Embed Size (px)
Citation preview
1
UNIWERSYTET NAUK STOSOWANYCH W ROVANIEMI
BEZPIECZEŃSTWO BIZNESU A ROSJA
Rozważania na temat bezpieczeństwa przy podejmowaniu działań
biznesowych w Rosji
Pekka Iivari
2008
2
SPIS TREŚCI
WSTĘP ................................................................................................................. 4
PODSTAWY ........................................................................................................ 6
1.1 Rozwój współpracy gospodarczej ............................................................. 6
1.2 Rynki rosyjskie i możliwości biznesowe .................................................. 8
2. POJĘCIE BEZPIECZEŃSTWA BIZNESOWEGO ............................... 10
2.1 Bezpieczeństwo biznesowe w ujęciu ogólnym ....................................... 10
2.2 Pojęcie bezpieczeństwa i bezpieczeństwa biznesowego w Rosji ........... 12
3. BEZPIECZEŃSTWO PODRÓŻY ......................................................... 20
3.1 Przygotowanie do podróży ...................................................................... 20
3.2 Zdrowie ................................................................................................... 21
3.3 Komunikacja i wyposażenie podróżne ................................................... 21
3.4 Przekraczanie granicy ............................................................................. 22
3.5. Instrukcje bezpieczeństwa podróżowania do regionu morza Barentsa ... 24
3.6 Pomoc ze strony ambasad ....................................................................... 25
3.7 Ograniczenia w podróży ......................................................................... 27
3.8 Przygotowanie się na ewentualność wypadku drogowego ..................... 31
4 BEZPIECZNY POBYT ......................................................................... 35
4.1 Meldowanie się ....................................................................................... 35
4.2 Mieszkanie i pobyt .................................................................................. 37
4.3 Bezpieczeństwo domu i rodziny ............................................................. 38
4.4 Niektóre zagadnienia prawne .................................................................. 43
5 BEZPIECZEŃSTWO DZIAŁALNOŚCI BIZNESOWEJ ..................... 45
5.1 Kultura bezpieczeństwa rozpoczyna się od kierownictwa ...................... 45
5.2 Wybieranie partnera biznesowego i jego sprawdzanie (prześwietlanie) 47
5.3 Informacje dodatkowe na temat prowadzenia prześwietleń ................... 51
5.4 Zakładanie firmy ..................................................................................... 54
6. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM I ANALIZA RYZYKA........................ 57
6.1 Rozpoznawanie czynników ryzyka i prawdopodobieństwa ich
wystąpienia.............................................................................................. 57
6.2 Ramy analizy ryzyka ............................................................................... 58
6.3 Analiza środowiska bezpieczeństwa ....................................................... 61
7 BEZPIECZEŃSTWO UMÓW .............................................................. 63
7.1 Ważna część bezpieczeństwa ekonomicznego firmy .............................. 63
7.2 Ochrona interesów biznesowych ............................................................ 64
8 LICENCJE I CERTYFIKATY W ROSJI ............................................... 67
8.1 Licencje ................................................................................................... 67
8.2 Certyfikacja ............................................................................................. 70
8.3 Pozwolenie na pracę i bezpieczeństwo pracy ......................................... 71
8.3.1 Pozwolenie na pracę i pobyt ........................................................... 71
8.3.2 Wypowiedzenie umowy o pracę ..................................................... 73
8.3.3 Bezpieczeństwo pracy ..................................................................... 74
9 WYNAJĘCIE FIRMY OCHRONIARSKIEJ ....................................... 76
9.1 Ważność prześwietleń ............................................................................. 76
9.2 Umowa z firmą ochroniarską .................................................................. 78
10 BEZPIECZEŃSTWO INFORMACJI ................................................... 82
10.1 Konieczność wzrostu świadomości bezpieczeństwa informacji ............. 82
10.2 Bezpieczeństwo informacji jest budowane pod kontrolą państwa .......... 83
10.3 Praktyczne spojrzenie na bezpieczeństwo informacji ............................. 87
3
11 BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE I DZIAŁANIA RATOWNICZE . 93
11.1 Pożary stanowią powszechny problemem .............................................. 93
11.2 Planowanie działań ratowniczych we współpracy z władzami .............. 94
12. OCHRONA PRZED PRZESTĘPCZOŚCIĄ .......................................... 99
12.1 Wyzwania wewnętrzne i zewnętrzne ...................................................... 99
12.2 Faza wstępna inwestowania w bezpieczeństwo .................................... 101
12.3 Ważne jest zbieranie podstawowych informacji ................................... 101
12.4 Przestępczość zorganizowana ............................................................... 103
12.5 Przeciwdziałanie przestępczości ........................................................... 105
12.6 Przestępczość gospodarcza ................................................................... 108
13 WALKA Z KORUPCJĄ ....................................................................... 111
13.1 Sytuacja w świecie ................................................................................ 111
13.2 Korupcja w Rosji .................................................................................. 112
13.3 Walka z korupcją w obwodzie murmańskim ........................................ 115
14 BEZPIECZEŃSTWO EKONOMICZNE ............................................ 119
14.1 Szpiegostwo firm .................................................................................. 119
14.2 Wywiad konkurencyjny ........................................................................ 121
14.3 Przejęcia ................................................................................................ 124
15 BEZPIECZEŃSTWO ŚRODOWISKOWE ......................................... 130
15.1 Stosunek do ekologii jako czynnik konkurencyjności .......................... 130
15.2 Normy ................................................................................................... 130
16 KULTURA BIZNESOWA .................................................................. 132
16.1 Znajomość kultury rosyjskiej jako klucz do współpracy ...................... 132
16.2 Cechy kultury Rosjan ............................................................................ 133
17 WSPÓŁPRACA Z WŁADZAMI ....................................................... 136
18. STRESZCZENIE .................................................................................. 138
LITERATURA ................................................................................................. 139
Wzór umowy ..................................................................................................... 144
4
WSTĘP
Informacje dotyczące bezpieczeństwa biznesu są niezbędne rok po roku. Organizacje
gospodarcze, władze państwowe, jak również zwyczajni ludzie i instytucje oświatowe,
zainteresowani zagadnieniami bezpieczeństwa, chcą dokładnie wiedzieć, co to jest
bezpieczeństwo biznesu i w jaki sposób powinno się je brać pod uwagę w codziennych
działaniach biznesowych. Czytelnicy fińscy mają dostęp do wystarczającej ilości
materiałów i publikacji książkowych dotyczących tego zagadnienia. Jest ono omawiane
pod różnymi aspektami. W zajmującej się bezpieczeństwem biznesu literaturze
dokonano odpowiedniego usystematyzowania tego zagadnienia poprzez jego podział na
obszary działalności biznesowej. Dzięki temu, każdy może znaleźć najważniejsze z jego
punktu widzenia zagadnienia, które nadają się do wdrożenia w jego działalności
biznesowej.
Po ustaleniu pojęcia i zakresu bezpieczeństwa biznesowego, pojawiło się
zapotrzebowanie na informacje bardziej praktyczne, które byłyby przydatne w
codziennej działalności biznesowej i w prowadzeniu szkoleń. Pojawia się coraz więcej
szczegółowych instrukcji i rozmaitych publikacji na temat bezpieczeństwa biurowego,
bezpieczeństwa personelu czy bezpieczeństwa pożarowego. Stanowią one pomoc w
planowaniu bezpieczeństwa dla różnych obszarów działalności biznesowej.
Przeglądając literaturową bazę danych, łatwo zauważyć, że bardzo mało jest literatury
na temat bezpieczeństwa biznesowego w Rosji. Rosja należy do trzech najważniejszych
partnerów handlowych Finlandii i dlatego ta luka informacyjna powinna być jak
najszybciej wypełniona. Niniejsza broszura „Bezpieczeństwo biznesu a Rosja” jest
odpowiedzią na zapotrzebowania firm biorących udział w projekcie Bezpieczne
Prowadzenie Biznesu w Rosji, realizowanym w ramach Finnbarents Development Unit
Uniwersytetu Nauk Stosowanych w Rovaniemi. Broszura stara się wyjść naprzeciw
wymaganiom bezpieczeństwa biznesowego na rynkach rosyjskich. Wcześniej nie było
w Finlandii tak wyczerpującego podejścia do tego tematu. Finowie powinni wiedzieć,
jakie dokładnie kwestie należy w Rosji brać pod uwagę podczas analizowania spraw
związanych z bezpieczeństwem biznesu. Do tego zagadnienia podchodzi się tam z nieco
innego punktu widzenia niż w Finlandii lub generalnie w krajach zachodnich.
Celem niniejszej broszury nie jest powtórzenie klasyfikacji bezpieczeństwa
biznesowego, które w Finlandii zostało już szczegółowo opisane, lecz uwypuklenie
szczególnych cech, które charakteryzują sposób podejścia do zagadnień bezpieczeństwa
biznesowego w Rosji. Cechy te, to między innymi metody przejmowania
przedsiębiorstw, działania firm ochroniarskich, ważność przeprowadzania tzw.
prześwietleń (szczegółowego badania firm i osób) i zabezpieczania informacji o
charakterze technicznym.
Przepisy prawne ulegają szybkim zmianom, w związku z czym, zmieniają się również
procedury bezpieczeństwa. Z tego względu należy mieć na uwadze, że omawiane w
niniejszej broszurze zagadnienia opisują sytuację, jaka była obserwowana latem 2007.
Po kilku latach niektóre części opracowania mogą stać się nieaktualne i może się
zmienić podejście do bezpieczeństwa biznesowego. Oczywistym jest, że niniejsza
broszura stanowi jedynie ogólną prezentację, gdyż dotyka wielu obszarów
bezpieczeństwa, z których każdy zasługuje niemal na oddzielną publikację. Podczas
kolejnych faz pisania niniejszego podręcznika, autor otrzymywał wiele informacji od
różnych ekspertów i firm. Specjalne podziękowania chciałby złożyć na ręce
koordynatora projektu Vesa Koivumaa za jego cenne komentarze podczas
opracowywania rękopisu. Tym niemniej, pełną odpowiedzialność za treść ponosi niżej
podpisany. Realizatorzy projektów Finnbarents oraz Bezpieczne Prowadzenie Biznesu
5
w Rosji będą wdzięczni za wszelkie uwagi, zarówno krytyczne jak i pozytywne,
którymi czytelnicy zechcą się z nimi podzielić.
Życzenie autora zostanie spełnione, jeżeli niniejsza broszura wzbogaci zasób narzędzi,
które czytelnik wybrał do zapewnienia bezpieczeństwa swojej działalności biznesowej.
Najważniejszym celem projektu Bezpieczne Prowadzenie Biznesu w Rosji i niniejszej
publikacji jest promowanie wymiany handlowej między Finlandią a Rosją.
Pekka Iivari
Project Coordinator
Finnbarents
6
PODSTAWY
1.1 Rozwój współpracy gospodarczej
W latach 90-ych ubiegłego stulecia nastąpił znaczny wzrost możliwości rozwijania
biznesu i zainteresowanie Finów rynkiem rosyjskim. Natychmiast po rozpadzie
Związku Radzieckiego rozpoczęła się szeroka dyskusja o problemach bezpieczeństwa w
Rosji i jego wpływie zarówno na wewnętrzne bezpieczeństwo Rosji jak i
bezpieczeństwo innych krajów. Lawinowo zaczęły narastać wątpliwości związane z
rosyjską mafią. Obawy związane z silnym wpływem organizacji mafijnych, cokolwiek
by to w różnych okresach nie oznaczało, pod koniec dekady okazały się być
przesadzone. Powszechna ignorancja na temat Rosji wywoływała strach i niepewność,
które były albo uwypuklane albo ukrywane, w zależności od tego, kto te tak zwane
„fakty” przedstawiał.
