BhadantasÈriputtattherena katÈ - BUDDHISPANO · uú kka CF ~gha P² ÓÔha "s dhya y’ pla v’ lla u© kkha pö cca @ ÓÉa "G dhva yÁ pba vs lya us kya pä ccha PÖ ÓÓa EÅ

A~guttaranikÈyaÔÔhakathÈya

PaÒcamÈdinipÈtÈnaÑ AtthavaÓÓanÈbh|tÈ

BhadantasÈriputtattherena katÈ

SÈratthamaÒj|sÈ nÈma

A~guttaraÔÊkÈ

(Tatiyo bhÈgo)

____

Buddhavasse 2552 Marammavasse 1370 AD. 2008

Romanized from Myanmar version published in 1961

© BuddhasÈsana Society

®ÊkÈ Series 20

First published in 2008 by Ministry of Religious Affairs

Yangon, Myanmar

THE PŒ£I ALPHABET IN BURMESE AND ROMAN CHARACTERS

____ VOWELS

t a tm È Ä £ i þ Ê O u OD | { e Mo o

CONSONANTS WITH VOWEL “A” u ka c kha * ga C gha i ~a p ca q cha Z ja ps jha Ó Òa # Ôa X Ôha ! Éa ¡ Éha P Óa w ta x tha ' da " dha e na y pa z pha A ba b bha r ma , ya & ra v la 0 va o sa [ ha V Äa H Ñ

VOWELS IN COMBINATION -m -g = È èd = i èD = Ê -k -K = u -l -L = | a- = e a-m a-g = o

u ka um kÈ ud ki uD kÊ uk ku ul k| au ke aum ko c kha cg khÈ cd khi cD khÊ ck khu cl kh| ac khe acg kho ...

CONJUNCT-CONSONANTS uú kka CF ~gha P² ÓÔha "s dhya y’ pla v’ lla u© kkha pö cca @ ÓÉa "G dhva yÁ pba vs lya us kya p ä ccha PÖ ÓÓa EÅ nta AÇ bbha vS lha Bud kri ZÆ jja PS Óha EÉ ntva As bya 0S vha u’ kla Zöß jjha wå tta E¦ ntha jA bra oå sta uG kva n ÒÒa w¬ ttha E nda rÜ mpa ~oå stra cs khya Í§ Òha wG tva `E´ ndra ræ mpha oé sna cG khva Íö Òca ws tya E ndha rÁ mba os sya *¾ gga Íä Òcha Mw tra Eé nna rÇ mbha ó ssa *¢ ggha ÍÆ Òja ' dda Es nya r® mma o® sma *s gya Íöß Òjha ' ddha ES nha rs mya oG sva

j* gra ¥ ÔÔa 's dya yÜ ppa rS mha [® hma uF ~ka | ÔÔha j' dra yæ ppha ,s yya [G hva cF ~kha × ÉÉa 'G dva ys pya ,S yha V§ Äha *F ~ga

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

1 2 3 4 5 6 7 8 9 0

A~guttaraÔÊkÈ

TatiyabhÈga _____

MÈtikÈ PiÔÔha~ka

PaÒcakanipÈta

1. PaÔhamapaÓÓÈsaka

1. Sekhabalavagga

1. SaÑkhittasuttavaÓÓanÈ ... ... 1 2. VitthatasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 1 7. KÈmasuttavaÓÓanÈ ... ... 2 8. CavanasuttavaÓÓanÈ ... ... 3 9. PaÔhama-agÈravasuttavaÓÓanÈ ... ... 3 10. Dutiya-agÈravasuttavaÓÓanÈ ... ... 3

2. Balavagga

1. AnanussutasuttavaÓÓanÈ ... ... 4 3. SaÑkhittasuttavaÓÓanÈ ... ... 4 4. VitthatasuttavaÓÓanÈ ... ... 5 5. DaÔÔhabbasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 5

3. PaÒca~gikavagga

1. PaÔhama-agÈravasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 7 3. UpakkilesasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 7 5. AnuggahitasuttavaÓÓanÈ ... ... 7 6. VimuttÈyatanasuttavaÓÓanÈ ... ... 10 7. SamÈdhisuttavaÓÓanÈ ... ... 11 8. PaÒca~gikasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 12 10. NÈgitasuttavaÓÓanÈ ... ... 14

ii A~guttaraÔÊkÈ tatiyabhÈga


4. Sumanavagga

1. SumanasuttavaÓÓanÈ ... ... 15 2. CundÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 15 3. UggahasuttavaÓÓanÈ ... ... 16 4. SÊhasenÈpatisuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 16 6. KÈladÈnasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 17 8. SaddhasuttavaÓÓanÈ ... ... 18 9. PuttasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 18

5. MuÓÉarÈjavagga

1. ŒdiyasuttÈdivaÓÓanÈ .... ... 19 3. IÔÔhasuttavaÓÓanÈ ... ... 19 4. ManÈpadÈyÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 20 5. PuÒÒÈbhisandasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 20 7. DhanasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 21 9. KosalasuttavaÓÓanÈ ... ... 21 10. NÈradasuttavaÓÓanÈ ... ... 21

2. DutiyapaÓÓÈsaka

(6) 1. NÊvaraÓavagga

1. ŒvaraÓasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 22 3. PadhÈniya~gasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 23 5. MÈtÈputtasuttavaÓÓanÈ ... ... 24 6. UpajjhÈyasuttavaÓÓanÈ ... ... 25 7. AbhiÓhapaccavekkhitabbaÔÔhÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 25 8. LicchavikumÈrakasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 26

A~guttaraÔÊkÈ tatiyabhÈga iii


(7) 2. SaÒÒÈvagga

1. SaÒÒÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 26 6. SÈjÊvasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 27

(8) 3. YodhÈjÊvavagga

1. PaÔhamacetovimuttiphalasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 27 3. PaÔhamadhammavihÈrÊsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 28 5. PaÔhamayodhÈjÊvasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 29 6. DutiyayodhÈjÊvasuttavaÓÓanÈ ... ... 29 7. PaÔhama-anÈgatabhayasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 30 9. Tatiya-anÈgatabhayasuttavaÓÓanÈ ... ... 31 10. Catuttha-anÈgatabhayasuttavaÓÓanÈ ... ... 31

(9) 4. Theravagga

1. RajanÊyasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 34 3. KuhakasuttavaÓÓanÈ ... ... 34 6. PaÔisambhidÈppattasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 35 8. TherasuttavaÓÓanÈ ... ... 35 9. PaÔhamasekhasuttavaÓÓanÈ ... ... 36 10. DutiyasekhasuttavaÓÓanÈ ... ... 37

(10) 5. Kakudhavagga

1. PaÔhamasampadÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 38

3. TatiyapaÓÓÈsaka

(11) 1. PhÈsuvihÈravagga

1. SÈrajjasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 39 5. PhÈsuvihÈrasuttavaÓÓanÈ ... ... 39 6. ŒnandasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 41

iv A~guttaraÔÊkÈ tatiyabhÈga


(12) 2. Andhakavindavagga

1. Kul|pakasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 41 5. MaccharinÊsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 42

(13) 3. GilÈnavagga ... ... 43

(14) 4. RÈjavagga

1. PaÔhamacakkÈnuvattanasuttavaÓÓanÈ ... ... 43 2. DutiyacakkÈnuvattanasuttavaÓÓanÈ ... ... 44 4. YassaÑdisaÑsuttavaÓÓanÈ ... ... 44 5. PattanÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 46 10. SotasuttavaÓÓanÈ ... ... 46

(15) 5. TikaÓÉakÊvagga

1. AvajÈnÈtisuttavaÓÓanÈ ... ... 47 2. ŒrabhatisuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 48 4. TikaÓÉakÊsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 49 7. AsappurisadÈnasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 50

4. CatutthapaÓÓÈsaka (16) 1. Asaddhammavagga ... 51

(17) 2. ŒghÈtavagga

1. PaÔhama-ÈghÈtapaÔivinayasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 51 6. NirodhasuttavaÓÓanÈ ... ... 52 7. CodanÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 52 10. BhaddajisuttavaÓÓanÈ ... ... 52

(18) 3. UpÈsakavagga

1. SÈrajjasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 53 7. VaÓijjÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 53

A~guttaraÔÊkÈ tatiyabhÈga v

MÈtikÈ PiÔÔha~ka 9. GihisuttavaÓÓanÈ ... ... 54 10. GavesÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 54

(19) 4. AraÒÒavagga

1. ŒraÒÒikasuttavaÓÓanÈ ... ... 56

(20) 5. BrÈhmaÓavagga

1. SoÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 56 2. DoÓabrÈhmaÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 57 3. Sa~gÈravasuttavaÓÓanÈ ... ... 58 4. KÈraÓapÈlÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 59 5. Pi~giyÈnÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 60 6. MahÈsupinasuttavaÓÓanÈ ... ... 61 7. VassasuttavaÓÓanÈ ... ... 71 8. VÈcÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 72 10. NissÈraÓÊyasuttavaÓÓanÈ ... ... 74

5. PaÒcamapaÓÓÈsaka

(21) 1. Kimilavagga

1. KimilasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 76 5. CetokhilasuttavaÓÓanÈ ... ... 76 6. VinibandhasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 77 9. GÊtassarasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 77

(22) 2. Akkosakavagga

1. AkkosakasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 78 3. SÊlasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 78

vi A~guttaraÔÊkÈ tatiyabhÈga


(23) 3. DÊghacÈrikavagga

1. PaÔhamadÊghacÈrikasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 79

ChakkanipÈta


1. Œhuneyyavagga

1. PaÔhama-ÈhuneyyasuttavaÓÓanÈ ... ... 81 2. Dutiya-ÈhuneyyasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 82 8. AnuttariyasuttavaÓÓanÈ ... ... 88 9. AnussatiÔÔhÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 88 10. MahÈnÈmasuttavaÓÓanÈ ... ... 88

2. SÈraÓÊyavagga

1. PaÔhamasÈraÓÊyasuttavaÓÓanÈ ... ... 89 2. DutiyasÈraÓÊyasuttavaÓÓanÈ ... ... 95 3. NissÈraÓÊyasuttavaÓÓanÈ ... ... 95 4. BhaddakasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 96 6. NakulapitusuttavaÓÓanÈ ... ... 97 7. SoppasuttavaÓÓanÈ ... ... 97 8. MacchabandhasuttavaÓÓanÈ ... ... 98 9. PaÔhamamaraÓassatisuttavaÓÓanÈ ... ... 98 10. DutiyamaraÓassatisuttavaÓÓanÈ ... ... 99

3. Anuttariyavagga

1. SÈmakasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 99 3. BhayasuttavaÓÓanÈ ... ... 100 4. HimavantasuttavaÓÓanÈ ... ... 100 5. AnussatiÔÔhÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 101

A~guttaraÔÊkÈ tatiyabhÈga vii

MÈtikÈ PiÔÔha~ka 6. MahÈkaccÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 101 7. PaÔhamasamayasuttavaÓÓanÈ ... ... 102 8. DutiyasamayasuttavaÓÓanÈ ... ... 103 9. UdÈyÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 103 10. AnuttariyasuttavaÓÓanÈ ... ... 105

4. DevatÈvagga

1. SekhasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 105 5. VijjÈbhÈgiyasuttavaÓÓanÈ ... ... 106 6. VivÈdam|lasuttavaÓÓanÈ ... ... 106 7. ChaÄa~gadÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 107 8. AttakÈrÊsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 108 12. NÈgitasuttavaÓÓanÈ ... ... 108

5. Dhammikavagga

1. NÈgasuttavaÓÓanÈ ... ... 109 2. MigasÈlÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 113 3. IÓasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 114 7. KhemasuttavaÓÓanÈ ... ... 115 8. IndriyasaÑvarasuttavaÓÓanÈ ... ... 116 9. ŒnandasuttavaÓÓanÈ ... ... 116 10. KhattiyasuttavaÓÓanÈ ... ... 117 11. AppamÈdasuttavaÓÓanÈ ... ... 117 12. DhammikasuttavaÓÓanÈ ... ... 118


6. MahÈvagga

1. SoÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 120 2. PhaggunasuttavaÓÓanÈ ... ... 121

viii A~guttaraÔÊkÈ tatiyabhÈga

MÈtikÈ PiÔÔha~ka 3. ChaÄabhijÈtisuttavaÓÓanÈ ... ... 122 4. ŒsavasuttavaÓÓanÈ ... ... 124 5. DÈrukammikasuttavaÓÓanÈ ... ... 132 6. HatthisÈriputtasuttavaÓÓanÈ ... ... 133 7. MajjhesuttavaÓÓanÈ ... ... 134 8. PurisindriyaÒÈÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 135 9. NibbedhikasuttavaÓÓanÈ ... ... 138 10. SÊhanÈdasuttavaÓÓanÈ ... ... 140

7. DevatÈvagga

1. AnÈgÈmiphalasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 142 4. Sa~gaÓikÈrÈmasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 142 6. SamÈdhisuttavaÓÓanÈ ... ... 142 7. SakkhibhabbasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 143

8. Arahattavagga

1. DukkhasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 144 4. SukhasomanassasuttavaÓÓanÈ ... ... 145 5. AdhigamasuttavaÓÓanÈ ... ... 145 6. MahantattasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 145 8. DutiyanirayasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 146

9. SÊtivagga

1. SÊtibhÈvasuttavaÓÓanÈ ... ... 146 2. ŒravaraÓasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 146

10. ŒnisaÑsavagga

1. PÈtubhÈvasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 147

A~guttaraÔÊkÈ tatiyabhÈga ix


SattakanipÈta

PaÓÓÈsaka

1. DhanavaggavaÓÓanÈ ... ... 149

2. Anusayavagga

4. PuggalasuttavaÓÓanÈ ... ... 149 5. Udak|pamÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 154 6. AniccÈnupassÊsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 155 10. NiddasavatthusuttavaÓÓanÈ ... ... 158

3. Vajjisattakavagga

1. SÈrandadasuttavaÓÓanÈ ... ... 159 2. VassakÈrasuttavaÓÓanÈ ... ... 161 3. PaÔhamasattakasuttavaÓÓanÈ ... ... 163 4. DutiyasattakasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 165 7. SaÒÒÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 166

4. DevatÈvagga

5. PaÔhamamittasuttavaÓÓanÈ ... ... 166 6. DutiyamittasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 166

5. MahÈyaÒÒavagga

1. SattaviÒÒÈÓaÔÔhitisuttavaÓÓanÈ ... ... 167 2. SamÈdhiparikkhÈrasuttavaÓÓanÈ ... ... 169 3. PaÔhama-aggisuttavaÓÓanÈ ... ... 170 4. Dutiya-aggisuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 172

x A~guttaraÔÊkÈ tatiyabhÈga

MÈtikÈ PiÔÔha~ka 6. DutiyasaÒÒÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 173 7. MethunasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 173 9. DÈnamahapphalasuttavaÓÓanÈ ... ... 174 10. NandamÈtÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 175

6. AbyÈkatavagga

1. AbyÈkatasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 176 3. TissabrahmÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 177 4. SÊhasenÈpatisuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 177 8. PacalÈyamÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 177 9. MettasuttavaÓÓanÈ ... ... 180 10. BhariyÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 185 11. KodhanasuttavaÓÓanÈ ... ... 186

7. MahÈvagga

1. Hiri-ottappasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 187 3. NagaropamasuttavaÓÓanÈ ... ... 189 4. DhammaÒÒ|suttavaÓÓanÈ ... ... 191 5. PÈricchattakasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 192 7. BhÈvanÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 194 8. AggikkhandhopamasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 195 10. ArakasuttavaÓÓanÈ ... ... 196

8. Vinayavagga

1. PaÔhamavinayadharasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 198 9. SatthusÈsanasuttavaÓÓanÈ ... ... 199 10. AdhikaraÓasamathasuttavaÓÓanÈ ... ... 199

A~guttaraÔÊkÈ tatiyabhÈga xi


AÔÔhakanipÈta


1. MettÈvagga

1. MettÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 203 2. PaÒÒÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 205 5. PaÔhamalokadhammasuttavaÓÓanÈ ... ... 206 6. DutiyalokadhammasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 206 9. NandasuttavaÓÓanÈ ... ... 206 10. KÈraÓÉavasuttavaÓÓanÈ ... ... 207

2. MahÈvagga

1. VeraÒjasuttavaÓÓanÈ ... ... 208 2. SÊhasuttavaÓÓanÈ ... ... 220 3. AssÈjÈnÊyasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 226 5. MalasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 226 9. PahÈrÈdasuttavaÓÓanÈ ... ... 227 10. UposathasuttavaÓÓanÈ ... ... 231

3. Gahapativagga

1. PaÔhama-uggasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 233 8. DutiyabalasuttavaÓÓanÈ ... ... 234 9. AkkhaÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 234 10. AnuruddhamahÈvitakkasuttavaÓÓanÈ .... ... 235

4. DÈnavagga

1. PaÔhamadÈnasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 236 5. DÈn|papattisuttavaÓÓanÈ ... ... 237

xii A~guttaraÔÊkÈ tatiyabhÈga

MÈtikÈ PiÔÔha~ka 6. PuÒÒakiriyavatthusuttavaÓÓanÈ ... ... 237 7. SappurisadÈnasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 239 9. AbhisandasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 239

5. Uposathavagga

1. SaÑkhitt|posathasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 240 9. PaÔhama-idhalokikasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 241


(6) 1. GotamÊvagga

1. GotamÊsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 242 4. DÊghajÈÓusuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 244 6. BhayasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 245 9. PuggalasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 245

(7) 2. Bh|micÈlavagga

1. IcchÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 245 6. VimokkhasuttavaÓÓanÈ ... ... 248 7. AnariyavohÈrasuttavaÓÓanÈ ... ... 250 9. ParisÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 250 10. Bh|micÈlasuttavaÓÓanÈ ... ... 251

(8) 2. Yamakavagga

1. SaddhÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 264

NavakanipÈta


1. Sambodhivagga

1. SambodhisuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 267 3. MeghiyasuttavaÓÓanÈ ... ... 267

A~guttaraÔÊkÈ tatiyabhÈga xiii

MÈtikÈ PiÔÔha~ka 4. NandakasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 283 6. SevanÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 284 7. SutavÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 284

2. SÊhanÈdavagga

1. SÊhanÈdasuttavaÓÓanÈ ... ... 285 2. Sa-upÈdisesasuttavaÓÓanÈ ... ... 286 3. KoÔÔhikasuttavaÓÓanÈ ... ... 286 4. SamiddhisuttavaÓÓanÈ ... ... 286 5. GaÓÉasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 287 10. VelÈmasuttavaÓÓanÈ ... ... 287

3. SattÈvÈsavagga

1. TiÔÔhÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 289 3. TaÓhÈm|lakasuttavaÓÓanÈ ... ... 291 4. SattÈvÈsasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 293 6. SilÈy|pasuttavaÓÓanÈ ... ... 294 7. PaÔhamaverasuttavaÓÓanÈ ... ... 294 9. ŒghÈtavatthusuttavaÓÓanÈ ... ... 296 10. ŒghÈtapaÔivinayasuttavaÓÓanÈ ... ... 296 11. AnupubbanirodhasuttavaÓÓanÈ ... ... 296

4. MahÈvagga

1. AnupubbavihÈrasuttavaÓÓanÈ ... ... 297 2. AnupubbavihÈrasamÈpattisuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 297 4. GÈvÊ-upamÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 297 5. JhÈnasuttavaÓÓanÈ ... ... 298 6. ŒnandasuttavaÓÓanÈ ... ... 299

xiv A~guttaraÔÊkÈ tatiyabhÈga

MÈtikÈ PiÔÔha~ka 7. LokÈyatikasuttavaÓÓanÈ ... ... 300 8. DevÈsurasa~gÈmasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 301 10. TapussasuttavaÓÓanÈ ... ... 304

5. SÈmaÒÒavagga

1. SambÈdhasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 304

DasakanipÈta


1. ŒnisaÑsavagga

1. KimitthiyasuttavaÓÓanÈ ... ... 305 2. CetanÈkaraÓÊyasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 305 6. SamÈdhisuttavaÓÓanÈ ... ... 305

2. NÈthavagga

1. SenÈsanasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 306 5. AppamÈdasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 307 7. PaÔhamanÈthasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 307 9. PaÔhama-ariyÈvÈsasuttavaÓÓanÈ ... ... 309 10. Dutiya-ariyÈvÈsasuttavaÓÓanÈ ... ... 309

3. MahÈvagga

1. SÊhanÈdasuttavaÓÓanÈ ... ... 312 2. AdhivuttipadasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 319 5. KasiÓasuttavaÓÓanÈ ... ... 320 6. KÈÄÊsuttavaÓÓanÈ ... ... 321 7. PaÔhamamahÈpaÒhasuttavaÓÓanÈ ... ... 322

A~guttaraÔÊkÈ tatiyabhÈga xv

MÈtikÈ PiÔÔha~ka 8. DutiyamahÈpaÒhasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 326 10. DutiyakosalasuttavaÓÓanÈ ... ... 327

4. UpÈlivagga

1. UpÈlisuttavaÓÓanÈ ... ... 329

5. Akkosavagga

1. VivÈdasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 331 9. SarÊraÔÔhadhammasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 332


(6) 1. Sacittavagga

1. SacittasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 333

(7) 2. Yamakavagga

1. AvijjÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 333 9. PaÔhamakathÈvatthusuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 338

(8) 3. Œka~khavagga

1. Œka~khasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 339 5. MigasÈlÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 345

(9) 4. Theravagga

1. VÈhanasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 346 9. KokÈlikasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 347

(10) 5. UpÈlivagga

1. KÈmabhogÊsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 349 5. UttiyasuttavaÓÓanÈ ... ... 350 6. KokanudasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 350 9. UpÈlisuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 352

xvi A~guttaraÔÊkÈ tatiyabhÈga



(11) 1. SamaÓasaÒÒÈvagga

1. SamaÓasaÒÒÈsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 353

(12) 2. PaccorohaÓivagga

1. PaÔhama-adhammasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 353 5. Sa~gÈravasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 355

4. CatutthapaÓÓÈsaka

1. BrÈhmaÓapaccorohaÓÊsuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 356

(21) 1. KarajakÈyavagga

1. PaÔhamanirayasaggasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 356

EkÈdasakanipÈta

1. Nissaggiyavagga

1. KimatthiyasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 357

2. Anussativagga

1. PaÔhamamahÈnÈmasuttÈdivaÓÓanÈ ... ... 357 5. MettÈsuttavaÓÓanÈ ... ... 358 6. AÔÔhakanÈgarasuttavaÓÓanÈ ... ... 361 7. GopÈlasuttavaÓÓanÈ ... ... 363 NigamanakathÈvaÓÓanÈ ... ... 370

A~guttaraÔÊkÈya tatiyabhÈge mÈtikÈ niÔÔhitÈ.

SuttantapiÔaka

PaÒcakÈdinipÈta

A~guttaraÔÊkÈ _____

Namo tassa Bhagavato Arahato SammÈsambuddhassa.

PaÒcakanipÈta


1. Sekhabalavagga

1. SaÑkhittasuttavaÓÓanÈ

1. PaÒcakanipÈtassa paÔhame kÈmaÑ sampayuttadhammesu thirabhÈvopi balaÔÔho eva, paÔipakkhehi pana akampanÊyattaÑ sÈtisayaÑ balaÔÔhoti vuttaÑ “assaddhiye na kampatÊ”ti.

SaÑkhittasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. VitthatasuttÈdivaÓÓanÈ

2-6. Dutiye hirÊyatÊti lajjati virajjati. YasmÈ hirÊ pÈpajigucchanalakkhaÓÈ, tasmÈ “jigucchatÊti attho”ti vuttaÑ. OttappatÊti utrasati. PÈputrÈsalakkhaÓaÑ hi ottappaÑ.

A~guttaranikÈya 2

PaggahitavÊriyoti sa~kocaÑ anÈpannavÊriyo. TenÈha “anosakkitamÈnaso”ti. PahÈnatthÈyÈti samucchinnatthÈya. KusalÈnaÑ dhammÈnaÑ upasampadÈ nÈma samadhigamo evÈti Èha “paÔilÈbhatthÈyÈ”ti.

Gati-atthÈ dhÈtusaddÈ buddhi-atthÈ hontÊti Èha “udayaÒca vayaÒca paÔivijjhituÑ samatthÈyÈ”ti. MissakanayenÈyaÑ desanÈ gatÈti Èha “vikkhambhanavasena ca samucchedavasena cÈ”ti. TenÈha “vipassanÈpaÒÒÈya ceva maggapaÒÒÈya cÈ”ti. VipassanÈpaÒÒÈya vikkhambhanakiriyato sÈ ca kho padesikÈti nippadesikaÑ katvÈ dassetuÑ “maggapaÒÒÈya paÔilÈbhasaÑvattanato”ti vuttaÑ. DukkhakkhayagÈminibhÈvepi eseva nayo. SammÈti yÈthÈvato. AkuppadhammatÈya hi maggapaÒÒÈya khepitaÑ khepitameva, nÈssa puna khepanakiccaÑ atthÊti upÈyena ÒÈyena sÈ pavattatÊti Èha “hetunÈ nayenÈ”ti. TatiyÈdÊsu natthi vattabbaÑ.

VitthatasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. KÈmasuttavaÓÓanÈ

7. Sattame asanti l|nanti tenÈti asitaÑ, dÈttaÑ. VividhÈ ÈbhaÒjanti bhÈraÑ olambenti tenÈti byÈbha~gÊ, vidhaÑ. Kulaputtoti ettha duvidho kulaputto jÈtikulaputto ÈcÈrakulaputto ca. Tattha “tena kho pana samayena raÔÔhapÈlo nÈma kulaputto tasmiÑyeva thullakoÔÔhike aggakulikassa putto”ti1 evaÑ Ègato uccakulappasuto jÈtikulaputto nÈma. “Ye te kulaputtÈ saddhÈ agÈrasmÈ anagÈriyaÑ pabbajitÈ”ti2 evaÑ ÈgatÈ pana yattha katthaci kule pasutÈpi ÈcÈrasampannÈ ÈcÈrakulaputto nÈma. Idha pana ÈcÈrakulaputto adhippeto. TenÈha “kulaputtoti ÈcÈrakulaputto”ti. Yuttanti anucchavikaÑ, evaÑ vattabbataÑ arahatÊti attho. Sesamettha uttÈnameva.

KÈmasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 245 piÔÔhe. 2. Ma 1. 20 piÔÔhe.

PaÒcakanipÈta-a~guttaraÔÊkÈ 3

8. CavanasuttavaÓÓanÈ

8. AÔÔhame saddhÈyÈti iminÈ adhigamasaddhÈ dassitÈ. CatubbidhÈ hi saddhÈ ÈgamanÊyasaddhÈ adhigamasaddhÈ pasÈdasaddhÈ okappanasaddhÈti. Tattha ÈgamanÊyasaddhÈ sabbaÒÒubodhisattÈnaÑ pavattÈ hoti. ŒgamanÊyappaÔipadÈya ÈgatÈ hi saddhÈ sÈtisayÈ mahÈbodhisattÈnaÑ paropadesena vinÈ saddheyyavatthuÑ aviparÊtato gahetvÈ adhimuccanato. SaccappaÔivedhato ÈgatasaddhÈ adhigamasaddhÈ suppabuddhÈdÊnaÑ viya. “SammÈsambuddho bhagavÈ”ti-ÈdinÈ buddhÈdÊsu uppajjanakappasÈdo pasÈdasaddhÈ mahÈkappinarÈjÈdÊnaÑ viya. “Evametan”ti okkanditvÈ pakkhanditvÈ saddahanavasena kappanaÑ okappanaÑ, tadeva saddhÈti okappanasaddhÈ. Tattha pasÈdasaddhÈ paraneyyar|pÈ hoti savanamattenapi pasÊdanato. OkappanasaddhÈ saddheyyaÑ vatthuÑ ogÈhitvÈ anupavisitvÈ “evametan”ti paccakkhaÑ karontÊ viya pavattati.

CavanasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. PaÔhama-agÈravasuttavaÓÓanÈ

9. Navame appatissayoti appatissavo va-kÈrassa ya-kÈraÑ katvÈ niddeso. GarunÈ kismiÒci vutto gÈravavasena patissavanaÑ patissavo, patissavabh|taÑ taÑsabhÈvaÒca yaÑ kiÒci gÈravaÑ. Natthi etasmiÑ patissavoti appatissavo, gÈravavirahito. TenÈha “ajeÔÔhako anÊcavuttÊ”ti.

PaÔhama-agÈravasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. Dutiya-agÈravasuttavaÓÓanÈ

10. Dasame vuddhinti-ÈdÊsu sÊlena vuddhiÑ, maggena vir|ÄhiÑ, nibbÈnena vepullaÑ. SÊlasamÈdhÊhi vÈ vuddhiÑ, vipassanÈmaggehi vir|ÄhiÑ, phalanibbÈnehi vepullaÑ. Ettha ca yassa catubbidhaÑ sÊlaÑ akhaÓÉÈdibhÈvappavattiyÈ suparisuddhaÑ visesabhÈgiyattÈ appakasireneva maggaphalÈvahaÑ saÑgharakkhitattherassa viya, so tÈdisena sÊlena imasmiÑ dhammavinaye

A~guttaranikÈya 4

vuddhiÑ Èpajjissati. Tena vuttaÑ “sÊlena vuddhin”ti. Yassa pana ariyamaggo uppanno, so vir|Äham|lo viya pÈdapo suppatiÔÔhitattÈ sÈsane vir|ÄhiÑ Èpanno nÈma hoti. Tena vuttaÑ “maggena vir|Ähin”ti. Yo sabbakilesanibbÈnappatto, so arahÈ sÊlÈdidhammakkhandhapÈrip|riyÈ sati vepullappatto hoti. Tena vuttaÑ “nibbÈnena vepullan”ti. Dutiyavikappe attho vuttanayÈnusÈrena veditabbo.

Dutiya-agÈravasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

SekhabalavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. Balavagga

1. AnanussutasuttavaÓÓanÈ

11. Dutiyassa paÔhame abhijÈnitvÈti abhivisiÔÔhena ÒÈÓena jÈnitvÈ. AÔÔhahi kÈraÓehi tathÈgatassÈti “kathÈ Ègatoti tathÈgato. TathÈ gatoti tathÈgato. TathalakkhaÓaÑ Ègatoti tathÈgato. Tathadhamme yÈthÈvato abhisambuddhoti tathÈgato. TathadassitÈya tathÈgato. TathÈvÈditÈya tathÈgato. TathÈkÈritÈya tathÈgato. AbhibhavanaÔÔhena tathÈgato”ti evaÑ vuttehi aÔÔhahi kÈraÓehi. Usabhassa idanti ÈsabhaÑ, seÔÔhaÔÔhÈnaÑ. TenÈha “ÈsabhaÑ ÔhÈnanti seÔÔhaÔÔhÈnan”ti. Parato dassitabalayogena “dasabalohan”ti abhÊtanÈdaÑ nadati. Brahmacakkanti ettha seÔÔhapariyÈyo brahmasaddoti Èha “seÔÔhacakkan”ti. CakkaÒcetaÑ dhammacakkaÑ adhippetaÑ.

AnanussutasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. SaÑkhittasuttavaÓÓanÈ

13. Tatiye kÈmaÑ sampayuttadhammesu thirabhÈvopi balaÔÔho eva, paÔipakkhehi pana akampanÊyattaÑ sÈtisayaÑ balaÔÔhoti vuttaÑ “muÔÔhassacce na kampatÊ”ti.

SaÑkhittasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


4. VitthatasuttavaÓÓanÈ

14. Catutthe satinepakkenÈti satiyÈ nepakkena, tikkhavisadas|rabhÈvenÈti attho. AÔÔhakathÈyaÑ pana nepakkaÑ nÈma paÒÒÈti adhippÈyena “nepakkaÑ vuccati paÒÒÈ”ti vuttaÑ. EvaÑ sati aÒÒo niddiÔÔho nÈma hoti. SatimÈti ca iminÈ savisesÈ sati gahitÈti paratopi “cirakatampi cirabhÈsitampi saritÈ anussaritÈ”ti satikiccameva niddiÔÔhaÑ, na paÒÒÈkiccaÑ, tasmÈ satinepakkenÈtisatiyÈ nepakkabhÈvenÈti sakkÈ viÒÒÈtuÑ labbhateva. Paccayavisesavasena aÒÒadhammanirapekkho satiyÈ balavabhÈvo. TathÈ hi ÒÈÓavippayuttacittenapi sajjhÈyanasammasanÈni sambhavanti.

CirakatampÊti attanÈ vÈ parena vÈ kÈyena cirakataÑ cetiya~gaÓa vattÈdimahÈvattappaÔipattip|raÓaÑ. CirabhÈsitampÊti attanÈ vÈ parena vÈ vÈcÈya cirabhÈsitaÑ sakkaccaÑ uddisana-uddisÈpanadhammosÈraÓadhammadesanÈ-upanisinnakaparikathÈ-anumodanÊyÈdivasena pavattitaÑ vacÊkammaÑ. SaritÈ anussaritÈti tasmiÑ kÈyena cirakate kÈyo nÈma kÈyaviÒÒatti, cirabhÈsite vÈcÈ nÈma vacÊviÒÒatti, tadubhayampi r|paÑ, taÑsamuÔÔhÈpakÈ cittacetasikÈ ar|paÑ. Iti ime r|pÈr|padhammÈ evaÑ uppajjitvÈ evaÑ niruddhÈti sarati ceva anussarati ca, satisambojjha~gaÑ samuÔÔhÈpetÊti attho. Bojjha~gasamuÔÔhÈpikÈ hi sati idha adhippetÈ. TÈya satiyÈ esa sakiÑ saraÓena saritÈ, punappunaÑ saraÓena anussaritÈti veditabbÈ.

VitthatasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. DaÔÔhabbasuttÈdivaÓÓanÈ

15-20. PaÒcame savisayasmiÑyevÈti attano attano visaye eva. Lokiyalokuttaradhamme kathetunti lokiyadhamme lokuttaradhamme ca tena tena pavattivisesena kathetuÑ. Cat|su sotÈpattiya~ges|ti sappurisasaÑsevo saddhammassavanaÑ yonisomanasikÈro dhammÈnudhammappaÔipattÊti imesu cat|su sotÈpattimaggakÈraÓesu. KÈmaÒca tesu sati-Èdayopi dhammÈ icchitabbÈva tehi vinÈ tesaÑ

A~guttaranikÈya 6

asambhavato, tathÈpi cettha saddhÈ visesato kiccakÈrÊti veditabbÈ. Saddho eva hi sappurise payirupÈsati, saddhammaÑ suÓÈti, yoniso ca aniccÈdito manasi karoti, ariyamaggassa ca anudhammaÑ paÔipajjati, tasmÈ vuttaÑ “ettha saddhÈbalaÑ daÔÔhabban”ti. IminÈ nayena sesabalesupi attho daÔÔhabbo.

Cat|su sammappadhÈnes|ti catubbidhasammappadhÈnabhÈvanÈya. Cat|su satipaÔÔhÈnes|ti-ÈdÊsupi eseva nayo. Ettha ca sotÈpatti-a~gesu saddhÈ viya, sammappadhÈnabhÈvanÈya vÊriyaÑ viya ca satipaÔÔhÈnabhÈvanÈya yasmÈ “vineyya loke abhijjhÈdomanassan”ti1 vacanato pubbabhÈge kiccato sati adhikÈ icchitabbÈ, evaÑ samÈdhikammikassa samÈdhi, “ariyasaccabhÈvanÈ paÒÒÈbhÈvanÈ”ti katvÈ tattha paÒÒÈ pubbabhÈge adhikÈ icchitabbÈti pÈkaÔoyamattho. AdhigamakkhaÓe pana samÈdhipaÒÒÈnaÑ viya sabbesampi balÈnaÑ saddhÈdÊnaÑ samatÈva icchitabbÈ. TathÈ hi “ettha saddhÈbalan”ti-ÈdinÈ tattha tattha etthaggahaÓaÑ kataÑ.

IdÈni saddhÈdÊnaÑ tattha tattha atirekakiccataÑ upamÈya vibhÈvetuÑ “yathÈ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. TatridaÑ upamÈsaÑsandanaÑ–rÈjapaÒcamasahÈyÈ viya vimuttiparipÈcakÈni paÒca balÈni, nesaÑ kÊÄanatthaÑ ekajjhaÑ vÊthi-otaraÓaÑ viya balÈnaÑ ekajjhaÑ vipassanÈvÊthi-otaraÓaÑ, sahÈyesu paÔhamÈdÊnaÑ yathÈsakaÑ geheva vicÈraÓÈ viya saddhÈdÊnaÑ sotÈpatti-a~gÈdÊni patvÈ pubba~gamatÈ, sahÈyesu itaresaÑ tattha tattha tuÓhÊbhÈvo viya sesabalÈnaÑ tattha tattha tadanvayatÈ, tassa pubba~gamassa balassa kiccÈnugatÈ. Na hi tadÈ tesaÑ sasambhÈrapathavÊ-ÈdÊsu ÈpÈdÊnaÑ viya kiccaÑ pÈkaÔaÑ hoti, saddhÈdÊnaÑyeva pana kiccaÑ vibh|taÑ hutvÈ tiÔÔhati puretaraÑ tathÈpaccayehi cittasantÈnassa abhisa~khatattÈ. Ettha ca vipassanÈkammikassa bhÈvanÈ visesato paÒÒuttarÈti dassanatthaÑ rÈjÈnaÑ nidassanaÑ katvÈ paÒÒindriyaÑ vuttaÑ. ChaÔÔhÈdÊni suviÒÒeyyÈni.

DaÔÔhabbasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

BalavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 231; Ma 1. 70 piÔÔhesu.


3. PaÒca~gikavagga

1. PaÔhama-agÈravasuttÈdivaÓÓanÈ

21-22. Tatiyassa paÔhame ÈbhisamÈcÈrikanti abhisamÈcÈre uttamasamÈcÈre bhavaÑ. KiÑ pana tanti Èha “vattavasena paÒÒattasÊlan”ti. SesaÑ suviÒÒeyyameva. Dutiye natthi vattabbaÑ.

PaÔhama-agÈravasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. UpakkilesasuttÈdivaÓÓanÈ

23-24. Tatiye na ca pabhÈvantanti na ca pabhÈsampannaÑ. PabhijjanasabhÈvanti tÈpetvÈ tÈÄakajjanapabha~guraÑ. AvasesaÑ lohanti vuttÈvasesaÑ sajÈtilohaÑ vijÈtilohaÑ pisÈcalohaÑ kittimalohanti evaÑpabhedaÑ sabbampi lohaÑ. UppajjituÑ appadÈnenÈti ettha nanu lokiyakusalacittassapi suvisuddhassapi1 uppajjituÑ appadÈneneva upakkilesatÈti? SaccametaÑ, yasmiÑ pana santÈne nÊvaraÓÈni laddhappatiÔÔhÈni, tattha mahaggatakusalassapi asambhavo, pageva lokuttarakusalassa. ParittakusalaÑ pana yathÈpaccayaÑ uppajjamÈnaÑ nÊvaraÓehi upahate santÈne uppattiyÈ aparisuddhaÑ hontaÑ upakkiliÔÔhaÑ nÈma hoti aparisuddhadÊpakapallikavaÔÔitelÈdisannissayo padÊpo viya. Apica nippariyÈyato uppajjituÑ apadÈneneva tesaÑ upakkilesatÈti dassento “yadaggena hÊ”ti-ÈdimÈha. ŒrammaÓe vikkhittappavattivasena cuÓÓavicuÓÓatÈ veditabbÈ. Catutthe natthi vattabbaÑ.

UpakkilesasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. AnuggahitasuttavaÓÓanÈ

25. PaÒcame sammÈdiÔÔhÊti vipassanÈsammÈdiÔÔhÊti-ÈdinÈ a~guttarabhÈÓakÈnaÑ matena ayaÑ atthavaÓÓanÈ ÈraddhÈ, majjhimabhÈÓakÈ panettha aÒÒathÈ atthaÑ vadanti. VuttaÑ hetaÑ majjhimaÔÔhakathÈyaÑ2– ______________________________________________________________ 1. SuvisadassÈpi (Ka) 2. Ma-®Ôha 2. 246 piÔÔhe.

A~guttaranikÈya 8

“AnuggahitÈti laddh|pakÈrÈ. SammÈdiÔÔhÊti arahattamaggasammÈdiÔÔhi. PhalakkhaÓe nibbattÈ cetovimutti phalaÑ assÈti cetovimuttiphalÈ. Tadeva cetovimuttisa~khÈtaÑ phalaÑ ÈnisaÑso assÈti cetovimuttiphalÈnisaÑsÈ. Dutiyapadepi eseva nayo. Ettha catutthaphalapaÒÒÈ paÒÒÈvimutti nÈma, avasesÈ dhammÈ cetovimuttÊti veditabbÈ. “SÊlÈnuggahitÈ”ti-ÈdÊsu sÊlanti catupÈrisuddhisÊlaÑ. Sutanti sappÈyadhammassavanaÑ. SÈkacchÈti kammaÔÔhÈne khalanapakkhalanacchedanakathÈ. Samathoti vipassanÈpÈdikÈ aÔÔha samÈpattiyo. VipassanÈti sattavidhÈ anupassanÈ. CatupÈrisuddhisÊlaÑ hi p|rentassa, sappÈyadhammassavanaÑ suÓantassa, kammaÔÔhÈne khalanapakkhalanaÑ chindantassa vipassanÈpÈdikÈsu aÔÔhasu samÈpattÊsu kammaÑ karontassa, sattavidhaÑ anupassanaÑ bhÈventassa arahattamaggo uppajjitvÈ phalaÑ deti.

YathÈ hi madhuraÑ ambapakkaÑ paribhuÒjitukÈmo ambapotakassa samantÈ udakakoÔÔhakaÑ thiraÑ katvÈ bandhati, ghaÔaÑ gahetvÈ kÈlena kÈlaÑ udakaÑ ÈsiÒcati, udakassa anikkhamanatthaÑ mariyÈdaÑ thiraÑ karoti. YÈ hoti samÊpe valli vÈ sukkhadaÓÉako vÈ kipillikapuÔo vÈ makkaÔakajÈlaÑ vÈ, taÑ apaneti, khaÓittiÑ gahetvÈ kÈlena kÈlaÑ m|lÈni parikhaÓati, evamassa appamattassa imÈni paÒca kÈraÓÈni karoto so ambo vaÉÉhitvÈ phalaÑ deti, evaÑ sampadamidaÑ veditabbaÑ. Rukkhassa samantato koÔÔhakabandhanaÑ viya hi sÊlaÑ daÔÔhabbaÑ, kÈlena kÈlaÑ udakasiÒcanaÑ viya dhammassavanaÑ, mariyÈdÈya thirabhÈvakaraÓaÑ viya samatho, samÊpe valli-ÈdÊnaÑ haraÓaÑ viya kammaÔÔhÈne khalanapakkhalanacchedanaÑ, kÈlena kÈlaÑ khaÓittiÑ gahetvÈ m|lakhaÓanaÑ viya sattannaÑ anupassanÈnaÑ bhÈvanÈ, tehi paÒcahi kÈraÓehi anuggahitassa ambarukkhassa madhuraphaladÈnakÈlo viya imassa bhikkhuno imehi paÒcahi dhammehi anuggahitÈya sammÈdiÔÔhiyÈ arahattaphaladÈnaÑ veditabban”ti.

Ettha ca laddh|pakÈrÈti yathÈrahaÑ nissayÈdivasena laddhapaccayÈ. VipassanÈsammÈdiÔÔhiyÈ anuggahitabhÈvena gahitattÈ maggasammÈdiÔÔhÊsu ca


arahattamaggasammÈdiÔÔhi. Anantarassa hi vidhi paÔisedho vÈ, aggaphalasamÈdhimhi tapparikkhÈradhammesuyeva ca kevalo cetopariyÈyo niruÄhoti sammÈdiÔÔhÊti arahattamaggasammÈdiÔÔhi. PhalakkhaÓeti anantaraÑ kÈlantare cÈti duvidhepi phalakkhaÓe. PaÔippassaddhivasena sabbasaÑkilesehi ceto vimuccati etÈyÈti cetovimutti, aggaphalapaÒÒaÑ ÔhapetvÈ avasesÈ phaladhammÈ. TenÈha “cetovimutti phalaÑ assÈti, cetovimuttisa~khÈtaÑ phalaÑ ÈnisaÑso”ti. Sabbakilesehi cetaso vimuccanasa~khÈtaÑ paÔippassambhanasaÒÒitaÑ pahÈnaÑ phalaÑ ÈnisaÑso cÈti yojanÈ. Idha cetovimuttisaddena pahÈnamattaÑ gahitaÑ, pubbe pahÈyakadhammÈ. AÒÒathÈ phaladhammÈ eva ÈnisaÑsoti gayhamÈne punavacanaÑ niratthakaÑ siyÈ. PaÒÒÈvimuttiphalÈnisaÑsÈti etthÈpi evameva attho veditabbo. SammÈvÈcÈkammantÈjÊvÈsÊlasabhÈvattÈ visesato samÈdhissa upakÈrÈ, tathÈ sammÈsa~kappo jhÈnasabhÈvattÈ. TathÈ hi so “appanÈ”ti niddiÔÔho. SammÈsatisammÈvÈyÈmÈ pana samÈdhipakkhiyÈ evÈti Èha “avasesÈ dhammÈ cetovimuttÊti veditabbÈ”ti.

CatupÈrisuddhisÊlanti ariyamaggÈdhigamassa padaÔÔhÈnabh|taÑ catupÈrisuddhisÊlaÑ. SutÈdÊsupi eseva nayo. Attano cittappavatti-Èrocanavasena saha kathanaÑ saÑkathÈ, saÑkathÈva sÈkacchÈ. Idha pana kammaÔÔhÈnappaÔibaddhÈti Èha “kammaÔÔhÈne -pa- kathÈ”ti. Tassa kammaÔÔhÈnassa ekavÈraÑ vidhiyÈ appaÔipajjanaÑ khalanaÑ, anekavÈraÑ pakkhalanaÑ, tadubhayassa vicchedanÊ apanayanÊ kathÈ khalanapakkhalanacchedanakathÈ. P|rentassÈti vivaÔÔasannissitaÑ katvÈ pÈlentassa br|hentassa ca. SuÓantassÈti “yathÈ-uggahitakammaÔÔhÈnaÑ phÈtiÑ gamissatÊ”ti evaÑ suÓantassa. Teneva hi “sappÈyadhammassavanan”ti vuttaÑ. KammaÑ karontassÈti bhÈvanÈnuyogakammaÑ karontassa. PaÒcasupi ÔhÈnesu anta-saddo hetu-atthajotano daÔÔhabbo. EvaÑ hi “yathÈ hÊ”ti-ÈdinÈ vuccamÈnÈ amb|pamÈ yujjeyya.

UdakakoÔÔhakanti jalÈvÈÔaÑ1. ThiraÑ katvÈ bandhatÊti asithilaÑ daÄhaÑ nÈtimahantaÑ nÈtikhuddakaÑ katvÈ yojeti. ThiraÑ karotÊti udakasiÒcanakÈle tato tato pavattitvÈ udakassa anikkhamanatthaÑ jalÈvÈÔapÈÄiÑ thirataraÑ karoti. SukkhadaÓÉakoti tasseva ambagacchassa sukkhako ______________________________________________________________ 1. ŒlavÈlaÑ (M|lapaÓÓÈsake mahÈvedallasuttaÔÊkÈyaÑ)

A~guttaranikÈya 10

sÈkhÈsÊsako. KipillikapuÔoti tambakipillikapuÔo. KhaÓittinti kudÈlaÑ. KoÔÔhakabandhanaÑ viya sÊlaÑ sammÈdiÔÔhiyÈ vaÉÉhan|pÈyassa m|labhÈvato. UdakasiÒcanaÑ viya dhammassavanaÑ bhÈvanÈya paribr|hanato. MariyÈdÈya thirabhÈvakaraÓaÑ viya samatho yathÈvuttÈya bhÈvanÈdhiÔÔhÈnÈya sÊlamariyÈdÈya daÄhÊbhÈvÈpÈdanato. SamÈhitassa hi sÊlaÑ thirataraÑ hoti. SamÊpe valli-ÈdÊnaÑ haraÓaÑ viya kammaÔÔhÈne khalanapakkhalanacchedanaÑ icchi tabbabhÈvanÈya vibandhanÈpanayanato. M|lakhaÓanaÑ viya sattannaÑ anupassanÈnaÑ bhÈvanÈ tassÈ vibandhassa m|labh|tÈnaÑ taÓhÈmÈnadiÔÔhÊnaÑ palikhaÓanato. Ettha ca yasmÈ suparisuddhasÊlassa kammaÔÔhÈnaÑ anuyuÒjantassa sappÈyadhammassavanaÑ icchitabbaÑ, tato yathÈsute atthe sÈkacchÈsamÈpajjanaÑ, tato kammaÔÔhÈnavisodhanena samathanibbatti, tato samÈhitassa Èraddhavipassakassa vipassanÈpÈrip|ri, paripuÓÓÈ vipassanÈ maggasammÈdiÔÔhiÑ br|hetÊti evametesaÑ a~gÈnaÑ paramparÈya sammukhÈ anuggaÓhanato ayamÈnupubbÊ kathitÈti veditabbaÑ.

AnuggahitasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. VimuttÈyatanasuttavaÓÓanÈ

26. ChaÔÔhe vimuttiyÈ vaÔÔadukkhato vimuccanassa ÈyatanÈni kÈraÓÈni vimuttÈyatanÈnÊti Èha “vimuccanakÈraÓÈnÊ”ti. PÈÄi-atthaÑ jÈnantassÈti “idha sÊlaÑ ÈgataÑ, idha samÈdhi, idha paÒÒÈ”ti-ÈdinÈ taÑtaÑpÈÄi-atthaÑ yÈthÈvato jÈnantassa. PÈÄiÑ jÈnantassÈti tadatthabodhiniÑ pÈÄiÑ yÈthÈvato upadhÈrentassa. TaruÓapÊtÊti saÒjÈtamattÈ mudukÈ pÊti jÈyati. KathaÑ jÈyati? YathÈdesitaÑ dhammaÑ upadhÈrentassa tadanucchavikameva attano kÈyavÈcÈmanosamÈcÈraÑ pariggaÓhantassa somanassaÑ pattassa pamodalakkhaÓaÑ pÈmojjaÑ jÈyati. TuÔÔhÈkÈrabh|tÈ balavapÊtÊti purimuppannÈya pÊtiyÈ vasena laddhÈsevanattÈ ativiya tuÔÔhÈkÈrabh|tÈ kÈyacittadarathassa passambhanasamatthatÈya passaddhiyÈ paccayo bhavituÑ samatthÈ balappattÈ pÊti jÈyati. YasmÈ nÈmakÈye passaddhe r|pakÈyepi passaddho eva hoti, tasmÈ “nÈmakÈyo passambhati”cceva vuttaÑ.


SukhaÑ paÔilabhatÊti vakkhamÈnassa cittasamÈdhÈnassa paccayo bhavituÑ samatthaÑ cetasikaÑ nirÈmisasukhaÑ paÔilabhati vindati. SamÈdhiyatÊti ettha pana na yo koci samÈdhi adhippeto, atha kho anuttarasamÈdhÊti dassento “arahatta -pa- samÈdhiyatÊ”ti Èha. “AyaÑ hÊ”ti-Èdi tassaÑ desanÈyaÑ tÈdisassa puggalassa yathÈvuttasamÈdhipaÔilÈbhassa kÈraÓabhÈvavibhÈvanaÑ, yaÑ tathÈ vimuttÈyatanabhÈvo. Osakkitunti dassituÑ. SamÈdhiyeva samÈdhinimittanti kammaÔÔhÈnapÈÄiyÈ ÈruÄho samÈdhi eva parato uppajjanakabhÈvanÈsamÈdhissa kÈraÓabhÈvato samÈdhinimittaÑ. TenÈha “Ècariyassa santike”ti-Èdi.

VimuttÈyatanasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. SamÈdhisuttavaÓÓanÈ

27. Sattame sabbaso kilesadukkhadarathapariÄÈhÈnaÑ vigatattÈ sÈtisayamettha sukhanti vuttaÑ “appitappitakkhaÓe sukhattÈ paccuppannasukho”ti. Purimassa purimassa vasena pacchimaÑ pacchimaÑ laddhÈsevanatÈya santapaÓÊtatarabhÈvappattaÑ hotÊti Èha “purimo -pa- sukhavipÈko”ti. KilesappaÔippassaddhiyÈti kilesÈnaÑ paÔippassambhanena laddhattÈ. KilesappaÔippassaddhibhÈvanti kilesÈnaÑ paÔippassambhanabhÈvaÑ. LaddhattÈ pattattÈ tabbhÈvaÑ upagatattÈ. LokiyasamÈdhissa paccanÊkÈni nÊvaraÓapaÔhamajjhÈnanikanti-ÈdÊni niggahetabbÈni, aÒÒe kilesÈ vÈretabbÈ. Imassa pana arahattasamÈdhissa paÔippassaddhasabbakilesattÈ na niggahetabbaÑ vÈretabbaÒca atthÊti maggÈnantaraÑ samÈpattikkhaÓe ca appayogena adhigatattÈ appitattÈ ca aparihÈnivasena vÈ appitattÈ na sasa~khÈraniggayhavÈritagato. SativepullappattattÈti etena appavattamÈnÈyapi satiyÈ satibahulatÈya sato eva nÈmÈti dasseti. YathÈparicchinnakÈlavasenÈti etena paricchinnassatiyÈ satoti dasseti. Seses|ti ÒÈÓesu.

SamÈdhisuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

A~guttaranikÈya 12

8. PaÒca~gikasuttÈdivaÓÓanÈ

28-29. AÔÔhame karo vuccati pupphasambhavaÑ “gabbhÈsaye kirÊyatÊ”ti katvÈ. Karato jÈto kÈyo karajakÈyo, tadupanissayo catusantatir|pasamudÈyo. KÈmaÑ nÈmakÈyopi vivekajena pÊtisukhena tathÈladdh|pakÈro, “abhisandetÊ”ti-Èdivacanato pana r|pakÈyo idha adhippetoti Èha “imaÑ karajakÈyan”ti. AbhisandetÊti abhisandanaÑ karoti. TaÑ pana abhisandanaÑ jhÈnamayena pÊtisukhena karajakÈyassa tintabhÈvÈpÈdanaÑ sabbatthakameva l|khabhÈvÈpanayananti Èha “temetÊ”ti-Èdi. TayidaÑ abhisandanaÑ atthato yathÈvuttapÊtisukhasamuÔÔhÈnehi paÓÊtar|pehi kÈyassa parippharaÓaÑ daÔÔhabbaÑ. ParisandetÊti-ÈdÊsupi eseva nayo. SabbaÑ etassa atthÊti sabbÈvÈ, tassa sabbÈvato. AvayavÈvayavisambandhe avayavini sÈmivacananti avayavavisayo sabba-saddo, tasmÈ vuttaÑ “sabbakoÔÔhÈsavato”ti. AphuÔaÑ nÈma na hoti yattha yattha kammajar|paÑ, tattha tattha cittajar|passa abhibyÈpanato. TenÈha “upÈdinnakasantakÊ”ti-Èdi.

Chekoti kusalo. TaÑ panassa kosallaÑ nahÈnÊyacuÓÓÈnaÑ karaÓe piÓÉikaraÓe ca samatthatÈvasena veditabbanti Èha “paÔibalo”ti-Èdi. KaÑsa-saddo “mahatiyÈ kaÑsapÈtiyÈ”ti-ÈdÊsu1 suvaÓÓe Ègato. “KaÑso upahato yathÈ ti”ÈdÊsu2 kittimalohe. Katthaci paÓÓattimatte “upakaÑso nÈma rÈjÈsi, mahÈkaÑsassa atrajo”ti-Èdi3. Idha pana yattha katthaci loheti Èha “yena kenaci lohena katabhÈjane”ti. SnehÈnugatÈti udakasinehena anuppavisanavasena gatÈ upagatÈ. SnehaparetÈti udakasinehena parito gatÈ samantato phuÔÈ. Tato eva santarabÈhirÈ phuÔÈ snehena. Etena sabbaso udakena temitabhÈvamÈha. Na ca pagghariÓÊti etena tintassapi tassa ghanathaddhabhÈvaÑ vadati. TenÈha “na bindu bind|”ti-Èdi.

TÈhi tÈhi udakasirÈhi ubbhijjatÊti ubbhidaÑ, ubbhidaÑ udakaÑ etassÈti ubbhidodako. Ubbhinna-udakoti nadÊtÊre khatak|pako viya ubbhijjanaka-udako. Uggacchana-udakoti dhÈrÈvasena uÔÔhahana-udako. KasmÈ panettha ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 36 piÔÔhe. 2. Khu 1. 33 piÔÔhe Dhammapade. 3. JÈtaka-®Ôha 4. 80 piÔÔhe.


ubbhidodakova rahado gahito, na itaroti Èha “heÔÔhÈ uggacchana-udakaÒhÊ”ti-Èdi. DhÈrÈnipÈtabubbuÄakehÊti dhÈrÈnipÈtehi ca udakabubbuÄehi ca. “PheÓapaÔalehi cÈ”ti vattabbaÑ, sannisinnameva aparikkhobhatÈya niccalameva, suppasannamevÈti adhippÈyo. Sesanti “abhisandetÊ”ti-ÈdikaÑ.

UppalÈnÊti uppalagacchÈni. SetarattanÊles|ti uppalesu, setuppalarattuppalanÊluppales|ti attho. YaÑ kiÒci uppalaÑ uppalameva sÈmaÒÒaggahaÓato. Satapattanti ettha sata-saddo bahupariyÈyo “satagghÊ”ti-ÈdÊsu viya. Tena anekasatapattassapi sa~gaho siddho hoti. Loke pana rattaÑ padumaÑ, setaÑ puÓÉarÊkanti vuccati. YÈva aggÈ yÈva ca m|lÈ udakena abhisandanÈdisambhavadassanatthaÑ1 udakÈnuggataggahaÓaÑ. Idha uppalÈdÊni viya karajakÈyo, udakaÑ viya tatiyajjhÈnasukhaÑ.

YasmÈ parisuddhena cetasÈti catutthajjhÈnacittamÈha, taÒca rÈgÈdi-upakkilesamalÈpagamato nirupakkilesaÑ nimmalaÑ, tasmÈ Èha “nirupakkilesaÔÔhena parisuddhan”ti. YasmÈ pana pÈrisuddhiyÈ eva paccayavisesena pavattiviseso pariyodÈtatÈ sudhantasuvaÓÓassa nighaÑsanena pabhassaratÈ viya, tasmÈ Èha “pabhassaraÔÔhena pariyodÈtaÑ veditabban”ti. Idanti odÈtavacanaÑ. UtupharaÓatthanti utuno pharaÓadassanatthaÑ. UtupharaÓaÑ na hoti sesanti2 adhippÈyo. TenÈha “ta~khaÓa -pa- balavaÑ hotÊ”ti. VatthaÑ viya karajakÈyoti yogino karajakÈyo vatthaÑ viya daÔÔhabbo utupharaÓasadisena catutthajjhÈnasukhena pharitabbattÈ. Purisassa sarÊraÑ viya catutthajjhÈnaÑ daÔÔhabbaÑ utupharaÓaÔÔhÈniyassa sukhassa nissayabhÈvato. TenÈha “tasmÈ”ti-Èdi. Tattha ca “parisuddhena cetasÈ”ti cetogahaÓena jhÈnasukhaÑ vuttanti daÔÔhabbaÑ. TenÈha “utupharaÓaÑ viya catutthajjhÈnasukhan”ti. Nanu ca catutthajjhÈne sukhameva natthÊti? SaccaÑ natthi, sÈtalakkhaÓasantasabhÈvattÈ panettha upekkhÈ “sukhan”ti adhippetÈ. Tena vuttaÑ sammohavinodaniyaÑ3 “upekkhÈ pana santattÈ, sukhamicceva bhÈsitÈ”ti. ______________________________________________________________ 1. AbhisandanÈdisambhÈradassanatthaÑ (Ka) DÊ-®Ê 1. 264 piÔÔhe passitabbaÑ. 2. Savisesanti (DÊ-®Ê 1. 264 piÔÔhe.) 3. Abhi-®Ôha 2. 171 piÔÔhe.

A~guttaranikÈya 14

Tassa tassa samÈdhissa sar|padassanassa paccayattÈ paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ paccavekkhaÓanimittaÑ. Samabharitoti samapuÓÓo.

MaÓÉabh|mÊti papÈvaÓÓabh|mi. Yattha salilasiÒcanena vinÈva sassÈni ÔhitÈni sampajjanti. Yuge yojetabbÈni yoggÈni, tesaÑ Ècariyo yoggÈcariyo. TesaÑ sikkhÈpanato hatthi-Èdayopi “yoggÈ”ti vuccantÊti Èha pÈÄiyaÑ “assadammasÈrathÊ”ti. Yena yenÈti cat|su maggesu yena yena maggena. YaÑ yaÑ gatinti javasamajavÈdibhedÈsu gatÊsu yaÑ yaÑ gatiÑ. Navame natthi vattabbaÑ.

PaÒca~gikasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. NÈgitasuttavaÓÓanÈ

30. Dasame uccÈsaddamahÈsaddÈti uddhaÑ uggatattÈ ucco patthaÔo mahanto vinibbhijjitvÈ gahetuÑ asakkuÓeyyo saddo etesanti uccÈsaddamahÈsaddÈ. VacÊghosopi hi bah|hi ekajjhaÑ pavattito atthato saddato ca duravabodho kevalaÑ mahÈnigghoso eva hutvÈ sotapathamÈgacchati. Macchavilopeti macchÈnaÑ vilumpitvÈ viya gahaÓe, macchÈnaÑ vÈ vilumpane. KevaÔÔÈnaÑ hi macchapacchiÔhapitaÔÔhÈne mahÈjano sannipatitvÈ “idha aÒÒaÑ ekaÑ macchaÑ dehi, ekaÑ macchaphÈlaÑ dehÊ”ti, “etassa te mahÈ dinno, mayhaÑ khuddako”ti evaÑ uccÈsaddaÑ mahÈsaddaÑ karonti. MacchaggahaÓatthaÑ jÈle pakkhittepi tasmiÑ ÔhÈne kevaÔÔÈ ceva aÒÒe ca “paviÔÔho gahito”ti mahÈsaddaÑ karonti. TaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. Asucisukhanti kÈyÈsucisannissitattÈ kilesÈsucisannissitattÈ ca asucisannissitasukhaÑ. NekkhammasukhassÈti kÈmato nikkhamantassa sukhassa. PavivekasukhassÈti gaÓasa~gaÓikato kilesasa~gaÓikato ca vigatassa sukhassa. upasamasukhassÈti rÈgÈdiv|pasamÈvahassa sukhassa. Sambodhasukhanti maggasa~khÈtassa sambodhassa niÔÔhappattatthÈya sukhaÑ. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

NÈgitasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

PaÒca~gikavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


4. Sumanavagga

1. SumanasuttavaÓÓanÈ

31. Catutthassa paÔhame satakkak|ti satasikharo, anekak|Ôoti attho. IdaÑ tassa mahÈmeghabhÈvadassanaÑ. So hi mahÈvassaÑ vassati. TenevÈha “ito cito ca uÔÔhitena valÈhakak|Ôasatena samannÈgatoti attho”ti. Dassanasampannoti ettha dassanaÑ nÈma sotÈpattimaggo. So hi paÔhamaÑ nibbÈnadassanato “dassanan”ti vuccati. Yadipi taÑ gotrabhu paÔhamataraÑ passati, disvÈ pana kattabbakiccassa kilesappahÈnassa akaraÓato na taÑ “dassanan”ti vuccati. ŒvajjanaÔÔhÈniyaÑ hi taÑ ÒÈÓaÑ. Maggassa nibbÈnÈrammaÓatÈsÈmaÒÒena cetaÑ vuttaÑ, na nibbÈnappaÔivijjhanena, tasmÈ dhammacakkhuÑ punappunaÑ nibbattanena bhÈvanaÑ appattaÑ dassanaÑ, dhammacakkhuÒca pariÒÒÈdikiccakaraÓena catusaccadhammadassanaÑ tadabhisamayoti natthettha gotrabhussa dassanabhÈvÈpatti. Sesamettha suviÒÒeyyameva.

SumanasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. CundÊsuttavaÓÓanÈ

32. Dutiye “ariyakantehi sÊlehi samannÈgato”ti-ÈdÊsu1 ariyakantÈnÊti paÒcasÊlÈni ÈgatÈni. AriyakantÈni hi paÒcasÊlÈni ariyÈnaÑ kantÈni piyÈni, bhavantaragatÈpi ariyÈ tÈni na vijahanti. Idha pana “yÈvatÈ Cunda sÊlÈni ariyakantÈni sÊlÈni, tesaÑ aggamakkhÈyati -pa- agge te parip|rakÈrino”ti vuttattÈ maggaphalÈni sÊlÈni adhippetÈnÊti Èha “ariyakantÈni sÊlÈnÊti maggaphalasampayuttÈni sÊlÈnÊ”ti.

CundÊsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. AÑ 2. 187 piÔÔhe.

A~guttaranikÈya 16

3. UggahasuttavaÓÓanÈ

33. Tatiye sabbapaÔhamaÑ uÔÔhÈnasÊlÈti rattiyÈ vibhÈyanavelÈya sÈmike parijane seyyÈya avuÔÔhite sabbapaÔhamaÑ uÔÔhÈnasÊlÈ. SÈmikaÑ disvÈ nisinnÈsanato aggidaÉÉhÈ viya paÔhamameva vuÔÔhahantÊti vÈ pubbuÔÔhÈyiniyo. KiÑkÈranti kiÑkaraÓÊyaÑ, kiÑkaraÓabhÈvena pucchitvÈ kÈtabbaveyyÈvaccanti attho. TaÑ paÔissuÓantÈ vicarantÊti kiÑkÈrappaÔissÈviniyo. ManÈpaÑyeva kiriyaÑ karonti sÊlenÈti manÈpacÈriniyo. Piyameva vadanti sÊlenÈti piyavÈdiniyo.

TatrupÈyÈyÈti tatra kamme sÈdhetabba-upÈyabh|tÈya vÊmaÑsÈya. TenÈha “tasmiÑ uÓÓÈkappÈ sasaÑvidhÈne”ti-Èdi. AlaÑ kÈtunti kÈtuÑ samatthÈ. AlaÑ saÑvidhÈtunti vicÈretuÑ samatthÈ. TenÈha “alaÑ kÈtuÑ alaÑ saÑvidhÈtunti attanÈ kÈtumpi parehi kÈrÈpetumpÊ”ti-Èdi. Sesamettha suviÒÒeyyameva.

UggahasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. SÊhasenÈpatisuttÈdivaÓÓanÈ

34-35. Catutthe sandiÔÔhikanti asamparÈyikatÈya sÈmaÑ daÔÔhabbaÑ, sayaÑ anubhavitabbaÑ attapaccakkhaÑ diÔÔhadhammikanti attho. Na saddhÈmattakeneva tiÔÔhatÊti “dÈnaÑ nÈma sÈdhu sundaraÑ, buddhÈdÊhi paÓÉitehi pasatthan”ti evaÑ saddhÈmattakeneva na tiÔÔhati. YaÑ dÈnaÑ detÊti yaÑ deyyadhammaÑ parassa deti. Tassa pati hutvÈti tabbisayaÑ lobhaÑ suÔÔhu abhibhavanto tassa adhipati hutvÈ deti. Tena anadhibhavanÊyattÈ na dÈso na sahÈyoti. Tattha tadubhayaÑ anvayato byatirekato ca dassetuÑ “yo hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. DÈso hutvÈ deti taÓhÈdÈsabyassa upagatattÈ. SahÈyo hutvÈ deti tassa piyabhÈvÈvissajjanato. SÈmÊ hutvÈ deti tattha taÓhÈdÈsabyato attÈnaÑ mocetvÈ abhibhuyya pavattanato. Atha vÈ yo dÈnasÊlatÈya dÈyako puggalo, so dÈne pavattibhedena dÈnadÈso, dÈnasahÈyo, dÈnapatÊti tippakÈro hoti. Tadassa tippakÈrataÑ vibhajitvÈ dassetuÑ “yo hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. DÈtabbaÔÔhena dÈnaÑ, annapÈnÈdi.


Tattha yaÑ attanÈ paribhuÒjati, taÓhÈdhipannatÈya tassa vasena vattanato dÈso viya hoti. YaÑ paresaÑ dÊyati, tatthÈpi annapÈnasÈmaÒÒena idaÑ vuttaÑ “dÈnasa~khÈtassa deyyadhammassa dÈso hutvÈ”ti. SahÈyo hutvÈ deti attanÈ paribhuÒjitabbassa paresaÑ dÈtabbassa ca samasamaÑ Ôhapanato. Pati hutvÈ deti sayaÑ deyyadhammassa vase avattitvÈ tassa attano vase vattÈpanato. Aparo nayo–yo attanÈ paÓÊtaÑ paribhuÒjitvÈ paresaÑ nihÊnaÑ deti, so dÈnadÈso nÈma tannimittanihÊnabhÈvÈpattito. Yo yÈdisaÑ attanÈ paribhuÒjati, tÈdisameva paresaÑ deti, so dÈnasahÈyo nÈma tannimittahÊnÈdhikabhÈvavivajjanena sadisabhÈvÈpattito. Yo attanÈ nihÊnaÑ paribhuÒjitvÈ paresaÑ paÓÊtaÑ deti, so dÈnapati nÈma tannimittaseÔÔhabhÈvÈpattito.

Nittejabh|to tejahÈnippattiyÈ. Saha byati gacchatÊti sahabyo, sahapavattanako, tassa bhÈvo sahabyatÈ, sahapavattÊti Èha “sahabhÈvaÑ ekÊbhÈvaÑ gatÈ”ti. AsitassÈti vÈ abandhassa, taÓhÈbandhanena abandhassÈti attho. PaÒcamaÑ uttÈnameva.

SÊhasenÈpatisuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. KÈladÈnasuttÈdivaÓÓanÈ

36-37. ChaÔÔhe ÈrÈmatoti phalÈrÈmato. PaÔhamuppannÈnÊti sabbapaÔhamaÑ sujÈtÈni. BhÈsitaÒÒ|ti bhikkh| gharadvÈre ÔhitÈ kiÒcÈpi tuÓhÊ honti, atthato pana “bhikkhaÑ dethÈ”ti vadanti nÈma ariyÈya yÈcanÈya. VuttaÑ hetaÑ “uddissa ariyÈ tiÔÔhanti, esÈ ariyÈna yÈcanÈ”ti. Tatra ye “mayaÑ pacÈma, ime na pacanti, pacamÈne patvÈ alabhantÈ kuhiÑ labhissantÊ”ti deyyadhammaÑ saÑvibhajanti, te bhÈsitaÒÒ| nÈma Òa tvÈ kattabbassa karaÓato. YuttappattakÈleti dÈtuÑ yuttappattakÈle. AppaÔivÈnacittoti anivattanacitto. SattamaÑ uttÈnameva.

KÈladÈnasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

A~guttaranikÈya 18

8. SaddhasuttavaÓÓanÈ

38. AÔÔhame anukampantÊti “sabbe sattÈ sukhÊ hontu averÈ abyÈpajjÈ”ti evaÑ hitapharaÓena anuggaÓhanti. Apica upaÔÔhÈkÈnaÑ gehaÑ aÒÒe sÊlavante sabrahmacÈrino gahetvÈ pavisantÈpi anuggaÓhanti nÈma. NÊcavuttinti paÓipÈtasÊlaÑ. KodhamÈnathaddhatÈya rahitanti kodhamÈnavasena uppanno yo thaddhabhÈvo cittassa uddhumÈtalakkhaÓo, tena virahitanti attho. SoraccenÈti “tattha katamaÑ soraccaÑ? Yo kÈyiko avÊtikkamo vÈcasiko avÊtikkamo kÈyikavÈcasiko avÊtikkamo, idaÑ vuccati soraccaÑ, sabbopi sÊlasaÑvaro soraccan”ti1 evamÈgatena sÊlasaÑvarasa~khÈtena soratabhÈvena. Sakhilanti “tattha katamaÑ sÈkhalyaÑ? yÈ sÈ vÈcÈ thaddhakÈ kakkassa pharusÈ kaÔukÈ abhisajjanÊ kodhasÈmantÈ asamÈdhisaÑvattanikÈ, tathÈr|piÑ vÈcaÑ pahÈya yÈ sÈ vÈcÈ nelÈ kaÓÓasukhÈ pemanÊyÈ hadaya~gamÈ porÊ bahujanakantÈ bahujanamanÈpÈ, tathÈr|piÑ vÈcaÑ bhÈsitÈ hoti. YÈ tattha saÓhavÈcatÈ sakhilavÈcatÈ apharusavÈcatÈ, idaÑ vuccati sÈkhalyan”ti1 evaÑ vuttena sammodakamudubhÈvena samannÈgataÑ. TenÈha “sakhilanti sammodakan”ti.

SaddhasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. PuttasuttÈdivaÓÓanÈ

39-40. Navame bhatoti posito. TaÑ pana bharaÓaÑ jÈtakÈlato paÔÔhÈya sukhapaccay|paharaÓena dukkhapaccayÈpaharaÓena ca pavattitanti dassetuÑ “amhehÊ”ti-Èdi vuttaÑ. HatthapÈdavaÉÉhanÈdÊhÊti Èdi-saddena mukhena si~ghÈnikÈpanayananahÈpanamaÓÉanÈdiÒca sa~gaÓhÈti. MÈtÈpit|naÑ santakaÑ khettÈdiÑ avinÈsetvÈ rakkhitaÑ tesaÑ paramparÈya ÔhitiyÈ kÈraÓaÑ hotÊti Èha “amhÈkaÑ santakaÑ -pa- kulavaÑso ciraÑ ÔhassatÊ”ti. SalÈkabhattÈdÊni anupacchinditvÈti salÈkabhattÈdÊni avicchinditvÈ. YasmÈ dÈyajjappaÔilÈbhassa yogyabhÈvena vattamÈnoyeva dÈyassa paÔipajjissati, na itaroti Èha “kulavaÑsÈnur|pÈya ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 260 piÔÔhe.


paÔipattiyÈ”ti-Èdi. AttanÈ dÈyajjÈrahaÑ karontoti attÈnaÑ dÈyajjÈrahaÑ karonto. MÈtÈpitaro hi attano ovÈde avattamÈne micchÈpaÔipanne dÈrake vinicchayaÑ gantvÈ1 aputte karonti, te dÈyajjÈrahÈ na honti. OvÈde vattamÈne pana kulasantakassa sÈmike karonti. Tatiyadivasato paÔÔhÈyÈti matadivasato tatiyadivasato paÔÔhÈya. SesaÑ suviÒÒeyyameva. DasamaÑ uttÈnameva.

PuttasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

SumanavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. MuÓÉarÈjavagga

1. ŒdiyasuttÈdivaÓÓanÈ

41-42. PaÒcamassa paÔhame uÔÔhÈnavÊriyÈdhigatehÊti vÈ uÔÔhÈnena ca vÊriyena ca adhigatehi. Tattha uÔÔhÈnanti kÈyikaÑ vÊriyaÑ. VÊriyanti cetasikanti vadanti. UÔÔhÈnanti vÈ bhoguppÈdane yuttappayuttatÈ. VÊriyaÑ tajjo ussÈho. PÊÓitanti dhÈtaÑ sutittaÑ. TathÈbh|to pana yasmÈ th|lasarÊro hoti, tasmÈ “th|laÑ karotÊ”ti vuttaÑ. DutiyaÑ uttÈnameva.

ŒdiyasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. IÔÔhasuttavaÓÓanÈ

43. Tatiye appamÈdaÑ pasaÑsantÊti “etÈni Èyu-ÈdÊni patthayantena appamÈdo kÈtabbo”ti appamÈdameva pasaÑsanti paÓÉitÈ. YasmÈ vÈ puÒÒakiriyÈsu paÓÉitÈ appamÈdaÑ pasaÑsanti, tasmÈ Èyu-ÈdÊni patthayantena appamÈdova kÈtabboti attho. PurimasmiÑ atthavikappe “puÒÒakiriyÈs|”ti padassa “appamatto”ti iminÈ sambandho. YasmÈ paÓÉitÈ appamÈdaÑ pasaÑsanti, yasmÈ ca puÒÒakiriyÈsu appamatto ubho atthe adhigato hoti, tasmÈ Èyu-ÈdÊni patthayantena ______________________________________________________________ 1. PatvÈ (Ka)

A~guttaranikÈya 20

appamÈdova kÈtabbo. DutiyasmiÑ atthavikappe paÓÉitÈ appamÈdaÑ pasaÑsanti. KatthÈti? PuÒÒakiriyÈsu. KasmÈti ce? YasmÈ appamatto ubho atthe adhiggaÓhÈti paÓÉito, tasmÈti attho. AtthappaÔilÈbhenÈti diÔÔhadhammikÈdihitappaÔilÈbhena.

IÔÔhasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. ManÈpadÈyÊsuttavaÓÓanÈ

44. Catutthe jhÈnamanena nibbattaÑ manomayanti Èha “suddhÈvÈsesu ekaÑ jhÈnamanena nibbattaÑ devakÈyan”ti. Satipi hi sabbasattÈnaÑ abhisa~khÈramanasÈ nibbattabhÈve bÈhirapaccayehi vinÈ manasÈva nibbattattÈ “manomayÈ”ti vuccanti r|pÈvacarasattÈ. Yadi evaÑ kÈmabhÈve opapÈtikasattÈnampi manomayabhÈvo ÈpajjatÊti ce? Na, tattha bÈhirapaccayehi nibbattetabbatÈsa~kÈya eva abhÈvato “manasÈva nibbattÈ”ti avadhÈraÓÈsambhavato. NiruÄho vÈyaÑ loke manomayavohÈro r|pÈvacarasattesu. TathÈ hi “annamayo pÈÓamayo manomayo Ènandamayo viÒÒÈÓamayo”ti1 paÒcadhÈ attÈnaÑ vedavÈdinopi vadanti ucchedavÈdinopi vadanti “dibbo r|pÊ manomayo”ti2. TÊsu vÈ kulasampattÊs|ti brÈhmaÓakhattiyavessasa~khÈtesu sampannakulesu. Chasu vÈ kÈmasagges|ti chasu kÈmÈvacaradevesu.

ManÈpadÈyÊsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. PuÒÒÈbhisandasuttÈdivaÓÓanÈ

45-46. PaÒcame asa~kheyyoti ÈÄhakagaÓanÈya asa~kheyyo. Yojanavasena panassa sa~khÈ atthi heÔÔhÈ mahÈpathaviyÈ upari ÈkÈsena parisamantato cakkavÈÄapabbatena majjhe tattha tattha Ôhitakehi dÊpapabbatapariyantehi paricchinnattÈ jÈnantena yojanato sa~khÈtuÑ sakkÈti katvÈ. MahÈsarÊramacchakumbhÊlayakkharakkhasamahÈnÈgadÈnavÈdÊnaÑ saviÒÒÈÓakÈnaÑ balavÈmukhapÈtÈlÈdÊnaÑ aviÒÒÈÓakÈnaÑ bheravÈrammaÓÈnaÑ vasena ______________________________________________________________ 1. TittirÊya-upanisaganthe 2 valliyaÑ 1, 2, 3, 4, 5 anuvÈkesu. 2. DÊ 1. 31 piÔÔhe.


bahubheravaÑ. Puth|ti bah|. SavantÊti sandamÈnÈ. UpayantÊti upagacchanti. ChaÔÔhaÑ uttÈnameva.

PuÒÒÈbhisandasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. DhanasuttÈdivaÓÓanÈ

47-48. Sattame saddhÈti maggenÈgatÈ saddhÈ. SÊlaÒca yassa kalyÈÓanti kalyÈÓasÊlaÑ nÈma ariyasÈvakassa ariyakantaÑ sÊlaÑ vuccati. Tattha kiÒcÈpi ariyasÈvakassa ekasÊlampi akantaÑ nÈma natthi, imasmiÑ panatthe bhavantarepi appahÊnaÑ paÒcasÊlaÑ adhippetaÑ. AÔÔhamaÑ uttÈnameva.

DhanasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. KosalasuttavaÓÓanÈ

49. Navame patitakkhandhoti sammukhÈ kiÒci oloketuÑ asamatthatÈya adhomukho. NippaÔibhÈnoti sahadhammikaÑ kiÒci vattuÑ avisahanato nippaÔibhÈno paÔibhÈnarahito.

KosalasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. NÈradasuttavaÓÓanÈ

50. Dasame ajjhomucchitoti adhimattÈya taÓhÈmucchÈya mucchito, mucchaÑ mohaÑ pamÈdaÑ Èpanno. TenÈha “gilitvÈ -pa- atirekamucchÈya taÓhÈya samannÈgato”ti. MahaccÈti mahatiyÈ. Li~gavipallÈsena cetaÑ vuttaÑ. TenÈha “mahatÈ rÈjÈnubhÈvenÈ”ti.

NÈradasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

MuÓÉarÈjavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

PaÔhamapaÓÓÈsako niÔÔhito.


(6) 1. NÊvaraÓavagga

1. ŒvaraÓasuttÈdivaÓÓanÈ

51-52. Dutiyassa paÔhame ÈvarantÊti ÈvaraÓÈ, nÊvÈrayantÊti nÊvaraÓÈ. Ettha ca ÈvarantÊti kusaladhammuppattiÑ Èdito parivÈrenti, nÊvÈrayantÊti niravasesato vÈrayantÊti attho, tasmÈ ÈvaraÓavasenÈti Èdito kusaluppattivÈraÓavasena, nÊvaraÓavasenÈti niravasesato vÈraÓavasenÈti evamettha attho daÔÔhabbo. YasmÈ paÒca nÊvaraÓÈ uppajjamÈnÈ anuppannÈya lokiyalokuttarÈya paÒÒÈya uppajjituÑ na denti, uppannÈpi aÔÔha samÈpattiyo paÒca vÈ abhiÒÒÈ upacchinditvÈ pÈtenti, tasmÈ “paÒÒÈya dubbalÊkaraÓÈ”ti vuccanti. UpacchindanaÑ pÈtanaÒcettha tÈsaÑ paÒÒÈnaÑ anuppannÈnaÑ uppajjituÑ appadÈnameva. Iti mahaggatÈnuttarapaÒÒÈnaÑ ekaccÈya ca parittapaÒÒÈya anuppattihetubh|tÈ nÊvaraÓadhammÈ itarÈsaÑ samatthataÑ vihanantiyevÈti paÒÒÈya dubbalÊkaraÓÈ vuttÈ. BhÈvanÈmanasikÈrena vinÈ pakatiyÈ manussehi nibbattetabbo dhammoti manussadhammo, manussattabhÈvÈvaho vÈ dhammo manussadhammo, anuÄÈraÑ parittakusalaÑ. YaÑ asatipi buddhuppÈde vattati, yaÒca sandhÈyÈha “hÊnena brahmacariyena, khattiye upapajjatÊ”ti1. AlaÑ ariyÈya ariyabhÈvÈyÈti alamariyo ariyabhÈvÈya samatthoti vuttaÑ hoti. ©ÈÓadassanameva ÒÈÓadassanaviseso, alamariyo ca so ÒÈÓadassanaviseso cÈti alamariyaÒÈÓadassanaviseso.

©ÈÓadassananti ca dibbacakkhupi vipassanÈpi maggopi phalampi paccavekkhaÓaÒÈÓampi sabbaÒÒutaÒÒÈÓampi vuccati. “Appamatto samÈno ÒÈÓadassanaÑ ÈrÈdhetÊ”ti2 hi ettha dibbacakkhu ÒÈÓadassanaÑ nÈma. “©ÈÓadassanÈya cittaÑ abhinÊharati abhininnÈmetÊ”ti3 ettha vipassanÈÒÈÓaÑ. “AbhabbÈ te ÒÈÓÈya dassanÈya anuttarÈya sambodhÈyÈ”ti4 ettha maggo. ______________________________________________________________ 1. Khu 5. 183 piÔÔhe. 2. Ma 1. 257 piÔÔhe. 3. DÊ 1. 72 piÔÔhe. 4. AÑ 1. 521 piÔÔhe.


“AyamaÒÒo uttarimanussadhammÈ alamariyaÒÈÓadassanaviseso adhigato phÈsuvihÈro”ti1 ettha phalaÑ. “©ÈÓaÒca pana me dassanaÑ udapÈdi, akuppÈ me vimutti, ayamantimÈ jÈti, natthi dÈni punabbhavo”ti2 ettha paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ. “©ÈÓaÒca pana me dassanaÑ udapÈdi ‘sattÈhakÈlakato ÈÄÈro kÈlÈmo’ti”3 ettha sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ. Idha pana lokuttaradhammo adhippeto. Ettha ca r|pÈyatanaÑ jÈnÈti cakkhuviÒÒÈÓaÑ viya passati cÈti ÒÈÓadassanaÑ, dibbacakkhu. Sammasan|pacÈre ca dhammalakkhaÓattayaÒca tathÈ jÈnÈti passati cÈti ÒÈÓadassanaÑ, vipassanÈ. NibbÈnaÑ cattÈri vÈ saccÈni asammohappaÔivedhato jÈnÈti passati cÈti ÒÈÓadassanaÑ, maggo. PhalaÑ pana nibbÈnavaseneva yojetabbaÑ. PaccavekkhaÓÈ maggÈdhigatassa atthassa sabbaso jotanaÔÔhena ÒÈÓadassanaÑ. SabbaÒÒutÈ anÈvaraÓatÈya samantacakkhutÈya ca ÒÈÓadassanaÑ. ByÈdiÓÓakÈloti pariyÈdinnakÈlo. DutiyaÑ uttÈnameva.

ŒvaraÓasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. PadhÈniya~gasuttÈdivaÓÓanÈ

53-54. Tatiye padahatÊti padahano, bhÈvanamanuyutto yovÊ, tassa bhÈvo bhÈvanÈnuyogo padahanabhÈvo. PadhÈnamassa atthÊti padhÈniko, ka-kÈrassa ya-kÈraÑ katvÈ “padhÈniyo”ti vuttaÑ. “AbhinÊhÈrato paÔÔhÈya ÈgatattÈ”ti vuttattÈ paccekabodhisattasÈvakabodhisattÈnampi paÓidhÈnato pabhuti ÈgatasaddhÈ ÈgamanasaddÈ eva, ukkaÔÔhaniddesena pana “sabbaÒÒubodhisattÈnan”ti vuttaÑ. Adhigamato samudÈgatattÈ aggamaggaphalasampayuttÈ cÈpi adhigamasaddhÈ nÈma, yÈ sotÈpannassa a~gabhÈvena vuttÈ. AcalabhÈvenÈti paÔipakkhena anadhibhavanÊyattÈ niccalabhÈvena. Okappananti okkhanditvÈ adhimuccanaÑ, pasÈduppattiyÈ pasÈdanÊyavatthusmiÑ pasÊdanameva. SuppaÔividdhanti suÔÔhu paÔividdhaÑ. YathÈ tena paÔividdhena sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ hatthagataÑ ahosi, tathÈ paÔividdhaÑ. Yassa buddhasubuddhatÈya saddhÈ acalÈ asampavedhi, tassa dhammasudhammatÈya ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 268 piÔÔhe. 2. SaÑ 3. 370; Vi 3. 16; Khu 9. 331 piÔÔhesu. 3. Ma 1. 226; Ma 2. 294 piÔÔhesu.

A~guttaranikÈya 24

saÑghasuppaÔipannatÈya tena paÔivedhena saddhÈ na tathÈti aÔÔhÈnametaÑ anavakÈso. TenÈha bhagavÈ “yo bhikkhave buddhe pasanno dhamme pasanno saÑghe pasanno”ti-Èdi. PadhÈnavÊriyaÑ ijjhati “addhÈ imÈya paÔipadÈya jarÈmaraÓato muccissÈmÊ”ti sakkaccaÑ padahanato.

Appa-saddo abhÈvattho “appasaddassa -pa- kho panÈ”ti-ÈdÊsu viyÈti Èha “arogo”ti. SamavepÈkiniyÈti yathÈbhuttamÈhÈraÑ samÈkÈreneva pacanasÊlÈya. DaÄhaÑ katvÈ pacantÊ hi gahaÓÊ ghorabhÈvena pittavikÈrÈdivasena rogaÑ janeti, sithilaÑ katvÈ pacantÊ mandabhÈvena vÈtavikÈrÈdivasena. TenÈha “nÈtisÊtÈya nÈccuÓhÈyÈ”ti. GahaÓitejassa mandapaÔutÈvasena sattÈnaÑ yathÈkkamaÑ sÊtuÓhasahatÈti Èha “atisÊtalaggahaÓiko”ti-Èdi. YathÈvato accayadesanÈ attano ÈvikaraÓaÑ nÈmÈti Èha “yathÈbh|taÑ attano aguÓaÑ pakÈsetÈ”ti. UdayatthagÈminiyÈti sa~khÈrÈnaÑ udayaÒca vayaÒca paÔivijjhantiyÈti ayamettha atthoti Èha “udayaÒcÈ”ti-Èdi. ParisuddhÈyÈti nirupakkilesÈya. NibbijjhituÑ samatthÈyÈti tada~gavasena savisesaÑ pajahituÑ samatthÈya. Tassa dukkhassa khayagÈminiyÈti yaÑ dukkhaÑ imasmiÑ ÒÈÓe anadhigate pavattirahaÑ, adhigate na pavatti, taÑ sandhÈya vadati tathÈhesa yogÈvacaro “c|ÄasotÈpanno”ti vuccati. CatutthaÑ uttÈnameva.

PadhÈniya~gasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. MÈtÈputtasuttavaÓÓanÈ

55. PaÒcame vissÈsoti visacchÈyasantÈno bhÈvo. OtÈroti tattha cittassa anuppaveso. GahetvÈti attano eva okÈsaÑgahetvÈ. KhepetvÈti kusalavÈraÑ khepetvÈ.

GhaÔÔeyyÈti akkamanÈdivasena bÈdheyya. TÊhi pariÒÒÈhÊti ÒÈtatÊraÓappahÈnasa~khÈtÈhi tÊhi pariÒÒÈhi. Natthi etesaÑ kutoci bhayanti akutobhayÈ, nibbhayÈti attho. CatunnaÑ oghÈnaÑ, saÑsÈramahoghasseva vÈ pÈraÑ pariyantaÑ gatÈ. TenÈha “pÈraÑ vuccati nibbÈnan”ti-Èdi.

MÈtÈputtasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


6. UpajjhÈyasuttavaÓÓanÈ

56. ChaÔÔhe madhurakabhÈvo nÈma sarÊrassa thambhitattaÑ, taÑ pana garubhÈvapubbakanti Èha “saÒjÈtagarubhÈvo”ti. Na pakkhÈyantÊti nappakÈsenti, nÈnÈkÈraÓato na upaÔÔhahanti. TenÈha “catasso disÈ ca anudisÈ ca mayhaÑ na upaÔÔhahantÊ”ti. Sesamettha uttÈnameva.

UpajjhÈyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. AbhiÓhapaccavekkhitabbaÔÔhÈnasuttavaÓÓanÈ

57. Sattame jarÈdhammoti dhamma-saddo “asammosadhammo nibbÈnan”ti-ÈdÊsu1 viya pakatipariyÈyo, tasmÈ jarÈpakatiko jiÓÓasabhÈvoti attho. TenÈha “jarÈsabhÈvo”ti-Èdi. Sesapadesupi eseva nayo. KammunÈ dÈtabbaÑ ÈdiyatÊti kammadÈyÈdo, attanÈ yath|pacitakammaphalabhÈgÊti attho. TaÑ pana dÈyajjaÑ kÈraÓ|pacÈrena vadanto “kammaÑ mayhaÑ dÈyajjaÑ santakanti attho”ti Èha yathÈ “kusalÈnaÑ bhikkhave dhammÈnaÑ samÈdÈnahetu, evamidaÑ puÒÒaÑ vaÉÉhatÊ”ti2. YonÊhi phalaÑ sabhÈvato bhinnampi abhinnaÑ viya missitaÑ hoti. TenÈha “kammaÑ mayhaÑ yoni kÈraÓan”ti. Mamattavasena bajjhantÊti bandh|, ÒÈti sÈlohito ca, kammaÑ pana ekantasambandhamevÈti Èha “kammaÑ mayhaÑ bandh|”ti. PatiÔÔhÈti avassayo. Kammasadiso hi sattÈnaÑ avassayo natthi.

YobbanaÑ Èrabbha uppannamadoti “mahallakakÈle puÒÒaÑ karissÈma, daharamha tÈvÈ”ti yobbanaÑ apassÈya mÈnakaraÓaÑ. “AhaÑ nirogo saÔÔhi vÈ sattati vÈ vassÈni atikkantÈni, na me harÊtakakhaÓÉampi khÈditabbaÑ, ime panaÒÒe ‘asukaÑ no ÔhÈnaÑ rujjati, bhesajjaÑ khÈdÈmÈ’ti vicaranti, ko aÒÒo mayÈ sadiso nirogo nÈmÈ”ti evaÑ mÈnakaraÓaÑ Èrogyamado. Sabbesampi jÊvitaÑ nÈma pabha~guraÑ dukkhÈnubandhaÒca, tadubhayaÑ anoloketvÈ pabandhaÔÔhitiÑ3 paccayasulabhataÒca nissÈya “ciraÑ jÊviÑ, ciraÑ jÊvÈmi, ciraÑ jÊvissÈmi, sukhaÑ jÊviÑ, sukhaÑ jÊvÈmi, sukhaÑ jÊvissÈmÊ”ti evaÑ mÈnakaraÓaÑ jÊvitamado. ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 396 piÔÔhe. 2. DÊ 3. 48 piÔÔhe. 3. PabandhasÊti (Ka)

A~guttaranikÈya 26

Upadhirahitanti kÈm|padhirahitaÑ. CattÈro hi upadhÊ kÈm|padhi khandh|padhi kiles|padhi abhisa~khÈr|padhÊti. KÈmÈpi “yaÑ paÒca kÈmaguÓe paÔicca uppajjati sukhaÑ somanassaÑ, ayaÑ kÈmÈnaÑ assÈdo”ti1 evaÑ vuttassa sukhassa adhiÔÔhÈnabhÈvato “upadhiyati ettha sukhan”ti iminÈ vacanatthena “upadhÊ”ti vuccanti, khandhÈpi khandham|lakassa dukkhassa adhiÔÔhÈnabhÈvato, kilesÈpi apÈyadukkhassa adhiÔÔhÈnabhÈvato, abhisa~khÈrÈpi bhavadukkhassa adhiÔÔhÈnabhÈvato. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

AbhiÓhapaccavekkhitabbaÔÔhÈnasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

8. LicchavikumÈrakasuttÈdivaÓÓanÈ

58-60. AÔÔhame sÈpateyyanti ettha saÑ vuccati dhanaÑ, tassa patÊti sapati, dhanasÈmiko. Tassa hitÈvahattÈ sÈpateyyaÑ, drabyaÑ, dhananti attho. Attano rucivasena gÈmakiccaÑ netÊti gÈmaniyo, gÈmaniyoyeva gÈmaÓiko.

AnvÈya upanissÈya jÊvanasÊlÈ anujÊvinoti Èha “ye ca etaÑ upanissÈya jÊvantÊ”ti. EkaÑ mahÈkulaÑ nissÈya paÓÓÈsampi saÔÔhipi kulÈni jÊvanti, te manusse sandhÈyetaÑ vuttaÑ. SesaÑ suviÒÒeyyameva. NavamÈdÊni uttÈnatthÈneva.

LicchavikumÈrakasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

NÊvaraÓavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

(7) 2. SaÒÒÈvagga

1. SaÒÒÈsuttÈdivaÓÓanÈ

61-65. Dutiyassa paÔhame “mahapphalÈ mahÈnisaÑsÈ”ti ubhayampetaÑ atthato ekaÑ, byaÒjanameva nÈnanti Èha “mahapphalÈ”ti-Èdi. “PaÒcime gahapatayo ÈnisaÑsÈ”ti-ÈdÊsu2 ÈnisaÑsa-saddo phalapariyÈyopi ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 120 piÔÔhe. 2. Khu 1. 185 piÔÔhe UdÈne.


hoti. Mahato lokuttarassa sukhassa paccayÈ hontÊti mahÈnisaÑsÈ. AmatogadhÈti amatabbhantarÈ amataÑ anuppaviÔÔhÈ nibbÈnadiÔÔhattÈ, tato paraÑ na gacchanti. Tena vuttaÑ “amatapariyosÈnÈ”ti. AmataÑ pariyosÈnaÑ avasÈnaÑ etÈsanti amatapariyosÈnÈ. MaraÓasaÒÒÈti maraÓÈnupassanÈÒÈÓena saÒÒÈ. ŒhÈre paÔik|lasaÒÒÈti ÈhÈraÑ gamanÈdivasena paÔik|lato pariggaÓhantassa uppannasaÒÒÈ. UkkaÓÔhitassÈti nibbindantassa katthacipi asajjantassa. DutiyÈdÊni uttÈnatthÈneva.

SaÒÒÈsuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. SÈjÊvasuttÈdivaÓÓanÈ

66-70. ChaÔÔhe saha ÈjÊvanti etthÈti sÈjÊvo, paÒhassa pucchanaÑ vissajjanaÒca. TenÈha “sÈjÊvoti paÒhapucchanaÒceva paÒhavissajjanaÒcÈ”ti-Èdi. Abhisa~khatanti citaÑ. SattamÈdÊni uttÈnatthÈneva.

SÈjÊvasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

SaÒÒÈvaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

(8) 3. YodhÈjÊvavagga

1. PaÔhamacetovimuttiphalasuttÈdivaÓÓanÈ

71-72. Tatiyassa paÔhame avijjÈpalighanti ettha avijjÈti vaÔÔam|likÈ avijjÈ, ayaÑ pacurajanehi ukkhipituÑ asakkuÓeyyabhÈvato dukkhipanaÔÔhena nibbÈnadvÈrappavesavibandhanena ca “paligho viyÈti paligho”ti vuccati. tenesa tassÈ ukkhittattÈ “ukkhittapaligho”ti vutto. Punabbhavassa karaÓasÊlo, punabbhavaÑ vÈ phalaÑ arahatÊti ponobhavikÈ, punabbhavadÈyikÈti attho. JÈtisaÑsÈroti jÈyanavasena ceva saÑsaraÓavasena ca evaÑladdhanÈmÈnaÑ punabbhavakkhandhÈnaÑ paccayo kammÈbhisa~khÈro. JÈtisaÑsÈroti hi phal|pacÈrena kÈraÓaÑ vuttaÑ. TaÑ hi punappunaÑ uppattikÈraÓavasena parikkhipitvÈ ÔhitattÈ “parikhÈ”ti vuccati

A~guttaranikÈya 28

santÈnassa parikkhipanato. Tenesa tassa saÑkiÓÓattÈ vikiÓÓattÈ sabbaso khittattÈ vinÈsitattÈ “saÑkiÓÓaparikho”ti vutto.

TaÓhÈsa~khÈtanti ettha taÓhÈti vaÔÔam|likÈ taÓhÈ. AyaÑ hi gambhÊrÈnugataÔÔhena “esikÈ”ti vuccati. LuÒcitvÈ uddharitvÈ. OrambhÈgiyÈnÊti orambhÈgajanakÈni kÈmabhave upapattipaccayÈni kÈmarÈgasaÑyojanÈdÊni. EtÈni hi kavÈÔaÑ viya nagaradvÈraÑ cittaÑ pidahitvÈ ÔhitattÈ “aggaÄÈ”ti vuccanti. Tenesa tesaÑ niggatattÈ bhinnattÈ “niraggaÄo”ti vuttoti. Aggamaggena panno apacito mÈnaddhajo etassÈti pannaddhajo. PannabhÈroti khandhabhÈrakilesabhÈra-abhisa~khÈrabhÈrÈ oropitÈ assÈti pannabhÈro. VisaÑyuttoti cat|hi yogehi sabbakilesehi ca visaÑyutto. AsmimÈnoti r|pe asmÊti mÈno, vedanÈya, saÒÒÈya, sa~khÈresu, viÒÒÈÓe asmimÈno. Ettha hi paÒcapi khandhe avisesato “asmÊ”ti gahetvÈ pavattamÈno asmimÈnoti adhippeto.

NagaradvÈrassa parissayapaÔibÈhanatthaÒceva sodhanatthaÒca ubhosu passesu esikÈthambhe nikhaÓitvÈ ÔhapetÊti Èha “nagaradvÈre ussÈpite esikÈthambhe”ti. PÈkÈraviddhaÑsaneneva parikhÈbh|misamakaraÓaÑ hotÊti Èha “pÈkÈraÑ bhinditvÈ parikhaÑ vitiritvÈ”ti. “Evan”ti-Èdi upamÈsaÑsandanaÑ. Santo saÑvijjamÈno kÈyo dhammasam|hoti sakkÈyo, upÈdÈnakkhandhapaÒcakaÑ. DvattiÑsakammakÈraÓÈ dukkhakkhandhe ÈgatadukkhÈni. AkkhirogasÊsarogÈdayo aÔÔhanavuti1 rogÈ, rÈjabhayÈdÊni paÒcavÊsatimahÈbhayÈni. DutiyaÑ uttÈnameva.

PaÔhamacetovimuttiphalasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. PaÔhamadhammavihÈrÊsuttÈdivaÓÓanÈ

73-74. Tatiye niyakajjhatteti attano santÈne. MettÈya upasaÑharaÓavasena hitaÑ esantena. KaruÓÈya vasena anukampamÈnena. PariggahetvÈti parito gahetvÈ, pharitvÈti attho. PariccÈti parito katvÈ, samantato pharitvÈ-icceva attho. ______________________________________________________________ 1. Channavuti (Ka)


“PaÔiccÈ”tipi pÈÔho. MÈ pamajjitthÈti “jhÈyathÈ”ti vuttasamathavipassanÈnaÑ ananuyuÒjanena aÒÒena vÈ kenaci pamÈdakÈraÓena mÈ pamÈdaÑ Èpajjittha. NiyyÈnikasÈsane akattabbakaraÓaÑ viya kattabbÈkaraÓampi pamÈdoti. VipattikÈleti satta-asappÈyÈdivipattiyutte kÈle. Sabbepi sÈsane guÓÈ idheva sa~gahaÑ gacchantÊti Èha “jhÈyatha mÈ pamÈdattha -pa- anusÈsanÊ”ti. Catutthe natthi vattabbaÑ.

PaÔhamadhammavihÈrÊsuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. PaÔhamayodhÈjÊvasuttavaÓÓanÈ

75. PaÒcame yujjhanaÑ yodho, so ÈjÊvo etesanti yodhÈjÊvÈ. TenÈha “yuddh|pajÊvino”ti. SanthambhitvÈ ÔhÈtuÑ na sakkotÊti baddho dhitisampanno ÔhÈtuÑ na sakkoti. SamÈgateti sampatte. ByÈpajjatÊti vikÈramÈpajjati. TenÈha “pakatibhÈvaÑ jahatÊ”ti.

Rajaggasminti paccatte bhummavacananti Èha “kiÑ tassa puggalassa rajaggaÑ nÈmÈ”ti. VinibbeÔhetvÈti gahitaggahaÓaÑ vissajjÈpetvÈ. MocetvÈti sarÊrato apanetvÈ.

PaÔhamayodhÈjÊvasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. DutiyayodhÈjÊvasuttavaÓÓanÈ

76. ChaÔÔhe cammanti iminÈ cammamayaÑ cammamiti sibbitaÑ, aÒÒaÑ vÈ keÔakaphalakÈdiÑ sa~gaÓhÈti. DhanukalÈpaÑ sannayhitvÈti dhanuÒceva t|ÓiraÒca sannayhitvÈ sajjetvÈ. DhanudaÓÉassa jiyÈyattabhÈvakaraÓÈdipi hi dhanuno sannayhanaÑ. TenevÈha “dhanuÒca sarakalÈpaÒca sannayhitvÈ”ti. Yuddhasannivesena Ôhitanti dvinnaÑ senÈnaÑ by|hanasaÑvidhÈnanayena kato yo sanniveso, tassa vasena ÔhitaÑ, senÈby|hasaÑvidhÈnavasena sanniviÔÔhanti vuttaÑ hoti. UssÈhaÒca vÈyÈmaÒca karotÊti yujjhanavasena ussÈhaÑ vÈyÈmaÒca karoti. PariyÈpÈdentÊti maraÓapariyantikaÑ aparaÑ pÈpenti. TenÈha “pariyÈpÈdayantÊ”ti, jÊvitaÑ pariyÈpÈdayanti maraÓaÑ paÔipajjÈpentÊti vuttaÑ hoti.

A~guttaranikÈya 30

Arakkhiteneva kÈyenÈti-ÈdÊsu hatthapÈde kÊÄÈpento gÊvaÑ viparivattento kÈyaÑ na rakkhati nÈma. NÈnappakÈraÑ duÔÔhullaÑ karonto vÈcaÑ na rakkhati nÈma. KÈmavitakkÈdayo vitakkento cittaÑ na rakkhati nÈma. AnupaÔÔhitÈya satiyÈti kÈyagatÈya satiyÈ anupaÔÔhitÈya. RÈgena anugatoti rÈgena anupahato. RÈgaparetoti vÈ rÈgena phuÔÔho phuÔÔhavisena viya sappena.

AnudahanaÔÔhenÈti anupÈyappaÔipattiyÈ. Sampati ÈyatiÒca mahÈbhitÈpaÔÔhena. AnavatthitasabhÈvatÈya ittarapaccupaÔÔhÈnaÔÔhena. MuhuttaramaÓÊyatÈya tÈvakÈlikaÔÔhena. Byattehi abhibhavanÊyatÈya sabba~gapacca~gapalibhaÒjanaÔÔhena. ChedanabhedanÈdi-adhikaraÓabhÈvena ugghaÔÔanasadisatÈya adhikuÔÔanaÔÔhena. AvaÓe vaÓaÑ uppÈdetvÈ anto anupavisanasabhÈvatÈya vinivijjhanaÔÔhena. DiÔÔhadhammikasamparÈyika-anatthanimittatÈya sÈsa~kasappaÔibhayaÔÔhena.

DutiyayodhÈjÊvasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. PaÔhama-anÈgatabhayasuttÈdivaÓÓanÈ

77-78. Sattame visesassa pattiyÈ visesassa pÈpuÓanatthaÑ. VÊriyanti padhÈnavÊriyaÑ. TaÑ pana ca~kamanavasena karaÓe “kÈyikan”tipi vattabbataÑ labhatÊti Èha “duvidhampÊ”ti. SatthakavÈtÈti sandhibandhanÈni kattariyÈ chindantÈ viya pavattavÈtÈ. TenÈha “satthaÑ viyÈ”ti-Èdi. KatakammehÊti katacorakammehi. Te kira katakammÈ yaÑ nesaÑ devataÑ ÈyÈcitvÈ kammaÑ nipphannaÑ, tassa upakÈratthÈya manusse mÈretvÈ galalohitÈni gaÓhanti. Te “aÒÒesu manussesu mÈriyamÈnesu kolÈhalaÑ uppajjissati, pabbajitaÑ pariyesanto nÈma natthÊ”ti maÒÒamÈnÈ bhikkh| gahetvÈ mÈrenti. TaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. AkatakammehÊti aÔavito gÈmaÑ ÈgamanakÈle kammanipphattatthaÑ puretaraÑ balikammaÑ kÈtukÈmehi. TenevÈha “corikaÑ katvÈ nikkhantÈ katakammÈ nÈmÈ”ti-Èdi. AÔÔhame natthi vattabbaÑ.

PaÔhama-anÈgatabhayasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


9. Tatiya-anÈgatabhayasuttavaÓÓanÈ

79. Navame pÈÄigambhÊrÈti1 pÈÄivasena gambhÊrÈ agÈdhÈ dukkhogÈhÈ sallasuttasadisÈ. SallasuttaÑ2 hi “animittamanaÒÒÈtan”ti-ÈdinÈ pÈÄivasena gambhÊraÑ, na atthagambhÊraÑ. TathÈ hi tattha tÈ tÈ gÈthÈ duviÒÒeyyar|pÈ tiÔÔhanti. DuviÒÒeyyaÑ hi ÒÈÓena dukkhogÈhanti katvÈ “gambhÊran”ti vuccati. PubbÈparaÑpettha kÈsaÒci gÈthÈnaÑ duviÒÒeyyatÈya dukkhogÈhameva, tasmÈ pÈÄivasena gambhÊraÑ. AtthagambhÊrÈti atthavasena gambhÊrÈ mahÈvedallasuttasadisÈ, mahÈvedallasuttassa3 atthavasena gambhÊratÈ pÈkaÔÈyeva. LokaÑ uttaratÊti lokuttaro, so atthabh|to etesaÑ atthÊti lokuttarÈ. TenÈha “lokuttaradhammadÊpakÈ”ti. SuÒÒatÈpaÔisaÑyuttÈti sattasuÒÒadhammappakÈsakÈ. TenÈha “khandhadhÈtu-ÈyatanapaccayÈkÈrappaÔisaÑyuttÈ”ti. UggahetabbaÑ pariyÈpuÓitabbanti ca li~gavacanavipallÈsena vuttanti Èha “uggahetabbe ceva vaÄaÒjetabbe cÈ”ti. Kavino kammaÑ kavitÈ. Yassa pana yaÑ kammaÑ, taÑ tena katanti vuccatÊti Èha “kavitÈti kavÊhi katÈ”ti. KÈveyyanti kabyaÑ, kabyanti ca kavinÈ vuttanti attho. TenÈha “tasseva vevacanan”ti. CittakkharÈti citrÈkÈra-akkharÈ. ItaraÑ tasseva vevacanaÑ. SÈsanato bahiddhÈ ÔhitÈti na sÈsanÈvacarÈ. BÈhira kasÈvakehÊti “buddhÈ”ti appaÒÒÈtÈnaÑ yesaÑ kesaÒci sÈvakehi. Suss|sissantÊti akkharacittatÈya ceva sarasampattiyÈ ca attamanÈ hutvÈ sÈmaÓeradaharabhikkhumÈtugÈmamahÈgahapatikÈdayo “esa dhammakathiko”ti sannipatitvÈ sotukÈmÈ bhavissanti.

Tatiya-anÈgatabhayasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. Catuttha-anÈgatabhayasuttavaÓÓanÈ

80. Dasame paÒcavidhena saÑsaggenÈti “savanasaÑsaggo dassanasaÑsaggo samullÈpasaÑsaggo sambhogasaÑsaggo kÈyasaÑsaggo”ti evaÑ vuttena paÒcavidhena saÑsaggena. SaÑsajjati etenÈti saÑsaggo, rÈgo. SÈvanahetuko, savanavasena vÈ pavatto saÑsaggo savanasaÑsaggo. Esa ______________________________________________________________ 1. SaÑ-®Ê 2. 190 piÔÔhe passitabbaÑ. 2. Khu 1. 371 piÔÔhe SuttanipÈte. 3. Ma 1. 365 piÔÔhe.

A~guttaranikÈya 32

nayo sesesupi. KÈyasaÑsaggo pana kÈyaparÈmÈso. Tesu parehi vÈ kathiyamÈnaÑ r|pÈdisampattiÑ attanÈ vÈ sitalapitagÊtasaddaÑ suÓantassa sotaviÒÒÈÓavÊthivasena uppanno rÈgo savanasaÑsaggo nÈma. VisabhÈgar|paÑ olokentassa pana cakkhuviÒÒÈÓavÊthivasena uppanno rÈgo dassanasaÑsaggo nÈma. AÒÒamaÒÒa-ÈlÈpasallÈpavasena uppannarÈgo samullÈpasaÑsaggo nÈma. Bhikkhuno bhikkhuniyÈ santakaÑ, bhikkhuniyÈ bhikkhussa santakaÑ gahetvÈ paribhogakaraÓavasena uppannarÈgo sambhogasaÑsaggo nÈma. HatthaggÈhÈdivasena uppanno rÈgo kÈyasaÑsaggo nÈma.

Anekavihitanti annasannidhipÈnasannidhivatthasannidhi-yÈnasannidhisayanasannidhigandhasannidhi-Èmisasannidhivasena anekappakÈraÑ. SannidhikatassÈti etena “sannidhikÈraparibhoganti ettha kÈra-saddassa kammatthataÑ dasseti. YathÈ vÈ “ÈcayaÑ gÈmino”ti vattabbe anunÈsikalopena “ÈcayagÈmino”ti1 niddeso kato, evaÑ “sannidhikÈraÑ paribhogan”ti vattabbe anunÈsikalopena “sannidhikÈraparibhogan”ti vuttaÑ, sannidhiÑ katvÈ paribhoganti attho.

“Sannidhikatassa paribhogan”ti ettha2 pana duvidhÈ kathÈ vinayavasena sallekhavasena ca. Vinayavasena tÈva yaÑ kiÒci annaÑ ajja paÔiggahitaÑ aparajju sannidhikÈraÑ hoti, tassa paribhoge pÈcittiyaÑ. AttanÈ laddhaÑ pana sÈmaÓerÈnaÑ datvÈ tehi laddhaÑ vÈ pÈpetvÈ dutiyadivase bhuÒjituÑ vaÔÔati, sallekho pana na hoti. PÈnasannidhimhipi eseva nayo. Vatthasannidhimhi anadhiÔÔhitÈvikappitaÑ sannidhi ca hoti, sallekhaÒca kopeti. AyaÑ nippariyÈyakathÈ. PariyÈyato pana ticÊvarasantuÔÔhena bhavitabbaÑ, catutthaÑ labhitvÈ aÒÒassa dÈtabbaÑ. Sace yassa kassaci dÈtuÑ na sakkoti, yassa pana dÈtukÈmo hoti, so uddesatthÈya vÈ paripucchatthÈya vÈ gato, Ègatamatte dÈtabbaÑ, adÈtuÑ na vaÔÔati. CÊvare pana appahonte, satiyÈ vÈ paccÈsÈya anuÒÒÈtakÈlaÑ ÔhapetuÑ vaÔÔati. S|cisuttacÊvarakÈrakÈnaÑ alÈbhe tatopi vinayakammaÑ katvÈ ÔhapetuÑ vaÔÔati. “ImasmiÑ jiÓÓe puna ÊdisaÑ kuto labhissÈmÊ”ti pana ÔhapetuÑ na vaÔÔati, sannidhi ca hoti, sallekhaÒca kopeti. ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 2 piÔÔhe. 2. DÊ-®Ôha 1. 79 piÔÔhepi passitabbaÑ.


YÈnasannidhimhi yÈnaÑ nÈma vayhaÑ ratho sakaÔaÑ sandamÈnikÈ pÈÔa~kÊti. Na panetaÑ pabbajitassa yÈnaÑ, upÈhanaÑ pana yÈnaÑ. Ekabhikkhussa hi eko araÒÒavÈsatthÈya, eko dhotapÈdakatthÈyÈti ukkaÑsato dve upÈhanasa~ghÈÔakÈ vaÔÔanti, tatiyaÑ labhitvÈ aÒÒassa dÈtabbo. “ImasmiÑ jiÓÓe aÒÒaÑ kuto labhissÈmÊ”ti ÔhapetuÑ na vaÔÔati, sannidhi ca hoti, sallekhaÒca kopeti. Sayanasannidhimhi sayananti maÒco. Ekassa bhikkhuno eko sayanagabbhe, eko divÈÔÔhÈneti ukkaÑsato dve maÒcÈ vaÔÔanti. Tato uttariÑ labhitvÈ aÒÒassa bhikkhuno, gaÓassa vÈ dÈtabbo, adÈtuÑ na vaÔÔati, sannidhi ceva hoti, sallekho ca kuppati. Gandhasannidhimhi bhikkhuno kaÓÉukacchuchavidosÈdi-ÈbÈdhe sati gandhÈ vaÔÔanti. Gandhatthikena gandhaÒca ÈharÈpetvÈ tasmiÑ roge v|pasante aÒÒesaÑ vÈ ÈbÈdhikÈnaÑ dÈtabbaÑ, dvÈre paÒca~guligharadh|panÈdÊsu vÈ upanetabbaÑ. “Puna roge sati bhavissatÊ”ti ÔhapetuÑ na vaÔÔati, gandhasannidhi ca hoti, sallekhaÒca kopeti.

Œmisanti vuttÈvasesaÑ daÔÔhabbaÑ. SeyyathidaÑ? Idhekacco bhikkhu “tathÈr|pe kÈle upakÈrÈya bhavissantÊ”ti tilataÓÉulamuggamÈsanÈÄikeraloÓamacchasappitelakulÈlabhÈjanÈdÊni ÈharÈpetvÈ Ôhapeti, so vassakÈle kÈlasseva sÈmaÓerehi yÈguÑ pacÈpetvÈ paribhuÒjitvÈ “sÈmaÓera udakakaddame dukkhaÑ gÈmaÑ pavisituÑ, gaccha asukakulaÑ gantvÈ mayhaÑ vihÈre nisinnabhÈvaÑ Èrocehi, asukakulato dadhi-ÈdÊni ÈharÈ”ti peseti. Bhikkh|hi “kiÑ bhante gÈmaÑ pavisissÈmÈ”ti vuttepi “duppaveso Èvuso idÈni gÈmo”ti vadati. Te “hotu bhante, acchatha1 tumhe, mayaÑ bhikkhaÑ pariyesitvÈ ÈharissÈmÈ”ti gacchanti. Atha sÈmaÓero dadhi-ÈdÊni ÈharitvÈ bhattaÒca byaÒjanaÒca sampÈdetvÈ upaneti, taÑ bhuÒjantasseva upaÔÔhÈkÈ bhattaÑ pahiÓanti, tatopi manÈpamanÈpaÑ bhuÒjati. Atha bhikkh| piÓÉapÈtaÑ gahetvÈ Ègacchanti, tatopi manÈpamanÈpaÑ bhuÒjatiyeva. EvaÑ catumÈsampi vÊtinÈmeti. AyaÑ vuccati bhikkhu muÓÉakuÔumbikajÊvikaÑ jÊvati, na samaÓajÊvikanti. Evar|po Èmisasannidhi nÈma hoti. Bhikkhuno pana vasanaÔÔhÈne ekÈ taÓÉulanÈÄi eko ______________________________________________________________ 1. Vacchatha (Ka)

A~guttaranikÈya 34

guÄapiÓÉo kuÉuvamattaÑ sappÊti ettakaÑ nidhetuÑ vaÔÔati akÈle sampattacorÈnaÑ atthÈya. Te hi ettakaÑ ÈmisapaÔisanthÈraÑ alabhantÈ jÊvitÈ voropeyyuÑ, tasmÈ sace hi ettakaÑ natthi, ÈharÈpetvÈpi ÔhapetuÑ vaÔÔati. AphÈsukakÈle ca yadettha kappiyaÑ, taÑ attanÈpi paribhuÒjituÑ vaÔÔati. KappiyakuÔiyaÑ pana bahuÑ Ôhapentassapi sannidhi nÈma natthi.

Catuttha-anÈgatabhayasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

YodhÈjÊvavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

(9) 4. Theravagga

1. RajanÊyasuttÈdivaÓÓanÈ

81-82. Catutthassa paÔhamaÑ suviÒÒeyyameva. Dutiye guÓamakkhanÈya pavattopi attano kÈrakaÑ g|thena paharantaÑ g|tho viya paÔhamataraÑ makkhetÊti makkho, so etassa atthÊti makkhÊ. PaÄÈsatÊti paÄÈso parassa guÓe ÉaÑsitvÈ viya apanetÊti attho. So etassa atthÊti paÄÈsÊ. PaÄÈsÊ puggalo hi dutiyassa dhuraÑ na deti, sampasÈretvÈ tiÔÔhati. TenÈha “yugaggÈhalakkhaÓena paÄÈsena samannÈgato”ti.

RajanÊyasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. KuhakasuttavaÓÓanÈ

83. Tatiye tÊhi kuhanavatt|hÊti sÈmantajappana-iriyÈpathasannissita-paccayappaÔisevanabhedato tippabhedehi kuhanavatth|hi. Tividhena kuhanavatthunÈ lokaÑ kuhayati vimhÈpayati “aho acchariyapuriso”ti attani paresaÑ vimhayaÑ uppÈdetÊti kuhako. LÈbhasakkÈratthiko hutvÈ lapati attÈnaÑ dÈyakaÑ vÈ ukkhipitvÈ yathÈ sokiÒci dadÈti, evaÑ ukkÈcetvÈ kathetÊti lapako. NimittaÑ sÊlaÑ tassÈti nemittiko, nimittena vÈ carati, nimittaÑ vÈ karotÊti nemittiko. Nimittanti ca paresaÑ paccayadÈnasaÒÒuppÈdakaÑ kÈyavacÊkammaÑ


vuccati. Nippeso sÊlamassÈti nippesiko. NippisatÊti vÈ nippeso, nippesoyeva nippesiko. Nippesoti ca saÔhapuriso1 viya lÈbhasakkÈratthaÑ akkosanuppaÓÉanaparapiÔÔhimaÑsikatÈdi.

KuhakasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. PaÔisambhidÈppattasuttÈdivaÓÓanÈ

86-87. ChaÔÔhe paÔisambhidÈsu yaÑ vattabbaÑ, taÑ teÔÔhÈ vuttameva. UccÈvacÈnÊti uccanÊcÈni. tenÈha “mahantakhuddakÈnÊ”ti. KiÑkaraÓÊyÈnÊti “kiÑ karomÊ”ti evaÑ vatvÈ kattabbakammÈni. Tattha uccakammÈni nÈma cÊvarassa karaÓaÑ, rajanaÑ, cetiye sudhÈkammaÑ, uposathÈgÈracetiyagharabodhigharesu kattabbakammanti evamÈdi. AvacakammaÑ nÈma pÈdadhovanamakkhanÈdi khuddakakammaÑ. TatrupÈyÈyÈti tatrupagamaniyÈ, tatra tatra mahante khuddake ca kamme sÈdhanavasena upagacchantiyÈti attho, tassa tassa kammassa nipphÈdane samatthÈyÈti vuttaÑ hoti. TatrupÈyÈyÈti vÈ tatra tatra kamme sÈdhetabbe upÈyabh|tÈya. AlaÑ kÈtunti kÈtuÑ samattho hoti. AlaÑ saÑvidhÈtunti vicÈretuÑ samattho. SattamaÑ uttÈnameva.

PaÔisambhidÈppattasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

8. TherasuttavaÓÓanÈ

88. AÔÔhame thirabhÈvappattoti sÈsane thirabhÈvaÑ anivattikÈvaÑ patto. Pabbajito hutvÈ bah| rattiyo jÈnÈtÊti rattaÒÒ|. TenÈha “pabbajitadivasato paÔÔhÈyÈ”ti-Èdi. PÈkaÔoti ayathÈbh|taguÓehi ceva yathÈbh|taguÓehi ca samuggato. Yaso etassa atthÊti yasassÊ, yasaÑ sito nissito vÈ yasassÊ. TenÈha “yasanissito”ti. AsataÑ asÈdh|naÑ dhammÈ asaddhammÈ, asantÈ vÈ asundarÈ gÈrayhÈ lÈmakÈ dhammÈti asaddhammÈ. VipariyÈyena saddhammÈ veditabbÈ.

TherasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Bhadrapuriso (Ka) DÊ-®Ê 1. 129 piÔÔhe passitabbaÑ.

A~guttaranikÈya 36

9. PaÔhamasekhasuttavaÓÓanÈ

89. Navame ÈramitabbaÔÔhena kammaÑ ÈrÈmo etassÈti kammÈrÈmo, tassa bhÈvo kÈmmÈrÈmatÈ. Tattha kammanti itikattabbaÑ kammaÑ vuccati. SeyyathidaÑ? CÊvaravicÈraÓaÑ cÊvarakammakaraÓaÑ upatthambhanaÑ pattatthavika-aÑsabaddhakakÈyabandhanadhammakaraÓa-ÈdhÈrakapÈdakathalika sammajjani-ÈdÊnaÑ karaÓanti. Ekacco hi etÈni karonto sakaladivasaÑ etÈneva karoti, taÑ sandhÈyesa paÔikkhepo. Yo pana etesaÑ karaÓavelÈyameva tÈni karoti, uddesavelÈya uddesaÑ gaÓhÈti, sajjhÈyavelÈya sajjhÈyati, cetiya~gaÓavattavelÈya cetiya~gaÓavattaÑ karoti, manasikÈravelÈya manasikÈraÑ karoti, na so kammÈrÈmo nÈma. BhassÈrÈmatÈti ettha yo itthivaÓÓapurisavaÓÓÈdivasena ÈlÈpasallÈpaÑ karontoyeva divasaÒca rattiÒca vÊtinÈmeti, evar|po bhasse pariyantakÈrÊ na hoti, ayaÑ bhassÈrÈmo nÈma. Yo pana rattimpi divasampi dhammaÑ katheti, paÒhaÑ vissajjeti, ayaÑ appabhasso bhasse pariyantakÈrÊyeva. KasmÈ? “SannipatitÈnaÑ vo bhikkhave dvayaÑ karaÓÊyaÑ dhammÊ vÈ kathÈ, ariyo vÈ tuÓhÊbhÈvo”ti1 vuttattÈ.

NiddÈrÈmatÈti ettha yo gacchantopi nisinnopi nipannopi thinamiddhÈbhibh|to niddÈyatiyeva, ayaÑ niddÈrÈmo nÈma. Yassa pana karajakÈye gelaÒÒena cittaÑ bhava~ge otarati, nÈyaÑ niddÈrÈmo. TenevÈha “abhijÈnÈmi kho panÈhaÑ aggivessana gimhÈnaÑ pacchime mÈse pacchÈbhattaÑ piÓÉapÈtappaÔikkanto catugguÓaÑ sa~ghÈÔiÑ paÒÒÈpetvÈ dakkhiÓena passena sato sampajÈno niddaÑ okkamitÈ”ti2. Sa~gaÓikÈrÈmatÈti ettha yo ekassa dutiyo, dvinnaÑ tatiyo, tiÓÓaÑ catutthoti evaÑ saÑsaÔÔhova viharati, ekako assÈdaÑ na labhati, ayaÑ sa~gaÓikÈrÈmo. Yo pana cat|su iriyÈpathesu ekakova assÈdaÑ labhati, nÈyaÑ sa~gaÓikÈrÈmo veditabbo. SekhÈnaÑ paÔiladdhaguÓassa parihÈnÈsambhavato “upariguÓehÊ”ti-Èdi vuttaÑ.

PaÔhamasekhasuttavaÓÓanÈ niÔÔhtÈ. ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 217; Khu 1. 89, 113, 114 piÔÔhesu. 2. Ma 1. 316 piÔÔhe.


10. DutiyasekhasuttavaÓÓanÈ

90. Dasame atipÈtovÈti sabbarattiÑ niddÈyitvÈ balavapacc|se koÔisammuÒjaniyÈ thokaÑ sammajjitvÈ mukhaÑ dhovitvÈ yÈgubhikkhatthÈya pÈtova pavisati. TaÑ atikkamitvÈti gihisaÑsaggavasena kÈlaÑ vÊtinÈmento majjhanhikasamayaÑ atikkamitvÈ pakkamati. PÈtoyeva hi gÈmaÑ pavisitvÈ yÈguÑ ÈdÈya ÈsanasÈlaÑ gantvÈ pivitvÈ ekasmiÑ ÔhÈne nipanno niddÈyitvÈ manussÈnaÑ bhojanavelÈya “paÓÊtabhikkhaÑ labhissÈmÊ”ti upakaÔÔhe majjhanhike uÔÔhÈya dhammakaraÓena udakaÑ gahetvÈ akkhÊni puÒchitvÈ piÓÉÈya caritvÈ yÈvadatthaÑ bhuÒjitvÈ gihisaÑsaÔÔho kÈlaÑ vÊtinÈmetvÈ majjhanhe vÊtivatte paÔikkamati.

AppicchakathÈti “Èvuso atricchatÈ pÈpicchatÈti ime dhammÈ pahÈtabbÈ”ti tesu ÈdÊnavaÑ dassetvÈ “evar|paÑ appicchataÑ samÈdÈya vattitabban”ti-ÈdinayappavattÈ kathÈ. TÊhi vivekehÊti kÈyaviveko cittaviveko upadhivivekoti imehi tÊhi vivekehi. Tattha eko gacchati, eko tiÔÔhati, eko nisÊdati, eko seyyaÑ kappeti, eko gÈmaÑ piÓÉÈya pavisati, eko paÔikkamati, eko ca~kamaÑ adhiÔÔhÈti, eko carati, eko viharatÊti ayaÑ kÈyaviveko nÈma. AÔÔha samÈpattiyo pana cittaviveko nÈma. NibbÈnaÑ upadhiviveko nÈma. Vuttampi hetaÑ “kÈyaviveko ca vivekaÔÔhakÈyÈnaÑ1 nekkhammÈbhiratÈnaÑ, cittaviveko ca parisuddhacittÈnaÑ paramavodÈnappattÈnaÑ, upadhiviveko ca nirupadhÊnaÑ puggalÈnaÑ visa~khÈragatÈnan”ti2. DuvidhaÑ vÊriyanti kÈyikaÑ cetasikaÒca vÊriyaÑ. SÊlanti catupÈrisuddhisÊlaÑ. SamÈdhinti vipassanÈpÈdakÈ aÔÔhasamÈpattiyo. VimuttikathÈti vÈ ariyaphalaÑ Èrabbha pavattÈ kathÈ. SesaÑ uttÈnameva.

DutiyasekhasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

TheravaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. VippakaÔÔhakÈyÈnaÑ (Ka) 2. Khu 4. 122 piÔÔhe.

A~guttaranikÈya 38

(10) 5. Kakudhavagga

1. PaÔhamasampadÈsuttÈdivaÓÓanÈ

91-100. PaÒcamassa paÔhame dutiye ca natthi vattabbaÑ. Tatiye ÈjÈnanato aÒÒÈ, uparimaggapaÒÒÈ heÔÔhimamaggena ÒÈtapariÒÒÈya eva jÈnanato. TassÈ pana phalabhÈvato maggaphalapaÒÒÈ taÑsahagatÈ sammÈsa~kappÈdayo ca idha “aÒÒÈ”ti vuttÈ. AÒÒÈya byÈkaraÓÈni aÒÒÈbyÈkaraÓÈni. TenevÈha “aÒÒÈbyÈkaraÓÈnÊti arahattabyÈkaraÓÈnÊ”ti. AdhigatamÈnenÈti appatte pattasaÒÒÊ, anadhigate adhigatasaÒÒÊ hutvÈ adhigataÑ mayÈti mÈnena. CatutthÈdÊni uttÈnatthÈneva.

PaÔhamasampadÈsuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

KakudhavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

DutiyapaÓÓÈsako niÔÔhito.


(11) 1. PhÈsuvihÈravagga

1. SÈrajjasuttÈdivaÓÓanÈ

101-4. Tatiyassa paÔhame natthi vattabbaÑ. Dutiye piÓÉapÈtÈdi-atthÈya upasa~kamituÑ yuttaÔÔhÈnaÑ gocaro, vesiyÈ gocaro assÈti vesiyÈgocaro, mittasanthavavasena upasa~kamitabbaÔÔhÈnanti attho. VesiyÈ nÈma r|p|pajÊviniyo, tÈ mittasanthavavasena na upasa~kamitabbÈ samaÓabhÈvassa antarÈyakarattÈ, parisuddhÈsayassÈpi garahÈhetuto, tasmÈ dakkhiÓÈdÈnavasena satiÑ upaÔÔhapetvÈ upasa~kamitabbaÑ. VidhavÈ vuccanti matapatikÈ, pavutthapatikÈ vÈ. ThullakumÈriyoti mahallikÈ anividdhÈ kumÈriyo. PaÓÉakÈti napuÑsakÈ. Te hi ussannakilesÈ av|pasantapariÄÈhÈ lokÈmisanissitakathÈbahulÈ, tasmÈ na upasa~kamitabbÈ. Bhikkhuniyo nÈma ussannabrahmacariyÈ. TathÈ bhikkh|pi. AÒÒamaÒÒaÑ visabhÈgavatthubhÈvato santhavavasena upasa~kamane katipÈheneva brahmacariyantarÈyo siyÈ, tasmÈ na upasa~kamitabbÈ, gilÈnapucchanÈdivasena upasa~kamane satokÈrinÈ bhavitabbaÑ. TatiyacatutthÈni uttÈnatthÈneva.

SÈrajjasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. PhÈsuvihÈrasuttavaÓÓanÈ

105. PaÒcame mettÈ etassa atthÊti mettaÑ, taÑsamuÔÔhÈnaÑ kÈyakammaÑ mettaÑ kÈyakammaÑ. Esa nayo sesadvayepi. ŒvÊti pakÈsanaÑ. PakÈsabhÈvo cettha yaÑ uddissa taÑ kÈyakammaÑ karÊyati, tassa sammukhabhÈvatoti Èha “sammukhÈ”ti. Rahoti appakÈsaÑ. AppakÈsatÈ ca yaÑ uddissa taÑ kÈyakammaÑ karÊyati, tassa apaccakkhabhÈvatoti Èha “parammukhÈ”ti. ImÈni mettakÈyakammÈdÊni bhikkh|naÑ vasena ÈgatÈni tesaÑ seÔÔhaparisabhÈvato, gihÊsupi labbhantiyeva. Bhikkh|naÑ hi mettacittena ÈbhisamÈcÈrikap|raÓaÑ mettaÑ kÈyakammaÑ

A~guttaranikÈya 40

nÈma, gihÊnaÑ cetiyavandanatthÈya bodhivandanatthÈya saÑghanimantanatthÈya gamanaÑ gÈmaÑ piÓÉÈya paviÔÔhe bhikkh| disvÈ paccuggamanaÑ pattappaÔiggahaÓaÑ ÈsanapaÒÒÈpanaÑ anugamananti evamÈdikaÑ mettaÑ kÈyakammaÑ nÈma. Bhikkh|naÑ mettacittena ÈcÈrapaÒÒattisikkhÈpanaÑ kammaÔÔhÈnakathanaÑ dhammadesanÈ tepiÔakampi buddhavacanaÑ mettaÑ vacÊkammaÑ nÈma, gihÊnaÑ “cetiyavandanÈya gacchÈma, bodhivandanÈya gacchÈma, dhammassavanaÑ karissÈma, dÊpamÈlaÑ pupphap|jaÑ karissÈma, tÊÓi sucaritÈni samÈdÈya vattissÈma, salÈkabhattÈdÊni dassÈma,vassÈvÈsikaÑ dassÈma, ajja saÑghassa cattÈro paccaye dassÈma, saÑghaÑ nimantetvÈ khÈdanÊyÈdÊni saÑvidahatha, ÈsanÈni paÒÒapetha, pÈnÊyaÑ upaÔÔhapetha, saÑghaÑ paccuggantvÈ Ènetha, paÒÒattÈsane nisÊdÈpetha, chandajÈtÈ ussÈhajÈtÈ veyyÈvaccaÑ karothÈ”ti-ÈdikathanakÈle mettaÑ vacÊkammaÑ nÈma. Bhikkh|naÑ pÈtova uÔÔhÈya sarÊrappaÔijagganaÑ katvÈ cetiya~gaÓaÑ gantvÈ vattÈdÊni katvÈ vivittasenÈsane nisÊditvÈ “imasmiÑ vihÈre bhikkh| sukhÊ hontu averÈ abyÈpajjÈ”ti cintanaÑ mettaÑ manokammaÑ nÈma, gihÊnaÑ “ayyÈ sukhÊ hontu averÈ abyÈpajjÈ”ti cintanaÑ mettaÑ manokammaÑ nÈma.

Tattha navakÈnaÑ cÊvarakammÈdÊsu sahÈyabhÈvagamanaÑ sammukhÈ kÈyakammaÑ nÈma, therÈnaÑ pana pÈdadhovanasiÒcanabÊjanadÈnÈdibhedampi sabbaÑ sÈmÊcikammaÑ sammukhÈ kÈyakammaÑ nÈma, ubhayehipi dunnikkhittÈnaÑ dÈrubhaÓÉÈdÊnaÑ tesu avaÒÒaÑ akatvÈ attanÈ dunnikkhittÈnaÑ viya paÔisÈmanaÑ parammukhÈ mettaÑ kÈyakammaÑ nÈma. “Devatthero tissatthero”ti vuttaÑ evaÑ paggayhavacanaÑ sammukhÈ mettaÑ vacÊkammaÑ nÈma, vihÈre asantaÑ pana paÔipucchantassa “kuhiÑ amhÈkaÑ devatthero, kuhiÑ amhÈkaÑ tissatthero, kadÈ nu kho ÈgamissatÊ”ti evaÑ piyavacanaÑ parammukhÈ mettaÑ vacÊkammaÑ nÈma. MettÈsinehasiniddhÈni pana nayanÈni ummÊletvÈ pasannena mukhena olokanaÑ sammukhÈ mettaÑ manokammaÑ nÈma, “devatthero tissatthero arogo hotu abyÈpajjo”ti samannÈharaÓaÑ parammukhÈ mettaÑ manokammaÑ nÈma. KÈmaÒcettha mettÈsinehasiniddhÈnaÑ nayanÈnaÑ ummÊlanaÑ, pasannena mukhena olokanaÒca mettaÑ kÈyakammameva, yassa pana cittassa vasena nayanÈnaÑ mettÈsinehasiniddhatÈ, mukhassa ca pasannatÈ, taÑ sandhÈya vuttaÑ “mettaÑ manokammaÑ nÈmÈ”ti. SamÈdhisaÑvattanappayojanÈni samÈdhisaÑvattanikÈni.


SamÈnasÊlataÑ gatoti tesu tesu disÈbhÈgesu viharantehi bhikkh|hi saddhiÑ samÈnasÊlataÑ gato. YÈyanti yÈ ayaÑ mayhaÒceva tumhÈkaÒca paccakkhabh|tÈ. DiÔÔhÊti sammÈdiÔÔhi. AriyÈti niddosÈ. NiyyÈtÊti vaÔÔadukkhato nissarati niggacchati. SayaÑ niyyantÊyeva hi taÑsama~gipuggalaÑ vaÔÔadukkhato niyyÈpetÊti vuccati. YÈ satthu anusiÔÔhi, taÑ karotÊti takkaro, tassa, yathÈnusiÔÔhaÑ paÔipajjakassÈti attho. DukkhakkhayÈyÈti sabbadukkhakkhayatthaÑ. DiÔÔhisÈmaÒÒagatoti samÈnadiÔÔhibhÈvaÑ upagato.

PhÈsuvihÈrasuttavaÓÓanÈ niÔÔhatÈ. _____

6. ŒnandasuttÈdivaÓÓanÈ

106-110. ChaÔÔhe adhisÊleti nimittatthe bhummaÑ, sÊlanimittaÑ na upavadati na nindatÊti attho. Attani kamme ca anu anu pekkhati sÊlenÈti attÈnupekkhÊ. SattamÈdÊni uttÈnatthÈneva.

ŒnandasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

PhÈsuvihÈravaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

(12) 2. Andhakavindavagga

1. Kul|pakasuttÈdivaÓÓanÈ

111-114. Dutiyassa paÔhame asanthavesu kulesu vissÈso etassÈti asanthavavissÈsÊ. Anissaro hutvÈ vikappeti saÑvidahati sÊlenÈti anissaravikappÊ. VissaÔÔhÈni visuÑ khittÈni bhedena avatthitÈni kulÈni ghaÔanatthÈya upasevati sÊlenÈti vissaÔÔhupasevÊ. DutiyÈdÊni uttÈnatthÈneva.

Kul|pakasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

A~guttaranikÈya 42

5. MaccharinÊsuttÈdivaÓÓanÈ

115-123. PaÒcame ÈvÈsamacchariyÈdÊni paÒca idha bhikkhuniyÈ vasena ÈgatÈni, bhikkhussa vasenapi tÈni veditabbÈni. ŒvÈsamacchariyena hi samannÈgato bhikkhu ÈgantukaÑ disvÈ “ettha cetiyassa vÈ saÑghassa vÈ parikkhÈro Ôhapito”ti-ÈdÊni vatvÈ saÑghika-ÈvÈsaÑ na deti. Kulamacchariyena samannÈgato bhikkhu tehi tehi kÈraÓehi ÈdÊnavaÑ dassetvÈ attano upaÔÔhÈke kule aÒÒesaÑ pavesampi nivÈreti. LÈbhamacchariyena samannÈgato saÑghikampi lÈbhaÑ maccharÈyanto yathÈ aÒÒe na labhanti, evaÑ karoti attanÈ visamanissitatÈya balavanissitatÈya ca. VaÓÓamacchariyena samannÈgato attano vaÓÓaÑ vaÓÓeti, paresaÑ vaÓÓe “kiÑvaÓÓo eso”ti taÑ taÑ dosaÑ vadati. VaÓÓoti cettha sarÊravaÓÓopi guÓavaÓÓopi veditabbo.

Dhammamacchariyena samannÈgato “imaÑ dhammaÑ pariyÈpuÓitvÈ eso maÑ abhibhavissatÊ”ti aÒÒassa na deti. Yo pana “ayaÑ imaÑ dhammaÑ uggahetvÈ aÒÒathÈ atthaÑ viparivattetvÈ nÈsessatÊ”ti dhammÈnuggahena vÈ “ayaÑ imaÑ dhammaÑ uggahetvÈ uddhato unnaÄo av|pasantacitto apuÒÒaÑ pasavissatÊ”ti puggalÈnuggahena vÈ na deti, na taÑ macchariyaÑ. Dhammoti cettha pariyattidhammo adhippeto. PaÔivedhadhammo hi ariyÈnaÑyeva hoti, te ca naÑ na maccharÈyanti macchariyassa sabbaso pahÊnattÈti tassa asambhavo eva. Tattha ÈvÈsamacchariyena lohagehe paccati, yakkho vÈ peto vÈ hutvÈ tasseva ÈvÈsassa sa~kÈraÑ sÊsena ukkhipitvÈ carati. Kulamacchariyena appabhogo hoti. LÈbhamacchariyena g|thaniraye nibbattati, saÑghassa vÈ gaÓassa vÈ lÈbhaÑ maccharÈyitvÈ puggalikaparibhogena vÈ paribhuÒjitvÈ yakkho vÈ peto vÈ mahÈ-ajagaro vÈ hutvÈ nibbattati. VaÓÓamacchariyena bhavesu nibbattassa vaÓÓo nÈma na hoti. Dhammamacchariyena kukkuÄaniraye nibbattati. ChaÔÔhÈdÊni uttÈ natthÈneva.

MaccharinÊsuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

AndhakavindavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


(13) 3. GilÈnavagga

124-130. Tatiyo vaggo uttÈnatthoyeva.

(14) 4. RÈjavagga

1. PaÔhamacakkÈnuvattanasuttavaÓÓanÈ

131. Catutthassa paÔhame atthaÒÒ|ti hitaÒÒ|. HitapariyÈyo hettha attha-saddo “attattho parattho”ti-ÈdÊsu1 viya. YasmÈ cesa paresaÑ hitaÑ jÈnanto te attani raÒjeti, tasmÈ vuttaÑ “raÒjituÑ jÈnÈtÊ”ti. DaÓÉeti aparÈdhÈnur|pe daÓÉane. BalamhÊti balakÈye. PaÒca attheti attattho parattho ubhayattho diÔÔhadhammiko attho samparÈyiko atthoti parattho ubhayattho diÔÔhadhammiko attho samparÈyiko atthoti evaÑ paÒcappabhede atthe. CattÈro dhammeti catusaccadhamme, kÈmar|pÈr|palokuttarabhede vÈ cattÈro dhamme. PaÔiggahaÓaparibhogamattaÒÒutÈya eva pariyesanavissajjanamattaÒÒutÈpi bodhitÈ hontÊti “paÔiggahaÓaparibhogamattaÑ jÈnÈti” icceva vuttaÑ.

Uttarati atikkamati, abhibhavatÊti vÈ uttaraÑ, natthi ettha uttaranti anuttaraÑ. AnatisayaÑ, appaÔibhÈgaÑ vÈ anekÈsu devamanussaparisÈsu anekasatakkhattuÑ tesaÑ ariyasaccappaÔivedhasampÈdanavasena pavattÈ bhagavato dhammadesanÈ dhammacakkaÑ. Apica sabbapaÔhamaÑ aÒÒÈtakoÓÉaÒÒappamukhÈya aÔÔhÈrasaparisagaÓÈya brahmakoÔiyÈ catusaccassa paÔivedhavidhÈyinÊ yÈ dhammadesanÈ, tassÈ sÈtisayÈ dhammacakkasamaÒÒÈ. Tattha satipaÔÔhÈnÈdidhammo eva pavattanaÔÔhena cakkanti dhammacakkaÑ. Cakkanti vÈ ÈÓÈ dhammato anapetattÈ, dhammaÒca taÑ cakkaÒcÈti dhammacakkaÑ. Dhammena ÒÈyena cakkantipi dhammacakkaÑ. YathÈha “dhammaÒca pavatteti cakkaÒcÈti dhammacakkaÑ, cakkaÒca pavatteti dhammaÒcÈti dhammacakkaÑ, dhammena pavattetÊti dhammacakkan”ti-Èdi2. AppaÔivattiyanti dhammissarassa bhagavato sammÈsambuddhassa dhammacakkassa anuttarabhÈvato appaÔisedhanÊyaÑ. Kehi pana appaÔivattiyanti Èha samaÓena vÈ”ti-Èdi. Tattha samaÓenÈti pabbajjaÑ upagatena. BrÈhmaÓenÈti jÈtibrÈhmaÓena. SÈsanaparamatthasamaÓabrÈhmaÓÈnaÑ hi paÔilomacittaÑyeva natthi. DevenÈti kÈmÈvacaradevena. KenacÊti ______________________________________________________________ 1. Khu 7. 138; Khu 8. 175; Khu 9. 375 piÔÔhesu. 2. Khu 9. 345, 346 piÔÔhesu.

A~guttaranikÈya 44

yena kenaci avasiÔÔhapÈrisajjena. EttÈvatÈ aÔÔhannampi parisÈnaÑ anavasesapariyÈdÈnaÑ daÔÔhabbaÑ. Lokasminti sattaloke.

PaÔhamacakkÈnuvattanasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. DutiyacakkÈnuvattanasuttavaÓÓanÈ

132. Dutiye cakkavattivattanti dasavidhaÑ, dvÈdasavidhaÑ vÈ cakkavattibhÈvÈvahaÑ vattaÑ. Tattha antojanasmiÑ balakÈye dhammikÈyeva rakkhÈvaraÓaguttiyÈ saÑvidhÈnaÑ, khattiyesu, anuyantesu, brÈhmaÓagahapatikesu, negamajÈnapadesu, samaÓabrÈhmaÓesu, migapakkhÊsu, adhammikapaÔikkhepo, adhanÈnaÑ dhanÈnuppadÈnaÑ, samaÓabrÈhmaÓe upasa~kamitvÈ paÒhapucchananti idaÑ dasavidhaÑ cakkavattivattaÑ. Idameva ca gahapatike pakkhijÈte ca visuÑ katvÈ gahaÓavasena dvÈdasavidhaÑ. PitarÈ pavattitameva anuppavattetÊti dasavidhaÑ vÈ dvÈdasavidhaÑ vÈ cakkavattivattaÑ p|retvÈ nisinnassa puttassa aÒÒaÑ pÈtubhavati, so taÑ pavatteti. RatanamayattÈ pana sadisaÔÔhena tadevetanti katvÈ “pitarÈ pavattitan”ti vuttaÑ. YasmÈ vÈ so “appossukko tvaÑ deva hohi, ahamanusÈsissÈmÊ”ti Èha, tasmÈ pitarÈ pavattitaÑ ÈÓÈcakkaÑ anuppavatteti nÈmÈti evamettha attho daÔÔhabbo. YaÒhi attano puÒÒÈnubhÈvasiddhaÑ cakkaratanaÑ, taÑ nippariyÈyato tena pavattitaÑ nÈma, netaranti paÔhamanayo vutto. YasmÈ pavattitasseva anuvattanaÑ, paÔhamanayo ca taÑsadise tabbohÈravasena vuttoti taÑ anÈdiyitvÈ dutiyanayo vutto.

DutiyacakkÈnuvattanasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. YassaÑdisaÑsuttavaÓÓanÈ

134. Catutthe “ubhato sujÈto”ti ettake vutte yehi kehici dvÊhi bhÈgehi sujÈtatÈ paÒÒÈpeyya, sujÈta-saddo ca “sujÈto cÈrudassano”ti-ÈdÊsu1 ÈrohasampattipariyÈyoti ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 351; Khu 1. 367; Khu 2. 330 piÔÔhesu.


jÈtivasena sujÈtataÑ vibhÈvetuÑ “mÈtito ca pitito cÈ”ti vuttaÑ. Anorasaputtavasenapi loke mÈtupitusamaÒÒÈ dissati, idha pana sÈ orasaputtavasena icchitÈti dassetuÑ “saÑsuddhaggahaÓiko”ti vuttaÑ. GabbhaÑ gaÓhÈti dhÈretÊti gahaÓÊ, gabbhÈsayasaÒÒito mÈtukucchippadeso. TenÈha “saÑsuddhÈya mÈtukucchiyÈ samannÈgato”ti. YathÈbhuttassa ÈhÈrassa vipÈcandavasena gaÓhanato achaÉÉanato gahaÓÊ, tejodhÈtu. PitÈ ca mÈtÈ ca pitaro. Pit|naÑ pitaro pitÈmahÈ. TesaÑ yugo pitÈmahayugo, tasmÈ yÈva sattamÈ pitÈmahayugÈ, pitÈmahadvandÈti evamettha attho daÔÔhabbo. EvaÑ hi pitÈmahaggahaÓeneva mÈtÈmahopi gahitoti so aÔÔhakathÈyaÑ visuÑ na uddhato. Yuga-saddo cettha ekasesanayena daÔÔhabbo “yugo ca yugo ca yugo”ti. EvaÑ hi tattha tattha dvinnaÑ gahitameva hoti. TenÈha “tato uddhaÑ sabbepi pubbapurisÈ pitÈmahaggahaÓeneva gahitÈ”ti. PurisaggahaÓaÑ cettha ukkaÔÔhaniddesavasena katanti daÔÔhabbaÑ. EvaÑ hi “mÈtito”ti pÈÄivacanaÑ samatthitaÑ hoti.

Akkhittoti appattakkhepo. Anavakkhittoti sampattavivÈdÈdÊsu na avakkhitto na chaÉÉito. JÈtivÈdenÈti hetumhi karaÓavacananti dassetuÑ “kena kÈraÓenÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Ettha ca “ubhato -pa- pitÈmahayugÈ”ti etena khattiyassa yonidosÈbhÈvo dassito saÑsuddhaggahaÓikabhÈvakittanato. “Akkhitto”ti iminÈ kiriyÈparÈdhÈbhÈvo. KiriyÈparÈdhena hi sattÈ khepaÑ pÈpuÓanti. “AnupakkuÔÔho”ti iminÈ ayuttasaÑsaggÈbhÈvo. AyuttasaÑsaggaÑ hi paÔicca sattÈ akkosaÑ labhanti.

AÉÉhatÈ nÈma vibhavasampannatÈ, sÈ taÑ taÑ upÈdÈyupÈdÈya vuccatÊti Èha “yo koci attano santakena vibhavena aÉÉho hotÊ”ti. TathÈ mahaddhanatÈpÊti taÑ ukkaÑsagataÑ dassetuÑ “mahatÈ aparimÈÓasa~khena dhanena samannÈgato”ti vuttaÑ. BhuÒjitabbato paribhuÒjitabbato visesato kÈmÈ bhogÈ nÈmÈti Èha “paÒcakÈmaguÓavasenÈ”ti. KoÔÔhaÑ vuccati dhaÒÒassa ÈvasanaÔÔhÈnaÑ, koÔÔhabh|taÑ agÈraÑ koÔÔhÈgÈraÑ. TenÈha “dhaÒÒena ca paripuÓÓakoÔÔhÈgÈro”ti. EvaÑ sÈragabbhaÑ koso, dhaÒÒapariÔÔhapanaÔÔhÈnaÒca koÔÔhÈgÈranti dassetvÈ idÈni tato aÒÒathÈ taÑ dassetuÑ “atha vÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha yathÈ asino

A~guttaranikÈya 46

tikkhabhÈvaparihÈrako paÔicchado “koso”ti vuccati, evaÑ raÒÒotikkhabhÈvaparihÈraÑ katvÈ catura~ginÊ senÈ kosoti Èha “catubbidho koso hatthÊ assÈ rathÈ pattÊ”ti. VatthakoÔÔhÈgÈraggahaÓeneva sabbassapi bhaÓÉaÔÔhapanaÔÔhÈnassa gahitattÈ “tividhaÑ koÔÔhÈgÈran”ti vuttaÑ.

YassÈ paÒÒÈya vasena puriso “paÓÉito”ti vuccati, taÑ paÓÉiccanti Èha “paÓÉiccena samannÈgato”ti. TaÑtaÑitikattabbatÈsu chekabhÈvo byattabhÈvo veyyattiyaÑ. SammohaÑ hiÑsati vidhamatÊti medhÈ, sÈ etassa atthÊti medhÈvÊ. ®hÈne ÔhÈne uppatti etissÈ atthÊti ÔhÈnuppatti, ÔhÈnaso uppajjanapaÒÒÈ. VaÉÉhi-attheti vaÉÉhisa~khÈte atthe.

YassaÑdisaÑsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. PatthanÈsuttÈdivaÓÓanÈ

135-9. PaÒcame hatthisminti hatthisippe. HatthÊti hi hatthivisayattÈhatthisannissitattÈ ca hatthisippaÑ gahitaÑ. Sesapadesupi eseva nayo. VayatÊti vayo, sobhanesu katthaci apakkhalanto avitthÈyanto tÈni sandhÈretuÑ sakkotÊti attho. Na vayo avayo, tÈni atthato saddato ca sandhÈretuÑ na sakkoti. Avayo na hotÊti anavayo. Dve paÔisedhÈ pakatiÑ gamentÊti Èha “anavayoti samattho”ti. ChaÔÔhÈdÊni uttÈnatthÈneva.

PatthanÈsuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. SotasuttavaÓÓanÈ

140. Dasame tibbÈnanti tikkhÈnaÑ. KharÈnanti kakkasÈnaÑ. KaÔukÈnanti dÈruÓÈnaÑ. AsÈtÈnanti nasÈtÈnaÑ appiyÈnaÑ. Na tÈsu mano appeti, na tÈ manaÑ appÈyanti vaÉÉhentÊti amanÈpÈ.

SotasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

RÈjavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


(15) 5. TikaÓÉakÊvagga

1. AvajÈnÈtisuttavaÓÓanÈ

141. PaÒcamassa paÔhame datvÈ avajÈnÈtÊti ettha eko bhikkhu mahÈpuÒÒo catupaccayalÈbhÊ hoti, so cÊvarÈdÊni labhitvÈ aÒÒaÑ appapuÒÒaÑ Èpucchati. Sopi tasmiÑ punappunaÑ Èpucchantepi gaÓhÈtiyeva. Athassa itaro thokaÑ kupito hutvÈ ma~kubhÈvaÑ uppÈdetukÈmo vadati “ayaÑ attano dhammatÈya cÊvarÈdÊni na labhati, amhe nissÈya labhatÊ”ti. Evampi datvÈ avajÈnÈti nÈma. Eko pana ekena saddhiÑ dve tÊÓi vassÈni vasanto pubbe taÑ puggalaÑ garuÑ katvÈ gacchante gacchante kÈle cittÊkÈraÑ na karoti, ÈsananisinnaÔÔhÈnampi na gacchati. Ayampi puggalo saÑvÈsena avajÈnÈti nÈma. Œdheyyamukhoti Èdito dheyyamukho, paÔhamavacanasmiÑyeva Ôhapitamukhoti attho. TatthÈyaÑ nayo–eko puggalo sÈruppaÑyeva bhikkhuÑ “asÈruppo eso”ti katheti. TaÑ sutvÈ esa niÔÔhaÑ gacchati, puna aÒÒena sabhÈgena bhikkhunÈ “sÈruppo ayan”ti vuttepi tassa vacanaÑ na gaÓhÈti. Asukena nÈma “asÈruppo ayan”ti amhÈkaÑ kathitanti purimabhikkhunova kathaÑ gaÓhÈti. Aparopissa dussÊlaÑ “sÊlavÈ”ti katheti. Tassa vacanaÑ saddahitvÈ puna aÒÒena “asÈruppo eso bhikkhu, nÈyaÑ tumhÈkaÑ santikaÑ upasa~kamituÑ yutto”ti vuttepi tassa vacanaÑ aggahetvÈ purimaÑyeva kathaÑ gaÓhÈti. Aparo vaÓÓampi kathitaÑ gaÓhÈti, avaÓÓampi kathitaÑ gaÓhÈtiyeva. Ayampi Èdheyyamukho yeva nÈma ÈdhÈtabbamukho, yaÑ yaÑ suÓÈti, tattha tattha Ôhapitamukhoti attho.

Loloti saddhÈdÊnaÑ ittarakÈlappatitattÈ assaddhiyÈdÊhi lulitabhÈvena lolo. IttarabhattÊti-ÈdÊsu punappunaÑ bhajanena saddhÈva bhattipemaÑ. SaddhÈpemampi gehassitapemampi vaÔÔati, pasÈdo saddhÈpasÈdo. EvaÑ puggalo lolo hotÊti evaÑ ittarasaddhÈditÈya puggalo lolo nÈma hoti. HaliddirÈgo viya, thusarÈsimhi koÔÔitakhÈnuko viya, assapiÔÔhiyaÑ ÔhapitakumbhaÓÉaÑ viya ca anibaddhaÔÔhÈne muhuttena kuppati. Mando mom|hoti aÒÒÈÓabhÈvena mando, avisayatÈya mom|ho, mahÈm|Ähoti attho.

AvajÈnÈtisuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

A~guttaranikÈya 48

2. ŒrabhatisuttÈdivaÓÓanÈ

142-3. Dutiye ÈrabhatÊti ettha Èrambha-saddo kammakiriyahiÑsanavÊriyakopanÈpattivÊtikkamesu vattati. TathÈ hesa “yaÑ kiÒci dukkhaÑ sambhoti, sabbaÑ ÈrambhapaccayÈ”ti1 kamme Ègato. “MahÈrambhÈ mahÈyaÒÒÈ, na te honti mahapphalÈ”ti2 kiriyÈya. “SamaÓaÑ gotamaÑ uddissa pÈÓaÑ ÈrabhantÊ”ti3 hiÑsane. “Œrambhatha nikkhamatha, yuÒjatha buddhasÈsane”ti4 vÊriye. “BÊjagÈmabh|tagÈmasamÈrambhÈ paÔivirato hotÊ”ti5 kopane. “Œrabhati ca vippaÔisÈrÊ ca hotÊ”ti6 ayaÑ pana ÈpattivÊtikkame Ègato, tasmÈ ÈpattivÊtikkamavasena Èrabhati ceva, tappaccayÈ ca vippaÔisÈrÊ hotÊti ayamettha attho. YathÈbh|taÑ nappajÈnÈtÊti anadhigatattÈ yathÈsabhÈvato na jÈnÈti. YatthassÈti yasmiÑ assa, yaÑ ÔhÈnaÑ patvÈ etassa puggalassa uppannÈ pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ aparisesÈ nirujjhantÊti attho. KiÑ pana patvÈ te nirujjhantÊti? ArahattamaggaÑ, phalappattassa pana niruddhÈ nÈma honti. EvaÑ santepi idha maggakiccavasena pana phalameva vuttanti veditabbaÑ.

Œrabhati na vippaÔisÈrÊ hotÊti ÈpattiÑ Èpajjati, taÑ panesa desetuÑ sabhÈgapuggalaÑ pariyesati, tasmÈ na vippaÔisÈrÊ hoti. Na Èrabhati vippaÔisÈrÊ hotÊti ÈpattiÑ na Èpajjati, vinayapaÒÒattiyaÑ pana akovidattÈ anÈpattiyÈ ÈpattisaÒÒÊ hutvÈ vippaÔisÈrÊ hotÊti evamettha attho daÔÔhabbo. “Na Èrabhati na vippaÔisÈrÊ hotÊ”ti yo vutto, kataro so puggalo? OssaÔÔhavÊriyapuggalo. So hi “kiÑ me imasmiÑ kÈle parinibbÈnena, anÈgate metteyyasammÈsambuddhakÈle parinibbÈyissÈmÊ”ti visuddhasÊlopi paÔipattiÑ na p|reti. So hi “kimatthaÑ ÈyasmÈ pamatto viharati, puthujjanassa nÈma gati anibaddhÈ, tasmÈ hi metteyyasammÈsambuddhassa sammukhÊbhÈvaÑ labheyyÈsi, arahattatthÈya vipassanaÑ bhÈvehÊ”ti ovaditabbova. ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 394 piÔÔhe. 2. SaÑ 1. 76; AÑ 1. 351 piÔÔhesu. 3. Ma 2. 32 piÔÔhe. 4. SaÑ 1. 158; Khu 10. 35, 217; Khu 11. 238 piÔÔhesu. 5. DÊ 1. 5, 61; Ma 1. 237 piÔÔhesu. 6. AÑ 2. 146; Abhi 3. 173 piÔÔhesu.


SÈdh|ti ÈyÈcanatthe nipÈto. IdaÑ vuttaÑ hoti–yÈva aparaddhaÑ vata ÈyasmatÈ, evaÑ santepi mayaÑ ÈyasmantaÑ yÈcÈma, desetabbayuttakassa desanÈya, vuÔÔhÈtabbayuttakassa vuÔÔhÈnena, ÈvikÈtabbayuttakassa ÈvikiriyÈya Èrambhaje Èsave pahÈya suddhante ÔhitabhÈvapaccavekkhaÓena vippaÔisÈraje Èsave paÔivinodetvÈ nÊharitvÈ vipassanÈcittaÒceva vipassanÈpaÒÒaÒca vaÉÉhet|ti. AmunÈ paÒcamena puggalenÈti etena paÒcamena khÊÓÈsavapuggalena. Samasamo bhavissatÊti lokuttaraguÓehi samabhÈveneva samo bhavissatÊti evaÑ khÊÓÈsavena ovaditabboti attho. TatiyaÑ uttÈnameva.

ŒrabhatisuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. TikaÓÉakÊsuttÈdivaÓÓanÈ

144-6. Catutthe paÔik|leti amanuÒÒe aniÔÔhe. AppaÔik|lasaÒÒÊti iÔÔhÈkÈreneva pavattacitto. IÔÔhasmiÑ vatthusmiÑ asubhÈya vÈ pharati, aniccato vÈ upasaÑharati upaneti pavatteti. AniÔÔhasmiÑ vatthusminti aniÔÔhe sattasaÒÒite ÈrammaÓe. MettÈya vÈ pharatÊti mettaÑ hitesitaÑ upasaÑharanto sabbatthakameva vÈ tattha pharati. DhÈtuto vÈ upasaÑharatÊti dhammasabhÈvacintanena dhÈtuto paccavekkhaÓÈya dhÈtumanasikÈraÑ vÈ tattha pavatteti. TadubhayaÑ abhinivajjetvÈti sabhÈvato ÈnubhÈvato ca upatiÔÔhantaÑ ÈrammaÓe paÔik|labhÈvaÑ appaÔik|labhÈvaÒcÈti taÑ ubhayaÑ pahÈya aggahetvÈ, sabbasmiÑ pana tasmiÑ majjhatto hutvÈti vuttaÑ hoti. Majjhatto hutvÈ viharitukÈmo pana kiÑ karotÊti? IÔÔhÈniÔÔhesu ÈpÈthaÑ gatesu neva somanassito hoti, na domanassito hoti. Upakkhako vihareyyÈti iÔÔhe arajjanto aniÔÔhe adussanto yathÈ aÒÒe asamapekkhanena mohaÑ uppÈdenti, evaÑ anuppÈdento chasu ÈrammaÓesu chaÄa~gupekkhÈya upekkhako vihareyya. TenevÈha “chaÄa~gupekkhÈvasena paÒcamo”ti. IÔÔhÈniÔÔhachaÄÈrammaÓÈpÈthe parisuddhapakatibhÈvÈvijahanalakkhaÓÈya chasu dvÈresu pavattanato “chaÄa~gupekkhÈ”ti laddhanÈmÈya tatramajjhattupekkhÈya vasena paÒcamo vÈro vuttoti attho. PaÒcamaÑ chaÔÔhaÒca uttÈnameva.

TikaÓÉakÊsuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

A~guttaranikÈya 50

7. AsappurisadÈnasuttÈdivaÓÓanÈ

147-150. Sattame asakkaccanti anÈdaraÑ katvÈ. Deyyadhammassa asakkaccakaraÓaÑ nÈma asampannaÑ karotÊti Èha “na sakkaritvÈ suciÑ katvÈ detÊ”ti, uttaÓÉulÈdidosavirahitaÑ sucisampannaÑ katvÈ na detÊti attho. AcittÊkatvÈti na citte katvÈ, na p|jetvÈti attho. P|jento hi p|jetabbavatthuÑ citte Ôhapeti, na tato bahi karoti. CittaÑ vÈ acchariyaÑ katvÈ paÔipattivikaraÓaÑ sambhÈvanakiriyÈ, tappaÔikkhepako acittÊkaraÓaÑ asambhÈvanakiriyÈ. AgÈravena detÊti puggale agaruÑ karonto nisÊdanaÔÔhÈne asammajjitvÈ yattha vÈ tattha vÈ nisÊdÈpetvÈ yaÑ vÈ taÑ vÈ ÈdhÈrakaÑ ÔhapetvÈ dÈnaÑ deti. AsahatthÈti na attano hatthena deti, dÈsakammakarÈdÊhi dÈpeti. ApaviddhaÑ detÊti antarÈ apaviddhaÑ vicchedaÑ katvÈ deti. TenÈha “na nirantaraÑ detÊ”ti. Atha vÈ apaviddhaÑdetÊti ucchiÔÔhÈdichaÉÉanÊyadhammaÑ viya avakkhittakaÑ katvÈ deti. TenÈha “chaÉÉetukÈmo viya detÊ”ti. “AddhÈ imassa dÈnassa phalameva ÈgacchatÊ”ti evaÑ yassa kammassakatÈdiÔÔhi atthi, so ÈgamanadiÔÔhiko, ayaÑ pana na tÈdisoti anÈgamanadiÔÔhiko. TenÈha “katassa nÈma phalaÑ ÈgamissatÊ”ti-Èdi. AÔÔhamÈdÊsu natthi vattabbaÑ.

AsappurisadÈnasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

TikaÓÉakÊvaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

TatiyapaÓÓÈsako niÔÔhito.


(16) 1. Saddhammavagga

151-160. PaÔhamo vaggo uttÈnatthoyeva.

(17) 2. ŒghÈtavagga

1. PaÔhama-ÈghÈtapaÔivinayasuttÈdivaÓÓanÈ

161-165. Dutiyassa paÔhame natthi vattabbaÑ. Dutiye ÈghÈto paÔivinayati ettha, etehÊti vÈ ÈghÈtapaÔivinayÈ. TenÈha “ÈghÈto etehi paÔivinetabbo”ti-Èdi.

Nantakanti anantakaÑ, antavirahitaÑ vatthakhaÓÉaÑ. Yadi hi tassa anto bhaveyya, “pilotikÈ”ti sa~khaÑ na gaccheyya.

SevÈlenÈti bÊjakaÓÓikakesarÈdibhedena sevÈlena. UdakapappaÔakenÈti nÊlamaÓÉ|kapiÔÔhivaÓÓena udakapiÔÔhiÑ chÈdetvÈ nibbattena udakapiÔÔhikena1. Ghammena anugatoti ghammena phuÔÔho abhibh|to. CittuppÈdanti paÔighasampayuttacittuppÈdaÑ.

VisabhÈgavedanuppattiyÈ kakaceneva iriyÈpathapavattinivÈraÓena chindanto ÈbÈdhati pÊÄetÊti ÈbÈdho, so assa atthÊti ÈbÈdhiko. TaÑsamuÔÔhÈnena dukkhito saÒjÈtadukkho. BÈÄhagilÈnoti adhimattagilÈno. GÈmantanÈyakassÈti gÈmantasampÈpakassa.

PasannabhÈvena udakassa acchabhÈvo veditabboti Èha “acchodakÈti pasannodakÈ”ti. SÈdurasatÈya sÈtatÈti Èha “madhurodakÈ”ti. Tanukameva salilaÑ visesato sÊtalaÑ, na bahalÈti Èha “tanusÊtasalilÈ”ti. SetakÈti nikkaddamÈ. SacikkhallÈdivasena hi udakassa vivaÓÓatÈ. SabhÈvato pana taÑ setavaÓÓameva. TatiyÈdÊni uttÈnatthÈneva.

PaÔhama-ÈghÈtapaÔivinayasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Udakapicchillena (Ka)

A~guttaranikÈya 52

6. NirodhasuttavaÓÓanÈ

166. ChaÔÔhe amarisanattheti asahanatthe. AnÈgatavacanaÑ katanti anÈgatasaddappayogo kato, attho pana vattamÈnakÈlikova. AkkharacintakÈ1 hi Êdisesu ÔhÈnesu anokappanÈmarisanatthavasena atthisadde upapade vattamÈnakÈlepi anÈgatavacanaÑ karonti.

NirodhasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. CodanÈsuttÈdivaÓÓanÈ

167-9. Sattame vatthusandassanÈti yasmiÑ vatthusmiÑ Èpatti, tassa sar|pato dassanaÑ. ŒpattisandassanÈti yaÑ ÈpattiÑ so Èpanno, tassÈ dassanaÑ. SaÑvÈsappaÔikkhepoti uposathappavÈraÓÈdisaÑvÈsassa paÔikkhipanaÑ akaraÓaÑ. SÈmÊcippaÔikkhepoti abhivÈdanÈdisÈmÊcikiriyÈya akaraÓaÑ. CodayamÈnenÈti codentena. Cuditakassa kÈloti cuditakassa codetabbakÈlo. Puggalanti codetabbapuggalaÑ. UpaparikkhitvÈti “ayaÑ cuditakalakkhaÓe tiÔÔhati, na tiÔÔhatÊ”ti vÊmaÑsitvÈ. AyasaÑ ÈropetÊti “ime maÑ abh|tena abbhÈcikkhantÈ ayasaÑ byasanaÑ uppÈdentÊ”ti bhikkh|naÑ ayasaÑ uppÈdeti. AÔÔhamanavamÈni uttÈnatthÈneva.

CodanÈsuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. BhaddajisuttavaÓÓanÈ

170. Dasame abhibhavitvÈ Ôhito ime satteti adhippÈyo. YasmÈ pana so “pÈsaÑsabhÈvena uttamabhÈvena ca te satte abhibhavitvÈ Ôhito”ti attÈnaÑ maÒÒati, tasmÈ vuttaÑ “jeÔÔhako”ti. AÒÒadatthu dasoti dassane antarÈyÈbhÈvavacanena ______________________________________________________________ 1. PÈÓinÊ 3. 3. 145-146 suttÈni passitabbÈni.


ÒeyyavisesapariggÈhikabhÈvena ca anÈvaraÓadassÈvitaÑ paÔijÈnÈtÊti Èha “sabbaÑ passatÊti adhippÈyo”ti.

BhaddajisuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

ŒghÈtavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

(18) 3. UpÈsakavagga

1. SÈrajjasuttÈdivaÓÓanÈ

171-176. Tatiyassa paÔhamadutiyatatiyacatutthe natthi vattabbaÑ. PaÒcame upÈsakapacchimakoti upÈsakanihÊno. “IminÈ diÔÔhÈdinÈ idaÑ nÈma ma~galaÑ bhavissatÊ”ti evaÑ bÈlajanaparikappitakot|halasa~khÈtena diÔÔhasutamutama~galena samannÈgato kot|halama~galiko. TenÈha “iminÈ idaÑ bhavissatÊ”ti-Èdi. Ma~galaÑ paccetÊti diÔÔhama~galÈdibhedaÑ ma~galameva patthiyÈyati. No kammanti kammassakataÑ no patthiyÈyati. ImamhÈ sÈsanÈti ito sabbaÒÒubuddhasÈsanato. BahiddhÈti bÈhirakasamaye. DakkhiÓeyyaÑ pariyesatÊti “duppaÔipannÈ dakkhiÓeyyÈ”ti saÒÒÊ gavesati. Ettha dakkhiÓapariyesanapubbakÈre ekaÑ katvÈ paÒca dhammÈ veditabbÈ. ChaÔÔhaÑ uttÈnameva.

SÈrajjasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. VaÓijjÈsuttÈdivaÓÓanÈ

177-8. Sattame satthavaÓijjÈti ÈvudhabhaÓÉaÑ katvÈ vÈ kÈretvÈ vÈ kataÑ vÈ paÔilabhitvÈ tassa vikkayo. ŒvudhabhaÓÉaÑ kÈretvÈ tassa vikkayoti idaÑ pana nidassanamattaÑ. S|karamigÈdayo posetvÈ tesaÑ vikkayoti s|karamigÈdayo posetvÈ tesaÑ maÑsaÑ sampÈdetvÈ vikkayo. Ettha ca satthavaÓijjÈ paroparÈdhanimittatÈya akaraÓÊyÈ vuttÈ, sattavaÓijjÈ abhujissabhÈvakaraÓato, maÑsavisavaÓijjÈ vadhahetuto, majjavaÓijjÈ pamÈdaÔÔhÈnato. AÔÔhamaÑ uttÈnameva.

VaÓijjÈsuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

A~guttaranikÈya 54

9. GihisuttavaÓÓanÈ

179. Navame ÈbhicetasikÈnanti abhicetoti abhikkantaÑ visuddhacittaÑ vuccati adhicittaÑ vÈ, abhicetasi jÈtÈni ÈbhicetasikÈni, abhiceto sannissitÈnÊti vÈ ÈbhicetasikÈni. TenevÈha “uttamacittanissitÈnan”ti. DiÔÔhadhammasukhavihÈrÈnanti diÔÔhadhamme sukhavihÈrÈnaÑ. DiÔÔhÈdhammoti paccakkho attabhÈvo vuccati, tattha sukhavihÈrÈnanti attho. R|pÈvacarajjhÈnÈnametaÑ adhivacanaÑ. TÈni hi appetvÈ nisinnÈ jhÈyino imasmiÑyeva attabhÈve asaÑkiliÔÔhaÑ nekkhammasukhaÑ vindanti, tasmÈ “diÔÔhadhammasukhavihÈrÈnÊ”ti vuccanti.

Catubbidhamerayanti pupphÈsavo phalÈsavo guÄÈsavo madhvÈsavoti evaÑ catuppabhedaÑ merayaÑ. PaÒcavidhaÒca suranti p|vasurÈ piÔÔhasurÈ odanasurÈ kiÓÓapakkhittÈ sambhÈrasaÑyuttÈti evaÑ paÒcappabhedaÑ suraÑ. PuÒÒaÑ attho etassÈti puÒÒattho. YasmÈ panesa puÒÒena atthiko nÈma hoti, tasmÈ vuttaÑ “puÒÒena atthikassÈ”ti. Sesamettha uttÈnameva.

GihisuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. GavesÊsuttavaÓÓanÈ

180. Dasame sukÈraÓanti bodhiparipÈcanassa ekantikaÑ sundaraÑ kÈraÓaÑ. Mandahasitanti ÊsakaÑ hasitaÑ. KahaÑ kahanti hÈsasaddassa anukaraÓametaÑ. HaÔÔhappahaÔÔhÈkÈramattanti haÔÔhassa pahaÔÔhÈkÈramattaÑ. YathÈ gahitasa~ketÈ “pahaÔÔho bhagavÈ”ti saÒjÈnanti, evaÑ ÈkÈranidassanamattaÑ.

IdÈni iminÈ pasa~gena hÈsasamuÔÔhÈnaÑ vibhÈgato dassetuÑ “hasitaÒca nÈmetan”ti-Èdi ÈraddhaÑ. Tattha ajjhupekkhanavasenapi hÈso na sambhavati, pageva domanassavasenÈti Èha “terasahi somanassasahagatacittehÊ”ti. Nanu ca keci kodhavasenapi hasantÊti? Na, te sampiyanti kodhavatthuÑ tattha “mayaÑ dÈni yathÈkÈmakÈritaÑ ÈpajjissÈmÈ”ti duviÒÒeyyantarena somanassacitteneva hÈsassa uppajjanato.


Tes|ti paÒcasu somanassasahagatakiriyacittesu. BalavÈrammaÓeti uÄÈratame ÈrammaÓe yamakapÈÔihÈriyasadise. DubbalÈrammaÓeti anuÄÈra-ÈrammaÓe.

“ImasmiÑ pana ÔhÈne -pa- uppÈdetÊ”ti idaÑ porÈÓaÔÔhakathÈyaÑ tathÈ ÈgatattÈ vuttaÑ, na sahetukasomanassasahagatacittehi bhagavato sitaÑ na hotÊti dassanatthaÑ. AbhidhammaÔÊkÈyaÑ1 pana “atÊtaÑsÈdÊsu appaÔihataÑ ÒÈÓaÑ vatvÈ ‘imehi dhammehi samannÈgatassa buddhassa bhagavato sabbaÑ kÈyakammaÑ ÒÈÓapubba~gamaÑ ÒÈÓÈnuparivattÊ’ti2 Èdivacanato ‘bhagavato idaÑ cittaÑ uppajjatÊ’ti vuttavacanaÑ vicÈretabban”ti vuttaÑ. Tattha iminÈ hasituppÈdacittena pavattiyamÈnampi bhagavato sitakaraÓaÑ pubbenivÈsa-anÈgataÑsasabbaÒÒutaÒÒÈÓÈnaÑ anuvattakattÈ ÒÈÓÈnuparivattiyevÈti evaÑ pana ÒÈÓÈnuparivattibhÈve sati na koci pÈÄi-aÔÔhakathÈnaÑ virodho. TathÈ hi abhidhammaÔÔhakathÈyaÑ3 “tesaÑ ÒÈÓÈnaÑ ciÓÓapariyante idaÑ cittaÑ uppajjatÊ”ti vuttaÑ. AvassaÑ cetaÑ evaÑ icchitabbaÑ, aÒÒathÈ Èvajjanacittassapi bhagavato tathÈr|pe kÈle na yujjeyya. Tassapi hi viÒÒattisamuÔÔhÈpakabhÈvassa nicchitattÈ. TathÈ hi vuttaÑ “evaÒca katvÈ manodvÈrÈvajjanassapi viÒÒattisamuÔÔhÈpakattaÑ upapannaÑ hotÊ”ti4, na ca viÒÒattisamuÔÔhÈpakatte taÑsamuÔÔhÈnakÈyaviÒÒattiyÈ kÈyakammÈdibhÈvaÑ ÈpajjanabhÈvo vissajjatÊti.

Hasitanti sitameva sandhÈya vadati. TenÈha “evaÑ appamattakampÊ”ti. SamosaritÈ vijjulatÈ. SÈ hi itaravijjulatÈ viya khaÓaÔÔhitiyÈ sÊghanirodhÈ ca na hoti, apica kho dandhanirodhÈ, na ca sabbakÈlikÈ. DÊdhiti pÈvakamahÈmeghato vÈ cÈtuddÊpikamahÈmeghato vÈ niccharati. TenÈha “cÈtuddÊpikamahÈmeghamukhato”ti. AyaÑ kira tÈsaÑ rasmÊnaÑ dhammatÈ, yadidaÑ tikkhattuÑ sÊsaÑ padakkhiÓaÑ katvÈ dÈÔhaggesuyeva5antaradhÈnaÑ. Sesamettha suviÒÒeyyameva.

GavesÊsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

UpÈsakavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. M|laÔÊ 1. 137 piÔÔhe. 2. Khu 7. 278; Khu 9. 376 piÔÔhesu. (Atthato samÈnaÑ) 3. Abhi-®Ôha 1. 333 piÔÔhe. 4. M|laÔÊ 1. 72 piÔÔhe. 5. Dantaggesuyeva (Ka)

A~guttaranikÈya 56

(19) 4. AraÒÒavagga

1. ŒraÒÒikasuttavaÓÓanÈ

181. Catutthassa paÔhame appicchataÑyeva nissÈyÈti-ÈdÊsu “iti appiccho bhavissÈmÊ”ti idaÑ me ÈraÒÒika~gaÑ appicchatÈya saÑvattissati, “iti santuÔÔho bhavissÈmÊ”ti idaÑ me ÈraÒÒika~gaÑ santuÔÔhiyÈ saÑvattissati, “iti kilese sallikhissÈmÊ”ti idaÑ me ÈraÒÒika~gaÑ kilesasallikhanatthÈya saÑvattissatÊti ÈraÒÒiko hoti. Aggoti jeÔÔhako. SesÈni tasseva vevacanÈni.

GavÈ khÊranti gÈvito khÊraÑ nÈma hoti, na gÈviyÈ dadhi. KhÊramhÈ dadhÊti-ÈdÊsupi eseva nayo. Evamevanti yathÈ etesu paÒcasu gorasesu sappimaÓÉo aggo, evamevaÑ imesu paÒcasu ÈraÒÒikesu yo ayaÑ appicchatÈdÊni nissÈya ÈraÒÒiko hoti, ayaÑ aggo ceva seÔÔho ca mokkho ca pavaro ca, imesu ÈraÒÒikesu jÈti-ÈraÒÒikÈ veditabbÈ, na ÈraÒÒikanÈmamattena ÈraÒÒikÈti veditabbÈ. PaÑsuk|likÈdÊsupi eseva nayo.

ŒraÒÒikasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

AraÒÒavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

(20) 5. BrÈhmaÓavagga

1. SoÓasuttavaÓÓanÈ

191. PaÒcamassa paÔhame sampiyenevÈti aÒÒamaÒÒapemeneva kÈyena ca cittena ca missÊbh|tÈ saÑghaÔÔitÈ saÑsaÔÔhÈ hutvÈ saÑvÈsaÑ vattenti, na appiyena niggahena vÈti vuttaÑ hoti. TenÈha “piyan”ti-Èdi. UdaraÑ avadihati upacinoti p|retÊti udarÈvadehakaÑ. BhÈvanapuÑsakaÒcetaÑ, udarÈvadehakaÑ katvÈ udaraÑ p|retvÈti attho. TenÈha “udaraÑ avadihitvÈ”ti-Èdi.

SoÓasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


2. DoÓabrÈhmaÓasuttavaÓÓanÈ

192. Dutiye pavattÈroti1 pÈvacanabhÈvena vattÈro. yasmÈ te tesaÑ mantÈnaÑ pavattanakÈ, tasmÈ Èha “pavattayitÈro”ti. Sudde bahi katvÈ rahobhÈsitabbaÔÔhena mantÈ eva taÑtaÑatthappaÔipattihetutÈya mantapadaÑ. AnupanÊtÈsÈdhÈraÓatÈya rahassabhÈvena vattabbakiriyÈya adhigam|pÈyaÑ. SajjhÈyitanti gÈyanavasena sajjhÈyitaÑ. TaÑ pana udattÈnudattÈdÊnaÑ2 sarÈnaÑ sampadÈvaseneva icchitanti Èha “sarasampattivasenÈ”ti. AÒÒesaÑ vuttanti pÈvacanabhÈvena aÒÒesaÑ vuttaÑ. Samupaby|Ähanti sa~gahetvÈ upar|pari saÒÒ|ÄhaÑ. RÈsikatanti iruvedayajuvedasÈmavedÈdivasena, tatthÈpi paccekaÑ mantabrahmÈdivasena, ajjhÈyÈnuvÈkÈdivasena ca rÈsikataÑ. Tesanti mantÈnaÑ katt|naÑ. Dibbena cakkhunÈ oloketvÈti dibbacakkhuparibhaÓÉena yathÈkamm|pagaÒÈÓena sattÈnaÑ kammassakatÈdiÑ, paccakkhato dassanaÔÔhena dibbacakkhusadisena pubbenivÈsaÒÈÓena atÊtakappe brÈhmaÓÈnaÑ mantajjhenavidhiÒca oloketvÈ. PÈvacanena saha saÑsandetvÈti kassapasammÈsambuddhassa yaÑ vacanaÑ vaÔÔasannissitaÑ, tena saha aviruddhaÑ katvÈ. Na hi tesaÑ vivaÔÔasannissito attho paccakkho hoti. AparÈpareti aÔÔhakÈdÊhi aparÈpare pacchimÈ okkÈkarÈjakÈlÈdÊsu uppannÈ. PakkhipitvÈti aÔÔhakÈdÊhi3 ganthitamantapadesu kilesasannissitapadÈnaÑ tattha tattha pade pakkhipanaÑ katvÈ. Viruddhe akaÑs|ti brÈhmaÓadhammikasuttÈdÊsu4 Ègatanayena saÑkilesatthadÊpanato paccanÊkabh|te akaÑsu.

Us|naÑ asanakammaÑ issatthaÑ, dhanusippena jÊvikÈ. Idha pana issatthaÑ viyÈti issatthaÑ, sabba-ÈvudhajÊvikÈti Èha “yodhÈjÊvakammenÈ”ti, ÈvudhaÑ gahetvÈ upaÔÔhÈnakammenÈti attho. RÈjaporisaÑ nÈma vinÈ Èvudhena poroheccÈmaccakammÈdirÈjakammaÑ katvÈ rÈjupaÔÔhÈnaÑ. SippaÒÒatarenÈti gahitÈvasesena hatthi-assasippÈdinÈ. KumÈrabhÈvato pabhuti caraÓena komÈrabrahmacariyaÑ.

UdakaÑ pÈtetvÈ dentÊti dvÈre Ôhitasseva brÈhmaÓassa hatthe udakaÑ ÈsiÒcantÈ “idaÑ te brÈhmaÓa bhariyaÑ posÈpanatthÈya demÈ”ti ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ê 1. 308 piÔÔhepi passitabbaÑ. 2. UdÈtÈnudÈtÈdÊnaÑ (Ka) 3. VaÔÔakÈrÊhi (Ka) 4. Khu 1. 322 piÔÔhe SuttanipÈte.

A~guttaranikÈya 58

vatvÈ denti. KasmÈ pana te evaÑ brahmacariyaÑ caritvÈpi dÈraÑ pariyesanti, na yÈvajÊvaÑ brahmacÈrino hontÊti? MicchÈdiÔÔhivasena. TesaÑ hi evaÑ diÔÔhi hoti “yo puttaÑ na uppÈdeti, so kulavaÑsacchedakaro hoti, tato niraye paccatÊ”ti. CattÈro kira abhÈyitabbaÑ bhÈyanti gaÓÉuppÈdako kikÊ kontinÊ brÈhmaÓoti. GaÓÉuppÈdÈ kira mahÈpathaviyÈ khayanabhayena mattabhojanÈ honti, na bahuÑ mattikaÑ khÈdanti. kikÊ sakuÓikÈ ÈkÈsapatanabhayena aÓÉassa upari uttÈnÈ seti. KontinÊ sakuÓÊ pathavÊkampanabhayena pÈdehi bh|miÑ na suÔÔhu akkamati. BrÈhmaÓÈ kulavaÑs|pacchedabhayena dÈraÑ pariyesanti. Œhu cettha–

“GaÓÉuppÈdo kikÊ ceva, kontÊ brÈhmaÓadhammiko. Ete abhayaÑ bhÈyanti, samm|ÄhÈ caturo janÈ”ti1.

Sesamettha uttÈnameva.

DoÓabrÈhmaÓasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. Sa~gÈravasuttavaÓÓanÈ

193. Tatiye2 paÔhamaÒÒevÈti puretaraÑyeva, asajjhÈyakatÈnaÑ mantÈnaÑ appaÔibhÈnaÑ pageva paÔhamaÑyeva siddhaÑ, tattha vattabbameva natthÊti adhippÈyo. PariyuÔÔhÈnaÑ nÈma abhibhavo gahaÓanti Èha “kÈmarÈgapariyuÔÔhitenÈti kÈmarÈgaggahitenÈ”ti. Vikkhambheti apanetÊti vikkhambhanaÑ, paÔipakkha to nissarati etenÈti nissaraÓaÑ. VikkhambhanaÒca taÑ nissaraÓaÒcÈti vikkhambhananissaraÓaÑ. TenÈha “tatthÈ”ti-Èdi. Sesapadadvayepi eseva nayo. AttanÈ araÓÊyo pattabbo attho attattho. TathÈ parattho veditabbo.

“Aniccato anupassanto niccasaÒÒaÑ pajahatÊ”ti-ÈdÊsu3 byÈpÈdÈdÊnaÑ anÈgatattÈ byÈpÈdavÈre tada~ganissaraÓaÑ na gahitaÑ. KiÒcÈpi na gahitaÑ, paÔisa~khÈnavasena tassa vinodetabbatÈya tada~ganissaraÓampi labbhatevÈti sakkÈ viÒÒÈtuÑ. ŒlokasaÒÒÈ upacÈrappattÈ vÈ ______________________________________________________________ 1. SuttanipÈta-®Ôha 2. 52 piÔÔhepi. 2. SaÑ-®Ê 2 447 piÔÔhepi passitabbaÑ. 3. Khu 9. 55 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge.


appanÈppattÈ vÈ. Yo koci kasiÓajjhÈnÈdibhedo samatho. DhammavavatthÈnaÑ upacÈrappanÈppattavasena gahetabbaÑ.

Kudhitoti tatto. Uss|rakajÈtoti1 tasseva kudhitabhÈvassa uss|rakaÑ accuÓhataÑ patto. TenÈha “usumakajÈto”ti. TilabÊjakÈdibhedenÈti tilabÊjakaÓÓikakesarÈdibhedena sevÈlena. PaÓakenÈti udakapicchillena. Appasanno ÈkulatÈya. Asannisinno kalaluppattiyÈ. AnÈlokaÔÔhÈneti Èlokarahite ÔhÈne.

Sa~gÈravasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. KÈraÓapÈlÊsuttavaÓÓanÈ

194. Catutthe paÓÉito maÒÒeti ettha maÒÒeti idaÑ “maÒÒatÊ”ti iminÈ samÈnatthaÑ nipÈtapadaÑ. Tassa iti-saddaÑ ÈnetvÈ atthaÑ dassento “paÓÉitoti maÒÒatÊ”ti-Èha. AnumatipucchÈvasena cetaÑ vuttaÑ. TenevÈha “udÈhu no”ti. “TaÑ kiÑ maÒÒati bhavaÑ pi~giyÈnÊ samaÓassa gotamassa paÒÒÈveyyattiyan”ti vuttamevatthaÑ puna gaÓhanto “paÓÉito maÒÒe”ti Èha, tasmÈ vuttaÑ “bhavaÑ pi~giyÈnÊ samaÓaÑ gotamaÑ paÓÉitoti maÒÒati udÈhu no”ti, yathÈ te khameyya, tathÈ naÑ kathehÊti adhippÈyo. AhaÑ ko nÈma, mama avisayo esoti dasseti. Ko cÈti hetunissakke paccattavacananti Èha “kuto cÈ”ti. TathÈ cÈha “kena kÈraÓena jÈnissÈmÊ”ti, yena kÈraÓena samaÓassa gotamassa paÒÒÈveyyattiyaÑ jÈneyyaÑ, taÑ kÈraÓaÑ mayi natthÊti adhippÈyo. Buddhoyeva bhaveyya abuddhassa sabbathÈ buddhaÒÈÓÈnubhÈvaÑ jÈnituÑ asakkuÓeyyattÈti. VuttaÑ hetaÑ “appamattakaÑ panetaÑ bhikkhave oramattakaÑ sÊlamattakaÑ, yena puthujjano tathÈgatassa vaÓÓaÑ vadamÈno vadeyya2. Atthi bhikkhave aÒÒeva dhammÈ gambhÊrÈ duddasÈ duranubodhÈ -pa- yehi tathÈgatassa yathÈbh|taÑ vaÓÓaÑ sammÈ vadamÈno vadeyyÈ”ti3 ca. EtthÈti “sopi n|nassa tÈdiso”ti etasmiÑ pade. ______________________________________________________________ 1. UssadakajÈto (PÈÄiyaÑ aÔÔhakathÈyaÒca) 2. DÊ 1. 3 piÔÔhe. 3. DÊ 1. 11 piÔÔhe.

A~guttaranikÈya 60

Pasatthappasatthoti pasatthehi pÈsaÑsehi attano guÓeheva so pasattho, na tassa kittinÈ, pasaÑsÈsabhÈgeneva pÈsaÑsoti attho. TenÈha “sabbaguÓÈnan”ti-Èdi. MaÓiratananti cakkavattino maÓiratanaÑ.

Sadevake pÈsaÑsÈnampi pÈsaÑsoti dassetuÑ “pasatthehi vÈ”ti dutiyavikappo gahito. AraÓÊyato attho, so eva vasatÊti vasoti atthavaso. Tassa tassa payogassa ÈnisaÑsabh|taÑ phalanti Èha “atthavasanti atthÈnisaÑsan”ti. Attho vÈ phalaÑ tadadhÊnavuttitÈya vaso etassÈti atthavaso, kÈraÓaÑ.

Khuddakamadh|ti khuddakamakkhikÈhi katadaÓÉakamadhu. AneÄakanti niddosaÑ apagatamakkhikaÓÉakaÑ.

UdÈharÊyati ubbegapÊtivasenÈti udÈnaÑ, tathÈ vÈ udÈharaÓaÑ udÈnaÑ. TenÈha “udÈhÈraÑ udÈharÊ”ti. YathÈ pana taÑ vacanaÑ udÈnanti vuccati, taÑ dassetuÑ “yathÈ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

KÈraÓapÈlÊsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. Pi~giyÈnÊsuttavaÓÓanÈ

195. PaÒcame sabbasa~gÈhikanti sarÊragatassa ceva vatthÈla~kÈragatassa cÈti sabbassa nÊlabhÈvassa sa~gÈhakavacanaÑ. TassevÈti nÊlÈdisabbasa~gÈhikavasena vutta-atthasseva. VibhÈgadassananti pabhedadassanaÑ. YathÈ te licchavirÈjÈno apÊtÈdivaÓÓÈ eva, keci keci vilepanavasena pÊtÈdivaÓÓÈ khÈyiÑsu, evaÑ anÊlÈdivaÓÓÈ eva keci vilepanavasena nÊlÈdivaÓÓÈ khÈyiÑsu. Te kira suvaÓÓavicittehi maÓi-obhÈsehi ekanÊlÈ viya khÈyanti.

Kokanadanti vÈ padumavisesanaÑ yathÈ “kokÈsakan”ti. TaÑ kira bahupattaÑ vaÓÓasampannaÑ ativiya sugandhaÒca hoti. AyaÑ hettha attho–


yathÈ kokanadasa~khÈtaÑ padumaÑ pÈto s|riyuggamanavelÈya phullaÑ vikasitaÑ avÊtagandhaÑ siyÈ virocamÈnaÑ, evaÑ sarÊragandhena guÓagandhena ca sugandhaÑ, saradakÈle antalikkhe Èdiccamiva attano tejasÈ tapantaÑ, a~gehi niccharantajutitÈya a~gÊrasaÑ sambuddhaÑ passÈti.

Pi~giyÈnÊsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. MahÈsupinasuttavaÓÓanÈ

196. ChaÔÔhe dhÈtukkhobhakaraÓapaccayo1 nÈma visabhÈgabhesajjasenÈsanÈhÈrÈdipaccayo. AtthakÈmatÈya vÈ anatthakÈmatÈya vÈti pasannÈ atthakÈmatÈya, kuddhÈ anatthakÈmatÈya. AtthÈya vÈ anatthÈya vÈti sabhÈvato bhavitabbÈya atthÈya vÈ anatthÈya vÈ. UpasaÑharantÊti attano devÈnubhÈvena upanenti. BodhisattamÈtÈ viya puttapaÔilÈbhanimittanti tadÈ kira pure puÓÓamÈya sattamadivasato paÔÔhÈya vigatasurÈpÈnaÑ mÈlÈgandhÈdivibh|tisampannaÑ nakkhattakÊÄaÑ anubhavamÈnÈ bodhisattamÈtÈ sattame divase pÈtova uÔÔhÈya gandhodakena nahÈyitvÈ sabbÈla~kÈrabh|sitÈ varabhojanaÑ bhuÒjitvÈ uposatha~gÈni adhiÔÔhÈya sirigabbhaÑ pavisitvÈ sirisayane nipannÈniddaÑ okkamamÈnÈ imaÑ supinaÑ addasa–cattÈro kira naÑ mahÈrÈjÈno sayaneneva saddhiÑ ukkhipitvÈ anotattadahaÑ netvÈ nahÈpetvÈ dibbavatthaÑ nivÈsetvÈ dibbagandhehi vilimpetvÈ dibbapupphÈni piÄandhetvÈ tato avid|re rajatapabbato, tassa anto kanakavimÈnaÑ atthi, tasmiÑ pÈcÊnato sÊsaÑ katvÈ nipajjÈpesuÑ. Atha bodhisatto setavaravÈraÓo hutvÈ tato avid|re eko suvaÓÓapabbato, tattha caritvÈ tato oruyha rajatapabbataÑ ÈruhitvÈ kanakavimÈnaÑ pavisitvÈ mÈtaraÑ padakkhiÓaÑ katvÈ dakkhiÓapassaÑ phÈletvÈ kucchiÑ paviÔÔhasadiso ahosi. ImaÑ supinaÑ sandhÈya etaÑ vuttaÑ “bodhisattamÈtÈ viya puttapaÔilÈbhanimittan”ti. ______________________________________________________________ 1. SÈrattha-®Ê 2. 302 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.

A~guttaranikÈya 62

KosalarÈjÈ viya soÄasa supineti–

“UsabhÈ rukkhÈ gÈviyo gavÈ ca, Asso kaÑso si~gÈlÊ ca kumbho. PokkharaÓÊ ca apÈkacandanaÑ, LÈb|ni sÊdanti silÈ plavanti.

MaÓÉ|kiyo kaÓhasappe gilanti, KÈkaÑ suvaÓÓÈ parivÈrayanti. TasÈ vakÈ eÄakÈnaÑ bhayÈ hÊ”ti1–

ime soÄasa supine passanto kosalarÈjÈ viya. 1. EkadivasaÑ kira kosalamahÈrÈjÈ rattiÑ nidd|pagato pacchimayÈme soÄasa mahÈsupine passi2. Tattha cattÈro aÒjanavaÓÓÈ kÈÄa-usabhÈ “yujjhissÈmÈ”ti cat|hi disÈhi rÈja~gaÓaÑ ÈgantvÈ “usabhayuddhaÑ passissÈmÈ”ti mahÈjane sannipatite yujjhanÈkÈraÑ dassetvÈ naditvÈ gajjitvÈ ayujjhihvÈva paÔikkantÈ. ImaÑ paÔhamaÑ supinaÑ addasa. 2. KhuddakÈ rukkhÈ ceva gacchÈ ca pathaviÑ bhinditvÈ vidatthimattampi ratanamattampi anuggantvÈva pupphanti ceva phalanti ca. ImaÑ dutiyaÑ addasa. 3. GÈviyo tadahujÈtÈnaÑ vacchÈnaÑ khÊraÑ pivantiyo addasa. AyaÑ tatiyo supino. 4. DhuravÈhe ÈrohapariÓÈhasampanne mahÈgoÓe yugaparamparÈya ayojetvÈ taruÓe godamme dhure yojente addasa. Te dhuraÑ vahituÑ asakkontÈ chaÉÉetvÈ aÔÔhaÑsu, sakaÔÈni nappavattiÑsu. AyaÑ catuttho supino. 5. EkaÑ ubhatomukhaÑ assaÑ addasa, tassa ubhosu passesu yavasaÑ3 denti, so dvÊhipi mukhehi khÈdati. AyaÑ paÒcamo supino. ______________________________________________________________ 1. Khu 5. 18 piÔÔhe JÈtake. 2. JÈtaka-®Ôha 1. 355 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 3. YavasassaÑ (Ka)


6. MahÈjano satasahassagghanikaÑ suvaÓÓapÈtiÑ sammajjitvÈ “idha passÈvaÑ karohÊ”ti ekassa jarasi~gÈlassa upanÈmesi, taÑ tattha passÈvaÑ karontaÑ addasa. AyaÑ chaÔÔho supino. 7. Eko puriso rajjuÑ vaÔÔetvÈ pÈdam|le nikkhipati, tena nisinnapÊÔhassa heÔÔhÈ sayitÈ chÈtasi~gÈlÊ tassa ajÈnantasseva taÑ khÈdati. ImaÑ sattamaÑ supinaÑ addasa. 8. RÈjadvÈre bah|hi tucchakumbhehi parivÈretvÈ ÔhapitaÑ ekaÑ mahantaÑ p|ritakumbhaÑ addasa. CattÈropi pana vaÓÓÈ cat|hi disÈhi cat|hi anudisÈhi ca ghaÔehi udakaÑ ÈnetvÈ p|ritakumbhameva p|renti, p|ritaÑ p|ritaÑ udakaÑ uttaritvÈ palÈyati, tepi punappunaÑ tattheva udakaÑ ÈsiÒcanti, tucchakumbhe olokentÈpi natthi. AyaÑ aÔÔhamo supino. 9. EkaÑ paÒcapadumasaÒchannaÑ gambhÊraÑ sabbatotitthaÑ pokkharaÓiÑ addasa, samantato dvipadacatuppadÈ otaritvÈ tattha pÈnÊyaÑ pivanti, tassa majjhe gambhÊraÔÔhÈne udakaÑ ÈvilaÑ, tÊrappadese dvipadacatuppadÈnaÑ akkamanaÔÔhÈne acchaÑ vippasannamanÈvilaÑ. AyaÑ navamo supino. 10. EkissÈyeva kumbhiyÈ paccamÈnaÑ odanaÑ apÈkaÑ addasa. “ApÈkan”ti vicÈretvÈ vibhajitvÈ ÔhapitaÑ viya tÊhÈkÈrehi paccamÈnaÑ ekasmiÑ passe atikilinno hoti, ekasmiÑ uttaÓÉulo, ekasmiÑ supakkoti. AyaÑ dasamo supino. 11. SatasahassagghanakaÑ candanasÈraÑ p|titakkena vikkiÓante addasa. AyaÑ ekÈdasamo supino. 12. TucchalÈb|ni udake sÊdantÈni addasa. AyaÑ dvÈdasamo supino. 13. MahantamahantÈ k|ÔÈgÈrappamÈÓÈ ghanasilÈ nÈvÈ viya udake plavamÈnÈ addasa. AyaÑ terasamo supino. 14. KhuddakamadhukapupphappamÈÓÈ maÓÉ|kiyo mahante kaÓhasappe vegena anubandhitvÈ uppalanÈÄe viya chinditvÈ maÑsaÑ khÈditvÈ gilantiyo addasa. AyaÑ cuddasamo supino.

A~guttaranikÈya 64

15. Dasahi asaddhammehi samannÈgataÑ gÈmagocaraÑ kÈkaÑ kaÒcanavaÓÓavaÓÓatÈya “suvaÓÓÈ”ti laddhanÈme suvaÓÓarÈjahaÑse parivÈrente addasa. AyaÑ pannarasamo supino. 16. Pubbe dÊpino eÄake khÈdanti, te pana eÄake dÊpino anubandhitvÈ muramurÈti khÈdante addasa, athaÒÒe tasÈ vakÈ eÄake d|ratova disvÈ tasitÈ tÈsappattÈ hutvÈ eÄakÈnaÑ bhayÈ palÈyitvÈ gumbagahanÈni pavisitvÈ nilÊyiÑsu. AyaÑ soÄasamo supino. 1. Tattha adhammikÈnaÑ rÈj|naÑ, adhammikÈnaÒca manussÈnaÑ kÈle loke viparivattamÈne kusale osanne akusale ussanne lokassa parihÈnakÈle devo na sammÈ vassissati, meghapÈdÈ pacchijjissanti, sassÈni milÈyissanti, dubbhikkhaÑ bhavissati, vassitukÈmÈ viya cat|hi disÈhi meghÈ uÔÔhahitvÈ itthikÈhi Ètape patthaÔÈnaÑ vÊhi-ÈdÊnaÑ temanabhayena antopavesitakÈle purisesu kudÈlapiÔake ÈdÈya ÈÄibandhanatthÈya nikkhantesu vassanÈkÈraÑ dassetvÈ gajjitvÈ vijjulatÈ nicchÈretvÈ usabhÈ viya ayujjhitvÈ avassitvÈva palÈyissanti. AyaÑ paÔhamassa vipÈko. 2. Lokassa parihÊnakÈle manussÈnaÑ parittÈyukakÈle sattÈ tibbarÈgÈ bhavissanti, asampattavayÈva kumÈriyo purisantaraÑ gantvÈ utuniyo ceva gabbhiniyo ca hutvÈ puttadhÊtÈhi vaÉÉhissanti. KhuddakarukkhÈnaÑ pupphaÑ viya hi tÈsaÑ utunibhÈvo, phalaÑ viya ca puttadhÊtaro bhavissanti. AyaÑ dutiyassa vipÈko. 3. ManussÈnaÑ jeÔÔhÈpacÈyikakammassa naÔÔhakÈle sattÈ mÈtÈpit|su vÈ sassusasuresu vÈ lajjaÑ anupaÔÔhapetvÈ sayameva kuÔumbaÑ saÑvidahantÈva ghÈsacchÈdanamattampi mahallakÈnaÑ dÈtukÈmÈ dassanti, adÈtukÈmÈ na dassanti. MahallakÈ anÈthÈ hutvÈ asayaÑvasÊ dÈrake ÈrÈdhetvÈ jÊvissanti tadahujÈtÈnaÑ vacchakÈnaÑ khÊraÑ pivantiyo mahÈgÈviyo viya. AyaÑ tatiyassa vipÈko.


4. AdhammikarÈj|naÑ kÈle adhammikarÈjÈno paÓÉitÈnaÑ paveÓikusalÈnaÑ kammanittharaÓasamatthÈnaÑ mahÈmattÈnaÑ yasaÑ na dassanti, dhammasabhÈyaÑ vinicchayaÔÔhÈnepi paÓÉite vohÈrakusale mahallake amacce na Ôhapessanti, tabbiparÊtÈnaÑ pana taruÓataruÓÈnaÑ yasaÑ dassanti, tathÈr|pe eva ca vinicchayaÔÔhÈne Ôhapessanti. Te rÈjakammÈni ceva yuttÈyuttaÒca ajÈnantÈ neva taÑ yasaÑ ukkhipituÑ sakkhissanti, na rÈjakammÈni nittharituÑ. Te asakkontÈ kammadhuraÑ chaÉÉessanti, mahallakÈpi paÓÉitÈmaccÈ yasaÑ alabhantÈ kiccÈni nittharituÑ samatthÈpi “kiÑ amhÈkaÑ etehi, mayaÑ bÈhirakÈ jÈtÈ, abbhantarikÈ taruÓadÈrakÈ jÈnissantÊ”ti uppannÈni kammÈni na karissanti. EvaÑ sabbathÈpi tesaÑ rÈj|naÑ hÈniyeva bhavissati, dhuraÑ vahituÑ asamatthÈnaÑ vacchadammÈnaÑ dhure yojitakÈlo viya dhuravÈhÈnaÒca mahÈgoÓÈnaÑ yugaparamparÈya ayojitakÈlo viya bhavissati. AyaÑ catutthassa vipÈko. 5. AdhammikarÈjakÈleyeva adhammikabÈlarÈjÈno adhammike lolamanusse vinicchaye Ôhapessanti, te pÈpapuÒÒesu anÈdarÈ bÈlÈ sabhÈyaÑ nisÊditvÈ vinicchayaÑ dentÈ ubhinnampi atthapaccatthikÈnaÑ hatthato laÒjaÑ gahetvÈ khÈdissanti asso viya dvÊhi mukhehi yavasaÑ1. AyaÑ paÒcamassa vipÈko. 6. AdhammikÈyeva vijÈtirÈjÈno jÈtisampannÈnaÑ kulaputtÈnaÑ Èsa~kÈya yasaÑ na dassanti, akulÊnÈnaÑyeva dassanti. EvaÑ mahÈkulÈni duggatÈni bhavissanti, lÈmakakulÈni issarÈni. Te ca kulÊnapurisÈ jÊvituÑ asakkontÈ “ime nissÈya jÊvissÈmÈ”ti akulÊnÈnaÑ dhÊtaro dassanti, iti tÈsaÑ kuladhÊtÈnaÑ akulÊnehi saddhiÑ saÑvÈso jarasi~gÈlassa suvaÓÓapÈtiyaÑ passÈvakaraÓasadiso bhavissati. AyaÑ chaÔÔhassa vipÈko. 7. Gacchante gacchante kÈle itthiyo purisalolÈ surÈlolÈ ala~kÈralolÈ visikhÈlolÈ ÈmisalolÈ bhavissanti dussÊlÈ durÈcÈrÈ. TÈ sÈmikehi kasigorakkhÈdÊni kammÈni katvÈ ______________________________________________________________ 1. YavasassaÑ (Ka)

A~guttaranikÈya 66

kicchena kasirena sambhataÑ dhanaÑ jÈrehi saddhiÑ suraÑ pivantiyo mÈlÈgandhavilepanaÑ dhÈrayamÈnÈ antogehe accÈyikampi kiccaÑ anoloketvÈ gehaparikkhepassa uparibhÈgenapi chiddaÔÔhÈnehipi jÈre upadhÈrayamÈnÈ sve vapitabbayuttakaÑ bÊjampi koÔÔetvÈ yÈgubhattakhajjakÈni pacitvÈ khÈdamÈnÈ vilumpissanti heÔÔhÈpÊÔhake nipannachÈtasi~gÈlÊ viya vaÔÔetvÈ vaÔÔetvÈ pÈdam|le nikkhittarajjuÑ. AyaÑ sattamassa vipÈko. 8. Gacchante gacchante kÈle loko parihÈyissati, raÔÔhaÑ nirojaÑ bhavissati, rÈjÈno duggatÈ kapaÓÈ bhavissanti. Yo issaro bhavissati, tassa bhaÓÉÈgÈre satasahassamattÈ bhavissanti. Te evaÑduggatÈ sabbe jÈnapade attanova kammaÑ kÈressanti, upaddutÈ manussÈ sake kammante chaÉÉetvÈ rÈj|naÑyeva atthÈya pubbaÓÓÈparaÓÓÈni vapantÈ rakkhantÈ lÈyantÈ maddantÈ pavesentÈ ucchukkhettÈni karontÈ yantÈni vÈhentÈ phÈÓitÈdÊni pacantÈ pupphÈrÈme phalÈrÈme ca karontÈ tattha tattha nipphannÈni pubbaÓÓÈdÊni ÈharitvÈ raÒÒo koÔÔhÈgÈrameva p|ressanti. Attano gehesu tucchakoÔÔhe olokentÈpi na bhavissanti, tucchakumbhe anoloketvÈ p|ritakumbhap|raÓasadisameva bhavissati. AyaÑ aÔÔhamassa vipÈko. 9. Gacchante gacchante kÈle rÈjÈno adhammikÈ bhavissanti, chandÈdivasena agatiÑ gacchantÈ rajjaÑ kÈressanti, dhammena vinicchayaÑ nÈma na dassanti, laÒjavittakÈ bhavissanti dhanalolÈ, raÔÔhavÈsikesu tesaÑ khantimettÈnuddayÈ nÈma na bhavissanti, kakkhaÄÈ pharusÈ ucchuyante ucchubhaÓÉikÈ viya manusse pÊÄentÈ nÈnappakÈraÑ baliÑ1 uppÈdetvÈ dhanaÑ gaÓhissanti. ManussÈ balipÊÄitÈ kiÒci dÈtuÑ asakkontÈ gÈmanigamÈdayo chaÉÉetvÈ paccantaÑ gantvÈ vÈsaÑ kappessanti, majjhimajanapado suÒÒo bhavissati, paccanto ghanavÈso seyyathÈpi pokkharaÓiyÈ majjhe udakaÑ ÈvilaÑ pariyante vippasannaÑ. AyaÑ navamassa vipÈko. 10. Gacchante gacchante kÈle rÈjÈno adhammikÈ bhavissanti, tesu adhammikesu rÈjayuttÈpi brÈhmaÓagahapatikÈpi negamajÈnapadÈpÊti ______________________________________________________________ 1. PÊÄaÑ (Ka)


samaÓabrÈhmaÓe upÈdÈya sabbe manussÈ adhammikÈ bhavissanti. Tato tesaÑ ÈrakkhadevatÈ balipaÔiggÈhikadevatÈ rukkhadevatÈ ÈkÈsaÔÔhadevatÈti evaÑ devatÈpi adhammikÈ bhavissanti, adhammikarÈj|naÑ rajje vÈtÈ visamÈ kharÈ vÈyissanti, te ÈkÈsaÔÔhakavimÈnÈni kampessanti. Tesu kampitesu devatÈ kupitÈ devaÑ vassituÑ na dassanti. VassamÈnopi sakalaraÔÔhe ekappahÈreneva na vassissati, vassamÈnopi sabbattha kasikammassa vÈ vappakammassa vÈ upakÈro hutvÈ na vassissati. YathÈ ca raÔÔhe, evaÑ janapadepi gÈmepi ekataÄÈkasarepi ekappahÈrena na vassissati, taÄÈkassa uparibhÈge vassanto heÔÔhÈbhÈge na vassissati, heÔÔhÈ vassanto upari na vassissati. EkasmiÑ bhÈge sassaÑ ativassena nassissati, ekasmiÑ avassanena milÈyissati, ekasmiÑ sammÈvassamÈno sampÈdessati. EvaÑ ekassa raÒÒo rajje vuttasassÈ tippakÈrÈ bhavissanti ekakumbhiyÈ odano viya. AyaÑ dasamassa vipÈko. 11. Gacchante gacchanteyeva kÈle sÈsane parihÈyante paccayalolÈ alajjikÈ bah| bhikkh| bhavissanti, te bhagavatÈ paccayaloluppaÑ nimmathetvÈ kathitadhammadesanaÑ cÊvarÈdicatupaccayahetu paresaÑ desessanti. Paccayehi mucchitvÈ nittharaÓapakkhe ÔhitÈ nibbÈnÈbhimukhaÑ katvÈ desetuÑ na sakkhissanti. KevalaÑ “padabyaÒjanasampattiÒceva madhurasaddaÒca sutvÈ mahagghÈni cÊvarÈdÊni dassanti” iccevaÑ desessanti. Apare antaravÊthicatukkarÈjadvÈrÈdÊsu nisÊditvÈ kahÈpaÓa-aÉÉhakahÈpaÓapÈdamÈsakar|pÈdÊnipi nissÈya desessanti. Iti bhagavatÈ nibbÈnagghanakaÑ katvÈ desitaÑ dhammaÑ catupaccayatthÈya ceva kahÈpaÓÈdi-atthÈya ca vikkiÓitvÈ desentÈ satasahassagghanakaÑ candanasÈraÑ p|titakkena vikkiÓantÈ viya bhavissanti. AyaÑ ekÈdasamassa vipÈko. 12. AdhammikarÈjakÈle loke viparivattanteyeva rÈjÈno jÈtisampannÈnaÑ kulaputtÈnaÑ yasaÑ na dassanti, akulÊnÈnaÒÒeva dassanti. Te issarÈ bhavissanti, itarÈ daliddÈ. RÈjasammukhepi rÈjadvÈrepi amaccasammukhepi vinicchayaÔÔhÈnepi tucchalÈbusadisÈnaÑ akulÊnÈnaÑyeva kathÈ osÊditvÈ ÔhitÈ viya niccalÈ suppatiÔÔhitÈ bhavissati. SaÑghasannipÈtepi

A~guttaranikÈya 68

saÑghakammagaÓakammaÔÔhÈnesu ceva pattacÊvarapariveÓÈdivinicchayaÔÔhÈnesu ca dussÊlÈnaÑ pÈpapuggalÈnaÑyeva kathÈ niyyÈnikÈ bhavissati, na lajjibhikkh|nanti evaÑ sabbatthÈpi tucchalÈb|naÑ sÊdanakÈlo viya bhavissati. AyaÑ dvÈdasamassa vipÈko. 13. TÈdiseyeva kÈle adhammikarÈjÈno akulÊnÈnaÑ yasaÑ dassanti. Te issarÈ bhavissanti, kulÊnÈ duggatÈ. Tesu na keci gÈravaÑ karissanti, itaresuyeva karissanti. RÈjasammukhe vÈ amaccasammukhe vÈ vinicchayaÔÔhÈne vÈ vinicchayakusalÈnaÑ ghanasilÈsadisÈnaÑ kulaputtÈnaÑ kathÈ na ogÈhitvÈ patiÔÔhahissati. Tesu kathentesu “kiÑ ime kathentÊ”ti itare parihÈsameva karissanti. BhikkhusannipÈtepi vuttappakÈresu ÔhÈnesu neva pesale bhikkh| garukÈtabbe maÒÒissanti nÈpi nesaÑ kathÈ pariyogÈhitvÈ patiÔÔhahissati, silÈnaÑ plavanakÈlo viya bhavissati. AyaÑ terasamassa vipÈko. 14. Loke parihÈyanteyeva manussÈ tibbarÈgÈdijÈtikÈ kilesÈnuvattakÈ hutvÈ taruÓÈnaÑ attano bhariyÈnaÑ vase vattissanti. Gehe dÈsakammakÈrÈdayopi gomahiÑsÈdayopi hiraÒÒasuvaÓÓampi sabbaÑ tÈsaÑyeva ÈyattaÑ bhavissati. “AsukaÑ hiraÒÒasuvaÓÓaÑ vÈ paricchadÈdijÈtaÑ vÈ kahan”ti vutte “yattha vÈ tattha vÈ hotu, kiÑ tuyhiminÈ byÈpÈrena, tvaÑ mayhaÑ ghare santaÑ vÈ asantaÑ vÈ jÈnitukÈmo jÈto”ti vatvÈ nÈnappakÈrehi akkositvÈ mukhasattÊhi koÔÔetvÈ dÈsaceÔake viya vase katvÈ attano issariyaÑ pavattessanti. EvaÑ madhukapupphappamÈÓÈnaÑ maÓÉ|kÊnaÑ Èsivise kaÓhasappe gilanakÈlo viya bhavissati. AyaÑ cuddasamassa vipÈko. 15. DubbalarÈjakÈle pana rÈjÈno hatthisippÈdÊsu akusalÈyuddhesu avisÈradÈ bhavissanti, te attano rÈjÈdhipaccaÑ Èsa~kamÈnÈ samÈnajÈtikÈnaÑ kulaputtÈnaÑ issariyaÑ adatvÈ attano pÈdam|likanahÈpanakappakÈdÊnaÑ dassanti. JÈtigottasampannÈ kulaputtÈ rÈjakule patiÔÔhaÑ alabhamÈnÈ jÊvikaÑ kappetuÑ asamatthÈ hutvÈ issariye Ôhite jÈtigottahÊne akulÊne upaÔÔhahantÈ vicarissanti, suvaÓÓarÈjahaÑsehi kÈkassa parivÈritakÈlo viya bhavissati. AyaÑ pannarasamassa vipÈko.


16. AdhammikarÈjakÈleyeva ca akulÊnÈva rÈjavallabhÈ issarÈ bhavissanti, kulÊnÈ apaÒÒÈtÈ duggatÈ. Te rÈjÈnaÑ attano kathaÑ gÈhÈpetvÈ vinicchayaÔÔhÈnÈdÊsu balavanto hutvÈ dubbalÈnaÑ paveÓi-ÈgatÈni khettavatthÈdÊni “amhÈkaÑ santakÈnÊ”ti abhiyuÒjitvÈ te “na tumhÈkaÑ, amhÈkan”ti ÈgantvÈ vinicchayaÔÔhÈnÈdÊsu vivadante vettalatÈdÊhi paharÈpetvÈ gÊvÈyaÑ gahetvÈ apakaÉÉhÈpetvÈ “attano pamÈÓaÑ na jÈnÈtha, amhehi saddhiÑ vivadatha, idÈni vo raÒÒo kathetvÈ hatthapÈdacchedÈdÊni kÈressÈmÈ”ti santajjessanti. Te tesaÑ bhayena attano santakÈni vatth|ni “tumhÈkaÑyeva tÈni, gaÓhathÈ”ti niyyÈtetvÈ attano gehÈni pavisitvÈ bhÊtÈ nipajjissanti. PÈpabhikkh|pi pesale bhikkh| yathÈruci viheÔhessanti, pesalÈ bhikkh| paÔisaraÓaÑ alabhamÈnÈ araÒÒaÑ pavisitvÈ gahanaÔÔhÈnesu nilÊyissanti. EvaÑ hÊnajaccehi ceva pÈpabhikkh|hi ca upaddutÈnaÑ jÈtimantakulaputtÈnaÒceva pesalabhikkh|naÒca eÄakÈnaÑ bhayena tasavakÈnaÑ palÈyanakÈlo viya bhavissati. AyaÑ soÄasamassa vipÈko. EvaÑ tassa tassa anatthassa pubbanimittabh|te soÄasa mahÈsupine passi. Tena vuttaÑ “kosalarÈjÈ viya soÄasa supine”ti. Ettha ca pubbanimittato attano atthÈnatthanimittaÑ supinaÑ passanto attano kammÈnubhÈvena passati. KosalarÈjÈ viya lokassa atthÈnatthanimittaÑ supinaÑ passanto pana sabbasattasÈdhÈraÓakammÈnubhÈvena passatÊti veditabbaÑ.

KuddhÈ hi devatÈti mahÈnÈgavihÈre mahÈtherassa kuddhÈ devatÈ viya. RohaÓe kira mahÈnÈgavihÈre mahÈthero bhikkhusaÑghaÑ anapaloketvÈva ekaÑ nÈgarukkhaÑ chindÈpesi. Rukkhe adhivatthÈ devatÈ therassa kuddhÈ paÔhamameva naÑ saccasupinena palobhetvÈ pacchÈ “ito te sattadivasamatthake upaÔÔhÈko rÈjÈ marissatÊ”ti supine Èrocesi. Thero taÑ kathaÑ ÈharitvÈ rÈjorodhÈnaÑ Ècikkhi. TÈ ekappahÈreneva mahÈviravaÑ viraviÑsu. RÈjÈ “kiÑ etan”ti pucchi. TÈ “evaÑ therena vuttan”ti ÈrocayiÑsu. RÈjÈ divasaÑ gaÓÈpetvÈ sattÈhe vÊtivatte therassa hatthapÈde chindÈpesi. EkantaÑ saccameva hotÊti phalassa saccabhÈvato vuttaÑ,

A~guttaranikÈya 70

dassanaÑ pana vipallatthameva. Teneva pahÊnavipallÈsÈ pubbanimittabh|tampi supinaÑ na passanti. DvÊhi tÊhipi kÈraÓehi kadÈci supinaÑ passatÊti Èha “saÑsaggabhedato”ti. “AsekhÈ na passanti pahÊnavipallÈsattÈ”ti vacanato catunnampi kÈraÓÈnaÑ vipallÈsÈ eva m|lakÈraÓanti daÔÔhabbaÑ.

Tanti supinakÈle pavattaÑ bhava~gacittaÑ. RupanimittÈdi-ÈrammaÓanti kammakammanimittagatinimittato aÒÒaÑ r|panimittÈdi-ÈrammaÓaÑ na hoti. ¢disÈnÊti paccakkhato anubh|tapubbaparikappitar|pÈdi-ÈrammaÓÈni ceva rÈgÈdisampayuttÈni ca. SabbohÈrikacittenÈti pakaticittena.

DvÊhi antehi muttoti kusalÈkusalasa~khÈtehi dvÊhi antehi mutto. ŒvajjanatadÈrammaÓakkhaÓeti idaÑ yÈva tadÈrammaÓuppatti, tÈva pavattacittavÈraÑ sandhÈya vuttaÑ. “Supineneva diÔÔhaÑ viya me, sutaÑ viya meti kathanakÈle pana abyÈkatoyeva Èvajjanamattasseva uppajjanato”ti vadanti. EvaÑ vadantehi paÒcadvÈre dutiyamoghavÈre viya manodvÈrepi ÈvajjanaÑ dvattikkhattuÑ uppajjitvÈ javanaÔÔhÈne ÔhatvÈ bhava~gaÑ otaratÊti adhippetanti daÔÔhabbaÑ ekacittakkhaÓikassa Èvajjanassa uppattiyaÑ “diÔÔhaÑ viya me, sutaÑ viya me”ti kappanÈya asambhavato. Ettha ca “supinantepi tadÈrammaÓavacanato paccuppannavasena atÊtavasena vÈ sabhÈvadhammÈ supinante ÈrammaÓaÑ hontÊ”ti vadanti. “Yadipi supinante vibh|taÑ hutvÈ upaÔÔhite r|pÈdivatthumhi tadÈrammaÓaÑ vuttaÑ, tathÈpi supinante upaÔÔhitanimittassa parikappavasena gahetabbatÈya dubbalabhÈvato dubbalavatthukattÈti vuttan”ti vadanti. Keci pana “karajakÈyassa nirussÈhasantabhÈvappattito tannissitahadayavatthu na suppasannaÑ hoti, tato tannissitÈpi cittappavatti na suppasannÈ asuppasannavaÔÔinissitadÊpappabhÈ viya, tasmÈ dubbalavatthukattÈti ettha dubbalahadayavatthukattÈ”ti atthaÑ vadanti. VÊmaÑsitvÈ yuttataraÑ gahetabbaÑ.

SupinantacetanÈti manodvÈrikajavanavasena pavattÈ supinanta cetanÈ. SupinaÑ hi passanto manodvÈrikeneva javanena passati, na paÒcadvÈrikena. PaÔibujjhanto ca manodvÈrikeneva paÔibujjhati, na paÒcadvÈrikena. NiddÈyantassa hi mahÈvaÔÔiÑ jÈletvÈ dÊpe cakkhusamÊpaÑ upanÊte paÔhamaÑ cakkhudvÈrikaÑ ÈvajjanaÑ bhava~gaÑ na ÈvaÔÔeti, manodvÈrikameva ÈvaÔÔeti. Atha javanaÑ javitvÈ bhava~gaÑ otarati. DutiyavÈre cakkhuddhÈrika-ÈvajjanaÑ bhava~gaÑ


ÈvaÔÔeti, tato cakkhuviÒÒÈÓÈdÊni javanapariyosÈnÈni pavattanti, tadanantaraÑ bhava~gaÑ pavattati. TatiyavÈre manodvÈrika-Èvajjanena bhava~ge ÈvaÔÔite manodvÈrikajavanaÑ javati. Tena cittena “kiÑ ayaÑ imasmiÑ ÔhÈne Èloko”ti jÈnÈti. TathÈ niddÈyantassa kaÓÓasamÊpe t|riyesu paggahitesu, ghÈnasamÊpe sugandhesu vÈ duggandhesu vÈ pupphesu upanÊtesu, mukhe sappimhi vÈ phÈÓite vÈ pakkhitte, piÔÔhiyaÑ pÈÓinÈ pahÈre dinne paÔhamaÑ sotadvÈrikÈdÊni ÈvajjanÈni bhava~gaÑ na ÈvaÔÔenti, manodvÈrikameva ÈvaÔÔeti, atha javanaÑ javitvÈ bhava~gaÑ otarati. DutiyavÈre sotadvÈrikÈdÊni ÈvajjanÈni bhava~gaÑ ÈvaÔÔenti, tato sotaghÈnajivhÈkÈyaviÒÒÈÓÈdÊni javanapariyosÈnÈni, pavattanti, tadanantaraÑ bhava~gaÑ vattati. TatiyavÈre manodvÈrika-Èvajjanena bhava~ge ÈvaÔÔite manodvÈrikajavanaÑ javati, tena cittena ÒatvÈ “kiÑ ayaÑ imasmiÑ ÔhÈne saddo, sa~khasaddo bherisaddo”ti vÈ “kiÑ ayaÑ imasmiÑ ÔhÈne gandho, m|lagandho”ti vÈ “kiÑ idaÑ mayhaÑ mukhaÑ pakkhittaÑ, sappÊti vÈ phÈÓitan”ti vÈ “kenamhi piÔÔhiyaÑ pahaÔo, atibaddho me pahÈro”ti vÈ vattÈ hoti. EvaÑ manodvÈrikajavaneneva paÔibujjhati, na paÒcadvÈrikena. Supinampi teneva passati, na paÒcadvÈrikena. Sesamettha suviÒÒeyyameva.

MahÈsupinasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. VassasuttavaÓÓanÈ

197. Sattame utusamuÔÔhÈnanti vassike cattÈro mÈse uppannaÑ. AkÈlepÊti cittavesÈkhamÈsesupi. VassavalÈhakadevaputtÈnaÑ hi attano ratiyÈ kÊÄitukÈmatÈcitte uppanne akÈlepi devo vassati. TatridaÑ vatthu–eko kira vassavalÈhakadevaputto vÈkarakuÔakavÈsikhÊÓÈsavattherassa santikaÑ gantvÈ vanditvÈ aÔÔhÈsi. Thero “kosi tvan”ti pucchi. AhaÑ bhante vassavalÈhakadevaputtoti. TumhÈkaÑ kira cittena devo vassatÊti. Œma bhanteti. PassitukÈmÈ mayanti. Temissatha bhanteti. MeghasÊsaÑ vÈ gajjitaÑ vÈ na paÒÒÈyati, kathaÑ temissÈmÈti. Bhante amhÈkaÑ cittena devo vassati, tumhe paÓÓasÈlaÑ pavisathÈti. “SÈdhu devaputtÈ”ti pÈde dhovitvÈ

A~guttaranikÈya 72

paÓÓasÈlaÑ pÈvisi. Devaputto tasmiÑ pavisanteyeva ekaÑ gÊtaÑ gÈyitvÈ hatthaÑ ukkhipi, samantÈ tiyojanaÔÔhÈnaÑ ekameghaÑ ahosi. Thero addhatinto paÓÓasÈlaÑ paviÔÔhoti.

VassasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

8. VÈcÈsuttÈdivaÓÓanÈ

198-9. AÔÔhame a~gehÊti kÈraÓehi. A~gÊyanti hetubhÈvena ÒÈyantÊti a~gÈni, kÈraÓÈni. KÈraÓatthe ca a~ga-saddo. PaÒcahÊti hetumhi nissakkavacanaÑ. SamannÈgatÈti samanu-ÈgatÈ pavattÈ yuttÈ ca1. VÈcÈti samullapanavÈcÈ. YÈ “vÈcÈ girÈ byappatho”ti2 ca, “nelÈ kaÓÓasukhÈ”ti3 ca Ègacchati. YÈ pana “vÈcÈya ce kataÑ kamman”ti4 evaÑ viÒÒatti ca, “yÈ cat|hi vacÊduccaritehi Èrati -pa- ayaÑ vuccati sammÈvÈcÈ”ti5 evaÑ virati ca, “pharusavÈcÈ bhikkhave ÈsevitÈ bhÈvitÈ bahulÊkatÈ nirayasaÑvattanikÈ hotÊ”ti6 evaÑ cetanÈ ca vÈcÈti ÈgatÈ, na sÈ idha adhippetÈ. KasmÈ? AbhÈsitabbato. “SubhÈsitÈ hoti, no dubbhÈsitÈ”ti hi vuttaÑ. SubhÈsitÈti suÔÔhu bhÈsitÈ. TenassÈ atthÈvahataÑ dÊpeti. AnavajjÈti rÈgÈdi-avajjarahitÈ. IminÈssa kÈraÓasuddhiÑ agatigamanÈdippavattadosÈbhÈvaÒca dÊpeti. RÈgadosÈdivimuttaÑ hi yaÑ bhÈsato anurodhavivajjanato agatigamanaÑ durasamussitamevÈti. AnanuvajjÈti anuvÈdavimuttÈ. IminÈssÈ sabbÈkÈrasampattiÑ dÊpeti. Sati hi sabbÈkÈrasampattiyaÑ ananuvajjatÈti. ViÒÒ|nanti paÓÉitÈnaÑ. Tena nindÈpasaÑsÈsu bÈlÈ appamÈÓÈti dÊpeti.

Imehi khoti-ÈdÊni tÈni a~gÈni paccakkhato dassento taÑ vÈcaÑ nigameti. YaÒca aÒÒe paÔiÒÒÈdÊhi avayavehi, nÈmÈdÊhi padehi, li~gavacanavibhattikÈlakÈrakasampattÊhi ca samannÈgataÑ musÈvÈdÈdivÈcampi subhÈsitanti maÒÒanti, taÑ paÔisedheti. AvayavÈdisamannÈgatÈpi hi ______________________________________________________________ 1. SampannaÑ ÈgatÈ pavattÈ (Ka) SaÑ-®Ôha 1. 249 piÔÔhe passitabbaÑ. 2. Abhi 1. 168 piÔÔhe. 3. DÊ 1. 4, 60 piÔÔhesu. 4. Abhi-®Ôha 1. 127 piÔÔhe. 5. Abhi 1. 76 piÔÔhe. 6. AÑ 3. 78 piÔÔhe.


tathÈr|pÊ vÈcÈ dubbhÈsitÈva hoti attano ca paresaÒca anatthÈvahattÈ. Imehi pana paÒcaha~gehi samannÈgatÈ sacepi milakkhubhÈsÈpariyÈpannÈ ghaÔaceÔikÈgÊtikapariyÈpannÈpi hoti, tathÈpi subhÈsitÈva lokiyalokuttarahitasukhÈvahattÈ. TathÈ hi maggapasse sassaÑ rakkhantiyÈ sÊhaÄaceÔikÈya sÊhaÄakeneva jÈtijarÈmaraÓayuttaÑ gÊtikaÑ gÈyantiyÈ saddaÑ sutvÈ maggaÑ gacchantÈ saÔÔhimattÈ vipassakabhikkh| arahattaÑ pÈpuÓiÑsu.

TathÈ tisso nÈma Èraddhavipassako bhikkhu padumassarasamÊpena gacchanto padumassare padumÈni bhaÒjitvÈ–

“PÈtova phullitakokanadaÑ, S|riyÈlokena bhijjiyate. EvaÑ manussattaÑ gatÈ sattÈ, JarÈbhivegena maddÊyantÊ”ti1–

imaÑ gÊtiÑ gÈyantiyÈ ceÔikÈya sutvÈ arahattaÑ patto.

Buddhantarepi aÒÒataro puriso sattahi puttehi saddhiÑ aÔavito Ègamma aÒÒatarÈya itthiyÈ musalena taÓÉule koÔÔentiyÈ–

“JarÈya parimadditaÑ etaÑ, milÈtacammanissitaÑ. MaraÓena bhijjati etaÑ, maccussa ghÈsamÈmisaÑ.

KimÊnaÑ ÈlayaÑ etaÑ, nÈnÈkuÓapena p|ritaÑ. AsucibhÈjanaÑ etaÑ, kadalikkhandhasamaÑ idan”ti2–

imaÑ gÊtaÑ sutvÈ paccavekkhanto saha puttehi paccekabodhiÑ patto. EvaÑ imehi paÒcahi a~gehi samannÈgatÈ vÈcÈ sacepi milakkhubhÈsÈya pariyÈpannÈ ghaÔaceÔikÈgÊtikapariyÈpannÈ vÈcÈ hoti, tathÈpi subhÈsitÈti veditabbÈ. SubhÈsitÈ eva anavajjÈ ananuvajjÈ ca viÒÒ|naÑ atthatthikÈnaÑ kulaputtÈnaÑ atthappaÔisaraÓÈnaÑ, no byaÒjanappaÔisaraÓÈnanti. NavamaÑ uttÈnameva.

VÈcÈsuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. SaÑ-®Ôha 1. 250; SuttanipÈta-®Ôha 2. 124 piÔÔhesupi. 2. SaÑ-®Ôha 1. 251; SuttanipÈta-®Ôha 2. 125 piÔÔhesupi.

A~guttaranikÈya 74

10. NissÈraÓÊyasuttavaÓÓanÈ

200. Dasame nissarantÊti nissaraÓÊyÈti vattabbe dÊghaÑ katvÈ niddeso. Kattari hesa anÊya-saddo yathÈ “niyyÈniyÈ”ti. TenÈha “nissaÔÈ”ti. Kuto pana nissaÔÈ? YathÈsakaÑ paÔipakkhato. NijjÊvaÔÔhena dhÈtuyoti Èha “attasuÒÒasabhÈvÈ”ti. Atthato pana dhammadhÈtumanoviÒÒÈÓadhÈtuviseso. TÈdisassa bhikkhuno kilesavasena kÈmesu manasikÈro natthÊti Èha “vÊmaÑsanatthan”ti, “nekkhammaniyataÑ idÈni me cittaÑ, kiÑ nu kho kÈmavitakkopi uppajjissatÊ”ti vÊmaÑsantassÈti attho. PakkhandanaÑ nÈma anuppaveso. So pana tattha natthÊti Èha “nappavisatÊ”ti. PasÊdanaÑ nÈma abhiruci. SantiÔÔhanaÑ patiÔÔhÈnaÑ. VimuccanaÑ adhimuccananti. TaÑ sabbaÑ paÔikkhipanto vadati “pasÈdaÑ nÈpajjatÊ”ti-Èdi. EvaÑbh|taÑ panassa cittaÑ tassa kathaÑ tiÔÔhatÊti Èha “yathÈ”ti-Èdi.

Tanti paÔhamajjhÈnaÑ. AssÈti bhikkhuno. CittaÑ pakkhandatÊti parikammacittena saddhiÑ jhÈnacittaÑ ekattavasena ekajjhaÑ katvÈ vadati. Gocare gatattÈti attano ÈrammaÓe eva pavattattÈ. AhÈnabhÈgiyattÈti ÔhitibhÈgiyattÈ. SuÔÔhu vimuttanti vikkhambhanavimuttiyÈ sammadeva vimuttaÑ. Cittassa ca kÈyassa ca vihananato vighÈto. DukkhaÑ paridahanato pariÄÈho. KÈmavedanaÑ na vediyati anuppajjanato. Nissaranti tatoti nissaraÓaÑ. Ke nissaranti? KÈmÈ. EvaÒca kÈmÈnanti kattusÈmivacanaÑ suÔÔhu yujjati. Yadaggena kÈmÈ tato nissaÔÈti vuccanti, tadaggena jhÈnampi kÈmato nissaÔanti vattabbataÑ labhatÊti vuttaÑ “kÈmehi nissaÔatthÈ”ti. EvaÑ vikkhambhanavasena kÈmanissaraÓaÑ vatvÈ idÈni samucchedavasena accantato nissaraÓaÑ dassetuÑ “yo panÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Sesapades|ti sesakoÔÔhÈsesu.

AyaÑ pana visesoti visesaÑ vadantena taÑ jhÈnaÑ pÈdakaÑ katvÈti-Èdiko avisesoti katvÈ dutiyatatiyavÈresu sabbaso anÈmaÔÔho, catutthavÈre pana ayampi visesoti dassetuÑ “accantanissaraÓaÒcettha arahattaphalaÑ yojetabban”ti vuttaÑ. YasmÈ1 ______________________________________________________________ 1. KasmÈ (Ka)


ar|pajjhÈnaÑ pÈdakaÑ katvÈ aggamaggaÑ adhigantvÈ arahatte Ôhitassa cittaÑ sabbaso r|pehi nissaÔaÑ nÈma hoti. Tassa hi phalasamÈpattito vuÔÔhÈya vÊmaÑsanatthaÑ r|pÈbhimukhaÑ cittaÑ pesentassa. IdamakkhÈtanti samathayÈnikÈnaÑ vasena heÔÔhÈ cattÈro vÈrÈ gahitÈ. IdaÑ pana sukkhavipassakassa vasenÈti Èha “suddhasa~khÈre”ti-Èdi. “Puna sakkÈyo natthÊ”ti uppannanti “idÈni me sakkÈyappabandho natthÊ”ti vÊmaÑsantassa uppannaÑ.

NissaraÓÊyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

BrÈhmaÓavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

CatutthapaÓÓÈsako niÔÔhito.

5. PaÒcamapaÓÓÈsaka

(21) 1. Kimilavagga

1. KimilasuttÈdivaÓÓanÈ

201-4. PaÒcamassa paÔhamadutiyÈni uttÈnatthÈneva. Tatiye adhivÈsanaÑ khamanaÑ, paresaÑ dukkaÔaÑ duruttaÒca paÔivirodhÈkaraÓena attano upari ÈropetvÈ vÈsanaÑ adhivÈsanaÑ, tadeva khantÊti adhivÈsanakkhanti. Subhe ratoti s|rato, suÔÔhu vÈ pÈpato orato virato sorato, tassa bhÈvo soraccaÑ. TenÈha “soraccenÈti sucisÊlatÈyÈ”ti. SÈ hi sobhanakammaratatÈ, suÔÔhu vÈ pÈpato oratabhÈvo viratatÈ. Catutthe natthi vattabbaÑ.

KimilasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. CetokhilasuttavaÓÓanÈ

205. PaÒcame cetokhilÈ nÈma atthato vicikicchÈ kodho ca. Te pana yasmiÑ santÈne uppajjanti, tassa kharabhÈvo kakkhaÄabhÈvo hutvÈ upatiÔÔhanti, pageva attanÈ sampayuttacittassÈti Èha “cittassa thaddhabhÈvÈ”ti. YathÈ lakkhaÓapÈrip|riyÈ gahitÈya sabbÈ satthu r|pakÈyasirÊ gahitÈ eva nÈma hoti evaÑ sabbaÒÒutÈya sabbadhammakÈyasirÊ gahitÈ eva nÈma hotÊti tadubhayavatthukameva ka~khaÑ dassento “sarÊre ka~khamÈno”ti-ÈdimÈha. Vicinantoti dhammasabhÈvaÑ vÊmaÑsanto. KicchatÊti kilamati. VinicchetuÑ na sakkotÊti sanniÔÔhÈtuÑ na sakkoti. Œtapati kileseti ÈtappaÑ, sammÈvÈyÈmoti Èha “ÈtappÈyÈti kilesasantÈpanavÊriyakaraÓatthÈyÈ”ti. PunappunaÑ yogÈyÈti bhÈvanaÑ punappunaÑ yuÒjanÈya. SatatakiriyÈyÈti bhÈvanÈya nirantarappayogÈya.

PaÔivedhadhamme ka~khamÈnoti ettha kathaÑ lokuttaradhamme ka~khÈpavattÊti? Na ÈrammaÓakaraÓavasena, anussutÈkÈraparivitakkaladdhe parikappitar|pe


ka~khÈ pavattatÊti dassento Èha “vipassanÈ -pa- vadanti, taÑ atthi nu kho natthÊti ka~khatÊ”ti. SikkhÈti cettha pubbabhÈgasikkhÈ veditabbÈ. KÈmaÑ cettha visesuppattiyÈ mahÈsÈvajjatÈya ceva saÑvÈsanimittaÑ ghaÔanÈhetu abhiÓhuppattikatÈya ca sabrahmacÈrÊs|ti kopassa visayo visesetvÈ vutto, aÒÒatthÈpi kopo na cetokhiloti na sakkÈ viÒÒÈtunti keci. Yadi evaÑ vicikicchÈyapi ayaÑ nayo Èpajjati, tasmÈ yathÈrutavasena gahetabbaÑ.

CetokhilasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. VinibandhasuttÈdivaÓÓanÈ

206-8. ChaÔÔhe pavattituÑ appadÈnavasena kusalacittaÑ vinibandhantÊti cetaso vinibandhÈ. TaÑ pana vinibandhantÈ muÔÔhiggÈhaÑ gaÓhantÈ viya hontÊti Èha “cittaÑ vinibandhitvÈ”ti-Èdi. KÈmagiddho puggalo vatthukÈmepi kilesakÈmepi assÈdeti abhinandatÊti vuttaÑ “vatthukÈmepi kilesakÈmepÊ”ti. Attano kÈyeti attano nÈmakÈye, attabhÈve vÈ. BahiddhÈr|peti paresaÑ kÈye anindriyabaddhar|pe ca. UdaraÑ avadihati upacinoti p|retÊti udarÈvadehakaÑ. Seyyasukhanti seyyÈya sayanavasena uppajjanakasukhaÑ. Samparivattakanti samparivattitvÈ. PaÓidhÈyÈti taÓhÈvaseneva paÓidahitvÈ. Iti paÒcavidhopi lobhaviseso eva “cetovinibandho”ti vuttoti veditabbo. SattamaÔÔhamesu natthi vattabbaÑ.

VinibandhasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. GÊtassarasuttÈdivaÓÓanÈ

209-210. Navame Èyatako nÈma gÊtassaro taÑ taÑ vattaÑ bhinditvÈ akkharÈni vinÈsetvÈ pavattoti Èha “ÈyatakenÈ”ti-Èdi. Dhammehi suttavattaÑ nÈma atthi, gÈthÈvattaÑ nÈma atthi, taÑ vinÈsetvÈ atidÊghaÑ kÈtuÑ na vaÔÔati. DhammaÑ hi bhÈsantena caturassena vattena

A~guttaranikÈya 78

parimaÓÉalÈni padabyaÒjanÈni dassetabbÈni. “AnujÈnÈmi bhikkhave sarabhaÒÒan”ti1 ca vacanato sarena dhammaÑ bhaÓituÑ vaÔÔati. SarabhaÒÒe kira tara~gavattadhotakavattabhÈgaggahakavattÈdÊni dvattiÑsa vattÈni atthi. Tesu yaÑ icchati, taÑ kÈtuÑ labhatÊti. Dasame natthi vattabbaÑ.

GÊtassarasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

KimilavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

(22) 2. Akkosakavagga

1. AkkosakasuttÈdivaÓÓanÈ

211-2. Dutiyassa paÔhame dasahi akkosavatth|hi akkosakoti “bÈlosi, m|Ähosi, oÔÔhosi, goÓosi, gadrabhosÊ”ti-ÈdinÈ dasahi akkosavatth|hi akkosako. “Hotu muÓÉakasamaÓa adaÓÉo ahanti karosi, idÈni te rÈjakulaÑ gantvÈ daÓÉaÑ ÈropessÈmÊ”ti-ÈdÊni vadanto paribhÈsako nÈmÈti Èha “bhayadassanena paribhÈsako”ti. LokuttaradhammÈ apÈyamaggassa paripanthabhÈvato paripantho nÈmÈti Èha “lokuttaraparipanthassa chinnattÈ”ti, lokuttarasa~khÈtassa apÈyamaggaparipanthassa chinnattÈti attho. Dutiye natthi vattabbaÑ.

AkkosakasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. SÊlasuttÈdivaÓÓanÈ

213-220. Tatiye2 dussÊloti ettha du-saddo abhÈvattho “duppaÒÒo”ti-ÈdÊsu3 viya, na garahaÓatthoti Èha “asÊlo nissÊlo”ti. BhinnasaÑvaroti ettha samÈdinnasÊlo kenaci kÈraÓena sÊlabhedaÑ patto, so tÈva bhinnasaÑvaro hotu. Yo pana sabbena sabbaÑ asamÈdinnasÊlo ÈcÈrahÊno, so kathaÑ bhinnasaÑvaro nÈma ______________________________________________________________ 1. Vi 4. 243 piÔÔhe. 2. DÊ-®Ê 2. 137 piÔÔhepi passitabbaÑ. 3. Ma 1. 366 piÔÔhe.


hotÊti? Sopi sÈdhusamÈcÈrassa pariharaÓÊyassa bheditattÈ bhinnasaÑvaro eva nÈma. VinaÔÔhasaÑvaro saÑvararahitoti hi vuttaÑ hoti. TaÑ taÑ sippaÔÔhÈnaÑ. MÈghÈtakÈleti “mÈ ghÈtetha pÈÓÊnan”ti evaÑ mÈghÈtaghosanaÑ ghositadivase. Abbhuggacchati pÈpako kittisaddo. AjjhÈsayena ma~ku hotiyeva vippaÔisÈribhÈvato.

TassÈti dussÊlassa. SamÈdÈya vattitaÔÔhÈnanti uÔÔhÈya samuÔÔhÈya katakÈraÓaÑ. ŒpÈthaÑ ÈgacchatÊti taÑ manaso upaÔÔhÈti. UmmÊletvÈ idhalokanti ummÊlanakÈle attano puttadÈrÈdivasena idhalokaÑ passati. NimÊletvÈ paralokanti nimÊlanakÈle gatinimittupaÔÔhÈnavasena paralokaÑ passati. TenÈha “cattÈro apÈyÈ”ti-Èdi. PaÒcamapadanti “kÈyassa bhedÈ”ti-ÈdinÈ vutto paÒcamo ÈdÊnavakoÔÔhÈso. VuttavipariyÈyenÈti vuttatthÈya ÈdÊnagakathÈya vipariyÈyena “appamatto taÑ taÑ kasivaÓijjÈdiÑ yathÈkÈlaÑ sampÈdetuÑ sakkotÊ”ti-ÈdinÈ. PÈsaÑsaÑ sÊlamassa atthÊti sÊlavÈ. SÊlasampannoti sÊlena samannÈgato sampannasÊloti evamÈdikaÑ pana atthavacanaÑ sukaranti anÈmaÔÔhaÑ. CatutthÈdÊni uttÈnatthÈneva.

SÊlasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

AkkosakavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

(23) 3. DÊghacÈrikavagga

1. PaÔhamadÊghacÈrikasuttÈdivaÓÓanÈ

221-230. Tatiyassa paÔhamÈdÊni suviÒÒeyyÈni. PaÒcame raho nisajjÈya ÈppajjatÊti “yo pana bhikkhu mÈtugÈmena saddhiÑ eko ekÈya raho nisajjaÑ kappeyya, pÈcittiyan”ti imasmiÑ sikkhÈpade1 vuttaÑ ÈpattiÑ Èpajjati. PaÔicchanne Èsane ÈpajjatÊti “yo pana bhikkhu mÈtugÈmena raho paÔicchanne Èsane nisajjaÑ kappeyya, pÈcittiyan”ti imasmiÑ vuttaÑ ÈpattiÑ Èpajjati. MÈtugÈmassa uttari chappaÒca vÈcÈhi dhammaÑ ______________________________________________________________ 1. Vi 2. 130 piÔÔhe.

A~guttaranikÈya 80

desento ÈpajjatÊti “yo pana bhikkhu mÈtugÈmassa uttari chappaÒca vÈcÈhi dhammaÑ deseyya aÒÒatra viÒÒunÈ purisaviggahenÈ”ti1 evaÑ vuttaÑ ÈpattiÑ Èpajjati. TenÈha “tesaÑ tesaÑ sikkhÈpadÈnaÑ vasena veditabbÈnÊ”ti. ChaÔÔhÈdÊni uttÈnatthÈni.

PaÔhamadÊghacÈrikasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

DÊghacÈrikavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

231-302. CatutthavaggÈdÊni uttÈnatthÈni.

Iti manorathap|raÓiyÈ a~guttaranikÈyaÔÔhakathÈya

PaÒcakanipÈtavaÓÓanÈya anuttÈnatthadÊpanÈ samattÈ. ______________________________________________________________ 1. Vi 2. 34 piÔÔhe.

ChakkanipÈta


1. Œhuneyyavagga

1. PaÔhama-ÈhuneyyasuttavaÓÓanÈ

1. ChakkanipÈtassa paÔhame cakkhunÈ r|paÑ disvÈti nissayavohÈrena vuttaÑ. SasambhÈrakaniddesoyaÑ yathÈ “dhanunÈ vijjhatÊ”ti, tasmÈ nissayasÊsena nissitassa gahaÓaÑ daÔÔhabbaÑ. TenÈyamattho “cakkhudvÈre r|pÈrammaÓe ÈpÈthagate taÑ r|paÑ cakkhuviÒÒÈÓena disvÈ”ti. Neva sumano hotÊti javanakkhaÓe iÔÔhe ÈrammaÓe rÈgaÑ anuppÈdento neva sumano hoti gehassitapemavasenapi maggena sabbaso rÈgassa samucchinnattÈ. Na dummanoti aniÔÔhe adussanto na dummano. PasÈdaÒÒathattavasenapi iÔÔhepi aniÔÔhepi majjhattepi ÈrammaÓe na samaÑ sammÈ ayoniso gahaÓaÑ asamapekkhanaÑ. AyaÒcassa paÔipatti sativepullappattiyÈ paÒÒÈvepullappattiyÈ cÈti Èha “sato sampajÈno hutvÈ”ti. SatiyÈ yuttattÈ sato. SampajaÒÒena yuttattÈ sampajÈno. ©ÈÓuppattipaccayarahitakÈlepi pavattibhedanato “satatavihÈro kathito”ti vuttaÑ. SatatavihÈroti khÊÓÈsavassa niccavihÈro sabbadÈ pavattanakavihÈro. ®hapetvÈ hi samÈpattivelaÑ bhava~gavelaÒca khÊÓÈsavÈ iminÈva chaÄa~gupekkhÈvihÈrena viharanti.

Ettha ca “chasu dvÈresupi upekkhako viharatÊ”ti iminÈ chaÄa~gupekkhÈ kathitÈ, “sampajÈno”ti vacanato pana cattÈri ÒÈÓasampayuttacittÈni labbhanti tehi vinÈ sampajÈnatÈya asambhavato. SatatavihÈrabhÈvato aÔÔha mahÈkiriyacittÈni labbhanti. “Neva sumano na dummano”ti vacanato aÔÔha mahÈkiriyacitÈni, hasituppÈdo, voÔÔhabbanaÒcÈti dasa cittÈni labbhanti. RÈgadosasahajÈtÈnaÑ somanassadomanassÈnaÑ abhÈvo tesampi sÈdhÈraÓoti chaÄa~gupekkhÈvasena ÈgatÈnaÑ imesaÑ satatavihÈrÈnaÑ somanassaÑ kathaÑ labbhatÊti ce? Œsevanato.

A~guttaranikÈya 82

KiÒcÈpi khÊÓÈsavo iÔÔhÈniÔÔhepi ÈrammaÓe majjhatto viya bahulaÑ upekkhako viharati attano parisuddhapakatibhÈvÈvijahanato, kadÈci pana tathÈ cetobhisa~khÈrÈbhÈve yaÑ taÑ1 sabhÈvato iÔÔhaÑ ÈrammaÓaÑ, tassa yÈthÈvasabhÈvaggahaÓavasenapi arahato cittaÑ pubbÈsevanavasena somanassasahagataÑ hutvÈ pavattateva.

PaÔhama-ÈhuneyyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. Dutiya-ÈhuneyyasuttÈdivaÓÓanÈ

2-7. Dutiye2 anekavihitanti anekavidhaÑ nÈnappakÈraÑ. Iddhividhanti iddhikoÔÔhÈsaÑ. PaccanubhotÊti paccanubhavati, phusati sacchikaroti pÈpuÓÈtÊti attho. IdÈnissa anekavihitabhÈvaÑ dassento “ekopi hutvÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha “ekopi hutvÈ”ti iminÈ karaÓato pubbeva pakatiyÈ ekopi hutvÈ. BahudhÈ hotÊti bah|naÑ santike ca~kamitukÈmo vÈ sajjhÈyaÑ kÈtukÈmo vÈ paÒhaÑ pucchitukÈmo vÈ hutvÈ satampi sahassampi hoti. ŒvibhÈvaÑ tirobhÈvanti ettha ÈvibhÈvaÑ karoti, tirobhÈvaÑ karotÊti ayamattho. Idameva hi sandhÈya paÔisambhidÈyaÑ3 vuttaÑ “ÈvibhÈvanti kenaci anÈvuÔaÑ hoti appaÔicchannaÑ vivaÔaÑ, tirobhÈvanti kenaci ÈvuÔaÑ hoti paÔicchannaÑ pihitaÑ paÔikujjitan”ti. TirokuÔÔaÑ tiropÈkÈraÑ tiropabbataÑ asajjamÈno gacchati seyyathÈpi ÈkÈseti ettha tirokuÔÔanti parakuÔÔaÑ, kuÔÔassa parabhÈganti vuttaÑ hoti. Esa nayo itaresu. KuÔÔoti ca gehabhittiyÈ etaÑ adhivacanaÑ. PÈkÈroti gehavihÈragÈmÈdÊnaÑ parikkhepapÈkÈro. Pabbatoti paÑsupabbato vÈ pÈsÈÓapabbato vÈ. AsajjamÈnoti alaggamÈno seyyathÈpi ÈkÈse viya.

Ummujjanimujjanti ettha ummujjanti uÔÔhÈnaÑ vuccati. Nimujjanti saÑsÊdanaÑ. UmmujjaÒca nimujjaÒca ummujjanimujjaÑ. Udakepi abhijjamÈneti ettha yaÑ udakaÑ akkamitvÈ saÑsÊdati, taÑ bhijjamÈnanti vuccati, viparÊtaÑ abhijjamÈnaÑ. Palla~kena gacchati. ______________________________________________________________ 1. SantaÑ (Ka) 2. Visuddhi 2. 12 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 3. Khu 9. 386 piÔÔhe.

ChakkanipÈta-a~guttaraÔÊkÈ 83

PakkhÊ sakuÓoti pakkhehi yuttasakuÓo. Imepi candimas|riye evaÑmahiddhike evaÑmahÈnubhÈve pÈÓinÈ parÈmasatÊti ettha candimas|riyÈnaÑ dvÈcattÈlÊsayojanasahassassa upari caraÓena mahiddhikatÈ, tÊsu dÊpesu ekakkhaÓe ÈlokakaraÓena mahÈnubhÈvatÈ veditabbÈ. EvaÑ uparicaraÓa-ÈlokakaraÓehi mahiddhike mahÈnubhÈve. ParÈmasatÊti gaÓhÈti, ekadese vÈ chupati. ParimajjatÊti samantato ÈdÈsatalÈ viya parimajjati. YÈva brahmalokÈpÊti brahmalokampi paricchedaÑ katvÈ. KÈyena vasaÑ vattetÊti tatra brahmaloke kÈyena attano vasaÑ vatteti.

DibbÈya sotadhÈtuyÈti ettha dibbasadisattÈ dibbÈ. DevatÈnaÑ hi sucaritakammanibbattÈ pittasemharuhirÈdÊhi apalibuddhÈ upakkilesavimuttatÈya d|repi ÈrammaÓasampaÔicchanasamatthÈ dibbÈ pasÈdasotadhÈtu hoti. AyaÒcÈpi imassa bhikkhuno vÊriyabhÈvanÈbalena nibbattÈ ÒÈÓasotadhÈtu tÈdisÈyevÈti dibbasadisattÈ dibbÈ. Apica dibbavihÈravasena paÔiladdhattÈ attanÈ ca dibbavihÈrasannissitattÈpi dibbÈ. SavanaÔÔhena nijjÊvaÔÔhena ca sotadhÈtu. SotadhÈtukiccakaraÓena sotadhÈtu viyÈtipi sotadhÈtu. TÈya sotadhÈtuyÈ. VisuddhÈyÈti suddhÈya nirupakkilesÈya. AtikkantamÈnusikÈyÈti manuss|pacÈraÑ atikkamitvÈ saddasavane mÈnusikaÑ maÑsasotadhÈtuÑ atikkantÈya vÊtivattetvÈ ÔhitÈya. Ubho sadde suÓÈtÊti dve sadde suÓÈti. Katame dve? Dibbe ca mÈnuse ca, devÈnaÒca manussÈnaÒca saddeti vuttaÑ hoti. Etena padesapariyÈdÈnaÑ veditabbaÑ. Ye d|re santike cÈti ye saddÈ d|re paracakkavÈÄepi, ye ca santike antamaso sadehasannissitapÈÓakasaddÈpi, te suÓÈtÊti vuttaÑ hoti. Etena nippadesapariyÈdÈnaÑ veditabbaÑ.

ParasattÈnanti attÈnaÑ ÔhapetvÈ sesasattÈnaÑ. ParapuggalÈnanti idampi iminÈ ekatthameva. Veneyyavasena pana desanÈvilÈsena ca byaÒjananÈnattaÑ kataÑ. CetasÈ cetoti attano cittena tesaÑ cittaÑ. PariccÈti paricchinditvÈ. PajÈnÈtÊti sarÈgÈdivasena nÈnappakÈrato jÈnÈti. SarÈgaÑ vÈ cittanti-ÈdÊsu pana aÔÔha lobhasahagatacittaÑ sarÈgaÑ cittanti veditabbaÑ. AvasesaÑ cÈtubh|makaÑ kusalÈbyÈkatacittaÑ vÊtarÈgaÑ.

A~guttaranikÈya 84

Dve domanassacittÈni, dve vicikicchuddhaccacittÈnÊti imÈni pana cattÈri cittÈni imasmiÑ duke sa~gahaÑ na gacchanti. Keci pana therÈ tÈnipi sa~gaÓhanti. DuvidhaÑ pana domanassacittaÑ sadosaÑ cittaÑ nÈma. Sabbampi cÈtubh|makaÑ kusalÈbyÈkatacittaÑ vÊtadosaÑ. SesÈni dasa akusalacittÈni imasmiÑ duke sa~gahaÑ na gacchanti. Keci pana therÈ tÈnipi sa~gaÓhanti. SamohaÑ vÊtamohanti ettha pana pÈÔipuggalikanayena vicikicchuddhaccasahagatadvayameva samohaÑ. Mohassa pana sabbÈkusalesu sambhavato dvÈdasavidhampi akusalacittaÑ samohaÑ cittanti veditabbaÑ. AvasesaÑ vÊtamohaÑ. ThinamiddhÈnugataÑ pana saÑkhittaÑ, uddhaccÈnugataÑ vikkhittaÑ. R|pÈvacarÈr|pÈvacaraÑ mahaggataÑ, avasesaÑ amahaggataÑ. Sabbampi tebh|makaÑ sa-uttaraÑ, lokuttaraÑ anuttaraÑ. UpacÈrappattaÑ appanÈppattaÒca samÈhitaÑ, ubhayamappattaÑ asamÈhitaÑ. Tada~gavikkhambhanasamucchedappaÔippassaddhinissaraÓavimuttiÑ pattaÑ paÒcavidhampi etaÑ vimuttaÑ, vimuttimappattaÑ vÈ avimuttanti veditabbaÑ.

Anekavihitanti1 anekavidhaÑ, anekehi vÈ pakÈrehi pavattitaÑ saÑvaÓÓitanti attho. PubbenivÈsanti samanantarÈtÊtabhavaÑ ÈdiÑ katvÈ tattha tattha nivutthasantÈnaÑ. AnussaratÊti khandhapaÔipÈÔivasena, cutipaÔisandhivasena vÈ anugantvÈ anugantvÈ sarati. SeyyathidaÑ? ekampi jÈtiÑ -pa- pubbenivÈsaÑ anussaratÊti. Tattha ekampi jÈtinti ekampi paÔisandhim|laÑ cutipariyosÈnaÑ ekabhavapariyÈpannaÑ khandhasantÈnaÑ. Esa nayo dvepi jÈtiyoti-ÈdÊsupi. Anekepi saÑvaÔÔakappeti-ÈdÊsu pana parihÈyamÈno kappo saÑvaÔÔakappo, vaÉÉhamÈno vivaÔÔakappoti veditabbo. Tattha saÑvaÔÔena saÑvaÔÔaÔÔhÈyÊ gahito hoti taÑm|lakattÈ, vivaÔÔena vivaÔÔaÔÔhÈyÊ. EvaÑ hi sati yÈni tÈni “cattÈrimÈni bhikkhave kappassa asa~khyeyyÈni. KatamÈni cattÈri? SaÑvaÔÔo saÑvaÔÔaÔÔhÈyÊ vivaÔÔo vivaÔÔaÔÔhÈyÊ”ti2 vuttÈni, tÈni pariggahitÈni honti.

AmutrÈsinti amumhi saÑvaÔÔakappe ahaÑ amumhi bhave vÈ yoniyÈ vÈ gatiyÈ vÈ viÒÒÈÓaÔÔhitiyÈ vÈ sattÈvÈse vÈ sattanikÈye vÈ ÈsiÑ. EvaÑnÈmoti tisso vÈ phusso vÈ. EvaÑgottoti gotamo vÈ kaccÈyano vÈ kassapo vÈ. Idamassa atÊtabhave attano nÈmagottÈnussaraÓavasena vuttaÑ. Sace pana tasmiÑ kÈle attano ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 1. 128 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. AÑ 1. 460 piÔÔhe.


vaÓÓasampattil|khapaÓÊtajÊvikabhÈvaÑ sukhadukkhabahulataÑ appÈyukadÊghÈyukabhÈvaÑ vÈ anussaritukÈmo hoti, tampi anussaratiyeva. TenÈha “evaÑvaÓÓo -pa- evamÈyupariyanto”ti. Tattha EvaÑvaÓÓoti odÈto vÈ sÈmo vÈ. EvamÈhÈroti sÈlimaÑsodanÈhÈro vÈ pavattaphalabhojano vÈ. EvaÑsukhadukkhappaÔisaÑvedÊti anena pakÈrena kÈyikacetasikÈnaÑ sÈmisanirÈmisÈdippabhedÈnaÑ sukhadukkhÈnaÑ paÔisaÑvedÊ. EvamÈyupariyantoti evaÑ vassasataparimÈÓÈyupariyanto vÈ caturÈsÊtikappasahassÈyupariyanto vÈ. So tato cuto amutra udapÈdinti so ahaÑ tato bhavato yonito gatito viÒÒÈÓaÔÔhitito sattÈvÈsato sattanikÈyato vÈ cuto puna amukasmiÑ nÈma bhave yoniyÈ gatiyÈ viÒÒÈÓaÔÔhitiyÈ sattÈvÈse sattanikÈye vÈ udapÈdiÑ. TatrÈpÈsinti tatrÈpi bhave yoniyÈ gatiyÈ viÒÒÈÓaÔÔhitiyÈ sattÈvÈse sattanikÈye vÈ puna ahosiÑ. EvaÑnÈmoti-Èdi vuttanayameva.

Apica amutrÈsinti idaÑ anupubbena Èrohantassa yÈvadicchakaÑ anussaraÓaÑ. So tatoti paÔinivattantassa paccavekkhaÓaÑ, tasmÈ “idh|papanno”ti imissÈ idh|papattiyÈ anantarameva uppattiÔÔhÈnaÑ sandhÈya “amutra udapÈdin”ti idaÑ vuttanti veditabbaÑ. TatrÈpÈsinti evamÈdi panassa tatrÈpi imissÈ upapattiyÈ antare upapattiÔÔhÈne nÈmagottÈdÊnaÑ anussaraÓadassanatthaÑ vuttaÑ. So tato cuto idh|papannoti svÈhaÑ tato anantaruppattiÔÔhÈnato cuto idha amukasmiÑ nÈma khattiyakule vÈ brÈhmaÓakule vÈ nibbattoti. ItÊti evaÑ. SÈkÈraÑ sa-uddesanti nÈmagottavasena sa-uddesaÑ, vaÓÓÈdivasena sÈkÈraÑ. NÈmagottena hi satto “tisso kassapo”ti uddisÊyati, vaÓÓÈdÊhi “sÈmo odÈto”ti nÈnattato paÒÒÈyati, tasmÈ nÈmagottaÑ uddeso, itaro ÈkÈro.

DibbenÈti-ÈdÊsu dibbasadisattÈ dibbaÑ. DevatÈnaÑ hi sucaritakammanibbattaÑ pittasemharuhirÈdÊhi apalibuddhaÑ upakkilesavimuttatÈya d|repi ÈrammaÓasampaÔicchanasamatthaÑ dibbaÑ pasÈdacakkhu hoti. IdaÒcÈpi vÊriyabhÈvanÈbalena nibbattaÑ ÒÈÓacakkhu tÈdisamevÈti dibbasadisattÈ dibbaÑ. DibbavihÈravasena paÔiladdhattÈ attano ca dibbavihÈrasannissitattÈpi dibbaÑ. Œlokapariggahena

A~guttaranikÈya 86

mahÈjutikattÈpi dibbaÑ. TirokuÔÔÈdigatar|padassanena mahÈgatikattÈpi dibbaÑ. TaÑ sabbaÑ saddasatthÈnusÈrena veditabbaÑ. DassanaÔÔhena cakkhu. CakkhukiccakaraÓena cakkhumivÈtipi cakkhu. Cut|papÈtadassanena diÔÔhivisuddhihetuttÈ visuddhaÑ. Yo hi cutimeva passati, na upapÈtaÑ, so ucchedadiÔÔhiÑ gaÓhÈti. Yo upapÈtameva passati, na cutiÑ, so navasattapÈtubhÈvadiÔÔhiÑ gaÓhÈti. Yo pana tadubhayaÑ passati, so yasmÈ duvidhampi taÑ diÔÔhigataÑ ativattati, tasmÈ taÑ dassanaÑ diÔÔhivisuddhihetu hoti. Ubhayampi cetaÑ buddhaputtÈ passanti. Tena vuttaÑ “cut|papÈtadassanena diÔÔhivisuddhihetuttÈ visuddhan”ti. Manuss|pacÈraÑ atikkamitvÈ r|padassanena atikkantamÈnusakaÑ, mÈnusaÑ vÈ maÑsacakkhuÑ atikkantattÈ atikkantamÈnusakanti veditabbaÑ. Tena dibbena cakkhunÈ visuddhena atikkantamÈnusakena.

Satte passatÊti manussÈnaÑ maÑsacakkhunÈ viya satte oloketi. CavamÈne upapajjamÈneti ettha cutikkhaÓe vÈ upapattikkhaÓe vÈ dibbacakkhunÈ daÔÔhuÑ na sakkÈ. Ye pana ÈsannacutikÈ idÈni cavissanti, te cavamÈnÈti, ye ca gahitappaÔisandhikÈ sampatinibbattÈ ca, te upapajjamÈnÈti adhippetÈ. Te evar|pe cavamÈne upapajjamÈne ca passatÊti dasseti. HÊneti mohanissandayuttattÈ hÊnÈnaÑ jÈtikulabhogÈdÊnaÑ vasena hÊÄite uÒÒÈte. PaÓÊteti amohanissandayuttattÈ tabbiparÊte. SuvaÓÓeti adosanissandayuttattÈ iÔÔhakantamanÈpavaÓÓayutte. DubbaÓÓeti dosanissandayuttattÈ aniÔÔhÈkantÈmanÈpavaÓÓayutte, vir|pavir|petipi attho. Sugateti sugatigate, alobhanissandayuttattÈ vÈ aÉÉhe mahaddhane. Duggateti duggatigate, lobhanissandayuttattÈ vÈ dalidde appannapÈne.

YathÈkamm|pageti yaÑ yaÑ kammaÑ upacitaÑ, tena tena upagate. KÈyaduccaritenÈti-ÈdÊsu duÔÔhu caritaÑ kilesap|tikattÈti duccaritaÑ. KÈyena duccaritaÑ, kÈyato vÈ uppannaÑ duccaritanti kÈyaduccaritaÑ. Itaresupi eseva nayo. SamannÈgatÈti sama~gibh|tÈ. AriyÈnaÑ upavÈdakÈti buddhapaccekabuddhasÈvakÈnaÑ ariyÈnaÑ antamaso gihisotÈpannÈnampi anatthakÈmÈ hutvÈ antimavatthunÈ vÈ guÓaparidhaÑsanena vÈ upavÈdakÈ, akkosakÈ garahakÈti vuttaÑ hoti. MicchÈdiÔÔhikÈti


viparÊtadassanÈ. MicchÈdiÔÔhikammasamÈdÈnÈti micchÈdiÔÔhivasena samÈdinnanÈnÈvidhakammÈ, yepi micchÈdiÔÔhim|lakesu kÈyakammÈdÊsu aÒÒepi samÈdÈpenti.

KÈyassa bhedÈti upÈdinnakkhandhapariccÈgÈ. ParaÑ maraÓÈti tadanantaraÑ abhinibbattakkhandhaggahaÓÈ. Atha vÈ kÈyassa bhedÈti jÊvitindriyass|pacchedÈ. ParaÑ maraÓÈti cuticittato uddhaÑ. ApÈyanti evamÈdi sabbaÑ nirayavevacanameva. Nirayo hi saggamokkhahetubh|tÈ puÒÒasammatÈ ayÈ apetattÈ, sukhÈnaÑ vÈ Èyassa abhÈvÈ apÈyo. Dukkhassa gati paÔisaraÓanti duggati, dosabahulatÈya vÈ duÔÔhena kammena nibbattÈ gatÊti duggati. VivasÈ nipatanti tattha duggatakÈrinoti vinipÈto, vinassantÈ vÈ ettha patanti sambhijjamÈna~gapacca~gÈti vinipÈto. Natthi ettha assÈdasaÒÒito ayoti nirayo.

Atha vÈ apÈyaggahaÓena tiracchÈnayoniÑ dÊpeti. TiracchÈnayoni hi apÈyo sugatito apetattÈ, na duggati mahesakkhÈnaÑ nÈgarÈjÈdÊnaÑ sambhavato. DuggatiggahaÓena pettivisayaÒca. So hi apÈyo ceva duggati ca sugatito apetattÈ dukkhassa ca gatibh|tattÈ, na tu vinipÈto asurasadisaÑ avinipatitattÈ. VinipÈtaggahaÓena asurakÈyaÑ. So hi yathÈvuttena atthena apÈyo ceva duggati ca sabbasamussayehi vinipatitattÈ vinipÈtoti vuccati. NirayaggahaÓena avÊci-ÈdikamanekappakÈraÑ nirayamevÈti. UpapannÈti upagatÈ, tattha abhinibbattÈti adhippÈyo. VuttavipariyÈyena sukkapakkho veditabbo. AyaÑ pana viseso–tattha sugatiggahaÓena manussagatipi sa~gayhati, saggaggahaÓena devagatiyeva. Tattha sundarÈ gatÊti sugati. R|pÈdÊhi visayehi suÔÔhu aggoti saggo. So sabbopi lujjanappalujjanaÔÔhena lokoti ayamettha sa~khepo, vitthÈro pana sabbÈkÈrena visuddhimaggasaÑvaÓÓanÈto1 gahetabbo. TatiyÈdÊni uttÈnatthÈni.

Dutiya-ÈhuneyyasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Visuddhi-®Ê 2. 56 piÔÔhe.

A~guttaranikÈya 88

8. AnuttariyasuttavaÓÓanÈ

8. AÔÔhame natthi etesaÑ uttarÈni visiÔÔhÈnÊti anuttarÈni, anuttarani eva anuttariyÈni yathÈ “anantameva anantariyan”ti Èha “niruttarÈnÊ”ti. DassanÈnuttariyaÑ nÈma phalavisesÈvahattÈ. Esa nayo sesesupi. Sattavidha-ariyadhanalÈbhoti sattavidhasaddhÈdilokuttaradhanalÈbho. SikkhÈttayassa p|raÓanti adhisÊlasikkhÈdÊnaÑ tissannaÑ sikkhÈnaÑ p|raÓaÑ. Tattha p|raÓaÑ nippariyÈyato asekkhÈnaÑ vasena veditabbaÑ. KalyÈÓaputhujjanato paÔÔhÈya hi satta sekhÈ tisso sikkhÈ p|renti nÈma, arahÈ paripuÓÓasikkhoti. Iti imÈni anuttariyÈni lokiyalokuttarÈni kathitÈni.

AnuttariyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. AnussatiÔÔhÈnasuttavaÓÓanÈ

9. Navame anussatiyo eva diÔÔhadhammikasamparÈyikÈdihitasukhÈnaÑ kÈraÓabhÈvato ÔhÈnÈnÊti anussatiÔÔhÈnÈni. BuddhaguÓÈrammaÓÈ satÊti yathÈ buddhÈnussati visesÈdhigamassa ÔhÈnaÑ hoti, evaÑ “itipi so bhagavÈ”ti-ÈdinÈ buddhaguÓe Èrabbha uppannÈ sati. EvaÑ anussarato hi pÊti uppajjati, so taÑ pÊtiÑ khayato vayato paÔÔhapetvÈ arahattaÑ pÈpuÓÈti. UpÈcÈrakammaÔÔhÈnaÑ nÈmetaÑ gihÊnampi labbhati. UpacÈrakammaÔÔhÈnanti ca paccakkhato upacÈrajjhÈnÈvahaÑ kammaÔÔhÈnaparamparÈya sammasanaÑ yÈva arahattÈ lokiyalokuttaravisesÈvahaÑ. Esa nayo sabbattha.

AnussatiÔÔhÈnasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. MahÈnÈmasuttavaÓÓanÈ

10. Dasame tasmiÑ samayeti buddhÈguÓÈnussaraÓasamaye. RÈgapariyuÔÔhitanti rÈgena pariyuÔÔhitaÑ. PariyuÔÔhÈnappattipi, rÈgena vÈ saÑhitaÑ


cittaÑ araÒÒamiva corehi tena pariyuÔÔhitanti vuttaÑ, tassa pariyuÔÔhÈnaÔÔhÈnabhÈvatopi pariyuÔÔhitarÈganti attho. ByaÒjanaÑ pana anÈdiyitvÈ atthamattaÑ dassento “uppajjamÈnena rÈgena uÔÔhahitvÈ gahitan”ti Èha. UjukamevÈti pageva kÈyava~kÈdÊnaÑ apanÊtattÈ cittassa ca anujubhÈvakarÈnaÑ mÈnÈdÊnaÑ abhÈvato, rÈgÈdipariyuÔÔhÈnÈbhÈvena vÈ oÓati-uÓÓativirahato ujubhÈvameva gataÑ. Atha vÈ ujukamevÈti kammaÔÔhÈnassa thinaÑ middhaÑ otiÓÓatÈya lÊnuddhaccavigamato majjhimasamathanimittappaÔipattiyÈ ujubhÈvameva gataÑ. AÔÔhakathaÑ nissÈyÈti bhavajÈti-ÈdÊnaÑ padÈnaÑ atthaÑ nissÈya. Atthavedanti vÈ hetuphalaÑ paÔicca uppannaÑ tuÔÔhimÈha. Dhammavedanti hetuÑ paÔicca uppannaÑ tuÔÔhiÑ. “ŒrakattÈ arahan”ti anussarantassa hi yadidaÑ bhagavato kilesehi ÈrakattaÑ, so hetu. ©Èpako cettha hetu adhippeto, na kÈrako sampÈpako. Tatonena ÒÈyamÈno arahattattho phalaÑ. IminÈ nayena sesapadesupi hetuso phalavipÈko veditabbo. DhammÈnussati-ÈdÊsupi hi ÈdimajjhapariyosÈnakalyÈÓatÈdayo suppaÔipatti-Èdayo ca tattha tattha hetubhÈvena niddiÔÔhÈyeva. Dhamm|pasaÑhitanti yathÈvuttahetuphalasa~khÈtaguÓ|pasaÑhitaÑ.

MahÈnÈmasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

ŒhuneyyavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. SÈraÓÊyavagga

1. PaÔhamasÈraÓÊyasuttavaÓÓanÈ

11. Dutiyassa paÔhame saritabbayuttakÈti anussaraÓÈrahÈ. Mijjati siniyhati etÈyÈti mettÈ, mittabhÈvo. MettÈ etassa atthÊti mettaÑ, kÈyakammaÑ. TaÑ pana yasmÈ mettÈsahagatacittasamuÔÔhÈnaÑ, tasmÈ vuttaÑ “mettena cittena kÈtabbaÑ kÈyakamman”ti. Esa nayo sesadvayepi. ImÈnÊti mettakÈyakammÈdÊni. Bhikkh|naÑ vasena ÈgatÈni tesaÑ seÔÔhaparisabhÈvato. YathÈ pana bhikkhunÊsupi labbhanti, evaÑ gihÊsupi labbhanti catuparisasÈdhÈraÓattÈti taÑ dassento “bhikkh|naÒhÊ”ti-ÈdimÈha.

A~guttaranikÈya 90

Bhikkhuno sabbampi anavajjakÈyakammaÑ ÈbhisamÈcÈrikakammantogadhamevÈti Èha “mettena cittena -pa- kÈyakammaÑ nÈmÈ”ti. Bhattivasena pavattiyamÈnÈ cetiyabodhÊnaÑ vandanÈ mettÈsiddhÈti katvÈ tadatthÈya gamanaÑ “mettaÑ kÈyakamman”ti vuttaÑ. Œdi-saddena cetiyabodhibhikkh|su vuttÈvasesÈpacÈyanÈdivasena pavattamettÈvasena pavattaÑ kÈyikaÑ kiriyaÑ sa~gaÓhÈti.

TepiÔakampi buddhavacanaÑ kathiyamÈnanti adhippÈyo. TepiÔakampi buddhavacanaÑ paripucchana-atthakathanavasena pavattiyamÈnameva mettaÑ vacÊkammaÑ nÈmahitajjhÈsayena pavattitabbato. TÊÓi sucaritÈnÊti kÈyavacÊmano sucaritÈni. Cintananti evaÑ cintanamattampi manokammaÑ, pageva paÔipannÈ bhÈvanÈti dasseti.

ŒvÊti pakÈsaÑ. PakÈsabhÈvo cettha yaÑ uddissa taÑ kÈyakammaÑ karÊyati, tassa sammukhabhÈvatoti Èha “sammukhÈ”ti. Rahoti appakÈsaÑ. AppakÈsatÈ ca yaÑ uddissa taÑ kÈyakammaÑ karÊyati, tassa apaccakkhabhÈvatoti Èha “parammukhÈ”ti. SahÈyabhÈvagamanaÑ tesaÑ purato1. Tesu karontesuyeva hi sahÈyabhÈvagamanaÑ sammukhÈ kÈyakammaÑ nÈma hoti. ubhayehÊti navakehi therehi ca. PaggayhÈti paggaÓhitvÈ uddhaÑ katvÈ kevalaÑ “devo”ti avatvÈ guÓehi thirabhÈvajotanaÑ “devatthero”ti vacanaÑ paggayha vacanaÑ. MamattabodhanaÑ vacanaÑ mamÈyanavacanaÑ. Ekantaparammukhassa manokammassa sammukhatÈ nÈma viÒÒattisamuÔÔhÈpanavasena hoti, taÒca kho loke kÈyakammanti pÈkaÔaÑ paÒÒÈtaÑ. HatthavikÈrÈdÊni anÈmasitvÈ eva dassento “nayanÈni ummÊletvÈ”ti-ÈdimÈha. KÈmaÑ mettÈsinehasiniddhÈnaÑ nayanÈnaÑ ummÊlanÈ pasannena mukhena olokanaÒca mettaÑ kÈyakammameva, yassa pana cittassa vasena nayanÈnaÑ mettÈsinehasiniddhatÈ mukhassa ca pasannatÈ, taÑ sandhÈya vuttaÑ “mettaÑ manokammaÑ nÈmÈ”ti.

LÈbha-saddo kammasÈdhano “lÈbhÈ vata bho laddho”ti-ÈdÊsu viya. So cettha “dhammaladdhÈ”ti vacanato atÊtakÈlikoti Èha “cÊvarÈdayo laddhapaccayÈ”ti. Dhammato ÈgatÈti dhammikÈ, parisuddhagamanÈ paccayÈ. TenÈha “dhammaladdhÈ”ti. Imameva hi atthaÑ dassetuÑ ______________________________________________________________ 1. Parato (Ka) DÊ-®Ê 2. 131 piÔÔhe passitabbaÑ.


“kuhanÈdÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Na sammÈ gayhamÈnÈ hi dhammaladdhÈ nÈma na hontÊti tappaÔisedhanatthaÑ pÈÄiyaÑ “dhammaladdhÈ”ti vuttaÑ. DeyyaÑ dakkhiÓeyyaÒca appaÔivibhattaÑ katvÈ bhuÒjatÊti appaÔivibhattabhogÊ nÈma hoti. TenÈha “dve paÔivibhattÈni nÈmÈ”ti-Èdi. Cittena vibhajananti etena cittuppÈdamattenapi vibhajanaÑ paÔivibhattaÑ nÈma, pageva payogatoti dasseti. Cittena vibhajanapubbakaÑ vÈ kÈyena vibhajananti m|lameva dassetuÑ “evaÑ cittena vibhajanan”ti vuttaÑ. Tena cittuppÈdamattena paÔivibhÈgo kÈtabboti dasseti. AppaÔivibhattanti bhÈvanapuÑsakaniddeso, appaÔivibhattaÑ lÈbhaÑ bhuÒjatÊti kammaniddeso vÈ. TaÑ neva gihÊnaÑ deti attano ÈjÊvasodhanatthaÑ. Na attanÈ paribhuÒjati “mayhaÑ asÈdhÈraÓabhogitÈ mÈ hot|”ti. PaÔiggaÓhanto ca -pa- passatÊti iminÈ Ègamanato paÔÔhÈya sÈdhÈraÓabuddhiÑ upaÔÔhÈpeti. EvaÑ hissa sÈdhÈraÓabhogitÈ sukarÈ, sÈraÓÊyadhammo cassa p|ro hoti.

Atha vÈ paÔiggaÓhanto ca -pa- passatÊti iminÈ tassa lÈbhassa tÊsu kÈlesu sÈmÈraÓato ÔhapanaÑ dassitaÑ. PaÔiggaÓhanto ca saÑghena sÈdhÈraÓaÑ hot|ti iminÈ paÔiggahaÓakÈlo dassito. GahetvÈ -pa- passatÊti iminÈ paÔiggahitakÈlo. TadubhayaÑ pana tÈdisena pubbabhÈgena vinÈ na hotÊti atthasiddho purimakÈlo. TayidaÑ paÔiggahaÓato pubbevassa hoti “saÑghena sÈdhÈraÓaÑ hot|ti paÔiggaÓhissÈmÊ”ti, paÔiggaÓhantassa hoti “saÑghena sÈdhÈraÓaÑ hot|ti paÔiggaÓhÈmÊ”ti, paÔiggahetvÈ hoti “saÑghena sÈdhÈraÓaÑ hot|ti hi paÔiggahitaÑ mayÈ”ti. EvaÑ tilakkhaÓasampannaÑ katvÈ laddhaÑ lÈbhaÑ osÈraÓalakkhaÓaÑ avikopetvÈ paribhuÒjanto sÈdhÈraÓabhogÊ appaÔivibhattabhogÊ ca hoti.

ImaÑ pana sÈraÓÊyadhammanti imaÑ catutthaÑ saritabbayuttadhammaÑ. Na hi -pa- gaÓhanti, tasmÈ sÈdhÈraÓabhogitÈ dussÊlassa natthÊti Èrambhopi tÈva na sambhavati, kuto p|raÓanti adhippÈyo. ParisuddhasÊloti iminÈ lÈbhassa dhammikabhÈvaÑ dasseti. VattaÑ akhaÓÉentoti iminÈ appaÔivibhattabhogitaÑ sÈdhÈraÓabhogitaÒca dasseti. Sati pana tadubhaye sÈraÓÊyadhammo p|rito eva hotÊti Èha “p|retÊ”ti. OdissakaÑ katvÈti etena anodissakaÑ katvÈ pituno, ÈcariyupajjhÈyÈdÊnaÑ

A~guttaranikÈya 92

vÈ therÈsanato paÔÔhÈya dentassa sÈraÓÊyadhammoyeva hotÊti dasseti. DÈtabbanti avassaÑ dÈtabbaÑ. SÈraÓÊyadhammo panassa na hoti paÔijaggaÔÔhÈne odissakaÑ katvÈ dinnattÈ. TenÈha “palibodhajagganaÑ nÈma hotÊ”ti. Muttapalibodhassa vaÔÔati amuttapalibodhassa p|retuÑ asakkuÓeyyattÈ. Yadi evaÑ sabbena sabbaÑ sÈraÓÊyadhammaÑ p|rentassa odissakadÈnaÑ vaÔÔati, na vaÔÔatÊti? No na vaÔÔati yuttaÔÔhÈneti dassento “tena panÈ”ti-ÈdimÈha. IminÈ odissakadÈnaÑ panassa na sabbattha vÈritanti dasseti. GilÈnÈdÊnaÑ hi odissakaÑ katvÈ dÈnaÑ appaÔivibhÈgapakkhikaÑ “asukassa na dassÈmÊ”ti paÔikkhepassa abhÈvato. ByatirekappadhÈno hi paÔibhÈgo. TenÈha “avasesan”ti-Èdi. AdÈtumpÊti pi-saddena dÈtumpi vaÔÔatÊti dasseti. TaÒca kho karuÓÈyanavasena, na vattaparip|raÓavasena, tasmÈ dussÊlassapi atthikassa sati sambhave dÈtabbaÑ. DÈnaÑ hi nÈma na kassaci nivÈritaÑ.

SusikkhitÈyÈti sÈraÓÊyap|raÓavidhimhi susikkhitÈya, sukusalÈyÈti attho. IdÈni tassa kosallaÑ dassetuÑ “susikkhitÈya hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. DvÈdasahi vassehi p|reti, na tato oranti iminÈ tassa dupp|rataÑ dasseti. TathÈ hi so mahapphalo mahÈnisaÑso diÔÔhadhammikehipi tÈvagarutarehi phalÈnisaÑsehi anugatoti taÑsama~gÊ ca puggalo visesalÈbhÊ ariyapuggalo viya loke acchariyabbhutadhammasamannÈgato hoti. TathÈ hi so duppajahadÈnamayassa sÊlamayassa puÒÒassa paÔipakkhadhammaÑ sud|re vikkhambhitaÑ katvÈ visuddhena cetasÈ loke pÈkaÔo paÒÒÈto hutvÈ viharati. TassimamatthaÑ byatirekato anvayato ca vibhÈvetuÑ “sace hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. TaÑ suviÒÒeyyameva.

IdÈnissa samparÈyike diÔÔhadhammike ca ÈnisaÑse dassetuÑ “evaÑ p|ritasÈraÓÊyadhammassÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Neva issÈ na macchariyaÑ hoti cirakÈlabhÈvanÈya vidhutabhÈvato. ManussÈnaÑ piyo hoti pariccÈgasÊlatÈya vissutattÈ1. TenÈha “dadaÑ piyo hoti bhajantinaÑ bah|”ti-Èdi2. Sulabhapaccayo hoti dÈnavasena uÄÈrajjhÈsayÈnaÑ paccayalÈbhassa idhÈnisaÑsasabhÈvato dÈnassa. Pattagatamassa ______________________________________________________________ 1. VisuddhattÈ (DÊ-®Ê 2. 133 piÔÔhe.) 2. AÑ 2. 34 piÔÔhe.


diyyamÈnaÑ na khÊyati pattagatasseva dvÈdasavassikassa mahÈvattassa avicchedena p|ritattÈ. AggabhaÓÉaÑ labhati devasikaÑ dakkhiÓeyyÈnaÑ aggato paÔÔhÈya dÈnassa dinnattÈ. Bhaye vÈ -pa- Èpajjanti deyyappaÔiggÈhakavikappaÑ akatvÈ attani nirapekkhacittena cirakÈlaÑ dÈnassa p|ritatÈya pasÈritacittattÈ.

TatrÈti tesu ÈnisaÑsesu vibhÈvetabbesu. ImÈni phalÈni vatth|ni kÈraÓÈni. MahÈgirigÈmo1 nÈma nÈgadÊpapasse eko gÈmova. AlabhantÈpÊti appapuÒÒatÈya alÈbhino samÈnÈpi. BhikkhÈcÈramaggasabhÈganti sabhÈgaÑ tabbhÈgiyaÑ bhikkhÈcÈramaggaÑ jÈnanti. AnuttarimanussadhammattÈ therÈnaÑ saÑsayavinodanatthaÒca “sÈraÓÊyadhammo me bhante p|rito”ti Èha. TathÈ hi dutiyavatthusmimpi therena attÈ pakÈsito. DaharakÈle evaÑ kira sÈraÓÊyadhammap|rako ahosi. ManussÈnaÑ piyatÈya sulabhapaccayatÈyapi idaÑ vatthumeva. PattagatÈkhÊyanassa pana visesaÑ vibhÈvanato “idaÑ tÈva -pa- ettha vatth|”ti vuttaÑ.

GiribhaÓÉamahÈp|jÈyÈti cetiyagirimhi sakalala~kÈdÊpe yojanappamÈÓe samudde ca nÈvÈsa~ghÈÔÈdike ÔhapetvÈ dÊpapupphagandhÈdÊhi kariyamÈnÈya mahÈp|jÈya. TassÈ ca paÔipattiyÈ avaÒjhabhÈvavibhÈvanatthaÑ”ete mayhaÑ pÈpuÓissantÊ”ti Èha. PariyÈyenapi lesenapi. Anucchavikanti “sÈraÓÊyadhammap|rako”ti yathÈbh|tapavedanaÑ tumhÈkaÑ anucchavikanti attho.

AnÈrocetvÈva palÈyiÑsu corabhayena. “Attano dujjÊvikÈyÈ”tipi vadanti. AhaÑ sÈraÓÊyadhammap|rikÈ, mama pattapariyÈpannenapi sabbÈpimÈ bhikkhuniyo yÈpessantÊti Èha “mÈ tumhe tesaÑ gatabhÈvaÑ cintayitthÈ”ti. VaÔÔissatÊti kappissati. TherÊ sÈraÓÊyadhammap|rikÈ ahosi, therassa pana sÊlatejeneva devatÈ ussukkaÑ Èpajji.

Natthi etesaÑ khaÓÉanti akhaÓÉÈni. TaÑ pana nesaÑ khaÓÉaÑ dassetuÑ “yassÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha upasampannasÊlÈnaÑ uddesakkamena Èdi-antÈ veditabbÈ. TenÈha “sattas|”ti-Èdi. Na hi aÒÒo koci ______________________________________________________________ 1. MahÈtÊragÈmo (Ka)

A~guttaranikÈya 94

ÈpattikkhandhÈnaÑ anukkamo atthi, anupasampannasÊlÈnaÑ samÈdÈnakkamenapi Èdi-antÈ labbhanti. Pariyante chinnasÈÔako viyÈti tatrante1 dasante vÈ chinnavatthaÑ viya. VisadisudÈharaÓaÒcetaÑ “akhaÓÉÈnÊ”ti imassa adhikatattÈ. EvaÑ sesÈnampi udÈharaÓÈni. KhaÓÉikatÈ bhinnatÈ khaÓÉaÑ, taÑ etassa atthÊti khaÓÉaÑ, sÊlaÑ. Chiddanti-ÈdÊsupi eseva nayo. Vemajjhe bhinnaÑvinivijjhanavasena. VisabhÈgavaÓÓena gÈvÊ viyÈti sambandho. VisabhÈgavaÓÓena upaÉÉhaÑ tatiyabhÈgagataÑ sambhinnavaÓÓaÑ sabalaÑ, visabhÈgavaÓÓeheva bind|hi antarantarÈhi vimissaÑ kammÈsaÑ. AyaÑ imesaÑ viseso. SabalarahitÈni asabalÈni, tathÈ akammÈsÈni. SÊlassa taÓhÈdÈsabyato mocanaÑ vivaÔÔ|panissayabhÈvÈpÈdanaÑ, tasmÈ taÓhÈdÈsabyato mocanavacanena tesaÑ sÊlÈnaÑ vivaÔÔ|panissayatamÈha. BhujissabhÈvakaraÓatoti iminÈ bhujissakarÈni bhujissÈnÊti uttarapadalopenÈyaÑ niddesoti dasseti. YasmÈ vÈ taÑsama~gipuggalo serÊ sayaÑvasÊ bhujisso nÈma hoti, tasmÈpi bhujissÈni. AviÒÒ|naÑ appamÈÓatÈya “viÒÒuppasatthÈnÊ”ti vuttaÑ. SuparisuddhabhÈvena vÈ sampannattÈ viÒÒ|hi pasatthÈnÊti viÒÒuppasatthÈni.

TaÓhÈdiÔÔhÊhi aparÈmaÔÔhattÈti “iminÈhaÑ sÊlena devo vÈ bhavissÈmi devaÒÒataro vÈ”ti taÓhÈparÈmÈsena, “iminÈhaÑ sÊlena devo hutvÈ tattha nicco dhuvo sassato bhavissÈmÊ”ti diÔÔhiparÈmÈsena ca aparÈmaÔÔhattÈ. ParÈmaÔÔhunti “ayaÑ te sÊlesu doso”ti cat|su vipattÊsu yÈya kÈyaci vipattiyÈ dassanena parÈmaÔÔhuÑ, anuddhaÑsetuÑ codetunti attho. SÊlaÑ nÈma avippaÔisÈrÈdipÈrampariyena2 yÈvadeva samÈdhisampÈdanatthanti Èha “samÈdhisaÑvattanikÈnÊ”ti. SamÈdhisaÑvattanappayojanÈni samÈdhisaÑvattanikÈni.

SamÈnabhÈvo sÈmaÒÒaÑ, paripuÓÓacatupÈrisuddhibhÈvena majjhe bhinnasuvaÓÓassa viya bhedÈbhÈvato sÊlena sÈmaÒÒaÑ sÊlasÈmaÒÒaÑ, taÑ gato upagatoti sÊlasÈmaÒÒagato. TenÈha “samÈnabhÈv|pagatasÊlo”ti, sÊlasampattiyÈ samÈnabhÈvaÑ upagatasÊlo sabhÈgavuttikoti attho. KÈmaÑ puthujjanÈnampi catupÈrisuddhisÊle nÈnattaÑ na siyÈ, taÑ pana na ekantikaÑ, idaÑ ekantikaÑ niyatabhÈvatoti Èha ______________________________________________________________ 1. Vatthante (DÊ-®Ê 2. 134 piÔÔhe.) 2. PÈrip|riyena (Ka)


“natthi maggasÊle nÈnattan”ti. TaÑ sandhÈyetaÑ vuttanti maggasÊlaÑ sandhÈya taÑ “yÈni tÈni sÊlÈnÊ”ti-Èdi vuttaÑ.

YÈyanti yÈ ayaÑ mayhaÒceva tumhÈkaÒca paccakkhabh|tÈ. DiÔÔhÊti maggasammÈdiÔÔhi. NiddosÈti niddhutadosÈ, samucchinnarÈgÈdipÈpadhammÈti attho. NiyyÈtÊti vaÔÔadukkhato nissarati niggacchati. SayaÑ niyyantÊyeva hi taÑsama~gipuggalaÑ vaÔÔadukkhato niyyÈpetÊti vuccati. YÈ satthu anusiÔÔhi, taÑ karotÊti takkaro, tassa yathÈnusiÔÔhaÑ paÔipajjantassÈti attho. SamÈnadiÔÔhibhÈvanti sadisadiÔÔhibhÈvaÑ saccasampaÔivedhena abhinnadiÔÔhibhÈvaÑ.

PaÔhamasÈraÓÊyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. DutiyasÈraÓÊyasuttavaÓÓanÈ

12. Dutiye sabrahmacÈrÊnanti sahadhammikÈnaÑ. PiyaÑ piyÈyitabbakaÑ karontÊti piyakaraÓÈ. GaruÑ garuÔÔhÈniyaÑ karontÊti garukaraÓÈ. Sa~gaÓhanatthÈyÈti sa~gahavatthuvisesabhÈvato sabrahmacÈrÊnaÑ sa~gahaÓÈya saÑvattantÊti sambandho. AvivadanatthÈyÈti sa~gahavatthubhÈvato eva na vivadanatthÈya. Sati ca avivadanahetubh|tasa~gahakatte tesaÑ vasena sabrahmacÈrÊnaÑ samaggabhÈvo bhedÈbhÈvo siddhoyevÈti Èha “sÈmaggiyÈ”ti-Èdi.

DutiyasÈraÓÊyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. NissÈraÓÊyasuttavaÓÓanÈ

13. Tatiye vaÉÉhitÈti bhÈvanÈpÈrip|rivasena paribr|hitÈ. PunappunaÑ katÈti bhÈvanÈya bahulÊkaraÓena aparÈparaÑ pavattitÈ. YuttayÈnasadisÈ katÈti yathÈ yuttamÈjaÒÒayÈnaÑ chekena sÈrathinÈ adhiÔÔhitaÑ yathÈruci pavattati, evaÑ yathÈruci pavattirahaÑ gamitÈ. VatthukatÈti vÈ adhiÔÔhÈnaÔÔhena vatthu viya katÈ, sabbaso upakkilesavisodhanena iddhivisesatÈya pavattiÔÔhÈnabhÈvato suvisodhitaparissayavatthu viya katÈti vuttaÑ hoti. AdhiÔÔhitÈti

A~guttaranikÈya 96

paÔipakkhad|rÊbhÈvato subhÈvitabhÈvena taÑtaÑadhiÔÔhÈnayogyatÈya ÔhapitÈ. Samantato citÈti sabbabhÈgena bhÈvan|pacayaÑ gamitÈ. TenÈha “upacitÈ”ti. SuÔÔhu samÈraddhÈti iddhibhÈvanÈsikhÈppattiyÈ sammadeva sambhÈvitÈ. Abh|tabyÈkaraÓaÑ byÈkarotÊti “mettÈ hi kho me cetovimutti bhÈvitÈ”ti-ÈdinÈ attani avijjamÈnaguÓÈbhibyÈhÈraÑ byÈharati. CetovimuttisaddaÑ apekkhitvÈ “nissaÔÈ”ti vuttaÑ. Puna byÈpÈdo natthÊti idÈni mama byÈpÈdo nÈma sabbaso natthÊti Òa tvÈ.

BalavavipassanÈti bhayatupaÔÔhÈne ÒÈÓaÑ, ÈdÊnavÈnupassane ÒÈÓaÑ, muccitukamyatÈÒÈÓaÑ, bha~gaÒÈÓanti catunnaÑ ÒÈÓÈnaÑ adhivacanaÑ. YesaÑ nimittÈnaÑ abhÈvena arahattaphalasamÈpattiyÈ animittatÈ, taÑ dassetuÑ “sÈ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha rÈgassa nimittaÑ, rÈgo eva vÈ nimittaÑ rÈganimittaÑ. Œdi-saddena dosanimittÈdÊnaÑ sa~gaho daÔÔhabbo. R|pavedanÈdisa~khÈranimittaÑ r|panimittÈdi. TesaÑyeva niccÈdivasena upaÔÔhÈnaÑ niccanimittÈdi. TayidaÑ nimittaÑ yasmÈ sabbena sabbaÑ arahattaphale natthi, tasmÈ vuttaÑ “sÈ hi -pa- animittÈ”ti. NimittaÑ anussarati anugacchati Èrabbha pavattati sÊlenÈti nimittÈnusÈrÊ. TenÈha “vuttappabhedaÑ nimittaÑ anusaraÓasabhÈvan”ti.

AsmimÈnoti “asmÊ”ti pavatto attavisayo mÈno. AyaÑ nÈma ahamasmÊti r|palakkhaÓo vedanÈdÊsu vÈ aÒÒataralakkhaÓo ayaÑ nÈma attÈ ahaÑ asmÊti. AsmimÈno samugghÈtÊyati etenÈti asmimÈnasamugghÈto, arahattamaggo. Puna asmimÈno natthÊti tassa anuppattidhammatÈpÈdanaÑ kittento samugghÈtattameva vibhÈveti.

NissÈraÓÊyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. BhaddakasuttÈdivaÓÓanÈ

14-15. Catutthe ÈramitabbaÔÔhena vÈ kammaÑ ÈrÈmo etassÈti kammÈrÈmo. Kamme rato na ganthadhure vipassanÈdhure vÈti kammarato. PunappunaÑ yuttoti tapparabhÈvena anu anu yutto pasuto. ŒlÈpasallÈpoti itthivaÓÓapurisavaÓÓÈdivasena punappunaÑ lapanaÑ. PaÒcame natthi vuttabbaÑ.

BhaddakasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


6. NakulapitusuttavaÓÓanÈ

16. ChaÔÔhe visabhÈgavedanuppattiyÈ kakaceneva catu-iriyÈpathaÑ chindanto ÈbÈdhayatÊti ÈbÈdho, so yassa atthÊti ÈbÈdhiko. TaÑsamuÔÔhÈnadukkhena dukkhito. AdhimattagilÈnoti dhÈtusa~khayena parikkhÊÓasarÊro.

SappaÔibhayakantÈrasadisÈ soÄasavatthukÈ aÔÔhavatthukÈ ca vicikicchÈ tiÓÓÈ imÈyÈti tiÓÓavicikicchÈ. VigatÈ samucchinnÈ pavatti-ÈdÊsu “evaÑ nu kho na nu kho”ti evaÑ pavattikÈ kathaÑkathÈ assÈti vigatakathaÑkathÈ. SÈrajjakarÈnaÑ pÈpadhammÈnaÑ pahÊnattÈ rÈgavikkhepesu sÊlÈdiguÓesu ca tiÔÔhakattÈ vesÈrajjaÑ, visÈradabhÈvaÑ veyyattiyaÑ pattÈti vesÈrajjappattÈ. AttanÈ eva paccakkhato diÔÔhattÈ na paraÑ pacceti, nassa paro paccetabbo atthÊti aparappaccayÈ.

GilÈnÈ vuÔÔhitoti gilÈnabhÈvato vuÔÔhÈya Ôhito. BhÈvappadhÈno hi ayaÑ niddeso. GilÈno hutvÈ vuÔÔhitoti idaÑ pana atthamattanidassanaÑ.

NakulapitusuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. SoppasuttavaÓÓanÈ

17. Sattame paÔisallÈnÈ vuÔÔhitoti ettha paÔisallÈnanti tehi tehi saddhivihÈrika-antevÈsika-upÈsakÈdisattehi ceva r|pÈrammaÓÈdisa~khÈrehi ca paÔinivattitvÈ apasakkitvÈ nilÊyanaÑ vivecanaÑ. KÈyacittehi tato vivitto ekÊbhÈvo pavivekoti Èha “ekÊbhÈvÈyÈ”ti-Èdi. EkÊbhÈvatoti ca iminÈ kÈyavivekato vuÔÔhÈnamÈha. DhammanijjhÈnakkhantitoti-ÈdinÈ cittavivekato. VuÔÔhitoti tato duvidhavivekato bhava~guppattiyÈ sabrahmacÈrÊhi samÈgamena upeto.

SoppasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

A~guttaranikÈya 98

8. MacchabandhasuttavaÓÓanÈ

18. AÔÔhame macchaghÈtakanti macchabandhaÑ kevaÔÔaÑ. OrabbhikÈdÊsu urabbhÈ vuccanti eÄakÈ, urabbhe hantÊti orabbhiko. S|karikÈdÊsupi eseva nayo.

MacchabandhasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. PaÔhamamaraÓassatisuttavaÓÓanÈ

19. Navame evaÑnÈmake gÈmeti nÈtikÈnÈmakaÑ gÈmaÑ nissÈya. DvinnaÑ c|ÄapitimahÈpitiputtÈnaÑ dve gÈmÈ, tesu ekasmiÑ gÈme. ©ÈtÊnaÑ hi nivÈsaÔÔhÈnabh|to gÈmo ÒÈtiko, ÒÈtikoyeva nÈtiko Òa-kÈrassa na-kÈrÈdeso “animittÈ na nÈyare”ti-ÈdÊsu1 viya. So kira gÈmo yesaÑ tadÈ tesaÑ pubbapurisena attano ÒÈtÊnaÑ sÈdhÈraÓabhÈvena nivasito, tena ÒÈtikoti paÒÒÈyittha. Atha pacchÈ dvÊhi dÈyÈdehi dvidhÈ vibhajitvÈ paribhutto. GiÒjakÈ vuccati iÔÔhakÈ, giÒjakÈhiyeva kato Èvasathoti giÒjakÈvasatho. So hi ÈvÈso yathÈ sudhÈparikammena payojanaÑ natthi, evaÑ iÔÔhakÈhi eva cinitvÈ chÈdetvÈ kato. TasmiÑ kira padese mattikÈ sakkharamarumpavÈlukÈdÊhi asammissÈ kathinÈ saÓhasukhumÈ, tÈya katÈni kulÈlabhÈjanÈnipi silÈmayÈni viya daÄhÈni, tasmÈ te upÈsakÈ tÈya mattikÈya dÊghaputh| iÔÔhakÈ kÈretvÈ ÔhapetvÈ ÔhapetvÈ dvÈravÈtapÈnakavÈÔatulÈyo sabbaÑ dabbasambhÈrena vinÈ tÈhi iÔÔhakÈhiyeva pÈsÈdaÑ kÈresuÑ. Tena vuttaÑ “iÔÔhakÈmaye pÈsÈde”ti.

Rattindivanti ekarattidivaÑ. Bhagavato sÈsananti ariyamaggappaÔivedhÈvahaÑ satthu ovÈdaÑ. Bahu vata me kataÑ assÈti bahu vata mayÈ attahitaÑ pabbajitakiccaÑ kataÑ bhaveyya.

Tadantaranti tattakaÑ velaÑ. EkapiÓÉapÈtanti ekaÑ divasaÑ yÈpanappahonakaÑ piÓÉapÈtaÑ. YÈva anto paviÔÔhavÈto bahi nikkhamati, bahi ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 228; SaÑ-®Ôha 1. 39; JÈtaka-®Ôha 2. 52 piÔÔhesu.


nikkhantavÈto vÈ anto pavisatÊti ekasseva pavesanikkhamo viya vuttaÑ, taÑ nÈsikÈvÈtabhÈvasÈmaÒÒenÈti daÔÔhabbaÑ.

PaÔhamamaraÓassatisuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. DutiyamaraÓassatisuttavaÓÓanÈ

20. Dasame nikkhanteti vÊtivatte. PatigatÈyÈti1 paccÈgatÈya, sampattÈyÈti attho. TenÈha “paÔipannÈyÈ”ti. So mamassa antarÈyoti yathÈvuttÈ na kevalaÑ kÈlakiriyÈva, mama atidullabhaÑ khaÓaÑ labhitvÈ tassa satthusÈsanamanasikÈrassa ceva jÊvitassa ca saggamokkhÈnaÒca antarÈyo assa, bhaveyyÈti attho. TenÈha “tividho antarÈyo”ti-Èdi. VipajjeyyÈti vipattiÑ gaccheyya. Satthakena viya a~gapacca~gÈnaÑ kantanakÈrakÈ kÈye sandhibandhanacchedakavÈtÈ satthakavÈtÈ. KattukamyatÈchandoti niyyÈnÈvaho kattukamyatÈkusalacchando. PayogavÊriyanti bhÈvanÈnuyogavÊriyaÑ. Na paÔivÈti na paÔinivattatÊti appaÔivÈnÊ, antarÈ vosÈnÈnÈpajjanavÊriyaÑ. TenÈha “anukkaÓÔhÈnÈ appaÔisa~gharaÓÈ”ti.

DutiyamaraÓassatisuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

SÈraÓÊyavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. Anuttariyavagga

1. SÈmakasuttÈdivaÓÓanÈ

21-22. Tatiyassa paÔhame kevalakappanti ettha kevala-saddo anavasesattho, kappa-saddo samantabhÈvattho, tasmÈ kevalakappaÑ pokkharaÓiyanti evamattho daÔÔhabbo. AnavasesaÑ pharituÑ samatthassapi obhÈsassa kenaci kÈraÓena ekadesapharaÓampi siyÈ, ayaÑ pana sabbasova pharatÊti dassetuÑ samantattho kappa-saddo gahito. Attano obhÈsena pharitvÈti vatthÈla~kÈrasarÊrasamuÔÔhitena obhÈsena pharitvÈ, ______________________________________________________________ 1. PatiyitÈya (PÈÄiyaÑ)

A~guttaranikÈya 100

candimÈ viya ekobhÈsaÑ ekapajjotaÑ karitvÈti attho. SamanuÒÒoti sammadeva katamanuÒÒo. TenÈha “samÈnacitto”ti, samÈnajjhÈsayoti attho. DukkhaÑ vaco etasminti dubbaco, tasÈ kammaÑ dovacassaÑ, tassa puggalassa anÈdariyavasena pavattÈ cetanÈ, tassa bhÈvo atthitÈ dovacassatÈ. Atha vÈ dovacassameva dovacassatÈ. SÈ atthato sa~khÈrakkhandho hoti. CetanÈpadhÈno hi sa~khÈrakkhandho. CatunnaÑ vÈ khandhÈnaÑ apadakkhiÓaggÈhitÈkÈrena pavattÈnaÑ etaÑ adhivacananti vadanti. PÈpÈ assaddhÈdayo puggalÈ etassa mittÈti pÈpamitto, tassa bhÈvo pÈpamittatÈ. SÈpi atthato dovacassatÈ viya daÔÔhabbÈ. YÈya hi cetanÈya puggalo pÈpamitto pÈpasampava~ko nÈma hoti, sÈ cetanÈ pÈpamittatÈ. CattÈropi vÈ ar|pino khandhÈ tadÈkÈrappavattÈ pÈpamittatÈ. DutiyaÑ uttÈnameva.

SÈmakasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. BhayasuttavaÓÓanÈ

23. Tatiye sambhavati jÈtimaraÓaÑ etenÈti sambhavo, upÈdÈnanti Èha “jÈtiyÈ ca maraÓassa ca sambhave paccayabh|te”ti. AnupÈdÈti anupÈdÈya. TenÈha “anupÈdiyitvÈ”ti. JÈtimaraÓÈni sammÈ khÊyanti etthÈti jÈtimaraÓasa~khayo, nibbÈnanti Èha “jÈtimaraÓÈnaÑ sa~khaya sa~khÈte nibbÈne”ti. SabbadukkhaÑ upaccagunti sakalampi vaÔÔadukkhaÑ atikkantÈ carimacittanirodhena vaÔÔadukkhalesassapi asambhavato.

BhayasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. HimavantasuttavaÓÓanÈ

24. Catutthe samÈpattikusalo hotÊti samÈpajjanakusalo hoti. TenÈha “samÈpajjituÑ kusalo”ti. Tattha antogatahetu-attho Ôhiti-saddo, tasmÈ Ôhapanakusaloti atthoti Èha “samÈdhiÑ ÔhapetuÑ sakkotÊti attho”ti. Tattha ÔhapetuÑ sakkotÊti


sattaÔÔha-accharÈmattaÑ khaÓaÑ jhÈnaÑ ÔhapetuÑ sakkoti adhiÔÔhÈnavasibhÈvassa nipphÈditattÈ. YathÈparicchedenÈti yathÈparicchinnakÈlena. VuÔÔhÈtuÑ sakkoti vuÔÔhÈna vasibhÈvassa nipphÈditattÈ. KallaÑ saÒjÈtaÑ assÈti kallitaÑ, tasmiÑ kallite kallitabhÈve kusalo kallitakusalo. HÈsetuÑ tosetuÑ sampahaÑsetuÑ. KallaÑ kÈtunti samÈdhÈnassa paÔipakkhadhammÈnaÑ d|rÊkaraÓena sahakÈrÊkÈraÓÈnaÒca samappadhÈnena samÈpajjane cittaÑ samatthaÑ kÈtuÑ. SamÈdhissa gocarakusaloti samÈdhismiÑ nipphÈdetabbe tassa gocare kammaÔÔhÈnasaÒÒite pavattiÔÔhÈne bhikkhÈcÈragocare satisampajaÒÒayogato kusalo cheko. TenÈha “samÈdhissa asappÈye anupakÈrake dhamme vajjetvÈ”ti-Èdi. PaÔhamajjhÈnÈdisamÈdhiÑ abhinÊharitunti paÔhamajjhÈnÈdisamÈdhiÑ visesabhÈgiyatÈya abhinÊharituÑ upanetuÑ.

HimavantasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. AnussatiÔÔhÈnasuttavaÓÓanÈ

25. PaÒcame anussatikÈraÓÈnÊti anussatiyo eva diÔÔhadhammikasamparÈyikÈdihitasukhÈnaÑ hetubhÈvato kÈraÓÈni. Nikkhantanti nissaÔaÑ. Muttanti vissaÔÔhaÑ. VuÔÔhitanti apetaÑ. SabbametaÑ vikkhambhanameva sandhÈya vadati. GedhamhÈti paÒcakÈmaguÓato. IdampÊti buddhÈnussativasena laddhaÑ upacÈrajjhÈnamÈha. ŒrammaÓaÑ karitvÈti paccayaÑ karitvÈ, pÈdakaÑ katvÈti attho.

AnussatiÔÔhÈnasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. MahÈkaccÈnasuttavaÓÓanÈ

26. ChaÔÔhe sambÈdheti vÈ taÓhÈsaÑkilesÈdÊnaÑ sampÊÄe sa~kare gharÈvÈse. OkÈsÈ vuccantÊti maggaphalasukhÈdhigamÈya okÈsabhÈvato okÈsÈti vuccanti. OkÈsÈdhigamoti lokuttaradhammassa adhigamÈya adhigantabba-okÈso. VisujjhanatthÈyÈti rÈgÈdÊhi malehi


abhijjhÈvisamalobhÈdÊhi ca upakkiliÔÔhacittÈnaÑ visuddhatthÈya. SÈ panÈyaÑ cittassa visuddhi sijjhamÈnÈ yasmÈ sokÈdÊnaÑ anupÈdÈya saÑvattati, tasmÈ vuttaÑ “sokaparidevÈnaÑ samatikkamÈyÈ”ti-Èdi. Tattha socanaÑ ÒÈtibyasanÈdinimittaÑ cetaso santÈpo antotÈpo antonijjhÈnaÑ soko, ÒÈtibyasanÈdinimittameva socikatÈ. “KahaÑ ekaputtakÈ”ti-ÈdinÈ1 paridevanavasena lapanaÑ paridevo. SamatikkamanatthÈyÈti pahÈnÈya. ŒyatiÑ anuppajjanaÑ hi idha samatikkamo. DukkhadomanassÈnaÑ attha~gamÈyÈti kÈyikadukkhassa ca cetasikadomanassassa cÈti imesaÑ dvinnaÑ attha~gamÈya, nirodhÈyÈti attho. ©Èyati nicchayena kamati nibbÈnaÑ, taÑ vÈ ÒÈyati paÔivijjhati etenÈti ÒÈyo, ariyamaggo. Idha pana saha pubbabhÈgena ariyamaggo gahitoti Èha “sahavipassanakassa maggassa adhigamanatthÈyÈ”ti. ApaccayaparinibbÈnassÈti anupÈdisesanibbÈnaÑ sandhÈya vadati. Paccayavasena anuppannaÑ asa~khataÑ amatadhÈtumeva. Sesamettha uttÈnameva.

MahÈkaccÈnasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. PaÔhamasamayasuttavaÓÓanÈ

27. Sattame vaÉÉhetÊti manaso vivaÔÔanissitaÑ vaÉÉhiÑ Èvahati. ManobhÈvanÊyoti vÈ manasÈ bhÈvito sambhÈvito. YaÒca Èvajjato manasi karoto cittaÑ vinÊvaraÓaÑ hoti. ImasmiÑ pakkhe kammasÈdhano sambhÈvanattho bhÈvanÊya-saddo. “ThinamiddhavinodanakammaÔÔhÈnan”ti vatvÈ tadeva vibhÈvento “ÈlokasaÒÒaÑ vÈ”ti-ÈdimÈha. VÊriyÈrambhavatthu-ÈdÊnaÑ vÈti ettha Èdi-saddena idha avuttÈnaÑ atibhojane nimittaggÈhÈdÊnaÑ sa~gaho daÔÔhabbo. VuttaÑ hetaÑ “cha dhammÈ thinamiddhassa pahÈnÈya saÑvattanti atibhojane nimittaggÈho, iriyÈpathasamparivattanatÈ, ÈlokasaÒÒÈmanasikÈro, abbhokÈsavÈso, kalyÈÓamittatÈ, sappÈyakathÈ”ti2. AntarÈyasaddapariyÈyo idha antarÈ-saddoti Èha”anantarÈyena”ti.

PaÔhamasamayasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 309, 310; SaÑ 1. 323 piÔÔhesu. 2. Itivuttaka-®Ôha 341 piÔÔhe.


8. DutiyasamayasuttavaÓÓanÈ

28. AÔÔhame maÓÉalasaÓÔhÈnamÈÄasa~khepena katÈ bhojanasÈlÈ maÓÉalamÈÄÈti adhippetÈti Èha “bhojanasÈlÈyÈ”ti. Sesamettha suviÒÒeyyameva.

DutiyasamayasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. UdÈyÊsuttavaÓÓanÈ

29. Navame diÔÔhadhammo vuccati paccakkho attabhÈvoti Èha”imasmiÑyeva attabhÈve”ti. SukhavihÈratthÈyÈti nikkilesatÈya nirÈmisena sukhena vihÈratthÈya. ŒlokasaÒÒaÑ manasi karotÊti s|riyacandapajjotamaÓi-ukkÈvijju-ÈdÊnaÑ Èloko divÈ rattiÒca upaladdho, yathÈladdhavaseneva ÈlokaÑ manasi karoti, citte Ôhapeti. TathÈ ca naÑ manasi karoti, yathÈssa subhÈvitÈlokakasiÓassa viya kasiÓÈloko yathicchakaÑ yÈvadicchakaÒca so Èloko rattiyaÑ upatiÔÔhati. Yena tattha divÈsaÒÒaÑ Ôhapeti, divÈriva vigatathinamiddho hoti. TenÈha “yathÈ divÈ tathÈ rattin”ti. DivÈti saÒÒaÑ ÔhapetÊti vuttanayena manasi katvÈ divÈriva saÒÒaÑ uppÈdeti. YathÈnena divÈ -pa- tatheva taÑ manasi karotÊti yathÈnena divÈ upaladdho s|riyÈloko, evaÑ rattimpi divÈ diÔÔhÈkÈreneva taÑ ÈlokaÑ manasi karoti. YathÈ canena rattiÑ -pa- manasi karotÊti yathÈ rattiyaÑ candÈloko1 upaladdho, evaÑ divÈpi rattiÑ diÔÔhÈkÈreneva taÑ ÈlokaÑ manasi karoti, citte Ôhapeti. VivaÔenÈti thinamiddhena apihitattÈ vivaÔena. AnonaddhenÈti asaÒchÈditena. SahobhÈsakanti saÒÒÈÓobhÈsaÑ. DibbacakkhuÒÈÓaÑ r|pagatassa dibbassa itarassa ca dassanaÔÔhena idha ÒÈÓadassananti adhippetanti Èha “dibbacakkhusa~khÈtassÈ”ti-Èdi.

UddhaÑ jÊvitapariyÈdÈnÈti jÊvitakkhayato upari maraÓato paraÑ. SamuggatenÈti uÔÔhitena. DhumÈtattÈti uddhaÑ uddhaÑ dhumÈtattÈ ______________________________________________________________ 1. CandÈlokÈdi-Èloko (Ka)


s|nattÈ. Setarattehi viparibhinnaÑ vimissitaÑ nÊlaÑ, purimavaÓÓavipariÓÈmabh|taÑ vÈ nÊlaÑ vinÊlaÑ, vinÊlameva vinÊlakanti ka-kÈrena padavaÉÉhanamÈha anatthantarato yathÈ “pÊtakaÑ lohitakan”ti. PaÔik|lattÈti jigucchanÊyattÈ. KucchitaÑ vinÊlaÑ vinÊlakanti kucchanattho vÈ ayaÑ ka-kÈroti dassetuÑ vuttaÑ yathÈ “pÈpako kittisaddo abbhuggacchatÊ”ti1. ParibhinnaÔÔhÈnehi kÈkadha~kÈdÊhi. VissandamÈnaÑ pubbanti vissavanta pubbaÑ, tahaÑ tahaÑ paggharantapubbanti attho. TathÈbhÈvanti vissandamÈnapubbataÑ.

So bhikkh|ti yo “passeyya sarÊraÑ sÊvathikÈya chaÉÉhitan”ti vutto, so bhikkhu. UpasaÑharati sadisataÑ. Ayampi khoti-Èdi upasaÑharaÓÈkÈradassanaÑ. Œy|ti r|pajÊvitindriyaÑ. Ar|pajÊvitindriyaÑ panettha viÒÒÈÓagatikameva. UsmÈti kammajatejo. EvaÑp|tikasabhÈvoti evaÑ ativiya p|tisabhÈvo Èyu-Èdivigame viyÈti adhippÈyo. Ediso bhavissatÊti evaÑbhÈvÊti Èha “evamevaÑ uddhumÈtÈdibhedo bhavissatÊ”ti.

LuÒcitvÈ luÒcitvÈti uppÈÔetvÈ uppÈÔetvÈ. SesÈvasesamaÑsalohitayuttanti sabbaso akkhÈditattÈ tahaÑ tahaÑ sesena appÈvasesena maÑsalohitena yuttaÑ. AÒÒena hatthaÔÔhikanti avisesena hatthaÔÔhikÈnaÑ vippakiÓÓatÈ jotitÈti anavasesato tesaÑ vippakiÓÓataÑ dassento “catusaÔÔhibhedampÊ”ti-ÈdimÈha. TerovassikÈnÊti tirovassagatÈni. TÈni pana saÑvaccharaÑ vÊtivattÈni hontÊti Èha “atikkantasaÑvaccharÈnÊ”ti. PurÈÓatÈya ghanabhÈvavigamena vicuÓÓatÈ idha p|tibhÈvo. So yathÈ hoti, taÑ dassento “abbhokÈse”ti-ÈdimÈha. AnekadhÈt|nanti cakkhudhÈtu-ÈdÊnaÑ, kÈmadhÈtu-ÈdÊnaÑ vÈ. SatiyÈ ca ÒÈÓassa ca atthÈyÈti “abhikkante paÔikkante sampajÈnakÈrÊ hotÊ”ti-ÈdinÈ2 vuttÈya sattaÔÔhÈnikÈya satiyÈ ceva taÑsampayuttaÒÈÓassa ca atthÈya.

UdÈyÊsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. DÊ 3. 196; AÑ 2. 221 piÔÔhesu. 2. DÊ 1. 67; DÊ 2. 233; Ma 1. 72 piÔÔhesu.


10. AnuttariyasuttavaÓÓanÈ

30. Dasame nihÊnanti lÈmakaÑ, kiliÔÔhaÑ vÈ. GÈmavÈsikÈnanti bÈlÈnaÑ. PuthujjanÈnaÑ idanti pothujjanikaÑ. TenÈha “puthujjanÈnaÑ santakan”ti, puthujjanehi sevitabbattÈ tesaÑ santakanti vuttaÑ hoti. Anariyanti na niddosaÑ. NiddosaÔÔho hi ariyaÔÔho. TenÈha “na uttamaÑ na parisuddhan”ti. Ariyehi vÈ na sevitabbanti anariyaÑ. AnatthasaÑhitanti diÔÔhadhammikasamparÈyikÈdivividhavipulÈnatthasahitaÑ. TÈdisaÒca atthasannissitaÑ na hotÊti Èha “na atthasannissitan”ti. Na vaÔÔe nibbindanatthÈyÈti catusaccakammaÔÔhÈnÈbhÈvato. Asati pana vaÔÔe nibbidÈya virÈgÈdÊnaÑ asambhavoyevÈti Èha “na virÈgÈyÈ”ti-Èdi.

AnuttamaÑ anuttariyanti Èha “etaÑ anuttaran”ti. Hatthisminti nimittatthe bhummanti Èha “hatthinimittaÑ sikkhitabban”ti. HatthivisayattÈ hatthisannissitattÈ ca hatthisippaÑ “hatthÊ”ti gahetvÈ “hatthismimpi sikkhatÊ”ti vuttaÑ, tasmÈ hatthisippe sikkhatÊti evamettha attho daÔÔhabbo. Sesapadesupi eseva nayo.

Li~gabyattayena vibhattibyattayena pÈricariyeti vuttanti Èha “pÈricariyÈya paccupaÔÔhitÈ”ti. Sesamettha suviÒÒeyyameva.

AnuttariyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

AnuttariyavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. DevatÈvagga

1. SekhasuttÈdivaÓÓanÈ

31-34. Catutthassa paÔhame sekhÈnaÑ paÔiladdhaguÓassa parihÈni nÈma natthÊti Èha “upar|pariguÓaparihÈnÈyÈ”ti, upar|pariladdhabbÈnaÑ maggaphalÈnaÑ parihÈnÈya anuppÈdÈyÈti attho. TatiyÈdÊni uttÈnatthÈneva.

SekhasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


5. VijjÈbhÈgiyasuttavaÓÓanÈ

35. PaÒcame sampayogavasena vijjaÑ bhajanti, sahajÈta-aÒÒamaÒÒanissayasampayutta-atthi-avigatÈdipaccayavasena tÈya saha ekÊbhÈvaÑ gacchantÊti vijjÈbhÈgiyÈ. Atha vÈ vijjÈbhÈge vijjÈkoÔÔhÈse vattanti vijjÈsabhÈgatÈya tadekadese vijjÈkoÔÔhÈse pavattantÊti vijjÈ bhÈgiyÈ. Tattha vipassanÈÒÈÓaÑ, manomayiddhi, cha abhiÒÒÈti aÔÔha vijjÈ. Purimena atthana tÈhi sampayuttadhammÈ vijjÈbhÈgiyÈ. Pacchimena atthena tÈsu yÈ kÈci ekÈva vijjÈ vijjÈ, sesÈ vijjÈbhÈgiyÈ, evaÑ vijjÈpi vijjÈya sampayuttadhammÈpi “vijjÈbhÈgiyÈ”tveva veditabbÈ. Idha pana vipassanÈÒÈÓasampayuttÈ saÒÒÈva vijjÈbhÈgiyÈti ÈgatÈ, saÒÒÈsÊsena sesasampayuttadhammÈpi vuttÈ evÈti daÔÔhabbaÑ. AniccÈnupassanÈÒÈÓeti aniccÈnupassanÈÒÈÓe nissayapaccayabh|te uppannasaÒÒÈ, tena sahagatÈti attho. Sesesupi eseva nayo.

VijjÈbhÈgiyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. VivÈdam|lasuttavaÓÓanÈ

36. ChaÔÔhe kodhanoti kujjhanasÊlo. YasmÈ so appahÊnakodhatÈya adhigatakodho nÈma hoti, tasmÈ “kodhena samannÈgato”ti-Èha. UpanÈho etassa atthÊti upanÈhÊ, upanayhanasÊloti vÈ upanÈhÊ. VivÈdo nÈma uppajjamÈno yebhuyyena paÔhamaÑ dvinnaÑ vasena uppajjatÊti vuttaÑ “dvinnaÑ bhikkh|naÑ vivÈdo”ti. So pana yathÈ bah|naÑ anatthÈvaho hoti, taÑ nidassanamukhena nidassento “kathan”ti-ÈdimÈha. AbbhantaraparisÈyÈti parisabbhantare.

GuÓamakkhanÈya pavattopi attano kÈrakaÑ g|thena paharantiÑ g|tho viya paÔhamataraÑ makkhetÊti makkho, so etassa atthÊti makkhÊ. PaÄÈsatÊti paÄÈso, parassa guÓe ÉaÑsitvÈ viya apanetÊti attho. So etassa atthÊti paÄÈsÊ. PaÄÈsÊ puggalo hi dutiyassa dhuraÑ na deti, samaÑ haritvÈ ativadati. TenÈha “yugaggÈhalakkhaÓena paÄÈsena sapannÈgato”ti. IssatÊti issukÊ. MaccharÈyatÊti maccharaÑ, taÑ etassa


atthÊti maccharÊ. SaÔhayati na sammÈ bhÈsatÊti saÔho aÒÒathÈ santaÑ attÈnaÑ aÒÒathÈ pavedanato. MÈyÈ etassa atthÊ mÈyÈvÊ. MicchÈ pÈpikÈ viÒÒugarahitÈ etassa diÔÔhÊti micchÈdiÔÔhi, kammapathapariyÈpannÈya “natthi dinnan”ti-ÈdivatthukÈya micchattapariyÈpannÈya aniyyÈnikÈya diÔÔhiyÈ samannÈgatoti attho. TenÈha “natthikavÈdÊ”ti-Èdi.

SaÑ attano diÔÔhiÑ, sayaÑ vÈ attanÈ yathÈgahitaÑ parÈmasati, sabhÈvaÑ atikkamitvÈ parato ÈmasatÊti sandiÔÔhiparÈmÈsÊ. ŒdhÈnaÑ daÄhaÑ gaÓhÈtÊti ÈdhÈnaggÈhÊ, daÄhaggÈhÊ, “idameva saccan”ti thiraggÈhÊti attho. YuttaÑ kÈraÓaÑ disvÈva laddhiÑ paÔinissajjatÊti paÔinissaggÊ, dukkhena kicchena kasirena bahumpi kÈraÓaÑ dassetvÈ na sakkÈ paÔinissaggaÑ kÈtunti duppaÔinissaggÊ. Yo attano uppannadiÔÔhiÑ “idameva saccan”ti daÄhaÑ gaÓhitvÈ api buddhÈdÊhi kÈraÓaÑ dassetvÈ vuccamÈno na paÔinissajjati, tassetaÑ adhivacanaÑ. TÈdiso hi puggalo yaÑ yadeva dhammaÑ vÈ adhammaÑ vÈ suÓÈti, taÑ sabbaÑ “evaÑ amhÈkaÑ Ècariyehi kathitaÑ, evaÑ amhehi sutan”ti kummova a~gÈni sake kapÈle antoyeva samodahati. YathÈ hi kacchapo attano hatthapÈdÈdike a~ge kenaci ghaÔite sabbÈni a~gÈni attano kapÈleyeva samodahati, na bahi nÊharati, evamayampi “na sundaro tava gÈho, chaÉÉehi nan”ti vutto taÑ na vissajjati, antoyeva attano hadaye eva ÔhapetvÈ vicarati, kumbhÊlaggÈhaÑ gaÓhÈti. YathÈ susumÈrÈ gahitaÑ na paÔinissajjanti, evaÑ gaÓhÈti.

VivÈdam|lasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. ChaÄa~gadÈnasuttavaÓÓanÈ

37. Sattame dakkhanti vaÉÉhanti etÈyÈti dakkhiÓÈ, pariccÈgamayaÑ puÒÒaÑ, tass|pakaraÓabh|to deyyadhammo ca. Idha pana deyyadhammo adhippeto. TenevÈha “dakkhiÓaÑ patiÔÔhÈpetÊ”ti. Ito uÔÔhitenÈti ito khettato uppannena. RÈgo vinayati etenÈti rÈgavinayo, rÈgassa samucchedikÈ paÔipadÈ. TenÈha “rÈgavinayapaÔipadaÑ paÔipannÈ”ti.

“Pubbeva dÈnÈ sumano”ti-ÈdigÈthÈya pubbeva dÈnÈ muÒcacetanÈya pubbe dÈn|pakaraÓasambharaÓato paÔÔhÈya sumano “sampattÊnaÑ nidÈnaÑ


anugÈmikadÈnaÑ dassÈmÊ”ti somanassito bhaveyya. DadaÑ cittaÑ pasÈdayeti dadanto deyyadhammaÑ dakkhiÓeyyahatthe patiÔÔhÈpento “asÈrato dhanato sÈrÈdÈnaÑ karomÊ”ti attano cittaÑ pasÈdeyya. DatvÈ attamano hotÊti dakkhiÓeyyÈnaÑ deyyadhammaÑ pariccajitvÈ “paÓÉitapaÒÒattaÑ nÈma mayÈ anuÔÔhitaÑ, aho sÈdhu suÔÔh|”ti attamano pamudito pÊtisomanassajÈto hoti. EsÈti yÈ ayaÑ pubbacetanÈ muÒcacetanÈ aparacetanÈti imÈsaÑ kammaphalÈnaÑ saddhÈnugatÈnaÑ somanassapariggahitÈnaÑ tividhÈnaÑ cetanÈnaÑ pÈrip|rÊ, esÈ.

SÊlasaÒÒamenÈti kÈyikavÈcasikasaÑvarena. HatthapÈdeti dakkhiÓeyyÈnaÑ hatthapÈde. MukhaÑ vikkhÈletvÈti tesaÑyeva mukhaÑ vikkhÈletvÈ, attanÈva mukhodakaÑ datvÈti adhippÈyo.

ChaÄa~gadÈnasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

8. AttakÈrÊsuttÈdivaÓÓanÈ

38-41. AÔÔhame kusalakiriyÈya Èdi-ÈrambhabhÈvena pavattavÊriyaÑ ÔhitasabhÈvatÈya sabhÈvadhÈraÓaÔÔhena dhÈt|ti vuttanti Èha “ÈrambhadhÈt|ti Èrabhanavasena pavattavÊriyan”ti. LaddhÈsevanaÑ vÊriyaÑ balappattaÑ hutvÈ paÔipakkhe vidhamatÊti Èha “nikkamadhÈt|ti kosajjato nikkhamanasabhÈvaÑ vÊriyan”ti. ParakkamanasabhÈvoti adhimattatarÈnaÑ paÔipakkhadhammÈnaÑ vidhamanasamatthatÈya paÔupaÔutarabhÈvena paraÑ paraÑ1 ÔhÈnaÑ akkamanasabhÈvo. NavamÈdÊsu natthi vattabbaÑ.

AttakÈrÊsuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

12. NÈgitasuttavaÓÓanÈ

42. DvÈdasame mÈhaÑ nÈgita yasena samÈgamanti mÈ ahaÑ yasena samÈgamanaÑ patthemi. MÈ ca mayÈ yasoti yaso ca mayÈ mÈ ______________________________________________________________ 1. PaÔupaÔutarÈti paraÑ paraÑ (Ka)


samÈgacchat|ti attho. IminÈ attano lÈbhasakkÈrena anatthikataÑ vibhÈveti. PaÒcahi vimuttÊhÊti tada~gavimutti-ÈdÊhi paÒcahi vimuttÊhi. Sesamettha uttÈnameva.

NÈgitasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

DevatÈvaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. Dhammikavagga

1. NÈgasuttavaÓÓanÈ

43. PaÒcamassa paÔhame parisiÒcitunti1 yo cuÓÓamattikÈdÊhi gattÈni ubbaÔÔento mallakamuÔÔhÈdÊhi vÈ ghaÑsanto nahÈyati, so “nahÈyatÊ”ti vuccati. Yo tathÈ akatvÈ pakatiyÈva nahÈyati, so “parisiÒcatÊ”ti vuccati. Bhagavato ca sarÊre tathÈ haritabbaÑ rajojallaÑ nÈma nupalimpati acchachavibhÈvato, utuggahaÓatthaÑ pana bhagavÈ kevalaÑ udake otarati. TenÈha “gattÈni parisiÒcitun”ti.

PubbakoÔÔhakoti pÈcÊnakoÔÔhako. SÈvatthiyaÑ kira jetavanavihÈro kadÈci mahÈ, kadÈci khuddako. TathÈ hi so vipassissa bhagavato kÈle yojaniko ahosi, sikhissa tigÈvuto, vessabhussa aÉÉhayojaniko, kakusandhassa gÈvutappamÈÓo, koÓÈgamanassa aÉÉhagÈvutappamÈÓo, kassapassa vÊsati-usabhappamÈÓo, amhÈkaÑ bhagavato kÈle aÔÔhakarÊsappamÈÓo jÈto. Tampi nagaraÑ tassa vihÈrassa kadÈci pÈcÊnato hoti, kadÈci dakkhiÓato, kadÈci pacchimato, kadÈci uttarato. JetavanagandhakuÔiyaÑ pana catunnaÑ maÒcapÈdÈnaÑ patiÔÔhitaÔÔhÈnaÑ acalameva. CattÈri hi acalacetiyaÔÔhÈnÈni nÈma mahÈbodhipalla~kaÔÔhÈnaÑ, isipatane dhammacakkappavattanaÔÔhÈnaÑ, sa~kassanagare devorohanakÈle sopÈnassa patiÔÔhÈnaÔÔhÈnaÑ, maÒcapÈdaÔÔhÈnanti. AyaÑ pana pubbakoÔÔhako kassapadasabalassa vÊsati-usabhavihÈrakÈle pÈcÊnadvÈrakoÔÔhako ahosi, so idÈni “pubbakoÔÔhako”tveva paÒÒÈyati. ______________________________________________________________ 1. Ma-®Ôha 2. 71 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


Kassapadasabalassa kÈle aciravatÊ nagaraÑ parikkhipitvÈ sandamÈnÈ pubbakoÔÔhakaÑ patvÈ udakena bhinditvÈ mahantaÑ udakarahadaÑ mÈpesi samatittikaÑ anupubbagambhÊraÑ. Tattha ekaÑ raÒÒo nhÈnatitthaÑ, ekaÑ nÈgarÈnaÑ, ekaÑ bhikkhu saÑghassa, ekaÑ buddhÈnanti evaÑ pÈÔi-ekkÈni nhÈnatitthÈni honti ramaÓÊyÈvikiÓÓarajatapaÔÔasadisavÈlukÈni. Iti bhagavatÈ ÈyasmatÈ Ènandena saddhiÑ yena ayaÑ evar|po pubbakoÔÔhako, tenupasa~kami gattÈni parisiÒcituÑ. AthÈyasmÈ Ènando udakasÈÔikaÑ upanÈmesi. BhagavÈ surattadupaÔÔaÑ apanetvÈ udakasÈÔikaÑ nivÈsesi. Thero dupaÔÔena saddhiÑ mahÈcÊvaraÑ attano hatthagataÑ akÈsi. BhagavÈ udakaÑ otari, sahotaraÓenevassa udake macchakacchapÈ sabbe suvaÓÓavaÓÓÈ ahesuÑ, yantanÈÄikÈhi suvaÓÓarasadhÈrÈni siÒcanakÈlo viya suvaÓÓapaÔappasÈraÓakÈlo viya ca ahosi. Atha bhagavato nahÈnavattaÑ dassetvÈ paccuttiÓÓassa thero surattadupaÔÔaÑ upanÈmesi. BhagavÈ taÑ nivÈsetvÈ vijjullatÈsadisaÑ kÈyabandhanaÑ bandhitvÈ mahÈcÊvaraÑ antantena saÑharitvÈ padumagabbhasadisaÑ katvÈ upanÊtaÑ dvÊsu kaÓÓesu gahetvÈ aÔÔhÈsi. Tena vuttaÑ “pubbakoÔÔhake gattÈni parisiÒcitvÈ ekacÊvaro aÔÔhÈsÊ”ti.

EvaÑ Ôhitassa pana bhagavato sarÊraÑ vikasitapadumapupphasadisaÑ sabbapÈliphullaÑ pÈricchattakaÑ, tÈrÈmarÊcivikasitaÒca gaganatalaÑ siriyÈ avahasamÈnaÑ viya virocittha, byÈmappabhÈparikkhepavilÈsinÊ cassa dvattiÑsavaralakkhaÓamÈlÈ ganthitvÈ ÔhapitÈ dvattiÑsa candimÈ viya, dvattiÑsa s|riyÈ viya, paÔipÈÔiyÈ ÔhapitadvattiÑsacakkavattidvattiÑsadevarÈjadvattiÑsamahÈbrahmÈno viya ca ativiya virocittha. YasmÈ ca bhagavato sarÊraÑ sudhantacÈmÊkarasamÈnavaÓÓaÑ suparisodhitapavÈÄaruciratoraÓaÑ suvisuddhanÊlaratanÈvalisadisakesatanuruhaÑ, tasmÈ tahaÑ tahaÑ viniggatasujÈtajÈtihi~gulakaras|pasobhitaÑ upari satamegharatanÈvalisucchÈditaÑ ja~gamamiva kanakagirisikharaÑ virocittha. TasmiÑ ca samaye dasabalassa sarÊrato nikkhamitvÈ chabbaÓÓarasmiyo samantato asÊtihatthappamÈÓe padese ÈdhÈvantÊ vidhÈvantÊ ratanÈvaliratanadÈmaratanacuÓÓavippakiÓÓaÑ viya pasÈritaratanacittakaÒcanapaÔÔamiva ÈsiÒcamÈnalÈkhÈrasadhÈrÈcittamiva ukkÈsatanipÈtasamÈkulamiva nirantaravippakiÓÓakaÓikÈraki~kiÓikapupphamiva


vÈyuvegasamuddhatacinapiÔÔhacuÓÓaraÒjitamiva indadhanuvijjullatÈvitÈnasantha tamiva ca gaganatalaÑ, taÑ ÔhÈnaÑ pavanaÒca sammÈ pharanti. VaÓÓabh|mi nÈmesÈ, evar|pesu ÔhÈnesu buddhÈnaÑ sarÊravaÓÓaÑ vÈ guÓavaÓÓaÑ vÈ cuÓÓiyapadehi vÈ gÈthÈhi vÈ atthaÒca upamÈyo ca kÈraÓÈni ca ÈharitvÈ paÔibalena dhammakathikena p|retvÈ kathetuÑ vaÔÔati. Evar|pesu hi ÔhÈnesu dhammakathikassa thÈmo veditabbo. PubbasadisÈni kurumÈnoti nirudakÈni kurumÈno, sukkhÈpayamÈnoti attho. Sodake gatte cÊvaraÑ pÈrupantassa hi cÊvare kaÓÓikÈni uÔÔhahanti, parikkhÈrabhaÓÉaÑ dussati, buddhÈnaÑ pana sarÊre rajojallaÑ na upalimpati, padumapatte ukkhitta-udakabindu viya udakaÑ vinivaÔÔetvÈ gacchati. EvaÑ santepi sikkhÈgÈravatÈya bhagavÈ “pabbajitavattaÑ nÈmetan”ti mahÈcÊvaraÑ ubhosu kaÓÓesu gahetvÈ purato kÈyaÑ paÔicchÈdetvÈ aÔÔhÈsi.

TÈÄitaÒca vÈditaÒca tÈÄitavÈditaÑ, t|riyÈnaÑ tÈÄitavÈditaÑ t|riyatÈÄihavÈditaÑ, mahantaÒca taÑ t|riyatÈÄitavÈditaÒcÈti mahÈt|riyatÈÄitavÈditaÑ. TenÈha “mahantenÈ”ti-Èdi. Atha vÈ bherimudi~gapaÓavÈdit|riyÈnaÑ tÈÄitaÑ vÊÓÈveÄugomukhi-ÈdÊnaÑ vÈditaÒca t|riyatÈÄitavÈditanti vÈ evamettha attho daÔÔhabbo.

AbhiÒÒÈpÈraÑ gatoti abhiÒÒÈpÈrag|. EvaÑ sesesupi. So hi bhagavÈ sabbadhamme abhijÈnanto gatoti abhiÒÒÈpÈrag|. Tesu paÒcupÈdÈnakkhandhe parijÈnanto gatoti pariÒÒÈpÈrag|. Sabbakilese pajahanto gatoti pahÈnapÈrag|. CattÈro magge bhÈvento gatoti bhÈvanÈpÈrag|. NirodhaÑ sacchikaronto gatoti sacchikiriyÈpÈrag|. SabbasamÈpattiÑ samÈpajjanto gatoti samÈpattipÈrag|. SubrahmadevaputtÈdayoti ettha so kira devaputto accharÈsaÑghaparivuto nandanakÊÄitaÑ katvÈ pÈricchattakam|le paÒÒattÈsane nisÊdi. TaÑ paÒcasatÈ parivÈretvÈ nisinnÈ, paÒcasatÈ rukkhaÑ abhiruhitvÈ madhurassarena gÈyitvÈ pupphÈni pÈtenti. TÈni gahetvÈ itarÈ ekatovaÓÔikamÈlÈva1 ganthenti. Atha rukkhaÑ abhiruÄhÈ upacchedakavasena ekappahÈreneva kÈlaÑ katvÈ avÊcimhi nibbattÈ mahÈdukkhaÑ anubhavanti. Atha kÈle gacchante devaputto “imÈsaÑ neva saddo ______________________________________________________________ 1. EkatovaÓÔikamÈlÈvasena (Ka)


suyyati, na pupphÈni pÈtenti, kahaÑ nu kho gatÈ”ti Èvajjento niraye nibbattabhÈvaÑ disvÈ piyavatthukasokena ruppamÈno cintesi “etÈ tÈva yathÈkammena gatÈ, mayhaÑ Èyusa~khÈro kittako”ti. So “sattame divase mayÈpi avasesÈhi paÒcasatÈhi saddhiÑ kÈlaÑ katvÈ tattheva nibbattitabban”ti disvÈ balavatarena sokena samappito “imaÑ mayhaÑ sokaÑ sadevake loke aÒÒatra tathÈgatÈ nibbÈpetuÑ samattho natthÊ”ti cintetvÈ satthu santikaÑ gantvÈ vanditvÈ ekamantaÑ Ôhito–

“NiccaÑ utrastamidaÑ cittaÑ, niccaÑ ubbiggamidaÑ mano. Anuppannesu kicchesu1, atho uppatitesu ca. Sace atthi anutrastaÑ, taÑ me akkhÈhi pucchito”ti2–

imaÑ gÈthamabhÈsi. BhagavÈpissa–

“NÈÒÒatra bojjhÈ tapasÈ, nÈÒÒatrindriyasaÑvarÈ. NÈÒÒatra sabbanissaggÈ, sotthiÑ passÈmi pÈÓinan”ti2–

dhammaÑ desesi. So desanÈpariyosÈne vigatasoko paÒcahi accharÈsatehi saddhiÑ sotÈpattiphale patiÔÔhÈya bhagavantaÑ namassamÈno aÔÔhÈsi. TaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ “dukkhappattÈ subrahmadevaputtÈdayo”ti. Œdi-saddena candas|riyadevaputtÈdayo sa~gaÓhÈti. Cat|hi kÈraÓehÊti ÈrakattÈ, arÊnaÑ arÈnaÒca hatattÈ, paccayÈdÊnaÑ arahattÈ, pÈpakaraÓe rahÈbhÈvÈti imehi cat|hi kÈraÓehi.

DasavidhasaÑyojanÈnÊti orambhÈgiyuddhambhÈgiyabhedato dasavidhasaÑyojanÈni. Sabbe accarucÊti sabbasatte atikkamitvÈ pavattaruci. AÔÔhamakanti sotÈpattimaggaÔÔhaÑ sandhÈya vadati. SotÈpannoti phalaÔÔho gahito.

Soraccanti “tattha katamaÑ soraccaÑ? Yo kÈyiko avÊtikkamo vÈcasiko avÊtikkamo kÈyikavÈcasiko avÊtikkamo, idaÑ vuccati soraccaÑ, sabbopi sÊlasaÑvaro soraccan”ti3 vacanato sucisÊlaÑ “soraccan”ti vuttaÑ. KaruÓÈti karuÓÈbrahmavihÈramÈha. KaruÓÈpubbabhÈgoti tassa pubbabhÈgaÑ upacÈrajjhÈnaÑ vadati. ______________________________________________________________ 1. Kiccesu (Ka) 2. SaÑ 1. 52 piÔÔhe. 3. Abhi 1. 260 piÔÔhe.


Duvidhena jhÈnenÈti ÈrammaÓ|panijjhÈnalakkhaÓ|panijjhÈnabhedato duvidhena jhÈnamanena. PaÒcavidhamicchÈjÊvavasenÈti kuhanÈlapanÈnemittikatÈnippesikatÈlÈbhenalÈbhaÑnijigÊsanatÈsa~khÈtapaÒcavidhamicchÈjÊvavasena. Na lippatÊti na allÊyati anusayato ÈrammaÓakaraÓato vÈ taÓhÈdiÔÔhi-abhinivesÈbhÈvato. Sesamettha uttÈnameva.

NÈgasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. MigasÈlÈsuttavaÓÓanÈ

44. Dutiye samasamagatiyÈti ka-kÈrassa ya-kÈravasena niddesoti Èha “samabhÈveneva samagatikÈ”ti. BhavissantÊti atÊtatthe anÈgatavacanaÑ katanti Èha “bhavissantÊti jÈtÈ”ti. PurÈÓassa hi isidattassa ca samagatikaÑ sandhÈya sÈ evamÈha.

AmmakÈti mÈtugÈmo. UpacÈravacanaÑ hetaÑ, itthÊsu yadidaÑ ammakÈ mÈtugÈmo jananÊ janikÈti. TenÈha “itthÊ hutvÈ itthisaÒÒÈya eva samannÈgatÈ”ti.

DiÔÔhiyÈ paÔivijjhitabbaÑ appaÔividdhaÑ hotÊti atthato kÈraÓato ca paÒÒÈya paÔivijjhitabbaÑ appaÔividdhaÑ hoti, nijjaÔaÑ niggumbaÑ katvÈ yÈthÈvato aviditaÑ hoti. Samaye samaye kilesehi vimuccanakaÑ pÊtipÈmojjaÑ idha sÈmÈyikaÑ ma-kÈre a-kÈrassa dÊghaÑ katvÈ. TenÈha “sÈmÈyikampi vimuttiÑ na labhatÊti kÈlÈnukÈlaÑ dhammassavanaÑ nissÈya pÊtipÈmojjaÑ na labhatÊ”ti. PamiÓantÊti ettha Èrambhattho pa-saddoti Èha “tuletuÑ ÈrabhantÊ”ti. PaÓÊtoti visiÔÔho.

Tadantaranti vacanavipallÈsena upayogatthe sÈmivacanaÑ katanti Èha “taÑ antaraÑ taÑ kÈraÓan”ti. Lobhassa aparÈparuppattiyÈ bahuvacanavasena “lobhadhammÈ”ti vuttÈ. SÊlena visesÊ ahosi methunadhammaviratiyÈ samannÈgatattÈ.

MigasÈlÈsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


3. IÓasuttÈdivaÓÓanÈ

45-48. Tatiye daliddo nÈma duggato, tassa bhÈvo dÈliddiyaÑ. Na etassa sakaÑ sÈpateyyanti assako, asÈpateyyo. TenÈha “attano santakena rahito”ti. “Buddho dhammo saÑgho”ti vutte “sammÈsambuddho bhagavÈ, svÈkkhÈto dhammo, suppaÔipanno saÑgho”ti kenaci akampiyabhÈvena okappanaÑ ratanattayaguÓe ogÈhetvÈ kappanaÑ okappanasaddhÈ nÈma. “IdaÑ akusalaÑ kammaÑ no sakaÑ, idaÑ pana kammaÑ sakan”ti evaÑ byatirekato anvayato ca kammassakatajÈnanapaÒÒÈ kammassakatapaÒÒÈ. TividhaÑ hi duccaritaÑ attanÈ katampi sakakammaÑ nÈma na hoti atthabhaÒjanato. SucaritaÑ sakakammaÑ nÈma atthajananato. IÓÈdÈnasminti paccattavacanatthe etaÑ bhummanti Èha “iÓaggahaÓaÑ vadÈmÊ”ti.

KaÔaggÈhoti kataÑ sabbaso siddhameva katvÈ gahaÓaÑ. So pana vijayalÈbho hotÊti Èha “jayaggÈho”ti. Hirimano etassÈti hirimanoti Èha “hirisampayuttacitto”ti, pÈpajigucchana lakkhaÓÈya hiriyÈ sampayuttacittoti attho. Ottappatti ubbijjati bhÈyati sÊlenÈti ottappÊ, ottappena samannÈgato. NirÈmisaÑ sukhanti tatiyajjhÈnasukhaÑ d|rasamussÈritakÈmÈmisattÈ. Upekkhanti catutthajjhÈnupekkhaÑ, na yaÑ kiÒci upekkhÈvedananti Èha “catutthajjhÈnupekkhan”ti. ŒraddhavÊriyoti paggahitaparipuÓÓakÈyikacetasikavÊriyoti attho. Yo gaÓasa~gaÓikaÑ vinodetvÈ cat|su iriyÈpathesu aÔÔha-Èrambhavatthuvasena ekako hoti, tassa kÈyikaÑ vÊriyaÑ ÈraddhaÑ nÈma hoti. Cittasa~gaÓikaÑ vinodetvÈ aÔÔhasamÈpattivasena ekako hoti, gamane uppannakilesassa ÔhÈnaÑ pÈpuÓituÑ na deti, ÔhÈne uppannakilesassa nisajjaÑ nisajjÈya uppannakilesassa sayanaÑ pÈpuÓituÑ na deti, uppannaÔÔhÈneyeva kilese niggaÓhÈti, ayaÑ cetasikaÑ vÊriyaÑ ÈraddhaÑ nÈma hoti. PaÔipakkhad|rÊbhÈvena seÔÔhaÔÔhena ca eko udetÊti ekodi, ekaggatÈ. Tassa yogato ekaggacitto idha ekodi. PaÔipakkhato attÈnaÑ nipÈti, taÑ vÈ nipayati visosetÊti nipako. AÒÒataraÑ kÈyÈdibhedaÑ ÈrammaÓaÑ sÈtisayÈya satiyÈ saratÊti sato. TenÈha “ekaggacitto”ti-Èdi.

AkuppÈ me vimuttÊti mayhaÑ arahattaphalavimutti akuppatÈya akuppÈrammaÓatÈya ca akuppÈ. SÈ hi rÈgÈdÊhi na kuppatÊti akuppatÈyapi


akuppÈ. AkuppaÑ nibbÈnamassÈ ÈrammaÓanti akuppÈrammaÓatÈyapi akuppÈ. TenevÈha “akuppÈrammaÓattÈ”ti-Èdi. BhavasaÑyojanÈnanti kÈmarÈgapaÔighamÈnadiÔÔhivicikicchÈsÊlabbataparÈmÈsabhavarÈga-issÈmacchariya- avijjÈsa~khÈtÈnaÑ dasannaÑ saÑyojanÈnaÑ. ImÈni hi satte bhavesu saÑyojenti upanibandhanti bhavÈbhavena saÑyojenti, tasmÈ bhavasaÑyojanÈnÊti vuccanti. KhÊÓÈsavo uttama-aÓaÓo kilesa-iÓÈnaÑ abhÈvato. AÒÒe hi sattÈ yÈva na kilesÈ pahÊyanti, tÈva sa-iÓÈ nÈma aserivihÈrabhÈvato. CatutthÈdÊni uttÈnatthÈni.

IÓasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. KhemasuttavaÓÓanÈ

49. Sattame vuttabrahmacariyavÈsoti nivutthabrahmacariyavÈso. KatakaraÓÊyoti ettha karaÓÊyanti pariÒÒÈpahÈnabhÈvanÈsacchi kiriyamÈha. TaÑ pana yasmÈ cat|hi maggehi paccekaÑ cat|su saccesu kattabbattÈ soÄasavidhaÑ veditabbaÑ. TenÈha “cat|hi maggehi kattabban”ti. Khandhakilesa-abhisa~khÈrasa~khÈtÈ tayo osÊdÈpanaÔÔhena bhÈrÈ viyÈti bhÈrÈ, te ohitÈ oropitÈ nikkhittÈ pÈtitÈ etenÈti ohitabhÈro. TenÈha “khandhabhÈraÑ -pa- otÈretvÈ Ôhito”ti. Anuppatto sadatthanti anuppattasadattho. Sadatthoti ca sakatthamÈha ka-kÈrassa da-kÈraÑ katvÈ. Ettha hi arahattaÑ attano yonisomanasikÈrÈyattattÈ att|panibandhaÔÔhena sasantÈnapariyÈpannattÈ attÈnaÑ avijahanaÔÔhena attano uttamatthena ca attano atthattÈ “sakattho”ti vuccati. TenÈha “sadattho vuccati arahattan”ti. SammadaÒÒÈ vimuttoti sammÈ aÒÒÈya vimutto, acchinnabh|tÈya maggapaÒÒÈya sammÈ yathÈbh|taÑ dukkhÈdÊsu yo yathÈ jÈnitabbo, tathÈ jÈnitvÈ vimuttoti attho. TenÈha “sammÈ hetunÈ”ti-Èdi. Vimuttoti ca dve vimuttiyo sabbassa cittasaÑkilesassa maggo nibbÈnÈdhimutti ca. NibbÈne adhimuccanaÑ tattha ninnapoÓapabbhÈratÈya. ArahÈ sabbakilesehi vimuttacittattÈ cittavimuttiyÈ vimutto, nibbÈnaÑ adhimuttattÈ nibbÈne vimutto. Sesamettha uttÈnameva.

KhemasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


8. IndriyasaÑvarasuttavaÓÓanÈ

50. AÔÔhame upanisÊdati phalaÑ etthÈti kÈraÓaÑ upanisÈ. YathÈ bh|taÒÈÓadassananti yathÈsabhÈvajÈnanasa~khÈtaÑ dassanaÑ. Etena taruÓa vipassanaÑ dasseti. TaruÓavipassanÈ hi balavavipassanÈya paccayo hoti. TaruÓavipassanÈti nÈmar|papariggahe ÒÈÓaÑ paccayapariggahe ÒÈÓaÑ sammasane ÒÈÓaÑ maggÈmagge vavatthapetvÈ ÔhitaÒÈÓanti catunnaÑ ÒÈÓÈnaÑ adhivacanaÑ. Nibbindati etÈyÈti nibbidÈ. BalavavipassanÈti bhayatupaÔÔhÈne ÒÈÓaÑ ÈdÊnavÈnupassane ÒÈÓaÑ muccitukamyatÈÒÈÓaÑ sa~khÈrupekkhÈÒÈÓanti catunnaÑ ÒÈÓÈnaÑ adhivacanaÑ. PaÔisa~khÈnupassanÈ pana muccitukamyatÈpakkhikÈ eva. “YÈva maggÈmaggaÒÈÓadassanavisuddhi, tÈva taruÓavipassanÈ”ti hi vacanato upakkilesavimutta udayabbayaÒÈÓato balavavipassÈnÈ. Virajjati ariyo sa~khÈrato etenÈti virÈgo, ariyamaggo. Arahattaphalanti ukkaÔÔhaniddesato vuttaÑ. IndriyasaÑvarassa sÊlarakkhaÓahetuttÈ vuttaÑ “sÊlÈnurakkhaÓa-indriyasaÑvaro kathito”ti.

IndriyasaÑvarasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. ŒnandasuttavaÓÓanÈ

51. Navame therÈ bhikkh| viharanti bahussutÈ ÈgatÈgamÈti-ÈdipÈÄipadesu iminÈva nayena attho daÔÔhabbo–sÊlÈdiguÓÈnaÑ thirabhÈvappattiyÈ therÈ. SuttageyyÈdi bahu sutaÑ etesanti bahussutÈ. VÈcuggatadhÈraÓena sammadeva gar|naÑ santike ÈgamitabhÈvena Ègato pariyattidhammasa~khÈto Ègamo etesanti ÈgatÈgamÈ. SuttÈbhidhammasa~khÈtassa dhammassa dhÈraÓena dhammadharÈ. VinayadhÈraÓena vinayadharÈ. TesaÑyeva dhammavinayÈnaÑ mÈtikÈya dhÈraÓena mÈtikÈdharÈ. Tattha tattha dhammaparipucchÈya paripucchati. TaÑ atthaparipucchÈya paripaÒhati vÊmaÑsati vicÈreti. IdaÑ bhante kathaÑ, imassa kvatthoti paripucchanapaÒhanÈkÈradassanaÑ. AvivaÔaÒceva pÈÄiyÈ atthaÑ padesantarapÈÄidassanena Ègamato vivaranti. AnuttÈnÊkataÒca yuttivibhÈvanena uttÈnÊkaronti. Ka~khÈÔÔhÈniyesu dhammesu


saÑsayuppattiyÈ hetuyÈ gaÓÔhiÔÔhÈnabh|tesu pÈÄipadesu yÈthÈvato vinicchayadÈnena ka~khaÑ paÔivinodenti.

ŒnandasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. KhattiyasuttavaÓÓanÈ

52. Dasame bhoge adhippÈyo etesanti bhogÈdhippÈyÈ. PaÒÒatthÈya etesaÑ mano upavicaratÊti paÒÒ|pavicÈrÈ. PathaviyÈ dÈyatthÈya vÈ cittaÑ abhiniveso etesanti pathavÊbhinivesÈ. MantÈ adhiÔÔhÈnaÑ patiÔÔhÈ etesanti mantÈdhiÔÔhÈnÈ. IminÈ nayena sesapadÈnipi veditabbÈni. SesaÑ uttÈnameva.

KhattiyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

11. AppamÈdasuttavaÓÓanÈ

53. EkÈdasame ja~galÈnanti ettha yo nipicchalo na an|ponirudakatÈya thaddhal|kho bh|mippadeso, so “ja~galo”ti vuccati. TabbahulatÈya pana idha sabbo bh|mippadeso ja~galo. TasmiÑ ja~gale jÈtÈ bhavÈti vÈ ja~galÈ, tesaÑ ja~galÈnaÑ. EvaÑ hi nadicarÈnampi hatthÊnaÑ sa~gaho kato hoti samodhÈtabbÈnaÑ viya samodhÈyakÈnampi idha ja~galaggahaÓena gahetabbato. PathavÊtalacÈrÊnanti iminÈ jalacÈrino ca nivatteti adissamÈnapÈdattÈ. “PÈÓÈnan”ti sÈdhÈraÓavacanampi “padajÈtÈnÊ”ti saddantarasannidhÈnena visesaniviÔÔhameva hotÊti Èha “sapÈdakapÈÓÈnan”ti. “Muttagatan”ti-ÈdÊsu1 gata-saddo viya idha jÈta-saddo anatthantaroti Èha “padajÈtÈnÊti padÈnÊ”ti. SamodhÈnanti samavarodhaÑ, antogadhaÑ vÈ. TenÈha “odhÈnaÑ upanikkhepaÑ gacchantÊ”ti. K|Ôa~gamÈti pÈrimantena k|ÔaÑ upagacchanti. K|ÔaninnÈti k|Ôacchiddamagge pavisanavasena k|Ôe ninnÈ. K|ÔasamosaraÓÈti chidde anupavisanavasena ca Èhacca avatthÈnena ca k|Ôe samodahitvÈ ÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 87; AÑ 3. 181 piÔÔhesu.


VaÓÔe patamÈne sabbÈni bh|miyaÑ patantÊti Èha “vaÓÔÈnuvattakÈni bhavantÊ”ti.

AppamÈdasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

12. DhammikasuttavaÓÓanÈ

54. DvÈdasame jÈtibh|miyanti ettha jananaÑ jÈti, jÈtiyÈ bh|mi jÈtibh|mi, jÈtaÔÔhÈnaÑ. TaÑ kho panetaÑ neva kosalamahÈrÈjÈdÊnaÑ, na ca~kibrÈhmaÓÈdÊnaÑ, na sakkasuyÈmasantusitÈdÊnaÑ, na asÊtimahÈsÈvakÈnaÑ, na aÒÒesaÑ sattÈnaÑ “jÈtibh|mÊ”ti vuccati. Yassa pana jÈtadivase dasasahassÊ lokadhÈtu ekaddhajamÈlÈvippakiÓÓakusumavÈsacuÓÓagaÓasugandhÈ1 sabbapÈliphullamiva nandanavanaÑ virocamÈnÈ paduminipaÓÓe udakabindu viya akampittha, jaccandhÈdÊnaÒca r|padassanÈdÊni anekÈni pÈÔihÈriyÈni pavattiÑsu, tassa sabbaÒÒubodhisattassa jÈtaÔÔhÈnaÑ, sÈtisayassa pana janakakapilavatthusannissayo “jÈtibh|mÊ”ti vuccati. JÈtibh|makÈ upÈsakÈti jÈtibh|mivÈsino upÈsakÈ. SantanetvÈ sabbaso tanetvÈ pattharitvÈ Ôhitam|lÈni m|lasantÈnakÈni. TÈni pana atthato m|lÈniyevÈti Èha “m|lasantÈnakÈnanti m|lÈnan”ti.

JÈtadivase ÈvudhÈnaÑ jotitattÈ, raÒÒo aparimitassa ca sattakÈyassa anatthato paripÈlanasamatthatÈya ca “jotipÈlo”ti laddhanÈmattÈ vuttaÑ nÈmena jotipÈlo”ti. Govindoti govindiyÈbhisekena abhisitto, govindassa ÔhÈne ÔhapanÈbhisekena abhisittoti attho. TaÑ kira tassa brÈhmaÓassa kulaparamparÈgataÑ ÔhÈnantaraÑ. TenÈha “ÔhÈnena mahÈgovindo”ti. GavaÑ paÒÒaÒca vindati paÔilabhatÊti govindo, mahanto govindoti mahÈgovindo. Goti hi paÒÒÈyetaÑ adhivacanaÑ “gacchati atthe bujjhatÊ”ti katvÈ. MahÈgovindo ca amhÈkaÑ bodhisattoyeva. So kira disampatissa nÈma raÒÒo purohitassa govindabrÈhmaÓassa putto hutvÈ attano pitussa ca raÒÒo ca accayena tassa putto reÓu, ______________________________________________________________ 1. Ekakampena vippakiÓÓa... (Ka) Ma-®Ôha 2. 41 passitabbaÑ.


sahÈyÈ cassa Sattabh|, Brahmadatto, Vessabh|, Bharato, dve DhataraÔÔhÈti ime satta rÈjÈno yathÈ aÒÒamaÒÒaÑ na vivadanti, evaÑ rajje patiÔÔhÈpetvÈ tesaÑ atthadhamme anusÈsanto JambudÊpatale sabbesaÑ rÈjÈva raÒÒaÑ, brahmÈva brÈhmaÓÈnaÑ, devova gahapatikÈnaÑ sakkato garukato mÈnito p|jito apacito uttamagÈravaÔÔhÈnaÑ ahosi. Tena vuttaÑ “reÓu-ÈdÊnaÑ sattannaÑ purohito”ti. Imeva satta bhÈradhÈrÈ1 mahÈrÈjÈno. VuttaÑ hetaÑ–

“Sattabh| brahmadatto ca, vessabh| bharato saha. ReÓu dve ca dhataraÔÔhÈ, tadÈsuÑ satta bhÈradhÈ”ti2.

RaÒÒo diÔÔhadhammikasamparÈyikatthÈnaÑ puro vidhÈnato pure saÑvidhÈnato purohito. KodhÈmagandhenÈti kodhasa~khÈtena p|tigandhena. KaruÓÈ assa atthÊti karuÓanti sapubbabhÈgakaruÓajjhÈnaÑ vuttanti Èha “karuÓÈya ca karuÓÈpubbabhÈge ca ÔhitÈ”ti. YakÈro sandhivasena Ègatoti Èha “yeteti ete”ti. Arahattako paÔÔhÈya sattamoti sakadÈgÈmÊ. SakadÈgÈmiÑ upÈdÈyÈti sakadÈgÈmibhÈvaÑ paÔicca. SakadÈgÈmissa hi paÒcindriyÈni sakadÈgÈmibhÈvaÑ paÔicca mud|ni nÈma honti. Sesamettha suviÒÒeyyameva.

DhammikasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

DhammikavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

PaÔhamapaÓÓÈsako niÔÔhito. ______________________________________________________________ 1. BhÈradhÈ (Ka) 2. DÊ-®Ôha 2. 255 piÔÔhe.


6. MahÈvagga

1. SoÓasuttavaÓÓanÈ

55. ChaÔÔhassa paÔhame nisÊdi bhagavÈ paÒÒatte Èsaneti ettha kiÑ taÑ ÈsanaÑ paÔhamameva paÒÒattaÑ, udÈhu bhagavantaÑ disvÈ paÒÒattanti ce? Bhagavato dharamÈnakÈle padhÈnikabhikkh|naÑ vattametaÑ, yadidaÑ attano vasanaÔÔhÈne buddhÈsanaÑ paÒÒapetvÈva nisÊdananti dassento Èha “padhÈnikabhikkh|”ti-Èdi. buddhakÈle kira yattha yattha ekopi bhikkhu viharati, sabbattha buddhÈsanaÑ paÒÒattameva hoti. KasmÈ? BhagavÈ hi attano santike kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ phÈsukaÔÔhÈne viharante manasi karoti “asuko mayhaÑ santike kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ gato, asakkhi nu kho pisesaÑ nibbattetuÑ, no”ti. Atha naÑ passati kammaÔÔhÈnaÑ vissajjetvÈ akusalavitakkaÑ vitakkayamÈnaÑ, tato “kathaÑ hi nÈma mÈdisassa satthu santike kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ viharantaÑ imaÑ kulaputtaÑ akusalavitakkÈ adhibhavitvÈ anamatagge vaÔÔadukkhe saÑsÈressantÊ”ti tassa anuggahatthaÑ tattheva attÈnaÑ dassetvÈ taÑ kulaputtaÑ ovaditvÈ ÈkÈsaÑ uppatitvÈ puna attano vasanaÔÔhÈnameva gacchati. AthevaÑ ovadiyamÈnÈ te bhikkh| cintayiÑsu “satthÈ amhÈkaÑ manaÑ jÈnitvÈ ÈgantvÈ amhÈkaÑ samÊpe ÔhitaÑyeva attÈnaÑ dasseti, tasmiÑ khaÓe ‘bhante idha nisÊdatha nisÊdathÈ’ti ÈsanapariyesanaÑ nÈma bhÈro”ti. Te ÈsanaÑ paÒÒapetvÈva viharanti. Yassa pÊÔhaÑ atthi, so taÑ paÒÒapeti. Yassa natthi, so maÒcaÑ vÈ phalakaÑ vÈ pÈsÈÓaÑ vÈ vÈlikÈpuÒjaÑ vÈ paÒÒapeti. TaÑ alabhamÈnÈ purÈÓapaÓÓÈnipi saÑkaÉÉhitvÈ tattha paÑsuk|laÑ pattharitvÈ Ôhapenti.

Satta sarÈti chajjo usabho gandhÈro majjhimo paÒcamo dhevato nisÈdoti ete satta sarÈ. Tayo gÈmÈti chajjagÈmo majjhimagÈmo sÈdhÈraÓagÈmoti tayo gÈmÈ, sam|hÈti attho. Manussaloke vÊÓÈvÈdanÈ ekekassa sarassa vasena tayo tayo mucchanÈti katvÈ ekavÊsati mucchanÈ. Devaloke vÊÓÈvÈdanÈ pana samapaÒÒÈsa mucchanÈti vadanti. Tattha hi ekekassa sarassa vasena


satta satta mucchanÈ, antarassa sarassa ca ekÈti samapaÒÒÈsa mucchanÈ. Teneva sakkapaÒhasuttasaÑvaÓÓanÈyaÑ1 “samapaÒÒÈya mucchanÈ mucchetvÈ”ti paÒcasikhassa vÊÓÈvÈdanaÑ dassentena vuttaÑ. ®hÈnÈ ek|napaÒÒÈsÈti ekekasseva sarassa satta satta ÔhÈnabhedÈ, yato sarassa maÓÉalatÈvavatthÈnaÑ hoti. Ek|napaÒÒÈsaÔÔhÈnaviseso tisso duve catasso catasso tisso duve catassoti dvÈvÊsati sutibhedÈ ca icchitÈ.

AtigÈÄhaÑ Èraddhanti thinamiddhachambhi tattÈnaÑ v|pasamatthaÑ ativiya ÈraddhaÑ. Sabbattha niyuttÈ sabbatthikÈ. Sabbena vÈ lÊnuddhaccapakkhiyena atthetabbÈ sabbatthikÈ. Samathoyeva samathanimittaÑ. EvaÑ sesesupi. KhayÈ rÈgassa vÊtarÈgattÈti ettha yasmÈ bÈhirako kÈmesu vÊtarÈgo na khayÈ rÈgassa vÊtarÈgo sabbaso avippahÊnarÈgattÈ. VikkhambhitarÈgo hi so. ArahÈ pana khayÈ eva, tasmÈ vuttaÑ “khayÈ rÈgassa vÊtarÈgattÈ”ti. Esa nayo dosamohesupi.

LÈbhasakkÈrasilokaÑ nikÈmayamÈnoti ettha labbhati pÈpuÓÊyatÊti lÈbho, catunnaÑ paccayÈnametaÑ adhivacanaÑ. SakkaccaÑ kÈtabboti sakkÈro. PaccayÈ eva hi paÓÊtapaÓÊtÈ sundarasundarÈ abhisa~kharitvÈ katÈ “sakkÈro”ti vuccati, yÈ ca parehi attano gÈravakiriyÈ, pupphÈdÊhi vÈ p|jÈ. Silokoti vaÓÓabhaÓanaÑ. TaÑ lÈbhaÒca sakkÈraÒca silokaÒca nikÈmayamÈno pavattayamÈnoti attho. TenevÈha “catupaccayalÈbhaÒca -pa- patthayamÈno”ti.

Th|Óanti pas|naÑ bandhanatthÈya nikhÈtatthambhasa~khÈtaÑ th|ÓaÑ. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

SoÓasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. PhaggunasuttavaÓÓanÈ

56. Dutiye samadhosÊti samantato adhosi. SabbabhÈgena pariphandanacalanÈkÈrena apacitiÑ dasseti. VattaÑ kiretaÑ bÈÄhagilÈnenapi ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 2. 292 piÔÔhe.


vuÉÉhataraÑ disvÈ uÔÔhitÈkÈrena apaciti dassetabbÈ, tena pana “mÈ cali mÈ calÊ”ti vattabbo, taÑ pana calanaÑ uÔÔhÈnÈkÈradassanaÑ hotÊti Èha “uÔÔhÈnÈkÈraÑ dassetÊ”ti. SantimÈni ÈsanÈnÊti paÔhamameva paÒÒattÈsanaÑ sandhÈya vadati. BuddhakÈlasmiÑ hi ekassapi bhikkhuno vasanaÔÔhÈne “sace satthÈ Ègacchissati, ÈsanaÑ paÒÒattameva hot|”ti antamaso phalakamattampi paÓÓasanthÈramattampi paÒÒattameva. KhamanÊyaÑ yÈpanÊyanti kacci dukkhaÑ khamituÑ, iriyÈpathaÑ vÈ yÈpetuÑ sakkÈti pucchati. SÊsavedanÈti kutoci nikkhamituÑ alabhamÈnehi vÈtehi samuÔÔhÈpitÈ balavatiyo sÊsavedanÈ honti.

PhaggunasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. ChaÄabhijÈtisuttavaÓÓanÈ

57. Tatiye abhijÈtiyoti ettha abhi-saddo upasaggamattaÑ, na atthavisesajotakoti Èha “cha jÈtiyo”ti. AbhijÈyatÊti etthÈpi eseva nayo.

Urabbhe hanantÊti orabbhikÈ. EvaÑ s|karikÈdayo veditabbÈ. Rodenti kururakammantatÈya sappaÔibaddhe satte ass|ni mocentÊti ruddÈ te eva luddÈ ra-kÈrassa la-kÈraÑ katvÈ. IminÈ aÒÒepi ye keci mÈgavikÈ nesÈdÈ vuttÈ, te pÈpakammappasutatÈya “kaÓhÈbhijÈtÊ”ti vadati.

Bhikkh|ti ca bddhasÈsane bhikkh|. Te kira sacchandarÈgena paribhuÒjantÊti adhippÈyena cat|su paccayesu kaÓÔake pakkhipitvÈ khÈdantÊti “kaÓÔakavuttikÈ”ti vadati. KasmÈti ce? YasmÈ te paÓÊte paccaye paÔise vantÊti tassa micchÈgÈho. ©Èyaladdhepi paccaye bhuÒjamÈnÈ ÈjÊvakasamayassa vilomaggÈhitÈya paccayesu kaÓÔake pakkhipitvÈ khÈdanti nÈmÈti vadatÊti. Atha vÈ kaÓÔakavuttikÈ evaÑnÈmakÈ eke pabbajitÈ, ye savisesaÑ attakilamathÈnuyogaÑ anuyuttÈ. TathÈ hi te kaÓÔake vattantÈ viya hontÊti “kaÓÔakavuttikÈ”ti vuttÈ. Imameva ca atthavikappaÑ sandhÈyÈha “kaÓÔakavuttikÈti samaÓÈ nÈmete”ti.


LohitÈbhijÈti nÈma nigaÓÔhÈ ekasÈÔakÈti vuttÈ. Te kira ÔhatvÈ bhuÒjananahÈnappaÔikkhepÈdivatasamÈyogena purimehi dvÊhi paÓÉaratarÈ.

AcelakasÈvakÈti ÈjÊvakasÈvake vadati. Te kira ÈjÊvakaladdhiyÈ suvisuddhacittatÈya nigaÓÔhehipi paÓÉaratarÈ. EvaÒca katvÈ attano paccayadÈyake nigaÓÔhehipi jeÔÔhakatare karoti.

ŒjÊvakÈ ÈjÊvakiniyo “sukkÈbhijÈtÊ”ti vuttÈ. Te kira purimehi cat|hi paÓÉaratarÈ. NandÈdayo hi tathÈr|paÑ ÈjÊvakappaÔipattiÑ ukkaÑsaÑ pÈpetvÈ ÔhitÈ, tasmÈ nigaÓÔhehi ÈjÊvakasÈvakehi ca paÓÉaratarÈti “paramasukkÈbhijÈtÊ”ti vuttÈ.

BilaÑ olaggeyyunti maÑsabhÈgaÑ nhÈrunÈ vÈ kenaci vÈ ganthitvÈ purisassa hatthe vÈ kese vÈ olambanavasena bandheyyuÑ. IminÈ satthadhammaÑ nÈma dasseti. SatthavÈho kira mahÈkantÈraÑ paÔipanno antarÈmagge goÓe mate maÑsaÑ gahetvÈ sabbesaÑ satthikÈnaÑ “idaÑ khÈditvÈ ettakaÑ m|laÑ dÈtabban”ti koÔÔhÈsaÑ olambati. GoÓamaÑsaÑ nÈma khÈdantÈpi atthi, akhÈdantÈpi atthi, khÈdantÈpi m|laÑ dÈtuÑ sakkontÈpi asakkontÈpi. SatthavÈho yena m|lena goÓo gahito, taÑ m|laÑ satthikehi dhÈraÓatthaÑ sabbesaÑ balakkÈrena koÔÔhÈsaÑ datvÈ m|laÑ gaÓhÈti. AyaÑ satthadhammo.

KaÓhÈbhijÈtiyo samÈnoti kaÓhe nÊcakule jÈto hutvÈ. KaÓhadhammanti paccatte upayogavacananti Èha “kaÓhasabhÈvo hutvÈ abhijÈyatÊ”ti, taÑ antogadhahetu-atthaÑ padaÑ, uppÈdetÊti attho. TasmÈ kaÓhaÑ dhammaÑ abhijÈyatÊti kÈÄakaÑ dasadussÊlyadhammaÑ uppÈdeti. SukkaÑ dhammaÑ abhijÈyatÊti etthÈpi iminÈ nayena attho veditabbo. So hi “ahaÑ pubbepi puÒÒÈnaÑ akatattÈ nÊcakule nibbatto, idÈni puÒÒaÑ karissÈmÊ”ti puÒÒasa~khÈtaÑ paÓÉaradhammaÑ karoti.

AkaÓhaÑ asukkaÑ nibbÈnanti sace kaÓhaÑ bhaveyya, kaÓhavipÈkaÑ dadeyya yathÈ dasavidhaÑ dussÊlyadhammaÑ. Sace sukkaÑ, sukkavipÈkaÑ dadeyya yathÈ dÈnasÊlÈdikusalakammaÑ. Dvinnampi appadÈnato “akaÓhaÑ asukkan”ti vuttaÑ. NibbÈnaÒca nÈma imasmiÑ atthe arahattaÑ adhippetaÑ “abhijÈyatÊ”ti


vacanato. TaÑ hi kilesanibbÈnante jÈtattÈ nibbÈnaÑ nÈma yathÈ “rÈgÈdÊnaÑ khayante jÈtattÈ rÈgakkhayo dosakkhayo mohakkhayo”ti. PaÔippassambhanavasena vÈ kilesÈnaÑ nibbÈpanato nibbÈnaÑ, taÑ esa abhijÈyati pasavati. IdhÈpi hi antogadhahetu-atthaÑ “jÈyatÊ”ti padaÑ. AÔÔhakathÈyaÑ pana “jÈyatÊ”ti imassa pÈpuÓÈtÊti atthaÑ gahetvÈva “nibbÈnaÑ pÈpuÓÈtÊ”ti vuttaÑ. SukkÈbhijÈtiyo samÈnoti sukke uccakule jÈto hutvÈ. Sesamettha suviÒÒeyyameva.

ChaÄabhijÈtisuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. ŒsavasuttavaÓÓanÈ

58. Catutthe saÑvarenÈti saÑvarena hetubh|tena vÈ. IdhÈti ayaÑ idha-saddo sabbÈkÈrato indriyasaÑvarasaÑvutassa puggalassa sannissayabh|tasÈsanaparidÊpano, aÒÒassa tathÈbhÈvappaÔisedhano vÈti vuttaÑ “idhÈti imasmiÑ sÈsane”ti. PaÔisa~khÈti paÔisa~khÈya. Sa~khÈ-saddo ÒÈÓakoÔÔhÈsapaÒÒattigaÓanÈdÊsu dissati “sa~khÈyekaÑ paÔisevatÊ”ti-ÈdÊsu1 hi ÒÈÓe dissati. “PapaÒcasaÒÒÈsa~khÈ samudÈcarantÊ”ti-ÈdÊsu2 koÔÔhÈse. “TesaÑ tesaÑ dhammÈnaÑ sa~khÈ samaÒÒÈ”ti-ÈdÊsu3 paÒÒattiyaÑ. “Na sukaraÑ sa~khÈtun”ti-ÈdÊsu4 gaÓanÈya. Idha pana ÒÈÓe daÔÔhabbo. TenevÈha “paÔisaÒjÈnitvÈ paccavekkhitvÈti attho”ti. ŒdÊnavapaccavekkhaÓÈ ÈdÊnavapaÔisa~khÈti yojanÈ. SampalimaÔÔhanti ghaÑsitaÑ. AnubyaÒjanasoti hatthapÈdasita-ÈlokitavilokitÈdippakÈrabhÈgaso. TaÑ hi ayonisomanasikaroto kilesÈnaÑ anubyaÒjanato “anubyaÒjanan”ti vuccati. NimittaggÈhoti itthipurisanimittassa subhanimittÈdikassa vÈ kilesavatthubh|tassa nimittassa gÈho. ŒdittapariyÈyenÈti ÈdittapariyÈye5 Ègatanayena veditabbo.

YathÈ itthiyÈ indriyaÑ itthindriyaÑ, na evamidaÑ, idaÑ pana cakkhumeva indriyanti cakkhundriyaÑ. TenÈha “cakkhumeva indriyan”ti. YathÈ ÈvÈÔe niyataÔÔhitiko kacchapo “ÈvÈÔakacchapo”ti vuccati, evaÑ tappaÔibaddhavuttitÈya ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 127 piÔÔhe. 2. Ma 1. 156, 159 piÔÔhesu. 3. Abhi 1. 256 piÔÔhe. 4. SaÑ 1. 389 piÔÔhe. 5. SaÑ 2. 251; Vi 3. 44 piÔÔhesu.


taÑÔhÈno saÑvaro cakkhundriyasaÑvaro. TenÈha “cakkhundriye saÑvaro cakkhundriyasaÑvaro”ti. Nanu ca cakkhundriye saÑvaro vÈ asaÑvaro vÈ natthi. Na hi cakkhupasÈdaÑ nissÈya sati vÈ muÔÔhassaccaÑ vÈ uppajjati. Apica yadÈ r|pÈrammaÓaÑ cakkhussa ÈpÈthaÑ Ègacchati, tadÈ bhava~ge dvikkhattuÑ uppajjitvÈ niruddhe kiriyamanodhÈtu ÈvajjanakiccaÑ sadhayamÈnÈ uppajjitvÈ nirujjhati, tato cakkhuviÒÒÈÓaÑ dassanakiccaÑ, tato vipÈkamanodhÈtu sampaÔicchanakiccaÑ, tato vipÈkamanoviÒÒÈÓadhÈtu santÊraÓakiccaÑ, tato kiriyÈhetukamanoviÒÒÈÓadhÈtu voÔÔhabbanakiccaÑ sÈdhayamÈnÈ uppajjitvÈ nirujjhati, tadanantaraÑ javanaÑ javati. TatthÈpi neva bhava~gasamaye, na ÈvajjanÈdÊnaÑ aÒÒatarasamaye ca saÑvaro vÈ asaÑvaro vÈ atthi, javanakkhaÓe pana sace dussÊlyaÑ vÈ muÔÔhassaccaÑ vÈ aÒÒÈÓaÑ vÈ akkhanti vÈ kosajjaÑ vÈ uppajjati, asaÑvaro hoti. TasmaÑ pana sÊlÈdÊsu uppannesu saÑvaro hoti, tasmÈ “cakkhundriye saÑvaro”ti kasmÈ vuttanti Èha “javane uppajjamÈnopi hesa -pa- cakkhundriyasaÑvaroti vuccatÊ”ti.

IdaÑ vuttaÑ hoti–yathÈ nagare cat|su dvÈresu asaÑvutesu kiÒcÈpi antogharadvÈrakoÔÔhakagabbhÈdayo susaÑvutÈ, tathÈpi antonagare sabbaÑ bhaÓÉaÑ arakkhitaÑ agopitameva hoti. NagaradvÈrena hi pavisitvÈ corÈ yadicchakaÑ kareyyuÑ, evamevaÑ javane dussÊlyÈdÊsu uppannesu tasmiÑ asaÑvare sati dvÈrampi aguttaÑ hoti bhava~gampi ÈvajjanÈdÊni vÊthicittÈnipi. YathÈ pana nagaradvÈresu saÑvutesu kiÒcÈpi antogharÈdayo asaÑvutÈ, tathÈpi antonagare sabbaÑ bhaÓÉaÑ surakkhitaÑ sugopitameva hoti. NagaradvÈresu hi pihitesu corÈnaÑ paveso natthi, evamevaÑ javane sÊlÈdÊsu uppannesu dvÈrampi suguttaÑ hoti bhava~gampi ÈvajjanÈdÊni vÊthicittÈnipi, tasmÈ javanakkhaÓe uppajjamÈnopi cakkhundriyasaÑvaroti vuttoti.

SaÑvarena samannÈgato puggalo saÑvutoti Èha “upeto”ti. Ayamevettha attho sundarataroti upari pÈÄiyaÑ sandissanato vuttaÑ. TenÈha “tathÈ hÊ”ti-Èdi.

Yanti Èdesoti iminÈ li~gavipallÈsena saddhiÑ vacanavipallÈso katoti dasseti, nipÈtapadaÑ vÈ etaÑ puthuvacanatthaÑ. VighÈtakarÈti


cittavighÈtakarÈ, kÈyacittadukkhanibbattakÈ vÈ. YathÈvuttakilesahetukÈ dÈhÈnubandhÈ vipÈkÈ eva vipÈkapariÄÈhÈ. YathÈ panettha ÈsavÈ aÒÒe ca vighÈtakarÈ kilesapariÄÈhÈ sambhavanti, taÑ dassetuÑ “cakkhudvÈrasmiÒhÊ”ti-Èdi vuttaÑ. TaÑ suviÒÒeyyameva. Ettha ca saÑvaraÓ|pÈyo, saÑvaritabbaÑ, saÑvaro, yato so saÑvaro, yattha saÑvaro, yathÈ saÑvaro, yaÒca saÑvaraphalanti ayaÑ vibhÈgo veditabbo. KathaÑ? “PaÔisa~khÈ yoniso”ti hi saÑvaraÓ|pÈyo. CakkhundriyaÑ saÑvaritabbaÑ. SaÑvaraggahaÓena gahitÈ sati saÑvaro. “AsaÑvutassÈ”ti saÑvaraÓÈvadhi. AsaÑvarato hi saÑvaraÓaÑ. SaÑvaritabbaggahaÓasiddho idha saÑvaravisayo. CakkhundriyaÑ hi saÑvaraÓaÑ ÒÈÓaÑ r|pÈrammaÓe saÑvarayatÊti avuttasiddhoyamattho. ŒsavatannimittakilesapariÄÈhÈbhÈvo phalaÑ. EvaÑ sotadvÈrÈdÊsu yojetabbaÑ. SabbatthevÈti manodvÈre paÒcadvÈre cÈti sabbasmiÑ dvÈre.

PaÔisa~khÈ yoniso cÊvaranti-ÈdÊsu “sÊtassa paÔighÈtÈyÈ”ti-ÈdinÈ paccavekkhaÓameva yoniso paÔisa~khÈ. ¢disanti evar|paÑ iÔÔhÈrammaÓaÑ. BhavapatthanÈya assÈdayatoti bhavapatthanÈmukhena bhÈvitaÑ ÈrammaÓaÑ assÈdentassa. CÊvaranti nivÈsanÈdi yaÑ kiÒci cÊvaraÑ. PaÔisevatÊti nivÈsanÈdivasena paribhuÒjati. YÈvadevÈti payojanaparimÈÓaniyamanaÑ. SÊtappaÔighÈtÈdiyeva hi yogino cÊvarappaÔisevanappayojanaÑ. SÊtassÈti sÊtadhÈtukkhobhato vÈ utupariÓÈmato vÈ uppannassa sÊtassa. PaÔighÈtÈyÈti paÔighÈtanatthaÑ tappaccayassa vikÈrassa vinodanatthaÑ. UÓhassÈti aggisantÈpato uppannassa uÓhassa. �aÑsÈdayo pÈkaÔÈyeva. Puna yÈvadevÈti niyatappayojanaparimÈÓaniyamanaÑ. NiyataÑ hi payojanaÑ cÊvaraÑ paÔisevantassa hirikopÊnappaÔicchÈdanaÑ, itaraÑ kadÈci. HirikopÊnanti sambÈdhaÔÔhÈnaÑ. YasmiÑ hi a~ge vivaÔe hirÊ kuppati vinassati, taÑ hiriyÈ kopanato hirikopÊnaÑ, taÑpaÔicchÈdanatthaÑ cÊvaraÑ paÔisevati.

PiÓÉapÈtanti yaÑ kiÒci ÈhÈraÑ. So hi piÓÉolyena bhikkhuno patte patanato, tattha tattha laddhabhikkhÈpiÓÉÈnaÑ pÈto sannipÈtoti vÈ “piÓÉapÈto”ti vuccati. Neva davÈyÈti na kÊÄanÈya. Na madÈyÈti na balamadamÈnamadapurisamadatthaÑ. Na maÓÉanÈyÈti na a~gapacca~gÈnaÑ pÊÓanabhÈvatthaÑ. Na vibh|sanÈyÈti na tesaÑyeva sobhatthaÑ, chavisampatti-atthanti


attho. ImÈni yathÈkkamaÑ mohadosasaÓÔhÈnavaÓÓarÈg|panissayappahÈnatthÈni veditabbÈni. PurimaÑ vÈ dvayaÑ attano sakilesuppattinisedhanatthaÑ1, itaraÑ parassapi. CattÈripi kÈmasukhallikÈnuyogassa pahÈnatthaÑ vuttÈnÊti veditabbÈni. KÈyassÈti r|pakÈyassa. ®hitiyÈ yÈpanÈyÈti pabandhaÔÔhitatthaÒceva pavattiyÈ avicchedanatthaÒca, cirakÈlaÔÔhitatthaÑ jÊvitindriyassa pavattÈpanatthaÑ. VihiÑs|paratiyÈti jighacchÈdukkhassa uparamatthaÑ. BrahmacariyÈnuggahÈyÈti sÈsanamaggabrahmacariyÈnaÑ anuggaÓhanatthaÑ. ItÊti evaÑ iminÈ upÈyena. PurÈÓaÒca vedanaÑ paÔiha~khÈmÊti purÈÓaÑ abhuttapaccayÈ uppajjanakavedanaÑ paÔihanissÈmi. NavaÒca vedanaÑ na uppÈdessÈmÊti navaÑ abhuttapaccayÈ uppajjanakavedanaÑ na uppÈdessÈmi. tassÈ hi anuppajjanatthameva ÈhÈraÑ paribhuÒjati. Ettha abhuttapaccayÈ uppajjanakavedanÈ nÈma yathÈvutta2jighacchÈnimittÈ vedanÈ. SÈ hi abhuÒjantassa bhiyyopavaÉÉhanavasena uppajjati, bhuttapaccayÈ anuppajjanakavedanÈpi khudÈnimittÈva a~gadÈhas|lÈdivedanÈ appavattÈ. SÈ hi bhuttapaccayÈ anuppannÈva na uppajjissati. VihiÑsÈnimittatÈ cetÈsaÑ vihiÑsÈya viseso.

YÈtrÈ ca me bhavissatÊti yÈpanÈ ca me catunnaÑ iriyÈpathÈnaÑ bhavissati. “YÈpanÈyÈ”ti iminÈ jÊvitindriyayÈpanÈ vuttÈ, idha catunnaÑ iriyÈpathÈnaÑ avicchedasa~khÈtÈ yÈpanÈti ayametÈsaÑ viseso. AnavajjatÈ ca phÈsuvihÈro cÈti ayuttapariyesanappaÔiggahaÓaparibhogaparivajjanena anavajjatÈ, parimitaparibhogena phÈsuvihÈro. AsappÈyÈparimitabhojanapaccayÈ aratitandÊvijambhi tÈviÒÒugarahÈdidosÈbhÈvena vÈ anavajjatÈ, sappÈyaparimitabhojanapaccayÈ kÈyabalasambhavena phÈsuvihÈro. YÈvadatthaÑ udarÈvadehakabhojanaparivajjanena vÈ seyyasukhapassasukhamiddhasukhÈdÊnaÑ abhÈvato anavajjatÈ, catupaÒcÈlopamatta-|nabhojanena catu-iriyÈpathayogyatÈpÈdanato phÈsuvihÈro. VuttaÑ hetaÑ–

“CattÈro paÒca Èlope, abhutvÈ udakaÑ pive. AlaÑ phÈsuvihÈrÈya, pahitattassa bhikkhuno”ti3. ______________________________________________________________ 1. SaÑkilesasampaÔisedhanatthaÑ (Ka) 2. YathÈpavattÈ (Visuddhi-®Ê 1. 60 piÔÔhe.) 3. Khu 2. 343; Khu 11. 392 piÔÔhesu.


EttÈvatÈ ca payojanapariggaho, majjhimÈ ca paÔipadÈ dÊpitÈ hoti. YÈtrÈ ca me bhavissatÊti payojanapariggahadÊpanÈ. YÈtrÈhi naÑ ÈhÈr|payogaÑ payojeti. Dhammika sukhÈpariccÈgahetuko phÈsuvihÈro majjhimÈ paÔipadÈ antadvayaparivajjanato.

SenÈsananti senaÒca ÈsanaÒca. Yattha vihÈrÈdike seti nipajjati Èsati nisÊdati, taÑ senÈsanaÑ. UtuparissayavinodanappaÔisallÈnÈrÈmatthanti utuyeva parisahanaÔÔhena parissayo sarÊrÈbÈdhacittavikkhepakaro, tassa vinodanatthaÑ, anuppannassa anuppÈdanatthaÑ, uppannassa v|pasamanatthaÒcÈti attho. Atha vÈ yathÈvutto utu ca sÊhabyagghÈdipÈkaÔaparissayo ca rÈgadosÈdipaÔicchannaparissayo ca utuparissayo, tassa vinodanatthaÒceva ekÊbhÈvaphÈsukatthaÒca. CÊvarappaÔisevane hirikopÊnappaÔicchÈdanaÑ viya taÑ niyatapayojananti puna “yÈvadevÈ”ti vuttaÑ.

GilÈnapaccayabhesajjaparikkhÈranti rogassa paccanÊkappavattiyÈ gilÈnapaccayo, tato eva bhisakkassa anuÒÒÈtavatthutÈya bhesajjaÑ, jÊvitassa parivÈrasambhÈrabhÈvehi parikkhÈro cÈti gilÈnapaccayabhesajjaparikkhÈro, taÑ. VeyyÈbÈdhikÈnanti veyyÈbÈdhato dhÈtukkhobhato ca taÑnibbattakuÔÔhagaÓÉapÊÄakÈdirogato uppannÈnaÑ. VedanÈnanti dukkhavedanÈnaÑ. AbyÈbajjhaparamatÈyÈti niddukkhaparamabhÈvÈya. YÈva taÑ dukkhaÑ sabbaÑ pahÊnaÑ hoti, tÈva paÔisevÈmÊti yojanÈ. Evamettha sa~khepeneva pÈÄivaÓÓanÈ veditabbÈ. NavavedanuppÈdatopÊti na kevalaÑ ÈyatiÑ eva vipÈkapariÄÈhÈ, atha kho atibhojanapaccayÈ alaÑsÈÔakÈdÊnaÑ viya navavedanuppÈdatopi veditabbÈ.

KammaÔÔhÈnikassa calanaÑ nÈma kammaÔÔhÈnapariccÈgoti Èha “calati kampati kammaÔÔhÈnaÑ vijahatÊ”ti. “Khamo hoti sÊtassa uÓhassÈ”ti ettha ca lomasanÈgattherassa vatthu kathetabbaÑ. Thero kira cetiyapabbate piya~guguhÈya padhÈnaghare viharanto antaraÔÔhake himapÈtasamaye lokantarikanirayaÑ paccavekkhitvÈ kammaÔÔhÈnaÑ avijahantova abbhokÈse vÊtinÈmesi. Gimhasamaye ca pacchÈbhattaÑ bahica~kame kammaÔÔhÈnaÑ manasikaroto sedÈpissa kacchehi muccanti. Atha naÑ antevÈsiko Èha “idha bhante nisÊdatha, sÊtalo okÈso”ti. Thero “uÓhabhayenevamhi Èvuso idha nisinno”ti avÊcimahÈnirayaÑ


paccavekkhitvÈ nisÊdiyeva. UÓhanti cettha aggisantÈpova veditabbo s|riyasantÈpassa parato vuccamÈnattÈ. S|riyasantÈpavasena panetaÑ vatthu vuttaÑ.

Yo ca dve tayo vÈre bhattaÑ vÈ pÈnÊyaÑ vÈ alabhamÈnopi anamatagge saÑsÈre attano pettivisay|papattiÑ paccavekkhitvÈ avedhanto kammaÔÔhÈnaÑ na vijahatiyeva. �aÑsamakasavÈtÈtapasamphassehi phuÔÔho cepi tiracchÈn|papattiÑ paccavekkhitvÈ avedhanto kammaÔÔhÈnaÑ na vijahatiyeva. SarÊsapasamphassena phuÔÔho cÈpi anamatagge saÑsÈre sÊhabyagghÈdimukhesu anekavÈraÑ parivattitapubbabhÈvaÑ paccavekkhitvÈ avedhanto kammaÔÔhÈnaÑ na vijahatiyeva padhÈniyatthero viya, ayaÑ “khamo jighacchÈya -pa- sarÊsapasamphassÈnan”ti veditabbo. TheraÑ kira khaÓÉacelavihÈre kaÓikÈrapadhÈniyaghare ariyavaÑsadhammaÑ suÓantaÒÒeva ghoraviso sappo ÉaÑsi. Thero jÈnitvÈpi pasannacitto1 nisinno dhammaÑyeva suÓÈti, visavego thaddho ahosi. Thero upasampadamÈÄaÑ ÈdiÑ katvÈ sÊlaÑ paccavekkhitvÈ “visuddhasÊlomhÊ”ti pÊtiÑ uppÈdesi, saha pÊtuppÈdÈ visaÑ nivattitvÈ pathaviÑ pÈvisi. Thero tattheva cittekaggataÑ labhitvÈ vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ arahattaÑ pÈpuÓi.

Yo pana akkosavasena durutte duruttattÈyeva ca durÈgate api antimavatthusaÒÒite vacanapathe sutvÈ khantiguÓaÑyeva paccavekkhitvÈ na vedhati dÊghabhÈÓaka-abhayatthero viya, ayaÑ “khamo duruttÈnaÑ durÈgatÈnaÑ vacanapathÈnan”ti veditabbo. Thero kira paccayasantosabhÈvanÈrÈmatÈya mahÈ-ariyavaÑsappaÔipadaÑ kathesi, sabbo mahÈgÈmo Ègacchati, therassa mahÈsakkÈro uppajji. TaÑ aÒÒataro mahÈthero adhivÈsetuÑ asakkonto “dÊghabhÈÓako ‘ariyavaÑsaÑ kathemÊ’ti sabbarattiÑ kÈlÈhalaÑ karotÊ”ti-ÈdÊhi akkosi. Ubhopi ca attano attano vihÈraÑ gacchantÈ gÈvutamattaÑ ekapathena agamaÑsu. SakalagÈvutampi so taÑ akkosiyeva. Tato yattha dvinnaÑ vihÈrÈnaÑ maggo bhijjati, tattha ÔhatvÈ dÊghabhÈÓakatthero taÑ vanditvÈ “eso bhante tumhÈkaÑ maggo”ti Èha. So ______________________________________________________________ 1. Vippasannacitto (Ka)


assuÓanto viya agamÈsi. Theropi vihÈraÑ gantvÈ pÈde pakkhÈletvÈ nisÊdi. TamenaÑ antevÈsiko “kiÑ bhante sakalagÈvutaÑ paribhÈsantaÑ na kiÒci avocutthÈ”ti Èha. Thero “khantiyevÈvuso mayhaÑ bhÈro, na akkhanti, ekapaduddhÈrepi kammaÔÔhÈnaviyogaÑ na passÈmÊ”ti Èha.

Vacanameva tadatthaÑ ÒÈpetukÈmÈnaÒca patho upÈyoti Èha “vacanameva vacanapatho”ti. AsukhaÔÔhena vÈ tibbÈ. YaÑ hi na sukhaÑ, taÑ aniÔÔhaÑ tibbanti vuccati. AdhivÈsakajÈtiko hotÊti yathÈvuttavedanÈnaÑ adhivÈsakasabhÈvo hoti. Cittalapabbate padhÈniyattherassa kira rattiÑ padhÈnena vÊtinÈmetvÈ Ôhitassa udaravÈto uppajjati, so taÑ adhivÈsetuÑ asakkonto Èvattati parivattati. TamenaÑ ca~kamanapasse Ôhito piÓÉapÈtiyatthero Èha “Èvuso pabbajito nÈma adhivÈsanasÊlo hotÊ”ti. So “sÈdhu bhante”ti adhivÈsetvÈ niccalo sayi. VÈto nÈbhito yÈva hadayaÑ phÈlesi. Thero vedanaÑ vikkhambhetvÈ vipassanto muhuttena anÈgÈmÊ hutvÈ parinibbÈyi. EvaÑ sabbatthÈti “uÓhena phuÔÔhassa sÊtaÑ patthayato”ti-ÈdinÈ sabbattha uÓhÈdinimittaÑ kÈmÈsavuppatti veditabbÈ. Natthi sugatibhave sÊtaÑ vÈ uÓhaÑ vÈti aniÔÔhaÑ sÊtaÑ vÈ uÓhaÑ vÈ natthÊti adhippÈyo. AttaggÈhe sati attaniyaggÈhoti Èha “mayhaÑ sÊtaÑ uÓhanti gÈho diÔÔhÈsavo”ti.

AhaÑ samaÓoti “ahaÑ samaÓo, kiÑ mama jÊvitena vÈ maraÓena vÈ”ti evaÑ cintetvÈti adhippÈyo. PaccavekkhitvÈti gÈmappavesappayojanÈdiÒca paccavekkhitvÈ. PaÔikkamatÊti hatthi-ÈdÊnaÑ samÊpagamanato apakkamati. ®hÈyanti1 etthÈti ÔhÈnaÑ2, kaÓÔakÈnaÑ ÔhÈnaÑ2 kaÓÔakaÔÔhÈnaÑ3, yattha kaÓÔakÈni santi, taÑ okÈsanti vuttaÑ hoti. AmanussaduÔÔhÈnÊti-amanussasaÒcÈrena d|sitÈni, saparissayÈnÊti attho. Aniyatavatthubh|tanti aniyatasikkhÈpadassa kÈraÓabh|taÑ. VesiyÈdibhedatoti vesiyÈvidhavÈthullakumÈrikÈpaÓÉakapÈnÈgÈrabhikkhunibhedato. SamÈnanti samaÑ, avisamanti attho. AkÈsi vÈti tÈdisaÑ anÈcÈraÑ akÈsi vÈ. SÊlasaÑvarasa~khÈtenÈti kathaÑ parivajjanaÑ sÊlaÑ? AnÈsanaparivajjanena ______________________________________________________________ 1. DhÈyanti (?) 2. DhÈnaÑ (?) 3. KaÓÔakadhÈnaÑ (?)


hi anÈcÈraparivajjanaÑ vuttaÑ. AnÈcÈrÈgocaraparivajjanaÑ cÈrittasÊlatÈya sÊlasaÑvaro. TathÈ hi bhagavatÈ “pÈtimokkhasaÑvarasaÑvuto viharatÊ”ti1 sÊlasaÑvaravibhajane ÈcÈragocarasampattiÑ dassentena “atthi anÈcÈro, atthi agocaro”ti-ÈdinÈ1 ÈcÈragocarÈ vibhajitvÈ dassitÈ. “CaÓÉaÑ hatthiÑ parivajjetÊ”ti vacanato hatthi-Èdiparivajjanampi bhagavato vacanÈnuÔÔhÈnanti katvÈ ÈcÈrasÊlamevÈti veditabbaÑ.

ItipÊti iminÈpi kÈraÓena ayonisomanasikÈrasamuÔÔhitattÈpi lobhÈdisahagatattÈpi kusalappaÔipakkhatopÊti-ÈdÊhi kÈraÓehi ayaÑ vitakko akusaloti attho. IminÈ nayena sÈvajjoti-ÈdÊsupi attho veditabbo. Ettha ca akusaloti-ÈdinÈ diÔÔhadhammikaÑ kÈmavitakkassa ÈdÊnavaÑ dasseti, dukkhavipÈkoti iminÈ samparÈyikaÑ. AttabyÈbÈdhÈya saÑvattatÊti-ÈdÊsupi iminÈva nayena ÈdÊnavavibhÈvanÈ veditabbÈ. Uppannassa kÈmavitakkassa anadhivÈsanaÑ nÈma puna tÈdisassa anuppÈdanaÑ. TaÑ panassa pahÈnaÑ vinodanaÑ byantikaraÓaÑ anabhÈvagamananti ca vattuÑ vaÔÔatÊti pÈÄiyaÑ “uppannaÑ kÈmavitakkaÑ nÈdhivÈsetÊ”ti vatvÈ “pajahatÊ”ti-Èdi vuttanti tamatthaÑ dassento “anadhivÈsento kiÑ karotÊ”ti-ÈdimÈha. PahÈnaÒcettha vikkhambhanameva, na samucchedoti dassetuÑ “vinodetÊ”ti-Èdi vuttanti vikkhambhanavaseneva attho dassito. Uppannuppanneti tesaÑ pÈpavitakkÈnaÑ uppÈdÈvatthÈgahaÓaÑ vÈ kataÑ siyÈ anavasesaggahaÓaÑ vÈ. Tesu paÔhamaÑ sandhÈyÈha “uppannamatte”ti, sampatijÈteti attho. AnavasesaggahaÓaÑ byÈpanicchÈyaÑ hotÊti dassetuÑ “satakkhattumpi uppannuppanne”ti vuttaÑ.

©Ètivitakkoti “amhÈkaÑ ÒÈtayo sukhajÊvino sampattiyuttÈ”ti-ÈdinÈ gehassitapemavasena ÒÈtake Èrabbha uppannavitakko. Janapadavitakkoti “amhÈkaÑ janapado subhikkho sampannasasso ramaÓÊyo”ti-ÈdinÈ gehassitapemavasena janapadaÑ Èrabbha uppannavitakko. UkkuÔikappadhÈnÈdÊhi dukkhe nijjiÓÓe samparÈye sattÈ sukhÊ honti amarÈti dukkarakÈrikÈya paÔisaÑyutto amaratthÈya vitakko, taÑ vÈ Èrabbha amarÈvikkhepadiÔÔhisahagato amaro ca so vitakko ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 253, 255 piÔÔhesu.


cÈti amarÈvitakko. ParÈnuddayatÈpaÔisaÑyuttoti paresu upaÔÔhÈkÈdÊsu sahananditÈdivasena pavatto anuddayatÈpatir|pako gehassitapemappaÔisaÑyutto vitakko. LÈbhasakkÈrasilokappaÔisaÑyuttoti cÊvarÈdilÈbhena ca sakkÈrena ca kittisaddena ca ÈrammaÓakaraÓavasena paÔisaÑyutto. AnavaÒÒattippaÔisaÑyuttoti “aho vaka maÑ pare na avajÈneyyuÑ, na heÔÔhÈ katvÈ maÒÒeyyuÑ, pÈsÈÓacchattaÑ viya garuÑ kareyyun”ti uppannavitakko.

KÈmavitakko kÈmasa~kappanasabhÈvato kÈmÈsavappattiyÈ sÈtisayattÈ ca kÈmanÈkÈroti Èha “kÈmavitakko panettha kÈmÈsavo”ti. Tabbisesoti kÈmÈsavaviseso bhavasabhÈvattÈti adhippÈyo. KÈmavitakkÈdike vinodeti attano santÈnato nÊharati etenÈti vinodanaÑ, vÊriyanti Èha “vÊriyasaÑvarasa~khÈtena vinodanenÈ”ti.

“Satta bojjha~gÈ bhÈvitÈ bahulÊkatÈ vijjÈvimuttiyo parip|rentÊ”ti vacanato vijjÈvimuttÊnaÑ anadhigamo tato ca sakalavaÔÔadukkhÈnativatti abhÈvanÈya ÈdÊnavo. VuttavipariyÈyena bhagavato orasaputtabhÈvÈdivasena ca bhÈvanÈya ÈnisaÑso veditabbo. Tho mentoti ÈsavapahÈnassa dukkarattÈ tÈya eva dukkarakiriyÈya taÑ abhitthavanto. SaÑvareneva pahÊnÈti saÑvarena pahÊnÈ eva. Tena vuttaÑ “na appahÊnesuyeva pahÊnasaÒÒÊ”ti.

ŒsavasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. DÈrukammikasuttavaÓÓanÈ

59. PaÒcame puttasambÈdhasayananti puttehi sambÈdhasayanaÑ. Ettha puttasÊsena dÈrapariggahaÑ puttadÈresu uppilo viya. Tena tesaÑ rogÈdihetu sokÈbhibhavena ca cittassa saÑkiliÔÔhataÑ dasseti, kÈmabhoginÈti iminÈ pana rÈgÈbhibhavanti. Ubhayenapi vikkhittacittataÑ dasseti. KÈsikacandananti ujjalacandanaÑ. TaÑ kira vaÓÓavisesasamujjalaÑhoti pabhassaraÑ, tadatthameva naÑ saÓhataraÑ karonti. TenevÈha


“saÓhacandanan”ti, kÈsikavatthaÒca candanaÒcÈti attho. MÈlÈgandhavilepananti vaÓÓasobhatthaÒceva sugandhabhÈvatthaÒca mÈlaÑ, sugandhabhÈvatthÈya gandhaÑ, chavirÈgakaraÓatthaÒceva subhatthaÒca vilepanaÑ dhÈrentena. JÈtar|parajatanti suvaÓÓaÒceva avasiÔÔhadhanaÒca sÈdiyantena. Sabbenapi kÈmesu abhigiddhabhÈvameva pakÈseti.

DÈrukammikasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. HatthisÈriputtasuttavaÓÓanÈ

60. ChaÔÔhe hatthiÑ sÈretÊti hatthisÈrÊ, tassa puttoti hattisÈriputto. So kira sÈvatthiyaÑ hatthi-Ècariyassa putto bhagavato santike pabbajitvÈ tÊÓi piÔakÈni uggahetvÈ sukhumesu khandhadhÈtu-ÈyatanÈdÊsu atthantaresu kusalo ahosi. Tena vuttaÑ “therÈnaÑ bhikkh|naÑ abhidhammakathaÑ kathentÈnaÑ antarantarÈ kathaÑ opÈtetÊ”ti. Tatta antarantarÈ kathaÑ opÈtetÊti therehi vuccamÈnassa kathÈpabandhassa antare antare attano kathaÑ pavesetÊti attho. PaÒcahi saÑsaggehÊti savanasaÑsaggo dassanasaÑsaggo samullÈpasaÑsaggo sambhogasaÑsaggo kÈyasaÑsaggoti imehi paÒcahi saÑsaggehi. KiÔÔhakhÈdakoti kiÔÔhaÔÔhÈne uppannasassaÑ hi kiÔÔhanti vuttaÑ kÈraÓ|pacÈrena. Sippiyo suttiyo. SambukÈti sa~khamÈha.

GihibhÈve vaÓÓaÑ kathesÊti1 kssapasammÈsambuddhassa kira sÈsane dve sahÈyakÈ ahesuÑ, aÒÒamaÒÒaÑ samaggÈ ekatova sajjhÈyanti. Tesu eko anabhirato gihibhÈve cittaÑ uppÈdetvÈ itarassa Èrocesi, so gihibhÈve ÈdÊnavaÑ, pabbajjÈya ÈnisaÑsaÑ dassetvÈ ovadi. So taÑ sutvÈ abhiramitvÈ puna ekadivasaÑ tÈdise citte uppanne taÑ etadavoca “mayhaÑ Èvuso evar|paÑ cittaÑ uppajjati, imÈhaÑ pattacÊvaraÑ tuyhaÑ dassÈmÊ”ti. So pattacÊvaralobhena tassa gihibhÈve ÈnisaÑsaÑ dassetvÈ pabbajjÈya ÈdÊnavaÑ kathesi. Tassa taÑ sutvÈva gihibhÈvato cittaÑ nivattetvÈ pabbajjÈyameva abhirami. Evamesa tadÈ sÊlavantassa bhikkhuno ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 1. 312 piÔÔhepi passitabbaÑ.


gihibhÈve ÈnisaÑsakathÈya kathitattÈ idÈni cha vÈre vibbhamitvÈ sattamavÈre pabbajitvÈ mahÈmoggallÈnassa mahÈkoÔÔhikattherassa ca abhidhammakathaÑ kathentÈnaÑ antarantarÈ kathaÑ opÈtesi. Atha naÑ mahÈkoÔÔhikatthero apasÈdesi. So mahÈsÈvakassa kathite patiÔÔhÈtuÑ asakkonto vibbhamitvÈ gihi jÈto. PoÔÔhapÈdassa panÈyaÑ gihisahÈyako ahosi, tasmÈ vibbhamitvÈ dvÊhatÊhaccayena poÔÔhapÈdassa santikaÑ gato. Atha naÑ so disvÈ “samma kiÑ tayÈ kataÑ, evar|passa nÈma satthu sÈsanÈ apasakkantosi, ehi pabbajituÑ dÈni te vaÔÔatÊ”ti taÑ gahetvÈ bhagavato santikaÑ agamÈsi. TasmiÑ ÔhÈne pabbajitvÈ arahattaÑ pÈpuÓi. Tena vuttaÑ “sattame vÈre pabbajitvÈ arahattaÑ pÈpuÓÊ”ti.

HatthisÈriputtasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. MajjhesuttavaÓÓanÈ

61. Sattame mantÈti ya-kÈralopena niddeso, karaÓatthe vÈ etaÑ paccattavacanaÑ. TenÈha “tÈya ubho ante viditvÈ”ti. Phassavasena nibbattattÈti dvayadvayasamÈpattiyaÑ aÒÒamaÒÒaÑ samphassavasena nibbattattÈ, “phassapaccayÈ taÓhÈ, taÓhÈpaccayÈ upÈdÈnaÑ, upÈdÈnapaccayÈ bhavo, bhavapaccayÈ jÈtÊ”ti iminÈ cÈnukkamena phassasamuÔÔhÈnattÈ imassa kÈyassa phassavasena nibbattattÈti vuttaÑ. Eko antoti ettha ayaÑ anta-saddo anta-abbhantaramariyÈdalÈmaka-abhÈvakoÔÔhÈsapadap|raÓasamÊpÈdÊsu dissati. “Antap|ro udarap|ro”ti-ÈdÊsu1 hi ante antasaddo. “Caranti loke parivÈrachannÈ anto asuddhÈ, bahi sobhamÈnÈ”ti-ÈdÊsu2 abbhantare. “KÈyabandhanassa anto jÊrati3 sÈ haritantaÑ vÈ panthantaÑ vÈ selantaÑ vÈ udakantaÑ vÈ”ti-ÈdÊsu4 mariyÈdÈyaÑ. “AntamidaÑ bhikkhave jÊvikÈnan”ti-ÈdÊsu5 lÈmake. “Esevanto dukkhassÈ”ti-ÈdÊsu6 abhÈve. Sabbapaccayasa~khayo hi dukkhassa ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 308 piÔÔhe SuttanipÈte. 2. SaÑ 1. 79 piÔÔhe. 3. Vi 4. 277 piÔÔhe. 4. Ma 1. 246 piÔÔhe. 5. SaÑ 2. 76; Khu 1. 255 piÔÔhesu. 6. Ma 3. 310; SaÑ 1. 311 piÔÔhesu.


abhÈvo koÔÊtipi vuccati. “Tayo antÈ”ti-ÈdÊsu1 koÔÔhÈse. “I~gha tÈva suttantaÑ vÈ gÈthÈyo vÈ abhidhammaÑ vÈ pariyÈpuÓassu, suttante okÈsaÑ kÈrÈpetvÈ”ti2 ca ÈdÊsu padap|raÓe. “GÈmantaÑ vÈ osaÔo3 gÈmantasenÈsanan”ti-ÈdÊsu4 samÊpe. SvÈyamidha koÔÔhÈse vattatÊti ayameko koÔÔhÈsoti.

Santo paramatthato vijjamÈno dhammasam|hoti sakkÈyo, paÒcupÈdÈnakkhandhÈ. TenÈha “tebh|makavaÔÔan”ti. Sesamettha suviÒÒeyyameva.

MajjhesuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

8. PurisindriyaÒÈÓasuttavaÓÓanÈ

62. AÔÔhame nibbattivasena apÈyasaÑvattaniyena vÈ kammunÈ apÈyesu niyuttoti ÈpÈyiko. Nerayikoti etthÈpi eseva nayo. AvÊcimhi uppajjitvÈ tattha ÈyukappasaÒÒitaÑ antarakappaÑ tiÔÔhatÊti kappaÔÔho. Niray|papattipariharaÓavasena tikicchituÑ asakkuÓeyyoti atekiccho. AkhaÓÉÈnÊti ekadesenapi akhaÓÉitÈni. BhinnakÈlato paÔÔhÈya bÊjaÑ bÊjatthÈya na upakappati. Ap|tÊnÊti udakatemanena ap|tikÈni. P|tikaÑ hi bÊjaÑ bÊjatthÈya na upakappati. AvÈtÈtapahatÈnÊti vÈtena ca Ètapena ca na hatÈni nirojataÑ na pÈpitÈni. NirojaÑ hi kasaÔaÑ bÊjaÑ bÊjatthÈya na upakappati. “SÈrÈdÈnÊ”ti vattabbe È-kÈrassa rassattaÑ katvÈ pÈÄiyaÑ “sÈradÈnÊ”ti vuttanti Èha “sÈrÈdÈnÊ”ti. TaÓÉulasÈrassa ÈdÈnato sÈrÈdÈni, gahitasÈrÈni patiÔÔhitasÈrÈni. NissÈraÑ hi bÊjaÑ bÊjatthÈya na upakappati. SukhasayitÈnÊti cattÈro mÈse koÔÔhe pakkhittaniyÈmeneva sukhasayitÈni suÔÔhu sannicitÈni. MaÓÉakhetteti |sakhÈrÈdidosehi aviddhaste sÈrakkhette. Abhidoti abhi-saddena samÈnatthanipÈtapadanti Èha “abhi-aÉÉharattan”ti. Natthi etassa bhidÈti vÈ abhido. “AbhidaÑ aÉÉharattan”ti vattabbe upayogatthe paccattavacanaÑ. AÉÉharattanti ca accantasaÑyogavacanaÑ, bhummatthe vÈ. TasmÈ abhido ______________________________________________________________ 1. DÊ 3. 181 piÔÔhe. 2. Vi 2. 189 piÔÔhe. 3. Vi 1. 263, 264; Vi 4. 359, 360 piÔÔhesu. 4. Vi-®Ôha 2. 188 piÔÔhe.


aÉÉharattanti abhinne aÉÉharattasamayeti attho. PuÓÓamÈsiyaÑ hi gaganamajjhassa purato vÈ pacchato vÈ cande Ôhite aÉÉharattasamayo bhinno nÈma hoti, majjhe eva pana Ôhite abhinno nÈma.

SuppabuddhasunakkhattÈdayoti ettha1 suppabuddho kira “sÈkiyo mama dhÊtaraÑ chaÉÉetvÈ nikkhanto, mama puttaÑ pabbÈjetvÈ tassa veriÔÔhÈne Ôhito cÈ”ti imehi dvÊhi kÈraÓehi satthari ÈghÈtaÑ bandhitvÈ ekadivasaÑ “na dÈni nimantitaÔÔhÈnaÑ gantvÈ bhuÒjituÑ dassÈmÊ”ti gamanamaggaÑ pidahitvÈ antaravÊthiyaÑ suraÑ pivanto nisÊdi. Athassa satthari bhikkhusaÑghaparivute taÑ ÔhÈnaÑ Ègate “satthÈ Ègato”ti ÈrocesaÑ. So Èha “purato gacchÈti tassa vadetha, nÈyaÑ mayÈ mahallakataro, nÈssa maggaÑ dassÈmÊ”ti. PunappunaÑ vuccamÈnopi tatheva nisÊdi. SatthÈ mÈtulassa santikÈ maggaÑ alabhitvÈ tatova nivatti. Sopi carapurisaÑ pesesi “gaccha tassa kathaÑ sutvÈ ehÊ”ti. SatthÈpi nivattanto sitaÑ katvÈ Ènandattherena “ko nu kho bhante sitapÈtukamme paccayo”ti puÔÔho Èha “passasi Ènanda suppabuddhan”ti. PassÈmi bhante. BhÈriyaÑ tena kammaÑ kataÑ mÈdisassa buddhassa maggaÑ adentena, ito sattame divase heÔÔhÈpÈsÈde pÈsÈdam|le pathaviyÈ pavisissatÊ”ti Ècikkhi.

Sunakkhattopi2 pubbe bhagavantaÑ upasa~kamitvÈ dibbacakkhuparikammaÑ pucchi. Athassa bhagavÈ kathesi. So dibbacakkhuÑ nibbattetvÈ ÈlokaÑ vaÉÉhetvÈ olokento devaloke nandanavanacittalatÈvanaphÈrusakavanamissakavanesu dibbasampattiÑ anubhavamÈne devaputte ca devadhÊtaro ca disvÈ “etesaÑ evar|pÈya attabhÈvasampattiyÈ ÔhitÈnaÑ kira madhuro nu kho saddo bhavissatÊ”ti saddaÑ sotukÈmo hutvÈ dasabalaÑ upasa~kamitvÈ dibbasotadhÈtuparikammaÑ pucchi. BhagavÈ panassa “dibbasotadhÈtussa upanissayo natthÊ”ti ÒatvÈ parikammaÑ na kathesi. Na hi buddhÈ yaÑ na bhavissati, tassa parikammaÑ kathenti. So bhagavati ÈghÈtaÑ bandhitvÈ cintesi “ahaÑ samaÓaÑ gotamaÑ paÔhamaÑdibbacakkhuparikammaÑ pucchiÑ, so mayhaÑ ‘sampajjatu vÈ mÈ vÈ sampajjat|’ti kathesi. AhaÑ pana paccattapurisakÈrena taÑ nibbattetvÈ dibbasotadhÈtuparikammaÑ pucchiÑ, taÑ me na kathesi. AddhÈ ______________________________________________________________ 1. Dhammapada-®Ôha 2. 28 piÔÔhepi passitabbaÑ. 2. Ma-®Ôha 1. 330 piÔÔhepi passitabbaÑ.


evaÑ hoti ‘ayaÑ rÈjapabbajito dibbacakkhuÒÈÓaÑ nibbattetvÈ dibbasotaÒÈÓaÑ nibbattetvÈ cetopariyakammaÒÈÓaÑ nibbattetvÈ ÈsavÈnaÑ khaye ÒÈÓaÑ nibbattetvÈ mayÈ samasamo bhavissatÊ’ti issÈmacchariyavasena mayhaÑ na kathetÊ”ti bhiyyoso ÈghÈtaÑ bandhitvÈ kÈsÈyÈni chaÉÉetvÈ gihibhÈvaÑ patvÈpi na tuÓhÊbh|to vihÈsi. DasabalaÑ pana asatÈ tucchena abbhÈcikkhitvÈ apÈy|pago ahosi. Tampi bhagavÈ byÈkÈsi. VuttaÑ hetaÑ “evampi kho bhaggava sunakkhatto licchaviputto mayÈ vuccamÈno apakkameva imasmÈ dhammavinayÈ, yathÈ taÑ ÈpÈyiko”ti1. Tena vuttaÑ “aparepi suppabuddhasunakkhattÈdayo bhagavatÈ ÒÈtÈvÈ”ti. Œdi-saddena KokÈlikÈdÊnaÑ sa~gaho daÔÔhabbo.

SusÊmo paribbÈjakoti2 evaÑnÈmako veda~gesu kusalo paÓÉito paribbÈjako. AÒÒatitthiyÈ hi parihÊnalÈbhasakkÈrasilokÈ “samaÓo gotamo na jÈtigottÈdÊni Èrabbha lÈbhaggappatto jÈto, kaviseÔÔho3 panesa uttamakavitÈya sÈvakÈnaÑ bandhaÑ bandhitvÈ deti. Te taÑ uggaÓhitvÈ upaÔÔhÈkÈnaÑ upanisinnakathampi anumodanampi sarabhaÒÒampÊti evamÈdÊni kathenti. Te tesaÑ pasannÈnaÑ lÈbhaÑ upasaÑharanti. Sace mayaÑ yaÑ samaÓo gotamo jÈnÈti, tato thokaÑ jÈneyyÈma, attano samayaÑ tattha pakkhipitvÈ mayampi upaÔÔhÈkÈnaÑ katheyyÈma. Tato etehi lÈbhitarÈ bhaveyyÈma. Ko nu kho samaÓassa gotamassa santike pabbajitvÈ khippameva uggaÓhituÑ sakkhissatÊ”ti evaÑ cintetvÈ “susÊmo paÔibalo”ti disvÈ upasa~kamitvÈ evamÈhaÑsu “ehi tvaÑ Èvuso susÊma, samaÓe gotame brahmacariyaÑ cara, tvaÑ dhammaÑ pariyÈpuÓitvÈ amhe vÈceyyÈsi, taÑ mayaÑ dhammaÑ pariyÈpuÓitvÈ gihÊnaÑ bhÈsissÈma, evaÑ mayampi sakkatÈ bhavissÈma garukatÈ mÈnitÈ p|jitÈ lÈbhino cÊvarapiÓÉapÈtasenÈsanagilÈnapaccayabhesajjaparikkhÈrÈnan”ti4.

Atha susÊmo paribbÈjako tesaÑ vacanaÑ sampaÔicchitvÈ yenÈnando tenupasa~kami, upasa~kamitvÈ pabbajjaÑ yÈci. Thero ca taÑ ÈdÈya ______________________________________________________________ 1. DÊ 3. 4 piÔÔhe. 2. SaÑ-®Ôha 2. 115 piÔÔhepi passitabbaÑ. 3. VisiÔÔho (Ka) 4. SaÑ 1. 341 piÔÔhe.


bhagavantaÑ upasa~kamitvÈ etamatthaÑ Èrocesi. BhagavÈ pana cintesi “ayaÑ paribbÈjako titthiyasamaye ‘ahaÑ pÈÔi-ekko satthÈ’ti paÔijÈnamÈno carati, ‘idheva maggabrahmacariyaÑ carituÑ icchÈmÊ’ti kira vadati, kiÑ nu kho mayi pasanno, udÈhu mayhaÑ vÈ mama sÈvakÈnaÑ dhammakathÈya pasanno”ti. Athassa ekaÔÔhÈnepi pasÈdÈbhÈvaÑ ÒatvÈ “ayaÑ mama sÈsane ‘dhammaÑ thenessÈmÊ’ti pabbajati, itissa ÈgamanaÑ aparisuddhaÑ, nipphatti nu kho kÊdisÈ”ti olokento “kiÒcÈpi ‘dhammaÑ thenessÈmÊ’ti pabbajati, katipÈheneva pana ghaÔetvÈ arahattaÑ gaÓhissatÊ”ti ÒatvÈ “tenahÈnanda susÊmaÑ pabbÈjethÈ”ti Èha. TaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ “evaÑ bhagavatÈ ko ÒÈto? SusÊmo paribbÈjako”ti.

SantatimahÈmattoti1 so kira ekasmiÑ kÈle raÒÒo pasenadissa paccantaÑ kupitaÑ v|pasametvÈ Ègato. Athassa rÈjÈ tuÔÔho satta divasÈni rajjaÑ datvÈ ekaÑ naccagÊtakusalaÑ itthiÑ adÈsi. So satta divasÈni surÈmadamatto hutvÈ sattame divase sabbÈla~kÈrappaÔimaÓÉito hatthikkhandhavaragato nahÈnatitthaÑ gacchanto satthÈraÑ piÓÉÈya pavisantaÑ dvÈrantare disvÈ hatthikkhandhavaragatova sÊsaÑ cÈletvÈ vandi. SatthÈ sitaÑ katvÈ “ko nu kho bhante sitapÈtukaraÓe het|”ti Ènandattherena puÔÔho sitakÈraÓaÑ Ècikkhanto Èha “passasi Ènanda santatimahÈmattaÑ, ajjeva sabbÈbharaÓappaÔimaÓÉito mama santikaÑ ÈgantvÈ cÈtuppadikagÈthÈvasÈne arahattaÑ patvÈ parinibbÈyissatÊ”ti. Tena vuttaÑ “evaÑ ko ÒÈto bhagavatÈti? santatimahÈmatto”ti.

PurisindriyaÒÈÓasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. NibbedhikasuttavaÓÓanÈ

63. Navame parihÈyati attano phalaÑ pariggahetvÈ vattati, tassa vÈ kÈraÓabhÈvaÑ upagacchatÊti pariyÈyoti idha kÈraÓaÑ vuttanti Èha “nibbijjhanakÈraÓan”ti. ______________________________________________________________ 1. Dhammapada-®Ôha 2. 49 piÔÔhepi passitabbaÑ.


“AnujÈnÈmi bhikkhave ahatÈnaÑ vatthÈnaÑ diguÓaÑ saÑghÈÔin”ti1 ettha hi paÔalaÔÔho guÓaÔÔho. “Accenti kÈlÈ tarayanti rattiyo, vayoguÓÈ anupubbaÑ jahantÊ”ti2 ettha rÈsaÔÔho guÓaÔÔho. “SataguÓÈ dakkhiÓÈ pÈÔika~khitabbÈ”ti3 ettha ÈnisaÑsaÔÔho. “AntaÑ antaguÓaÑ4, kayirÈ mÈlÈguÓe bah|”ti5 ettha bandhanaÔÔho guÓaÔÔho. IdhÈpi esova adhippetoti Èha “bandhanaÔÔhena guÓÈ”ti. KÈmarÈgassa saÑyojanassa paccayabhÈvena vatthukÈmesupi bandhanaÔÔho rÈsaÔÔho vÈ guÓaÔÔho daÔÔhabbo. CakkhuviÒÒeyyÈti vÈ cakkhuviÒÒÈÓataÑdvÈrikaviÒÒÈÓehi jÈnitabbÈ. SotaviÒÒeyyÈti-ÈdÊsupi eseva nayo. IÔÔhÈrammaÓabh|tÈti sabhÈveneva iÔÔhÈrammaÓajÈtikÈ, iÔÔhÈrammaÓabhÈvaÑ vÈ pattÈ. KamanÊyÈti kÈmetabbÈ. ManavaÉÉhanakÈti manoharÈ. Etena parikappanatopi iÔÔhÈrammaÓabhÈvaÑ sa~gaÓhÈti. PiyajÈtikÈti piyÈyitabbasabhÈvÈ. KÈm|pasaÒhitÈti kÈmarÈgena upecca sambandhanÊyÈ sambandhÈ kÈtabbÈ. TenÈha “ÈrammaÓaÑ katvÈ”ti-Èdi. Sa~kapparÈgoti vÈ subhÈdivasena sa~kappitavatthumhi uppannarÈgo. Evamettha vatthukÈmaÑ paÔikkhipitvÈ kilesakÈmo vutto tasseva vasena tesampi kÈmabhÈvasiddhito, kilesakÈmassapi iÔÔhavedanÈ diÔÔhÈdisampayogabhedena pavatti-ÈkÈrabhedena ca atthi vicittakÈti tato visesetuÑ “citra vicitrÈrammaÓÈnÊ”ti Èha, nÈnappakÈrÈni r|pÈdi-ÈrammaÓÈnÊti attho.

Athettha dhÊrÈ vinayanti chandanti atha etesu ÈrammaÓesu dhitisampannÈ paÓÉitÈ chandarÈgaÑ vinayanti.

TajjÈtikanti taÑsabhÈvaÑ, atthato pana tassa kÈmassa anur|panti vuttaÑ hoti. PuÒÒassa bhÈgo puÒÒabhÈgo, puÒÒakoÔÔhÈso. Tena nibbatto, tattha vÈ bhavoti puÒÒabhÈgiyo. ApuÒÒabhÈgiyoti etthÈpi eseva nayo. VipÈkoyeva vepakkanti Èha “vohÈravipÈkan”ti.

Sabbasa~gÈhikÈti kusalÈkusalasÈdhÈraÓÈ. SaÑvidahanacetanÈti sampayuttadhammesu saÑvidahanalakkhaÓÈ cetanÈ. UrattÈÄinti uraÑ ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 304 piÔÔhe. 2. SaÑ 1. 3 piÔÔhe. 3. Ma 3. 298 piÔÔhe. 4. DÊ 2. 233; Ma 1. 72; Khu 1. 2 piÔÔhÈdÊsu. 5. Khu 1. 21 piÔÔhe Dhammapade.


tÈÄetvÈ. Ekapadanti ekapadacitaÑ mantaÑ. TenÈha “ekapadamantaÑ vÈ”ti-Èdi.

NibbedhikasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. SÊhanÈdasuttavaÓÓanÈ

64. Dasame tathÈgatabalÈnÊti aÒÒehi asÈdhÈraÓÈni tathÈgatasseva balÈni. Nanu cetÈni sÈvakÈnampi ekaccÈni uppajjantÊti? KÈmaÑ uppajjanti, yÈdisÈni pana buddhÈnaÑ ÔhÈnÈÔÔhÈnaÒÈÓÈdÊni, na tÈdisÈni tadaÒÒesaÑ kadÈci uppajjantÊti aÒÒehi asÈdhÈraÓÈni. Imameva hi yathÈvuttaÑ lesaÑ apekkhitvÈ sÈdhÈraÓabhÈvato ÈsayÈnusayaÒÈÓÈdÊsu eva asÈdhÈraÓasamaÒÒÈ niruÄhÈ. YathÈ pubbabuddhÈnaÑ balÈni puÒÒassa sampattiyÈ ÈgatÈni, tathÈ ÈgatabalÈnÊti vÈ tathÈgatabalÈni. Usabhassa idaÑ ÈsabhaÑ, seÔÔhaÔÔhÈnaÑ, pamukhanÈdanti seÔÔhanÈdaÑ. PaÔivedhaÒÈÓaÒceva desanÈÒÈÓaÒcÈti ettha paÒÒÈya pabhÈvitaÑ attano ariyaphalÈvahaÑ paÔivedhaÒÈÓaÑ. KaruÓÈya pabhÈvitaÑ sÈvakÈnaÑ ariyaphalÈvahaÑ desanÈÒÈÓaÑ. Tattha paÔivedhaÒÈÓaÑ uppajjamÈnaÑ uppannanti duvidhaÑ. TaÑ hi abhinikkhamanato yÈva arahattamaggÈ uppajjamÈnaÑ, phalakkhaÓe uppannaÑ nÈma. Tusitabhavanato yÈva mahÈbodhipalla~ke arahattamaggÈ uppajjamÈnaÑ, phalakkhaÓe uppannaÑ nÈma. DÊpa~karato paÔÔhÈya yÈva arahattamaggÈ uppajjamÈnaÑ, phalakkhaÓe uppannaÑ nÈma. DesanÈÒÈÓampi pavattamÈnaÑ pavattanti duvidhaÑ. TaÑ hi yÈva aÒÒÈtakoÓÉaÒÒassa sotÈpattimaggÈ pavattamÈnaÑ, phalakkhaÓe pavattaÑ nÈma. Tesu paÔivedhaÒÈÓaÑ lokuttaraÑ, desanÈÒÈÓaÑ lokiyaÑ. Ubhayampi panetaÑ aÒÒehi asÈdhÈraÓaÑ, buddhÈnaÒÒeva orasaÒÈÓaÑ.

®hÈnaÒca ÔhÈnato pajÈnÈtÊti kÈraÓaÒca kÈraÓato pajÈnÈti. YasmÈ tattha phalaÑ tiÔÔhati tadÈyattavuttitÈya uppajjati ceva pavattati ca, tasmÈ ÔhÈnanti vuccati. BhagavÈ “ye ye dhammÈ yesaÑ yesaÑ dhammÈnaÑ het| paccayÈ uppÈdÈya, taÑ taÑ ÔhÈnaÑ, ye ye dhammÈ yesaÑ yesaÑ dhammÈnaÑ na het| na paccayÈ uppÈdÈya, taÑ taÑ aÔÔhÈnan”ti pajÈnanto ÔhÈnato aÔÔhÈnato yathÈbh|taÑ pajÈnÈti.


SamÈdiyantÊti samÈdÈnÈni, tÈni pana samÈdiyitvÈ katÈni hontÊti Èha “samÈdiyitvÈ katÈnan”ti. Kammameva vÈ kammasÈmÈdÈnanti etena “samÈdÈnan”ti saddassa apubbatthÈbhÈvaÑ dasseti muttagatasadde gatasaddassa viya. GatÊti nirayÈdigatiyo. UpadhÊti attabhÈvo. KÈloti kammassa vipaccanÈrahakÈlo. Payogoti vipÈkuppattiyÈ paccayabh|tÈ kiriyÈ.

CatunnaÑ jhÈnÈnanti paccanÊkajjhÈpanaÔÔhena ÈrammaÓ|panijjhÈnaÔÔhena ca catunnaÑ r|pÈvacarajjhÈnÈnaÑ. Catukkanayena hetaÑ vuttaÑ. AÔÔhannaÑ vimokkhÈnanti “r|pÊ r|pÈni passatÊ”ti-ÈdÊnÈm1 aÔÔhannaÑ vimokkhÈnaÑ. TiÓÓaÑ samÈdhÊnanti savitakkasavicÈrÈdÊnaÑ tiÓÓaÑ samÈdhÊnaÑ. NavannaÑ anupubbasamÈpattÊnanti paÔhamajjhÈnasamÈpatti-ÈdÊnaÑ navannaÑ anupubbasamÈpattÊnaÑ. Ettha ca paÔipÈÔiyÈ aÔÔhannaÑ samÈdhÊtipi nÈmaÑ, samÈpattÊtipi cittekaggatÈsabbhÈvato, nirodhasamÈpattiyÈ tadabhÈvato na samÈdhÊti nÈmaÑ. HÈnabhÈgiyaÑ dhammanti appaguÓehi paÔhamajjhÈnÈdÊhi vuÔÔhitassa saÒÒÈmanasikÈrÈnaÑ kÈmÈdipakkhandanaÑ. VisesabhÈgiyaÑ dhammanti paguÓehi paÔhamajjhÈnÈdÊhi vuÔÔhitassa saÒÒÈmanasikÈrÈnaÑ dutiyajjhÈnÈdipakkhandanaÑ. Iti saÒÒÈmanasikÈrÈnaÑ kÈmÈdidutiyajjhÈnÈdipakkhandanÈni hÈnabhÈviyavisesabhÈgiyadhammÈti dassitÈni. Tehi pana jhÈnÈnaÑ taÑsabhÈvatÈ dhammasaddena vuttÈ. TasmÈti vuttamevatthaÑ hetubhÈvena paccÈmasati. VodÈnanti paguÓatÈsa~khÈtaÑ vodÈnaÑ. TaÒhi paÔhamajjhÈnÈdÊhi vuÔÔhahitvÈ dutiyajjhÈnÈdÊnaÑ adhigamassa paccayattÈ “vuÔÔhÈnan”ti vuttaÑ. Ye pana “nirodhato phalasamÈpattiyÈ vuÔÔhÈnanti pÈÄi natthÊ”ti vadanti, te “nirodhÈ vuÔÔhahantassa nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ phalasamÈpattiyÈ anantarapaccayena paccayo”ti imÈya pÈÄiyaÑ2 paÔisedhetabbÈ.

SÊhanÈdasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

MahÈvaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 205; Ma 3. 264; Abhi 1. 65; Khu 9. 231 piÔÔhesu.


7. DevatÈvagga

1. AnÈgÈmiphalasuttÈdivaÓÓanÈ

65-67. Sattamassa paÔhamÈdÊni uttÈnatthÈni. Tatiye abhisamÈcÈre uttamasamÈcÈre bhavaÑ ÈbhisamÈcÈrikaÑ, vattappaÔipattivattaÑ. TenÈha “uttamasamÈcÈrabh|tan”ti-Èdi. SekhapaÓÓattisÊlanti sekhiyavasena paÒÒattasÊlaÑ.

AnÈgÈmiphalasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. Sa~gaÓikÈrÈmasuttÈdivaÓÓanÈ

68-69. Catutthe gaÓena sa~gaÓaÑ samodhÈnaÑ gaÓasa~gaÓikÈ, sÈ ÈramitabbaÔÔhena ÈrÈmo etassÈti gaÓasa~gaÓikÈrÈmo. Sa~gaÓikÈti vÈ sakaparisasamodhÈnaÑ. GaÓoti nÈnÈjanasamodhÈnaÑ. Sesamettha suviÒÒeyyameva. PaÒcamaÑ uttÈnatthameva.

Sa~gaÓikÈrÈmasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____


70. ChaÔÔhe paÔippassambhanaÑ paÔippassaddhÊti atthato ekanti Èha “na paÔippassaddhiladdhenÈti kilesappaÔippassaddhiyÈ aladdhenÈ”ti. Sukkapakkhe santenÈti-ÈdÊsu a~gasantatÈya ÈrammaÓasantatÈya sabbakilesasantatÈya ca santena, atappaniyaÔÔhena paÓÊtena, kilesappaÔippassaddhiyÈ laddhattÈ, kilesappaÔippassaddhibhÈvaÑ vÈ laddhattÈ paÔippassaddhiladdhena, passaddhikilesena vÈ arahatÈ laddhattÈ paÔippassaddhiladdhena, ekodibhÈvena adhigatattÈ ekodibhÈvÈdhigatenÈti evamattho daÔÔhabbo.



7. SakkhibhabbasuttÈdivaÓÓanÈ

71-74. Sattame tasmiÑ tasmiÑ viseseti tasmiÑ tasmiÑ sacchikÈtabbe visese. SakkhibhÈvÈya paccakkhakÈritÈya bhabbo sakkhibhabbo, tassa bhÈvo sakkhitabbatÈ. TaÑ sakkhibhabbataÑ. Sati sati-Èyataneti sati satikÈraÓe. KiÒcettha kÈraÓaÑ? AbhiÒÒÈ vÈ abhiÒÒÈpÈdakajjhÈnaÑ vÈ, avasÈne pana chaÔÔhÈbhiÒÒÈya arahattaÑ vÈ kÈraÓaÑ, arahattassa vipassanÈ vÈti veditabbaÑ. YaÑ hi taÑ tatra tatra sakkhibhabbatÈsa~khÈtaÑ iddhividhapaccanubhavanÈdi, tassa abhiÒÒÈ kÈraÓaÑ. Atha iddhividhapaccanubhavanÈdi-abhiÒÒÈ, evaÑ sati abhiÒÒÈpÈdakajjhÈnaÑ kÈraÓaÑ. Arahattampi “kudÈssu nÈmÈhaÑ tadÈyatanaÑ upasampajja viharissÈmÊ”ti anuttaresu vimokkhesu pihaÑ upaÔÔhapetvÈ chaÔÔhÈbhiÒÒaÑ nibbattentassa kÈraÓaÑ. IdaÒca sabbasÈdhÈraÓaÑ na hoti, sÈdhÈraÓavasena pana arahattassa vipassanÈ kÈraÓaÑ. Atha pÈ sati Èyataneti tassa tassa visesÈdhigamassa upanissayasa~khÈte kÈraÓe satÊti evamettha attho daÔÔhabbo.

