateria³ów i procesów technologicznych w celu ustalenia stopniaich szkodliwoœci oraz zakresu tych badañ (DzU nr 101, poz. 473).W za³¹czniku do tego rozporz¹dzenia wymienionych jest kilkanaœ-cie takich jednostek, z równoczesnym okreœleniem zakresu badañ,np. w zakresie oceny materia³ów i procesów technologicznych podwzglêdem szkodliwoœci fizycznych, chemicznych, biologicznych,palnoœci i wybuchowoœci. Rozporz¹dzenie to nie obowi¹zuje w czê-œci dotycz¹cej substancji i preparatów chemicznych. W tym bowiemzakresie zastosowanie maj¹ przepisy ustawy z dnia 11 stycznia2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (DzU nr 11, poz.84 ze zm.).

Je¿eli zatem nie jest znany w ogóle stopieñ szkodliwoœci dlazdrowia pracowników okreœlonych materia³ów lub procesów techno-logicznych, pracodawca przed ich stosowaniem jest obowi¹zany zle-ciæ przeprowadzenie odpowiednich badañ przez upowa¿nion¹ do te-go jednostkê.

128

2. SUBSTANCJE I PREPARATY CHEMICZNE

Jakie zakazy obowi¹zuj¹ w odniesieniu do stosowania substan-cji i preparatów chemicznych?

W myœl przepisów art. 221 k.p. niedopuszczalne jest stosowa-nie substancji i preparatów chemicznych nie oznakowanych w spo-sób widoczny, umo¿liwiaj¹cy ich identyfikacjê. Podobnie te¿ niedo-puszczalne jest stosowanie niebezpiecznych substancji i niebezpiecz-nych preparatów chemicznych bez posiadania aktualnego spisu tychsubstancji i preparatów oraz kart charakterystyki, a tak¿e opakowañzabezpieczaj¹cych przed ich szkodliwym dzia³aniem, po¿arem lubwybuchem. Stosowanie niebezpiecznych substancji i niebezpiecz-nych preparatów chemicznych jest dopuszczalne pod warunkiem za-stosowania œrodków zapewniaj¹cych pracownikom ochronê ichzdrowia i ¿ycia. Zasady klasyfikacji substancji i preparatów che-micznych pod wzglêdem zagro¿eñ dla zdrowia lub ¿ycia, wykazsubstancji niebezpiecznych, wymagania dotycz¹ce kart charaktery-styki substancji lub preparatów niebezpiecznych oraz sposób ichoznakowania okreœla ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substan-cjach i preparatach chemicznych (DzU nr 11, poz. 84 ze zm.) i wy-dane na jej podstawie przepisy wykonawcze.

Co to s¹ substancje chemiczne i preparaty chemiczne?Wed³ug art. 2 ust. 1 powo³anej ustawy, przez substancje che-

miczne rozumie siê pierwiastki chemiczne i ich zwi¹zki w stanie,w jakim wystêpuj¹ w przyrodzie lub zostaj¹ uzyskane za pomoc¹procesu produkcyjnego, ze wszystkimi dodatkami wymaganymi dozachowania ich trwa³oœci, oprócz rozpuszczalników, które mo¿naoddzieliæ bez wp³ywu na stabilnoœæ i sk³ad substancji, i wszystkimizanieczyszczeniami powsta³ymi w wyniku zastosowanego procesuprodukcyjnego. Natomiast przez preparaty chemiczne rozumie siêmieszaniny lub roztwory sk³adaj¹ce siê co najmniej z dwóch sub-stancji chemicznych. W rozumieniu art. 2 ust. 2 powo³anej ustawysubstancjami niebezpiecznymi i preparatami niebezpiecznymi s¹substancje i preparaty zaklasyfikowane co najmniej do jednej z grupwyszczególnionych w tym przepisie (15 grup), a mianowicie:

129

• substancje i preparaty o w³aœciwoœciach wybuchowych,• substancje i preparaty o w³aœciwoœciach utleniaj¹cych,• substancje i preparaty skrajnie ³atwo palne,• substancje i preparaty wysoce ³atwo palne,• substancje i preparaty ³atwo palne,• substancje i preparaty bardzo toksyczne,• substancje i preparaty toksyczne,• substancje i preparaty szkodliwe,• substancje i preparaty ¿r¹ce,• substancje i preparaty dra¿ni¹ce,• substancje i preparaty uczulaj¹ce,• substancje i preparaty rakotwórcze,• substancje i preparaty mutagenne,• substancje i preparaty dzia³aj¹ce szkodliwie na rozrodczoœæ,• substancje i preparaty niebezpieczne dla œrodowiska.Zgodnie z art. 4 wymienionej ustawy, substancje i preparaty che-

miczne podlegaj¹ klasyfikacji pod wzglêdem stwarzanych przez niezagro¿eñ dla zdrowia cz³owieka lub dla œrodowiska, z okreœleniemkategorii zagro¿enia. Równoczeœnie ustawa zobowi¹zuje ministraw³aœciwego do spraw zdrowia do okreœlenia w drodze rozporz¹dze-nia, w porozumieniu z w³aœciwymi ministrami, kryteriów i sposobuklasyfikacji substancji i preparatów chemicznych, a tak¿e wykazusubstancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacj¹ i oznakowaniem.Na podstawie delegacji ustawowej w powy¿szych sprawach Mini-ster Zdrowia wyda³ nastêpuj¹ce rozporz¹dzenia:

• z dnia 28 wrzeœnia 2005 r. w sprawie wykazu substancji nie-bezpiecznych wraz z ich klasyfikacj¹ i oznakowaniem (DzU nr 201,poz. 1674),

• z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie karty charakterystyki(DzU nr 215, poz. 1588),

• z dnia 2 wrzeœnia 2003 r. w sprawie kryteriów i sposobu kla-syfikacji substancji i preparatów chemicznych (DzU nr 171, poz.1666 ze zm.),

• z dnia 2 wrzeœnia 2003 r. w sprawie oznakowania opakowañsubstancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (DzU nr173, poz. 1679),

130

• z dnia 15 lipca 2002 r. w sprawie substancji niebezpiecznychi preparatów niebezpiecznych, których opakowania nale¿y zaopatry-waæ w zamkniêcia utrudniaj¹ce otwarcie przez dzieci i w wyczuwalnedotykiem ostrze¿enie o niebezpieczeñstwie (DzU nr 140, poz. 1174),

• z dnia 14 sierpnia 2002 r. w sprawie obowi¹zku dostarczeniakarty charakterystyki niektórych preparatów niezaklasyfikowanychjako niebezpieczne (DzU nr 142, poz. 1187).

Jakie informacje zawiera karta charakterystyki?W myœl art. 5 powo³anej ustawy, karta charakterystyki substan-

cji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego stanowi zbiór in-formacji o niebezpiecznych w³aœciwoœciach danej substancji lub pre-paratu oraz zasadach i zaleceniach bezpiecznego ich stosowania.Osoba stosuj¹ca substancjê niebezpieczn¹ lub preparat niebezpiecz-ny jest obowi¹zana zapoznaæ siê z kart¹ charakterystyki (art. 7 po-wo³anej ustawy). Obowi¹zuj¹ce obecnie rozporz¹dzenie MinistraZdrowia z dnia 13 listopada 2007 r. w sprawie karty charakterysty-ki nie okreœla wzoru tej karty, lecz odsy³a do przepisów unijnych.Wzór karty charakterystyki jest okreœlony w za³¹czniku II do rozpo-rz¹dzenia (WE) nr 1907/2006 Parlamentu Europejskiego i Radyz dnia 18 grudnia 2006 r. w sprawie rejestracji, oceny, udzielania ze-zwoleñ i stosowanych ograniczeñ w zakresie chemikaliów (REACH),utworzenia Europejskiej Agencji Chemikaliów, zmieniaj¹cego dy-rektywê 1999/45/WE oraz uchylaj¹cego rozporz¹dzenie Rady(EWG) nr 793/93 i rozporz¹dzenie Komisji (WE) nr 1488/94, jakrównie¿ dyrektywê Rady 76/769/EWG i dyrektywy Komisji91/155/EWG, 93/67/EWG, 93/105/WE i 2000/21/WE (DzUrz UEL 396 z 30.12.2006, str. 1, DzUrz UE L 136 z 29.05.2007, str. 3).Kartê charakterystyki wype³nia siê w sposób okreœlony w art. 31rozporz¹dzenia (WE) nr 1907/2006, z tym ¿e w przypadku dostar-czania karty charakterystyki odbiorcy maj¹cemu siedzibê na teryto-rium innych pañstw cz³onkowskich Unii Europejskiej oraz teryto-rium Islandii, Liechtensteinu i Norwegii w kartach charakterystykiuwzglêdnia siê, na ¿yczenie odbiorcy, wymagania przepisów krajo-wych obowi¹zuj¹cych w tym pañstwie. Karty charakterystyki spo-rz¹dza siê, aktualizuje i dokonuje siê ich dystrybucji zgodnie z prze-pisami tytu³u IV rozporz¹dzenia (WE) nr 1907/2006.

131

Jak powinny byæ oznakowane opakowania substancji i prepa-ratów niebezpiecznych?

Oznakowanie opakowania substancji niebezpiecznej i preparatuniebezpiecznego powinno zawieraæ nazwê umo¿liwiaj¹c¹ jednoznacz-n¹ identyfikacjê takiej substancji lub preparatu, to¿samoœæ osoby wpro-wadzaj¹cej substancjê lub preparat do obrotu oraz odpowiednie zna-ki ostrzegawcze i napisy, a tak¿e informacje o wymaganym postê-powaniu z opró¿nionymi opakowaniami (art. 25 powo³anej ustawy).Opakowania substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznychwprowadzanych do obrotu powinny m.in. mieæ konstrukcjê uniemo¿-liwiaj¹c¹ wydostanie siê na zewn¹trz w sposób przypadkowy, byæwykonane z materia³ów odpornych na niszcz¹ce dzia³anie ich za-wartoœci oraz zachowywaæ szczelnoœæ (art. 28 powo³anej ustawy).

Jakie obowi¹zki ci¹¿¹ na pracodawcy zatrudniaj¹cym pracow-ników w warunkach nara¿enia na czynniki lub procesy technolo-giczne o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym?

Zgodnie z art. 222 k.p., w razie zatrudniania pracownika w wa-runkach nara¿enia na dzia³anie substancji, preparatów, czynnikówlub procesów technologicznych o dzia³aniu rakotwórczym lub muta-gennym, pracodawca powinien zastêpowaæ te substancje, preparaty,czynniki lub procesy technologiczne mniej szkodliwymi dla zdrowialub stosowaæ inne dostêpne œrodki ograniczaj¹ce stopieñ tego nara-¿enia, przy odpowiednim wykorzystaniu osi¹gniêæ nauki i techniki.Pracodawca jest te¿ obowi¹zany rejestrowaæ wszystkie rodzaje pracw kontakcie z substancjami, preparatami, czynnikami lub procesamitechnologicznymi o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym, okre-œlonymi w wykazie ustalonym przez ministra w³aœciwego do sprawzdrowia w drodze rozporz¹dzenia, a tak¿e prowadziæ rejestr pracow-ników zatrudnionych przy tych pracach.

Na podstawie art. 222 § 3 k.p. minister w³aœciwy do sprawzdrowia, w porozumieniu z ministrem w³aœciwym do spraw pracy,uwzglêdniaj¹c zró¿nicowane w³aœciwoœci substancji, preparatów,czynników lub procesów technologicznych o dzia³aniu rakotwór-czym lub mutagennym, ich zastosowanie oraz koniecznoœæ podjêcianiezbêdnych œrodków zabezpieczaj¹cych przed zagro¿eniami wyni-

132

kaj¹cymi z ich stosowania, jest obowi¹zany okreœliæ, w drodze roz-porz¹dzenia:

1) wykaz substancji, preparatów, czynników lub procesów tech-nologicznych o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym i sposóbich rejestrowania,

2) sposób prowadzenia rejestru prac, których wykonywanie po-woduje koniecznoœæ pozostawania w kontakcie z substancjami, pre-paratami, czynnikami lub procesami technologicznymi o dzia³aniurakotwórczym lub mutagennym,

3) sposób prowadzenia rejestru pracowników zatrudnionychprzy tych pracach,

4) wzory dokumentów dotycz¹cych nara¿enia pracowników nasubstancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o dzia³a-niu rakotwórczym lub mutagennym oraz sposób przechowywaniai przekazywania tych dokumentów do podmiotów w³aœciwych dorozpoznawania lub stwierdzania chorób zawodowych,

5) szczegó³owe warunki ochrony pracowników przed zagro¿e-niami spowodowanymi przez substancje, preparaty, czynniki lubprocesy technologiczne o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym,

6) warunki i sposób monitorowania stanu zdrowia pracownikównara¿onych na dzia³anie substancji, preparatów, czynników lub pro-cesów technologicznych o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym.

W wykonaniu tej delegacji ustawowej Minister Zdrowia wyda³rozporz¹dzenie z dnia 1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, pre-paratów, czynników lub procesów technologicznych o dzia³aniu ra-kotwórczym lub mutagennym w œrodowisku pracy (DzU nr 280,poz. 2771 ze zm.). Wykaz substancji, preparatów, czynników lubprocesów technologicznych o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagen-nym stanowi za³¹cznik nr 1 do wymienionego rozporz¹dzenia.

Zgodnie z § 3 powo³anego rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia,pracodawca zatrudniaj¹cy pracownika w warunkach nara¿enia nadzia³anie substancji, preparatów, czynników lub procesów technolo-gicznych o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym jest obowi¹za-ny wykonywaæ ich pomiary, a w szczególnoœci stosowaæ metodywczesnego wykrywania nara¿enia podczas awarii lub w przypadkuwyst¹pienia innych nieprzewidzianych okolicznoœci.

133

Jakie rejestry powinny byæ prowadzone w przypadku prac, któ-rych wykonywanie powoduje koniecznoœæ pozostawania w kontak-cie z czynnikami lub procesami technologicznymi o dzia³aniu ra-kotwórczym lub mutagennym?

Pracodawca jest obowi¹zany prowadziæ rejestr prac, których wy-konywanie powoduje koniecznoœæ pozostawania w kontakcie z sub-stancjami, preparatami, czynnikami lub procesami technologicznymio dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym. Rejestr ten powinienzawieraæ:

• wykaz procesów technologicznych i prac, w których substan-cje, preparaty lub czynniki o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagen-nym s¹ stosowane, produkowane lub wystêpuj¹ jako zanieczyszcze-nia b¹dŸ produkt uboczny oraz wykaz substancji, preparatów i czyn-ników o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym wraz z podaniemiloœciowej wielkoœci produkcji lub stosowania,

• uzasadnienie koniecznoœci stosowania substancji, preparatów,czynników lub procesów technologicznych o dzia³aniu rakotwór-czym lub mutagennym,

• wykaz i opis stanowisk pracy, na których wystêpuje nara¿eniena substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczneo dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym,

• liczbê pracowników pracuj¹cych w nara¿eniu, w tym liczbêkobiet,

• okreœlenie rodzaju substancji, preparatów, czynników lub pro-cesów technologicznych o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennympowoduj¹cych nara¿enie, rodzaj kontaktu, wielkoœæ nara¿enia i czasjego trwania,

• rodzaj podjêtych œrodków i dzia³añ ograniczaj¹cych poziomnara¿enia.

Powy¿sze dane pracodawca przekazuje w³aœciwemu pañstwowe-mu wojewódzkiemu inspektorowi sanitarnemu oraz w³aœciwemuokrêgowemu inspektorowi pracy niezw³ocznie po rozpoczêciu dzia-³alnoœci oraz corocznie w terminie do dnia 15 stycznia na druku„Informacji o substancjach, preparatach, czynnikach lub procesachtechnologicznych o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym”, któ-

134

rej wzór stanowi za³¹cznik nr 2 do powo³anego rozporz¹dzenia Mi-nistra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r.

Pracodawca jest równie¿ obowi¹zany prowadziæ rejestr pracow-ników nara¿onych na dzia³anie substancji, preparatów, czynnikówlub procesów technologicznych o dzia³aniu rakotwórczym lub muta-gennym i przechowywaæ go przez okres 40 lat po ustaniu nara¿enia,a w razie likwidacji zak³adu pracy – przekazaæ w³aœciwemu woje-wódzkiemu inspektorowi sanitarnemu. W przypadku jednostek orga-nizacyjnych Ministerstwa Obrony Narodowej i komórek organiza-cyjnych urzêdu zapewniaj¹cego obs³ugê Ministrowi Spraw Wew-nêtrznych i Administracji oraz jednostek organizacyjnych podleg-³ych ministrowi w³aœciwemu do spraw wewnêtrznych rejestr takipracodawcy przekazuj¹ odpowiednio w³aœciwemu komendantowiwojskowego oœrodka medycyny prewencyjnej i w³aœciwemu pañ-stwowemu inspektorowi sanitarnemu Ministerstwa Spraw We-wnêtrznych i Administracji.

Dane zawarte w wymienionych wy¿ej rejestrach s¹ udostêpniane:1) lekarzom sprawuj¹cym profilaktyczn¹ opiekê zdrowotn¹ nad

pracownikami, których dane dotycz¹, oraz przedstawicielom instytu-cji wykonuj¹cych z mocy odrêbnych przepisów nadzór nad realiza-cj¹ zadañ z zakresu bezpieczeñstwa pracy i ochrony zdrowia pra-cowników – bez ograniczeñ (np. organom Pañstwowej InspekcjiPracy),

2) pracownikom – w zakresie informacji, które dotycz¹ ich oso-biœcie, oraz przedstawicielom pracowników – w zakresie anonimo-wych informacji zbiorowych.

Centralny rejestr danych o nara¿eniu na substancje, preparaty,czynniki lub procesy technologiczne o dzia³aniu rakotwórczym lubmutagennym prowadzi Instytut Medycyny Pracy im. prof. dr. J. No-fera w £odzi na podstawie danych przekazanych przez wojewódz-kich inspektorów sanitarnych. Natomiast rejestry substancji, prepara-tów, czynników lub procesów technologicznych o dzia³aniu rako-twórczym lub mutagennym, wystêpuj¹cych w jednostkach organiza-cyjnych Ministerstwa Obrony Narodowej i w komórkach organiza-cyjnych urzêdu zapewniaj¹cego obs³ugê Ministrowi Spraw We-wnêtrznych i Administracji oraz w jednostkach organizacyjnych

135

podleg³ych ministrowi w³aœciwemu do spraw wewnêtrznych, s¹ pro-wadzone odpowiednio przez Wojskowy Instytut Higieny i Epide-miologii imienia Genera³a Karola Kaczkowskiego oraz G³ównegoInspektora Sanitarnego Ministerstwa Spraw Wewnêtrznych i Admi-nistracji (§ 4 powo³anego rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia z dnia1 grudnia 2004 r.).

Jakie inne obowi¹zki ci¹¿¹ na pracodawcy stosuj¹cym czynni-ki lub procesy technologiczne o dzia³aniu rakotwórczym lub muta-gennym?

Stosownie do przepisów § 5 powo³anego rozporz¹dzenia Mini-stra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r., pracodawca jest obowi¹zanypoinformowaæ pracownika o opakowaniu, zbiorniku i instalacji za-wieraj¹cej substancjê, preparat lub czynnik o dzia³aniu rakotwór-czym lub mutagennym, a tak¿e o wymaganiach dotycz¹cych ozna-kowania i znakach ostrzegawczych. Jest te¿ obowi¹zany przeszkoliæpracownika w zakresie:

• ryzyka dla zdrowia, jakie wynika z oceny nara¿enia zawodo-wego i dodatkowego ryzyka wynikaj¹cego z palenia tytoniu orazœrodków ostro¿noœci, które powinny byæ podejmowane w celu ogra-niczenia nara¿enia,

• wymagañ higienicznych, które powinny byæ spe³nione w celuograniczenia nara¿enia,

• koniecznoœci u¿ywania œrodków ochrony indywidualnej,w tym noszenia ubrania ochronnego,

• dzia³añ zapobiegaj¹cych wypadkom oraz koniecznych do pod-jêcia przez pracowników, w tym pe³ni¹cych obowi¹zki ratownicze,podczas wypadków oraz dzia³añ ratowniczych.

Pracodawca jest równie¿ obowi¹zany:• zapewniæ udzia³ pracowników lub ich przedstawicieli w pro-

jektowaniu i realizacji dzia³añ zapobiegaj¹cych nara¿eniu na sub-stancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczne o dzia³aniurakotwórczym lub mutagennym lub ograniczaj¹cych jego poziom,

• stworzyæ warunki do dokonania wyboru rodzaju œrodkówochrony indywidualnej, zapewniaj¹cych bezpieczeñstwo i ochronêzdrowia pracowników,

136

• umo¿liwiæ pracownikom i ich przedstawicielom kontrolê sto-sowania wymagañ okreœlonych przepisami rozporz¹dzenia i innymiprzepisami reguluj¹cymi zasady bezpieczeñstwa i higieny pracy.

Udzia³ pracowników w powy¿szych uzgodnieniach nie zwalniaw ¿aden sposób pracodawcy od odpowiedzialnoœci za realizacjêobowi¹zków okreœlonych przepisami prawa.

Ponadto pracodawca jest obowi¹zany informowaæ na bie¿¹copracowników i ich przedstawicieli o nara¿eniu na substancje, prepa-raty, czynniki lub procesy technologiczne o dzia³aniu rakotwórczymlub mutagennym, a w razie nara¿enia powsta³ego wskutek awariilub innych zak³óceñ procesu technologicznego lub w wyniku podej-mowanych prac remontowych, konserwacyjnych i w innych okolicz-noœciach – o przyczynach powsta³ego nara¿enia oraz o œrodkach za-pobiegawczych, jakie ju¿ zosta³y lub które bêd¹ podjête w celu po-prawy sytuacji (§ 6 powo³anego rozporz¹dzenia Ministra Zdrowiaz dnia 1 grudnia 2004 r.).

Zgodnie z § 8 powo³anego rozporz¹dzenia, w razie rozpoznanialub podejrzenia u pracownika zmian w stanie zdrowia, o którychmo¿na przypuszczaæ, ¿e powsta³y w wyniku nara¿enia zawodowegona dzia³anie substancji, preparatów, czynników lub procesów tech-nologicznych o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym, praco-dawca – na wniosek lekarza sprawuj¹cego profilaktyczn¹ opiekêzdrowotn¹ nad pracownikami – jest obowi¹zany zleciæ przeprowa-dzenie dodatkowych badañ stanu zdrowia innych pracowników na-ra¿onych w podobny sposób, a tak¿e dokonaæ weryfikacji uprzed-niej oceny nara¿enia zawodowego, a w razie potrzeby zastosowaæodpowiednie dodatkowe œrodki zapobiegawcze.

Jakie obowi¹zki ci¹¿¹ na lekarzu sprawuj¹cym profilaktyczn¹opiekê zdrowotn¹ nad pracownikami nara¿onymi na dzia³anieczynników lub procesów technologicznych o dzia³aniu rakotwór-czym lub mutagennym?

Rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 1 grudnia 2004 r. na-k³ada te¿ okreœlone obowi¹zki na lekarza sprawuj¹cego profilaktycz-n¹ opiekê zdrowotn¹ nad pracownikami. W myœl przepisów § 7 te-go rozporz¹dzenia, lekarz sprawuj¹cy profilaktyczn¹ opiekê zdro-

137

wotn¹ nad pracownikami nara¿onymi na dzia³anie substancji, prepa-ratów, czynników lub procesów technologicznych o dzia³aniu rako-twórczym lub mutagennym jest obowi¹zany zapoznaæ siê z warun-kami ich pracy i posiadaæ udokumentowane informacje dotycz¹cerodzaju i wielkoœci nara¿enia. Na wniosek lekarza pracodawca jestobowi¹zany zleciæ prowadzenie biologicznego monitorowania nara-¿enia na substancje, preparaty, czynniki lub procesy technologiczneo dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym oraz zastosowanie in-nych metod umo¿liwiaj¹cych wykrycie wczesnych skutków tego na-ra¿enia. Lekarz sprawuj¹cy profilaktyczn¹ opiekê zdrowotn¹ nadpracownikami jest te¿ obowi¹zany do udzielania informacji:

• ka¿demu pracownikowi o wynikach badañ i ocenie jego stanuzdrowia oraz o zakresie profilaktycznej opieki zdrowotnej, jakiej po-winien siê poddaæ po ustaniu pracy w warunkach nara¿enia na dzia-³anie substancji, preparatów, czynników lub procesów technologicz-nych o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym,

• pracodawcy, przedstawicielom pracowników oraz dzia³aj¹cejw zak³adzie pracy komisji bezpieczeñstwa i higieny pracy – o oce-nie stanu zdrowia pracowników, dokonanej z uwzglêdnieniem ta-jemnicy lekarskiej.

3. CZYNNIKI BIOLOGICZNE SZKODLIWE DLA ZDROWIA

Jakie podstawowe obowi¹zki ci¹¿¹ na pracodawcy zatrudniaj¹-cym pracowników w warunkach nara¿enia na dzia³anie czynnikówbiologicznych szkodliwych dla zdrowia?