Najgorszym czynnikiem niepewności w handlu zagranicznym w latach 90-tych nie były
jego powiązania z przestępczością, lecz niestabilność polityczna i ekonomiczna.
Załamanie się rubla w sierpniu w 1998 stworzyło zagrożenie dla perspektyw
ekonomicznych. W tym samym czasie nastąpiła kulminacja niestabilności politycznej.
Próba zamachu stanu w 1991 i powstanie zbrojne w rosyjskiej Dumie w 1993,
pozostały w ludzkiej pamięci na długi czas. Rosja była postrzegana jako kraj
chaotyczny, który w każdym momencie może się rozpaść. Niepewność ekonomiczna i
upadek gospodarczy podczas poprzedniej dekady spowodowały ucieczkę zagranicznych
przedsiębiorców z Rosji w większym stopniu niż jakiekolwiek tradycyjne zagrożenia
bezpieczeństwa osobistego. Oczywiście, w poszczególnych przypadkach przyczyną
wycofywania się Zachodu z działalności biznesowej w Rosji były bezprawie i
samowola, takie jak na przykład przejmowanie firm.
Wkrótce po dewaluacji rubla, kluczowe wskaźniki ekonomiczne zaczęły zmierzać w
lepszym kierunku. Wzrost gospodarczy rozpoczął się już w 1999 i trwa dotychczas. Za
czasu prezydentury Władimira Putina, do stabilizacji politycznej przyczyniła się
również ogólna poprawa wstępnych warunków działalności gospodarczej, takich jak
wzrost cen ropy i gazu,. W nowym tysiącleciu, machina administracyjna zaprowadziła
porządek i ryzyko rozpadu Rosji zostało ograniczone.
Czasami sprawy bezpieczeństwa są omawiane przy okazji rozmów o operacjach
biznesowych w Rosji lub działalności biznesowej Rosjan wchodzących na rynek fiński.
Sytuacja społeczna i ekonomiczna w Rosji nadal podlega zmianom, lecz
przewidywalność warunków działalności gospodarczej wydaje się poprawiać. Zwyczaje
handlowe te, istniejące w krajach zachodnich, lecz mimo to, ciągle jeszcze istnieją
obszary wymagające poprawy. Także działania władz nie zawsze spełniają wymagania
rozwiniętej kultury zarządzania. Mimo że administracja centralna kraju usiłuje stwarzać
jednakowe warunki działalności w różnych częściach kraju, mogą się one znacznie
różnić w zależności od regionu. Fakt, że w roku 2002 Rosja została przyjęta do grupy
krajów uprzemysłowionych G8 jako pełnoprawny jej członek, zdaje się potwierdzać
poprawę stabilności warunków prowadzenia działalności biznesowej. Rosja została
również wykreślona z czarnej listy komitetu OECD jako pralnia brudnych pieniędzy, a
to wskazuje, że wiarygodność systemu finansowego uległa poprawie.
Zapotrzebowanie na informacje o postradzieckich warunkach w Rosji ciągle pozostaje
na wysokim poziomie. Projekt pod nazwą Bezpieczne Prowadzenie Biznesu w Rosji
stara się dostarczać aktualnych informacji dotyczących bezpieczeństwa, które służą
działaniom biznesowym w regionie morza Barentsa. Pierwsza faza projektu
wystartowała w 2004 r, po wstępnych badaniach, przeprowadzonych podczas dwóch
7
poprzednich lat. W oparciu o badania ankietowe, zebrano doświadczenia z zakresu
bezpieczeństwa biznesowego 36 fińskich firm z różnych branż, działających po
rosyjskiej stronie regiony morza Barentsa obecnie lub w przeszłości. Badania, z którymi
można się zapoznać na stronie http://www.finnbarents.fi/safelyinrussia, zostały
przeprowadzone z praktycznego punktu widzenia i zawierają wiele wartościowych
informacji o doświadczeniach firm działających na terenie Rosji.
Skoncentrowane na bezpieczeństwie biznesowym projekty nie wystartowały wcześniej
w regionie morza Barentsa, lecz podczas całego okresu postradzieckiego temat był
dyskutowany we wszystkich krajach skandynawskich, jak również i w Rosji. Projekt
Bezpieczne Prowadzenie Biznesu w Rosji, oraz projekt jego kontynuacji, starają się
sprostać wymaganiom i zapotrzebowaniu na informacje dotyczące bezpieczeństwa.
Jako wniosek z przeprowadzonych badań ankietowych można postawić tezę, że
bezpieczeństwo nie jest przeszkodą w rozwijaniu działań biznesowych w Rosji. W
trakcie realizacji w/w projektu stwierdzono, że ponad połowa ankietowanych firm nie
miała do czynienia z przestępstwem. Tym niemniej, przestępczość istnieje. Najczęściej
zdarzają się drobne przestępstwa, takie jak włamania do mieszkań, samochodów czy
biur. Również korupcja nie jest w Rosji całkowicie nieznanym zjawiskiem w otoczeniu
biznesu. Oczywisty wniosek wyciągnięty z projektu Bezpieczne Prowadzenie Biznesu
w Rosji jest taki, że znaczenie bezpieczeństwa w zakładaniu działalności biznesowej nie
może być niedoceniane. Działające w Rosji firmy, nie mówiąc o tych, które zamierzają
takie działania rozpocząć, wyrażają potrzebę posiadania aktualnych informacji na temat
bezpieczeństwa biznesowego (Koivumaa & Koivumaa 2004).
W tym kontekście bezpieczeństwo jest rozumiane szeroko. Bezpieczeństwo biznesowe
w ogólności, lub zagadnienia bezpieczeństwa biznesu w Rosji, nie składają się
wyłącznie z właściwych przestępstw kryminalnych lub obowiązków policji/milicji.
Badania ankietowe firm, wykonane podczas realizacji projektu Bezpieczne
Prowadzenie Biznesu w Rosji, wyraźnie wykazały, że bezpieczeństwo biznesowe w
praktyce obejmuje również bezpieczeństwo informacji, bezpieczeństwo podróżowania,
bezpieczeństwo osobiste, bezpieczeństwo pożarowe i ratownictwo. Jako narzędzie w
rozwiązywaniu problemów bezpieczeństwa biznesu na poziomie praktycznym stanowi
również rozwijanie sieci współpracy, składających się z firm ochroniarskich, władz i
jednostek edukacyjnych. Postęp w rozwoju takich sieci współpracy w regionie Morza
Barentsa nastąpił podczas realizacji projektu Bezpieczne Prowadzenie Biznesu w Rosji
nastąpi
Co ciekawe, zadziwiająco mało informacji na temat bezpieczeństwa prowadzenia
działalności biznesowej w Rosji zostało opublikowanych w postaci podręcznikowej.
Nie jest także znana definicja rosyjskiego bezpieczeństwa biznesowego. Natomiast
dobry obraz istniejącej sytuacji dają badania opublikowane w Internecie. Różne gremia
wspominają o tych problemach na swoich wykładach, lecz brak jest przewodników lub
innych drukowanych opracowań. Informacji jest dużo, lecz są one rozproszone.
Okazuje się, że dziedzina bezpieczeństwa biznesowego, wraz z know-how Rosji, jest w
posiadaniu firm konsultingowych lub doświadczonych przedsiębiorców rosyjskich, lecz
dzielą się one swoją wiedzą wyłącznie na zasadach komercyjnych. Poza tym, każda
firma konsultingowa skupia się na jednym szczególnym obszarze, mniej uwagi
poświęcając innym zagadnieniom bezpieczeństwa. Zarządzający sektorem publicznym,
takim jak instytucje oświatowe, nie mają dostępu do ogólnej panoramy Rosji, która
mogłaby być przedstawiona np. w postaci informatora. Oprócz tego, ani firmy
konsultingowe ani kierujący sektorem publicznym w Finlandii nie byli w stanie dać
odpowiedzi na niektóre szczegółowe pytania, takie jak np. dotyczące przeprowadzania
w Rosji prześwietleń (wszechstronnego sprawdzania) firm lub procederu przejmowania
firm.
8
Konkretne ryzyka dla działalności biznesowej można liczyć w setkach i
prawdopodobnie nie jest możliwe dokonanie wyczerpującej prezentacji. Z tego
względu, uwagę skupiamy głównie na takich zasadniczych obszarach, w których
zarządzanie pojawiającymi się zagrożeniami daje największą wartość dodaną z
działalności. Podczas realizacji projektu Bezpieczne Prowadzenie Biznesu w Rosji
określono główne obszary działania, które uwzględniają wymagania regionalne i
specjalne właściwości regionu morza Barentsa. Celem niniejszej broszury jest
udzielenie pomocy również działaniom prowadzonym poza tym regionem i wiele z
przedstawionych tutaj zagadnień ma zastosowanie również w innych regionach Rosji.
Bezpieczeństwo nie stanowi oczywiście głównego czynnika w podejmowaniu decyzji o
rozwijaniu działalności biznesowej w Rosji. Przy omawianiu przeszkód i utrudnień w
działaniach biznesowych na obszarze rosyjskim, takich jak znajomość języka czy
system podatkowy i celny, pomija się sprawy bezpieczeństwa. Tym niemniej
bezpieczeństwo nie musi stanowić warunku progowego, nawet na poziomie pomysłu.
Niestety, zachowaniem i koncepcjami kierują obrazy mentalne. Tworzenie
rzeczywistego obrazu sytuacji, na przykład miejsca przestępstwa i działania władz,
pozwala sprowadzić zagadnienia do ich właściwej skali. Również to jest celem
niniejszej broszury. Jest ona rezultatem realizacji projektu Bezpieczne Prowadzenie
Biznesu w Rosji i stara się zaspokoić potrzebę dostępu do informacji na temat
bezpieczeństwa biznesowego w Rosji. Zebrano w niej konkretne informacje w jednym
opracowaniu. To zapotrzebowanie na informacje pojawiło się w obszarze, gdzie
personel pracował razem z firmami pilotażowymi i innymi partnerami biznesowymi.
1.2 Rynki rosyjskie i możliwości biznesowe
Rynki rosyjskie niosą ze sobą stosunkowo duży potencjał ryzyka i wymagają
nawiązania dobrej współpracy – najlepiej również na poziomie personalnym – oraz
uporczywości w trwaniu na tych rynkach, bez względu na zmieniające się warunki. W
roku 2007 Rosja stała się największym partnerem handlowym Finlandii. W imporcie
zajmuje pierwsze miejsce (2007). W roku 2006 wartość rosyjskiego importu wynosiła
7,7 mld €, a eksport wzrósł do 6,2 mld €. W tym czasie Rosja zajmowała trzecie miejsce
w eksporcie, po Niemczech i Szwecji (Spirydowicz 2007). Fińscy przedsiębiorcy
wykazują coraz większe zainteresowanie rynkami rosyjskimi. I nie jest to kwestia tylko
rosyjskich rynków. Obecnie Rosja wytwarza już produkty, dobra i usługi, na które
rośnie zapotrzebowanie również na Zachodzie. Jeżeli tempo rozwoju będzie
kontynuowane tak jak w ostatnich kilku latach, Rosja będzie w coraz większym stopniu
finansować wspólne projekty. Poza tym, rosnące zapotrzebowanie na pracę w Rosji
najprawdopodobniej w niedalekiej przyszłości spowoduje otwarcie możliwości pracy
dla specjalistów z różnych dziedzin. W niektórych dziedzinach poziom płac w Rosji
zbliża się do poziomu, jaki istnieje w krajach zachodnich.