HÈnabhÈgiyÈdÊsu “paÔhamajjhÈnassa lÈbhiÑ kÈmasahagatÈ saÒÒÈmanasikÈrÈ samudÈcaranti, hÈnabhÈgiyo samÈdhi. TadanudhammatÈ sati santiÔÔhati, ÔhitibhÈgiyo samÈdhi. AvitakkasahagatÈ saÒÒÈmanasikÈrÈ samudÈcaranti, visesabhÈgiyo samÈdhi. NibbidÈsahagatÈ saÒÒÈmanasikÈrÈ samudÈcaranti virÈg|pasaÑhitÈ, nibbedhabhÈgiyo samÈdhÊ”ti1 iminÈ nayena sabbasamÈpattiyo vitthÈretvÈ hÈnabhÈgiyÈdi-attho veditabbo. Tattha2 paÔhamajjhÈnassalÈbhinti yvÈyaÑ appaguÓassa paÔhamassa jhÈnassa lÈbhÊ, taÑ. KÈmasahagatÈ saÒÒÈmanasikÈrÈ samudÈcarantÊti tato vuÔÔhitaÑ ÈrammaÓavasena kÈmasahagatÈ hutvÈ saÒÒÈmanasikÈrÈ samudÈcaranti tudanti, tassa kÈmÈnatÊtassa kÈmÈnupakkhandÈnaÑ saÒÒÈmanasikÈrÈnaÑ vasena so paÔhamajjhÈnasamÈdhi hÈyati parihÈyati, tasmÈ hÈnabhÈgiyo vutto. TadanudhammatÈti tadanur|pasabhÈvo. Sati santiÔÔhatÊti idaÑ micchÈsatiÑ sandhÈya vuttaÑ. Yassa hi paÔhamajjhÈnÈnur|pasabhÈvÈ paÔhamajjhÈnaÑ santato paÓÊtato disvÈ assÈdayamÈnÈ abhinandamÈnÈ nikanti hoti, tassa nikantivasena so paÔhamajjhÈnasamÈdhi neva hÈyati na vaÉÉhati, ÔhitikoÔÔhÈsiko hoti. Tena ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 343 piÔÔhe. 2. Abhi-®Ôha 2. 400 piÔÔhepi passitabbaÑ.


vuttaÑ “ÔhitibhÈgiyo samÈdhÊ”ti. AvitakkasahagatÈti avitakkaÑ dutiyajjhÈnaÑ santato paÓÊtato manasikaroto ÈrammaÓavasena avitakkasahagatÈ. SaÒÒÈmanasikÈrÈ samudÈcarantÊti paguÓapaÔhamajjhÈnato vuÔÔhitaÑ dutiyajjhÈnÈdhigamatthÈya codenti tudanti. Tassa uparidutiyajjhÈnÈnupakkhandÈnaÑ saÒÒÈmanasikÈrÈnaÑ vasena so paÔhamajjhÈnasamÈdhi visesabh|tassa dutiyajjhÈnassa uppattipadaÔÔhÈnatÈya “visesabhÈgiyo”ti vutto.

NibbidÈsahagatÈti tameva paÔhamajjhÈnalÈbhiÑ jhÈnato vuÔÔhitaÑ nibbidÈsa~khÈtena vipassanÈÒÈÓena sahagabhÈ. VipassanÈÒÈÓaÑ hi jhÈna~gesu pabhedena upaÔÔhahantesu nibbindati ukkaÓÔhati, tasmÈ “nibbidÈ”ti vuccati. SamudÈcarantÊti nibbÈnasacchikiriyatthÈya codenti tudanti. VirÈg|pasaÑhitÈti virÈgasa~khÈtena nibbÈnena upasaÑhitÈ. VipassanÈÒÈÓaÑ hi sakkÈ iminÈ maggena virÈgaÑ nibbÈnaÑ sacchikÈtunti pavattito “virÈg|pasaÑhitan”ti vuccati. TaÑsampayuttÈ saÒÒÈmanasikÈrÈ virÈg|pasaÑhitÈ eva nÈma. Tassa tesaÑ saÒÒÈmanasikÈrÈnaÑ vasena paÔhamajjhÈnasamÈdhi ariyamaggappaÔivedhassa padaÔÔhÈnatÈya “nibbebhogiyo”ti vutto. HÈnaÑ bhajantÊti hÈnabhÈgiyÈ, hÈnabhÈgo vÈ etesaÑ atthÊti hÈnabhÈgiyÈ, parihÈnakoÔÔhÈsikÈti attho. IminÈ nayena ÔhitibhÈgiyo veditabbo. AÔÔhamÈdÊni uttÈnatthÈneva.

SakkhibhabbasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


8. Arahattavagga

1. DukkhasuttÈdivaÓÓanÈ

75-77. AÔÔhamassa paÔhamÈdÊsu natthi vattabbaÑ. Tatiye tividhaÑ kuhanavatthunti paccayappaÔisevanasÈmantajappana-iriyÈpathappavattanasa~khÈtaÑ tividhaÑ kuhanavatthuÑ. UkkhipitvÈti “mahÈkuÔumbiko mahÈnÈviko mahÈdÈnapatÊ”ti-ÈdinÈ paggaÓhitvÈ lapanaÑ. AvakkhipitvÈti “kiÑ imassa jÊvitaÑ, bÊjabhojano nÈmÈyan”ti hÊÄetvÈ lapanaÑ.

DukkhasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


4. SukhasomanassasuttavaÓÓanÈ

78. Catutthe yathÈvuttadhammÈdÊsu tassa kilesanimittaÑ dukkhaÑ anavassananti1 “sukhasomanassabahulo viharatÊ”ti vuttaÑ. KÈyikasukhaÒceva cetasikasomanassaÒca bahulaÑ assÈti sukhasomanassabahulo. Yavati tena phalaÑ missitaÑ viya hotÊti yoni, ekantikaÑ kÈraÓaÑ. AssÈti yathÈvuttassa bhikkhuno. ParipuÓÓanti avikalaÑ anavasesaÑ.

SukhasomanassasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. AdhigamasuttavaÓÓanÈ

79. PaÒcame Ègacchanti etena kusalÈ vÈ akusalÈ vÈti ÈgamanaÑ, kusalÈkusalÈnaÑ uppattikÈraÓaÑ, tattha kusaloti Ègamanakusalo. EvaÑ dhamme manasikaroto kusalÈ vÈ akusalÈ vÈ dhammÈ abhivaÉÉhantÊti evaÑ jÈnanto. Apagacchanti kusalÈ vÈ akusalÈ vÈ etenÈti apagamanaÑ, tesaÑ eva anuppattikÈraÓaÑ, tattha kusaloti apagamanakusalo. EvaÑ dhamme manasikaroto kusalÈ vÈ akusalÈ vÈ dhammÈ nÈbhivaÉÉhantÊti evaÑ jÈnanto. UpÈyakusaloti ÔhÈnuppattikapaÒÒÈsamannÈgato. IdaÒca accÈyikakicce vÈ bhaye vÈ uppanne tassa tikicchanatthaÑ ÔhÈnuppattiyÈ kÈraÓajÈnanavasena veditabbaÑ.

AdhigamasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. MahantattasuttÈdivaÓÓanÈ

80-81. ChaÔÔhe sampatteti kilese sampatte. SattamaÑ uttÈnameva.

MahantattasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Anavadassananti (Ka)


8. DutiyanirayasuttÈdivaÓÓanÈ

82-84. AÔÔhame kÈyapÈgabbhiyÈdÊhÊti Èdi-saddena vacÊpÈgabbhiyaÑ manopÈgabbhiyaÒca sa~gaÓhÈti. NavamÈdÊni uttÈnatthÈneva.

DutiyanirayasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

ArahattavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. SÊtivagga

1. SÊtibhÈvasuttavaÓÓanÈ

85. Navamassa paÔhame sÊtibhÈvanti nibbÈnaÑ, kilesav|pasamaÑ vÈ. NiggaÓhÈtÊti accÈraddhavÊriyatÈdÊhi uddhataÑ cittaÑ uddhaccapakkhato rakkhaÓavasena niggaÓhÈti. PaggaÓhÈtÊti atisithilavÊriyatÈdÊhi lÊnaÑ cittaÑ kosajjapÈtato rakkhaÓavasena paggaÓhÈti. SampahaÑsetÊti samappavattacittaÑ tathÈpavattiyaÑ paÒÒÈya toseti uttejeti vÈ. YadÈ vÈ paÒÒÈpayogamandatÈya upasamasukhÈnadhigamena vÈ nirassÈdaÑ cittaÑ bhÈvanÈya na pakkhandati, tadÈ jÈti-ÈdÊni saÑvegavatth|ni paccavekkhitvÈ sampahaÑseti samuttejeti. AjjhupekkhatÊti yadÈ pana cittaÑ alÊnaÑ anuddhataÑ anirassÈdaÑ ÈrammaÓe samappavattaÑ sammadeva bhÈvanÈvÊthiÑ1 otiÓÓaÑ hoti, tadÈ paggahaniggahasampahaÑsanesu kiÒci byÈpÈraÑ akatvÈ samappavattesu assesu sÈrathÊ viya ajjhupekkhati, upekkhakova hoti. PaÓÊtÈdhimuttikoti paÓÊte uttame maggaphale adhimutto ninnapoÓapabbhÈro.

SÊtibhÈvasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. ŒvaraÓasuttÈdivaÓÓanÈ

86-95. Dutiye acchandikoti kattu kamyatÈkusalacchandarahito. UttarakurukÈ manussÈ acchandikaÔÔhÈnaÑ paviÔÔhÈ. DuppaÒÒoti bhava~gapaÒÒÈya ______________________________________________________________ 1. BhÈvanÈvidhiÑ (Ka)


parihÊno. Bhava~gapaÒÒÈya pana paripuÓÓÈyapi yassa bhava~gaÑ lokuttarassa paccayo na hoti, sopi duppaÒÒo eva nÈma. Abhabbo niyÈmaÑ okkamituÑ kusalesu dhammesu sammattanti kusalesu dhammesu sammattaniyÈmasa~khÈtaÑ ariyamaggaÑ okkamituÑ adhigantuÑ abhabbo. Na kammÈvaraÓatÈyÈti-ÈdÊsu abhabbavipariyÈyena attho veditabbo. CatutthÈdÊni uttÈnatthÈni.

ŒvaraÓasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

SÊtivaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. ŒnisaÑsavagga

1. PÈtubhÈvasuttÈdivaÓÓanÈ

96-106. Dasamassa paÔhamÈdÊsu natthi vattabbaÑ. AÔÔhame mettÈ etassa atthÊti mettÈvÈ, tassa bhÈvo mettÈvatÈ, mettÈpaÔipatti, tÈya. SÈ pana mettÈvatÈ mettÈvasena pÈricariyÈti Èha “mettÈyuttÈya pÈricariyÈyÈ”ti. Paricaranti vippakatabrahmacariyattÈ. PariciÓÓasatthukena sÈvakena nÈma satthuno yÈva dhammena kÈtabbÈ pÈricariyÈ, tÈya sammadeva sampÈditattÈ. NavamÈdÊni uttÈnatthÈni.

PÈtubhÈvasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

ŒnisaÑsavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. 107-116. EkÈdasamavaggo uttÈnatthoyeva.


ChakkanipÈtavaÓÓanÈya anattÈnatthadÊpanÈ samattÈ.

SattakanipÈta

PaÓÓÈsaka

1. DhanavaggavaÓÓanÈ

1-10. SattakanipÈtassa paÔhamo vaggo uttÈnattho.

2. Anusayavagga

4. PuggalasuttavaÓÓanÈ

14. Dutiyassa catutthe ubhato ubhayathÈ, ubhato ubhohi bhÈgehi vimuttoti ubhatobhÈgavimutto ekadesasar|pekasesanayena. DvÊhi bhÈgehÊti karaÓe nissakke cetaÑ. BahuvacanaÑ. Œvutti-Èdivasena ayaÑ niyamo veditabboti Èha “ar|pasamÈpattiyÈ”ti-Èdi. Etena “samÈpattiyÈ vikkhambhanavimokkhena, maggena samucchedavimokkhena vimuttattÈ ubhatobhÈgavimutto”ti evaÑ pavatto TipiÔakac|ÄanÈgattheravÈdo, “nÈmakÈyato r|pakÈyato ca vimuttattÈ ubhatobhÈgavimutto”ti evaÑ pavatto TipiÔakamahÈrakkhitattheravÈdo, “samÈpattiyÈ vikkhambhanavimokkhena ekavÈraÑ, maggena samucchedavimokkhena ekavÈraÑ vimuttattÈ ubhatobhÈgavimutto”ti evaÑ pavatto tipiÔakac|ÄÈbhayattheravÈdo cÈti imesaÑ tiÓÓampi theravÈdÈnaÑ ekajjhaÑ sa~gaho katoti daÔÔhabbaÑ. Ettha ca paÔhamavÈde dvÊhi bhÈgehi vimutto ubhatobhÈgavimutto vutto, dutiyavÈde ubhato bhÈgato vimuttoti ubhatobhÈgavimutto, tatiyavÈde dvÊhi bhÈgehi dve vÈre vimuttoti ayametesaÑ visesoti. Vimuttoti kilesehi vimutto, kilesavikkhambhanasamucchedanehi vÈ kÈyato vimuttoti attho.

Soti ubhatobhÈgavimutto. KÈmaÒcettha r|pÈvacaracatutthajjhÈnampi ar|pÈvacarajjhÈnaÑ viya duva~gikaÑ ÈneÒjappattanti vuccati, taÑ pana padaÔÔhÈnaÑ katvÈ arahattaÑ patto ubhatobhÈgavimutto nÈma na hoti


r|pakÈyato avimuttattÈ. TaÑ hi kilesakÈyatova vimuttaÑ, na r|pakÈyato, tasmÈ tato vuÔÔhÈya arahattaÑ patto ubhatobhÈgavimutto na hotÊti Èha “catunnaÑ ar|pa -pa- paÒcavidho hotÊ”ti. Ar|pasamÈpattÊnanti niddhÈraÓe sÈmivacanaÑ. ArahattaÑ patta-anÈgÈminoti bh|tapubbagatiyÈ vuttaÑ. Na hi arahattaÑ patto anÈgÈmÊ nÈma hoti. “R|pÊ r|pÈni passatÊ”ti-Èdike nirodhasamÈpatti-ante aÔÔha vimokkhe vatvÈ–

“Yato ca kho Œnanda bhikkhu ime aÔÔha vimokkhe kÈyena phusitvÈ viharati, paÒÒÈya cassa disvÈ ÈsavÈ parikkhÊÓÈ honti. AyaÑ vuccati Œnanda bhikkhu ubhatobhÈgavimutto”ti–

yadipi mahÈnidÈne1 vuttaÑ, taÑ pana ubhatobhÈgavimuttaseÔÔhavasena vuttanti, idha pana sabba-ubhatobhÈgavimutte sa~gahaÓatthaÑ “paÒcavidho hotÊ”ti vatvÈ “pÈÄi panettha -pa- aÔÔhavimokkhalÈbhino vasena ÈgatÈ”ti Èha. MajjhimanikÈye pana kÊÔÈgirisutte2–

“Katamo ca bhikkhave puggalo ubhatobhÈgavimutto? Idha bhikkhave ekacco puggalo ye te santÈ vimokkhÈ atikkamma r|pe ÈruppÈ, te kÈyena phusitvÈ viharati, paÒÒÈya cassa disvÈ ÈsavÈ parikkhÊÓÈ honti. AyaÑ vuccati bhikkhave puggalo ubhatobhÈgavimutto”ti–

ar|pasamÈpattivasena cattÈro ubhatobhÈgavimuttÈ, seÔÔho ca vutto vuttalakkhaÓ|papattito. YathÈvuttesu hi paÒcasu purimÈ cattÈro samÈpattisÊsaÑ nirodhaÑ na3 samÈpajjantÊti pariyÈyena ubhatobhÈgavimuttÈ nÈma. AÔÔhasamÈpattilÈbhÊ anÈgÈmÊ taÑ samÈpajjitvÈ tato vuÔÔhÈya vipassanaÑ vaÉÉhetvÈ arahattaÑ pattoti nippariyÈyena ubhatobhÈgavimuttaseÔÔho nÈma.

Katamo ca puggaloti-Èdi puggalapaÒÒattipÈÄi. Tattha katamoti pucchÈvacanaÑ. Puggaloti asÈdhÈraÓato pucchitabbavacanaÑ. IdhÈti imasmiÑ sÈsane. Ekaccoti eko. AÔÔha vimokkhe kÈyena phusitvÈ ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 60 piÔÔhe. 2. Ma 2. 143 piÔÔhe. 3. Pana (Ka) Abhi-®Ôha 3. 41 piÔÔhe passitabbaÑ.

SattakanipÈta-a~guttaraÔÊkÈ 151

viharatÊti aÔÔha samÈpattiyo samÈpajjitvÈ nÈmakÈyato paÔilabhitvÈ viharati. PaÒÒÈya cassa disvÈ ÈsavÈ parikkhÊÓÈ hontÊti vipassanÈpaÒÒÈya sa~khÈragataÑ, maggapaÒÒÈya cattÈri saccÈni passitvÈ cattÈropi ÈsavÈ parikkhÊÓÈ honti. DisvÈti dassanahetu. Na hi Èsave paÒÒÈya passanti, dassanakÈraÓÈ pana parikkhÊÓÈ disvÈ parikkhÊÓÈti vuttÈ dassanÈyattaparikkhayattÈ. EvaÑ hi dassanaÑ ÈsavÈnaÑ khayassa purimakiriyÈbhÈvena vuttaÑ.

PaÒÒÈvimuttoti visesato paÒÒÈya eva vimutto, na tassa adhiÔÔhÈnabh|tena aÔÔhavimokkhasa~khÈtena sÈtisayena samÈdhinÈti paÒÒÈvimutto. Yo ariyo anadhigata-aÔÔhavimokkho sabbaso Èsavehi vimutto, tassetaÑ adhivacanaÑ. Adhigatepi hi r|pajjhÈnavimokkhe na so sÈtisayasamÈdhinissitoti na tassa vasena ubhatobhÈgavimuttatÈ hotÊti vuttovÈyamattho. Ar|pajjhÈnesu pana ekasmimpi sati ubhatobhÈgavimuttoyeva nÈma hoti. Tena hi aÔÔhavimokkhekadesena taÑnÈmadÈnasamatthena aÔÔhavimokkhalÈbhÊtveva vuccati. SamudÈye hi pavatto vohÈro avayavepi dissati yathÈ taÑ “sattisayo”ti anavasesato ÈsavÈnaÑ parikkhÊÓattÈ. AÔÔhavimokkhapaÔikkhepavaseneva na ekadesabh|tar|pajjhÈnappaÔikkhepavasena. EvaÑ hi ar|pajjhÈnekadesÈbhÈvepi aÔÔhavimokkhapaÔikkhepo na hotÊti siddhaÑ hoti. Ar|pÈvacarajjhÈnesu hi ekasmimpi sati ubhatobhÈgavimuttoyeva nÈma hoti.

PhuÔÔhantaÑ sacchikatoti phuÔÔhÈnaÑ anto phuÔÔhanto, phuÔÔhÈnaÑ ar|pajjhÈnÈnaÑ anantaro kÈloti adhippÈyo. AccantasaÑyoge cetaÑ upayogavacanaÑ. TaÑ phuÔÔhÈnantarakÈlameva sacchikÈtabbaÑ sacchikato sacchikaraÓ|pÈyenÈti vuttaÑ hoti, bhÈvanapuÑsakaÑ vÈ etaÑ “ekamantaÑ nisÊdÊ”ti-ÈdÊsu viya. Yo hi ar|pajjhÈnena r|pakÈyato nÈmakÈyekadesato ca vikkhambhanavimokkhena vimutto, tena nirodhasa~khÈto vimokkho Èlocito pakÈsiko viya hoti, na pana kÈyena sacchikato. NirodhaÑ pana ÈrammaÓaÑ katvÈ ekaccesu Èsavesu khepitesu tena so sacchikato hoti, tasmÈ so sacchikÈtabbaÑ nirodhaÑ yathÈ-ÈlocitaÑnÈmakÈyena sacchikarotÊti “kÈyasakkhÊ”ti vuccati,


na tu “vimutto”ti ekaccÈnaÑ ÈsavÈnaÑ aparikkhÊÓattÈ. TenÈha “jhÈnaphassaÑ paÔhamaÑ phusati, pacchÈ nirodhaÑ nibbÈnaÑ sacchikarotÊ”ti. AyaÑ catunnaÑ ar|pasamÈpattÊnaÑ ekekato vuÔÔhÈya sa~khÈre sammasitvÈ kÈyasakkhibhÈvaÑ pattÈnaÑ catunnaÑ, nirodhÈ vuÔÔhÈya aggamaggappatta-anÈgÈmino ca vasena ubhatobhÈgavimutto viya paÒcavidho nÈma hotÊti vuttaÑ abhidhammaÔÊkÈyaÑ1 “kÈyasakkhimhipi eseva nayo”ti. Ekacce ÈsavÈti heÔÔhimamaggavajjhÈ ÈsavÈ.

DiÔÔhantaÑ pattoti dassanasa~khÈtassa sotÈpattimaggaÒÈÓassa anantaraÑ pattoti vuttaÑ hoti. “DiÔÔhattÈ patto”tipi pÈÔho. Etena catusaccadassanasa~khÈtÈya diÔÔhiyÈ nirodhassa pattataÑ dÊpeti. TenÈha “dukkhÈsa~khÈrÈ”ti-Èdi. Tattha paÒÒÈyÈti maggapaÒÒÈya. PaÔhamaphalaÔÔhato paÔÔhÈya yÈva aggamaggaÔÔhÈ diÔÔhippatto. TenÈha “sopi kÈyasakkhÊ viya chabbidho hotÊ”ti. YathÈ pana paÒÒÈvimutto, evaÑ ayampi sukkhavipassako cat|hi ar|pajjhÈnehi vuÔÔhÈya diÔÔhippattabhÈvappattÈ cattÈro cÈti paÒcavidho hotÊti veditabbo. SaddhÈvimuttepi eseva nayo. IdaÑ dukkhanti ettakaÑ dukkhaÑ, na ito uddhaÑ dukkhanti. YathÈbh|taÑ pajÈnÈtÊti ÔhapetvÈ taÓhaÑ upÈdÈnakkhandhapaÒcakaÑ dukkhasaccanti yÈthÈvato pajÈnÈti. YasmÈ pana taÓhÈ dukkhaÑ janeti nibbatteti, tato taÑ dukkhaÑ samudeti, tasmÈ naÑ “ayaÑ dukkhasamudayo”ti yathÈbh|taÑ pajÈnÈti. YasmÈ pana idaÑ dukkhaÒca samudayo ca nibbÈnaÑ patvÈ nirujjhati, appavattiÑ gacchati, tasmÈ naÑ “ayaÑ dukkhanirodho”ti yathÈbh|taÑ pajÈnÈti. Ariyo pana aÔÔha~giko maggo taÑ dukkhanirodhaÑ gacchati, tena taÑ “ayaÑ dukkhanirodhagÈminÊ paÔipadÈ”ti yathÈbh|taÑ pajÈnÈti. EttÈvatÈ nÈnÈkkhaÓe saccavavatthÈnaÑ dassitaÑ. IdÈni taÑ ekakkhaÓe dassetuÑ “tathÈgatappaveditÈ”ti-Èdi vuttaÑ. TathÈgatappaveditÈti tathÈgatena bodhimaÓÉe paÔividdhÈ viditÈ pÈkaÔÈkatÈ. DhammÈti catusaccadhammÈ. VodiÔÔhÈ hontÊti sudiÔÔhÈ. VocaritÈti sucaritÈ, paÒÒÈya suÔÔhu carÈpitÈti attho. Ayanti ayaÑ evar|po puggalo diÔÔhippattoti.

SaddhÈya vimuttoti saddahanavasena vimutto. Etena sabbathÈ avimuttassapi saddhÈmattena vimuttabhÈvaÑ dasseti. SaddhÈvimuttoti vÈ saddhÈya ______________________________________________________________ 1. M|laÔÊ 3. 35 piÔÔhe.


adhimuttoti attho. KiÑ pana nesaÑ kilesappahÈne nÈnattaÑ atthÊti? Natthi. Atha kasmÈ saddhÈvimutto diÔÔhippattaÑ na pÈpuÓÈtÊti? ŒgamanÊyanÈnattena. DiÔÔhippatto hi Ègamanamhi kilese vikkhambhento appadukkhena akasirena akilamantova sakkoti vikkhambhituÑ, saddhÈvimutto pana dukkhena kasirena kilamanto sakkoti vikkhambhituÑ, tasmÈ saddhÈvimutto diÔÔhippattaÑ na pÈpuÓÈti. TenÈha “etassa hÊ”ti-Èdi. SaddahantassÈti “ekaÑsato ayaÑ paÔipadÈ kilesakkhayaÑ Èvahati sammÈsambuddhena bhÈsitattÈ”ti evaÑ saddahantassa. YasmÈ panassa aniccÈnupassanÈdÊhi niccasaÒÒÈpahÈnavasena bhÈvanÈya pubbenÈparaÑ visesaÑ passato tattha tattha paccakkhatÈpi atthi, tasmÈ vuttaÑ “saddahantassa viyÈ”ti. SesapadadvayaÑ tasseva vevacanaÑ. Ettha ca pubbabhÈgamaggabhÈvanÈti vacanena ÈgamanÊyanÈnattena diÔÔhippattasaddhÈvimuttÈnaÑ paÒÒÈnÈnattaÑ hotÊti dassitaÑ. AbhidhammaÔÔhakathÈyampi1 “nesaÑ kilesappahÈne nÈnattaÑ natthi, paÒÒÈya nÈnattaÑatthiyevÈ”ti vatvÈ “ÈgamanÊyanÈnatteneva saddhÈvimutto diÔÔhippattaÑ na pÈpuÓÈtÊti sanniÔÔhÈnaÑ katan”ti vuttaÑ.

ŒrammaÓaÑ yÈthÈvato dhÈreti avadhÈretÊti dhammo, paÒÒÈ. TaÑ paÒÒÈsa~khÈtaÑ dhammaÑ adhimattatÈya pubba~gamaÑ hutvÈ pavattaÑ anussaratÊti dhammÈnusÈrÊ. TenÈha “dhammo”ti-Èdi. PaÒÒÈpubba~gamanti paÒÒÈpadhÈnaÑ. “SaddhaÑ anussarati, saddhÈpubba~gamaÑ maggaÑ bhÈvetÊ”ti imamatthaÑ eseva nayoti atidisati. PaÒÒaÑ vÈhetÊti paÒÒÈvÈhÊ, paÒÒaÑ sÈtisayaÑ pavattetÊti attho. TenÈha “paÒÒÈpubba~gamaÑ ariyamaggaÑ bhÈvetÊ”ti. PaÒÒÈ vÈ puggalaÑ vÈheti nibbÈnÈbhimukhaÑ gametÊti paÒÒÈvÈhÊ. SaddhÈvÈhÊti etthÈpi iminÈ nayeneva attho veditabbo. UbhatobhÈgavimuttÈdikathÈti ubhatobhÈgavimuttÈdÊsu Ègamanato paÔÔhÈya vattabbakathÈ. TasmÈti visuddhimagge2 vuttattÈ. Tato eva VisuddhimaggasaÑvaÓÓanÈyaÑ3 vuttanayeneva cettha attho veditabbo.

PuggalasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 3. 43 piÔÔhe. 2. Visuddhi 2. 297, 352 piÔÔhesu. 3. Visuddhi-®Ê 2. 466 piÔÔhe.


5. Udak|pamÈsuttavaÓÓanÈ

15. PaÒcame ekantakÈÄakehÊti natthikavÈda-ahetukavÈda-akiriyavÈdasa~khÈtehi niyatamicchÈdiÔÔhidhammehi. TenÈha “niyatamicchÈdiÔÔhiÑ sandhÈya vuttan”ti. EvaÑ puggaloti iminÈ kÈraÓena ekavÈraÑ nimuggo nimuggoyeva so hoti. Etassa hi puna bhavato vuÔÔhÈnaÑ nÈma natthÊti vadanti makkhaligosÈlÈdayo viya. HeÔÔhÈ heÔÔhÈ narakaggÊnaÑyeva ÈhÈro. SÈdhu saddhÈ kusales|ti kusaladhammesu saddhÈ nÈma sÈhu laddhakÈti ummujjati, so bhÈvattakeneva kusalena ummujjati nÈma. SÈdhu hirÊti-ÈdÊsupi eseva nayo. Ca~kavÈreti rajakÈnaÑ khÈraparissÈvane, surÈparissÈvane vÈ. EvaÑ puggaloti “evaÑ sÈdhu saddhÈ”ti imesaÑ saddhÈdÊnaÑ vasena ekavÈraÑ ummujjitvÈ tesaÑ parihÈniyÈ puna nimujjatiyeva devadattÈdayo viya. Devadatto hi aÔÔhasamÈpattiyo paÒca ca abhiÒÒÈyo nibbattetvÈpi puna buddhÈnaÑ paÔipakkhatÈya tehi guÓehi parihÊno ruhiruppÈdakammaÑ saÑghabhedakammaÒca katvÈ kÈyassa bhedÈ dutiyacittavÈrena cuticittamanantarÈ niraye nibbatto. KokÈliko dve aggasÈvake upavaditvÈ padumaniraye nibbatto.

Neva hÈyati no vaÉÉhatÊti appahonakakÈlepi na hÈyati, pahonakakÈlepi na vaÉÉhati. Ubhayampi panetaÑ agÈrikenapi anagÈrikenapi dÊpetabbaÑ. Ekacco hi agÈriko appahonakakÈle pakkhikabhattaÑ vassikaÑ vÈ upanibandhÈpesi, so pacchÈ pahonakakÈlepi pakkhikabhattÈdimattameva pavatteti. AnagÈrikopi Èdimhi appahonakakÈle uddesaÑ dhuta~gaÑ vÈ gaÓhÈti, medhÈvÊ balavÊriyasampattiyÈ pahonakakÈle tato uttariÑ na karoti. EvaÑ puggaloti evaÑ imÈya saddhÈdÊnaÑ ÔhitiyÈ puggalo ummujjitvÈ Ôhito nÈma hoti. UmmujjitvÈ pataratÊti sakadÈgÈmipuggalo kilesatanutÈya uÔÔhahitvÈ gantabbadisÈbhimukho tarati nÈma.

PaÔigÈdhappatto hotÊti anÈgÈmipuggalaÑ sandhÈya vadati. Ime pana satta puggalÈ udakopamena dÊpitÈ. Satta kira ja~ghavÈÓijÈ addhÈnamaggappaÔipannÈ antarÈmagge ekaÑ puÓÓanadiÑ pÈpuÓiÑsu. Tesu paÔhamaÑ otiÓÓo udakabhÊruko puriso otiÓÓaÔÔhÈneyeva nimujjitvÈ puna saÓÔhÈtuÑ nÈsakkhi, avassaÑva macchakacchapabhattaÑ jÈto. Dutiyo otiÓÓaÔÔhÈne


nimujjitvÈ sakiÑ uÔÔhahitvÈ puna nimuggo uÔÔhÈtuÑ nÈsakkhi, antoyeva macchakacchapabhattaÑ jÈto. Tatiyo nimujjitvÈ uÔÔhito majjhe nadiyÈ ÔhatvÈ neva orato ÈgantuÑ, na pÈraÑ gantuÑ asakkhi. Catuttho uÔÔhÈya Ôhito uttaraÓititthaÑ olokesi. PaÒcamo uttaraÓatitthaÑ oloketvÈ patarati. ChaÔÔho taÑ disvÈ pÈrimatÊraÑ gantvÈ kaÔippamÈÓe udake Ôhito. Sattamo pÈrimatÊraÑ gantvÈ gandhacuÓÓÈdÊhi nhatvÈ varavatthÈdÊni nivÈsetvÈ surabhivilepanaÑ vilimpitvÈ nÊluppalamÈlÈdÊni pilandhitvÈ nÈnÈla~kÈrappaÔimaÓÉito mahÈnagaraÑ pavisitvÈ pÈsÈdamÈruhitvÈ uttamabhojanaÑ bhuÒjati.

Tattha ja~ghavÈÓijÈ viya ime satta puggalÈ, nadÊ viya vaÔÔaÑ, paÔhamassa udakabhÊrukassa purisassa otiÓÓaÔÔhÈneyeva nimujjanaÑ viya micchÈdiÔÔhikassa vaÔÔe nimujjanaÑ, ummujjitvÈ nimujjanapuriso viya saddhÈdÊnaÑ uppattimatthakena ummujjitvÈ tÈsaÑ hÈniyÈ nimuggapuggalo, majjhe nadiyÈ ÔhatvÈ viya saddhÈdÊnaÑ ÔhitiyÈ Ôhitipuggalo, uttaraÓatitthaÑ olokento viya sotÈpanno, patarantapuriso viya kilesakÈmÈvaÔÔatÈya pataranto sakadÈgÈmÊ, taritvÈ kaÔimatte udake Ôhitapuriso viya anÈvaÔÔadhammattÈ anÈgÈmÊ, nhatvÈ pÈrimatÊraÑ uttaritvÈ thale Ôhitapuriso viya cattÈro oghe atikkamitvÈ nibbÈnathale Ôhito khÊÓÈsavabrÈhmaÓo, thale Ôhitapurisassa nagaraÑ pavisitvÈ pÈsÈdaÑ Èruyha uttamabhojanabhuÒjanaÑ viya khÊÓÈsavassa nibbÈnÈrammaÓasamÈpattiÑ appetvÈ vÊtinÈmanaÑ veditabbaÑ.

Udak|pamÈsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. AniccÈnupassÊsuttÈdivaÓÓanÈ

16-19. ChaÔÔhe “idha samasÊsÊ kathito”ti vatvÈ evaÑ samasÊsitaÑ vibhajitvÈ idhÈdhippetaÑ dassetuÑ “so catubbidho hotÊ”ti-ÈdimÈha. Rogavasena samasÊsÊ rogasamasÊsÊ. Esa nayo sesesupi. EkappahÈrenevÈti ekavelÈyameva. Yo cakkhurogÈdÊsu aÒÒatarasmiÑ sati “ito anuÔÔhito arahattaÑ pÈpuÓissÈmÊ”ti vipassanaÑ paÔÔhapesi, athassa arahattaÒca rogato vuÔÔhÈnaÒca ekakÈlameva


hoti, ayaÑ rogasamasÊsÊ nÈma. IriyÈpathassa pariyosÈnanti iriyÈpathantarasamÈyogo. Yo ÔhÈnÈdÊsu iriyÈpathesu aÒÒataraÑ adhiÔÔhÈya “avikopetvÈva arahattaÑ pÈpuÓissÈmÊ”ti vipassanaÑ paÔÔhapesi, athassa arahattappatti ca iriyÈpathavikopanaÒca ekappahÈreneva hoti, ayaÑ iriyÈpathasamasÊsÊ nÈma. JÊvitasamasÊsÊ nÈmÈti ettha “palibodhasÊsaÑ mÈno, parÈmÈsasÊsaÑ diÔÔhi, vikkhepasÊsaÑ uddhaccaÑ, kilesasÊsaÑ avijjÈ, adhimokkhasÊsaÑ saddhÈ, paggahasÊsaÑ vÊriyaÑ, upaÔÔhÈnasÊsaÑ sati, avikkhepasÊsaÑ samÈdhi, dassanasÊsaÑ paÒÒÈ, pavattasÊsaÑ jÊvitindriyaÑ, cutisÊsaÑ vimokkho, sa~khÈrasÊsaÑ nirodho”ti paÔisambhidÈyaÑ1 vuttesu sattarasasu sÊsesu pavattasÊsaÑ kilesasÊsanti dve sÊsÈni idhÈdhippetÈni “apubbaÑ acarimaÑ ÈsavapariyÈdÈnaÒca hoti jÊvitapariyÈdÈnaÒcÈ”ti vacanato. Tesu kilesasÊsaÑ arahattamaggo pariyÈdiyati, pavattasÊsaÑ jÊvitindriyaÑ cuticittaÑ pariyÈdiyati. Tattha avijjÈpariyÈdÈyakaÑ cittaÑ jÊvitindriyaÑ pariyÈdÈtuÑ na sakkoti, jÊvitindriyapariyÈdÈyakaÑ avijjaÑ pariyÈdÈtuÑ na sakkoti. AÒÒaÑ avijjÈpariyÈdÈyakaÑ cittaÑ, aÒÒaÑ jÊvitindriyapariyÈdÈyakaÑ. Yassa cetaÑ sÊsadvayaÑ samaÑ pariyÈdÈnaÑ gacchati, so jÊvitasamasÊsÊ nÈma.

KathaÑ panidaÑ samaÑ hotÊti? VÈrasamatÈya. YasmiÑ hi vÈre maggavuÔÔhÈnaÑ hoti, sotÈpattimagge paÒca paccavekkhaÓÈni, sakadÈgÈmimagge paÒca, anÈgÈmimagge paÒca, arahattamagge cattÈrÊti ek|navÊsatime paccavekkhaÓaÒÈÓe patiÔÔhÈya bhava~gaÑ otaritvÈ parinibbÈyato imÈya vÈrasamatÈya idaÑ ubhayasÊsapariyÈdÈnampi samaÑ hotÊti imÈya vÈrasamatÈya. VÈrasamavuttidÈyakena hi maggacittena attano anantaraÑ viya nipphÈdetabbÈ paccavekkhaÓavÈrÈ ca kilesapariyÈdÈnasseva vÈrÈti vattabbataÑ arahati. “VimuttasmiÑ vimuttamiti ÒÈÓaÑ hotÊ”ti2 vacanato paccavekkhaÓaparisamÈpanena kilesapariyÈdÈnaÑ sampÈpitaÑ nÈma hotÊti imÈya vÈravuttiyÈ samatÈya kilesapariyÈdÈnajÊvitapariyÈdÈnÈnaÑ samatÈveditabbÈ. TenevÈha “yasmÈ panassa -pa- tasmÈ evaÑ vuttan”ti.

Œyuno vemajjhaÑ anatikkamitvÈ antarÈva kilesaparinibbÈnena parinibbÈyatÊti antarÈparinibbÈyÊ. TenÈha “yo paÒcasu ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 405 piÔÔhe. 2. Ma 1. 47; SaÑ 2. 18, 19 piÔÔhesu.


suddhÈvÈses|”ti-Èdi. Vemajjheti avihÈdÊsu yattha uppanno, tattha Èyuno vemajjhe. ŒyuvemajjhaÑ upahacca atikkamitvÈ tattha parinibbÈyatÊti upahaccaparinibbÈyÊ. TenÈha “yo tatthevÈ”ti-Èdi. Asa~khÈrena appayogena anussÈhena akilamanto tikkhindriyatÈya sukheneva parinibbÈyatÊti asa~khÈraparinibbÈyÊ. TenÈha “yo tesaÑyevÈ”ti-Èdi. TesaÑyeva puggalÈnanti niddhÈraÓe sÈmivacanaÑ. AppayogenÈti adhimattappayogena vinÈ appakasirena. Sasa~khÈrena sappayogena kilamanto dukkhena parinibbÈyatÊti sasa~khÈraparinibbÈyÊ. UddhaÑvÈhibhÈvena uddhamassa taÓhÈsotaÑ vaÔÔasotaÒcÈti, uddhaÑ vÈ gantvÈ paÔilabhitabbato uddhamassa maggasotanti uddhaÑsoto. PaÔisandhivasena akaniÔÔhaÑ gacchatÊti akaniÔÔhagÈmÊ.

Ettha pana catukkaÑ veditabbaÑ. Yo hi avihato paÔÔhÈya cattÈro devaloke sodhetvÈ1 akaniÔÔhaÑ gantvÈ parinibbÈyati, ayaÑ uddhaÑsoto akaniÔÔhagÈmÊ nÈma. AyaÑ hi avihesu kappasahassaÑ vasanto arahattaÑ pattuÑ asakkuÓitvÈ atappaÑ gacchati, tatrÈpi dve kappasahassÈni vasanto arahattaÑ pattuÑ asakkuÓitvÈ sudassaÑ gacchati, tatrÈpi cattÈri kappasahassÈni vasanto arahattaÑ pattuÑ asakkuÓitvÈ sudassiÑ gacchati, tatrÈpi aÔÔha kappasahassÈni vasanto arahattaÑ pattuÑ asakkuÓitvÈ akaniÔÔhaÑ gacchati, tattha vasanto aggamaggaÑ adhigacchati. Tattha yo avihato paÔÔhÈya dutiyaÑ vÈ catutthaÑ vÈ devalokaÑ gantvÈ parinibbÈyati, ayaÑ uddhaÑsoto na akaniÔÔhagÈmÊ nÈma. Yo kÈmabhavato cavitvÈ akaniÔÔhesu parinibbÈyati, ayaÑ na uddhaÑsoto akaniÔÔhagÈmÊ nÈma. Yo heÔÔhÈ cat|su devalokesu tattha tattheva nibbattitvÈ parinibbÈyati, ayaÑ na uddhaÑsoto na akaniÔÔhagÈmÊti.

Ete pana avihesu uppannasamanantara-ÈyuvemajjhaÑ appatvÈva parinibbÈyanavasena tayo antarÈparinibbÈyino, eko upahaccaparinibbÈyÊ, eko uddhaÑsototi paÒcavidho, asa~khÈrasasa~khÈraparinibbÈyivibhÈgena dasa honti, tathÈ atappasudassasudassÊs|ti cattÈro dasakÈti cattÈrÊsaÑ. AkaniÔÔhe pana uddhaÑsoto natthi, tayo antarÈparinibbÈyino, ______________________________________________________________ 1. ®hatvÈ (Ka) Abhi-®Ôha 3. 49 piÔÔhe passitabbaÑ.


eko upahaccaparinibbÈyÊti cattÈro, asa~khÈrasasa~khÈraparinibbÈyivibhÈgena aÔÔhÈti aÔÔhacattÈrÊsaÑ anÈgÈmino. SattamÈdÊsu natthi vattabbaÑ.

AniccÈnupassÊsuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. NiddasavatthusuttavaÓÓanÈ

20. Dasame niddasavatth|nÊti ÈdisaddalopenÈyaÑ niddesoti Èha “niddasÈdivatth|nÊ”ti. Natthi idÈni imassa dasÈti niddaso. PaÒhoti ÒÈtuÑ icchito attho. Puna dasavasso na hotÊti tesaÑ matimattametanti dassetuÑ “so kirÈ”ti kirasaddaggahaÓaÑ. Niddasoti cetaÑ vacanamattaÑ. Tassa nibbÊsÈdibhÈvassa viya ninnavÈdibhÈvassa ca icchitattÈti dassetuÑ “na kevalaÒcÈ”ti-Èdi vuttaÑ. GÈme vicarantoti gÈme piÓÉÈya caranto. Na idaÑ titthiyÈnaÑ adhivacanaÑ tesu tannimittassa abhÈvÈ, sÈsanepi sekhassapi na idaÑ adhivacanaÑ, kima~gaÑ pana puthujjanassa. Yassa panetaÑ adhivacanaÑ yena ca kÈraÓena, taÑ dassetuÑ “khÊÓÈsavassetan”ti-Èdi vuttaÑ. AppaÔisandhikabhÈvo hissa paccakkhato kÈraÓaÑ. ParamparÈya itarÈni yÈni pÈÄiyaÑ ÈgatÈni.

SikkhÈya sammadeva ÈdÈnaÑ sikkhÈsamÈdÈnaÑ. TaÑ panassÈ pÈrip|riyÈ veditabbanti Èha “sikkhÈttayap|raÓe”ti. SikkhÈya vÈ sammadeva Èdito paÔÔhÈya rakkhaÓaÑ sikkhÈsamÈdÈnaÑ. TaÒca atthato p|raÓena paricchinnaÑ arakkhaÓe sabbena sabbaÑ abhÈvato, rakkhaÓe ca parip|raÓato. Balavacchandoti daÄhacchando. Œyatinti anantarÈnÈgatadivasÈdikÈlo adhippeto, na anÈgatabhavoti Èha “anÈgate punadivasÈdÊsupÊ”ti. SikkhaÑ parip|rentassa tattha nibaddhabhattitÈ1 avigatapematÈ. Tebh|makadhammÈnaÑ aniccÈdivasena sammadeva nijjhÈnaÑ dhammanisÈmanÈti Èha “vipassanÈyetaÑ adhivacanan”ti. TaÓhÈvinayeti bha~gÈnupassanÈÒÈÓÈnubhÈvasiddhe2 taÓhÈvikkhambhane. EkÊbhÈveti gaÓasa~gaÓikÈkilesasa~gaÓikÈvigamasiddhe vivekavÈse. VÊriyÈrambheti sammappadhÈnassa ______________________________________________________________ 1. NiviÔÔha-atthitÈ (Ka) 2. VirÈgÈnupassanÈdivipassanÈÒÈÓÈnubhÈvasiddhe (pÈthikavagge sa~gÊtisuttaÔÊkÈyaÑ)


paggaÓhane. TaÑ pana sabbaso vÊriyassa paribr|hanaÑ hotÊti Èha “kÈyikacetasikassa vÊriyassa p|raÓe”ti. SatiyaÒceva nipakabhÈve cÈti satokÈritÈya ceva sampajÈnakÈritÈya ca. SatisampajaÒÒabaleneva hi vÊriyÈrambho ijjhati. DiÔÔhipaÔivedheti maggasammÈdiÔÔhiyÈ paÔivijjhane. TenÈha “maggadassane”ti.

NiddasavatthusuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

AnusayavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. Vajjisattakavagga

1. SÈrandadasuttavaÓÓanÈ

21. Tatiyassa paÔhame devÈyatanabhÈvena cittattÈ lokassa cittÊkÈraÔÔhÈnatÈya ca cetiyaÑ ahosi. YÈvakÊvanti1 ekamevetaÑ padaÑ aniyamato parimÈÓavÈcÊ. KÈlo cettha adhippetoti Èha “yattakaÑ kÈlan”ti. AbhiÓhaÑ sannipÈtÈti niccasannipÈtÈ. TaÑ pana niccasannipÈtataÑ dassetuÑ “divasassÈ”ti-Èdi vuttaÑ. SannipÈtabahulÈti pacurasannipÈtÈ. VosÈnanti sa~kocaÑ. “VuddhiyevÈ”ti-ÈdinÈ vuttamatthaÑ byatirekamukhena dassetuÑ “abhiÓhaÑ asannipatantÈ hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. ŒkulÈti khubhitÈ na pasannÈ2. BhijjitvÈti vaggabandhato vibhajja visuÑ visuÑ hutvÈ.

SannipÈtabheriyÈti sannipÈtÈrocanabheriyÈ. AddhabhuttÈ vÈti sÈmibhuttÈ vÈ. OsÊdamÈneti hÈyamÈne.

Su~kanti bhaÓÉaÑ gahetvÈ gacchantehi pabbatakhaÓÉanadititthagÈmadvÈrÈdÊsu rÈjapurisÈnaÑ dÈtabbabhÈgaÑ. Balinti nipphannasassÈdito chabhÈgaÑ sattabhÈganti-ÈdinÈ laddhabbakaraÑ3. DaÓÉanti dasavÊsatikahÈpaÓÈdikaÑ aparÈdhÈnur|paÑ gahetabbadhanadaÓÉaÑ. Vajjidhammanti vajjirÈjadhammaÑ. IdÈni apaÒÒattapaÒÒÈpanÈdÊsu tappaÔikkhepe ca ÈdÊnavÈnisaÑse ca vitthÈrato dassetuÑ ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ê 2. 123 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. Na phÊtÈ na sampannÈ (Ka) 3. LaddhakaraÑ (DÊ-®Ê 2. 123 piÔÔhe.)


“tesan”ti-Èdi vuttaÑ. PÈricariyakkhamÈti upaÔÔhÈnakkhamÈ. PorÈÓaÑ vajjidhammanti ettha pubbe kira vajjirÈjÈno “ayaÑ coro”ti ÈnetvÈ dassite “gaÓhatha naÑ coran”ti avatvÈ vinicchayamahÈmattÈnaÑ denti. Te vinicchinitvÈ sace acoro hoti, vissajjenti. Sace coro, attanÈ kiÒci akatvÈ vohÈrikÈnaÑ denti, tepi vinicchinitvÈ acoro ce, vissajjenti. Coro ce, suttadharÈnaÑ denti. Tepi vinicchinitvÈ acoro ce, vissajjenti. Coro ce, aÔÔakulikÈnaÑ denti, tepi tatheva katvÈ senÈpatissa, senÈpati uparÈjassa, uparÈjÈ raÒÒo. RÈjÈ vinicchinitvÈ sace acoro hoti, vissajjeti. Sace pana coro hoti, paveÓipaÓÓakaÑ vÈcÈpeti. Tattha “yena idaÑ nÈma kataÑ, tassa ayaÑ nÈmadaÓÉo”ti likhitaÑ. RÈjÈ tassa kiriyaÑ tena samÈnetvÈ tadanucchavikaÑ daÓÉaÑ karoti. Iti etaÑ porÈÓaÑ vajjidhammaÑ samÈdÈya vattantÈnaÑ manussÈ na ujjhÈyanti. ParamparÈgatesu aÔÔakulesu jÈtÈ agatigamanaviratÈ aÔÔamahallakapurisÈ aÔÔakulikÈ.

SakkÈranti upakÈraÑ. GarubhÈvaÑ paccupaÔÔhapetvÈti “ime amhÈkaÑ garuno”ti tattha garubhÈvaÑ paÔi paÔi upaÔÔhapetvÈ. MÈnessantÊti sammÈnessanti. TaÑ pana sammÈnanaÑ tesu nesaÑ attamanatÈpubbakanti Èha “manena piyÈyissantÊ”ti. NipaccakÈraÑ paÓipÈtaÑ. DassentÊti garucittabhÈraÑ dassenti. SandhÈnetunti1 sambandhaÑ avicchinnaÑ katvÈ ghaÔetuÑ.

PasayhakÈrassÈti balakkÈrassa. KÈmaÑ vuddhiyÈ p|janÊyatÈya “vuddhihÈniyo”ti vuttaÑ, attho pana vuttÈnukkameneva yojetabbo. PÈÄiyaÑ vÈ yasmÈ “vuddhiyeva pÈÔika~khÈ, no parihÈnÊ”ti vuttaÑ, tasmÈ tadanukkamena “vuddhihÈniyo”ti vuttaÑ.

VipaccituÑ aladdhokÈse pÈpakamme, tassa kammassa vipÈke vÈ anavasarova devatopasaggo. TasmiÑ pana laddhokÈse siyÈ devatopasaggassa avasaroti Èha “anuppannaÑ -pa- vaÉÉhentÊ”ti. Eteneva anuppannaÑ sukhanti etthÈpi attho veditabbo. BalakÈyassa diguÓatiguÓatÈdassanaÑ paÔibhayabhÈvadassananti evamÈdinÈ devatÈnaÑ sa~gÈmasÊse sahÈyatÈ veditabbÈ. ______________________________________________________________ 1. SandhÈretunti (Ka)


Anicchitanti aniÔÔhaÑ. ŒvaraÓatoti nisedhanato. Dhammato anapetÈ dhammiyÈti idha “dhammikÈ”ti vuttÈ. Migas|karÈdighÈtÈya sunakhÈdÊnaÑ kaÉÉhitvÈ vanacaraÓaÑ vÈjo, tattha niyuttÈ, te vÈ vÈjentÊti vÈjikÈ, migavadhacÈrino.

SÈrandadasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. VassakÈrasuttavaÓÓanÈ

22. Dutiye abhiyÈtukÈmoti ettha abhi-saddo abhibhavanattho “anabhividitun”ti-ÈdÊsu viyÈti Èha “abhibhavanatthÈya yÈtukÈmo”ti. VajjirÈjÈnoti “vajjetabbÈ ime”ti Èdito pavattaÑ vacanaÑ upÈdÈya vajjÊti laddhanÈmÈ rÈjÈno, vajjiraÔÔhassa vÈ rÈjÈno vajjirÈjÈno. RaÔÔhassa pana vajjisamaÒÒÈ tannivÈsirÈjakumÈravasena veditabbÈ. RÈjiddhiyÈti rÈjabhÈvÈnugatena pabhÈvena. So pana pabhÈvo nesaÑ gaÓarÈjÈnaÑ mitho sÈmaggiyÈ loke pÈkaÔo. CiraÔÔhÈyÊ ca ahosÊti “samaggabhÈvaÑ kathetÊ”ti vuttaÑ. Anu anu taÑsama~gino bhÈveti vaÉÉhatÊti anubhÈvo, anubhÈvo eva ÈnubhÈvo, patÈpo. So pana nesaÑ patÈpo hatthi-assÈdivÈhanasampattiyÈ tattha ca susikkhitabhÈvena loke pÈkaÔo jÈtoti “etena -pa- kathetÊ”ti vuttaÑ. TÈÄacchiggaÄenÈti kuÒcikÈchiddena. Asananti saraÑ. AtipÈtayissantÊti atikkÈmenti. Po~khÈnupo~khanti po~khassa anupo~khaÑ, purimasarassa po~khapadÈnugatapo~khaÑ itaraÑ saraÑ katvÈti attho. AvirÈdhitanti avirajjhitaÑ. UcchindissÈmÊti umm|lanavasena kulasantatiÑ chindissÈmi. AyanaÑ vaÉÉhanaÑ ayo, tappaÔipakkhena anayoti Èha “avaÉÉhin”ti. ©ÈtÊnaÑ byasanaÑ vinÈso ÒÈtibyasanaÑ.

Ga~gÈyÈti ga~gÈsamÊme. PaÔÔanagÈmanti sakaÔapaÔÔanagÈmaÑ. TatrÈti tasmiÑ paÔÔane. BalavÈghÈtajÈtoti uppannabalavakodho. Meti mayhaÑ. GatenÈti gamanena. SÊtaÑ vÈ uÓhaÑ vÈ natthi tÈya velÈya. AbhimukhaÑ yuddhenÈti abhimukhaÑ ujukameva sa~gÈmakaraÓena. UpalÈpanaÑ sÈmaÑ dÈnaÒcÈti dassetuÑ “alan”ti-Èdi vuttaÑ. Bhedopi idha upÈyo


evÈti vuttaÑ “aÒÒatra mithubhedÈ”ti. Yuddhassa1 pana anupÈyatÈ pageva pakÈsitÈ. Idanti “aÒÒatra upalÈpanÈya aÒÒatra mithubhedÈ”ti idaÑ vacanaÑ. KathÈya nayaÑ labhitvÈti “yÈvakÊvaÒca -pa- parihÈnÊ”ti imÈya bhagavato kathÈya upÈyaÑ labhitvÈ. AnukampÈyÈti vajjirÈjesu anuggahena.

RÈjÈpi tameva pesetvÈ sabbe -pa- pÈpesÊti2 rÈjÈ taÑ attano santikaÑ ÈgataÑ “kiÑ Ècariya bhagavÈ avacÈ”ti pucchi. So “yathÈ bho samaÓassa gotamassa vacanaÑ na sakkÈ vajjÊ kenaci gahetuÑ, apica upalÈpanÈya vÈ mithubhedena vÈ sakkÈ”ti Èha. Tato naÑ rÈjÈ “upalÈpanÈya amhÈkaÑ hatthi-assÈdayo nassissanti, bhedeneva te gahessÈmi, kiÑ karomÈ”ti pucchi. Tena hi mahÈrÈja tumhe vajjÊ Èrabbha parisati kathaÑ samuÔÔhÈpetha, tato ahaÑ “kiÑ te mahÈrÈja tehi, attano santakena kasivaÓijjÈdÊni katvÈ jÊvantu3 ete rÈjÈno”ti vatvÈ pakkamissÈmi. Tato tumhe “kiÑ nu bho esa brÈhmaÓo vajjÊ Èrabbha pavattaÑ kathaÑ paÔibÈhatÊ”ti vadeyyÈtha. DivasabhÈge cÈhaÑ tesaÑ paÓÓÈkÈraÑ pesessÈmi, tampi gÈhÈpetvÈ tumhepi mama dosaÑ ÈropetvÈ bandhanatÈÄanÈdÊni akatvÈva kevalaÑ khuramuÓÉaÑ maÑ katvÈ nagarÈ nÊharÈpetha, athÈhaÑ “mayÈ te nagare pÈkÈro parikhÈ ca kÈritÈ, ahaÑ thiradubbalaÔÔhÈnaÒca uttÈnagambhÊraÔÔhÈnaÒca jÈnÈmi, na cirassaÑ dÈni taÑ ujuÑ karissÈmÊ”ti vakkhÈmi. TaÑ sutvÈ tumhe “gacchat|”ti vadeyyÈthÈti. RÈjÈ sabbaÑ akÈsi.

LicchavÊ tassa nikkhamanaÑ sutvÈ “saÔho brÈhmaÓo, mÈ tassa ga~gaÑ uttÈretuÑ adatthÈ”ti ÈhaÑsu. Tatra ekaccehi “amhe Èrabbha kathitattÈ kira so evaÑ karotÊ”ti vutte “tena hi bhaÓe et|”ti vadiÑsu. So gantvÈ licchavÊ disvÈ “kimÈgatatthÈ”ti pucchito taÑ pavattiÑ Èrocesi. Licchavino “appamattakena nÈma evaÑ garuÑ daÓÉaÑ kÈtuÑ na yuttan”ti vatvÈ “kiÑ te tatra ÔhÈnantaran”ti pucchiÑsu. VinicchayamahÈmaccohamasmÊti. Tadeva te ÔhÈnantaraÑ hot|ti. So suÔÔhutaraÑ vinicchayaÑ karoti. RÈjakumÈrÈ tassa santike sippaÑ uggaÓhanti. So patiÔÔhitaguÓo hutvÈ ekadivasaÑ ekaÑ licchaviÑ gahetvÈ ekamantaÑ gantvÈ ______________________________________________________________ 1. DaÓÉassa (Ka) 2. DÊ-®Ôha 2. 112 piÔÔhÈdÊsu passitabbaÑ. 3. Vasantu (Ka)


“dÈrakÈ kasantÊ”ti pucchi. Œma kasanti. Dve goÓe yojetvÈti. Œma dve goÓe yojetvÈti. EttakaÑ vatvÈ nivatto. Tato tamaÒÒo “kiÑ Ècariyo ÈhÈ”ti pucchitvÈ tena vuttaÑ asaddahanto “na meso yathÈbh|taÑ kathetÊ”ti tena saddhiÑ bhijji.

BrÈhmaÓo aparampi ekadivasaÑ ekaÑ licchaviÑ ekamantaÑ netvÈ “kena byaÒjanena bhuttosÊ”ti pucchitvÈ nivatto. Tampi aÒÒo pucchitvÈ asaddahanto tatheva bhijji. BrÈhmaÓo aparampi divasaÑ ekaÑ licchaviÑ ekamantaÑ netvÈ “atiduggatosi kirÈ”ti pucchi. Ko evamÈhÈti. Asuko nÈma licchavÊti. Aparampi ekamantaÑ netvÈ “tvaÑ kira bhÊrujÈtiko”ti pucchi. Ko evamÈhÈti. Asuko nÈma licchavÊti. EvaÑ aÒÒena akathitameva aÒÒassa kathento tÊhi saÑvaccharehi te rÈjÈno aÒÒamaÒÒaÑ bhinditvÈ yathÈ dve ekamaggena na gacchanti, tathÈ katvÈ sannipÈtabheriÑ carÈpesi. Licchavino “issarÈ sannipatantu, s|rÈ sannipatant|”ti vatvÈ na sannipatiÑsu. BrÈhmaÓo “ayaÑ dÈni kÈlo, sÊghaÑ Ègacchat|”ti raÒÒo sÈsanaÑ pesesi. RÈjÈ sutvÈva balabheriÑ carÈpetvÈ nikkhami. VesÈlikÈ sutvÈ “raÒÒo ga~gaÑ uttarituÑ na dassÈmÈ”ti bheriÑ carÈpesuÑ. Te sutvÈ “gacchantu s|rarÈjÈno”ti-ÈdÊni vatvÈ na sannipatiÑsu. “NagarappavesanaÑ na dassÈma, dvÈrÈni pidahissÈmÈ”ti bheriÑ carÈpesuÑ. Ekopi na sannipati. YathÈvivaÔehi dvÈrehi pavisitvÈ sabbe anayabyasanaÑ pÈpetvÈ gato, taÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ “rÈjÈpi tameva pesetvÈ sabbepi bhinditvÈ gantvÈ anayabyasanaÑ pÈpesÊ”ti.

VassakÈrasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. PaÔhamasattakasuttavaÓÓanÈ

23. Tatiye aparihÈnÈya hitÈti aparihÈniyÈ1, na parihÈyanti etehÊti vÈ aparihÈniyÈ. EvaÑ sa~khepato vuttamatthaÑ vitthÈrato dassento “idhÈpi cÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha bhatoti-Èdi disÈsu ÈgatasÈsane vuttavacanaÑ vuttakathanaÑ. VihÈrasÊmÈ ÈkulÈ ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ê 2. 125 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


yasmÈ, tasmÈ uposathapavÈraÓÈ ÔhitÈ. OlÊyamÈnakoti pÈÄito atthato ca vinassamÈnako. UkkhipÈpentÈti paguÓabhÈvakaraÓena atthasaÑvaÓÓanÈvasena ca paggaÓhantÈ.

SÈvatthiyaÑ bhikkh|viya1 pÈcittiyaÑ desÈpetabboti paÒÒÈpentÈ. VajjiputtakÈ viya2 dasavatthudÊpanena. TathÈ akarontÈti navaÑ katikavattaÑ vÈ sikkhÈpadaÑ vÈ amaddantÈ dhammavinayato sÈsanaÑ dÊpentÈ khuddakampi ca sikkhÈpadaÑ asam|hanantÈ. ŒyasmÈ MahÈkassapo viya cÈti “suÓÈtu me Èvuso saÑgho, santÈmhÈkaÑ sikkhÈpadÈni gihigatÈni. Gihinopi jÈnanti ‘idaÑ vo samaÓÈnaÑ sakyaputtikÈnaÑ kappati, idaÑ vo na kappatÊ’ti. Sacepi hi mayaÑ khuddÈnukhuddakÈni sikkhÈpadÈni sam|hanissÈma, bhavissanti vattÈro ‘dh|makÈlikaÑ samaÓena gotamena sÈvakÈnaÑ sikkhÈpadaÑ paÒÒattaÑ, yÈvimesaÑ satthÈ aÔÔhÈsi, tÈvime sikkhÈpadesu sikkhiÑsu. Yato imesaÑ satthÈ parinibbuto, na dÈnime sikkhÈpadesu sikkhantÊ’ti. Yadi saÑghassa pattakallaÑ, saÑgho apaÒÒattaÑ na paÒÒapeyya, paÒÒattaÑ na samucchindeyya, yathÈpaÒÒattesu sikkhÈpadesu samÈdÈya vatteyyÈ”ti3 imaÑ tantiÑ Ôhapento ÈyasmÈ MahÈkassapo viya ca.

ThirabhÈvappattÈti sÈsane thirabhÈvaÑ anivattitabhÈvaÑ upagatÈ. TherakÈrakehÊti therabhÈvasÈdhakehi sÊlÈdiguÓehi asekkhadhammehi. Bah| rattiyoti pabbajitÈ hutvÈ bah| rattiyo jÈnanti. SÊlÈdiguÓesu patiÔÔhÈpanameva sÈsane pariÓÈyakatÈti Èha “tÊsu sikkhÈsu pavattentÊ”ti. OvÈdaÑna denti abhÈjanabhÈvato. PaveÓikathanti ÈcariyaparamparÈbhataÑ sammÈpaÔipattidÊpanaÑ dhammakathaÑ. SÈrabh|taÑ dhammapariyÈyanti samathavipassanÈmaggaphalasampÈpanena sÈsane sÈrabh|taÑ bojjha~gakosalla-anuttarasÊtibhÈva4 adhicittasuttÈdidhammatantiÑ. ŒdikaÑ ovÈdanti Èdi-saddena “evaÑ te ÈloketabbaÑ, evaÑ te viloketabbaÑ, evaÑ te samiÒjitabbaÑ, evaÑ te pasÈretabbaÑ, evaÑ te saÑghÈÔipattacÊvaraÑ dhÈretabban”ti ovÈdaÑ sa~gaÓhÈti.

PunabbhavadÈnaÑ punabbhavo uttarapadalopena. Itareti ye na paccayavasikÈ na ÈmisacakkhukÈ, te na gacchanti taÓhÈya vasaÑ. ______________________________________________________________ 1. Vi 1. 336 piÔÔhe vitthÈravatthu. 2. Vi 4. 491 piÔÔhe vitthÈravatthu. 3. Vi 4. 484 piÔÔhe. 4. AÑ 2. 379 piÔÔhe.


ŒraÒÒakes|ti araÒÒabhÈgesu araÒÒapariyÈpannesu. Nanu yattha katthacipi taÓhÈ sÈvajjÈ evÈti codanaÑ sandhÈyÈha “gÈmantasenÈsanesu hÊ”ti-Èdi. Tena “anuttaresu vimokkhesu pihaÑ upaÔÔhÈpayato”ti ettha vuttapihÈdayo viya ÈraÒÒakasenÈsanesu sÈlayatÈ sevitabbapakkhikÈ evÈti dasseti.

AttanÈvÈti sayameva. Tena parehi anussÈhitÈnaÑ saraseneva anÈgatÈnaÑ pesalÈnaÑ bhikkh|naÑ ÈgamanaÑ, ÈgatÈnaÒca phÈsuvihÈraÑ paccÈsÊsantÊti dasseti. IminÈva nÊhÈrenÈti imÈya paÔipattiyÈ. AggahitadhammaggahaÓanti aggahitassa pariyattidhammassa uggahaÓaÑ. GahitasajjhÈyakaraÓanti uggahitassa suÔÔhu atthacintanaÑ. Cintanattho hi ayaÑ sajjhÈyasaddo. EntÊti1 upagacchanti. NisÊdanti2 ÈsanapaÒÒÈpanÈdinÈ.

PaÔhamasattakasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. DutiyasattakasuttÈdivaÓÓanÈ

24-26. Catutthe karontoyevÈti yathÈvuttaÑ tiracchÈnakathaÑ kathentoyeva. AbhiracchÈnakathÈbhÈvepi tassa tattha tapparabhÈvadassanatthaÑ avadhÈraÓavacanaÑ. PariyantakÈrÊti sapariyantaÑ katvÈ vattÈ. “PariyantavatiÑ vÈcaÑ bhÈsitÈ”ti3 hi vuttaÑ. AppabhassovÈti parimitakathoyeva ekantena kathetabbasseva kathanato. SamÈpattisamÈpajjanaÑ ariyo tuÓhÊbhÈvo. NiddÈyatiyevÈti niddokkamane anÈdÊnavadassÊ niddÈyatiyeva, iriyÈpathaparivattanÈdinÈ na naÑ vinodeti. EvaÑ saÑsaÔÔhovÈti vuttanayena gaÓasa~gaÓikÈya saÑsaÔÔho eva viharati. DussÊlÈpÈpicchÈ nÈmÈti sayaÑ nissÊlÈ asantaguÓasambhÈvanicchÈya samannÈgatattÈ pÈpÈ lÈmakÈ icchÈ etesanti pÈpicchÈ. PÈpapuggalehi mittikaraÓato pÈpamittÈ. Tehi sadÈ sahapavattanena pÈpasahÈyÈ. Tattha ninnatÈdinÈ tadadhimuttatÈya pÈpasampava~kÈ. PaÒcamÈdÊni uttÈnatthÈniyeva.

DutiyasattakasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Œgacchanti (AÔÔhakathÈyaÑ) 2. NisÊdÈpenti (Ka) 3. DÊ 1. 4, 60 piÔÔhesu.


7. SaÒÒÈsuttÈdivaÓÓanÈ

27-31. Sattame aniccÈti anupassati etÈyÈti aniccÈnupassanÈ. TathÈpavattavipassanÈ pana yasmÈ attanÈ sahagatasaÒÒÈya bhÈvitÈya bhÈvitÈ eva hoti, tasmÈ vuttaÑ “aniccÈnupassanÈdÊhi sahagatasaÒÒÈ”ti. ImÈ satta lokiyavipassanÈpi honti “aniccan”ti-ÈdinÈ pavattanato. “EtaÑ santaÑ etaÑ paÓÊtaÑ yadidaÑ sabbasa~khÈrasamatho”ti Ègatavasena panettha dve lokuttarÈ hontÊti veditabbÈ. “VirÈgo nirodho”ti hi tattha nibbÈnaÑ vuttanti idha virÈgasaÒÒÈ, tÈ vuttasaÒÒÈ nibbÈnÈrammaÓÈpi siyuÑ. Sesamettha suviÒÒeyyameva. AÔÔhamÈdÊni uttÈnatthÈneva.

SaÒÒÈsuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

VajjisattakavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. DevatÈvagga

5. PaÔhamamittasuttavaÓÓanÈ

36. Catutthassa paÒcame attano guyhaÑ tassa ÈvikarotÊti attano guyhaÑ nigguhituÑ yuttakathaÑ aÒÒassa akathetvÈ tasseva Ècikkhati. Tassa guyhaÑ aÒÒesaÑ nÈcikkhatÊti tena kathitaguyhaÑ yathÈ aÒÒe na jÈnanti, evaÑ anÈvikaronto chÈdeti.

PaÔhamamittasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. DutiyamittasuttÈdivaÓÓanÈ

37-43. ChaÔÔhe piyo ca hoti manÈpo cÈti kalyÈÓamittalakkhaÓaÑ dassitaÑ. KalyÈÓamitto hi saddhÈsampanno ca hoti sÊlasampanno sutasampanno cÈgasampanno vÊriyasampanno satisampanno samÈdhisampanno paÒÒÈsampanno. Tattha saddhÈsampattiyÈ saddahati tathÈgatassa sambodhiÑ kammaÒca kammaphalaÒca, tena sambodhiyÈ hetubh|taÑ sattesu hitasukhaÑ na


pariccajati. SÊlasampattiyÈ sattÈnaÑ piyo hoti garu bhÈvanÊyo codako pÈpagarahÊ vattÈ vacanakkhamo. SutasampattiyÈ saccapaÔiccasamuppÈdÈdipaÔisaÑyuttÈnaÑ gambhÊrÈnaÑ kathÈnaÑ kattÈ hoti. CÈgasampattiyÈ appiccho hoti santuÔÔho pavivitto asaÑsaÔÔho. VÊriyasampattiyÈ ÈraddhavÊriyo hoti attahitaparahitapaÔipattiyaÑ. SatisampattiyÈ upaÔÔhitassatÊ hoti. SamÈdhisampattiyÈ avikkhitto hoti samÈhitacitto. PaÒÒÈsampattiyÈ aviparÊtaÑ pajÈnÈti. So satiyÈ kusalÈkusalÈnaÑ dhammÈnaÑ gatiyo samannesamÈno paÒÒÈya sattÈnaÑ hitÈhitaÑ yathÈbh|taÑ jÈnitvÈ samÈdhinÈ tattha ekaggacitto hutvÈ vÊriyena satte ahite nisedhetvÈ hite niyojeti. Tena vuttaÑ “piyo -pa- niyojetÊ”ti. SattamÈdÊni uttÈnatthÈni.

DutiyamittasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


5. MahÈyaÒÒavagga

1. SattaviÒÒÈÓaÔÔhitisuttavaÓÓanÈ

44. PaÒcamassa paÔhame1 yasmÈ nidassanatthe nipÈto, tasmÈ seyyathÈpi manussÈti yathÈ manussÈti vuttaÑ hoti. Viseso hotiyeva satipi bÈhirassa kÈraÓassa2 abhede ajjhattikassa bhinnattÈ. NÈnattaÑ kÈye etesaÑ, nÈnatto vÈ kÈyo etesanti nÈnattakÈyÈ. IminÈ nayena sesapadesupi attho veditabbo. Nesanti manussÈnaÑ. NÈnattÈ saÒÒÈ etesaÑ atthÊti nÈnattasaÒÒino. Sukhasamussayato vinipÈto etesaÑ atthÊti vinipÈtikÈ satipi devabhÈve dibbasampattiyÈ abhÈvato, apÈyesu vÈ gato natthi nipÈto etesanti vinipÈtikÈ. TenÈha “catu-apÈyavinimuttÈ”ti. Piya~karamÈtÈdÊnaÑ viyÈti piya~karamÈtÈ kira yakkhinÊ pacc|sasamaye anuruddhattherassa dhammaÑ sajjhÈyato sutvÈ– ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ê 2. 114 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. KÈrakassa (DÊ-®Ê 2. 114 piÔÔhe.)


“MÈ saddamakarÊ piya~kara, bhikkhu dhammapadÈni bhÈsati. Api dhammapadaÑ vijÈniya, paÔipajjema hitÈya no siyÈ.

PÈÓesu ca saÑyamÈmase, sampajÈnamusÈ na bhaÓÈmase. Sikkhema susÊlyamattano, api muccema pisÈcayoniyÈ”ti1–

evaÑ puttakaÑ saÒÒÈpetvÈ taÑ divasaÑ sotÈpattiphalaÑ pattÈ. UttaramÈtÈ pana bhagavato dhammaÑ sutvÈva sotÈpannÈ jÈtÈ.

BrahmakÈye paÔhamajjhÈnanibbatte brahmasam|he, brahmanikÈye vÈ bhavÈti brahmakÈyikÈ. MahÈbrahmuno parisÈya bhavÈti brahmapÈrisajjÈ tassa paricÈrakaÔÔhÈne ÔhitattÈ. MahÈbrahmuno purohitaÔÔhÈne ÔhitÈti brahmapurohitÈ. ŒyuvaÓÓÈdÊhi mahantÈ brahmÈnoti mahÈbrahmÈno. Satipi tesaÑ tividhÈnampi paÔhamena jhÈnena gantvÈ nibbattabhÈve jhÈnassa pana pavattibhedena ayaÑ visesoti dassetuÑ “brahmapÈrisajjÈ panÈ”ti-Èdi vuttaÑ. ParittenÈti hÊnena. SÈ cassa hÊnatÈ chandÈdÊnaÑ hÊnatÈya veditabbÈ. PaÔiladdhamattaÑ vÈ hÊnaÑ. KappassÈti asa~khyeyyakappassa. HÊnapaÓÊtÈnaÑ majjhe bhavattÈ majjhimaÑ. SÈ cassa majjhimatÈ chandÈdÊnaÑ majjhimatÈya veditabbÈ. PaÔilabhitvÈ nÈtisubhÈvitaÑ vÈ majjhimaÑ. UpaÉÉhakappoti asa~khyeyyakappassa upaÉÉhakappo. VipphÈrikataroti brahmapÈrisajjehi pamÈÓato vipulataro sabhÈvato uÄÈrataro ca hoti. SabhÈvenapi hi uÄÈratamova. TaÑ panettha appamÈÓaÑ. Tassa hi parittÈbhÈdÊnaÑ parittasubhÈdÊnaÒca kÈye satipi sabhÈvavematte ekattavaseneva vavatthapÊyatÊti “ekattakÈyÈ”tveva te vuccanti. PaÓÊtenÈti ukkaÔÔhena. SÈ cassa ukkaÔÔhatÈ chandÈdÊnaÑ ukkaÔÔhatÈya veditabbÈ. SubhÈvitaÑ vÈ sammadeva vasÊbhÈvaÑ pÈpitaÑ paÓÊtaÑ “padhÈnabhÈvaÑ nÊtan”ti katvÈ. IdhÈpi kappo asa~khyeyyakappavaseneva veditabbo paripuÓÓamahÈkappassa asambhavato. ItÊti evaÑ vuttappakÈrena. Teti “brahmakÈyikÈ”ti vuttÈ tividhÈpi brahmÈno. SaÒÒÈya ekattÈti tihetukabhÈvena ekasabhÈvattÈ. Na hi tassÈ sampayuttadhammavasena aÒÒopi koci bhedo atthi. Evanti iminÈ nÈnattakÈyÈ ekattasaÒÒino gahitÈti dasseti. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 211 piÔÔhe.


DaÓÉa-ukkÈyÈti daÓÉadÊpikÈya. Sarati dhÈvati1, vissarati vippakiÓÓÈ viya dhÈvati. Dve kappÈti dve mahÈkappÈ. Ito paresupi eseva nayo. IdhÈti imasmiÑ sutte. UkkaÔÔhaparicchedavasena ÈbhassaraggahaÓeneva sabbepi te parittÈbhÈ-appamÈÓÈbhÈpi gahitÈ.

SundarÈ pabhÈ subhÈ, tÈya kiÓÓÈ subhÈkiÓÓÈti vattabbe bhÈ-saddassa rassattaÑ antimaÓa-kÈrassa ha-kÈraÒca katvÈ “subhakiÓhÈ”ti vuttÈ. AÔÔhakathÈyaÑ pana niccalÈya ekagghanÈya pabhÈya subhoti pariyÈyavacananti “subhena okiÓÓÈ vikiÓÓÈ”ti attho vutto. EtthÈpi antimaÓa-kÈrassa ha-kÈrakaraÓaÑ icchitabbameva. Na chijjitvÈ pabhÈ gacchati ekagghanattÈ. CatutthaviÒÒÈÓaÔÔhitimeva bhajanti kÈyassa saÒÒÈya ca ekar|pattÈ. VipulasantasukhÈyuvaÓÓÈdiphalattÈ vehapphalÈ. EtthÈti viÒÒÈÓaÔÔhitiyaÑ.

VivaÔÔapakkhe ÔhitÈ apunarÈvattanato. “Na sabbakÈlikÈ”ti vatvÈ tameva asabbakÈlikattaÑ vibhÈvetuÑ “kappasatasahassampÊ”ti-Èdi vuttaÑ. SoÄasakappasahassaccayena uppannÈnaÑ suddhÈvÈsabrahmÈnaÑ parinibbÈyanato aÒÒesaÒca tattha anuppajjanato buddhasuÒÒe loke suÒÒaÑ haÑ ÔhÈnaÑ hoti, tasmÈ suddhÈvÈsÈ na sabbakÈlikÈ. KhandhÈvÈraÔÔhÈnasadisÈ honti suddhÈvÈsabh|miyo. IminÈ suttena suddhÈvÈsÈnaÑ sattÈvÈsabhÈvadÊpaneneva viÒÒÈÓaÔÔhitibhÈvopi dÊpito hoti, tasmÈ suddhÈvÈsÈpi sattasu viÒÒÈÓaÔÔhitÊsu catutthaviÒÒÈÓaÔÔhitiÑ, navasu sattÈvÈsesu catutthasattÈvÈsaÒca bhajanti.

SukhumattÈti sa~khÈrÈvasesasukhumabhÈvappattattÈ. ParibyattaviÒÒÈÓakiccÈbhÈvato neva viÒÒÈÓaÑ, na sabbaso aviÒÒÈÓaÑ hotÊti nÈviÒÒÈÓaÑ, tasmÈ paripphutaviÒÒÈÓakiccavantÊsu viÒÒÈÓaÔÔhitÊsu na vuttaÑ.

SattaviÒÒÈÓaÔÔhitisuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. SamÈdhiparikkhÈrasuttavaÓÓanÈ

45. Dutiye samÈdhiparikkhÈrÈti ettha tayo parikkhÈrÈ. “Ratho sÊlaparikkhÈro, jhÈnakkho cakkavÊriyo”ti2 hi ettha ala~kÈro ______________________________________________________________ 1. SaratÊti dhÈvati viya (DÊ-®Ê 2. 116 piÔÔhe.) 2. SaÑ 3. 5 piÔÔhe.


parikkhÈro nÈma. “Sattahi nagaraparikkhÈrehi suparikkhataÑ hotÊ”ti1 ettha parivÈro parikkhÈro nÈma. “GilÈnapaccaya -pa- jÊvitaparikkhÈrÈ”ti2 ettha sambhÈro parikkhÈro nÈma. So idha adhippetoti Èha “maggasamÈdhissa sambhÈrÈ”ti. ParivÈraparikkhÈropi vaÔÔatiyeva. ParivÈro hi sammÈdiÔÔhÈdayo maggadhammÈ sammÈsamÈdhissa sahajÈtÈdipaccayabhÈvena parikaraÓato abhisa~kharaÓato. ParikkhatÈti parivÈritÈ. AyaÑ vuccati ariyo sammÈsamÈdhÊti ayaÑ sattahi ratanehi parivuto cakkavattÊ viya sattahi a~gehi parivuto ariyo sammÈsamÈdhÊti vuccati. Upecca nissÊyatÊti upanisÈ, saha upanisÈyÈti sa-upaniso, sa-upanissayo attho, saparivÈroyevÈti vuttaÑ hoti. SahakÈrikÈraÓabh|to hi dhammasam|ho idha “upaniso”ti adhippebho.

SamÈdhiparikkhÈrasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. PaÔhama-aggisuttavaÓÓanÈ

46. Tatiye anuÉahanaÔÔhenÈti kÈmaÑ Èhuneyyaggi-Èdayo tayo aggÊ brÈhmaÓehipi icchitÈ santi, te pana tehi icchitamattÈva, na sattÈnaÑ tÈdisÈ atthasÈdhakÈ. Ye pana sattÈnaÑ atthasÈdhakÈ, te dassetuÑ “ÈhunaÑ vuccatÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha ÈnetvÈ hunanaÑ p|janaÑ “Èhunan”ti vuttaÑ, taÑ ÈhunaÑ arahanti mÈtÈpitaro. TenÈha bhagavÈ “ÈhuneyyÈti bhikkhave mÈtÈpit|naÑ etaÑ adhivacanan”ti3. Yadaggena ca te puttÈnaÑ bah|pakÈrabhÈya ÈhuneyyÈti, tesu sammÈpaÔipatti nesaÑ hitasukhÈvahÈ, tadaggena tesu micchÈpaÔipatti ahitadukkhÈvahÈti Èha “tesu -pa- nibbattantÊ”ti.

SvÈyamattho4 mittavindakavatthunÈ veditabbo. Mittavindako hi mÈtarÈ “tÈta ajja uposathiko hutvÈ vihÈre sabbarattiÑ dhammassavanaÑ suÓohi, sahassaÑ te dassÈmÊ”ti vutto dhanalobhena uposataÑ samÈdÈya vihÈraÑ gantvÈ “idaÑ ÔhÈnaÑ akutobhayan”ti sallakkhetvÈ dhammÈsanassa heÔÔhÈ nipanno sabbarattiÑ niddÈyitvÈ ______________________________________________________________ 1. AÑ 2. 478 piÔÔhe. 2. Ma 1. 150 piÔÔhe. 3. Khu 1. 269 piÔÔhe Itivuttake. 4. DÊ-®Ôha 3. 177 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


gharaÑ agamÈsi. MÈtÈ pÈtova yÈguÑ pacitvÈ upanÈmesi. So sahassaÑ gahetvÈva pivi. Athassa etadahosi “dhanaÑ saÑharissÈmÊ”ti. So nÈvÈya samuddaÑ pakkhanditukÈmo ahosi. Atha naÑ mÈtÈ “tÈta imasmiÑ kule cattÈlÊsakoÔidhanaÑ atthi, alaÑ gamanenÈ”ti nivÈreti. So tassÈ vacanaÑ anÈdiyitvÈ gacchati eva. SÈ purato aÔÔhÈsi. Atha naÑ kujjhitvÈ “ayaÑ mayhaÑ purato tiÔÔhatÊ”ti pÈdena paharitvÈ patitaÑ antaraÑ tatvÈ agamÈsi.

MÈtÈ uÔÔhahitvÈ “mÈdisÈya mÈtari evar|paÑ kammaÑ katvÈ gatassa te gataÔÔhÈne sukhaÑ bhavissatÊti evaÑsaÒÒÊ nÈma tvaÑ puttÈ”ti Èha. Tassa nÈvaÑ Èruyha gacchato sattame divase nÈvÈ aÔÔhÈsi. Atha te manussÈ “addhÈ ettha pÈpapuggalo atthi, salÈkaÑ dethÈ”ti ahaÑsu. SalÈkÈ dÊyamÈnÈ tasseva tikkhattuÑ pÈpuÓi. Te tassa uÄumpaÑ datvÈ taÑ samudde pakkhipiÑsu. So ekaÑ dÊpaÑ gantvÈ vimÈnapetÊhi saddhiÑ sampattiÑ anubhavanto tÈhi “purato purato mÈ agamÈsÊ”ti vuccamÈnopi taddiguÓaÑ taddiguÓaÑ sampattiÑ passanto anupubbena khuracakkadharaÑ ekaÑ addasa, taÑ cakkaÑ padumapupphaÑ viya upaÔÔhÈsi. So taÑ Èha “ambho idaÑ tayÈ piÄandhitaÑ padumaÑ mayhaÑ dehÊ”ti. Na idaÑ sÈmi padumaÑ, khuracakkaÑ etanti. So “vaÒcesi maÑ tvaÑ, kiÑ mayÈ padumaÑ na diÔÔhapubban”ti vatvÈ “tvaÑ lohitacandanaÑ vilimpitvÈ piÄandhanaÑ padumapupphaÑ mayhaÑ na dÈtukÈmo”ti Èha. So cintesi “ayampi mayÈ katasadisaÑ kammaÑ katvÈ tassa phalaÑ anubhavitukÈmo”ti. Atha naÑ “gaÓha re”ti vatvÈ tassa matthake cakkaÑ khipi. Tena vuttaÑ–

“Catubbhi aÔÔhajjhagamÈ, aÔÔhÈhi pica soÄasa. SoÄasÈhi ca bÈttiÑsa, atricchaÑ cakkamÈsado. IcchÈhatassa posassa, cakkaÑ bhamati matthake”ti1.

Soti gehasÈmiko bhattÈ. PurimanayenevÈti anuÉahanassa paccayatÈya. TatridaÑ vatthu–kassapabuddhakÈle sotÈpannassa upÈsakassa bhariyÈ aticÈraÑ carati. So taÑ paccakkhato disvÈ “kasmÈ evaÑ karosÊ”ti Èha. SÈ “sacÈhaÑ evar|paÑ karomi, ayaÑ me sunakho ______________________________________________________________ 1. Khu 5. 24, 132 piÔÔhesu.


viluppamÈno khÈdat|”ti vatvÈ kÈlakatÈ kaÓÓamuÓÉakadahe vemÈnikapetÊ hutvÈ nibbattÈ divÈ sampattiÑ anubhavati, rattiÑ dukkhaÑ. TadÈ bÈrÈÓasirÈjÈ migavaÑ caranto araÒÒaÑ pavisitvÈ anupubbena kaÓÓamuÓÉakadahaÑ sampatto tÈya saddhiÑ sampattiÑ anubhavati. SÈ taÑ vaÒcetvÈ rattiÑ dukkhaÑ anubhavati. So Òa tvÈ “kattha nu kho gacchatÊ”ti piÔÔhito piÔÔhito gantvÈ avid|re Ôhito kaÓÓamuÓÉakadahato nikkhamitvÈ taÑ “paÔapaÔan”ti khÈdamÈnaÑ ekaÑ sunakhaÑ disvÈ asinÈ dvidhÈ chindi, dve ahesuÑ. Puna chinne cattÈro, puna chinne aÔÔha, puna chinne soÄasa ahesuÑ. SÈ “kiÑ karosi sÈmÊ”ti Èha. So “kiÑ idan”ti Èha. SÈ “evaÑ akatvÈ kheÄapiÓÉaÑ bh|miyaÑ niÔÔhubhitvÈ pÈdena ghaÑsÈhÊ”ti Èha. So tathÈ akÈsi. SunakhÈ antaradhÈyiÑsu. MuÔÔhiyogo kirÈyaÑ tassa sunakhantaradhÈnassa, yadidaÑ kheÄapiÓÉaÑ bh|miyaÑ niÔÔhubhitvÈ pÈdena ghaÑsanaÑ, taÑ divasaÑ tassÈ kammaÑ khÊÓaÑ. RÈjÈ vippaÔisÈrÊ hutvÈ gantuÑ Èraddho. SÈ “mayhaÑ sÈmi kammaÑ khÊÓaÑ, mÈ agamÈsÊ”ti Èha. RÈjÈ assutvÈva gato.

DakkhiÓÈti cattÈro paccayÈ dÊyamÈnÈ dakkhanti etehi hitasukhÈnÊti, taÑ dakkhiÓaÑ arahatÊti dakkhiÓeyyo, bhikkhusaÑgho.

PaÔhama-aggisuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. Dutiya-aggisuttÈdivaÓÓanÈ

47-48. Catutthe yaÒÒavÈÔaÑ sampÈdetvÈ mahÈyaÒÒaÑ uddissa saviÒÒÈÓakÈni aviÒÒÈÓakÈni ca yaÒÒ|pakaraÓÈni sajjitÈnÊti Èha pÈÄiyaÑ “mahÈyaÒÒo upakkhaÔo”ti. TaÑ upakaraÓaÑ tesaÑ tathÈsajjananti Èha “upakkhaÔoti paccupaÔÔhito”ti. VacchatarasatÈnÊti yuvabhÈvappattÈni nÈtibalavavacchasatÈni. Te pana vacchÈ eva honti, na dammÈ, balÊbaddÈ vÈ. UrabbhÈti taruÓameÓÉakÈ vuccanti. UpanÊtÈnÊti ÔhapanatthÈya upanÊtÈni. VihiÑsaÔÔhenÈti hiÑsanaÔÔhena. UpavÈyat|ti upagantvÈ sarÊradarathaÑ nibbÈpento saÓhasÊtalo vÈto vÈyatu. SesaÑ suviÒÒeyyameva. PaÒcame natthi vattabbaÑ.

Dutiya-aggisuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


6. DutiyasaÒÒÈsuttavaÓÓanÈ

49. ChaÔÔhe nhÈruvilekhananti cammaÑ likhantÈnaÑ cammaÑ likhitvÈ chaÉÉitakasaÔaÑ. “EsohamasmÊ”ti-ÈdinÈ ahaÑkaraÓaÑ aha~kÈro. “EtaÑ mamÈ”ti mamaÑkaraÓaÑ mama~kÈro. TenÈha “aha~kÈradiÔÔhito”ti-Èdi. Tisso vidhÈti seyyasadisahÊnavasena tayo mÈnÈ. “Ekavidhena r|pasa~gaho”ti-ÈdÊsu1 koÔÔhÈso “vidhÈ”ti vutto. “KathaÑvidhaÑ sÊlavantaÑ vadanti, kathaÑvidhaÑ paÒÒavantaÑ vadantÊ”ti-ÈdÊsu2 pakÈro3. “Tisso imÈ bhikkhave vidhÈ, katamÈ tisso? SeyyohamasmÊti vidhÈ”ti4 ettha mÈno “vidhÈ”ti vutto. IdhÈpi mÈnova adhippeto. MÈno hi vidahanato hÊnÈdivasena tividhÈ5. TenÈkÈrena dahanato upadahanato “vidhÈ”ti vuccati.

DutiyasaÒÒÈsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. MethunasuttÈdivaÓÓanÈ

50-51. Sattame idhÈti imasmiÑ loke. Ekaccoti eko. SamaÓo vÈ brÈhmaÓo vÈti pabbajjÈmattena samaÓo vÈ, jÈtimattena brÈhmaÓo vÈ. DvayaÑdvayasamÈpattinti dvÊhi dvÊhi samÈpajjitabbaÑ, methunanti attho. Na heva kho samÈpajjatÊti sambandho. UcchÈdanaÑ ubbaÔÔanaÑ. SambÈhanaÑ parimaddanaÑ. SÈdiyatÊti adhivÈseti. TadassÈdetÊti ucchÈdanÈdiÑ abhiramati. NikÈmetÊti icchati. Vittinti tuÔÔhiÑ. Idampi khoti ettha idanti yathÈvuttaÑ sÈdiyanÈdiÑ khaÓÉÈdibhÈvavasena ekaÑ katvÈ vuttaÑ, pi-saddo vakkhamÈnaÑ upÈdÈya samuccayattho, kho-saddo avadhÈraÓattho. IdaÑ vuttaÑ hoti–yadetaÑ brahmacÈripaÔiÒÒassa asatipi dvayaÑdvayasamÈpattiyaÑ mÈtugÈmassa ucchÈdananahÈpanasambÈhanasÈdiyanÈdi, idampi ekaÑsena tassa brahmacariyassa khaÓÉÈdibhÈvÈpÈdanato khaÓÉampi chiddampi sabalampi kammÈsampÊti. EvaÑ pana khaÓÉÈdibhÈvÈpattiyÈ so aparisuddhaÑ brahmacariyaÑ carati, na parisuddhaÑ, saÑyutto methunasaÑyogena, ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 145 piÔÔhe. 2. SaÑ 1. 51 piÔÔhe. 3. SaÓÔhÈnaÑ (Abhi-®Ôha 1. 343 piÔÔhe.) 4. Abhi 2. 381 piÔÔhe. 5. VidhÈ (Ka)


na visaÑyutto, tato cassa na jÈti-ÈdÊhi parimuttÊti dassento “ayaÑ vuccatÊ”ti-ÈdimÈha.

SaÒjagghatÊti kilesavasena mahÈhasitaÑ hasati. SaÑkÊÄatÊhi kÈyasaÑsaggavasena kÊÄati. SaÑkelÈyatÊti sabbaso mÈtugÈmaÑ kelÈyanto viharati. CakkhunÈti attano cakkhunÈ. Cakkhunti mÈtugÈmassa cakkhuÑ. UpanijjhÈyatÊti upecca nijjhÈyati oloketi. TirokuÔÔanti kuÔÔassa parato. TathÈ tiropÈkÈraÑ, “mattikÈmayÈ bhitti kuÔÔaÑ, iÔÔhakÈmayÈ pÈkÈro”ti vadanti. YÈ kÈci vÈ bhitti porisakÈ diyaÉÉharatanappamÈÓÈ kuÔÔaÑ, tato adhiko pÈkÈro. AssÈti brahmacÈripaÔiÒÒassa. Pubbeti vatasamÈdÈnato pubbe. KÈmaguÓehÊti kÈmakoÔÔhÈsehi. Samappitanti suÔÔhu appitaÑ sahitaÑ. Sama~gibh|tanti samannÈgataÑ. ParicÈrayamÈnanti kÊÄantaÑ, upaÔÔhahiyamÈnaÑ vÈ. PaÓidhÈyÈti patthetvÈ. SÊlenÈti-ÈdÊsu yamaniyamÈdisamÈdÈnavasena sÊlaÑ, avÊtikkamavasena vataÑ. Ubhayampi vÈ sÊlaÑ, dukkaracariyavasena pavattitaÑ vataÑ. TaÑ taÑ akiccasammatato vÈ nivattilakkhaÓaÑ sÊlaÑ, taÑtaÑsamÈdÈnavato vesabhojanakiccakaraÓÈdivisesappaÔipatti vataÑ. SabbathÈpi dukkaracariyÈ tapo, methunÈ virati brahmacariyanti evampettha pÈÄivaÓÓanÈ veditabbÈ. AÔÔhamaÑ uttÈnameva.

MethunasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. DÈnamahapphalasuttavaÓÓanÈ

52. Navame “sÈhu dÈnan”ti dÈnaÑ detÊti “dÈnaÑ nÈma sÈdhu sundaran”ti dÈnaÑ detÊti attho. DÈnaÑ hi datvÈ taÑ paccavekkhantassa pÈmojjapÊtisomanassÈdayo uppajjanti, lobhadosa-issÈmaccherÈdayo vid|rÊbhavanti. IdÈni dÈnaÑ anuk|ladhammaparibr|hanena paccanÊkadhammavid|rÊkaraÓena ca bhÈvanÈcittassa upasobhanÈya ca parikkhÈrÈya ca hotÊti “ala~kÈrabh|taÒceva parivÈrabh|taÒca1 detÊ”ti vuttaÑ. JhÈnÈnÈgÈmÊ nÈma hoti jhÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. Ala~kÈratthaÑ parivÈratthaÒca (Ka)


nibbattetvÈ brahmalok|papannÈnaÑ ariyÈnaÑ heÔÔhÈ anuppajjanato. ImaÑ pecca paribhuÒjissÈmÊhi sÈpekkhassa dÈnaÑ paralokaphalÈsÈya sÈtisayÈya ca pubbÈcÈravasena uppajjamÈnÈya anubhavattÈ taÓhuttaraÑ nÈma hotÊti Èha “paÔhamaÑ taÓhuttariyadÈnan”ti. DÈnaÑ nÈma buddhÈdÊhi pasatthanti garuÑ cittÊkÈraÑ upaÔÔhapetvÈ dÈtabbattÈ “dutiyaÑ citthÊkÈradÈnan”ti vuttaÑ. Pubbakehi pitupitÈmahehi dinnapubbaÑ katapubbaÑ jahÈpetuÑ nÈma nÈnucchavikanti attabhÈvasatÈgavasena hirottappaÑ paccupaÔÔhapetvÈ dÈtabbato “tatiyaÑ hirottappadÈnan”ti vuttaÑ. “AhaÑ pacÈmi, na ime pacanti, nÈrahÈmi pacanto apacantÈnaÑ dÈnaÑ adÈtun”ti evaÑsaÒÒÊ hutvÈ dento niravasesaÑ katvÈ detÊti Èha “catutthaÑ niravasesadÈnan”ti. “YathÈ tesaÑ pubbakÈnaÑ isÊnaÑ tÈni mahÈyaÒÒakÈni ahesuÑ, evaÑ me ayaÑ dÈnaparibhogo bhavissatÊ”ti evaÑsaÒÒino dÈnaÑ dakkhiÓaÑ arahesu dÈtabbato “paÒcamaÑ dakkhiÓeyyadÈnan”ti vuttaÑ. “ImaÑ me dÈnaÑ dadato cittaÑ pasÊdatÊ”ti-ÈdinÈ pÊtisomanassaÑ uppÈdetvÈ dentassa dÈnaÑ somanassabÈhullappattiyÈ somanassupacÈraÑ nÈma hotÊti Èha “chaÔÔhaÑ somanassupavicÈradÈnan”ti vuttaÑ.

DÈnamahapphalasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. NandamÈtÈsuttavaÓÓanÈ

53. Dasame “vutthavasso pavÈretvÈ -pa- nikkhamÊ”ti a~guttarabhÈÓakÈnaÑ matenetaÑ vuttaÑ. MajjhimabhÈÓakÈ pana vadanti “bhagavÈ upakaÔÔhÈya vass|panÈyikÈya jetavanato bhikkhusaÑghaparivuto cÈrikaÑ nikkhami. Teneva ca akÈle nikkhantattÈ ko salarÈjÈdayo vÈretuÑ ÈrabhiÑsu. PavÈretvÈ hi caraÓaÑ buddhÈciÓÓan”ti. PuÓÓÈya sammÈpaÔipattiÑ paccÈsÊsanto bhagavÈ “mama nivattanapaccayÈ tvaÑ kiÑ karissasÊ”ti Èha. PuÓÓÈpi -pa- pabbajÊti ettha seÔÔhi “puÓÓÈya bhagavÈ nivattito”ti sutvÈ taÑ bhujissaÑ katvÈ dhÊtuÔÔhÈne Ôhapesi. SÈ pabbajjaÑ yÈcitvÈ pabbaji, pabbajitvÈ vipassanaÑ Èrabhi. AthassÈ satthÈ ÈraddhavipassakabhÈvaÑ Òa tvÈ imaÑ obhÈsagÈthaÑ vissajjesi–


“PuÓÓe p|rassu saddhammaÑ, cando pannaraso yathÈ. ParipuÓÓÈya paÒÒÈya, dukkhassantaÑ karissasÊ”ti1.

SÈ gÈthÈpariyosÈne arahattaÑ patvÈ abhiÒÒÈtÈ sÈvikÈ ahosi. Sesamettha suviÒÒeyyameva.

NandamÈtÈsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

MahÈyaÒÒavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

PaÓÓÈsako niÔÔhito. _____

6. AbyÈkatavagga

1. AbyÈkatasuttÈdivaÓÓanÈ

54-55. ChaÔÔhavaggassa paÔhamaÑ suviÒÒeyyameva. Dutiye atÊte attabhÈve nibbattakaÑ kammanti “purimakammabhavasmiÑ moho avijjÈ, Èy|hanÈ sa~khÈrÈ, nikanti taÓhÈ, upagamanaÑ upÈdÈnaÑ, cetanÈ bhavo”ti evamÈgataÑ saparikkhÈraÑ paÒcavidhaÑ kammavaÔÔamÈha. Etarahi me attabhÈvo na siyÈti viÒÒÈÓanÈmar|pasaÄÈyatanaphassavedanÈsahitaÑ paccuppannaÑ paÒcavidhaÑ vipÈkavaÔÔamÈha. YaÑ atthikanti yaÑ paramatthato vijjamÈnakaÑ. TenÈha “bh|tan”ti. taÑ hi paccayanibbattatÈya “bh|tan”ti vuccati. TaÑ pajahÈmÊti tappaÔibaddhacchandarÈgappahÈnena tato eva ÈyatiÑ anuppattidhammatÈpÈdanavasena pajahÈmi pariccajÈmi. Haritantanti2 haritameva. Anta-saddena padavaÉÉhanaÑ kataÑ yathÈ “vanantaÑ suttantan”ti, allatiÓÈdÊni Ègamma nibbÈyatÊti attho. Pathantanti mahÈmaggaÑ. Selantanti pabbataÑ. Udakantanti udakaÑ. RamaÓÊyaÑ vÈ bh|mibhÈganti tiÓagumbÈdirahitaÑ vivittaÑ abbhokÈsabh|mibhÈgaÑ. AnÈhÈrÈti apaccayÈ nirupÈdÈnÈ. Sesamettha uttÈnameva.

AbyÈkatasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Khu 2. 377 piÔÔhe. 2. Ma-®Ôha 2. 131 piÔÔhepi passitabbaÑ.


3. TissabrahmÈsuttavaÓÓanÈ

56. Tatiye vivittÈni tÈdisÈni pana pariyantÈni atid|rÈni hontÊti Èha “antimapariyantimÈnÊ”ti. Ante bhavÈni antimÈni, antimÈniyeva pariyantimÈni. Ubhayenapi atid|rataÑ dasseti. SamannÈhÈre ÔhapayamÈnoti indriyaÑ samÈkÈrena vattento indriyasamataÑ paÔipÈdento nÈma hoti. VipassanÈcittasampayutto samÈdhi, satipi sa~khÈranimittÈvirahe niccanimittÈdivirahato “animitto”ti vuccatÊti Èha “animittanti balavavipassanÈsamÈdhin”ti.

TissabrahmÈsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. SÊhasenÈpatisuttÈdivaÓÓanÈ

57-60. Catutthe kucchito ariyo kadariyo. ThaddhamacchariyasadisaÑ hi kucchitaÑ sabbanihÊnaÑ natthi sabbakusalÈnaÑ Èdibh|tassa nisedhanato. Sesamettha paÒcamÈdÊni ca uttÈnatthÈneva.

SÊhasenÈpatisuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

8. PacalÈyamÈnasuttavaÓÓanÈ

61. AÔÔhame ÈlokasaÒÒaÑ manasi kareyyÈsÊti divÈ vÈ rattiÑ vÈ s|riyapajjotacandamaÓi-ÈdÊnaÑ ÈlokaÑ “Èloko”ti manasi kareyyÈsi. IdaÑ vuttaÑ hoti–s|riyacandÈlokÈdiÑ divÈ rattiÒca upaladdhaÑ yathÈladdhavaseneva manasi kareyyÈsi, citte ÔhapeyyÈsi. YathÈ te subhÈvitÈlokakasiÓassa viya kasiÓÈloko yadicchakaÑ yÈvadicchakaÒca so Èloko rattiyaÑ upatiÔÔhati, yena tattha divÈsaÒÒaÑ ÔhapeyyÈsi, divÈ viya vigatathinamiddhova bhaveyyÈsÊti. TenÈha “yathÈ divÈ tathÈ rattin”ti. Iti vivaÔena cetasÈti evaÑ apihitena cittena thinamiddhapidhÈnena apihitattÈ. ApariyonaddhenÈti samantato anonaddhena asaÒchÈditena. SahobhÈsanti saÒÈÓobhÈsaÑ. Thinamiddhavinodana-Èlokopi vÈ hotu


kasiÓÈlokopi vÈ parikammÈlokopi vÈ, upakkilesÈloko viya sabboyaÑ Èloko ÒÈÓasamuÔÔhÈnovÈti. YesaÑ akaraÓe puggalo mahÈjÈniyo hoti, tÈni avassaÑ kÈtabbÈni. YÈni akÈtumpi vaÔÔanti, sati samavÈye kÈtabbato tÈni karaÓÊyÈnÊti Èha “itarÈni karaÓÊyÈnÊ”ti. Atha vÈ kattabbÈni kammÈni karaÓaÑ arahantÊti karaÓÊyÈni. ItarÈni kiccÈnÊtipi vadanti.

ŒdinayappavattÈ viggÈhikakathÈti “na tvaÑ imaÑ dhammavinayaÑ ÈjÈnÈsi, ahaÑ imaÑ dhammavinayaÑ ÈjÈnÈmi, kiÑ tvaÑ imaÑ dhammavinayaÑ ÈjÈnissasi, micchÈpaÔipanno tvamasi, ahamasmi sammÈpaÔipanno, sahitaÑ me, asahitaÑ te, purevacanÊyaÑ pacchÈ avaca, pacchÈvacanÊyaÑ pure avaca, adhiciÓÓaÑ te viparÈvattaÑ, Èropito te vÈdo, niggahito tvamasi. Cara vÈdappamokkhÈya, nibbeÔhehi vÈ sace pahosÊ”ti1 evaÑpavattÈ kathÈ. Tattha2 sahitaÑ meti mayhaÑ vacanaÑ sahitaÑ siliÔÔhaÑ, atthayuttaÑ kÈraÓayuttanti attho. Sahitanti vÈ pubbÈparÈviruddhaÑ. AsahitaÑ teti tuyhaÑ vacanaÑ asahitaÑ asiliÔÔhaÑ. AdhiciÓÓaÑ te viparÈvattanti yaÑ tuyhaÑ dÊgharattÈciÓÓavasena suppaguÓaÑ, taÑ mayhaÑ ekavacaneneva viparÈvattaÑ parivattitvÈ ÔhitaÑ, na kiÒci jÈnÈsÊti attho. Œropito te vÈdoti mayÈ tava vÈde doso Èropito. Cara vÈdappamokkhÈyÈti dosamocanatthaÑ cara vicara, tattha tattha gantvÈ sikkhÈti, attho. NibbeÔhehi vÈ sace pahosÊti atha sayaÑ pahosi, idÈni eva nibbeÔhehÊti attho.

TaÓhÈ sabbaso khÊyanti etthÈti taÓhÈsa~khayo, tasmiÑ. TaÓhÈsa~khayeti ca idaÑ visaye bhummanti Èha “taÑ ÈrammaÓaÑ katvÈ”ti, vimuttacittatÈyÈti sabbasaÑkilesehi vippayuttacittatÈya. AparabhÈge paÔipadÈ nÈma ariyasaccÈbhisamayo. SÈ sÈsanacÈrigocarÈ3 paccattaÑ veditabbatoti Èha “pubbabhÈgappaÔipadaÑ saÑkhittena desethÈti pucchatÊ”ti. AkuppadhammatÈya khayavayasa~khÈtaÑ antaÑ atÊtÈti accantÈ, so eva4 aparihÈyanasabhÈvattÈ accantÈ niÔÔhÈ assÈti accantaniÔÔho. TenÈha “ekantaniÔÔho satataniÔÔhoti attho”ti. Na hi ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 8; Ma 3. 32 piÔÔhesu. 2. DÊ-®Ôha 1. 86 piÔÔhepi passitabbaÑ. 3. SÈ na desanÈya gocarÈ (?) 4. Tato eva (Ka)


paÔividdhassa lokuttaradhammassa dassanaÑ kuppanaÑ nÈma atthi. Accantameva cat|hi yogehi khemo etassa atthÊti accantayogakkhemÊ. Maggabrahmacariyassa vusitattÈ tassa ca aparihÈyanasabhÈvattÈ accantaÑ brahmacÈrÊti accantabrahmacÈrÊ. TenÈha “niccabrahmacÈrÊti attho”ti. PariyosÈnanti maggabrahmacariyapariyosÈnaÑ vaÔÔadukkhapariyosÈnaÒca.

PaÒcakkhandhÈti paÒcupÈdÈnakkhandhÈ. SakkÈyasabbaÑ hi sandhÈya idha “sabbe dhammÈ”ti vuttaÑ vipassanÈvisayassa avippetattÈ. TasmÈ ÈyatanadhÈtutopi taggatikÈ eva daÔÔhabbÈ. TenÈha bhagavÈ “nÈlaÑ abhinivesÈyÈ”ti. Na yuttÈ abhinivesÈya “etaÑ mama, eso me attÈ”ti ajjhosÈnÈya. “Alameva nibbindituÑ alaÑ virajjitun”ti-ÈdÊsu1 viya alaÑ-saddo yuttatthopi hotÊti Èha “na yuttÈ”ti. SampajjantÊti bhavanti. Yadipi “tatiyÈ catutthÊ”ti idaÑ vusuddhidvayaÑ abhiÒÒÈpaÒÒÈ, tassa pana sapaccayanÈmar|padassanabhÈvato sati ca paccayapariggahe sapaccayattÈ aniccanti, nÈmar|passa aniccatÈya dukkhaÑ, dukkhaÒca anattÈti atthato lakkhaÓattayaÑ supÈkaÔameva hotÊti Èha “aniccaÑ dukkhaÑ anattÈti ÒÈtapariÒÒÈya abhijÈnÈtÊ”ti. Tatheva tÊraÓapariÒÒÈyÈti iminÈ aniccÈdibhÈvena nÈlaÑ abhinivesÈyÈti nÈmar|passa upasaÑharati, na abhiÒÒÈpaÒÒÈnaÑ2 sambhÈradhammÈnaÑ. PurimÈya hi atthato ÈpannaÑ lakkhaÓattayaÑ gaÓhÈti salakkhaÓasallakkhaÓaparattÈ tassÈ. DutiyÈya sar|pato tassÈ lakkhaÓattayÈropanavasena sammasanabhÈvato. EkacittakkhaÓikatÈya abhinipÈtamattatÈya ca appamattakampi. R|papariggahassa oÄÈrikabhÈvato ar|papariggahaÑ dasseti. YasmÈ vÈ paÒcannaÑ khandhÈnaÑ khayato vayato ÒÈÓadassanaÑ dassento ca vedanÈya ÈsannabhÈvato, visesato sukhasÈrÈgitÈya, bhavassÈdagadhitamÈnasatÈya ca therassa vedanÈvasena nibbattetvÈ dasseti.

KhayavirÈgoti khayasa~khÈto virÈgo sa~khÈrÈnaÑ palujjanÈ. YaÑ Ègamma sabbaso sa~khÈrehi virajjanÈ hoti, taÑ nibbÈnaÑ accantavirÈgo. NirodhÈnupassimhipÊti nirodhÈnupassipadepi. Eseva nayoti atidisitvÈ ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 161; SaÑ 1. 387, 390, 393, 397, 398 piÔÔhesu. 2. AbhiÒÒÈpariÒÒÈnaÑ (Ka)


taÑ ekadesena vivaranto “nirodhopi hi -pa- duvidhoyevÈ”ti Èha. KhandhÈnaÑ pariccajanaÑ tappaÔibaddhakilesappahÈnavasenÈti yenÈkÈrena vipassanÈ kilese pajahati, tenÈkÈrena taÑnimittakkhandhe ca pajahatÊti vattabbataÑ arahatÊti Èha “sÈ hi -pa- vissajjatÊ”ti. ŒrammaÓatoti kiccasÈdhanavasena ÈrammaÓakaraÓato. EvaÑ hi maggato aÒÒesaÑ nibbÈnÈrammaÓÈnaÑ pakkhandanavossaggÈbhÈvo siddhova hoti. Pariccajanena pakkhandanena cÈti dvÊhipi vÈ kÈraÓehi. Soti maggo. SabbesaÑ khandhÈnaÑ vossajjanaÑ tappaÔibaddhasaÑkilesappahÈnena daÔÔhabbaÑ. YasmÈ vÈ vipassanÈcittaÑ pakkhandatÊti maggasampayuttacittaÑ sandhÈyÈha. Maggo ca samucchedavasena kilese khandhe ca pariccajati, tasmÈ yathÈkkamaÑ vipassanÈmaggÈnaÒca vasena pakkhandanapariccÈgavossaggÈpi veditabbÈ. Tadubhayasama~gÊti vipassanÈsama~gÊ maggasama~gÊ ca. “AniccÈnupassanÈya niccasaÒÒaÑ pajahatÊ”ti-Èdivacanato1 hi yathÈ vipassanÈya kilesÈnaÑ pariccÈgappaÔinissaggo labbhati, evaÑ ÈyatiÑ tehi kilesehi uppÈdetabbakkhandhÈnampi pariccÈgapaÔinissaggo vattabbo. PakkhandanapaÔinissaggo pana magge labbhamÈnÈya ekantakÈraÓabh|tÈya vuÔÔhÈnagÈminivipassanÈya vasena veditabbo. Magge pana tadubhayampi ÒÈyÈgatameva nippariyÈyatova labbhamÈnattÈ. TenÈha “tadubhayasama~gÊpuggalo”ti-Èdi. Pucchantassa ajjhÈsayavasena “na kiÒci loke upÈdiyatÊ”ti ettha kÈmupÈdÈnavasena upÈdiyanaÑ paÔikkhipatÊti Èha “taÓhÈvasena na upÈdiyatÊ”ti. TaÓhÈvasena vÈ asati upÈdiyane diÔÔhivasena upÈdiyanaÑ anavakÈsamevÈti “taÓhÈvasena”icceva vuttaÑ. Na parÈmasatÊti nÈdiyati. DiÔÔhiparÈmÈsavasena vÈ “niccan”ti-ÈdinÈ na parÈmasati. SaÑkhitteneva kathesÊti tassa ajjhÈsayavasena papaÒcaÑ akatvÈ kathesi.

PacalÈyamÈnasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. MettasuttavaÓÓanÈ

62. Navame2 mÈ bhikkhave puÒÒÈnanti ettha mÈti paÔisedhe nipÈto. PuÒÒa-saddo “kusalÈnaÑ bhikkhave dhammÈnaÑ samÈdÈnahetu evamidaÑ puÒÒaÑ ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 55 piÔÔhe. 2. Itivuttaka-®Ôha 70 piÔÔhÈdÊsu passitabbaÑ.


pavaÉÉhatÊ”ti-ÈdÊsu1 puÒÒaphale Ègato. “AvijjÈgatoyaÑ bhikkhave purisapuggalo puÒÒaÒce sa~khÈraÑ abhisa~kharotÊ”ti-ÈdÊsu2 kÈmar|pÈvacarasucaritesu. “PuÒÒ|pagaÑ hoti viÒÒÈÓan”ti-ÈdÊsu2 sugativisesabh|te upapattibhave. “TÊÓimÈni bhikkhave puÒÒakiriyavatth|ni dÈnamayaÑ puÒÒakiriyavatthu, sÊlamayaÑ puÒÒakiriyavatthu, bhÈvanÈmayaÑ puÒÒakiriyavatth|”ti-ÈdÊsu3 kusalacetanÈyaÑ. Idha pana tebh|makakusaladhamme veditabbo. BhÈyitthÈti ettha duvidhaÑ bhayaÑ ÒÈÓabhayaÑ sÈrajjabhayanti. Tattha “yepi te bhikkhave devÈ dÊghÈyukÈ vaÓÓavanto sukhabahulÈ uccesu vimÈnesu ciraÔÔhitikÈ, tepi tathÈgatassa dhammadesanaÑ sutvÈ yebhuyyena bhayaÑ saÑvegaÑ santÈsaÑ ÈpajjantÊ”ti4 ÈgataÑ ÒÈÓabhayaÑ. “Ahudeva bhayaÑ, ahu chambhitattaÑ, ahu lomahaÑso”ti-ÈdÊsu5 ÈgataÑ sÈrajjabhayaÑ. IdhÈpi sÈrajjÈbhayameva. AyaÑ hettha attho–bhikkhave digharattaÑ kÈyavacÊsaÑyamo vattappaÔivattap|raÓaÑ ekÈsanaÑ ekaseyyaÑ indriyadamo dhutadhammehi cittassa niggaho satisampajaÒÒaÑ kammaÔÔhÈnÈnuyogavasena vÊriyÈrambhoti evamÈdÊni yÈni bhikkhunÈ nirantaraÑ pavattetabbÈni puÒÒÈni, tehi mÈ bhÈyittha, mÈ bhayaÑ santÈsaÑ Èpajjittha, ekaccassa diÔÔhadhammasukhassa uparodhabhayena samparÈyikanibbÈnasukhadÈyakehi puÒÒehi mÈ bhÈyitthÈti. Nissakke idaÑ sÈmivacanaÑ.

IdÈni tato abhÈyitabbabhÈve kÈraÓaÑ dassento “sukhassetan”ti-ÈdimÈha. Tattha sukha-saddo “sukho buddhÈnamuppÈdo, sukhÈ virÈgatÈ loke”ti-ÈdÊsu6 sukham|le Ègato. “YasmÈ ca kho mahÈli r|paÑ sukhaÑ sukhÈnupatitaÑ sukhÈvakkantan”ti-ÈdÊsu7 sukhÈrammaÓe. “YÈvaÒcidaÑ bhikkhave na sukaraÑ akkhÈnena pÈpuÓituÑ yÈva sukhÈ saggÈ”ti-ÈdÊsu8 sukhapaccayaÔÔhÈne. “Sukho puÒÒassa uccayo”ti-ÈdÊsu9 sukhahebhumhi. “DiÔÔhadhammasukhavihÈrÈ ete dhammÈ”ti-ÈdÊsu10 abyÈpajje. “NibbÈnaÑ paramaÑ sukhan”ti-ÈdÊsu11 nibbÈne. “Sukhassa ca pahÈnÈ”ti-ÈdÊsu12 sukhavedanÈyaÑ. “AdukkhamasukhaÑ santaÑ, sukhamicceva bhÈsitan”ti-ÈdÊsu13 upekkhÈvedanÈyaÑ. ______________________________________________________________ 1. DÊ 3. 48 piÔÔhe. 2. SaÑ 1. 310 piÔÔhe. 3. Khu 1. 231; DÊ 3. 182; AÑ 3. 72 piÔÔhesu. 4. AÑ 1. 342 piÔÔhe. 5. DÊ 2. 193 piÔÔhe. 6. Khu 1. 42 piÔÔhe Dhammapade. 7. SaÑ 2. 57 piÔÔhe. 8. Ma 3. 210 piÔÔhe. (Atthato samÈnaÑ) 9. Khu 1. 30 piÔÔhe Dhammapade. 10. Ma 1. 49 piÔÔhe. 11. Ma 2. 176; Khu 1. 43 piÔÔhesu. 12. DÊ 1. 69; Ma 1. 215; SaÑ 1. 413 piÔÔhesu. 13. SaÑ 2. 409; Khu 1. 227 piÔÔhesu.


“Dvepi mayÈ Ènanda vedanÈ vuttÈ pariyÈyena sukhÈ vedanÈ dukkhÈ vedanÈ”ti-ÈdÊsu1 iÔÔhasukhesu. “Sukho vipÈko puÒÒÈnan”ti-ÈdÊsu2 iÔÔhavipÈke. IdhÈpi iÔÔhavipÈke eva daÔÔhabbo. IÔÔhassÈti-ÈdÊsu icchitabbato3 ceva aniÔÔhappaÔipakkhato ca iÔÔhassa. KamanÊyato manasmiÑ ca kamanato pavisanato kantassa. PiyÈyitabbato santappanato ca piyassa. MananÊyato manassa vaÉÉhanato ca manÈpassÈti attho veditabbo. YadidaÑ puÒÒÈnÊti puÒÒÈnÊti yadidaÑ vacanaÑ, etaÑ sukhassa iÔÔhassa vipÈkassa adhivacanaÑ nÈmaÑ. SukhassetaÑ yadidaÑ puÒÒÈnÊti phalena kÈraÓassa abhedopacÈraÑ vadati. Tena kat|pacitÈnaÑ puÒÒÈnaÑ avassaÑbhÈviphalaÑ sutvÈ appamattena sakkaccaÑ puÒÒÈni kattabbÈnÊti puÒÒakiriyÈyaÑ niyojeti, ÈdaraÒca nesaÑ tattha uppÈdeti.

IdÈni attanÈ sunettakÈle katena puÒÒakammena dÊgharattaÑ paccanubh|taÑ bhavantarappaÔicchannaÑ uÄÈrataraÑ puÒÒavipÈkaÑ udÈharitvÈ tamatthaÑ pÈkaÔataraÑ karonto “abhijÈnÈmi kho panÈhan”ti-ÈdimÈha. Tattha abhijÈnÈmÊti abhivisiÔÔhena ÒÈÓena jÈnÈmi, paccakkhato bujjhÈmi. DÊgharattanti cirakÈlaÑ. PuÒÒÈnanti dÈnÈdÊnaÑ kusaladhammÈnaÑ. Satta vassÈnÊti satta saÑvaccharÈni. Mettacittanti mijjatÊti mettÈ, siniyhatÊti attho. Mitte bhavÈ mittassa vÈ esÈ pavattÊtipi mettÈ. LakkhaÓÈdito pana hitÈkÈrappavattilakkhaÓÈ, hit|pasaÑhÈrarasÈ, ÈghÈtavinayapaccupaÔÔhÈnÈ, sattÈnaÑ manÈpabhÈvadassanapadaÔÔhÈnÈ. ByÈpÈd|pasamo etissÈ sampatti, sinehasambhavo vipatti. MettacittaÑ bhÈvetvÈti mettÈsahagataÑ cittaÑ, cittasÊsena samÈdhi vuttoti mettÈsamÈdhiÑ mettÈbrahmavihÈraÑ uppÈdetvÈ ceva vaÉÉhetvÈ ca.

Satta saÑvaÔÔa vivaÔÔakappeti satta mahÈkappe. SaÑvaÔÔavivaÔÔaggahaÓeneva hi saÑvaÔÔaÔÔhÈyivivaÔÔaÔÔhÈyinopi gahitÈ. ImaÑ lokanti kÈmalokaÑ. SaÑvaÔÔamÈne sudanti saÑvaÔÔamÈne, sudanti nipÈtamattaÑ, vipajjamÈneti attho. “VarasaÑvattaÔÔhÈne4 sudan”tipi paÔhanti. Kappeti kÈle. KappasÊsena hi kÈlo vutto, kÈle khÊyamÈne sabbopi khÊyateva. YathÈha ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 60 piÔÔhe. 2. Khu 10. 199 piÔÔhe. 3. Esitabbato (Itivuttaka-®Ôha 71 piÔÔhe.) 4. SaÑvattamÈne (Itivuttaka-®Ôha 72 piÔÔhe.)


“kÈlo ghasati bh|tÈni, sabbÈneva sahattanÈ”ti1. “Œbhassar|pago homÊ”ti vuttattÈ tejosaÑvaÔÔavasenettha kappavuÔÔhÈnaÑ veditabbaÑ. Œbhassar|pagoti tattha paÔisandhiggahaÓavasena ÈbhassarabrahmalokaÑ upagacchÈmÊti Èbhassar|pago homi. VivaÔÔamÈneti saÓÔhahamÈneti attho. SuÒÒaÑ brahmavimÈnaÑ upapajjÈmÊti kassaci sattassa tattha nibbattassa abhÈvato suÒÒaÑ yaÑ paÔhamajjhÈnabh|misa~khÈtaÑ brahmavimÈnaÑ Èdito nibbattati, taÑ paÔisandhiggahaÓavasena upapajjÈmi upemi.

BrahmÈti kÈmÈvacarasattehi visiÔÔhaÔÔhena2 tathÈ tathÈ br|hitaguÓatÈya brahmavihÈrato nibbattanaÔÔhena ca brahmÈ. BrahmapÈrisajjabrahmapurohitehi mahanto brahmÈti mahÈbrahmÈ, tato eva te abhibhavitvÈ ÔhitattÈ abhibh|. Tehi na kenacipi guÓena abhibh|toti anabhibh|to. AÒÒadatth|ti ekaÑsavacane nipÈto. Dassanato daso, atÊtÈnÈgatapaccuppannÈnaÑ dassanasamattho abhiÒÒÈÒÈÓena passitabbaÑ passÈmÊti attho. SesabrahmÈnaÑ iddhipÈdabhÈvanÈbalena attano cittaÒca mama vase vattemÊti vasavattÊ homÊti yojetabbaÑ. TadÈ kira bodhisatto aÔÔhasamÈpattilÈbhÊpi samÈno tathÈ sattahitaÑ attano pÈramip|raÓaÒca olokento tÈsu eva dvÊsu jhÈnabh|mÊsu nikantiÑ uppÈdetvÈ mettÈbrahmavihÈravasena aparÈparaÑ saÑsari. Tena vuttaÑ “satta vassÈni -pa- vasavattÊ”ti.

EvaÑ bhagavÈ r|pÈvacarapuÒÒassa vipÈkamahantataÑ pakÈsetvÈ idÈni kÈmÈvacarapuÒÒassapi vipÈkaÑ dassento “chattiÑsakkhattun”ti-ÈdimÈha. Tattha sakko ahosinti chattiÑsakkhattuÑ chattiÑsavÈre aÒÒattha anupapajjitvÈ nirantaraÑ sakko devÈnamindo tÈvatiÑsadevarÈjÈ ahosiÑ. RÈjÈ ahosinti-ÈdÊsu cat|hi acchariyadhammehi cat|hi sa~gahavatth|hi ca lokaÑ raÒjetÊti rÈjÈ. CakkaratanaÑ vatteti, cat|hi sampatticakkehi vattati, tehi ca paraÑ vatteti, parahitÈya ca iriyÈpathacakkÈnaÑ vatto etasmiÑ atthÊti cakkavattÊ. “RÈjÈ”ti cettha sÈmaÒÒaÑ, “cakkavattÊ”ti visesaÑ. Dhammena caratÊti dhammiko, ÒÈyena samena vattatÊti attho. Dhammeneva rajjaÑ labhitvÈ rÈjÈ jÈtoti dhammarÈjÈ, dasavidhe kusaladhamme agarahite ca rÈjadhamme niyuttoti dhammiko. Tena ca dhammena ______________________________________________________________ 1. Khu 5. 68 piÔÔhe JÈtake. 2. SeÔÔhaÔÔhena (Itivuttaka-®Ôha 72. pitthe.)


sakalaÑ lokaÑ raÒjetÊti dhammarÈjÈ. ParahitadhammakaraÓena vÈ dhammiko, attahitadhammakaraÓena dhammarÈjÈ. YasmÈ cakkavattÊ dhammena ÒÈyena rajjaÑ adhigacchati, na adhammena, tasmÈ vuttaÑ “dhammena laddharajjattÈ dhammarÈjÈ”ti.

Cat|su disÈsu samuddapariyosÈnatÈya cÈturantÈ nÈma tattha tattha dipe mahÈpathavÊti Èha “puratthima -pa- issaro”ti. VijitÈvÊti vijetabbassa vijitavÈ, kÈmakodhÈdikassa abbhantarassa paÔirÈjabh|tassa bÈhirassa ca arigaÓassa vijayÊ vijinitvÈ Ôhitoti attho. KÈmaÑ cakkavattino kenaci yuddhaÑ nÈma natthi, yuddhena pana sÈdhetabbassa vijayassa siddhiyÈ “vijitasa~gÈmo”ti vuttaÑ. Janapado vÈ catubbidha-acchariyadhammena samannÈgato asmiÑ rÈjini thÈvariyaÑ kenaci asaÑhÈriyaÑ daÄhabhattibhÈvaÑ patto, janapade vÈ attano dhammikÈya paÔipattiyÈ thÈvariyaÑ thirabhÈvaÑ pattoti janapadatthÈvariyappatto. CaÓÉassa hi raÒÒo balidaÓÉÈdÊhi lokaÑ pÊÄayato manussÈ majjhimajanapadaÑ chaÉÉetvÈ pabbatasamuddatÊrakandarÈdÊni nissÈya paccante vÈsaÑ kappenti, atimudukassa raÒÒo corehi sÈhasikadhanavilopapÊÄitÈ manussÈ paccantaÑ pahÈya janapadamajjhe vÈsaÑ kappenti. Iti evar|pe rÈjini janapado thirabhÈvaÑ na pÈpuÓÈti.

SattaratanasamannÈgatoti cakkaratanÈdÊhi sattahi ratanehi samupeto. Tesu hi rÈjÈ cakkavattÊ cakkaratanena ajitaÑ jinÈti, hatthi-assaratanehi vijite sukheneva anuvicarati, pariÓÈyakaratanena vijitamanurakkhati, avasesehi upabhogasukhamanubhavati. PaÔhamena cassa ussÈhasattiyogo, pacchimena mantasattiyogo, hatthi-assagahapatiratanehi pabhusattiyogo suparipuÓÓo hoti. ItthimaÓiratanehi upabhogasukhamanubhavati, sesehi issariyasukhaÑ. Visesato cassa purimÈni tÊÓi adosakusalam|lajanitakammÈ nubhÈvena sampajjanti, majjhimÈni alobhakusalam|lajanitakammÈnubhÈvena, pacchimamekaÑ amohakusalam|lajanitakammÈnubhÈvenÈti.

S|rÈti sattivanto, nibbhayÈti atthoti Èha “abhÊruno”ti. A~ganti kÈraÓaÑ. Yena kÈraÓena “vÊrÈ”ti vucceyyuÑ, taÑ vÊra~gaÑ. TenÈha “vÊriyassetaÑ nÈman”ti. YÈva cakkavÈÄapabbatÈ cakkassa vattanato “cakkavÈÄapabbataÑ sÊmaÑ katvÈ Ôhitasamuddapariyantan”ti vuttaÑ. AdaÓÉenÈti iminÈ dhanadaÓÉassa sarÊradaÓÉassa ca akaraÓaÑ vuttaÑ. AsatthenÈti


iminÈ pana senÈya yujjhanassÈti tadubhayaÑ dassetuÑ “na daÓÉenÈ”ti-Èdi vuttaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–ye katÈparÈdhe satte satampi sahassampi gaÓhanti, te dhanadaÓÉena rajjaÑ kÈrenti. Ye chejjabhejjaÑ anusÈsanti, te satthadaÓÉena. AhaÑ pana duvidhampi daÓÉaÑ pahÈya adaÓÉena ajjhÈvasiÑ. Ye ekatodhÈrÈdinÈ satthena paraÑ viheÔhenti, te satthena rajjaÑ kÈrenti nÈma. AhaÑ pana satthena khuddakamakkhikÈya pivanamattampi lohitaÑ kassaci anuppÈdetvÈ dhammeneva “ehi kho mahÈrÈjÈ”ti evaÑ paÔirÈj|hi sampaÔicchitÈgamano vuttappakÈraÑ pathaviÑ abhijinitvÈ ajjhÈvasiÑ, abhivijinitvÈ sÈpÊ hutvÈ vasinti.

Iti bhagavÈ attÈnaÑ kÈyasakkhiÑ katvÈ puÒÒÈnaÑ vipÈkamahantataÑ pakÈsetvÈ idÈni tamevatthaÑ gÈthÈbandhanena dassento “passa puÒÒÈnaÑ vipÈkan”ti-ÈdimÈha. Sukhesinoti ÈlapanavacanametaÑ, tena sukhapariyesake satte Èmanteti. PÈÄiyaÑ pana “passathÈ”ti vattabbe “passÈ”ti vacanabyattayo katoti daÔÔhabbo. ManussÈnaÑ ure satthaÑ ÔhapetvÈ icchitadhanaharaÓÈdinÈ vÈ sÈhasakÈritÈya sÈhasikÈ, tesaÑ kammaÑ sÈhasikakammaÑ. PathaviyÈ issaro pathabyoti Èha “puthavisÈmiko”ti.

MettasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. BhariyÈsuttavaÓÓanÈ

63. Dasame uccÈsaddÈ mahÈsaddÈ uddhaÑ uggatattÈ uccaÑ patthaÔattÈ mahantaÑ avinibbhogaÑ vinibhuÒjitvÈ gahetuÑ asakkuÓeyyaÑ saddaÑ karontÈ vadanti. VacÊghosopi hi bah|hi ekajjhaÑ pavattito atthato ca saddato ca duravabodho kevalaÑ mahÈnigghoso eva hutvÈ sotapathamÈgacchati. Macchavilopeti macche vilumpitvÈ viya gahaÓe, macchÈnaÑ vÈ vilumpane. KevaÔÔÈnaÑ hi macchapacchiÔÔhapitaÔÔhÈne mahÈjano sannipatitvÈ “idha aÒÒaÑ ekaÑ macchaÑ dehi, ekaÑ macchaphÈlaÑ dehi, etassa te mahÈ dinno, mayhaÑ khuddako”ti evaÑ uccÈsaddamahÈsaddaÑ karonti. TaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ “kevaÔÔÈnaÑ macchapacchiÑ otÈretvÈ ÔhitaÔÔhÈne”ti. MacchaggahaÓatthaÑ jÈle pakkhittepi tasmiÑ ÔhÈne kevaÔÔÈ ceva aÒÒe ca “paviÔÔho na


paviÔÔho, gahito na gahito”ti mahÈsaddaÑ karonti. KaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ “jÈle vÈ -pa- mahÈsaddo hotÊ”ti. Kattabbavattanti pÈdaparikammÈdikattabbakiccaÑ. KharÈti cittena vÈcÈya ca kakkhaÄÈ. Sesamettha uttÈnameva.

BhariyÈsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

11. KodhanasuttavaÓÓanÈ

64. EkÈdasame sapattakaraÓÈti vÈ sapattehi kÈtabbÈ. Kodhananti kujjhanasÊlaÑ. Kodhanoyanti kujjhano ayaÑ. Ayanti ca nipÈtamattaÑ. Kodhaparetoti kodhena anugato, parÈbhibh|to vÈ. DubbaÓÓova hotÊti pakatiyÈ vaÓÓavÈpi ala~katappaÔiyattopi mukhavikÈrÈdivasena vir|po eva hoti. Etarahi ÈyatiÒcÈti kodhÈbhibh|tassa ekantamidaÑ phalanti dÊpetuÑ “dubbaÓÓovÈ”ti avadhÈraÓaÑ katvÈ puna “kodhÈbhibh|to”ti vuttaÑ.

AyasabhÈvanti akittimabhÈvaÑ. Attano paresaÒca anatthaÑ janetÊti anatthajanano. Antaratoti abbhantarato, cittato vÈ. TaÑ jano nÈvabujjhatÊti kodhasa~khÈtaÑ antarato abbhantare attano citteyeva jÈtaÑ anatthajananacittappakopanÈdibhayaÑ bhayahetuÑ ayaÑ bÈlamahÈjano na jÈnÈti. Yanti yattha. Bhummatthe hi etaÑ paccattavacanaÑ. YasmiÑ kÈle todho sahate naraÑ, andhatamaÑ tadÈ hotÊti sambandho. Yanti vÈ kÈraÓavacanaÑ, yasmÈ kodho uppajjamÈno naraÑ sahate abhibhavati, tasmÈ andhatamaÑ tadÈ hoti, yadÈ kuddhoti attho yaÑ-taÑ-saddÈnaÑ ekantasambandhabhÈvato. Atha vÈ yanti kiriyÈparÈmasanaÑ. Sahateti yadetaÑ kodhassa sahanaÑ abhibhavanaÑ, etaÑ andhatamaÑ bhavananti attho. Atha vÈ yaÑ naraÑ kodho sahate abhibhavati, tassa andhatamaÑ tadÈ hoti. Tato ca kuddho atthaÑ na jÈnÈti, kuddho dhammaÑ na passatÊti.

Bh|naÑ vuccati vuddhi, tassa hananaÑ ghÈto etesanti bh|nahaccÈni. TenÈha “hatavuddhÊnÊ”ti. Dama-saddena vuttamevatthaÑ vibhÈvetuÑ


paÒÒÈvÊriyena diÔÔhiyÈti vuttanti dassento “katarena damenÈ”ti-ÈdimÈha. Anekattho hi dama saddo. “Saccena danto damasÈ upeto, vedantag| vusitabrahmacariyo”ti1 ettha hi indriyasaÑvaro damoti vutto “manacchaÔÔhÈni indriyÈni dametÊ”ti katvÈ. “Yadi saccÈ damÈ cÈgÈ, khantyÈ bhiyyodha vijjatÊ”ti2 ettha paÒÒÈ damo “saÑkilesaÑ dameti pajahatÊ”ti katvÈ. “DÈnena damena saÑyamena saccavajjena atthi puÒÒaÑ, atthi puÒÒassa Ègamo”ti3 ettha uposathakammaÑ damo “upavasanavasena kÈyakammÈdÊni dametÊ”ti katvÈ. “Sakkhissasi kho tvaÑ puÓÓa iminÈ dam|pasamena samannÈgato sunÈparantasmiÑ janapadantare viharitun”ti4 ettha adhivÈsanakkhanti damo “kodh|panÈhamakkhÈdike dameti vinodetÊ”ti katvÈ. “Na mÈnakÈmassa damo idhatthi, na monamatthi asamÈhitassÈ”ti5 ettha abhisambojjha~gÈdiko samÈdhipakkhiko dhammodamo “dammati cittaÑ etenÈ”ti katvÈ. IdhÈpi “taÑ damena samucchinde, paÒÒÈvÊriyena diÔÔhiyÈ”ti vacanato dama-saddena paÒÒÈvÊriyadiÔÔhiyo vuttÈ.

KodhanasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

AbyÈkatavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. MahÈvagga

1. Hiri-ottappasuttÈdivaÓÓanÈ

65-66. Sattamassa paÔhamaÑ uttÈnameva. Dutiye tayo saÑvaÔÔÈ ÈposaÑvaÔÔo tejosaÑvaÔÔo vÈyosaÑvaÔÔoti tayo saÑvaÔÔÈ. Tisso saÑvaÔÔasÊmÈti ÈbhassarÈ subhakiÓhÈ vehapphalÈti tisso saÑvaÔÔasÊmÈ. YadÈ hi kappo tejena saÑvaÔÔati vinassati, tadÈ Èbhassarato heÔÔhÈ agginÈ Éayhati. YadÈ Èpena saÑvaÔÔati, tadÈ subhakiÓhato heÔÔhÈ udakena vilÊyati. YadÈ vÈyunÈ saÑvaÔÔati, tadÈ vehapphalato heÔÔhÈ vÈyunÈ viddhaÑsati. VitthÈrato pana sadÈpi ekaÑ buddhakkhettaÑ vinassati. BuddhakkhettaÑ nÈma tividhaÑ hoti jÈtikkhettaÑ ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 170; Khu 1. 347 piÔÔhesu. 2. SaÑ 1. 217; Khu 1. 387 piÔÔhe. 3. SaÑ 2. 531 piÔÔhe. 4. Ma 3. 313; SaÑ 2. 287 piÔÔhesu. 5. SaÑ 1. 4 piÔÔhe.


ÈÓÈkkhettaÑ visayakkhettanti. Tattha jÈtikkhettaÑ nÈma dasasahassacakkavÈÄapariyantaÑ hoti, yaÑ tathÈgatassa paÔisandhigahaÓÈdÊsu kampati. ŒÓÈkkhettaÑ koÔisahassacakkavÈÄapariyantaÑ, yattha ratanasuttaÑ1 khandhaparittaÑ2 dhajaggaparittaÑ3 ÈÔÈnÈÔiyaparittaÑ4 moraparittanti5 imesaÑ parittÈnaÑ ÈnubhÈvo vattati. VisayakkhettaÑ anantamaparimÈÓaÑ, yaÑ “yÈvatÈ vÈ pana Èka~kheyyÈ”ti6 vuttaÑ. Evametesu tÊsu buddhakkhettesu ekaÑ ÈÓÈkkhettaÑ vinassati. TasmiÑ pana vinassante jÈtikkhettaÑ vinaÔÔhameva hoti, vinassantaÒca ekatova vinassati, saÓÔhahantampi ekatova saÓÔhahati.

TÊÓi saÑvaÔÔam|lÈnÊti rÈgadosamohasa~khÈtÈni tÊÓi saÑvaÔÔakÈraÓÈni. RÈgÈdÊsu hi akusalam|lesu ussannesu loko vinassati. TathÈ hi rÈge ussannatare agginÈ vinassati, dose ussannatare udakena, mohe ussannatare vÈbhena. Keci pana “dose ussannatare agginÈ, rÈge udakenÈ”ti vadanti.

TÊÓi kolÈhalÈnÊti kappakolÈhalaÑ buddhakolÈhalaÑ cakkavattikolÈhalanti tÊÓi kolÈhalÈni. Tattha “vassasatasahassamatthake kappuÔÔhÈnaÑ nÈma bhavissatÊ”ti-ÈdinÈ devatÈhi ugghositasaddo kappakolÈhalaÑ nÈma hoti, “ito vassasatasahassamatthake loko vinassissati, mettaÑ mÈrisÈ bhÈvetha karuÓaÑ muditaÑ upekkhan”ti manussapathe devatÈ ghosantiyo caranti. “Vassasahassamatthake buddho uppajjissatÊ”ti buddhakolÈhalaÑ nÈma hoti, “ito vassasahassamatthake buddho uppajjitvÈ dhammÈnudhammappaÔipanno saÑgharatanena parivÈrito dhammaÑ desento vicarissatÊ”ti devatÈ ugghosanti. “Vassasatamatthake pana cakkavattÊ uppajjissatÊ”ti cakkavattikolÈhalaÑ nÈma hoti, “ito vassasatamatthake sattaratatanasampanno cÈtuddÊpissaro sahassaparivÈro vehÈsa~gamo cakkavattÊ rÈjÈ uppajjissatÊ”ti devatÈ ugghosanti.

AciraÔÔhena na dhuvÈti udakabubbuÄÈdayo viya na ciraÔÔhÈyitÈya dhuvabhÈvarahitÈ. AssÈsarahitÈti supinake pÊtapÈnÊyaÑ viya anulittacandanaÑ viya ca assÈsavirahitÈ. ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 7, 314 piÔÔhesu. 2. AÑ 1. 384; Vi 4. 245; Khu 5. 53 piÔÔhesu. 3. SaÑ 1. 220 piÔÔhe. 4. DÊ 3. 158 piÔÔhe. 5. Khu 5. 38 piÔÔhe JÈtake. 6. AÑ 1. 226 piÔÔhe.


Upakappanameghoti kappavinÈsakameghaÑ sandhÈya vadati. YasmiÑ hi samaye kappo agginÈ nassati, Èditova kappavinÈsakamahÈmegho uÔÔhahitvÈ koÔisatasahassacakkavÈÄe ekamahÈvassaÑ vassati. ManussÈ tuÔÔhahaÔÔhÈ sabbabÊjÈni nÊharitvÈ vapanti. Sassesu pana gokhÈyitakamattesu jÈtesu gadrabharavaÑ ravanto ekabindumpi na vassati, tadÈ pacchinnaÑ pacchinnameva vassaÑ hoti. TenÈha “tadÈ nikkhanta bÊjaÑ -pa- ekabindumpi devo na vassatÊ”ti. “Vassasatasahassa-accayena kappavuÔÔhÈnaÑ bhavissatÊ”ti-ÈdinÈ devatÈhi vuttavacanaÑ sutvÈ yebhuyyena manussÈ ca bhummadevatÈ ca saÑvegajÈtÈ aÒÒamaÒÒaÑ muducittÈ hutvÈ mettÈdÊni puÒÒÈni katvÈ devaloke nibbattanti, avÊcito paÔÔhÈya tuccho hotÊti.

PaÒca bÊjajÈtÈnÊti m|labÊjaÑ khandhabÊjaÑ phaÄubÊjaÑ aggabÊjaÑ bÊjabÊjanti paÒca bÊjÈni jÈtÈni. Tattha m|labÊjanti vacÈ vacattaÑ haliddaÑ si~giveranti evamÈdi. KhandhabÊjanti assattho nigrodhoti evamÈdi. PhaÄubÊjanti ucchu veÄu naÄoti evamÈdi. AggabÊjanti ajjukaÑ phaÓijjakanti evamÈdi. BÊjabÊjanti vÊhi-ÈdipubbaÓÓaÒceva muggamÈsÈdi-aparaÓÓaÒca. PaccayantarasamavÈye visadisuppattiyÈ visesakÈraÓabhÈvato ruhanasamatthe sÈraphale niruÄho bÊja-saddo tadatthasiddhiyÈ m|lÈdÊsupi kesuci pavattatÊti m|lÈdito nivattanatthaÑ ekena bÊja-saddena visesetvÈ vuttaÑ “bÊjabÊjan”ti “r|par|paÑ1 dukkhadukkhan”ti2 yathÈ. YathÈ phalapÈkapariyantÈ osadhirukkhÈ veÄukadali-Èdayo.

YaÑ kadÈcÊti-ÈdÊsu yanti nipÈtamattaÑ. KadÈcÊti kismiÒci kÈle. KarahacÊti tasseva vevacanaÑ. DÊghassa addhunoti dÊghassa kÈlassa. AccayenÈti atikkamena. Sesamettha uttÈnameva.

Hiri-ottappasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. NagaropamasuttavaÓÓanÈ

67. Tatiye paccante bhavaÑ paccantimaÑ. “Ratho sÊlaparikkhÈro, jhÈnakkho cakkavÊriyo”ti-ÈdÊsu3 viya ala~kÈravacano parikkhÈrasaddoti Èha “nagarÈla~kÈrehi ala~katan”ti. ParivÈravacanopi vaÔÔatiyeva “satta ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 2. 81 piÔÔhe. 2. SaÑ 2. 453 piÔÔhe. 3. SaÑ 3. 5 piÔÔhe.


samÈdhiparikkhÈrÈ”ti-ÈdÊsu1 viya. NemaÑ vuccati thambhÈdÊhi anupatabh|mippadesoti Èha “gambhÊra-ÈvÈÔÈ”ti, gambhÊraÑ bh|miÑ anuppaviÔÔhÈti attho. SuÔÔhu sannisÊdÈpitÈti bh|miÑ nikhanitvÈ sammadeva ÔhapitÈ.

Anupariyeti etenÈti anupariyÈyo, soyeva pathoti anupariyÈyapatho, parito pÈkÈrassa anuyÈyamaggo.

HatthiÑ Èrohanti ÈrohÈpayanti cÈti hatthÈrohÈ2. Yena hi payogena puriso hatthino Èrohanayoggo hoti, hatthissa taÑ payogaÑ vidhÈyantÈnaÑ sabbesampetesaÑ gahaÓaÑ. TenÈha “sabbepÊ”ti-Èdi. Tattha hatthÈcariyÈ nÈma ye hatthino hatthÈrotakÈnaÒca sikkhÈpakÈ. HatthivejjÈ nÈma hatthitisakkÈ. HatthibandhÈ nÈma hatthÊnaÑ pÈdarakkhakÈ. Œdi-saddena hatthÊnaÑ yavapadÈyakÈdike sa~gaÓhÈti. AssÈrohÈ rathikÈti etthÈpi eseva nayo. Rathe niyuttÈ rathikÈ. RatharakkhÈ nÈma rathassa ÈÓirakkhakÈ. DhanuÑ gaÓhanti gaÓhÈpenti cÈti dhanuggahÈ, issÈsÈ dhanusippassa sikkhÈpakÈ ca. TenÈha “dhanu-ÈcariyÈ issÈsÈ”ti. Celena celapaÔÈkÈya yuddhe akanti gacchantÊti celakÈti Èha “ye yuddhe jayaddhajaÑ gahetvÈ purato gacchantÊ”ti. YathÈ tathÈ Ôhite senike br|hakaraÓavasena tato tato calayanti uccÈlentÊti calakÈ. SakuÓagghi-Èdayo viya maÑsapiÓÉaÑ parasenÈsam|haÑ sÈhasikamahÈyodhatÈya chetvÈ chetvÈ dayanti uppatitvÈ gacchantÊti piÓÉadÈyakÈ. Dutiyavikappe piÓÉe dayanti janasammadde uppatantÈ viya gacchantÊti piÓÉadÈyakÈti attho veditabbo. UggatuggatÈti thÈmajavaparakkamÈdivasena ativiya uggatÈ, udaggÈti attho. PakkhandantÊti attano vÊras|rabhÈvena asajjamÈnÈ parasenaÑ anupavisantÊti attho. ThÈmajavabalaparakkamÈdisampattiyÈ mahÈnÈgÈ viya mahÈnÈgÈ. Ekas|rÈti ekÈkis|rÈ attano s|rabhÈveneva ekÈkino hutvÈ yujjhanakÈ. SajÈlikÈti savammikÈ. SaraparittÈÓanti cammaparisibbitaÑ kheÔakaÑ, cammamayaÑ vÈ phalakaÑ. GharadÈsayodhÈti attano dÈsayodhÈ.