W razie zatrudniania pracownika w warunkach nara¿enia nadzia³anie szkodliwych czynników biologicznych pracodawca powi-nien stosowaæ wszelkie dostêpne œrodki eliminuj¹ce nara¿enie, a je-¿eli jest to niemo¿liwe – ograniczaj¹ce stopieñ tego nara¿enia, przyodpowiednim wykorzystaniu osi¹gniêæ nauki i techniki. Pracodawcajest obowi¹zany prowadziæ rejestr prac nara¿aj¹cych pracowników

138

na dzia³anie szkodliwych czynników biologicznych oraz rejestr pra-cowników zatrudnionych przy takich pracach (art. 2221 § 1 i 2 k.p.).Bli¿ej obowi¹zki te okreœla rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia22 kwietnia 2005 r. w sprawie szkodliwych czynników biologicznychdla zdrowia w œrodowisku pracy oraz ochrony zdrowia pracownikówzawodowo nara¿onych na te czynniki (DzU nr 81, poz. 716), wyda-ne na podstawie § 3 art. 2221 k.p. Rozporz¹dzenie to okreœla:

1) klasyfikacjê i wykaz szkodliwych czynników biologicznych,2) wykaz prac nara¿aj¹cych pracowników na dzia³anie czynni-

ków biologicznych,3) szczegó³owe warunki ochrony pracowników przed zagro¿e-

niami spowodowanymi przez szkodliwe czynniki biologiczne,w tym rodzaje œrodków niezbêdnych do zapewnienia ochrony zdro-wia i ¿ycia pracowników nara¿onych na dzia³anie tych czynników,zakres stosowania tych œrodków oraz warunki i sposób monitorowa-nia stanu zdrowia nara¿onych pracowników,

4) sposób prowadzenia rejestrów prac i pracowników zatrudnio-nych przy pracach nara¿aj¹cych na dzia³anie szkodliwych czynni-ków biologicznych oraz sposób przechowywania i przekazywaniatych rejestrów do podmiotów w³aœciwych do rozpoznawania lubstwierdzania chorób zawodowych– uwzglêdniaj¹c zró¿nicowane dzia³anie czynników biologicznychna organizm cz³owieka oraz koniecznoœæ podjêcia niezbêdnychœrodków zabezpieczaj¹cych przed zagro¿eniami wynikaj¹cymi z wy-konywania pracy w warunkach nara¿enia na dzia³anie czynnikówbiologicznych.

Klasyfikacja i wykaz szkodliwych czynników biologicznych s¹okreœlone w za³¹czniku nr 1 do powy¿szego rozporz¹dzenia z dnia22 kwietnia 2005 r. Natomiast wykaz prac nara¿aj¹cych pracowni-ków na dzia³anie czynników biologicznych jest okreœlony w za³¹cz-niku nr 2 do tego rozporz¹dzenia (§ 2 i 3 powo³anego rozporz¹-dzenia).

Szkodliwe czynniki biologiczne obejmuj¹ drobnoustroje komór-kowe, paso¿yty wewnêtrzne, jednostki bezkomórkowe zdolne do re-plikacji lub przenoszenia materia³u genetycznego, w tym zmodyfi-kowane genetycznie hodowle komórkowe, które mog¹ byæ przyczy-

139

n¹ zaka¿enia, alergii lub zatrucia (§ 2 ust. 2 powo³anego rozporz¹-dzenia z dnia 22 kwietnia 2005 r.).

W myœl przepisów § 4 powo³anego rozporz¹dzenia, w celuochrony pracowników przed zagro¿eniami spowodowanymi przezszkodliwy czynnik biologiczny pracodawca jest obowi¹zany stoso-waæ, na warunkach okreœlonych w tym rozporz¹dzeniu, wszelkiedostêpne œrodki eliminuj¹ce nara¿enie lub ograniczaj¹ce stopieñ te-go nara¿enia. Je¿eli pracownik jest zatrudniony w warunkach nara-¿enia na dzia³anie szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifiko-wanego do grupy 1 zagro¿enia, pracodawca stosuje œrodki zapobie-gawcze okreœlone w przepisach z zakresu bezpieczeñstwa i higienypracy. W przypadku gdy w œrodowisku pracy wystêpuj¹ mikroorga-nizmy genetycznie zmodyfikowane, co do których istnieje podejrze-nie, ¿e mog¹ wykazywaæ w³aœciwoœci chorobotwórcze, pracodawca– w zakresie swojej w³aœciwoœci – powinien zapewniæ warunkiokreœlone w przepisach ustawy z dnia 22 czerwca 2001 r. o organi-zmach genetycznie zmodyfikowanych (DzU nr 76, poz. 811 ze zm.).Je¿eli zaœ w œrodowisku pracy wystêpuj¹ mikroorganizmy o nieusta-lonej przynale¿noœci gatunkowej, co do których istnieje podejrzenie,¿e mog¹ wykazywaæ w³aœciwoœci chorobotwórcze, pracodawca –w zakresie swojej w³aœciwoœci – powinien zapewniæ œrodki zapobie-gawcze, przewidziane dla szkodliwego czynnika biologicznego za-kwalifikowanego do najwy¿szej grupy zagro¿enia.

Przed wyborem odpowiedniego œrodka zapobiegawczego praco-dawca dokonuje oceny ryzyka zawodowego, na jakie jest lub mo¿ebyæ nara¿ony pracownik, uwzglêdniaj¹c w szczególnoœci:

• klasyfikacjê i wykaz szkodliwych czynników biologicznych,• rodzaj, stopieñ oraz czas trwania nara¿enia na dzia³anie szko-

dliwego czynnika biologicznego,• informacjê na temat:a) potencjalnego dzia³ania alergizuj¹cego lub toksycznego szko-

dliwego czynnika biologicznego,b) choroby, która mo¿e wyst¹piæ w nastêpstwie wykonywanej

pracy,c) stwierdzonej choroby, która ma bezpoœredni zwi¹zek z wyko-

nywan¹ prac¹,

140

• wskazówki organów w³aœciwej inspekcji sanitarnej, Pañstwo-wej Inspekcji Pracy oraz jednostek s³u¿by medycyny pracy.

Natomiast w zak³adach opieki zdrowotnej i zak³adach leczni-czych dla zwierz¹t pracodawca powinien uwzglêdniæ ponadto:

• informacjê na temat potencjalnego wystêpowania szkodliwegoczynnika biologicznego u pacjenta lub zwierzêcia oraz w materialei próbkach od nich pobranych,

• zagro¿enie ze strony szkodliwego czynnika biologicznego,o którym wiadomo, ¿e jest obecny lub którego obecnoœæ jest podej-rzewana u pacjenta lub u zwierzêcia oraz w materia³ach i próbkachod nich pobranych,

• ryzyko wynikaj¹ce z rodzaju pracy (§ 5 powo³anego rozpo-rz¹dzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r.).

W myœl § 6 powo³anego rozporz¹dzenia, ocena ryzyka zawodo-wego, na jakie jest lub mo¿e byæ nara¿ony pracownik, powinna byæaktualizowana w szczególnoœci w odniesieniu do zmian maj¹cychznaczenie dla zdrowia pracowników w miejscu pracy.

Zgodnie z przepisami § 7 powo³anego rozporz¹dzenia, stosowanieœrodków zapobiegawczych nie zwalnia pracodawcy od obowi¹zku:

1) unikania stosowania szkodliwego czynnika biologicznego, je-¿eli rodzaj prowadzonej dzia³alnoœci na to pozwala, poprzez jegozast¹pienie innym czynnikiem biologicznym, który zgodnie z wa-runkami u¿ywania nie jest niebezpieczny lub jest mniej niebezpiecz-ny dla zdrowia pracownika;

2) prowadzenia rejestru prac nara¿aj¹cych pracowników nadzia³anie szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanegodo grupy 3 lub 4 zagro¿enia, w formie elektronicznej lub ksiêgi re-jestrowej, uwzglêdniaj¹cego w szczególnoœci informacje dotycz¹ce:

a) liczby pracowników wykonuj¹cych te prace,b) wykazu czynnoœci, podczas których pracownik jest lub mo¿e

byæ nara¿ony na dzia³anie szkodliwych czynników biologicznych,c) imienia, nazwiska, stanowiska oraz telefonu kontaktowego

pracodawcy lub osoby przez niego upowa¿nionej do nadzoru w za-kresie bezpieczeñstwa i higieny pracy;

3) ograniczania liczby pracowników nara¿onych lub potencjal-nie nara¿onych na dzia³anie szkodliwego czynnika biologicznego;

141

4) projektowania procesu pracy w sposób pozwalaj¹cy na unik-niêcie lub zminimalizowanie uwalniania siê szkodliwego czynnikabiologicznego w miejscu pracy;

5) zapewniania pracownikom œrodków ochrony zbiorowej lub –w przypadku gdy w inny sposób nie mo¿na unikn¹æ nara¿enia –œrodków ochrony indywidualnej, odpowiednich do rodzaju i pozio-mu nara¿enia;

6) zapewniania pracownikom œrodków hermetycznoœci w celuzapobiegania i redukcji przypadkowego przeniesienia lub uwolnieniaszkodliwego czynnika biologicznego;

7) stosowania znaku ostrzegaj¹cego przed zagro¿eniem biolo-gicznym, który jest okreœlony w za³¹czniku nr 3 do powo³anego roz-porz¹dzenia Ministra Zdrowia, oraz innych znaków ostrzegawczych;

8) sporz¹dzenia planu postêpowania na wypadek awarii z udzia-³em szkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego dogrupy 3 lub 4 zagro¿enia;

9) przeprowadzania badañ na obecnoœæ szkodliwego czynnikabiologicznego, tam gdzie jest to konieczne i technicznie wykonalne,z wy³¹czeniem pierwotnie zamkniêtej przestrzeni;

10) zapewniania warunków bezpiecznego zbierania, przechowy-wania oraz usuwania odpadów przez pracowników, z zastosowaniembezpiecznych i oznakowanych pojemników;

11) stosowania procedur bezpiecznego postêpowania ze szkodli-wymi czynnikami biologicznymi;

12) zapewniania pracownikom systematycznego szkolenia;13) poinformowania pracownika o badaniach lekarskich, z któ-

rych pracownik mo¿e skorzystaæ po ustaniu nara¿enia;14) prowadzenia rejestru pracowników nara¿onych na dzia³anie

szkodliwych czynników biologicznych zakwalifikowanych do grupy3 lub 4 zagro¿enia, w formie elektronicznej lub ksiêgi rejestrowej,uwzglêdniaj¹c w szczególnoœci informacje dotycz¹ce:

a) rodzaju wykonywanej pracy,b) stopnia zagro¿enia spowodowanego dzia³aniem szkodliwego

czynnika biologicznego,c) awarii i wypadków zwi¹zanych z nara¿eniem na dzia³anie

szkodliwego czynnika biologicznego,

142

d) wyniku przeprowadzonej oceny ryzyka z podaniem nazwyszkodliwego czynnika biologicznego i grupy zagro¿enia,

e) liczby pracowników nara¿onych na dzia³anie szkodliwegoczynnika biologicznego,

f) imienia, nazwiska, stanowiska oraz numeru telefonu kontak-towego osoby odpowiedzialnej u pracodawcy za bezpieczeñstwoi higienê pracy oraz ochronê zdrowia pracowników;

15) informowania na wniosek pracownika lub jego przedstawi-ciela o:

a) liczbie pracowników nara¿onych,b) osobie odpowiedzialnej za bezpieczeñstwo i higienê pracy

oraz ochronê zdrowia pracowników.Informacjê dotycz¹c¹ u¿ycia szkodliwego czynnika biologiczne-

go w celach naukowo-badawczych lub przemys³owych pracodawcaprzekazuje w³aœciwemu inspektorowi sanitarnemu:

1) co najmniej 30 dni przed dniem u¿ycia po raz pierwszyszkodliwego czynnika biologicznego zakwalifikowanego do grupy2–4 zagro¿enia,

2) w ka¿dym przypadku, gdy zachodz¹ istotne zmiany maj¹ceznaczenie dla bezpieczeñstwa i zdrowia pracownika w miejscu pracy,

3) w ci¹gu 30 dni po zakoñczeniu dzia³alnoœci przez przedsiê-biorstwo lub zak³ad,

4) niezw³ocznie, w przypadku ka¿dej awarii lub wypadku, któ-re mog³y spowodowaæ uwolnienie siê szkodliwego czynnika biolo-gicznego zakwalifikowanego do grupy 2–4 zagro¿enia.

Informacja powy¿sza powinna uwzglêdniaæ w szczególnoœci:• nazwê i adres przedsiêbiorstwa lub zak³adu oraz rodzaj pro-

wadzonej dzia³alnoœci,• komórkê organizacyjn¹ lub stanowisko pracy, w którym wy-

stêpuje nara¿enie objête zg³oszeniem,• imiê, nazwisko, stanowisko s³u¿bowe oraz numer telefonu

kontaktowego osoby odpowiedzialnej u pracodawcy za bezpieczeñ-stwo i higienê pracy oraz ochronê zdrowia pracowników,

• wynik przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego z poda-niem nazwy szkodliwego czynnika biologicznego i grupy zagro¿e-nia, rodzaju wykonywanej pracy i czasu nara¿enia,

143

• przewidywane œrodki zapobiegawcze,• liczbê nara¿onych pracowników.Laboratoria œwiadcz¹ce us³ugi diagnostyczne w odniesieniu do

szkodliwych czynników biologicznych zakwalifikowanych do grupy4 zagro¿enia przekazuj¹ w³aœciwemu inspektorowi sanitarnemu wy-³¹cznie informacje wymienione wy¿ej w pkt. 1 i 3 (§ 8 powo³ane-go rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r.).

Systematyczne szkolenie pracowników, przewidziane w § 7 pkt12 powo³anego rozporz¹dzenia, powinno obejmowaæ zagadnieniadotycz¹ce:

• potencjalnego zagro¿enia dla zdrowia i ¿ycia pracownikówspowodowanego dzia³aniem szkodliwego czynnika biologicznego,

• œrodków, które nale¿y podj¹æ w celu zapobiegania zagro¿eniomspowodowanym dzia³aniem szkodliwego czynnika biologicznego,

• wymagañ higieniczno-sanitarnych,• wyposa¿enia i stosowania œrodków ochrony zbiorowej i indy-

widualnej,• dzia³añ, które pracownicy podejmuj¹ w razie wystêpowania

awarii lub wypadków, lub dla ich zapobiegania.Szkolenie powy¿sze jest przeprowadzane w trybie okreœlonym

w przepisach w sprawie szkolenia w dziedzinie bezpieczeñstwa i hi-gieny pracy (§ 9 powo³anego rozporz¹dzenia), o czym by³a szcze-gó³owo mowa w rozdziale IX.

Przez jaki okres powinien byæ przechowywany rejestr pracow-ników nara¿onych na dzia³anie czynników biologicznych szkodli-wych dla zdrowia i komu mo¿e byæ udostêpniany?

Rejestr pracowników nara¿onych na dzia³anie szkodliwychczynników biologicznych zakwalifikowanych do grupy 3 lub 4 za-gro¿enia, pracodawca przechowuje przez okres nie krótszy ni¿ 10lat od dnia ustania nara¿enia. Natomiast w przypadku nara¿enia naszkodliwy czynnik biologiczny, który mo¿e byæ przyczyn¹ choroby:

1) przewlek³ej lub utajonej,2) która – w œwietle obecnej wiedzy – jest niemo¿liwa do zdia-

gnozowania do czasu rozwiniêcia siê choroby,3) o wyj¹tkowo d³ugim okresie wylêgania,

144

4) o nawracaj¹cym charakterze w d³ugim okresie pomimo le-czenia,

5) mog¹cej powodowaæ powa¿ne, d³ugookresowe powik³ania– powy¿szy rejestr przechowywany jest przez okres 40 lat od dniaostatniego odnotowanego przypadku nara¿enia.

Pracownikowi lub przedstawicielowi pracownika udostêpnia siêinformacje zawarte w wymienionym rejestrze:

• w pe³nym zakresie – w przypadku gdy informacja dotyczy te-go pracownika,

• w zakresie ograniczonym zapewniaj¹cym anonimowoœæ osób,których informacja dotyczy – w przypadku gdy informacja dotyczyinnych pracowników.

Dostêp do wymienionego rejestru posiadaj¹ równie¿: w³aœciwajednostka organizacyjna s³u¿by medycyny pracy, w³aœciwy inspektorsanitarny oraz w³aœciwy inspektor pracy. W razie likwidacji lub upa-d³oœci pracodawcy przekazuje on rejestr w³aœciwemu ze wzglêdu naswoj¹ siedzibê wojewódzkiemu oœrodkowi medycyny pracy orazw³aœciwemu inspektorowi sanitarnemu (§ 10 powo³anego rozporz¹-dzenia Ministra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r.).

Jakie inne jeszcze obowi¹zki ci¹¿¹ na pracodawcy w zakresieochrony pracowników przed dzia³aniem szkodliwych dla zdrowiaczynników biologicznych?

W ramach ochrony pracownika przed zagro¿eniem spowodowa-nym przez szkodliwy czynnik biologiczny pracodawca jest ponadtoobowi¹zany do:

1) zapewnienia pracownikowi bezpiecznych warunków spo¿y-wania posi³ków i napojów w wydzielonych pomieszczeniach;

2) wyposa¿enia pracownika w odpowiednie œrodki ochrony indy-widualnej i przechowywania ich w wyraŸnie oznakowanym miejscu;

3) zapewnienia w³aœciwych pomieszczeñ, urz¹dzeñ higieniczno--sanitarnych, a tak¿e œrodków higieny osobistej oraz, je¿eli to ko-nieczne, œrodków do odka¿ania skóry lub b³on œluzowych;

4) stworzenia i stosowania procedur:a) pobierania, transportu oraz przetwarzania próbek i materia-

³ów pochodzenia ludzkiego lub zwierzêcego,

145

b) dezynfekcji,c) umo¿liwiaj¹cych bezpieczne usuwanie i postêpowanie ze ska-

¿onymi odpadami;5) zapewnienia bezpiecznych warunków odka¿ania, czyszczenia,

a w razie koniecznoœci niszczenia odzie¿y, œrodków ochrony indy-widualnej i wyposa¿enia, które uleg³y ska¿eniu szkodliwym czynni-kiem biologicznym;

6) dostarczenia pracownikowi aktualnych pisemnych instrukcjipostêpowania ze szkodliwym czynnikiem biologicznym;

7) niezw³ocznego informowania wszystkich pracowników nara¿o-nych w wyniku awarii lub wypadku lub ich przedstawiciela o tymzdarzeniu, je¿eli mog³o ono spowodowaæ uwolnienie siê szkodliwe-go czynnika biologicznego, a tak¿e o jego przyczynach oraz podjêtychi proponowanych œrodkach maj¹cych na celu opanowanie sytuacji;

8) podjêcia natychmiastowych dzia³añ maj¹cych na celu likwi-dacjê przyczyn i skutków zaistnia³ej awarii lub wypadku;

9) zg³aszania awarii lub wypadku zwi¹zanego z uwolnieniemsiê szkodliwego czynnika biologicznego, w zale¿noœci od jego ro-dzaju, do w³aœciwych jednostek s³u¿by medycyny pracy oraz w³a-œciwego inspektora sanitarnego.

Instrukcje wymienione wy¿ej w pkt. 6 obejmuj¹ tak¿e procedu-rê postêpowania ze szkodliwym czynnikiem biologicznym w razieawarii lub wypadku zwi¹zanych z uwolnieniem siê szkodliwegoczynnika biologicznego b¹dŸ nara¿enia na szkodliwy czynnik biolo-giczny zakwalifikowany do grupy 3 lub 4 zagro¿enia (§ 11 powo³a-nego rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia).

Jakie warunki powinny byæ spe³nione przy wykonywaniu praczwi¹zanych z nara¿eniem na szkodliwe czynniki biologiczne za-kwalifikowane do 2–4 grupy zagro¿enia?

Stosownie do przepisów § 12 powo³anego rozporz¹dzenia Mini-stra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r., w laboratoriach, w tymw laboratoriach diagnostycznych, oraz w pomieszczeniach dla zwie-rz¹t laboratoryjnych, które zosta³y celowo zainfekowane szkodliwy-mi czynnikami biologicznymi zakwalifikowanymi do grupy 2–4 za-gro¿enia lub które s¹ podejrzane o zainfekowanie takimi czynnika-

146

mi, do celów badawczych, rozwoju, edukacji lub diagnostyki, poprzeprowadzeniu oceny nara¿enia oraz ustaleniu stopnia hermetycz-noœci wymaganego dla poszczególnych szkodliwych czynników bio-logicznych, przyjmuje siê odpowiednie œrodki hermetycznoœci.W wymienionych miejscach czynnoœci zwi¹zane z nara¿eniem naszkodliwe czynniki biologiczne powinny byæ prowadzone na stano-wiskach pracy do tego wyznaczonych odpowiadaj¹cych przynaj-mniej:

1) 2. stopniowi hermetycznoœci, dla szkodliwego czynnika bio-logicznego zakwalifikowanego do grupy 2 zagro¿enia,

2) 3. stopniowi hermetycznoœci, dla szkodliwego czynnika bio-logicznego zakwalifikowanego do grupy 3 zagro¿enia,

3) 4. stopniowi hermetycznoœci, dla szkodliwego czynnika bio-logicznego zakwalifikowanego do grupy 4 zagro¿enia.

Je¿eli w wymienionych miejscach prowadzone s¹ prace z mate-ria³ami, w odniesieniu do których istnieje niepewnoœæ co do obec-noœci szkodliwych czynników biologicznych mog¹cych wywo³ywaæchoroby u ludzi, a których celem nie jest prowadzenie badañ nad ty-mi czynnikami, w tym prowadzenie hodowli lub ich gromadzenie,stosuje siê 2. stopieñ hermetycznoœci, a stopnie hermetycznoœci 3.lub 4. wtedy, gdy zachodzi taka koniecznoœæ.

W procesach przemys³owych, w trakcie których stosowane s¹szkodliwe czynniki biologiczne zakwalifikowane do grupy 2–4 za-gro¿enia, czynnoœci zwi¹zane z nara¿eniem na te czynniki powinnybyæ prowadzone na stanowiskach pracy do tego wyznaczonych,z uwzglêdnieniem stopni hermetycznoœci i œrodków hermetycznoœci.

W³aœciwy inspektor sanitarny oraz w³aœciwy inspektor pracy, napodstawie oceny ryzyka zwi¹zanego z wykorzystaniem szkodliwychczynników biologicznych zakwalifikowanych do grupy 2–4 zagro¿e-nia, mog¹ nakazaæ stosowanie odpowiednich œrodków hermetyczno-œci w wykorzystaniu przemys³owym szkodliwych czynników biolo-gicznych. Œrodki hermetycznoœci i stopnie hermetycznoœci dla pro-cesów przemys³owych okreœlone zosta³y w za³¹czniku nr 5 do po-wo³anego rozporz¹dzenia (§ 13 powo³anego rozporz¹dzenia Mini-stra Zdrowia z dnia 22 kwietnia 2005 r.).

147

Je¿eli w wyniku analiz nie jest mo¿liwe przeprowadzenie roz-strzygaj¹cej oceny szkodliwoœci czynnika biologicznego i zachodzipodejrzenie, ¿e zastosowanie danego czynnika mo¿e stanowiæ po-wa¿ne zagro¿enie dla zdrowia pracowników, prace i procesy okre-œlone w § 12 i § 13 powo³anego rozporz¹dzenia (zob. wy¿ej) po-winny byæ prowadzone wy³¹cznie na stanowiskach pracy, gdzie za-pewniony jest przynajmniej 3. stopieñ hermetycznoœci (§ 14 powo-³anego rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia).

W przypadku wyst¹pienia lub mo¿liwoœci wyst¹pienia w œrodo-wisku pracy szkodliwego czynnika biologicznego, przeciw któremujest dostêpna szczepionka, stosuje siê odpowiednio przepisy ustawyz dnia 6 wrzeœnia 2001 r. o chorobach zakaŸnych i zaka¿eniach(DzU. nr 126, poz. 1384 ze zm.). Pracodawca powinien zlecaæ wy-konywanie prac zwi¹zanych z nara¿eniem na kontakt ze szkodli-wym czynnikiem biologicznym zakwalifikowanym do grupy 3 lub4 zagro¿enia pracownikom w³aœciwie zabezpieczonym, w tym uod-pornionym przy u¿yciu dostêpnych szczepionek (§ 16 powo³anegorozporz¹dzenia Ministra Zdrowia).

Jakie czynnoœci powinien podj¹æ pracodawca w razie rozpo-znania u pracownika choroby mog¹cej byæ skutkiem nara¿enia nadzia³anie szkodliwego czynnika biologicznego?

W razie rozpoznania u pracownika choroby, która mo¿e byæskutkiem nara¿enia na dzia³anie szkodliwego czynnika biologiczne-go, do obowi¹zków pracodawcy nale¿y:

1) poinformowanie w³aœciwego inspektora sanitarnego o zaist-nia³ym przypadku zachorowania,

2) zapewnienie pozosta³ym pracownikom nara¿onym na dzia³a-nie szkodliwego czynnika biologicznego, w takim stopniu jak cho-remu pracownikowi, mo¿liwoœci przeprowadzenia badañ lekarskich,

3) przeprowadzenie ponownej oceny ryzyka na stanowisku pracy,4) eliminacja powsta³ego zagro¿enia.Odnosi siê to równie¿ do przypadku, gdy nast¹pi³ zgon pracow-

nika, wywo³any dzia³aniem szkodliwego czynnika biologicznegow miejscu pracy (§ 15 powo³anego rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia).

148

4. OCHRONAPRZED PROMIENIOWANIEM JONIZUJ¥CYM

Co to jest promieniowanie jonizuj¹ce? Jakie przepisy reguluj¹zatrudnianie pracowników w warunkach nara¿enia na promienio-wanie jonizuj¹ce?