Oprócz tradycyjnego importu i eksportu, inną możliwością, o rosnącej atrakcyjności,
jest uruchamianie w Rosji produkcji. Częste są obecnie fińskie kontrakty
podwykonawcze w takich miejscach jak Kostamuksza. Pomyślne fińskie
przedsięwzięcia biznesowe można również znaleźć w obwodzie murmańskim. Okazało
się, że rynek rosyjski stwarza dla tych firm poważne możliwości. Wraz z perspektywą
członkostwa Rosji w WTO, krajowe procedury biznesowe i prawodawstwo będą się
dostosowywały do praktyk stosowanych w krajach Zachodu. W tym okresie Rosja
powinna uzyskać pewne czynniki stabilizacyjne, takie jak zrównoważona polityka
finansowa i utrzymanie stabilności waluty. Wzrost stabilizacji powinien również
nastąpić w polityce oraz w sektorach ustawodawczym i ekonomicznym. Rosyjskie
organy administracyjne wykazują wzrost pozytywnego nastawienia do obcych
inwestycji biznesowych, szczególnie zachodnich. W różnych obwodach Rosji rozwija
tworzone są programy rozwojowe, które mają na celu przyciągnięcie zagranicznych
9
inwestycji oraz handlu. Statystyki wykazują, że wzrost wymiany handlowej ma miejsce
również w obwodzie murmańskim i archangielskim (Kosonen 2007).
W zależności od lokalizacji, istnieją różnice w statusie gospodarczym firm. Niektóre
władze obwodowe i lokalne pobierają podatki i opłaty, mimo że ich uprawnienia do
nakładania podatków i opłat, oraz udzielania zwolnień od tych obowiązków, zostały
ograniczone, a także wprowadzono jednakowe uprawnienia we wszystkich regionach
Rosji. Oficjalnie Rosja podkreśla ważność zagranicznych inwestycji, lecz w praktyce
podejście jest różne w różnych obszarach działalności i w różnych obwodach.
Większość obwodów w Rosji oczekuje inwestycji w infrastrukturę, na przykład
stawiając je jako warunek wstępny pozwolenia na wybudowanie zakładu
produkcyjnego. Od inwestorów zagranicznych oczekuje się również inwestycji w
sprawy socjalne, które to podejście władz administracyjnych rodzi skojarzenia z erą
komunizmu.
Pomimo wzrostu stabilizacji, bezpieczeństwo jest nadal tematem aktualnym. Według
Instytutu Badawczego Gospodarki Fińskiej, ETLA, Rosja jest jednym z najmniej
bezpiecznych regionów na świecie, mimo że w latach 2000. nastąpiły tam pewne
pozytywne zmiany (Möttönen 2004). Według ETLA, wiarygodność systemu prawnego
jest niska, a w kraju istnieje wysoki poziom przestępczości zorganizowanej.
Największym powodem do niepokoju jest złe funkcjonowanie instytucji publicznych.
Prawa własności są słabo chronione, a niezależność systemu prawnego jest minimalna.
Przyczyną zagrożeń bezpieczeństwa jest również duża przestępczość zorganizowana,
powiązana z praniem brudnych pieniędzy i przestępczością gospodarczą. Na
bezpieczeństwo biznesowe wpływa nie tylko przestępczość zorganizowana, lecz
również sprawność działania milicji, wiarygodność i uczciwość systemu prawnego oraz
obecność korupcji. Według opublikowanego w listopadzie 2006 raportu Światowego
Forum Ekonomicznego za lata 2006-2007, dotyczącego międzynarodowej
konkurencyjności, prywatna działalność biznesowa napotyka w Rosji na poważne
problemy, szczególnie związane z działaniem systemu prawnego. Stwierdzono na
przykład luki w niezawisłości sądów.
Według międzynarodowych, niezależnych instytutów badawczych (np. Transparency
International), korupcja w Rosji jest na takim samym poziomie jak w krajach
afrykańskich, a w ostatnich latach trend uległ nawet pogorszeniu. Zaniepokojenie
powszechnością korupcji w Rosji wyraża również wspomniany wyżej raport ETLA.
Oprócz tego należy pamiętać, że korupcja jest bezpośrednio powiązana z miejscem
zajmowanym w międzynarodowej konkurencyjności, a tym samym możliwościami
prowadzenia interesów. A więc bezpieczeństwo jest warunkiem wstępnym dobrej
konkurencyjności.
Ze względu na zachodzące aktualnie w Rosji zmiany polityczne, społeczne i
ekonomiczne, fińskie regionalne organizacje rozwojowe, władze, instytuty badawcze
oraz instytucje oświatowe muszą stale aktualizować informacje dotyczące warunków
inwestowania w Rosji. Jest to zadanie stanowiące poważne wyzwanie. W ramach Unii
Europejskiej oczekuje się, że Finlandia powinna posiadać szczególne know-how Rosji,
zwłaszcza teraz, kiedy gospodarka rosyjska szybko się rozwija, a krajowa mapa
polityczna jest ciągle na etapie tworzenia. Finlandia potrzebuje również przybliżenia
trudnych tematów dotyczących Rosji, do których bez wątpienia należy zaliczyć
zagadnienia bezpieczeństwa. Sami Rosjanie szeroko dyskutują o bezpieczeństwie
biznesowym, korupcji, przejęciach firm i o przestępczości zorganizowanej. Powinniśmy
na bieżąco orientować się w treści takich dyskusji, również tutaj w Finlandii.
10
2. POJĘCIE BEZPIECZEŃSTWA BIZNESOWEGO
2.1 Bezpieczeństwo biznesowe w ujęciu ogólnym
Zajmowanie się zagadnieniami bezpieczeństwa jest częścią codziennej pracy personelu
firm i zakładów produkcyjnych. Zapewnienie bezpieczeństwa w firmach jest
nadzorowane przez kilka zobowiązań ustawowych. Przepisy kierujące bezpieczeństwem
pracy, działaniami ratunkowymi, bezpieczeństwem produktów, ochroną konsumentów
oraz produktami chemicznymi, to przykłady ustawodawstwa, które steruje poziomem
bezpieczeństwa i wdrażaniem bezpieczeństwa w przedsiębiorstwach. W Finlandii,
Ustawa o Ratownictwie oraz rządowy regulamin prowadzenia operacji ratowniczych,
zobowiązuje firmy i właścicieli budynków do zapobiegania niebezpiecznym sytuacjom
oraz do posiadania gotowości do ochrony ludzi, mienia i środowiska w sytuacjach
niebezpiecznych oraz do prowadzenia działań ratunkowych, które są w stanie
zorganizować. Podstawowe zadania, jakie obowiązują w Finlandii w zakresie
zapewnienia bezpieczeństwa, w znacznym stopniu nadają się do zastosowania również
przy organizowaniu przedsięwzięć handlowych i produkcyjnych w Rosji.
Podczas bieżącej dekady pojawiło się w Finlandii kilka publikacji poświęconych
bezpieczeństwu biznesowemu. W roku 2002, Joha E. Miettinen napisał pierwszą
podstawową książkę, w której w usystematyzowany sposób opisał obszary
bezpieczeństwa biznesowego. Według Miettinena, bezpieczeństwo biznesowe składa
się z wielu obszarów, które są obejmowane w codziennym zarządzaniu
przedsiębiorstwem. W książce tej Mattinen opisał również bezpieczeństwo biznesu i
bezpieczeństwo podróżowania w związku z działalnością zagraniczną. Bezpieczeństwo
biznesowe w operacjach zagranicznych jest to zespół funkcji, za pomocą którego firma
stara się zapewnić bezpieczeństwo swojej działalności za granicą (Miettinen 2002, 16).
Bezpieczeństwo biznesowe można podzielić na obszary według wielu nieznacznie się
różniących sposobów. Według Biura Doradczego Bezpieczeństwa Biznesowego (2003),
utworzonego przez Stowarzyszenie Przemysłu Usługowego, Konfederację Przemysłu
Fińskiego i ich firm członkowskich w liczbie około 12 000, wyróżnia się następujące
obszary bezpieczeństwa biznesowego:
Zabezpieczenie biur
Ochrona przed przestępczością
Akcje ratownicze
Planowanie gotowości
Bezpieczeństwo zawodowe
Bezpieczeństwo środowiskowe
Bezpieczeństwo produkcji i pracy
Bezpieczeństwo osobiste
Zabezpieczenie informacji oraz
Zabezpieczenie operacji zagranicznych
Różne sposoby podziału bezpieczeństwa biznesowego na obszary, które są
prezentowane w fińskiej literaturze, opierają się najczęściej na klasyfikacji
zaproponowanej przez Biuro Doradcze Bezpieczeństwa Biznesowego (YTNK). Podział
dokonany przez Kerkko (2001) zgadza się z podziałem YTNK. Również podział
Miettinena (2002) w większości przypadków jest zgodny z przedstawionym powyżej
podziałem YTNK. Jedyną różnicą jest to, że u Miettinena zarządzanie bezpieczeństwem
biznesowym, ubezpieczenia i bezpieczeństwo podróży, tworzą jeden obszar. Oprócz
tego, w podziale Miettinena bezpieczeństwo pożarowe jest włączone do obszaru działań
11
ratowniczych. Obszar planowania gotowości Miettinen nazywa gotowością na warunki
krytyczne. Jednak z punktu widzenia przedsiębiorstwa jest to kwestia tego samego
zadania. Ochrona przed przestępczością oznacza zapobieganie zagrożeniom dla
personelu firmy, własności i informacji.
Wielka liczba prezentacji wyżej wymienionych bloków i ich zawartość została w
ostatnich latach zebrana i można ją znaleźć w Internecie. Literaturę na temat tych
zagadnień można uznać za obszerną, a jeżeli chodzi o Finlandię – za wystarczającą.
Pojęcie bezpieczeństwa biznesowego i jego podział na bloki są w Finlandii dobrze i
jasno ustalone. W niniejszej broszurze nie powtarzamy podziału na obszary, natomiast
koncentrujemy się na zagadnieniu, które dość rzadko jest omawiane w fińskiej
literaturze – mianowicie na bezpieczeństwu biznesowym w Rosji i jego cechach
szczególnych.
Fińska koncepcja bezpieczeństwa biznesowego jest dobrym punktem startowym
również do działań zagranicą. Wspomniany wyżej, zaproponowany przez WTNK
podział bezpieczeństwa na obszary, stanowi ważną propozycję dla budowania
bezpieczeństwa w każdym kraju docelowym. Ta lista obszarów wymaga jedynie
odpowiedniego wyważenia, które odpowiadałoby różnicom, jakie istnieją w różnych
krajach, w takich dziedzinach jak kultura, ustawodawstwo, procedury handlowe,
funkcje biurokratyczne, infrastruktura i bezpieczeństwo oraz ewentualnie ukształtowana
przez zwyczaje religijne jednostka społeczna.
Według nowoczesnej definicji, bezpieczeństwo biznesowe jest częścią zintegrowanego
systemu zarządzania przedsiębiorstwem. Bezpieczeństwo biznesowe nie jest
postrzegane jako oddzielna jednostka, uważa się, że jest ono zawarte w innych
działaniach przedsiębiorstwa. Takie podejście jest z kolei ściśle powiązane z kulturą
bezpieczeństwa, która musi być brana pod uwagę przy wdrażaniu bezpieczeństwa
biznesowego. Kultura składa się z postaw i wartości jako rodzaju wyższych idei
(Verhelä 1997, 30). Kultura bezpieczeństwa organizacji bierze swój początek w
kierownictwie firmy, które jest odpowiedzialne za wdrożenie bezpieczeństwa zgodnie z
obowiązującym w danym kraju prawem. Podstawowymi zagadnieniami we wdrażaniu
bezpieczeństwa jest postawa personelu, kapitał ludzki, narzędzia, wyposażenie i
urządzenia produkcyjne, planowanie bezpieczeństwa i warunki otoczenia (Security
guide (Informator bezpieczeństwa) 2005, 28 – 29)).