SampakkhandanalakkhaÓÈti saddheyyavatthuno evametanti sampakkhandanalakkhaÓÈ. SampasÈdanalakkhaÓÈti pasÊditabbe vatthusmiÑ pasÊdanalakkhaÓÈ. ______________________________________________________________ 1. DÊ 3. 208 piÔÔhe. 2. DÊ-®Ê 1. 219 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


OkappanasaddhÈti okkantitvÈ pakkhanditvÈ adhimuccanaÑ. PasÈdanÊye vatthusmiÑ pasÊdanaÑ pasÈdasaddhÈ. AyaÑ anudhammoti ayaÑ navannaÑ lokuttaradhammÈnaÑ anulomadhammo. NibbidÈbahuloti ukkaÓÔhanÈbahulo. SaddhÈ bandhati pÈtheyyanti saddhÈ nÈmÈyaÑ sattassa maraÓavasena mahÈpathaÑ saÑvajato mahÈkantÈraÑ paÔipajjato mahÈviduggaÑ pakkhandato pÈtheyyapuÔaÑ bandhati, sambalaÑ vissajjetÊti attho. SaddhaÑ hi uppÈdetvÈ dÈnaÑ deti, sÊlaÑ rakkhati, uposathakammaÑ karoti. TenetaÑ vuttaÑ “saddhÈ bandhati pÈtheyyan”ti. SirÊti issariyaÑ. Issariye hi abhimukhÊbh|te thalatopi jalatopi bhogÈ Ègacchantiyeva. TenetaÑ vuttaÑ “sirÊ bhogÈnamÈsayo”ti. SaddhÈ dutiyÈ purisassa hotÊti purisassa devaloke manussaloke ceva nibbÈnaÒca gacchantassa saddhÈ dutiyÈ hoti, sahÈyakiccaÑ sÈdheti. BhattapuÔÈdÊti Èdi-saddena dutiyikÈdÊnaÑ sa~gaho daÔÔhabbo. AnekasarasatÈti anekasabhÈvatÈ, anekakiccatÈ vÈ. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

NagaropamasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. DhammaÒÒ|suttavaÓÓanÈ

68. Catutthe suttageyyÈdidhammaÑ jÈnÈtÊti dhammaÒÒ|. Tassa tasseva suttageyyÈdinÈ bhÈsitassa tadaÒÒassa suttapadatthassa bodhakassa saddassa atthakusalatÈvasena atthaÑ jÈnÈtÊti atthaÒÒ|. “Ettakomhi sÊlena samÈdhinÈ paÒÒÈyÈ”ti evaÑ yathÈ attano pamÈÓajÈnanavasena1 attÈnaÑ jÈnÈtÊti attaÒÒ|. PaÔiggahaÓaparibhogapariyesanavissajjanesu mattaÑ jÈnÈtÊti mattaÒÒ|. Niddese pana paÔiggahaÓamattaÒÒutÈya eva paribhogÈdimattaÒÒutÈ pabodhitÈ hotÊti paÔiggahaÓamattaÒÒutÈva dassitÈ. “AyaÑ kÈlo uddesassa, ayaÑ kÈlo paripucchÈya, ayaÑ kÈlo yogassa adhigamÈyÈ”ti evaÑ kÈlaÑ jÈnÈtÊti kÈlaÒÒ|. Tattha paÒca vassÈni uddesassa kÈlo, dasa paripucchÈya, idaÑ atisambÈdhaÑ, atikkhapaÒÒassa tÈvatÈ kÈlena tÊretuÑ asakkuÓeyyattÈ dasa vassÈni uddesassa kÈlo, vÊsati paripucchÈya, tato paraÑ yoge kammaÑ kÈtabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. SamÈnajÈnanavasena (Ka)


KhattiyaparisÈdikaÑ aÔÔhavidhaÑ parisaÑ jÈnÈtÊti parisaÒÒ|. BhikkhuparisÈdikaÑ catubbidhaÑ, khattiyaparisÈdikaÑ manussaparisaÑyeva puna catubbidhaÑ gahetvÈ aÔÔhavidhaÑ vadanti apare. Niddese panassa khattiyaparisÈdicatubbidhaparisaggahaÓaÑ nidassanamattaÑ daÔÔhabbaÑ. “ImaÑ me sevantassa akusalÈ dhammÈ parihÈyanti, kusalÈ dhammÈ abhivaÉÉhanti, tasmÈ ayaÑ puggalo sevitabbo, vipariyÈyato aÒÒo asevitabbo”ti sevitabbÈsevitabbapuggalaÑ jÈnÈtÊti puggalaparoparaÒÒ|. EvaÑ hi tesaÑ puggalÈnaÑ paroparaÑ ukkaÔÔhanihÊnataÑ jÈnÈti nÈma. Niddesepissa sevitabbÈsevitabbapuggale vibhÈvanameva samaÓakathÈ1katanti daÔÔhabbaÑ.

DhammaÒÒ|suttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. PÈricchattakasuttÈdivaÓÓanÈ

69-70. PaÒcame patitapalÈsoti patitapatto. Ettha paÔhamaÑ paÓÉupalÈsataÑ, dutiyaÑ pannapalÈsataÒca vatvÈ tatiyaÑ jÈlakajÈtatÈ, catutthaÑ khÈrakajÈtatÈ ca pÈÄiyaÑ vuttÈ. DÊghanikÈyaÔÔhakathÈyaÑ pana mahÈgovindasuttavaÓÓanÈyaÑ2 imameva pÈÄiÑ ÈharitvÈ dassentena paÔhamaÑ paÓÉupalÈsataÑ, dutiyaÑ pannapalÈsataÒca vatvÈ tatiyaÑ khÈrakajÈtatÈ, catutthaÑ jÈlakajÈtatÈ ca dassitÈ. EvaÑ hi tattha vuttaÑ–“pÈricchattake pupphamÈne ekaÑ vassaÑ upaÔÔhÈnaÑ gacchanti, te tassa paÓÉupalÈsabhÈvato paÔÔhÈya attamanÈ honti. YathÈha–

“YasmiÑ bhikkhave samaye devÈnaÑ tÈvatiÑsÈnaÑ pÈricchattako koviÄÈro paÓÉupalÈso hoti, attamanÈ bhikkhave devÈ tÈvatiÑsÈ tasmiÑ samaye honti ‘paÓÉupalÈso dÈni pÈricchattako koviÄÈro, na cirasseva pannapalÈso bhavissatÊ’ti. YasmiÑ samaye devÈnaÑ tÈvatiÑsÈnaÑ pÈricchattako koviÄÈro pannapalÈso hoti, jÈlakajÈto hoti, khÈrakajÈto hoti, kuÔumalakajÈto hoti, korakajÈto hoti, attamanÈ

______________________________________________________________ 1. PamÈÓakaraÓato (?) 2. DÊ-®Ôha 2. 242 piÔÔhe.


bhikkhave devÈ tÈvatiÑsÈ tasmiÑ samaye honti ‘korakajÈto dÈni pÈricchattako koviÄÈro, na cirassega sabbapÈliphullo bhavissatÊ’ti”.

LÊnatthappakÈsiniyampi1 ettha evamattho dassito–pannapalÈsoti patitapatto. KhÈrakajÈtoti jÈtakhuddakamakuÄo. Ye hi nÊlapattakÈ ativiya khuddakÈ makuÄÈ, te “khÈrakÈ”ti vuccanti. JÈlakajÈtoti tehiyeva khuddakamakuÄehi jÈtajÈlako sabbaso jÈlo viya jÈto. Keci pana “jÈlakajÈtoti ekajÈlo viya jÈto”ti atthaÑ vadanti. PÈricchattako kira khÈrakaggahaÓakÈle sabbatthakameva pallaviko hoti, te cassa pallavÈ pabhassarapavÈÄavaÓÓasamujjalÈ honti. Tena so sabbaso samujjalanto tiÔÔhati. KuÔumalajÈtoti saÒjÈtamahÈmakuÄo. KorakajÈtoti saÒjÈtas|cibhedo sampativikasamÈnÈvattho. SabbapÈliphulloti sabbaso phullitavikasitoti. AyaÒca anukkamo dÊghabhÈÓakÈnaÑ vaÄaÒjanÈnukkamena dassito, na ettha Ècariyassa virodho Èsa~kitabbo.

KantanakavÈtoti devÈnaÑ puÒÒakammapaccayÈ pupphÈnaÑ chindanakavÈto. KantatÊti chindati. SampaÔicchanakavÈtoti chinnÈnaÑ chinnÈnaÑ pupphÈnaÑ sampaÔiggaÓhakavÈto. Cinantoti2 nÈnÈvidhabhattisannivesavasena nicinaÑ karonto. AÒÒataradevatÈnanti nÈmagottavasena apaÒÒÈtadevatÈnaÑ. ReÓuvaÔÔÊti reÓusa~ghÈto. KaÓÓikaÑ ÈhaccÈti sudhammÈya k|ÔaÑ ÈhantvÈ.

AnupharaÓÈnubhÈvoti khÊÓÈsavassa bhikkhuno kittisaddassa yÈva brahmalokÈ anupharaÓasa~khÈto ÈnubhÈvo. PabbajjÈnissitaÑ hotÊti pabbajjÈya catupÈrisuddhisÊlampi dassitamevÈti adhippÈyo. PaÔhamajjhÈnasannissitanti-ÈdÊsupi iminÈva nayena attho veditabbo, idha pana ubhayato paricchedo heÔÔhÈ sÊlato upari arahattato ca paricchedassa dassitattÈ. TenetaÑ vuttanti tena kÈraÓena etaÑ “catupÈrisuddhisÊlaÑ pabbajjÈnissitaÑ hotÊ”ti-ÈdivacanaÑ vuttaÑ. ChaÔÔhaÑ uttÈnameva.

PÈricchattakasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ê 2. 219 piÔÔhe. 2. RaÒjento (AÔÔhakathÈyaÑ), naccanto (DÊ-®Ê 2. 219 piÔÔhe.)


7. BhÈvanÈsuttavaÓÓanÈ

71. Sattame atthassa asÈmikÈ “bhÈvanaÑ ananuyuttassÈ”ti vuttattÈ. SambhÈvanattheti “api nÈma evaÑ siyÈ”ti vikappanattho sambhÈvanattho. EvaÒhi loke siliÔÔhavacanaÑ hotÊti ekameva sa~khaÑ avatvÈ aparÈya sa~khÈya saddhiÑ vacanaÑ loke siliÔÔhavacanaÑ hoti yathÈ “dve vÈ tÊÓi vÈ udakaphusitÈnÊ”ti. SammÈ adhisayitÈnÊti pÈdÈdÊhi attanÈ nesaÑ kiÒci upaghÈtaÑ akarontiyÈ bahivÈtÈdiparissayapariharaÓatthaÑ sammadeva upari sayitÈni. Upari-attho hettha adhi-saddo. UtuÑ gaÓhÈpentiyÈti tesaÑ allasinehapariyÈdÈnatthaÑ attano kÈyusmÈvasena utuÑ gaÓhÈpentiyÈ. TenÈha “usmÊkatÈnÊ”ti. SammÈ paribhÈvitÈnÊti sammadeva sabbaso kukkuÔavÈsanÈya vÈsitÈni. TenÈha “kukkuÔagandhaÑ gÈhÈpitÈnÊ”ti. Ettha ca sammÈparisedanaÑ kukkuÔagandhaparibhÈvanaÒca sammÈ-adhisayanasammÈparisedananipphattiyÈ ÈnubhÈvanipphÈditanti daÔÔhabbaÑ. SammÈ-adhisayaneneva hi itaradvayaÑ ijjhati. Na hi sammÈ-adhisayanato visuÑ sammÈparisedanassa sammÈparibhÈvanassa ca kÈraÓaÑ atthi, tena pana saddhiÑyeva itaresaÑ dvinnampi ijjhanato vuttaÑ.

TividhakiriyÈkaraÓenÈti sammÈ-adhisayanÈditividhakiriyÈkaraÓenÈti attho. KiÒcÈpi “evaÑ aho vata me”ti-ÈdinÈ na icchÈ uppajjeyya kÈraÓassa pana sampÈditattÈ, atha kho bhabbÈva te abhinibbhijjitunti yojanÈ. KasmÈ bhabbÈti Èha “te hi yasmÈ tÈyÈ”ti-Èdi. SayampÊti aÓÉÈni. PariÓÈmanti paripÈkaÑ bahinikkhamanayogyataÑ. YathÈ kapÈlassa tanutÈ Èlokassa anto paÒÒÈyamÈnassa kÈraÓaÑ, tathÈ kapÈlassa tanutÈya nakhasikhÈmukhatuÓÉakÈnaÑ kharatÈya ca allasinehapariyÈdÈnaÑ kÈraÓavacananti daÔÔhabbaÑ. TasmÈti Èlokassa anto paÒÒÈyamÈnato sayaÒca paripÈkagatattÈ.

OpammasampaÔipÈdananti opammatthassa upameyyena sammadeva paÔipÈdanaÑ. Tanti opammasampaÔipÈdanaÑ. Evanti idÈni vuccamÈnÈkÈrena. AtthenÈti upameyyatthena saÑsandetvÈ saha yojetvÈ. SampÈdanena sampayuttadhammavasena ÒÈÓassa tikkhabhÈvo veditabbo. ©ÈÓassa hi sabhÈvato satinepakkato ca tikkhabhÈvo, samÈdhivasena kharabhÈvo, saddhÈvasena vippasannabhÈvo. PariÓÈmakÈloti balavavipassanÈkÈlo.


VaÉÉhikÈloti vuÔÔhÈnagÈminivipassanÈkÈlo. AnulomaÔÔhÈniyÈ hi vipassanÈ gahitagabbhÈ nÈma tadÈ maggagabbhassa gahitattÈ. TajjÈtikanti tassa vipassanÈnuyogassa anur|paÑ. SatthÈpi avijjaÓÉakosaÑ paharati, desanÈpi vineyyasantÈnagataÑ avijjaÓÉakosaÑ paharati, yathÈÔhÈne ÔhÈtuÑ na deti.

Olambakasa~khÈtanti olambakasuttasa~khÈtaÑ. “Palan”ti1 hi tassa suttassa nÈmaÑ. CÈretvÈ dÈruno heÔÔhÈ dosajÈnanatthaÑ ussÈpetvÈ. GaÓÉaÑ haratÊti palavaÓÉoti etena “palena gaÓÉahÈro palagaÓÉoti pacchimapade uttarapadalopena niddeso”ti dasseti. GahaÓaÔÔhÈneti hatthena gahetabbaÔÔhÈne. Sammadeva khipÊyanti etena kÈyaduccaritÈdÊnÊti sa~khepo, pabbajjÈva sa~khepo pabbajjÈsa~khepo. Tena vipassanaÑ anuyuÒjantassa puggalassa ajÈnantasseva ÈsavÈnaÑ parikkhayo idha vipassanÈnisaÑsoti adhippeto.

Hemantikena kÈraÓabh|tena, bhummatthe vÈ etaÑ karaÓavacanaÑ, hemantiketi attho. PaÔippassambhantÊti paÔippassaddhaphalÈni honti. TenÈha “p|tikÈni bhavantÊ”ti. MahÈsamuddo viya sÈsanaÑ agÈdhagambhÊrabhÈvato. NÈvÈ viya yogÈvacaro mahoghuttarato. PariyÈyanaÑ viyÈti parito aparÈparaÑ yÈyanaÑ viya. KhajjamÈnÈnanti khÈdantena viya udakena khepiyamÈnabandhanÈnaÑ. TanubhÈvoti pariyuÔÔhÈnapavattiyÈ asamatthatÈya dubbalabhÈvo. VipassanÈÒÈÓapÊtipÈmojjehÊti vipassanÈÒÈÓasamuÔÔhitehi pÊtipÈmojjehi. OkkhÈyamÈneti vipassanÈkammaÔÔhÈne vÊthippaÔipÈÔiyÈ okkhÈyamÈne, paÔisa~khÈnupassanÈya vÈ okkhÈyamÈne. Sa~khÈrupekkhÈya pakkhÈyamÈne. DubbalatÈ dÊpitÈ “appakasireneva saÑyojanÈni paÔippassambhanti, p|tikÈni bhavantÊ”ti vuttattÈ.

BhÈvanÈsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

8. AggikkhandhopamasuttÈdivaÓÓanÈ

72-73. AÔÔhame passatha n|ti api passatha. Mahantanti vipulaÑ. Aggikkhandhanti aggisam|haÑ. Œdittanti padittaÑ. Sampajjalitanti samantato pajjalitaÑ ______________________________________________________________ 1. Phalanti (Ka)


accivipphuli~gÈni muÒcantaÑ. Sajotibh|tanti samantato uÔÔhitÈhi jÈlÈhi ekappabhÈsamudayabh|taÑ. TaÑ kiÑ maÒÒathÈti taÑ idÈni mayÈ vuccamÈnatthaÑ kiÑ maÒÒathÈti anumatiggahaÓatthaÑ pucchati. Yadettha satthÈ aggikkhandhÈli~ganaÑ kaÒÒÈli~ganaÒca Ènesi, tamatthaÑ vibhÈvetuÑ “ÈrocayÈmÊ”ti-ÈdimÈha.

DussÊlassÈti nissÊlassa sÊlavirahitassa. PÈpadhammassÈti dussÊlattÈ eva hÊnajjhÈsayatÈya lÈmakasabhÈvassa. Asucisa~kassarasamÈcÈrassÈti aparisuddhatÈya asuci hutvÈ sa~kÈya saritabbasamÈcÈrassa. DussÊlo hi kiÒcideva asÈruppaÑ disvÈ “idaÑ asukena kataÑ bhavissatÊ”ti paresaÑ Èsa~kÈ hoti. Kenacideva karaÓÊyena mantayante bhikkh| disvÈ “kacci nu kho ime mayÈ katakammaÑ jÈnitvÈ mantentÊ”ti attanoyeva sa~kÈya saritabbasamÈcÈro. PaÔicchannakammantassÈti lajjitabbatÈya paÔicchÈdetabbakammantassa. AssamaÓassÈti na samaÓassa. SalÈkaggahaÓÈdÊsu “ahampi samaÓo”ti micchÈpaÔiÒÒÈya samaÓapaÔiÒÒassa. AseÔÔhacÈritÈya abrahmacÈrissa. UposathÈdÊsu “ahampi brahmacÈrÊ”ti micchÈpaÔiÒÒÈya brahmacÈripaÔiÒÒassa. P|tinÈ kammena sÊlavipattiyÈ anto anupaviÔÔhattÈ antop|tikassa. ChadvÈrehi rÈgÈdikilesÈnussavanena tintattÈ avassutassa. SaÒjÈtarÈgÈdikacavarattÈ sÊlavantehi chaÉÉetabbattÈ ca kasambujÈtassa.

VÈlarajjuyÈti vÈlehi katarajjuyÈ. SÈ hi kharatarÈ hoti. GhaÑseyyÈti mathanavasena ghaÑseyya. TeladhotÈyÈti telena nisitÈya. Paccorasminti pati-urasmiÑ, abhimukhe uramajjheti adhippÈyo. Ayosa~kunÈti saÓÉÈsena. PheÓuddehakanti pheÓaÑ uddehetvÈ uddehetvÈ, anekavÈraÑ pheÓaÑ uÔÔhÈpetvÈti attho. Evamettha sa~khepato pÈÄivaÓÓanÈ veditabbÈ. NavamaÑ uttÈnameva.

AggikkhandhopamasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. ArakasuttavaÓÓanÈ

74. Dasame parittanti ittaraÑ. TenÈha “appaÑ thokan”ti. PabandhÈnupacchedassa paccayabhÈvo idha jÊvitassa raso kiccanti adhippetanti


Èha “sarasaparittatÈyapÊ”ti. TadadhÊnavuttitÈyapi hi “yo bhikkhave ciraÑ jÊvati, so vassasataÑ appaÑ vÈ bhiyyo”ti vacanato parittaÑkhaÓaparittatÈyapi. Paramatthato hi atiparitto sattÈnaÑ jÊvitakkhaÓo ekacittakkhaÓappavattimattoyeva. YathÈ nÈma rathacakkaÑ pavattamÈnampi ekeneva nemippadesena pavattati, tiÔÔhamÈnampi ekeneva tiÔÔhati, evamevaÑ ekacittakkhaÓikaÑ sattÈnaÑ jÊvitaÑ tasmiÑ citte niruddhamatte satto niruddhoti vuccati. YathÈha “atÊte cittakkhaÓe jÊvittha na jÊvati na jÊvissati. AnÈgate cittakkhaÓe na jÊvittha na jÊvati jÊvissati. Paccuppanne cittakkhaÓe na jÊvittha jÊvati na jÊvissati.

JÊvitaÑ attabhÈvo ca, sukhadukkhÈ ca kevalÈ. EkacittasamÈyuttÈ, lahuso vattate khaÓo.

Yo niruddhÈ marantassa, tiÔÔhamÈnassa vÈ idha. Sabbepi sadisÈ khandhÈ, gatÈ appaÔisandhikÈ.

Anibbattena na jÈto, paccuppannena jÊvati. Cittabha~gÈ mato loko, paÒÒatti paramatthiyÈ”ti1.

Lahusanti lahukaÑ. TenÈha “lahuÑ uppajjitvÈ nirujjhanato lahusan”ti. ParittaÑ lahusanti ubhayaÑ panetaÑ appakassa vevacanaÑ. YaÑ hi appakaÑ, taÑ parittaÒceva lahukaÒca hoti. Idha pana Èyuno adhippetattÈ rassanti vuttaÑ hoti. MantÈyanti karaÓatthe etaÑ bhummavacananti Èha “mantÈya boddhabbaÑ, paÒÒÈya jÈnitabbanti attho”ti. MantÈyanti vÈ manteyyanti vuttaÑ hoti, mantetabbaÑ mantÈya upaparikkhitabbanti attho. PaÒÒÈya jÈnitabbanti jÈnitabbaÑ jÊvitassa parittabhÈvo bahudukkhÈdibhÈvo. JÈnitvÈ ca pana sabbapalibodhe chinditvÈ kattabbaÑ kusalaÑ, caritabbaÑ brahmacariyaÑ. YasmÈ natthi jÈtassa amaraÓaÑ, appaÑ vÈ bhiyyo vassasatato upari appaÑ aÒÒaÑ vassasataÑ appatvÈ vÊsaÑ vÈ tiÑsaÑ vÈ cattÈlÊsaÑ vÈ paÓÓÈsaÑ vÈ saÔÔhi vÈ vassÈni jÊvati, evaÑdÊghÈyuko pana atidullabho. “Asuko hi evaÑ ciraÑ jÊvatÊ”ti tattha tattha gantvÈ daÔÔhabbo hoti. Tattha visÈkhÈ upÈsikÈ vÊsasataÑ jÊvati, tathÈ pokkharasÈtibrÈhmaÓo brahmÈyubrÈhmaÓo bÈvariyabrÈhmaÓo Ènandatthero ______________________________________________________________ 1. Khu 7. 32, 90 piÔÔhesu.


mahÈkassapattheroti. Anuruddhatthero pana vassasataÒceva paÓÓÈsaÒca vassÈni. BÈkulatthero vassasataÒceva saÔÔhi ca vassÈni, ayaÑ sabbadÊghÈyuko, sopi dve vassasatÈni na jÊvi.

ArakasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

MahÈvaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

8. Vinayavagga

1. PaÔhamavinayadharasuttÈdivaÓÓanÈ

75-82. AÔÔhamassa paÔhamaÑ dutiyaÒca uttÈnatthameva. Tatiye vinayalakkhaÓe patiÔÔhito lajjibhÈvena vinayalakkhaÓe Ôhito hoti. AlajjÊ1 hi bahussutopi samÈno lÈbhagarukatÈya tantiÑ visaÑvÈdetvÈ uddhammaÑ ubbinayaÑ satthusÈsanaÑ dÊpetvÈ sÈsane mahantaÑ upaddavaÑ karoti, saÑghabhedampi saÑgharÈjimpi uppÈdeti. LajjÊ pana kukkuccako sikkhÈkÈmo jÊvitahetupi tantiÑ avisaÑvÈdetvÈ dhammameva vinayamevaca dÊpeti, satthusÈsanaÑ garuÑ katvÈ Ôhapeti. EvaÑ yo lajjÊ, so vinayaÑ ajahanto avokkamantova lajjibhÈvena vinayalakkhaÓe Ôhito hoti patiÔÔhito.

AsaÑhÊroti ettha saÑhÊro nÈma yo pÈÄiyaÑ vÈ aÔÔhakathÈyaÑ vÈ heÔÔhÈ vÈ uparito vÈ padapaÔipÈÔiyÈ vÈ pucchiyamÈno vitthunati vipphandati, saÓÔhÈtuÑ na sakkoti, yaÑ yaÑ parena vuccati, taÑ taÑ anujÈnÈti, sakavÈdaÑ chaÉÉetvÈ paravÈdaÑ gaÓhÈti. Yo pana pÈÄiyaÑ vÈ aÔÔhakathÈyaÑ vÈ heÔÔhupariyavasena vÈ padapaÔipÈÔiyÈ vÈ pucchiyamÈno na vitthunati na vipphandati, ekekalomaÑ saÓÉÈsena gaÓhanto viya “evaÑ mayaÑ vadÈma, evaÑ no ÈcariyÈ vadantÊ”ti vissajjeti. Yamhi pÈÄi ca pÈÄivinicchayo ca suvaÓÓabhÈjane pakkhittasÊhavasÈ viya parikkhayaÑ pariyÈdÈnaÑ agacchanto tiÔÔhati, ayaÑ vuccati asaÑhÊro. YasmÈ pana evar|po yaÑ yaÑ parena vuccati, taÑ taÑ nÈnujÈnÈti, attanÈ suvinicchinitaÑ katvÈ gahitaÑ aviparÊtamatthaÑ ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 1. 199 piÔÔhepi passitabbaÑ.


na vissajjeti, tasmÈ vuttaÑ “na sakkoti gahitaggahaÓaÑ vissajjÈpetun”ti. CatutthÈdÊni suviÒÒeyyÈni.

PaÔhamavinayadharasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. SatthusÈsanasuttavaÓÓanÈ

83. Navame vivekaÔÔhoti vivitto. TenÈha “d|rÊbh|to”ti. Sati-avippavÈse Ôhitoti kammaÔÔhÈne satiÑ avijahitvÈ Ôhito. Pesitattoti kÈye ca jÊvite ca anapekkhatÈya nibbÈnaÑ pesitacitto tanninno tappoÓo tappabbhÈro.

SatthusÈsanasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. AdhikaraÓasamathasuttavaÓÓanÈ

84. Dasame adhikarÊyanti etthÈti adhikaraÓÈni. Ke adhikarÊyanti? SamathÈ. KathaÑ adhikarÊyanti? Samanavasena. TasmÈ te tesaÑ samanavasena pavattantÊti Èha “adhikaraÓÈnisamentÊ”ti-Èdi. UppannÈnaÑ uppannÈnanti uÔÔhitÈnaÑ uÔÔhitÈnaÑ. Samathatthanti samanatthaÑ. DÊghanikÈye sa~gÊtisuttavaÓÓanÈyampi1 vitthÈratoyevÈti etthÈyaÑ vitthÈranayo–adhikaraÓesu tÈva dhammoti vÈ adhammoti vÈ aÔÔhÈrasahi vatth|hi vivadantÈnaÑ bhikkh|naÑ yo vivÈdo, idaÑ vivÈdÈdhikaraÓaÑ nÈma. SÊlavipattiyÈ vÈ ÈcÈradiÔÔhi-ÈjÊvavipattiyÈ vÈ anuvadantÈnaÑ yo anuvÈdo upavadanÈ ceva codanÈ ca, idaÑ anuvÈdÈdhikaraÓaÑ nÈma. MÈtikÈyaÑ ÈgatÈ paÒca, vibha~ge dveti sattapi ÈpattikkhandhÈ, idaÑ ÈpattÈdhikaraÓaÑ nÈma. YaÑ saÑghassa apalokanÈdÊnaÑ catunnaÑ kammÈnaÑ karaÓaÑ, idaÑ kiccÈdhikaraÓaÑ nÈma.

Tattha vivÈdÈdhikaraÓaÑ dvÊhi samathehi sammati sammukhÈvinayena ca yebhuyyasikÈya ca. SammukhÈvinayeneva sammamÈnaÑ yasmiÑ vihÈre uppannaÑ, ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 3. 223 piÔÔhe.


tasmiÑ yeva vÈ, aÒÒatra v|pasamebhuÑ gacchantÈnaÑ antarÈmagge vÈ, yattha gantvÈ saÑghassa niyyÈtitaÑ, tattha saÑghena vÈ, saÑghe v|pasametuÑ asakkonte tattheva ubbÈhikÈya sammatapuggalehi vÈ vinicchitaÑ sammati. EvaÑ sammamÈne ca panetasmiÑ yÈ saÑghasammukhatÈ dhammasammukhatÈ vinayasammukhatÈ puggalasammukhatÈ, ayaÑ sammukhÈvinayo nÈma. Tattha ca kÈrakasaÑghassa saÑghasÈmaggivasena sammukhibhÈvo saÑghasammukhatÈ. Sametabbassa vatthuno bh|tattÈ dhammasammukhatÈ. YathÈ taÑ sametabbaÑ, tathevassa samanaÑ vinayasammukhatÈ. Yo ca vivadati, yena ca vivadati, tesaÑ ubhinnaÑ atthapaccatthikÈnaÑ sammukhÊbhÈvo puggalasammukhatÈ. UbbÈhikÈya v|pasame panettha saÑghasammukhatÈ parihÈyati. EvaÑ tÈva sammukhÈvinayeneva sammati.

Sace panevampi na sammati, atha naÑ ubbÈhikÈya sammatÈ bhikkh| “na mayaÑ sakkoma v|pasametun”ti saÑghasseva niyyÈtenti. Tato saÑgho paÒca~gasamannÈgataÑ bhikkhuÑ salÈkaggÈhÈpakaÑ sammannati, tena guÄhakavivaÔakasakaÓÓajappakesu tÊsu salÈkaggÈhakesu aÒÒataravasena salÈkaÑ gÈhÈpetvÈ sannipatitÈya parisÈya dhammavÈdÊnaÑ yebhuyyatÈya yathÈ te dhammavÈdino vadanti, evaÑ v|pasantaÑ adhikaraÓaÑ sammukhÈvinayena ca yebhuyyasikÈya ca v|pasantaÑ hoti. Tattha sammukhÈvinayo vuttanayo eva. YaÑ pana yebhuyyasikÈkammassa karaÓaÑ, ayaÑ yebhuyyasikÈ nÈma. EvaÑ vivÈdÈdhikaraÓaÑ dvÊhi samathehi sammati.

AnuvÈdÈdhikaraÓaÑ cat|hi samathehi sammati sammukhÈvinayena ca sativinayena ca am|Ähavinayena ca tassapÈpiyasikÈya ca. SammukhÈvinayeneva sammamÈnaÑ yo ca anuvadati, yaÒca anuvadati, tesaÑ vacanaÑ sutvÈ sace kÈci Èpatti natthi, ubho khamÈpetvÈ, sace atthi, ayaÑ nÈmettha ÈpattÊti evaÑ vinicchitaÑ v|pasammati. Tattha sammukhÈvinayalakkhaÓaÑ vuttanayameva.

YadÈ pana khÊÓÈsavassa bhikkhuno am|likÈya sÊlavipattiyÈ anuddhaÑsitassa sativinayaÑ yÈcamÈnassa saÑgho Òa tticatutthena kammena sativinayaÑ deti, tadÈ sammukhÈvinayena ca sativinayena ca v|pasantaÑ hoti. Dinne pana sativinaye puna tasmiÑ puggale kassaci anuvÈdo na ruhati. YadÈ ummattako bhikkhu ummÈdavasena kate assÈmaÓake ajjhÈcÈre “saratÈyasmÈ evar|piÑ Èpattin”ti bhikkh|hi codiyamÈno


“ummattakena me Èvuso etaÑ kataÑ, nÈhaÑ taÑ sarÈmÊ”ti bhaÓantopi bhikkh|hi codiyamÈnova puna acodanatthÈya am|ÄhavinayaÑ yÈcati, saÑgho cassa Òa tticatutthena kammena am|ÄhavinayaÑ deti, tadÈ sammukhÈvinayena ca am|Ähavinayena ca v|pasantaÑ hoti. Dinne pana am|Ähavinaye puna tasmiÑ puggale kassaci tappaccayÈ anuvÈdo na ruhati. YadÈ pana pÈrÈjikena vÈ pÈrajikasÈmantena vÈ codiyamÈnassa aÒÒenaÒÒaÑ paÔicarato pÈpussannatÈya pÈpiyassa puggalassa “sacÈyaÑ acchinnam|lo bhavissati, sammÈ vattitvÈ osÈraÓaÑ labhissati. Sace chinnam|lo, ayamevassa nÈsanÈ bhavissatÊ”ti maÒÒamÈno saÑgho Òatticatutthena kammena tassapÈpiyasikaÑ karoti, tadÈ sammukhÈvinayena ca tassapÈpiyasikÈya ca v|pasantaÑ hotÊti. EvaÑ anuvÈdÈdhikaraÓaÑ cat|hi samathehi sammati.

ŒpattÈdhikaraÓaÑ tÊhi samathehi sammati sammukhÈvinayena ca paÔiÒÒÈtakaraÓena ca tiÓavatthÈrakena ca. Tassa sammukhÈvinayeneva v|pasamo natthi. YadÈ pana ekassa vÈ bhikkhuno santike saÑghagaÓamajjhesu vÈ bhikkhu lahukaÑ ÈpattiÑ deseti, tadÈ ÈpattÈdhikaraÓaÑ sammukhÈvinayena ca paÔiÒÒÈtakaraÓena ca v|pasammati. Tattha sammukhÈvinaye tÈva yo ca deseti, yassa ca deseti, tesaÑ sammukhÊbhÈvo puggalasammukhatÈ. SesaÑ vuttanayameva.

Puggalassa ca gaÓassa ca desanÈkÈle saÑghasammukhatÈ parihÈyati. YaÑ panettha “ahaÑ bhante itthannÈmaÑ ÈpattiÑ Èpanno”ti ca “passasÊ”ti ca “Èma passÈmÊ”ti ca paÔiÒÒÈtÈya “ÈyatiÑ saÑvareyyÈsÊ”ti karaÓaÑ, taÑ paÔiÒÒÈtakaraÓaÑ nÈma. SaÑghÈdisese parivÈsÈdiyÈcanÈ paÔiÒÒÈ, parivÈsÈdÊnaÑ dÈnaÑ paÔiÒÒÈtakaraÓaÑ nÈma.

DvepakkhajÈtÈ pana bhaÓÉanakÈrakÈ bhikkh| bahuÑ assÈmaÓakaÑ ajjhÈcÈraÑ caritvÈ puna lajjidhamme uppanne “sace mayaÑ imÈhi ÈpattÊhi aÒÒamaÒÒaÑ kÈressÈma, siyÈpi taÑ adhikaraÓaÑ kakkhaÄattÈya vÈÄattÈya saÑvatteyyÈ”ti aÒÒamaÒÒaÑ ÈpattiyÈ kÈrÈpane dosaÑ disvÈ yadÈ bhikkh| tiÓavatthÈrakakammaÑ karonti, tadÈ ÈpattÈdhikaraÓaÑ sammukhÈvinayena ca tiÓavatthÈrakena ca sammati. Tatra hi yattakÈ hatthapÈs|pagatÈ “na metaÑ khamatÊ”ti evaÑ diÔÔhÈvikammaÑ akatvÈ “dukkaÔaÑ kammaÑ puna kÈtabbaÑ


kamman”ti na ukkoÔenti, niddampi okkantÈ honti, sabbesaÑ ÔhapetvÈ thullavajjaÒca gihipaÔisaÑyuttaÒca sabbÈpattiyo vuÔÔhahanti. EvaÑ ÈpattÈdhikaraÓaÑ tÊhi samathehi sammati.

KiccÈdhikaraÓaÑ ekena samathena sammati sammukhÈvinayeneva. Iti imÈni cattÈri adhikaraÓÈni yathÈnur|paÑ imehi sattahi samathehi sammanti. Tena vuttaÑ “uppannuppannÈnaÑ adhikaraÓÈnaÑ samathÈya v|pasamÈya sammukhÈvinayo dÈtabbo -pa- tiÓavatthÈrako”ti. SesaÑ sabbattha uttÈnameva.

AdhikaraÓasamathasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

VinayavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


SattakanipÈtavaÓÓanÈya anuttÈnatthadÊpanÈ samattÈ.

AÔÔhakanipÈta


1. MettÈvagga

1. MettÈsuttavaÓÓanÈ

1. AÔÔhakanipÈtassa paÔhame vaÉÉhitÈyÈti bhÈvanÈpÈrip|rivasena paribr|hitÈya. PunappunaÑ katÈyÈti bhÈvanÈya bahulÊkaraÓena aparÈparaÑ pavattitÈya. YuttayÈnasadisakatÈyÈti yathÈ yutta-ÈjaÒÒayÈnaÑ chekena sÈrathinÈ adhiÔÔhitaÑ yathÈruci pavattati, evaÑ yathÈruci pavattÈrahataÑ gamitÈya. PatiÔÔhÈnaÔÔhenÈti sabbasampatti-adhiÔÔhÈnaÔÔhena. PaccupaÔÔhitÈyÈti bhÈvanÈbahulÊkÈrehi pati pati upaÔÔhitÈya avijahitÈya. Samantato citÈyÈti sabbabhÈgena bhÈvanÈnur|paÑ cayaÑ gamitÈya. TenÈha “upacitÈyÈ”ti. SuÔÔhusamÈraddhÈyÈti ativiya sammadeva nibbattigatÈya.

Yo ca mettaÑ bhÈvayatÊti-ÈdÊsu yo koci gahaÔÔho vÈ pabbajito vÈ. Mettanti mettÈjhÈnaÑ.

AppamÈÓanti bhÈvanÈvasena ÈrammaÓavasena ca appamÈÓaÑ. AsubhabhÈvanÈdayo viya hi ÈrammaÓe ekadesaggahaÓaÑ akatvÈ anavasesapharaÓavasena anodhiso pharaÓavasena ca, appamÈÓÈrammaÓatÈya paguÓabhÈvanÈvasena ca appamÈÓaÑ. Tan| saÑyojanÈ hontÊti mettaÑ pÈdakaÑ katvÈ sammasitvÈ heÔÔhime ariyamagge adhigacchantassa sukheneva paÔighasaÑyojanÈdayo pahÊyamÈnÈ tan| hontÊti evamettha attho daÔÔhabbo.

EvaÑ kilesappahÈnaÒca nibbÈnÈdhigamaÒca mettÈbhÈvanÈya sikhÈppattamÈnisaÑsaÑ dassetvÈ idÈni aÒÒepi ÈnisaÑse dassetuÑ “ekampi ce”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha aduÔÔhacittoti mettÈbalena suÔÔhu vikkhambhi tabyÈpÈdatÈya byÈpÈdena ad|sitacitto. MettÈyatÊti hitapharaÓavasena


mettaÑ karoti. KusalÊti atisayena1 kusalavÈ mahÈpuÒÒo, paÔighÈdi-anatthavigamena khemÊ. Sabbe ca pÈÓeti ca-saddo byatireko. ManasÈnukampÊti cittena anukampanto. IdaÑ vuttaÑ hoti–ekasattavisayÈpi tÈva mettÈ mahÈkusalarÈsi, sabbe pana pÈÓe attano puttaÑ viya hitapharaÓena manasÈ anukampanto pahukaÑ pahuÑ anappakaÑ apariyantaÑ catusaÔÔhimahÈkappepi attano vipÈkappabandhaÑ pavattetuÑ samatthaÑ uÄÈraÑ puÒÒaÑ ariyo parisuddhacitto puggalova karoti nipphÈdetÊti. Sattabharitanti sattehi aviraÄaÑ, ÈkiÓÓamanussanti attho.

Sa~gahavatth|nÊti2 lokassa sa~gaÓhanakÈraÓÈni. Nipphannasassato nava bhÈge kassakassa datvÈ raÒÒaÑ ekabhÈgaggahaÓaÑ dasamabhÈgaggahaÓaÑ. EvaÑ kassakÈ haÔÔhatuÔÔhÈ sassÈni sampÈdentÊti Èha “sassasampÈdane medhÈvitÈti attho”ti. Tato orabhÈge kira chabhÈgaggahaÓaÑ jÈtaÑ. ChamÈsikanti channaÑ channaÑ mÈsÈnaÑ pahonakaÑ. PÈsetÊti pÈsagate viya karoti. VÈcÈya piyaÑ vÈcÈpiyaÑ, tassa kammaÑ vÈcÈpeyyaÑ3. Sabbaso raÔÔhassa iddhÈdibhÈvato khemaÑ. NirabbudaÑ coriyÈbhÈvato. IddhaÑ hi raÔÔhaÑ acoriyaÑ. “NiraggaÄan”ti vuccati apÈrutagharabhÈvato.

uddhaÑm|lakaÑ katvÈti umm|laÑ katvÈ. DvÊhi pariyaÒÒehÊti mahÈyaÒÒassa pubbabhÈge pacchÈ ca pavattetabbehi dvÊhi parivÈrayaÒÒehi. Satta -pa- bhÊsanassÈti sattanavutÈdhikÈnaÑ paÒcannaÑ pasusatÈnaÑ mÈraÓena bheravassa pÈpabhÊrukÈnaÑ bhayÈvahassa. TathÈ hi vadanti–

“ChasatÈni niyujjanti, pas|naÑ majjhime hani. Assamedhassa yaÒÒassa, |nÈni pas|hi tÊhÊ”ti4.

Sammanti yugacchidde pakkhipitabbadaÓÉakaÑ. PÈsantÊti khipanti. SaÑhÈrimehÊti sakaÔehi vahitabbehi. Pubbe kira eko rÈjÈ sammÈpÈsaÑ yajanto SarassatinaditÊre pathaviyÈ vivare dinne nimuggoyeva ahosi. AndhabÈlabrÈhmaÓÈ gatÈnugatigatÈ “ayaÑ tassa saggagamanamaggo”ti saÒÒÈya tattha sammÈpÈsaÑ yaÒÒaÑ paÔÔhapenti. Tena vuttaÑ “nimuggokÈsato ______________________________________________________________ 1. Atisayo (Ka) 2. SaÑ-®Ê 1. 179 piÔÔhepi passitabbaÑ. 3. VÈcÈya piyassa piyakarassa kammaÑ vÈcÈpeyyaÑ (SaÑ-®Ê 1. 179 piÔÔhe.) 4. SaÑ-®Ê 1. 180; AÑ-®Ê 2. 298 piÔÔhesupi.

AÔÔhakanipÈta-a~guttaraÔÊkÈ 205

pabhutÊ”ti. Ay|po appakadivaso yÈgo, say|po bahudivasaÑ sÈdheyyo satrayÈgo. MantapadÈbhisa~khatÈnaÑ sappimadh|naÑ “vÈjam”iti samaÒÒÈ. HiraÒÒasuvaÓÓagomahiÑsÈdisattarasakadakkhiÓassa. SÈragabbhakoÔÔhÈgÈrÈdÊsu natthi ettha aggaÄÈti niraggaÄo. Tattha kira yaÒÒe attano sÈpateyyaÑ anavasesato anig|hitvÈ niyyÈtÊyati.

CandappabhÈti1 candimasseva pabhÈya. TÈrÈ gaÓÈva sabbeti yathÈ sabbepi tÈrÈgaÓÈ candimasobhÈya soÄasimpi kalaÑ nÈgghanti, evaÑ te assamedhÈdayo yaÒÒÈ mettassa cittassa vuttalakkhaÓena subhÈvitassa soÄasimpi kalaÑ nÈnubhavanti na pÈpuÓanti, nÈgghantÊti attho.

IdÈni aparepi diÔÔhadhammikasamparÈyike mettÈbhÈvanÈya ÈnisaÑse dassetuÑ “yo na hantÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha yoti mettÈbrahmavihÈrabhÈvanÈnuyutto puggalo. Na hantÊti teneva mettÈbhÈvanÈnubhÈvena d|ravikkhambhi tabyÈpÈdatÈya na kaÒci sattaÑ hiÑsati, leÉÉudaÓÉÈdÊhi na vibÈdhati vÈ. Na ghÈtetÊti paraÑ samÈdapetvÈ na satte mÈrÈpeti na vibÈdhÈpeti ca. Na jinÈtÊti sÈrambhaviggÈhikakathÈdivasena na kaÒci jinÈti sÈrambhasseva abhÈvato, jÈnikaraÓavasena vÈ aÔÔakaraÓÈdinÈ na kaÒci jinÈti. TenÈha “na attanÈ parassa jÈniÑ karotÊ”ti. Na jÈpayeti parehi payojetvÈ paresampi dhanajÈniÑ na kÈrÈpeyya. TenÈha “na parena parassa jÈniÑ kÈretÊ”ti. MettÈya vÈ aÑso aviheÔhanaÔÔhena2 avayavabh|toti mettaÑso.

MettÈsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. PaÒÒÈsuttÈdivaÓÓanÈ

2-4. Dutiye ÈdibrahmacariyikÈyÈti Èdibrahmacariyameva ÈdibrahmacariyikÈ. TenÈha “maggabrahmacariyassa Èdibh|tÈyÈ”ti. Ariyoti niddoso parisuddho. TuÓhÊbhÈvo na titthiyÈnaÑ m|gabbatagahaÓaÑ3 viya aparisuddhoti ariyo tuÓhÊbhÈvo. CatutthajjhÈnanti ukkaÔÔhaniddesenetaÑ vuttaÑ, paÔhamajjhÈnÈdÊnipi ariyo tuÓhÊbhÈvotveva ______________________________________________________________ 1. Itivuttaka-®Ôha 90 piÔÔhepi passitabbaÑ. 2. AvijahanaÔÔhena (Itivuttaka-®Ôha 91 piÔÔhe.) 3. MonabbatagahaÓaÑ (Ka)


sa~khaÑ gacchanti. JÈnanti idaÑ kammasÈdhananti Èha “jÈnitabbakaÑ jÈnÈtÊ”ti. YathÈ vÈ ekacco viparÊtaÑ gaÓhanto jÈnantopi na jÈnÈti, passantopi na passati, na evamayaÑ. AyaÑ pana jÈnanto jÈnÈti, passanto passatÊti evamettha daÔÔhabbo. TatiyÈdÊni suviÒÒeyyÈni.

PaÒÒÈsuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. PaÔhamalokadhammasuttavaÓÓanÈ

5. PaÒcame lokassa dhammÈti sattalokassa avassaÑbhÈvidhammÈ. TenÈha “etehi muttÈ nÈma natthÊ”ti-Èdi. GhÈsacchÈdanÈdÊnaÑ laddhi lÈbho, tÈni eva vÈ laddhabbato lÈbho, tadabhÈvo alÈbho, lÈbhaggahaÓena cettha tabbisayo anurodho gahito, alÈbhaggahaÓena virodho. YasmÈ lohite sati tadupaghÈtavasena pubbo viya anurodho laddhÈvasaro eva hoti, tasmÈ vuttaÑ “lÈbhe Ègate alÈbho ÈgatoyevÈ”ti. Esa nayo yasÈdÊsupi. SesaÑ suviÒÒeyyameva.

PaÔhamalokadhammasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. DutiyalokadhammasuttÈdivaÓÓanÈ

6-8. ChaÔÔhe adhikaÑ payasati payujjati etenÈti adhippayÈso, savisesaÑ itikattabbakiriyÈ. TenÈha “adhikappayogo”ti. SattamaÔÔhame su natthi vattabbaÑ.

DutiyalokadhammasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. NandasuttavaÓÓanÈ

9. Navame duvidhÈ kulaputtÈ jÈtikulaputtÈ ÈcÈrakulaputtÈ ca. Tattha “tena kho pana samayena raÔÔhapÈlo kulaputto tasmiÑyeva


thullakoÔÔhike aggakulikassa putto”ti1 evaÑ ÈgatÈ uccÈkulaputtÈ jÈtikulaputtÈ. “SaddhÈyete kulaputtÈ agÈrasmÈ anagÈriyaÑ pabbajitÈ”ti2 evaÑ ÈgatÈ pana yattha katthaci kule pasutÈpi ÈcÈrakulaputtÈ nÈma. Idha pana uccÈkulappasutataÑ sandhÈya “kulaputtoti bhikkhave nandaÑ sammÈ vadamÈno vadeyyÈ”ti bhagavatÈ vuttanti Èha “jÈtikulaputto”ti. Ubhohipi pana kÈraÓehi tassa kulaputtabhÈvoyeva. Sesamettha uttÈnameva.

NandasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. KÈraÓÉavasuttavaÓÓanÈ

10. Dasame paÔicaratÊti paÔicchÈdanavasena carati pavattati. PaÔicchÈdanaÔÔho eva vÈ carati-saddo anekatthattÈ dhÈt|nanti Èha “paÔicchÈdetÊ”ti. AÒÒenÈÒÒanti pana paÔicchÈdanÈkÈradassananti Èha “aÒÒena kÈraÓenÈ”ti-Èdi. Tattha aÒÒaÑ kÈraÓaÑ vacanaÑ vÈti yaÑ codakena cuditakassa dosavibhÈvanaÑ kÈraÓaÑ, vacanaÑ vÈ vuttaÑ, taÑ tato aÒÒeneva kÈraÓena, vacanena vÈ paÔicchÈdeti. KÈraÓenÈti codanÈya am|lÈya am|likabhÈvadÊpaniyÈ yuttiyÈ vÈ. VacanenÈti tadatthabodhakena vacanena. “Ko Èpanno”ti-ÈdinÈ codanaÑ vissajjetvÈva vikkhepÈpajjanaÑ aÒÒenÈÒÒaÑ paÔicaraÓaÑ. BahiddhÈ kathÈpanÈmanÈ nÈma “itthannÈmaÑ ÈpattiÑ ÈpannosÊ”ti vutte “pÈÔaliputtaÑ gatomhÊ”ti-ÈdinÈ codanaÑ vissajjetvÈti ayameva viseso. Yo hi “ÈpattiÑ ÈpannosÊ”ti vutto “ko Èpanno, kiÑ Èpanno, kismiÑ Èpanno, kaÑ bhaÓatha, kiÑ bhaÓathÈ”ti vÈ vadati, “evar|paÑ kiÒci tayÈ diÔÔhan”ti vutte “na suÓÈmÊ”ti sotaÑ vÈ upaneti, ayaÑ aÒÒenÈÒÒaÑ paÔicarati nÈma. Yo pana “itthannÈmaÑ nÈma ÈpattiÑ ÈpannosÊ”ti puÔÔho “pÈÔaliputtaÑ gatomhÊ”ti vatvÈ puna “na tava pÈÔaliputtagamanaÑ pucchÈma, ÈpattiÑ pucchÈmÈ”ti vutte tato “rÈjagahaÑ gatomhi. RÈjagahaÑ vÈ yÈhi brÈhmaÓagahaÑ vÈ, ÈpattiÑ ÈpannosÊti. TaÑ tattha me s|karamaÑsaÑ laddhan”ti-ÈdÊni vadati, ayaÑ bahiddhÈ kathaÑ apanÈmeti ______________________________________________________________ 1. Ma 2. 245 piÔÔhe. 2. Ma 3. 57 piÔÔhe.


nÈma. SamaÓakacavaroti samaÓavesadhÈraÓena samaÓappatir|pakatÈya samaÓÈnaÑ kacavarabh|taÑ.

KÈraÓÉavaÑ1 niddhamathÈti vipannasÊlatÈya kacavarabh|taÑ puggalaÑ kacavaramiva anapekkhÈ apanetha. KasambuÑ apakassathÈti kasambubh|taÒca naÑ khattiyÈdÊnaÑ majjhagataÑ pabhinnapaggharitakuÔÔhaÑ caÓÉÈlaÑ viya apakaÉÉhatha. KiÑ kÈraÓaÑ? SaÑghÈrÈmo nÈma sÊlavantÈnaÑ kato, na dussÊlÈnaÑ. Yato etadeva sandhÈyÈha “tato palÈpe vÈhetha, assamaÓe samaÓamÈnine”ti. YathÈ palÈpÈ anto sÈrarahitÈ ataÓÉulÈ bahi thusena vÊhÊ viya dissanti, evaÑ pÈpabhikkh| anto sÊlarahitÈpi bahi kÈsÈvÈdiparikkhÈrena bhikkh| viya dissanti, tasmÈ “palÈpÈ”ti vuccanti. Te palÈpe vÈhetha opunatha vidhamatha paramatthato assamaÓe samaÓavesamattena samaÓamÈnino. Kappayavhoti kappetha, karothÈti vuttaÑ hoti. PatissatÈti sappatissÈ. VaÔÔadukkhassa antaÑ karissatha, parinibbÈnaÑ pÈpuÓissathÈti attho.

KÈraÓÉavasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

MettÈvaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. MahÈvagga

1. VeraÒjasuttavaÓÓanÈ

11. Dutiyassa paÔhame veraÒjÈyaÑ viharatÊti2 ettha veraÒjÈti tassa nagarassetaÑ adhivacanaÑ, tassaÑ veraÒjÈyaÑ. SamÊpatthe bhummavacanaÑ. NaÄerupucimandam|leti ettha naÄeru nÈma yakkho. Pucimandoti nimbarukkho. M|lanti samÊpaÑ. AyaÑ hi m|la-saddo “m|lÈni uddhareyya antamaso usÊranÈÄimattÈnipÊ”ti-ÈdÊsu3 m|lam|le dissati. “Lobho akusalam|lan”ti-ÈdÊsu4 asÈdhÈraÓahetumhi. “YÈva majjhanhike kÈle chÈyÈ pharati, nivÈte paÓÓÈni patanti, ettÈvatÈ rukkham|lan”ti-ÈdÊsu5 samÊpe. Idha pana ______________________________________________________________ 1. SuttanipÈta-®Ôha 2. 47 piÔÔhepi passitabbaÑ. 2. Vi-®Ôha 1. 81 piÔÔhepi passitabbaÑ. 3. AÑ 1. 519 piÔÔhe. 4. DÊ 3. 180; Vi 5. 222 piÔÔhesu. 5. Vi 1. 302 piÔÔhe. (Atthato samÈnaÑ)


samÊpe adhippeto, tasmÈ naÄeruyakkhena adhiggahitassa pucimandassa samÊpeti evamettha attho daÔÔhabbo. So kira pucimando ramaÓÊyo pÈsÈdiko anekesaÑ rukkhÈnaÑ ÈdhipaccaÑ viya kurumÈno tassa nagarassa avid|re gamanÈgamanasampanne ÔhÈne ahosi. Atha bhagavÈ veraÒjaÑ gantvÈ patir|pe ÔhÈne viharanto tassa rukkhassa samÊpe heÔÔhÈbhÈge vihÈsi. Tena vuttaÑ “veraÒjÈyaÑ viharati naÄerupucimandam|le”ti.

PaccuÔÔhÈnaÑ1 nÈma ÈsanÈ vuÔÔhÈnanti Èha “nÈsanÈ vuÔÔhÈtÊ”ti, nisinnÈsanato na vuÔÔhahatÊti attho. Etha ca jiÓÓe -pa- vayo-anuppatteti upayogavacanaÑ ÈsanÈ vuÔÔhÈnakiriyÈpekkhaÑ na hoti. TasmÈ “jiÓÓe -pa- vayo-anuppatte disvÈ”ti ajjhÈhÈraÑ katvÈ attho veditabbo. Atha vÈ paccuggamanakiriyÈpekkhaÑ upayogavacanaÑ, tasmÈ na paccuÔÔhÈtÊti uÔÔhÈya paccuggamanaÑ na karotÊti attho veditabbo. Paccuggamanampi hi paccuÔÔhÈnanti vuccati. VuttaÑ hetaÑ “ÈcariyaÑ pana d|ratova disvÈ paccuÔÔhÈya paccuggamanakaraÓaÑ paccuÔÔhÈnaÑ nÈmÈ”ti. NÈsanÈ vuÔÔhÈtÊti iminÈ pana paccuggamanÈbhÈvassa upalakkhaÓamattaÑ dassitanti daÔÔhabbaÑ. VibhÈvane nÈma attheti pakativibhÈvanasa~khÈte atthe. Na abhivÈdeti vÈti na abhivÈdetabbanti vÈ sallakkhetÊti vuttaÑ hoti.

TaÑ aÒÒÈÓanti “ayaÑ mama abhivÈdanÈdÊni kÈtuÑ arahar|po na hotÊ”ti ajÈnanavasena pavattaÑ aÒÒÈÓaÑ. Olokentoti “dukkhaÑ kho agÈravo viharati appatisso, kiÑ nu kho ahaÑ samaÓaÑ vÈ brÈhmaÓaÑ vÈ sakkareyyaÑ garuÑ kareyyan”ti-Èdisuttavaseneva2 ÒÈÓacakkhunÈ olokento. NipaccakÈrÈrahanti paÓipÈtÈrahaÑ. SampatijÈtoti muhuttajÈto, jÈtasamanantaramevÈti vuttaÑ hoti. Uttarena mukhoti uttaradisÈbhimukho. “SattapadavÊtihÈrena gantvÈ sakalaÑ dasasahassilokadhÈtuÑ olokesin”ti idaÑ–

“DhammatÈ esÈ bhikkhave sampatijÈto bodhisatto samehi pÈdehi patiÔÔhahitvÈ uttarÈbhimukho sattapadavÊtihÈrena gacchati, setamhi chatte anudhÈriyamÈne sabbÈ disÈ viloketi, ÈsabhiÒca vÈcaÑ bhÈsatÊ”ti3–

______________________________________________________________ 1. SÈrattha-®Ê 1. 338 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. AÑ 1. 328 piÔÔhe. 3. DÊ 2. 13 piÔÔhe.


evaÑ pÈÄiyaÑ sattapadavÊtihÈrupari Ôhitassa viya sabbÈdisÈnulokanassa kathitattÈ vuttaÑ, na panetaÑ evaÑ daÔÔhabbaÑ sattapadavÊtihÈrato pageva disÈvilokanassa katattÈ. MahÈsatto hi manussÈnaÑ hatthato muccitvÈ puratthimaÑ disaÑ olokesi, anekÈni cakkavÈÄasahassÈni eka~gaÓÈni ahesuÑ. Tattha devamanussÈ gandhamÈlÈdÊhi p|jayamÈnÈ “mahÈpurisa idha tumhehi sadisopi natthi, kuto uttaritaro”ti ÈhaÑsu. EvaÑ catasso disÈ, catasso anudisÈ, heÔÔhÈ, uparÊti dasapi disÈ anuviloketvÈ attano sadisaÑ adisvÈ “ayaÑ uttaradisÈ”ti sattapadavÊtihÈrena agamÈsÊti veditabbÈ. Olokesinti mama puÒÒÈnubhÈvena lokavivaraÓapÈÔihÈriye jÈte paÒÒÈyamÈnaÑ dasasahassilokadhÈtuÑ maÑsacakkhunÈva olokesinti attho.

MahÈpurisoti jÈtigottakulappadesÈdivasena mahantapuriso. Aggoti guÓehi sabbappadhÈno. JeÔÔhoti guÓavaseneva sabbesaÑ vuddhatamo, guÓehi mahallakatamoti vuttaÑ hoti. SeÔÔhoti guÓavaseneva sabbesaÑ pasatthatamo. Atthato pana pacchimÈni dve purimasseva vevacanÈnÊti veditabbaÑ. TayÈti nissakke karaÓavacanaÑ. Uttaritaroti adhikataro. PatimÈnesÊti p|jesi. Œsabhinti uttamaÑ. MayhaÑ abhivÈdanÈdiraho puggaloti mayhaÑ abhivÈdanÈdikiriyÈya araho anucchaviko puggalo. NiccasÈpekkhatÈya panettha samÈso daÔÔhabbo. TathÈgatÈti tathÈgatato, tathÈgatassa santikÈti vuttaÑ hoti. Evar|panti abhivÈdanÈdisabhÈvaÑ. ParipÈkasithilabandhananti paripÈkena sithilabandhanaÑ.

TaÑ vacananti “nÈhaÑ taÑ brÈhmaÓÈ”ti-ÈdivacanaÑ. “NÈhaÑ arasar|po, mÈdisÈ vÈ arasar|pÈ”ti vutte brÈhmaÓo thaddho bhaveyya. Tena vuttaÑ “cittamudubhÈvajananatthan”ti.

Katamo pana soti pariyÈyÈpekkho pulli~ganiddeso, katamo so pariyÈyoti attho. JÈtivasenÈti khattiyÈdijÈtivasena. UpapattivasenÈti devesu upapattivasena. SeÔÔhasammatÈnampÊti apisaddena pageva aseÔÔhasammatÈnanti dasseti. AbhinandantÈnanti sappÊtikataÓhÈvasena pamodamÈnÈnaÑ. RajjantÈnanti balavarÈgavasena rajjantÈnaÑ. R|paparibhogena uppannataÓhÈsampayuttasomanassavedanÈ r|pato nibbattitvÈ


hadayatappanato ambarasÈdayo viya r|parasÈti vuccanti. ŒviÒchantÊti ÈkaÉÉhanti. VatthÈrammaÓÈdisÈmaggiyanti vatthu-ÈrammaÓÈdikÈraÓasÈmaggiyaÑ. Anukkhipantoti attukkaÑsanavasena kathite brÈhmaÓassa asappÈyabhÈvato attÈnaÑ anukkhipanto anukkaÑsento.

EtasmiÑ panatthe karaÓe sÈmivacananti “jahitÈ”ti etasmiÑ atthe tathÈgatassÈti karaÓe sÈmivacanaÑ, tathÈgatena jahitÈti attho. M|lanti bhavam|laÑ. “TÈlavatthuvatthukatÈ”ti vattabbe “oÔÔhamukho”ti-Èdisu viya majjhepadalopaÑ katvÈ a-kÈraÒca dÊghaÑ katvÈ “tÈlÈvatthukatÈ”ti vuttanti Èha “tÈlavatthu viya nesaÑ vatthu katanti tÈlÈvatthukatÈ”ti. Tattha tÈlassa vatthu tÈlavatthu. YathÈ ÈrÈmassa vatthubh|tapubbo padeso ÈrÈmassa abhÈve “ÈrÈmavatth|”ti vuccati, evaÑ tÈlassa patiÔÔhito kÈso sam|laÑ uddharite tÈle padesamatte Ôhite tÈlassa vatthubh|tapubbattÈ “tÈlavatth|”ti vuccati. Nesanti r|parasÈdÊnaÑ. KathaÑ pana tÈlavatthu viya nesaÑ vatthu katanti Èha “yathÈ hÊ”ti-Èdi. R|pÈdiparibhogena uppannataÓhÈyuttasomanassavedanÈsa~khÈtar|parasÈdÊnaÑ cittasantÈnassa adhiÔÔhÈnabhÈvato vuttaÑ “tesaÑ pubbe uppannapubbabhÈvena vatthumatte cittasantÈne kate”ti. Tattha pubbeti pure, sarÈgakÈleti vuttaÑ hoti. TÈlÈvatthukatÈti vuccantÊti tÈlavatthu viya attano vatthussa katattÈ r|parasÈdayo “tÈlÈvatthukatÈ”ti vuccanti. Etena pahÊnakilesÈnaÑ puna uppattiyÈ abhÈvo dassito.

AviruÄidhammattÈti aviruÄhisabhÈvatÈya. Matthakacchinno tÈlo pattaphalÈdÊnaÑ avatthubh|to tÈlÈvatth|ti Èha “matthakacchinnatÈlo viya katÈ”ti. Etena “tÈlÈvatthu viya katÈti tÈlÈvatthukatÈ”ti ayaÑ viggaho dassito. Ettha pana “avatthubh|to tÈlo viya katÈti avatthutÈlakatÈ”ti vattabbe visesanassa paranipÈtaÑ katvÈ “tÈlÈvatthukatÈ”ti vuttanti daÔÔhabbaÑ. IminÈ panatthena idaÑ dasseti–r|parasÈdivacanena vipÈkadhammadhammÈ hutvÈ pubbe uppannakusalÈkusalÈ dhammÈ vahitÈ, te uppannÈpi matthakasadisÈnaÑ taÓhÈvijjÈnaÑ maggasatthena chinnattÈ ÈyatiÑ tÈlapattasadise vipÈkakkhandhe nibbattetuÑ asamatthÈ jÈtÈ, tasmÈ tÈlÈvatthu viya katÈti tÈlÈvatthukatÈ


r|parasÈdayoti. ImasmiÑ atthe “abhinandantÈnan”ti iminÈ padena kusalasomanassampi sa~gahitanti vadantÊ. AnabhÈvaÑ katÈti ettha anusaddo pacchÈsaddena samÈnatthoti Èha “yathÈ nesaÑ pacchÈbhÈvo na hotÊ”ti-Èdi.

YaÒca kho tvaÑ sandhÈya vadesi, so pariyÈyo na hotÊti yaÑ vandanÈdisÈmaggirasÈbhÈvasa~khÈtaÑ kÈraÓaÑ arasar|patÈya vadesi, taÑ kÈraÓaÑ na hoti, na vijjatÊti attho. Nanu cÈyaÑ brÈhmaÓo yaÑ vandanÈdisÈmaggirasÈbhÈvasa~khÈtapariyÈyaÑ sandhÈya “arasar|po bhavaÑ gotamo”ti Èha, “so pariyÈyo natthÊ”ti vutte vandanÈdÊni bhagavÈ karotÊti ÈpajjatÊti imaÑ aniÔÔhappasa~gaÑ dassento Èha “nanu cÈ”ti-Èdi.

SabbapariyÈyes|ti sabbavÈresu. SandhÈyabhÈsitamattanti1 yaÑ sandhÈya brÈhmaÓo “nibbhogo bhavaÑ gotamo”ti-ÈdimÈha, bhagavÈ ca yaÑ sandhÈya nibbhogatÈdiÑ attani anujÈnÈti, taÑ sandhÈyabhÈsitamattaÑ. ChandarÈgaparibhogoti chandarÈgavasena paribhogo. AparaÑ pariyÈyanti aÒÒaÑ kÈraÓaÑ.

KulasamudÈcÈrakammanti kulÈcÈrasa~khÈtaÑ kammaÑ, kulacÈrittanti attho. Akiriyanti akaraÓabhÈvaÑ. “AnekavihitÈnaÑ pÈpakÈnaÑ akusalÈnaÑ dhammÈnan”ti sÈmaÒÒavacanepi pÈrisesaÒÈyato vuttÈvasesÈ akusaladhammÈ gahetabbÈti Èha “ÔhapetvÈ te dhamme”ti2Èdi, te yathÈvuttakÈyaduccaritÈdike akusaladhamme ÔhapetvÈti attho. AnekavihitÈti anekappakÈrÈ.

AyaÑ lokatantÊti ayaÑ buddhÈnaÑ abhivÈdanÈdikiriyalakkhaÓÈ lokappaveÓÊ. AnÈgÈmibrahmÈnaÑ ala~kÈrÈdÊsu anÈgÈmibhikkh|naÒca cÊvarÈdÊsu nikantivasena rÈguppatti hotÊti anÈgÈmimaggena paÒcakÈmaguÓikarÈgasseva pahÈnaÑ veditabbanti Èha “paÒcakÈmaguÓikarÈgassÈ”ti. R|pÈdÊsu paÒcasu kÈmaguÓesu vatthukÈmakoÔÔhÈsesu uppajjamÈno rÈgo “paÒcakÈmaguÓikarÈgo”ti veditabbo. KoÔÔhÈsavacano ______________________________________________________________ 1. SandhÈyabhÈsitamatthanti (Ka) 2. KÈyaduccaritÈdÊni (AÔÔhakathÈyaÑ) Vi-®Ôha 1. 105 piÔÔhe pana passitabbaÑ.


hettha guÓa-saddo “vayoguÓÈ anupubbaÑ jahantÊ”ti-ÈdÊsu1 viya. AkusalacittadvayasampayuttassÈti domanassasahagatacittadvayasampayuttassa. Mohassa sabbÈkusalasÈdhÈraÓattÈ Èha “sabbÈkusalasambhavassÈ”ti. AvasesÈnanti sakkÈyadiÔÔhi-ÈdÊnaÑ.

Jigucchati maÒÒeti ahamabhijÈto r|pavÈ paÒÒavÈ kathaÑ nÈma aÒÒesaÑ abhivÈdanÈdiÑ kareyyanti jigucchati viya, jigucchatÊti vÈ sallakkhemi. Akusaladhamme jigucchamÈno tesaÑ sama~gibhÈvampi jigucchatÊti vuttaÑ “akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ samÈpattiyÈ jigucchatÊ”ti. SamÈpattÊti etasseva vevacanaÑ samÈpajjanÈ sama~gibhÈvoti. MaÓÉanajÈtikoti maÓÉanakasabhÈvo, maÓÉanakasÊloti attho. Jegucchitanti jigucchanasÊlataÑ.

LokajeÔÔhakakammanti lokajeÔÔhakÈnaÑ kattabbakammaÑ, loke vÈ seÔÔhasammataÑ kammaÑ. TatrÈti tesu dvÊsupi atthavikappesu. PadÈbhihito attho padattho, byaÒjanatthoti vuttaÑ hoti. VinayaÑ vÈ arahatÊti etthaÑ vinayanaÑ vinayo, niggaÓhananti attho. TenÈha “niggahaÑ arahatÊti vuttaÑ hotÊ”ti. Nanu ca paÔhamaÑ vuttesu dvÊsupi atthavikappesu sakatthe arahatthe ca taddhitapaccayo saddalakkhaÓato dissati, na pana “vinayÈya dhammaÑ desetÊ”ti imasmiÑ atthe, tasmÈ kathamettha taddhitapaccayoti Èha “vicitrÈ hi taddhitavuttÊ”ti. VicitratÈ cettha lokappamÈÓato veditabbÈ. TathÈ hi yasmiÑ yasmiÑ atthe taddhitappayogo lokassa, tattha tattha taddhitavutti lokato siddhÈti vicitrÈ taddhitavutti, tasmÈ yathÈ “mÈ saddamakÈsÊ”ti vadanto “mÈsaddiko”ti vuccati, evaÑ vinayÈya dhammaÑ desetÊti venayikoti vuccatÊti adhippÈyo.

KapaÓapurisoti guÓavirahitatÈya dÊnamanusso. ByaÒjanÈni avicÈretvÈti tittadattÈdisaddesu viya “imasmiÑ atthe ayaÑ nÈma paccayo”ti evaÑ byaÒjanavicÈraÑ akatvÈ, anipphannapÈÔipadikavasenÈti vuttaÑ hoti.

“DevalokagabbhasampattiyÈ”ti vatvÈpi ÔhapetvÈ bhummadeve sesadevesu gabbhaggahaÓassa abhÈvato paÔisandhiyevettha gabbhasampattÊti veditabbÈti vuttamevatthaÑ vivaritvÈ dassento Èha “devalokapaÔisandhipaÔilÈbhÈya saÑvattatÊ”ti. AssÈti abhivÈdanÈdisÈmÊcikammassa. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 3 piÔÔhe.


MÈtukucchismiÑ paÔisandhiggahaÓe dosaÑ dassentoti mÈtito aparisuddhabhÈvaÑ dassento, akkositukÈmassa dÈsiyÈ puttoti dÈsikucchimhi nibbattabhÈve dosaÑ dassetvÈ akkosanaÑ viya bhagavato mÈtukucchismiÑ paÔisandhiggahaÓe dosaÑ dassetvÈ akkosantopi evamÈhÈti adhippÈyo. Gabbhatoti devalokappaÔisandhito. TenevÈha “abhabbo devalok|papattiÑ pÈpuÓitunti adhippÈyo”ti. “HÊno vÈ gabbho assÈti apagabbho”ti imassa viggahassa ekena pariyÈyena adhippÈyaÑ dassento Èha “devalokagabbhaparibÈhirattÈ ÈyatiÑ hÊnagabbhapaÔilÈbhabhÈgÊ”ti. Iti-saddo hetu-attho. YasmÈ Èyatimpi hÊnagabbhapaÔilÈbhabhÈgÊ, tasmÈ hÊno vÈ gabbho assÈti apagabbhoti adhippÈyo. Puna tasseva viggahassa “kodhavasena -pa- dassento”ti heÔÔhÈ vuttanayassa anur|paÑ katvÈ adhippÈyaÑ dassento Èha “hÊno vÈssa mÈtukucchismiÑ gabbhavÈso ahosÊti adhippÈyo”ti. Gabbha-saddo atthi mÈtukucchipariyÈyo “gabbhe vasati mÈÓavo”ti-ÈdÊsu1 viya. Atthi mÈtukucchismiÑ nibbattasattapariyÈyo “antamaso gabbhapÈtanaÑ upÈdÈyÈ”ti-ÈdÊsu2 viya. Tattha mÈtukucchipariyÈyaÑ gahetvÈ atthaÑ dassento Èha “anÈgate gabbhaseyyÈ”ti. Gabbhe seyyÈ gabbhaseyyÈ. Anuttarena maggenÈti aggamaggena. KammakilesÈnaÑ maggena vihatattÈ Èha “vihatakÈraÓattÈ”ti. ItarÈ tissopÊti aÓÉajasaÑsedaja-opapÈtikÈ. Ettha ca yadipi “apagabbho”ti imassa anur|pato gabbhaseyyÈ eva vattabbÈ, pasa~gato pana labbhamÈnaÑ sabbampi vattuÑ vaÔÔatÊti punabbhavÈbhinibbattipi vuttÈti veditabbÈ.

IdÈni sattapariyÈyassa gabbha-saddassa vasena viggahanÈnattaÑ dassento Èha “apicÈ”ti-Èdi. ImasmiÑ pana vikappe gabbhaseyyÈ punabbhavÈbhinibbattÊti ubhayampi gabbhaseyyavaseneva vuttantipi vadanti. Nanu ca “ÈyatiÑ gabbhaseyyÈ pahÊnÈ”ti vuttattÈ gabbhassa seyyÈ eva pahÊnÈ, na pana gabbhoti ÈpajjatÊti Èha “yathÈ cÈ”ti-Èdi. Atha “abhinibbattÊ”ti ettakameva avatvÈ punabbhavaggahaÓaÑ kimatthanti Èha “abhinibbatti ca nÈmÈ”ti-Èdi. Apunabbhavabh|tÈti khaÓe khaÓe uppajjamÈnÈnaÑ dhammÈnaÑ abhinibbatti. ______________________________________________________________ 1. Khu 5. 353 piÔÔhe JÈtake. 2. Vi 3. 134 piÔÔhe.


DhammadhÈtunti ettha dhamme anavasese dhÈreti yÈthÈvato upadhÈretÊti dhammadhÈtu, dhammÈnaÑ yathÈsabhÈvato avabujjhanasabhÈvo, sabbaÒÒutaÒÒÈÓassetaÑ adhivacanaÑ. PaÔivijjhitvÈti sacchikatvÈ, paÔilabhitvÈti attho, paÔilÈbhahet|ti vuttaÑ hoti. DesanÈvilÈsappatto hotÊti rucivasena parivattetvÈ dassetuÑ samatthatÈ desanÈvilÈso, taÑ patto adhigatoti attho. KaruÓÈvipphÈranti sabbasattesu mahÈkaruÓÈya pharaÓaÑ. TÈdilakkhaÓameva puna upamÈya vibhÈvetvÈ dassento Èha “pathavÊsamacittatan”ti. YathÈ pathavÊ suci-asucinikkhepacchedanabhedanÈdÊsu na vikampati, anurodhavirodhaÑ na pÈpuÓÈti, evaÑ iÔÔhÈniÔÔhesu lÈbhÈlÈbhÈdÊsu anurodhavirodhappahÈnato avikampitacittatÈya pathavÊsamacittatanti attho. Akuppadhammatanti ettha akuppadhammo nÈma phalasamÈpattÊti keci vadanti. “Paresu pana akkosantesupi attano pathavÊsamacittatÈya akuppanasabhÈvatanti evamettha attho gahetabbo”ti amhÈkaÑ khanti. JarÈya anusaÔanti jarÈya paliveÔhitaÑ. BrÈhmaÓassa vuddhatÈya ÈsannavuttimaraÓanti sambhÈvanavasena “ajja maritvÈ”ti-Èdi vuttaÑ. “Mahantena kho pana ussÈhenÈ”ti “sÈdhu kho pana tathÈr|pÈnaÑ arahataÑ dassanaÑ hotÊ”ti evaÑ saÒjÈtamahussÈhena. AppaÔisamaÑ pure jÈtabhÈvanti anaÒÒasÈdhÈraÓaÑ purejÈtabhÈvaÑ. Natthi etassa paÔisamoti appaÔisamo, purejÈtabhÈvo.

Pakkhe vidhunantÈti patte cÈlentÈ. NikkhamantÈnanti niddhÈraÓe sÈmivacanaÑ, nikkhantes|ti attho.

So jeÔÔho iti assa vacanÊyoti yo paÔhamataraÑ aÓÉakosato nikkhanto kukkuÔapotako, so jeÔÔhoti vacanÊyo assa, bhaveyyÈti attho. SampaÔipÈdentoti saÑsandento. Tibh|mapariyÈpannÈpi sattÈ avijjÈkosassa anto paviÔÔhÈ tattha tattha appahÊnÈya avijjÈya veÔhitattÈti Èha “avijjÈkosassa anto paviÔÔhesu sattes|”ti. AÓÉakosanti bÊjakapÈlaÑ. LokasannivÈseti lokoyeva sa~gamma samÈgamma nivÈsanaÔÔhena lokasannivÈso, sattanikÈyo. SammÈsambocinti ettha sammÈti aviparÊtattho, saÑ-saddo sÈmanti imamatthaÑ dÊpeti, tasmÈ sammÈ


aviparÊtenÈkÈrena sayameva cattÈri saccÈni bujjhati paÔivijjhatÊti sammÈsambodhÊti maggo vuccati. TenÈha “sammÈ sÈmaÒca bodhin”ti, sammÈ sayameva ca bujjhanakanti attho. SammÈti vÈ pasatthavacano, saÑ-saddo sundaravacanoti Èha “atha vÈ pasatthaÑ sundaraÒca bodhin”ti.

AsabbaguÓadÈyakattÈti sabbaguÓÈnaÑ adÈyakattÈ. SabbaguÓe na dadÈtÊti hi asabbaguÓadÈyako, asamatthasamÈsoyaÑ1 gamakattÈ yathÈ “as|riyapassÈni mukhÈnÊ”ti. Tisso vijjÈti upanissayavato saheva arahattaphalena tisso vijjÈ deti. Nanu cettha tÊsu vijjÈsu ÈsavakkhayaÒÈÓassa maggapariyÈpannattÈ kathametaÑ yujjati “maggo tisso vijjÈ detÊ”ti? NÈyaÑ doso, satipi ÈsavakkhayaÒÈÓassa maggapariyÈpannabhÈve aÔÔha~gike magge sati maggaÒÈÓena saddhiÑ tisso vijjÈ paripuÓÓÈ hontÊti “maggo tisso vijjÈ detÊ”ti vuccati. Cha abhiÒÒÈti etthÈpi eseva nayo. SÈvakapÈramiÒÈÓanti aggasÈvakehi paÔilabhitabbameva lokiyalokuttaraÒÈÓaÑ. PaccekabodhiÒÈÓanti etthÈpi iminÈva nayena attho veditabbo. AbbhaÒÒÈsinti jÈniÑ. JÈnanaÒca na anussavÈdivasenÈti Èha “paÔivijjhin”ti, paccakkhamakÈsinti attho. PaÔivedhopi na d|re Ôhitassa lakkhaÓappaÔivedho viyÈti Èha “pattomhÊ”ti, pÈpuÓinti attho. PÈpuÓanaÒca na sayaÑ gantvÈti Èha “adhigatomhÊ”ti, santÈne uppÈdanavasena paÔilabhinti attho.

OpammasampaÔipÈdananti opammatthassa upameyyena sammadeva paÔipÈdanaÑ. AtthenÈti upameyyatthena. YathÈ kukkuÔiyÈ aÓÉesu tividhakiriyÈkaraÓaÑ kukkuÔacchÈpakÈnaÑ aÓÉakosato nikkhamanassa m|lakÈraÓaÑ, evaÑ bodhisattabh|tassa bhagavato tividhÈnupassanÈkaraÓaÑ avijjaÓÉakosato nikkhamanassa m|lakÈraÓanti Èha “yathÈ hi tassÈ kukkuÔiyÈ -pa- tividhÈnupassanÈkaraÓan”ti. “SantÈne”ti vuttattÈ aÓÉasadisatÈ santÈnassa, bahi nikkhantakukkuÔacchÈpakasadisatÈ buddhaguÓÈnaÑ, buddhaguÓÈti ca atthato buddhoyeva “tathÈgatassa kho etaÑ vÈseÔÔha adhivacanaÑ dhammakÈyo itipÊ”ti vacanato. AvijjaÓÉakosassa tanubhÈvoti balavavipassanÈvasena avijjaÓÉakosassa tanubhÈvo, paÔicchÈdanasÈmaÒÒena ca avijjÈya aÓÉakosasadisatÈ. Mudubh|tassapi kharabhÈvÈpatti ______________________________________________________________ 1. AyuttasamÈsoyaÑ (SÈrattha-®Ê 1. 352 piÔÔhe.)


hotÊti tannivattanatthaÑ “thaddhakharabhÈvo”ti vuttaÑ. Tikkhakharavippasannas|rabhÈvoti ettha pariggayhamÈnesu sa~khÈresu vipassanÈÒÈÓassa samÈdhindriyavasena sukhÈnuppaveso tikkhatÈ, anupavisitvÈpi satindriyavasena anatikkamanato akuÓÔhatÈ kharabhÈvo. Tikkhopi hi ekacco saro lakkhaÑ patvÈ kuÓÔho hoti, na tathÈ idaÑ. Satipi kharabhÈve sukhumappavattivasena kilesasamudÈcÈrasa~khobharahitatÈya saddhindriyavasena pasannabhÈvo, satipi pasannabhÈve antarÈ anosakkitvÈ kilesapaccatthikÈnaÑ suÔÔhu abhibhavanato vÊriyindriyavasena s|rabhÈvo veditabbo, evamimehi pakÈrehi sa~khÈrupekkhÈÒÈÓameva gahitanti daÔÔhabbaÑ. VipassanÈÒÈÓassa apariÓÈmakÈloti vipassanÈya vuÔÔhÈnagÈminibhÈvÈpatti. TadÈ ca sÈ maggaÒÈÓagabbhaÑ dhÈrentÊ viya hotÊti Èha “gabbhaggahaÓakÈlo”ti. GabbhaÑ gaÓhÈpetvÈti sa~khÈrupekkhÈya anantaraÑ sikhÈppatta-anulomavipassanÈvasena maggavijÈyanatthaÑ gabbhaÑ gaÓhÈpetvÈ. AbhiÒÒÈpakkheti lokiyÈbhiÒÒÈpakkhe. LokuttarÈbhiÒÒÈ hi avijjaÓÉakosaÑ padÈlitÈ. Potthakesu pana katthaci “chÈbhiÒÒÈpakkhe”ti likhanti, so apÈÔhoti veditabbo.

JeÔÔho seÔÔhoti vuddhatamattÈ jeÔÔho, sabbaguÓehi uttamattÈ pasatthatamoti seÔÔho.

IdÈni “ÈraddhaÑ kho pana me brÈhmaÓa vÊriyan”ti-ÈdikÈya desanÈya anusandhiÑ dassento Èha “evaÑ bhagavÈ”ti-Èdi. Tattha pubbabhÈgato pabhutÊti bhÈvanÈya pubbabhÈgiyavÊriyÈrambhÈdito paÔÔhÈya. MuÔÔhassatinÈti vinaÔÔhassatinÈ, sativirahitenÈti attho. SÈraddhakÈyenÈti sadarathakÈyena. BodhimaÓÉeti bodhisa~khÈtassa ÒÈÓassa maÓÉabhÈvappatte ÔhÈne. BodhÊti hi paÒÒÈ vuccati, sÈ ettha maÓÉÈ pasannÈ jÈtÈti so padeso “bodhimaÓÉo”ti paÒÒÈto. Paggahitanti ÈrambhaÑ sithilaÑ akatvÈ daÄhaparakkamasa~khÈtussahanabhÈvena gahitaÑ. TenÈha “asithilappavattitan”ti. AsallÊnanti asa~kucitaÑ kosajjavasena sa~kocaÑ anÈpannaÑ. UpaÔÔhitÈti ogÈhanasa~khÈtena apilÈpanabhÈvena ÈrammaÓaÑ upagantvÈ ÔhitÈ. TenÈha “ÈrammaÓÈbhimukhÊbhÈvenÈ”ti. Sammosassa viddhaÑsanavasena pavattiyÈ na sammuÔÔhÈti asammuÔÔhÈ. KiÒcÈpi cittappassaddhivasena cittameva passaddhaÑ, kÈyappassaddhivaseneva ca kÈyo passaddho


hoti, tathÈpi yasmÈ kÈyappassaddhi uppajjamÈnÈ cittappassaddhiyÈ saheva uppajjati, na vinÈ, tasmÈ vuttaÑ “kÈyacittappassaddhivasenÈ”ti. KÈyappassaddhiyÈ ubhayesampi kÈyÈnaÑ passambhanÈvahattÈ vuttaÑ “r|pakÈyopi passaddhoyeva hotÊ”ti.

So ca khoti so ca kho kÈyo. Vigatadarathoti vigatakilesadaratho. NÈmakÈye hi vigatadarathe r|pakÈyopi v|pasantadarathapariÄÈho hoti. SammÈ Èhitanti nÈnÈrammaÓesu vidhÈvanasa~khÈtaÑ vikkhepaÑ vicchinditvÈ ekasmiÑyeva ÈrammaÓe avikkhittabhÈvÈpÈdanena sammadeva ÈhitaÑ ÔhapitaÑ. TenÈha “suÔÔhu Ôhapitan”ti-Èdi. Cittassa anekaggabhÈvo vikkhepavasena caÒcalatÈ, sÈ sati ekaggatÈya na hotÊti Èha “ekaggaÑ acalaÑ nipphandanan”ti. EttÈvatÈti “ÈraddhaÑ kho panÈ”ti-ÈdinÈ vÊriyasatipassaddhisamÈdhÊnaÑ kiccasiddhidassanena. Nanu ca saddhÈpaÒÒÈnampi kiccasiddhi jhÈnassa pubbabhÈgappaÔipadÈya icchitabbÈti? SaccaÑ, sÈ pana nÈnantarikabhÈvena avuttasiddhÈti na gahitÈ. Asati hi saddhÈya vÊriyÈrambhÈdÊnaÑ asambhavoyeva, paÒÒÈpariggahe ca nesaÑ asati ÒÈyÈrambhÈdibhavo na siyÈ, tathÈ asallÊnÈsammosatÈdayo vÊriyÈdÊnanti asallÊnatÈdiggahaÓenevettha paÒÒÈkiccasiddhi gahitÈti daÔÔhabbaÑ. JhÈnabhÈvanÈyaÑ vÈ samÈdhikiccaÑ adhikaÑ icchitabbanti dassetuÑ samÈdhipariyosÈnÈva jhÈnassa pubbabhÈgappaÔipadÈ kathitÈti daÔÔhabbaÑ.

AtÊtabhave khandhÈ tappaÔibaddhÈni nÈmagottÈni ca sabbaÑ pubbenivÈsaÑtveva gahitanti Èha “kiÑ viditaÑ karoti? pubbenivÈsan”ti. Moho paÔicchÈdakaÔÔhena tamo viya tamoti Èha “sveva moho”ti. ObhÈsakaraÓaÔÔhenÈti kÈtabbato karaÓaÑ. ObhÈsova karaÓaÑ obhÈsakaraÓaÑ. Attano paccayehi obhÈsabhÈvena nibbattetabbaÔÔhenÈti attho. SesaÑ pasaÑsÈvacananti paÔipakkhavidhamanapavattivisesÈnaÑ bodhanato vuttaÑ. AvijjÈ vihatÈti etena vijÈnanaÔÔhena vijjÈti ayampi attho dÊpitoti daÔÔhabbaÑ. “KasmÈ? YasmÈ vijjÈ uppannÈ”ti etena vijjÈpaÔipakkhÈ avijjÈ. PaÔipakkhatÈ cassÈ pahÈtabbabhÈvena vijjÈya ca pahÈyakabhÈvenÈti dasseti. Esa nayo itarasmimpi padadvayeti iminÈ “tamo vihato vinaÔÔho. KasmÈ? YasmÈ Èloko uppanno”ti imamatthaÑ atidisati. KilesÈnaÑ


ÈtÈpanaparitÈpanaÔÔhena vÊriyaÑ ÈtÈpoti Èha “vÊriyÈtÈpena ÈtÈpino”ti, vÊriyavatoti attho. PesitattassÈti yathÈdhippetatthasiddhiÑ pati vissaÔÔhacittassa. YathÈ appamattassa ÈtÈpino pahitattassa viharatoti aÒÒassapi kassaci mÈdisassÈti adhippÈyo. PadhÈnÈnuyogassÈti sammappadhÈnamanuyuttassa.

PaccavekkhaÓaÒÈÓapariggahitanti na paÔhamadutiyaÒÈÓadvayÈdhigamaÑ viya kevalanti adhippÈyo. Dassentoti nigamanavasena dassento. Sar|pato hi pubbe dassitamevÈti.

TikkhattuÑ jÈtoti iminÈ pana idaÑ dasseti–“ahaÑ brÈhmaÓa paÔhamavijjÈya jÈtoyeva purejÈtassa sahajÈtassa vÈ abhÈvato sabbesaÑ vuddho mahallako, kima~gaÑ pana tÊhi vijjÈhi tikkhattuÑ jÈto”ti. PubbenivÈsaÒÈÓena atÊtaÑsaÒÈÓanti atÊtÈrammaÓasabhÈgatÈya tabbhÈvibhÈvato ca pubbenivÈsaÒÈÓena atÊtaÑsaÒÈÓaÑ pakÈsetvÈti yojetabbaÑ. Tattha atÊtaÑsaÒÈÓanti atÊtakkhandhÈyatanadhÈtusa~khÈte atÊte koÔÔhÈse appaÔihataÒÈÓaÑ. DibbacakkhuÒÈÓassa paccuppannÈrammaÓattÈ yathÈkamm|pagaÒÈÓassa anÈgataÑsaÒÈÓassa ca dibbacakkhuvaseneva ijjhanato dibbacakkhuno paribhaÓÉaÒÈÓattÈ dibbacakkhumhiyeva ca Ôhitassa cetopariyaÒÈÓasiddhito vuttaÑ “dibbacakkhunÈ paccuppannÈnÈgataÑsaÒÈÓan”ti. Tattha dibbacakkhunÈti saparibhaÓÉena dibbacakkhuÒÈÓena. PaccuppannaÑso ca anÈgataÑso ca paccuppannÈnÈgataÑsaÑ, tattha ÒÈÓaÑ paccuppannÈnÈgataÑsaÒÈÓaÑ. ŒsavakkhayaÒÈÓÈdhigameneva sabbaÒÒutaÒÒÈÓassa viya sesÈsÈdhÈraÓachaÒÈÓadasabalaÒÈÓa-ÈveÓikabuddhadhammÈdÊnampi anaÒÒasÈdhÈraÓÈnaÑ buddhaguÓÈnaÑ ijjhanato vuttaÑ “Èsavakkhayena sakalalokiyalokuttaraguÓan”ti. TenÈha “sabbepi sabbaÒÒuguÓe pakÈsetvÈ”ti.

PÊtivipphÈraparipuÓÓagattacittoti pÊtipharaÓena paripuÓÓakÈyacitto. AÒÒÈÓanti aÒÒÈÓassÈti attho. Dhi-saddayogato hi sÈmi-atthe etaÑ upayogavacanaÑ. Sesamettha suviÒÒeyyameva.

VeraÒjasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


2. SÊhasuttavaÓÓanÈ

12. Dutiye santhÈgÈraÑ1 nÈma ekÈ mahÈsÈlÈva, uyyogakÈlÈdÊsu hi rÈjÈno tattha ÔhatvÈ “ettakÈ purato gacchantu, ettakÈ pacchÈ”ti-ÈdinÈ tattha nisÊditvÈ santhaÑ karonti, mariyÈdaÑ bandhanti, tasmÈ taÑ ÔhÈnaÑ “santhÈgÈran”ti vuccati. UyyogaÔÔhÈnato ca ÈgantvÈ yÈva gehe gomayaparibhaÓÉÈdivasena paÔijagganaÑ karonti, tÈva ekaÑ dve divase te rÈjÈno tattha santhambhantÊtipi santhÈgÈraÑ. TesaÑ rÈj|naÑ saha atthÈnusÈsanaÑ agÈrantipi santhÈgÈraÑ. GaÓarÈjÈno hi te, tasmÈ uppannaÑ kiccaÑ ekassa vasena na sijjhati2, sabbesaÑ chando laddhuÑ vaÔÔati, tasmÈ sabbe tattha sannipatitvÈ anusÈsanti. Tena vuttaÑ “saha atthÈnusÈsanaÑ agÈran”ti. YasmÈ vÈ tattha sannipatitvÈ “imasmiÑ kÈle kasituÑ vaÔÔati, imasmiÑ kÈle vapitun”ti-ÈdinÈ nayena gharÈvÈsakiccÈni sammantayanti, tasmÈ chiddÈvachiddaÑ gharÈvÈsaÑ santharantÊtipi santhÈgÈraÑ.

PuttadÈradhanÈdi-upakaraÓapariccÈgo pÈramiyo. Attano a~gapariccÈgo upapÈramiyo. Attanova jÊvitapariccÈgo paramatthapÈramiyo. ©ÈtÊnaÑ atthacariyÈ ÒÈtatthacariyÈ. Lokassa atthacariyÈ lokatthacariyÈ. KammassakataÒÈÓavasena anavajjakammÈyatanasippÈyatanavijjÈÔÔhÈnaparicayavasena khandhÈyatanÈdiparicayavasena lakkhaÓattayatÊraÓavasena ca ÒÈÓacÈro buddhacariyÈ3. A~ganayanadhanarajjaputtadÈrapariccÈgavasena paÒca mahÈpariccÈge pariccajantena. Satipi mahÈpariccÈgÈnaÑ dÈnapÈramibhÈve pariccÈgavisesasabhÈvadassanatthaÒceva sudukkarabhÈvadassanatthaÒca paÒcamahÈpariccÈgÈnaÑ visuÑ gahaÓaÑ, tatoyeva ca a~gapariccÈgato visuÑ nayanavariccÈgaggahaÓaÑ. PariccÈgabhÈvasÈmaÒÒepi dhanarajjapariccÈgato puttadÈrapariccÈgaggahaÓaÒca visuÑ kataÑ. PabbajjÈva sa~khepo.

Sattasu anupassanÈs|ti aniccÈnupassanÈ dukkhÈnupassanÈ anattÈnupassanÈ nibbidÈnupassanÈ virÈgÈnupassanÈ nirodhÈnupassanÈ paÔinissaggÈnupassanÈti imÈsu sattasu anupassanÈsu. ______________________________________________________________ 1. Ma-®Ôha 3. 11; SaÑ-®Ôha 3. 86 piÔÔhesupi passitabbaÑ. 2. Na chijjati (Ka) 3. BuddhicariyÈ (Ka)


AnuviccakÈranti aveccakaraÓaÑ. DvÊhi kÈraÓehi aniyyÈnikasÈsane ÔhitÈ attano sÈvakattaÑ upagate paggaÓhanti, tÈni dassetuÑ “kasmÈ”ti-Èdi vuttaÑ.

AnupubbiÑ kathanti1 anupubbaÑ kathetabbakathaÑ, kÈ pana sÈti? DÈnÈdikathÈ. Tattha dÈnakathÈ tÈva pacurajanesupi pavattiyÈ sabbasattasÈdhÈraÓattÈ sukarattÈ sÊle patiÔÔhÈnassa upÈyabhÈvato ca Èdito kathitÈ. PariccÈgasÊlo hi puggalo pariggahavatth|su nissa~gabhÈvato sukheneva sÊlÈni samÈdiyati, tattha ca suppatiÔÔhito hoti. SÊlena dÈyakappaÔiggÈhakavisuddhito parÈnuggahaÑ vatvÈ parapÊÄÈnivattivacanato kiriyÈdhammaÑ vatvÈ akiriyÈdhammavacanato bhogasampattihetuÑ vatvÈ bhavasampattihetuvacanato ca dÈnakathÈnantaraÑ sÊlakathÈ kathitÈ. “TaÒca sÊlaÑ vaÔÔanissitaÑ, ayaÑ bhavasampatti tassa phalan”ti dassanatthaÑ, “imehi ca dÈnasÊlamayehi paÓÊtapaÓÊtatarÈdibhedabhinnehi puÒÒakiriyavatth|hi etÈ cÈtumahÈrÈjikÈdÊsu paÓÊtapaÓÊtatarÈdibhedabhinnÈ aparimeyyÈ dibbabhogasampattiyo laddhabbÈ”ti dassanatthaÑ tadanantaraÑ saggakathÈ. “SvÈyaÑ saggo rÈgÈdÊhi upakkiliÔÔho, sabbathÈnupakkiliÔÔho ariyamaggo”ti dassanatthaÑ saggÈnantaraÑ maggo, maggaÒca kathentena tadadhigam|pÈyasandassanatthaÑ saggapariyÈpannÈpi pageva itare sabbepi kÈmÈ nÈma bahvÈdÊnavÈ aniccÈ addhuvÈvipariÓÈmadhammÈti kÈmÈnaÑ ÈdÊnavo, “hÊnÈ gammÈ pothujjanikÈ anariyÈ anatthasaÑhitÈ”ti tesaÑ okÈro lÈmakabhÈvo, sabbepi bhavÈ kilesÈnaÑ vatthubh|tÈti tattha saÑkileso, sabbaso saÑkilesavippamuttaÑ nibbÈnanti nekkhamme ÈnisaÑso ca kathetabboti ayamattho maggantÊti ettha iti-saddena Èdi-atthena dÊpitoti veditabbaÑ.

SukhÈnaÑ nidÈnanti diÔÔhadhammikÈnaÑ samparÈyikÈnaÑ nibbÈnupasaÑhitÈnaÒcÈti sabbesampi sukhÈnaÑ kÈraÓaÑ. YaÑ hi kiÒci loke bhogasukhaÑ nÈma, taÑ sabbaÑ dÈnÈdhÊnanti pÈkaÔoyamattho. YaÑ pana jhÈnavipassanÈmaggaphalanibbÈnappaÔisaÑyuttaÑ sukhaÑ, tassapi dÈnaÑ upanissayapaccayo hotiyeva. SampattÊnaÑ m|lanti yÈ imÈ loke padesarajjasirissariyasattaratanasamujjalacakkavattisampadÈti evaÑpabhedÈ mÈnusikÈ sampattiyo, yÈ ca cÈtumahÈrÈjikÈdigatÈ2 dibbasampattiyo, yÈ vÈ panaÒÒÈpi ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ê 2. 66 piÔÔhÈdÊsu passitabbaÑ. 2. CÈtumahÈrÈjikacÈtumahÈrÈjÈdibhedÈ (DÊ-®Ê 2. 67 piÔÔhe.)


sampattiyo, tÈsaÑ sabbÈsaÑ idaÑ m|lakÈraÓaÑ. BhogÈnanti bhuÒjitabbaÔÔhena “bhogo”ti laddhanÈmÈnaÑ piyamanÈpiyar|pÈdÊnaÑ tannissayÈnaÑ vÈ upabhogasukhÈnaÑ patiÔÔhÈ niccalÈdhiÔÔhÈnatÈya. VisamagatassÈti byasanappattassa. TÈÓanti rakkhÈ tato paripÈlanato. LeÓanti byasanehi paripÈtiyamÈnassa olÊyanappadeso. GahÊti gantabbaÔÔhÈnaÑ. ParÈyaÓanti paÔisaraÓaÑ. Avassayoti vinipatituÑ adento nissayo. ŒrammaÓanti olubbhÈrammaÓaÑ.

RatanamayasÊhÈsanasadisanti sabbaratanamayasatta~gamahÈsÊhÈsanasadisaÑ. EvaÑ hissa mahagghaÑ hutvÈ sabbaso vinipatituÑ appadÈnaÔÔho dÊpito hoti. MahÈpathavÊsadisaÑ gatagataÔÔhÈne patiÔÔhÈnassa labbhÈpanato. YathÈ dubbalassa purisassa Èlambanarajju uttiÔÔhato tiÔÔhato ca upatthambho, evaÑ dÈnaÑ sattÈnaÑ sampattibhave upapattiyÈ ÔhitiyÈ ca paccayoti Èha “ÈlambanaÔÔhena Èlambanarajjusadisan”ti. DukkhanittharaÓaÔÔhenÈti duggatidukkhaÔÔhÈnanittharaÓaÔÔhena. SamassÈsanaÔÔhenÈti lobhamacchariyÈdipaÔisattupaddavato samassÈsanaÔÔhena. BhayaparittÈÓaÔÔhenÈti dÈliddiyabhayato paripÈlanaÔÔhena. MaccheramalÈdÊhÊti maccheralobhadosamada-issÈmicchÈdiÔÔhivicikicchÈdicittamalehi. AnupalittaÔÔhenÈti anupakkiliÔÔhatÈya. Tesanti maccheramalÈdÊnaÑ. TesaÑ eva durÈsadaÔÔhena. AsantÈsanaÔÔhenÈti santÈsahetu-abhÈvena. Yo hi dÈyako dÈnapati, so sampatipi na kutoci santasati, pageva ÈyatiÑ. BalavantaÔÔhenÈti mahÈbalavatÈya. DÈyako hi dÈnapati sampati pakkhabalena1 balavÈ hoti, ÈyatiÑ pana kÈyabalÈdÊhipi. Abhima~galasammataÔÔhenÈti “vaÉÉhikÈraÓan”ti abhisammatabhÈvena. Vipattibhavato sampattibhav|panayanaÑ khemantabh|misampÈpanaÑ.

IdÈni mahÈbodhicariyabhÈvenapi dÈnaguÓaÑ dassetuÑ “dÈnaÑ nÈmetan”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha attÈnaÑ niyyÈtentenÈti etena “dÈnaphalaÑ sammadeva passantÈ mahÈpurisÈ attano jÊvitampi pariccajanti, tasmÈ ko nÈma viÒÒujÈtiko bÈhire vatthusmiÑ pageva sa~gaÑ kareyyÈ”ti ovÈdaÑ deti. IdÈni yÈ lokiyÈ lokuttarÈ ca ukkaÑsagatÈ sampattiyo, tÈ sabbÈ dÈnatoyeva pavattantÊti dassento “dÈnaÒhÊ”ti-ÈdimÈha. ______________________________________________________________ 1. Sampattipattabalena (Ka)


Tattha sakkamÈrabrahmasampattiyo attahitÈya eva, cakkavattisampatti pana attahitÈya parahitÈya cÈti dassetuÑ sÈ tÈsaÑ parato cakkavattisampatti vuttÈ. EtÈ lokiyÈ, imÈ pana lokuttarÈti dassetuÑ “sÈvakapÈramiÒÈÓan”ti-Èdi vuttaÑ. TÈsupi ukkaÔÔhukkaÔÔhatarukkaÔÔhatamataÑ dassetuÑ kamena ÒÈÓattayaÑ vuttaÑ. TesaÑ pana dÈnassa paccayabhÈvo heÔÔhÈ vuttoyeva. Eteneva tassa brahmasampattiyÈpi paccayabhÈvo dÊpitoti veditabbo.

DÈnaÒca nÈma dakkhiÓeyyesu hitajjhÈsayena p|janajjhÈsayena vÈ attano santakassa paresaÑ pariccajanaÑ, tasmÈ dÈyako purisapuggalo pare hanti, paresaÑ vÈ santakaÑ haratÊti aÔÔhÈnametanti Èha “dÈnaÑ dento sÊlaÑ samÈdÈtuÑ sakkotÊ”ti. SÊlÈla~kÈrasadiso ala~kÈro natthi sobhÈvisesÈvahattÈ sÊlassa. SÊlapupphasadisaÑ pupphaÑ natthÊti etthÈpi eseva nayo. SÊlagandhasadiso gandho natthÊti ettha “candanaÑ tagaraÑ vÈpÊ”ti-ÈdikÈ1 gÈthÈ, “gandho isÊnaÑ ciradikkhitÈnaÑ, kÈyÈ cuto gacchati mÈlutenÈ”ti-ÈdikÈ2 jÈtakagÈthÈyo ca ÈharitvÈ vattabbÈ. SÊlaÑ hi sattÈnaÑ ÈbharaÓaÒceva ala~kÈro ca gandhavilepanaÒca parassa dassanÊyabhÈvÈvahaÒca. TenÈha “sÊlÈla~kÈrena hÊ”ti-Èdi.

AyaÑ saggo labbhatÊti idaÑ majjhimehi ÈraddhaÑ sÊlaÑ sandhÈyÈha. TenevÈha sakko devarÈjÈ–

“HÊnena brahmacariyena, khattiye upapajjati. Majjhimena ca devattaÑ, uttamena visujjhatÊ”ti3.

IÔÔhoti sukho. Kantoti kamanÊyo. ManÈpoti manavaÉÉhanako. TaÑ pana tassa iÔÔhÈdibhÈvaÑ dassetuÑ “niccamettha kÊÄÈ”ti-Èdi vuttaÑ.

Dosoti aniccatÈdinÈ appassÈdÈdinÈ ca d|sitabhÈvo, yato te viÒÒ|naÑ cittaÑ nÈrÈdhenti. Atha vÈ ÈdÊnaÑ vÈti pavattatÊti ÈdÊnavo, paramakapaÓatÈ. TathÈ ca kÈmÈ yathÈtathaÑ paccavekkhantÈnaÑ paccupatiÔÔhanti. LÈmakabhÈvoti aseÔÔhehi sevitabbo, seÔÔhehi na sevibhabbo nihÊnabhÈvo. SaÑkilissananti vibÈdhakatÈ upatÈpakatÈ ca. ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 21 piÔÔhe Dhammapade. 2. Khu 6. 6 piÔÔhe JÈtake. 3. Khu 5. 183 piÔÔhe JÈtake.


Nekkhamme ÈnisaÑsanti ettha “yattakÈ kÈmesu ÈdÊnavÈ, tappaÔipakkhato tattakÈ nekkhamme ÈnisaÑsÈ. Apica nekkhammaÑ nÈmetaÑ asambÈdhaÑ asaÑkiliÔÔhaÑ, nikkhantaÑ kÈmehi, nikkhantaÑ kÈmasaÒÒÈya, nikkhantaÑ kÈmavitakkehi, nikkhantaÑ kÈmapariÄÈhehi, nikkhantaÑ byÈpÈdasaÒÒÈyÈ”ti-ÈdinÈ nayena nekkhamme ÈnisaÑse pakÈsesi. PabbajjÈyaÑ jhÈnÈdÊsu ca guÓe vibhÈvesi vaÓÓesi. Kallacittanti kammaniyacittaÑ heÔÔhÈ pavattitadesanÈya assaddhiyÈdÊnaÑ cittadosÈnaÑ vigatattÈ upari desanÈya bhÈjanabhÈv|pagamena kammakkhamacittaÑ. AÔÔhakathÈyaÑ pana yasmÈ assaddhiyÈdayo cittassa rogabh|tÈ, tadÈ te vigatÈ, tasmÈ Èha “arogacittan”ti. DiÔÔhimÈnÈdikilesavigamena muducittaÑ. KÈmacchandÈdivigamena vinÊvaraÓacittaÑ. SammÈpaÔipattiyaÑ uÄÈravÊtipÈmojjayogena udaggacittaÑ. Tattha saddhÈsampattiyÈ pasannacittaÑ. YadÈ bhagavÈ aÒÒÈsÊti sambandho. Atha vÈ kallacittanti kÈmacchandavigamena arogacittaÑ. Muducittanti byÈpÈdavigamena mettÈvasena akaÔhinacittaÑ. VinÊvaraÓacittanti uddhaccakukkuccavigamena avikkhepato tena apihitacittaÑ. Udaggacittanti thinamiddhavigamena sampaggahitavasena alÊnacittaÑ. Pasannacittanti vicikicchÈvigamena sammÈpaÔipattiyaÑ adhimuttacittanti evamettha sesapadÈnaÑ attho veditabbo.

SeyyathÈpÊti-ÈdinÈ upamÈvasena sÊhassa kilesappahÈnaÑ ariyamagguppÈdanaÒca dasseti. ApagatakÈÄakanti vigatakÈÄakaÑ. SammadevÈti suÔÔhudeva. Rajananti nÊlapÊtalohitÈdira~gajÈtaÑ. PaÔiggaÓheyyÈti gaÓheyya, pabhassaraÑ bhaveyya. TasmiÑyeva Èsaneti tassaÑyeva nisajjÈyaÑ. Etenassa lahuvipassakatÈ tikkhapaÒÒatÈ sukhappaÔipadakhippÈbhiÒÒatÈ ca dassitÈ hoti. Virajanti apÈyagamanÊyarÈgarajÈdÊnaÑ vigamena virajaÑ. AnavasesadiÔÔhivicikicchÈmalÈpagamena vÊtamalaÑ. PaÔhamamaggavajjhakilesarajÈbhÈvena vÈ virajaÑ. PaÒcavidhadussÊlyamalavigamena vÊtamalaÑ. Tassa uppatti-ÈkÈradassanatthanti kasmÈ vuttaÑ, nanu maggaÒÈÓaÑ asa~khatadhammÈrammaÓanti codanaÑ sandhÈyÈha “taÒhÊ”ti-Èdi. Tattha paÔivijjhantanti asammohappaÔivedhavasena paÔivijjhantaÑ. TenÈha “kiccavasenÈ”ti. TatridaÑ upamÈsaÑsandanaÑ–vatthaÑ viya cittaÑ, vatthassa Ègantukamalehi kiliÔÔhabhÈvo viya cittassa rÈgÈdimalehi saÑkiliÔÔhabhÈvo, dhovanasilÈtalaÑ viya anupubbÊkathÈ, udakaÑ viya saddhÈ,


udakena temetvÈ |sagomayachÈrikakhÈrehi kÈÄake sammadditvÈ vatthassa dhovanappayogo viya saddhÈsinehena temetvÈ temetvÈ satisamÈdhipaÒÒÈhi dose sithile katvÈ sutÈdividhinÈ cittassa sodhane vÊriyÈrambho, tena payogena vatthe kÈÄakÈpagamo viya vÊriyÈrambhena kilesavikkhambhanaÑ, ra~gajÈtaÑ viya ariyamaggo, tena suddhavatthassa pabhassarabhÈvo viya vikkhambhitakilesassa cittassa maggena pariyodapananti.

“DiÔÔhadhammo”ti vatvÈ dassanaÑ nÈma ÒÈÓadassanato aÒÒampi atthÊti tannivattanatthaÑ “pattadhammo”ti vuttaÑ. Patti nÈma ÒÈÓasampattito aÒÒÈpi vijjatÊti tato visesanatthaÑ “viditadhammo”ti vuttaÑ. SÈ panesÈ viditadhammatÈ dhammesu ekadesenapi hotÊti nippadesato viditabhÈvaÑ dassetuÑ “pariyogÈÄhadhammo”ti vuttaÑ. Tenassa saccÈbhisambodhaÑyeva dÊpeti. MaggaÒÈÓaÑ hi ekÈbhisamayavasena pariÒÒÈdikiccaÑ sÈdhentaÑ nippadesena catusaccadhammaÑ samantato ogÈÄhaÑ nÈma hoti. TenÈha “diÔÔho ariyasaccadhammo etenÈti diÔÔhadhammo”ti. TiÓÓÈ vicikicchÈti sappaÔibhayakantÈrasadisÈ soÄasavatthukÈ aÔÔhavatthukÈ ca tiÓÓÈ nittiÓÓÈ vicikicchÈ. VigatÈ kathaÑkathÈti pavatti-ÈdÊsu “evaÑ nu kho, na nu kho”ti evaÑ pavattikÈ vigatÈ samucchinnÈ kathaÑkathÈ. SÈrajjakarÈnaÑ pÈpadhammÈnaÑ pahÊnattÈ tappaÔipakkhesu sÊlÈdiguÓesu patiÔÔhitattÈ vesÈrajjaÑ visÈradabhÈvaÑ veyyattiyaÑ patto. AttanÈ eva paccakkhato diÔÔhattÈ na paraÑ pacceti, na cassa paro paccetabbo atthÊti aparappaccayo.

UddisitvÈ katanti attÈnaÑ uddisitvÈ mÈraÓavasena kataÑ nibbattitaÑ maÑsaÑ. PaÔiccakammanti ettha kamma-saddo kammasÈdhano atÊtakÈliko cÈti Èha “attÈnaÑ paÔiccakatan”ti. NimittakammassetaÑ adhivacanaÑ “paÔicca kammaÑ phusatÊ”ti-ÈdÊsu1 viya. NimittakammassÈti nimittabhÈvena laddhabbakammassa. KaraÓavasena paÔiccakammaÑ ettha atthÊti maÑsaÑ paÔiccakammaÑ yathÈ buddhi buddhaÑ, taÑ etassa atthÊti buddho. Sesamettha uttÈnameva.

SÊhasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Khu 5. 102 piÔÔhe JÈtake.


3. AssÈjÈnÊyasuttÈdivaÓÓanÈ

13-14. Tatiye sÈÔheyyÈnÊti saÔhattÈni. Sesapadesupi eseva nayo. TÈni panassa sÈÔheyyÈdÊni kÈyacittujukatÈpaÔipakkhabh|tÈ lobhasahagatacittuppÈdassa pavatti-ÈkÈravisesÈ. Tattha yassa kismiÒcideva ÔhÈne ÔhÈtukÈmassa sato yaÑ ÔhÈnaÑ manussÈnaÑ sappaÔibhayaÑ, purato gantvÈ tatheva sappaÔibhayaÔÔhÈneva ÔhassÈmÊti na hoti, vaÒcanÈdhippÈyabhÈvato ÔhÈtukÈmaÔÔhÈneyeva nikhÈtatthambho viya cattÈro pÈde niccÈletvÈ tiÔÔhati, ayaÑ saÔho nÈma, imassa sÈÔheyyassa pÈkaÔakaraÓaÑ. TathÈ yassa kismiÒcideva ÔhÈne nivattitvÈ khandhagataÑ pÈtetukÈmassa sato yaÑ ÔhÈnaÑ manussÈnaÑ sappaÔibhayaÑ, purato gantvÈ tatheva pÈte ssÈmÊtina hoti, pÈtetukÈmaÔÔhÈneyeva nivattitvÈ pÈteti, ayaÑ k|Ôo nÈma. Yassa kÈlena vÈmato, kÈlena dakkhiÓato, kÈlena ujumaggeneva ca gantukÈmassa sato yaÑ ÔhÈnaÑ manussÈnaÑ sappaÔibhayaÑ, purato gantvÈ tatheva evaÑ karissÈmÊti na hoti, yadicchakaÑ gantukÈmaÔÔhÈneyeva kÈlena vÈmato, kÈlena dakkhiÓato, kÈlena ujumaggaÑ gacchati, tathÈ leÓÉaÑ vÈ passÈvaÑ vÈ vissajjetukÈmassa idaÑ ÔhÈnaÑ susammaÔÔhaÑ ÈkiÓÓamanussaÑ ramaÓÊyaÑ, imasmiÑ ÔhÈne evar|paÑ kÈtuÑ na yuttaÑ, purato gantvÈ paÔicchannaÔÔhÈne karissÈmÊti na hoti, tattheva karoti, ayaÑ jimho nÈma. Yassa pana kismiÒci ÔhÈne maggÈ ukkamma nivattitvÈ paÔimaggaÑ ÈrohitukÈmassa sato yaÑ ÔhÈnaÑ manussÈnaÑ sappaÔibhayaÑ, purato gantvÈ tattheva evaÑ karissÈmÊti na hoti, paÔimaggaÑ ÈrohitukÈmaÔÔhÈneyeva maggÈ ukkamma nivattitvÈ paÔimaggaÑ Èrohati, ayaÑ va~ko nÈma. Iti imaÑ catubbidhampi kiriyaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ “yÈni kho panassa tÈni sÈÔheyyÈni -pa- ÈvikattÈ hotÊ”ti. Catutthe natthi vattabbaÑ.

AssÈjÈnÊyasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. MalasuttÈdivaÓÓanÈ

15-18. PaÒcame1yÈ kÈci pariyatti vÈ sippaÑ vÈ yasmÈ asajjhÈyantassa ananuyuÒjantassa vinassati, nirantaraÑ vÈ na upaÔÔhÈti, tasmÈ “asajjhÈyamalÈ ______________________________________________________________ 1. Dhammapada-®Ôha 2. 222 piÔÔhepi passitabbaÑ.


mantÈ”ti vuttaÑ. YasmÈ pana gharÈvÈsaÑ vasantassa uÔÔhÈyuÔÔhÈya jiÓÓappaÔisa~kharaÓÈdÊni akarontassa gharaÑ nÈma vinassati, tasmÈ “anuÔÔhÈnamalÈ gharÈ”ti vuttaÑ. YasmÈ gihissa vÈ pabbajitassa vÈ kosajjavasena sarÊrappaÔijagganaÑ vÈ parikkhÈrappaÔijagganaÑ vÈ akarontassa kÈyo dubbaÓÓo hoti, tasmÈ “malaÑ vaÓÓassa kosajjan”ti vuttaÑ. YasmÈ pana gÈvo rakkhantassa pamÈdavasena niddÈyantassa vÈ kÊÄantassa vÈ tÈ gÈvo atitthapakkhandanÈdÊhi vÈ vÈÄamigacorÈdi-upaddavena vÈ paresaÑ sÈlikkhettÈdÊni otaritvÈ khÈdanavasena vÈ vinÈsamÈpajjanti, sayampi daÓÉaÑ vÈ paribhÈsaÑ vÈ pÈpuÓÈti, pabbajitaÑ vÈ pana chadvÈrÈdÊni arakkhantaÑ pamÈdavasena kilesÈ otaritvÈ sÈsanÈ cÈventi, tasmÈ “pamÈdo rakkhato malan”ti vuttaÑ. So hissa vinÈsÈvahena malaÔÔhÈniyattÈ malaÑ.

Duccaritanti aticÈro. AticÈriniÑ hi itthiÑ sÈmikopi gehÈ nÊharati, mÈtÈpit|naÑ santikaÑ gatampi “tvaÑ kulassa a~gÈrabh|tÈ1, akkhÊhipi na daÔÔhabbÈ”ti taÑ mÈtÈpitaropi nÊharanti, sÈ anÈthÈ vicarantÊ mahÈdukkhaÑ pÈpuÓÈti. TenassÈ duccaritaÑ “malan”ti vuttaÑ. Dadatoti dÈyakassa. Yassa hi khettakasanakÈle “imasmiÑ khette sampanne salÈkabhattÈdÊni dassÈmÊ”ti cintetvÈpi nipphanne sasse maccheraÑ uppajjitvÈ cÈgacittaÑ nivÈreti, so maccheravasena cÈgacitte aviruhante manussasampatti dibbasampatti nibbÈnasampattÊti tisso sampattiyo na labhati. Tena vuttaÑ “maccheraÑ dadato malan”ti. AÒÒesupi evar|pesu eseva nayo. PÈpakÈ dhammÈti akusalÈ dhammÈ. Te pana idhaloke paraloke ca malameva. Tatoti heÔÔhÈ vuttamalato. Malataranti atirekamalaÑ. ChaÔÔhÈdÊni uttÈnatthÈneva.

MalasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. PahÈrÈdasuttavaÓÓanÈ

19. Navame1 asurÈti devÈ viya na suranti na kÊÄanti na virocantÊti asurÈ. SurÈ nÈma devÈ, tesaÑ paÔipakkhÈti vÈ asurÈ, ______________________________________________________________ 1. AgÈravabh|tÈ (Dhammapada-®Ôha 2. 223 piÔÔhe.) 2. UdÈna-®Ôha 271; SÈrattha-®Ê 3. 428 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


vepacittipahÈrÈdÈdayo. TesaÑ bhavanaÑ sinerussa heÔÔhÈbhÈge, te tattha pavisantÈ nikkhamantÈ sinerupÈde maÓÉapÈdÊni nimminitvÈ kÊÄantÈ abhiramanti. SÈ tattha tesaÑ abhirati ime guÓe disvÈti Èha “ye disvÈ disvÈ asurÈ mahÈsamudde abhiramantÊ”ti.

YasmÈ lokiyÈ jambudÊpo himavÈ tattha patiÔÔhitasamuddadahapabbatÈ tappabhavÈ nadiyoti etesu yaÑ yaÑ na manussagocaraÑ, tattha sayaÑ samm|ÄhÈ aÒÒepi sammohayanti, tasmÈ tattha sammohavidhamanatthaÑ “ayaÑ tÈva1jambudÊpo”ti-Èdi ÈraddhaÑ. DasasahassayojanaparimÈÓo ÈyÈmato vitthÈrato cÈti adhippÈyo. TenÈha “tatthÈ”ti-Èdi. Udakena ajjhotthaÔo tadupabhogisattÈnaÑ puÒÒakkhayena. SundaradassanaÑ k|Ôanti sudassanak|ÔaÑ, yaÑ loke “hemak|Ôan”ti vuccati. M|lagandho kÈlÈnusÈriyÈdi. SÈragandho candanÈdi. Pheggugandho salalÈdi. Tacagandho lava~gÈdi. PapaÔikÈgandho kapitthÈdi. Rasagandho sajjulasÈdi. Pattagandho tamÈlahiriverÈdi. Pupphagandho nÈgakusumÈdi2. Phalagandho jÈtiphalÈdi. Gandhagandho sabbesaÑ gandhÈnaÑ gandho. SabbÈni puthulato paÒÒÈsa yojanÈni, ÈyÈmato pana ubbedhato viya dviyojanasatÈnevÈ”ti vadanti.

ManoharasilÈtalÈnÊti ratanamayattÈ3 manuÒÒasopÈnasilÈtalÈni. SupaÔiyattÈnÊti tadupabhogisattÈnaÑ sÈdhÈraÓakammunÈva suÔÔhu paÔiyattÈni susaÓÔhitÈni honti. MacchakacchapÈdÊni udakaÑ malaÑ karonti, tadabhÈvato phalikasadisanimmalodakÈni. Tiriyato dÊghaÑ uggatak|Ôanti “tiracchÈnapabbatan”ti Èha. PurimÈni nÈmagottÈnÊti ettha nadÊ ninnagÈti-ÈdikaÑ gottaÑ, ga~gÈ yamunÈti-ÈdikaÑ nÈmaÑ.

SavamÈnÈti sandamÈnÈ. P|rattanti puÓÓabhÈvo. MasÈragallaÑ “cittaphalikan”tipi vadanti. MahataÑ bh|tÈnanti mahantÈnaÑ sattÈnaÑ. TimÊ timi~galÈ timitimi~galÈti tiso macchajÈtiyo. TimiÑ gilanasamatthÈ timi~galÈ. TimiÒca timi~galaÒca gilanasamatthÈ timitimi~galÈti vadanti. ______________________________________________________________ 1. Kira (Ma-®Ôha 3. 24 piÔÔhe), hi (UdÈna-®Ôha 272 piÔÔhe.) 2. NÈgaku~kumÈdi (Ka) 3. OtaraÓatthÈya (Ka)


Mama sÈvakÈti sotÈpannÈdike ariyapuggale sandhÈya vadati. Na saÑvasatÊti uposathakammÈdivasena saÑvÈsaÑ na karoti. UkkhipatÊti apaneti. Vimuttirasoti kilesehi vimuccanaraso. SabbÈ hi sÈsanasampatti yÈvadeva anupÈdÈya Èsavehi cittassa vimutti-atthÈ.

RatanÈnÊti ratijananaÔÔhena ratanÈni. SatipaÔÔhÈnÈdayo hi bhÈviyamÈnÈ pubbabhÈgepi anappakaÑ pÊtipÈmojjaÑ nibbattenti, pageva aparabhÈge. VuttaÑ hetaÑ–

“Yato yato sammasati, khandhÈnaÑ udayabbayaÑ. LabhatÊ pÊtipÈmojjaÑ, amataÑ taÑ vijÈnatan”ti1.

LokiyaratananibbattaÑ2 pana pÊtipÈmojjaÑ na tassa kalabhÈgampi agghati. Apica–

CittÊkataÑ mahagghaÒca, atulaÑ dullabhadassanaÑ. AnomasattaparibhogaÑ, ratananti pavuccati3.

Yadi ca cittÊkatÈdibhÈvena ratanaÑ nÈma hoti, satipaÔÔhÈnÈdÊnaÑyeva bh|tato ratanabhÈvo. BodhipakkhiyadhammÈnaÑ hi so ÈnubhÈvo, yaÑ sÈvakÈ sÈvakapÈramiÒÈÓaÑ, paccekabuddhÈ paccekabodhiÒÈÓaÑ, sammÈsambuddhÈ sammÈsambodhiÑ adhigacchanti ÈsannakÈraÓattÈ. ŒsannakÈraÓaÑ hi dÈnÈdi-upanissayoti evaÑ ratijananaÔÔhena cittÊkatÈdi-atthena ca ratanabhÈvo bodhipakkhiyadhammÈnaÑ sÈtisayo. Tena vuttaÑ “tatrimÈni ratanÈni, seyyathidaÑ. CattÈro satipaÔÔhÈnÈ”ti-Èdi.

Tattha ÈrammaÓe okkantitvÈ upaÔÔhÈnaÔÔhena upaÔÔhÈnaÑ, satiyeva upaÔÔhÈnanti satipaÔÔhÈnaÑ. ŒrammaÓassa pana kÈyÈdivasena catubbidhattÈ vuttaÑ “cattÈro satipaÔÔhÈnÈ”ti. TathÈ hi kÈyavedanÈcittadhammesu subhasukhanicca-attasaÒÒÈnaÑ pahÈnato asubhadukkhÈniccÈnattabhÈvaggahaÓato ca nesaÑ kÈyÈnupassanÈdibhÈvo vibhatto.

SammÈ padahanti etena, sayaÑ vÈ sammÈ padahati, pasatthaÑ sundaraÑ vÈ padahantÊti sammappadhÈnaÑ, puggalassa vÈ sammadeva padhÈnabhÈvakaraÓato ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 67 piÔÔhe Dhammapade. 2. LokiyaratananimittaÑ UdÈna-®Ôha 275 piÔÔhe SÈrattha-®Ê 3. 431 piÔÔhe ca. 3. DÊ-®Ôha 2. 35; SaÑ 3. 190; KhuddakapÈÔha-®Ôha 143; SuttanipÈta-®Ôha 1. 272;

MahÈniddesa-®Ôha 231 piÔÔhesupi.


sammappadhÈnaÑ, vÊriyassetaÑ adhivacanaÑ. Tampi anuppannuppannÈnaÑ akusalÈnaÑ anuppÈdanappahÈnavasena anuppannuppannÈnaÑ kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ uppÈdanaÔÔhÈpanavasena ca catukiccasÈdhakattÈ vuttaÑ “cattÈro sammappadhÈnÈ”ti.

IjjhatÊti iddhi, samijjhati nipphajjatÊti attho. Ijjhanti vÈ tÈya sattÈ iddhÈ vuddhÈ ukkaÑsagatÈ hontÊti iddhi. Iti paÔhamena atthena iddhi eva pÈdoti iddhipÈdo, iddhikoÔÔhÈsoti attho. Dutiyena atthena iddhiyÈ pÈdo patiÔÔhÈ adhigamupÈyoti iddhipÈdo. Tena hi upar|parivisesasa~khÈtaÑ iddhiÑ pajjanti pÈpuÓanti. SvÈyaÑ iddhipÈdo yasmÈ chandÈdike cattÈro adhipatidhamme dhure jeÔÔhake katvÈ nibbattÊyati, tasmÈ vuttaÑ “cattÈro iddhipÈdÈ”ti.

PaÒcindriyÈnÊti saddhÈdÊni paÒca indriyÈni. Tattha assaddhiyaÑ abhibhavitvÈ adhimokkhalakkhaÓe indaÔÔhaÑ kÈretÊti saddhindriyaÑ. KosajjaÑ abhibhavitvÈ paggahalakkhaÓe, pamÈdaÑ abhibhavitvÈ upaÔÔhÈnalakkhaÓe, vikkhepaÑ abhibhavitvÈ avikkhepalakkhaÓe, aÒÒÈÓaÑ abhibhavitvÈ dassanalakkhaÓe indaÔÔhaÑ kÈretÊti paÒÒindriyaÑ.

TÈniyeva assaddhiyÈdÊhi anabhibhavanÊyato akampiyaÔÔhena sampayuttadhammesu thirabhÈvena ca balÈni veditabbÈni.

Satta bojjha~gÈti bodhiyÈ, bodhissa vÈ a~gÈti bojjha~gÈ. YÈ hi esÈ dhammasÈmaggÊ yÈya lokuttaramaggakkhaÓe uppajjamÈnÈya lÊnuddhaccapatiÔÔhÈnÈy|hana kÈmasukhattakilamathÈnuyoga ucchedasassatÈbhinivesÈdÊnaÑ anekesaÑ upaddavÈnaÑ paÔipakkhabh|tÈya satidhammavicayavÊriyapÊtipassaddhisamÈdhi-upekkhÈsa~khÈtÈya dhammasÈmaggiyÈ ariyasÈvako bujjhati, kilesaniddÈya vuÔÔhahati, cattÈri ariyasaccÈni paÔivijjhati, nibbÈnameva vÈ sacchikarotÊti “bodhÊ”ti vuccati, tassÈ dhammasÈmaggisa~khÈtÈya bodhiyÈ a~gÈtipi bojjha~gÈ jhÈna~gamagga~gÈdayo viya. Yopesa vuttappakÈrÈya dhammasÈmaggiyÈ bujjhatÊti katvÈ ariyasÈvako “bodhÊ”ti vuccati, tassa bodhissa a~gÈtipi bojjha~gÈ sena~garatha~gÈdayo viya. TenÈhu porÈÓÈ “bujjhanakassa puggalassa a~gÈti bojjha~gÈ”ti1. “BodhÈya saÑvattantÊti bojjha~gÈ”ti-ÈdinÈ2 nayenapi bojjha~gattho veditabbo. ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 2. 296; SaÑ-®Ôha 3. 176; PaÔisaÑ-®Ôha 2. 203 piÔÔhesupi. 2. Khu 9. 302 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge.


Ariyo aÔÔha~giko maggoti taÑtaÑmaggavajjhehi kilesehi ÈrakattÈ, ariyabhÈvakarattÈ, ariyaphalappaÔilÈbhakarattÈ ca ariyo. SammÈdiÔÔhi-ÈdÊni aÔÔha~gÈni assa atthi, aÔÔha a~gÈniyeva vÈ aÔÔha~giko. MÈrento kilese gacchati, nibbÈnatthikehi vÈ maggÊyati, sayaÑ vÈ nibbÈnaÑ maggatÊti maggoti evametesaÑ satipaÔÔhÈnÈdÊnaÑ atthavibhÈgo veditabbo.

SotÈpannoti maggasa~khÈtaÑ sotaÑ ÈpajjitvÈ pÈpuÓitvÈ Ôhito, sotÈpattiphalaÔÔhoti attho. SotÈpattiphalasacchikiriyÈya paÔipannoti sotÈpattiphalassa attapaccakkhakaraÓÈya paÔipajjamÈno paÔhamamaggaÔÔho, yo aÔÔhamakotipi vuccati. SakadÈgÈmÊti sakideva imaÑ lokaÑ paÔisandhiggahaÓavasena ÈgamanasÊlo dutiyaphalaÔÔho. AnÈgÈmÊti paÔisandhiggahaÓavasena kÈmalokaÑ anÈgamanasÊlo tatiyaphalaÔÔho. Yo pana saddhÈnusÈrÊ dhammÈnusÈrÊ ekabÊjÊti-evamÈdiko ariyapuggalavibhÈgo, so etesaÑyeva pabhedoti. SesaÑ vuttanayasadisameva.

PahÈrÈdasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. UposathasuttavaÓÓanÈ

20. Dasame tadahuposatheti1 tasmiÑ uposathadivasabh|te ahani. UposathakaraÓatthÈyÈti ovÈdapÈtimokkhaÑ uddisituÑ. UddhastaÑ aruÓanti aruÓuggamanaÑ. Uddisatu bhante bhagavÈ bhikkh|naÑ pÈtimokkhanti thero bhagavantaÑ pÈtimokkhuddesaÑ yÈci tasmiÑ kÈle “na bhikkhave anuposathe uposatho kÈtabbo”ti2 sikkhÈpadassa apaÒÒattattÈ. KasmÈ pana bhagavÈ tiyÈmarattiÑ vÊtinÈmesi? Tato paÔÔhÈya ovÈdapÈtimokkhaÑ anuddisitukÈmo tassa vatthuÑ pÈkaÔaÑ kÈtuÑ. AddasÈti kathaÑ addasa? Attano cetopariyaÒÈÓena tassaÑ parisati bhikkh|naÑ cittÈni parijÈnanto tassa dussÊlassa cittaÑ passi. YasmÈ pana citte diÔÔhe taÑsama~gÊpuggalo diÔÔho nÈma hoti, tasmÈ “addasÈ kho ÈyasmÈ ______________________________________________________________ 1. UdÈna-®Ôha 268; SÈrattha-®Ê 3. 426 piÔÔhÈdÊsu passitabbaÑ. 2. Vi 3. 142 piÔÔhe. (Attato samÈnaÑ)


mahÈmoggallÈno taÑ puggalaÑ dussÊlan”ti-ÈdÊ vuttaÑ. Yatheva hi anÈgate sattasu divasesu pavattaÑ paresaÑ cittaÑ cetopariyaÒÈÓalÈbhÊ jÈnÈti, evaÑ atÊtepÊti. Majjhe bhikkhusaÑghassa nisinnanti saÑghapariyÈpanno viya bhikkhusaÑghassa anto nisinnaÑ. DiÔÔhosÊti ayaÑ na pakatattoti bhagavatÈ diÔÔho asi. YasmÈ ca evaÑ diÔÔho, tasmÈ natthi te tava bhikkh|hi saddhiÑ ekakammÈdisaÑvÈso. YasmÈ pana so saÑvÈso tava natthi, tasmÈ uÔÔhehi Èvusoti evamettha padayojanÈ veditabbÈ.

Tatiyampi kho so puggalo tuÓhÊ ahosÊti anekavÈraÑ vatvÈpi “thero sayameva nibbinno1 oramissatÊ”ti vÈ, “idÈni imesaÑ paÔipattiÑ jÈnissÈmÊ”ti vÈ adhippÈyena tuÓhÊ ahosi. BÈhÈyaÑ gahetvÈti “bhagavatÈ mayÈ ca yÈthÈvato diÔÔho, yÈvatatiyaÑ ‘uÔÔhehi Èvuso’ti ca vutto na vuÔÔhÈti, idÈnissa nikkaÉÉhanakÈlo, mÈ saÑghassa uposathantarÈyo ahosÊ”ti taÑ bÈhÈyaÑ aggahesi, tathÈ gahetvÈ. Bahi dvÈrakoÔÔhakÈ nikkhÈmetvÈti dvÈrakoÔÔhakÈ dvÈrasÈlÈto nikkhÈmetvÈ. BahÊti pana nikkhÈmitaÔÔhÈnadassanaÑ. Atha vÈ bahidvÈrakoÔÔhakÈti bahidvÈrakoÔÔhakatopi nikkhÈmetvÈ, na antodvÈrakoÔÔhakato eva. UbhayatthÈpi vihÈrato bahikatvÈti attho. S|cighaÔikaÑ datvÈti aggaÄas|ciÒca uparighaÔikaÒca ÈdahitvÈ, suÔÔhutaraÑ kavÈÔaÑ thaketvÈti attho. YÈva bÈhÈgahaÓÈpi nÈmÈti iminÈ “aparisuddhÈ Ènanda parisÈ”ti vacanaÑ sutvÈ eva hi tena pakkamitabbaÑ siyÈ, evaÑ apakkamitvÈ yÈva bÈhÈgahaÓÈpi nÈma so moghapuriso Ègamessati, acchariyamidanti dasseti. IdaÒca garahanacchariyamevÈti veditabbaÑ.

Atha bhagavÈ cintesi “idÈni bhikkhusaÑghe abbudo jÈto, aparisuddhÈ puggalÈ uposathaÑ Ègacchanti, na ca tathÈgatÈ aparisuddhÈya parisÈya uposathaÑ karonti, pÈtimokkhaÑ uddisanti. Anuddisante ca bhikkhusaÑghassa uposatho pacchijjati. YaÑn|nÈhaÑ ito paÔÔhÈya bhikkh|naÑyeva pÈtimokkhuddesaÑ anujÈneyyan”ti. EvaÑ pana cintetvÈ bhikkh|naÑyeva pÈtimokkhuddesaÑ anujÈni. Tena vuttaÑ “atha kho bhagavÈ -pa- pÈtimokkhaÑ uddiseyyÈthÈ”ti. Tattha na dÈnÈhanti idÈni ahaÑ uposathaÑ ______________________________________________________________ 1. Nibbindanto (Ka)


na karissÈmi, pÈtimokkhaÑ na uddisissÈmÊti paccekaÑ na-kÈrena sambandho. DuvidhaÑ hi pÈtimokkhaÑ ÈÓÈpÈtimokkhaÑ ovÈdapÈtimokkhanti. Tesu “suÓÈtu me bhante”ti-ÈdikaÑ1 ÈÓÈpÈtimokkhaÑ. TaÑ sÈvakÈva uddisanti, na buddhÈ, yaÑ anvaddhamÈsaÑ uddisÊyati. “KhantÊ paramaÑ -pa-. SabbapÈpassa akaraÓaÑ -pa-. AnupavÈdo anupaghÈto -pa- etaÑ buddhÈnasÈsanan”ti2 imÈ pana tisso gÈthÈ ovÈdapÈtimokkhaÑ nÈma. TaÑ buddhÈva uddisanti, na sÈvakÈ, channampi vassÈnaÑ accayena uddisanti. DÊghÈyukabuddhÈnaÑ hi dharamÈnakÈle ayameva pÈtimokkhuddeso, appÈyukabuddhÈnaÑ pana paÔhamabodhiyaÑyeva. Tato paraÑ itaro. TaÒca kho bhikkh|yeva uddisanti, na buddhÈ, tasmÈ amhÈkampi bhagavÈ vÊsativassamattaÑ imaÑ ovÈdapÈtimokkhaÑ uddisitvÈ imaÑ antarÈyaÑ disvÈ tato paraÑ na uddisi. AÔÔhÈnanti akÈraÓaÑ. AnavakÈsoti tasseva vevacanaÑ. KÈraÓaÑ hi yathÈ tiÔÔhati ettha phalaÑ tadÈyattavuttitÈyÈti “ÔhÈnan”ti vuccati, evaÑ “avakÈso”tipi vuccati. Yanti kiriyÈparÈmasanaÑ.

AÔÔhime bhikkhave mahÈsamuddeti ko anusandhi? YvÈyaÑ aparisuddhÈya parisÈya pÈtimokkhassa anuddeso vutto, so imasmiÑ dhammavinaye acchariyo abbhuto dhammoti taÑ aparehipi sattahi acchariyabbhutadhammehi saddhiÑ vibhajitvÈ dassetukÈmo paÔhamaÑ tÈva tesaÑ upamÈbhÈvena mahÈsamudde aÔÔha acchariyabbhutadhamme dassento satthÈ “aÔÔhime bhikkhave mahÈsamudde”ti-ÈdimÈha.

UposathasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


3. Gahapativagga

1. PaÔhama-uggasuttÈdivaÓÓanÈ

21-27. Tatiyassa paÔhamadutiyesu natthi vattabbaÑ. Tatiye “hatthago”ti vattabbe “hatthako”ti vuttaÑ. So hi rÈjapurisÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 140 piÔÔhe. 2. DÊ 2. 42; Khu 1. 41, 127; Khu 10. 37 piÔÔhesu.


hatthato yakkhassa hatthaÑ, yakkhassa hatthato bhagavato hatthaÑ, bhagavato hatthato puna rÈjapurisÈnaÑ hatthaÑ gatattÈ nÈmato hatthako ÈÄavakoti jÈto. TenÈha “ŒÄavakayakkhassa hatthato hatthehi sampaÔicchitattÈ hatthakoti laddhanÈmo rÈjakumÈro”ti. CatutthÈdÊni uttÈnatthÈneva.

PaÔhama-uggasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

8. DutiyabalasuttavaÓÓanÈ

28. AÔÔhame khÊÓÈsavassa sabbesaÑ sa~khÈrÈnaÑ aniccatÈ asammohavasena kiccato maggapaÒÒÈya suppaÔividdhÈ, vipassanÈya ÈrammaÓakaraÓavasenapÊti dassento Èha “sahavipassanÈya maggapaÒÒÈyÈ”ti. Ime kÈmÈti dvepi kÈme vadati. Kilesavasena uppajjamÈno hi pariÄÈho vatthukÈmasannissayo vatthukÈmavisayo vÈti dvepi sapariÄÈhaÔÔhena a~gÈrakÈsu viyÈti “a~gÈrakÈs|pamÈ”ti vuttÈ. Anto vuccati lÈmakaÔÔhena taÓhÈ, byantaÑ vigatantaÑ bh|tanti byantibh|tanti Èha “vigatantabh|tan”ti, nittaÓhanti attho.

DutiyabalasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. AkkhaÓasuttavaÓÓanÈ

29. Navame yasmÈ mahiddhikapetÈ devÈsurÈnaÑ ÈvÈhaÑ gacchanti, vivÈhaÑ na gacchanti, tasmÈ pettivisayeneva asurakÈyo gahitoti veditabbo. PetÈsurÈ pana petÈ evÈti tesaÑ petehi sa~gaho avuttasiddhova.

AkkhaÓasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


10. AnuruddhamahÈvitakkasuttavaÓÓanÈ

30. Dasame appicchassÈti na icchassa. AbhÈvattho hettha appa-saddo “appaÉaÑsamakasavÈtÈtapÈ”ti-ÈdÊsu1 viya. Paccayesu appiccho paccayappiccho, cÊvarÈdipaccayesu icchÈrahito. Adhigamappicchoti jhÈnÈdi-adhigamavibhÈvane icchÈrahito. Pariyatti-appicchoti pariyattiyaÑ bÈhusaccavibhÈvane icchÈrahito. Dhuta~gappicchoti dhuta~gesu appiccho dhuta~gabhÈvavibhÈvane icchÈrahito. SantaguÓaniguhanenÈti attani saÑvijjamÈnÈnaÑ jhÈnÈdiguÓÈnaÒceva bÈhusaccaguÓassa dhuta~gaguÓassa ca niguhanena chÈdanena. SampajjatÊti nipphajjati sijjhati. No mahicchassÈti mahatiyÈ icchÈya samannÈgatassa no sampajjati anudhammassapi anipphajjanato. PavivittassÈti pakÈrehi vivittassa. TenÈha “kÈyacitta-upadhivivekehi vivittassÈ”ti. ŒrambhavatthuvasenÈti bhÈvanÈbhiyogavasena ekÊbhÈvova kÈyavivekoti adhippeto, na gaÓasa~gaÓikÈbhÈvamattanti dasseti. Kammanti yogakammaÑ.

Sattehi kilesehi ca sa~gaÓanaÑ samodhÈnaÑ sa~gaÓikÈ, sÈ ÈramitabbaÔÔhena ÈrÈmo etassÈti sa~gaÓikÈrÈmo, tassa. TenÈha “gaÓasa~gaÓikÈya cevÈ”ti-Èdi. ŒraddhavÊriyassÈti paggahitavÊriyassa. TaÒca kho upadhiviveke ninnatÈvasena “ayaÑ dhammo”ti vacanato. Esa nayo itaresupi. VivaÔÔanissitaÑyeva hi samÈdhÈnaÑ idhÈdhippetaÑ, tathÈ paÒÒÈpi. KammassakatapaÒÒÈya hi Ôhito kammavasena bhavesu nÈnappakÈro anatthoti jÈnanto kammakkhayakaraÑ ÒÈÓaÑ abhipattheti, tadatthaÒca ussÈhaÑ karoti. MÈnÈdayo sattasantÈnaÑ2 saÑsÈre papaÒcenti vitthÈrentÊti papaÒcÈti Èha “taÓhÈmÈnadiÔÔhipapaÒcarahitattÈ”ti-Èdi. Sesamettha suviÒÒeyyameva.

AnuruddhamahÈvitakkasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

GahapativaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. AÑ 3. 268 piÔÔhe. 2. SattÈnaÑ (Ka)


4. DÈnavagga

1. PaÔhamadÈnasuttÈdivaÓÓanÈ

31-34. Catutthassa paÔhame ÈsajjÈti yassa deti, tassa Ègamanahetu1 tena samÈgamnimittaÑ. BhayÈti bhayahetu. Nanu bhayaÑ nÈma laddhakÈmatÈ rÈgÈdayo viya cetanÈya avisuddhikaraÑ, taÑ kasmÈ idha gahitanti? NayidaÑ tÈdisaÑ vohÈrabhayÈdiÑ2 sandhÈya vuttanti dassetuÑ “ayaÑ adÈyako akÈrako”ti-Èdi vuttaÑ. AdÈsi meti yaÑ pubbe kataÑ upakÈraÑ cintetvÈ dÊyati, taÑ sandhÈya vuttaÑ. Dassati meti paccupakÈrÈsÊsÈya yaÑ dÊyati, taÑ sandhÈya vadati. SÈhu dÈnanti dÈnaÑ nÈmetaÑ paÓÉitapaÒÒattanti sÈdhusamÈcÈre ÔhatvÈ deti. Ala~kÈratthanti upasobhanatthaÑ. DÈnaÑ hi datvÈ ta paccavekkhantassa pÈmojjapÊtisomanassÈdayo uppajjanti, lobhadosa-issÈmaccherÈdayopi vid|rÊ bhavanti. IdÈni dÈnaÑ anuk|ladhammaparibr|hanena paccanÊkadhammavid|rÊkaraÓena ca bhÈvanÈcittassa upasobhanÈya ca parikkhÈrÈya ca hotÊti “ala~kÈratthaÒceva parikkhÈratthaÒca detÊ”ti vuttaÑ. TenÈha “dÈnaÑ hi cittaÑ muduÑ karotÊ”ti-Èdi. Muducitto hoti laddhÈ dÈyake “iminÈ mayhaÑ sa~gaho kato”ti, dÈtÈpi laddhari. Tena vuttaÑ “ubhinnampi cittaÑ muduÑ karotÊ”ti.

Adantadamananti adantÈ anassavÈpissa dÈnena dantÈ assavÈ honti, vase vattanti. AdÈnaÑ dantad|sakanti adÈnaÑ pubbe dantÈnaÑ assavÈnampi vighÈtuppÈdanena cittaÑ d|seti. Unnamanti dÈyakÈ piyaÑvadÈ ca paresaÑ garucittÊkÈraÔÔhÈnatÈya. Namanti paÔiggÈhakÈ dÈnena piyavÈcÈya ca laddhasa~gahÈsa~gÈhakÈnaÑ.

CittÈla~kÈradÈnameva uttamaÑ anupakkiliÔÔhatÈya suparisuddhatÈya guÓavisesapaccayatÈya ca. DutiyÈdÊni uttÈnatthÈneva.

PaÔhamadÈnasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Œmodanahetu (Ka) 2. CorabhayÈdiÑ (Ka)


5. DÈn|papattisuttavaÓÓanÈ

35. PaÒcame dÈnapaccayÈti dÈnakÈraÓÈ, dÈnamayapuÒÒassa katattÈ upacitattÈti attho. Upapattiyoti manussesu devesu ca nibbattiyo. ®hapetÊti ekavÈrameva anuppajjitvÈ yathÈ upari tenevÈkÈrena pavattati, evaÑ Ôhapeti. Tadeva cassa adhiÔÔhÈnanti Èha “tasseva vevacanan”ti. VaÉÉhetÊti br|heti na hÈpeti. Vimuttanti adhimuttaÑ, ninnaÑ poÓaÑ pabbhÈranti attho. Vimuttanti vÈ vissaÔÔhaÑ. NippariyÈyato uttari nÈma paÓÊbhaÑ majjhepi hÊnamajjhimavibhÈgassa labbhanatoti vuttaÑ “uttari abhÈvitanti tato uparimaggaphalatthÈya abhÈvitan”ti. SaÑvattati tathÈpaÓihitaÑ dÈnamayaÑ cittaÑ. YaÑ pana pÈÄiyaÑ “taÒca kho”ti-Èdi vuttaÑ, taÑ tatrupapattiyÈ vibandhakaradussÊlyÈbhÈvadassanaparaÑ daÔÔhabbaÑ, na dÈnamayassa puÒÒassa kevalassa taÑsaÑvattanatÈdassanaparanti daÔÔhabbaÑ. SamucchinnarÈgassÈti samucchinnakÈmarÈgassa. Tassa hi siyÈ brahmaloke upapatti, na samucchinnabhavarÈgassa. VÊtarÈgaggahaÓena cettha kÈmesu vÊtarÈgatÈ adhippetÈ, yÈya brahmalok|papatti siyÈ. TenÈha “dÈnamattenevÈ”ti-Èdi. Yadi evaÑ dÈnaÑ tattha kimatthiyanti Èha “dÈnaÑ panÈ”ti-Èdi. DÈnena muducittoti baddhÈghÈte veripuggalepi attano dÈnasampaÔicchanena mudubh|tacitto.