Zgodnie z art. 223 k.p., pracodawca jest obowi¹zany chroniæpracowników przed promieniowaniem jonizuj¹cym, pochodz¹cymze Ÿróde³ sztucznych (np. aparatów rentgenowskich) i naturalnych(pochodzenia naturalnego ziemskiego i kosmicznego), wystêpuj¹-cych w œrodowisku pracy. Dawka promieniowania jonizuj¹cego po-chodz¹cego ze Ÿróde³ naturalnych, otrzymywana przez pracownikaprzy pracy w warunkach nara¿enia na to promieniowanie, nie mo¿eprzekraczaæ dawek granicznych, okreœlonych w odrêbnych przepi-sach dla sztucznych Ÿróde³ promieniowania jonizuj¹cego.

Przez promieniowanie jonizuj¹ce – w myœl art. 3 pkt 33 ustawyz dnia 29 listopada 2000 r. – Prawo atomowe (j.t. DzU z 2007 r. nr42, poz. 276 ze zm.) – rozumie siê promieniowanie sk³adaj¹ce siêz cz¹stek bezpoœrednio lub poœrednio jonizuj¹cych albo z obu ro-dzajów tych cz¹stek lub fal elektromagnetycznych o d³ugoœci do100 nm (nanometrów). Powo³ana ustawa odnosi siê jednak tylko doochrony przed promieniowaniem jonizuj¹cym pochodz¹cym ze Ÿró-de³ sztucznych. Przepis art. 223 § 1 k.p. nakazuje natomiast chroniæpracowników przed promieniowaniem jonizuj¹cym pochodz¹cymtak¿e ze Ÿróde³ naturalnych. Zarazem jednak przepis § 2 art. 223k.p. stanowi, ¿e dawka promieniowania jonizuj¹cego pochodz¹cegoze Ÿróde³ naturalnych otrzymywana przez pracownika nie mo¿eprzekraczaæ dawek granicznych, okreœlonych w odrêbnych przepi-sach dla sztucznych Ÿróde³ promieniowania jonizuj¹cego. Chodzi tuzatem o przepisy powo³anej ustawy – Prawo atomowe i wydane najej podstawie przepisy wykonawcze.

Przepisy rozdzia³u 3 ustawy – Prawo atomowe okreœlaj¹ podsta-wowe zasady zatrudniania pracowników w warunkach nara¿enia napromieniowanie jonizuj¹ce. Pracownikiem w rozumieniu art. 3 pkt

149

29 prawa atomowego jest zaœ osoba zatrudniona w ramach stosun-ku pracy, osoba wykonuj¹ca pracê na podstawie innej ni¿ stosunekpracy, jak równie¿ osoba wykonuj¹ca dzia³alnoœæ na w³asny rachu-nek, które w warunkach nara¿enia na promieniowanie jonizuj¹cemog¹ otrzymaæ dawki przekraczaj¹ce wartoœci dawek granicznychokreœlonych dla osób z ogó³u ludnoœci. Pojêcie „pracownik” jest tuwiêc szersze ni¿ okreœlone w art. 2 k.p.

Kto jest odpowiedzialny za przestrzeganie wymagañ dotycz¹-cych bezpieczeñstwa j¹drowego i ochrony radiologicznej? Jakieobowi¹zki w tym zakresie ci¹¿¹ na osobie odpowiedzialnej?

Za przestrzeganie wymagañ bezpieczeñstwa j¹drowego i ochro-ny radiologicznej odpowiedzialny jest kierownik jednostki organiza-cyjnej wykonuj¹cej dzia³alnoœæ zwi¹zan¹ z nara¿eniem na dzia³aniepromieniowania jonizuj¹cego. W jednostce organizacyjnej wykonu-j¹cej dzia³alnoœæ wymagaj¹c¹ zezwolenia istnieje obowi¹zek opraco-wania i wdro¿enia programu bezpieczeñstwa j¹drowego i ochronyradiologicznej, zawieraj¹cego co najmniej opis urz¹dzeñ i procedurmaj¹cych na celu ochronê pracownika, ogó³u ludnoœci i œrodowiskaprzed zagro¿eniem. W jednostce organizacyjnej wykonuj¹cej dzia-³alnoœæ wymagaj¹c¹ zezwolenia wewnêtrzny nadzór nad przestrze-ganiem wymagañ bezpieczeñstwa j¹drowego i ochrony radiologicz-nej sprawuje osoba, która posiada uprawnienia inspektora ochronyradiologicznej. Wymaganie takie nie dotyczy jednostki organizacyj-nej wykonuj¹cej dzia³alnoœæ z aparatami rentgenowskimi do celówweterynaryjnych pracuj¹cymi w systemie zdjêciowym oraz jednost-ki organizacyjnej wykonuj¹cej dzia³alnoœæ z urz¹dzeniami rentge-nowskimi przeznaczonymi do kontroli osób, przesy³ek i baga¿u (art.7 prawa atomowego).

Zgodnie z art. 7a prawa atomowego, kierownik jednostki orga-nizacyjnej zasiêga opinii inspektora ochrony radiologicznej na tematbadania i sprawdzania urz¹dzeñ ochronnych i przyrz¹dów pomiaro-wych, obejmuj¹cej w szczególnoœci:

1) ocenê urz¹dzeñ maj¹cych wp³yw na ochronê radiologiczn¹ –przed dopuszczeniem do ich stosowania,

150

2) dopuszczenie do stosowania nowych lub zmodyfikowanychŸróde³ promieniowania jonizuj¹cego, z punktu widzenia ochrony ra-diologicznej,

3) czêstotliwoœæ sprawdzania skutecznoœci stosowanych œrod-ków i technik ochrony przed promieniowaniem,

4) czêstotliwoœæ wzorcowania przyrz¹dów pomiarowych, spraw-dzanie ich sprawnoœci i w³aœciwego u¿ytkowania.

W myœl przepisów art. 9 prawa atomowego, kierownik jednost-ki organizacyjnej jest obowi¹zany zapewniæ wykonywanie dzia³al-noœci zgodnie z zasad¹ optymalizacji, wymagaj¹c¹, aby – przy roz-s¹dnym uwzglêdnieniu czynników ekonomicznych i spo³ecznych –liczba nara¿onych pracowników i osób z ogó³u ludnoœci by³a jaknajmniejsza, a otrzymywane przez nich dawki promieniowania joni-zuj¹cego by³y mo¿liwie ma³e. Kierownik jednostki organizacyjnejjest te¿ obowi¹zany przeprowadziæ ocenê nara¿enia pracowników,a je¿eli z analizy optymalizacyjnej wynika taka koniecznoœæ – usta-liæ dla nich dalsze ograniczenia nara¿enia, tak, ¿eby otrzymaneprzez nich dawki promieniowania jonizuj¹cego by³y nie wy¿sze ni¿ustalone dla nich ograniczniki dawek (limity u¿ytkowe dawek). Je-¿eli ograniczniki dawek zostan¹ ustalone w zezwoleniu, to mo¿li-woœæ ich przekroczenia podlega zg³oszeniu przez kierownika jed-nostki organizacyjnej organowi, który wyda³ zezwolenie. Przezogranicznik dawki (limit u¿ytkowy dawki) nale¿y rozumieæ ograni-czenie przewidywanych dawek indywidualnych, które mog¹ pocho-dziæ od okreœlonego Ÿród³a promieniowania jonizuj¹cego, uwzglêd-nione podczas planowania ochrony radiologicznej w celach zwi¹za-nych z optymalizacj¹ (art. 3 pkt 23 prawa atomowego).

Co to s¹ dawki graniczne promieniowania jonizuj¹cego?Przez dawkê graniczn¹ rozumie siê wartoœæ dawki promieniowa-

nia jonizuj¹cego, wyra¿on¹ jako dawka skuteczna lub równowa¿na,dla okreœlonych osób, pochodz¹c¹ od kontrolowanej dzia³alnoœci za-wodowej, której nie wolno przekroczyæ. Dawka skuteczna (efektyw-na) zaœ – to suma wa¿onych dawek równowa¿nych od zewnêtrzne-go i wewnêtrznego napromienienia tkanek i narz¹dów, wyra¿ona od-powiednim wzorem okreœlonym w za³¹czniku do powo³anej ustawy

151

– Prawo atomowe. Natomiast dawka równowa¿na – to dawka po-ch³oniêta w tkance lub narz¹dzie, wa¿ona dla rodzaju i energii pro-mieniowania jonizuj¹cego, wyra¿ona równie¿ wzorem okreœlonymw za³¹czniku do powo³anej ustawy – Prawo atomowe.

Dawki graniczne obejmuj¹ sumê dawek pochodz¹cych zarównood nara¿enia zewnêtrznego, jak i wewnêtrznego (art. 13 ust. 1 pra-wa atomowego). Suma dawek promieniowania jonizuj¹cego dla pra-cowników oraz ogó³u ludnoœci, pochodz¹cych od wszystkich rodza-jów wykonywanej dzia³alnoœci ³¹cznie, nie mo¿e, z pewnymi wyj¹t-kami, przekraczaæ dawek granicznych okreœlonych w przepisachwydanych na podstawie art. 25 pkt 1 ustawy (art. 14 ust. 1 prawaatomowego). Na podstawie tej delegacji ustawowej Rada Ministrówwyda³a rozporz¹dzenie z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie dawekgranicznych promieniowania jonizuj¹cego (DzU nr 20, poz. 168).Przepisy tego rozporz¹dzenia wdra¿aj¹ postanowienia dyrektywy96/29/Euratom z dnia 13 maja 1996 r. w sprawie podstawowychnorm bezpieczeñstwa dotycz¹cych ochrony zdrowia przed promie-niowaniem jonizuj¹cym pracowników i ogó³u ludnoœci (DzUrz WEL 159 z 29.06.1996).

Powy¿sze rozporz¹dzenie okreœla dawki graniczne promieniowa-nia jonizuj¹cego, wskaŸniki pozwalaj¹ce na wyznaczenie dawek sto-sowane przy ocenie nara¿enia oraz sposób i czêstotliwoœæ dokony-wania oceny nara¿enia w odniesieniu do pracowników oraz osóbz ogó³u ludnoœci.

Dla pracowników dawka graniczna, wyra¿ona jako dawka sku-teczna (efektywna), wynosi 20 mSv (milisiwertów) w ci¹gu rokukalendarzowego. Dawka ta mo¿e byæ w danym roku kalendarzo-wym przekroczona do wartoœci 50 mSv, jednak pod warunkiem, ¿ew ci¹gu kolejnych piêciu lat kalendarzowych jej sumaryczna war-toœæ nie przekroczy 100 mSv. Natomiast dawka graniczna, wyra¿o-na jako dawka równowa¿na, wynosi w ci¹gu roku kalendarzowego:

1) 150 mSv – dla soczewek oczu,2) 500 mSv – dla skóry, jako wartoœæ œrednia dla dowolnej po-

wierzchni 1 cm2 napromienionej czêœci skóry,3) 500 mSv – dla d³oni, przedramion, stóp i podudzi.

152

Kobieta, od chwili zawiadomienia przez ni¹ kierownika jednost-ki organizacyjnej o ci¹¿y, nie mo¿e byæ zatrudniona w warunkachprowadz¹cych do otrzymania przez maj¹ce urodziæ siê dziecko daw-ki skutecznej (efektywnej) przekraczaj¹cej wartoœæ 1 mSv. Nato-miast kobieta karmi¹ca piersi¹ nie mo¿e byæ zatrudniona w warun-kach nara¿enia na ska¿enie wewnêtrzne i zewnêtrzne (§ 2 i 3 po-wo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia 18 stycznia 2005 r.).

Dla uczniów, studentów i praktykantów, w wieku 18 lat i powy-¿ej, maj¹ zastosowanie wartoœci dawek granicznych ustalone wy¿ejw § 2 powo³anego rozporz¹dzenia RM (jak dla pracowników). Na-tomiast dla uczniów, studentów i praktykantów, w wieku od 16 latdo 18 lat, dawka graniczna, wyra¿ona jako dawka skuteczna (efek-tywna) wynosi 6 mSv w ci¹gu roku kalendarzowego, przy czymdawka graniczna, wyra¿ona jako dawka równowa¿na, wynosi w ci¹-gu roku kalendarzowego:


wierzchni 1 cm2 napromienionej czêœci skóry,3) 150 mSv – dla d³oni, przedramion, stóp i podudzi.Dla uczniów, studentów i praktykantów, w wieku poni¿ej 16 lat,

maj¹ zastosowanie wartoœci dawek granicznych ustalone poni¿ejw § 5 dla osób z ogó³u ludnoœci. Osoby w wieku poni¿ej 18 lat mo-g¹ byæ zatrudnione w warunkach nara¿enia jedynie w celu nauki lubprzyuczenia do zawodu (§ 4 powo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia18 stycznia 2005 r.).

Natomiast dla osób z ogó³u ludnoœci dawka graniczna, wyra¿o-na jako dawka skuteczna (efektywna), wynosi 1 mSv w ci¹gu rokukalendarzowego, przy czym dawka graniczna, wyra¿ona jako dawkarównowa¿na, wynosi w ci¹gu roku kalendarzowego:


wierzchni 1 cm2 napromienionej czêœci skóry.Powy¿sza dawka mo¿e byæ w danym roku kalendarzowym prze-

kroczona, pod warunkiem ¿e w ci¹gu kolejnych piêciu lat kalenda-rzowych jej sumaryczna wartoœæ nie przekroczy 5 mSv (§ 5 powo-³anego rozporz¹dzenia RM).

153

Nara¿enie pracowników oraz osób z ogó³u ludnoœci ocenia siêw oparciu o otrzymane przez nich dawki skuteczne (efektywne)i dawki równowa¿ne, wyznaczone z uwzglêdnieniem wielkoœcii wartoœci wskaŸników pozwalaj¹cych na wyznaczenie dawek stoso-wanych przy ocenie nara¿enia. Wielkoœci i wartoœci wskaŸników po-zwalaj¹cych na wyznaczenie dawek stosowanych przy ocenie nara-¿enia okreœlone zosta³y w za³¹czniku do powo³anego rozporz¹dzeniaRM. Przy wyznaczaniu dawek skutecznych, zmniejsza siê je o daw-ki wynikaj¹ce z naturalnego t³a promieniowania jonizuj¹cego wystê-puj¹cego na danym terenie, uwzglêdniaj¹c rzeczywisty czas nara¿e-nia. Je¿eli t³o naturalne nie jest znane, za jego wartoœæ przyjmujesiê 2,4 mSv w ci¹gu roku kalendarzowego. Wyznaczanie dawek dlapracowników jest dokonywane na podstawie pomiarów dozyme-trycznych (§ 6 powo³anego rozporz¹dzenia RM).

Oceny nara¿enia pracowników dokonuje siê dla ka¿dego rokukalendarzowego w oparciu o dawki wyznaczone na podstawie po-miarów dozymetrycznych, wykonywanych w okresach nie d³u¿-szych ni¿ trzymiesiêczne, a je¿eli okres zatrudnienia w warunkachnara¿enia jest krótszy ni¿ trzy miesi¹ce, po zakoñczeniu tego okre-su. W warunkach zdarzenia radiacyjnego ocena nara¿enia pracowni-ków i osób z ogó³u ludnoœci jest dokonywana z czêstotliwoœci¹umo¿liwiaj¹c¹ okreœlenie œrodków oraz dzia³añ niezbêdnych doochrony zdrowia (§ 7 powo³anego rozporz¹dzenia RM).

W szczególnych przypadkach, z wy³¹czeniem zdarzeñ radiacyj-nych, pracownicy kategorii A, za ich zgod¹ i za zgod¹ Prezesa Pañ-stwowej Agencji Atomistyki, mog¹ otrzymaæ okreœlone przez wy-mienionego Prezesa dawki przekraczaj¹ce wartoœci dawek granicz-nych, je¿eli jest to konieczne dla wykonania okreœlonego zadaniaw okreœlonym miejscu pracy i w okreœlonym czasie. Kierownik jed-nostki organizacyjnej jest obowi¹zany uzasadniæ koniecznoœæ takie-go nara¿enia i z wyprzedzeniem szczegó³owo omówiæ zwi¹zanez tym kwestie z zainteresowanymi pracownikami – ochotnikami lubich przedstawicielami, oraz z uprawnionym lekarzem i inspektoremochrony radiologicznej, a tak¿e poinformowaæ zainteresowanychpracowników – ochotników o ryzyku zwi¹zanym z takim nara¿e-niem i o niezbêdnych œrodkach ostro¿noœci. Postêpowanie w powy¿-

154

szych sprawach wymaga udokumentowania w formie pisemnej.Otrzymane przez pracownika dawki przekraczaj¹ce wartoœci dawekgranicznych s¹ oddzielnie rejestrowane w dokumentacji okreœlonejw art. 30 ust. 3 prawa atomowego (o dokumentacji tej bêdzie mo-wa dalej). Otrzymanie tych dawek nie mo¿e powodowaæ odsuniêciapracownika od normalnych zajêæ lub przesuniêcia go na inne stano-wisko bez jego zgody, z pewnymi jednak zastrze¿eniami przewi-dzianymi w art. 31 ust. 2 i 3 prawa atomowego (art. 19 prawa ato-mowego). Nara¿enie na dawki przekraczaj¹ce wartoœci dawek gra-nicznych jest jednak niedopuszczalne w odniesieniu do praktykan-tów, uczniów, studentów oraz kobiet w ci¹¿y, a kobiet karmi¹cychpiersi¹, je¿eli w wyniku nara¿enia jest prawdopodobne powstanieska¿eñ promieniotwórczych cia³a.

Osoba uczestnicz¹ca w usuwaniu skutków zdarzenia radiacyjne-go oraz w dzia³aniach interwencyjnych nie mo¿e otrzymaæ w czasietrwania tych dzia³añ dawki przekraczaj¹cej wartoœæ rocznej dawkigranicznej dla pracowników, z wyj¹tkiem sytuacji nara¿enia wyj¹t-kowego, o którym mowa poni¿ej.

W sytuacji nara¿enia wyj¹tkowego wynikaj¹cego z dzia³añ ma-j¹cych na celu:

1) zapobie¿enie powa¿nej utracie zdrowia,2) unikniêcie du¿ego napromieniowania znacznej liczby osób,3) zapobie¿enie katastrofie na wiêksz¹ skalê

– nale¿y do³o¿yæ wszelkich starañ, ¿eby osoba uczestnicz¹ca w takichdzia³aniach nie otrzyma³a dawki skutecznej przekraczaj¹cej 100 mSv.

Osoby, które otrzyma³y powy¿sze dawki nie mog¹ byæ odsuniê-te od dalszej pracy zawodowej w warunkach nara¿enia bez ich zgo-dy, jednak z zastrze¿eniem przepisów art. 31 ust. 2 i 3 prawa ato-mowego.

Natomiast osoba uczestnicz¹ca w ratowaniu ¿ycia ludzkiego mo-¿e otrzymaæ dawkê skuteczn¹ przekraczaj¹c¹ 100 mSv, jednak¿e na-le¿y do³o¿yæ wszelkich starañ, ¿eby nie otrzyma³a dawki skutecznejprzekraczaj¹cej 500 mSv. Osobê, która otrzyma³a tak¹ dawkê, kie-rownik jednostki organizacyjnej jest obowi¹zany skierowaæ na bada-nia lekarskie. Odpowiednie zastosowanie maj¹ tu równie¿ przepisyart. 31 ust. 2 i 3 prawa atomowego, o czym bêdzie jeszcze mowa.

155

Osobami podejmuj¹cymi powy¿sze dzia³ania mog¹ byæ wy³¹cz-nie ochotnicy, którzy przed podjêciem tych dzia³añ zostali poinfor-mowani o zwi¹zanym z ich dzia³aniem ryzyku dla zdrowia, a na-stêpnie dobrowolnie podjêli decyzjê o udziale w dzia³aniach. Rezy-gnacja z udzia³u w dzia³aniach nie mo¿e stanowiæ podstawy do roz-wi¹zania stosunku pracy. Podczas powy¿szych dzia³añ nale¿y podej-mowaæ wszelkie œrodki w celu zapewnienia odpowiedniej ochronyosób bior¹cych udzia³ w dzia³aniach oraz dokonania oceny i udoku-mentowania dawek otrzymywanych przez te osoby. Po zakoñczeniudzia³añ osoby te s¹ informowane o otrzymanych dawkach i wynika-j¹cym z tego ryzyku dla zdrowia (art. 20 prawa atomowego).

Jakie kategorie pracowników zosta³y ustalone w zale¿noœci odwielkoœci zagro¿enia na promieniowanie jonizuj¹ce?

Zgodnie z przepisami art. 17 prawa atomowego, w celu dosto-sowania sposobu oceny zagro¿enia pracowników w jednostkach or-ganizacyjnych do jego spodziewanego poziomu, w zale¿noœci odwielkoœci zagro¿enia, wprowadza siê dwie kategorie pracowników:

1) kategoriê A obejmuj¹c¹ pracowników, którzy mog¹ byæ nara-¿eni na dawkê skuteczn¹ przekraczaj¹c¹ 6 mSv w ci¹gu roku lub nadawkê równowa¿n¹ przekraczaj¹c¹ trzy dziesi¹te wartoœci dawekgranicznych dla soczewek oczu, skóry i koñczyn, okreœlonychw rozporz¹dzeniu RM z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie dawekgranicznych promieniowania jonizuj¹cego,

2) kategoriê B obejmuj¹c¹ pracowników, którzy mog¹ byæ nara-¿eni na dawkê skuteczn¹ przekraczaj¹c¹ 1 mSv w ci¹gu roku lub nadawkê równowa¿n¹ przekraczaj¹c¹ jedn¹ dziesi¹t¹ wartoœci dawekgranicznych dla soczewek oczu, skóry i koñczyn, okreœlonychw rozporz¹dzeniu RM z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie dawekgranicznych promieniowania jonizuj¹cego, i którzy nie zostali zali-czeni do kategorii A.

Ocena nara¿enia pracowników prowadzona jest na podstawiekontrolnych pomiarów dawek indywidualnych lub pomiarów dozy-metrycznych w œrodowisku pracy. Pracownicy kategorii A podlega-j¹ ocenie nara¿enia prowadzonej na podstawie systematycznych po-miarów dawek indywidualnych, a je¿eli mog¹ byæ nara¿eni na ska-

156

¿enie wewnêtrzne maj¹ce wp³yw na poziom dawki skutecznej dlatej kategorii pracowników, podlegaj¹ równie¿ pomiarom ska¿eñ we-wnêtrznych. Natomiast pracownicy kategorii B podlegaj¹ ocenie na-ra¿enia prowadzonej na podstawie pomiarów dozymetrycznychw œrodowisku pracy w sposób pozwalaj¹cy stwierdziæ prawid³owoœæzaliczenia pracowników do tej kategorii, chyba ¿e kierownik jed-nostki organizacyjnej zadecyduje o objêciu ich systematycznymi po-miarami dawek indywidualnych. Zezwolenie mo¿e zawieraæ warunekprowadzenia oceny nara¿enia pracowników kategorii B wykonuj¹cychprace okreœlone w tym zezwoleniu na podstawie pomiarów dawek in-dywidualnych. W przypadku gdy pomiar dawki indywidualnej jest nie-mo¿liwy lub niew³aœciwy, ocena dawki indywidualnej otrzymanejprzez pracownika kategorii A mo¿e byæ dokonana na podstawie wyni-ków pomiarów dawek indywidualnych przeprowadzonych dla innychnara¿onych pracowników tej kategorii albo na podstawie wyników po-miarów dozymetrycznych w œrodowisku pracy. Zaliczenia pracowni-ków zatrudnionych w warunkach nara¿enia do kategorii A lub B do-konuje kierownik jednostki organizacyjnej, w zale¿noœci od przewidy-wanego poziomu nara¿enia tych pracowników. Ze wzglêdu na zdol-noœæ do wykonywania pracy w grupie pracowników kategorii A usta-la siê nastêpuj¹c¹ klasyfikacjê medyczn¹: zdolny, zdolny pod pewny-mi warunkami, niezdolny. Klasyfikacji medycznej pracownika kate-gorii A dokonuje uprawniony lekarz, który sprawuje nadzór medycz-ny nad tym pracownikiem. Pracownik nie mo¿e byæ zatrudniony naokreœlonym stanowisku w kategorii A, je¿eli uprawniony lekarz wy-da³ orzeczenie, ¿e jest on niezdolny do wykonywania takiej pracy.

Zgodnie z art. 21 prawa atomowego, kierownik jednostki orga-nizacyjnej obowi¹zany jest prowadziæ rejestr dawek indywidualnychotrzymywanych przez pracowników zaliczonych do kategorii A napodstawie wyników pomiarów dawek indywidualnych oraz pomia-rów s³u¿¹cych ocenie dawek od nara¿enia wewnêtrznego, dokony-wanych przez podmioty posiadaj¹ce akredytacjê otrzyman¹ na pod-stawie odrêbnych przepisów. Centralny rejestr dawek indywidual-nych prowadzi natomiast Prezes Pañstwowej Agencji Atomistyki napodstawie wyników pomiarów i ocen otrzymywanych od kierowni-ka jednostki organizacyjnej.

157

Inspektor ochrony radiologicznej, do czasu dokonania pomiarówdawek indywidualnych oraz pomiarów s³u¿¹cych ocenie dawek odnara¿enia wewnêtrznego przez podmiot posiadaj¹cy akredytacjê, do-konuje wstêpnej operacyjnej oceny dawek indywidualnych otrzyma-nych przez pracowników zewnêtrznych wykonuj¹cych dzia³alnoœæna terenie kontrolowanym w jednostce organizacyjnej. Inspektorochrony radiologicznej mo¿e, do czasu dokonania pomiarów dawekindywidualnych oraz pomiarów s³u¿¹cych ocenie dawek od nara¿e-nia wewnêtrznego przez podmiot posiadaj¹cy akredytacjê, dokonaæwstêpnej operacyjnej oceny dawek indywidualnych otrzymanychprzez innych ni¿ pracownicy zewnêtrzni pracowników wykonuj¹-cych pracê w jednostce organizacyjnej.