Nie ma tylko jednej, słusznej recepty na zarządzanie bezpieczeństwem. Sposób
organizowania bezpieczeństwa zależy od wielkości firmy, branży w jakiej działa oraz
lokalizacji. Zadaniem kierownictwa jest opracowanie strategii bezpieczeństwa i
określenie celów dla firmy oraz decydowanie o środkach potrzebnych do osiągnięcia
celów określonych w tej strategii. Do realizacji tych celów firma potrzebuje zasobów
materialnych i niematerialnych. Kierownictwo firmy oszacowuje i określa niezbędne
środki, a następnie rozdziela je według głównych celów. Innym zadaniem kierownictwa
jest wspieranie kultury bezpieczeństwa (np. podejścia do bezpieczeństwa) w firmie i
przejęcie odpowiedzialności za wdrożenie bezpieczeństwa. W firmie małej, ze skąpymi
zasobami materialnymi i niematerialnymi, za znajomość problemów bezpieczeństwa
odpowiedzialny jest sam kierownik. Natomiast w firmach większych, za sprawy
bezpieczeństwa są odpowiedzialni wyznaczeni pracownicy. Kierownik do spraw
bezpieczeństwa w firmie inicjuje i kieruje działaniami dotyczącymi zagadnień
bezpieczeństwa w swojej firmie. Oprócz osoby odpowiedzialnej za całość spraw
bezpieczeństwa, wyznaczane są osoby odpowiadające za poszczególne obszary
bezpieczeństwa, które tworzą i aktualizują instrukcje bezpieczeństwa dla określonych
obszarów oraz prowadzą szkolenia personelu w obrębie podległego im obszaru. Są
również prowadzone szkolenia w zakresie bezpieczeństwa dla całej załogi oraz dla ludzi
odpowiedzialnych za bezpieczeństwo (Kelo, Ahola & Leino 2007, 205). Nigdy nie jest
12
za dużo podkreślania faktu, że osoba do spraw bezpieczeństwa w firmie lub innej
organizacji, nie jest człowiekiem wyposażonym w broń, lecz kierownikiem, analitykiem
i nauczycielem w jednym.
Handel międzynarodowy jest imperatywem dla coraz większej liczby fińskich firm.
Operacje zagraniczne pojawiają się nie tylko wtedy, gdy sprzedajemy lub kupujemy
produkty i usługi zagranicą, lecz również wtedy, gdy planujemy rozpoczęcie za granicą
produkcji. Badanie bezpieczeństwa biznesowego w obcym otoczeniu będzie w
niedalekiej przyszłości aktualnym zadaniem dla wielu fińskich przedsiębiorstw.
Bezpieczeństwo biznesowe operacji zagranicznych jako takie nie różni się pod
względem decyzyjnym od podstawowych zadań, do których realizacji jesteśmy
przyzwyczajeni w Finlandii.
We wdrażaniu bezpieczeństwa biznesowego bierze się pod uwagę czynniki ryzyka,
specyficzne dla obcego kraju. Na przykład, ryzyko kraju (ryzyko polityczne) jest
jednym z czynników bezpieczeństwa, który w przypadku Rosji zawsze znajduje się na
pierwszym miejscu. Ryzyko kraju jest ryzykiem dla działalności firmy w kraju
docelowym, które ma wpływ na rentowność biznesu. Ryzyko polityczne dotyczy
możliwości negatywnego i nieprzewidzianego wpływu decyzji politycznych, warunków
otoczenia lub zdarzeń w kraju docelowym na warunki działania firmy. Ryzyko
polityczne Rosji może być związane ze zmianami w przepisach i zarządzeniach,
zmianami w rządzie, problemami środowiskowymi i prawami człowieka, konfliktami
etnicznymi, kryzysami walutowymi i terroryzmem. Wszystkie te czynniki miały
miejsce w rosyjskiej rzeczywistości, tzn. wszystkie one do pewnego stopnia się
zmaterializowały podczas ostatniej dekady. Oprócz wyzwań związanych z działalnością
biznesową, Rosja oferuje również urozmaicone pole do oceny bezpieczeństwa
biznesowego. Skala doświadczeń firm jest bardzo szeroka i możemy się na nich wiele
nauczyć.
2.2 Pojęcie bezpieczeństwa i bezpieczeństwa biznesowego w Rosji
Bezpieczeństwo biznesowe w Rosji jest problemem stanowiącym wyzwanie, do którego
można podchodzić z różnych punktów widzenia. Z jednej strony, moglibyśmy się ściśle
trzymać terminów, które są zgodne z fińskim podejściem do kwestii bezpieczeństwa
biznesowego i przedstawiać odpowiadające im zagadnienia przy użycia tego samego
schematu, lecz z punktu widzenia Rosjan. Z drugiej strony, można wykorzystać
możliwość wybrania cech szczególnych i ważnych, głównie rosyjskich, i użycia ich do
uzupełnienia ustalonych pojęć bezpieczeństwa biznesowego. Jednakże żadne z tych
podejść nie służyłoby w praktyce interesom przedsiębiorców, a jeszcze mniej
czytelnikom zainteresowanym sposobem traktowania bezpieczeństwa biznesowego
przez Rosjan. Autor niniejszej broszury sądzi, że najbardziej odpowiednim podejściem
będzie opisanie kwestii bezpieczeństwa firm w taki sposób, aby w sposób sensowny
zostały przedstawione warunki działalności w Rosji. Podręcznik zajmuje się również
dyskursem o bezpieczeństwie biznesowym w Rosji, literaturą fachową i
doświadczeniami ekspertów z rosyjską rzeczywistością.
Koncepcje bezpieczeństwa biznesowego w Rosji podlegają ciągłemu tworzeniu i
modyfikacjom. O ile istota bezpieczeństwa biznesowego w Finlandii została ustalona
podczas ostatniej dekady, w Rosji koncepcje bezpieczeństwa biznesowego znajdują się
jeszcze ciągle w fazie kształtowania. Pomijając fakt, że nie stworzono jednolitej
koncepcji bezpieczeństwa, dyskusja o niej jest w Rosji prowadzona z dużą energią.
Bezpieczeństwo biznesowe w Rosji, na które istnieją co najmniej trzy nazwy
(безопасность предпринимательской деятельности, деловая безопасность,
безопасность бизнеса), nie zostało uwzględnione w koncepcji zdefiniowanej przez
13
państwo, która znajduje się w przepisach federalnych dotyczących bezpieczeństwa (O
Bezopasnost).
Ze względu na stosunkowo młody biznes prywatny, bezpieczeństwo biznesowe w Rosji
musi uwzględniać zmienność warunków, które ulegają modyfikacjom w miarę
pojawiania się nowych zagrożeń lub wydawania nowych przepisów. W ostatnich latach,
na różnych seminariach w Rosji szczególne zainteresowanie uzyskały następujące
czynniki bezpieczeństwa:
Partnerzy biznesowi
Założenie firmy i dobór pracowników
Bezpieczeństwo personelu
Ryzyka własnościowe
Ryzyka związane z podatkami, księgowością i funkcjami operacyjnymi
Konkurenci
Naruszenia praw patentowych i autorskich
Loginow (2006, 8), Rosjanin, który badał bezpieczeństwo biznesowe (безопасность
бизнеса) w Rosji, definiuje je w sposób następujący: „Przez bezpieczeństwo biznesu
rozumie się ochronę interesów państwa, właścicieli tajemnic handlowych i
państwowych, kierownictwa, załogi, rezerw materiałowych i finansowych, budynków i
wyposażenia, surowców i produktów oraz źródeł informacji, przed zagrożeniami
wewnętrznymi i zewnętrznymi. Oprócz tego, przez bezpieczeństwo operacji
biznesowych rozumie się stabilność działań biznesowych firmy teraz i w przyszłości.
Stan bezpieczeństwa to zdolność i możliwości firmy do zabezpieczenia się w
odpowiedni sposób przed działaniami różnych struktur kryminalnych i nieuczciwej
konkurencji, mającymi na celu zniszczenie legalnych interesów firmy”. Definicja
Loginowa dobrze ilustruje szerokie pojęcie bezpieczeństwa biznesowego w Rosji. W tej
koncepcji bezpieczeństwa występuje silne podkreślenie bezpieczeństwa państwa, nie
zapominając o elementach kryminalnych i konkurencji.
Kuźniecow (2007) dzieli pojęcie bezpieczeństwa biznesowego na obszary
bezpieczeństwa ekonomicznego, zabezpieczenia informacji, bezpieczeństwa osobistego
i zabezpieczenia operacji zagranicznych. Według niego, bezpieczeństwo ekonomiczne
jest najbardziej rozległym obszarem bezpieczeństwa biznesowego, do którego zalicza
sposoby zabezpieczenia przed dostępem i ochronę przed działalnością wywiadowczą
konkurencji oraz zagrożeniami stwarzanymi przez działania ekonomiczne
przestępczości zorganizowanej. Pisząc dla czytelników rosyjskich, Kuźniecow (2007,
111 - 185) podkreśla znaczenie rozwiązań technicznych komputerów w zakresie
zabezpieczania informacji, gdyż według ekspertów (rosyjskich), Rosjanie, w ich
własnych rozwiązaniach zabezpieczających informacje, niedostatecznie uwzględniają
systemy zabezpieczeń ADP. Uważa się, że jest to skutek opóźnienia Rosji w dziedzinie
rozwiązań zabezpieczających informacje w stosunku do zachodniej kultury
bezpieczeństwa informacji. Jaszczuk (2006), w omawianiu działań wywiadowczych
prowadzonych przez konkurencję (wywiad konkurencyjny), poświęcił znaczną część
swojej książki rozwiązaniom, służącym zabezpieczeniu informacji i wykorzystaniu sieci
informatycznych. Większość rozwiązań technicznych i sposobów podejścia do
bezpieczeństwa biznesowego jest pod bezpośrednim wpływem zachodniej, a
szczególnie amerykańskiej literatury dotyczącej bezpieczeństwa, co wyraźnie się
uwidacznia w sposobie prezentacji przez Jaszczuka.
Opisane przez Pietrowa (2007, 48) zarządzanie bezpieczeństwem wskazuje, że rosyjskie
podejście do zarządzania bezpieczeństwem i bezpieczeństwo biznesowe, będące częścią
14
zintegrowanego systemu zarządzania, jest porównywalne z zachodnią koncepcją
bezpieczeństwa. W zarządzaniu bezpieczeństwem biznesowym w Rosji podkreśla się
ważność i odpowiedzialność zarówno dyrektora jak i jego asystenta do spraw
bezpieczeństwa. Ich działania są wspomagane przez konsultantów z różnych dziedzin
oraz kierowników wydziałów firmy. Narzędziem wykonawczym w rękach zarządu
organizacji jest komisja lub zespół do spraw bezpieczeństwa. Działanie systemu
bezpieczeństwa w oparciu o komisję, co w Rosji jest typowym rozwiązaniem
organizacyjnym, obejmuje zarządzanie różnymi obszarami bezpieczeństwa, takimi jak
bezpieczeństwo elektryczne, bezpieczeństwo pożarowe, bezpieczeństwo
antyterrorystyczne i bezpieczeństwo produkcyjne (Pietrow, 2007, 48). Taki typ
struktury bezpieczeństwa zapewnia wyjątkową sprawność poszczególnych obszarów
bezpieczeństwa, lecz z punktu widzenia Zachodu (Finlandia), może się okazać trudnym
w zarządzaniu dla sektora prywatnego.