DÈn|papattisuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. PuÒÒakiriyavatthusuttavaÓÓanÈ

36. ChaÔÔhe pujjabhavaphalaÑ nibbattenti, attano santÈnaÑ punantÊti vÈ puÒÒÈni ca tÈni hetupaccayehi kattabbato kiriyÈ cÈti puÒÒakiriyÈ, tÈyeva ca tesaÑ tesaÑ piyamanÈpatÈdi-ÈnisaÑsÈnaÑ vatthubhÈvato puÒÒakiriyavatth|ni.

Anucchinnabhavam|lassa anuggahavasena, p|jÈvasena vÈ attano deyyadhammassa parassa pariccÈgacetanÈ dÊyati etenÈti dÈnaÑ, dÈnameva dÈnamayaÑ. Padap|raÓamattaÑ maya-saddo. CÊvarÈdÊsu cat|su paccayesu1, annÈdÊsu ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 3. 180 piÔÔhepi passitabbaÑ.


vÈ dasasu dÈnavatth|su, r|pÈdÊsu vÈ chasu ÈrammaÓesu taÑ taÑ dentassa tesaÑ uppÈdanato paÔÔhÈya pubbabhÈge pariccÈgakÈle pacchÈ somanassacittena anussaraÓe cÈti tÊsu kÈlesu pavattacetanÈ dÈnamayaÑ puÒÒakiriyavatthu nÈma.

NiccasÊla-uposathasÊlÈdivasena paÒca aÔÔha dasa vÈ sÊlÈni samÈdiyantassa “sÊlap|raÓatthaÑ pabbajissÈmÊ”ti vihÈraÑ gacchantassa pabbajantassa, manorathaÑ matthakaÑ pÈpetvÈ “pabbajito vatamhi sÈdhu suÔÔh|”ti Èvajjentassa, saddhÈya pÈtimokkhaÑ parip|rentassa, paÒÒÈya cÊvarÈdike paccaye paccavekkhantassa, satiyÈ ÈpÈthagatesu r|pÈdÊsu cakkhudvÈrÈdÊni saÑvarantassa, vÊriyena ÈjÊvaÑ sodhentassa ca pavattacetanÈ sÊlati, sÊletÊti vÈ sÊlamayaÑ puÒÒakiriyavatthu nÈma.

PaÔisambhidÈyaÑ1 vuttena vipassanÈmaggena cakkhuÑ aniccato dukkhato anattato vipassantassa, sotaÑ, Pa. GhÈnaÑ, JivhaÑ, KÈyaÑ, Pa. r|pe, Pa. dhamme, Pa. cakkhuviÒÒÈÓaÑ, Pa. manoviÒÒÈÓaÑ, Pa. cakkhusamphassaÑ, Pa. manosamphassaÑ, Pa. cakkhusamphassajaÑ vedanaÑ, Pa. manosamphassajaÑ vedanaÑ, Pa. jarÈmaraÓaÑ aniccato dukkhato anattato vipassantassa yÈcetanÈ, yÈ ca pathavÊkasiÓÈdÊsu sabbÈsu aÔÔhattiÑsÈya ÈrammaÓesu pavattÈ jhÈnacetanÈ, yÈ ca anavajjesu kammÈyatanasippÈyatanavijjÈÔÔhÈnesu paricayamanasikÈrÈdivasena pavattÈ cetanÈ, sabbÈ sÈ bhÈveti etÈyÈti bhÈvanÈmayaÑ vuttanayena puÒÒakiriyavatthu cÈti bhÈvanÈmayaÑ puÒÒakiriyavatthu.

EkamekaÒcettha yathÈrahaÑ pubbabhÈgato paÔÔhÈya karontassa kÈyakammaÑ hoti. TadatthaÑ vÈcaÑ nicchÈrentassa vacÊkammaÑ. KÈya~gaÑ vÈca~gaÒca acopetvÈ manasÈ cintayantassa manokammaÑ. AnnÈdÊni dentassa cÈpi “annadÈnÈdÊni demÊ”ti vÈ, dÈnapÈramiÑ ÈvajjetvÈ vÈ dÈnakÈle dÈnamayaÑ puÒÒakiriyavatthu hoti. YathÈ hi kevalaÑ “annadÈnÈdÊni demÊ”ti dÈnakÈle dÈnamayaÑ puÒÒakiriyavatthu hoti, evaÑ “idaÑ dÈnamayaÑ sammÈsambodhiyÈ paccayo hot|”ti dÈnapÈramiÑ ÈvajjetvÈ dÈnakÈlepi dÈnasÊseneva pavattitattÈ. VattasÊse ÔhatvÈ dadanto “etaÑ dÈnaÑ nÈma ______________________________________________________________ 1. Khu 9. 51 piÔÔhe


mayhaÑ kulavaÑsahetu paveÓicÈrittan”ti cÈrittasÊsena vÈ dento cÈrittasÊlattÈ sÊlamayaÑ. Khayato vayato sammasanaÑ paÔÔhapetvÈ dadato bhÈvanÈmayaÑ puÒÒakiriyavatthu hoti. YathÈ hi deyyadhammapariccÈgavasena vattamÈnÈpi dÈnacetanÈ vattasÊse ÔhatvÈ dadato sÊlamayaÑ puÒÒakiriyavatthu hoti pubbÈbhisa~khÈrassa aparabhÈge cetanÈya ca tathÈpavattattÈ.

PuÒÒakiriyavatthusuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. SappurisadÈnasuttÈdivaÓÓanÈ

37-38. Sattame viceyyadetÊti ettha dve vicinanÈni dakkhiÓeyyavicinanaÑ dakkhiÓÈvicinanaÒca. Tesu vipannasÊle ito bahiddhÈ paÒcanavuti1 pÈsaÓÉabhede ca dakkhiÓeyye pahÈya sÊlÈdiguÓasampannÈnaÑ sÈsane pabbajitÈnaÑ dÈnaÑ dakkhiÓeyyavicinanaÑ nÈma. LÈmakalÈmake paccaye apanetvÈ paÓÊtapaÓÊte vicinitvÈ tesaÑ dÈnaÑ dakkhiÓÈvicinanaÑ nÈma. TenÈha “imassa dinnaÑ mahapphalaÑ bhavissatÊ”ti-Èdi. AÔÔhame natthi vattabbaÑ.

SappurisadÈnasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. AbhisandasuttÈdivaÓÓanÈ

39-40. Navame puÒÒÈbhisandÈti puÒÒanadiyo. KusalÈbhisandÈti kusalÈnaÑ pavÈhÈ. SukhassÈhÈrÈti sukhapaccayÈ. AggÈnÊti ÒÈtattÈ aggaÒÒÈni. CirarattaÑ ÒÈtattÈ rattaÒÒÈni. AriyÈnaÑ sÈdh|naÑ vaÑsÈnÊti ÒÈtattÈ vaÑsaÒÒÈni. PorÈÓÈnaÑ ÈdipurisÈnaÑ etÈnÊti porÈÓÈni. Sabbaso kenacipi pakÈrena sÈdh|hi na kiÓÓÈni na khittÈni chaÉÉitÈnÊti asaÑkiÓÓÈni. AyaÒca nayo nesaÑ yathÈ atÊte, evaÑ etarahi anÈgate cÈti Èha “asaÑkiÓÓapubbÈni na saÑkiyanti na saÑkiyissantÊ”ti. Tato eva appaÔikuÔÔhÈni. Na hi kadÈci viÒÒ| samaÓabrÈhmaÓÈ hiÑsÈdipÈpadhammaÑ anujÈnanti. AparimÈÓÈnaÑ sattÈnaÑ abhayaÑ detÊti ______________________________________________________________ 1. Chanavuti (Ka)


sabbesu bh|tesu nihitadaÓÉattÈ sakalassapi sattakÈyassa bhayÈbhÈvaÑ deti. Averanti verÈbhÈvaÑ. AbyÈbajjhanti niddukkhataÑ. Evamettha sa~khepato pÈÄivaÓÓanÈ veditabbÈ. Dasame natthi vattabbaÑ.

AbhisandasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

DÈnavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. Uposathavagga

1. SaÑkhitt|posathasuttÈdivaÓÓanÈ

41-48. PaÒcamassa paÔhamÈdÊsu natthi vattabbaÑ. ChaÔÔhe1 paÒca a~gÈni etassÈti paÒca~gaÑ, paÒca~gameva paÒca~gikaÑ, tassa paÒca~gikassa. MahatÊ daddarÊ vÊÓÈvisesopi ÈtatamevÈti “cammapariyonaddhes|”ti visesanaÑ kataÑ. Ekatalat|riyaÑ kumbhathunadaddarikÈdi. UbhayatalaÑ bherimudi~gÈdi. CammapariyonaddhaÑ hutvÈ vinibaddhaÑ ÈtatavitataÑ. Sabbaso pariyonaddhaÑ nÈma caturassa-ambaÓaÑ paÓavÈdi ca. GomukhÊ-ÈdÊnampi ettheva sa~gaho daÔÔhabbo. VasÈdÊti Èdi-saddena sa~khÈdÊnaÑ sa~gaho. SammÈdÊti sammatÈÄakaÑsatÈÄasilÈsalÈkatÈÄÈdi. Tattha sammatÈÄaÑ nÈma dantamayatÈÄaÑ. KaÑsatÈÄaÑ lohamayaÑ. SilÈmayaÑ ayopattena ca vÈdanatÈÄaÑ silÈsalÈkatÈÄaÑ. SumucchitassÈti suÔÔhu paÔiyattassa. PamÈÓeti nÈtidaÄhanÈtisithilasa~khÈte majjhime mucchanÈpamÈÓe. Chekoti paÔu paÔÔho. So cassa paÔubhÈvo manoharoti Èha “sundaro”ti. RaÒjetunti rÈgaÑ uppÈdetuÑ. KhamatevÈti rocateva. Na nibbindatÊti na tajjeti, sotasukhabhÈvato piyÈyitabbova hoti.

BhattÈraÑ nÈtimaÒÒatÊti sÈmikaÑ muÒcitvÈ aÒÒaÑ manasÈpi na pattheti. UÔÔhÈhikÈti uÔÔhÈnavÊriyasampannÈ. AnalasÈti nikkosajjÈ. Sa~gahitaparijjanÈti sammÈnanÈdÊhi ceva chaÓÈdÊsu pesetabbapiyabhaÓÉÈdipaÓÓÈkÈrapesanÈdÊhi ca sa~gahitaparijanÈ. Idha parijano nÈma sÈmikassa ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ê 2. 193; SaÑ-®Ê 1. 225 piÔÔhesupi passitabbaÑ.


ceva attano ca ÒÈtijano. Sambhatanti kasivaÓijjÈdÊni katvÈ ÈbhatadhanaÑ. SattamaÔÔhamÈni uttÈnatthÈni.

SaÑkhitt|posathasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. PaÔhama-idhalokikasuttÈdivaÓÓanÈ

49-50. Navame idhalokavijayÈyÈti idhalokavijinanatthÈya abhibhavatthÈya. Yo hi diÔÔhadhammikaÑ anatthaÑ parivajjanavasena abhibhavati, tato eva tadatthaÑ sampÈdeti, so idhalokavijayÈya paÔipanno nÈma hoti paccatthikaniggaÓhanato sadatthasampÈdanato ca. TenÈha “ayaÑ’sa loko Èraddho hotÊ”ti. (PasaÑsÈvahato tayidaÑ pasaÑsÈvahanaÑ kittisaddena idhaloke saddÈnaÑ cittatosanaviddheyya bhÈvÈpÈdanena ca hotÊti daÔÔhabbaÑ.)1 SusaÑvihitakammantoti yÈgubhattapacanakÈlÈdÊni anatikkamitvÈ tassa tassa sÈdhukaÑ karaÓena suÔÔhu saÑvihitakammanto. ParalokavijayÈyÈti paralokassa vijinanatthÈya abhibhavatthÈya. Yo hi samparÈyikaÑ anatthaÑ parivajjanavasena abhibhavati, tato eva tadatthaÑ sampÈdeti, so paralokavijayÈya paÔipanno nÈma hoti. SesaÑ sabbattha uttÈnameva.

PaÔhama-idhalokikasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

UposathavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

PaÔhamapaÓÓÈsako niÔÔhito. ______________________________________________________________ 1. ( ) Etthantare pÈÔho adhiko viya dissati.


(6) 1. GotamÊvagga

1. GotamÊsuttÈdivaÓÓanÈ

51-53. ChaÔÔhassa paÔhame1 gotamÊti gottaÑ. NÈmakaraÓadivase panassÈ laddhasakkÈrÈ brÈhmaÓÈ lakkhaÓasampattiÑ disvÈ “sace ayaÑ dhÊtaraÑ labhissati, cakkavattiraÒÒo mahesÊ bhavissati. Sace puttaÑ labhissati, cakkavattirÈjÈ bhavissatÊti ubhayathÈpi mahatÊyevassÈ pajÈ bhavissatÊ”ti byÈkariÑsu. AthassÈ “mahÈpajÈpatÊ”ti nÈmaÑ akaÑsu. TenÈha “puttapajÈya ceva dhÊtupajÈya ca mahantattÈ evamladdhanÈmÈ”ti.

“AttadaÓÉÈ bhayaÑ jÈtaÑ, janaÑ passatha medhagaÑ. SaÑvegaÑ kittayissÈmi, yathÈ saÑvijitaÑ mayÈ”ti2–

ÈdinÈ attadaÓÉasuttaÑ kathesi. TaÑtaÑpalobhanakiriyÈ kÈyavÈcÈhi parakkamantiyo ukkaÓÔhant|ti sÈsanaÑ pesenti nÈmÈti katvÈ vuttaÑ “sÈsanaÑ pesetvÈ”ti. KuÓÈladahanti kuÓÈladahatÊraÑ.AnabhiratiÑ vinodetvÈti itthÊnaÑ dosadassanamukhena kÈmÈnaÑ vokÈrasaÑkilesavibhÈvanena anabhiratiÑ vinodetvÈ.

ŒpÈdikÈti saÑvaddhakÈ, tumhÈkaÑ hatthapÈdesu kiccaÑ asÈdhentesu hatthe ca pÈde ca vaÉÉhetvÈ paÔijaggitÈti attho. PosikÈti divasassa dve tayo vÈre nahÈpetvÈ bhojetvÈ pÈyetvÈ tumhe posesi. ThaÒÒaÑ pÈyesÊti nandakumÈro kira bodhisattato katipÈheneva daharo, tasmiÑ jÈte mahÈpajÈpatÊ attano puttaÑ dhÈtÊnaÑ datvÈ sayaÑ bodhisattassa dhÈtikiccaÑ sÈdhayamÈnÈ attano thaÒÒaÑ pÈyesi. TaÑ sandhÈya thero evamÈha. Daharoti taruÓo. YuvÈti yobbaÒÒe Ôhito. MaÓÉanakajÈtikoti ala~kÈrasabhÈvo. Tattha koci taruÓopi yuvÈ na hoti yathÈ atitaruÓo. Koci yuvÈpi maÓÉanakajÈtiko na hoti yathÈ upasantasabhÈvo, ÈlasiyabyasanÈdÊhi vÈ abhibh|to. Idha pana ______________________________________________________________ 1. SÈrattha-®Ê 3. 436 piÔÔhÈdÊsu passitabbaÑ. 2. Khu 1. 424; Khu 7. 315 piÔÔhesu.


daharo ceva yuvÈ ca maÓÉanakajÈtiko ca adhippeto, tasmÈ evamÈha. UppalÈdÊni maÓÉanakajÈtiko ca lokasammatattÈ vuttÈni.

MÈtugÈmassa pabbajitattÈti idaÑ paÒcavassasatato uddhaÑ aÔÔhatvÈ paÒcasuyeva vassasatesu saddhammaÔÔhitiyÈ kÈraÓanidassanaÑ. PaÔisambhidÈpabhedappattakhÊÓÈsavavaseneva vuttanti ettha paÔisambhidÈppattakhÊÓÈsavaggahaÓena jhÈnÈnipi gahitÈneva honti. Na hi nijjhÈnikÈnaÑ sabbappakÈrasampatti ijjhatÊti vadanti. SukkhavipassakakhÊÓÈsavavasena vassasahassanti-ÈdinÈ ca yaÑ vuttaÑ, taÑ khandhakabhÈÓakÈnaÑ matena vuttanti veditabbaÑ. VinayaÔÔhakathÈyampi1 iminÈva nayena vuttaÑ.

DÊghanikÈyaÔÔhakathÈyaÑ2 pana “paÔisambhidÈppattehi vassasahassaÑ aÔÔhÈsi, chaÄabhiÒÒehi vassasahassaÑ, tevijjehi vassasahassaÑ, sukkhavipassakehi vassasahassaÑ, pÈtimokkhena vassasahassaÑ aÔÔhÈsÊ”ti vuttaÑ. IdhÈpi sÈsanantaradhÈnakathÈyaÑ3 “buddhÈnaÑ hi parinibbÈnato vassasahassameva paÔisambhidÈ nibbattetuÑ sakkonti, tato paraÑ cha abhiÒÒÈ, tato tÈpi nibbattetuÑ asakkontÈ tisso vijjÈ nibbattenti, gacchante gacchante kÈle tÈpi nibbattetuÑ asakkontÈ sukkhavipassakÈ honti. Eteneva upÈyena anÈgÈmino, sakadÈgÈmino, sotÈpannÈ”ti vuttaÑ.

SaÑyuttanikÈyaÔÔhakathÈyaÑ4 pana “paÔhamabodhiyaÑ hi bhikkh| paÔisambhidÈppattÈ ahesuÑ. Atha kÈle gacchante paÔisambhidÈ pÈpuÓituÑ na sakkhiÑsu, chaÄabhiÒÒÈ ahesuÑ. Tato cha abhiÒÒÈ pattuÑ asakkontÈ tisso vijjÈ pÈpuÓiÑsu. IdÈni kÈle gacchante tisso vijjÈ pÈpuÓituÑ asakkontÈ ÈsavakkhayamattaÑ pÈpuÓissanti, tampi asakkontÈ anÈgÈmiphalaÑ, tampi asakkontÈ sakadÈgÈmiphalaÑ, tasmiÑ asakkontÈ sotÈpattiphalaÑ, gacchante kÈle sotÈpattiphalampi pattuÑ na sakkhissantÊ”ti vuttaÑ. YasmÈ cetaÑ sabbaÑ aÒÒamaÒÒappaÔiviruddhaÑ, tasmÈ tesaÑ tesaÑ bhÈÓakÈnaÑ matameva Ècariyena tattha tattha dassitanti gahetabbaÑ. AÒÒathÈ hi Ècariyasseva pubbÈparavirodhappasa~go siyÈti. ______________________________________________________________ 1. Vi-®Ôha 4. 127 piÔÔhe. 2. DÊ-®Ôha 3. 83 piÔÔhe. 3. AÑ-®Ôha 1. 67 piÔÔhe. 4. SaÑ-®Ôha 2. 187 piÔÔhe.


TÈniyevÈti tÈniyeva paÒcavassasahassÈni. Pariyattim|lakaÑ sÈsananti Èha “na hi pariyattiyÈ asati paÔivedho atthÊ”ti-Èdi. PariyattiyÈ hi antarahitÈya paÔipatti antaradhÈyati, paÔipattiyÈ antarahitÈya adhigamo antaradhÈyati. KiÑkÈraÓÈ? AyaÑ hi pariyatti paÔipattiyÈ paccayo hoti, paÔipatti adhigamassa. Iti paÔipattitopi pariyattiyeva pamÈÓaÑ. Dutiyatatiyesu natthi vattabbaÑ.

GotamÊsuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. DÊghajÈÓusuttÈdivaÓÓanÈ

54-55. Catutthe1 ekena bhoge bhuÒjeyyÈti ekena koÔÔhÈsena bhoge bhuÒjeyya, vinibhuÒjeyya vÈti attho. DvÊhi kammanti dvÊhi koÔÔhÈsehi kasivaÓijjÈdikammaÑ payojeyya. NidhÈpeyyÈti catutthakoÔÔhÈsaÑ nidhetvÈ Ôhapeyya, nidahitvÈ bh|migataÑ katvÈ ÔhapeyyÈti attho. ŒpadÈsu bhavissatÊti kulÈnaÑ hi na sabbakÈlaÑ ekasadisaÑ vatthati, kadÈci rÈja-aggicoradubbhikkhÈdivasena ÈpadÈ uppajjanti, tasmÈ evaÑ ÈpadÈsu uppannÈsu bhavissatÊti ekaÑ koÔÔhÈsaÑ nidhÈpeyyÈti vuttaÑ. Imesu pana cat|su koÔÔhÈsesu kataraÑ koÔÔhÈsaÑ gahetvÈ kusalaÑ kÈtabbanti? “bhoge bhuÒjeyyÈ”ti vuttakoÔÔhÈsaÑ. Tato gaÓhitvÈ hi bhikkh|nampi kapaÓaddhikÈnampi dÈnaÑ dÈtabbaÑ, pesakÈranhÈpitÈdÊnampi vetanaÑ dÈtabbaÑ. SamaÓabrÈhmaÓakapaÓaddhikÈdÊnaÑ dÈnavasena ceva adhivatthadevatÈdÊnaÑ petabalivasena nhÈpitÈdÊnaÑ vetanavasena ca viniyogopi upayogo eva.

Apenti gacchanti, apentÈ vÈ etehÊti apÈyÈ, apÈyÈ eva mukhÈni dvÈrÈnÊti apÈyamukhÈni. VinÈsadvÈrÈnÊti etthÈpi eseva nayo. PaÒcame natthi vattabbaÑ.

DÊghajÈÓusuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 3. 134 piÔÔhepi passitabbaÑ.


6. BhayasuttÈdivaÓÓanÈ

56-58. ChaÔÔhe gabbhavÈso idha uttarapadalopena gabbho vuttoti Èha “gabbhoti gabbhavÈso”ti. SattamaÔÔhamÈni uttÈnatthÈni.

BhayasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. PuggalasuttÈdivaÓÓanÈ

59-60. Navame dÈnaÑ dadantÈnanti dakkhiÓeyyaÑ uddissadÈnaÑ dentÈnaÑ. UpadhÊ vipaccanti etena, upadhÊsu vÈ vipaccati, upadhayo vÈ vipÈkÈ etassÈti upadhivipÈkaÑ. SaÑghe dinnaÑ mahapphalanti ariyasaÑghe dinnaÑ vipphÈraÔÔhÈnaÑ hoti, vipulaphalanti attho. Dasame natthi vattabbaÑ.

PuggalasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

GotamÊvaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

(7) 2. Bh|micÈlavagga

1. IcchÈsuttÈdivaÓÓanÈ

61-65. Sattamassa paÔhamÈdÊni suviÒÒeyyÈni. PaÒcame1 abhibhavatÊti abhibhu, parikammaÑ, ÒÈÓaÑ vÈ. Abhibhu ÈyatanaÑ etassÈti abhibhÈyatanaÑ, jhÈnaÑ. AbhibhavitabbaÑ vÈ ÈrammaÓasa~khÈtaÑ ÈyatanaÑ etassÈti abhibhÈyatanaÑ. Atha vÈ ÈrammaÓÈbhibhavanato abhibhu ca taÑ ÈyatanaÒca yogino sukhavisesÈnaÑ adhiÔÔhÈnabhÈvato manÈyatanadhammÈyatanabhÈvato cÈtipi sasampayuttajjhÈnaÑ abhibhÈyatanaÑ. TenÈha “abhibhavanakÈraÓÈnÊ”ti-Èdi. TÈni hÊti abhibhÈyatanasaÒÒitÈni jhÈnÈni. “Puggalassa ÒÈÓuttariyatÈyÈ”ti idaÑ ubhayatthÈpi yojetabbaÑ. KathaÑ? PaÔipakkhabhÈvena paccanÊkadhamme abhibhavanti puggalassa ÒÈÓuttariyatÈya ÈrammaÓÈni abhibhavanti. ©ÈÓabaleneva hi ÈrammaÓÈbhibhavanaÑ viya paÔipakkhÈbhibhavopÊti. ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ê 2. 159 piÔÔhÈdÊsu passitabbaÑ.


Parikammavasena ajjhattaÑ r|pasaÒÒÊ, na appanÈvasena. Na hi paÔibhÈganimittÈrammaÓÈ appanÈ ajjhattavisayÈ sambhavati. TaÑ pana ajjhattaparikammavasena laddhaÑ kasiÓanimittaÑ avisuddhameva hoti, na bahiddhÈparikammavasena laddhaÑ viya visuddhaÑ.

ParittÈnÊti yathÈladdhÈni suppasarÈvamattÈni. TenÈha “avaÉÉhitÈnÊ”ti. ParittavasenevÈti vaÓÓavasena Èbhoge vijjamÈnepi parittavaseneva idaÑ abhibhÈyatanaÑ vuttaÑ. ParittatÈ hettha abhibhavanassa kÈraÓaÑ. VaÓÓÈbhoge satipi asatipi abhibhÈyatanabhÈvanÈ nÈma tikkhapaÒÒasseva sambhavati, na itarassÈti Èha “ÒÈÓuttariko puggalo”ti. AbhibhavitvÈ samÈpajjatÊti ettha abhibhavanaÑ samÈpajjanaÒca upacÈrajjhÈnÈdhigamasamanantarameva appanÈjhÈnuppÈdananti Èha “sahanimittuppÈdenevettha appanaÑ pÈpetÊ”ti. Saha nimittuppÈdenÈti ca appanÈparivÈsÈbhÈvassa lakkhaÓavacanametaÑ. Yo “khippÈbhiÒÒo”ti vuccati, tatopi ÒÈÓuttarasseva abhibhÈyatanabhÈvanÈ. EtthÈti etasmiÑ nimitte. AppanaÑ pÈpetÊti bhÈvanaÑ appanaÑ neti.

Ettha ca keci “uppanne upacÈrajjhÈne taÑ Èrabbha ye heÔÔhimantena dve tayo javanavÈrÈ pavattanti, te upacÈrajjhÈnapakkhikÈ eva, tadana ntaraÒca bhava~gaparivÈsena upacÈrÈsevanÈya ca vinÈ appanÈ hoti, saha nimittuppÈdeneva appanaÑ pÈpetÊ”ti vadanti, taÑ tesaÑ matimattaÑ. Na hi pÈrivÈsikakammena appanÈvÈro icchito, nÈpi mahaggatappamÈÓajjhÈnesu viya upacÈrajjhÈne ekantato paccavekkhaÓÈ icchitabbÈ, tasmÈ upacÈrajjhÈnÈdhigamato paraÑ katipayabhava~gacittÈvasÈne appanaÑ pÈpuÓanto “saha nimittuppÈdenevettha appanaÑ pÈpetÊ”ti vutto. “Saha nimittuppÈdenÈ”ti ca adhippÈyikamidaÑ vacanaÑ, na nÊtatthaÑ. AdhippÈyo vuttanayeneva veditabbo.

Na antosamÈpattiyaÑ tadÈ tathÈr|passa Èbhogassa asambhavato, samÈpattito vuÔÔhitassa Èbhogo pubbabhÈgabhÈvanÈya vasena jhÈnakkhaÓe pavattaÑ abhibhavanÈkÈraÑ gahetvÈ pavattoti daÔÔhabbaÑ. AbhidhammaÔÔhakathÈyaÑ1 pana “iminÈ panassa pubbabhogo kathito”ti vuttaÑ. ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 233 piÔÔhe.


AntosamÈpattiyaÑ tathÈ ÈbhogÈbhÈve kasmÈ “jhÈnasaÒÒÈyapÊ”ti vuttanti Èha “abhibhavana -pa- atthÊ”ti.

VaÉÉhitappamÈÓÈnÊti vipulappamÈÓÈnÊti attho, na eka~guladva~gulÈdivasena vaÉÉhiÑ pÈpitÈnÊti tathÈvaÉÉhanassevettha asambhavato. TenÈha “mahantÈnÊ”ti. BhattavaÉÉhitakanti bhuÒjanabhÈjane vaÉÉhitvÈ dinnaÑ bhattaÑ, ekÈsane purisena bhuÒjitabbabhattato upaÉÉhabhattanti attho.

R|pe saÒÒÈ r|pasaÒÒÈ, sÈ assa atthÊti r|pasaÒÒÊ, na r|pasaÒÒÊ ar|pasaÒÒÊ. SaÒÒÈsÊsena jhÈnaÑ vadati. R|pasaÒÒÈya anuppÈdanamevettha alÈbhitÈ. BahiddhÈva uppannanti bahiddhÈvatthusmiÑyeva uppannaÑ. Abhidhamme1 pana “ajjhattaÑ ar|pasaÒÒÊ bahiddhÈ r|pÈni passati parittÈni suvaÓÓadubbaÓÓÈni, appamÈÓÈni suvaÓÓadubbaÓÓÈnÊ”ti evaÑ catunnaÑ abhibhÈyatanÈnaÑ ÈgatattÈ abhidhammaÔÔhakathÈyaÑ “kasmÈ pana yathÈ suttante ajjhattaÑ r|pasaÒÒÊ eko bahiddhÈ r|pÈni passati parittÈnÊti-Èdi vuttaÑ, evaÑ avatvÈ idha cat|supi abhibhÈyatanesu ajjhattaÑ ar|pasaÒÒitÈva vuttÈ”ti codanaÑ katvÈ “ajjhattar|pÈnaÑ anabhibhavanÊyato”ti kÈraÓaÑ vatvÈ “tattha vÈ idha vÈ bahiddhÈ r|pÈneva abhibhavitabbÈni, tasmÈ tÈni niyamatova vattabbÈnÊti tatrÈpi idhÈpi vuttÈni, ‘ajjhattaÑ r|pasaÒÒÊ’ti idaÑ pana satthu desanÈvilÈsamattamevÈ”ti vuttaÑ.

Ettha ca vaÓÓÈbhogarahitÈni sahitÈni ca sabbÈni “parittÈni suvaÓÓadubbaÓÓÈnÊ”ti vuttÈni, tathÈ “appamÈÓÈni suvaÓÓadubbaÓÓÈnÊ”ti. Atthi hi so pariyÈyo “parittÈni abhibhuyya, tÈni ce kadÈci vaÓÓavasena ÈbhujitÈni honti suvaÓÓadubbaÓÓÈni abhibhuyyÈ”ti. PariyÈyakathÈ hi suttantadesanÈti. Abhidhamme pana nippariyÈyadesanattÈ vaÓÓÈbhogarahitÈni visuÑ vuttÈni, tathÈ sahitÈni. Atthi hi ubhayattha abhibhavanavisesoti, tathÈ idha pariyÈyadesanattÈ vimokkhÈnampi abhibhavanapariyÈyo atthÊti “ajjhattaÑ r|pasaÒÒÊ”ti-ÈdinÈ paÔhamadutiya-abhibhÈyatanesu paÔhamavimokkho, tatiyacatuttha-abhibhÈyatanesu dutiyavimokkho, vaÓÓÈbhibhÈyatanesu tatiyavimokkho ca abhibhavanappavattito sa~gahito. Abhidhamme2 pana nippariyÈyadesanattÈ ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 55, 64 piÔÔhesu. 2. Abhi 1. 55, 65 piÔÔhesu.


vimokkhÈbhibhÈyatanÈni asa~karato dassetuÑ vimokkhe vajjetvÈ abhibhÈyatanÈni kathitÈni. SabbÈni ca vimokkhakiccÈni jhÈnÈni vimokkhadesanÈyaÑ vuttÈni. TadetaÑ “ajjhattaÑ r|pasaÒÒÊ”ti Ègatassa abhibhÈyatanadvayassa abhidhamme abhibhÈyatanesu avacanato “r|pÊ r|pÈni passatÊ”ti-ÈdÊnaÒca sabbavimokkhakiccasÈdhÈraÓavacanabhÈvato vavatthÈnaÑ katanti1 viÒÒÈyati. “Ajjhattar|pÈnaÑ anabhibhavanÊyato”ti idaÑ abhidhamme katthacipi “ajjhattaÑ r|pÈni passatÊ”ti avatvÈ sabbattha yaÑ vuttaÑ “bahiddhÈ r|pÈni passatÊ”ti, tassa kÈraÓavacanaÑ. Tena yaÑ aÒÒahetukaÑ, taÑ tena hetunÈ vuttaÑ. YaÑ pana desanÈvilÈsahetukaÑ ajjhattaÑ ar|pasaÒÒitÈya eva abhidhamme vacanaÑ, na tassa aÒÒaÑ kÈraÓaÑ maggitabbanti dasseti.

Ajjhattar|pÈnaÑ anabhibhavanÊyatÈ ca tesaÑ bahiddhÈr|pÈnaÑ viya avibh|tattÈ desanÈvilÈso ca yathÈvuttavavatthÈnavasena veditabbo veneyyajjhÈsayavasena vijjamÈnapariyÈyakathÈbhÈvato. “SuvaÓÓadubbaÓÓÈnÊ”ti eteneva siddhattÈ na nÊlÈdi-abhibhÈyatanÈni vattabbÈnÊti ce? TaÑ na, nÊlÈdÊsu katÈdhikÈrÈnaÑ nÊlÈdibhÈvasseva abhibhavanakÈraÓattÈ. Na hi tesaÑ parisuddhÈparisuddhavaÓÓÈnaÑ parittatÈ vÈ appamÈÓatÈ vÈ abhibhavanakÈraÓaÑ, atha kho nÊlÈdibhÈvo evÈti. Etesu ca parittÈdikasiÓar|pesu yaÑ yaÑ caritassa imÈni abhibhÈyatanÈni ijjhanti, taÑ dassetuÑ “imesu panÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Sabbasa~gÈhikavasenÈti nÊlavaÓÓanÊlanidassananÊlanibhÈsÈnaÑ sÈdhÈraÓavasena. VaÓÓavasenÈti sabhÈvavaÓÓavasena. NidassanavasenÈti passitabbatÈvasena cakkhuviÒÒÈÓÈdiviÒÒÈÓavÊthiyÈ gahetabbatÈvasena. ObhÈsavasenÈti sappabhÈsatÈya avabhÈsanavasena.

IcchÈsuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. VimokkhasuttavaÓÓanÈ

66. ChaÔÔhe2 kenaÔÔhenÈti kena sabhÈvena. SabhÈvo hi ÒÈÓena yÈthÈvato araÓÊyato ÒÈtabbato “attho”ti vuccati, so ______________________________________________________________ 1. Na katanti (Ka) 2. DÊ-®Ê 2. 118 piÔÔhÈdÊsu passitabbaÑ.


eva ttha-kÈrassa ÔÔha-kÈraÑ katvÈ “aÔÔho”ti vutto. AdhimuccanaÔÔhenÈti adhikaÑ savisesaÑ muccanaÔÔhena. Etena satipi sabbassapi r|pÈvacarajjhÈnassa vikkhambhanavasena paÔipakkhato vimuttabhÈve yena bhÈvanÈvisesena taÑ jhÈnaÑ sÈtisayaÑ paÔipakkhato vimuccitvÈ pavattahi, so bhÈvanÈviseso dÊpito. Bhavati hi samÈnajÈtiyuttopi bhÈvanÈvisesena pavatti-ÈkÈraviseso. YathÈ taÑ saddhÈvimuttato diÔÔhippattassa, tathÈ paccanÊkadhammehi suÔÔhu vimuttatÈya eva aniggahitabhÈvena nirÈsa~katÈya abhirativasena suÔÔhu adhimuccanaÔÔhenapi vimokkho. TenÈha “ÈrammaÓe cÈ”ti-Èdi. AyaÑ panatthoti ayaÑ adhimuccanaÔÔho pacchime vimokkhe nirodhe natthi. Kevalo vimuttaÔÔho eva tattha labbhati, taÑ sayameva parato vakkhati.

R|pÊti yenÈyaÑ sasantatipariyÈpannena r|pena samannÈgato, taÑ yassa jhÈnassa hetubhÈvena visiÔÔhar|paÑ hoti, yena visiÔÔhena r|pena “r|pÊ”ti vucceyya r|pÊsaddassa atisayatthadÊpanato, tadeva sasantatipariyÈpannar|passa vasena paÔiladdhajjhÈnaÑ idha paramatthato r|pibhÈvasÈdhakanti daÔÔhabbaÑ. TenÈha “ajjhattan”ti-Èdi. R|pajjhÈnaÑ r|paÑ uttarapadalopena. R|pÈnÊti panettha purimapadalopo daÔÔhabbo. Tena vuttaÑ “nÊlakasiÓÈdÊni r|pÈnÊ”ti. R|pe kasiÓar|pe saÒÒÈ r|pasaÒÒÈ, sÈ etassa atthÊti r|pasaÒÒÊ, saÒÒÈsÊsena jhÈnaÑ vadati. TappaÔipakkhena ar|pasaÒÒÊ. TenÈha “ajjhattaÑ na r|pasaÒÒÊ”ti-Èdi.

Anto-appanÈyaÑ “subhan”ti Èbhogo natthÊti iminÈ pubbÈbhogavasena tathÈ adhimuttisiyÈti dasseti. EvaÑ hettha tathÈvattabbatÈpatticodanÈ anavaÔÔhÈnÈ1 hoti. YasmÈ suvisuddhesu nÊlÈdÊsu vaÓÓakasiÓesu kattha katÈdhikÈrÈnaÑ abhirativasena suÔÔhu adhimuccanaÔÔho sambhavati, tasmÈ aÔÔhakathayaÑ tathÈ tatiyo vimokkho saÑvaÓÓito. YasmÈ pana mettÈdivasena pavattamÈnÈ bhÈvanÈ satte appaÔik|lato dahanti, te subhato adhimuccitvÈ pavattati, tasmÈ paÔisambhidÈmagge2 brahmavihÈrabhÈvanÈ “subhavimokkho”ti vuttÈ. TayidaÑ ubhayampi tena tena pariyÈyena vuttattÈ na virujjhatÊti daÔÔhabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. SamatthitÈ (DÊ-®Ê 2. 118 piÔÔhe.) 2. Khu 9. 235 piÔÔhe.


Sabbasoti anavasesato. Na hi catunnaÑ ar|pakkhandhÈnaÑ ekadesopi tattha avasissati. VissaÔÔhattÈti yathÈparicchinnakÈle nirodhitattÈ. Uttamo vimokkho nÈma ariyeheva samÈpajjitabbato ariyaphalapariyosÈnattÈ diÔÔheva dhamme nibbÈnappattibhÈvato ca.

VimokkhasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. AnariyavohÈrasuttavaÓÓanÈ

67. Sattame anariyÈnaÑ lÈmakÈnaÑ vohÈro anariyavohÈro. DiÔÔhavÈditÈti diÔÔhaÑ mayÈti evaÑ vÈditÈ. EvaÑ sesesupi. Ettha ca taÑtaÑsamuÔÔhÈpakacetanÈvasena attho veditabbo. TenÈha “yÈhi cetanÈhÊ”ti-Èdi.

AnariyavohÈrasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. ParisÈsuttavaÓÓanÈ

69. Navame1 samÈgantabbato, samÈgacchatÊti vÈ samÈgamo, parisÈ. BimbisÈrappamukho samÈgamo bimbisÈrasamÈgamo. Sesadvayepi eseva nayo. BimbisÈra -pa- samÈgamasadisaÑ khattiyaparisanti yojanÈ. AÒÒesu cakkavÈÄesupi labbhateva satthu khattiyaparisÈdi-upasa~kamanaÑ. Œdito tehi saddhiÑ satthu bhÈsanaÑ2 ÈlÈpo, kathanappaÔikathanaÑ sallÈpo. Dhamm|pasaÑhitÈ pucchÈpaÔipucchÈ dhammasÈkacchÈ. SaÓÔhÈnaÑ paÔicca kathitaÑ saÓÔhÈnapariyÈyattÈ vaÓÓa-saddassa “mahantaÑ hatthirÈjavaÓÓaÑ abhinimminitvÈ”ti-ÈdÊsu3 viya. Tesanti padaÑ ubhayapadÈpekkhaÑ “tesampi lakkhaÓasaÓÔhÈnaÑ viya satthu sarÊrasaÓÔhÈnaÑ tesaÑ kevalaÑ paÒÒÈyati evÈ”ti. NÈpi ÈmuttamaÓikuÓÉalo bhagavÈ hotÊti yojanÈ. ChinnassarÈti dvidhÈ bhinnassarÈ. GaggarassarÈti jajjaritassarÈ. BhÈsantaranti tesaÑ sattÈnaÑ bhÈsÈto aÒÒaÑ bhÈsaÑ. VÊmaÑsÈti cintanÈ. KimatthaÑ -pa- desetÊti idaÑ nanu attÈnaÑ jÈnÈpetvÈ dhamme kathite tesaÑ ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ê 2. 158 piÔÔhepi passitabbaÑ. 2. AtthabhÈsanaÑ (Ka) 3. SaÑ 1. 105 piÔÔhe.


sÈtisayo pasÈdo hotÊti iminÈ adhippÈyena vuttaÑ? YesaÑ attÈnaÑ ajÈnÈpetvÈva dhamme kathite pasÈdo hoti, na jÈnÈpetvÈ, tÈdise sandhÈya satthÈ tathÈ karoti. Tattha payojanamÈha “vÈsanatthÈyÈ”ti. EvaÑ sutopÊti evaÑ aviÒÒÈtadesako aviÒÒÈtÈgamanopi suto dhammo attano dhammasudhammatÈyeva anÈgate paccayo hoti suÓantassa.

ParisÈsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. Bh|micÈlasuttavaÓÓanÈ

70. Dasame1 udenayakkhassa cetiyaÔÔhÈneti udenassa nÈma yakkhassa ÈyatanabhÈvena iÔÔhakÈhi kate mahÈjanassa cittÊkataÔÔhÈne. KatavihÈroti bhagavantaÑ uddissa katavihÈro. VuccatÊti purimavohÈrena “udenaÑ cetiyan”ti vuccati. GotamakÈdÊsupÊti “gotamakaÑ cetiyan”ti-ÈdÊsupi. Eseva nayoti cetiyaÔÔhÈne katavihÈrabhÈvaÑ atidisati. TathÈ hi sattambanti kikissa raÒÒo dhÊtaro satta kumÈriyo saÑvegajÈtÈ gehato nikkhamitvÈ tattha padhÈnaÑ padahiÑsu, taÑ ÔhÈnaÑ “sattambaÑ cetiyan”ti vadanti. Bahuputtakanti ca bahupÈroho eko nigrodharukkho, tasmiÑ adhivatthaÑ devataÑ bah| manussÈ putte patthenti, tadupÈdÈya taÑ ÔhÈnaÑ “bahuputtakaÑ cetiyan”ti paÒÒÈyittha. SÈrandadassa nÈma yakkhassa vasitaÔÔhÈnaÑ, cÈpÈlassa nÈma yakkhassa vasitaÔÔhÈnaÑ, iti sabbÈnevetÈni buddhuppÈdato pubbadevatÈ pariggahetvÈ cetiyavohÈrena voharitÈni, bhagavato vihÈre katepi tatheva saÒjÈnanti. RamaÓÊyÈti ettha vesÈliyÈ tÈva bh|mibhÈgasampattiyÈ sulabhapiÓÉatÈya ramaÓÊyabhÈvo veditabbo. VihÈrÈnaÑ pana nagarato nÈtid|ratÈya naccÈsannatÈyagamanÈgamanasampattiyÈ anÈkiÓÓavihÈraÔÔhÈnatÈya chÈyudakasampattiyÈ pavivekapatir|patÈya ca ramaÓÊyatÈ daÔÔhabbÈ.

VaÉÉhitÈti bhÈvanÈpÈrip|ripasena paribr|hitÈ. PunappunaÑ katÈti bhÈvanÈya bahulÊkaraÓena aparÈparaÑ pavattitÈ. YuttayÈnaÑ viya katÈti ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ê 2. 148; SaÑ-®Ê 2. 503 piÔÔhÈdÊsu passitabbaÑ.


yathÈ yuttamÈjaÒÒayÈnaÑ chekena sÈrathinÈ adhiÔÔhitaÑ yathÈruci pavattati, evaÑ yathÈruci pavattirahataÑ gamitÈ. PatiÔÔhÈnaÔÔhenÈti adhiÔÔhÈnaÔÔhena. Vatthu viya katÈti sabbaso upakkilesavisodhanena iddhivisayatÈya1 patiÔÔhÈnabhÈvato suvisodhitaparissayavatthu viya katÈ. AdhiÔÔhitÈti paÔipakkhad|rÊbhÈvato subhÈvitabhÈvena taÑtaÑadhiÔÔhÈnayogyatÈya ÔhapitÈ. Samantato citÈti sabbabhÈgena bhÈvanupacayaÑ gamitÈ. TenÈha “suvaÉÉhitÈ”ti. SuÔÔhu samÈraddhÈti iddhibhÈvanÈya sikhÈppattiyÈ sammadeva saÑsevitÈ.

AniyamenÈti “yassa kassacÊ”ti aniyamavacanena. NiyametvÈti “tathÈgatassÈ”ti sar|padassanena niyametvÈ. ŒyuppamÈÓanti2 paramÈyuppamÈÓaÑ vadati. KiÑ panettha paramÈyu nÈma, kathaÑ vÈ taÑ paricchinnappamÈÓanti? Vuccate–yo tesaÑ tesaÑ sattÈnaÑ tasmiÑ tasmiÑ bhavavisese purimasiddhabhavapatthan|panissayavasena sarÊrÈvayavavaÓÓasaÓÔhÈnappamÈÓÈdivisesÈ viya taÑtaÑgatinikÈyÈdÊsu yebhuyyena niyataparicchedo gabbhaseyyakakÈmÈvacaradevar|pÈvacarasattÈnaÑ sukkasoÓita-utubhojanÈdi-utu-Èdipaccuppannapaccay|patthambhito vipÈkappabandhassa ÔhitikÈlaniyamo, so yathÈsakaÑ khaÓamattÈvaÔÔhÈyÊnampi attano sahajÈtÈnaÑ r|pÈr|padhammÈnaÑ ÔhapanÈkÈravuttitÈya pavattanakÈni r|pÈr|pajÊvitindriyÈni yasmÈ na kevalaÑ tesaÑ khaÓaÔhitiyÈ eva kÈraÓabhÈvena anupÈlakÈni, atha kho yÈva bhava~gupacchedÈ anupabandhassa avicchedahetubhÈvenapi, tasmÈ ÈyuhetukattÈ kÈraÓ|pacÈrena Èyu, ukkaÑsaparicchedavasena paramÈy|ti ca vuccati. TaÑ pana devÈnaÑ nerayikÈnaÑ uttarakurukÈnaÒca niyataparicchedaÑ. UttarakurukÈnaÑ pana ekantaniyataparicchedameva, avasiÔÔhamanussapetatiracchÈnÈnaÑ pana ciraÔÔhitisaÑvattanikakamma-bahule kÈle taÑkammasahitasantÈnajanitasukkasoÓitapaccayÈnaÑ taÑm|lakÈnaÒca candas|riyasamavisamaparivattanÈdijanita-utu-ÈhÈrÈdisamavisamapaccayÈnaÒca vasena cirÈcirakÈlato aniyataparicchedaÑ, tassa ca yathÈ purimasiddhabhavapatthanÈvasena taÑtaÑgatinikÈyÈdÊsu vaÓÓasaÓÔhÈnÈdivisesaniyamo siddho dassanÈnussavÈdÊhi, tathÈ Èdito gahaÓasiddhiyÈ. EvaÑ tÈsu tÈsu upapattÊsu nibbattasattÈnaÑ yebhuyyena ______________________________________________________________ 1. IddhivisadatÈya (Ka) 2. DÊ-®Ê 1. 156; SÊ-®Ê Abhinava 1. 416 piÔÔhesupi passitabbaÑ.


samappamÈÓaÔÔhitikÈlaÑ dassanÈnussavehi labhitvÈ taÑparamataÑ ajjhosÈya pavattitabhavapatthanÈvasena Èdito paricchedaniyamo veditabbo. YasmÈ pana kammaÑ tÈsu tÈsu upapattÊsu yathÈ taÑtaÑupapattiniyatavaÓÓÈdinibbattane samatthaÑ, evaÑ niyatÈyuparicchedÈsu upapattÊsu paricchedÈtikkamena vipÈkanibbattane samatthaÑ na hoti, tasmÈ vuttaÑ “tasmiÑ tasmiÑ kÈle yaÑ manussÈnaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, taÑ paripuÓÓaÑ karonto tiÔÔheyyÈ”ti.

MahÈsÊvatthero pana “mahÈbodhisattÈnaÑ carimabhave paÔisandhidÈyino kammassa asa~khyeyyÈyukatÈsaÑvattanasamatthataÑ hadaye ÔhapetvÈ buddhÈnaÒca Èyusa~khÈrassa parissayavikkhambhanasamatthatÈ pÈÄiyaÑ ÈgatÈ evÈti imaÑ bhaddakappameva tiÔÔhoyyÈ”ti avoca. KhaÓÉiccÈdÊhi abhibhuyyatÊti etena yathÈ iddhibalena jarÈya na paÔighÈto, evaÑ tena maraÓassapi na paÔighÈtoti atthato ÈpannamevÈti. “Kva saro khitto, kva ca nipatito”ti aÒÒathÈ vuÔÔhitenapi theravÈdena aÔÔhakathÈvacanameva samatthitanti daÔÔhabbaÑ. TenÈha “yo pana vuccati -pa- niyÈmitan”ti.

OÄÈrike nimitteti th|le saÒÒuppÈdane. Th|lasaÒÒuppÈdanaÑ hetaÑ “tiÔÔhatu bhagavÈ kappan”ti sakalaÑ kappaÑ avaÔÔhÈnayÈcanÈya, yadidaÑ “yassa kassaci Ènanda cattÈro iddhipÈdÈ bhÈvitÈ”ti-ÈdinÈ aÒÒÈpadesena attano caturiddhipÈdabhÈvanÈnubhÈvena kappaÑ avaÔÔhÈnasamatthatÈvibhÈvanaÑ. ObhÈseti pÈkaÔavacane1. PÈkaÔavacanaÑ hetaÑ, yadidaÑ pariyÈyaÑ muÒcitvÈ ujukameva attano adhippÈyavibhÈvanaÑ. PariyuÔÔhitacittoti yathÈ kiÒci atthÈnatthaÑ sallakkhetuÑ na sakkÈ, evaÑ abhibh|tacitto. So pana abhibhavo mahatÈ udakoghena appakassa udakassa ajjhottharaÓaÑ viya ahosÊti vuttaÑ “ajjhotthaÔacitto”ti. AÒÒoti therato, ariyehi vÈ aÒÒopi yo koci puthujjano. PuthujjanaggahaÓaÒcettha yathÈ sabbena sabbaÑ appahÊnavipallÈso mÈrena pariyuÔÔhitacitto kiÒci atthÈnatthaÑ sallakkhetuÑ na sakkoti, evaÑ thero bhagavatÈ katanimittobhÈsaÑ sabbaso na sallakkhesÊti dassanatthaÑ. TenÈha “mÈro hÊ”ti-Èdi. ______________________________________________________________ 1. PÈkaÔivacane (Ka) UdÈna-®Ôha 295 piÔÔhe pana passitabbaÑ.


CattÈro vipallÈsÈti asubhe “subhan”ti saÒÒÈvipallÈso cittavipallÈso dukkhe “sukhan”ti saÒÒÈvipallÈso cittavipallÈsoti ime cattÈro vipallÈsÈ. TenÈti yadipi itare aÔÔha vipallÈsÈ pahÊnÈ, tathÈpi yathÈvuttÈnaÑ catunnaÑ vipallÈsÈnaÑ appahÊnabhÈvena. AssÈti therassa. MaddatÊti phusanamattena maddanto viya hoti, aÒÒathÈ tena maddite sattÈnaÑ maraÓameva siyÈ. KiÑ sakkhissati, na sakkhissatÊti adhippÈyo. KasmÈ na sakkhissati, nanu esa aggasÈvakassa kucchiÑ paviÔÔhoti? SaccaÑ paviÔÔho, taÒca kho attano ÈnubhÈvadassanatthaÑ, na vibÈdhanÈdhippÈyena. VibÈdhanÈdhippÈyena pana idha “kiÑ sakkhissatÊ”ti vuttaÑ hadayamaddanassa adhikatattÈ. NimittobhÈsanti ettha “tiÔÔhatu bhagavÈ kappan”ti sakalakappaÑ avaÔÔhÈnayÈcanÈya “yassa kassaci Ènanda cattÈro iddhipÈdÈ bhÈvitÈ”ti-ÈdinÈ aÒÒÈpadesena attano caturiddhipÈdabhÈvanÈnubhÈvena kappaÑ avaÔÔhÈnasamatthatÈvasena saÒÒuppÈdanaÑ nimittaÑ. TathÈ pana pariyÈyaÑ muÒcitvÈ ujukameva attano adhippÈyavibhÈvanaÑ obhÈso. JÈnantoyevÈti mÈrena pariyuÔÔhitabhÈvaÑ jÈnantoyeva. Attano aparÈdhahetuto sattÈnaÑ soko tanuko hoti, na balavÈti Èha “dosÈropanena sokatanukaraÓatthan”ti. KiÑ pana thero mÈrena pariyuÔÔhitacittakÈle pavattiÑ pacchÈ jÈnÈtÊti? Na jÈnÈti sabhÈvena, buddhÈnubhÈvena pana jÈnÈti.

Gaccha tvaÑ ÈnandÈti yasmÈ divÈvihÈratthÈya idhÈgato, tasmÈ Ènanda gaccha tvaÑ yathÈrucitaÔÔhÈnaÑ divÈvihÈrÈya. TenÈha “yassa’dÈni kÈlaÑ maÒÒasÊ”ti. Anatthe niyojento guÓamÈraÓena mÈreti, virÈgavibandhanena vÈ jÈtinimittatÈya tattha tattha jÈtaÑ mÈrento viya hotÊti “mÈretÊti mÈro”ti vuttaÑ. Ati viya pÈpatÈya pÈpimÈ. KaÓhadhammehi samannÈgato kaÓho. VirÈgÈdiguÓÈnaÑ antakaraÓato antako. SattÈnaÑ anatthÈvahaÑ paÔipattiÑ na muÒcatÊti namuci. Attano mÈrapÈsena pamatte bandhati, pamattÈ vÈ bandh| etassÈti pamattabandhu. SattamasattÈhato paraÑ satta ahÈni sandhÈyÈha “aÔÔhame sattÈhe”ti na pana palla~kasattÈhÈdi viya niyatakiccassa aÔÔhamasattÈhassa nÈma labbhanato. SattamasattÈhassa hi parato


ajapÈlanigrodham|le mahÈbrahmuno sakkassa ca devaraÒÒo paÔiÒÒÈtadhammadesanaÑ bhagavantaÑ Òa tvÈ “idÈni satte dhamma desanÈya mama visayaÑ samatikkamÈpessatÊ”ti saÒjÈtadomanasso hutvÈ Ôhito cintesi “handa dÈnÈhaÑ naÑ upÈyena parinibbÈpessÈmi, evamassa manoratho aÒÒathattaÑ gamissati, mama ca manoratho ijjhissatÊ”ti. EvaÑ pana cintetvÈ bhagavantaÑ upasa~kamitvÈ ekamantaÑ Ôhito “parinibbÈtu dÈni bhante bhagavÈ”ti-ÈdinÈ parinibbÈnaÑ yÈci. TaÑ sandhÈya vuttaÑ “aÔÔhame sattÈhe”ti-Èdi. Tattha ajjÈti Èyusa~khÈrossajjanadivasaÑ sandhÈyÈha. BhagavÈ cassa atibandhanÈdhippÈyaÑ jÈnantopi taÑ anÈvikatvÈ parinibbÈnassa akÈlabhÈvameva pakÈsento yÈcanaÑ paÔikkhipi. TenÈha “na tÈvÈhan”ti-Èdi.

Maggavasena byattÈti saccasampaÔivedhaveyyattiyena byattÈ. Tatheva vinÊtÈti maggavaseneva kilesÈnaÑ samucchedavinayena vinÊtÈ. TathÈ visÈradÈti ariyamaggÈdhigameneva satthusÈsane vesÈrajjappattiyÈ visÈradÈ, sÈrajjakarÈnaÑ diÔÔhivicikicchÈdipÈpadhammÈnaÑ vigamena visÈradabhÈvaÑ pattÈti attho. Yassa sutassa vasena vaÔÔadukkhato nissaraÓaÑ sambhavati, taÑ idha ukkaÔÔhaniddesena sutanti adhippetanti Èha “tepiÔakavasenÈ”ti. TiÓÓaÑ piÔakÈnaÑ sam|ho tepiÔakaÑ, tÊÓi vÈ piÔakÈni tipiÔakaÑ, tipiÔakameva tepiÔakaÑ, tassa vasena. TamevÈti yaÑ taÑ tepiÔakaÑ sotabbabhÈvena “sutan”ti vuttaÑ, tameva. Dhammanti pariyattidhammaÑ. DhÈrentÊti suvaÓÓabhÈjane pakkhittasÊhavasaÑ viya avinassantaÑ katvÈ suppaguÓasuppavattibhÈvena dhÈrenti hadaye Ôhapenti. Iti pariyattidhammavasena bahussutadhammadharabhÈvaÑ dassetvÈ idÈni paÔivedhadhammavasenapi taÑ dassetuÑ “atha vÈ”ti-Èdi vuttaÑ. AriyadhammassÈti maggaphaladhammassa, navavidhassapi vÈ lokuttaradhammassa. Anudhammabh|tanti adhigamÈya anur|padhammabh|taÑ. AnucchavikappaÔipadanti ca tameva vipassanÈdhammamÈha, chabbidhÈ visuddhiyo vÈ. Anudhammanti tassÈ yathÈvuttappaÔipadÈya anur|paÑ abhisallekhitaÑ appicchatÈdidhammaÑ. CaraÓasÊlÈti samÈdÈya vattanasÊlÈ. ANumaggaphaladhammo etissÈti vÈ anudhammÈ, vuÔÔhÈnagÈminÊ vipassanÈ. TassÈ caraÓasÊlÈ. Attano ÈcariyavÈdanti attano Ècariyassa sammÈsambuddhassa vÈdaÑ. Sadevakassa lokassa ÈcÈrasikkhÈpanena Ècariyo, bhagavÈ, tassa vÈdo, catusaccadesanÈ.


ŒcikkhissantÊti Èdito kathessanti, attanÈ uggahitaniyÈmena pare uggaÓhÈpessantÊti attho. DesessantÊti vÈcessanti, pÈÄiÑ sammÈ pabodhessantÊti attho. PaÒÒapessantÊti pajÈnÈpessanti, sa~kÈsessantÊti attho. PaÔÔhapessantÊti pakÈrehi Ôhapessanti, pakÈsessantÊti attho. VivarissantÊti vivaÔaÑ karissanti. VibhajissantÊti vibhattaÑ karissanti. UttÈnÊkarissantÊti anuttÈnaÑ gambhÊraÑ uttÈnaÑ pÈkaÔaÑ karissanti. SahadhammenÈti ettha dhamma-saddo kÈraÓapariyÈyo “hetumhi ÒÈÓaÑ dhammapaÔisambhidÈ”ti-ÈdÊsu1 viyÈti Èha “sahetukena sakÈraÓena vacanenÈ”ti. SappÈÔihÈriyanti sanissaraÓaÑ. YathÈ paravÈdaÑ bhaÒjitvÈ sakavÈdo patiÔÔhahati, evaÑ hetudÈharaÓehi yathÈdhigatamatthaÑ sampÈdetvÈ dhammaÑ kathessanti. TenÈha “niyyÈnikaÑ katvÈ dhammaÑ desessantÊ”ti, navavidhaÑ lokuttaradhammaÑ pabodhessantÊti attho. Ettha ca “paÒÒapessantÊ”ti-ÈdÊhi chahi padehi cha atthapadÈni dassitÈni, Èdito pana dvÊhi padehi cha byaÒjanapadÈni. EttÈvatÈ tepiÔakaÑ buddhavacanaÑ saÑvaÓÓanÈnayena sa~gahetvÈ dassitaÑ hoti. VuttaÑ hetaÑ nettiyaÑ2 “dvÈdasa padÈni suttaÑ, taÑ sabbaÑ byaÒjanaÒca attho cÈ”ti.

SikkhÈttayasa~gahitanti adhisÊlasikkhÈdisikkhÈttayasa~gahaÑ. SakalaÑ sÈsanabrahmacariyanti anavasesaÑ satthusÈsanabh|taÑ seÔÔhacariyaÑ. Samiddhanti sammadeva vaÉÉhitaÑ. JhÈnassÈdavasenÈti tehi tehi bhikkh|hi samadhigatajjhÈnasukhavasena. Vuddhippattanti uÄÈrapaÓÊtabhÈv|pagamena sabbaso parivuddhimupagataÑ. SabbapÈliphullaÑ viya abhiÒÒÈsampattivasena abhiÒÒÈsampadÈhi sÈsanÈbhivuddhiyÈ matthakappattito. PatiÔÔhitavasenÈti patiÔÔhÈnavasena, patiÔÔhappattiyÈti attho. PaÔivedhavasena bahuno janassa hitanti bÈhujaÒÒaÑ. TenÈha “mahÈjanÈbhisamayavasena”ti. Puthu puthulaÑ bh|taÑ jÈtaÑ, puthu vÈ puthuttaÑ pattanti puthubh|taÑ. TenÈha “sabbÈ -pa- pattan”ti. SuÔÔhu pakÈsitanti suÔÔhu sammadeva ÈdikalyÈÓÈdibhÈvena paveditaÑ.

SatiÑ s|paÔÔhitaÑ katvÈti ayaÑ kÈyÈdivibhÈgo attabhÈvasaÒÒito dukkhabhÈro mayÈ ettakaÑ kÈlaÑ vahito, idÈni pana na vahitabbo, etassa avahanatthaÑ hi cirataraÑ kÈlaÑ ariyamaggasambhÈro sambhato, svÈyaÑ ariyamaggo paÔividdho, yato ime kÈyÈdayo ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 307 piÔÔhe. 2. Khu 10. 1 piÔÔhe.


asubhÈdito sabhÈvÈdito sammadeva pariÒÒÈtÈti catubbidhampi sammÈsatiÑ yathÈtathaÑ visaye suÔÔhu upaÔÔhitaÑ katvÈ. ©ÈÓena paricchinditvÈti imassa attabhÈvasaÒÒitassa dukkhabhÈrassa vahane payojanabh|taÑ attahitaÑ tÈva bodhim|le eva parisamÈpitaÑ, parahitaÑ pana buddhaveneyyavinayaÑ parisamÈpitabbaÑ, taÑ idÈni mÈsattayeneva parisamÈpanaÑ pÈpuÓissati, ahampi visÈkhÈpuÓÓamÈyaÑ parinibbÈyissÈmÊti evaÑ buddhaÒÈÓena paricchinditvÈ sabbabhÈgena nicchayaÑ katvÈ. Œyusa~khÈraÑ vissajjÊti Èyuno jÊvitassa abhisa~khÈrakaÑ phalasamÈpattidhammaÑ na samÈpajjissÈmÊti vissajji, taÑvissajja naneva tena abhisa~khariyamÈnaÑ jÊvitasa~khÈraÑ “na pavattessÈmÊ”ti vissajji. TenÈha “tatthÈ”ti-Èdi.

®hÈnamahantatÈyapi pavatti-ÈkÈramahantatÈyapi mahanto pathavÊkampo. Tattha ÔhÈnamahantatÈya bh|micÈlassa mahantattaÑ dassetuÑ “tadÈkira -pa- kampitthÈ”ti vuttaÑ. SÈ pana jÈtikkhettabh|tÈ dasasahassÊ lokadhÈtu eva, na yÈ kÈci. YÈ mahÈbhinÊhÈramahÈbhijÈti-ÈdÊsupi kampittha, tadÈpi tattikÈya eva kampane kiÑkÈraÓaÑ? JÈtikkhettabhÈvena tasseva Èdito pariggahassa katattÈ, pariggahakaraÓaÑ cassa dhammatÈvasena veditabbaÑ. TathÈ hi purimabuddhÈnampi tÈvattakameva jÈtikkhettaÑ ahosi. TathÈ hi vuttaÑ “dasasahassÊ lokadhÈtu, nissaddÈ hoti nirÈkulÈ -pa- mahÈsamuddo Èbhujati, dasasahassÊ pakampatÊ”ti ca Èdi1. UdakapariyantaÑ katvÈ chappakÈrapavedhanena avÊtarÈge bhiÑsetÊti bhiÑsano, so eva bhiÑsanakoti Èha “bhayajanako”ti. Devabheriyoti devadundubhisaddassa pariyÈyavacanamattaÑ. Na cettha kÈci bherÊ “dundubhÊ”ti adhippetÈ, atha kho uppÈtabhÈvena labbhamÈno ÈkÈsagato nigghosasaddo. TenÈha “devo”ti-Èdi. Devoti megho. Tassa hi gajjabhÈvena ÈkÈsassa vassÈbhÈvena sukkhagajjitasaÒÒite sadde niccharante devadundubhisamaÒÒÈ. TenÈha “devo sukkhagajjitaÑ gajjÊ”ti.

PÊtivegavissaÔÔhanti “evaÑ cirataraÑ kÈlaÑ vahito ayaÑ attabhÈvasaÒÒito dukkhabhÈro, idÈni na cirasseva nikkhipissÈmÊ”ti saÒjÈtasomanasso bhagavÈ sabhÈveneva pÊtivegavissaÔÔhaÑ udÈnaÑ udÈnesi. ______________________________________________________________ 1. Khu 4. 313 piÔÔhe BuddhavaÑse.


EvaÑ pana udÈnentena ayampi attho sÈdhito hotÊti dassanatthaÑ aÔÔhakathÈyaÑ “kasmÈ”ti-Èdi vuttaÑ.

TulÊyatÊti tulanti tula-saddo kammasÈdhanoti dassetuÑ “tulitan”ti-Èdi vuttaÑ. AppÈnubhÈvatÈya paricchinnaÑ. TathÈ hi taÑ parito khaÓÉitabhÈvena “parittan”ti vuccati. PaÔipakkhavikkhambhanato dÊghasantÈnatÈya vipulaphalatÈya ca na tulaÑ na paricchinnaÑ. Yehi kÈraÓehi pubbe avisesato mahaggataÑ “atulan”ti vuttaÑ, tÈni kÈraÓÈni r|pÈvacarato ar|passa sÈtisayÈni vijjantÊti ar|pÈvacaraÑ “atulan”ti vuttaÑ itaraÒca “tulan”ti. AppavipÈkanti tÊsupi kammesu yaÑ tanuvipÈkaÑ hÊnaÑ, taÑ tulaÑ. BahuvipÈkanti yaÑ mahÈvipÈkaÑ paÓÊtaÑ, taÑ atulaÑ. YaÑ panettha majjhimaÑ, taÑ hÊnaÑ ukkaÔÔhanti dvidhÈ bhinditvÈ dvÊsupi bhÈgesu pakkhipitabbaÑ. HÊnattikavaÓÓanÈyaÑ1 vuttanayena vÈ appabahuvipÈkataÑ niddhÈretvÈ tassa vasena tulÈtulabhÈvo veditabbo. Sambhavati etasmÈti sambhavoti Èha “sambhavahetubh|tan”ti. Niyakajjhattaratoti sasantÈnadhammesu vipassanÈvasena gocarÈsevanÈya ca nirato. SavipÈkampi samÈnaÑ pavattivipÈkamattadÈyikammaÑ savipÈkaÔÔhena sambhavaÑ, na ca taÑ kÈmÈdibhavÈbhisa~khÈrakanti tato visesanatthaÑ “sambhavan”ti vatvÈ “bhava sa~khÈran”ti vuttaÑ. OssajÊti ariyamaggena avassaji. KavacaÑ viya attabhÈvaÑ pariyonandhitvÈ ÔhitaÑ attani sambh|tattÈ attasambhavaÑ kilesaÒca abhindÊti kilesabhedasahabhÈvikammossajjanaÑ dassento tadubhayassa kÈraÓamavoca “ajjhattarato samÈhito”ti.

PaÔhamavikappe avasajjanameva vuttaÑ, ettha avasajjanÈkÈroti taÑ dassento “atha vÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha tÊrentoti “uppÈdo bhayaÑ, anuppÈdo kheman”ti-ÈdinÈ2 vÊmaÑsanto. “Tulento tÊrento”ti-ÈdinÈ sa~khepato vuttamatthaÑ vitthÈrato dassetuÑ “paÒcakkhandhÈ”ti-ÈdiÑ vatvÈ bhavasa~khÈrassa avasajjanÈkÈraÑ sar|pato dasseti. Evanti-ÈdinÈ pana udÈnagÈthÈvaÓÓanÈyaÑ Èdito vuttamatthaÑ nigamavasena dasseti.

Yanti3 karaÓe, adhikaraÓe vÈ paccattavacananti Èha “yena samayena, yasmiÑ vÈ samaye”ti. UkkhepakavÈtÈti udakasandhÈrakavÈtaÑ upacchinditvÈ ______________________________________________________________ 1. Abhi-®Ôha 1. 87 piÔÔhe. 2. Khu 9. 13 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge. 3. DÊ-®Ê 2. 154 piÔÔhÈdÊsu passitabbaÑ.


ÔhitaÔÔhÈnato khepakavÈtÈ. SaÔÔhi -pa- bahalanti idaÑ tassa vÈtassa ubbedhappamÈÓameva gahetvÈ vuttaÑ, ÈyÈmavitthÈrato pana dasasahassacakkavÈÄappamÈÓaÑ koÔisatasahassacakkavÈÄappamÈÓampi1 udakasandhÈrakavÈtaÑ upacchindatiyeva. ŒkÈseti pubbe vÈtena patiÔÔhitÈkÈse. Puna vÈtoti ukkhepakavÈte tathÈ katvÈ vigate udakasandhÈrakavÈto puna ÈbandhitvÈ gaÓhÈti, yathÈ taÑ udakaÑ na bhassati, evaÑ upatthambhentaÑ ÈbandhanavitÈnavasena bandhitvÈ gaÓhÈti. Tato udakaÑ uggacchatÊti tato ÈbandhitvÈ gahaÓato tena vÈtena uÔÔhÈpitaÑ udakaÑ uggacchati upari gacchati. HotiyevÈti antarantarÈ hotiyeva. BahubhÈvenÈti mahÈpathaviyÈ mahantabhÈvena. SakalÈ hi mahÈpathavÊ tadÈ oggacchati ca uggacchati ca, tasmÈ kampanaÑ na paÒÒÈyati.

IjjhanassÈti icchitatthasijjhanassa anubhavitabbassa issariyasampatti-Èdikassa. ParittÈti paÔiladdhamattÈ nÈtisubhÈvitÈ. TathÈ ca bhÈvanÈ balavatÊ na hotÊti Èha “dubbalÈ”ti. SaÒÒÈsÊsena hi bhÈvanÈ vuttÈ. AppamÈÓÈti paguÓÈ subhÈvitÈ. SÈ hi thirÈ daÄhatarÈ hotÊti Èha “balavÈ”ti. “ParittÈ pathavÊsaÒÒÈ, appamÈÓÈ ÈposaÒÒÈ”ti desanÈmattametaÑ, ÈposaÒÒÈya pana subhÈvitÈya pathavÊkampo sukheneva ijjhatÊti ayamettha adhippÈyo veditabbo. SaÑvejento vÈ dibbasampattiyÈ pamattaÑ sakkaÑ devarÈjÈnaÑ, vÊmaÑsanto vÈ tÈvadeva samadhigataÑ attano iddhibalaÑ. So kirÈyasmÈ2 khuragge arahattaÑ patvÈ cintesi “atthi nu kho koci bhikkhu yena pabbajitadivaseyeva arahattaÑ patvÈ vejayanto pÈsÈdo kampitapubbo”ti. Tato “natthi kocÊ”ti ÒatvÈ “ahaÑ kampessÈmÊ”ti abhiÒÒÈbalena vejayantamatthake ÔhatvÈ pÈdena paharitvÈ kampetuÑ nÈsakkhi. Atha naÑ sakkassa nÈÔakitthiyo ÈhaÑsu “putta SaÑgharakkhita tvaÑ p|tigandheneva sÊsena vejayantaÑ kampetuÑ icchasi, suppatiÔÔhito tÈta pÈsÈdo, kathaÑ kampetuÑ sakkhissasÊ”ti.

SÈmaÓero “imÈ devatÈ mayÈ saddhiÑ keÄiÑ karonti, ahaÑ kho pana ÈcariyaÑ nÈlatthaÑ, kahaÑ nu kho me Ècariyo sÈmuddikamahÈnÈgatthero”ti ÈvajjetvÈ “mahÈsamudde udakaleÓaÑ mÈpetvÈ ______________________________________________________________ 1. IdaÑ padaÑ DÊ-®Ê 2. 154 piÔÔhe natthi. 2. DÊ-®Ôha 2. 148 piÔÔhÈdÊsu passitabbaÑ.


divÈvihÈraÑ nisinno”ti ÒatvÈ tattha gantvÈ theraÑ vanditvÈ aÔÔhÈsi. Tato naÑ thero “tÈta SaÑgharakkhita asikkhitvÈva yuddhaÑ paviÔÔhosÊ”ti vatvÈ “nÈsakkhi tÈta vejayantaÑ kampetun”ti pucchi. ŒcariyaÑ bhante nÈlatthanti. Atha naÑ thero “tÈta tumhÈdise akampente aÒÒo ko kampessati, diÔÔhapubbaÑ te tÈta udakapiÔÔhe gomayakhaÓÉaÑ pilavantaÑ, tÈta kapallap|vaÑ paccantaÑ antantena paricchinnanti iminÈ opammena jÈnÈhÊ”ti Èha. So “vaÔÔissati bhante ettakenÈ”ti vatvÈ “pÈsÈdena patiÔÔhitokÈsaÑ udakaÑ hot|”ti adhiÔÔhÈya vejayantÈbhimukho agamÈsi. DevadhÊtaro taÑ disvÈ “ekavÈraÑ lajjitvÈ gato, punapi sÈmaÓero eti, punapi etÊ”ti vadiÑsu. Sakko devarÈjÈ “mÈ mayhaÑ puttena saddhiÑ kathayittha, idÈni tena Ècariyo laddho khaÓena pÈsÈdaÑ kampessatÊ”ti Èha. SÈmaÓeropi pÈda~guÔÔhena pÈsÈdath|pikaÑ pahari, pÈsÈdo cat|hi disÈhi oÓamati. DevatÈ “patiÔÔhÈtuÑ dehi tÈta pÈsÈdassa, patiÔÔhÈtuÑ dehi tÈta pÈsÈdassÈ”ti viraviÑsu. SÈmaÓero pÈsÈdaÑ yathÈÔhÈne ÔhapetvÈ pÈsÈdamatthake ÔhatvÈ udÈnaÑ udÈnesi–

“AjjevÈhaÑ pabbajito, ajja pattÈsavakkhayaÑ. Ajja kampemi pÈsÈdaÑ, aho buddhassuÄÈratÈ.

AjjevÈhaÑ pabbajito -pa- aho dhammassuÄÈratÈ.

AjjevÈhaÑ pabbajito -pa- aho saÑghassuÄÈratÈ”ti.

“DhammatÈ esÈ bhikkhave, yadÈ bodhisatto tusitakÈyÈ cavitvÈ mÈtukucchiÑ okkamatÊ”ti1 vatvÈ “ayaÒca dasasahassÊ lokadhÈtu sa~kampi sampakampi sampavedhÊ”ti1, tathÈ “dhammatÈ esÈ bhikkhave, yadÈ bodhisatto mÈtukucchimhÈ nikkhamatÊ”ti2 vatvÈ “ayaÒca dasasahassÊ lokadhÈtu sa~kampi sampakampi sampavedhÊ”ti2 ca mahÈsattassa gabbhokkantiyaÑ abhijÈtiÒca dhammatÈvasena mahÈpadÈne pathavÊkampassa vuttattÈ itaresupi cat|su ÔhÈnesu pathavÊkampo dhammatÈvasenevÈti atthato vuttametanti daÔÔhabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 10 piÔÔhe. 2. DÊ 2. 13 piÔÔhe.


IdÈni nesaÑ pathavÊkampÈna kÈraÓato pavatti-ÈkÈrato ca vibhÈgaÑ dassetuÑ “iti imes|”ti-Èdi vuttaÑ. DhÈtukopenÈti ukkhepakavÈtasa~khÈtÈya vÈyodhÈtuyÈ pakopena. IddhÈnubhÈvenÈti ÒÈÓiddhiyÈ, kammavipÈkajiddhiyÈ vÈ sabhÈvena, tejenÈti attho. PuÒÒatejenÈti puÒÒÈnubhÈvena, mahÈbodhisattassa puÒÒabalenÈti attho. ©ÈÓatejenÈti anaÒÒasÈdhÈraÓena paÔivedhaÒÈÓÈnubhÈvena. SÈdhukÈradÈnavasenÈti yathÈ anaÒÒasÈdhÈraÓappaÔivedhaÒÈÓÈnubhÈvena abhihatÈ mahÈpathavÊ abhisambodhiyaÑ kampittha, evaÑ anaÒÒasÈdhÈraÓena desanÈÒÈÓÈnubhÈvena abhihatÈ mahÈpathavÊ kampittha, taÑ panassÈ sÈdhukÈradÈnaÑ viya hotÊti “sÈdhukÈradÈnavasenÈ”ti vuttaÑ.

Yena pana bhagavÈ asÊti-anubyaÒjanappaÔimaÓÉitadvattiÑsamahÈpurisalakkhaÓavicitrar|pakÈyo sabbÈkÈraparisuddhasÊlakkhandhÈdiguÓaratanasamiddhidhammakÈyo puÒÒamahattathÈmamahatta-iddhimahattayasamahattapaÒÒÈmahattÈnaÑ paramukkaÑsagato asamo asamasamo appaÔipuggalo arahaÑ sammÈsambuddho attano attabhÈvasaÒÒitaÑ khandhapaÒcakaÑ kappaÑ vÈ kappÈvasesaÑ vÈ ÔhapetuÑ samatthopi sa~khatadhammaparijigucchanÈkÈrappavattena ÒÈÓavisesena tiÓÈyapi amaÒÒamÈno Èyusa~khÈrossajjanavidhinÈ nirapekkho ossajji. TadanubhÈvÈbhihatÈ mahÈpathavÊ Èyusa~khÈrossajjane akam pittha. TaÑ panassÈ kÈruÒÒasabhÈvasaÓÔhitÈ viya hotÊti vuttaÑ “kÈruÒÒabhÈvenÈ”ti.

YasmÈ bhagavÈ parinibbÈnasamaye catuvÊsatikoÔisatasahassasa~khÈ samÈpattiyo samÈpajji, antarantarÈ phalasamÈpattisamÈpajjanena tassa pubbabhÈge sÈtisayaÑ tikkhaÑ s|raÑ vipassanÈÒÈÓaÒca pavattesi. “yadatthaÒca mayÈ evaÑ sucirakÈlaÑ anaÒÒasÈdhÈraÓo paramukkaÑsagato ÒÈÓasambhÈro sambhato, anuttaro ca vimokkho samadhigato, tassa vata me sikhÈppattaphalabh|tÈ accantaniÔÔhÈ anupÈdisesaparinibbÈnadhÈtu ajja samijjhatÊ”ti bhiyyo ativiya somanassappattassa bhagavato pÊtivipphÈrÈdiguÓavipulatarÈnubhÈvo parehi asÈdhÈraÓaÒÈÓÈtisayo udapÈdi, yassa samÈpattibalasamupabr|hitassa ÒÈÓÈtisayassa ÈnubhÈvaÑ sandhÈya idaÑ vuttaÑ “dveme piÓÉapÈtÈ samasamaphalÈ samasamavipÈkÈ”ti


Èdi1, tasmÈ tassÈnubhÈvena samabhihatÈ mahÈpathavÊ akampittha, taÑ panassÈ tassaÑ velÈyaÑ ÈrodanÈkÈrappatti viya hotÊti “aÔÔhamo ÈrodanenÈ”ti vuttaÑ.

IdÈni sa~khepato vuttamatthaÑ vivaranto “mÈtukucchiÑ okkamante”ti-ÈdimÈha. AyaÑ panatthoti “sÈdhukÈradÈnavasenÈ”ti-ÈdinÈ vutta-attho. PathavÊdevatÈya vasenÈti ettha samuddadevatÈ viya mahÈpathaviyÈ adhidevatÈ kira nÈma atthi, tÈdise kÈraÓe sati tassÈ cittavasena ayaÑ mahÈpathavÊ sa~kampati sampakampati sampavedhati. YathÈ vÈtavalÈhakadevatÈnaÑ cittavasena vÈtÈ vÈyanti, sÊtuÓha-abbhavassavalÈhakadevatÈnaÑ cittavasena sÊtÈdayo bhavanti, tathÈ hi visÈkhapuÓÓamÈyaÑ abhisambodhi-atthaÑ bodhirukkham|le nisinnassa lokanÈthassa antarÈyakaraÓatthaÑ upaÔÔhitaÑ mÈrabalaÑ vidhamituÑ–

“AcetanÈyaÑ pathavÊ, aviÒÒÈya sukhaÑ dukhaÑ. SÈpi dÈnabalÈ mayhaÑ, sattakkhattuÑ pakampathÈ”ti2.

VacanasamanantaraÑ mahÈpathavÊ bhijjitvÈ saparisaÑ mÈraÑ parivattesi. Etanti sÈdhukÈradÈnÈdi. Yadipi natthi acetanattÈ, dhammatÈvasena pana vuttanayena siyÈti sakkÈ vattuÑ. DhammatÈ pana atthato dhammabhÈvo, so puÒÒadhammassa vÈ ÒÈÓadhammassa vÈ ÈnubhÈvasabhÈvoti. TayidaÑ sabbaÑ vicÈritameva. EvaÒca katvÈ–

“Ime dhamme sammasato, sabhÈvasarasalakkhaÓe. Dhammatejena vasudhÈ, dasasahassÊ pakampathÈ”ti3–

ÈdivacanaÒca samatthitaÑ hoti.

AyaÑ pana4 mahÈpathavÊ aparesupi aÔÔhasu ÔhÈnesu akampittha mahÈbhinikkhamane bodhimaÓÉ|pasa~kamane paÑsuk|laggahaÓe paÑsuk|ladhovane kÈÄakÈrÈmasutte gotamakasutte vessantarajÈtake brahmajÈleti. Tattha mahÈbhinikkhamanabodhimaÓÉ|pasa~kamanesu vÊriyabalena akampittha. PaÑsu k|laggahaÓe “dvisahassadÊpaparivÈre nÈma cattÈro mahÈdÊpe pahÈya pabbajitvÈ susÈnaÑ gantvÈ paÑsuk|laÑ gaÓhantena dukkaraÑ ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 182, 183 piÔÔhesu. 2. Khu 4. 396 piÔÔhe CariyÈpiÔake. 3. Khu 4. 319 piÔÔhe BuddhavaÑse. 4. DÊ-®Ôha 1. 120 piÔÔhepi passitabbaÑ.


bhagavatÈ katan”ti acchariyavegÈbhihatÈ akampittha. PaÑsuk|ladhovanavessantarajÈtakesu akÈlakampanena akampittha. KÈÄakÈrÈma1 gotamakasuttesu2 “ahaÑ sakkhÊ bhagavÈ”ti sakkhibhÈvena akampittha. BrahmajÈle3 pana dvÈsaÔÔhiyÈ diÔÔhigatesu vijaÔetvÈ niggumbaÑ katvÈ desiyamÈnesu sÈdhukÈradÈnavasena akampitthÈti veditabbÈ.

Na kevalaÒca etesuyeva ÔhÈnesu pathavÊ akampittha, atha kho tÊsu sa~gahesupi mahÈmahindattherassa imaÑ dÊpaÑ ÈgantvÈ jotivane nisÊditvÈ dhammaÑ desitadivasepi akampittha. KalyÈÓiyamahÈvihÈre ca piÓÉapÈtiyattherassa cetiya~gaÓaÑ sammajjitvÈ tattheva nisÊditvÈ buddhÈrammaÓaÑ pÊtiÑ gahetvÈ imaÑ suttantaÑ Èraddhassa suttapariyosÈne udakapariyantaÑ katvÈ akampittha. LohapÈsÈdassa pÈcÊna-ambalaÔÔhikaÔÔhÈnaÑ nÈma ahosi, tattha nisÊditvÈ dÊghabhÈÓakattherÈ brahmajÈlasuttaÑ ÈrabhiÑsu. TesaÑ sajjhÈyapariyosÈnepi udakapariyantameva katvÈ pathavÊ akampittha.

Yadi evaÑ “aÔÔhime Ènanda het| aÔÔha paccayÈ mahato bh|micÈlassa pÈtubhÈvÈyÈ”ti kasmÈ aÔÔheva het| vuttÈti? NiyamahetubhÈvato. Imeyeva hi aÔÔha het| niyamanti, nÈÒÒe. Te hi kadÈci sambhavantÊti aniyamabhÈvato na gaÓitÈ. VuttaÑ hetaÑ nÈgasenattherena milindapaÒhe4–

“AÔÔhime bhikkhave het| aÔÔha paccayÈ mahato bh|micÈlassa pÈtubhÈvÈyÈti. YaÑ vessantarena raÒÒÈ mahÈdÈne dÊyamÈne sattakkhattuÑ mahÈpathavÊ kampitÈ, taÒca pana akÈlikaÑ kadÈcuppattikaÑ aÔÔhahi het|hi vippamuttaÑ, tasmÈ agaÓitaÑ aÔÔhahi het|hi.

YathÈ mahÈrÈja loke tayoyeva meghÈ gaÓÊyanti vassiko hemantiko pÈvusakoti. Yadi te muÒcitvÈ aÒÒo megho pavassati, na so megho gaÓÊyati sammatehi meghehi, akÈlameghotveva sa~khaÑ gacchati, evameva kho mahÈrÈja vessantarena raÒÒÈ mahÈdÈne

______________________________________________________________ 1. AÑ 1. 333 piÔÔhe. 2. AÑ 1. 280 piÔÔhe. 3. DÊ 1. 1, 43 piÔÔhesu. 4. Khu 11. 119 piÔÔhe.


dÊyamÈne yaÑ sattakkhattuÑ mahÈpathavÊ kampitÈ, akÈlikaÑ etaÑ kadÈcuppattikaÑ aÔÔhahi het|hi vippamuttaÑ, na taÑ gaÓÊyati aÔÔhahi het|hi.

YathÈ vÈ pana mahÈrÈja himavantÈ pabbatÈ paÒca nadisatÈni sandanti, tesaÑ mahÈrÈja paÒcannaÑ nadisatÈnaÑ daseva nadiyo nadigaÓanÈya gaÓÊyanti. SeyyathidaÑ? Ga~gÈ yamunÈ aciravatÊ sarabh| mahÊ sindhu sarassatÊ vetravatÊ vÊtaÑsÈ candabhÈgÈti. AvasesÈ nadiyo nadigaÓanÈya agaÓitÈ. KiÑ kÈraÓÈ? na tÈ nadiyo dhuvasalilÈ, evameva kho mahÈrÈja vessantarena raÒÒÈ mahÈdÈne dÊyamÈne yaÑ sattakkhattuÑ mahÈpathavÊ kampitÈ, akÈlikaÑ etaÑ kadÈcuppattikaÑ aÔÔhahi het|hi vippamuttaÑ, na taÑ gaÓÊyati aÔÔhahi het|hi.

YathÈ vÈ pana mahÈrÈja raÒÒo satampi dvisatampi tisatampi amaccÈ honti, tesaÑ chayeva janÈ amaccagaÓanÈya gaÓÊyanti. SeyyathidaÑ? SenÈpati purohito akkhadasso bhaÓÉÈgÈriko chattaggÈhako khaggaggÈhako, eteyeva amaccagaÓanÈya gaÓÊyanti. KiÑkÈraÓÈ? YuttattÈ rÈjaguÓehi. AvasesÈ agaÓitÈ, sabbe amaccÈtveva sa~khaÑ gacchanti, evameva kho mahÈrÈja vessantarena raÒÒÈ mahÈdÈne dÊyamÈne yaÑ sattakkhattuÑ mahÈpathavÊ kampitÈ, akÈlikaÑ etaÑ kadÈcuppattikaÑ aÔÔhahi het|hi vippamuttaÑ, na taÑ gaÓÊyati aÔÔhahi het|hÊ”ti.

Bh|micÈlasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

CÈpÈlavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

_____

(8) 3. Yamakavagga

1. SaddhÈsuttÈdivaÓÓanÈ

71-80. AÔÔhamassa paÔhamÈdÊni uttÈnatthÈneva. Dasame kucchitaÑ sÊdatÊti kusÊto da-kÈrassa ta-kÈraÑ katvÈ. Yassa dhammassa


vasena puggalo “kusÊto”ti vuccati, so kusitabhÈvo idha kusita-saddena vutto. VinÈpi hi bhÈvajotanasaddaÑ bhÈvattho viÒÒÈyati yathÈ “paÔassa sukkan”ti, tasmÈ kusÊtabhÈvavatth|nÊti attho. TenÈha “kosajjakÈraÓÈnÊti attho”ti. KammaÑ nÈma samaÓasÈruppaÑ Êdisanti Èha “cÊvaravicÈraÓÈdÊ”ti. VÊriyanti padhÈnavÊriyaÑ. TaÑ pana ca~kamanavasena karaÓe kÈyikantipi vattabbataÑ labhatÊti Èha “duvidhampÊ”ti. PattiyÈti pÈpuÓanatthaÑ. OsÊdananti bhÈvanÈnuyoge sa~koco. MÈsehi ÈcitaÑ nicitaÑ viyÈti mÈsÈcitaÑ, taÑ maÒÒe. YasmÈ mÈsÈ tintÈ visesena garukÈ honti, tasmÈ “yathÈ tintamÈso”ti-Èdi vuttaÑ. VuÔÔhito hoti gilÈnabhÈvÈti adhippÈyo.

Tesanti Èrambhavatth|naÑ. IminÈva nayenÈti iminÈ kusÊtavatth|su vutteneva nayena “duvidhampi vÊriyaÑ ÈrabhatÊ”ti-ÈdinÈ. IdaÑ paÔhamanti “idaÑ handÈhaÑ vÊriyaÑ ÈrabhÈmÊ”ti, “evaÑ bhÈvanÈya abbhussahanaÑ paÔhamaÑ Èrambhavatth|”ti-ÈdinÈ ca attho veditabbo. YathÈ tathÈ paÔhamaÑ pavattaÑ abbhussahanaÑ hi upari vÊriyÈrambhassa kÈraÓaÑ hoti. Anur|papaccavekkhaÓasahitÈni hi abbhussahanÈni tamm|lakÈni vÈ paccavekkhaÓÈni aÔÔha Èrambhavatth|nÊti veditabbÈni.

SaddhÈsuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

YamakavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. 81-626. SesaÑ uttÈnameva.


AÔÔhakanipÈtavaÓÓanÈya anuttÈnatthadÊpanÈ samattÈ.

NavakanipÈta


1. Sambodhivagga

1. SambodhisuttÈdivaÓÓanÈ

1-2. NavakanipÈtassa paÔhamadutiyesu natthi vattabbaÑ.

3. MeghiyasuttavaÓÓanÈ

3. Tatiye1 meghiyoti tassa therassa nÈmaÑ. UpaÔÔhÈko hotÊti paricÈrako hoti. Bhagavato hi paÔhamabodhiyaÑ upaÔÔhÈkÈ anibaddhÈ ahesuÑ. EkadÈ nÈgasamalo, ekadÈ nÈgito, ekadÈ upavÈÓo, ekadÈ sunakkhatto, ekadÈ cundo samaÓuddeso, ekadÈ sÈgato, ekadÈ meghiyo, tadÈpi meghiyattherova upaÔÔhÈko hoti. TenÈha “tena kho pana samayena ÈyasmÈ meghiyo bhagavato upaÔÔhÈko hotÊ”ti.

KimikÈÄÈyÈti kÈÄakimÊnaÑ bahulatÈya “kimikÈÄÈ”ti laddhanÈmÈya nadiyÈ. Ja~ghÈvihÈranti ciranisajjÈya ja~ghÈsu uppannakilamathavinodanatthaÑ vicaraÓaÑ. PÈsÈdikanti aviraÄarukkhatÈya siniddhapattatÈya ca passantÈnaÑ pasÈdaÑ ÈvahatÊti pÈsÈdikaÑ. SandacchÈyatÈya manuÒÒabh|mibhÈgatÈya ca anto paviÔÔhÈnaÑ pÊtisomanassajananaÔÔhena cittaÑ rametÊti ramaÓÊyaÑ. Alanti pariyattaÑ, yuttantipi attho. PadhÈnatthikassÈti padhÈnena bhÈvanÈnuyogena atthikassa. YasmÈ so padhÈnakamme yutto padhÈnakammiko nÈma hoti, tasmÈ vuttaÑ “padhÈnakammikassÈ”ti. ŒgaccheyyÈhanti ÈgaccheyyaÑ ahaÑ. Therena kira pubbe taÑ ÔhÈnaÑ anuppaÔipÈÔiyÈ paÒca jÈtisatÈni raÒÒÈ eva satÈ anubh|tapubbaÑ uyyÈnaÑ ahosi, tenassa diÔÔhamatteyeva tattha viharituÑ cittaÑ nami. ______________________________________________________________ 1. UdÈna-®Ôha 196 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


YÈva aÒÒopi koci bhikkhu ÈgacchatÊti aÒÒo kocipi bhikkhu mama santikaÑ yÈva Ègacchati, tÈva ÈgamehÊti attho. “Koci bhikkhu dissatÊ”tipi pÈÔho, “Ègacchat|”tipi paÔhanti, tathÈ “dissat|”tipi. Natthi kiÒci uttari karaÓÊyanti cat|su saccesu cat|hi maggehi pariÒÒÈdÊnaÑ soÄasannaÑ kiccÈnaÑ katattÈ abhisambodhiyÈ vÈ adhigatattÈ tato aÒÒaÑ uttari karaÓÊyaÑ nÈma natthi. Cat|su saccesu catunnaÑ kiccÈnaÑ katattÈti idaÑ pana maggavasena labbhamÈnaÑ bhedaÑ anupekkhitvÈ vuttaÑ. Atthi katassa paÔicayoti mayhaÑ santÈne nipphÈditassa sÊlÈdidhammassa ariyamaggassa anadhigatattÈ tadatthaÑ puna vaÉÉhanasa~khÈto paÔicayo atthi, icchitabboti attho.

TividhanÈÔakaparivÈroti mahantitthiyo majjhimitthiyo atitaruÓitthiyoti evaÑ vadh|kumÈrikakaÒÒÈvatthÈhi tividhÈhi nÈÔakitthÊhi parivuto. AkusalavitakkehÊti yathÈvuttehi kÈmavitakkÈdÊhi. Apare pana “tasmiÑ vanasaÓÉe pupphaphalapallavÈdÊsu lobhavasena kÈmavitakko, kharassarÈnaÑ pakkhi-ÈdÊnaÑ saddassavanena byÈpÈdavitakko, leÉÉu-ÈdÊhi tesaÑ viheÔhanÈdhippÈyena vihiÑsÈvitakko. ‘IdhevÈhaÑ vaseyyan’ti tattha sÈpekkhatÈvasena vÈ kÈmavitakko, vanacarake tattha tattha disvÈ tesu cittadubbhanena byÈpÈdavitakko, tesaÑ viheÔhanÈdhippÈyena vihiÑsÈvitakko tassa uppajjatÊ”ti vadanti. YathÈ tathÈ vÈ tassa micchÈvitakkappavattiyeva acchariyakÈraÓaÑ. AcchariyaÑ vata bhoti garahaÓacchariyaÑ nÈma kiretaÑ. YathÈ ÈyasmÈ Ènando bhagavato valiyagattaÑ disvÈ avoca “acchariyaÑ bhante abbhutaÑ bhante”ti1. SamparivÈritÈti vokiÓÓÈ. Attani garumhi ca ekattepi bahuvacanaÑ dissati. “AnvÈsatto”tipi pÈÔho. KasmÈ panassa bhagavÈ tattha gamanaÑ anujÈni? “AnanuÒÒÈtopi cÈyaÑ maÑ ohÈya gacchissateva, paricÈrakÈmatÈya maÒÒe bhagavÈ gantuÑ na detÊti cassa siyÈ aÒÒathattaÑ, tadassa dÊgharattaÑ ahitÈya dukkhÈya saÑvatteyyÈ”ti anujÈni.

EvaÑ tasmiÑ attano pavattiÑ ÈrocetvÈ nisinne athassa bhagavÈ sappÈyadhammaÑ desento “aparipakkÈya meghiya cetovimuttiyÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha “aparipakkÈyÈ”ti paripÈkaÑ appattÈya. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 190 piÔÔhe.

NavakanipÈta-a~guttaraÔÊkÈ 269

CetovimuttiyÈti kilesehi cetaso vimuttiyÈ. PubbabhÈge hi tada~gavasena ceva vikkhambhanavasena ca cetaso vimutti hoti, aparabhÈge samucchedavasena ceva paÔippassaddhivasena ca. SÈyaÑ vimutti heÔÔhÈ vitthÈrato kathitÈva, tasmÈ tattha vuttanayena veditabbÈ. Tattha vimuttiparipÈcanÊyehi dhammehi Èsaye paripÈcite sodhite vipassanÈya maggagabbhaÑ gaÓhantiyÈ paripÈkaÑ gacchantiyÈ cetovimutti paripakkÈ nÈma hoti, tadabhÈve aparipakkÈ.

Katame pana vimuttiparipÈcanÊyÈ dhammÈ? SaddhindriyÈdÊnaÑ visuddhikaraÓavasena pannarasa dhammÈ veditabbÈ. VuttaÑ hetaÑ–

“Assaddhe puggale parivajjayato, saddhe puggale sevato bhajato payirupÈsato, pasÈdanÊye suttante paccavekkhato imehi tÊhÈkÈrehi saddhindriyaÑ visujjhati.

KusÊte puggale parivajjayato, ÈraddhavÊriye puggale sevato bhajato payirupÈsato, sammappadhÈne paccavekkhato imehi tÊhÈkÈrehi vÊriyindriyaÑ visujjhati.

MuÔÔhassatÊ puggale parivajjayato, upaÔÔhitassatÊ puggale sevato bhajato payirupÈsato, satipaÔÔhÈne paccavekkhato imehi tÊhÈkÈrehi satindriyaÑ visujjhati.

AsamÈhite puggale parivajjayato, samÈhite puggale sevato bhajato payirupÈsato, jhÈnavimokkhe paccavekkhato imehi tÊhÈkÈrehi samÈdhindriyaÑ visujjhati.

DuppaÒÒe puggale parivajjayato, paÒÒavante puggale sevato bhajato payirupÈsato, gambhÊraÒÈÓacariyaÑ paccavekkhato imehi tÊhÈkÈrehi paÒÒindriyaÑ visujjhati.

Iti ime paÒca puggale parivajjayato, paÒca puggale sevato bhajato payirupÈsato, paÒca suttante paccavekkhato imehi pannarasahi ÈkÈrehi imÈni paÒcindriyÈni visujjhantÊ”ti1.

______________________________________________________________ 1. Khu 9. 198 piÔÔhe PaÔisambhidÈmagge.


Aparehipi pannarasahi ÈkÈrehi imÈni paÒcindriyÈni visujjhanti. Aparepi pannarasa dhammÈ vimuttiparipÈcanÊyÈ. SaddhÈpaÒcamÈni indriyÈni, aniccasaÒÒÈ anicce dukkhasaÒÒÈ dukkhe anattasaÒÒÈ pahÈnasaÒÒÈ virÈgasaÒÒÈti imÈ paÒca nibbedhabhÈgiyÈ saÒÒÈ, kalyÈÓamittatÈ, sÊlasaÑvaro, abhisallekhatÈ, vÊriyÈrambho, nibbedhikapaÒÒÈti. Tesu veneyyadamanakusalo satthÈ veneyyassa meghiyattherassa ajjhÈsayavasena idha kalyÈÓamittatÈdayo vimuttiparipÈcanÊye dhamme dassento “paÒca dhammÈ paripakkÈya saÑvattantÊ”ti vatvÈ te vitthÈrento “idha meghiya bhikkhu kalyÈÓamitto hotÊ”ti-ÈdimÈha.

Tattha kalyÈÓamittoti kalyÈÓo bhaddo sundaro mitto etassÈti kalyÈÓamitto. Yassa sÊlÈdiguÓasampanno “aghassa tÈtÈ hitassa vidhÈtÈ”ti evaÑ sabbÈkÈrena upakÈro mitto hoti, so puggalo kalyÈÓamittova. YathÈvuttehi kalyÈÓapuggaleheva sabbiriyÈpathesu saha ayati pavattati, na vinÈ tehÊti kalyÈÓasahÈyo. KalyÈÓapuggalesu eva cittena ceva kÈyena ca ninnapoÓapabbhÈrabhÈvena pavattatÊti kalyÈÓasampava~ko. Padattayena kalyÈÓamittasaÑsagge ÈdaraÑ uppÈdeti. AyaÑ kalyÈÓamittatÈsa~khÈto brahmacariyavÈsassa ÈdibhÈvato sabbesaÒca kusaladhammÈnaÑ bahukÈratÈya padhÈnabhÈvato ca imesu paÒcasu dhammesu Èdito vuttattÈ paÔhamo anavajjadhammo avisuddhÈnaÑ saddhÈdÊnaÑ visuddhikaraÓavasena cetovimuttiyÈ paripakkÈya saÑvattati. Ettha ca kalyÈÓamittassa bahukÈratÈ padhÈnatÈ ca “upaÉÉhamidaÑ bhante brahmacariyassa yadidaÑ kalyÈÓamittatÈ”ti vadantaÑ dhammabhaÓÉÈgÈrikaÑ “mÈ hevaÑ ÈnandÈ”ti dvikkhattuÑ paÔisedhetvÈ “sakalameva hidaÑ Ènanda brahmacariyaÑ yadidaÑ kalyÈÓamittatÈ kalyÈÓasahÈyatÈ”ti-Èdisuttapadehi1 veditabbÈ.

Puna caparanti puna ca aparaÑ dhammajÈtaÑ. SÊlavÈti ettha kenaÔÔhena sÊlaÑ? SÊlanaÔÔhena sÊlaÑ. KimidaÑ sÊlanaÑ nÈma? SamÈdhÈnaÑ, kÈyakammÈdÊnaÑ susÊlyavasena avippakiÓÓatÈti attho. Atha vÈ upadhÈraÓaÑ, jhÈnÈdikusaladhammÈnaÑ patiÔÔhÈnavasena ÈdhÈrabhÈvoti attho. TasmÈ sÊleti, sÊlatÊti vÈ sÊlaÑ. AyaÑ tÈva saddalakkhaÓanayena sÊlaÔÔho. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 88; SaÑ 3. 2 piÔÔhesu.


Apare pana “siraÔÔho sÊlaÔÔho, sÊtalaÔÔho sÊlaÔÔho”ti niruttinayena atthaÑ vaÓÓenti. TayidaÑ pÈrip|rito atisayato vÈ sÊlaÑ assa atthÊti sÊlavÈ, sÊlasampannoti attho.

YathÈ ca sÊlavÈ hoti sÊlasampanno, taÑ dassetuÑ “pÈtimokkhasaÑvarasaÑvuto”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha pÈtimokkhanti sikkhÈpadasÊlaÑ. TaÑ hi yo naÑ pÈti rakkhati, taÑ mokkheti moceti ÈpÈyikÈdÊhi dukkhehÊti pÈtimokkhaÑ. SaÑvaraÓaÑ saÑvaro, kÈyavÈcÈhi avÊtikkamo. PÈtimokkhameva saÑvaro pÈtimokkhasaÑvaro, tena saÑvuto pihitakÈyavÈcoti pÈtimokkhasaÑvarasaÑvuto. Idamassa tasmiÑ sÊle patiÔÔhitabhÈvaparidÊpanaÑ. ViharatÊti tadanur|pavihÈrasama~gibhÈvaparidÊpanaÑ. ŒcÈragocarasampannoti heÔÔhÈ pÈtimokkhasaÑvarassa upari visesÈnaÑ yogassa ca upakÈradhammaparidÊpanaÑ. AÓumattesu vajjesu bhayadassÈvÊti pÈtimokkhasÊlato acavanadhammatÈparidÊpanaÑ. SamÈdÈyÈti sikkhÈpadÈnaÑ anavasesato ÈdÈnaparidÊpanaÑ. SikkhatÊti sikkhÈya sama~gibhÈvaparidÊpanaÑ. SikkhÈpades|ti sikkhitabbadhammaparidÊpanaÑ.

Aparo nayo–kilesÈnaÑ balavabhÈvato pÈpakiriyÈya sukarabhÈvato puÒÒakiriyÈya ca dukkarabhÈvato bahukkhattuÑ apÈyesu patanasÊloti pÈtÊ, puthujjano. AniccatÈya vÈ bhavÈdÊsu kammavegukkhitto ghaÔiyantaÑ viya anavaÔÔhÈnena paribbhamanato gamanasÊloti pÈtÊ. MaraÓavasena vÈ tamhi tamhi sattanikÈye attabhÈvassa patanasÊlo vÈ pÈtÊ, sattasantÈno, cittameva vÈ. TaÑ pÈtinaÑ saÑsÈradukkhato mokkhetÊti pÈtimokkhaÑ. Cittassa hi vimokkhena satto “vimutto”ti vuccati. VuttaÑ hi “cittavodÈnÈ visujjhantÊ”ti1, “anupÈdÈya Èsavehi cittaÑ vimuttan”ti2 ca.

Atha vÈ avijjÈdihetunÈ saÑsÈre patati gacchati pavattatÊti pÈti. “AvijjÈnÊvaraÓÈnaÑ sattÈnaÑ taÓhÈsaÑyojanÈnaÑ sandhÈvataÑ saÑsaratan”ti3 hi vuttaÑ. Tassa pÈtino sattassa taÓhÈdisaÑkilesattayato mokkho etenÈti pÈtimokkhaÑ. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 2. 123 piÔÔhe. 2. Vi 3. 24 piÔÔhe. 3. SaÑ 1. 387 piÔÔhe.


Atha vÈ pÈteti vinipÈteti dukkheti pÈti, cittaÑ. VuttaÑ hi “cittena nÊyatÊ loko, cittena parikassatÊ”ti1. Tassa pÈtino mokkho etenÈti pÈtimokkhaÑ. Patati vÈ etena apÈyadukkhe saÑsÈradukkhe cÈti pÈti, taÓhÈdisaÑkileso. VuttaÑ hi “taÓhÈ janeti purisaÑ2. TaÓhÈdutiyo puriso”ti3 ca Èdi. Tato pÈtito mokkhoti pÈtimokkhaÑ.

Atha vÈ patati etthÈti pÈti, cha ajjhattikabÈhirÈni ÈyatanÈni. VuttaÑ hi “chasu loko samuppanno, chasu kubbati santhavan”ti4. Tato cha-ajjhattikabÈhirÈyatanasa~khÈtato pÈtito mokkhoti pÈtimokkhaÑ. Atha vÈ pÈto vinipÈto assa atthÊti pÈtÊ, saÑsÈro. Tato mokkhoti pÈtimokkhaÑ. Atha vÈ sabbalokÈdhipatibhÈvato dhammissaro bhagavÈ patÊti vuccati, muccati etenÈti mokkho, patino mokkho tena paÒÒattattÈti patimokkho, patimokkho eva pÈtimokkhaÑ. SabbaguÓÈnaÑ vÈ m|labhÈvato uttamaÔÔhena pati ca so yathÈvuttenatthena mokkho cÈti patimokkho, patimokkho eva pÈtimokkhaÑ. TathÈ hi vuttaÑ “pÈtimokkhanti ÈdimetaÑ mukhametaÑ pamukhametan”ti5 vitthÈro.

Atha vÈ pa-iti pakÈre, atÊti accantatthe nipÈto, tasmÈ pakÈrehi accantaÑ mokkhetÊti pÈtimokkhaÑ. IdaÑ hi sÊlaÑ sayaÑ tada~gavasena, samÈdhisahitaÑ paÒÒÈsahitaÒca vikkhambhanavasena samucchedavasena accantaÑ mokkheti mocetÊti pÈtimokkhaÑ. Pati pati mokkhoti vÈ patimokkho, tamhÈ tamhÈ vÊtikkamadosato paccekaÑ mokkhoti attho. Patimokkho eva pÈtimokkhaÑ. Mokkhoti vÈ nibbÈnaÑ, tassa mokkhassa paÔibimbabh|toti patimokkho. SÊlasaÑvaro hi s|riyassa aruÓuggamanaÑ viya nibbÈnassa udayabh|to tappaÔibhÈgova yathÈrahaÑ kilesanibbÈpanato. Patimokkhoyeva pÈtimokkhaÑ. Atha vÈ mokkhaÑ pati vattati, mokkhÈbhimukhanti vÈ patimokkhaÑ, patimokkhameva pÈtimokkhanti evaÑ tÈva ettha pÈtimokkhasaddassa attho veditabbo. ______________________________________________________________ 1. SaÑ 1. 36 piÔÔhe. 2. SaÑ 1. 34 piÔÔhe. 3. AÑ 1. 316; Khu 1. 201, 268 piÔÔhesu. 4. Khu 1. 304 piÔÔhe. 5. Vi 3. 141 piÔÔhe.


SaÑvarati pidahati etenÈti saÑvaro, pÈtimokkhameva saÑvaroti pÈtimokkhasaÑvaro. Atthato pana tato tato vÊtikkamitabbato viratiyo cetanÈ ca, tena pÈtimokkhasaÑvarena upeto samannÈgato pÈtimokkhasaÑvarasaÑvuto. VuttaÑ hetaÑ bhagavatÈ “iminÈ pÈtimokkhasaÑvarena upeto hoti samupeto upagato sampanno samannÈgato, tena vuccati pÈtimokkhasaÑvarasaÑvuto”ti1.

ViharatÊti iriyÈpathavihÈrena viharati iriyati vattati. ŒcÈragocarasampannoti veÄudÈnÈdimicchÈjÊvassa kÈyapÈgabbhiyÈdÊnaÒca akaraÓena sabbaso anÈcÈraÑ vajjetvÈ kÈyiko avÊtikkamo, vÈcasiko avÊtikkamo, kÈyikavÈcasiko avÊtikkamoti evaÑ vuttabhikkhu sÈruppa-ÈcÈrasampattiyÈ vesiyÈdi-agocaraÑ vajjetvÈ piÓÉapÈtÈdi-atthaÑ upasa~kamituÑ yuttaÔÔhÈnasa~khÈtagocaracaraÓena ca sampannattÈ ÈcÈragocarasampanno.

Apica yo bhikkhu satthari sagÈravo sappatisso sabrahmacÈrÊsu sagÈravo sappatisso hirottappasampanno sunivattho supÈruto pÈsÈdikena abhikkantena paÔikkantena Èlokitena vilokitena samiÒjitena pasÈritena iriyÈpathasampanno indriyesu guttadvÈro bhojane mattaÒÒ| jÈgariyaÑ anuyutto satisampajaÒÒena samannÈgato appiccho santuÔÔho pavivitto asaÑsaÔÔho ÈbhisamÈcÈrikesu sakkaccakÈrÊ garucittÊkÈrabahulo viharati, ayaÑ vuccati ÈcÈrasampanno.

Gocaro pana upanissayagocaro Èrakkhagocaro upanibandhagocaroti tividho. Tattha yo dasakathÈvatthuguÓasamannÈgato vuttalakkhaÓo kalyÈÓamitto, yaÑ nissÈya assutaÑ suÓÈti, sutaÑ pariyodÈpeti, ka~khaÑ vitarati, diÔÔhiÑ ujuÑ karoti, cittaÑ pasÈdeti, yassa ca anusikkhanto saddhÈya vaÉÉhati, sÊlena, sutena, cÈgena, paÒÒÈya vaÉÉhati, ayaÑ vuccati upanissayagocaro.

Yo bhikkhu antaragharaÑ paviÔÔho vÊthiÑ paÔipanno okkhittacakkhu yugamattadassÊ saÑvuto gacchati, na hatthiÑ olokento, na assaÑ, na ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 255 piÔÔhe Vibha~ge.


rathaÑ, na pattiÑ, na itthiÑ, na purisaÑ olokento, na uddhaÑ ullokento, na adho olokento, na disÈvidisaÑ pekkhamÈno gacchati, ayaÑ Èrakkhagocaro.

Upanibandhagocaro pana cattÈro satipaÔÔhÈnÈ, yattha bhikkhu attano cittaÑ upanibandhati. VuttaÑ hetaÑ bhagavatÈ “ko ca bhikkhave bhikkhuno gocaro sako pettiko visayo, yadidaÑ cattÈro satipaÔÔhÈnÈ”ti1. Tattha upanissayagocarassa pubbe vuttattÈ itaresaÑ vasenettha gocaro veditabbo. Iti yathÈvuttÈya ÈcÈrasampattiyÈ imÈya ca gocarasampattiyÈ samannÈgatattÈ ÈcÈragocarasampanno.

AÓumattesu vajjesu bhayadassÈvÊti appamattakattÈ aÓuppamÈÓesu assatiyÈ asaÒcicca Èpannasekhiya-akusalacittuppÈdÈdibhedesuvajjesu bhayadassanasÊlo. Yo hi bhikkhu paramÈÓumattaÑ vajjaÑ aÔÔhasaÔÔhiyojanasatasahassubbedhasinerupabbatarÈjasadisaÑ2 katvÈ passati, yopi sabbalahukaÑ dubbhÈsitamattaÑ pÈrÈjikasadisaÑ katvÈ passati, ayampi aÓumattesu vajjesu bhayadassÈvÊ nÈma. SamÈdÈya sikkhati sikkhÈpades|ti yaÑkiÒci sikkhÈpadesu sikkhitabbaÑ, taÑ sabbena sabbaÑ sabbathÈ sabbaÑ anavasesaÑ samÈdiyitvÈ sikkhati, vattati p|retÊti attho.

AbhisallekhikÈti ativiya kilesÈnaÑ sallekhanÊyÈ, tesaÑ tanubhÈvÈya pahÈnÈya yuttar|pÈ. CetovigaraÓasappÈyÈti cetaso paÔicchÈdakÈnaÑ nÊvaraÓÈnaÑ d|rÊbhÈvakaraÓena cetovivaraÓasa~khÈtÈnaÑ samathavipassanÈnaÑ sappÈyÈ, samathavipassanÈcittasseva vÈ vivaraÓÈya pÈkaÔÊkaraÓÈya vÈ sappÈyÈ upakÈrikÈti cetovivaraÓasappÈyÈ.

IdÈni yena nibbidÈdi-ÈvahaÓena ayaÑ kathÈ abhisallekhikÈ cetovivaraÓasappÈyÈ ca nÈma hoti, taÑ dassetuÑ “ekantanibbidÈyÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha ekantanibbidÈyÈti ekaÑseneva vaÔÔadukkhato nibbindanatthÈya. VirÈgÈya nirodhÈyÈti tasseva virajjanatthÈya ca nirujjhanatthÈya ca. UpasamÈyÈti sabbakilesav|pasamÈya. AbhiÒÒÈyÈti ______________________________________________________________ 1. SaÑ 3. 128 piÔÔhe. 2. ParamÈÓumattaÑ aÔÔhasaÔÔhiyojanasahassÈdhikayojanasatasahassubbedhasine-

rupabbatarÈjasadisaÑ (Ka) Itivuttaka-®Ôha 293 piÔÔhe ceva Visuddhi-®Ê 1. 46 piÔÔhe ca passitabbaÑ.


sabbassapi abhiÒÒeyyassa abhijÈnanÈya. SambodhÈyÈti catumaggasambodhÈya. NibbÈnÈyÈti anupÈdisesanibbÈnÈya. Etesu hi Èdito tÊhi padehi vipassanÈ vuttÈ, dvÊhi nibbÈnaÑ vuttaÑ. SamathavipassanÈ ÈdiÑ katvÈ nibbÈnapariyosÈno ayaÑ sabbo uttarimanussadhammo dasakathÈvatthulÈbhino sijjhatÊti dasseti.

IdÈni taÑ kathaÑ vibhajitvÈ dassento “appicchakathÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha appicchoti ni-iccho, tassa kathÈ appicchakathÈ, appicchabhÈvappaÔisaÑyuttakathÈ vÈ appicchakatÈ. Ettha ca atriccho pÈpiccho mahiccho appicchoti icchÈvasena cattÈro puggalÈ. Tesu attanÈ yathÈladdhena lÈbhena atitto upar|pari lÈbhaÑ icchanto atriccho nÈma. YaÑ sandhÈya–

“Catubbhi aÔÔhajjhagamÈ, aÔÔhÈhipi ca soÄasa. SoÄasÈhi ca bÈttiÑsa, atricchaÑ cakkamÈsado. IcchÈhatassa posassa, cakkaÑ bhamati matthake”ti1 ca,

“AtricchaÑ atilobhena, atilobhamadena cÈ”ti2 ca vuttaÑ.

LÈbhasakkÈrasilokanikÈmayamÈnÈya asantaguÓasambhÈvanÈdhippÈyo pÈpiccho. YaÑ sandhÈya vuttaÑ “idhekacco assaddho samÈno ‘saddhoti maÑ jano jÈnÈt|’ti icchati, dussÊlo samÈno ‘sÊlavÈti maÑ jano jÈnÈt|’ti icchatÊ”ti-Èdi3.

SantaguÓasambhÈvanÈdhippÈyo paÔiggahaÓe amattaÒÒ| mahiccho, yaÑ sandhÈya vuttaÑ “idhekacco saddho samÈno ‘saddhoti maÑ jano jÈnÈt|’ti icchati, sÊlavÈ samÈno ‘sÊlavÈti maÑ jano jÈnÈt|’ti icchatÊ”ti-Èdi3. DuttappiyatÈya hissa vijÈtamÈtÈpi cittaÑ gahetuÑ na sakkoti. TenetaÑ vuccati–

“Aggikkhandho samuddo ca, mahiccho cÈpi puggalo. SakaÔena paccaye dentu, tayopete atappayÈ”ti.

Ete pana atricchatÈdayo dose ÈrakÈ vivajjetvÈ santaguÓaniguhanÈdhippÈyo paÔiggahaÓe ca mattaÒÒ| appiccho. Attani vijjamÈnampi ______________________________________________________________ 1. Khu 5. 132 piÔÔhe JÈtake. 2. Khu 5. 65 piÔÔhe JÈtake. 3. Abhi 2. 364 piÔÔhe Vibha~ge.


guÓaÑ paÔicchÈdetukÈmatÈya saddho samÈno “saddhoti maÑ jano jÈnÈt|”ti na icchati, sÊlavÈ, bahussuto, pavivitto, ÈraddhavÊriyo, upaÔÔhitassati, samÈhito, paÒÒavÈ samÈno “paÒÒavÈti maÑ jano jÈnÈt|”ti na icchati. SvÈyaÑ paccayappiccho dhuta~gappiccho pariyatti-appiccho adhigamappicchoti catubbidho. Tattha cat|su paccayesu appiccho paccayadÈyakaÑ deyyadhammaÑ attano thÈmaÒca oloketvÈ sacepi hi deyyadhammo bahu hoti, dÈyako appaÑ dÈtukÈmo, dÈyakassa vasena appameva gaÓhÈti. Deyyadhammo ce appo, dÈyako bahuÑ dÈtukÈmo, deyyadhammassa vasena appameva gaÓhÈti. Deyyadhammopi ce bahu, dÈyakopi bahuÑ dÈtukÈmo, attano thÈmaÑ ÒatvÈ pamÈÓayuttameva gaÓhÈti. Evar|po hi bhikkhu anuppannaÑ lÈbhaÑ uppÈdeti, uppannaÑ lÈbhaÑ thÈvaraÑ karoti, dÈyakÈnaÑ cittaÑ ÈrÈdheti. Dhuta~gasamÈdÈnassa pana attani atthibhÈvaÑ na jÈnÈpetukÈmo dhuta~gappiccho. Yo attano bahussutabhÈvaÑ jÈnÈpetuÑ na icchati, ayaÑ pariyatti-appiccho. Yo pana sotÈpannÈdÊsu aÒÒataro hutvÈ sabrahmacÈrÊnampi attano sotÈpannÈdibhÈvaÑ jÈnÈpetuÑ na icchati, ayaÑ adhigamappiccho. EvametesaÑ appicchÈnaÑ yÈ appicchatÈ, tassÈ saddhiÑ sandassanÈdividhinÈ anekÈkÈravokÈrÈnisaÑsavibhÈvanavasena sappaÔipakkhassa atricchatÈdibhedassa icchÈcÈrassa ÈdÊnavavibhÈvanavasena ca pavattÈ kathÈ appicchakathÈ.

SantuÔÔhikathÈti ettha santuÔÔhÊti sakena attanÈ laddhena tuÔÔhi santuÔÔhi. Atha vÈ visamaÑ paccayicchaÑ pahÈya samaÑ tuÔÔhi santuÔÔhi, santena vÈ vijjamÈnena tuÔÔhi santuÔÔhi. VuttaÒcetaÑ–

“AtÊtaÑ nÈnubaddho so1, nappajappamanÈgataÑ. Paccuppannena yÈpento, santuÔÔhoti pavuccatÊ”ti.

SammÈ vÈ ÒÈyena bhagavatÈ anuÒÒÈtavidhinÈ paccayehi tuÔÔhi santuÔÔhi, atthato itarÊtarapaccayasantoso, so dvÈdasavidho hoti. KathaÑ? CÊvare yathÈlÈbhasantoso, yathÈbalasantoso, yathÈsÈruppasantosoti tividho. EvaÑ piÓÉapÈtÈdÊsu. ______________________________________________________________ 1. NÈnusocanto (UdÈna-®Ôha 207 piÔÔhe.)


TatrÈyaÑ pabhedavaÓÓanÈ–idha bhikkhu cÊvaraÑ labhati sundaraÑ vÈ asundaraÑ vÈ, so teneva yÈpeti, aÒÒaÑ na pattheti, labhantopi na gaÓhÈti, ayamassa cÊvare yathÈlÈbhasantoso. Atha pana pakatidubbalo vÈ hoti ÈbÈdhajarÈbhibh|to vÈ, garucÊvaraÑ pÈrupanto kilamati, so sabhÈgena bhikkhunÈ saddhiÑ taÑ parivattetvÈ lahukena yÈpentopi santuÔÔhova hoti, ayamassa cÊvare yathÈbalasantoso. Aparo paÓÊtapaccayalÈbhÊ hoti, so paÔÔacÊvarÈdÊnaÑ1 aÒÒataraÑ mahagghacÊvaraÑ bah|ni vÈ labhitvÈ “idaÑ therÈnaÑ cirapabbajitÈnaÑ bahussutÈnaÑ anur|paÑ, idaÑ gilÈnÈnaÑ dubbalÈnaÑ appalÈbhÊnaÑ hot|”ti tesaÑ datvÈ attanÈ sa~kÈrak|ÔÈdito vÈ nantakÈni uccinitvÈ saÑghÈÔiÑ katvÈ tesaÑ vÈ purÈÓacÊvarÈni gahetvÈ dhÈrentopi santuÔÔhova hoti, ayamassa cÊvare yathÈsÈruppasantoso.

Idha pana bhikkhu piÓÉapÈtaÑ labhati l|khaÑ vÈ paÓÊtaÑ vÈ, so teneva yÈpeti, aÒÒaÑ na pattheti, labhantopi na gaÓhÈti, ayamassa piÓÉapÈte yathÈlÈbhasantoso. Atha pana ÈbÈdhiko hoti, l|khaÑ paÓÊtaÑ pakativiruddhaÑ byÈdhiviruddhaÑ vÈ piÓÉapÈtaÑ bhuÒjitvÈ gÈÄhaÑ rogÈbÈdhaÑ pÈpuÓÈti, so sabhÈgassa bhikkhuno datvÈ tassa hatthato sappÈyabhojanaÑ bhuÒjitvÈ samaÓadhammaÑ karontopi santuÔÔhova hoti, ayamassa piÓÉapÈte yathÈbalasantoso. Aparo bahuÑ paÓÊtaÑ piÓÉapÈtaÑ labhati, so “ayaÑ piÓÉapÈto cirapabbajitÈnaÑ anur|po”ti cÊvaraÑ viya tesaÑ datvÈ tesaÑ vÈ sesakaÑ attanÈ piÓÉÈya caritvÈ missakÈhÈraÑ vÈ bhuÒjantopi santuÔÔhova hoti, ayamassa piÓÉapÈte yathÈsÈruppasantoso.

Idha pana bhikkhuno senÈsanaÑ pÈpuÓÈti manÈpaÑ vÈ amanÈpaÑ vÈ antamaso tiÓasanthÈrakampi, so teneva santussati, puna aÒÒaÑ sundarataraÑ pÈpuÓÈti, taÑ na gaÓhÈti, ayamassa senÈsane yathÈlÈbhasantoso. Atha pana ÈbÈdhiko hoti dubbalo vÈ, pakativiruddhaÑ vÈ so byÈdhiviruddhaÑ vÈ senÈsanaÑ labhati, yatthassa vasato aphÈsuhoti, so taÑ sabhÈgassa bhikkhuno datvÈ tassa santake sappÈyasenÈsane vasitvÈ samaÓadhammaÑ karontopi santuÔÔhova hoti, ______________________________________________________________ 1. PattacÊvarÈdÊnaÑ (Ka)


ayamassa senÈsane yathÈbalasantoso. Aparo sundaraÑ senÈsanaÑ pattampi na sampaÔicchati “paÓÊtasenÈsanaÑ nÈma pamÈdaÔÔhÈnan”ti, mahÈpuÒÒatÈya vÈ leÓamaÓÉapak|ÔÈgÈrÈdÊni bah|ni paÓÊtasenÈsanÈni labhati, so tÈni cÊvarÈdÊni viya cirapabbajitÈdÊnaÑ datvÈ yattha katthaci vasantopi santuÔÔhova hoti, ayamassa senÈsane yathÈsÈruppasantoso.

Idha pana bhikkhu bhesajjaÑ labhati l|khaÑ vÈ paÓÊtaÑ vÈ, so teneva tussati, aÒÒaÑ na pattheti, labhantopi na gaÓhÈti, ayaÑ gilÈnapaccaye yathÈlÈbhasantoso. Atha pana telena atthiko phÈÓitaÑ labhati, so yaÑ labhati, so taÑ sabhÈgassa bhikkhuno datvÈ tassa hatthato telena bhesajjaÑ katvÈ samaÓadhammaÑ karontopi santuÔÔhova hoti, ayamassa gilÈnapaccaye yathÈbalasantoso. Aparo mahÈpuÒÒo bahuÑ telamadhuphÈÓitÈdipaÓÊtabhesajjaÑ labhati, so taÑ cÊvarÈdÊni viya cirapabbajitÈdÊnaÑ datvÈ tesaÑ Èbhatakena yena kenaci bhesajjaÑ karontopi santuÔÔhova hoti. Yo pana ekasmiÑ bhÈjane muttaharÊtakaÑ, ekasmiÑ catumadhuraÑ ÔhapetvÈ “gaÓhatha bhante yadicchasÊ”ti vuccamÈno “sacassa tesu aÒÒatarenapi rogo v|pasammati, idaÑ muttaharÊtakaÑ nÈma buddhÈdÊhi vaÓÓitan”ti, “p|timuttabhesajjaÑ nissÈya pabbajjÈ, tattha te yÈvajÊvaÑ ussÈho karaÓÊyo”ti1 vacanaÑ anussaranto catumadhuraÑ paÔikkhipitvÈ muttaharÊtakena bhesajjaÑ karonto paramasantuÔÔhova hoti, ayamassa gilÈnapaccaye yathÈsÈruppasantoso.

So evaÑpabhedo sabbopi santoso santuÔÔhÊti pavuccati. Tena vuttaÑ “atthato itarÊtarapaccayasantoso”ti. TassÈ santuÔÔhiyÈ saddhiÑ sandassanÈdividhinÈ ÈnisaÑsavibhÈvanavasena tappaÔipakkhassa atricchatÈdibhedassa icchÈcÈrassa ÈdÊnavavibhÈvanavasena ca pavattÈ kathÈ santuÔÔhikathÈ. Ito parÈsupi kathÈsu eseva nayo. Visesamattameva vakkhÈma.

PavivekakathÈti ettha kÈyaviveko cittaviveko upadhivivekoti tayo vivekÈ. Tesu eko gacchati, eko tiÔÔhati, eko ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 133 piÔÔhe.


nisÊdati, eko seyyaÑ kappeti, eko gÈmaÑ piÓÉÈya pavisati, eko paÔikkamati, eko abhikkamati, eko ca~kamaÑ adhiÔÔhÈti, eko carati, eko viharati, evaÑ sabbiriyÈpathesu sabbakiccesu gaÓasa~gaÓikaÑ pahÈya vivittavÈso kÈyaviveko nÈma. AÔÔha samÈpattiyo pana cittaviveko nÈma. NibbÈnaÑ upadhiviveko nÈma. VuttaÑ hetaÑ “kÈyaviveko ca vivekaÔÔhakÈyÈnaÑ nekkhammÈbhiratÈnaÑ, cittaviveko ca parisuddhacittÈnaÑ paramavodÈnappattÈnaÑ, upadhiviveko ca nirupadhÊnaÑ puggalÈnaÑ visa~khÈragatÈnan”ti1. Vivekoyeva paviveko, paviveke paÔisaÑyuttÈ kathÈ pavivekakathÈ.

AsaÑsaggakathÈti ettha savanasaÑsaggo dassanasaÑsaggo samullapanasaÑsaggo sambhogasaÑsaggo kÈyasaÑsaggoti paÒca saÑsaggÈ. Tesu idhekacco bhikkhu suÓÈti “amukasmiÑ ÔhÈne gÈme vÈ nigame vÈ itthÊ abhir|pÈ dassanÊyÈ pÈsÈdikÈ paramÈya vaÓÓapokkharatÈya samannÈgatÈ”ti, so taÑ sutvÈ saÑsÊdati visÊdati, na sakkoti brahmacariyaÑ sandhÈretuÑ, sikkhaÑ paccakkhÈya hÊnÈyÈvattati, evaÑ visabhÈgÈrammaÓassavanena uppannakilesasanthavo savanasaÑsaggo nÈma. Na heva kho bhikkhu suÓÈti, apica kho sÈmaÑ passati itthiÑ abhir|paÑ dassanÊyaÑ pÈsÈdikaÑ paramÈya vaÓÓapokkharatÈya samannÈgataÑ, so taÑ disvÈ saÑsÊdati visÊdati, na sakkoti brahmacariyaÑ sandhÈretuÑ, sikkhaÑ paccakkhÈya hÊnÈyÈvattati, evaÑ visabhÈgÈrammaÓadassanena uppannakilesasanthavo dassanasaÑsaggo nÈma. DisvÈ pana aÒÒamaÒÒaÑ ÈlÈpasallÈpavasena uppanno kilesasanthavo samullapanasaÑsaggo nÈma. SaÒjagghanÈdipi eteneva sa~gayhati. Attano pana santakaÑ yaÑ kiÒci mÈtugÈmassa datvÈ adatvÈ vÈ tena dinnassa vanabha~giniyÈdino paribhogavasena uppanno kilesasanthavo sambhogasaÑsaggo nÈma. MÈtugÈmassa hatthaggÈhÈdivasena uppannakilesasanthavo kÈyasaÑsaggo nÈma.

Yopi cesa “gihÊhi saÑsaÔÔho viharati ananulomikena saÑsaggena sahasokÊ sahanandÊ sukhitesu sukhito dukkhitesu dukkhito uppannesu kiccakaraÓÊyesu attanÈ voyogaÑ ÈpajjatÊ”ti2 ______________________________________________________________ 1. Khu 7. 122 piÔÔhe MahÈniddese. 2. SaÑ 2. 10; Khu 7. 302 piÔÔhesu.


evaÑ vutto ananulomiko gihisaÑsaggo nÈma, yo ca sabrahmacÈrÊhipi kilesuppattihetubh|to saÑsaggo, taÑ sabbaÑ pahÈya yvÈyaÑ saÑsÈre thirataraÑ saÑvegasa~khÈresu tibbaÑ bhayasaÒÒaÑ sarÊre paÔikk|lasaÒÒaÑ sabbÈkusalesu jigucchÈpubba~gamaÑ hirottappaÑ sabbakiriyÈsu satisampajaÒÒanti sabbaÑ paccupaÔÔhapetvÈ kamaladale jalabindu viya sabbattha alaggabhÈvo, ayaÑ sabbasaÑsaggappaÔipakkhatÈya asaÑsaggo, tappaÔisaÑyuttÈ kathÈ asaÑsaggakathÈ.

VÊriyÈrambhakathÈti ettha vÊrassa bhÈvo, kammanti vÈ vÊriyaÑ, vidhinÈ ÊretabbaÑ pavattetabbanti vÈ vÊriyaÑ, vÊriyaÒca taÑ akusalÈnaÑ dhammÈnaÑ pahÈnÈya, kusalÈnaÑ dhammÈnaÑ upasampadÈya ÈrasanaÑ vÊriyÈrambho. SvÈyaÑ kÈyiko cetasiko cÈti duvidho, ÈrambhadhÈtu nikkamadhÈtu parakkamadhÈtu cÈti tividho, sammappadhÈnavasena catubbidho. So sabbopi yo bhikkhu gamane uppannakilesaÑ ÔhÈnaÑ pÈpuÓituÑ na deti, ÔhÈne uppannaÑ nisajjaÑ, nisajjÈya uppannaÑ sayanaÑ pÈpuÓituÑ na deti, tattha tattheva ajapadena daÓÉena kaÓhasappaÑ uppÊÄetvÈ gaÓhanto viya tikhiÓena asinÈ amittaÑ gÊvÈya paharanto viya sÊsaÑ ukkhipituÑ adatvÈ vÊriyabalena niggaÓhÈti, tassevaÑ vÊriyÈrambho ÈraddhavÊriyassa vasena veditabbo, tappaÔisaÑyuttÈ kathÈ vÊriyÈrambhakathÈ.

SÊlakathÈti-ÈdÊsu duvidhaÑ sÊlaÑ lokiyaÑ lokuttaraÒca. Tattha lokiyaÑ pÈtimokkhasaÑvarÈdi catupÈrisuddhisÊlaÑ. LokuttaraÑ maggasÊlaÑ phalasÊlaÒca. TathÈ samÈdhipi. VipassanÈya pÈdakabh|tÈ saha upacÈrena aÔÔha samÈpattiyo lokiyo samÈdhi, maggasampayutto panettha lokuttaro samÈdhi nÈma. TathÈ paÒÒÈpi. LokiyÈ sutamayÈ cintÈmayÈ jhÈnasampayuttÈ vipassanÈÒÈÓaÒca. Visesato panettha vipassanÈpaÒÒÈ gahetabbÈ. LokuttarÈ maggapaÒÒÈ phalapaÒÒÈ ca. Vimutti ariyaphalavimutti nibbÈnaÒca. Apare pana tada~gavikkhambhanasamucchedavimuttÊnampi vasenettha atthaÑ saÑvaÓÓenti. VimuttiÒÈÓadassanampi ek|navÊsatividhaÑ paccavekkhaÓaÒÈÓaÑ. Iti imesaÑ sÊlÈdÊnaÑ saddhiÑ sandassanÈdividhinÈ anekÈkÈravokÈra-ÈnisaÑsavibhÈvanavasena ceva tappaÔipakkhÈnaÑ dussÊlyÈdÊnaÑ ÈdÊnavavibhÈvanavasena ca pavattÈ kathÈ, tappaÔisaÑyuttÈ kathÈ vÈ sÊlÈdikathÈ nÈma.


Ettha ca “attanÈ ca appiccho hoti, appicchakathaÒca paresaÑ kattÈ”ti1, “santuÔÔho hoti itarÊtarena cÊvarena, itarÊtaracÊvarasantuÔÔhiyÈ ca vaÓÓavÈdÊ”ti2 ca Èdivacanato sayaÒca appicchatÈdiguÓasamannÈgatena paresampi tadatthÈya hitajjhÈsayena pavattetabbÈ tathÈr|pÊ kathÈ. YÈ idha abhisallekhikÈdibhÈvena visesetvÈ vuttÈ appicchakathÈdÊti veditabbÈ. KÈrakasseva hi kathÈ visesato adhippetatthasÈdhinÊ. TathÈ hi vakkhati “kalyÈÓamittassetaÑ meghiya bhikkhuno pÈÔika~khaÑ -pa- akasiralÈbhÊ”ti3.

Evar|piyÈti ÊdisÈya yathÈvuttÈya. NikÈmalÈbhÊti yathicchitalÈbhÊ yathÈrucilÈbhÊ, sabbakÈlaÑ imaÑ kathaÑ sotuÑ vicÈretuÒca yathÈsukhaÑ labhanto. AkicchalÈbhÊti nidukkhalÈbhÊ. AkasiralÈbhÊti vipulalÈbhÊ.

ŒraddhavÊriyoti paggahitavÊriyo. AkusalÈnaÑ dhammÈnaÑ pahÈnÈyÈti akosallasambh|taÔÔhena akusalÈnaÑ pÈpadhammÈnaÑ pajahanatthÈya. KusalÈnaÑ dhammÈnanti kucchitÈnaÑ salanÈdi-atthena anavajjaÔÔhena ca kusalÈnaÑ sahavipassanÈnaÑ maggaphaladhammÈnaÑ. UpasampadÈyÈti sampÈdanÈya attano santÈne uppÈdanÈya. ThÈmavÈti ussoÄhisa~khÈtena vÊriyathÈmena samannÈgato. DaÄhaparakkamoti thiraparakkamo asithilavÊriyo. Anikkhittadhuroti anorohitadhuro anosakkavÊriyo.

PaÒÒavÈti vipassanÈpaÒÒÈya paÒÒavÈ. UdayatthagÈminiyÈti paÒcannaÑ khandhÈnaÑ udayaÒca vayaÒca paÔivijjhantiyÈ. AriyÈyÈti vikkhambhanavasena kilesehi ÈrakÈ d|re ÔhitÈya niddosÈya. NibbedhikÈyÈti nibbedhabhÈgiyÈya. SammÈ dukkhakkhayagÈminiyÈti vaÔÔadukkhassa khepanato “dukkhakkhayo”ti laddhanÈmaÑ ariyamaggaÑ sammÈ hetunÈ nayena gacchantiyÈ. Imesu ca pana paÒcasu dhammesu sÊlaÑ vÊriyaÑ paÒÒÈ ca yogino ajjhattikaÑ a~gaÑ, itaradvayaÑ bÈhiraÑa~gaÑ. TatthÈpi4 kalyÈÓamittasannissayeneva sesaÑ catubbidhaÑ ijjhati, kalyÈÓamittassevettha bahukÈrataÑ dassento satthÈ “kalyÈÓamittassetaÑ meghiya bhikkhuno pÈÔika~khan”ti-ÈdinÈ desanaÑ vaÉÉhesi. Tattha pÈÔika~khanti ekaÑsena icchitabbaÑ, avassaÑbhÈvÊti attho. Yanti ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 199; AÑ 3. 359 piÔÔhesu. 2. SaÑ 1. 399; Khu 8. 249 piÔÔhesu. 3. AÑ 3. 169 piÔÔhe. 4. TathÈpi (UdÈna-®Ôha 212 piÔÔhe.)


kiriyÈparÈmasanaÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–“sÊlavÈ bhavissatÊ”ti ettha yadetaÑ kalyÈÓamittassa bhikkhuno sÊlavantatÈya bhavanaÑ sÊlasampannattaÑ, tassa bhikkhuno sÊlasampannattÈ etaÑ tassa pÈÔika~khaÑ, avassaÑbhÈvÊ ekaÑseneva tassa tattha niyojanatoti adhippÈyo. PÈtimokkhasaÑvarasaÑvuto viharatÊti-ÈdÊsupi eseva nayo.

EvaÑ bhagavÈ sadevake loke uttamakalyÈÓamittasa~khÈtassa attano vacanaÑ anÈdiyitvÈ taÑ vanasaÓÉaÑ pavisitvÈ tÈdisaÑ vippakÈraÑ pattassa Èyasmato meghiyassa kalyÈÓamittatÈdinÈ sakalaÑ sÈsanasampadaÑ dassetvÈ idÈnissa tattha ÈdarajÈtassa pubbe yehi kÈmavitakkÈdÊhi upaddutattÈ kammaÔÔhÈnaÑ na sampajjati, tassa tesaÑ ujuvipaccanÊkabh|tattÈ ca bhÈvanÈnayaÑ pakÈsetvÈ tato paraÑ arahattassa kammaÔÔhÈnaÑ Ècikkhanto “tena ca pana meghiya bhikkhunÈ imesu paÒcasu dhammesu patiÔÔhÈya cattÈro dhammÈ uttari bhÈvetabbÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha tenÈti evaÑ kalyÈÓamittasannissayena yathÈvuttasÊlÈdiguÓasamannÈgatena. TenevÈha “imesu paÒcasu dhammesu patiÔÔhÈyÈ”ti. UttarÊti ÈraddhataruÓavipassanassa rÈgÈdiparissayÈ ce uppajjeyyuÑ, tesaÑ visodhanatthaÑ tato uddhaÑ cattÈro dhammÈ bhÈvetabbÈ uppÈdetabbÈ vaÉÉhetabbÈ ca.

AsubhÈti ekÈdasasu asubhakammaÔÔhÈnesu yathÈrahaÑ yattha katthaci asubhabhÈvanÈ. RÈgassa pahÈnÈyÈti kÈmarÈgassa pajahanatthÈya. Ayamattho sÈlilÈvakopamÈya vibhÈvetabbo. EvaÑbh|taÑ bhÈvanÈvidhiÑ sandhÈya vuttaÑ “asubhÈ bhÈvetabbÈ rÈgassa pahÈnÈyÈ”ti. MettÈti mettÈkammaÔÔhÈnaÑ. ByÈpÈdassa pahÈnÈyÈti vuttanayeneva uppannassa kopassa pajahanatthÈya. ŒnÈpÈnassatÊti soÄasavatthukÈ ÈnÈpÈnassati. VitakkupacchedÈyÈti vuttanayeneva uppannÈnaÑ vitakkÈnaÑ pacchedanatthÈya. AsmimÈnasamugghÈtÈyÈti “asmÊ”ti uppajjanakassa navavidhassa mÈnassa samucchedanatthÈya.

AniccasaÒÒinoti hutvÈ abhÈvato udayabbayavantato pabha~guto tÈvakÈlikato niccappaÔikkhepato ca “sabbe sa~khÈrÈ aniccÈ”ti1 ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 53; Khu 8. 128 piÔÔhesu.


pavatta-aniccÈnupassanÈvasena aniccasaÒÒino. AnattasaÒÒÈ saÓÔhÈtÊti asÈrakato avasavattanato parato rittato tucchato suÒÒato ca “sabbe dhammÈ anattÈ”ti1 evaÑ pavatta-anattÈnupassanÈsa~khÈtÈ anattasaÒÒÈ citte saÓÔhahati atidaÄhaÑ patiÔÔhahati. AniccalakkhaÓe hi diÔÔhe anattalakkhaÓaÑ diÔÔhameva hoti. TÊsu lakkhaÓesu hi ekasmiÑ diÔÔhe itaradvayaÑ diÔÔhameva hoti. Tena vuttaÑ “aniccasaÒÒino meghiya anattasaÒÒÈ saÓÔhÈtÊ”ti. AnattalakkhaÓe sudiÔÔhe “asmÊ”ti uppajjanakamÈno suppajahova hotÊti Èha “anattasaÒÒÊ asmimÈnasamugghÈtaÑ pÈpuÓÈtÊ”ti. DiÔÔheva dhamme nibbÈnanti diÔÔheva dhamme imasmiÑyeva attabhÈve apaccayaparinibbÈnaÑ pÈpuÓÈti. Ayamettha sa~khepo, vitthÈrato pana asubhÈdibhÈvanÈnayo visuddhimagge2 vuttanayena veditabbo.

MeghiyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. NandakasuttÈdivaÓÓanÈ

4-5. Catutthe ÈgamayamÈnoti olokayamÈno, buddho sahasÈ apavisitvÈ yÈva sÈ kathÈ niÔÔhÈti, tÈva aÔÔhÈsÊti attho. TenÈha “idamavocÈti idaÑ kathÈvasÈnaÑ udikkhamÈno”ti. AniccadukkhÈdivasena sabbadhammasantÊraÓaÑ adhipaÒÒÈvipassanÈti Èha “sa~khÈrapariggahavipassanÈÒÈÓassÈ”ti. MÈnasanti rÈgopi cittampi arahattampi. “Antalikkhacaro pÈso, yvÈyaÑ carati mÈnaso”ti3 ettha rÈgo mÈnasaÑ. “CittaÑ mano mÈnasan”ti4 ettha cittaÑ. “AppattamÈnaso sekho, kÈlaÑ kayirÈ jane sutÈ”ti5 ettha arahattaÑ. IdhÈpi arahattameva adhippetaÑ. TenÈha “appattamÈnasÈti appatta-arahattÈ”ti. AppattaÑ mÈnasaÑ arahattaÑ etehÊti appattamÈnasÈ. IdÈni cittapariyÈyameva mÈnasasaddaÑ sandhÈyÈha “arahattaÑ vÈ”ti-Èdi. PaÒcamaÑ suviÒÒeyyameva.

NandakasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 53; Khu 8. 128 piÔÔhesu. 2. Visuddhi 1. 173 piÔÔhe. 3. SaÑ 1. 113; Vi 3. 28 piÔÔhesu. 4. Abhi 1. 18 piÔÔhe. 5. SaÑ 1. 122 piÔÔhe.


6. SevanÈsuttavaÓÓanÈ

6. ChaÔÔhe jÊvitasambhÈrÈti jÊvitappavattiyÈ sambhÈrÈ paccayÈ. SamudÈnetabbÈti sammÈ ÒÈyena anavajja-uÒchÈcariyÈdinÈ uddhamuddhamÈnetabbÈ pÈpuÓitabbÈ. Te pana samudÈnitÈ samÈhatÈ nÈma hontÊti Èha “samÈharitabbÈ”ti. Dukkhena uppajjantÊti sulabhuppÈdÈ na honti. Etena gocara-asappÈyÈdibhÈvaÑ dasseti. RattibhÈgaÑ vÈ divasabhÈgaÑ vÈti bhummatthe upayogavacananti Èha “rattikoÔÔhÈse vÈ divasakoÔÔhÈse vÈ”ti. RattiÑyeva pakkamitabbaÑ samaÓadhammassa tattha anipphajjanato. Sa~khÈpÊti “yadatthamahaÑ pabbajito, na metaÑ idha nipphajjati, cÊvarÈdi pana samudÈgacchati, nÈhaÑ tadatthaÑ pabbajito, kiÑ me idha vÈsenÈ”ti paÔisa~khÈyapi. TenÈha “sÈmaÒÒatthassa bhÈvanÈpÈrip|ri-agamanaÑ jÈnitvÈ”ti. AnantaravÈre sa~khÈpÊti samaÓadhammassa nipphajjanabhÈvaÑ jÈnitvÈ. So puggalo anÈpucchÈ pakkamitabbaÑ, nÈnubandhitabboti “so puggalo”ti padassa “nÈnubandhitabbo”ti iminÈ sambandho. Yassa yena hi sambandho, d|raÔÔhenapi so bhavati. TaÑ puggalanti so puggaloti paccattavacanaÑ upayogavasena pariÓÈmetvÈ taÑ puggalaÑ anÈpucchÈ pakkamitabbanti attho. Atthagasena hi vibhattipariÓÈmoti. ŒpucchÈ pakkamitabbanti ca kataÒÒukataveditÈya niyojanaÑ. Evar|poti yaÑ nissÈya bhikkhuno guÓehi vuddhiyeva pÈÔika~khÈ, paccayehi na parissayo, evar|po daÓÉakammÈdÊhi niggaÓhÈti cepi, na pariccajitabboti dasseti “sacepÊ”ti-ÈdinÈ.

SevanÈsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. SutavÈsuttÈdivaÓÓanÈ

7-10. Sattame abhabbo khÊÓÈsavo bhikkhu saÒcicca pÈÓanti-Èdi desanÈsÊsameva, sotÈpannÈdayopi pana abhabbÈva, puthujjanakhÊÓÈsavÈnaÑ nindÈpasaÑsatthampi evaÑ vuttaÑ. Puthujjano nÈma gÈrayho mÈtughÈtÈdÊni karoti, khÊÓÈsavo pana pÈsaÑso kunthakipillikaghÈtÈdÊnipi na karotÊti. SannidhikÈrakaÑ kÈme paribhuÒjitunti yathÈ gihibh|to sannidhiÑ katvÈ vatthukÈme paribhuÒjati, evaÑ tilataÓÉulasappinavanÊtÈdÊni


sannidhiÑ katvÈ idÈni paribhuÒjituÑ abhabboti attho. VatthukÈme pana nidahitvÈ paribhuÒjantÈ tannissitaÑ kilesakÈmampi nidahitvÈ paribhuÒjanti nÈmÈti Èha “vatthukÈmakilesakÈme”ti. Nanu ca khÊÓÈsavasseva vasanaÔÔhÈne tilataÓÉulÈdayo paÒÒÈyantÊti? Na pana te attano atthÈya nidhenti, aphÈsukapabbajitÈdÊnaÑ atthÈya nidhenti. AnÈgÈmissa kathanti? Tassapi paÒca kÈmaguÓÈ sabbasova pahÊnÈ, dhammena pana laddhaÑ vicÈretvÈ paribhuÒjati. AkappiyakÈmaguÓe sandhÈyetaÑ vuttaÑ, na maÒcapÊÔha-attharaÓapÈvuraÓÈdisannissitaÑ. SeyyathÈpi pubbe agÈriyabh|toti yathÈ pubbe gihibh|to paribhuÒjati, evaÑ paribhuÒjituÑ abhabbo. AgÈramajjhe vasantÈ hi sotÈpannÈdayo yÈvajÊvaÑ gihibyaÒjanena tiÔÔhanti. KhÊÓÈsavo pana arahattaÑ patvÈva manussabh|to parinibbÈti vÈ pabbajati vÈ. CÈtumahÈrÈjikÈdÊsu kÈmÈvacaradevesu muhuttampi na tiÔÔhati. KasmÈ? VivekaÔÔhÈnassa abhÈvÈ. BhummadevattabhÈva pana Ôhito arahattaÑ patvÈpi tiÔÔhati vivekaÔÔhÈnaÑsambhÈvÈ. AÔÔhamÈdÊni uttÈnatthÈneva.

SutavÈsuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

SambodhivaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. SÊhanÈdavagga


11. Dutiyassa paÔhame avÈpurenti vivaranti dvÈraÑ etenÈti avÈpuraÓaÑ. RajaÑ haranti etenÈti rajoharaÓaÑ. KaÄopihatthoti vilÊvamayabhÈjanahattho, “cammamayabhÈjanahattho”ti ca vadanti. ChinnÈni visÈÓÈni etassÈti chinnavisÈÓo, usabho ca so chinnavisÈÓo cÈti usabhachinnavisÈÓo. VisesanaparoyaÑ samÈso. AhikuÓapena vÈti-Èdi atijegucchappaÔik|lakuÓapadassanatthaÑ vuttaÑ. KaÓÔhe ÈsattenÈti kenacideva paccatthikena ÈnetvÈ kaÓÔhe baddhena, omukkenÈti attho. AÔÔo Èturo duggandhapÊÄÈya pÊÄito. Accayassa paÔiggaÓhanaÑ vÈ adhivÈsanaÑ. EvaÑ hi so kÈraÓe desiyamÈne


tato vigato nÈma hoti. TenÈha “paÔiggaÓhat|ti khamat|”ti. Sesamettha suviÒÒeyyameva.

SÊhanÈdasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. Sa-upÈdisesasuttavaÓÓanÈ

12. Dutiye bhavassa appamattakatÈ nÈma ittarakÈlatÈyÈti Èha “accharÈsa~ghÈtamattampÊ”ti.

Sa-upÈdisesasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. KoÔÔhikasuttavaÓÓanÈ

13. Tatiye diÔÔhadhammo vuccati paccakkhabh|to attabhÈvo, tasmiÑ veditabbaÑ phalaÑ diÔÔhadhammavedanÊyaÑ. TenÈha “imasmiÑyeva attabhÈve”ti. CatuppaÒcakkhandhaphalatÈya saÒÒÈbhav|pagaÑ kammaÑ bahuvedanÊyaÑ. EkakkhandhaphalattÈ asaÒÒÈbhav|pagaÑ kammaÑ “appavedanÊyan”ti vuttaÑ. Keci pana “ar|pÈvacarakammaÑ bahukÈlaÑ veditabbaphalattÈ bahuvedanÊyaÑ, itaraÑ appavedanÊyaÑ. R|pÈr|pÈvacarakammaÑ vÈ bahuvedanÊyaÑ, parittaÑ kammaÑ appavedanÊyan”ti vadanti. VedanÊyanti paccayantarasamavÈye vipÈkuppÈdanasamatthaÑ, na ÈraddhavipÈkameva. AvedanÊyanti paccayavekallena vipaccituÑ asamatthaÑ ahosikammÈdibhedaÑ.

KoÔÔhikasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. SamiddhisuttavaÓÓanÈ

14. Catutthe samiddhÊti therassa kira attabhÈvo samiddho abhir|po pÈsÈdiko, tasmÈ samiddhÊtveva sa~khÈto. TenÈha “attabhÈvasamiddhatÈyÈ”ti-Èdi. R|padhÈtu-ÈdÊs|ti Èdi-saddena saddadhÈtu-ÈdiÑ sa~gaÓhÈti.

SamiddhisuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


5. GaÓÉasuttÈdivaÓÓanÈ

15-19. PaÒcame mÈtÈpettikasambhavassÈti mÈtito ca pitito ca nibbattena mÈtÈpettikena sukkasoÓitena sambh|tassa. UcchÈdanadhammassÈti ucchÈdetabbasabhÈvassa. ParimaddanadhammassÈti parimadditabbasabhÈvassa. Ettha ca odanakummÈs|pacaya-ucchÈdanapadehi vaÉÉhi kathitÈ, aniccabhedanaviddhaÑsanapadehi hÈni. Purimehi vÈ samudayo, pacchimehi attha~gamoti evaÑ cÈtumahÈbh|tikassa kÈyassa vaÉÉhiparihÈninibbattibhedÈ dassitÈ. SesaÑ suviÒÒeyyameva. ChaÔÔhÈdÊni uttÈnatthÈni.

GaÓÉasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. VelÈmasuttavaÓÓanÈ

20. Dasame sakuÓÉakabhattanti sakuÓÉakaÑ uttaÓÉulabhattaÑ. Parittehi sakuÓÉehi taÓÉulehipi saddhiÑ vipakkabhattaÑ uttaÓÉulameva hoti. BiÄa~gaÑ vuccati ÈranÈÄaÑ, biÄa~gato nibbattanato tadeva kaÒjiyato jÈtanti kaÒjiyaÑ, taÑ dutiyaÑ etassÈti biÄa~gadutiyaÑ, taÑ kaÒjiyadutiyanti vuttaÑ. AsakkaritvÈti deyyadhammampi puggalampi asakkaritvÈ. Deyyadhammassa asakkaraÓaÑ asampannakÈro, puggalassa asakkaraÓaÑ agarukaraÓaÑ. DeyyadhammaÑ asakkaronto hi uttaÓÉulÈdidosa-samannÈgataÑ ÈhÈraÑ deti, na sampannaÑ karoti. PuggalaÑ asakkaronto nisÊdanaÔÔhÈnaÑ asammajjitvÈ yattha tattha vÈ nisÊdÈpetvÈ yaÑ vÈ taÑ vÈ dÈrakaÑ pesetvÈ deti. AcittÊkatvÈti na cittiÑ katvÈ, na p|jetvÈti attho. P|jento hi p|jetabbavatthuÑ citte Ôhapeti, na tato bahi karoti. CittaÑ vÈ acchariyaÑ katvÈ paÔipatti cittÊkaraÓaÑ sambhÈvanakiriyÈ, tappaÔikkhepato acittÊkaraÓaÑ asambhÈvanakiriyÈ. Apaviddhanti ucchiÔÔhÈdichaÉÉanÊya-dhammaÑ viya avakhittakaÑ. Yo hi chaÉÉetukÈmo hutvÈ rogino sarÊre odanÈdÊni majjitvÈ vammike rogaÑ pakkhipanto viya deti, ayaÑ apaviddhaÑ deti nÈma. AnÈgamanadiÔÔhikoti “addhÈ imassa dÈnassa phalaÑ mama ÈgacchatÊ”ti evaÑ yassa kammassakatadiÔÔhi atthi, so ÈgamanadiÔÔhiko. AyaÑ pana na tÈdisoti anÈgamanadiÔÔhiko, phalaÑ pÈÔika~khaÑ hutvÈ na detÊti attho. TenÈha “na kammaÒca phalaÒca saddahitvÈ detÊ”ti.


VelÈmoti ettha mÈ-saddo paÔisedhavacano, jÈtigottar|pabhogÈdiguÓÈnaÑ velÈ mariyÈdÈ natthi etasminti velÈmo. Atha vÈ yathÈvuttaguÓÈnaÑ velÈ mariyÈdÈ amati osÈnaÑ gacchati etasminti velÈmo, velaÑ vÈ mariyÈdaÑ amati gacchati atikkamatÊti velÈmo. TenÈha “jÈtigotta -pa- evaÑladdhanÈmo”ti. DÊyatÊti dÈnaÑ, dÈnavatthu. TaÑ aggÊyati nissajjÊyati etthÈti dÈnaggaÑ. DÈnaÑ vÈ gaÓhanti etthÈti dÈnaggaÑ, evaÑ bhattaggaÑ, parivesanaÔÔhÈnaÑ. Duk|lasandanÈnÊti rajatabhÈjanÈdinissite duk|le khÊrassa sandanaÑ etesanti duk|lasandanÈni. KaÑs|padhÈraÓÈnÊti rajatamayadohabhÈjanÈni. TenÈha “rajatamayakhÊrapaÔicchakÈnÊ”ti. RajatamayÈni khÊrapaÔicchakÈni khÊrapaÔiggahabhÈjanÈni etesanti rajatamayakhÊrapaÔicchakÈni. SodheyyÈti mahapphalabhÈvakaraÓena visodheyya. MahapphalabhÈvappattiyÈ hi dakkhiÓÈ visujjhati nÈma.

MaggenÈgataÑ anivattanasaraÓanti iminÈ lokuttarasaraÓagamanaÑ dÊpeti. Apareti-ÈdinÈ lokiyasaraÓagamanaÑ vuttaÑ. SaraÓaÑ nÈma tiÓÓaÑ ratanÈnaÑ jÊvitapariccÈgamayaÑ puÒÒaÑ sabbasampattiÑ deti, tasmÈ mahapphalataranti adhippÈyo. IdaÒca “sace tvaÑ yathÈ gahitaÑ saraÓaÑ na bhindissasi, evÈhaÑ taÑ mÈremÊ”ti yadipi koci tiÓhena satthena jÊvitÈ voropeyya, tathÈpi “nevÈhaÑ buddhaÑ na buddhoti, dhammaÑ na dhammoti, saÑghaÑ na saÑghoti vadÈmÊ”ti daÄhataraÑ katvÈ gahitassa vasena vuttaÑ. MaggenÈgatanti lokuttarasÊlaÑ sandhÈya vadati. Apareti-ÈdinÈ pana lokiyasÊlaÑ vuttaÑ. SabbesaÑ sattÈnaÑ jÊvitadÈnÈdinihitadaÓÉatÈya sakalalokiyalokuttaraguÓÈdhiÔÔhÈnato cassa mahapphalamahÈnisaÑsatÈ veditabbÈ.

Upasi~ghanamattanti ghÈyanamattaÑ. Gaddohanamattanti pÈÔhantare godohanamattaÑ kÈlanti attho. So ca na sakalo godohanakkhaÓo adhippetoti dassetuÑ “gÈviyÈ ekavÈraÑ thana-aÒchanamattan”ti attho vutto. AÒcanamattanti ÈkaÉÉhanamattaÑ. GÈviyÈ thanaÑ gahetvÈ ekakhÊrabinduduhanakÈlamattampi gadduhanamattanti vadanti. Ettakampi hi kÈlaÑ yo vasanagabbhapariveÓavihÈr|pacÈraparicchedena vÈ aparimÈÓÈsu


lokadhÈt|su sabbasatte hitapharaÓaÑ mettacittaÑ bhÈvetuÑ sakkoti, idaÑ tato yathÈvuttadÈnÈdito mahapphalataraÑ.

VelÈmasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

SÊhanÈdavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. SattÈvÈsavagga

1. TiÔhÈnasuttavaÓÓanÈ

21. Tatiyassa paÔhame amamÈti vatthÈbharaÓapÈnabhojanÈdÊsupi mamattavirahitÈ. ApariggahÈti itthipariggahena apariggahÈ. TesaÑ kira “ayaÑ mayhaÑ bhariyÈ”ti mamattaÑ na hoti, mÈtaraÑ vÈ bhaginiÑ vÈ disvÈ chandarÈgo na uppajjati. DhammatÈsiddhassa sÊlassa ÈnubhÈvena putte diÔÔhamatte eva mÈtuthanato thaÒÒaÑ paggharati, tena saÒÒÈÓena nesaÑ mÈtari puttassa mÈtusaÒÒÈ, mÈtu ca putte puttasaÒÒÈ paccupaÔÔhitÈti keci.

Apicettha1 uttarakurukÈnaÑ puÒÒÈnubhÈvasiddho ayampi viseso veditabbo. Tattha kira tesu tesu padesesu ghananicitapattasaÒchannasÈkhÈpasÈkhÈ k|ÔÈgÈrasamÈ2 manoramÈ rukkhÈ tesaÑ manussÈnaÑ nivesanakiccaÑ sÈdhenti. Yattha sukhaÑ nivasanti, aÒÒepi tattha rukkhÈ sujÈtÈ sabbadÈpi pupphitaggÈ tiÔÔhanti. JalÈsayÈpi vikasitakamalakuvalayapuÓÉarÊkasogandhikÈdipupphasaÒchannÈ sabbakÈlaÑ paramasugandhaÑ samantato pavÈyantÈ tiÔÔhanti. SarÊrampi tesaÑ atidÊghÈdidosarahitaÑ ÈrohapariÓÈhasampannaÑ jarÈya anabhibh|tattÈ valitapalitÈdidosavirahitaÑ yÈvatÈyukaÑ aparikkhÊÓajavabalaparakkamasobhameva hutvÈ tiÔÔhati. AnuÔÔhÈnaphal|pajÊvitÈya na ca nesaÑ kasivaÓijjÈdivasena ÈhÈrapariyeÔÔhivasena dukkhaÑ atthi, tato eva na dÈsadÈsikammakarÈdipariggaho atthi, na ca tattha sÊtuÓhaÉaÑsamakasavÈtÈtapasarÊsapavÈÄÈdiparissayo atthi. YathÈ nÈmettha gimhÈnaÑ pacchime mÈse pacc|savelÈyaÑ samasÊtuÓho ______________________________________________________________ 1. SÈrattha-®Ê 1. 273 piÔÔhÈdÊsu passitabbaÑ. 2. K|ÔÈgÈrupamÈ (SÈrattha-®Ê 1. 273 piÔÔhe.)


utu hoti, evameva sabbakÈlaÑ tattha samasÊtuÓhova utu hoti, na ca nesaÑ koci upaghÈto vihesÈ vÈ uppajjati. AkaÔÔhapÈkimeva sÈliÑ akaÓaÑ athusaÑ suddhaÑ sugandhaÑ taÓÉulapphalaÑ paribhuÒjanti. TaÑ bhuÒjantÈnaÑ nesaÑ kuÔÔhaÑ gaÓÉo kilÈso soso kÈso sÈso apamÈro jaroti evamÈdiko na koci rogo uppajjati, na ca te khujjÈ vÈ vÈmanÈ vÈ kÈÓÈ vÈ kuÓÊ vÈ khaÒjÈ vÈ pakkhahatÈ vÈ vikala~gÈ vÈ vikalindriyÈ vÈ honti.

Itthiyopi tattha nÈtidÊghÈ nÈtirassÈ nÈtikisÈ nÈtith|lÈ nÈtikÈÄÈ naccodÈtÈ sobhaggappattar|pÈ honti. TathÈ hi dÊgha~gulÊ tambanakhÈ alambathanÈ tanumajjhÈ puÓÓacandamukhÊ visÈlakkhÊ mudugattÈ sahitor| odÈtadantÈ gambhÊranÈbhÊ tanuja~ghÈ dÊghanÊlavellitakesÊ puthulasussoÓÊ nÈtilomÈ nÈlomÈ subhagÈ utusukhasamphassÈ saÓhÈ sakhilÈ sukhasambhÈsÈ nÈnÈbharaÓavibh|sitÈ vicaranti, sabbadÈpi soÄasavassuddesikÈ viya honti, purisÈ ca paÒcavÊsativassuddesikÈ viya. Na puttadÈresu1 rajjanti. AyaÑ tattha dhammatÈ.

SattÈhikameva ca tattha itthipurisÈ kÈmaratiyÈ viharanti, tato vÊtarÈgÈ viya yathÈsakaÑ gacchanti, na tattha idha viya gabbhokkantim|lakaÑ, gabbhapariharaÓam|lakaÑ vijÈyanam|lakaÑ vÈ dukkhaÑ hoti. RattakaÒcukato kaÒcanapaÔimÈ viya dÈrakÈ mÈtukucchito amakkhitÈ eva semhÈdinÈ sukheneva nikkhamanti. AyaÑ tattha dhammatÈ.

MÈtÈ pana puttaÑ vÈ dhÊtaraÑ vÈ vijÈyitvÈ te vicaraÓakappadese ÔhapetvÈ anapekkhÈ yathÈruci gacchati. TesaÑ tattha sayitÈnaÑ ye passanti purisÈ vÈ itthiyo vÈ, te attano a~guliyo upanÈmenti. TesaÑ kammabalena tato khÊraÑ pavattati, tena te dÈrakÈ yÈpenti, evaÑ pana vaÉÉhentÈ katipayadivaseheva laddhabalÈ hutvÈ dÈrikÈ itthiyo upagacchanti, dÈrakÈ purise. Kapparukkhato eva ca tesaÑ tattha vatthÈbharaÓÈni nipphajjanti. NÈnÈvirÈgavaÓÓavicittÈni hi sukhumÈni mudusukhasamphassÈni vatthÈni tattha tattha kapparukkhesu olambantÈni tiÔÔhanti. ______________________________________________________________ 1. Na puttÈ mÈtÈdÊsu (SÈratthaÔÊ 1. 274 piÔÔhe.)


nÈnÈvidharasmijÈlasamujjalavividhavaÓÓaratanavinaddhÈni anekavidhamÈlÈkammalatÈkammabhittikammavicittÈni sÊs|pagagÊv|pagahatth|pagakaÔ|pagapÈd|pagÈni sovaÓÓamayÈni ÈbharaÓÈni kapparukkhato olambanti. TathÈ vÊÓÈmudi~gapaÓavasammatÈÄasa~khavaÑsavetÈÄaparivÈdinÊvallakÊpabhutikÈ t|riyabhaÓÉÈpi tato tato olambanti. Tattha bah| phalarukkhÈ kumbhamattÈni phalÈni phalanti madhurarasÈni, yÈni paribhuÒjitvÈ te sattÈhampi khuppipÈsÈhi na bÈdhÊyanti.

Najjopi tattha suvisuddhajalÈ suppatitthÈ ramaÓÊyÈ akaddamÈ vÈlukatalÈ nÈtisÊtÈ naccuÓhÈ surabhigandhÊhi jalajapupphehi saÒchannÈ sabbakÈlaÑ surabhÊ vÈyantiyo sandanti, na tattha kaÓÔakikÈ kakkhaÄagacchalatÈ honti, akaÓÔakÈ pupphaphalasampannÈ eva honti, candananÈgarukkhÈ sayameva rasaÑ paggharanti, nahÈyitukÈmÈ ca nadititthe ekajjhaÑ vatthÈbharaÓÈni ÔhapetvÈ nadiÑ otaritvÈ nhatvÈ uttiÓÓuttiÓÓÈ upariÔÔhimaÑ upariÔÔhimaÑ vatthÈbharaÓaÑ gaÓhanti, na tesaÑ evaÑ hoti “idaÑ mama, idaÑ parassÈ”ti. Tato eva na tesaÑ koci viggaho vÈ vivÈdo vÈ. SattÈhikÈ eva ca nesaÑ kÈmaratikÊÄÈ hoti, tato vÊtarÈgÈ viya vicaranti. Yattha ca rukkhe sayitukÈmÈ honti, tattheva sayanaÑ upalabbhati. Mate ca satte disvÈ na rodanti na socanti. TaÒca maÓÉayitvÈ nikkhipanti. TÈvadeva ca nesaÑ tathÈr|pÈ sakuÓÈ upagantvÈ mataÑ dÊpantaraÑ nenti, tasmÈ susÈnaÑ vÈ asuciÔÔhÈnaÑ vÈ tattha natthi, na ca tato matÈ nirayaÑ vÈ tiracchÈnayoniÑ vÈ pettivisayaÑ vÈ upapajjanti. DhammatÈsiddhassa paÒcasÊlassa ÈnubhÈvena te devaloke nibbattantÊti vadanti. Vassasahassameva ca nesaÑ sabbakÈlaÑ ÈyuppamÈÓaÑ, sabbametaÑ tesaÑ paÒcasÊlaÑ viya dhammatÈsiddhamevÈti.

TiÔhÈnasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. TaÓhÈm|lakasuttavaÓÓanÈ

23. Tatiye esanataÓhÈti1 bhogÈnaÑ pariyesanavasena pavattÈ taÓhÈ. EsitataÓhÈti pariyiÔÔhesu bhogesu uppajjamÈnataÓhÈ. ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ê 2. 98 piÔÔhÈdÊsu passitabbaÑ.


Paritassanavasena pariyesati etÈyÈti pariyesanÈ, Èsayato payogato ca pariyesanÈ tathÈpavatto cittuppÈdo. TenÈha “taÓhÈya sati hotÊ”ti. R|pÈdi-ÈrammaÓappaÔilÈbhoti savatthukÈnaÑ r|pÈdi ÈrammaÓÈnaÑ gavesanavasena paÔilÈbho. YaÑ1 pana apariyiÔÔhaÑyeva labbhati, tampi atthato pariyesanÈya laddhameva nÈma tathÈr|passa kammassa pubbekatattÈ eva labbhanato. TenÈha “so hi pariyesanÈya sati hotÊ”ti.

Sukhavinicchayanti sukhaÑ visesato nicchinotÊti sukhavinicchayo. SukhaÑ sabhÈvato samudayato attha~gamato ÈdÊnavato nissaraÓato ca yÈthÈvato jÈnitvÈ pavattaÒÈÓaÑva sukhavinicchayaÑ. JaÒÒÈti jÈneyya. “SubhaÑ sukhan”ti-ÈdikaÑ ÈrammaÓe abh|tÈkÈraÑ vividhaÑ ninnabhÈvena cinoti ÈropetÊti vinicchayo, assÈdÈnupassanÈ taÓhÈ. DiÔÔhiyÈpi evameva vinicchayabhÈvo veditabbo. ImasmiÑ pana sutte vitakkoyeva Ègatoti yojanÈ. ImasmiÑ pana sutteti sakkapaÒhasutte2. Tattha hi “chando kho devÈnaminda vitakkanidÈno”ti2 ÈgataÑ. IdhÈti imasmiÑ sutte. Vitakkeneva vinicchinantÊti etena “vinicchinati etenÈti vinicchayo”ti vinicchayasaddassa karaÓasÈdhanamÈha. Ettakanti-Èdi vinicchayanÈkÈradassanaÑ.

ChandanaÔÔhena chando, evaÑ raÒjanaÔÔhena rÈgoti chandarÈgo. SvÈyaÑ anÈsevanatÈya mando hutvÈ pavatto idhÈdhippetoti Èha “dubbalarÈgassÈdhivacanan”ti. AjjhosÈnanti taÓhÈdiÔÔhivasena abhinivesanaÑ. “MayhaÑ idan”ti hi taÓhÈgÈyo yebhuyyena attaggÈhasannissayova hoti. TenÈha “ahaÑ mamantÊ”ti. BalavasanniÔÔhÈnanti ca tesaÑ gÈhÈnaÑ thirabhÈvappattimÈha. TaÓhÈdiÔÔhivasena pariggahakaraÓanti ahaÑ mamanti balavasanniÔÔhÈnavasena abhiniviÔÔhassa attattaniyaggÈhavatthuno aÒÒÈsÈdhÈraÓaÑ viya katvÈ pariggahetvÈ ÔhÈnaÑ, tathÈpavatto lobhasahagatacittuppÈdo. AttanÈ pariggahitassa vatthuno yassa vasena parehi sÈdhÈraÓabhÈvassa asahamÈno hoti puggalo, so dhammo asahanatÈ. EvaÑ vacanatthaÑ vadanti niruttinayena. SaddalakkhaÓena pana yassa dhammassa vasena macchariyayogato puggalo ______________________________________________________________ 1. Gavesanavasena pavattiyaÑ (Ka) 2. DÊ 2. 221 piÔÔhe.


maccharo, tassa bhÈvo, kammaÑ vÈ macchariyaÑ, maccharo dhammo. Macchariyassa balavabhÈvato Èdarena rakkhaÓaÑ Èrakkhoti Èha “dvÈra -pa- suÔÔhu rakkhaÓan”ti.

Attano phalaÑ karotÊti karaÓaÑ, yaÑ kiÒci kÈraÓaÑ. AdhikaÑ karaÓanti adhikaraÓaÑ, visesakÈraÓaÑ. VisesakÈraÓaÒca bhogÈnaÑ ÈrakkhadaÓÉÈdÈnÈdi-anatthasambhavassÈti vuttaÑ “ÈrakkhÈdhikaraÓan”ti-Èdi. Paranisedhanatthanti mÈraÓÈdinÈ paresaÑ vibÈdhanatthaÑ. Œdiyanti etenÈti ÈdÈnaÑ, daÓÉassa ÈdÈnaÑ daÓÉÈdÈna, daÓÉaÑ ÈharitvÈ paraviheÔhanacittuppÈdo. SatthÈdÈnepi eseva nayo. HatthaparÈmÈsÈdivasena kÈyena kÈtabbo kalaho kÈyakalaho. MammaghaÔÔanÈdivasena vÈcÈya kÈtabbo kalaho vÈcÈkalaho. Virujjhanavasena vir|paÑ gaÓhÈti etenÈti viggaho. ViruddhaÑ vadati etenÈti vivÈdo. “TuvaÑ tuvaÑn”ti agÈravavacanasahacaraÓato tuvaÑtuvaÑ. Sabbepi te tathÈpavattadosasahagatÈ cittuppÈdÈ veditabbÈ. TenÈha bhagavÈ “aneke pÈpakÈ akusalÈ dhammÈ sambhavantÊ”ti.

TaÓhÈm|lakasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. SattÈvÈsasuttÈdivaÓÓanÈ

24-25. Catutthe sattÈ Èvasanti etes|ti sattÈvÈsÈ, nÈnattasaÒÒi-ÈdibhedÈ sattanikÈyÈ. YasmÈte te sattanivÈsÈ tappariyÈpannÈnaÑ sattÈnaÑ tÈya eva tappariyÈpannatÈya ÈdhÈro viya vattabbataÑ arahanti. SamudÈyÈcÈro hi avayavassa yathÈ “rukkhe sÈkhÈ”ti, tasmÈ “sattÈnaÑ ÈvÈsÈ, vasanaÔÔhÈnÈnÊti attho”ti vuttaÑ. SuddhÈvÈsÈpi sattÈvÈsova “na so bhikkhave sattÈvÈso sulabhar|po, yo mayÈ anÈvutthapubbo iminÈ dÊghena addhunÈ aÒÒatra suddhÈvÈsehi devehÊ”ti1 vacanato. Yadi evaÑ te kasmÈ idha na gahikÈti tattha kÈraÓamÈha “asabbakÈlikattÈ”ti-Èdi. VehapphalÈ pana catuttheyeva sattÈvÈse bhajantÊti daÔÔhabbaÑ. PaÒcamaÑ uttÈnameva.

SattÈvÈsasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 42 piÔÔhe.


6. SilÈy|pasuttavaÓÓanÈ

26. ChaÔÔhe pamÈÓamajjhimassa purisassa catuvÊsata~guliko hattho kukku, “kakk|”tipi tasseva nÈmaÑ. AÔÔha kukk| upari nemassÈti aÔÔha hatthÈ ÈvÈÔassa upari uggantvÈ ÔhitÈ bhaveyyuÑ. Sesamettha uttÈnameva.

SilÈy|pasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. PaÔhamaverasuttavaÓÓanÈ

27. Sattame1 yatoti yasmiÑ kÈle. AyaÑ hi to-saddo dÈ-saddo viya idha kÈlavisayo, yadÈti vuttaÑ hoti. BhayÈni verÈnÊti bhÊyate bhayaÑ, bhayena yogÈ, bhÈyitabbena vÈ bhayaÑ eva verappasavaÔÔhena veranti ca laddhanÈmÈ cetanÈdayo. PÈÓÈtipÈtÈdayo hi yassa pavattanti, yaÒca uddissa pavattÊyanti, ubhayesaÒca verÈvahÈ, tato eva cete bhÈyitabbÈ verasaÒjanakÈ nÈmÈti. Sotassa ariyamaggassa Èdito pajjanaÑ paÔipatti adhigamo sotÈpatti, tadatthÈya tattha patiÔÔhitassa ca a~gÈni sotÈpattiya~gÈni. DuvidhaÑ2 hi sotÈpattiya~gaÑ sotÈpatti-atthÈya ca a~gaÑ kÈraÓaÑ, yaÑ sotÈpattimaggappaÔilÈbhato pubbabhÈge sotÈpattippaÔilÈbhÈya saÑvattati, “sappurisasaÑsevo saddhammassavanaÑ yonisomanasikÈro dhammÈnudhammappaÔipattÊ”ti3 evaÑ ÈgataÑ. PaÔiladdhaguÓassa ca sotÈpattiÑ patvÈ Ôhitassa a~gaÑ, yaÑ “sotÈpannassa a~gan”tipi vuccati “sotÈpanno a~gÊyati ÒÈyati etenÈ”ti katvÈ, buddhe aveccappasÈdÈdÊnaÑ etaÑ adhivacanaÑ. IdamidhÈdhippetaÑ.

KhÊÓanirayoti-ÈdÊsu ÈyatiÑ tattha anuppajjanatÈya khÊÓo nirayo mayhanti so ahaÑ khÊÓanirayo. Esa nayo sabbattha. SotÈpannoti maggasotaÑ Èpanno. AvinipÈtadhammoti na vinipÈtasabhÈvo. Niyatoti paÔhamamaggasa~khÈtena sammattaniyÈmena niyato. SambodhiparÈyaÓoti uparimaggattayasa~khÈto sambodhi paraÑ ______________________________________________________________ 1. SaÑ-®Ê 2. 84 piÔÔhepi passitabbaÑ. 2. SaÑ-®Ôha 2. 67 piÔÔhedÊsu passitabbaÑ. 3. DÊ 3. 190 piÔÔhe.


ayanaÑ mayhanti sohaÑ sambodhiparÈyaÓo, sambodhiÑ avassaÑ abhisambujjhanakoti attho.

PÈÓÈtipÈtapaccayÈti pÈÓÈtipÈtakammassa karaÓahetu. BhayaÑ veranti atthato ekaÑ. VeraÑ vuccati virodho, tadeva bhÈyitabbato “bhayan”ti vuccati. TaÒca panetaÑ duvidhaÑ hoti bÈhiraÑ ajjhattikanti. Ekena hi ekassa pitÈ mÈrito hoti. So cinteti “etena kira me pitÈ mÈrito, ahampi taÑyeva mÈressÈmÊ”ti nisitaÑ satthaÑ ÈdÈya carati. YÈ tassa abbhantare uppannÈ veracetanÈ, idaÑ bÈhÊraÑ veraÑ nÈma tassa verassa m|labh|tato verakÈrakapuggalato bahibhÈvattÈ. YÈ pana itarassa “ayaÑ kira maÑ mÈressÈmÊti carati, ahameva naÑ paÔhamataraÑ mÈressÈmÊ”ti cetanÈ uppajjati, idaÑ ajjhattikaÑ veraÑ nÈma. IdaÑ tÈva ubhayampi diÔÔhadhammikameva. YÈ pana taÑ niraye uppannaÑ disvÈ “etaÑ paharissÈmÊ”ti jalitaÑ ayamuggaraÑ gaÓhantassa nirayapÈlassa cetanÈ uppajjati, idamassa samparÈyikaÑ bÈhiraÑ veraÑ. YÈ cassa “ayaÑ niddosaÑ maÑ paharissÈmÊti Ègacchati, ahameva naÑ paÔhamataraÑ paharissÈmÊ”ti cetanÈ uppajjati, idamassa samparÈyikaÑ ajjhattaÑ veraÑ. YaÑ panetaÑ bÈhiraÑ veraÑ, taÑ aÔÔhakathÈsu “puggalaveran”ti vuccati. DukkhaÑ domanassanti atthato ekameva. YathÈ cettha, evaÑ sesesupi “iminÈ mama bhaÓÉaÑ haÔaÑ, mayhaÑ dÈresu cÈrittaÑ ÈpannaÑ, musÈ vatvÈ attho bhaggo, surÈmadamattena idaÑ nÈma katan”ti-ÈdinÈ nayena verappavatti veditabbÈ.

AveccappasÈdenÈti adhigatena acalappasÈdena. AriyakantehÊti paÒcahi sÊlehi. TÈni hi ariyÈnaÑ kantÈni piyÈni bhavanti, bhavantaragatÈpi ariyÈ tÈni na vijahanti, tasmÈ “ariyakantÈnÊ”ti vuccanti. Sesamettha yaÑ vattabbaÑ siyÈ, taÑ sabbaÑ visuddhimagge anussatiniddese1 vuttanti veditabbaÑ.

PaÔhamaverasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 215 piÔÔhe.


9. ŒghÈtavatthusuttavaÓÓanÈ

29. Navame vasati ettha phalaÑ tannimittatÈya pavattatÊti vatthu, kÈraÓanti Èha “ÈghÈtavatth|nÊ”ti. Kopo nÈmÈyaÑ yasmiÑ vatthusmiÑ uppajjati, na tattha ekavÈrameva uppajjati, atha kho punapi uppajjatevÈti vuttaÑ “bandhatÊ”ti. Atha vÈ yo paccayavisesena uppajjamÈno ÈghÈto savisaye baddho viya na vigacchati, punapi uppajjateva. TaÑ sandhÈyÈha “ÈghÈtaÑ bandhatÊ”ti. TaÑ panassa paccayavasena nibbattanaÑ uppÈdanamevÈti vuttaÑ “uppÈdetÊ”ti.

ŒghÈtavatthusuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. ŒghÈtapaÔivinayasuttavaÓÓanÈ

30. Dasame taÑ kutettha labbhÈti ettha tanti kiriyÈparÈmasanaÑ. PadajjhÈhÈrena ca attho veditabboti “taÑ anatthacaraÓaÑ mÈ ahosÊ”ti-ÈdimÈha. Kena kÈraÓena laddhabbaÑ niratthakabhÈvato. KammassakÈ hi sattÈ. Te kassa ruciyÈ dukkhitÈ sukhitÈ vÈ bhavanti, tasmÈ kevalaÑ tasmiÑ mayhaÑ anatthacaraÓaÑ, taÑ kutettha labbhÈti adhippÈyo. Atha vÈ taÑ kopakÈraÓaÑ ettha puggale kuto labbhÈ paramatthato kujjhitabbassa kujjhanakassa ca abhÈvato. Sa~khÈramattaÒhetaÑ, yadidaÑ khandhapaÒcakaÑ yaÑ “satto”ti vuccati, te sa~khÈrÈ ittarakhaÓikÈ, kassa ko kujjhatÊti attho. LÈbhÈ nÈma ke siyuÑ aÒÒatra anatthuppattito.

ŒghÈtapaÔivinayasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

11. AnupubbanirodhasuttavaÓÓanÈ

31. EkÈdasame anupubbanirodhÈti anupubbena anukkamena pavattetabbanirodhÈ. TenÈha “anupaÔipÈÔinirodhÈ”ti.

AnupubbanirodhasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

SattÈvÈsavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


4. MahÈvagga

1. AnupubbavihÈrasuttavaÓÓanÈ

32. Catutthassa paÔhame anupubbato viharitabbÈti anupubbavihÈrÈ. AnupaÔipÈÔiyÈti anukkamena. SamÈpajjitabbavihÈrÈti samÈpajjitvÈ sama~gino hutvÈ viharitabbavihÈrÈ.

AnupubbavihÈrasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. AnupubbavihÈrasamÈpattisuttÈdivaÓÓanÈ

33-34. Dutiye chÈtaÑ vuccati taÓhÈdiÔÔhiyo kÈmÈnaÑ pÈtabbato tÈsaÑ vasena vattanato, tanninnattÈ natthi etesu chÈtanti nicchÈtÈ. TenÈha “taÓhÈdiÔÔhicchÈtÈnan”ti-Èdi. Tatiye natthi vattabbaÑ.

AnupubbavihÈrasamÈpattisuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

4. GÈvÊupamÈsuttavaÓÓanÈ

35. Catutthe pabbatacÈrinÊti pakatiyÈ pabbate bahulacÈrinÊ. AkhettaÒÒ|ti1 agocaraÒÒ|. SamÈdhiparipanthÈnaÑ visodhanÈnabhiÒÒatÈya bÈlo JhÈnassa paguÓabhÈvÈpÈdanaveyyattiyassa abhÈvena abyatto. UparijhÈnassa padaÔÔhÈnabhÈvÈnavabodhena akhettaÒÒ|. SabbathÈpi samÈpattikosallÈbhÈvena akusalo. SamÈdhinimittassa vÈ anÈsevanÈya bÈlo. AbhÈvanÈya abyatto. AbahulÊkÈrena akhettaÒÒ|. Sammadeva anadhiÔÔhÈnato akusaloti yojetabbaÑ. Ubhato bhaÔÔhoti ubhayato jhÈnato bhaÔÔho. So hi appaguÓatÈya na suppatiÔÔhitatÈya sa-ussÈhopi vinÈsato asÈmatthiyato ca jhÈnadvayato parihÊno.

GÈvÊupamÈsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Visuddhi-®Ê 1. 178 piÔÔhepi passitabbaÑ.


5. JhÈnasuttavaÓÓanÈ

36. PaÒcame aniccatoti iminÈ niccappaÔikkhepato tesaÑ aniccatamÈha. Tato eva udayavayavantato vipariÓÈmato tÈvakÈlikato ca te aniccÈti jotitaÑ hoti. YaÑ hi niccaÑ na hoti, taÑ udayavayaparicchinnajarÈya maraÓena cÈti dvedhÈ vipariÓataÑ ittarakkhaÓameva ca hoti. Dukkhatoti na sukhato. IminÈ sukhappaÔikkhepato tesaÑ dukkhatamÈha. Tato eva ca abhiÓhappaÔipÊÄanato dukkhavatthuto ca te dukkhÈti jotitaÑ hoti. UdayavayavantatÈya hi te abhiÓhappaÔipÊÄanato nirantaradukkhatÈya dukkhasseva ca adhiÔÔhÈnabh|tÈ. PaccayayÈpanÊyatÈya rogam|latÈya ca rogato. DukkhatÈs|layogato kilesÈsucipaggharato uppÈdajarÈbha~gehi uddhumÈtapakkabhijjanato ca gaÓÉato. PÊÄÈjananato antotudanato dunnÊharaÓato ca sallato. AvaÉÉhi-Èvahanato aghavatthuto ca aghato. AseribhÈvajananato ÈbÈdhappatiÔÔhÈnatÈya ca ÈbÈdhato. Avasavattanato avidheyyatÈya ca parato. ByÈdhijarÈmaraÓehi palujjanÊyatÈya palokato. SÈminivÈsÊkÈrakavedaka-adhiÔÔhÈyakavirahato suÒÒato. AtthappaÔikkhepaÔÔhena anattato. R|pÈdidhammÈpi yathÈ na ettha attÈ atthÊti anattÈ, evaÑ sayampi attÈ na hontÊti anattÈ. TenÈ abyÈpÈrato nirÊhato tucchato anattÈti dÊpitaÑ hoti.

LakkhaÓattayameva sukhÈvabonetthaÑ ekÈdasahi padehi vibhajitvÈ gahitanti dassetuÑ “yasmÈ aniccato”ti-Èdi vuttaÑ. AntosamÈpattiyanti samÈpattÊnaÑ sahajÈtatÈya samÈpattÊnaÑ abbhantare cittaÑ paÔisaÑharatÊti tappaÔibaddhachandarÈgÈdikilesavikkhambhanena vipassanÈcittaÑ paÔisaÑharati. TenÈha “moceti apanetÊ”ti. SavanavasenÈti “sabbasa~khÈrasamatho”ti-ÈdinÈ savanavasena. ThutivasenÈti tatheva thomanÈvasena guÓato saÑkittanavasena. PariyattivasenÈti tassa dhammassa pariyÈpuÓanavasena. PaÒÒattivasenÈti tadatthassa paÒÒÈpanavasena. ŒrammaÓakaraÓavaseneva upasaÑharati maggacittaÑ, “etaÑ santan”ti-Èdi pana avadhÈraÓanivattitatthadassanaÑ. YathÈ vipassanÈ “etaÑ santaÑ etaÑ paÓÊtan”ti-ÈdinÈ asa~khatÈya dhÈtuyÈ cittaÑ upasaÑharati, evaÑ maggo nibbÈnaÑ sacchikiriyÈbhisamayavasena abhisamento tattha labbhamÈne sabbepi


visese asammohato paÔivijjhanto tattha cittaÑ upasaÑharati. TenÈha “iminÈ pana ÈkÈrenÈ”ti-Èdi.

So tattha Ôhitoti so adandhavipassako yogÊ tattha tÈya aniccÈdilakkhaÓattayÈrammaÓÈya vipassanÈya Ôhito. Sabbasoti sabbattha tassa tassa maggassa adhigamÈya nibbattitasamathavipassanÈsu. Asakkonto anÈgÈmÊ hotÊti heÔÔhimamaggÈvahÈsu eva samathavipassanÈya chandarÈgaÑ pahÈya aggamaggÈvahÈsu nikantiÑ pariyÈdÈtuÑ asakkonto anÈgÈmitÈyameva saÓÔhÈti.

SamatikkantattÈti samathavasena vipassanÈvasena cÈti sabbathÈpi r|passa samatikkantattÈ. TenÈha “ayaÑ hÊ”ti-Èdi. AnenÈti yoginÈ. TaÑ atikkammÈti idaÑ yo paÔhamaÑ paÒcavokÈra-ekavokÈrapariyÈpanne dhamme sammadeva sammasitvÈ te vissajjetvÈ tato ar|pasamÈpattiÑ samÈpajjitvÈ ar|padhamme sammasati, taÑ sandhÈya vuttaÑ. TenÈha “idÈni ar|paÑ sammasatÊ”ti.

JhÈnasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. ŒnandasuttavaÓÓanÈ

37. ChaÔÔhe okÈsaÑ avasaraÑ adhigacchati etenÈti okÈsÈdhigamo, maggaphalasukhÈdigamÈya okÈsabhÈvato vÈ okÈso, tassa adhigamo okÈsÈdhigamo. Ettha ca dÊghanikÈyeneva1 pana suttantadesanÈyaÑ paÔhamajjhÈnaÑ, catutthajjhÈnaÑ, arahattamaggoti tayo okÈsÈdhigamÈ ÈgatÈ. Tattha2 paÔhamaÑ jhÈnaÑ paÒca nÊvaraÓÈni vikkhambhetvÈ attano okÈsaÑ gahetvÈ tiÔÔhatÊti “paÔhamo okÈsÈdhigamo”ti vuttaÑ. CatutthajjhÈnaÑ pana sukhadukkhaÑ vikkhambhetvÈ attano okÈsaÑ gahetvÈ tiÔÔhatÊti dutiyo okÈsÈdhigamo. Arahattamaggo sabbakilese vikkhambhetvÈ attano okÈsaÑ gahetvÈ tiÔÔhatÊti “tatiyo okÈsÈdhigamo”ti vutto. Idha pana vakkhamÈnÈni tÊÓi ar|pajjhÈnÈni sandhÈya “okÈsÈdhigamo”ti vuttaÑ. TesaÑyeva ca gahaÓe kÈraÓaÑ sayameva vakkhati. ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 173 piÔÔhe. 2. DÊ-®Ôha 2. 236-7 piÔÔhesu.


SattÈnaÑ visuddhiÑ pÈpanatthÈyÈti rÈgÈdÊhi malehi abhijjhÈvisamalobhÈdÊhi ca upakkilesehi kiliÔÔhacittÈnaÑ sattÈnaÑ visuddhipÈpanatthÈya samatikkamanatthÈya. ŒyatiÑ anuppajjanaÑ hi idha “samatikkamo”ti vuttaÑ. AtthaÑ gamanatthÈyÈti kÈyikadukkhassa ca cetasikadomanassassa cÈti imesaÑ dvinnaÑ attha~gamÈya, nirodhÈyÈti attho. ©Èyati nicchayena kamati nibbÈnaÑ, taÑ vÈ ÒÈyati paÔivijjhÊyati etenÈti ÒÈyo, samucchedabhÈvo ariyamaggoti Èha “sahavipassanakassa maggassÈ”ti. PaccakkhakaraÓatthÈyÈti attapaccakkhatÈya. Parapaccayena vinÈ paccakkhakaraÓaÑ hi “sacchikiriyÈ”ti vuccati. Asambhinnanti pittasemhÈdÊhi apalibuddhaÑ anupahataÑ.

RÈgÈnugato samÈdhi abhinato nÈma hoti ÈrammaÓe abhimukhÈbhÈvena pavattiyÈ, dosÈnugato pana apanato apagamanavasena pavattiyÈ, tadubhayappaÔikkhepena “na cÈbhinato na cÈpanato”ti vuttanti Èha “rÈgavasenÈ”ti-Èdi. Na sasa~khÈraniggayhavÈritagatoti lokiyajjhÈnacittÈni viya na sasa~khÈrena sappayogena tada~gappahÈnavikkhambhanappahÈnavasena ca niggahetvÈ vÈretvÈ Ôhito. KiÒcarahi kilesÈnaÑ chinnante uppanno. TathÈbh|taÑ phalasamÈdhiÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. TenÈha “na sasa~khÈrena -pa- chinnante uppanno”ti.

ŒnandasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. LokÈyatikasuttavaÓÓanÈ

38. Sattame lokÈyatavÈdakÈti ÈyatiÑ hitaÑ loko na yatati na viruhati etenÈti lokÈyataÑ, vitaÓÉasatthaÑ. TaÑ hi ganthaÑ nissÈya sattÈ puÒÒakiriyÈya cittampi na uppÈdenti, taÑ vadantÊti lokÈyatavÈdakÈ.

DaÄhaÑ thiraÑ dhanu etassÈti daÄhadhanvÈ1, so eva “daÄhadhammÈ”ti vutto. PaÔisattuvidhamanatthaÑ dhanuÑ gaÓhÈtÊti dhanuggaho. So eva usuÑ saraÑ asati khipatÊti issÈso. DvisahassathÈmanti lohÈdibhÈraÑ vahituÑ samatthaÑ dvisahassathÈmaÑ. TenÈha “dvisahassathÈmaÑ nÈmÈ”ti-Èdi. DaÓÉeti dhanudaÓÉe. YÈva kaÓÉappamÈÓÈti dÊghato yattakaÑ kaÓÉassa pamÈÓaÑ, ______________________________________________________________ 1. AÑ-®Ê 2. 302; SaÑ-®Ê 1. 159 piÔÔhesupi passitabbaÑ.


tatthake dhanudaÓÉe ukkhittamatte Èropitesuyeva jiyÈdaÓÉesu so ce bhÈro pathavito muccati, evaÑ idaÑ dvisahassathÈmaÑ nÈma dhan|ti daÔÔhabbaÑ. Uggahitasippoti uggahitadhanusippo. Katahatthoti thirataraÑ lakkhesu avirajjhanasarakkhepo. ¢diso pana tattha vasibh|to katahattho nÈma hotÊti Èha “ciÓÓavasibhÈvo”ti. KataÑ rÈjakulÈdÊsu upecca asanaÑ etena so kat|pÈsanoti Èha “rÈjakulÈdÊsu dassitasippo”ti. EvaÑ katanti evaÑ antosusirakaraÓÈdinÈ sallahukaÑ kattaÑ.

LokÈyatikasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

8. DevÈsurasa~gÈmasuttÈdivaÓÓanÈ

39-40. AÔÔhame abhiyiÑs|ti kadÈ abhiyiÑsu? YadÈ balavanto ahesuÑ, tadÈ. TatrÈyamanupubbikathÈ1–sakko kira magadharaÔÔhe macalagÈmake magho nÈma mÈÓavo hutvÈ tettiÑsa purise gahetvÈ kalyÈÓakammaÑ karonto satta vatapadÈni p|retvÈ tattha kÈlakato devaloke nibbatti. TaÑ balavakammÈnubhÈvena saparisaÑ sesadevatÈ dasahi ÔhÈnehi adhigaÓhantaÑ disvÈ “ÈgantukadevaputtÈ ÈgatÈ”ti nevÈsikÈ gandhapÈnaÑ sajjayiÑsu. Sakko sakaparasÈya saÒÒaÑ adÈsi “mÈrisÈ mÈ gandhapÈnaÑ pivittha, pivanÈkÈramattameva dassethÈ”ti. Te tathÈ akaÑsu. NevÈsikadevatÈ suvaÓÓasarakehi upanÊtaÑ gandhapÈnaÑ yÈvadatthaÑ pivitvÈ mattÈ tattha tattha suvaÓÓapathaviyaÑ patitvÈ sayiÑsu2. Sakko “gaÓhatha puttahatÈya putte”ti te pÈdesu gahetvÈ sinerupÈde khipÈpesi. Sakkassa puÒÒatejena tadanuvattakÈpi sabbe tattheva patiÑsu. Te sineruvemajjhakÈle saÒÒaÑ labhitvÈ “tÈtÈ suraÑ na pivimha, suraÑ na pivimhÈ”ti ÈhaÑsu. Tato paÔÔhÈya asurÈ nÈma jÈtÈ. Atha nesaÑ kammapaccaya-utusamuÔÔhÈnaÑ sinerussa heÔÔhimatale dasayojanasahassaÑ asurabhavanaÑ nibbatti. Sakko tesaÑ nivattitvÈ anÈgamanatthÈya ÈrakkhaÑ Ôhapesi. YaÑ sandhÈya vuttaÑ– ______________________________________________________________ 1. SaÑ-®Ôha 1. 309; SÈrattha-®Ê 1. 270 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. Sa~kasÈyiÑsu (Ka)


“AntarÈ dvinnaÑ ayujjhapurÈnaÑ, PaÒcavidhÈ ÔhapitÈ abhirakkhÈ. Uraga karoÔi payassa ca hÈrÊ, MadanayutÈ caturo ca mahatthÈ”ti1.

Dve nagarÈni hi yuddhena gahetuÑ asakkuÓeyyatÈya ayujjhapurÈni nÈma jÈtÈni devanagaraÒca asuranagaraÒca. YadÈ hi asurÈ balavanto honti, atha devehi palÈyitvÈ devanagaraÑ pavisitvÈ dvÈre pidahite asurÈnaÑ satasahassampi kiÒci kÈtuÑ na sakkoti. YadÈ devÈ balavanto honti, athÈsurehi palÈyitvÈ asuranagarassa dvÈre pidahite sakkÈnaÑ satasahassampi kiÒci kÈtuÑ na sakkoti. Iti imÈni dve nagarÈni ayujjhapurÈni nÈma. TesaÑ antarÈ etesu uragÈdÊsu paÒcasu ÔhÈnesu sakkena ÈrakkhÈ ÔhapitÈ. Tattha uragasaddena nÈgÈ gahitÈ. Te hi udake balavanto honti, tasmÈ sinerussa paÔhamÈlinde etesaÑ ÈrakkhÈ. KaroÔisaddena supaÓÓÈ gahitÈ. TesaÑ kira karoÔi nÈma pÈnabhojanaÑ, tena taÑ nÈmaÑ labhiÑsu, dutiyÈlinde tesaÑ ÈrakkhÈ. PayassahÈrisaddena kumbhaÓÉÈ gahitÈ, dÈnavarakkhasÈ kira te, tatiyÈlinde tesaÑ ÈrakkhÈ. Madanayutasaddena yakkhÈ gahitÈ. VisamacÈrino kirate yujjhasoÓÉÈ, catutthÈlinde tesaÑ ÈrakkhÈ. Caturo ca mahatthÈti cattÈro mahÈrÈjÈno vuttÈ, paÒcamÈlinde tesaÑ ÈrakkhÈ, tasmÈ yadi asurÈ kupitÈvilacittÈ devapuraÑ upayanti yujjhituÑ. YaÑ girino paÔhamaÑ paribhaÓÉaÑ, taÑ uragÈ paÔibÈhayanti. EvaÑ sesesu sesÈ.

Te pana asurÈ ÈyuvaÓÓayasa-issariyasampattÊhi tÈvatiÑsasadisÈva, tasmÈ antarÈ attÈnaÑ ajÈnitvÈ pÈÔaliyÈ pupphitÈya “na idaÑ devanagaraÑ, tattha pÈricchattako pupphati, idha pana cittapÈÔalÊ, jarasakkenÈmhÈkaÑ suraÑ pÈyetvÈ vaÒcitÈ, devanagaraÒca no gahitaÑ, gacchÈma, tena saddhiÑ yujjhissÈmÈ”ti hatthi-assarathe Èruyha suvaÓÓarajatamaÓiphalakÈni gahetvÈ yuddhasajjÈ hutvÈ asurabheriyo vÈdentÈ mahÈsamudde udakaÑ dvidhÈ bhetvÈ uÔÔhahanti. Te deve vuÔÔhe ______________________________________________________________ 1. SaÑ-®Ôha 1. 309 piÔÔhepi.


vammikamakkhikÈ vammikaÑ viya sineruÑ ÈruhituÑ Èrabhanti. Atha nesaÑ paÔhamaÑ nÈgehi saddhiÑ yuddhaÑ hoti. TasmiÑ kho pana yuddhe na kassaci chavi vÈ cammaÑ vÈ chijjati, na lohitaÑ uppajjati, kevalaÑ kumÈrakÈnaÑ dÈrumeÓÉakayuddhaÑ viya aÒÒamaÒÒasantÈsanamattameva hoti. KoÔisatÈpi koÔisahassÈpi nÈgÈ tehi saddhiÑ yujjhitvÈ te asurapuraÑyeva pavesetvÈ nivattanti. YadÈ pana asurÈ balavanto honti, atha nÈgÈ osakkitvÈ dutiye Èlinde supaÓÓehi saddhiÑ ekatova hutvÈ yujjhanti. Esa nayo supaÓÓÈdÊsupi. YadÈ pana tÈni paÒcapi ÔhÈnÈni asurÈ maddanti, tadÈ ekato sampi ÓÉitÈnipi tÈni paÒca balÈni osakkanti. Atha cattÈro mahÈrÈjÈno gantvÈ sakkassa taÑ pavattiÑ Èrocenti. Sakko tesaÑ vacanaÑ sutvÈ diyaÉÉhayojanasatikaÑ vejayantarathaÑ Èruyha sayaÑ vÈ nikkhamati, ekaÑ puttaÑ vÈ peseti. YadÈ devÈ puna apaccÈgamanÈya asure jiniÑsu, tadÈ sakko asure palÈpetvÈ paÒcasu ÔhÈnesu ÈrakkhaÑ datvÈ vediyapÈde vajirahatthÈ indapaÔimÈyo Ôhapesi. AsurÈ kÈlena kÈlaÑ uÔÔhahitvÈ paÔimÈyo disvÈ “sakko appamatto tiÔÔhatÊ”ti tatova nivattanti. Idha pana yadÈ asurÈnaÑ jayo ahosi, devÈnaÑ parÈjayo, taÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ “parÈjitÈ ca bhikkhave devÈ apayiÑsuyeva uttarenÈbhimukhÈ, abhiyiÑsu asurÈ”ti.

DakkhiÓÈbhimukhÈ hutvÈti cakkavÈÄapabbatÈbhimukhÈ hutvÈ. AsurÈ kira devehi parÈjitÈ palÈyantÈ cakkavÈÄapabbatÈbhimukhaÑ gantvÈ cakkavÈÄamahÈsamuddapiÔÔhiyaÑ rajatapaÔÔavaÓÓe vÈlikÈpuline yattha paÓÓakuÔiyo mÈpetvÈ isayo vasanti, tattha gantvÈ isÊnaÑ assamapadena gacchantÈ “sakko imehi saddhiÑ mantetvÈ amhe nÈseti, gaÓhatha puttahatÈya putte”ti kupitÈ assamapadepÈnÊyaghaÔaca~kamanapaÓÓasÈlÈdÊni viddhaÑsenti. Isayo araÒÒato phalÈphalaÑ ÈdÈya ÈgatÈ disvÈ puna dukkhena paÔipÈkatikaÑ karonti, tepi punappunaÑ tatheva parÈjitÈ gantvÈ vinÈsenti. Tena vuttaÑ “parÈjitÈ ca kho bhikkhave asurÈ apayiÑsuyeva dakkhiÓenÈbhimukhÈ”ti. NavamaÑ uttÈnatthameva.

DevÈsurasa~gÈmasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


10. TapussasuttavaÓÓanÈ

41. Dasame pakkhandatÊti pavisati. PasÊdatÊti pasÈdaÑ abhiruciÑ Èpajjati, patiÔÔhÈti vumuccatÊti attho. KathÈpÈbhatanti kathÈya m|laÑ. M|laÑ hi “pÈbhatan”ti vuccati. YathÈha–

“Appakenapi medhÈvÊ, pÈbhatena vicakkhaÓo. SamuÔÔhÈpeti attÈnaÑ, aÓuÑ aggiÑ va sandhaman”ti1.

TenevÈha “kathÈpÈbhatanti kathÈm|lan”ti. VitakkaggahaÓeneva taÑsahacarito vicÈropi gahito. Tenevettha bahuvacananiddeso katoti Èha “vitakkes|ti vitakkavicÈres|”ti.

TapussasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


5. SÈmaÒÒavagga

1. SambÈdhasuttÈdivaÓÓanÈ

42-51. AÔÔhamassa paÔhame udÈyÊti tayo therÈ udÈyÊ nÈma kÈÄudÈyÊ lÈÄudÈyÊ mahÈ-udÈyÊti, idha kÈÄudÈyÊ adhippetoti Èha “udÈyÊti kÈÄudÈyitthero”ti. SambÈdheti sampÊÄitataÓhÈsaÑkilesÈdinÈ sa-uppÊÄanatÈya paramasambÈdhe. Ativiya sa~karaÔÔhÈnabh|to hi nÊvaraÓasambÈdho adhippeto. OkÈsoti jhÈnassetaÑ nÈmaÑ. NÊvaraÓasambÈdhÈbhÈvena hi jhÈnaÑ idha “okÈso”ti vuttaÑ. PaÔilÊnanisabhoti vÈ paÔilÊno hutvÈ seÔÔho, paÔilÊnÈnaÑ vÈ seÔÔhoti paÔilÊnanisabho. PaÔilÊnÈ nÈma pahÊnamÈnÈ vuccanti mÈnussayavasena uÓÓatÈbhÈvato. YathÈha “kathaÒca bhikkhave bhikkhu paÔilÊno hoti? Idha bhikkhave bhikkhuno asmimÈno pahÊno hoti ucchinnam|lo tÈlÈvatthukato anabhÈvaÑgato ÈyatiÑ anuppÈdadhammo”ti2. SesaÑ sabbattha uttÈnameva.

SambÈdhasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


NavakanipÈtavaÓÓanÈya anuttÈnatthadÊpanÈ samattÈ. ______________________________________________________________ 1. Khu 5. 2 piÔÔhe JÈtake. 2. AÑ 1. 350; Khu 7. 172 piÔÔhesu.

DasakanipÈta


1. ŒnisaÑsavagga

1. KimitthiyasuttavaÓÓanÈ

1. DasakanipÈtassa paÔhame avippaÔisÈratthÈnÊti avippaÔisÈrappayojanÈni. AvippaÔisÈrÈnisaÑsÈnÊti avippaÔisÈrudayÈni. Etena avippaÔisÈro nÈma sÊlassa udayamattaÑ, saÑvaddhitassa rukkhassa chÈyÈpupphasadisaÑ, aÒÒo eva panÈnena nipphÈdetabbo samÈdhi-ÈdiguÓoti dasseti. “YÈva maggÈmaggaÒÈÓadassanavisuddhi, tÈva taruÓavipassanÈ”ti hi vacanato upakkilesavimutta-udayabbayaÒÈÓato paraÑ ayaÒca vipassanÈ virajjaÑti yogÈvacaro viratto puriso viya bhariyÈya sa~khÈrato1 etenÈti virÈgo.

KimitthiyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. CetanÈkaraÓÊyasuttÈdivaÓÓanÈ

2-5. Dutiye saÑsÈramahoghassa paratÊrabhÈvato yo naÑ adhigacchati, taÑ pÈreti gametÊti pÈraÑ, nibbÈnaÑ. Tabbid|ratÈya natthi ettha pÈranti apÈraÑ, saÑsÈro. TenÈha “orimatÊrabh|tÈ tebh|makavaÔÔÈ”ti-Èdi. tatiyÈdÊsu natthi vattabbaÑ.

CetanÈkaraÓÊyasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____


6. ChaÔÔhe santaÑ santanti appetvÈ nisinnassÈti-ÈdÊsu santaÑ santaÑ paÓÊtaÑ paÓÊtanti-ÈdÊni vadati. IminÈ pana ÈkÈrena taÑ paÔivijjhitvÈ ______________________________________________________________ 1. Virajjatto puriso viya bhayasa~khÈrako (Ka)


tattha cittaÑ upasaÑharato phalasamÈpattisa~khÈto cittuppÈdo tathÈ pavattatÊti veditabbo. SesaÑ sabbattha uttÈnameva.


ŒnisaÑsavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. NÈthavagga

1. SenÈsanasuttÈdivaÓÓanÈ

11-14. Dutiyassa paÔhame nÈtid|ranti gocaraÔÔhÈnato aÉÉhagÈvutato orabhÈgatÈya nÈtid|raÑ. NÈccÈsannanti pacchimena pamÈÓena gocaraÔÔhÈnato paÒcadhanusatikatÈya na ati-ÈsannaÑ. TÈya ca pana nÈtid|ranÈccÈsannatÈya gocaraÔÔhÈnapaÔiparissayÈdirahitamaggatÈya ca gamanassa ca Ègamanassa ca yuttar|pattÈ gamanÈgamanasampannaÑ. DivasabhÈge mahÈjanasaÑkiÓÓatÈbhÈvena divÈ appÈkiÓÓaÑ. AbhÈvattho hi ayaÑ appa-saddo “appiccho”ti-ÈdÊsu viya. RattiyaÑ manussasaddÈbhÈvena rattiÑ appasaddaÑ. SabbadÈpi janasannipÈtanigghosÈbhÈvena appanigghosaÑ.

AppakasirenÈti akasirena sukheneva. SÊlÈdiguÓÈnaÑ thirabhÈvappattiyÈ therÈ. SuttageyyÈdi bahu sutaÑ etesanti bahussutÈ. TamuggahadhÈraÓena1 sammadeva gar|naÑ santike ÈgamitabhÈvena ca Ègato pariyattidhammasa~khÈto Ègamo etesanti ÈgatÈgamÈ. SuttÈbhidhammasa~khÈtassa dhammassa dhÈraÓena dhammadharÈ. Vinayassa dhÈraÓena vinayadharÈ. TesaÑ dhammavinayÈnaÑ mÈtikÈya dhÈraÓena mÈtikÈdharÈ. Tattha tattha dhammaparipucchÈya paripucchati. AtthaparipucchÈya paripaÒhati vÊmaÑsati vicÈreti. IdaÑ bhante kathaÑ, imassa ko atthoti paripucchÈparipaÒhÈkÈradassanaÑ. AvivaÔaÒceva pÈÄiyÈ atthaÑ padesantarapÈÄidassanena Ègamato vivaranti. AnuttÈnÊkataÒca yuttivibhÈvanena uttÈniÑkaronti. Ka~khÈÔhÈniyesu dhammesu saÑsayuppattiyÈ hetutÈya gaÓÔhiÔÔhÈnabh|tesu pÈÄippadesesu yÈthÈvato vinicchayappadÈnena ka~khaÑ paÔivinodenti. ______________________________________________________________ 1. VÈcuggatakaraÓena (Ka)

DasakanipÈta-a~guttaraÔÊkÈ 307

Ettha ca nÈtid|raÑ nÈccÈsannaÑ gamanÈgamanasampannanti ekaÑ a~gaÑ, divÈ appÈkiÓÓaÑ rattiÑ appasaddaÑ appanigghosanti ekaÑ, appaÉaÑsamakasavÈtÈ tapasarÊsapasamphassanti ekaÑ, tasmiÑ kho pana senÈsane viharantassa -pa- parikkhÈrÈti ekaÑ, tasmiÑ kho pana senÈsane therÈ -paka~khaÑ paÔivinodentÊti ekaÑ. EvaÑ paÒca a~gÈni veditabbÈni. DutiyÈdÊni uttÈnatthÈni.

SenÈsanasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. AppamÈdasuttÈdivaÓÓanÈ

15-16. PaÒcame kÈrÈpaka-appamÈdo nÈma “ime akusalÈ dhammÈ pahÈtabbÈ, ime kusalÈ dhammÈ upasampÈdetabbÈ”ti taÑtaÑparivajjetabbavajjanasampÈdetabbasampÈdanavasena pavatto appamÈdo. EsÈti appamÈdo. Lokiyova na lokuttaro. AyaÒcÈti ca esÈti ca appamÈdameva vadati. Tesanti cÈtubh|makadhammÈnaÑ. PaÔilÈbhakattenÈti paÔilÈbhÈpanakattena.

Ja~galÈnanti ja~galacÈrÊnaÑ. Ja~gala-saddo cettha kharabhÈvasÈmaÒÒena pathavÊpariyÈyo, na anupaÔÔhÈnavid|radesavÈcÊ. TenÈha “pathavÊtalacÈrÊnan”ti. PadÈnaÑ vuccamÈnattÈ “sapÈdakapÈÓÈnan”ti visesetvÈ vuttaÑ. SamodhÈnanti antogadhabhÈvaÑ. TenÈha “odhÈnaÑ pakkhepan”ti. “Upakkhepan”tipi paÔhanti, upanetvÈ pakkhipitabbanti attho. VassikÈya pupphaÑ vassikaÑ yathÈ “ÈmalakiyÈ phalaÑ Èmalakan”ti. MahÈtalasminti uparipÈsÈde. ChaÔÔhaÑ uttÈnameva.

AppamÈdasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. PaÔhamanÈthasuttÈdivaÓÓanÈ

17-18. Sattame yehi sÊlÈdÊhi samannÈgato bhikkhu dhammasaraÓatÈya dhammeneva nÈthati ÈsÊsati1 abhibhavatÊti nÈtho vuccati, ______________________________________________________________ 1. ¢sati (Ka)


te tassa nÈthabhÈvakarÈ dhammÈ nÈthakaraÓÈti vuttÈti Èha “attano

sanÈthabhÈvakarÈ patiÔÔhakarÈti attho”ti. Tattha attano patiÔÔhakarÈti yassa

nÈthabhÈvakarÈ, tassa attano patiÔÔhÈvidhÈyino. AppatiÔÔho anÈtho,

sappatiÔÔho sanÈthoti patiÔÔhattho nÈtha-saddo. KalyÈÓaguÓayogato kalyÈÓÈti

dassento “sÊlÈdiguÓasampannÈ”ti Èha. MijjanalakkhaÓÈ mettÈ etassa atthÊti

mitto. So vuttanayena kalyÈÓo assa atthÊti tassa atthitÈmattaÑ

kalyÈÓamittapadena vuttaÑ. Assa tena sabbakÈlaÑ avijahitavÈsoti taÑ

dassetuÑ “kalyÈÓasahÈyo”ti vuttanti Èha “tevassÈ”ti. Te eva kalyÈÓamittÈ

assa bhikkhuno. Saha ayanatoti saha pavattanato. AsamodhÈne cittena,

samodhÈne pana cittena ceva kÈyena ca sampava~ko. SukhaÑ vaco etasmiÑ

anuk|lagÈhimhi ÈdaragÈravavati puggaleti suvaco. TenÈha “sukhena

vattabbo”ti-Èdi. Khamoti khanto. Tamevassa khamabhÈvaÑ dassetuÑ

“gÈÄhenÈ”ti-Èdi vuttaÑ. VÈmatoti micchÈ, ayoniso vÈ gaÓhÈti. PaÔippharatÊti

paÔÈÓikabhÈvena tiÔÔhati. PadakkhiÓaÑ gaÓhÈtÊti sammÈ, yoniso vÈ gaÓhÈti.

UccÈvacÈnÊti vipulakhuddakÈni. TatrupagamaniyÈyÈti tatra tatra

mahante khuddake ca kamme sÈdhanavasena upÈyena upagacchantiyÈ, tassa

tassa kammassa nipphÈdane samatthÈyÈti attho. TatrupÈyÈyÈti vÈ tatra tatra

kamme sÈdhetabbe upÈyabh|tÈya.

Dhamme assa kÈmoti dhammakÈmoti byadhikaraÓÈnampi bÈhirattho

samÈso hotÊti katvÈ vuttaÑ. KÈmetabbato vÈ piyÈyitabbato kÈmo, dhammo.

dhammo kÈmo assÈti dhammakÈmo. Dhammoti pariyattidhammo

adhippetoti Èha “tepiÔakaÑ buddhavacanaÑ piyÈyatÊti attho”ti.

SamudÈharaÓaÑ kathanaÑ samudÈhÈro, piyo samudÈhÈro etassÈti

piyasamudÈhÈro. SayaÒcÈti ettha ca-saddena “sakkaccan”ti padaÑ

anukaÉÉhati, tena sayaÒca sakkaccaÑ desetukÈmo hotÊti yojanÈ.

Abhidhammo satta pakaraÓÈni “adhiko abhivisiÔÔho ca pariyattidhammo”ti

katvÈ. Vinayo


ubhatovibha~gÈ vinayanato kÈyavÈcÈnaÑ. Abhivinayo khandhakaparivÈrÈ visesato ÈbhisamÈcÈrikadhammakittanato. ŒbhisamÈcÈrikadhammapÈrip|rivaseneva hi ÈdibrahmacariyakadhammapÈrip|rÊ. Dhammo eva piÔakadvayassapi pariyattidhammabhÈvato. MaggaphalÈni abhidhammo “nibbÈnadhammassa abhimukho”ti katvÈ. Kilesav|pasamakaraÓaÑ pubbabhÈgiyÈ tisso sikkhÈ sa~khepato vivaÔÔanissito samatho vipassanÈ ca. UÄÈrapÈmojjoti balavapÈmojjo. KÈraÓattheti nimittatthe. KusaladhammanimittaÑ hissa vÊriyÈrambho. TenÈha “tesaÑ adhigamatthÈyÈ”ti. Kusalesu dhammes|ti vÈ nipphÈdetabbe bhummaÑ yathÈ “cetaso av|pasame ayonisomanasikÈrapadaÔÔhÈnan”ti. AÔÔhame natthi vattabbaÑ.

PaÔhamanÈthasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. PaÔhama-ariyÈvÈsasuttavaÓÓanÈ

19. Navame ariyÈnaÑ eva ÈvÈsÈti ariyÈvÈsÈ1 anariyÈnaÑ tÈdisÈnaÑ asambhavato. AriyÈti cettha ukkaÔÔhaniddesena khÊÓÈsavÈgahitÈ. Te ca yasmÈ tehi sabbakÈlaÑ avijahitavÈsÈ2 eva, tasmÈ vuttaÑ “te3 ÈvasiÑsu Èvasanti ÈvasissantÊ”ti. Tattha ÈvasiÑs|ti nissÈya ÈvasiÑsu. PaÒca~gavippahÊnatÈdayo hi ariyÈnaÑ apassayÈ. Tesu paÒca~gavippahÈnapaccekasaccapanodana-esanÈ-osaÔÔhÈni, “sa~khÈyekaÑ paÔisevati, adhivÈseti parivajjeti vinodetÊ”ti4 vuttesu apassenesu vinodanaÒca maggakiccÈneva, itare maggena ca samijjhantÊti.

PaÔhama-ariyÈvÈsasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

10. Dutiya-ariyÈvÈsasuttavaÓÓanÈ

20. Dasame kasmÈ pana bhagavÈ kur|su viharanto imaÑ suttaÑ abhÈsÊti Èha “yasmÈ”ti-Èdi. KururaÔÔhaÑ kira tadÈ tannivÈsisattÈnaÑ ______________________________________________________________ 1. AriyÈnaÑ eva vÈsÈti ariyavÈsÈ (Ka) 2. AvirahitavÈsÈ (Ka) 3. AriyÈ eva (Ka) 4. DÊ 3. 187; Ma 2. 127; AÑ 3. 280 piÔÔhesu.


yonisomanasikÈravantatÈdinÈ yebhuyyena suppaÔipannatÈya pubbe ca katapuÒÒatÈbalena vÈ tadÈ utu-Èdisampattiyuttameva ahosi. Keci pana “pubbe pavattakuruvattadhammÈnuÔÔhÈnavÈsanÈya uttarakuru viya yebhuyyena utu-Èdisampannameva hoti. Bhagavato kÈle sÈtisayaÑ utusappÈyÈdiyuttaÑ raÔÔhaÑ ahosÊ”ti vadanti. Tattha bhikkh| bhikkhuniyo upÈsakÈ upÈsikÈyo utupaccayÈdisampannattÈ tassa raÔÔhassa sappÈya-utupaccayasevanena niccaÑ kallasarÊrÈ kallacittÈ ca honti, te cittasarÊrakallatÈya anuggahitapaÒÒÈbalÈ gambhÊrakathaÑ paÔiggahetuÑ samatthÈ paÔiccasamuppÈdanissitÈnaÑ gambhÊrapaÒÒÈnaÒca1 kÈrakÈ honti. TenÈha “kururaÔÔhavÈsino bhikkh| gambhÊrapaÒÒÈkÈrakÈ”ti-Èdi2.

YuttappayuttÈti satipaÔÔhÈnabhÈvanÈya yuttÈ ceva payuttÈ ca. TasmiÒhi3 janapade catasso parisÈ pakatiyÈva satipaÔÔhÈnabhÈvanÈnuyogamanuyuttÈ viharanti, antamaso dÈsakammakaraparijanÈpi satipaÔÔhÈnappaÔisaÑyuttameva kathaÑ kathenti, udakatitthasuttakantanaÔÔhÈnÈdÊsupi niratthakakathÈ nÈma nappavattati. Sace kÈci itthÊ “amma tvaÑ kataraÑ satipaÔÔhÈnabhÈvanaÑ manasi karosÊ”ti pucchitÈ “na kiÒcÊ”ti vadati, taÑ garahanti “dhÊratthu tava jÊvitaÑ, jÊvamÈnÈpi tvaÑ matasadisÈ”ti. Atha naÑ “mÈ dÈni puna evamakÈsÊ”ti ovaditvÈ aÒÒataraÑ satipaÔÔhÈnaÑ uggaÓhÈpenti. YÈ pana “ahaÑ asukaÑ satipaÔÔhÈnaÑ nÈma manasi karomÊ”ti vadati, tassÈ “sÈdhu sÈdh|”ti sÈdhukÈraÑ datvÈ “tava jÊvitaÑ sujÊvitaÑ, tvaÑ nÈma manussattaÑ pattÈ, tavatthÈya sammÈsambuddho uppanno”ti-ÈdÊhi pasaÑsanti. Na kevalaÒcettha manussajÈtikÈyeva satipaÔÔhÈnamanasikÈrayuttÈ, te nissÈya viharantÈ tiracchÈnagatÈpi.

TatridaÑ vatthu–eko kira naÔako suvapotakaÑ gahetvÈ sikkhÈpento vicarati. So bhikkhuni-upassayaÑ upanissÈya vasitvÈ gamanakÈle suvapotakaÑ pamussitvÈ gato. TaÑ sÈmaÓeriyo gahetvÈ paÔijaggiÑsu, “buddharakkhito”ti cassa nÈmaÑ akaÑsu. TaÑ ekadivasaÑ purato nisinnaÑ disvÈ mahÈtherÊ Èha “buddharakkhitÈ”ti. KiÑ ayyebhi. Atthi te koci bhÈvanÈmanasikÈroti. Natthayyeti. ______________________________________________________________ 1. GambhÊrapaÒhÈnaÒca (?) 2. GambhÊrapaÒhakÈrakÈti-Èdi (?) 3. DÊ-®Ôha 2. 334; Ma-®Ôha 1. 233 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


Œvuso pabbajikÈnaÑ santike vasantena nÈma vissaÔÔha-attabhÈvena bhavituÑ na vaÔÔati, kocideva manasikÈro icchitabbo, tvaÑ pana aÒÒaÑ na sakkhissasi, “aÔÔhi aÔÔhÊ”ti sajjhÈyaÑ karohÊti. So theriyÈ ovÈde ÔhatvÈ “aÔÔhi aÔÔhÊ”ti sajjhÈyanto carati.

TaÑ ekadivasaÑ pÈtova toraÓagge nisÊditvÈ bÈlÈtapaÑ tapamÈnaÑ eko sakuÓo nakhapaÒjarena aggahesi. So “kiri kirÊ”ti saddamakÈsi. SÈmaÓeriyo sutvÈ “ayye buddharakkhito sakuÓena gahito, mocema nan”ti leÉÉu-ÈdÊni gahetvÈ anubandhitvÈ mocesuÑ. TaÑ ÈnetvÈ purato ÔhapitaÑ therÊ Èha “buddharakkhita sakuÓena gahitakÈle kiÑ cintesÊ”ti. Ayye na aÒÒaÑ cintesiÑ, “aÔÔhipuÒjova aÔÔhipuÒjaÑ gahetvÈ gacchati, katarasmiÑ ÔhÈne vippakirissatÊ”ti evaÑ ayye aÔÔhipuÒjameva cintesinti. SÈdhu sÈdhu buddharakkhita anÈgate bhavakkhayassa te paccayo bhavissatÊti. EvaÑ tattha tiracchÈnagatÈpi satipaÔÔhÈnamanasikÈraÑyuttÈ.

DÊghanikÈyÈdÊsu mahÈnidÈnÈdÊnÊti dÊghanikÈye mahÈnidÈnaÑ1 satipaÔÔhÈnaÑ2 majjhimanikÈye satipaÔÔhÈnaÑ3 sÈropamaÑ4 rukkhopamaÑ raÔÔhapÈlaÑ5 mÈgaÓÉiyaÑ6 ÈneÒjasappÈyanti7 evamÈdÊni.

©ÈÓÈdayoti ÒÈÓaÒceva taÑsampayuttadhammÈ ca. TenÈha “ÒÈÓanti vutte”ti-Èdi. ©ÈÓasampayuttacittÈni labbhanti tehi vinÈ sampajÈnatÈya asambhavato. MahÈcittÈnÊti aÔÔhapi mahÈkiriyacittÈni labbhanti “satatavihÈrÈ”ti vacanato ÒÈÓuppattipaccayarahitakÈlepi pavattijotanato. Dasa cittÈnÊti aÔÔha mahÈkiriyacittÈni hasituppÈdavoÔÔhabbanacittehi saddhiÑ dasa cittÈni labbhanti. ArajjanÈdussanavasena pavatti tesampi sÈdhÈraÓÈti. “Upekkhako viharatÊ”ti vacanato chaÄa~gupekkhÈvasena ÈgatÈnaÑ imesaÑ satatavihÈrÈnaÑ somanassaÑ kathaÑ labbhatÊti Èha “Èsevanavasena labbhatÊ”ti. KiÒcÈpi khÊÓÈsavo iÔÔhÈniÔÔhepi ÈrammaÓe majjhatto viya bahulaÑ upekkhako viharati attano parisuddhapakatibhÈvÈvijahanato, kadÈci pana tathÈ cetobhisa~khÈrÈbhÈve yaÑ taÑ sabhÈvato iÔÔhaÑ ______________________________________________________________ 1. DÊ 2. 47 piÔÔhe. 2. DÊ 2. 231 piÔÔhe. 3. Ma 1. 70 piÔÔhe. 4. Ma 1. 250 piÔÔhe. 5. Ma 2. 244 piÔÔhe. 6. Ma 2. 169 piÔÔhe. 7. Ma 3. 48 piÔÔhe.


ÈrammaÓaÑ, tattha yÈthÈvasabhÈvaggahaÓavasenapi arahato cittaÑ somanassasahagataÑ hutvÈ pavattateva, taÒca kho pubbÈsevanavasena. Tena vuttaÑ “Èsevanavasena labbhatÊ”ti. ŒrakkhakiccaÑ sÈdheti sativepullappattattÈ. Caratoti-ÈdinÈ niccasamÈdÈnaÑ dasseti, taÑ vikkhepÈbhÈvena daÔÔhabbaÑ.

Pabbajj|pagatÈti yaÑ kiÒci pabbajjaÑ upagatÈ, na samitapÈpÈ. BhovÈdinoti jÈtimattabrÈhmaÓe vadati. PÈÔekkasaccÈnÊti tehi tehi diÔÔhigatikehi pÈÔiyekkaÑ gahitÈni “idameva saccan”ti abhiniviÔÔhÈni diÔÔhisaccÈdÊni. TÈnipi hi “idameva saccan”ti gahaÓaÑ upÈdÈya “saccÈnÊ”ti voharÊyanti. TenÈha “idamevÈ”ti-Èdi. NÊhaÔÈnÊti attano santÈnato nÊharitÈni apanÊtÈni. GahitaggahaÓassÈti ariyamaggÈdhigamato pubbe gahitassa diÔÔhiggÈhassa. VissaÔÔhabhÈvavevacanÈnÊti ariyamaggena sabbaso pariccÈgabhÈvassa adhivacanÈni.

Natthi etÈsaÑ vayo vekallanti avayÈti Èha “an|nÈ”ti, anavasesoti attho. EsanÈti kÈmesanÈdayo. Maggassa kiccanipphatti kathitÈ rÈgÈdÊnaÑ pahÊnabhÈvadÊpanato. PaccavekkhaÓaphalaÑ kathitanti paccavekkhaÓamukhena ariyaphalaÑ kathitaÑ. Adhigate hi aggaphale sabbaso rÈgÈdÊnaÑ anuppÈdadhammataÑ pajÈnÈti, taÒca pajÈnanaÑ paccavekkhaÓaÒÈÓanti.

Dutiya-ariyÈvÈsasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

NÈthavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

3. MahÈvagga


21. Tatiyassa paÔhame visamaÔÔhÈnes|ti papÈtÈdÊsu visamaÔÔhÈnesu. “AÒÒehi asÈdhÈraÓÈnÊ”ti kasmÈ vuttaÑ, nanu cetÈni sÈvakÈnampi ekaccÈnaÑ uppajjantÊti? KÈmaÑ uppajjanti, yÈdisÈni pana buddhÈnaÑ ÔhÈnÈÔÔhÈnaÒÈÓÈdÊni, na tÈdisÈni tadaÒÒesaÑ kadÈcipi uppajjantÊti aÒÒehi


asÈdhÈraÓÈnÊti. TenÈha “tathÈgatasseva balÈnÊ”ti. Imameva hi yathÈvuttalesaÑ apekkhitvÈ tadabhÈvato ÈsayÈnusayaÒÈÓÈdÊsu eva asÈdhÈraÓasamaÒÒÈ niruÄhÈ. KÈmaÑ ÒÈÓabalÈnaÑ ÒÈÓasambhÈro visesapaccayo, puÒÒasambhÈropi pana nesaÑ paccayo eva. ©ÈÓasambhÈrassapi vÈ puÒÒasambhÈrabhÈvato “puÒÒussayasampattiyÈ ÈgatÈnÊ”ti vuttaÑ.

Pakatihatthikulanti1 giricaranadicaravanacarÈdippabhedÈ gocariyakÈlÈvakanÈmÈ sabbÈpi balena pÈkatikÈ hatthijÈti. DasannaÑ purisÈnanti thÈmamajjhimÈnaÑ dasannaÑ purisÈnaÑ. Ekassa tathÈgatassa kÈyabalanti ÈnetvÈ sambandho. EkassÈti ca tathÈ heÔÔhÈ kathÈyaÑ ÈgatattÈ desanÈsotena vuttaÑ. NÈrÈyanasa~ghÈtabalanti ettha nÈrÈ vuccanti rasmiyo, tÈ bah| nÈnÈvidhÈ ito uppajjantÊti nÈrÈyanaÑ, vajiraÑ, tasmÈ nÈrÈyanasa~ghÈtabalanti vajirasa~ghÈtabalanti attho. ©ÈÓabalaÑ pana pÈÄiyaÑ Ègatameva, na kÈyabalaÑ viya aÔÔhakathÈruÄhamevÈti adhippÈyo.

SaÑyuttake2 ÈgatÈni tesattati ÒÈÓÈni, sattasattati ÒÈÓÈnÊti vuttaÑ, tattha3 pana nidÈnavagge sattasattati ÈgatÈni catucattÈrÊsaÒca. Tesattati pana paÔisambhidÈmagge4 sutamayÈdÊni ÈgatÈni dissanti, na saÑyuttake. AÒÒÈnipÊti etena ÒÈÓavatthuvibha~ge5 ekakÈdivasena vuttÈni, aÒÒattha ca “pubbante ÒÈÓan”ti-ÈdinÈ6 brahmajÈlÈdÊsu ca “tayidaÑ tathÈgato pajÈnÈti ‘imÈni diÔÔhiÔÔhÈnÈni evaÑ gahitÈnÊ’ti”ÈdinÈ7 vuttÈni anekÈni ÒÈÓappabhedÈni sa~gaÓhÈti. YÈthÈvappaÔivedhato sayaÒca akampiyaÑ puggalaÒca taÑsama~ginaÑ neyyesu adhibalaÑ karotÊti Èha “akampiyaÔÔhena upatthambhanaÔÔhena cÈ”ti.

Usabhassa idanti ÈsabhaÑ, seÔÔhaÔÔhÈnaÑ. SabbaÒÒutÈpaÔijÈnanavasena abhimukhaÑ gacchanti, aÔÔha vÈ parisÈ upasa~kamantÊti ÈsabhÈ, pubbabuddhÈ. IdaÑ panÈti buddhÈnaÑ ÔhÈnaÑ sabbaÒÒutameva vadati. TiÔÔhamÈnovÈti avadantopi tiÔÔhamÈnova paÔijÈnÈti nÈmÈti attho. UpagacchatÊti anujÈnÈti. ______________________________________________________________ 1. SaÑ-®Ê 2. 54 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. SaÑ 1. 290 piÔÔhe. 3. M|laÔÊ 2. 197 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 4. Khu 9. 1, 5 piÔÔhesu. 5. Abhi 2. 323 piÔÔhe. 6. Abhi 1. 215 piÔÔhe. 7. DÊ 1. 16 piÔÔhÈdÊsu.


AÔÔhasu parisÈs|ti “abhijÈnÈmi kho panÈhaÑ sÈriputta anekasataÑ khattiyaparisaÑ -pa- tatra vata maÑ bhayaÑ vÈ sÈrajjaÑ vÈ okkamissatÊti nimittametaÑ sÈriputta na samanupassÈmÊ”ti1 vuttÈsu aÔÔhasu parisÈsu. AbhÊtanÈdaÑ nadatÊti parato dassitaÒÈÓayogena dasabalohanti abhÊtanÈdaÑ nadati.

PaÔivedhaniÔÔhattÈ arahattamaggaÒÈÓaÑ paÔivedhoti “phalakkhaÓe uppannaÑ nÈmÈ”ti vuttaÑ. Tena paÔiladdhassapi desanÈÒÈÓassa kiccanipphatti parassa avabujjhanamattena hotÊti “aÒÒÈsikoÓÉaÒÒassa sotÈpattiphalakkhaÓe pavattaÑ nÈmÈ”ti vuttaÑ. Tato paraÑ pana yÈva parinibbÈnÈ desanÈÒÈÓapavatti tasseva pavattitassa dhammacakkassa ÔhÈnanti veditabbaÑ pavattitacakkassa cakkavattino cakkaratanassa ÔhÈnaÑ viya.

TiÔÔhatÊti vuttaÑ, kiÑ bh|miyaÑ puriso viya, noti Èha “tadÈyattavuttitÈyÈ”ti. ®hÈnanti cettha attalÈbho dharamÈnatÈ ca, na gatinivattÊti Èha “uppajjati ceva pavattati cÈ”ti. Yattha panetaÑ dasabalaÒÈÓaÑ vitthÈritaÑ, taÑ dassento “abhidhamme panÈ”ti-ÈdimÈha. Sesesupi eseva nayo.

SamÈdiyantÊti samÈdÈnÈni, tÈni pana samÈdiyitvÈ katÈni hontÊti Èha “samÈdiyitvÈ katÈnan”ti. Kammameva vÈ kammasamÈdÈnanti etena samÈdÈnasaddassa apubbatthÈbhÈvaÑ dasseti muttagatasadde gatasaddassa viya. GatÊti nirayÈdigatiyo. UpadhÊti attabhÈvo. KÈloti kammassa vipaccanÈrahakÈlo. Payogoti vipÈkuppattiyÈ paccayabh|tÈ kiriyÈ.

AgatigÈmininti nibbÈnagÈminiÑ. VuttaÑ hi “nibbÈnaÒcÈhaÑ sÈriputta pajÈnÈmi nibbÈnagÈminiÒca paÔipadan”ti2. Bah|supi manussesu ekameva pÈÓaÑ ghÈtentesu kÈmaÑ sabbesampi cetanÈ tassevekassa jÊvitindriyÈrammaÓÈ, taÑ pana kammaÑ tesaÑ nÈnÈkÈraÑ. Tesu3 hi eko Èdarena chandajÈto karoti, eko “ehi tvampi karohÊ”ti parehi nippÊÄito karoti, eko samÈnacchando viya hutvÈ appaÔibÈhamÈno vicarati. Tesu eko teneva kammena niraye nibbattati, eko tiracchÈnayoniyaÑ, ______________________________________________________________ 1. Ma 1. 104 piÔÔhe. 2. Ma 1. 106 piÔÔhe. 3. Abhi-®Ôha 2. 436 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


eko pettivisaye. TaÑ tathÈgato Èy|hanakkhaÓeyeva “iminÈ nÊhÈrena Èy|hitattÈ esa niraye nibbattissati, esa tiracchÈnayoniyaÑ, esa pettivisaye”ti jÈnÈti. Niraye nibbattamÈnampi “esa mahÈniraye nibbattissati, esa ussadaniraye”ti jÈnÈti. TiracchÈnayoniyaÑ nibbattamÈnampi “esa apÈdako bhavissati, esa dvipÈdako, esa catuppado, esa bahuppado”ti jÈnÈti. Pettivisaye nibbattamÈnampi “esa nijjhÈmataÓhiko bhavissati, esa khuppipÈsiko, esa paradatt|pajÊvÊ”ti jÈnÈti. Tesu ca kammesu “idaÑ kammaÑ paÔisandhiÑ ÈkaÉÉhissati, idaÑ aÒÒena dinnÈya paÔisandhiyÈ upadhivepakkaÑ bhavissatÊ”ti jÈnÈti.

TathÈ sakalagÈmavÈsikesu ekato piÓÉapÈtaÑ dadamÈnesu kÈmaÑ sabbesampi cetanÈ piÓÉapÈtÈrammaÓÈva, taÑ pana kammaÑ tesaÑ nÈnÈkÈraÑ. Tesu hi eko Èdarena karotÊti sabbaÑ purimasadisaÑ, tasmÈ tesu keci devaloke nibbattanti, keci manussaloke. TaÑ tathÈgato Èy|hanakkhaÓeyeva jÈnÈti. “IminÈ nÊhÈrena Èy|hitattÈ esa manussaloke nibbattissati, esa devaloke. TatthÈpi esa khattiyakule, esa brÈhmaÓakule, esa vessakule, esa suddakule, esa paranimmitavasavattÊsu, esa nimmÈnaratÊsu, esa tusitesu, esa yÈmesu, esa tÈvatiÑsesu, esa cÈtumahÈrÈjikesu, esa bhummadeves|”ti-ÈdinÈ tattha tattha hÊnapaÓÊtasuvaÓÓadubbaÓÓa-appaparivÈramahÈparivÈratÈdibhedaÑ taÑ taÑ visesaÑ Èy|hanakkhaÓeyeva jÈnÈti.

TathÈ vipassanaÑ paÔÔhapentesuyeva “iminÈ nÊhÈrena esa kiÒci sallakkhetuÑ na sakkhissati, esa mahÈbh|tamattameva vavatthapessati, esa r|papariggaheyeva Ôhassati, esa ar|papariggaheyeva, esa nÈmar|papariggaheyeva, esa paccayapariggaheyeva, esa lakkhaÓÈrammaÓikavipassanÈyameva, esa paÔhamaphaleyeva, esa dutiyaphaleyeva, esa tatiyaphaleyeva, esa arahattaÑ pÈpuÓissatÊ”ti jÈnÈti. KasiÓaparikammaÑ karontesupi “imassa parikammamattameva bhavissati, esa nimittaÑ uppÈdessati, esa appanaÑ eva pÈpuÓissati, esa jhÈnaÑ pÈdakaÑ katvÈ vipassanaÑ paÔÔhapetvÈ arahattaÑ gaÓhissatÊ”ti jÈnÈti. TenÈha “imassa cetanÈ”ti-Èdi.


KÈmanato kÈmetabbato kÈmappaÔisaÑyuttato ca dhÈtu kÈmadhÈtu. Œdi-saddena byÈpÈdadhÈtur|padhÈtu-ÈdÊnaÑ sa~gaho. VilakkhaÓatÈyÈti visadisasabhÈvatÈya. KhandhÈyatanadhÈtulokanti anekadhÈtuÑ nÈnÈdhÈtuÑ khandhalokaÑ ÈyatanalokaÑ dhÈtulokaÑ yathÈbh|taÑ pajÈnÈtÊti yojanÈ. “AyaÑ r|pakkhandho nÈma -pa- ayaÑ viÒÒÈÓakkhandho nÈma. Tesupi ekavidhena r|pakkhandho, ekÈdasavidhena r|pakkhandho. Ekavidhena vedanÈkkhandho, bahuvidhena vedanÈkkhandho. Ekavidhena saÒÒÈkkhandho. Sa~khÈrakkhandho. ViÒÒÈÓakkhandho, bahuvidhena viÒÒÈÓakkhandho”ti evaÑ tÈva khandhalokassa, “idaÑ cakkhÈyatanaÑ nÈma -pa- idaÑ dhammÈyatanaÑ nÈma. Tattha dasÈyatanÈ kÈmÈvacarÈ, dve cÈtubh|makÈ”ti-ÈdinÈ Èyatanalokassa, “ayaÑ cakkhudhÈtu nÈma -pa- ayaÑ manoviÒÒÈÓadhÈtu nÈma. Tattha soÄasa dhÈtuyo kÈmÈvacarÈ, dve cÈtubh|makÈ”ti-ÈdinÈ dhÈtulokassa anekasabhÈvaÑ nÈnÈsabhÈvaÒca pajÈnÈti. Na kevalaÑ upÈdinnasa~khÈralokasseva, atha kho anupÈdinnakasa~khÈralokassapi “imÈya nÈma dhÈtuyÈ ussannattÈ imassa rukkhassa khandho seto, imassa kÈÄo, imassa maÔÔho, imassa sakaÓÔako, imassa bahalattaco, imassa tanuttaco, imassa pattaÑ vaÓÓasaÓÔhÈnÈdivasena evar|paÑ, imassa pupphaÑ nÊlaÑ pÊtaÑ lohitaÑ odÈtaÑ sugandhaÑ duggandhaÑ, imassa phalaÑ khuddakaÑ mahantaÑ dÊghaÑ vaÔÔaÑ susaÓÔhÈnaÑ dussaÓÔhÈnaÑ maÔÔhaÑ pharusaÑ sugandhaÑ duggandhaÑ madhuraÑ tittakaÑ kaÔukaÑ ambilaÑ kasÈvaÑ, imassa kaÓÔako tikhiÓo kuÓÔho ujuko kuÔilo tambo kÈÄo odÈto hotÊ”ti-ÈdinÈ pajÈnÈti. SabbaÒÒubuddhÈnaÑ eva hi etaÑ balaÑ, na aÒÒesaÑ.

NÈnÈdhimuttikatanti nÈnajjhÈsayataÑ. Adhimutti nÈma ajjhÈsayadhÈtu ajjhÈsayasabhÈvo. So pana hÊnapaÓÊtatÈsÈmaÒÒena pÈÄiyaÑ dvidhÈva vuttopi hÊnapaÓÊtÈdibhedena anekavidhoti Èha “hÊnÈdÊhi adhimuttÊhi nÈnÈdhimuttikabhÈvan”ti. Tattha ye ye sattÈ yaÑyaÑadhimuttikÈ, te te taÑtadadhimuttike eva sevanti bhajanti payirupÈsanti dhÈtusabhÈgato. YathÈ g|thÈdÊnaÑ dhÈt|naÑ sabhÈvo eso, yaÑ g|thÈdÊhi eva saÑsandanti samenti, evaÑ hÊnajjhÈsayÈ dussÊlÈdÊheva saÑsandanti samenti, sampannasÊlÈdayo ca sampannasÊlÈdÊheva. TaÑ nesaÑ nÈnÈdhimuttikataÑ bhagavÈ yathÈbh|taÑ pajÈnÈtÊti.


VuddhiÑ hÈniÒcÈti paccayavisesena sÈmatthiyato adhikataÑ anadhikataÒca. IndriyaparopariyattaÒÈÓaniddese1 “ÈsayaÑ jÈnÈti, anusayaÑ jÈnÈtÊ”ti ÈsayÈdijÈnanaÑ kasmÈ niddiÔÔhanti? ŒsayajÈnanÈdinÈ yehi indriyehi paroparehi sattÈ kalyÈÓapÈpÈsayÈdikÈ honti, tesaÑ jÈnanassa vibhÈvanato. EvaÒca katvÈ indriyaparopariyatta ÈsayÈnusayaÒÈÓÈnaÑ visuÑ asÈdhÈraÓatÈ, indriyaparopariyattanÈnÈdhimuttikatÈÒÈÓÈnaÑ visuÑ balavatÈ ca siddhÈ hoti. Tattha Èsayanti yattha sattÈ nivasanti, taÑ tesaÑ nivÈsaÔÔhÈnaÑ, diÔÔhigataÑ vÈ yathÈbh|taÒÈÓaÑ vÈ Èsayo, anusayo appahÊnabhÈvena thÈmagato kileso. TaÑ pana bhagavÈ sattÈnaÑ ÈsayaÑ jÈnanto tesaÑ tesaÑ diÔÔhigatÈnaÑ vipassanÈmaggaÒÈÓÈnaÒca appavattikkhaÓepi jÈnÈti. VuttaÑ hetaÑ–

“KÈmaÑ sevantaÑyeva bhagavÈ jÈnÈti ‘ayaÑ puggalo kÈmagaruko kÈmÈsayo kÈmÈdhimutto’ti. KÈmaÑ sevantaÑyeva jÈnÈti ‘ayaÑ puggalo nekkhammagaruko nekkhammÈsayo nekkhammÈdhimutto’ti. NekkhammaÑ sevantaÑyeva jÈnÈti. ByÈpÈdaÑ, abyÈpÈdaÑ, thinamiddhaÑ, ÈlokasaÒÒaÑ sevantaÑyeva jÈnÈti ‘ayaÑ puggalo thinamiddhagaruko thinamiddhÈsayo thinamiddhÈdhimutto’ti”2.

PaÔhamÈdÊnaÑ catunnaÑ jhÈnÈnanti r|pÈvacarÈnaÑ paÔhamÈdÊnaÑ paccanÊkajjhÈpanaÔÔhena ÈrammaÓ|panijjhÈpanaÔÔhena ca jhÈnÈnaÑ. Catukkanayena hetaÑ vuttaÑ. AÔÔhannaÑ vimokkhÈnanti ettha paÔipÈÔiyÈ satta appitappitakkhaÓe paccanÊkadhammehi vimuccanato ÈrammaÓe ca adhimuccanato vimokkhÈ nÈma. AÔÔhamo pana sabbaso saÒÒÈvedayitehi vimuttattÈ apagamavimokkho nÈma. CatukkanayapaÒcakanayesu paÔhamajjhÈnasamÈdhi savitakkasavicÈro nÈma. PaÒcakanaye dutiyajjhÈnasamÈdhi avitakkavicÈramatto. Nayadvayepi uparitÊsu jhÈnesu samÈdhi avitakka-avicÈro. SamÈpattÊsu paÔipÈÔiyÈ aÔÔhannaÑ samÈdhÊtipi nÈmaÑ, samÈpattÊtipi cittekaggatÈsabbhÈvato, nirodhasamÈpattiyÈ tadabhÈvato na samÈdhÊti nÈmaÑ. HÈnabhÈgiyadhammanti appaguÓehi paÔhamajjhÈnÈdÊhi vuÔÔhitassa saÒÒÈmanasikÈrÈnaÑ kÈmÈdi-anupakkhandanaÑ. VisesabhÈgiyadhammanti paguÓehi paÔhamajjhÈnÈdÊhi vuÔÔhitassa ______________________________________________________________ 1. Abhi 2. 353; Khu 9. 117 piÔÔhesu. 2. Khu 9. 118 piÔÔhe.


saÒÒÈmanasikÈrÈnaÑ dutiyajjhÈnÈdipakkhandanaÑ. Iti saÒÒÈmanasikÈrÈnaÑ kÈmÈdidutiyajjhÈnÈdipakkhandanÈni hÈnabhÈgiya visesabhÈgiyÈ dhammÈti dassitÈni. Tehi pana jhÈnÈnaÑ taÑsabhÈvatÈ ca dhammasaddena vuttÈ. TasmÈti vuttamevatthaÑ hetubhÈvena paccÈmasati. VodÈnanti paguÓatÈsa~khÈtaÑ vodÈnaÑ. TaÑ hi paÔhamajjhÈnÈdÊhi vuÔÔhahitvÈ dutiyajjhÈnÈdi-adhigamassa paccayattÈ “vuÔÔhÈnan”ti vuttaÑ. Keci pana “nirodhato phalasamÈpattiyÈ vuÔÔhÈnanti pÈÄi natthÊ”ti vadanti. Te “nirodhÈ vuÔÔhahantassa nevasaÒÒÈnÈsaÒÒÈyatanaÑ phalasamÈpattiyÈ anantarapaccayena paccayo”ti imÈya pÈÄiyÈ1 paÔisedhetabbÈ. Yo samÈpattilÈbhÊ samÈno eva “na lÈbhÊmhÊ”ti, kammaÔÔhÈnaÑ samÈnaÑ eva “na kammaÔÔhÈnan”ti saÒÒÊ hoti, so sampattiÑyeva samÈnaÑ “vipattÊ”ti paccetÊti veditabbo.

Na tathÈ daÔÔhabbanti yathÈ paravÈdinÈ vuttaÑ, tathÈ na daÔÔhabbaÑ. Sakasakakiccameva jÈnÈtÊti ÔhÈnÈÔÔhÈnajÈnanÈdisakasakameva kiccaÑ kÈtuÑ jÈnÈti, yathÈsakameva visayaÑ paÔivijjhatÊti attho. TampÊti tehi dasabalaÒÈÓehi jÈnitabbampi. KammavipÈkantaramevÈti kammantarassa vipÈkantarameva jÈnÈti. CetanÈcetanÈsampayuttadhamme nirayÈdinibbÈnagÈminippaÔipadÈbh|te kammanti gahetvÈ Èha “kammaparicchedamevÈ”ti. DhÈtunÈnattaÒca dhÈtunÈnattakÈraÓaÒca dhÈtunÈnattakÈraÓanti ekadesasar|pekaseso daÔÔhabbo. TaÑ hi ÒÈÓaÑ tadubhayampi jÈnÈti. “ImÈya nÈma dhÈtuyÈ ussannattÈ”ti-ÈdinÈ2 tathÈ ceva saÑvaÓÓitaÑ. SaccaparicchedamevÈti pariÒÒÈbhisamayÈdivasena saccÈnaÑ paricchinnameva. AppetuÑ na sakkoti aÔÔhamanavamabalÈni viya taÑsadisaÑ, iddhividhaÒÈÓamiva vikubbituÑ. Etenassa balasadisataÒca nivÈreti. JhÈnÈdiÒÈÓaÑ viya vÈ appetuÑ vikubbituÒca. Yadipi hi jhÈnÈdipaccavekkhaÓaÒÈÓaÑ sattamabalanti tassa savitakkasavicÈratÈ vuttÈ, tathÈpi jhÈnÈdÊhi vinÈ paccavekkhaÓÈ natthÊti jhÈnÈdisahagataÑ ÒÈÓaÑ tadantogadhaÑ katvÈ evaÑ vuttanti veditabbaÑ. Atha vÈ sabbaÒÒutaÒÒÈÓaÑ jhÈnÈdikiccaÑ viya nasa sabbaÑ balakiccaÑ kÈtuÑ sakkotÊti dassetuÑ “jhÈnaÑ hutvÈ appetuÑ, iddhi hutvÈ vikubbituÒca na sakkotÊ”ti vuttaÑ, na pana kassaci balassa jhÈna-iddhibhÈvatoti daÔÔhabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. Abhi 8. 138 piÔÔhe PaÔÔhÈne. 2. Abhi-®Ôha 2. 438 piÔÔhe.


EvaÑ kiccavisesavasenapi dasabalaÒÈÓasabbaÒÒutaÒÒÈÓavisesaÑ dassetvÈ idÈni vitakkattikabh|mantaravasenapi taÑ dassetuÑ “apicÈ”ti-Èdi vuttaÑ. PaÔipÈÔiyÈti Èdito paÔÔhÈya paÔipÈÔiyÈ.

AnupadavaÓÓanaÑ Òa tvÈ veditabbÈnÊti sambandho. KilesÈvaraÓaÑ niyatamicchÈdiÔÔhi. KilesÈvaraÓassa abhÈvo ÈsavakkhayaÒÈÓÈdhigamassa ÔhÈnaÑ, tabbhÈvo aÔÔhÈnaÑ. Anadhigamassa pana tadubhayampi yathÈkkamaÑ aÔÔhÈnaÑ ÔhÈnaÒcÈti tattha kÈraÓaÑ dassento “lokiya -pa- dassanato cÈ”ti Èha. Tattha lokiyasammÈdiÔÔhiyÈ Ôhiti ÈsavakkhayÈdhigamassa ÔhÈnaÑ kilesÈvaraÓÈbhÈvassa kÈraÓattÈ. SÈ hi tasmiÑ sati na hoti, asati ca hoti. Etena tassÈ aÔÔhitiyÈ tassa aÔÔhÈnatÈ vuttÈ eva. NesaÑ veneyyasattÈnaÑ. DhÈtuvemattadassanatoti kÈmadhÈtu-ÈdÊnaÑ pavattibhedadassanato, yadaggena dhÈtuvemattaÑ jÈnÈti, tadaggena cariyÈdivisesampi jÈnÈti. DhÈtuvemattadassanatoti vÈ dhammadhÈtuvemattadassanato. SabbÈpi hi cariyÈ dhammadhÈtupariyÈpannÈ evÈti. PayogaÑ anÈdiyitvÈpi santatimahÈmattÈdÊnaÑ viya. DibbacakkhÈnubhÈvato pattabbenÈti ettha dibbacakkhunÈ parassa hadayavatthusannissayalohitavaÓÓadassanamukhena tadÈ pavattamÈnacittajÈnanatthaÑ parikammakaraÓaÑ nÈma sÈvakÈnaÑ, taÒca kho ÈdikammikÈnaÑ, yato dibbacakkhu-ÈnubhÈvato cetopariyaÒÈÓassa pattabbatÈ siyÈ. BuddhÈnaÑ pana yadipi ÈsavakkhayaÒÈÓÈdhigamato pageva dibbacakkhuÒÈÓÈdhigamo, tathÈpi tathÈparikammakaraÓaÑ natthi vijjÈttayasiddhiyÈ sijjhanato. SesÈbhiÒÒÈttaye cetopariyaÒÈÓaÑ dibbacakkhuÒÈÓÈdhigamena pattanti ca vattabbataÑ labhatÊti tathÈ vuttanti daÔÔhabbaÑ.

SÊhanÈdasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. AdhivuttipadasuttÈdivaÓÓanÈ

22-24. Dutiye adhivacanapadÈnanti paÒÒattipadÈnaÑ. DÈsÈdÊsu sirivaÉÉhakÈdisaddÈ viya vacanamattameva adhikÈraÑ katvÈ pavattiyÈ adhivacanaÑ paÒÒatti. Atha vÈ adhisaddo uparibhÈge. VuccatÊti vacanaÑ, upari vacanaÑ adhivacanaÑ,


upÈdÈbh|tar|pÈdÊnaÑ upari paÒÒapiyamÈnÈ upÈdÈpaÒÒattÊti attho, tasmÈ paÒÒattidÊpakapadÈniti attho daÔÔhabbo. Tassa padÈni padaÔÔhÈnÈni adhivacanapadÈni. TenÈha “tesaÑ ye”ti-Èdi. Tesanti adhivacanÈnaÑ. Yeti khandhÈdayo. AdhivuttitÈya adhivuttiyoti diÔÔhiyo vuccanti. AdhikaÑ hi sabhÈvadhammesu sassatÈdiÑ pakati-ÈdiÑ drabyÈdiÑ jÊvÈdiÑ kÈyÈdiÒca abh|taÑ atthaÑ ajjhÈropetvÈ diÔÔhiyo pavattantÊti. TenÈha “atha vÈ”ti-Èdi. TatiyacatutthÈni suviÒÒeyyÈni.

AdhivuttipadasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. KasiÓasuttavaÓÓanÈ

25. PaÒcame sakalaÔÔhenÈti nissesaÔÔhena. AnavasesapharaÓavasena cettha sakalaÔÔho veditabbo, asubhanimittÈdÊsu viya ekadese aÔÔhatvÈ anavasesato gahetabbaÔÔhenÈti attho. TadÈrammaÓÈnaÑ dhammÈnanti taÑ kasiÓaÑ Èrabbha pavattanakadhammÈnaÑ. KhettaÔÔhenÈti uppattiÔÔhÈnaÔÔhena. AdhiÔÔhÈnaÔÔhenÈti pavattiÔÔhÈnabhÈvena. YathÈ khettaÑ sassÈnaÑ uppattiÔÔhÈnaÑ vaÉÉhanaÔÔhÈnaÒca, evameva taÑ taÑ jhÈnaÑ sampayuttadhammÈnanti. Yogino vÈ sukhavisesÈnaÑ kÈraÓabhÈvena. ParicchinditvÈti idaÑ “uddhaÑ adho tiriyan”ti etthÈpi yojetabbaÑ. ParicchinditvÈ eva hi sabbattha kasiÓaÑ vaÉÉhetabbaÑ. Tena tena vÈ kÈraÓenÈti tena tena upari-ÈdÊsu kasiÓavaÉÉhanakÈraÓena. YathÈ kinti Èha “Èlokamiva r|padassanakÈmo”ti. YathÈ dibbacakkhunÈ uddhaÑ ce r|paÑ daÔÔhukÈmo, uddhaÑ ÈlokaÑ pasÈreti. Adho ce, adho. Samantato ce r|paÑ daÔÔhukÈmo, samantato ÈlokaÑ pasÈreti, evaÑ sabbakasiÓanti attho. EkassÈti pathavÊkasiÓÈdÊsu ekekassa. AÒÒabhÈ vÈnupagamanatthanti aÒÒakasiÓabhÈvÈnupagamanadÊpanatthaÑ, aÒÒassa vÈ kasiÓabhÈvÈnupagamanadÊpanatthaÑ. Na hi aÒÒena pasÈritakasiÓaÑ tato aÒÒena pasÈritakasiÓabhÈvaÑ upagacchati, evampi nesaÑ aÒÒakasiÓasambhedÈbhÈvo veditabbo. Na aÒÒaÑ pathavÊ-Èdi. Na hi udakena ÔhitaÔÔhÈne sasambhÈrapathavÊ atthi. AÒÒakasiÓasambhedoti ÈpokasiÓÈdinÈ sa~karo. SabbatthÈti sabbesu sesakasiÓesu.


Ekadese aÔÔhatvÈ anavasesapharaÓaÑ pamÈÓassa aggahaÓato appamÈÓaÑ. Teneva hi nesaÑ kasiÓasamaÒÒÈ. TathÈ cÈha “taÒhÊ”ti-Èdi. Tattha cetasÈ pharantoti bhÈvanÈcittena ÈrammaÓaÑ karonto. BhÈvanÈcittaÑ hi kasiÓaÑ parittaÑ vÈ vipulaÑ vÈ sakalameva manasi karoti, na ekadesaÑ. KasiÓugghÈÔimÈkÈse pavattaviÒÒÈÓaÑ pharaÓa-appamÈÓavasena viÒÒÈÓakasiÓanti vuttaÑ. TathÈ hi taÑ viÒÒÈÓanti vuccati. KasiÓavasenÈti ugghÈÔitakasiÓavasena kasiÓugghÈÔimÈkÈse uddhaÑadhotiriyatÈ veditabbÈ. YattakaÑ hi ÔhÈnaÑ kasiÓaÑ pasÈritaÑ, tattakaÑ ÈkÈsabhÈvanÈvasena ÈkÈsaÑ hotÊti. EvaÑ yattakaÑ ÔhÈnaÑ ÈkÈsaÑ hutvÈ upaÔÔhitaÑ, tattakaÑ sakalameva pharitvÈ viÒÒÈÓassa pavattanato Ègamanavasena viÒÒÈÓakasiÓepi uddhaÑadhotiriyatÈ vuttÈti Èha “kasiÓugghÈÔimÈkÈsavasena tattha pavattaviÒÒÈÓe uddhaÑadhotiriyatÈ veditabbÈ”ti.

KasiÓasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. KÈÄÊsuttavaÓÓanÈ

26. ChaÔÔhe atthassa pattinti ekantato hitÈnuppattiÑ. Hadayassa santinti paramacitt|pasamaÑ1. Kilesasenanti kÈmaguÓasa~khÈtaÑ paÔhamaÑ kilesasenaÑ. SÈ hi kilesasenÈ accharÈsa~ghÈtasabhÈvÈpi paÔipatthayamÈnÈ piyÈyitabba-icchitabbar|pasabhÈvato piyar|pasÈtar|pÈ nÈma attano kiccavasena. AhaÑ ekova jhÈyantoti ahaÑ gaÓasa~gaÓikÈya kilesasa~gaÓikÈya ca abhÈvato eko asahÈyo lakkhaÓ|panijjhÈnena jhÈyanto. Anubujjhinti anukkamena maggapaÔipÈÔiyÈ bujjhiÑ paÔivijjhiÑ. IdaÑ vuttaÑ hoti–piyar|paÑ sÈtar|paÑ senaÑ jinitvÈ ahaÑ ekova jhÈyanto “atthassa pattiÑ hadayassa santin”ti sa~khaÑ gataÑ arahattasukhaÑ paÔivijjhiÑ, tasmÈ janena mittasanthavaÑ na karomi, teneva ca me kÈraÓena kenaci saddhiÑ sakkhÊ na sampajjatÊti. AtthÈbhinibbattesunti itisaddalopenÈyaÑ niddesoti Èha “atthoti gahetvÈ”ti.

KÈÄÊsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Hadayacitt|pasamaÑ (Ka) SaÑ-®Ê 1. 220 piÔÔhe passitabbaÑ.


7. PaÔhamamahÈpaÒhasuttavaÓÓanÈ

27. Sattame vuccethÈti vucceyya. DutiyapadepÊti “anusÈsaniyÈ vÈ anusÈsanin”ti evaÑ dutiyavÈkyepi. Te kira bhikkh|. Na ceva sampÈyissantÊti na ceva sammadeva pakÈrehi gahessanti ÒÈpessanti. TenÈha “sampÈdetvÈ kathetuÑ na sakkhissantÊ”ti. YasmÈ avisaye paÒhaÑ pucchitÈ honti1, tasmÈ vighÈtaÑ ÈpajjissantÊti yojanÈ. AÒÒathÈ ÈrÈdhanaÑ nÈma natthÊti iminÈ sapaccayanÈmar|pÈnaÑ yÈthÈvato avabodho eva ito bÈhirakÈnaÑ natthi, kuto pavedanÈti dasseti. ŒrÈdhananti yÈthÈvapavedanena cittassa paritosanaÑ.

Eko paÒhoti eko paÒhamaggo, ekaÑ paÒhagavesananti attho. Eko uddesoti ekaÑ uddisanaÑ atthassa saÑkhittavacanaÑ. VeyyÈkaraÓanti niddisanaÑ atthassa vivaritvÈ kathanaÑ. HetunÈti “antavantato anaccantikato tÈvakÈlikato niccappaÔikkhepato”ti evamÈdinÈ nayena yathÈ ime sa~khÈrÈ etarahi, evaÑ atÊte anÈgate ca aniccÈ sa~khatÈ paÔiccasamuppannÈ khayadhammÈ vayadhammÈ virÈgadhammÈti atÊtÈnÈgatesu nayena.

Sabbe sattÈti anavasesÈ sattÈ. Te pana bhavabhedato sa~khepeneva bhinditvÈ dassento “kÈmabhavÈdÊs|”ti-ÈdimÈha. ByadhikaraÓÈnampi bÈhiratthasamÈso hoti yathÈ “urasilomo”ti Èha “ÈhÈrato Ôhiti etesanti ÈhÈraÔÔhitikÈ”ti. TiÔÔhati etenÈti vÈ Ôhiti, ÈhÈro Ôhiti etesanti ÈhÈraÔÔhitikÈti evaÑ vÈ ettha samÈsaviggaho daÔÔhabbo. ŒhÈraÔÔhitikÈti paccayaÔÔhitikÈ, paccayÈyattavuttikÈti attho. Paccayattho hettha ÈhÈrasaddo “ayamÈhÈro anuppannassa vÈ kÈmacchandassa uppÈdÈyÈ”ti-ÈdÊsu2 viya. EvaÑ hi “sabbe sattÈ”ti iminÈ asaÒÒasattÈ pariggahitÈ honti. SÈ panÈyaÑ ÈhÈraÔÔhitikatÈ nippariyÈyato sa~khÈradhammo. TenÈhu aÔÔhakathÈcariyÈ “ÈhÈraÔÔhitikÈti ÈgataÔÔhÈne sa~khÈraloko veditabbo”ti3. Yadi evaÑ “sabbe sattÈ”ti idaÑ kathanti? PuggalÈdhiÔÔhÈnadesanÈti nÈyaÑ doso. TenevÈha “ekadhamme bhikkhave bhikkhu sammÈ nibbindamÈno sammÈ virajjamÈno sammÈ vimuccamÈno ______________________________________________________________ 1. PaÒho pucchito (Ka) 2. SaÑ 3. 90 piÔÔhe. 3. Vi-®Ôha 1. 90; Visuddhi 1. 198 piÔÔhesu.


sammÈ pariyantadassÈvÊ sammadatthaÑ abhisamecca diÔÔheva dhamme dukkhassantakaro hoti. KatamasmiÑ ekadhamme? Sabbe sattÈ ÈhÈraÔÔhitikÈ”ti. YvÈyaÑ puggalÈdhiÔÔhÈnÈya kathÈya sabbesaÑ sa~khÈrÈnaÑ paccayÈyattavuttitÈya ÈhÈrapariyÈyena sÈmaÒÒato paccayadhammo vutto, ayaÑ ÈhÈro nÈma eko dhammo.

Codako vuttampi atthaÑ yÈthÈvato appaÔivijjhamÈno neyyatthaÑ suttapadaÑ nÊtatthato dahanto “sabbe sattÈ”ti vacanamatte ÔhatvÈ “nanu cÈ”ti-ÈdinÈ codeti. Œcariyo aviparÊtaÑ tattha yathÈdhippetamatthaÑ pavedento “na virujjhatÊ”ti vatvÈ “tesaÑ hi jhÈnaÑ ÈhÈro hotÊ”ti Èha. JhÈnanti ekavokÈrabhavÈvahaÑ saÒÒÈya virajjanavasena pavattar|pÈvacaracatutthajjhÈnaÑ. PÈÄiyaÑ pana “anÈhÈrÈ”ti vacanaÑ asaÒÒabhave catunnaÑ ÈhÈrÈnaÑ atÈvaÑ sandhÈya vuttaÑ, na paccayÈhÈrassa abhÈvato. EvaÑ santepÊti idaÑ sÈsane yesu dhammesu visesato ÈhÈrasaddo niruÄho, “ÈhÈraÔÔhitikÈ”ti ettha yadi teyeva gayhanti, abyÈpitadosamÈpanno. Atha sabbopi paccayadhammo ÈhÈroti adhippeto, imÈya ÈhÈrapÈÄiyÈ virodho Èpannoti dassetuÑ ÈraddhaÑ. “Na virujjhatÊ”ti yenÈdhippÈyena vuttaÑ, taÑ vivaranto “etasmiÒhi sutte”ti-ÈdimÈha. KabaÄÊkÈrÈhÈrÈdÊnaÑ ojaÔÔhamakar|pÈharaÓÈdi nippariyÈyena ÈhÈrabhÈvo. YathÈ hi kabaÄÊkÈrÈhÈro ojaÔÔhamakar|pÈharaÓena r|pakÈyaÑ upatthambhenti, evaÑ phassÈdayo vedanÈdi-ÈharaÓena nÈmakÈyaÑ upatthambheti, tasmÈ satipi janakabhÈpe upatthambhakabhÈvo ojÈdÊsu sÈtisayo labbhamÈno mukhyo ÈhÈraÔÔhoti te eva nippariyÈyena ÈhÈralakkhaÓÈ dhammÈ vuttÈ.

IdhÈti imasmiÑ sutte pariyÈyena paccayo ÈhÈroti vutto, sabbo paccayadhammo attano phalaÑ ÈharatÊti imaÑ pariyÈyaÑ labhatÊti. TenÈha “sabbadhammÈnaÒhÊ”ti-Èdi. Tattha sabbadhammÈnanti sabbesaÑ sa~khatadhammÈnaÑ. IdÈni yathÈvuttamatthaÑ suttenasamatthetuÑ “tenevÈhÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Ayanti paccayÈhÈro. NippariyÈyÈhÈropi gahitova hotÊti yÈvatÈ sopi paccayabhÈveneva janako upatthambhako ca hutvÈ taÑ taÑ phalaÑ ÈharatÊti vattabbataÑ labhatÊti.


TatthÈti pariyÈyÈhÈro nippariyÈyÈhÈroti dvÊsu ÈhÈresu asaÒÒabhave yadipi nippariyÈyÈhÈro na labbhati, pariyÈyÈhÈro pana labbhateva. IdÈni tamevatthaÑ vitthÈrato dassetuÑ”anuppanne hi buddhe”ti-Èdi vuttaÑ. Uppanne buddhe titthakaramatanissitÈnaÑ jhÈnabhÈvanÈya asijjhanato “anuppanne buddhe”ti vuttaÑ. SÈsanikÈ tÈdisaÑ jhÈnaÑ na nibbattentÊti “titthÈyatane pabbajitÈ”ti vuttaÑ. TitthiyÈ hi upapattivisese vimuttisaÒÒino saÒÒÈvirÈgÈvirÈgesu ÈdÊnavÈnisaÑsadassinova hutvÈ asaÒÒasamÈpattiÑ nibbattetvÈ akkhaÓabh|miyaÑ uppajjanti, na sÈsanikÈ. VÈyokasiÓe parikamma katvÈti vÈyokasiÓe paÔhamÈdÊni tÊÓi jhÈnÈni nibbattetvÈ tatiyajjhÈne ciÓÓavasÊ hutvÈ tato vuÔÔhÈya catutthajjhÈnÈdhigamÈya parikammaÑ katvÈ. TenevÈha “catutthajjhÈnaÑ nibbattetvÈ”ti.

KasmÈ1 panettha vÈyokasiÓeyeva parikammaÑ vuttanti? vuccate, yatheva hi r|papaÔibhÈgabh|tesu kasiÓavisesesu r|pavibhÈvanena r|pavirÈgabhÈvanÈsa~khÈto ar|pasamÈpattiviseso sacchikarÊyati, evaÑ aparibyattaviggahatÈya ar|papaÔibhÈgabh|te kasiÓavisese ar|pavibhÈvanena ar|pavirÈgabhÈvanÈ sa~khÈto r|pasamÈpattiviseso adhigamÊyatÊti. Ettha ca “saÒÒÈ rogo, saÒÒÈ gaÓÉo”ti-ÈdinÈ2, “dhi cittaÑ, dhi vatetaÑ cittan”ti-ÈdinÈ ca nayena ar|pappavattiyÈ ÈdÊnavadassanena tadabhÈve ca santapaÓÊtabhÈvasanniÔÔhÈnena r|pasamÈpattiyÈ abhisa~kharaÓaÑ ar|pavirÈgabhÈvanÈ. R|pavirÈgabhÈvanÈ3 pana saddhiÑ upacÈrena ar|pasamÈpattiyo, tatthÈpi visesena paÔhamÈruppajjhÈnaÑ. Yadi evaÑ “paricchinnÈkÈsakasiÓepÊ”ti vattabbaÑ, tassÈpi ar|papaÔibhÈgatÈ labbhatÊti? IcchitamevetaÑ, kesaÒci avacanaÑ panettha pubbÈcariyehi aggahitabhÈvena. YathÈ hi r|pavirÈgabhÈvanÈ virajjanÊyadhammÈbhÈvamattena parinipphannÈ, virajjÈnÊyadhammaparibhÈsabh|te ca visayavisese pÈtubhavati, evaÑ ar|pavirÈgabhÈvanÈpÊti vuccamÈne na koci virodho. Titthiyeheva pana tassÈ samÈpattiyÈ paÔipajjitabbatÈya tesaÒca visayapathe s|panibandhanasseva tassa jhÈnassa paÔipattito diÔÔhivantehi pubbÈcariyehi catuttheyeva bh|takasiÓe ar|pavirÈgabhÈvanÈparikammaÑ vuttanti daÔÔhabbaÑ. ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ê 1. 167; SÊ-®Ê Abhinava 1. 436 piÔÔhesupi passitabbaÑ. 2. Ma 3. 20 piÔÔhe. 3. SÈ (Ka)


KiÒca vaÓÓakasiÓesu viya purimabh|takasiÓattayepi vaÓÓappaÔicchÈyÈva paÓÓatti ÈrammaÓaÑ jhÈnassa lokavohÈrÈnurodheneva pavattito. EvaÒca katvÈ visuddhimagge1 pathavÊkasiÓassa ÈdÈsacandamaÓÉal|pamavacanaÒca samatthitaÑ hoti, catutthaÑ pana bh|takasiÓaÑ bh|tappaÔicchÈyameva jhÈnassa gocarabhÈvaÑ gacchatÊti tassevaÑ ar|papaÔibhÈgatÈ yuttÈti vÈyokasiÓeyeva parikammaÑ vuttanti veditabbaÑ.

DhÊti jigucchanatthe nipÈto, tasmÈ dhi cittanti cittaÑ jigucchÈmi. Dhi vatetaÑ cittanti etaÑ mama cittaÑ jigucchitaÑ vata hotu. VatÈti sambhÈvane. Tena jigucchanaÑ sambhÈvento vadati. NÈmÈti ca sambhÈvane eva. Tena cittassa abhÈvaÑ sambhÈveti. Cittassa bhÈvÈbhÈvesu ÈdÊnavÈnisaÑse dassetuÑ “cittaÒhÊ”ti-Èdi vuttaÑ. KhantiÑ ruciÑ uppÈdetvÈti cittassa abhÈvo eva sÈdhu suÔÔh|ti imaÑ diÔÔhinijjhÈnakkhantiÑ tattha ca abhiruciÑ uppÈdetvÈ. TathÈ bhÈvitassa jhÈnassa ÔhitibhÈgiyabhÈvappattiyÈ aparihÊnajjhÈnÈ. TitthÈyatane pabbajitasseva tathÈ jhÈnabhÈvanÈ hotÊti Èha “manussaloke”ti. PaÓihito ahosÊti maraÓassa ÈsannakÈle Ôhapito ahosi. Yadi ÔhÈnÈdinÈ ÈkÈrena nibbatteyya kammabalena, yÈva bhedÈ tenevÈkÈrena tiÔÔheyyÈti Èha “tena iriyÈpathenÈ”ti-Èdi. Evar|pÈnampÊti evaÑ acetanÈnampi. Pi-saddena pageva sacetanÈnanti dasseti. KathaÑ pana acetanÈnaÑ nesaÑ paccayÈhÈrassa upakappananti codanaÑ sandhÈya tattha nidassanaÑ dassento “yathÈ”ti-ÈdimÈha. Tena na kevalamÈgamoyeva, ayamettha yuttÊti dasseti. TÈva tiÔÔhantÊti ukkaÑsato paÒca mahÈkappasatÈni tiÔÔhanti.

Ye uÔÔhÈnavÊriyena divasaÑ vÊtinÈmetvÈ tassa nissandaphalamattaÑ kiÒcideva labhitvÈ jÊvikaÑ kappenti, te uÔÔhÈnaphal|pajÊvino. Ye pana attano puÒÒaphalameva upajÊvanti, te puÒÒaphal|pajÊvino. NerayikÈnaÑ pana neva uÔÔhÈnavÊriyavasena jÊvikakappanaÑ, puÒÒaphalassa pana lesopi natthÊti vuttaÑ “ye panda nerayikÈ -pa- jÊvÊti vuttÈ”ti. PaÔisandhiviÒÒÈÓassa ÈharaÓena manosaÒcetanÈ ÈhÈroti vuttÈ, na yassa kassaci ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 122 piÔÔhe.


phalassÈti adhippÈyena “kiÑ paÒca ÈhÈrÈ atthÊ”ti codeti. Œcariyo nippariyÈyÈhÈre adhippete “siyÈ tava codanÈ avasarÈ, sÈ pana ettha anavasarÈ”ti ca dassento “paÒca, na paÒcÈti idaÑ na vattabban”ti vatvÈ pariyÈyÈhÈrasseva panettha adhippetabhÈvaÑ dassento “nanu ‘paccayo ÈhÈro’ti vuttametan”ti Èha. TasmÈti yassa kassaci paccayassa ÈhÈroti icchitattÈ. IdÈni vuttamevatthaÑ pÈÄiyÈ samatthento “yaÑ sandhÈyÈ”ti-ÈdimÈha.

MukhyÈhÈravasenapi nerayikÈnaÑ ÈhÈraÔÔhitikataÑ dassetuÑ “kabaÄiÑ kÈrÈhÈraÑ -pa- sÈdhetÊ”ti vuttaÑ. Yadi evaÑ nerayikÈ sukhappaÔisaÑvedinopi hontÊti? Noti dassetuÑ “kheÄo hÊ”ti-Èdi vuttaÑ. Tayoti tayo ar|pÈhÈrÈ kabaÄÊkÈrÈhÈrassa abhÈvato. AvasesÈnanti asaÒÒasattehi avasesÈnaÑ kÈmabhavÈdÊsu nibbattasattÈnaÑ. PaccayÈhÈro hi sabbesaÑ sÈdhÈraÓoti.

PaÔhamamahÈpaÒhasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

8. DutiyamahÈpaÒhasuttÈdivaÓÓanÈ

28-29. AÔÔhame evaÑnÈmaketi kaja~galÈti evaÑ itthili~gavasena laddhanÈmake majjhimappadesassa mariyÈdabh|te nagare. “Nigame”tipi vadanti, “niculavane”tipi vadanti. NiculaÑ nÈma ekÈ rukkhajÈti, “nÊparukkho”tipi vadanti. Tena saÒchanno mahÈvanasaÓÉo, tattha viharatÊti attho. HetunÈ nayenÈti ca heÔÔhÈ vuttameva. Nanu ca “eso ceva tassa attho”ti kasmÈ vuttaÑ. BhagavatÈ hi cattÈroti-ÈdipaÒhabyÈkaraÓÈ cattÈro ÈhÈrÈ paÒcupÈdÈnakkhandhÈ cha ajjhattikÈni ÈyatanÈni satta viÒÒÈÓaÔÔhitiyo aÔÔha lokadhammÈ dassitÈ. BhikkhuniyÈ pana cattÈro satipaÔÔhÈnÈ paÒcindriyÈni cha nissÈraÓÊyÈ dhÈtuyo satta bojjha~gÈ ariyo aÔÔha~giko maggoti dassitadhammÈ aÒÒoyevattho bhikkhuniyÈ dassitoti codanaÑ sandhÈyÈha “kiÒcÈpÊ”ti-Èdi. Navame natthi vattabbaÑ.

DutiyamahÈpaÒhasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


10. DutiyakosalasuttavaÓÓanÈ

30. Dasame uggantvÈ yujjhati etÈyÈti uyyodhikÈ, satthappahÈrehi yujjhitassetaÑ adhivacanaÑ. UggantvÈ yujjhanaÑ vÈ uyyodhiko, satthappahÈro. TenÈha “yuddhato nivatto”ti. Upassutivasena yujjhitabbÈkÈraÑ Òa tvÈti jetavane kira dattatthero dhanuggahatissattheroti dve mahallakattherÈ vihÈrapaccante paÓÓasÈlÈya vasanti. Tesu dhanuggahatissatthero pacchimayÈme pabujjhitvÈ uÔÔhÈya nisinno dattattheraÑ ÈmantetvÈ “ayaÑ te mahodaro kosalo bhuttabhattameva p|tiÑ karoti, yuddhavicÈraÓaÑ pana kiÒci na jÈnÈti, parÈjitotveva vadÈpetÊ”ti vatvÈ tena “kiÑ pana kÈtuÑ vaÔÔatÊ”ti vutte “bhante yuddho nÈma padumaby|ho cakkaby|ho sakaÔaby|hoti tayo by|hÈ honti, ajÈtasattu gaÓhitukÈmena asukasmiÑ nÈma pabbatakucchismiÑ dvÊsu pabbatabhittÊsu manusse ÔhapetvÈ purato dubbalaÑ dassetvÈ pabbatantaraÑ paviÔÔhabhÈvaÑ jÈnitvÈ paviÔÔhamaggaÑ rundhitvÈ purato ca pacchato ca ubhosu pabbatabhittÊsu vaggitvÈ naditvÈ jÈlapakkhittamacchaÑ viya katvÈ sakkÈ gahetun”ti. TasmiÑ khaÓe “bhikkh|naÑ kathÈsallÈpaÑ suÓÈthÈ”ti raÒÒo pesitacarapurisÈ taÑ sutvÈ raÒÒo ÈrocesuÑ. TaÑ sutvÈ rÈjÈ sa~gÈmabheriÑ paharÈpetvÈ gantvÈ sakaÔaby|haÑ katvÈ ajÈtasattuÑ jÊvaggÈhaÑ gaÓhi. Tena vuttaÑ “upassutivase -pa- ajÈtasattuÑ gaÓhÊ”ti.

DoÓapÈkanti doÓataÓÉulÈnaÑ pakkabhattaÑ. DoÓanti catunÈÄikÈnametamadhivacanaÑ. ManujassÈti1 sattassa. TanukassÈti tanukÈ appikÈ assa puggalassa, bhuttapaccayÈ visabhÈgavedanÈ na honti. SaÓikanti mandaÑ mudukaÑ, aparissayamevÈti attho. JÊratÊti paribhuttÈhÈro paccati. Œyu pÈlayanti nirogo avedano jÊvitaÑ rakkhanto. Atha vÈ saÓikaÑ jÊratÊti so bhojane mattaÒÒ| puggalo parimitÈhÈratÈya saÓikaÑ cirena jÊrati jaraÑ1 pÈpuÓÈti jÊvitaÑ pÈlayanto.

ImaÑ ovÈdaÑ adÈsÊti ekasmiÑ kira2 samaye rÈjÈ taÓÉuladoÓassa odanaÑ tadupiyena s|pabyaÒjanena bhuÒjati. So ekadivasaÑ ______________________________________________________________ 1. CiraÑ (Ka) SaÑ-®Ê 1. 185 piÔÔhe pana passitabbaÑ. 2. Dhammapada-®Ôha 2. 171 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


bhuttapÈtarÈso bhattasammadaÑ avinodetvÈ satthu santikaÑ gantvÈ kilantar|po ito cito ca samparivattati, niddÈya abhibhuyyamÈnopi lahukaÑ nipajjituÑ asakkonto ekamantaÑ nisÊdi. Atha naÑ satthÈ Èha “kiÑ mahÈrÈja avissamitvÈva ÈgatosÊ”ti. Œma bhante bhuttakÈlato paÔÔhÈya me mahÈdukkhaÑ hotÊti. Atha naÑ satthÈ “mahÈrÈja atibahubhojÊnaÑ etaÑ dukkhaÑ hotÊ”ti vatvÈ–

“MiddhÊ yadÈ hoti mahagghaso ca, NiddÈyitÈ samparivattasÈyÊ. MahÈvarÈhova nivÈpapuÔÔho, PunappunaÑ gabbhamupeti mando”ti1–

imÈya gÈthÈya ovaditvÈ “mahÈrÈja bhojanaÑ nÈma mattÈya bhuÒjituÑ vaÔÔati, mattabhojino hi sukhaÑ hotÊ”ti uttaripi puna ovadanto “manujassa sadÈ satÊmato”ti2 imaÑ gÈthamÈha.

RÈjÈ pana gÈthaÑ uggaÓhituÑ nÈsakkhi, samÊpe ÔhitaÑ pana bhÈgineyyaÑ sudassanaÑ nÈma mÈÓavaÑ “imaÑ gÈthaÑ uggaÓha tÈtÈ”ti Èha. So taÑ gÈthaÑ uggaÓhitvÈ “kiÑ karomi bhante”ti satthÈraÑ pucchi. Atha naÑ satthÈ Èha “mÈÓava imaÑ gÈthaÑ naÔo viya pattapattaÔÔhÈne3 mÈ avaca, raÒÒo pÈtarÈsaÑ bhuÒjanaÔÔhÈne ÔhatvÈ paÔhamapiÓÉÈdÊsupi avatvÈ avasÈne piÓÉe gahite vadeyyÈsi, rÈjÈ sutvÈ bhattapiÓÉaÑ chaÉÉessati. Atha raÒÒo hatthesu dhotesu pÈtiÑ apanetvÈ sitthÈni gaÓetvÈ tadupiyaÑ byaÒjanaÑ Òa tvÈ punadivase tÈvatake taÓÉule hÈreyyÈsi. PÈtarÈse ca vatvÈ sÈyamÈse mÈ vadeyyÈsÊ”ti. So “sÈdh|”ti paÔissuÓitvÈ taÑ divasaÑ raÒÒo pÈtarÈsaÑ bhutvÈ gatattÈ sÈyamÈse bhagavato anusiÔÔhiniyÈmena gÈthaÑ abhÈsi. RÈjÈ dasabalassa vacanaÑ saritvÈ bhattapiÓÉaÑ pÈtiyaÑyeva chaÉÉesi. RaÒÒo hatthesu dhotesu pÈtiÑ apanetvÈ sitthÈni gaÓetvÈ punadivase tattake taÓÉule hariÑsu, sopi mÈÓavo divase divase tathÈgatassa santikaÑ gacchati. Dasabalassa vissÈsiko ahosi. Atha naÑ ekadivasaÑ pucchi “rÈjÈ kittakaÑ bhuÒcatÊ”ti. So “nÈÄikodanan”ti Èha. VaÔÔissati ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 59; Khu 10. 30, 108 piÔÔhesu. 2. SaÑ 1. 82 piÔÔhe. 3. BhuttabhuttaÔÔhÈne (Ka)


ettÈvatÈ purisabhÈgo esa, ito paÔÔhÈya gÈthaÑ mÈ vadÊti. RÈjÈ tatheva saÓÔhÈsi. Tena vuttaÑ “nÈÄikodanaparamatÈya saÓÔhÈsÊ”ti. RattaÒÒutÈya vaÉÉhitaÑ sÊlaÑ assa atthÊti vaÉÉhitasÊlo. Apothujjanikehi sÊlehÊti catupÈrisuddhisÊlehi sÊlaÑ ariyaÑ suddhaÑ. Tena vuttaÑ “ariyasÊlo”ti. TadekaÑ anavajjaÔÔhena kusalaÑ. Tena vuttaÑ “kusalasÊlo”ti.

DutiyakosalasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


4. UpÈlivagga

1. UpÈlisuttavaÓÓanÈ

31. Catutthassa paÔhame1 atthavaseti vuddhivisese, sikkhÈpadapaÒÒattihetu adhigamanÊye hitaviseseti attho. Atthoyeva vÈ atthavaso, dasa atthe dasa kÈraÓÈnÊti vuttaÑ hoti. Atha vÈ attho phalaÑ tadadhÊnavuttitÈya vaso etassÈti atthavaso, het|ti evampettha attho daÔÔhabbo. “Ye mama sotabbaÑ saddahÈtabbaÑ maÒÒissanti, tesaÑ taÑ assa dÊgharattaÑ hitÈya sukhÈyÈ”ti vuttattÈ “yo ca tathÈgatassa vacanaÑ sampaÔicchati, tassa taÑ dÊgharattaÑ hitÈya sukhÈya saÑvattatÊ”ti vuttaÑ. AsampaÔicchane ÈdÊnavanti bhaddÈlisutte viya asampaÔicchane ÈdÊnavaÑ dassetvÈ. SukhavihÈrÈbhÈve sahajÊvamÈnassa abhÈvato sahajÊvitÈpi sukhavihÈrova vutto. SukhavihÈro nÈma catunnaÑ iriyÈpathavihÈrÈnaÑ phÈsutÈ.

Ma~kutanti nittejataÑ. DhammenÈti-ÈdÊsu dhammoti bh|taÑ vatthu. Vinayoti codanÈ ceva sÈraÓÈ ca. SatthusÈsananti Òa ttisampadÈ ceva anussÈvanasampadÈ ca.

PiyasÊlÈnanti sikkhÈkÈmÈnaÑ. TesaÑ hi sÊlaÑ piyaÑ hoti. TenevÈha “sikkhÈttayapÈrip|riyÈ ghaÔamÈnÈ”ti. SandiddhamanÈti saÑsayaÑ ______________________________________________________________ 1. SÈrattha-®Ê 2. 33 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


ÈpajjamanÈ. UbbaÄhÈ hontÊti pÊÄitÈ honti. SaÑghakammÈnÊti satipi uposathapavÈraÓÈnaÑ saÑghakammabhÈve gobalÊbaddaÒÈyena uposathaÑ pavÈraÓaÒca ÔhapetvÈ upasampadÈdisesasaÑghakampÈnaÑ gahaÓaÑ veditabbaÑ. SamaggÈnaÑ bhÈvo sÈmaggÊ.

“NÈhaÑ cunda diÔÔhadhammikÈnaÑyeva ÈsavÈnaÑ saÑvarÈya dhammaÑ desemÊ”ti1 ettha vivÈdam|labh|tÈ kilesÈ ÈsavÈti ÈgatÈ.

“Yena dev|papatyassa, gandhabbo vÈ viha~gamo. YakkhattaÑ yena gaccheyyaÑ, manussattaÒca abbaje. Te mayhaÑ ÈsavÈ khÊÓÈ, viddhastÈ vinaÄÊkatÈ”ti2–

ettha tebh|makaÑ kammaÑ avasesÈ ca akusalÈ dhammÈ. Idha pana par|pavÈdavippaÔisÈravadhabandhÈdayo ceva apÈyadukkhabh|tÈ ca nÈnappakÈrÈ upaddavÈ ÈsavÈti Èha “asaÑvare Ôhitena tasmiÑyeva attabhÈve pattabbÈ”ti-Èdi. Yadi hi bhagavÈ sikkhÈpadaÑ na ca paÒÒapeyya, tato asaddhammappaÔisevana adinnÈdÈnapÈÓÈtipÈtÈdihetu ye uppajjeyyuÑ par|pavÈdÈdayo diÔÔhadhammikÈ nÈnappakÈrÈ anatthÈ, ye ca tannimittameva nirayÈdÊsu nibbattassa paÒcavidhabandhanakammakÈraÓÈdivasena mahÈdukkhÈnubhavanappakÈrÈ anatthÈ, te sandhÈya idaÑ vuttaÑ “diÔÔha dhammikÈnaÑ ÈsavÈnaÑ saÑvarÈya samparÈyikÈnaÑ ÈsavÈnaÑ paÔighÈtÈyÈ”ti. DiÔÔhadhammo vuccati paccakkho attabhÈvo, tattha bhavÈdiÔÔhadhammikÈ. Tena vuttaÑ “tasmiÑyeva attabhÈve pattabbÈ”ti. SammukhÈ garahanaÑ akitti, parammukhÈ garahanaÑ ayaso. Atha vÈ sammukhÈ parammukhÈ garahanaÑ akitti, parivÈrahÈni ayasoti veditabbaÑ. ŒgamanamaggathakanÈyÈti ÈgamanadvÈrapidahanatthÈya. Samparetabbato pecca gantabbato samparÈyo, paralokoti Èha “samparÈye narakÈdÊs|”ti.

MethunÈdÊni rajjanaÔÔhÈnÈni. PÈÓÈtipÈtÈdÊni dussanaÔÔhÈnÈni.

SaÑvaravinayoti sÊlasaÑvaro satisaÑvaro ÒÈÓasaÑvaro khantisaÑvaro vÊriyasaÑvaroti paÒcavidho saÑvaro. YathÈsakaÑ saÑvaritabbÈnaÑ vinetabbÈnaÒca kÈyaduccaritÈdÊnaÑ saÑvaraÓato saÑvaro, vinayanato vinayoti ______________________________________________________________ 1. DÊ 3. 107 piÔÔhe. 2. AÑ 1. 348 piÔÔhe.


vuccati. PahÈnavinayoti tada~gappahÈnaÑ vikkhambhanappahÈnaÑ samucchedappahÈnaÑ paÔipassaddhippahÈnaÑ nissaraÓappahÈnanti paÒcavidhaÑ pahÈnaÑ yasmÈ cÈgaÔÔhena pahÈnaÑ, vinayaÔÔhena vinayo, tasmÈ “pahÈnavinayo”ti vuccati. Samathavinayoti satta adhikaraÓasamathÈ. PaÒÒattivinayoti sikkhÈpadameva. SikkhÈpadapaÒÒattiyÈ hi vijjamÈnÈya eva sikkhÈpadasambhavato paÒÒattivinayopi sikkhÈpadapaÒÒattiyÈ anuggahito hoti. Sesamettha vuttatthameva.

UpÈlisuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

UpÈlivaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. Akkosavagga

1. VivÈdasuttÈdivaÓÓanÈ

41-48. PaÒcamassa paÔhamÈdÊni uttÈnatthÈni. ChaÔÔhe khaÓabha~guratÈya na niccÈ na dhuvÈti aniccÈ. Tato eva paÓÉitehi na iccÈ na upagantabbÈtipi aniccÈ. SvÈyaÑ nesaÑ aniccaÔÔho udayavayaparicchinnatÈya veditabboti Èha “hutvÈ abhÈvino”ti, uppajjitvÈ vinassakÈti attho. SÈrarahitÈti niccasÈradhuvasÈra-attasÈravirahitÈ. MusÈti visaÑvÈdanaÔÔhena musÈ, ekaÑsena asubhÈdisabhÈvÈ te bÈlÈnaÑ subhÈdibhÈvena upaÔÔhahanti, subhÈdiggahaÓassa paccayabhÈvena satte visaÑvÈdenti. TenÈha “niccasubhasukhÈ viyÈ”ti-Èdi. Na passanasabhÈvÈti khaÓapabha~guratÈ ittarapaccupaÔÔhÈnatÈya dissamÈnÈ viya hutvÈ adassanapakatikÈ. Ete hi khettaÑ viya vatthu viya hiraÒÒasuvaÓÓaÑ viya ca paÒÒÈyitvÈpi katipÈheneva supinake diÔÔhÈ viya na paÒÒÈyanti. SattamaÔÔhamÈni suviÒÒeyyÈni.

VivÈdasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


9. SarÊraÔÔhadhammasuttÈdivaÓÓanÈ

49-50. Navame punabbhavadÈnaÑ punabbhavo uttarapadalopena, punabbhavo sÊlamassÈti ponobhaviko, punabbhavadÈyakoti attho. TenÈha “punabbhavanibbattako”ti. Bhavasa~kharaÓakammanti punabbhavanibbattanakakammaÑ. Dasame natthi vattabbaÑ.

SarÊraÔÔhadhammasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

AkkosavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

PaÔhamapaÓÓÈsako niÔÔhito.


(6) 1. Sacittavagga

1. SacittasuttÈdivaÓÓanÈ

51-60. Dutiyavaggassa paÔhamÈdÊni uttÈnatthÈni. Dasame pittaÑ samuÔÔhÈnametesanti pittasamuÔÔhÈnÈ, pittapaccayÈpittahetukÈti attho. SemhasamuÔÔhÈnÈdÊsupi eseva nayo. SannipÈtikÈti tiÓÓampi pittÈdÊnaÑ kopena samuÔÔhitÈ. UtupariÓÈmajÈti visabhÈga-ututo jÈtÈ. Ja~galadesavÈsÊnaÑ hi an|padese vasantÈnaÑ visabhÈgo ca utu uppajjati, an|padesavÈsÊnaÒca ja~galadeseti evaÑ parasamuddatÊrÈdivasenapi1 utuvisabhÈgatÈ uppajjatiyeva. Tato jÈtÈti utupariÓÈmajÈ. Attano pakaticariyÈnaÑ visayÈnaÑ visamaÑ kÈyapariharaÓavasena jÈtÈ visamaparihÈrajÈ. TenÈha “aticiraÔÔhÈnanisajjÈdinÈ visamaparihÈrena jÈtÈ”ti. Œdi-saddena mahÈbhÈravahanasudhÈkoÔÔanÈdÊnaÑ sa~gaho. Parassa upakkamato nibbattÈ opakkamikÈ. BÈhiraÑ paccayaÑ anapekkhitvÈ kevalaÑ kammavipÈkatova jÈtÈ kammavipÈkajÈ. Tattha purimehi sattahi kÈraÓehi uppannÈ sÈrÊrikÈ vedanÈ sakkÈ paÔibÈhituÑ, kammavipÈkajÈnaÑ pana sabbabhesajjÈnipi sabbaparittÈnipi nÈlaÑ paÔighÈtÈya.

SacittasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

SacittavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

(7) 2. Yamakavagga

1. AvijjÈsuttÈdivaÓÓanÈ

61-67. Dutiyassa paÔhamÈdÊni uttÈnatthÈni. Sattame naÄakapÈnaketi evaÑnÈmake nigame. Pubbe kira2 amhÈkaÑ bodhisatto kapiyoniyaÑ ______________________________________________________________ 1. MalayasamuddatÊrÈdivasenapi (SaÑ-®Ôha 3. 121 piÔÔhe.) 2. JÈtaka-®Ôha 1. 186 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


nibbatto mahÈkÈyo kapirÈjÈ hutvÈ anekasatavÈnarasahassaparivuto pabbatapÈde vicari, paÒÒavÈ kho pana hoti mahÈpaÒÒo. So parisaÑ evaÑ ovadati “tÈtÈ imasmiÑ pabbatapÈde visaphalÈni honti, amanussapariggahitÈ pokkharaÓikÈ nÈma honti, tumhe pubbe khÈditapubbÈneva phalÈni khÈdatha, pÊtapubbÈneva pÈnÊyÈni pivatha, ettha vo paÔipucchitakiccaÑ natthÊ”ti. Te apÊtapubbaÑ disvÈ sahasÈva apivitvÈ samantÈ paridhÈvitvÈ mahÈsattassa ÈgamanaÑ olokayamÈnÈ nisÊdiÑsu. MahÈsatto ÈgantvÈ “kiÑ tÈtÈ pÈnÊyaÑ na pivathÈ”ti Èha. TumhÈkaÑ ÈgamanaÑ olokemÈti. “SÈdhu tÈtÈ”ti samantÈ padaÑ pariyesamÈno otiÓÓapadaÑyeva addasa, na uttiÓÓapadaÑ. AdisvÈ “saparissayÈ”ti aÒÒÈsi. TÈvadeva ca tattha abhinibbatta-amanusso udakaÑ dvedhÈ katvÈ uÔÔhÈsi setamukho nÊlakucchi rattahatthapÈdo mahÈdÈÔhiko vantadÈÔho vir|po bÊbhaccho udakarakkhaso. So evamÈha “kasmÈ pÈnÊyaÑ na pivatha, madhuraÑ udakaÑ pivatha, kiÑ tumhe etassa vacanaÑ suÓÈthÈ”ti. MahÈsatto Èha “tvaÑ adhivattho amanusso”ti. ŒmÈhanti. “TvaÑ idha otiÓÓe labhasÊ”ti Èha. Œma tumhe pana sabbe khÈdissÈmÊti. Na sakkhissasi yakkhÈti. PÈnÊyaÑ pana pivissathÈti. Œma pivissÈmÈti. EvaÑ sante ekampi vÈnaraÑ na muÒcissanti. “PÈnÊyaÒca pivissÈma, na ca te vasaÑ gamissÈmÊ”ti naÄaÑ ÈharÈpetvÈ koÔiyaÑ gahetvÈ dhami. Sabbo ekacchiddo ahosi. TÊre nisÊditvÈva pÈnÊyaÑ pivi. SesavÈnarÈnampi pÈÔiyekkaÑ naÄaÑ ÈharÈpetvÈ dhamitvÈ adÈsi. Sabbete passantasseva pÈnÊyaÑ piviÑsu. Vuttampi cetaÑ–

“DisvÈ padamanuttiÓÓaÑ, disvÈno’taritaÑ padaÑ. NaÄena vÈriÑ pissÈma, neva maÑ tvaÑ vadhissasÊ”ti1.

Tato paÔÔhÈya yÈva ajjadivasÈ tasmiÑ ÔhÈne naÄÈ ekacchiddÈva honti. ImasmiÑ hi kappe kappaÔÔhiyapÈÔihÈriyÈni nÈma cande sasalakkhaÓaÑ2, vaÔÔajÈtake3 saccakiriyaÔÔhÈne aggijÈlassa Ègamanupacchedo, ghaÔÊkÈrassa mÈtÈpit|naÑ vasanaÔÔhÈne anovassanaÑ4, pokkharaÓiyÈ tÊre naÄÈnaÑ ekacchiddabhÈvoti. Iti sÈ pokkharaÓÊ naÄena pÈnÊyassa pivitattÈ “naÄakapÈnakÈ”ti nÈmaÑ labhi. AparabhÈge taÑ pokkharaÓiÑ ______________________________________________________________ 1. Khu 5. 5 piÔÔhe JÈtake. 2. Khu 5. 101 piÔÔhe. 3. Khu 5. 9 piÔÔhe. 4. Ma 2. 244 piÔÔhe.


nissÈya nigamo patiÔÔhÈsi, tassapi “naÄakapÈnan”tveva nÈmaÑ jÈtaÑ. TaÑ pana sandhÈya vuttaÑ “naÄakapÈne”ti. PalÈsavaneti kiÑsukavane.

TuÓhÊbh|taÑ tuÓhÊbh|tanti byÈpanicchÈyaÑ idaÑ ÈmeÉitavacananti dassetuÑ “yaÑ yaÑ disan”ti-Èdi vuttaÑ. AnuviloketvÈti ettha anusaddo “parÊ”ti iminÈ samÈnatthoti Èha “tato tato viloketvÈ”ti. KasmÈ ÈgilÈyati koÔisahassahatthinÈgÈnaÑ balaÑ dhÈrentassÈti codakassa adhippÈyo. Œcariyo panassa “esa sa~khÈrÈnaÑ sabhÈvo, yadidaÑ aniccatÈ. Ye pana aniccÈ, te ekanteneva udayavayappaÔipÊÄitatÈya dukkhÈ eva. DukkhasabhÈvesu tesu satthukÈye dukkhuppattiyÈ1 ayaÑ paccayo”ti dassetuÑ “bhagavato”ti-Èdi vuttaÑ. PiÔÔhivÈto uppajji, so ca kho pubbekatakammapaccayÈ. EtthÈha “kiÑ pana taÑ kammaÑ, yena aparimÈÓakÈlaÑ sakkaccaÑ upacitavipulapuÒÒasambhÈro satthÈ evar|paÑ dukkhavipÈkamanubhavatÊ”ti? Vuccate–ayameva bhagavÈ bodhisattabh|to atÊtajÈtiyaÑ mallaputto hutvÈ pÈpajanasevÊ ayonisomanasikÈrabahulo carati. So ekadivasaÑ nibbuddhe vattamÈne ekaÑ mallaputtaÑ gahetvÈ gÈÄhataraÑ nippÊÄesi. Tena kammena idÈni buddho hutvÈpi dukkhamanubhavi. YathÈ cetaÑ, evaÑ ciÒcamÈÓavikÈdÊnamitthÊnaÑ yÈni bhagavato abbhakkhÈnÈdÊni dukkhÈni, sabbÈni pubbekatassa vipÈkÈvasesÈni, yÈni kammapilotikÈnÊti vuccanti. VuttaÑ hetaÑ apadÈne2–

“AnotattasarÈsanne, ramaÓÊye silÈtale. NÈnÈratanapajjote, nÈnÈgandhavanantare.

MahatÈ bhikkhusaÑghena, pareto lokanÈyako. ŒsÊno byÈkarÊ tattha, pubbakammÈni atthano.

SuÓÈtha bhikkhavo mayhaÑ, yaÑ kammaÑ pakataÑ mayÈ. Pilotikassa kammassa, buddhattepi vipaccati. 1. MunÈÄi nÈmahaÑ dhutto, pubbe aÒÒÈsu jÈtisu. PaccekabuddhaÑ surabhiÑ, abbhÈcikkhiÑ ad|sakaÑ. ______________________________________________________________ 1. SabbakÈyadukkhappattiyÈ (Ka) 2. Khu 3. 346 piÔÔhe.


Tena kammavipÈkena, niraye saÑsariÑ ciraÑ. Bah| vassasahassÈni, dukkhaÑ vedesi vedanaÑ.

Tena kammÈvasesena, idha pacchimake bhave. AbbhakkhÈnaÑ mayÈ laddhaÑ, sundarikÈya kÈraÓÈ. 2. SabbÈbhibhussa buddhassa, nando nÈmÈsi sÈvako. TaÑ abbhakkhÈya niraye, ciraÑ saÑsaritaÑ mayÈ.

Dasa vassasahassÈni, niraye saÑsariÑ ciraÑ. ManussabhÈvaÑ laddhÈhaÑ, abbhakkhÈnaÑ bahuÑ labhiÑ.

Tena kammÈvasesena, ciÒcamÈÓavikÈ mamaÑ. AbbhÈcikkhi abh|tena, janakÈyassa aggato. 3. BrÈhmaÓo sutavÈ ÈsiÑ, ahaÑ sakkatap|jito. MahÈvane paÒcasate, mante vÈcesi mÈÓave.

TatthÈgato isi bhÊmo, paÒcÈbhiÒÒo mahiddhiko. TaÒcÈhaÑ ÈgataÑ disvÈ, abbhÈcikkhiÑ ad|sakaÑ.

TatohaÑ avacaÑ sisse, kÈmabhogÊ ayaÑ isi. Mayhampi bhÈsamÈnassa, anumodiÑsu mÈÓavÈ.

Tato mÈÓavakÈ sabbe, bhikkhamÈnaÑ kule kule. MahÈjanassa ÈhaÑsu, kÈmabhogÊ ayaÑ isi.

Tena kammavipÈkena, paÒca bhikkhusatÈ ime. AbbhakkhÈnaÑ labhuÑ sabbe, sundarikÈya kÈraÓÈ. 4. VemÈtubhÈtaraÑ pubbe, dhanahetu haniÑ ahaÑ. PakkhipiÑ giriduggasmiÑ, silÈya ca apiÑsayiÑ.

Tena kammavipÈkena, devadatto silaÑ khipi. A~guÔÔhaÑ piÑsayÊ pÈde, mama pÈsÈÓasakkharÈ. 5. PurehaÑ dÈrako hutvÈ, kÊÄamÈno mahÈpathe. PaccekabuddhaÑ disvÈna, magge sakalikaÑ khipiÑ.


Tena kammavipÈkena, idha pacchimake bhave. VadhatthaÑ maÑ devadatto, abhimÈre payojayi. 6. HatthÈroho pure ÈsiÑ, paccekamunimuttamaÑ. PiÓÉÈya vicarantaÑ taÑ, ÈsÈdesiÑ gajenahaÑ.

Tena kammavipÈkena, bhanto nÈÄÈgirÊ gajo. Giribbaje puravare, dÈruÓo samupÈgami. 7. RÈjÈhaÑ patthivo ÈsiÑ, sattiyÈ purisaÑ haniÑ. Tena kammavipÈkena, niraye paccisaÑ bhusaÑ.

Kammuno tassa sesena, idÈni sakalaÑ mama. PÈde chaviÑ pakappesi, na hi kammaÑ vinassati. 8. AhaÑ kevaÔÔagÈmasmiÑ, ahuÑ kevaÔÔadÈrako. Macchake ghÈtite disvÈ, janayiÑ somanassakaÑ.

Tena kammavipÈkena, sÊsadukkhaÑ ah| mama. Sabbe sakkÈ ca haÒÒiÑsu, yadÈ hani viÔaÔ|bho. 9. PhussassÈhaÑ pÈvacane, sÈvake paribhÈsayiÑ. YavaÑ khÈdatha bhuÒjatha, mÈ ca bhuÒjatha sÈlayo.

Tena kammavipÈkena, temÈsaÑ khÈditaÑ yavaÑ. Nimantito brÈhmaÓena, veraÒjÈyaÑ vasiÑ tadÈ. 10. Nibbuddhe vattamÈnamhi, mallaputtaÑ niheÔhayiÑ. Tena kammavipÈkena, piÔÔhidukkhaÑ ah| mama. 11. Tikicchako ahaÑ ÈsiÑ, seÔÔhiputtaÑ virecayiÑ. Tena kammavipÈkena, hoti pakkhandikÈ mama. 12. AvacÈhaÑ jotipÈlo, sugataÑ kassapaÑ tadÈ. Kuto nu bodhi muÓÉassa, bodhi paramadullabhÈ.

Tena kammavipÈkena, acariÑ dukkaraÑ bahuÑ. ChabbassÈnuruvelÈyaÑ, tato bodhimapÈpuÓiÑ.


NÈhaÑ etena maggena, pÈpuÓiÑ bodhimuttamaÑ. Kummaggena gavesissaÑ, pubbakammena vÈrito.

PuÒÒapÈpaparikkhÊÓo, sabbasantÈpavajjito. Asoko anupÈyÈso, nibbÈyissamanÈsavo.

EvaÑ jino viyÈkÈsi, bhikkhusaÑghassa aggato. SabbÈbhiÒÒÈbalappatto, anotatte mahÈsare”ti1.

AvijjÈsuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. PaÔhamakathÈvatthusuttÈdivaÓÓanÈ

69-70. Navame2 duggatito saÑsÈrato ca niyyÈti etenÈti niyyÈnaÑ, saggamaggo mokkhamaggo ca. TaÑ niyyÈnaÑ arahati, niyyÈne vÈ niyuttÈ, niyyÈnaÑ vÈ phalabh|taÑ etissÈ atthÊti niyyÈnikÈ. VacÊduccaritasaÑkilesato niyyÈtÊti vÈ ÊkÈrassa rassattaÑ, yakÈrassa ca kakÈraÑ katvÈ niyyÈnikÈ, cetanÈya saddhiÑ samphappalÈpÈ veramaÓi. TappaÔipakkhato aniyyÈnikÈ, tassÈ bhÈvo aniyyÈnikattaÑ, tasmÈ aniyyÈnikattÈ. TiracchÈnabh|tanti tirokaraÓabh|taÑ. GehassitakathÈti gehappaÔisaÑyuttÈ. KammaÔÔhÈnabhÈveti aniccatÈpaÔisaÑyuttacatusaccakammaÔÔhÈnabhÈve.

Saha atthenÈti sÈtthakaÑ, hitappaÔisaÑyuttanti attho. “SurÈkathÈ”tipi pÈÔhoti Èha “surÈkathanti pÈÄiyaÑ panÈ”ti. SÈ panesÈ kathÈ “evar|pÈ navasurÈ pÊtÈ ratijananÊ hotÊ”ti assÈdavasena na vaÔÔati, ÈdÊnavavasena pana “ummattakasaÑvattanikÈ”ti-ÈdinÈ nayena vaÔÔati. TenÈha “anekavidhaÑ -pa- ÈdÊnavavasena vaÔÔatÊ”ti. VisikhÈti gharasanniveso. VisikhÈgahaÓena ca tannivÈsino gahitÈ “gÈmo Ègato”ti-ÈdÊsu viya. TenevÈha “s|rÈsamatthÈ”ti ca “saddhÈ pasannÈ”ti ca. KumbhaÔÔhÈnappadesena kumbhadÈsiyo vuttÈti Èha “kumbhadÈsikathÈ vÈ”ti. ______________________________________________________________ 1. Khu 3. 350 piÔÔhe ApadÈne. 2. DÊ-®Ê 1. 128; SÊ-®Ê Abhinava 1. 366; SaÑ-®Ê 2. 539 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ.


RÈjakathÈdipurimakathÈya, lokakkhÈyikÈdipacchimakathÈya vÈ vinimuttÈ purima pacchimakathÈ vimuttÈ. UppattiÔhitisaÑhÈrÈdivasena lokaÑ akkhÈyatÊti lokakkhÈyikÈ. Asukena nÈmÈti pajÈpatinÈ brahmunÈ, issarena vÈ. VitaÓÉasallÈpakathÈti “aÔÔhÊnaÑ setattÈ setoti na vattabbo, pattÈnaÑ kÈÄattÈ kÈÄoti pana vattabbo”ti evamÈdikÈ. Œdi-saddena “selapupphalakÈni viya jÊvidÈvirapÈrayattivisÈlÈ natthi yaÑ yo koci tiriyÈmÈnÈ katattÈ”ti1 evamÈdÊnaÑ sa~gaho daÔÔhabbo. SÈgaradevenÈti sÈgaraputtarÈj|hi. Khatoti etaÑ ekavacanaÑ tehi paccekaÑ khatattÈ “sÈgaradevena khatattÈ”ti vuttaÑ. SahamuddÈ samuddoti vutto. Bhavati vaddhati etenÈti bhavo. BhavÈbhavÈ hontÊti itibhavÈbhavakathÈ. Ettha ca bhavoti sassataÑ, abhavoti ucchedaÑ. Bhavoti vuddhi, abhavoti hÈni. Bhavoti kÈmasukhaÑ, abhavoti attakilamathoti iti imÈya chabbidhÈya itibhavÈbhavakathÈya saddhiÑ bÈttiÑsa tiracchÈnakathÈ nÈma honti. Atha vÈ pÈÄiyaÑ sar|pato anÈgatÈpi araÒÒapabbatanadÊdÊpakathÈ itisaddena sa~gaÓhitvÈ bÈttiÑsa tiracchÈnakathÈ vuttÈ. Dasame natthi vattabbaÑ.

PaÔhamakathÈvatthusuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

YamakavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

(8) 3. Œka~khavagga

1. Œka~khasuttÈdivaÓÓanÈ

71-74. Tatiyassa paÔhame sÊlassa anavasesasamÈdÈnena akhaÓÉÈdibhÈvÈpattiyÈ ca paripuÓÓasÊlÈ. SamÈdÈnato paÔÔhÈya avicchindanato sÊlasama~gino. EttÈvatÈ kirÈti2 kira-saddo arucis|canattho. Tenettha ÈcariyavÈdassa attano aruccanabhÈvaÑ dÊpeti. SampannasÊlÈti anÈmaÔÔhavisesaÑ sÈmaÒÒato sÊlasa~khepena gahitaÑ. TaÒca catubbidhanti Ècariyatthero “catupÈrisuddhisÊlaÑ uddisitvÈ”ti Èha. ______________________________________________________________ 1. Ettha ÈkÈrapÈÔho viÒÒ|hi sodhetabbo. 2. AÑ-®Ê 2. 34 piÔÔhe passitabbaÑ.


TatthÈti catupÈrisuddhisÊle. JeÔÔhakasÊlanti1 padhÈnasÊlaÑ. UbhayatthÈti uddesaniddese. Idha niddese viya uddesepi pÈtimokkhasaÑvaro bhagavatÈ vutto “sampannasÊlÈ”ti vuttattÈti adhippÈyo. SÊlaggahaÓaÑ hi pÈÄiyaÑ pÈtimokkhasaÑvaravasena ÈgataÑ. TenÈha “pÈtimokkhasaÑvaroyevÈ”ti-Èdi. Tattha avadhÈraÓena itaresaÑ tiÓÓaÑ ekadesena pÈtimokkhantogadhataÑ dÊpeti. TathÈ hi anolokiyolokane ÈjÊvahetu chasikkhÈpadavÊtikkame gilÈnapaccayassa apaccavekkhitaparibhoge ca Èpatti vihitÈti. TÊÓÊti indriyasaÑvarasÊlÈdÊni. SÊlanti vuttaÔÔhÈnaÑ nÈma atthÊti sÊlapariyÈyena tesaÑ katthaci sutte gahitaÔÔhÈnaÑ nÈma kiÑ atthi yathÈ pÈtimokkhasaÑvaroti Ècariyassa sammukhattÈ appaÔikkhipantova upacÈrena pucchanto viya vadati. TenÈha “ananujÈnanto”ti. ChadvÈrarakkhÈmattakamevÈti tassa sallahukabhÈvamÈha cittÈdhiÔÔhÈnamattena paÔipÈkatikabhÈvÈpattito. Itaresupi eseva nayo. Paccayuppattimattakanti phalena hetuÑ dasseti. UppÈdanahetukÈ hi paccayÈnaÑ uppatti. Idamatthanti idaÑ payojanaÑ imassa paccayassa paribhuÒjaneti adhippÈyo. NippariyÈyenÈti iminÈ indriyasaÑvarÈdÊni tÊÓi padhÈnassa sÊlassa parivÈravasena pavattiyÈ pariyÈyasÊlÈni nÈmÈti dasseti.

IdÈni pÈtimokkhasaÑvarasseva padhÈnabhÈvaÑ byatirekato anvayato ca upamÈya vibhÈvetuÑ “yassÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha soti pÈtimokkhasaÑvaro. SesÈnÊti indriyasaÑvarÈdÊni. TassevÈti “sampannasÊlÈ”ti ettha yaÑ sÊlaÑ vuttaÑ, tasseva. SampannapÈtimokkhÈti ettha pÈtimokkhaggahaÓena vevacanaÑ vatvÈ taÑ vitthÈretvÈ -pa- ÈdimÈha. YathÈ aÒÒatthÈpi “idha bhikkhu sÊlavÈ hotÊ”ti puggalÈdhiÔÔhÈnÈya desanÈya uddiÔÔhaÑ sÊlaÑ “pÈtimokkhasaÑvarasaÑvuto viharatÊ”ti2 niddiÔÔhaÑ. KasmÈ Èraddhanti desanÈya kÈraÓapucchÈ. SÊlÈnisaÑsadassana tthanti payojananiddeso. “SÊlÈnisaÑsadassanatthan”ti hi ettha byatirekato yaÑ sÊlÈnisaÑsassa adassanaÑ, taÑ imissÈ desanÈya kÈraÓanti kasmÈ Èraddhanti? VeneyyÈnaÑ sÊlÈnisaÑsassa adassanatoti atthato ______________________________________________________________ 1. SaÑ-®Ê 2. 484 piÔÔhÈdÊsu passitabbaÑ. 2. Abhi 2. 253 piÔÔhe jhÈnavibha~ge.


Èpanno eva hoti. TenÈha “sacepÊ”ti-Èdi. SÊlÈnisaÑsadassanatthanti pana imassa atthaÑ vivarituÑ “tesan”ti-Èdi vuttaÑ. ŒnisaÑsoti udayo. “SÊlavÈ sÊlasampanno kÈyassa bhedÈ paraÑ maraÓÈ sugatiÑ saggaÑ lokaÑ upapajjatÊ”ti-ÈdÊsu1 pana vipÈkaphalampi “ÈnisaÑso”ti vuttaÑ. Ko visesoti ko phalaviseso. KÈ vaÉÉhÊti ko abbhudayo. VijjamÈnopi guÓo yÈthÈvato vibhÈvito eva abhiruciÑ uppÈdeti, na avibhÈvito, tasmÈ ekantako ÈnisaÑsakittanaÑ icchitabbamevÈti dassetuÑ “appeva nÈmÈ”ti-ÈdimÈha.

Piyoti piyÈyitabbo. Piyassa nÈma dassanaÑ ekantato abhinanditabbaÑ hotÊti Èha “piyacakkh|hi sampassitabbo”ti. PÊtisamuÔÔhÈnappasannasommar|papariggahaÑ hi cakkhu “piyacakkh|”ti vuccati. Tesanti sabrahmacÈrÊnaÑ. ManavaÉÉhanakoti pÊtimanassa paribr|hanato upar|pari pÊticittasseva uppÈdanako. GaruÔÔhÈniyoti garukaraÓassa ÔhÈnabh|to. JÈnaÑ jÈnÈtÊti ÒÈÓena jÈnitabbaÑ jÈnÈti. YathÈ vÈ aÒÒe ajÈnantÈpi jÈnantÈ viya pavattanti, na evamayaÑ, ayaÑ pana jÈnanto eva jÈnÈti. PassaÑ passatÊti dassanabh|tena paÒÒÈcakkhunÈ passitabbaÑ passati, passanto eva vÈ passati. EvaÑ sambhÈvanÊyoti evaÑ viÒÒutÈya paÓÉitabhÈvena sambhÈvetabbo. SÊlesvevassa parip|rakÈrÊti sÊlesu parip|rakÈrÊ eva bhaveyyÈti. EvaÑ uttarapadÈvadhÈraÓaÑ daÔÔhabbaÑ. EvaÑ hi iminÈ padena uparisikkhÈdvayaÑ anivattitameva hoti. YathÈ pana sÊlesu parip|rakÈrÊ nÈma hoti, taÑ phalena dassetuÑ “ajjhattan”ti-Èdi vuttaÑ. VipassanÈdhiÔÔhÈnasamÈdhisaÑvattanikatÈya hi idha sÊlassa pÈrip|rÊ, na kevalaÑ akhaÓÉÈdibhÈvamattaÑ. VuttaÑ hetaÑ “yÈni kho pana tÈni akhaÓÉÈni -pa- samÈdhisaÑvattanikÈnÊ”ti. EvaÒca katvÈ uparisikkhÈdvayaÑ sÊlassa sambhÈrabhÈvena gahitanti sÊlassevettha padhÈnaggahaÓaÑ siddhaÑ hoti. SÊlÈnurakkhakÈ hi cittekaggatÈsa~khÈrapariggahÈ. An|nenÈti akhaÓÉÈdibhÈvena, kassaci vÈ ahÈpanena upapannena. ŒkÈrenÈti karaÓena sampÈdanena. ______________________________________________________________ 1. DÊ 3. 197; AÑ 2. 222; Vi 3. 322 piÔÔhesu.


Ajjhattanti vÈ attanoti vÈ ekaÑ ekatthaÑ, byaÒjanameva nÈnaÑ. Bhummatthe cetaÑ, “samathan”ti upayogavacanaÑ “an|”ti iminÈ upasaggena yoge siddhanti Èha “attano cittasamathe yutto”ti. Tattha cittasamatheti cittassa samÈdhÈne. Yuttoti aviyutto pasuto. Yo sabbena sabbaÑ jhÈnabhÈvanÈya ananuyutto, so taÑ bahi nÊharati nÈma. Yo ÈrabhitvÈ antarÈ sa~kocaÑ Èpajjati, so taÑ vinÈseti nÈma. Yo pana Êdiso ahutvÈ jhÈnaÑ upasampajja viharati, so anirÈkatajjhÈnoti dassento “bahi anÊhaÔajjhÈno”ti-ÈdimÈha. NÊharaÓavinÈsatthaÑ hi idaÑ nirÈkaraÓaÑ nÈma. “ThambhaÑ niraÑkatvÈ nivÈtavuttÊ”ti-ÈdÊsu1 cassa payogo daÔÔhabbo.

SattavidhÈya anupassanÈyÈti ettha aniccÈnupassanÈ dukkhÈnupassanÈ anattÈnupassanÈ nibbidÈnupassanÈ virÈgÈnupassanÈ nirodhÈnupassanÈ paÔinissaggÈnupassanÈti imÈ sattavidhÈ anupassanÈ. SuÒÒÈgÈragato bhikkhu tattha laddhakÈyavivekatÈya samathavipassanÈvasena cittavivekaÑ paribr|hento yathÈnusiÔÔhapaÔipattiyÈ lokaÑ sÈsanaÒca attano visesÈdhigamaÔÔhÈnabh|taÑ suÒÒÈgÈraÒca upasobhayamÈno guÓavisesÈ dhiÔÔhÈnabhÈvÈpÈdanena viÒÒ|naÑ atthato taÑ br|hento nÈma hotÊti vuttaÑ “br|hetÈ suÒÒÈgÈrÈnan”ti. TenÈha “ettha cÈ”ti-Èdi. Ekabh|makÈdipÈsÈde kurumÈnopi pana neva suÒÒÈgÈrÈnaÑ br|hetÈti daÔÔhabbo. SuÒÒÈgÈraggahaÓena cettha araÒÒarukkham|lÈdi sabbaÑ padhÈnÈnuyogakkhamaÑ senÈsanaÑ gahitanti daÔÔhabbaÑ.

EttÈvatÈ yathÈ taÓhÈvicaritadesanÈ paÔhamaÑ taÓhÈvasenÈ ÈraddhÈpi taÓhÈpadaÔÔhÈnattÈ mÈnadiÔÔhÊnaÑ mÈnadiÔÔhiyo osaritvÈ kamena papaÒcattayadesanÈ2 jÈtÈ, evamayaÑ desanÈ paÔhamaÑ adhisÊlasikkhÈvasena ÈraddhÈpi sÊlapadaÔÔhÈnattÈ samathavipassanÈnaÑ samathavipassanÈyo osaritvÈ kamena sikkhÈttayadesanÈ jÈtÈti veditabbÈ. Ettha hi “sÊlesvevassa parip|rakÈrÊ”ti ettÈvatÈ adhisÊlasikkhÈ vuttÈ, “ajjhattaÑ cetosamathamanuyutto anirÈkatajjhÈno”ti ettÈvatÈ adhicittasikkhÈ, “vipassanÈya samannÈgato”ti ettÈvatÈ adhipaÒÒÈsikkhÈ. “Br|hetÈ suÒÒÈgÈrÈnan”ti iminÈ pana samathavasena ______________________________________________________________ 1. Khu 1. 327 piÔÔhe SuttanipÈte. 2. SikkhÈttayadesanÈ (Ka) Ma-®Ôha 1. 162 piÔÔhe pana passitabbaÑ.


suÒÒÈgÈravaÉÉhane adhicittasikkhÈ, vipassanÈvasena adhipaÒÒÈsikkhÈti evaÑ dvepi sikkhÈ sa~gahetvÈ vuttÈ. Ettha ca “ajjhattaÑ cetosamathamanuyutto anirÈkatajjhÈno”ti imehi padehi sÊlÈnurakkhikÈ eva cittekaggatÈ kathitÈ, “vipassanÈyÈ”ti iminÈ padena sÊlÈnurakkhiko sa~khÈrapariggaho.

KathaÑ cittekaggatÈ sÊlamanurakkhati? Yassa hi cittekaggatÈ natthi, so byÈdhimhi uppanne vihaÒÒati, so byÈdhivihato vikkhittacitto sÊlaÑ vinÈsetvÈpi byÈdhiv|pasamaÑ kattÈ hoti. Yassa pana cittekaggatÈ atthi, so taÑ byÈdhidukkhaÑ vikkhambhetvÈ samÈpattiÑ samÈpajjati, samÈpannakkhaÓe dukkhaÑ d|ragataÑ1 hoti, balavataraÑ sukhamuppajjati. EvaÑ cittekaggatÈ sÊlamanurakkhati. KathaÑ sa~khÈrapariggaho sÊlamanurakkhati? Yassa hi sa~khÈrapariggaho natthi, tassa “mama r|paÑ mama viÒÒÈÓan”ti attabhÈve balavamamattaÑ hoti, so tathÈr|pesu dubbhikkhabyÈdhibhayÈdÊsu sampattesu sÊlaÑ nÈsetvÈpi attabhÈvaÑ posetÈ hoti. Yassa pana sa~khÈrapariggaho atthi, tassa attabhÈve balavamamattaÑ vÈ sineho vÈ na hoti, so tathÈr|pesu dubbhikkhabyÈdhibhayÈdÊsu sampattesu sacepissa antÈni bahi nikkhamanti, sacepi ussussati visussati, khaÓÉÈkhaÓÉiko vÈ hoti satadhÈpi sahassadhÈpi, neva sÊlaÑ vinÈsetvÈ attabhÈvaÑ posetÈ hoti. EvaÑ sa~khÈrapariggaho sÊlaÑ anurakkhati.

“Br|hetÈ suÒÒÈgÈrÈnan”ti iminÈ pana tasseva ubhayassa br|hanÈ vaÉÉhanÈ sÈtaccakiriyÈ dassitÈ. EvaÑ bhagavÈ yasmÈ “sabrahmacÈrÊnaÑ piyo cassaÑ -pa- bhÈvanÊyo cÈ”ti ime cattÈro dhamme Èka~khantena natthaÒÒaÑ kiÒci kÈtabbaÑ, aÒÒadatthu sÊlÈdiguÓasamannÈgateneva bhavitabbaÑ. ¢diso hi sabrahmacÈrÊnaÑ piyo hoti manÈpo garu bhÈvanÊyo. Vuttampi hetaÑ–

“SÊladassanasampannaÑ, dhammaÔÔhaÑ saccavedinaÑ. Attano kamma kubbÈnaÑ, taÑ jano kurute piyan”ti2.

TasmÈ “Èka~kheyya ce bhikkhave bhikkhu sabrahmacÈrÊnaÑ piyo cassaÑ -pa- sÊlesvevassa parip|rakÈrÊ -pa- suÒÒÈgÈrÈnan”ti vatvÈ idÈni yasmÈ ______________________________________________________________ 1. DurÈpagataÑ (Ma-®Ôha 1. 162 piÔÔhe.) 2. Khu 1. 45 piÔÔhe Dhammapade.


paccayalÈbhÈdiÑ patthayantenapi idameva karaÓÊyaÑ, na aÒÒaÑ kiÒci, tasmÈ “Èka~kheyya ce bhikkhave bhikkhu lÈbhÊ assan”ti-ÈdimÈha. LÈbhÊ assanti lÈbhÈsÈya saÑvarasÊlaparip|raÓaÑ pÈÄiyaÑ ÈgataÑ. KimÊdisaÑ bhagavÈ anujÈnÈtÊti? Na bhagavÈ sabhÈvena ÊdisaÑ anujÈnÈti, mahÈkÈruÓikatÈya pana puggalajjhÈsayena evaÑ vuttanti dassento “na bhagavÈ”ti-ÈdimÈha. Tattha ghÈsesanaÑ chinnakatho, na vÈcaÑ payuttaÑ bhaÓeti chinnakatho m|go viya hutvÈ obhÈsaparikathÈnimittaviÒÒattipayuttaÑ ghÈsesanaÑ vÈcaÑ na bhaÓe na katheyyÈti attho. PuggalajjhÈsayavasenÈti sa~khepato vuttamatthaÑ vivaranto “yesaÑ hÊ”ti-ÈdimÈha. Raso sabhÈvabh|to ÈnisaÑso rasÈnisaÑso.

PaccayadÈnakÈrÈti cÊvarÈdipaccayadÈnavasena pavattakÈrÈ. MahapphalÈ mahÈnisaÑsÈti ubhayametaÑ atthato ekaÑ, byaÒjanameva nÈnaÑ. “PaÒcime gahapatayo ÈnisaÑsÈ”ti-ÈdÊsu1 hi ÈnisaÑsasaddo phalapariyÈyopi hoti. MahantaÑ vÈ lokiyasukhaÑ phalanti pasavantÊti mahapphalÈ, mahato lokuttarasukhassa paccayÈ hontÊti mahÈnisaÑsÈ. TenÈha “lokiyasukhena phalabh|tenÈ”ti-Èdi.

PeccabhavaÑ gatÈti pet|papattivasena nibbattiÑ upagatÈ. Te pana yasmÈ idha katakÈlakiriyÈ kÈlena katajÊvitupacchedÈ honti, tasmÈ vuttaÑ “kÈlakatÈ”ti. SassusasurÈ ca tappakkhikÈ ca sassusasurapakkhikÈ. Te ÒÈtiyonisambandhena ÈvÈhavivÈhasambandhavasena sambaddhÈ ÒÈtÊ. SÈlohitÈti yonisambandhavasena. EkalohitabaddhÈti ekena samÈnena lohitasambandhena sambaddhÈ. Pasannacittoti pasannacittako. KÈlakato pitÈ vÈ mÈtÈ vÈ petayoniyaÑ uppannoti adhikÈrato viÒÒÈyatÊti vuttaÑ. MahÈnisaÑsameva hotÊti tassa tathÈsÊlasampannattÈti adhippÈyo.

AjjhottharitÈti madditÈ. Na ca maÑ arati saheyyÈti maÑ ca arati na abhibhaveyya na maddeyya na ajjhotthareyya. Uppannanti jÈtaÑ nibbattaÑ. SÊlÈdiguÓayutto hi aratiÒca ratiÒca sahati ajjhottharati, madditvÈ tiÔÔhati, tasmÈ ÊdisamattÈnaÑ icchantenapi sÊlÈdiguÓayutteneva ______________________________________________________________ 1. Vi 3. 322 piÔÔhe.


bhavitabbanti dasseti. CittutrÈso bhÈyatÊti bhayaÑ, ÈrammaÓaÑ bhÈyati etasmÈti bhayaÑ. TaÑ duvidhampi bhayaÑ bheravaÒca sahati abhibhavatÊti bhayabheravasaho. SÊlÈdiguÓayutto hi bhayabheravaÑ sahati ajjhottharati, madditvÈ tiÔÔhati ariyakoÔiyavÈsÊ1 mahÈdattatthero viya.

Thero kira maggaÑ paÔipanno aÒÒataraÑ pÈsÈdikaÑ araÒÒaÑ disvÈ “idhevajja samaÓadhammaÑ katvÈ gamissÈmÊ”ti maggÈ okkamma aÒÒatarasmiÑ rukkham|le sa~ghÈÔiÑ paÒÒapetvÈ palla~kaÑ ÈbhujitvÈ nisÊdi. RukkhadevatÈya dÈrakÈ therassa sÊlatejena sakabhÈvena saÓÔhÈtuÑ asakkontÈ vissaramakaÑsu. DevatÈpi sakalarukkhaÑ cÈlesi. Thero acalova nisÊdi. SÈ devatÈ dh|mÈyi pajjali. Neva sakkhi theraÑ cÈletuÑ. Tato upÈsakavaÓÓenÈgantvÈ vanditvÈ aÔÔhÈsi. “Ko eso”ti vuttÈ “ahaÑ bhante tasmiÑ rukkhe adhivatthÈ devatÈ”ti avoca. TvaÑ ete vikÈre akÈsÊti. Œma bhanteti. “KasmÈ”ti ca vuttÈ Èha “tumhÈkaÑ bhante sÊlatejena dÈrakÈ sakabhÈvena saÓÔhÈtuÑ asakkontÈ vissaramakaÑsu, sÈhaÑ tumhe palÈpetuÑ evamakÈsin”ti. Thero Èha “atha kasmÈ ‘idha bhante mÈ vasatha, mayhaÑ aphÈsukan’ti paÔikacceva nÈvacÈsi, idÈni pana mÈ maÑ kiÒci avaca, ‘ariyakoÔiyamahÈdatto amanussabhayena gato’ti vacanato lajjÈmi, tenÈhaÑ idheva vasissaÑ, tvaÑ pana ajjekadivasaÑ yattha katthaci vasÈhÊ”ti. EvaÑ sÊlÈdiguÓayutto bhayabheravasaho hoti, tasmÈ ÊdisamattÈnaÑ icchantenapi sÊlÈdiguÓayutteneva bhavitabbanti dasseti. DutiyÈdÊni uttÈnatthÈni.

Œka~khasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. MigasÈlÈsuttÈdivaÓÓanÈ

75-80. PaÒcame imassa hi puggalassa sÊlavirahitassa paÒÒÈ sÊlaÑ paridhovatÊti akhaÓÉÈdibhÈvÈpÈdanena sÊlaÑ ÈdimajjhapariyosÈnesu ______________________________________________________________ 1. SÈÔiyakoÔivÈsÊ (Ka)


paÒÒÈya suvisodhitaÑ karoti. Yassa hi abbhantare sÊlasaÑvaro natthi, ugghaÔitaÒÒutÈya pana cÈtuppadikagÈthÈpariyosÈne paÒÒÈya sÊlaÑ dhovitvÈ saha paÔisambhidÈhi arahattaÑ pÈpuÓÈti, ayaÑ paÒÒÈya sÊlaÑ dhovati nÈma seyyathÈpi santatimahÈmatto.

SÊlavÈpana paÒÒaÑ dhovati. Yassa1 hi puthujjanassa sÊlaÑ saÔÔhi-asÊtivassÈni akhaÓÉaÑ hoti, so maraÓakÈlepi sabbakilese ghÈtetvÈ sÊlena paÒÒaÑ dhovitvÈ arahattaÑ gaÓhÈti kandarasÈlapariveÓe mahÈsaÔÔhivassatthero viya. There kira maraÓamaÒce nipajjitvÈ balavavedanÈya nitthunante tissamahÈrÈjÈ “theraÑ passissÈmÊ”ti gantvÈ pariveÓadvÈre Ôhito taÑ saddaÑ sutvÈ pucchi “kassa saddo ayan”ti. Therassa nitthunanasaddoti. “PabbajjÈya saÔÔhivassena vedanÈpariggahamattampi na kataÑ, idÈni na taÑ vandissÈmÊ”ti nivattitvÈ mahÈbodhiÑ vandituÑ gato. Tato upaÔÔhÈkadaharo theraÑ Èha “kiÑ no bhante lajjÈpetha, saddhopi rÈjÈ vippaÔisÈrÊ hutvÈ ‘na vandissÈmÊ’ti gato”ti. KasmÈ Èvusoti. TumhÈkaÑ nitthunanasaddaÑ sutvÈti. “Tena hi me okÈsaÑ karothÈ”ti vatvÈ vedanaÑ vikkhambhetvÈ arahattaÑ patvÈ daharassa saÒÒaÑ adÈsi “gacchÈvuso idÈni rÈjÈnaÑ amhe vandÈpehÊ”ti. Daharo gantvÈ “idÈni kira theraÑ vandathÈ”ti Èha. RÈjÈ susumÈrapatitena theraÑ vandanto “nÈhaÑ ayyassa arahattaÑ vandÈmi, puthujjanabh|miyaÑ pana ÔhatvÈ rakkhitasÊlameva vandÈmÊ”ti Èha. EvaÑ sÊlena paÒÒaÑ dhovati nÈma. SesaÑ vuttameva. ChaÔÔhÈdÊsu natthi vattabbaÑ.

MigasÈlÈsuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

Œka~khavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

(9) 4. Theravagga

1. VÈhanasuttÈdivaÓÓanÈ

81-88. Catutthassa paÔhame vimariyÈdÊkatenÈti nimmariyÈdÊkatena. CetasÈti evaÑvidhena cittena viharati. Tattha dve mariyÈdÈ kilesamariyÈdÈ ca ÈrammaÓamariyÈdÈ ca. Sace hissa r|pÈdike Èrabbha ______________________________________________________________ 1. DÊ-®Ôha 1. 260 piÔÔhepi passitabbaÑ.


rÈgÈdayo uppajjeyyuÑ, kilesamariyÈdÈ tena katÈ bhaveyya. Tesu panassa ekopi na uppannoti kilesamariyÈdÈ natthi. Sace panassa r|pÈdidhamme Èvajjentassa ekacce ÈpÈthaÑ nÈgaccheyyuÑ, evamassa ÈrammaÓamariyÈdÈ bhaveyya. Te panassa dhamme Èvajjentassa ÈpÈthaÑ anÈgatadhammo nÈma natthÊti ÈrammaÓamariyÈdÈpi natthi. Idha pana kilesamariyÈdÈ adhippetÈti Èha “kilesamariyÈdaÑ bhinditvÈ”ti-Èdi. TatiyÈdÊsu natthi vattabbaÑ.

VÈhanasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

9. KokÈlikasuttÈdivaÓÓanÈ

89-90. Navame1 kokÈlikanÈmakÈ dve bhikkh|. Tato idhÈdhippetaÑ niddhÈretvÈ dassetuÑ “koyaÑ kokÈliko”ti pucchÈ. Suttassa aÔÔhuppattiÑ dassetuÑ “kasmÈ ca upasa~kamÊ”ti pucchÈ. AyaÑ kirÈti-Èdi yathÈkkamaÑ tÈsaÑ vissajjanaÑ. VivekavÈsaÑ vasitukÈmattÈ appicchatÈya ca mÈ no kassaci -pa- vasiÑsu. ŒghÈtaÑ uppÈdesi attano icchÈvighÈtanato. TherÈ bhikkhusaÑghassa niyyÈdayiÑsu payuttavÈcÈya akatattÈ therehi ca adÈpitattÈ. Pubbepi -pa- maÒÒeti iminÈ therÈnaÑ kohaÒÒe ÔhitabhÈvaÑ Èsa~kati avaÓe vaÓaÑ passanto viya, suparisuddhe ÈdÈsatale jallaÑ2 uÔÔhÈpento viya ca.

AparajjhitvÈti bhagavato sammukhÈ “pÈpabhikkh| jÈtÈ”ti vatvÈ. MahÈsÈvajjadassanatthanti mahÈsÈvajjabhÈvadassanatthaÑ, ayameva vÈ pÈÔho. MÈhevanti mÈ evamÈha, mÈ evaÑ bhaÓi. SaddhÈya ayo uppÈdo saddhÈyo, taÑ ÈvahatÊti saddhÈyikoti Èha “saddhÈya Ègamakaro”ti. SaddhÈyikoti vÈ saddhÈya ayitabbo, saddheyyoti attho. TenÈha “saddhÈtabbavacano vÈ”ti.

PÊÄakÈ nÈma bÈhirato paÔÔhÈya aÔÔhÊni bhindanti, imÈ pana paÔhamaÑyeva aÔÔhÊni bhinditvÈ uggatÈ. TenÈha “aÔÔhÊni bhinditvÈ uggatÈhi pÊÄakÈhÊ”ti. TaruÓabeluvamattiyoti taruÓabillaphalamattiyo. Visagilitoti ______________________________________________________________ 1. SaÑ-®Ê 1. 247 piÔÔhÈdÊsupi passitabbaÑ. 2. LekhaÑ (SaÑ-®Ê 1. 247 piÔÔhe.)


khittapaharaÓo. TaÒcabaÄisaÑ visasamaÒÒÈ loke. ŒrakkhadevatÈnaÑ saddaÑ sutvÈti padaÑ ÈnetvÈ sambandho.

Brahmaloketi suddhÈvÈsaloke. VarÈkoti anuggahavacanametaÑ. HÊnapariyÈyoti keci. PiyasÊlÈti iminÈ etasmiÑ atthe niruttinayena pesalÈti padasiddhÊti dasseti. KabarakkhÊnÊti byÈdhibalena paribhinnavaÓÓatÈya kabarabh|tÈni akkhÊni. Yattakanti bhagavato vacanaÑ aÒÒathÈ karontena yattakaÑ tayÈ aparaddhaÑ, tassa pamÈÓaÑ natthÊti attho. YasmÈ anÈgÈmino nÈma pahÊnakÈmacchandabyÈpÈdÈ honti, tvaÒca diÔÔhikÈmacchandabyÈpÈdavasena idhÈgato, tasmÈ yÈvaÒca te idaÑ aparaddhanti evamettha attho daÔÔhabbo.

AdiÔÔhippattoti appattadiÔÔhiko. Gilitaviso viya visaÑ gilitvÈ Ôhito viya. KuÔhÈrisadisÈ m|lapacchindanaÔÔhena. Uttamattheti arahatte. KhÊÓÈsavoti vadati Sunakkhatto viya acelaÑ korakkhattiyaÑ. Yo aggasÈvako viya pasaÑsitabbo khÊÓÈsavo, taÑ “dussÊlo ayan”ti vadati. VicinÈtÊti Ècinoti pasavati. PasaÑsiyanindÈ tÈva sampannaguÓaparidhaÑsanavasena pavattiyÈ sÈvajjatÈya kaÔukavipÈkÈ, nindiyappasaÑsÈ pana kathaÑ tÈya samavipÈkÈti? Tattha avijjamÈnaguÓasamÈropanena attano paresaÒca micchÈpaÔipattihetubhÈvato pasaÑsiyena tassa samabhÈvakaraÓato ca. Lokepi hi as|raÑ s|rena samaÑ karonto gÈrayho hoti, pageva duppaÔipannaÑ suppaÔipannena samaÑ karontoti.

Sakena dhanenÈti attano sÈpateyyena. AyaÑ appamattako aparÈdho diÔÔhadhammikattÈ sappatikÈrattÈ ca tassa. AyaÑ mahantataro kali kat|pacitassa1 samparÈyikattÈ appatikÈrattÈ ca.

Nirabbudoti gaÓanÈviseso esoti Èha “nirabbudagaÓanÈyÈ”ti, satasahassaÑ nirabbudÈnanti attho. YamariyagarahÊ nirayaÑ upetÊti ettha yathÈvutta-ÈyuppamÈÓaÑ pÈkatikavasena ariy|pavÈdinÈ vuttanti veditabbaÑ. AggasÈvakÈnaÑ pana guÓamahantatÈya tatopi ativiya mahantataramevÈti vadanti. ______________________________________________________________ 1. Kat|pacitattÈ (Ka) SaÑ-®Ê 1. 246 piÔÔhe pana passitabbaÑ.


Atha kho brahmÈ sahampatÊti ko ayaÑ brahmÈ, kasmÈ ca pana bhagavantaÑ upasa~kamitvÈ etadavocÈti? AyaÑ kassapassa bhagavato sÈsane sahako nÈma bhikkhu anÈgÈmÊ hutvÈ suddhÈvÈsesu uppanno, tattha sahampati brahmÈti saÒjÈnanti. So panÈhaÑ bhagavantaÑ upasa~kamitvÈ “padumanirayaÑ kittessÈmi, tato bhagavÈ bhikkh|naÑ Èrocessati, athÈnusandhikusalÈ bhikkh| tatthÈyuppamÈÓaÑ pucchissanti, bhagavÈ Ècikkhanto ariy|pavÈde ÈdÊnavaÑ pakÈsessatÊ”ti iminÈ kÈraÓena bhagavantaÑ upasa~kamitvÈ etadavoca.

MagadharaÔÔhe saÑvohÈratho mÈgadhako pattho, tena. PaccitabbaÔÔhÈnassÈti nirayadukkhena paccitabbappadesassa etaÑ abbudoti nÈmaÑ. VassagaÓanÈti ekato paÔÔhÈya dasaguÓitaÑ abbuda-Èyumhi tato aparaÑ vÊsatiguÓitaÑ nirabbudÈdÊsu vassagaÓanÈ veditabbÈ. AyaÒca gaÓanÈ aparicitÈnaÑ dukkarÈti vuttaÑ “na taÑ sukaraÑ sa~khÈtun”ti. Keci pana “tattha tattha paridevanÈnattena kammakÈraÓanÈnattenapi imÈni nÈmÈni laddhÈnÊ”ti vadanti, apare “sÊtanarakÈ ete”ti. SabbatthÈti ababÈdÊsu padumapariyosÈnesu sabbesu nirayesu. Esa nayoti heÔÔhimato uparimassa vÊsatiguÓataÑ atidisati. Dasame natthi vattabbaÑ.

KokÈlikasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

TheravaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

(10) 5. UpÈlivagga

1. KÈmabhogÊsuttÈdivaÓÓanÈ

91-94. PaÒcamassa paÔhamÈdÊni uttÈnatthÈni. Catutthe tapanaÑ santapanaÑ kÈyassa khedanaÑ tapo, so etassa atthÊti tapassÊ, taÑ tapassiÑ. YasmÈ tathÈbh|to tapanissito, tapo vÈ tannissito, tasmÈ Èha “tapanissitakan”ti. L|khaÑ pharusaÑ sÈdhusammatÈcÈravirahato na pasÈdanÊyaÑ ÈjÊvati vattatÊti l|khÈjÊvÊ, taÑ l|khÈjÊviÑ. UpakkosatÊti


uppaÓÉeti, upahasanavasena paribhÈsati. UpavadatÊti avaÒÒÈpubbakaÑ apavadati. TenÈha “hÊÄeti vambhetÊ”ti.

KÈmabhogÊsuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. UttiyasuttavaÓÓanÈ

95. PaÒcame paccante bhavaÑ paccantimaÑ. PÈkÈrassa thirabhÈvaÑ uddhamuddhaÑ pÈpetÊti uddhÈpaÑ, pÈkÈram|laÑ. Œdi-saddena pÈkÈradvÈrabandhaparikhÈdÊnaÑ sa~gaho veditabbo. PaÓÉitadovÈrikaÔÔhÈniyaÑ katvÈ bhagavÈ attÈnaÑ dassesÊti dassento “ekadvÈranti kasmÈ ÈhÈ”ti codanaÑ samuÔÔhÈpesi. YassÈ paÒÒÈya vasena puriso paÓÉitoti vuccati, taÑ paÓÉiccanti Èha “paÓÉiccena samannÈgato”ti. TaÑ taÑ itikattabbatÈsu chekabhÈvo byattabhÈvo veyyattiyaÑ. Medhati sammohaÑ hiÑsati vidhamatÊti medhÈ, sÈ etassa atthÊti medhÈvÊ. ®hÈne ÔhÈne uppatti etissÈ atthÊti ÔhÈnuppattikÈ, ÔhÈnaso uppajjanapaÒÒÈ. AnupariyÈyanti etenÈti anupariyÈyo, so eva pathoti anupariyÈyapatho, parito pÈkÈrassa anusaÑyÈyanamaggo. PÈkÈrabhÈgÈ sandhÈtabbÈ etthÈti pÈkÈrasandhi, pÈkÈrassa phullitappadeso. So pana heÔÔhimantena dvinnampi iÔÔhakÈnaÑ vigamena evaÑ vuccatÊti Èha “dvinnaÑ iÔÔhakÈnaÑ apagataÔÔhÈnan”ti. ChinnaÔÔhÈnanti chinnabhinnappadeso, chiddaÔÔhÈnaÑ vÈ. TaÑ hi vivaranti vuccati.

UttiyasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

6. KokanudasuttÈdivaÓÓanÈ

96. ChaÔÔhe khandhÈpi diÔÔhiÔÔhÈnaÑ ÈrammaÓaÔÔhena “r|paÑ attato samanupassatÊ”ti-Èdivacanato. AvijjÈpi diÔÔhiÔÔhÈnaÑ upanissayÈdibhÈvena pavattanato. yathÈha “assutavÈ bhikkhave puthujjano ariyÈnaÑ adassÈvÊ ariyadhammassa akovido”ti-Èdi1. Phassopi diÔÔhiÔÔhÈnaÑ. ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 208 piÔÔhe.


YathÈ cÈha “tadapi phassapaccayÈ1 phussa phussa paÔisaÑvediyantÊ”ti2 ca. SaÒÒÈpi diÔÔhiÔÔhÈnaÑ. VuttaÑ hetaÑ “saÒÒÈnidÈnÈ hi papaÒcasa~khÈ3, pathavito saÒÒatvÈ”ti4 ca Èdi. Vitakkopi diÔÔhiÔÔhÈnaÑ. Vuttampi cetaÑ “takkaÒca diÔÔhÊsu pakappayitvÈ, saccaÑ musÈti dvayadhammamÈh|”ti5, “takkÊ hoti vÊmaÑsÊ”ti6 ca Èdi. AyonisomanasikÈropi diÔÔhiÔÔhÈnaÑ. TenÈha bhagavÈ “tassevaÑ ayoniso manasikaroto channaÑ diÔÔhÊnaÑ aÒÒatarÈ diÔÔhi uppajjati, atthi me attÈti tassa saccato thetato diÔÔhi uppajjatÊ”ti-Èdi7.

YÈ diÔÔhÊti idÈni vuccamÈnÈnaÑ aÔÔhÈrasannaÑ padÈnaÑ sÈdhÈraÓaÑ m|lapadaÑ. DiÔÔhiyeva diÔÔhigataÑ g|thagataÑ viya, diÔÔhÊsu vÈ gataÑ idaÑ dassanaÑ dvÈsaÔÔhidiÔÔhÊsu antogadhattÈtipi diÔÔhigataÑ, diÔÔhiyÈ vÈ gataÑ diÔÔhigataÑ. IdaÑ hi “atthi me attÈ”ti-Èdi diÔÔhiyÈ gamanamattameva, natthettha attÈ vÈ nicco vÈ kocÊti vuttaÑ hoti. SÈ cÈyaÑ diÔÔhi dunniggamanaÔÔhena gahanaÑ. DuratikkamaÔÔhena sappaÔibhayaÔÔhena ca kantÈro dubbhikkhakantÈra vÈÄakantÈrÈdayo viya. SammÈdiÔÔhiyÈ vinivijjhanaÔÔhena, vilomanaÔÔhena vÈ vis|kaÑ. KadÈci sassatassa, kadÈci ucchedassa vÈ gahaÓato vir|paÑ phanditanti vipphanditaÑ. BandhanaÔÔhena saÑyojanaÑ. DiÔÔhiyeva anto tudanaÔÔhena dunnÊharaÓÊyaÔÔhena ca sallanti diÔÔhisallaÑ. DiÔÔhiyeva pÊÄÈkaraÓaÔÔhena sambÈdhoti diÔÔhisambÈdho. DiÔÔhiyeva mokkhÈvaraÓaÔÔhena palibodhoti diÔÔhipalibodho. DiÔÔhiyeva dummocanÊyaÔÔhena bandhananti diÔÔhibandhanaÑ. DiÔÔhiyeva duruttaraÓaÔÔhena papÈtoti diÔÔhipapÈto. DiÔÔhiyeva thÈmagataÔÔhena anusayoti diÔÔhÈnusayo. DiÔÔhiyeva attÈnaÑ santÈpetÊti diÔÔhisantÈpo. DiÔÔhiyeva attÈnaÑ anudahatÊti diÔÔhipariÄÈho. DiÔÔhiyeva kilesakÈyaÑ ganthetÊti diÔÔhigantho. DiÔÔhiyeva bhusaÑ ÈdiyatÊti diÔÔhupÈdÈnaÑ. DiÔÔheyeva “saccan”ti-Èdivasena abhinivisatÊti diÔÔhÈbhiniveso. DiÔÔheyeva “idaÑ paran”ti Èmasati, parato vÈ ÈmasatÊti diÔÔhiparÈmÈso. SamuÔÔhÈti etenÈti samuÔÔhÈnaÑ, kÈraÓaÑ. SamuÔÔhÈnassa bhÈvo samuÔÔhÈnaÔÔho, tena samuÔÔhÈnaÔÔhena, kÈraÓabhÈvenÈti attho. SattamaÔÔhamesu natthi vattabbaÑ.

KokanudasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. DÊ 1. 38 piÔÔhe. 2. DÊ 1. 41 piÔÔhe. 3. Khu 1. 414; Khu 7. 216 piÔÔhesu. 4. Ma 1. 1 piÔÔhe. 5. Khu 1. 416; Khu 7. 228 piÔÔhesu. 6. DÊ 1. 15 piÔÔhe. 7. Ma 1. 10 piÔÔhe.


9. UpÈlisuttÈdivaÓÓanÈ

99-100. Navame ajjhogÈhetvÈ adhippetamatthaÑ sambhavituÑ sÈdhetuÑ dukkhÈni durabhisambhavÈni. AÔÔhakathÈyaÑ pana tattha nivÈsoyeva dukkhoti dassetuÑ “sambhavituÑ dukkhÈni dussahÈnÊ”ti vuttaÑ. AraÒÒavanapatthÈnÊti araÒÒalakkhaÓappattÈni vanasaÓÉÈni. Vanapatthasaddo hi saÓÉabh|te rukkhasam|hepi vattatÊti araÒÒaggahaÓaÑ. Pavivekanti pakÈrato, pakÈrehi vÈ vivecanaÑ, r|pÈdiputhuttÈrammaÓe pakÈrato gamanÈdi-iriyÈpathappakÈrehi attano kÈyassa vivecanaÑ, gacchatopi tiÔÔhatopi nisajjatopi nipajjatopi ekasseva pavatti. Teneva hi vivecetabbÈnaÑ vivecanÈkÈrassa ca bhedato bahuvidhattÈ te ekattena gahetvÈ “pavivekan”ti ekavacanena vuttaÑ. DukkaraÑ pavivekanti vÈ pavivekaÑ kattuÑ na sukhanti attho. EkÊbhÈveti ekattabhÈve. DvayaÑdvayÈrÈmoti dvinnaÑ dvinnaÑ bhÈvÈbhirato. Haranti viyÈti saÑharanti viya vighÈtuppÈdanena. TenÈha “ghasanti viyÈ”ti, bhayasantÈsuppÈdanena khÈdituÑ ÈgatÈ yakkharakkhasapisÈcÈdayo viyÈti adhippÈyo. ¢disassÈti aladdhasamÈdhino. TiÓapaÓÓamigÈdisaddehÊti vÈteritÈnaÑ tiÓapaÓÓÈdÊnaÑ migapakkhi-ÈdÊnaÒca bhÊsanakehi bheravehi saddehi. Vividhehi ca aÒÒehi khÈÓu-ÈdÊhi yakkhÈdi-ÈkÈrehi upaÔÔhitehi bhÊsanakehi. GhaÔena kÊÄÈ ghaÔikÈti eke. DasamaÑ uttÈnameva.

UpÈlisuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

UpÈlivaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

DutiyapaÓÓÈsako niÔÔhito.


(11) 1. SamaÓasaÒÒÈvagga

1. SamaÓasaÒÒÈsuttÈdivaÓÓanÈ

101-112. Tatiyassa paÔhamÈdÊni uttÈnÈni. ChaÔÔhe nijjarakÈraÓÈnÊti pajahanakÈraÓÈni. ImasmiÑ maggo kathÊyatÊti katvÈ “ayaÑ heÔÔhÈ -pa- puna gahitÈ”ti vuttaÑ. KiÒcÈpi nijjiÓÓÈ micchÈdiÔÔhÊti ÈnetvÈ sambandhitabbaÑ. YathÈ micchÈdiÔÔhi vipassanÈya nijjiÓÓÈpi na samucchinnÈti na samucchedappahÈnadassanatthaÑ puna gahitÈ, evaÑ micchÈsa~kappÈdayopi vipassanÈya pahÊnÈpi asamucchinnatÈya idha puna gahitÈti ayamattho “micchÈsa~kappassÈ”ti-ÈdÊsu sabbapadesu vattabboti dasseti “evaÑ sabbapadesu yojetabbo”ti iminÈ. Ettha cÈti “sammÈvimuttipaccayÈ ca aneke kusalÈ dhammÈ bhÈvanÈpÈrip|riÑ gacchantÊ”ti etasmiÑ pÈÄipade. Ettha ca samucchedavasena ca paÔippassaddhivasena ca paÔipakkhadhammÈnaÑ sammadeva vimuccanaÑ sammÈvimutti. TappaccayÈ ca maggaphalesu aÔÔha indriyÈni bhÈvanÈpÈrip|riÑ upagacchantÊti maggasampayuttÈnipi saddhÈdÊni indriyÈni uddhaÔÈni. Maggavasena hi phalesu bhÈvanÈpÈrip|rÊ nÈmÈti. AbhinandanaÔÔhenÈti ativiya sinehanaÔÔhena. IdaÑ hi somanassindriyaÑ ukkaÑsagatasÈtasabhÈvato sampayuttadhamme sinehantaÑ tementaÑ viya pavattati. Pavattasantati-ÈdhipateyyaÔÔhenÈti vipÈkasantÈnassa jÊvane adhipatibhÈvena. Evanti-Èdi vuttasseva atthassa nigamanaÑ. SattamÈdÊni uttÈnatthÈni.

SamaÓasaÒÒÈsuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

SamaÓasaÒÒÈvaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

(12) 2. PaccorohaÓivagga

1. PaÔhama-adhammasuttÈdivaÓÓanÈ

113-6. Dutiyassa paÔhamadutiyÈni uttÈnatthÈni. Tatiye jÈnaÑ jÈnÈtÊti sabbaÒÒutaÒÒÈÓena jÈnitabbaÑ sabbaÑ jÈnÈti eva. Na hi


padesaÒÈÓe Ôhito jÈnitabbaÑ sabbaÑ jÈnÈti. UkkaÔÔhaniddesena hi avisesaggahaÓena ca “jÈnan”ti iminÈ niravasesaÑ Òe yyajÈtaÑ pariggayhatÊti tabbisayÈya jÈnanakiriyÈya sabbaÒÒutaÒÒÈÓameva karaÓaÑ bhavituÑ yuttaÑ, pakaraÓavasena “bhagavÈ”ti saddantarasannidhÈnena ca ayamattho vibhÈvetabbo. Passitabbameva passatÊti dibbacakkhu paÒÒÈcakkhu dhammacakkhu buddhacakkhu samantacakkhusa~khÈtehi ÒÈÓacakkh|hi passitabbaÑ passati eva. Atha vÈ jÈnaÑ jÈnÈtÊti yathÈ aÒÒe savipallÈsÈ kÈmar|papariÒÒÈvÈdino jÈnantÈpi vipallÈsavasena jÈnanti, na evaÑ bhagavÈ. BhagavÈ pana pahÊnavipallÈsattÈ jÈnanto jÈnÈti eva, diÔÔhidassanassa abhÈvÈ passanto passatiyevÈti attho. Cakkhu viya bh|toti dassanapariÓÈyakaÔÔhena cakkhu viya bh|to. YathÈ hi cakkhu sattÈnaÑ dassanatthaÑ pariÓeti sÈdheti, evaÑ lokassa yÈthÈvadassanasÈdhanatopi dassanakiccapariÓÈyakaÔÔhena cakkhu viya bh|to, paÒÒÈcakkhumayattÈ vÈ sayambhuÒÈÓena paÒÒÈcakkhuÑ bh|to pattoti vÈ cakkhubh|to.

©ÈÓasabhÈvoti viditakaraÓaÔÔhena ÒÈÓasabhÈvo. AviparÊtasabhÈvaÔÔhena pariyatti dhammappavattanato vÈ hadayena cintetvÈ vÈcÈya nicchÈritadhammamayoti dhammabh|to. TenÈha “dhammasabhÈvo”ti. DhammÈ vÈ bodhipakkhiyÈ tehi uppannattÈ lokassa ca taduppÈdanato anaÒÒasÈdhÈraÓaÑ vÈ dhammaÑ patto adhigatoti dhammabh|to. SeÔÔhaÔÔhena brahmabh|toti Èha “seÔÔhasabhÈvo”ti. Atha vÈ brahmÈ vuccati maggo tena uppannattÈ lokassa ca taduppÈdanato, taÒca sayambhuÒÈÓena pattoti brahmabh|to. CatusaccadhammaÑ vadatÊti vattÈ. CiraÑ saccappaÔivedhaÑ pavattento vadatÊti pavattÈ. AtthaÑ nÊharitvÈti dukkhÈdi-atthaÑ tatthÈpi pÊÄanÈdi-attaÑ uddharitvÈ. ParamattaÑ vÈ nibbÈnaÑ pÈpayitÈ ninnetÈ. AmatÈdhigamapaÔipattidesanÈya amatasacchikiriyaÑ sattesu uppÈdento amataÑ dadÈtÊti amatassa dÈtÈ. BodhipakkhiyadhammÈnaÑ tadÈyattabhÈvato dhammasÈmÊ. Catutthe natthi vattabbaÑ.

PaÔhama-adhammasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


5. Sa~gÈravasuttÈdivaÓÓanÈ

117-154. PaÒcame appakÈti thokÈ, na bah|. AthÈyaÑ itarÈ pajÈtiyÈ panÈyaÑ avasesÈ pajÈ sakkÈyadiÔÔhitÊrameva anudhÈvati, ayameva bahutarÈti attho. SammadakkhÈteti sammÈ akkhÈte sukathite. Dhammeti tava desanÈdhamme. DhammÈnuvattinoti taÑ dhammaÑ sutvÈ tadanucchavikaÑ paÔipadaÑ p|retvÈ maggaphalasacchikaraÓena dhammÈnuvattino. Maccuno ÔhÈnabh|tanti kilesamÈrasa~khÈtassa maccuno nivÈsaÔÔhÈnabh|taÑ. SuduttaraÑ taritvÈ pÈramessantÊti ye janÈ dhammÈnuvattino, te etaÑ suduttaraÑ duratikkamaÑ mÈradheyyaÑ taritvÈ atikkamitvÈ nibbÈnapÈraÑ gamissanti.

KaÓhaÑ dhammaÑ vippahÈyÈti kÈyaduccaritÈdibhedaÑ akusalaÑ dhammaÑ jahitvÈ. SukkaÑ bhÈvethÈti paÓÉito bhikkhu abhinikkhamanato paÔÔhÈya yÈva arahattamaggÈ kÈyasucaritÈdibhedaÑ sukkaÑ dhammaÑ bhÈveyya. OkÈ anokamÈgammÈti okaÑ vuccati Èlayo, anokaÑ vuccati anÈlayo. Œlayato nikkhamitvÈ anÈlayasa~khÈtaÑ nibbÈnaÑ paÔicca Èrabbha.

TatrÈbhiratimiccheyyÈti yasmiÑ anÈlayasa~khÈte viveke nibbÈne imehi sattehi durabhiramaÑ, tatrÈbhiratimiccheyya. Duvidhepi kÈmeti vatthukÈmakilesakÈme. CittaklesehÊti paÒcahi nÊvaraÓehi attÈnaÑ pariyodapeyya vodÈpeyya, parisodheyyÈti attho.

Sambodhiya~ges|ti sambojjha~gesu. SammÈ cittaÑ subhÈvitanti sammÈ hetunÈ nayena cittaÑ suÔÔhu bhÈvitaÑ vaÉÉhitaÑ. Jutimantoti ÈnubhÈvavanto, arahattamaggaÒÈÓajutiyÈ khandhÈdibhede dhamme jotetvÈ ÔhitÈti attho. Te loke parinibbutÈti te imasmiÑ khandhÈdiloke parinibbutÈ nÈma arahattappattito paÔÔhÈya kilesavaÔÔassa khepitattÈ sa-upÈdisesena, carimacittanirodhena khandhavaÔÔassa khepitattÈ anupÈdisesena cÈti dvÊhi parinibbÈnehi parinibbutÈ, anupÈdÈno viya padÊpo apaÓÓattikabhÈvaÑ gatÈti attho.

Ito paraÑ yÈva tatiyo paÓÓÈsako, tÈva uttÈnatthameva.

Sa~gÈravasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

TatiyapaÓÓÈsako niÔÔhito.


155-166. Catutthassa paÔhamavaggo uttÈnatthoyeva.

1. BrÈhmaÓapaccorohaÓÊsuttÈdivaÓÓanÈ

167-210. Dutiye ca paÔhamÈdÊni uttÈnatthÈni. Dasame pacchÈbh|mivÈsinoti paccantadesavÈsino. SevÈlamÈlikÈti pÈtova udakaÑ orohitvÈ sevÈlaÒceva uppalÈdÊni ca gahetvÈ attano udakasuddhikabhÈvajÈnanatthaÒceva “lokassa ca udakena suddhi hotÊ”ti imassa atthassa jÈnanatthaÒca mÈlaÑ katvÈ pilandhanakÈ. UdakorohakÈti pÈto majjhanhe sÈyanhe ca udaka-orohaÓakÈ. TenÈha “sÈyatatiyakaÑ udakorohaÓÈnuyogamanuyuttÈ”ti. EkÈdasamÈdÊni uttÈnatthÈni. Catutthe paÓÓÈsake natthi vattabbaÑ.

BrÈhmaÓapaccorohaÓÊsuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

CatutthapaÓÓÈsako niÔÔhito. _____

(21) 1. KarajakÈyavagga

1. PaÔhamanirayasaggasuttÈdivaÓÓanÈ

211-746. PaÒcamassa paÔhamÈdÊni uttÈnatthÈni. Navame yasmiÑ santÈne kÈmÈvacarakammaÑ mahaggatakammaÒca kat|pacitaÑ vipÈkadÈne laddhÈvasaraÑ hutvÈ ÔhitaÑ, tesu kÈmÈvacarakammaÑ itaraÑ nÊharitvÈ sayaÑ tattha ÔhatvÈ1 attano vipÈkaÑ dÈtuÑ na sakkoti, mahaggatakammameva pana itaraÑ paÔibÈhitvÈ attano vipÈkaÑ dÈtuÑ sakkoti garubhÈvato. TenÈha “taÑ mahogho parittaÑ udakaÑ viyÈ”ti-Èdi. Ito paraÑ sabbattha uttÈnameva.

PaÔhamanirayasaggasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


DasakanipÈtavaÓÓanÈya anuttÈnatthadÊpanÈ samattÈ. ______________________________________________________________ 1. OhÊyitvÈ (SaÑ-®Ê 2. 382 piÔÔhe.)

EkÈdasakanipÈta

1. Nissayavagga

1. KimatthiyasuttÈdivaÓÓanÈ

1-10. EkÈdasakanipÈtassa paÔhamÈdÊni uttÈnatthÈneva. Dasame janitasminti kammakilesehi nibbatte, jane etasminti vÈ janetasmiÑ, manusses|ti attho. TenÈha “ye gottapaÔisÈrino”ti. JanitasmiÑ-saddo eva vÈ i-kÈrassa e-kÈraÑ katvÈ “janetasmin”ti vutto. Janitasminti ca janasminti attho veditabbo. Janitasminti sÈmaÒÒaggahaÓepi yattha catuvaÓÓasamaÒÒÈ, tattheva manussaloke. Khattiyo seÔÔhoti ayaÑ lokasamaÒÒÈpi manussalokeyeva, na devakÈye brahmakÈye vÈti dassetuÑ “ye gottapaÔisÈrino”ti vuttaÑ. PaÔisarantÊti “ahaÑ gotamo, ahaÑ kassapo”ti paÔi paÔi attano gottaÑ anussaranti paÔijÈnanti vÈti attho.

KimatthiyasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.

NissayavaggavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

2. Anussativagga

1. PaÔhamamahÈnÈmasuttÈdivaÓÓanÈ

11-14. Dutiyassa paÔhamÈdÊni uttÈnatthÈni. Tatiye kabaÄÊkÈrÈhÈrabhakkhÈnanti kabaÄÊkÈrÈhÈr|pajÊvÊnaÑ. Ko pana devÈnaÑ ÈhÈro, kÈ ÈhÈravelÈti? Sabbesampi kÈmÈvacaradevÈnaÑ sudhÈ ÈhÈro. SÈ heÔÔhimehi heÔÔhimehi uparimÈnaÑ uparimÈnaÑ paÓÊtatamÈ hoti, taÑ yathÈsakaÑ divasavaseneva divase divase bhuÒjanti. Keci pana “biÄÈrapadappamÈÓaÑ sudhÈhÈraÑ bhuÒjanti, so jivhÈya Ôhapitamatto yÈva kesagganakhaggÈ kÈyaÑ pharati, tesaÑyeva


divasavasena satta divase yÈpanasamattho hotÊ”ti vadanti. AsamayavimuttiyÈ vimuttoti maggavimokkhena vimutto. AÔÔhannaÑ hi samÈpattÊnaÑ samÈpajjanassa samayopi atthi tassa asamayopi, maggavimokkhena pana vimuccanassa samayo vÈ asamayo vÈ natthi. Yassa saddhÈ balavatÊ, vipassanÈ ca ÈraddhÈ, tassa gacchantassa tiÔÔhantassa nisÊdantassa nipajjantassa khÈdantassa bhuÒjantassa ca maggaphalappaÔivedho nÈma na hotÊti na vattabbaÑ. Iti maggavimokkhena vimuccantassa samayo vÈ asamayo vÈ natthÊti maggavimokkho asamayavimutti nÈma. Catutthe natthi vattabbaÑ.

PaÔhamamahÈnÈmasuttÈdivaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

5. MettÈsuttavaÓÓanÈ

15. PaÒcame sesajanÈti mettÈya cetovimuttiyÈ alÈbhino. SamparivattamÈnÈti dakkhiÓeneva passena asayitvÈ sabbaso parivattamÈnÈ. KÈkacchamÈnÈti ghurughurupassÈsavasena vissaraÑ karontÈ. SukhaÑ supatÊti ettha duvidhÈ supanÈ sayane piÔÔhippasÈraÓalakkhaÓÈ kiriyÈmayacittehi avokiÓÓabhava~gappavattilakkhaÓÈ ca. TatthÈyaÑ ubhayatthÈpi sukhameva supati. YasmÈ saÓikaÑ nipajjitvÈ a~gapacca~gÈni samodhÈya pÈsÈdikena ÈkÈrena sayati, niddokkamanepi jhÈnaÑ samÈpanno viya hoti. TenÈha “evaÑ asupitvÈ”ti-Èdi.

NiddÈkÈle sukhaÑ alabhitvÈ dukkhena suttattÈ eva paÔibujjhanakÈle sarÊrakhedena nitthunanaÑ vijambhanaÑ ito cito ca viparivattanaÒca hotÊti Èha “nitthunantÈ vijambhantÈ samparivattantÈ dukkhaÑ paÔibujjhantÊ”ti. AyaÑ pana sukhena suttattÈ sarÊrakhedÈbhÈvato nitthunanÈdivirahitova paÔibujjhati. Tena vuttaÑ “evaÑ appaÔibujjhitvÈ”ti-Èdi. SukhappaÔibodho ca sarÊravikÈrÈbhÈvenÈti Èha “sukhaÑ nibbikÈran”ti.

Bhaddakameva supinaÑ passatÊti idaÑ anubh|tapubbavasena devat|pasaÑhÈravasena cassa bhaddakameva supinaÑ hoti, na pÈpakanti katvÈ vuttaÑ. TenÈha “cetiyaÑ vandanto viyÈ”ti-Èdi. DhÈtukkhobhahetukampi cassa bahulaÑ bhaddakameva siyÈ yebhuyyena cittajar|pÈnuguÓatÈya utu-ÈhÈrajar|pÈnaÑ.

EkÈdasakanipÈta-a~guttaraÔÊkÈ 359

Ure ÈmukkamuttÈhÈro viyÈti gÊvÈha bandhitvÈ ure lambitamuttÈhÈro viyÈti kehici taÑ ekÈvalivasena vuttaÑ siyÈ, anekaratanÈvalisam|habh|to pana muttÈhÈro aÑsappadesato paÔÔhÈya yÈva kaÔippadesassa heÔÔhÈbhÈgÈ palambanto ure Èmukkoyeva nÈma hoti.

VisÈkhatthero viyÈti1 so kira pÈÔaliputte kuÔumbiyo ahosi. So tattheva vasamÈno assosi “tambapaÓÓidÊpo kira cetiyamÈlÈla~kato kÈsÈvapajjoto, icchiticchi taÔÔhÈneyevettha sakkÈ nisÊdituÑ vÈ nipajjituÑ vÈ, utusappÈyaÑ senÈsanasappÈyaÑ puggalasappÈyaÑ dhammassavanasappÈyanti sabbamettha sulabhan”ti. So attano bhogakkhandhaÑ puttadÈrassa niyyÈtetvÈ dussante baddhena ekakahÈpaÓeneva gharÈ nikkhamitvÈ samuddatÊre nÈvaÑ udikkhamÈno ekaÑ mÈsaÑ vasi. So vohÈrakusalatÈya imasmiÑ ÔhÈne bhaÓÉaÑ kiÓitvÈ asukasmiÑ vikkiÓanto dhammikÈya vaÓijjÈya tenevantaramÈsena sahassaÑ abhisaÑhari. Iti anupubbena mahÈvihÈraÑ gantvÈ pabbajjaÑ yÈcati. So pabbÈjanatthÈya sÊmaÑ nÊto taÑ sahassatthavikaÑ ovaÔÔikantarena bh|miyaÑ pÈtesi. “Kimetan”ti ca vutte “kahÈpaÓasahassaÑ bhante”ti vatvÈ “upÈsaka pabbajitakÈlato paÔÔhÈya na sakkÈ vicÈretuÑ, idÈneva naÑ vicÈrehÊ”ti vutte “visÈkhassa pabbajjaÔÔhÈnaÑ ÈgatÈ mÈ rittahatthÈ gamiÑs|”ti muÒcitvÈ sÊmÈmÈÄake vikkiritvÈ pabbajitvÈ upasampanno. So paÒcavasso hutvÈ dvemÈtikÈ paguÓÈ katvÈ attano sappÈyaÑ kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ ekekasmiÑ vihÈre cattÈro cattÈro mÈse samapavattavÈsaÑ vasamÈno cari. EvaÑ caramÈno–

Vanantare Ôhito thero, visÈkho gajjamÈnako. Attano guÓamesanto, imamatthaÑ abhÈsatha–

“YÈvatÈ upasampanno, yÈvatÈ idha mÈgato. Etthantare khalitaÑ natthi, aho lÈbho te mÈrisÈ”ti2.

So cittalapabbatavihÈraÑ gacchanto dvedhÈpathaÑ patvÈ “ayaÑ nu kho maggo, udÈhu ayan”ti cintayanto aÔÔhÈsi. Athassa pabbate adhivatthÈ ______________________________________________________________ 1. Visuddhi 1. 305 piÔÔhepi vitthÈro Ègato. 2. Visuddhi 1. 106 piÔÔhepi.


devatÈ hatthaÑ pasÈretvÈ “eso maggo”ti dasseti. So cittalapabbatavihÈraÑ gantvÈ tattha cattÈro mÈse vasitvÈ “pacc|se gamissÈmÊ”ti cintetvÈ nipajji. Ca~kamasÊse maÓilarukkhe adhivatthÈ devatÈ sopÈnaphalake nisÊditvÈ parodi. Thero “ko eso”ti Èha. AhaÑ bhante maÓiliyÈti. Kissa rodasÊti. TumhÈkaÑ gamanaÑ paÔiccÈti. Mayi idha vasante tumhÈkaÑ ko guÓoti. Tumhesu bhante idha vasantesu amanussÈ aÒÒamaÒÒaÑ mettaÑ paÔilabhanti, te dÈni tumhesu gatesu kalahaÑ karissanti, duÔÔhullampi kathayissantÊti. Thero “sace mayi idha vasante tumhÈkaÑ phÈsuvihÈro hoti, sundaran”ti vatvÈ aÒÒepi cattÈro mÈse tattheva vasitvÈ puna tatheva gamanacittaÑ uppÈdesi. DevatÈpi puna tatheva parodi. Eteneva upÈyena thero tattheva vasitvÈ tattheva parinibbÈyÊti. EvaÑ mettÈvihÈrÊ bhikkhu amanussÈnaÑ piyo hoti.

BalavapiyacittatÈyÈti iminÈ balavapiyacittatÈmattenapi satthaÑ na kamati, pageva mettÈya cetovimuttiyÈti dasseti. Khippameva cittaÑ samÈdhiyati, kenaci paripanthena parihÊnajjhÈnassa byÈpÈdassa d|rasamussÈritabhÈvato khippameva samÈdhiyati, “ÈsavÈnaÑ khayÈyÈ”ti keci. SesaÑ suviÒÒeyyameva. Ettha ca kiÒcÈpi ito aÒÒakammaÔÔhÈnavasena adhigatajjhÈnÈnampi sukhasupanÈdayo ÈnisaÑsÈ labbhanti. YathÈha–

“SukhaÑ supanti munayo, ajjhattaÑ susamÈhitÈ. SuppabuddhaÑ pabujjhanti, sadÈ gotamasÈvakÈ”ti1 ca Èdi.

TathÈpime ÈnisaÑsÈ brahmavihÈralÈbhino anavasesÈ labbhanti byÈpÈdÈdÊnaÑ ujuvipaccanÊkabhÈvato brahmavihÈrÈnaÑ. TenevÈha “nissaraÓaÑ hetaÑ Èvuso byÈpÈdassa, yadidaÑ mettÈcetovimuttÊ”ti-Èdi2. ByÈpÈdÈdivasena ca sattÈnaÑ dukkhasupanÈdayoti tappaÔipakkhabh|tesu brahmavihÈresu siddhesu sukhasupanÈdayo hatthagatÈ eva hontÊti.

MettÈsuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. ______________________________________________________________ 1. Visuddhi-®Ê 1. 370 piÔÔhepi. 2. DÊ 3. 205; AÑ 2. 257 piÔÔhesu.


6. AÔÔhakanÈgarasuttavaÓÓanÈ

16. ChaÔÔhe beluvagÈmaketi vesÈliyÈ dakkhiÓapasse avid|re beluvagÈmako nÈma atthi, taÑ gocaragÈmaÑ katvÈti attho. SÈrappattakulagaÓanÈyÈti mahÈsÈramahappattakulagaÓanÈya. Dasame ÔhÈneti aÒÒe aÒÒeti dasagaÓanaÔÔhÈne. AÔÔhakanagare jÈto bhavoti aÔÔhakanÈgaro. KukkuÔÈrÈmoti pÈÔaliputte kukkuÔÈrÈmo, na kosambiyaÑ.

PakatatthappaÔiniddeso ta-saddoti tassa “bhagavatÈ”ti-ÈdÊhi padehi samÈnÈdhikaraÓabhÈvena vuttassa yena abhisambuddhabhÈvena bhagavÈ pakato adhigato supÈkaÔo ca, taÑ abhisambuddhabhÈvaÑ saddhiÑ ÈgamanÊyapaÔipadÈya atthabhÈveneva dassento “yo so -pa- abhisambuddho”ti Èha. Satipi ÒÈÓadassanasaddÈnaÑ idha paÒÒÈvevacanabhÈve tena tena visesena nesaÑ visayavisese pavattidassanatthaÑ asÈdhÈraÓaÒÈÓavisesavasena vijjÈttayavasena vijjÈbhiÒÒÈnÈvaraÓavasena sabbaÒÒutaÒÒÈÓamaÑsacakkhuvasena paÔivedhadesanÈÒÈÓavasena ca tadatthaÑ yojetvÈ dassento “tesaÑ tesan”ti-ÈdimÈha. Tattha ÈsayÈnusayaÑ jÈnatÈ ÈsayÈnusayaÒÈÓena, sabbaÒeyyadhammaÑ passatÈ sabbaÒÒutÈnÈvaraÓaÒÈÓehi. PubbenivÈsÈdÊhÊti pubbenivÈsÈsavakkhayaÒÈÓehi. PaÔivedhapaÒÒÈyÈti ariyamaggapaÒÒÈya. DesanÈpaÒÒÈya passatÈti desetabbadhammÈnaÑ desetabbappakÈraÑ bodhaneyyapuggalÈnaÒca ÈsayÈnusayacaritÈdhimutti-ÈdibhedaÑ dhammaÑ desanÈpaÒÒÈya yÈthÈvato passatÈ. ArÊnanti kilesÈrÊnaÑ, paÒcavidhamÈrÈnaÑ vÈ sÈsanassa vÈ paccatthikÈnaÑ aÒÒatitthiyÈnaÑ. TesaÑ pana hananaÑ pÈÔihÈriyehi abhibhavanaÑ appaÔibhÈnatÈkaraÓaÑ ajjhupekkhaÓaÒca. KesivinayasuttaÒcettha nidassanaÑ. TathÈ ÔhÈnÈÔÔhÈnÈdÊni jÈnatÈ. YathÈkamm|page satte passatÈ. SavÈsanÈnamÈsavÈnaÑ khÊÓattÈ arahatÈ. AbhiÒÒeyyÈdibhede dhamme abhiÒÒeyyÈdito aviparÊtÈvabodhato sammÈsambuddhena.

Atha vÈ tÊsu kÈlesu appaÔihataÒÈÓatÈya jÈnatÈ. KÈyakammÈdivasena tiÓÓampi kammÈnaÑ ÒÈÓÈnuparivattito nisammakÈritÈya passatÈ. DavÈdÊnampi abhÈvasÈdhikÈya pahÈnasampadÈya arahatÈ.


ChandÈdÊnaÑ ahÈnihetubh|tÈya akkhayapaÔibhÈnasÈdhikÈya sabbaÒÒutÈya sammÈsambuddhenÈti evaÑ dasabala-aÔÔhÈrasa-ÈveÓikabuddhadhammavasenapi yojanÈ kÈtabbÈ.

Abhisa~khatanti attano paccayehi abhisammukhabhÈvena samecca sambhuyya kataÑ. SvÈssa katabhÈvo uppÈdanena veditabbo, na uppannassa paÔisa~kharaÓenÈti Èha “uppÈditan”ti. Te cassa paccayÈ cetanÈpadhÈnÈti dassetuÑ pÈÄiyaÑ “abhisa~khataÑ abhisaÒcetayitan”ti vuttanti “cetayitaÑ kappayitan”ti atthamÈha. Abhisa~khataÑ abhisaÒcetayitanti ca jhÈnassa pÈtubhÈvadassanamukhena viddhaÑsanabhÈvaÑ ulli~geti. YaÑ hi ahutvÈ sambhavati, taÑ hutvÈ paÔiveti. TenÈha pÈÄiyaÑ “yaÑ kho panÈ”ti-Èdi. SamathavipassanÈdhamme Ôhitoti ettha samathadhamme ÔhitattÈ samÈhito vipassanaÑ paÔhapetvÈ aniccÈnupassanÈdÊhi niccasaÒÒÈdayo pajahanto anukkamena taÑ anulomaÒÈÓaÑ pÈpetÈ hutvÈ vipassanÈdhamme Ôhito. SamathavipassanÈsa~khÈtesu dhammesu raÒjanaÔÔhena rÈgo. NandanaÔÔhena nandÊ. Tattha sukhumÈ apekkhÈ vuttÈ, yÈ nikantÊti vuccati.

EvaÑ santeti evaÑ yathÈrutavaseneva imassa suttapadassa atthe gahetabbe sati. SamathavipassanÈsu chandarÈgo kattabboti anÈgÈmiphalaÑ anibbattetvÈ tadatthÈya samathavipassanÈpi anibbattetvÈ kevalaÑ tattha chandarÈgo kattabbo bhavissati. KasmÈ? Tesu samathavipassanÈsa~khÈtesu dhammesu chandarÈgamattena anÈgÈminÈ laddhabbassa aladdha-anÈgÈmiphalenapi laddhabbattÈ. TathÈ sati tena anÈgÈmiphalampi laddhabbameva hoti. TenÈha “anÈgÈmiphalaÑ paÔiladdhaÑ1 bhavissatÊ”ti. SabhÈvato rasitabbattÈ aviparÊto attho eva attharaso.

AÒÒÈpi kÈci sugatiyoti vinipÈtike sandhÈyÈha. AÒÒÈpi kÈci duggatiyoti asurakÈyamÈha.

AppaÑ yÈcitena bahuÑ dentena uÄÈrapurisena viya ekaÑ dhammaÑ pucchitena “ayampi ekadhammo”ti kathitattÈ ekÈdasapi dhammÈ pucchÈvasena ekadhammo nÈma jÈto2 paccekaÑ vÈkyaparisamÈpanaÒÈyena. PucchÈvasenÈti “atthi nu kho bhante Ènanda tena -pa- sammÈsambuddhena ekadhammo sammadakkhÈto”ti ______________________________________________________________ 1. PaÔividdhaÑ Ma-®Ôha 3. 10 piÔÔhe. 2. Kato (AÔÔhakathÈyaÑ)


evaÑ pavattapucchÈvasena. Amatuppatti-atthenÈti amatabhÈvassa uppattihetutÈya, sabbÈnipi kammaÔÔhÈnÈni ekarasÈpi amatÈdhigamassa paÔipattiyÈti attho. Evamettha aggaphalabh|mi anÈgÈmiphalabh|mÊti dveva bh|miyo sar|pato ÈgatÈ, nÈnantariyatÈya pana heÔÔhimÈpi dve bh|miyo atthato ÈgatÈ evÈti daÔÔhabbÈti. PaÒca satÈni aggho etassÈti paÒcasataÑ. Sesamettha uttÈnameva.

AÔÔhakanÈgarasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ. _____

7. GopÈlasuttavaÓÓanÈ

17. Sattame tisso kathÈti tisso aÔÔhakathÈ, tividhÈ suttassa atthavaÓÓanÈti attho. EkekaÑ padaÑ nÈÄaÑ m|laÑ etissÈti evaÑsaÒÒitÈ ekanÈÄikÈ. EkekaÑ vÈ padaÑ nÈÄaÑ atthaniggamanamaggo etissÈti ekanÈÄikÈ. TenÈha “ekekassa padassa atthakathanan”ti. CattÈro aÑsÈ bhÈgÈ atthasallakkhaÓ|pÈyÈ etissÈti caturassÈ. TenÈha “catukkaÑ bandhitvÈ kathanan”ti. Niyamato nisinnassa Èraddhassa vatto saÑvatto etissÈ atthÊti nisinnavattikÈ, yathÈraddhassa atthassa visuÑ visuÑ pariyosÈpikÈti attho. TenÈha “paÓÉitagopÈlakaÑ dassetvÈ”ti-Èdi. Ekekassapi padassa piÓÉatthadassanavasena bah|naÑ padÈnaÑ ekajjhaÑ atthaÑ akathetvÈ ekamekassa padassa atthavaÓÓanÈ ayaÑ sabbattha labbhati. CatukkaÑ bandhitvÈti kaÓhapakkhe upamopameyyadvayaÑ, tathÈ sukkapakkheti idaÑ catukkaÑ yojetvÈ. AyaÑ edisesu eva suttesu labbhati. PariyosÈnagamananti keci tÈva Èhu “kaÓhapakkhe upamaÑ dassetvÈ upamÈ ca nÈma yÈvadeva upameyyasampaÔipÈdanatthÈti upameyyatthaÑ ÈharitvÈ saÑkilesapakkhaniddeso ca vodÈnapakkhavibhÈvanatthÈyÈti sukkapakkhampi upamopameyyavibhÈgena ÈharitvÈ suttatthassa pariyosÈpanaÑ. KaÓhapakkhe upameyyaÑ dassetvÈ pariyosÈnagamanÈdÊsupi eseva nayo”ti. Apare pana “kaÓhapakkhe sukkapakkhe ca taÑtaÑupam|pameyyatthÈnaÑ visuÑ visuÑ pariyosÈpetvÈva kathanaÑ pariyosÈnagamanan”ti vadanti. Ayanti nisinnavattikÈ. IdhÈti imasmiÑ gopÈlakasutte. SabbÈcariyÈnaÑ ÈciÓÓÈti sabbehipi pubbÈcariyehi ÈcaritÈ saÑvaÓÓitÈ, tathÈ ceva pÈÄi pavattÈti.


A~gÊyanti avayavabhÈvena ÒÈyantÊti a~gÈni, koÔÔhÈsÈ. TÈni panettha yasmÈ sÈvajjasabhÈvÈni, tasmÈ Èha “a~gehÊti aguÓakoÔÔhÈsehÊ”ti. GomaÓÉalanti gosam|haÑ. Pariharitunti rakkhituÑ. TaÑ pana pariharaÓaÑ pariggahetvÈ vicaraÓanti Èha “pariggahetvÈ vicaritun”ti. VaÉÉhinti gunnaÑ bahubhÈvaÑ bahugorasatÈsa~khÈtaÑ parivuddhiÑ. “Ettakamidan”ti r|pÊyatÊti r|paÑ, parimÈÓaparicchedopi sarÊrar|pampÊti Èha “gaÓanato vÈ vaÓÓato vÈ”ti. Na parisesati vinaÔÔhabhÈvasseva ajÈnanato. NÊlÈti ettha iti-saddo Èdi-attho. Tena setasabalÈdivaÓÓaÑ sa~gaÓhÈti.

Dhanusattis|lÈdÊti ettha issÈsÈcariyÈnaÑ gÈvÊsu kataÑ dhanulakkhaÓaÑ. KumÈrabhattigaÓÈnaÑ gÈvÊsu kataÑ sattilakkhaÓaÑ. IssarabhattigaÓÈnaÑ gÈvÊsu kataÑ s|lalakkhaÓanti yojanÈ. Œdi-saddena rÈmavÈsudevagaÓÈdÊnaÑ gÈvÊsu kataÑ pharasucakkÈdilakkhaÓaÑ sa~gaÓhÈti.

NÊlamakkhikÈti pi~galamakkhikÈ, khuddakamakkhikÈ eva vÈ. SaÔati rujati etÈyÈti sÈÔikÈ, saÑvaÉÉhÈ sÈÔikÈ ÈsÈÔikÈ. TenÈha “vaÉÉhantÊ”ti-Èdi. HÈretÈti apanetÈ.

VÈkenÈti vÈkapaÔÔena. CÊrakenÈti pilotikena. Antovasseti vassakÈlassa abbhantare. NiggÈhanti susumÈrÈdiggÈharahitaÑ. PÊtanti pÈnÊyassa pÊtabhÈvaÑ. SÊhabyagghÈdiparissayena sÈsa~ko sappaÔibhayo.

PaÒca ahÈni etassÈti paÒcÈhiko, so eva vÈroti paÒcÈhikavÈro. EvaÑ sattÈhikavÈropi veditabbo. CiÓÓaÔÔhÈnanti caritaÔÔhÈnaÑ gocaraggahitaÔÔhÈnaÑ.

PitiÔÔhÈnanti pitarÈ kÈtabbaÔÔhÈnaÑ, pitarÈ kÈtabbakiccanti attho. YathÈruciÑ gahetvÈ gacchantÊti gunnaÑ ruci-anur|paÑ gocarabh|miÑ vÈ nadipÈraÑ vÈ gahetvÈ gacchanti. Gobhattanti kappÈsaÔÔhikÈdimissaÑ gobhuÒjitabbaÑ bhattaÑ. BhattaggahaÓeneva yÈgupi sa~gahitÈ.

DvÊhÈkÈrehÊti vuttaÑ ÈkÈradvayaÑ dassetuÑ “gaÓanato vÈ samuÔÔhÈnato vÈ”ti vuttaÑ. EvaÑ pÈÄiyaÑ ÈgatÈti “upacayo santatÊ”ti jÈtiÑ dvidhÈ bhinditvÈ hadayavatthuÑ aggahetvÈ dasÈyatanÈni


paÒcadasa sukhumar|pÈnÊti evaÑ r|pakaÓÉapÈÄiyaÑ1 ÈgatÈ. PaÒcavÊsati r|pakoÔÔhÈsÈti salakkhaÓato aÒÒamaÒÒasa~karÈbhÈvato r|pabhÈgÈ. R|pakoÔÔhÈsÈti vÈ visuÑ visuÑ appavattitvÈ kalÈpabhÈveneva pavattanato r|pakalÈpÈ. KoÔÔhÈsÈti ca aÑsÈ avayavÈti attho. KoÔÔhanti vÈ sarÊraÑ, tassa aÑsÈ kesÈdayo koÔÔhÈsÈti aÒÒepi avayavÈ koÔÔhÈsÈ viya koÔÔhÈsÈ.

SeyyathÈpÊti-Èdi upamÈsaÑsandanaÑ. Tattha r|paÑ pariggahetvÈti yathÈvuttaÑ r|paÑ salakkhaÓato ÒÈÓena pariggaÓhitvÈ. Ar|paÑ vavatthapetvÈti taÑ r|paÑ nissÈya ÈrammaÓaÒca katvÈ pavattamÈne vedanÈdike cattÈro khandhe ar|panti vavatthapetvÈ. R|pÈr|paÑ pariggahetvÈti puna tattha yaÑ ruppanalakkhaÓaÑ, taÑ r|paÑ. TadaÒÒaÑ ar|paÑ. UbhayavinimuttaÑ kiÒci natthi attÈ vÈ attaniyaÑ vÈti evaÑ r|pÈr|paÑ pariggahetvÈ. TadubhayaÒca avijjÈdinÈ paccayena sapaccayanti paccayaÑ sallakkhetvÈ, aniccatÈdilakkhaÓaÑ ÈropetvÈ yo kalÈpasammasanÈdikkamena kammaÔÔhÈnaÑ matthakaÑ pÈpetuÑ na sakkoti, so na vaÉÉhatÊti yojanÈ.

EttakaÑ r|paÑ ekasamuÔÔhÈnanti cakkhÈyatanaÑ sobhÈyatanaÑ ghÈnÈyatanaÑ jivhÈyatanaÑ kÈyÈyatanaÑ itthindriyaÑ purisindriyaÑ jÊvitindriyanti aÔÔhavidhaÑ kammavasena, kÈyaviÒÒatti vacÊviÒÒattÊti idaÑ dvayaÑ cittavasenÈti ettakaÑ r|paÑ ekasamuÔÔhÈnaÑ. SaddÈyatanamekaÑ utucittavasena dvisamuÔÔhÈnaÑ. R|passa lahutÈ mudutÈ kammaÒÒatÈti ettakaÑ r|paÑ utucittÈhÈravasena tisamuÔÔhÈnaÑ. R|pÈyatanaÑ gandhÈyatanaÑ rasÈyatanaÑ phoÔÔhabbÈyatanaÑ ÈkÈsadhÈtu ÈpodhÈtu kabaÄÊkÈro ÈhÈroti ettakaÑ r|paÑ utucittÈhÈrakammavasena catusamuÔÔhÈnaÑ. Upacayo santati jaratÈ r|passa aniccatÈti ettakaÑ r|paÑ na kutoci samuÔÔhÈtÊti na jÈnÈti. SamuÔÔhÈnato r|paÑ ajÈnantoti-ÈdÊsu vattabbaÑ “gaÓanato r|paÑ ajÈnanto”ti-ÈdÊsu vuttanayeneva veditabbaÑ.

KammalakkhaÓoti attanÈ kataÑ duccaritakammaÑ lakkhaÓaÑ etassÈti kammalakkhaÓo, bÈlo. VuttaÑ hetaÑ “tÊÓimÈni bhikkhave bÈlassa bÈlalakkhaÓÈni. KatamÈni tÊÓi? DuccintitacintÊ hoti dubbhÈsitabhÈsÊ ______________________________________________________________ 1. Abhi 1. 172 piÔÔhe.


dukkaÔakammakÈrÊ. ImÈni kho -pa- lakkhaÓÈnÊ”ti1. AttanÈ kataÑ sucaritakammaÑ lakkhaÓaÑ etassÈti kammalakkhaÓo, paÓÉito. Vuttampi cetaÑ “tÊÓimÈni bhikkhave paÓÉitassa paÓÉitalakkhaÓÈni. KatamÈni tÊÓi? SucintitacintÊ hoti subhÈsikabhÈsÊ sukatakammakÈrÊ. ImÈni kho -pa- paÓÉitalakkhaÓÈnÊ”ti2. TenÈha “kusalÈkusalakammaÑ paÓÉitabÈlalakkhaÓan”ti.

BÈle vajjetvÈ paÓÉite na sevatÊti yaÑ bÈlapuggale vajjetvÈ paÓÉitasevanaÑ atthakÈmena kÈtabbaÑ, taÑ na karoti. TathÈbh|tassa ca ayamÈdÊnavoti dassetuÑ puna “bÈle vajjetvÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Tattha yaÑ bhagavatÈ “idaÑ vo kappatÊ”ti anuÒÒÈtaÑ, tadanulomaÒce, taÑ kappiyaÑ. YaÑ “idaÑ vona kappatÊ”ti paÔikkhittaÑ, tadanulomaÒce, taÑ akappiyaÑ. YaÑ kosallasambh|taÑ, taÑ kusalaÑ, appaÔipakkhaÑ akusalaÑ. Tadeva sÈvajjaÑ, kusalaÑ anavajjaÑ. Œpattito Èdito dve ÈpattikkhandhÈ garukaÑ, tadaÒÒaÑ lahukaÑ. Dhammato mahÈsÈvajjaÑ garukaÑ, appasÈvajjaÑ lahukaÑ. SappaÔikÈraÑ satekicchaÑ, appaÔikÈraÑ atekicchaÑ. DhammatÈnugataÑ kÈraÓaÑ, itaraÑ akÈraÓaÑ. TaÑ ajÈnantoti kappiyÈkappiyaÑ garukalahukaÑ satekicchÈtekicchaÑ ajÈnanto suvisuddhaÑ katvÈ sÊlaÑ rakkhituÑ na sakkoti, kusalÈkusalaÑ sÈvajjÈnavajjaÑ kÈraÓÈkÈraÓaÑ ajÈnanto khandhÈdÊsu akusalatÈya r|pÈr|papariggahampi kÈtuÑ na sakkoti, kuto tassa kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ vaÉÉhanÈ. TenÈha “kammaÔÔhÈnaÑ gahetvÈ vaÉÉhetuÑ na sakkotÊ”ti.

GovaÓasadise attabhÈve uppajjitvÈ tattha dukkhuppattihetuto micchÈvitakkÈ ÈsÈÔikÈ viyÈti ÈsÈÔikÈti Èha “akusalavitakkaÑ ÈsÈÔikaÑ ahÈretvÈ”ti.

“GaÓÉoti kho bhikkhave paÒcannetaÑ upÈdÈnakkhandhÈnaÑ adhivacanan”ti3 vacanato chahi vaÓamukhehi vissandamÈnay|so gaÓÉo viya pilotikÈkhaÓÉena chadvÈrehi vissandamÈnakilesÈsuci-attabhÈvavaÓo satisaÑvarena pidahitabbo, ayaÑ pana evaÑ na karotÊti Èha “yathÈ so gopÈlako vaÓaÑ na paÔicchÈdeti, evaÑ saÑvaraÑ na sampÈdetÊ”ti. ______________________________________________________________ 1. Ma 3. 201; AÑ 1. 100 piÔÔhesu. 2. Ma 3. 208; AÑ 1. 101 piÔÔhesu. 3. SaÑ 2. 304; AÑ 3. 114, 191 piÔÔhesu.


YathÈ dh|mo indhanaÑ nissÈya uppajjamÈno saÓho sukhumo taÑ taÑ vivaraÑ anupavissa byÈpento sattÈnaÑ ÉaÑsamakasÈdiparissayaÑ vinodeti, aggijÈlÈsamuÔÔhÈnassapubba~gamo hoti, evaÑ dhammadesanÈÒÈÓassa indhanabh|taÑ r|pÈr|padhammajÈtaÑ nissÈya uppajjamÈnÈ saÓhÈ sukhumÈ taÑ taÑ khandhantaraÑ ÈyatanantaraÒca anupavissa byÈpeti, sattÈnaÑ micchÈvitakkÈdiparissayaÑ vinodeti, ÒÈÓaggijÈlÈsamuÔÔhÈpanassa pubba~gamo hoti, tasmÈ dh|mo viyÈti dh|moti Èha “gopÈlako dh|maÑ viya dhammadesanÈdh|maÑ na karotÊ”ti. Attano santikaÑ upagantvÈ nisinnassa kÈtabbÈ tadanucchavikÈ dhammakathÈ upanisinnakakathÈ. Katassa dÈnÈdipuÒÒassa anumodanakathÈ anumodanÈ. Tatoti dhammakathÈdÊnaÑ akaraÓato. “Bahussuto guÓavÈti na jÈnantÊ”ti kasmÈ vuttaÑ, nanu attano jÈnÈpanatthaÑ dhammakathÈdi na kÈtabbamevÈti? SaccaÑ na kÈtabbameva, suddhÈsayena pana dhamme kathite tassa guÓajÈnanaÑ sandhÈyetaÑ vuttaÑ. TenÈha bhagavÈ–

“NÈbhÈsamÈnaÑ jÈnanti, missaÑ bÈlehi paÓÉitaÑ. BhÈsaye jotaye dhammaÑ, paggaÓhe isinaÑ dhajan”ti.

Taranti otaranti etthÈti titthaÑ, naditaÄÈkÈdÊnaÑ nahÈnapÈnÈdi-atthaÑ otaraÓaÔÔhÈnaÑ. YathÈ pana taÑ udakena otiÓÓasattÈnaÑ sarÊramalaÑ pavÈheti, parissamaÑ vinodeti, visuddhiÑ uppÈdeti, evaÑ bahussutÈ attano samÊpaÑ otiÓÓasattÈnaÑ dhammodakena cittamalaÑ pavÈhenti, parissamaÑ vinodenti, visuddhiÑ uppÈdenti, tasmÈ te titthaÑ viyÈti titthaÑ. TenÈha “titthabh|te bahussutabhikkh|”ti. ByaÒjanaÑ kathaÑ ropetabbanti bhante idaÑ byaÒjanaÑ ayaÑ saddo kathaÑ imasmiÑ atthe ropetabbo, kena pakÈrena imassa atthassa vÈcako jÈto. “Nir|petabban”ti vÈ pÈÔho, nir|petabbaÑ ayaÑ sabhÈvanirutti kathamettha niruÄhÈti adhippÈyo. Imassa bhÈsitassa ko atthoti saddatthaÑ pucchati. ImasmiÑ ÔhÈneti imasmiÑ pÈÄippadese. PÈÄikiÑ vadatÊti bhÈvatthaÑ pucchati, attho kiÑ dÊpetÊti bhÈvatthaÑ vÈ sa~ketatthaÑ vÈ. Na paripucchatÊti vimaticchedanapucchÈvasena sabbaso pucchaÑ na karoti. Na paripaÒhatÊti pari pari attano ÒÈtuÑ icchaÑ na Ècikkhati na vibhÈveti. TenÈha “na jÈnÈpetÊ”ti. Teti bahussutabhikkh|. VivaraÓaÑ nÈma atthassa


vibhajitvÈ kathananti Èha “bhÈjetvÈ na desentÊ”ti. AnuttÈnÊkatanti ÒÈÓena apÈkaÔÊkataÑ guyhaÑ paÔicchannaÑ. Na uttÈniÑ karontÊti sinerupÈdam|le vÈlikaÑ uddharanto viya pathavÊsandhÈrodakaÑ vivaritvÈ dassento viya ca uttÈnaÑ na karonti.

EvaÑ yassa dhammassa vasena bahussutÈ “titthan”ti vuttÈ pariyÈyato. IdÈni tameva dhammaÑ nippariyÈyato “titthan”ti dassetuÑ “yathÈ vÈ”ti-Èdi vuttaÑ. Dhammo hi taranti otaranti etena nibbÈnaÑ nÈma taÄÈkanti “titthan”ti vuccati. TenÈha bhagavÈ Sumedhabh|to–

“EvaÑ kilesamaladhovaÑ, vijjante amatantaÄe. Na gavesati taÑ taÄÈkaÑ, na doso amatantaÄe”ti1.

Dhammasseva nibbÈnassotaraÓatitthabh|tassa otaraÓÈkÈraÑ ajÈnanto “dhammatitthaÑ na jÈnÈtÊ”ti vutto.

PÊtÈpÊtanti gogaÓe pÊtaÑ apÊtaÒca gor|paÑ na jÈnÈti na vindati. Avindanto hi “na labhatÊ”ti vutto. “ŒnisaÑsaÑ na vindatÊ”ti vatvÈ tassa avindanÈkÈraÑ dassento “dhammassavanaggaÑ gantvÈ”ti-ÈdimÈha.

AyaÑ lokuttaroti padaÑ sandhÈyÈha “ariyan”ti. PaccÈsattiÒÈyena anantarassa hi vippaÔisedho vÈ. Ariyasaddo vÈ niddosapariyÈyo daÔÔhabbo. AÔÔha~gikanti ca visuÑ ekajjhaÑ ca aÔÔha~gikaÑ upÈdÈya gahetabbaÑ, aÔÔha~gatÈ bÈhullato ca. EvaÒca katvÈ satta~gassapi ariyamaggassa sa~gaho siddho hoti.

CattÈro satipaÔÔhÈneti-ÈdÊsu avisesena satipaÔÔhÈnÈ vuttÈ. Tattha kÈyavedanÈcittadhammÈrammaÓÈ satipaÔÔhÈnÈ lokiyÈ, tattha sammohaviddhaÑsanavasena pavattÈ nibbÈnÈrammaÓÈ lokuttarÈti evaÑ “ime lokiyÈ, ime lokuttarÈ”ti yathÈbh|taÑ nappajÈnÈti.

AnavasesaÑ duhatÊti paÔiggahaÓe mattaÑ ajÈnanto kismiÒci dÈyake saddhÈhÈniyÈ kismiÒci paccayahÈniyÈ anavasesaÑ duhati. VÈcÈya abhihÈro vÈcÈbhihÈro. PaccayÈnaÑ abhihÈro paccayÈbhihÈro. ______________________________________________________________ 1. Khu 4. 307 piÔÔhe BuddhavaÑse.


“Ime amhesu garucittÊkÈraÑ na karontÊ”ti iminÈ navakÈnaÑ bhikkh|naÑ sammÈpaÔipattiyÈ abhÈvaÑ dasseti ÈcariyupajjhÈyesu pitupemassa anupaÔÔhÈpanato, tena ca sikkhÈgÈravatÈbhÈvadÊpanena sa~gahassa abhÈjanabhÈvaÑ, tena therÈnaÑ tesu anuggahÈbhÈvaÑ. Na hi sÊlÈdiguÓehi sÈsane thirabhÈvappattÈ anuggahetabbe sabrahmacÈrÊ anuggaÓhanti, niratthakaÑ vÈ anuggahaÑ karonti. TenÈha “navake bhikkh|”ti-Èdi. DhammakathÈbandhanti paveÓi-ÈgataÑ pakiÓÓakadhammakathÈmaggaÑ. SaccasattappaÔisandhipaccayÈkÈrappaÔisaÑyuttaÑ suÒÒatÈdÊpanaÑ guÄhaganthaÑ. VuttavipallÈsavasenÈti “na r|paÒÒ|”ti-ÈdÊsu vuttassa paÔisedhassa paÔikkhepavasena aggahaÓavasena. YojetvÈti “r|paÒÒ| hotÊti gaÓanato vÈ vaÓÓato vÈ r|paÑ jÈnÈtÊ”ti-ÈdinÈ, “tassa gogaÓopi na parihÈyati, paÒcagorasaparibhogatopi na paribÈhiro hotÊ”ti-ÈdinÈ ca atthaÑ yojetvÈ. Veditabboti tasmiÑ tasmiÑ pade yathÈrahaÑ attho veditabbo. SesaÑ sabbattha uttÈnamevÈti.

GopÈlasuttavaÓÓanÈ niÔÔhitÈ.


EkÈdasakanipÈtavaÓÓanÈya

AnuttÈnatthadÊpanÈ samattÈ.

NiÔÔhitÈ ca manorathap|raÓiyÈ a~guttaranikÈyaÔÔhakathÈya

AnuttÈnatthapadavaÓÓanÈ.


NigamanakathÈvaÓÓanÈ

MahÈ-aÔÔhakathÈya sÈranti a~guttaramahÈ-aÔÔhakathÈya sÈraÑ. Ek|nasaÔÔhimattoti thokaÑ |nabhÈvato mattasaddaggahaÓaÑ. M|laÔÔhakathÈsÈranti pubbe vutta-a~guttaramahÈ-aÔÔhakathÈya sÈrameva anunigamavasena vadati. Atha vÈ m|laÔÔhakathÈsÈranti porÈÓaÔÔhakathÈsu atthasÈraÑ. TenedaÑ dasseti–a~guttaramahÈ-aÔÔhakathÈya atthasÈraÑ ÈdÈya imaÑ manorathap|raÓiÑ karonto sesamahÈnikÈyÈnampi m|laÔÔhakathÈsu idha viniyogakkhamaÑ atthasÈraÑ ÈdÈya evamakÈsinti. MahÈvihÈrÈdhivÈsÊnanti ca idaÑ purimapacchimapadehi saddhiÑ sambandhitabbaÑ “mahÈvihÈrÈdhivÈsÊnaÑ samayaÑ pakÈsayantÊ, mahÈvihÈrÈdhivÈsÊnaÑ m|laÔÔhakathÈsÈraÑ ÈdÈyÈ”ti. TenÈti puÒÒena. Hotu sabbo sukhÊ lokoti kÈmÈvacarÈdivibhÈgo sabbo sattaloko yathÈrahaÑ bodhittayÈdhigamavasena sampattena nibbÈnasukhena sukhÊ sukhito hot|ti sadevakassa lokassa accantaÑ sukhÈdhigamÈya attano puÒÒaÑ pariÓÈmeti.

EttÈvatÈ samattÈva, sabbaso vaÓÓanÈ ayaÑ. VÊsatiyÈ sahassehi, ganthehi parimÈÓato.

PorÈÓÈnaÑ kathÈmagga-sÈramettha yato ÔhitaÑ. TasmÈ sÈratthamaÒj|sÈ, iti nÈmena vissutÈ.

Ajjhesito narindena, sohaÑ parakkamabÈhunÈ. SaddhammaÔÔhitikÈmena, sÈsanujjotakÈrinÈ.

Teneva kÈrite ramme, pÈsÈdasatamaÓÉite. NÈnÈdumagaÓÈkiÓÓe, bhÈvanÈbhiratÈlaye.

SÊtal|dakasampanne, vasaÑ jetavane imaÑ. AtthabyaÒjanasampannaÑ, akÈsiÑ sÈdhusammataÑ.

YaÑ siddhaÑ iminÈ puÒÒaÑ, yaÑ caÒÒaÑ pasutaÑ mayÈ. Etena puÒÒakammena, dutiye attasambhave.

TÈvatiÑse pamodento, sÊlÈcÈraguÓe rato. Alaggo paÒcakÈmesu, patvÈna paÔhamaÑ phalaÑ.


Antime attabhÈvamhi, metteyyaÑ munipu~gavaÑ. LokaggapuggalaÑ nÈthaÑ, sabbasattahite rataÑ.

DisvÈna tassa dhÊrassa, sutvÈ saddhammadesanaÑ. AdhigantvÈ phalaÑ aggaÑ, sobheyyaÑ jinasÈsanaÑ.

SadÈ rakkhantu rÈjÈno, dhammeneva imaÑ pajaÑ. NiratÈ puÒÒakammesu, jotentu jinasÈsanaÑ.

Ime ca pÈÓino sabbe, sabbadÈ nirupaddavÈ. NiccaÑ kalyÈÓasa~kappÈ, pappontu amataÑ padanti.

A~guttaraÔÊkÈ samattÈ.

A~guttaraÔÊkÈya tatiyabhÈge

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ

PadÈnukkamo PiÔÔha~ko

[ A ] AkaniÔÔhagÈmÊ 157 AkasiralÈbhÊ 281 AkicchalÈbhÊ 281 Akitti 330 AkiriyaÑ 212 AkutobhayÈ 24 Akkhitto 45 AkhaÓÉÈni 135 AkhettaÒÒ| 297 AgatigÈminiÑ 314 AggaÒÒÈni 239 AggahitadhammaggahaÓaÑ 165 AggikkhandhaÑ 195 Aggo 56 A~gÈni 72, 364 AcittÊkatvÈ 50 AccantaniÔÔho 178 AccantayogakkhemÊ 179 Accayena 189 Acchandiko 146 Ajjhupekkhati 146 AjjhottharitÈ 344 Ajjhomucchito 21 AÒchanamattaÑ 288 AÒÒÈ 38 AÒÒÈÓaÑ 219


[ A ] AÔÔhakanÈgaro 361 AÉÉharattaÑ 136 AÓÉakosaÑ 215 AtikkantamÈnusikÈya 83 AtipÈtayissanti 161 AtipÈtova 37 AtÊtaÑsaÒÈÓaÑ 219 Atekiccho 135 Attattho 58 AttÈnupekkhÊ 41 AtthaÒÒ| 43, 191 Attharaso 362 Atthavase 329 Atthavaso 60, 329 AdantadamanaÑ 236 AduÔÔhacitto 203 AddhabhuttÈ 159 AdhikaraÓaÑ 293 AdhikaraÓÈni 199 AdhikuÔÔanaÔÔhena 30 AdhigatamÈnena 38 AdhippayÈso 206 AdhivÈsanakkhanti 76 AdhisayitÈni 194 AnattÈ 298 Anatthajanano 186

A~guttaraÔÊkÈya tatiyabhÈge 374


[ A ] AnanuvajjÈ 72 Anabhibh|to 183 Anayo 161 AnariyaÑ 105 AnariyavohÈro 250 AnalasÈ 240 AnavajjÈ 72 Anavayo 46 AnÈgÈmÊ 231 Anikkhittadhuro 281 AniccÈ 331 AnicchitaÑ 161 AniyyÈnikattÈ 338 AnissaravikappÊ 41 AnukampÈya 162 Anugato 51 AnujÊvino 26 AnuttaraÑ 43 AnudahanaÔÔhena 30 Anudhammabh|taÑ 255 AnudhammÈ 255 AnupariyÈyapatho 190, 350 AnupalittaÔÔhena 222 AnupubbanirodhÈ 296 AnupubbavihÈrÈ 297 AnupharaÓÈnubhÈvo 193 AnuviccakÈraÑ 221 AnusaÔaÑ 215 AnussatiÔÔhÈnÈni 88 Anussarati 84


[ A ] An|nena 341 AneÄakaÑ 60 AnokaÑ 355 Anonaddhena 103 Antako 254 Antarato 186 AntarÈparinibbÈyÊ 156 Antop|tikassa 196 Antovasse 364 Apagamanakusalo 145 AparappaccayÈ 97 Aparappaccayo 225 ApariggahÈ 289 AparihÈniyÈ 163 ApaviddhaÑ 50, 287 ApÈyamukhÈni 244 ApÈyo 87 ApÈraÑ 305 Apunabbhavabh|tÈ 214 Ap|tÊni 135 Appakasirena 306 AppicchakathÈ 275 AppaÔik|lasaÒÒÊ 49 AppaÔivÈnacitto 17 AppaÔivÈnÊ 99 AppaÔisamo 215 Appatissayo 3 Appatissavo 3 AppanigghosaÑ 306 AbbhaÒÒÈsiÑ 216

SaÑvaÓÓitapadÈnaÑ anukkamaÓikÈ 375


[ A ] Abyatto 297 AbyÈbajjhaÑ 240 AbyÈbajjhaparamatÈya 128 Abhavo 339 Abhiceto 54 AbhijÈnÈmi 182 AbhiÒÒÈpÈrag| 111 Abhido 135 AbhibhÈyatanaÑ 245 Abhibh| 183 Abhisa~khataÑ 27 AbhisallekhikÈ 274 AmatapariyosÈnÈ 27 AmatogadhÈ 27 AmanÈpÈ 46 AmanussaduÔÔhÈni 130 AmarÈvitakko 132 Amarisanatthe 52 AmmakÈ 113 AyasabhÈvaÑ 186 Ayaso 330 Ayosa~kunÈ 196 ArahatÈ 361 AriyÈya 281 ArÊnaÑ 361 AlabhantÈpi 93 AvakkhipitvÈ 144 AvayÈ 312 Avassayo 222 Avassutassa 196


[ A ] AvÈtÈtapahatÈni 135 AvÈpuraÓaÑ 285 AvippaÔisÈratthÈni 305 AvirÈdhitaÑ 161 AviruÄhidhammattÈ 211 AveraÑ 240 AsaÑkiÓÓÈni 239 AsakkaccaÑ 50 AsajjamÈno 82 AsaddhammÈ 35 AsanaÑ 161 AsanthavavissÈsÊ 41 AsambhinnaÑ 300 AsammuÔÔhÈ 217 AsallÊnaÑ 217 AsahatthÈ 50 AsÈtÈnaÑ 46 AsitaÑ 2 Asitassa 17 AsucisukhaÑ 14 AsurÈ 227 Assako 114 AssÈsarahitÈ 188 Aha~kÈro 173

[ Œ ] ŒkÈrena 341 ŒkulÈ 159 ŒgatÈgamÈ 116, 306 Œgamanakusalo 145



[ Œ ] ŒgamayamÈno 283 ŒghÈtapaÔivinayÈ 51 Œcariyo 255 ŒtatavitataÑ 240 ŒtappaÑ 76 ŒtÈpino 219 ŒdittaÑ 195 ŒdÊnavo 223 ŒdhÈnaggÈhÊ 107 Œdheyyamukho 47 ŒnisaÑso 341 ŒnubhÈvo 161 ŒpÈdikÈ 242 ŒbÈdhiko 51, 97 Œbhassar|pago 183 ŒbhisamÈcÈrikaÑ 142 ŒraÒÒakesu 165 ŒraddhavÊriyo 114 ŒrÈmato 17 Œrogyamado 25 ŒvaraÓato 161 ŒvaraÓÈ 22 Œvaranti 22 Œvi 39 ŒviÒchanti 211 ŒsabhaÑ 4, 140 ŒsabhiÑ 210 ŒsÈÔikÈ 364 ŒhÈraÔÔhitikÈ 322


[ I ] IddhÈnubhÈvena 261 IddhipÈdo 230 IddhividhaÑ 82 IssatthaÑ 57 IssÈso 300 IssukÊ 106

[ U ] Ukkhipati 229 UkkhipÈpentÈ 164 UkkhipitvÈ 144 Uggacchati 259 Uggacchana-udako 12 UggatuggatÈ 190 UcchÈdanadhammassa 287 UÔÔhÈnaÑ 19 UÓhassa 126 UtupariÓÈmajÈ 333 UdakapappaÔakena 51 UdaggacittaÑ 224 UdarÈvadehakaÑ 56 UdÈnaÑ 60 UddhaÑsoto 157 UddhÈpaÑ 350 Upakkosati 349 Upadhi 141, 314 UpadhivipÈkaÑ 245 UpanÈhÊ 106 UpanijjhÈyati 174 UpanisÈ 116



[ U ] Upapattiyo 237 Upayanti 21 UpavÈdakÈ 86 UpavÈyatu 172 UpasaÑharanti 61 UpasamÈya 274 Upasi~ghanamattaÑ 288 UpahaccaparinibbÈyÊ 157 UpÈyÈya 35 UpekkhaÑ 114 Ubbhidodako 12 Ubbhinna-udako 12 UmmujjaÑ 82 UyyodhikÈ 327 UrattÈÄiÑ 139 UrabbhÈ 172

[ E ] EkanÈÄikÈ 363 EkapiÓÉapÈtaÑ 98 EkalohitabaddhÈ 344 Ekas|rÈ 190 Ekodi 114 EvaÑgotto 84 EvaÑnÈmo 84 EvaÑvaÓÓo 85 EsanataÓhÈ 291 EsanÈ 312 EsitataÓhÈ 291


[ O ] OkappanaÑ 23 OkÈ 355 OkÈsÈdhigamo 101, 299 OkkhÈyamÈne 195 OtÈro 24 Ottappati 1 OttappÊ 114 OpakkamikÈ 333 ObhÈsakaraÓaÑ 218 OrabbhikÈ 122 Orabbhiko 98 OrambhÈgiyÈni 28 OsÊdanaÑ 265 OsÊdamÈne 159 Ossaji 258 OhitabhÈro 115

[ Ka ] KaÑsatÈÄaÑ 240 KaÔaggÈho 114 KaÔukÈnaÑ 46 KaÓÔakaÔÔhÈnaÑ 130 KaÓho 254 KathÈpÈbhataÑ 304 Kadariyo 177 Kantati 193 KantanakavÈto 193 Kantassa 182 KantÈro 351 KapaÓapuriso 213



[ Ka ] KappaÔÔho 135 Kappayavho 208 KabyaÑ 31 KamanÊyÈ 139 KammaÑ 235 KammadÈyÈdo 25 KammalakkhaÓo 365 KammavipÈkajÈ 333 KammÈrÈmatÈ 36 KarajakÈyo 12 KaraÓÊyÈni 178 KaruÓÈvipphÈraÑ 215 KallacittaÑ 224 Kallitakusalo 101 KalyÈÓamitto 270 KalyÈÓasampava~ko 270 KavitÈ 31 KasambujÈtassa 196 KÈkacchamÈnÈ 358 KÈyakalaho 293 KÈyaduccaritaÑ 86 KÈlo 141 KÈveyyaÑ 31 KÈsikacandanaÑ 132 KilesasenaÑ 321 Kukku 294 KuÔumalajÈto 193 Kudhito 59 KusalÊ 204 KusÊto 264


[ Ka ] Kuhako 34 K|Ôa~gamÈ 117 K|ÔaninnÈ 117 KoÔÔhÈgÈraÑ 45 KoÔÔhÈsÈ 365 KodhanaÑ 186 Kodhapareto 186 Kodhena 106 KorakajÈto 193

[ Kha ] KhajjamÈnÈnaÑ 195 KhaÓittiÑ 10 KhaÓÉaÑ 94 Khato 339 Khamo 308 KhayavirÈgo 179 KharÈ 186 KharÈnaÑ 46 KhÈrakajÈto 193 Khuddakamadhu 60 KhemaÑ 204

[ Ga ] GaggarassarÈ 250 GaÓo 142 Gati 141, 222 Gabbhato 214 GabbhaseyyÈ 214 GarukaraÓÈ 95



[ Ga ] GaruÔÔhÈniyo 341 GahaÓÊ 45 GahanaÑ 351 GahitasajjhÈyakaraÓaÑ 165 GÈmaÓiko 26 GiÒjakÈvasatho 98 GobhattaÑ 364

[ Gha ] GhaÑseyya 196 GhaÔÔeyya 24 GharadÈsayodhÈ 190 GhÈteti 205

[ Ca ] CakkavattivattaÑ 44 CakkavattÊ 183 CakkhundriyaÑ 124 Ca~kavÈre 154 CandappabhÈ 205 CaraÓasÊlÈ 255 CalakÈ 190 CiÓÓaÔÔhÈnaÑ 364 CÊrakena 364 CetasovinibandhÈ 77 Cetovimutti 9 CodayamÈnena 52

[ Cha ] ChamÈsikaÑ 204 Cheko 240


[ Ja ] Ja~galÈnaÑ 307 Ja~ghÈvihÈraÑ 267 JaÒÒÈ 292 JanitasmiÑ 357 JanetasmiÑ 357 JÈtiÑ 84 JÈtibh|miyaÑ 118 JÈtimaraÓasa~khayo 100 JÈnatÈ 361 JÈlakajÈto 193 JÊrati 327 JÊvitasambhÈrÈ 284 JegucchitaÑ 213 JeÔÔhakasÊlaÑ 340

[ ©a - ®ha ] ©ÈÓadassanaÑ 23 ©ÈÓasabhÈvo 354 ©ÈtatthacariyÈ 220 ©ÈtibyasanaÑ 161 ©Èyo 102 ®hÈnuppatti 46 ®hÈnuppattikÈ 350

[ Ta ] Takkaro 41 TathÈgatabalÈni 140 Tadahuposathe 231 TanubhÈvo 195 TaruÓapÊti 10



[ Ta ] TÈÓaÑ 222 TÈÄacchiggaÄena 161 TiÓÓavicikicchÈ 97 TitthaÑ 367 TibbÈ 130 TibbÈnaÑ 46 TiracchÈnabh|taÑ 338 TirokuÔÔaÑ 174 TÊrento 258 TepiÔakaÑ 255 TeladhotÈya 196

[ Tha ] ThÈmavÈ 281 ThirabhÈvappattÈ 164 ThirabhÈvappatto 35 ThullakumÈriyo 39 Th|ÓaÑ 121 TherÈ 116, 306

[ Da ] DakkhiÓÈ 107 DakkhiÓeyyo 172 DaÓÉaÑ 159 DaÓÉa-ukkÈya 169 DaÓÉÈdÈnaÑ 293 DaÓÉe 43, 300 DavÈya 126 Daharo 242 DaÄhaparakkamo 281 DÈnaggaÑ 288


[ Da ] DÈnamayaÑ 237 DÈliddiyaÑ 114 DiÔÔhadhammavedanÊyaÑ 286 DiÔÔhadhammikÈ 330 DiÔÔhadhammo 54 DiÔÔhavÈditÈ 250 DiÔÔhÈbhiniveso 351 DiÔÔhigantho 351 DiÔÔhipapÈto 351 DiÔÔhiparÈmÈso 351 DiÔÔhipariÄÈho 351 DiÔÔhisantÈpo 351 DiÔÔhisambÈdho 351 DiÔÔhisallaÑ 351 DiÔÔhupÈdÈnaÑ 351 DibbÈ 83 DÊgharattaÑ 182 Duggati 87 DuccaritaÑ 227 DuppaÒÒo 146 DuppaÔinissaggÊ 107 DubbaÓÓe 86 DurabhisambhavÈni 352 DussÊlassa 196 Devabheriyo 257 Devo 257 DoÓapÈkaÑ 327 DovacassatÈ 100 DvayaÑdvayasamÈpattiÑ 173 DvayaÑdvayÈrÈmo 352



[ Dha ] DhanuggahÈ 190 Dhanuggaho 300 DhanulakkhaÓaÑ 364 DhammacakkaÑ 43 DhammaÒÒ| 191 DhammadharÈ 116 Dhammabh|to 354 DhammarÈjÈ 183, 184 DhammavedaÑ 89 DhammasÈmÊ 354 DhammÈn|sÈrÊ 153 DhammikÈ 90 Dhammiko 183, 184 DhÈtukopena 261 DhumÈtattÈ 103

[ Na ] NantakaÑ 51 NandÊ 362 Namuci 254 NÈccÈsannaÑ 306 NÈtid|raÑ 306 NikÈmalÈbhÊ 281 NikÈmeti 173 NikkhantaÑ 101 Nikkhante 99 NiggÈhaÑ 364 NicchÈtÈ 297


[ Na ] NijjarakÈraÓÈni 353 NiddosÈ 95 Niddhamatha 208 NidhÈpeyya 244 NinnetÈ 354 Nipako 114 NipaccakÈrÈrahaÑ 209 NippaÔibhÈno 21 Nippesiko 35 Nippeso 35 NibbÈnÈya 275 NibbidÈ 116 NimujjaÑ 82 NimittaggÈho 124 Niyato 294 NiyyÈti 41 NiraggaÄo 205 NirabbudaÑ 204 Nirayo 87 NisinnavattikÈ 363 NissaraÓaÑ 74 NihÊnaÑ 105 NÊcavuttiÑ 18 NÊlamakkhikÈ 364 NÊvaraÓÈ 22 NÊvÈrayanti 22 NÊhaÔÈni 312 Nekkhammasukhassa 14 Nemittiko 34



[ Pa ] Pakkhandati 304 Pakkhandanti 190 PaggahitaÑ 217 PaggahitavÊriyo 2 Paccanubhoti 82 PaccantimaÑ 189, 350 PaccayÈbhihÈro 368 PaccupaÔÔhitÈya 203 PaccorasmiÑ 196 PaÒca~gikassa 240 PaÒcÈhikavÈro 364 PaÒÒÈpubba~gamaÑ 153 PaÒÒÈvÈhÊ 153 PaÒÒÈvimutto 151 PaÒÒindriyaÑ 230 PaÒÒ|pavicÈrÈ 117 PaÔik|le 49 PaÔighÈtÈya 126 PaÔicarati 207 PaÔippassaddhiladdhena 142 PaÔippassambhanti 195 PaÔilÈbhakattena 307 PaÔilÊnanisabho 304 PaÔisa~khÈ 124 PaÔisaranti 357 PaÔisevati 126 PaÔiha~khÈmi 127 PaÓakena 59 PaÓidhÈya 77 PaÓÊtÈdhimuttiko 146


[ Pa ] PaÓÊte 86 PaÓÊtena 142 PaÓÉakÈ 39 Patitakkhandho 21 PatitapalÈso 192 PatimÈnesi 210 PatissatÈ 208 PathantaÑ 176 Pathabyo 185 PathavÊbhinivesÈ 117 PadahanabhÈvo 23 PadhÈnatthikassa 267 Pannaddhajo 28 PabbatacÈrinÊ 297 PabhijjanasabhÈvaÑ 7 Pamattabandhu 254 PamukhanÈdaÑ 140 Payogo 141 ParakkamanasabhÈvo 108 ParalokavijayÈya 241 ParÈmasati 83 ParÈyaÓaÑ 222 ParikkhatÈ 170 ParikhÈ 27 Paricca 28 PariÒÒÈpÈrag| 111 PariÓÈmaÑ 194 PariÓÈmakÈlo 194 Parittena 168 Paridevo 102



[ Pa ] Parimaddanadhammassa 287 ParipaÒhati 116 ParipuÓÓaÑ 145 ParipuÓÓasÊlÈ 339 PariyantakÈrÊ 165 PariyÈpÈdenti 29 PariyÈyo 138 PariyesanÈ 292 ParisaÒÒ| 192 ParisuddhÈya 24 PariÄÈho 74 PalÈsavane 335 PavivekaÑ 352 Pasatthappasattho 60 PasannacittaÑ 224 PasayhakÈrassa 160 PasÊdati 304 PassatÈ 361 PahÈnapÈrag| 111 PaÄÈsÊ 34, 106 PÈkaÔo 35 PÈkÈrasandhi 350 PÈÔika~khaÑ 281 PÈtimokkhaÑ 271, 272 PÈtheyyaÑ 191 PÈpadhammassa 196 PÈpamittatÈ 100 PÈpamittÈ 165 PÈpasampava~kÈ 165 PÈpicchÈ 165


[ Pa ] PÈpasahÈyÈ 165 PÈpimÈ 254 PÈraÑ 305 PÈricariyakkhamÈ 160 PÈsanti 204 PÈsÈdikaÑ 267 PÈseti 204 PiÓÉadÈyakÈ 190 PiÓÉapÈtaÑ 126 PitÈmahayugÈ 45 PitiÔÔhÈnaÑ 364 PittasamuÔÔhÈnÈ 333 PiyajÈtikÈ 139 PiyavÈdiniyo 16 PiyasamudÈhÈro 308 PiyasÊlÈnaÑ 329 Piyassa 182 Piyo 341 PÊÓitaÑ 19 PÊtaÑ 364 PÊtivegavissaÔÔhaÑ 257 PuggalaparoparaÒÒ| 192 Pucimando 208 PuÒÒakiriyavatth|ni 237 PuÒÒatejena 261 PuÒÒattho 54 PuttasambÈdhasayanaÑ 132 Puthubh|taÑ 256 Puth| 21 PubbakoÔÔhako 109



[ Pa ] PubbuÔÔhÈyiniyo 16 PubbenivÈsaÑ 84 P|rattaÑ 228 Pesitattassa 219 Pesitatto 199 PothujjanikaÑ 105 PonobhavikÈ 27 PorÈÓÈni 239 PosikÈ 242

[ Pha ] PhÈsuvihÈro 127 PhuÔÔhantaÑ 151 PheÓuddehakaÑ 196

[ Ba ] Balamhi 43 BalavÈrammaÓe 55 BaliÑ 159 BahuputtakaÑ 251 BahubheravaÑ 21 BahuvedanÊyaÑ 286 BahussutÈ 116 BÈhujaÒÒaÑ 256 BÈÄhagilÈno 51 BiÄa~gadutiyaÑ 287 BuddhacariyÈ 220 Bojjha~gÈ 230 BodhimaÓÉe 217 Byantibh|taÑ 234


[ Ba ] ByÈdiÓÓakÈlo 23 ByÈbha~gÊ 2 BrahmakÈyikÈ 168 BrahmacariyÈnuggahÈya 127 BrahmapÈrisajjÈ 168 BrahmapurohitÈ 168 Brahmabh|to 354 BrÈhmaÓena 43

[ Bha ] Bhato 18 BhayaÑ 345 Bhayabheravasaho 345 BhayÈ 236 Bhavo 339 BhÈvanÈpÈrag| 111 BhÈsantaraÑ 250 BhiÑsanako 257 Bh|nahaccÈni 186 BhogÈdhippÈyÈ 117 BhogÈnaÑ 222

[ Ma ] MakkhÊ 34, 106 Ma~kutaÑ 329 MacchariyaÑ 293 MaccharÊ 107 Macchavilope 14, 185 MaÓÉakhette 135 MaÓÉanakajÈtiko 242



[ Ma ] MaÓÉanÈya 126 MaÓÉabh|mi 14 MaÓÉalamÈÄÈ 103 MattaÒÒ| 191 MadÈya 126 ManavaÉÉhanakÈ 139 ManavaÉÉhanako 341 ManÈpacÈriniyo 16 Manujassa 327 Manussadhammo 22 ManomayaÑ 20 ManoharasilÈtalÈni 228 MantapadaÑ 57 MantÈdhiÔÔhÈnÈ 117 MantÈyaÑ 197 MandahasitaÑ 54 Mama~kÈro 173 MamÈyanavacanaÑ 90 MahaccÈ 21 MahapphalÈ 344 MahÈgovindo 118 MahÈtalasmiÑ 307 MahÈnisaÑsÈ 27 MahÈbrahmÈ 183 Mahiccho 275 MÈtÈpettikasambhavassa 287 MÈlÈgandhavilepanaÑ 133 MÈsÈcitaÑ 265 MicchÈdiÔÔhi 107 MicchÈdiÔÔhikÈ 86


[ Ma ] Mitto 308 MuttaÑ 101 MuducittaÑ 224 MusÈ 331 M|laÑ 208 M|lasantÈnakÈni 118 MettaÑ 89 MettacittaÑ 182 MettÈvatÈ 147 MedhÈvÊ 46, 350

[ Ya ] YathÈkamm|page 86 YasassÊ 35 YuttaÑ 2 Yutto 342 YuvÈ 242 YoggÈcariyo 14 YodhÈjÊvÈ 29 Yoni 145

[ Ra ] RajjantÈnaÑ 210 RaÒjetuÑ 240 RatanÈni 229 RattaÒÒÈni 239 RattaÒÒ| 35 RatharakkhÈ 190 RamaÓÊyaÑ 267 RamaÓÊyÈ 251



[ Ra ] RasÈnisaÑso 344 RÈgapariyuÔÔhitaÑ 88 RÈgapareto 30 RÈgavinayo 107 RÈgo 362 RÈjÈ 183 RÈjiddhiyÈ 161 RÈsikataÑ 57 R|paÑ 364 ReÓuvaÔÔi 193 RogasamasÊsÊ 155

[ La ] Lapako 34 LahusaÑ 197 LÈbho 121 LÈmakabhÈvo 223 LuÒcitvÈ 104 L|khÈjÊviÑ 349 LeÓaÑ 222 LokajeÔÔhakakammaÑ 213 LokatthacariyÈ 220 LokÈyatavÈdakÈ 300 Lolo 47

[ Va ] VaÑsaÒÒÈni 239 VajjidhammaÑ 159 VaÔÔissati 93 VaÉÉhiÑ 364


[ Va ] VaÉÉhi-atthe 46 VaÉÉhikÈlo 195 VaÉÉhitÈ 95, 251 VaÉÉheti 102 Vatthu 296 VasavattÊ 183 VÈkena 364 VÈcÈkalaho 293 VÈcÈpeyyaÑ 204 VÈcÈbhihÈro 368 VÈjikÈ 161 VÈmato 308 VÈlarajjuyÈ 196 Vigatadaratho 218 Viggaho 293 VighÈtakarÈ 125 VighÈto 74 Viceyya 239 VijitÈvÊ 184 VijjÈbhÈgiyÈ 106 ViÒÒuppasatthÈni 94 ViÒÒ|naÑ 72 VittiÑ 173 VidhunantÈ 215 VinayadharÈ 116 VinipÈto 87 VinipÈtikÈ 167 VinÊlakaÑ 104 VinÊvaraÓacittaÑ 224 VinodanaÑ 132



[ Va ] Vipajjeyya 99 VipphanditaÑ 351 VipphÈrikataro 168 VimuccanaÑ 74 VimuttÈ 339 VimuttikathÈ 37 Vimuttiraso 229 VirajaÑ 224 VirÈg|pasaÑhitÈ 144 VirÈgo 116 VivaÔena 103 VivÈdo 293 VivekaÔÔho 199 VisaÑyutto 28 Visamagatassa 222 VisÈradÈ 255 VisuddhÈya 83 Vis|kaÑ 351 VissaÔÔhupasevÊ 41 Vissarati 169 VissÈso 24 VihiÑs|paratiyÈ 127 VÊtamalaÑ 224 VÊmaÑsÈ 250 VÊriyÈrambhakathÈ 280 VuÔÔhitaÑ 101 VuÔÔhito 97 VuddhippattaÑ 256 VeyyattiyaÑ 46, 350 VeyyÈbÈdhikÈnaÑ 128


[ Va ] VelÈmo 288 VesÈrajjappattÈ 97 VesiyÈgocaro 39 VehapphalÈ 169 VocaritÈ 152

[ Sa ] SaÑkilissanaÑ 223 SaÑkÊÄati 174 SaÑkelÈyati 174 SaÑyojanaÑ 351 SaÑvasati 229 Sa-upaniso 170 SakadÈgÈmÊ 231 SakuÓÉakabhattaÑ 287 SakkÈyo 28, 135 SakkÈraÑ 160 SakkÈro 121 SakkhibhabbataÑ 143 Saggo 87 Sa~gaÓikÈ 142 SajÈlikÈ 190 Sajotibh|taÑ 196 SajjhÈyitaÑ 57 SaÒjagghati 174 SaÔho 107 SaÓikaÑ 327 Satakkak| 15 SatipaÔÔhÈnaÑ 229 Sato 114



[ Sa ] SattabharitaÑ 204 SattÈvÈsÈ 293 SattilakkhaÓaÑ 364 SatthakavÈtÈ 30 SatrayÈgo 205 SaddhÈ 21 SaddhÈyiko 347 SaddhÈvimutto 152 SaddhindriyaÑ 230 SantuÔÔhi 276 SanthÈgÈraÑ 220 SandiÔÔhikaÑ 16 SandiÔÔhiparÈmÈsÊ 187 SannipÈtabheriyÈ 159 SabbatthikÈ 121 SabbapÈliphullo 193 Sama~gibh|taÑ 174 SamaÓena 43 Samadhosi 121 SamannÈgatÈ 86 SamappitaÑ 174 Samabharito 14 SamÈdÈnÈni 141 SamÈnadiÔÔhibhÈvaÑ 95 SamÈpattipÈrag| 111 Samiddhi 286 Samuggatena 103 SamudÈcaranti 144 Samupaby|ÄhaÑ 57 Sampajjati 235


[ Sa ] SampajjalitaÑ 195 SampaÔicchanakavÈto 193 SampaÔipÈdento 215 SamparÈyo 330 SamparivattakaÑ 77 SampalimaÔÔhaÑ 124 SampahaÑseti 146 Sampiyeneva 56 SambÈdhe 101 SambukÈ 133 SambodhasukhaÑ 14 SambodhÈya 275 SambodhiparÈyaÓo 294 SambhataÑ 241 Sambhavo 100, 258 SammaÑ 204 SammataÄaÑ 240 SammappadhÈnaÑ 229 SammÈsambuddhena 361 Sarati 169 SaraparittÈÓaÑ 190 SavanasaÑsaggo 31 SavantÊ 21 SavamÈnÈ 228 Sasa~khÈraparinibbÈyÊ 157 SahabyatÈ 17 SahitaÑ 178 SÈkacchÈ 8, 9 SÈgaradevena 339



[ Sa ] SÈjÊvo 27 SÈÔheyyÈni 226 SÈtthakaÑ 338 SÈdiyati 173 SÈpateyyaÑ 26 SÈmaggÊ 330 SÈrarahitÈ 331 SÈrÈdÈni 135 SÈhasikakammaÑ 185 SikkhÈsamÈdÈnaÑ 158 Sippiyo 133 SirÊ 191 Siloko 121 SÊtassa 126 SÊtibhÈvaÑ 146 SÊlamayaÑ 238 SÊlavÈ 271 SÊlasaÒÒamena 108 SÊlasama~gino 339 SÊlasÈmaÒÒagato 94 SukÈraÓaÑ 54 SukkhadaÓÉako 9 SukhavinicchayaÑ 292 SukhasayitÈni 135 Sugati 87 Su~kaÑ 159 Sudassanak|ÔaÑ 228 SupaÔiyattÈni 228 SuppaÔividdhaÑ 23 SubhakiÓhÈ 169


[ Sa ] Suvaco 308 SuvaÓÓe 86 S|cighaÔikaÑ 232 S|rÈ 184 S|lalakkhaÓaÑ 364 SekhapaÓÓattisÊlaÑ 142 SetakÈ 51 SenÈsanaÑ 128 SelantaÑ 176 SevÈlamÈlikÈ 356 Soko 102 SoraccaÑ 76 Soraccena 18 SnehaparetÈ 12 SnehÈnugatÈ 12

[ Ha ] HatthÈcariyÈ 190 HatthÈrohÈ 190 HatthibandhÈ 190 HatthivejjÈ 190 HatthisÈriputto 133 HaritantaÑ 176 HÈnabhÈgiyÈ 144 HÈretÈ 364 HirikopÊnaÑ 126 Hirimano 114 HirÊyati 1 HÊne 86

Documents

BhadantasÈriputtattherena katÈ - BUDDHISPANO · uú kka CF ~gha P² ÓÔha "s dhya y’ pla v’ lla u© kkha pö cca @ ÓÉa "G dhva yÁ pba vs lya us kya pä ccha PÖ ÓÓa EÅ