Co to s¹ „tereny kontrolowane” i „tereny nadzorowane”?Stosownie do art. 18 prawa atomowego, w celu dostosowania

dzia³añ i œrodków ochrony radiologicznej pracowników do wielko-œci i rodzajów zagro¿eñ, kierownik jednostki organizacyjnej wpro-wadza podzia³ lokalizacji miejsc pracy na:

1) tereny kontrolowane – tam, gdzie istnieje mo¿liwoœæ otrzy-mania dawek okreœlonych dla pracowników kategorii A, istniejemo¿liwoœæ rozprzestrzeniania siê ska¿eñ promieniotwórczych lubmog¹ wystêpowaæ du¿e zmiany mocy dawki promieniowania joni-zuj¹cego,

2) tereny nadzorowane – tam, gdzie istnieje mo¿liwoœæ otrzy-mania dawek okreœlonych dla pracowników kategorii B i które niezosta³y zaliczone do terenów kontrolowanych.

Za spe³nienie wymagañ okreœlonych w przepisach wydanych napodstawie art. 25 pkt 2 prawa atomowego dla terenów kontrolowa-nych i nadzorowanych jest odpowiedzialny kierownik jednostki or-ganizacyjnej, który podejmuje okreœlone dzia³ania w celu spe³nieniatych wymagañ po zasiêgniêciu opinii inspektora ochrony radiolo-gicznej i lekarza medycyny pracy. Na podstawie tej delegacji usta-wowej Rada Ministrów wyda³a rozporz¹dzenie z dnia 6 sierpnia2002 r. w sprawie podstawowych wymagañ dotycz¹cych terenówkontrolowanych i nadzorowanych (DzU nr 138, poz. 1161). Rozpo-rz¹dzenie to okreœla:

158

1) podstawowe wymagania dotycz¹ce terenów kontrolowanychi nadzorowanych, w tym sposób oznakowania, warunki dostêpui opuszczania tych terenów dla pracowników i innych osób,

2) warunki, jakie musz¹ byæ spe³nione dla wykonywania pomia-rów dozymetrycznych w œrodowisku pracy na tych terenach,w szczególnoœci odnoœnie do zakresu programu pomiarów i kryte-riów doboru osób wykonuj¹cych pomiary.

Przepis § 2 ust. 1 powy¿szego rozporz¹dzenia RM okreœla nastê-puj¹ce podstawowe wymagania dotycz¹ce terenów kontrolowanych:

1) granice terenu kontrolowanego oznacza siê znakami ostrze-gawczymi, których wzór zawiera za³¹cznik do rozporz¹dzenia, oraztablicami informacyjnymi podaj¹cymi rodzaj Ÿróde³ promieniotwór-czych i zwi¹zane z nimi zagro¿enie;

2) znaki ostrzegawcze i tablice informacyjne, o których mowaw pkt 1, umieszcza siê przy wejœciu na teren kontrolowany; w przy-padku wytyczenia tego terenu poza pomieszczeniem zamkniêtymumieszcza siê je w odstêpach nie wiêkszych ni¿ 10 m;

3) dostêp do terenu kontrolowanego, ograniczony przez zastoso-wanie œrodków technicznych, w szczególnoœci drzwi, bram lub wi-docznych blokad maj¹:

a) pracownicy zatrudnieni na tym terenie,b) pacjenci poddawani zabiegom diagnostycznym lub terapeu-

tycznym,c) za zgod¹ kierownika jednostki organizacyjnej lub upowa¿nio-

nej przez niego osoby inne przeszkolone osoby wyposa¿one w daw-komierze osobiste umo¿liwiaj¹ce bezpoœrednie okreœlenie dawkiotrzymanej w czasie przebywania na tym terenie;

4) osoby wymienione wy¿ej w pkt 3 pod lit. a i lit. c, maj¹ do-stêp do terenu kontrolowanego i jego opuszczania na podstawieprzepustek, kart wstêpu lub identyfikatorów,

5) dla terenu kontrolowanego opracowuje siê instrukcje pracy,odpowiednie do zagro¿enia zwi¹zanego z wystêpuj¹cymi Ÿród³amii wykonywanymi czynnoœciami.

Je¿eli na terenie kontrolowanym wystêpuje mo¿liwoœæ rozprze-strzeniania siê ska¿eñ promieniotwórczych, poza wymaganiami wy-mienionymi wy¿ej, zapewnia siê:

159

1) przy wejœciu – mo¿liwoœæ zmiany odzie¿y osobistej na odzie¿robocz¹ oraz pomiar ska¿eñ osobistych i wnoszonego sprzêtu,

2) przy wyjœciu – pomiar ska¿eñ osobistych i wynoszonegosprzêtu oraz œrodki i urz¹dzenia do usuwania tych ska¿eñ, zale¿neod prowadzonych prac, a tak¿e zamianê odzie¿y roboczej na osobi-st¹ i pojemniki na ska¿on¹ odzie¿ robocz¹ (§ 2 ust. 2 powo³anegorozporz¹dzenia RM z dnia 6 sierpnia 2002 r.).

Natomiast przepisy § 3 powo³anego rozporz¹dzenia RM okreœ-laj¹ nastêpuj¹ce podstawowe wymagania dotycz¹ce terenów nadzo-rowanych:

1) granice terenu nadzorowanego oznacza siê znakami ostrze-gawczymi, których wzór zawiera za³¹cznik do rozporz¹dzenia,

2) granice terenu nadzorowanego mo¿na oznaczyæ równie¿ ta-blicami informacyjnymi, podaj¹cymi rodzaj Ÿróde³ promieniotwór-czych i zwi¹zane z nimi zagro¿enie, zale¿nie od prowadzonych pracna tym terenie,

3) znaki ostrzegawcze i tablice informacyjne umieszcza siê przywejœciu na teren nadzorowany; w przypadku wytyczenia tego terenupoza pomieszczeniem zamkniêtym umieszcza siê je w odstêpach niewiêkszych ni¿ 10 m,

4) dostêp do terenu nadzorowanego i jego opuszczanie przez oso-by inne ni¿ pracownicy zatrudnieni na tym terenie podlega rejestracji.

W przypadku gdy jest to uzasadnione rodzajem czynnoœci wyko-nywanych na terenie nadzorowanym, poza powy¿szymi wymagania-mi, opracowuje siê instrukcje pracy, odpowiednie do zagro¿enia zwi¹-zanego z wystêpuj¹cymi Ÿród³ami i wykonywanymi czynnoœciami.

Powo³ane rozporz¹dzenie RM z dnia 6 sierpnia 2002 r. (§ 4)okreœla nastêpuj¹ce warunki wykonywania pomiarów dozymetrycz-nych w œrodowisku pracy na terenach kontrolowanych i nadzorowa-nych:

1) ustalenie miejsca, czasu i czêstotliwoœci przeprowadzania po-miarów,

2) ustalenie rodzajów wykonywanych pomiarów,3) wskazanie metod, przyrz¹dów oraz procedur pomiarowych.Zakres programu pomiarów dozymetrycznych w œrodowisku

pracy obejmuje:

160

1) pomiar mocy dawki z okreœleniem rodzaju i energii promie-niowania,

2) pomiar i identyfikacjê ska¿eñ promieniotwórczych po-wierzchni i powietrza – w przypadku mo¿liwoœci rozprzestrzenianiasiê ska¿eñ promieniotwórczych.

Pomiary powy¿sze powinny umo¿liwiaæ:1) ci¹g³¹ ocenê warunków pracy, w tym ocenê nara¿enia pra-

cowników i innych osób znajduj¹cych siê na terenach kontrolowa-nych albo nadzorowanych,

2) kontrolê przestrzegania limitów u¿ytkowych dawek okreœlo-nych w zezwoleniu na prowadzenie dzia³alnoœci na tych terenach,

3) weryfikacjê granic terenu kontrolowanego i nadzorowanego,4) ocenê nara¿enia osób znajduj¹cych siê poza tymi terenami,

spowodowanego prowadzon¹ dzia³alnoœci¹, w tym w wyniku usu-wania substancji promieniotwórczych z tych terenów.

Zgodnie z § 5 powo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia 6 sierp-nia 2002 r., pomiary dozymetryczne w œrodowisku pracy mog¹ wy-konywaæ osoby:

1) posiadaj¹ce uprawnienia inspektora ochrony radiologicznej,2) przeszkolone przez inspektora ochrony radiologicznej w za-

kresie wykonywania pomiarów.Wymagania dotycz¹ce sprzêtu dozymetrycznego okreœlone zo-

sta³y w za³¹czniku do rozporz¹dzenia Rady Ministrów z dnia 23grudnia 2002 r. w sprawie wymagañ dotycz¹cych sprzêtu dozyme-trycznego (DzU nr 239, poz. 2032), wydanego na podstawie art. 28prawa atomowego. Rozporz¹dzenie to okreœla wymagania dotycz¹cesprzêtu dozymetrycznego stosowanego w warunkach normalnychoraz w sytuacji zdarzeñ radiacyjnych.

Dzia³alnoœæ zawodowa zwi¹zana z wystêpowaniem promienio-wania naturalnego prowadz¹cego do wzrostu nara¿enia pracowni-ków lub ludnoœci, istotnego z punktu widzenia ochrony radiologicz-nej, wymaga oceny tego nara¿enia. Ocena tego nara¿enia dokony-wana jest na podstawie pomiarów dozymetrycznych w œrodowiskupracy. Do dzia³alnoœci zawodowej zwi¹zanej z wystêpowaniem pro-mieniowania naturalnego zalicza siê w szczególnoœci dzia³alnoœæzwi¹zan¹ z wykonywaniem prac:

161

1) w zak³adach górniczych, jaskiniach i innych miejscach podpowierzchni¹ ziemi oraz w uzdrowiskach,

2) w lotnictwie, z wy³¹czeniem prac wykonywanych przez per-sonel naziemny.

Ponadto Rada Ministrów uprawniona zosta³a do okreœlenia,w drodze rozporz¹dzenia:

• innych ni¿ wymienione wy¿ej rodzaje dzia³alnoœci zawodowejzwi¹zanej z wystêpowaniem promieniowania naturalnego prowadz¹-cego do wzrostu nara¿enia pracowników lub ludnoœci istotnegoz punktu widzenia ochrony radiologicznej,

• sposobów dokonywania oceny nara¿enia powsta³ego w zwi¹z-ku z wykonywaniem powy¿szej dzia³alnoœci, trybu postêpowaniamaj¹cego na celu zmniejszenie tego nara¿enia oraz innych dzia³añmaj¹cych na celu ochronê radiologiczn¹ nara¿onych pracownikówi ludnoœci– uwzglêdniaj¹c zalecenia Unii Europejskiej, przepisy powo³ywane-go rozporz¹dzenia RM z dnia 18 stycznia 2005 r. w sprawie dawekgranicznych promieniowania jonizuj¹cego, specyfikê wykonywanejdzia³alnoœci zawodowej i specyfikê pracy osoby nara¿onej (art. 23prawa atomowego).

Jakie podstawowe wymogi musz¹ byæ spe³nione przy zatrud-nianiu pracownika w warunkach nara¿enia na promieniowanie jo-nizuj¹ce?

Wed³ug art. 10 prawa atomowego, pracownik mo¿e byæ zatrud-niony w warunkach nara¿enia na dzia³anie promieniowania jonizu-j¹cego po orzeczeniu braku przeciwwskazañ do takiego zatrudnieniawydanym przez uprawnionego lekarza, tj. lekarza posiadaj¹cego od-powiednie kwalifikacje. Kwalifikacje uprawnionego lekarza, trybwydawania i przechowywania orzeczeñ oraz rodzaje i czêstotliwoœæbadañ stanu zdrowia pracowników zatrudnionych w warunkach na-ra¿enia na promieniowanie jonizuj¹ce okreœlaj¹ przepisy prawa pra-cy, chyba ¿e ustawa – Prawo atomowe stanowi inaczej.

Do pracy przy materiale j¹drowym, Ÿródle promieniowania joni-zuj¹cego, odpadach promieniotwórczych lub wypalonym paliwie j¹-drowym mo¿na dopuœciæ pracownika, który posiada odpowiedni¹ do

162

stanowiska pracy znajomoœæ przepisów z zakresu bezpieczeñstwa j¹-drowego i ochrony radiologicznej oraz niezbêdne umiejêtnoœci.

Kierownik jednostki organizacyjnej jest obowi¹zany zapewniæprowadzenie wstêpnych i okresowych – nie rzadziej ni¿ co 5 lat –szkoleñ pracowników w zakresie bezpieczeñstwa j¹drowego i ochro-ny radiologicznej, zgodnie z opracowanym przez siebie programem.Szkoleniem takim powinni byæ objêci równie¿ pracownicy uczestni-cz¹cy w transporcie materia³ów j¹drowych, Ÿróde³ promieniotwór-czych, odpadów promieniotwórczych lub wypalonego paliwa j¹dro-wego. Szkolenia powy¿sze powinny obejmowaæ w szczególnoœci:

1) ogólne procedury ochrony radiologicznej i podejmowaneœrodki ostro¿noœci zwi¹zane z dzia³alnoœci¹ wykonywan¹ przez jed-nostkê organizacyjn¹,

2) procedury ochrony radiologicznej i podejmowane œrodkiostro¿noœci zwi¹zane z konkretnym stanowiskiem pracy,

3) w przypadku kobiet – tak¿e informacjê o koniecznoœci nie-zw³ocznego powiadomienia kierownika jednostki organizacyjnejo ci¹¿y oraz informacjê o ryzyku ska¿enia promieniotwórczegodziecka karmionego piersi¹ przez matkê, w przypadku gdy istniejemo¿liwoœæ ska¿enia promieniotwórczego cia³a matki.

Programy szkoleñ, opracowane przez kierownika jednostki organi-zacyjnej dzia³aj¹cej na podstawie zezwolenia, podlegaj¹ zatwierdze-niu przez organ, który wyda³ zezwolenie (art. 11 prawa atomowego).

Jak stanowi przepis art. 22 prawa atomowego, przed zatrud-nieniem pracownika w warunkach nara¿enia na dzia³anie promienio-wania jonizuj¹cego kierownik jednostki organizacyjnej jest obowi¹-zany wyst¹piæ do Prezesa Pañstwowej Agencji Atomistyki z wnios-kiem o informacjê z centralnego rejestru dawek o dawkach otrzyma-nych przez tego pracownika w roku kalendarzowym, w którym wy-stêpuje z wnioskiem, oraz w okresie czterech poprzednich lat kalen-darzowych.

Zgodnie z art. 26 prawa atomowego, kierownik jednostki orga-nizacyjnej zatrudniaj¹cej pracowników w warunkach nara¿enia jestobowi¹zany zapewniæ:

1) opiekê medyczn¹ pracownikom oraz niezbêdne œrodki ochro-ny indywidualnej i sprzêt dozymetryczny, stosownie do warunkównara¿enia,

163

2) prowadzenie pomiarów dawek indywidualnych albo pomia-rów dozymetrycznych w œrodowisku pracy oraz rejestrowanie da-nych w tym zakresie.

Kierownik jednostki organizacyjnej jest obowi¹zany zapewniæpracownikom zewnêtrznym ochronê radiologiczn¹ równowa¿n¹ochronie, jak¹ zapewnia pracownikom zatrudnionym w jednostceorganizacyjnej. Ka¿demu pracownikowi zewnêtrznemu Prezes Pañ-stwowej Agencji Atomistyki wydaje indywidualny dokument nara¿e-nia pracownika zewnêtrznego (paszport dozymetryczny), w którympracodawca zewnêtrzny i kierownik jednostki organizacyjnejumieszczaj¹ informacje okreœlone w przepisach wydanych na pod-stawie art. 29 ust. 3 pkt 2 prawa atomowego, do wydania którychzobligowana zosta³a Rada Ministrów (art. 29 prawa atomowego).Pracownikiem zewnêtrznym – w rozumieniu art. 3 pkt 30 prawaatomowego – jest pracownik zaliczony do kategorii A, zatrudnionyprzez pracodawcê zewnêtrznego lub wykonuj¹cy dzia³alnoœæ na w³as-ny rachunek, prowadz¹cy dowoln¹ dzia³alnoœæ na terenie kontrolo-wanym, za który nie jest odpowiedzialny ani on, ani jego pracodaw-ca. Natomiast pracodawc¹ zewnêtrznym jest pracodawca zatrudnia-j¹cy pracowników kategorii A, prowadz¹cych dowoln¹ dzia³alnoœæna terenie kontrolowanym u innego pracodawcy (art. 3 pkt 28 pra-wa atomowego).

Za nadzór medyczny nad pracownikami kategorii A odpowie-dzialny jest kierownik jednostki organizacyjnej oraz uprawniony le-karz, któremu zapewnia siê dostêp do informacji niezbêdnych dowydania orzeczenia o zdolnoœci tych pracowników do wykonywaniaokreœlonej pracy, ³¹cznie z informacj¹ o warunkach œrodowiskowychw miejscu pracy. Nadzór medyczny obejmuje wstêpne badania le-karskie pracownika przed jego zatrudnieniem dla okreœlenia, czypracownik mo¿e byæ zatrudniony w kategorii A, oraz okresowe ba-dania lekarskie przeprowadzane co najmniej raz w roku, które po-zwalaj¹ stwierdziæ, czy pracownik mo¿e nadal wykonywaæ swojeobowi¹zki. Dla ka¿dego pracownika kategorii A uprawniony lekarzzak³ada dokumentacjê medyczn¹, prowadzon¹ i aktualizowan¹ przezca³y okres zaliczenia do tej kategorii. Dokumentacja jest przechowy-wana do dnia osi¹gniêcia przez pracownika wieku 75 lat, jednak nie

164

krócej ni¿ przez 30 lat od dnia zakoñczenia przez niego pracyw warunkach nara¿enia. Dokumentacja medyczna obejmuje infor-macje o rodzaju wykonywanej pracy, wynikach badañ lekarskichprzeprowadzonych przed podjêciem zatrudnienia w kategoriiA i o wynikach badañ okresowych oraz rejestr dawek indywidual-nych, o którym by³a wczeœniej mowa. Po ustaniu zatrudnieniaw warunkach nara¿enia uprawniony lekarz mo¿e zaleciæ kontynu-acjê nadzoru medycznego, je¿eli uzna to za konieczne dla ochronyzdrowia pracownika (art. 30 prawa atomowego).

W przypadku stwierdzonego przekroczenia którejkolwiek z da-wek granicznych, okreœlonych w powo³anym wy¿ej rozporz¹dzeniuRM z dnia 18 stycznia 2005 r., kierownik jednostki organizacyjnejjest obowi¹zany skierowaæ pracownika na badania lekarskie. Dalszapraca w warunkach nara¿enia wymaga zgody uprawnionego lekarza.W razie braku takiej zgody na dalsze zatrudnienie pracownikaw warunkach nara¿enia stosuje siê odpowiednio przepisy prawa pra-cy odnosz¹ce siê do pracownika, u którego stwierdzono objawywskazuj¹ce na powstanie choroby zawodowej (art. 31 prawa atomo-wego). Od orzeczenia uprawnionego lekarza pracownikowi s³u¿yodwo³anie do s¹du pracy (art. 32 prawa atomowego).

Jakie zasady ochrony pracowników przed promieniowaniem jo-nizuj¹cym powinny byæ stosowane podczas pracy na terenie kon-trolowanym?

Na podstawie delegacji zawartej w art. 29 ust. 3 prawa atomo-wego, Rada Ministrów wyda³a rozporz¹dzenie z dnia 27 kwietnia2004 r. w sprawie ochrony przed promieniowaniem jonizuj¹cympracowników zewnêtrznych nara¿onych podczas pracy na tereniekontrolowanym (DzU nr 102, poz. 1064). Rozporz¹dzenie to doko-nuje transpozycji dyrektywy 90/641/Euratom z dnia 4 grudnia 1990 r.w sprawie praktycznej ochrony pracowników zewnêtrznych nara¿o-nych na promieniowanie jonizuj¹ce podczas pracy na terenie kontro-lowanym (DzUrz WE L 349 z 13.12.1990). Rozporz¹dzenie wesz³ow ¿ycie z dniem uzyskania przez Polskê cz³onkostwa w Unii Euro-pejskiej, tj. z dniem 1 maja 2004 r. Rozporz¹dzenie to okreœla:

165

1) szczegó³owe obowi¹zki kierownika jednostki organizacyjnej,pracodawcy zewnêtrznego i pracownika zewnêtrznego w zakresieochrony radiologicznej pracowników zewnêtrznych nara¿onych pod-czas pracy na terenie kontrolowanym,

2) informacje umieszczane przez kierownika jednostki organiza-cyjnej, pracodawcê zewnêtrznego i uprawnionego lekarza w pasz-porcie dozymetrycznym,

3) tryb wydawania oraz wzór paszportu dozymetrycznego.Zgodnie z § 2 powo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia 27 kwiet-

nia 2004 r., kierownik jednostki organizacyjnej, w zakresie ochronyradiologicznej pracowników zewnêtrznych nara¿onych podczas pra-cy na terenie kontrolowanym jest w szczególnoœci obowi¹zany:

1) sprawdziæ, czy pracownicy zewnêtrzni posiadaj¹ aktualneorzeczenia lekarskie o zdolnoœci do pracy, w tym stwierdzaj¹ce brakprzeciwwskazañ do pracy w warunkach nara¿enia, wydane przezuprawnionego lekarza,

2) zapewniæ pracownikom przeszkolenie specjalistyczneuwzglêdniaj¹ce specyfikê terenu kontrolowanego i planowanej pra-cy, niezale¿nie od podstawowego szkolenia w zakresie bezpieczeñ-stwa j¹drowego i ochrony radiologicznej,

3) zapewniæ im niezbêdne œrodki ochrony indywidualnej, sto-sownie do warunków nara¿enia,

4) zapewniæ warunki pracy umo¿liwiaj¹ce przestrzeganie zasadochrony radiologicznej oraz ograniczeñ dawek promieniowania joni-zuj¹cego zgodnie z art. 8, 9, 13, 14, 19 i art. 25 pkt 1 prawa ato-mowego,

5) zapewniæ prowadzenie pomiaru dawek indywidualnych orazinnych pomiarów dozymetrycznych w sposób dostosowany do wa-runków nara¿enia, jak równie¿ prowadzenie dokumentacji tych po-miarów zgodnie z wymaganiami przepisów wydanych na podstawieart. 28 pkt 1 prawa atomowego, oraz dokonywanie w tym zakresiewpisów w paszportach dozymetrycznych.

Stosownie do przepisów § 3 powo³anego rozporz¹dzenia RMz dnia 27 kwietnia 2004 r., pracodawca zewnêtrzny w zakresieochrony radiologicznej swoich pracowników nara¿onych podczaspracy na terenie kontrolowanym w szczególnoœci powinien zapewniæ:

166

1) przestrzeganie zasad ochrony radiologicznej oraz ograniczeñdawek promieniowania jonizuj¹cego zgodnie z przepisami prawaatomowego,

2) podstawowe szkolenie pracowników w zakresie bezpieczeñ-stwa j¹drowego i ochrony radiologicznej, obejmuj¹ce informacjêo zagro¿eniach zwi¹zanych z prac¹ w warunkach nara¿enia na pro-mieniowanie jonizuj¹ce i stosowanych œrodkach ochrony oraz o zna-czeniu przestrzegania odpowiednich wymagañ technicznych i me-dycznych w tym zakresie,

3) objêcie pracowników ocen¹ nara¿enia, a tak¿e nadzorem me-dycznym stosownie do art. 26, 30 i 31 prawa atomowego, w tymbadaniami lekarskimi w celu uzyskania orzeczenia uprawnionego le-karza o zdolnoœci pracownika do pracy z okreœleniem, jeœli wynikato z klasyfikacji medycznej pracownika zgodnie z art. 17 ust. 7 pra-wa atomowego, warunków dopuszczenia do pracy uwzglêdniaj¹cychzagro¿enia napromieniowaniem zewnêtrznym, ska¿eniami we-wnêtrznymi oraz ewentualne przeciwwskazania zdrowotne w stoso-waniu œrodków ochrony dróg oddechowych, potwierdzone odpo-wiednimi wpisami w czêœciach D6, D7 i D8 paszportu dozyme-trycznego dokonanymi przez uprawnionego lekarza,

4) uzyskanie paszportów dozymetrycznych dla zatrudnianychprzez siebie pracowników zewnêtrznych przed skierowaniem ich doprac na terenie kontrolowanym innej jednostki organizacyjnej i do-konanie wpisów w czêœciach D9 i D10 tych paszportów,

5) uaktualnianie danych radiologicznych indywidualnego moni-toringu nara¿enia poszczególnych pracowników w czêœciach D4, D5i D9 paszportów dozymetrycznych, w szczególnoœci danych, o któ-rych mowa w § 7 pkt 1 lit. b powo³anego rozporz¹dzenia RMz dnia 27 kwietnia 2004 r., a tak¿e w centralnym rejestrze dawek in-dywidualnych.

Pracodawca zewnêtrzny mo¿e, w drodze umowy, powierzyæ kie-rownikowi jednostki organizacyjnej wykonanie wszystkich lub nie-których obowi¹zków wymienionych wy¿ej w pkt. 1–3 i 5. W przy-padku pracownika zewnêtrznego wykonuj¹cego na w³asny rachunekdzia³alnoœæ na terenie kontrolowanym, obowi¹zki pracodawcy ze-

167

wnêtrznego okreœlone wy¿ej wykonuje ten pracownik (§ 3 powo³a-nego rozporz¹dzenia RM z dnia 27 kwietnia 2004 r.).