Oprócz wymienionej wyżej profesjonalnej literatury na temat bezpieczeństwa
biznesowego, rynki czytelnicze zostały zdominowane przez wiele wydawnictw
popularnych. Niektóre publikacje tego typu można nawet zaliczyć do działu plagiatów
(patrz np. Melton et. al. 2005).
Tak więc, sposób patrzenia na różne dziedziny bezpieczeństwa biznesowego w Rosji
znacznie się różni od rozumienia ustalonego w Finlandii. Główne zmiany w
społeczeństwie rosyjskim, jakie zaszły w ciągu ostatnich piętnastu lat, oraz
towarzyszący tym zmianom gwałtowny wzrost poziomu przestępczości, odcisnęły
swoje piętno na podejściu do bezpieczeństwa biznesowego (Loginow, 2006, 10).
Zarówno małe firmy jak i rząd Rosji są zaniepokojeni kryminalizacją, szczególnie
gospodarki, a tym samym życia biznesowego (patrz „Fundusz Małych Przedsiębiorstw
w Rosji” 2007). Zapobieganie na poziomie rządowym penetracji przez przestępczość
zorganizowaną sektora prywatnego i publicznego, wiąże się z przeciwdziałaniem
korupcji i innym przestępstwom gospodarczym. Natomiast na poziomie biznesowym,
najważniejszym sposobem zapobiegania kryminalizacji okazuje się być zbieranie
informacji o swoim potencjalnym partnerze biznesowym, jego zasadach działania i
dokładne jego prześwietlanie (background check). W Rosji, aby się zdecydować na
współpracę z partnerem, nie wystarczą o nim informacje, z jakimi jest gotów się
podzielić. Z tego względu, prześwietlanie partnerów biznesowych jest bezwzględnie
konieczne. Prześwietlanie pracowników powinno być wykonywane podczas fazy
rekrutacji, a prześwietlanie partnerów biznesowych - przed wejściem w życie każdej
umowy.
Z punktu widzenia firm małych, w bezpieczeństwie biznesowym w Rosji szczególną
rolę odgrywają następujące obszary (źródło: Biznes Tezaurus 2001):
1. Wdrożenie podstaw legislacyjnych, które spowodują np. zwiększenie
przejrzystości działań polityczno-administracyjnych;
2. Ochrona dóbr intelektualnych;
3. Działania rządu w zakresie ochrony przed przestępczością;
4. Zmniejszenie zagrożeń powodowanych przez korupcję urzędników
państwowych;
5. Wspieranie operacji zagranicznych ważnych rosyjskich firm;
6. Wsparcie rządowe ważnych dla kraju obszarów działania.
W porównaniu z Finlandią, warunki dla biznesu w Rosji w znacznie większym stopniu
zależą od systemu regulacji rządowych. Codzienne warunki wstępne działań
biznesowych są tworzone przez praktyczne działania urzędów. W rzeczywistości
jakość działań administracji może być różna w różnych obwodach. Niektóre obwody
były w stanie stworzyć środowisko przyjazne dla biznesu. Do takich obwodów należą
15
np. obwód kałuski i niżno-nowogrodzki. Poza tym, większość obwodów w Rosji
utworzyła przepisy dotyczące inwestycji zagranicznych i przygotowała programy
zapobiegania przestępczości.
Koncepcja bezpieczeństwa biznesowego w Rosji jest wynikiem z następujących
obszarów, które według Funduszu Małych Przedsiębiorstw stanowią cele wysiłków na
rzecz rozwoju w Rosji:
- Ochrona procesów technologicznych
- Zapobieganie szpiegostwu przemysłowemu, naukowemu, technologicznemu
i gospodarczemu
- Natychmiastowe powiadamianie zarządu o nielegalnych działaniach
wewnątrz firmy oraz przez strony spoza firmy
- Ochrona osób mających dostęp do poufnych informacji biznesowych
- Wielostronne sprawdzanie partnerów
- Szybkie reagowanie na dezinformacje dotyczące firmy
- Ochrona informacji handlowych
- Reagowanie na niezdrową konkurencję
- Ochrona własności intelektualnej
- Działania ratownicze i zapewnienie gotowości
- Współpraca z organami ścigania
- Działania, jakie należy podejmować w przypadku zagrożeń
Główne obszary bezpieczeństwa biznesowego Funduszu Małych i Średnich
Przedsiębiorstw (Fond Mołogo i Sredniego Predprijatija) nie zostały w żaden sposób w
Finlandii uwypuklone. Szczególnie różne punkty widzenia dotyczą np. zabezpieczenia
się przed dezinformacją i szpiegostwem przeciw firmom.
Jaka jest definicja małego przedsiębiorstwa w Rosji? Ustawa federacyjna, wspierająca
działania małych przedsiębiorstw (Ustawa 14.6.1995, No. 88-F3), wydana w 1995 r,
definiuje małe przedsiębiorstwo jako organizację komercyjną, w której udział
własnościowy Federacji, obwodów, stowarzyszeń religijnych i społecznych lub
funduszy charytatywnych nie przekracza 25 % oraz w nie których przekracza 25 %
udział własnościowy jednej lub kilku osób prawnych. Poza tym liczba zatrudnionych
musi być:
- mniejsza niż 100 w przemyśle, budownictwie i transporcie;
- mniejsza niż 60 w rolnictwie oraz w działalności naukowej i technologicznej;
- mniejsza niż 50 w handlu hurtowym;
- mniejsza niż 30 w handlu detalicznym;
- mniejsza niż 50 w pozostałych branżach.
Ustawa nadmienia również, że działalność małego przedsiębiorstwa obejmuje osoby
fizyczne, które prowadzą działalność biznesową, bez ustalania osoby prawnej, lecz
które jednak są rejestrowane jako przedsiębiorcy indywidualni. Definicja małego
przedsiębiorstwa opiera się na innej skali niż fińska koncepcja małego lub średniego
przedsiębiorstwa.
Za najlepszy sposób poprawienia bezpieczeństwa w Rosji uważa się zapobieganie
przestępczości. Również władze Finlandii zwracają uwagę na działania zapobiegające
przestępczości, np. w Ustawie o Policji (1995). W bezpieczeństwie biznesu i
zabezpieczeniach domów, ludzkie i techniczne środki stosowane do ochrony przed
przestępczością są w Rosji znacznie solidniejsze niż w Finlandii. Do zewnętrznej
ochrony rezydencji stosuje się metalowe drzwi i specjalne zamki. Do kontrolowania
16
wejść i utrzymania dyscypliny publicznej używa się widocznych i uzbrojonych
ochroniarzy.
Chociaż przestępczość, jego widoczne postacie, jest pierwszym co przychodzi na myśl
gdy się rozmawia o bezpieczeństwie biznesu, bezpieczeństwo musi być traktowane jako
znacznie szerszy i dalej sięgający problem w działaniach biznesowych w Rosji. Jak już
wspominano, zapobieganie przestępczości jest jedynie jednym z obszarów
bezpieczeństwa biznesowego. Na organizowanych w Rosji seminariach, poświęconych
bezpieczeństwu biznesowemu, najczęściej omawiane są następujące zagadnienia (patrz
np. . http://www.ya-plus.ru/other.php?prog=266):
- Bezpieczeństwo ekonomiczne
- Korupcja
- Bezpieczeństwo personelu
- Kontrola rządowa
- Problemy prawne
- Zabezpieczenie informacji
Rosyjskie programy bezpieczeństwa biznesowego zajmują się również takimi tematami
jak przejęcia firm i fałszywe bankructwa. Tego typu problemy w Finlandii nie stanowią
głównych obszarów bezpieczeństwa, natomiast w Rosji są szeroko znane, a zakres
stosowanych do ich zwalczania metod jest zróżnicowany. Na przykład, program
bezpieczeństwa biznesowego na rok 2007 Rosyjskiej Centralnej Izby Handlowej
obejmuje następujące środki do wspierania bezpieczeństwa biznesowego (źródło:
Rosyjska Centralna Izba Handlowa 2006).
Narodowe Forum do spraw bezpieczeństwa informacji w styczniu 2007
Rozwój ustawodawstwa zapobiegającego przejmowaniu przedsiębiorstw
Współpraca sektora prywatnego z państwem w dziedzinie zapobiegania
terroryzmowi
Wdrażanie innowacji i inwestowanie w rosyjski przemysł obronny
Zapobieganie produkcji oraz sprzedaży złej jakości i podrobionych
farmaceutyków
Promowanie programów antykorupcyjnych
Ochrona własności intelektualnej
Bezpieczeństwo żywności
Zapobieganie równoległym importom i podróbkom w przemyśle
tekstylnym i lekkim
Podrabianie techniki lotniczej i transportowej
Fałszywe bankructwa
Cele komitetu bezpieczeństwa biznesowego Rosyjskiej Centralnej Izby Handlowej są
zgodne z interesem państwa. Na przykład zajęcie się zapobieganiem terroryzmowi, co
w Finlandii jest stosunkowo rzadkim problemem. Sprawa ta jest obecnie priorytetem w
podejściu rządu do problemów bezpieczeństwa, lecz pojawia się również w programach
rozwojowych sektora prywatnego. Zapobieganie korupcji i protekcjonizmowi w
przemyśle obronnym służy zarówno działalności biznesowej jak i celom
bezpieczeństwa państwa.
Opierając się na powyższym można wnioskować, że bezpieczeństwo biznesowe jest w
Rosji przedstawiane jako inny rodzaj zagadnienia niż w krajach zachodnich np. w
Finlandii. Bezpieczeństwo biznesowe znajduje się pod silną kontrolą władz. Zagrożenia
i ryzyka, z jakimi styka się państwo, są bezpośrednio powiązane z zagrożeniami dla
bezpieczeństwa biznesu (korupcja, terroryzm, ochrona interesów przemysłu). Mimo to,
bezpieczeństwo biznesowe również w Rosji nie jest sprawą tajemniczą. Nie ma
17
konieczności uczenia się nowego, całkowicie odmiennego podejścia. Fiński podział
bezpieczeństwa biznesowego na obszary może być nadal traktowany jako baza, na
której możliwe jest dobudowanie struktury bezpieczeństwa biznesowego, zgodnie z
zasadami stosowanymi w Rosji. Prawdopodobnie najważniejszą sprawą w tym
wszystkim jest fakt, że zagadnienia odnoszące się do bezpieczeństwa biznesowego w
Rosji, są swobodnie dyskutowane, między innymi w Internecie, gdzie można znaleźć
bogactwo instrukcji na temat postępowania z różnego rodzaju zagrożeniami.
Przykładem jest firma konsultingowa, która prowadzi kursy bezpieczeństwa
biznesowego. Dzieli ona bezpieczeństwo biznesowe na następujące części
(http://www.v1a.ru/):
Bezpieczeństwo fizyczne
Bezpieczeństwo osobowe
Bezpieczeństwo finansowe i ekonomiczne
Zabezpieczenie informacji
Zabezpieczenie techniczne
Bezpieczeństwo pożarowe
Najczęściej bezpieczeństwo biznesowe nie jest oddzielane od zapewnienia
bezpieczeństwa ekonomicznego przedsiębiorstwa. Jego celem jest zachowanie ciągłości
działania przedsiębiorstwa, które nie byłoby możliwe bez stabilności ekonomicznej.