W zakresie ochrony radiologicznej pracownik zewnêtrzny nara-¿ony podczas pracy na terenie kontrolowanym jest obowi¹zany:

1) przestrzegaæ zasad bezpiecznej pracy w warunkach nara¿e-nia, w tym szczegó³owych przepisów obowi¹zuj¹cych na danymstanowisku pracy w jednostce organizacyjnej, w której wykonujepracê na terenie kontrolowanym,

2) wspó³dzia³aæ z kierownikiem jednostki organizacyjnej w za-kresie poprawy warunków pracy i w³aœciwej kontroli otrzymanychdawek promieniowania jonizuj¹cego,

3) dbaæ o terminowoœæ i kompletnoœæ wpisów w paszporcie do-zymetrycznym (§ 4 powo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia 27kwietnia 2004 r.).

Kierownik jednostki organizacyjnej przed dopuszczeniem pra-cownika zewnêtrznego do wykonywania prac na terenie kontrolowa-nym jest obowi¹zany sprawdziæ, czy wpisy do paszportu dozyme-trycznego pracownika zawieraj¹ odpowiednie informacje oraz:

1) sprawdziæ na podstawie wpisów do paszportu dozymetrycz-nego, czy wykonywanie przewidzianych prac nie narusza wymagañ,o których mowa w § 2 pkt 4 powo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia27 kwietnia 2004 r., w zakresie dopuszczalnego nara¿enia pracow-nika i udokumentowaæ to,

2) sprawdziæ, czy zosta³y spe³nione pozosta³e warunki, o któ-rych mowa w § 2 pkt 1–3 i 5 powo³anego rozporz¹dzenia RM,

3) w przypadku dopuszczenia pracownika zewnêtrznego do pracna terenie kontrolowanym dokonaæ wpisu do jego paszportu dozy-metrycznego, potwierdzaj¹cego rozpoczêcie wykonywania tych prac.

Informacje umieszczane w paszporcie dozymetrycznym pracow-nika zewnêtrznego przed przyst¹pieniem do pracy na terenie kontro-lowanym obejmuj¹:

1) nazwê, adres i numer REGON pracodawcy zewnêtrznego,2) medyczn¹ klasyfikacjê pracownika zewnêtrznego wraz z dat¹

ostatniego badania okresowego,3) wyniki oceny dawek indywidualnych otrzymanych przez pra-

cownika zewnêtrznego (§ 5 powo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia27 kwietnia 2004 r.).

168

Zgodnie z § 6 powo³anego rozporz¹dzenia RM, kierownik jed-nostki organizacyjnej w okresie wykonywania przez pracownika ze-wnêtrznego pracy na terenie kontrolowanym dokonuje w jego pasz-porcie dozymetrycznym w czêœciach D2 i D3 wpisów obejmuj¹cych:

1) datê pocz¹tku i koñca ka¿dego z okresów wykonywaniaprzez pracownika zewnêtrznego pracy na terenie kontrolowanym,

2) zmierzone dawki równowa¿ne, dawki od nara¿enia we-wnêtrznego oraz dawkê skuteczn¹ (efektywn¹) na koniec ka¿degoz kolejnych okresów nara¿enia, w ca³ym okresie pracy na tereniekontrolowanym w danej jednostce organizacyjnej.

W sytuacjach przekroczenia dawek granicznych kierownik jed-nostki organizacyjnej dokonuje odpowiednich wpisów w czêœci D5paszportu dozymetrycznego.

Kierownik jednostki organizacyjnej po zakoñczeniu przez pracow-nika zewnêtrznego wykonywania pracy na terenie kontrolowanym:

1) niezw³ocznie dokonuje w paszporcie dozymetrycznym:a) wpisu potwierdzaj¹cego zakoñczenie wykonywania pracy

w tej jednostce z dat¹ koñca ostatniego z okresów nara¿enia,b) uaktualnienia danych w czêœciach D4, D5 i D9, w przypad-

ku, o którym mowa w § 5 ust. 4 powo³anego rozporz¹dzenia RM,niezw³ocznie po ich uzyskaniu;

2) rejestruje dane dotycz¹ce nara¿enia pracownika zewnêtrznegoobejmuj¹ce:

a) informacje o pracowniku zawarte w czêœciach B i C jegopaszportu dozymetrycznego,

b) informacje o pracodawcy zewnêtrznym zawarte w czêœci D10,c) wyniki pomiarów dozymetrycznych stanowi¹cych podstawê

oceny dawki promieniowania jonizuj¹cego otrzymanej przez pra-cownika zewnêtrznego zawarte w czêœciach D2 i D3 paszportu do-zymetrycznego, wraz z informacj¹ o podmiocie dokonuj¹cym po-miarów i o stosowanych metodach pomiarowych;

3) przekazuje dane o nara¿eniu pracownika zewnêtrznego docentralnego rejestru dawek i uprawnionemu lekarzowi, ze wskaza-niem, ¿e dotyczy to pracownika zewnêtrznego, i podaniem numerujego paszportu dozymetrycznego (§ 7 powo³anego rozporz¹dzeniaRM z dnia 27 kwietnia 2004 r.).

169

Paszport dozymetryczny wydaje Prezes Pañstwowej AgencjiAtomistyki na pisemny wniosek pracodawcy zewnêtrznego,a w przypadku pracownika zewnêtrznego wykonuj¹cego dzia³alnoœæna w³asny rachunek, na wniosek tego pracownika, zawieraj¹cy:

1) nazwê, adres i numer REGON pracodawcy zewnêtrznego,2) imiê i nazwisko, p³eæ, adres, datê i miejsce urodzenia oraz

numer PESEL, a w przypadku cudzoziemca numer paszportu alboinnego dokumentu potwierdzaj¹cego to¿samoœæ pracownika ze-wnêtrznego.

Wzór paszportu dozymetrycznego stanowi za³¹cznik do powo³a-nego rozporz¹dzenia RM (§ 8 powo³anego rozporz¹dzenia RMz dnia 27 kwietnia 2004 r.).

Kto prowadzi i w jakiej formie rejestr dawek indywidualnych?Zgodnie z przepisami § 2 rozporz¹dzenia Rady Ministrów

z dnia 5 listopada 2002 r. w sprawie wymagañ dotycz¹cych rejestra-cji dawek indywidualnych (DzU nr 207, poz. 1753), wydanego napodstawie art. 28 prawa atomowego – rejestracja dawek indywidu-alnych otrzymywanych przez pracowników kategorii A jest dokony-wana w rejestrze, który obejmuje nastêpuj¹ce dane:

1) nazwisko, imiona, nazwisko rodowe, p³eæ, datê i miejsce uro-dzenia, imiona rodziców pracownika;

2) informacjê o rodzaju pracy wykonywanej przez pracownikaw okresie rejestracyjnym, tj. w okresie, dla którego jest dokonywa-na ocena nara¿enia pracowników;

3) uzyskan¹ z centralnego rejestru dawek informacjê o daw-ce skutecznej (efektywnej), otrzymanej przez pracownika przed za-trudnieniem w warunkach nara¿enia w jednostce organizacyjnej,z wyodrêbnieniem dawek otrzymanych w ostatnich 4 latach kalen-darzowych;

4) wyniki pomiarów dozymetrycznych stanowi¹cych podstawêoceny dawki skutecznej (efektywnej) w okresie rejestracyjnym,wraz z informacj¹ o podmiocie dokonuj¹cym pomiarów i o stoso-wanych metodach pomiarowych;

5) ocenê dawki skutecznej (efektywnej), w tym skutecznej daw-ki obci¹¿aj¹cej, a tak¿e, w zale¿noœci od rodzaju pracy wykonywa-

170

nej przez pracownika, dawek równowa¿nych dla soczewek oczu,skóry oraz d³oni, przedramion, stóp i podudzi, otrzymanych przezpracownika w okresie rejestracyjnym, wraz z informacj¹ o podmio-cie dokonuj¹cym oceny i o podstawie oceny;

6) informacjê o okolicznoœciach, w jakich powsta³o nara¿enie:a) w wyniku wykonywania przez pracownika rutynowych czyn-

noœci,b) na skutek przypadku, o którym mowa w art. 16 ust. 1 ustawy,c) w szczególnych przypadkach, o których mowa w art. 19 ust.

1 ustawy,d) na skutek nara¿enia wyj¹tkowego, o którym mowa w art. 20

ust. 1 ustawy.Okres rejestracyjny obejmuje rok kalendarzowy, z tym ¿e kie-

rownik jednostki organizacyjnej mo¿e, w zale¿noœci od rodzaju pra-cy wykonywanej przez pracownika, okreœliæ krótszy okres rejestra-cyjny. Je¿eli nara¿enia powsta³y w okolicznoœciach wymienionychwy¿ej w pkt 6 lit. b–d, okresem rejestracyjnym jest okres nara¿enia.Dawek indywidualnych otrzymanych w okolicznoœciach wymie-nionych wy¿ej w pkt 6 lit. a i b, nie sumuje siê z dawkami indywi-dualnymi otrzymanymi w okolicznoœciach wymienionych w pkt 6lit. c i d.

Rejestr dawek indywidualnych jest prowadzony w formie pisem-nej lub elektronicznej ksiêgi rejestrowej, sk³adaj¹cej siê z kart ewi-dencyjnych odrêbnych dla ka¿dego pracownika. Karty ewidencyj-ne rejestru dawek indywidualnych obejmuj¹ dane okreœlone wy¿ejw § 2 powo³anego rozporz¹dzenia RM (§ 3 powo³anego rozporz¹-dzenia RM z dnia 5 listopada 2002 r.).

Dane do rejestracji dawek indywidualnych oraz dokumenty sta-nowi¹ce podstawê rejestracji przechowuje siê do dnia osi¹gniêciaprzez pracownika wieku 75 lat, jednak nie krócej ni¿ przez okres 30lat od dnia zakoñczenia przez niego pracy w warunkach nara¿eniaw danej jednostce organizacyjnej. Je¿eli rejestr dawek indywidual-nych jest prowadzony w formie elektronicznej ksiêgi rejestrowej,kierownik jednostki organizacyjnej sporz¹dza na informatycznychnoœnikach danych kopiê zawartych w ksiêdze danych, co najmniejraz na miesi¹c wed³ug stanu na ostatni dzieñ miesi¹ca. Kopiê da-

171

nych zawartych w ksiêdze przechowuje siê przez okres 5 lat od dniasporz¹dzenia (§ 4 i 5 powo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia 5 li-stopada 2002 r.).

Przepisy § 2, 3 i 5 powo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia 5 li-stopada 2002 r. stosuje siê odpowiednio do rejestracji dawek indy-widualnych otrzymywanych przez pracowników kategorii B, je¿elizezwolenie na prowadzenie dzia³alnoœci zwi¹zanej z nara¿eniem za-wiera warunek prowadzenia oceny nara¿enia tych pracowników wy-konuj¹cych prace okreœlone w zezwoleniu na podstawie pomiarówdawek indywidualnych. Przepisy § 2 ust. 1 pkt 1, 4–6 ust. 2 i 3 oraz§ 3–5 powo³anego rozporz¹dzenia RM stosuje siê odpowiednio dorejestracji dawek indywidualnych otrzymywanych przez inne osobyni¿ pracownicy kategorii A, w sytuacji nara¿enia:

1) na skutek przypadku, o którym mowa w art. 16 ust. 1 prawaatomowego,

2) wyj¹tkowego, o którym mowa w art. 20 ust. 1 prawa atomowe-go (§ 6 powo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia 5 listopada 2002 r.).

Kierownik jednostki organizacyjnej przekazuje w terminie dodnia 15 kwietnia roku nastêpnego:

1) uprawnionemu lekarzowi prowadz¹cemu dokumentacjê me-dyczn¹ pracowników kategorii A dane, o których mowa w § 2 ust.1 powo³anego rozporz¹dzenia RM,

2) do centralnego rejestru dawek dane, o których mowa w § 2ust. 1 pkt 1, 5 i 6 powo³anego rozporz¹dzenia RM– dotycz¹ce roku kalendarzowego poprzedzaj¹cego przekazanie.

W przypadku gdy praca w warunkach nara¿enia usta³a przedup³ywem roku kalendarzowego, przekazanie powy¿szych danychnastêpuje niezw³ocznie po ustaniu tej pracy. Niezw³ocznie po usta-niu nara¿enia osób wymienionych w § 6 ust. 2 powo³anego rozpo-rz¹dzenia RM z dnia 5 listopada 2002 r., kierownik jednostki orga-nizacyjnej w sytuacji nara¿enia na skutek przypadku, o którym mo-wa w art. 16 ust. 1 prawa atomowego, oraz osoba kieruj¹ca usuwa-niem skutków zdarzenia radiacyjnego lub dzia³aniami interwencyj-nymi w sytuacji nara¿enia wyj¹tkowego, przekazuj¹:

1) do centralnego rejestru dawek dane okreœlone w § 2 ust. 1pkt 1, 5 i 6 powo³anego rozporz¹dzenia RM,

172

2) uprawnionemu lekarzowi dane okreœlone w § 2 ust. 1 powo-³anego rozporz¹dzenia RM – w przypadku osób wymienionychw art. 20 ust. 3 prawa atomowego.

Dane wymienione wy¿ej przekazuje siê do centralnego rejestrudawek w formie karty zg³oszeniowej. Wzór karty zg³oszeniowej docentralnego rejestru dawek okreœla za³¹cznik nr 1 do rozporz¹dzenia(§ 7 powo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia 5 listopada 2002 r.).

Centralny rejestr dawek jest prowadzony w formie elektronicz-nej bazy danych sk³adaj¹cej siê z u³o¿onych alfabetycznie elektro-nicznych kart ewidencyjnych, odrêbnych dla ka¿dego pracownikakategorii A oraz inne osoby. Wzór karty ewidencyjnej centralnegorejestru dawek okreœla za³¹cznik nr 2 do rozporz¹dzenia. Wprowa-dzenie danych do centralnego rejestru dawek odbywa siê na podsta-wie kart zg³oszeniowych (§ 8 powo³anego rozporz¹dzenia RMz dnia 5 listopada 2002 r.).

Dane w centralnym rejestrze dawek oraz karty zg³oszenioweprzechowuje siê do dnia osi¹gniêcia przez pracownika kategorii Alub osobê, o której mowa w § 6 ust. 2 powo³anego rozporz¹dzeniaRM, wieku 75 lat, jednak nie krócej ni¿ przez okres 30 lat, licz¹cod koñca roku kalendarzowego, w którym sporz¹dzono ostatni wpisw centralnym rejestrze dawek dotycz¹cy pracownika lub tej osoby(§ 9 powo³anego rozporz¹dzenia RM z dnia 5 listopada 2002 r.).

Prezes Pañstwowej Agencji Atomistyki sporz¹dza na informa-tycznych noœnikach danych kopiê zawartych w centralnym rejestrzedawek danych, corocznie wed³ug stanu na dzieñ 31 grudnia. Kopiêdanych przechowuje siê przez okres 5 lat od zakoñczenia roku,w którym zosta³a sporz¹dzona. Z centralnego rejestru dawek PrezesPañstwowej Agencji Atomistyki przekazuje dane o dawkach otrzy-manych przez osobê, której dane s¹ zarejestrowane w rejestrze,z uwzglêdnieniem okolicznoœci nara¿enia:

1) na wniosek kierownika jednostki organizacyjnej, w którejosoba ta ma byæ zatrudniona w warunkach nara¿enia,

2) na wniosek osoby, której dane s¹ zarejestrowane w rejestrze.Wniosek kierownika jednostki organizacyjnej powinien zawieraæ:1) nazwê, adres, numer REGON jednostki organizacyjnej, której

kierownik wystêpuje z wnioskiem,

173

2) imiê i nazwisko, nazwisko rodowe, p³eæ, datê i miejsce uro-dzenia, imiona rodziców osoby, której dotyczy wniosek,

3) oœwiadczenie kierownika jednostki organizacyjnej, ¿e zamie-rza zatrudniæ osobê, której dotyczy wniosek, w kierowanej przezsiebie jednostce organizacyjnej, wraz z okreœleniem rodzaju pracy,któr¹ ta osoba ma wykonywaæ,

4) okreœlenie okresu, jaki ma obejmowaæ informacja o dawkachotrzymanych przez osobê, która ma byæ zatrudniona w warunkachnara¿enia,

5) datê sporz¹dzenia wniosku,6) pieczêæ i podpis kierownika jednostki organizacyjnej.Natomiast wniosek osoby, której dane s¹ zarejestrowane w reje-

strze, powinien zawieraæ:1) nazwisko, imiona, nazwisko rodowe, datê i miejsce urodze-

nia, imiona rodziców, miejsce zamieszkania osoby wystêpuj¹cejz wnioskiem,

2) okreœlenie okresu, jaki ma obejmowaæ informacja o dawkachotrzymanych przez osobê wystêpuj¹c¹ z wnioskiem, i jej podpis.

Na wniosek osoby, której dane s¹ zarejestrowane w centralnymrejestrze dawek, uzasadniony zamiarem podjêcia pracy w warun-kach nara¿enia poza granicami kraju, Prezes Pañstwowej AgencjiAtomistyki przekazuje jej w jêzyku angielskim dane o otrzymanychprzez ni¹ dawkach indywidualnych (§ 10 i 11 powo³anego rozpo-rz¹dzenia RM z dnia 5 listopada 2002 r.).

W przypadku wyst¹pienia z wnioskiem przez kierownika jed-nostki organizacyjnej, w której dana osoba ma byæ zatrudnionaw warunkach nara¿enia, Prezes Pañstwowej Agencji Atomistykiprzekazuje dane o dawkach indywidualnych otrzymanych przez pra-cowników kategorii A przed dniem wejœcia w ¿ycie rozporz¹dzenia,na podstawie informacji uzyskanych od podmiotów, które przed tymdniem prowadzi³y pomiary dawek indywidualnych oraz ocenê da-wek od nara¿enia wewnêtrznego:

1) Instytutu Medycyny Pracy w £odzi,2) Centralnego Laboratorium Ochrony Radiologicznej w War-

szawie,3) Wojskowego Instytutu Higieny i Epidemiologii w Warszawie,

174

4) Instytutu Fizyki J¹drowej w Krakowie,5) G³ównego Instytutu Górnictwa w Katowicach,6) Instytutu Energii Atomowej w Otwocku-Œwierku.Podmioty, które prowadzi³y pomiary dawek indywidualnych

oraz ocenê dawek od nara¿enia wewnêtrznego, przekazuj¹ Prezeso-wi Agencji na jego wniosek informacje, o których mowa w ust. 1,w terminie 7 dni od dnia otrzymania wniosku (§ 12 powo³anegorozporz¹dzenia RM z dnia 5 listopada 2002 r.).

5. WYKONYWANIE PRACO SZCZEGÓLNYM ZAGRO¯ENIU DLA ZDROWIA

LUB ¯YCIA

Do czego jest obowi¹zany pracodawca prowadz¹cy dzia³alnoœæstwarzaj¹c¹ mo¿liwoœæ wyst¹pienia nag³ego niebezpieczeñstwa dlazdrowia lub ¿ycia pracowników?

Zgodnie z art. 224 k.p., pracodawca prowadz¹cy dzia³alnoœæ,która stwarza mo¿liwoœæ wyst¹pienia nag³ego niebezpieczeñstwa dlazdrowia lub ¿ycia pracowników, jest obowi¹zany podejmowaæ dzia-³ania zapobiegaj¹ce takiemu niebezpieczeñstwu. Przede wszystkimw takich przypadkach pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ:

1) odpowiednie do rodzaju niebezpieczeñstwa urz¹dzeniai sprzêt ratowniczy oraz ich obs³ugê przez osoby nale¿ycie prze-szkolone,

2) udzielenie pierwszej pomocy poszkodowanym.Przepisy powy¿sze nie naruszaj¹ jednak wymagañ, okreœlonych

w odrêbnych przepisach, dotycz¹cych katastrof i innych nadzwy-czajnych zagro¿eñ.

Mo¿liwoœæ wyst¹pienia nag³ego niebezpieczeñstwa dla zdrowialub ¿ycia pracowników wystêpuje w wielu zak³adach pracy, np.w przemyœle rafineryjnym i innych zak³adach stosuj¹cych materia³yi substancje o w³aœciwoœciach ³atwopalnych, wybuchowych czy tok-sycznych. Pracodawca prowadz¹cy tak¹ dzia³alnoœæ musi liczyæ siê

175

z mo¿liwoœci¹ wyst¹pienia nag³ego niebezpieczeñstwa zagra¿aj¹ce-go zdrowiu lub ¿yciu pracowników, którego nie jest w stanie prze-widzieæ, i podejmowaæ odpowiednie dzia³ania zapobiegaj¹ce takie-mu niebezpieczeñstwu.

Jakie prace powinny byæ wykonywane przez co najmniej dwieosoby?

Pracodawca jest te¿ obowi¹zany zapewniæ, aby prace, przy któ-rych istnieje mo¿liwoœæ wyst¹pienia szczególnego zagro¿enia dlazdrowia lub ¿ycia ludzkiego, by³y wykonywane przez co najmniejdwie osoby, w celu zapewnienia asekuracji. Rodzaje takich pracokreœlone zosta³y w za³¹czniku do rozporz¹dzenia Ministra Pracyi Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajówprac, które powinny byæ wykonywane przez co najmniej dwie oso-by (DzU nr 62, poz. 288), wydanym na podstawie art. 225 § 2k.p.). W za³¹czniku tym wymienionych zosta³o kilkadziesi¹t rodza-jów prac, które powinny byæ wykonywane przez co najmniej dwieosoby w celu zapewnienia asekuracji, jak np.:

• prace wykonywane wewn¹trz zbiorników, kot³ów, silosówi urz¹dzeñ technologicznych, w tym prace w zbiornikach otwartych,które nie pozwalaj¹ na bezpoœredni kontakt wizualny co najmniejz jednym pracownikiem,

• prace w pomieszczeniach, w których wystêpuj¹ gazy lub parytruj¹ce, ¿r¹ce albo dusz¹ce, przy których wykonywaniu wymaganejest stosowanie œrodków ochrony indywidualnej,

• prace zwi¹zane z:– monta¿em i demonta¿em studzienek, stacji pomp wodnych

przy g³êbokoœciach wiêkszych od 2 m,– odmulaniem i pog³êbianiem cieków i zbiorników wodnych,– budow¹ i pog³êbianiem studni kopanych przy g³êbokoœciach

wiêkszych od 2 m,• prace na czynnych gazoci¹gach i przemys³owych instalacjach

gazowych,• prace na stanowiskach organizowanych w magazynach sub-

stancji truj¹cych i ¿r¹cych,• prace przy usuwaniu ska¿eñ chemicznych,

176

• prace zwi¹zane z transportowaniem i stosowaniem materia³ówwybuchowych,

• prace przy usuwaniu skutków wypadków i awarii radiacyjnych,• prace zwi¹zane z transportem i prze³adunkiem materia³ów

promieniotwórczych, wymagaj¹ce nadzoru dozymetrycznego,• prace w sterowniach i przy kana³ach reaktorów j¹drowych

oraz w sterowniach i bunkrach akceleratorów,• prace zwi¹zane z obs³ug¹ studzienek i zbiorników œcieków ra-

dioaktywnych,• prace badawcze z u¿yciem urz¹dzeñ plazmowych do syntezy

termoj¹drowej,• prace zwi¹zane z konserwacj¹, monta¿em i napraw¹ dŸwigów,

suwnic, ¿urawi wie¿owych i samojezdnych, uk³adnic magazyno-wych i schodów ruchomych,

• prace spawalnicze, ciêcie gazowe i elektryczne oraz inne pra-ce wymagaj¹ce pos³ugiwania siê otwartym Ÿród³em ognia w po-mieszczeniach zamkniêtych albo w pomieszczeniach zagro¿onychpo¿arem lub wybuchem,

• prace wykonywane w pobli¿u nie os³oniêtych urz¹dzeñ elek-troenergetycznych lub ich czêœci, znajduj¹cych siê pod napiêciem,

• prace przy wy³¹czonych spod napiêcia elektroenergetycznychliniach napowietrznych, które krzy¿uj¹ siê z liniami znajduj¹cymisiê pod napiêciem,

• prace przy wykonywaniu prób i pomiarów w zak³adach ener-getycznych oraz innych zak³adach przy urz¹dzeniach elektroenerge-tycznych, z wy³¹czeniem prac stale wykonywanych przez wyzna-czonych pracowników w ustalonych miejscach pracy (laboratoria,stacje prób),

• prace przy budowie i eksploatacji napowietrznych linii elek-troenergetycznych i linii telekomunikacyjnych wykonywanych:

– w terenie trudno dostêpnym lub zalesionym, wymagaj¹cymœcinania drzew,

– przy wymianie s³upów i przewodów na s³upach,• prace na obiektach radiokomunikacyjnych w terenie górskim

trudno dostêpnym,• prace konserwacyjne przy nadajnikach radiowych i telewizyj-

nych oraz prace wykonywane na polach antenowych,

177

• prace wykonywane na wysokoœci powy¿ej 2 m w przypad-kach, w których wymagane jest zastosowanie œrodków ochrony in-dywidualnej przed upadkiem z wysokoœci,

• prace w wykopach i wyrobiskach o g³êbokoœci wiêkszej od 2 m,• prace geodezyjno-melioracyjne na terenach bagiennych,• prace w kesonach i prace nurków,• prace malarzy, konserwatorów okrêtowych, wykonywane poza

burt¹ statku lub z zewnêtrznego rusztowania wisz¹cego oraz pracena masztach,

• prace zwi¹zane z otwieraniem i zamykaniem luków ³adownina statkach,

• prace na otwartych pok³adach statków w warunkach sztormo-wych oraz na stanowiskach manewrowych, cumowniczych na dzio-bie i rufie,

• prace na statkach przy prze³adunkach i manipulacjach materia-³ów niebezpiecznych,

• prace przy oznakowywaniu i remoncie dróg na odcinkach niezamkniêtych dla ruchu,

• prace maszynistów kolejowych zatrudnionych na:– lokomotywach elektrycznych nie wyposa¿onych w dwa ak-

tywne systemy zabezpieczeñ, tj. czuwak aktywny i system samo-czynnego hamowania poci¹gu,

– pojazdach trakcyjnych, poruszaj¹cych siê z szybkoœci¹ powy-¿ej 130 km/h,

– lokomotywach prowadz¹cych poci¹gi w ruchu towarowym poliniach, na których miarodajne pochylenie na obs³ugiwanym odcin-ku jest wiêksze ni¿ 15 promili na d³ugoœci 1000 m,

• prace operatorów sprê¿arek ch³odniczych, prace przy nape³nia-niu instalacji amoniakiem oraz prace wykonywane w komorach ch³od-niczych, gdy drzwi do tych komór otwierane s¹ tylko z zewn¹trz,

• prace przy og³uszaniu zwierz¹t w zak³adach przemys³u miê-snego,

• prace zwi¹zane z obs³ug¹ i zabiegami weterynaryjnymi zwie-rz¹t du¿ych w stacjach hodowli i unasienniania,

• prace zwi¹zane z dokarmianiem ryb z ³ódki,• prace zwi¹zane ze stosowaniem:

178

– œrodków ochrony roœlin podczas zabiegu fumigacji,– œrodków ochrony roœlin w uprawach pod os³onami i w po-

mieszczeniach zamkniêtych,• prace zwi¹zane ze œwiadczeniem us³ug w zakresie stosowania

preparatów ochrony roœlin w formie p³ynnej, zaliczanych do pierw-szej kategorii toksycznoœci,

• prace przy pozyskiwaniu drewna w lesie,• prace zwi¹zane z ratownictwem górskim.

6. POWSTRZYMANIE SIÊ OD WYKONYWANIA PRACY

Kiedy pracownik mo¿e powstrzymaæ siê od wykonywania pracy?Przepisy art. 210 k.p. przewiduj¹ dwie ró¿ne sytuacje, w których

pracownik mo¿e jednostronnie powstrzymaæ siê od wykonywaniapracy, bez ujemnych dla siebie konsekwencji, a nawet z zachowa-niem prawa do wynagrodzenia. Unormowania te s¹ zgodne z art. 13konwencji nr 155 Miêdzynarodowej Organizacji Pracy z 1981 r.,dotycz¹cej bezpieczeñstwa, zdrowia pracowników i œrodowiska pra-cy, wed³ug którego „Pracownik, który powstrzyma³ siê od wykony-wania pracy w okreœlonej sytuacji, co do której mia³ s³uszny powódprzypuszczaæ, i¿ stanowi ona bezpoœrednie i powa¿ne niebezpie-czeñstwo dla jego ¿ycia lub zdrowia, powinien byæ chroniony przedniesprawiedliwymi konsekwencjami...”.

W myœl art. 210 § 1 k.p., pracownik ma prawo powstrzymaæ siêod wykonywania pracy, je¿eli warunki pracy nie odpowiadaj¹ prze-pisom bezpieczeñstwa i higieny pracy i stwarzaj¹ bezpoœrednie za-gro¿enie dla zdrowia lub ¿ycia pracownika albo gdy wykonywanaprzez niego praca grozi takim niebezpieczeñstwem innym osobom(innym pracownikom lub osobom trzecim znajduj¹cym siê w miej-scu wykonywania pracy przez pracownika). Je¿eli zaœ powstrzyma-nie siê od wykonywania pracy nie usuwa takiego zagro¿enia, pra-cownik ma prawo oddaliæ siê z miejsca zagro¿enia (art. 210 § 2k.p.). O powstrzymaniu siê od wykonywania pracy i oddaleniu

179

z miejsca zagro¿enia pracownik jest obowi¹zany niezw³ocznie za-wiadomiæ swojego prze³o¿onego. Zawiadomienie to powinno zara-zem spowodowaæ podjêcie przez pracodawcê odpowiednich dzia³añw celu usuniêcia tego zagro¿enia. Powstrzymanie siê pracownika odwykonywania pracy lub oddalenie z miejsca zagro¿enia w powy¿-szych sytuacjach nie jest ograniczone czasowo i mo¿e ono trwaæ takd³ugo, dopóki bezpoœrednie zagro¿enie dla zdrowia lub ¿ycia pra-cownika istnieje.

Jak wynika z powy¿szych uregulowañ, pracownik mo¿e po-wstrzymaæ siê od wykonywania pracy, je¿eli istnieje „bezpoœredniezagro¿enie” dla jego zdrowia lub ¿ycia albo dla innych osób. Oce-na, czy takie zagro¿enie istnieje nale¿y w zasadzie do pracownika,jednak¿e mo¿e byæ ona zweryfikowana przez prze³o¿onego, któryzosta³ zawiadomiony o wystêpuj¹cym niebezpieczeñstwie. Mo¿e onbowiem uznaæ, ¿e pracownik b³êdnie lub nazbyt pochopnie oceni³dan¹ sytuacjê, jednak¿e nie zawsze taka weryfikacja bêdzie mo¿li-wa, gdy¿ do czasu przybycia prze³o¿onego do miejsca wykonywa-nia pracy przez pracownika sytuacja ta mo¿e ulec zmianie, zw³asz-cza jeœli pracownik wykonuje pracê poza zak³adem pracy (zob.J. Jankowiak, Prawo odmowy wykonywania pracy niebezpieczneja konstrukcja zagro¿enia w art. 210 Kodeksu pracy, „Pañstwo i Pra-wo” 1998, nr 12. s. 58 i nast. oraz tej¿e: Pracownicze prawo po-wstrzymania siê od wykonywania pracy wymagaj¹cej szczególnejsprawnoœci psychofizycznej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i So-cjologiczny” 1998, nr 2, s. 42 i nast.).

Czy za czas powstrzymania siê od wykonywania pracy pracow-nikowi przys³uguje wynagrodzenie?

Za czas powstrzymania siê od wykonywania pracy lub oddale-nia siê z miejsca zagro¿enia pracownik zachowuje prawo do wyna-grodzenia, obliczonego wed³ug zasad okreœlonych w § 5 rozporz¹-dzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 29 maja 1996 r.w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykony-wania pracy oraz wynagrodzenia stanowi¹cego podstawê obliczaniaodszkodowañ, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodze-nia oraz innych nale¿noœci przewidzianych w Kodeksie pracy (DzU

180

nr 62, poz. 289 ze zm.). Zastosowanie maj¹ tu zatem zasady obo-wi¹zuj¹ce przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy,z tym ¿e sk³adniki wynagrodzenia ustalane w wysokoœci przeciêtnejoblicza siê z miesi¹ca, w którym przypada³ okres niewykonywaniapracy. Zasady ustalania wynagrodzenia za urlop okreœla natomiastrozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia1997 r. w sprawie szczegó³owych zasad udzielania urlopu wypo-czynkowego, ustalania i wyp³acania wynagrodzenia za czas urlopuoraz ekwiwalentu pieniê¿nego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.).Powiadomienie prze³o¿onego o powstrzymaniu siê od wykonywaniapracy lub oddaleniu z miejsca zagro¿enia jest niezbêdnym warun-kiem zachowania prawa do wynagrodzenia za okres niewykonywa-nia pracy z tego powodu (zob. wyrok SN z dnia 9 maja 2000 r.,I PKN 619/99, OSNAP 2001, z. 20, poz. 610).

Jakie prace wymagaj¹ szczególnej sprawnoœci psychofizycznej?Z inn¹ sytuacj¹ mamy do czynienia w przypadku okreœlonym

w § 4 art. 210 k.p. Zgodnie z tym przepisem, pracownik ma prawo,po uprzednim zawiadomieniu prze³o¿onego, powstrzymaæ siê odwykonywania pracy wymagaj¹cej szczególnej sprawnoœci psychofi-zycznej w przypadku, gdy jego stan psychofizyczny nie zapewniabezpiecznego wykonywania pracy i stwarza zagro¿enie dla innychosób. Rodzaje prac wymagaj¹cych szczególnej sprawnoœci psychofi-zycznej okreœlone zosta³y w za³¹czniku do rozporz¹dzenia MinistraPracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. (DzU nr 62, poz.287). Do prac takich nale¿¹ m.in.:

• prace przy obs³udze suwnic sterowanych z kabiny i zdalniesterowanych,

• prace przy obs³udze podnoœników i platform hydraulicznych,• prace przy obs³udze ¿urawi wie¿owych i samojezdnych,• prace operatorów samojezdnych ciê¿kich maszyn budowla-

nych i maszyn drogowych,• prace przy obs³udze urz¹dzeñ mechanicznych, zwi¹zanych

z czynnoœciami wyburzeniowymi,• prace operatorów pulpitów sterowniczych urz¹dzeñ technolo-

gicznych wielofunkcyjnych i wielozadaniowych,

181

• prace przy obs³udze urz¹dzeñ walcowniczych przy wprowa-dzaniu pasm do wykrojów walcowniczych przy u¿yciu narzêdzirêcznych,

• prace kierowców: autobusów, pojazdów przewo¿¹cych mate-ria³y niebezpieczne oraz pojazdów o dopuszczalnej masie ca³kowitejpowy¿ej 16 ton i d³ugoœci powy¿ej 12 m, trolejbusów i motorni-czych tramwajów,

• prace przy monta¿u i remoncie sieci trakcyjnych,• prace przy liniach napowietrznych niskich, œrednich i wyso-

kich napiêæ,• prace przy obs³udze urz¹dzeñ ciœnieniowych podlegaj¹cych

pe³nemu dozorowi technicznemu,• prace przy obs³udze instalacji chemicznych do produkcji gazów

toksycznych lub tworz¹cych mieszaniny wybuchowe z powietrzem,• prace przy materia³ach ³atwo palnych, œrodkach toksycznych

i materia³ach biologicznie zakaŸnych,.• prace przy wytwarzaniu, transportowaniu, wydawaniu i stoso-

waniu materia³ów wybuchowych i samozapalnych,• prace badawcze, doœwiadczalne i technologiczne, zwi¹zane

bezpoœrednio z eksploatacj¹ oraz obs³ug¹ ruchu reaktorów j¹dro-wych, akceleratorów, generatorów neutronów, komór do produkcjiŸróde³ promieniotwórczych,

• prace zwi¹zane z oczyszczaniem terenu z przedmiotów wybu-chowych i niebezpiecznych,

• prace maszynisty maszyn wyci¹gowych, sygnalisty szybowe-go, operatora samojezdnych maszyn przodkowych, operatora pojaz-dów pozaprzodkowych i samojezdnych maszyn pomocniczych, ma-szynisty lokomotyw pod ziemi¹, rewidenta urz¹dzeñ wyci¹gowych –w podziemnych zak³adach górniczych,

• prace maszynisty wiertniczego i operatora maszyn podstawo-wych – w odkrywkowych zak³adach górniczych,

• prace mechanika i maszynisty wiertni, operatora i kierowcyagregatów cementacyjnych zasobników oraz urz¹dzeñ do intensyfi-kacji wydobycia ropy i gazu – w zak³adach górniczych wydobywa-j¹cych kopaliny metod¹ otworów wiertniczych i w zak³adach wyko-nuj¹cych prace geologiczne,

182

• prace pilota morskiego,• prace przy obs³udze znaków nawigacyjnych na wodzie,• prace przy technicznej obs³udze wodowania statków,• prace na wysokoœci na masztach i wie¿ach antenowych,• prace na wiaduktach i mostach,• prace pilota samolotowego, œmig³owcowego i szybowcowego,

balonu wolnego i skoczka spadochronowego zawodowego,• prace nawigatora lotniczego i mechanika pok³adowego w lot-

nictwie,• prace kontrolera ruchu lotniczego,• prace kaskadera filmowego,• prace treserów dzikich zwierz¹t i akrobatów cyrkowych.W tym przypadku pracownikowi nie przys³uguje wynagrodzenie

za czas powstrzymania siê od wykonywania pracy, natomiast niewy-konywanie pracy z tej przyczyny traktuje siê jako usprawiedliwion¹przerwê w œwiadczeniu pracy.

Powy¿sze unormowania dotycz¹ce powstrzymania siê od wyko-nywania pracy i oddalenia z miejsca zagro¿enia nie dotycz¹ pracow-ników, których obowi¹zkiem pracowniczym jest ratowanie ¿ycialudzkiego lub mienia (art. 210 § 5 k.p.), np. ratowników górniczych.

Nale¿y tu dodaæ, ¿e zgodnie z art. 1517 § 3 k.p. czas pracy pra-cuj¹cego w nocy nie mo¿e przekraczaæ 8 godzin na dobê (³¹czniez czasem pracy przypadaj¹cym poza por¹ nocn¹), je¿eli wykonujeon prace szczególnie niebezpieczne albo zwi¹zane z du¿ym wysi³-kiem fizycznym lub umys³owym. Wykaz takich prac ustala praco-dawca w porozumieniu z zak³adow¹ organizacj¹ zwi¹zkow¹, a je¿e-li u danego pracodawcy taka organizacja nie dzia³a – w porozumie-niu z przedstawicielami pracowników wybranymi w trybie przyjê-tym u tego pracodawcy. Pracodawca powinien te¿ zasiêgn¹æ w tejsprawie opinii lekarza sprawuj¹cego profilaktyczn¹ opiekê zdrowot-n¹ nad pracownikami, jak równie¿ uwzglêdniæ koniecznoœæ zapew-nienia bezpieczeñstwa pracy i ochrony zdrowia pracowników (§ 4art. 1517 k.p.). Powy¿sze ograniczenie czasu pracy nie dotyczy:

• pracowników zarz¹dzaj¹cych w imieniu pracodawcy zak³adempracy,

183

• przypadków koniecznoœci prowadzenia akcji ratowniczejw celu ochrony ¿ycia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lubœrodowiska albo usuniêcia awarii (§ 5 art. 1517 k.p.).

Wed³ug § 2 art. 1517 k.p. pracuj¹cym w nocy jest pracownik,którego rozk³ad czasu pracy obejmuje w ka¿dej dobie co najmniej3 godziny pracy w porze nocnej lub którego co najmniej 1/4 czasupracy w okresie rozliczeniowym przypada na porê nocn¹, obejmuj¹-c¹ 8 godzin miêdzy godzinami 2100 a 700.

7. BADANIA I POMIARYCZYNNIKÓW SZKODLIWYCH DLA ZDROWIA

Jak czêsto pracodawca powinien przeprowadzaæ badania i po-miary czynników szkodliwych dla zdrowia wystêpuj¹cych w œrodo-wisku pracy?

Przepis art. 227 § 1 pkt 2 k.p. nak³ada na pracodawcê obowi¹-zek przeprowadzania, na swój koszt, badañ i pomiarów czynnikówszkodliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy, rejestrowania i prze-chowywania wyników tych badañ i pomiarów oraz udostêpnianiaich pracownikom. Tryb i czêstotliwoœæ tych badañ i pomiarów,a tak¿e sposób ich rejestrowania i przechowywania oraz ich udo-stêpniania pracownikom okreœla rozporz¹dzenie Ministra Zdrowiaz dnia 20 kwietnia 2005 r. w sprawie badañ i pomiarów czynnikówszkodliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy (DzU nr 73, poz. 645ze zm.), wydane na podstawie art. 227 § 2 k.p. Rozporz¹dzenie tookreœla:

1) tryb, metody, rodzaj i czêstotliwoœæ wykonywania badañi pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia wystêpuj¹cychw œrodowisku pracy,

2) przypadki, w których jest konieczne prowadzenie pomiarówci¹g³ych,

3) wymagania, jakie powinny spe³niaæ laboratoria wykonuj¹cebadania i pomiary,

184

4) sposób rejestrowania i przechowywania wyników badañ i po-miarów,

5) wzory dokumentów oraz sposób udostêpniania wyników ba-dañ i pomiarów pracownikom.

Zgodnie z przepisami § 2 powo³anego rozporz¹dzenia, badañi pomiarów czynnika szkodliwego dla zdrowia wystêpuj¹cegow œrodowisku pracy nie przeprowadza siê, je¿eli wyniki dwóchostatnio przeprowadzonych badañ i pomiarów nie przekroczy³y 0,1wartoœci najwy¿szego dopuszczalnego stê¿enia lub natê¿enia okre-œlonego w rozporz¹dzeniu Ministra Pracy i Polityki Spo³ecznejz dnia 29 listopada 2002 r. w sprawie najwy¿szych dopuszczalnychstê¿eñ i natê¿eñ czynników szkodliwych dla zdrowia w œrodowiskupracy (DzU nr 217, poz. 1833 ze zm.), a w procesie technologicz-nym lub w warunkach wystêpowania danego czynnika nie dokona-³a siê zmiana mog¹ca wp³ywaæ na wysokoœæ stê¿enia lub natê¿eniaczynnika szkodliwego dla zdrowia.

Natomiast w razie wystêpowania w œrodowisku pracy czynnikao dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym badania i pomiary prze-prowadza siê:

1) co najmniej raz na trzy miesi¹ce – przy stwierdzeniu w ostat-nio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stê¿enia czynnika rako-twórczego lub mutagennego powy¿ej 0,5 wartoœci najwy¿szego do-puszczalnego stê¿enia,

2) co najmniej raz na szeœæ miesiêcy – przy stwierdzeniuw ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze stê¿enia czynni-ka rakotwórczego lub mutagennego powy¿ej 0,1 do 0,5 wartoœcinajwy¿szego dopuszczalnego stê¿enia,

3) w ka¿dym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkachwystêpowania tego czynnika.

Wykaz substancji, preparatów, czynników lub procesów techno-logicznych o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagennym ustalony zo-sta³ w za³¹czniku nr 1 do rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia z dnia1 grudnia 2004 r. w sprawie substancji, preparatów, czynników lubprocesów technologicznych o dzia³aniu rakotwórczym lub mutagen-nym w œrodowisku pracy (DzU nr 280, poz. 2771 ze zm.).

185

W przypadku wystêpowania w œrodowisku pracy czynnika szko-dliwego dla zdrowia, innego ni¿ okreœlone wy¿ej, badania i pomia-ry przeprowadza siê:

1) co najmniej raz w roku – przy stwierdzeniu w ostatnio prze-prowadzonym badaniu lub pomiarze stê¿enia lub natê¿enia czynni-ka szkodliwego dla zdrowia powy¿ej 0,5 wartoœci najwy¿szego do-puszczalnego stê¿enia lub natê¿enia,

2) co najmniej raz na dwa lata – przy stwierdzeniu w ostatnioprzeprowadzonym badaniu lub pomiarze stê¿enia lub natê¿eniaczynnika szkodliwego dla zdrowia powy¿ej 0,1 do 0,5 wartoœci naj-wy¿szego dopuszczalnego stê¿enia lub natê¿enia,

3) w ka¿dym przypadku wprowadzenia zmiany w warunkachwystêpowania tego czynnika.

Powo³ane rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia2005 r. okreœla tylko minimaln¹ czêstotliwoœæ przeprowadzania ba-dañ i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia, o czym œwiad-czy u¿ycie zwrotu „co najmniej”, w zale¿noœci od tego, jaki stopieñstê¿enia lub natê¿enia czynnika szkodliwego dla zdrowia stwierdzo-no w ostatnio przeprowadzonym badaniu lub pomiarze tego czynni-ka. Tak np., w razie stwierdzenia w ostatnio przeprowadzonym ba-daniu lub pomiarze stê¿enia czynnika rakotwórczego lub mutagen-nego powy¿ej 0,5 wartoœci najwy¿szego dopuszczalnego stê¿enia ta-kiego czynnika, pracodawca jest obowi¹zany przeprowadziæ nastêp-ne badania lub pomiary tego czynnika nie póŸniej ni¿ za 3 miesi¹-ce. Nic jednak nie stoi na przeszkodzie, aby pracodawca przeprowa-dza³ takie badania lub pomiary czêœciej, np. co miesi¹c. Podobniete¿ pracodawca mo¿e przeprowadzaæ badania lub pomiary czynnikaszkodliwego dla zdrowia czêœciej tak¿e w innych przypadkach,przewidzianych w powo³anym rozporz¹dzeniu, np. nie raz na 6 mie-siêcy, a co 2 miesi¹ce, czy te¿ nie raz na 2 lata, a co 6 miesiêcy. Zewzglêdu jednak na koszty takich badañ lub pomiarów wydaje siêw¹tpliwe, by pracodawcy zlecali upowa¿nionym laboratoriom ichprzeprowadzenie czêœciej ni¿ to okreœla powo³ane rozporz¹dzenieMinistra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r. Nale¿y tu dodaæ, ¿e dodnia 31 grudnia 2008 r. badania i pomiary czynników szkodliwych

186

dla zdrowia wystêpuj¹cych w œrodowisku pracy mog¹ wykonywaætak¿e laboratoria:

1) Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej,2) jednostek badawczo-rozwojowych dzia³aj¹cych w dziedzinie

medycyny pracy i Centralnego Instytutu Ochrony Pracy – Pañstwo-wego Instytutu Badawczego,

3) upowa¿nione przez pañstwowego wojewódzkiego inspektorasanitarnego, na podstawie dotychczas obowi¹zuj¹cych przepisów,

4) Wojskowej Inspekcji Sanitarnej w Wojskowych OœrodkachMedycyny Prewencyjnej.

Wymienione laboratoria mog¹ wykonywaæ badania na obszarzeca³ego kraju (§ 11 powo³anego rozporz¹dzenia Ministra Zdrowiaz dnia 20 kwietnia 2005 r.).

Pracodawca musi te¿ przeprowadziæ badania lub pomiary dane-go czynnika szkodliwego dla zdrowia w ka¿dym przypadku wpro-wadzenia zmiany w warunkach wystêpowania tego czynnika. Nato-miast w razie wystêpowania w œrodowisku pracy szkodliwego dlazdrowia czynnika chemicznego, dla którego okreœlono wartoœæ naj-wy¿szego dopuszczalnego stê¿enia pu³apowego, przeprowadza siê po-miary ci¹g³e stê¿enia tego czynnika (§ 3 wymienionego rozporz¹dze-nia Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r.). Przez najwy¿szedopuszczalne stê¿enie pu³apowe rozumie siê zaœ wartoœæ stê¿enia,która ze wzglêdu na zagro¿enie zdrowia lub ¿ycia pracownika niemo¿e byæ w œrodowisku pracy przekroczona w ¿adnym momencie.

Pracodawca, który dopiero rozpoczyna dzia³alnoœæ, jest obowi¹-zany do wykonania badañ i pomiarów czynnika szkodliwego dlazdrowia w œrodowisku pracy nie póŸniej ni¿ w terminie 30 dni oddnia rozpoczêcia dzia³alnoœci (§ 5 powo³anego rozporz¹dzenia Mi-nistra Zdrowia z dnia 20 kwietnia 2005 r.). Obowi¹zek ten mo¿edotyczyæ tylko pracodawców, u których wystêpuj¹ – znane po-wszechnie z praktyki – czynniki szkodliwe dla zdrowia w œrodowi-sku pracy, czy to ze wzglêdu na rodzaj produkcji, u¿ywane surow-ce i materia³y, czy te¿ stosowane procesy technologiczne. By³obynatomiast przesad¹, gdyby takie badania i pomiary mia³ przeprowa-dzaæ równie¿ pracodawca, u którego wystêpuj¹ce w œrodowisku pra-

187

cy czynniki szkodliwe dla zdrowia z natury rzeczy nie mog¹ prze-kroczyæ 0,1 wartoœci najwy¿szego dopuszczalnego stê¿enia lub na-tê¿enia, np. gdy praca ma wy³¹cznie charakter biurowy. Pracodawcanie ma te¿ obowi¹zku dokonywania badañ i pomiarów czynnikówszkodliwych dla zdrowia, dla których nie ustalono najwy¿szych do-puszczalnych stê¿eñ lub natê¿eñ. Zgodnie zaœ z art. 209 k.p., praco-dawca rozpoczynaj¹cy dzia³alnoœæ jest obowi¹zany, w terminie 30dni od rozpoczêcia dzia³alnoœci, zawiadomiæ na piœmie w³aœciwegoinspektora pracy i w³aœciwego inspektora sanitarnego o miejscu, ro-dzaju i zakresie prowadzonej dzia³alnoœci. Odnosi siê to do wszyst-kich pracodawców, bez wzglêdu na rodzaj prowadzonej dzia³alnoœci.Obowi¹zek taki ci¹¿y równie¿ na pracodawcy odpowiednio w raziezmiany miejsca, rodzaju i zakresu prowadzonej dzia³alnoœci, zw³asz-cza zmiany technologii lub profilu produkcji, je¿eli zmiana techno-logii mo¿e powodowaæ zwiêkszenie zagro¿enia dla zdrowia pracow-ników. Ponadto w³aœciwy inspektor pracy lub w³aœciwy inspektorsanitarny mo¿e zobowi¹zaæ pracodawcê prowadz¹cego dzia³alnoœæpowoduj¹c¹ szczególne zagro¿enia dla zdrowia lub ¿ycia pracowni-ków do okresowej aktualizacji informacji co do miejsca, rodzajui zakresu prowadzonej dzia³alnoœci.

Jakie dzia³ania pracodawca powinien podj¹æ przed przyst¹pie-niem do przeprowadzania badañ i pomiarów czynników szkodli-wych dla zdrowia?