Kompleksowość koncepcji bezpieczeństwa jest przedstawiana z jeszcze innego punktu
widzenia, według którego utworzona została następująca lista czynników wpływających
na utrzymanie istnienia przedsiębiorstwa (Ljannoi 2006):
1. Ochrona tajemnic biznesowych, tajemnic handlowych i informacji poufnych
2. Zabezpieczenia komputerów
3. Zabezpieczenia wewnętrzne
4. Zabezpieczenie budynków i wyposażenia
5. Bezpieczeństwo fizyczne i personalne
6. Zabezpieczenia techniczne
7. Zabezpieczenie powiązań technicznych
8. Zabezpieczenie umów
9. Bezpieczeństwo transportu osobowego i frachtowego
10. Zabezpieczenie reklam, wystaw grupowych, spotkań biznesowych i negocjacji
11. Bezpieczeństwo pożarowe
12. Bezpieczeństwo ekologiczne
13. Bezpieczeństwo promieniowania i chemiczne
14. Szpiegostwo konkurencji
15. Informacje – prace analityczne
16. Działania prewencyjne socjopsychologiczne załogi oraz szkolenia w zakresie
bezpieczeństwa ekonomicznego
17. Ocena systemów bezpieczeństwa przez ekspertów
Typowym dla drukowanych źródeł rosyjskich jest to, że otwarcie mówią o zagrożeniach
ze strony przestępczości zorganizowanej i działalności władz. Finowie nie mają
zwyczaju zastanawiania się nad oddziaływaniem kręgów przestępczych na życie
biznesowe – prawdopodobnie nie było to potrzebne. Poważnie zorganizowaną
przestępczość można było z pewnością w Finlandii znaleźć, lecz jej oddziaływanie na
bezpieczeństwo życia biznesowego zostało zbadane w bardzo słabym stopniu. Dobrym
punktem wyjścia w tym kierunku jest połączona strategia zapobiegania przestępczości i
nadużyciom względem przedsiębiorstw, opublikowana przez sektor gospodarczy i
władze w 2006 r. Strategia ta zajmuje się również zagrożeniami, jakie dla działań
biznesowych stwarza przestępczość zorganizowana (Ministerstwo Spraw
Wewnętrznych, 2006).
18
Obywatel Finlandii, który zapoznał się z wewnętrznym rosyjskim dyskursem, może
łatwo zauważyć, że ludzie po naszej stronie granicy piszą na temat bezpieczeństwa
środowiska biznesowego w Rosji ze znacznie większą powściągliwością niż to czynią
sami Rosjanie. Prawdopodobnie przyczyną tego względnego spokoju w Finlandii jest
brak wystarczających informacji o rosyjskim środowisku bezpieczeństwa. Jednakże
bardziej wiarygodnym wyjaśnieniem wydaje się być fakt, że w fińskiej kulturze
publikacji i życia gospodarczego jest zachowywana pewna ostrożność w poruszaniu
kwestii, które są uważane za nieprzyjemne, a nawet mogące wywołać napięcie między
krajami. Natomiast w Rosji istnieje zwyczaj odważnego publikowania nazwisk
przywódców świata przestępczego i członków kręgów kryminalnych oraz bardzo
szczegółowego opisywania przypadków przestępstw, które sięgają nawet za granicę
(patrz np. Leonov 2007; Rumjantseva 2007).
Liczba różnych manipulatorów mających wpływ na bezpieczeństwo biznesowe nie jest
w Rosji większa niż w Finlandii, lecz ich wpływ jest różny w zależności od regionu i od
warunków konkurencyjności. W Rosji, zarówno krajowe jak i zagraniczne działania
biznesowe są obiektem zainteresowania i są monitorowane przez państwo, konkurencję,
organizacje kryminalne i przez własny personel przedsiębiorstwa.
Państwo sprawdza, czy firma jest zarejestrowana, czy jej działalność jest
licencjonowana i czy firma oraz jej pracownicy płacą podatki. Organy ścigania są
zainteresowane różnymi możliwymi sposobami naruszenia przepisów, od podejrzeń o
przestępstwa księgowe do piractwa i prania brudnych pieniędzy. Z tego względu, w
Rosji dość często przechodzi się przez różne audity podatkowe i finansowe, inspekcje
pożarowe lub sanitarne oraz urzędników wydających zezwolenia na pracę. Zadaniem
prowadzonych przez władze inspekcji, oprócz promowania bezpieczeństwa, jest
zapobieganie przestępczości. Na przykład kontrola księgowości może naprowadzić na
trop skomplikowanego przestępstwa finansowego.
Organizacje przestępcze w Rosji uważnie śledzą działalność firm zagranicznych.
Przestępczość zorganizowana w Rosji jest rzeczywistością. Według samych Rosjan, na
niektórych etapach nie daje się nawet uniknąć konieczności wchodzenia z
kryminalistami w układy. Firmy zajmujące się ochroną znają dobrze te problemy i
wiedzą, w jaki sposób dostosować własne działania do wyzwań stwarzanych przez
działające na danym terenie grupy kryminalne. Jeżeli ktoś sam działa z naruszeniem
etyki lub przepisów biznesowych, niebezpieczeństwo, że będzie miał do czynienia z
przestępcami wzrasta. Presja na firmę niekonieczne pochodzi bezpośrednio od
kryminalistów, lecz również poprzez niezdrową konkurencję. Oczywistym jest, że
najważniejszym celem elementów kryminalnych są zasoby finansowe firmy.
Najważniejszymi obszarami przestępczości gospodarczej są oszustwa, fałszerstwa i
zdrada zaufania. Najczęściej stosowane rodzaje oszustwa to posługiwanie się
fałszywymi dokumentami (wytłaczane pieczęcie) i zakładanie legalnych lub fikcyjnych
firm. Znane są również jeszcze bardziej wyszukane metody oszustwa. Szeroko
stosowaną metodą wyłudzeń jest powoływanie firm w celu realizacji określonych
zadań, takich jak np. przyjmowanie zamówień. Firma taka pobiera przedpłatę, a
następnie znika bez śladu. Jednakże większość fachowych oszustw jest
przeprowadzanych przez firmy legalne, które przez pewien czas działają w sposób
wzbudzający zaufanie. Takie firmy, dla przykrycia swoich prawdziwych intencji,
tworzą bardzo wiarygodną fasadę. Nawet żadnych niejasności nie można znaleźć
poprzez dokładne prześwietlenie zatrudnionych w niej ludzi. Aby zidentyfikować takie
ukryte firmy, wymagane są kompleksowe sprawdzenia i analizy ich operacji
finansowych. Jednak takie działania mogą być przeprowadzone jedynie przez kogoś
wyspecjalizowanego w tego typu pracach.
19
Konkurenci są naturalnie zainteresowani działalnością firm zagranicznych, a także
firmami będącymi partnerami firm zagranicznych. Pożądanymi informacjami są nowe
technologie, metody pracy, plany ekspansji, informacje o obecnych i przyszłych
partnerach i klientach. Celem firmy konkurencyjnej może być na przykład
„przechwycenie” korzystnych kontaktów, projektów inwestycyjnych i dobrych
dostawców dla siebie.
Według Fińsko-Rosyjskiego Stowarzyszenia Izb Handlowych SVKK (2005), fińskie
doświadczenia z ryzykiem działalności w Rosji wskazują, że obraz Rosji z jej
przestępczością i mafią nie jest właściwy. Badania SVKK doprowadziły do takiego
samego wniosku jak badania firm, wykonane rok wcześniej w ramach projektu
Bezpieczeństwo Biznesowe w Rosji. Większość firm nie zetknęła się z problemami
spowodowanymi przez przestępczość lub podziemie gospodarcze. Według SVKK,
największe ryzyko jest stwarzane przez konkurentów i rosyjską administrację.
Konkurenci mogą używać następujących form niezdrowej konkurencji:
Szpiegostwo gospodarcze
Mylna reklama
Kompromitowanie firmy, tzn. psucie jej reputacji
Podrabianie wyrobów
Presja fizyczna i mentalna, straty materialne
Kartele
Szara strefa
Taryfy celne
Nielegalne operacje biznesowe
Fałszywe bankructwa
Fińskie firmy nie uważają, aby przy prowadzeniu interesów w Rosji konieczne było
tworzenie wszechogarniających wewnętrznych i zewnętrznych systemów
bezpieczeństwa. Według badań ankietowych, firmy, które skupiają uwagę na tych
zagadnieniach, w celu wdrożenia ich wewnętrznego systemu bezpieczeństwa, nie tylko
przeprowadzają prześwietlanie nowozatrudnionych, lecz do umów o pracę dodają
również zobowiązanie zachowania poufności i klauzule dotyczące tajemnicy
przedsiębiorstwa. Ważnymi procedurami poprawiania bezpieczeństwa jest
racjonalizacja zarządzania dokumentami wewnętrznymi firmy i poprawa
zabezpieczenia informacji. Wzmacnianie wewnętrznego systemu bezpieczeństwa
obejmuje analizę ryzyka zewnętrznego, ocenę wiarygodności partnerów,
zorganizowanie ochrony fizycznej i zabezpieczenia produkcji oraz zbieranie informacji
o konkurencji i operacjach biznesowych (SVKK ry 2005, 69).
20
3. BEZPIECZEŃSTWO PODRÓŻY
3.1 Przygotowanie do podróży
Rozpoczynanie działań biznesowych w obcym kraju wymaga dokładnych przygotowań
wstępnych. Takie samo poważne podejście jest wymagane przy przygotowywaniu się
do podróży służbowej. Osoby wysyłane do obcego kraju muszą najpierw zostać
zapoznane z ich zadaniami, z kulturą kraju docelowego, funkcjonowaniem
społeczeństwa, przepisami prawnymi i zwyczajami. Z osobami wyjeżdżającymi i ich
rodzinami należy omówić codzienne procedury bezpieczeństwa.
Bezpieczeństwo podróży jest najbardziej powszechne i być może jest najważniejszą
formą bezpieczeństwa, która wymaga uwzględnienia zarówno w działalności
biznesowej jak i w podróżach prywatnych do Rosji. Bezpieczeństwo podróżowania jest
częścią codziennych działań firmy. Jego zadaniem jest wyposażenie ludzi w informacje,
umiejętności i narzędzia, które oni i ich towarzysze potrzebują, aby podróż (służbowa
lub inna) przebiegła bez niepożądanych zdarzeń. Podkreślamy tutaj wagę
bezpieczeństwa podróży, gdyż najbardziej prawdopodobne ryzyka w działalności
zagranicznej są związane z podróżami.
Na temat bezpieczeństwa podróży dostępnych jest wiele dobrych źródeł informacji.
Komitet Bezpieczeństwa Podróży (patrz www.formin.fi) oferuje instrukcje
podróżowania, stanowiące odpowiednie narzędzie, które pomaga zarówno
przedsiębiorcom jak i zwykłym podróżnikom w uwzględnieniu związanych z podróżą
zagrożeń. Szczegółowe informacje o każdym docelowym miejscu podróży można
otrzymać w ministerstwie spraw zagranicznych, w ambasadach krajów i w biurach
podróży. Na stronach internetowych ministerstwa spraw zagranicznych można znaleźć
również dobre rady na temat biuletynów informacyjnych, usług telefonii komórkowej i
prowadzenia notatek z podróży. Bezpieczeństwo podróży dotyczy zarówno osób
podróżujących służbowo jak i turystów. Na przykład wydana przez obwodową Dumę w
Murmańsku Ustawa Turystyczna zobowiązuje władze obwodowe, które otrzymały
informację o zagrażającemu podróżnym niebezpieczeństwie, do poinformowania o tym
organizatorów podróży, biura podróży i turystów (Oikarinen 2005, 14).