Zgodnie z § 4 powo³anego rozporz¹dzenia Ministra Zdrowiaz dnia 20 kwietnia 2005 r., przed przyst¹pieniem do przeprowadza-nia badañ i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w œrodo-wisku pracy pracodawca powinien dokonaæ rozeznania:

• procesów technologicznych i wystêpuj¹cych w nich czynni-ków szkodliwych dla zdrowia w celu ich wytypowania do oznacze-nia w œrodowisku pracy,

• organizacji i sposobu wykonywania pracy.Przepisy nie wskazuj¹ jednak bli¿ej, w jakim trybie pracodawca

ma dokonaæ tych czynnoœci. Niew¹tpliwie g³ówna rola nale¿y tu dos³u¿by bhp, jednak¿e s³u¿ba ta funkcjonuje tylko u pracodawców za-

188

trudniaj¹cych wiêcej ni¿ 100 pracowników. S³u¿ba bhp wspó³pracu-je te¿ z laboratoriami upowa¿nionymi, zgodnie z odrêbnymi przepi-sami, do dokonywania badañ i pomiarów czynników szkodliwych dlazdrowia lub warunków uci¹¿liwych, wystêpuj¹cych w œrodowiskupracy, w zakresie organizowania tych badañ i pomiarów oraz sposo-bów ochrony pracowników przed tymi czynnikami lub warunkami.

Okreœlona rola przypada tu równie¿ s³u¿bie medycyny pracy,zgodnie bowiem z art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 27 czerwca1997 r. o s³u¿bie medycyny pracy (j.t. DzU z 2004 r. nr 125, poz.1317 ze zm.), s³u¿ba medycyny pracy jest w³aœciwa do realizowa-nia zadañ z zakresu ograniczania szkodliwego wp³ywu pracy nazdrowie, w szczególnoœci przez rozpoznawanie i ocenê czynnikówwystêpuj¹cych w œrodowisku pracy oraz sposobów wykonywaniapracy, mog¹cych mieæ ujemny wp³yw na zdrowie, a tak¿e rozpozna-wanie i ocenê ryzyka zawodowego w œrodowisku pracy oraz infor-mowanie pracodawców i pracuj¹cych o mo¿liwoœci wyst¹pienia nie-korzystnych skutków zdrowotnych bêd¹cych jego nastêpstwem.

Nasuwa siê te¿ pytanie, czy organy nadzoru nad warunkami pra-cy, tj. Pañstwowa Inspekcja Pracy i Pañstwowa Inspekcja Sanitarna,mog¹ w sposób wi¹¿¹cy (w drodze decyzji) wp³ywaæ na pracodaw-ców odnoœnie wytypowania czynników szkodliwych dla zdrowia,dla których nale¿y przeprowadzaæ badania i pomiary? Zarównoustawa o Pañstwowej Inspekcji Pracy z dnia 13 kwietnia 2007 r. jaki ustawa z dnia 14 marca 1985 r. o Pañstwowej Inspekcji Sanitarnejnie nadaj¹ takich uprawnieñ inspektorowi pracy ani te¿ inspektoro-wi sanitarnemu. W œwietle obowi¹zuj¹cych przepisów, to pracodaw-ca (opieraj¹c siê na sprawdzonych badaniach i specjalistycznychopiniach) typuje wystêpuj¹ce u niego czynniki szkodliwe dla zdro-wia, dla których przeprowadzane bêd¹ badania i pomiary. Inspektorpracy lub inspektor sanitarny mo¿e jedynie zaleciæ pracodawcy do-konanie pomiarów okreœlonego czynnika w celu sprawdzenia warto-œci jego stê¿enia lub natê¿enia. Nie mo¿e natomiast nakazaæ praco-dawcy przeprowadzanie badañ i pomiarów okreœlonych czynników,dla których – jego zdaniem – powinny byæ przeprowadzane, gdy¿nie jest w stanie tego oceniæ w czasie przeprowadzonej kontroli.

189

Jak¹ dokumentacjê pracodawca jest obowi¹zany prowadziæw zwi¹zku z badaniami i pomiarami czynników szkodliwych dlazdrowia?

Na podstawie wyników badañ i pomiarów pracodawca prowadzina bie¿¹co rejestr czynników szkodliwych dla zdrowia wystêpuj¹-cych na stanowisku pracy, którego wzór okreœla za³¹cznik nr 1 dopowo³anego rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia z dnia 20 kwietnia2005 r. Pracodawca wpisuje na bie¿¹co wyniki badañ i pomiarówczynnika szkodliwego dla zdrowia do karty badañ i pomiarów, któ-rej wzór okreœla za³¹cznik nr 2 do powo³anego rozporz¹dzenia Mi-nistra Zdrowia. W przypadku likwidacji zak³adu pracy, pracodawcaniezw³ocznie przekazuje rejestr oraz wymienion¹ kartê w³aœciwemumiejscowo pañstwowemu inspektorowi sanitarnemu, a w odniesie-niu do jednostek, o których mowa w art. 20 ust. 1 powo³anej wcze-œniej ustawy o Pañstwowej Inspekcji Sanitarnej, w³aœciwemu pañ-stwowemu inspektorowi sanitarnemu Ministerstwa Spraw We-wnêtrznych i Administracji. Wymienione rejestry oraz karty prze-chowywane s¹ przez okres 40 lat, licz¹c od daty ostatniego wpisu.Wyniki badañ i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowiaprzeprowadzonych przez pracodawcê, który rozpocz¹³ dzia³alnoœæ,przechowuje siê natomiast przez okres 3 lat, licz¹c od daty ostatnie-go wpisu (§ 9 powo³anego rozporz¹dzenia Ministra Zdrowia z dnia20 kwietnia 2005 r.).

Dokumenty zawieraj¹ce wyniki badañ i pomiarów wpisane dorejestru i karty badañ i pomiarów s¹ niezw³ocznie udostêpniane napisemne ¿¹danie pracownika, by³ego pracownika, ich przedstawicie-la ustawowego lub pe³nomocnika. Wymienione osoby mog¹ te¿ wy-st¹piæ o sporz¹dzenie wyci¹gów, odpisów i kopii dokumentacji dozak³adu pracy lub podmiotu przechowuj¹cego powy¿sz¹ dokumenta-cjê. Sporz¹dzenie wyci¹gów, odpisów i kopii dokumentacji nastêpu-je na koszt wnioskodawcy (§ 10 powo³anego rozporz¹dzenia Mini-stra Zdrowia).

Jakie zadania spe³nia Miêdzyresortowa Komisja do Spraw Naj-wy¿szych Dopuszczalnych Stê¿eñ i Natê¿eñ Czynników Szkodli-wych dla Zdrowia w Œrodowisku Pracy?

190

Przepis art. 228 § 1 k.p. zobowi¹zuje Prezesa Rady Ministrówdo powo³ania, w drodze rozporz¹dzenia, Miêdzyresortowej Komisjido Spraw Najwy¿szych Dopuszczalnych Stê¿eñ i Natê¿eñ Czynni-ków Szkodliwych dla Zdrowia w Œrodowisku Pracy oraz okreœleniajej uprawnieñ i sposobu wykonywania zadañ. Aktualnie w tej mie-rze obowi¹zuje rozporz¹dzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 13paŸdziernika 2003 r. w sprawie powo³ania Miêdzyresortowej Komi-sji do Spraw Najwy¿szych Dopuszczalnych Stê¿eñ i Natê¿eñ Czyn-ników Szkodliwych dla Zdrowia w Œrodowisku Pracy (DzU nr 178,poz. 1740 ze zm.). Do zadañ tej Komisji nale¿y przedk³adanie mi-nistrowi w³aœciwemu do spraw pracy wniosków dotycz¹cych warto-œci najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ i natê¿eñ czynników szko-dliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy oraz inicjowanie prac ba-dawczych niezbêdnych do realizacji tych zadañ. Zgodnie z § 2 te-go rozporz¹dzenia, Komisja jest uprawniona do:

1) rozpatrywania i opiniowania propozycji dotycz¹cych wartoœcinajwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ i natê¿eñ czynników szkodli-wych dla zdrowia w œrodowisku pracy,

2) opracowywania i wydawania w miarê potrzeb ekspertyz do-tycz¹cych wartoœci najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ i natê¿eñczynników szkodliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy,

3) przedstawiania ministrowi w³aœciwemu do spraw pracy w³as-nych wniosków dotycz¹cych wartoœci najwy¿szych dopuszczalnychstê¿eñ i natê¿eñ czynników szkodliwych dla zdrowia w œrodowiskupracy.

Komisja podejmuje uchwa³y zwyk³¹ wiêkszoœci¹ g³osów przyudziale co najmniej po³owy liczby cz³onków Komisji. W razie rów-nej liczby g³osów, rozstrzyga g³os przewodnicz¹cego. Przewodnicz¹-cy Komisji:

1) zwo³uje posiedzenia Komisji oraz inicjuje i koordynuje jejpracê,

2) mo¿e zapraszaæ do udzia³u w pracach i posiedzeniach Komi-sji tak¿e rzeczoznawców spoza Komisji oraz powo³ywaæ w razie po-trzeby ekspertów w celu opracowywania materia³ów stanowi¹cychpodstawê do ustalania wartoœci najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñi natê¿eñ czynników szkodliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy,

191

3) mo¿e zlecaæ opracowywanie poszczególnych tematów, wyni-kaj¹cych z zadañ Komisji, cz³onkom lub rzeczoznawcom spoza Ko-misji.

Komisja sk³ada ministrowi w³aœciwemu do spraw pracy rocznesprawozdanie ze swojej dzia³alnoœci do koñca pierwszego kwarta³unastêpnego roku. Prace zwi¹zane z realizacj¹ zadañ Komisji, w tymz obs³ug¹ administracyjno-biurow¹, wykonuje Centralny InstytutOchrony Pracy – Pañstwowy Instytut Badawczy. Wydatki zwi¹zanez posiedzeniami Komisji, a tak¿e wydatki zwi¹zane z opracowywa-niem przez Komisjê dokumentacji i opracowañ s¹ pokrywane zeœrodków bud¿etu pañstwa w czêœci, której dysponentem jest mini-ster w³aœciwy do spraw pracy (§ 3–6 powo³anego rozporz¹dzeniaPrezesa RM).

Co rozumie siê przez najwy¿sze dopuszczalne stê¿enia i natê¿e-nia czynników szkodliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy?

Na podstawie delegacji z art. 228 § 3 k.p. Minister Pracy i Po-lityki Spo³ecznej wyda³ rozporz¹dzenie z dnia 29 listopada 2002 r.w sprawie najwy¿szych dopuszczalnych stê¿eñ i natê¿eñ czynnikówszkodliwych dla zdrowia w œrodowisku pracy (DzU nr 217, poz.1833 ze zm.). Rozporz¹dzenie ustala wartoœci najwy¿szych dopusz-czalnych stê¿eñ chemicznych i py³owych czynników szkodliwychdla zdrowia w œrodowisku pracy, okreœlone w wykazie stanowi¹cymza³¹cznik nr 1 do rozporz¹dzenia, oraz wartoœci najwy¿szych do-puszczalnych natê¿eñ fizycznych czynników szkodliwych dla zdro-wia w œrodowisku pracy, okreœlone w wykazie stanowi¹cym za³¹cz-nik nr 2 do rozporz¹dzenia. Wymienione wartoœci okreœlaj¹ najwy¿-sze dopuszczalne stê¿enia czynników szkodliwych dla zdrowia,ustalone jako:

1) najwy¿sze dopuszczalne stê¿enie (NDS) – wartoœæ œredniawa¿ona stê¿enia, którego oddzia³ywanie na pracownika w ci¹gu8-godzinnego dobowego i przeciêtnego tygodniowego wymiaru cza-su pracy, okreœlonego w kodeksie pracy, przez okres jego aktywno-œci zawodowej nie powinno spowodowaæ ujemnych zmian w jegostanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przysz³ych pokoleñ,

192

2) najwy¿sze dopuszczalne stê¿enie chwilowe (NDSCh) – war-toœæ œrednia stê¿enia, które nie powinno spowodowaæ ujemnychzmian w stanie zdrowia pracownika, je¿eli wystêpuje w œrodowiskupracy nie d³u¿ej ni¿ 15 minut i nie czêœciej ni¿ 2 razy w czasiezmiany roboczej, w odstêpie czasu nie krótszym ni¿ 1 godzina,

3) najwy¿sze dopuszczalne stê¿enie pu³apowe (NDSP) – war-toœæ stê¿enia, która ze wzglêdu na zagro¿enie zdrowia lub ¿ycia pra-cownika nie mo¿e byæ w œrodowisku pracy przekroczona w ¿adnymmomencie.

Natomiast wartoœci natê¿eñ fizycznych okreœlaj¹ najwy¿sze do-puszczalne natê¿enia fizycznego czynnika szkodliwego dla zdrowia– ustalone jako wartoœæ œrednia natê¿enia, którego oddzia³ywanie napracownika w ci¹gu 8-godzinnego dobowego i przeciêtnego tygo-dniowego wymiaru czasu pracy, okreœlonego w kodeksie pracy,przez okres jego aktywnoœci zawodowej nie powinno spowodowaæujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jegoprzysz³ych pokoleñ.

R o z d z i a ³ VII

PROFILAKTYCZNA OCHRONAZDROWIA PRACOWNIKÓW

1. ZAGADNIENIA OGÓLNE

Co nale¿y rozumieæ przez ryzyko zawodowe i jakie obowi¹zkiw tym zakresie ci¹¿¹ na pracodawcy?

Pracodawca jest obowi¹zany podejmowaæ szereg dzia³añ w za-kresie profilaktycznej ochrony zdrowia pracowników. Zgodnie z art.226 k.p. pracodawca jest obowi¹zany oceniaæ i dokumentowaæ ry-zyko zawodowe zwi¹zane z wykonywan¹ prac¹ oraz stosowaæ nie-zbêdne œrodki profilaktyczne zmniejszaj¹ce to ryzyko. Powinien te¿informowaæ pracowników o ryzyku zawodowym oraz o zasadachochrony przed zagro¿eniami. Wed³ug definicji sformu³owanej w § 2pkt 7 powo³ywanego wczeœniej rozporz¹dzenia Ministra Pracy i Po-lityki Socjalnej z dnia 26 wrzeœnia 1997 r. w sprawie ogólnychprzepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy, pod pojêciem ryzyka za-wodowego nale¿y rozumieæ prawdopodobieñstwo wyst¹pienia nie-po¿¹danych zdarzeñ zwi¹zanych z wykonywan¹ prac¹, powoduj¹-cych straty, w szczególnoœci wyst¹pienia u pracowników niekorzyst-nych skutków zdrowotnych w wyniku zagro¿eñ zawodowych wystê-puj¹cych w œrodowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.Analogiczn¹ definicjê ryzyka zawodowego zawiera te¿ art. 4 pkt 4ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o s³u¿bie medycyny pracy (j.t.

194

DzU z 2004 r. nr 125, poz. 1317 ze zm.). Ryzyko zawodowe obej-muje wiêc wszelkie zagro¿enia dla zdrowia i ¿ycia pracowników, ja-kie mog¹ wystêpowaæ w danym œrodowisku pracy.

Bli¿ej wymienione obowi¹zki pracodawcy okreœla powo³anerozporz¹dzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i hi-gieny pracy. W myœl przepisów § 39 tego rozporz¹dzenia, praco-dawca zapewnia pracownikom bezpieczeñstwo i higienê pracy,w szczególnoœci przez ograniczanie ryzyka zawodowego w wynikuw³aœciwej organizacji pracy oraz stosowania koniecznych œrodkówprofilaktycznych, a tak¿e informowania i szkolenia pracowników.

Dzia³ania takie powinny byæ podejmowane na podstawie ogól-nych zasad dotycz¹cych zapobiegania wypadkom i chorobom zwi¹-zanym z prac¹, w tym w szczególnoœci przez:

1) ograniczanie ryzyka zawodowego,2) przeprowadzanie oceny ryzyka zawodowego,3) likwidowanie zagro¿eñ u Ÿróde³ ich powstawania,4) dostosowanie warunków i procesów pracy do mo¿liwoœci

pracownika, w szczególnoœci przez odpowiednie projektowanie i or-ganizowanie stanowisk pracy, dobór maszyn i innych urz¹dzeñ tech-nicznych oraz narzêdzi pracy, a tak¿e metod produkcji i pracy –z uwzglêdnieniem zmniejszenia uci¹¿liwoœci pracy, zw³aszcza pracymonotonnej i pracy w ustalonym z góry tempie, oraz ograniczenianegatywnego wp³ywu takiej pracy na zdrowie pracowników,

5) stosowanie nowych rozwi¹zañ technicznych,6) zastêpowanie niebezpiecznych procesów technologicznych,

urz¹dzeñ, substancji i innych materia³ów – bezpiecznymi lub mniejniebezpiecznymi,

7) nadawanie priorytetu œrodkom ochrony zbiorowej przed œrod-kami ochrony indywidualnej,

8) instruowanie pracowników w zakresie bezpieczeñstwa i hi-gieny pracy.

Pracodawca dokonuje oceny ryzyka zawodowego wystêpuj¹cegoprzy wykonywanych pracach, w szczególnoœci przy doborze wyposa-¿enia stanowisk i miejsc pracy, stosowanych substancji i preparatówchemicznych, biologicznych, rakotwórczych lub mutagennych orazzmianie organizacji pracy. Podczas oceny ryzyka zawodowego powin-

195

ny byæ uwzglêdnione wszystkie czynniki œrodowiska pracy wystêpu-j¹ce przy wykonywanych pracach oraz sposoby wykonywania prac.Stosowane w nastêpstwie oceny ryzyka zawodowego œrodki profilak-tyczne, metody oraz organizacja pracy powinny zapewniaæ zwiêksze-nie poziomu bezpieczeñstwa i ochrony zdrowia pracowników, a tak-¿e byæ zintegrowane z dzia³alnoœci¹ prowadzon¹ przez pracodawcêna wszystkich poziomach struktury organizacyjnej zak³adu pracy.

O ryzyku zawodowym zwi¹zanym z wykonywaniem okreœlonejpracy pracownik powinien byæ poinformowany jeszcze przed jejrozpoczêciem, a tak¿e w ka¿dym przypadku zmiany procesów tech-nologicznych lub rodzaju produkcji. Obowi¹zek informowania pra-cowników o ryzyku zawodowym ma zatem charakter ci¹g³y (zob.Z. Salwa, Obowi¹zek informowania pracowników o ryzyku zawodo-wym, PiZS 2002, nr 4, s. 26 i nast.).

Pracodawca jest te¿ obowi¹zany prowadziæ dokumentacjê ocenyryzyka zawodowego oraz zastosowanych niezbêdnych œrodków pro-filaktycznych. Dokument potwierdzaj¹cy dokonanie oceny ryzykazawodowego powinien uwzglêdniaæ w szczególnoœci:

1) opis ocenianego stanowiska pracy, w tym wyszczególnienie:a) stosowanych maszyn, narzêdzi i materia³ów,b) wykonywanych zadañ,c) wystêpuj¹cych na stanowisku niebezpiecznych, szkodliwych

i uci¹¿liwych czynników œrodowiska pracy,d) stosowanych œrodków ochrony zbiorowej i indywidualnej,e) osób pracuj¹cych na tym stanowisku;2) wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego dla ka¿-

dego z czynników œrodowiska pracy oraz niezbêdne œrodki profilak-tyczne zmniejszaj¹ce ryzyko;

3) datê przeprowadzonej oceny oraz osoby dokonuj¹ce oceny(§ 39a powo³anego rozporz¹dzenia).

Jakie œrodki pracodawca powinien podejmowaæ w celu zapo-biegania chorobom zawodowym i innym chorobom zwi¹zanymz wykonywan¹ prac¹?

Zgodnie z art. 227 § 1 k.p. pracodawca jest obowi¹zany stoso-waæ œrodki zapobiegaj¹ce chorobom zawodowym i innym chorobomzwi¹zanym z wykonywan¹ prac¹, w szczególnoœci:

196

1) utrzymywaæ w stanie sta³ej sprawnoœci urz¹dzenia ogranicza-j¹ce lub eliminuj¹ce szkodliwe dla zdrowia czynniki œrodowiskapracy oraz urz¹dzenia s³u¿¹ce do pomiarów tych czynników,

2) przeprowadzaæ, na swój koszt, badania i pomiary czynnikówszkodliwych dla zdrowia, rejestrowaæ i przechowywaæ wyniki tychbadañ i pomiarów oraz udostêpniaæ je pracownikom.

Stosownie do warunków pracy w poszczególnych zak³adach pra-cy i wystêpuj¹cych zagro¿eñ dla zdrowia pracowników aktualny bê-dzie odpowiedni obowi¹zek utrzymywania przez pracodawcê urz¹-dzeñ odpylaj¹cych, wentylacyjnych, klimatyzacyjnych, zmniejszaj¹-cych natê¿enie ha³asu, chroni¹cych przed dzia³aniem promieniowa-nia jonizuj¹cego, wibracj¹, wstrz¹sami itp. Granice obowi¹zkówpracodawcy w tym zakresie okreœlone s¹ jednak realnymi mo¿liwo-œciami zastosowania odpowiednich urz¹dzeñ znanych wspó³czesnejtechnice oraz wskazaniami wspó³czesnej medycyny. Jest jednak rze-cz¹ niemo¿liw¹ (przy obecnym poziomie wiedzy medycznej i tech-niki) ca³kowite wyeliminowanie szkodliwych dla zdrowia pracowni-ków czynników wystêpuj¹cych w œrodowisku pracy, a tym samympe³ne zabezpieczenie przed ich ujemnym oddzia³ywaniem.

2. BADANIA LEKARSKIE PRACOWNIKÓW

Jakim badaniom lekarskim pracownicy podlegaj¹?Z punktu widzenia profilaktyki zdrowotnej istotne znaczenie ma

obowi¹zek przeprowadzania badañ lekarskich pracowników, tj. ba-dañ wstêpnych, okresowych i kontrolnych. Jest to obowi¹zek obu-stronny, bowiem pracodawca jest obowi¹zany kierowaæ pracowni-ków na takie badania, zaœ pracownik jest obowi¹zany poddaæ siêtym badaniom. Badania lekarskie maj¹ na celu ustalenie zdolnoœcipracownika do wykonywania danej pracy i ewentualnych przeciw-wskazañ zdrowotnych, a tak¿e zmian chorobowych, jakie mog¹ po-jawiæ siê w okresie zatrudnienia.

Zgodnie z art. 229 § 1 k.p. wstêpnym badaniom lekarskimpodlegaj¹:

197

1) osoby przyjmowane do pracy,2) pracownicy m³odociani przenoszeni na inne stanowiska pra-

cy i inni pracownicy przenoszeni na stanowiska pracy, na którychwystêpuj¹ czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uci¹¿liwe.

Badaniom wstêpnym nie podlegaj¹ jednak osoby przyjmowaneponownie do pracy u danego pracodawcy na to samo stanowiskolub na stanowisko o takich samych warunkach pracy, na podstawiekolejnej umowy o pracê zawartej bezpoœrednio po rozwi¹zaniu lubwygaœniêciu poprzedniej umowy o pracê z tym pracodawc¹.

Pracownik podlega tak¿e okresowym badaniom lekarskim,a w przypadku niezdolnoœci do pracy trwaj¹cej d³u¿ej ni¿ 30 dni,spowodowanej chorob¹, pracownik podlega ponadto kontrolnym ba-daniom lekarskim w celu ustalenia zdolnoœci do wykonywania pra-cy na dotychczasowym stanowisku. Okresowe i kontrolne badanialekarskie przeprowadza siê w miarê mo¿liwoœci w godzinach pracy.Za czas niewykonywania pracy w zwi¹zku z przeprowadzanymi ba-daniami pracownik zachowuje prawo do wynagrodzenia, a w razieprzejazdu na te badania do innej miejscowoœci przys³uguj¹ mu na-le¿noœci na pokrycie kosztów przejazdu wed³ug zasad obowi¹zuj¹-cych przy podró¿ach s³u¿bowych (art. 229 § 2 i 3 k.p.). Przy usta-laniu wynagrodzenia za czas zwolnienia od pracy na badania lekar-skie stosuje siê zasady obowi¹zuj¹ce przy obliczaniu wynagrodzeniaza czas urlopu wypoczynkowego, okreœlone rozporz¹dzeniem Mini-stra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawieszczegó³owych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalaniai wyp³acania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pie-niê¿nego za urlop (DzU nr 2, poz. 14 ze zm.), przy czym sk³adnikiwynagrodzenia ustalane w wysokoœci przeciêtnej oblicza siê z mie-si¹ca, w którym przypada³o zwolnienie od pracy.

Jak mo¿na wnosiæ z treœci § 3 art. 229 k.p., pracownikom m³o-docianym przenoszonym na inne stanowiska pracy, a tak¿e innympracownikom przenoszonym na stanowiska pracy, na których wystê-puj¹ czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uci¹¿liwe, nieprzys³uguje wynagrodzenie za czas zwolnienia od pracy w zwi¹zkuz przeprowadzanymi badaniami wstêpnymi. Nie przys³uguje im tak-¿e zwrot kosztów przejazdu, jeœli badania takie przeprowadzane s¹

198

w innej miejscowoœci. Nie wydaje siê jednak, by taka by³a intencjaustawodawcy, lecz jest to raczej niedopatrzenie legislacyjne. Brakbowiem jakichkolwiek racjonalnych przes³anek, by traktowaæ wy-mienionych pracowników w tych przypadkach mniej korzystnie.

Pracodawca ponosi wszelkie koszty zwi¹zane z profilaktyczn¹ochron¹ zdrowia pracowników, a wiêc koszty badañ profilaktycz-nych, wynagrodzenia pracowników za czas niewykonywania pracyw zwi¹zku z przeprowadzanymi badaniami, koszty przejazdów na tebadania, a tak¿e inne koszty profilaktycznej opieki zdrowotnej nadpracownikami, niezbêdnej ze wzglêdu na warunki pracy (art. 229§ 6 k.p.).