Jak się podróżuje do Rosji? Aby mieć możliwość przyjazdu do Rosji, każdy
obcokrajowiec, za wyjątkiem obywateli niektórych krajów WNP, musi posiadać wizę,
która jest dołączona do paszportu podróżującego. Wiza stanowi pozwolenie na wjazd do
Rosji i na wyjazd. Czas pobytu jest określony w wizie.
Istnieje siedem różnych rodzajów rosyjskiej wizy: 1) wiza turystyczna, 2) wiza
służbowa, 3) wiza studencka, 4) wiza prywatna, 5) wiza tranzytowa, 6) wiza godzinowa
i 7) wiza grupowa. Zazwyczaj najlepszym wyborem ze względu na koszt jest wiza
turystyczna i wiza służbowa. Wiza turystyczna jest dobrym wyborem w przypadku
pobytu krótkiego (nie dłuższego niż jeden miesiąc) i tylko jednego lub dwóch wizyt.
Wiza turystyczna nie jest zalecana w przypadku wizyt oficjalnych. Dla takich wizyt
powinna to być wiza diełowaja, czyli służbowa. Przedstawiciele firm ochroniarskich, w
rozmowie z autorem niniejszej broszury, powiedzieli między innymi, że byli zdziwieni,
iż udający się na oficjalne spotkania przedstawiciele władz podróżują na podstawie wiz
turystycznych. Wizę służbową należy uzyskać w przypadku planowaniu kilku
wyjazdów. Jeżeli trzeba, biura podróży mogą załatwić zaproszenie.
21
3.2 Zdrowie
Poczynając od lipca 2007 r, nie jest już wymagane przedstawianie świadectwa HIV w
przypadku wizy jednorocznej. Jeżeli jednak pobyt w Rosji ma trwać nieprzerwanie
ponad trzy miesiące (praca lub studia), wymagane jest przedstawienie wyników badań
HIV, nie starszych niż jeden miesiąc. W północno-wschodniej Rosji HIV
rozprzestrzenia się bardzo szybko i turyści powinni zachować odpowiednią pod tym
względem ostrożność.
Zalecenia odnośnie specyficznych dla danego kraju szczepień można znaleźć na stronie
www.rokote.fi. W przypadku długoterminowego pobytu w Rosji zalecane są
następujące szczepienia (sytuacja na rok 2007):
Dyfteryt (zalecane dla każdego)
Dur brzuszny (w zależności od szacowanego ryzyka)
Odkleszczowe zapalenie mózgu (w zależności od szacowanego ryzyka)
Japońskie zapalenie mózgu (w zależności od szacowanego ryzyka) dla
podróżujących do wschodnich rejonów Rosji
Odra (zalecane dla każdego)
Świnka (zalecane dla każdego)
Różyczka (zalecane dla każdego)
Tężec (zalecane dla każdego)
Zapalenie wątroby typu A i B (w zależności od szacowanego ryzyka)
W Rosji rozprzestrzenia się gruźlica, głównie wśród więźniów i wśród ludzi żyjących
poza nawiasem. Należy o tym pamiętać wybierając cel podróży i odwiedzane miejsca.
Również powinna być brana pod uwagę możliwość zarażenia salmonellą, tak jak to się
robi podróżując gdziekolwiek po świecie. Istnieją wymagania i zalecenia szczepienia
przeciwko tym chorobom. Szczepienia przeciwko salmonelli są zalecane dla
wybierających się do Rosji południowej, np. w rejon Kaukazu. Były doniesienia o
wystąpieniu gdzieniegdzie w Rosji cholery, lecz ryzyko jest niewielkie.
Podróżnicy z Zachodu zauważają, że posiłki i zimne sałatki można w Rosji spożywać
bez efektów zdrowotnych. Oczywiście, miejsca gdzie się odżywiamy powinny być
starannie wybierane. Dostępność świeżej wody nie jest rozpoznana, powszechnym
zwyczajem podróżujących do Rosji stało się zabieranie ze sobą pojemników z wodą.
Najbezpieczniejszą alternatywą jest używanie butelkowanej wody mineralnej. Picie
wody z kranu nie jest zalecane, mimo że autor niniejszej broszury robił to w hotelu
Polarnyje Zory w Murmańsku i nie nabawił się żadnej zgagi.
3.3 Komunikacja i wyposażenie podróżne
Osoba planująca wyjazd powinna zapewnić sobie w czasie podróży regularny kontakt z
członkiem swojej rodziny lub inną osobą, np. pracodawcą. W ten sposób możliwe jest
śledzenie, czy podróż przebiega zgodnie z harmonogramem i czy podróżująca osoba z
jakiegoś powodu nie utknęła gdzieś po drodze. Najłatwiejszym i najtańszym sposobem
jest wysyłanie wiadomości tekstowych, informujących o postępie podróży.
Kontaktujące się osoby powinny uzgadniać ze sobą sposoby porozumiewania się. Na
przykład, z dworca celnego podróżujący może wysłać informację, że następna
wiadomość zostanie wysłana z Alakurtti (jeżeli jedzie do Kandalaksy) lub z Ylätuloma
(jeżeli jedzie do Murmańska). Bezpieczeństwo podróżowania powinno być
rozpatrywane również pod kątem zawartości walizki i innego wyposażenia podróżnego.
W zależności od potrzeb i szacowanego ryzyka, w skład wyposażenia podróżnego mogą
wchodzić:
22
Zamykana na klucz walizka
Ciepła odzież
Zwykłe środki przeciwbólowe i leki przepisane
Zestaw pierwszej pomocy; dobrze wyposażony zestaw pierwszej pomocy w
samochodzie
Wypełniona Karta Zdrowia (patrz oddzielny paragraf na ten temat)
Podręczy system powiadamiania o przestępstwie i alarmowania na wypadek
porwania
Telefon z zapasowymi bateriami
Telefon zapasowy z alternatywną kartą SIM
Sekretne kieszenie w ubraniu do ukrywania gotówki
Aparat fotograficzny
Urządzenie GPS
Dodatkowe ubezpieczenie podróżne, np. posiadanego wyposażenia
elektronicznego
Podczas podróży należy samemu mieć oko na własny bagaż. Istnieje możliwość, że ktoś
może chcieć, bez naszej wiedzy, ukryć w naszej walizce przedmiot przemytu przez
granicę (narkotyki). W dobrze wyposażonym pojeździe powinny się znajdować:
gaśnica, koc gaśniczy, łopata, sprawdzona opona zapasowa, zapasowy pasek
wentylatora i możliwie telefon satelitarny.
Kopie dokumentów podróżnych powinny być trzymane oddzielnie.
Odpowiednia odzież na wypadek, gdy zajdzie konieczność spania na zimnie
Specjalne środki ostrożności jeżeli mamy ze sobą dzieci → zabezpieczenie
domu i rodziny
Zaraz po wyjeździe powiadomić kogoś znajdującego się w miejscu
docelowym podróży i kogoś w Finlandii
Ubezpieczenie podróżne, ubezpieczenie pojazdu.
Z punktu widzenia bezpieczeństwa informacji firmy, szczególną uwagę należy zwrócić
na ważne przedmioty. Laptopy i pamięci zewnętrzne są pożądane nie tylko jako
przedmioty do sprzedania, lecz mogą zawierać wartościowe materiały biznesowe, które
jeżeli zostaną utracone, mogą spowodować natychmiastowe lub późniejsze straty w
operacjach biznesowych. Ryzyko kradzieży laptopa obniżymy, jeżeli będziemy go
trzymali gdzie indziej niż w przeznaczonej do tego celu oryginalnej torbie.
Zabezpieczający program i hasło utrudni dostęp do informacji i zapewni
bezpieczeństwo w przypadku utraty sprzętu ADP (do automatycznego przetwarzania
danych). Klucze i inne przedmioty, które nie są potrzebne w podróży, należy
pozostawić w domu. W miejscach zatłoczonych, takich jak np. porty lotnicze, laptop
może łatwo znaleźć się w obcych rękach. Na punktach kontrolnych bezpieczeństwa
należy zwracać uwagę, aby nasz komputer nie został zabrany przez osobę, które
przeszła przez bramkę kontrolną przed nami. Znane są przypadki, że złodziej czekał na
komputer przechodzący na przenośniku za bramką rentgenowską, zabierał go i znikał.
3.4 Przekraczanie granicy
Przed przekroczeniem granicy konieczne jest sprawdzenie, czy w baku mamy
wystarczającą ilość paliwa i czy w samochodzie nie ma przedmiotów, które mogłyby
stwarzać problemy w punkcie kontroli granicznej, takie jak np.:
Strzelba myśliwska, naboje
Wykrywacz radaru (nielegalny w Finlandii)
Leki, które nie są przeznaczone do naszego niezwłocznego użycia.
23
Środki przeciwbólowe i tabletki na dolegliwości żołądkowe należy zabrać z Finlandii.
Jeżeli zabieramy jakieś leki inne niż sprzedawane bez recepty, należy również mieć ze
sobą receptę, aby udowodnić, że są one przeznaczone do użytku własnego. Przypisane
leki muszą być wykazane w deklaracjach celnych. Środki medyczne powinny być
przewożone w ich oryginalnych opakowaniach, z dołączonymi kwitami zakupu. Dzięki
temu, urzędnicy celni przy sprawdzaniu ważności leków będą w stanie stwierdzić, że
nie są one przeterminowane. Urzędnicy porównują również ilość posiadanych
medykamentów z czasem pobytu. Duże ilości, zwłaszcza środków uspokajających
(zawierają składniki podobne do narkotyków), w stosunku do krótkiego czasu pobytu,
mogą prowadzić do administracyjnych konsekwencji prawnych.
Jadąc z Finlandii do Rosji, spotykamy się z następującymi formalnościami granicznymi:
Karta wjazdowa (patrz załącznik), część B należy mieć przy sobie podczas całej
podróży
Ewentualnie formularz deklaracji celnej, do którego wpisuje się ilość waluty i
innych rzeczy wartościowych
Zobowiązanie, które nakłada na kierowcę obowiązek wyprowadzenia pojazdu z
Rosji w określonym terminie
W okresie zimowym, oznaczenie, że pojazd jest wyposażony w opony
kolcowane (jeżeli jest)
Samochodowa identyfikacja kraju, naklejka FIN
Obowiązkowe ubezpieczenie drogowe można zazwyczaj wykupić przy
przekraczaniu rosyjskiej granicy, lecz należy się o tym upewnić przed
wyruszeniem w podróż. Również agencje fińskie sprzedają takie ubezpieczenia
Dobrze jest mieć ze sobą kopie wszystkich dokumentów.
Wracając do Finlandii, sprawdzamy czy nie mamy ze sobą następujących rzeczy:
Tak zwane rarytasy, jak stare przedmioty z historii kultury Rosji, samowary,
ikony, stare obrazy, wymagające zezwolenia na wywóz
Posiadanie więcej niż 10000 USD wymaga zezwolenia Banku Centralnego
Rosji
Alkohol (fińskie przepisy celne) i papierosy
Leki, które w Finlandii są dostępne tylko na receptę, a w Rosji są sprzedawane
bez recepty
Przy wyjeździe z Rosji rosyjski celnik zapyta, czy nie wywozimy któregoś z tych
przedmiotów. Przy powrocie należy pamiętać, aby w urzędzie celnym zwrócić
zobowiązanie wyprowadzenia samochodu. Należy pamiętać , aby nie przekroczyć
określonego na tym zobowiązaniu czasu pobytu.