Szczegó³owe zasady przeprowadzania badañ lekarskich pracow-ników okreœla rozporz¹dzenie Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznejz dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badañ lekarskichpracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pra-cownikami oraz orzeczeñ lekarskich wydawanych do celów przewi-dzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 69, poz. 332 ze zm.). Rozpo-rz¹dzenie to okreœla:

1) zakres wstêpnych, okresowych i kontrolnych badañ lekar-skich pracowników, tryb ich przeprowadzania oraz sposób doku-mentowania i kontroli tych badañ;

2) czêstotliwoœæ wykonywania badañ okresowych;3) zakres profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami,

niezbêdnej z uwagi na warunki pracy;4) tryb wydawania i przechowywania orzeczeñ lekarskich:a) o utracie przez pracownika zdolnoœci do wykonywania do-

tychczasowej pracy (art. 43 pkt 2 k.p.),b) o koniecznoœci przeniesienia pracownika do innej pracy ze

wzglêdu na stwierdzenie szkodliwego wp³ywu wykonywanej pracyna zdrowie pracownika (art. 55 § 1 k.p.),

c) stwierdzaj¹cych, ¿e dana praca zagra¿a zdrowiu m³odociane-go (art. 201 § 2 k.p.),

d) o braku przeciwwskazañ do wykonywania pracy na okreœlo-nym stanowisku (art. 229 § 4 k.p.),

e) stwierdzaj¹cych u pracownika objawy wskazuj¹ce na powsta-wanie choroby zawodowej (art. 230 § 1 k.p.),

199

f) stwierdzaj¹cych niezdolnoœæ do wykonywania dotychczasowejpracy u pracownika, który uleg³ wypadkowi przy pracy lub u które-go stwierdzono chorobê zawodow¹ (art. 231 k.p.).

Rozporz¹dzenie okreœla ponadto tryb wydawania zaœwiadczeñi œwiadectw do celów przewidzianych w art. 92 § 1, art. 1295 pkt 2,art. 177 § 1 i 3, art. 178 § 1, art. 180 § 3 i 4 oraz art. 185 k.p.Okreœla te¿ dodatkowe wymagania kwalifikacyjne, jakie powinnispe³niaæ lekarze przeprowadzaj¹cy badania profilaktyczne oraz spra-wuj¹cy profilaktyczn¹ opiekê zdrowotn¹ nad pracownikami, nie-zbêdn¹ z uwagi na warunki pracy (§ 1 powo³anego rozporz¹dzeniaz dnia 30 maja 1996 r.).

Powo³ane rozporz¹dzenie nie narusza przepisów dotycz¹cychbadañ lekarskich osób przyjmowanych do pracy i pracowników:

1) zatrudnionych na polskich statkach morskich,2) dla których – w myœl obowi¹zuj¹cych przepisów – uzyskanie

odpowiedniego orzeczenia lekarskiego jest warunkiem nabycia lubposiadania uprawnieñ do wykonywania okreœlonego zawodu lubczynnoœci b¹dŸ jest niezbêdne ze wzglêdów sanitarno-epidemiolo-gicznych,

3) skierowanych do pracy za granic¹ w celu realizacji budow-nictwa eksportowego i us³ug zwi¹zanych z eksportem, zgodnie z od-rêbnymi przepisami (§ 13 powo³anego rozporz¹dzenia z dnia 30maja 1996 r.).

Zakres oraz czêstotliwoœæ badañ profilaktycznych okreœlaj¹wskazówki metodyczne w sprawie przeprowadzania badañ profilak-tycznych, stanowi¹ce za³¹cznik nr 1 do powo³anego wy¿ej rozporz¹-dzenia. Lekarz s³u¿by medycyny pracy przeprowadzaj¹cy badaniaprofilaktyczne mo¿e poszerzyæ zakres tych badañ o dodatkowe ba-dania specjalistyczne, a tak¿e wyznaczyæ krótszy termin nastêpnegobadania, ni¿ okreœlony we wskazówkach metodycznych, je¿eli jestto niezbêdne dla prawid³owej oceny stanu zdrowia osoby przyjmo-wanej do pracy lub zatrudnionego ju¿ pracownika. Badanie profilak-tyczne koñczy siê orzeczeniem lekarskim stwierdzaj¹cym brak prze-ciwwskazañ zdrowotnych do pracy na okreœlonym stanowisku lubprzeciwwskazania zdrowotne do pracy na danym stanowisku (§ 2powo³anego rozporz¹dzenia z dnia 30 maja 1996 r.).

200

Istotne znaczenie ma równie¿ obowi¹zek ustanowiony w art.229 § 5 k.p., zgodnie z którym pracodawca zatrudniaj¹cy pracow-ników w warunkach nara¿enia na dzia³anie substancji i czynnikówrakotwórczych lub py³ów zw³ókniaj¹cych jest obowi¹zany zapewniætym pracownikom okresowe badania lekarskie tak¿e:

1) po zaprzestaniu pracy w kontakcie z tymi substancjami,czynnikami lub py³ami,

2) po rozwi¹zaniu stosunku pracy, je¿eli zainteresowana osobazg³osi wniosek o objêcie takimi badaniami.

Pracodawca jest obowi¹zany przechowywaæ orzeczenia lekarskiewydane na podstawie badañ lekarskich (art. 229 § 7 k.p.).

Na jakiej podstawie przeprowadza siê badania profilaktyczne?Badania profilaktyczne przeprowadza siê na podstawie skiero-

wania wydanego przez pracodawcê, które powinno zawieraæ:• okreœlenie rodzaju badania profilaktycznego (wstêpne, okreso-

we, kontrolne),• w przypadku osób przyjmowanych do pracy lub pracowników

przenoszonych na inne stanowiska pracy – okreœlenie stanowiskapracy, na którym osoba ta ma byæ zatrudniona, przy czym praco-dawca mo¿e wskazaæ w skierowaniu dwa lub wiêcej stanowisk pra-cy, w kolejnoœci odpowiadaj¹cej potrzebom pracodawcy,

• w przypadku pracowników – okreœlenie stanowiska pracy, naktórym pracownik jest zatrudniony,

• informacje o wystêpowaniu na stanowisku lub stanowiskachpracy czynników szkodliwych dla zdrowia lub warunków uci¹¿li-wych oraz aktualne wyniki badañ i pomiarów czynników szkodli-wych dla zdrowia, wykonanych na tych stanowiskach (§ 4 powo³a-nego rozporz¹dzenia z dnia 30 maja 1996 r.).

Czy pracodawca mo¿e dopuœciæ do pracy pracownika bez aktual-nego orzeczenia lekarskiego?

Zgodnie z art. 229 § 4 k.p., pracodawca nie mo¿e dopuœciæ dopracy pracownika bez aktualnego orzeczenia lekarskiego stwierdza-j¹cego brak przeciwwskazañ do pracy na okreœlonym stanowisku.Jak orzek³ SN w wyroku z dnia 23 listopada 1999 r., II UKN

201

208/99 (Pr. Pr. 2001, nr 4, s. 34), dopuszczenie pracownika do wy-konywania pracy na podstawie aktualnego okresowego zaœwiadcze-nia lekarskiego, zawieraj¹cego obiektywnie b³êdn¹ ocenê jego zdol-noœci do pracy, stanowi zewnêtrzn¹ przyczynê wypadku przy pracyw rozumieniu ustawy wypadkowej. SN wskaza³ przy tym, ¿e obo-wi¹zek dopuszczenia do pracy pracownika, który posiada aktualnywynik badania okresowego, nie ma charakteru bezwzglêdnego. Niechodzi bowiem o przedstawienie jakiegokolwiek zaœwiadczenia le-karskiego, lecz takiego, które zawiera prawid³ow¹ ocenê zdolnoœcipracownika do pracy na danym stanowisku, dokonan¹ po przepro-wadzeniu wszystkich badañ wymaganych od pracownika zgodniez obowi¹zuj¹cymi przepisami (zob. te¿ wyrok SN z dnia 18 sierp-nia 1999 r., II UKN 89/99, OSNAP 2000, z. 20, poz. 762). Podob-nie te¿ wypowiedzia³ siê SN w wyroku z dnia 5 wrzeœnia 1996 r.,II PRN 9/96 (OSNAP 1997, z. 5, poz. 70), w którym uzna³, ¿e do-puszczenie do pracy maszynisty kolejowego bez przeprowadzeniabadañ kontrolnych i po up³ywie terminu obowi¹zuj¹cego do prze-prowadzenia takich badañ, mo¿e stanowiæ przyczynê zewnêtrzn¹uzasadniaj¹c¹ uznanie zdarzenia za wypadek przy pracy. Warto rów-nie¿ zwróciæ uwagê na wyrok NSA z dnia 7 listopada 2002 r.,II S.A. 3358/01 (Pr. Pr. 2003, nr 3, s. 38–40), wed³ug którego legi-tymowanie siê wynikami specjalistycznymi badañ lekarskich,stwierdzaj¹cych zdolnoœæ do wykonywania okreœlonego zawodu lubczynnoœci, nie zwalnia z obowi¹zku poddawania siê wstêpnym ba-daniom lekarskim, o których mowa w art. 229 § 1 k.p.

Jaki obowi¹zek ci¹¿y na pracodawcy w razie stwierdzeniau pracownika objawów choroby zawodowej?

W myœl przepisów art. 230 k.p., w razie stwierdzenia u pracow-nika objawów wskazuj¹cych na powstawanie choroby zawodowej,pracodawca jest obowi¹zany, na podstawie orzeczenia lekarskiego,w terminie i na czas okreœlony w tym orzeczeniu, przenieœæ pracow-nika do innej pracy nie nara¿aj¹cej go na dzia³anie czynnika, którywywo³a³ te objawy. Je¿eli przeniesienie do innej pracy powodujeobni¿enie wynagrodzenia, pracownikowi przys³uguje dodatek wy-równawczy przez okres nieprzekraczaj¹cy 6 miesiêcy. Podstaw¹

202

przeniesienia pracownika do innej pracy nie nara¿aj¹cej go na dzia-³anie czynnika, który wywo³a³ objawy choroby zawodowej, jestorzeczenie lekarskie wydane w trybie okreœlonym w powo³ywanymwczeœniej rozporz¹dzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Spo³ecznejz dnia 30 maja 1996 r. Orzeczenie lekarskie okreœla termin i okres,na jaki pracodawca jest obowi¹zany przenieœæ pracownika do innejpracy. Pracownik lub pracodawca, który nie zgadza siê z treœci¹ wy-danego orzeczenia lekarskiego o koniecznoœci przeniesienia pracow-nika do innej pracy w zwi¹zku ze stwierdzeniem objawów powsta-wania choroby zawodowej, mo¿e wyst¹piæ w ci¹gu 7 dni od datywydania tego orzeczenia, za poœrednictwem lekarza, który je wyda³,z wnioskiem o przeprowadzenie ponownego badania. Ponowne ba-danie powinno byæ przeprowadzone w ci¹gu 14 dni od daty z³o¿e-nia takiego wniosku. Badanie ponowne przeprowadza siê w woje-wódzkim oœrodku medycyny pracy w³aœciwym ze wzglêdu na miej-sce œwiadczenia pracy lub siedzibê pracodawcy. Ustalone w wynikuponownego badania orzeczenie lekarskie jest ostateczne i stanowipodstawê do wydania przez lekarza przeprowadzaj¹cego ponownebadanie stosownego zaœwiadczenia.

Nale¿y podkreœliæ, ¿e przeniesienie pracownika do innej pracyna podstawie art. 230 § 1 k.p. nie wymaga dokonania wypowiedze-nia dotychczasowych warunków umowy o pracê w trybie art. 42k.p., tj. w drodze wypowiedzenia zmieniaj¹cego, bowiem nie powo-duje ono zmiany tych warunków, lecz jedynie zawieszenie ich sto-sowania na okres ustalony w orzeczeniu lekarskim, w zakresie ro-dzaju dotychczas wykonywanej pracy. Po up³ywie okresu przenie-sienia do innej pracy pracownik ma prawo powrotu do dotychczaso-wej pracy, jeœli objawy choroby zawodowej ust¹pi¹ i lekarz uzna, ¿epracownik jest zdolny do jej wykonywania.

Czy pracownikowi przeniesionemu do innej pracy przys³ugujedotychczasowe wynagrodzenie?

W przypadku gdy przeniesienie do innej pracy powoduje obni-¿enie dotychczasowego wynagrodzenia, pracownikowi przys³ugujedodatek wyrównawczy przez okres nieprzekraczaj¹cy 6 miesiêcy.Dodatek wyrównawczy stanowi ró¿nicê miêdzy wynagrodzeniem

203

z okresu poprzedzaj¹cego przeniesienie do innej pracy, a wynagro-dzeniem osi¹ganym przez pracownika po przeniesieniu do innej pra-cy. Wysokoœæ dodatku wyrównawczego oblicza siê wed³ug zasadokreœlonych w § 7–10 rozporz¹dzenia Ministra Pracy i Polityki So-cjalnej z dnia 29 maja 1996 r. w sprawie sposobu ustalania wyna-grodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia sta-nowi¹cego podstawê obliczania odszkodowañ, odpraw, dodatkówwyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych nale¿noœci przewi-dzianych w Kodeksie pracy (DzU nr 62, poz. 289 ze zm.). Zgodniezaœ z § 7 ust. 2 tego rozporz¹dzenia wynagrodzenie do celów usta-lenia dodatku wyrównawczego oblicza siê wed³ug zasad obowi¹zu-j¹cych przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop wypoczynkowy, okre-œlonych z kolei w rozporz¹dzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjal-nej z dnia 8 stycznia 1997 r. w sprawie szczegó³owych zasad udzie-lania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wyp³acania wynagrodze-nia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniê¿nego za urlop (DzU nr 2,poz. 14 ze zm.).

Zgodnie z § 8 powo³anego rozporz¹dzenia z dnia 29 maja1996 r., dodatek wyrównawczy do wynagrodzenia wed³ug sk³adni-ków wynagrodzenia okreœlonych w stawkach miesiêcznych w sta³ejwysokoœci zmniejsza siê za ka¿dy dzieñ pracy, za który pracowni-kowi po powierzeniu innej pracy nie przys³ugiwa³o wynagrodzenieza pracê. W tym celu kwotê dodatku wyrównawczego dzieli siêprzez wspó³czynnik s³u¿¹cy do ustalenia ekwiwalentu pieniê¿negoza jeden dzieñ urlopu (okreœlony w § 19 powo³anego wy¿ej rozpo-rz¹dzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 8 stycznia1997 r., a wynosz¹cy aktualnie 21, tak jak w roku 2007), a w przy-padku otrzymania przez pracownika wynagrodzenia za okres czaso-wej niezdolnoœci do pracy wskutek choroby (art. 92 k.p.) albo zasi³-ku przewidzianego w ustawie z dnia 25 czerwca 1999 r. o œwiadcze-niach pieniê¿nych z ubezpieczenia spo³ecznego w razie chorobyi macierzyñstwa (j.t. DzU z 2005 r. nr 31, poz. 267 ze zm.) – kwo-tê dodatku dzieli siê przez 30, zaœ uzyskany wynik mno¿y siê przezliczbê dni, za które pracownikowi przys³ugiwa³o to wynagrodze-nie lub zasi³ek, i otrzyman¹ kwotê odejmuje siê od dodatku wyrów-nawczego.

204

Natomiast podstawê obliczenia dodatku wyrównawczego wed³ugsk³adników wynagrodzenia okreœlonych w stawkach godzinowychalbo za inny okres krótszy ni¿ 1 miesi¹c oraz zmiennych sk³adni-ków wynagrodzenia wyp³acanych za okresy nie d³u¿sze ni¿ 1 mie-si¹c stanowi wynagrodzenie za 1 dzieñ z okresu poprzedzaj¹cegozmianê dotychczasowej pracy. W tym celu wynagrodzenie ustalonewed³ug zasad obowi¹zuj¹cych przy ustalaniu wynagrodzenia za czasurlopu dzieli siê przez liczbê dni kalendarzowych, za które pracow-nikowi przys³ugiwa³o wynagrodzenie przed podjêciem innej pracy.Aby obliczyæ dodatek wyrównawczy za okres miesiêczny, nale¿y odkwoty stanowi¹cej iloczyn wynagrodzenia za 1 dzieñ (ustalony w po-wy¿szy sposób) i liczby dni, za które pracownikowi po przeniesie-niu do innej pracy przys³ugiwa³o wynagrodzenie, odj¹æ wynagro-dzenie przys³uguj¹ce pracownikowi przy tej innej pracy (§ 9 powo-³anego rozporz¹dzenia z dnia 29 maja 1996 r.).

Z kolei podstawê obliczenia dodatku wyrównawczego wed³ugsk³adników wynagrodzenia wyp³acanych za okresy d³u¿sze ni¿1 miesi¹c stanowi wynagrodzenie za 1 dzieñ z okresu poprzedzaj¹-cego przeniesienie pracownika do innej pracy, ustalone wed³ug za-sad obowi¹zuj¹cych przy ustalaniu ekwiwalentu pieniê¿nego zaurlop, i wynagrodzenie to dzieli siê przez liczbê dni kalendarzo-wych, za które pracownikowi przys³ugiwa³o wynagrodzenie. Doda-tek wyrównawczy za okres miesiêczny oblicza siê analogicznie, jakw przypadku wynagrodzenia przys³uguj¹cego pracownikowi zaokresy krótsze ni¿ 1 miesi¹c i wed³ug zmiennych sk³adników wyna-grodzenia (§ 10 powo³anego rozporz¹dzenia z dnia 29 maja 1996 r.).

W jakich innych przypadkach pracodawca jest obowi¹zanyprzenieœæ pracownika do innej pracy?

Zgodnie z art. 231 k.p. pracodawca – na podstawie orzeczenialekarskiego – jest te¿ obowi¹zany przenieœæ do odpowiedniej pracypracownika, który sta³ siê niezdolny do wykonywania dotychczaso-wej pracy wskutek wypadku przy pracy lub choroby zawodoweji nie zosta³ uznany za niezdolnego (czêœciowo lub ca³kowicie) dopracy w rozumieniu przepisów ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeñ Spo³ecznych (j.t.

205

DzU z 2004 r. nr 39, poz. 353 ze zm.), a tym samym nie naby³ pra-wa do renty z tytu³u niezdolnoœci do pracy. Równie¿ w tym przy-padku pracownikowi przeniesionemu do innej pracy przys³uguje do-datek wyrównawczy przez okres nieprzekraczaj¹cy 6 miesiêcy, je¿e-li w wyniku przeniesienia jego dotychczasowe wynagrodzenie uleg-³o obni¿eniu. Po up³ywie 6 miesiêcy pracownikowi przys³ugiwaæbêdzie zatem wynagrodzenie odpowiednie do rodzaju wykonywanejpracy, mo¿e byæ wiêc ono ni¿sze od wynagrodzenia otrzymywane-go przed przeniesieniem do tej pracy.

3. POSI£KI I NAPOJE PROFILAKTYCZNE

Którym pracownikom i na jakich zasadach przys³uguj¹ posi³kii napoje profilaktyczne?

Przepis art. 232 k.p. nak³ada na pracodawcê obowi¹zek zapew-nienia pracownikom zatrudnionym w warunkach szczególnie uci¹¿-liwych, nieodp³atnie, odpowiednich posi³ków i napojów, je¿eli jestto niezbêdne ze wzglêdów profilaktycznych. Szczegó³owe zasadywydawania takich posi³ków i napojów okreœla rozporz¹dzenie RadyMinistrów z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie profilaktycznych posi³-ków i napojów (DzU nr 60, poz. 279), wydane na podstawie art.232 zdanie 2 k.p.

Zgodnie z § 2 powo³anego rozporz¹dzenia RM, posi³ki profilak-tyczne powinny zawieraæ oko³o 50–55% wêglowodanów, 30–35%t³uszczów, 15% bia³ek oraz posiadaæ wartoœæ kaloryczn¹ oko³o 1000kcal. W przypadku gdy pracodawca nie ma mo¿liwoœci wydawaniaposi³ków ze wzglêdu na rodzaj wykonywanej przez pracownika pra-cy lub ze wzglêdów organizacyjnych, wówczas mo¿e zapewniæw czasie pracy korzystanie z takich posi³ków w punktach gastrono-micznych lub przyrz¹dzanie posi³ków przez pracownika we w³as-nym zakresie z otrzymanych produktów.

Pracodawca jest obowi¹zany zapewniæ posi³ki profilaktycznepracownikom wykonuj¹cym prace:

206

• zwi¹zane z wysi³kiem fizycznym, powoduj¹cym w ci¹guzmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powy-¿ej 2000 kcal (8374 kJ) u mê¿czyzn i powy¿ej 1100 kcal (4605 kJ)u kobiet,

• zwi¹zane z wysi³kiem fizycznym, powoduj¹cym w ci¹guzmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powy-¿ej 1500 kcal (6280 kJ) u mê¿czyzn i powy¿ej 1000 kcal (4187 kJ)u kobiet, wykonywane w pomieszczeniach zamkniêtych, w którychze wzglêdów technologicznych utrzymuje siê stale temperatura po-ni¿ej 10°C lub wskaŸnik obci¹¿enia termicznego (WBGT) wynosipowy¿ej 25°C,

• zwi¹zane z wysi³kiem fizycznym, powoduj¹cym w ci¹guzmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny organizmu powy-¿ej 1500 kcal (6280 kJ) u mê¿czyzn i powy¿ej 1000 kcal (4187 kJ)u kobiet, wykonywane na otwartej przestrzeni w okresie zimowym,przy czym za okres zimy uwa¿a siê okres od dnia 1 listopada dodnia 31 marca,

• pod ziemi¹.Pracodawca jest te¿ obowi¹zany zapewniæ posi³ki profilaktycz-

ne pracownikom zatrudnionym przy usuwaniu skutków klêsk ¿ywio-³owych i innych zdarzeñ losowych (§ 3 powo³anego rozporz¹dze-nia RM).

Stosownie do przepisów § 4 powo³anego rozporz¹dzenia RMz dnia 28 maja 1996 r. pracodawca zapewnia napoje pracownikomzatrudnionym:

• w warunkach gor¹cego mikroklimatu, charakteryzuj¹cego siêwartoœci¹ wskaŸnika obci¹¿enia termicznego (WBGT) powy¿ej 25°C,

• w warunkach mikroklimatu zimnego, charakteryzuj¹cego siêwartoœci¹ wskaŸnika si³y ch³odz¹cej powietrza (WCI) powy¿ej 1000,

• przy pracach na otwartej przestrzeni przy temperaturze otocze-nia poni¿ej 10°C lub powy¿ej 25°C,

• przy pracach zwi¹zanych z wysi³kiem fizycznym, powoduj¹-cym w ci¹gu zmiany roboczej efektywny wydatek energetyczny or-ganizmu powy¿ej 1500 kcal (6280 kJ) u mê¿czyzn i 1000 kcal(4187 kJ) u kobiet,

207

• na stanowiskach pracy, na których temperatura spowodowanawarunkami atmosferycznymi przekracza 28°C.

Pracodawca powinien zapewniæ napoje w iloœci zaspokajaj¹cejpotrzeby pracowników, odpowiednio zimne lub gor¹ce w zale¿noœciod warunków wykonywania pracy, a przy pracach w warunkach go-r¹cego mikroklimatu napoje powinny byæ wzbogacone w sole mine-ralne i witaminy.

Stanowiska pracy, na których zatrudnieni pracownicy powinniotrzymywaæ posi³ki profilaktyczne i napoje, oraz szczegó³owe wa-runki ich wydawania, a tak¿e warunki uzasadniaj¹ce zapewnienieposi³ków, w przypadku gdy pracodawca nie ma mo¿liwoœci wyda-wania posi³ków ze wzglêdu na rodzaj wykonywanej przez pracow-nika pracy lub ze wzglêdów organizacyjnych (§ 2 ust. 2 powo³ane-go rozporz¹dzenia RM), ustala pracodawca w porozumieniu z zak³a-dowymi organizacjami zwi¹zkowymi, a je¿eli u danego pracodawcynie dzia³a ¿adna organizacja zwi¹zkowa – po uzyskaniu opiniiprzedstawicieli pracowników (§ 5 powo³anego rozporz¹dzenia RMz dnia 28 maja 1996 r.).

Kiedy posi³ki i napoje profilaktyczne powinny byæ wydawane?Posi³ki profilaktyczne i napoje s¹ wydawane pracownikom

w dniach wykonywania prac uzasadniaj¹cych ich wydawanie. Posi³-ki powinny byæ wydawane w czasie regulaminowych przerw w pra-cy, w zasadzie po 3–4 godzinach pracy. Natomiast napoje powinnybyæ dostêpne dla pracowników w ci¹gu ca³ej zmiany roboczej. Pra-codawca jest te¿ obowi¹zany zapewniæ zachowanie odpowiednichwarunków higienicznosanitarnych przygotowywania oraz spo¿ywa-nia posi³ków i napojów (§ 6 i 7 powo³anego rozporz¹dzenia RM).

Nale¿y podkreœliæ, ¿e pracownikom nie przys³uguje ekwiwalentpieniê¿ny za posi³ki profilaktyczne i napoje (§ 8 powo³anego rozpo-rz¹dzenia RM).

Documents

BHP w zak³adzie pracy · 2012-06-08 · Franciszek Ma³ysz BHP w zak³adzie pracy Tom I BHP w zak³adzie pracy. Tom I 210 Franciszek Ma³ysz– absolwent Wydzia³u Prawa iAdministracji