W skupiskach ludności istnieją stacje paliwowe, lecz tych skupisk jest mało. Na
przykład, w Raja-Jooseppi i Salla na północy, olej napędowy i benzyna są dostarczane
na przejście graniczne z pomp East Oil na stronie rosyjskiej.
24
TABELA 1 Punkty kontroli paszportowej i godziny ich otwarcia (jeżeli nie zaznaczono
inaczej - czas fiński)
Vaalima
Pon – niedz
Tel.
24 h
+358 20 410 2170
Nuijamaa
Pon – niedz
Tel.
24 h
+358 20 410 2370
Vainikkala
Pon – niedz
Tel.
Według rozkładu jazdy pociagów
+358 20 410 2330
Imatra
Pon – niedz
Tel.
07:00 – 23:00
+358 20 410 2450
Niirala
Pon – niedz
Tel.
24 h
+358 20 410 3270
Vartius
Pon – niedz
Tel.
07:00 – 21:00
+358 20 410 4273
Kortesalmi (Lämsänkyläntie 465, Kuusamo)
Pon – niedz
Tel.
Fax
08:00 – 20:00
020 492 8540
+358 20 492 8545
Salla
Pon – niedz
Tel.
07:00 – 21:00
+358 20 492 8560
Raja-Jooseppi / Lotta
Pon – niedz
Tel.
07:00 – 21:00
+358 20 492 8600
Storskog / Borisoglebsk
Pon – niedz
Tel.
06:00 – 23:00 (czas norweski)
+47 78 994 830
3.5. Instrukcje bezpieczeństwa podróżowania do regionu morza Barentsa
Sporządzanie i uaktualnianie instrukcji wyjazdowych dla personelu jest jednym z
procesów bezpieczeństwa firm i innych organizacji. Instrukcje powinny obejmować:
najważniejsze zagadnienia związanie z przygotowaniem podróży (dokumenty podróżne,
ubezpieczenia, sprawy zdrowotne), sprawy bezpieczeństwa, które będą wymagały
uwagi podczas podróży (transport, przejazdy, zakwaterowanie, pieniądze) oraz
instrukcje postępowania na wypadek nieszczęśliwego zdarzenia (wypadek drogowy,
choroba, inne wypadki, obrażenia ciała, zgubienie drogi, strata dokumentów,
odpowiedzialność za szkody lub uszkodzenie ciała). Instrukcje powinny obejmować
powyższe zagadnienia w przypadku każdej firmy i powinny być dostosowane do każdej
podróży i miejsca docelowego. Więcej informacji na temat sporządzania instrukcji
wyjazdowych można znaleźć na stronach WEB ministerstwa spraw zagranicznych
www.formin.fi.
25
Obszary poza zasięgiem urządzeń telekomunikacyjnych zwiększają ryzyko na drodze.
Telefony działają przeważnie wzdłuż głównych dróg i w skupiskach ludności. Sieć
fińska sięga do pewnej odległości za granicą, np. do starej wsi parafialnej Salla.
Głównymi operatorami w Rosji są Megafon, MTS i Beeline. Nawet wzdłuż głównych
dróg występują obszary, na których zasięg zanika. Pomiędzy Raja-Jooseppi a
Murmańskiem telefony komórkowe nie działają wzdłuż odcinka 10 km – 165 km od
granicy, za wyjątkiem Ylätuloma.
Z Salla do Kandalaksy nie działają od 10 km do 155 km od granicy, za wyjątkiem
Alakurtti.
Oprócz tego, duże obszary niepokrywane przez telefonię komórkową występują
pomiędzy Kandalaksą a Murmańskiem. Jeszcze gorsza sytuacja istnieje dalej na
półwyspie Kola, na którym rejony centralne są całkowicie pozbawione zasięgu sieci
telefonii komórkowej. Jednak pomiędzy Storskog/Borisoglebskiem a Murmańskiem
telefony działają.
Najbardziej niezawodnym sposobem komunikowania się w rejonach poza zasięgiem
telefonii komórkowej jest telefon satelitarny, lecz na jego posiadanie wymagane jest
zezwolenie rosyjskiej agencji komunikacyjnej (Glawgosswiaznadzor) w Moskwie i
zadeklarowanie urządzenia przy odprawie celnej..
Poczynając od stacji granicznej Raja-Jooseppi, po stronie rosyjskiej znajduje się 20-
kilometrowy odcinek trudny do pokonania. Odcinek początkowy to miękki piasek
(sytuacja w r 2007), na którym samochód osobowy może ugrzęznąć lub nawet ulec
uszkodzeniu. Mimo to, donoszono nawet o przypadkach ukarania mandatem przez
rosyjską milicję drogową kierowców, którzy jechali zbyt wolno.
Narażenia się na przestępczość drogową można uniknąć podróżując podczas dnia,
szczególnie jeżeli jedziemy w pojedynkę. Spanie w samochodzie przy drodze nie jest
zalecane. Oczywiście, nie należy zabierać autostopowiczów, pomimo że w strefie
granicznej istnieje zwyczaj podwożenia do najbliższego skupiska ludności strażników
granicznych lub urzędników celnych, jeżeli o to poproszą. W podwożeniu nieznanych
ludzi istnieje niebezpieczeństwo oskarżenia o współwinę na przykład w przestępstwie
narkotykowym, jeżeli się zdarzy, że podwożona osoba posiada narkotyki.
3.6 Pomoc ze strony ambasad
Zgodnie z § 13 przepisów Rady Państwa, ministerstwo spraw zagranicznych jest
odpowiedzialne za opiekę nad biznesem i za pomoc prawną dla przebywających za
granicą obywateli fińskich oraz organizowanie obsługi konsularnej i innych podobnych
działań zagranicą. Fińskie ministerstwo spraw zagranicznych jest dobrym źródłem
informacji o bezpieczeństwie podróżowania. Na stronach internetowych tego
ministerstwa można znaleźć instrukcje dotyczące bezpieczeństwa podróży do Rosji.
Informacje te zostały podzielone na kategorie według obwodów w Rosji. Informacje o
kontakcie z najbliższą fińską ambasadą należy zapisać w notesie oraz w pamięci
telefonu komórkowego.
Istniejące za granicą fińskie ambasady mają obowiązek udzielania pomocy fińskim
obywatelom, którzy znaleźli się w kłopotach z następujących powodów:
Zgubienie paszportu lub innych dokumentów.
Zgubienie pieniędzy
Choroba lub wypadek
Problemy z ubezpieczeniem podróży
26
Aresztowanie lub osadzenie w więzieniu
Śmierć
Pomoc w ewakuacji w przypadku poważnego wypadku lub kryzysu
Zdobywanie i rozpowszechnianie informacji o poważnych wypadkach.
Podczas ewakuacji z miejsca kryzysowego (np. poważny wypadek, duży pożar), często
nie jest możliwe zabranie ze sobą paszportu, pieniędzy lub biletów podróżnych.
Miejscowa ambasada pomoże w przekazaniu pieniędzy z Finlandii w celu nabycia
paszportu i biletów. Pieniądze są transferowane albo z rachunku osobistego danej osoby
albo zdeponowane przez kogoś wyznaczonego przez tę osobę, za pośrednictwem
ministerstwa i ambasady lub komercyjnej agencji transferowej. Jeżeli okaże się to
niemożliwe, osoba może uzyskać fundusze na pokrycie wydatków związanych z
podróżą do domu na podstawie sporządzonej notatki o zwrocie. Pomimo że mamy
ważne ubezpieczenie podróżne, które pokrywa takie wydatki, z reguły musimy sami
wyłożyć na koszta dostania się do domu. Jeżeli trzeba, miejscowa ambasada fińska i
ministerstwo udzielą pomocy w zorganizowaniu powrotu do domu. O konieczności
ewakuacji z miejsca kryzysowego decydują władze.
Ministerstwo spraw zagranicznych posiada serwis komunikatów tekstowych, który
wysyła zwięzłe biuletyny opisujące sytuacje bezpieczeństwa w różnych krajach. Te
komunikaty tekstowe mogą być również wykorzystywane do zdobywania informacji o
kontaktach z fińskimi ambasadami. Zaleca się, aby przy użyciu serwisu komunikatów
tekstowych wysyłać wiadomości z podróży, co ułatwi ministerstwu spraw
zagranicznych lub ambasadom skontaktowanie się z osobami i biurami podróży w
przypadku nagłego wystąpienia sytuacji kryzysowej. Również Finowie mieszkający
zagranicą mogą regularnie przesyłać informacje dotyczące podróży.
Numer serwisu komunikatów tekstowych to 16 358 i działa za pomocą łącz DNA, Elisa
iTeliaSOnera. Za pomocą innych łącz, także zagranicznych, numer jest następujący:
+358 400 358 300 (źródło: WWW.formin.fi).
W Murmańsku znajduje się ambasada norweska i fińska. Zaleca się zapisanie ich
adresów w pamięci telefonu komórkowego oraz w oddzielnym notesie:
Fiński konsulat generalny w St. Petersburgu, biuro Murmańsk
Ulica Karola Marksa 25A, Murmańsk
Tel. +7 8152 44 53 82
E-mail: [email protected]
Kontakt z konsulem na wypadek sytuacji nadzwyczajnej dotyczącej Finów (24h)
Tel. +358 9 160 555 51, komórkowy +7 (8) 921 272 50 95, +7 (8) 921 272 50 96
Telefon dyżurny (24h) fińskiego konsulatu generalnego w St. Petersburgu
Tel. +7 (812) 967 37 82
Inne telefony fińskiego konsulatu generalnego w St. Petersburgu
279 0482, 272 8747, 272 2082, 279 1102.
Więcej informacji na temat fińskich ambasad dyplomatycznych w Rosji, w języku
fińskim i rosyjskim, można znaleźć na stronie www.finland.org.ru.
Biuro Królewskiego Konsulatu Generalnego Norwegii i konsula honorowego Szwecji
Ulica Sofii Perowskoj 5, 183038 Murmańsk
Tel. +7 (8152) 40 06 00 (24 hr)
27
Jeżeli zdarzy się zagranicą wypadek, atak terrorystyczny lub inne przestępstwo,
katastrofa naturalna lub inne podobne zdarzenie, w którym w jakiś sposób są
wmieszani, lub którego są celem obywatele Finlandii, ministerstwo spraw
zagranicznych podejmie kroki mające na celu rozwiązanie sytuacji i udzielenie pomocy
obywatelom fińskim. Zgodnie z prawem międzynarodowym, władze danego kraju są
odpowiedzialne za bezpieczeństwo własnych obywateli jak i obcokrajowców, którzy
znaleźli się na jego terytorium. Opierając się na współpracy pomiędzy skandynawskimi
i europejskimi konsulatami, Finowie mają prawo uzyskać wsparcie konsulatu lub
ambasady innego kraju skandynawskiego lub EU, jeżeli Finlandia nie posiada w tym
kraju swojej ambasady.
Dobrze jest pamiętać, że zgodnie z ustawą o usługach turystycznych (Package Tour Act
(1070/1994)), przede wszystkim organizator wycieczki jest odpowiedzialny za
zorganizowanie podróżującym opieki medycznej lub wcześniejszego powrotu,
rozwiązanie problemów przestępstwa lub wypadku i podjęcie innych niezbędnych
działań. Ustawa o usługach turystycznych dotyczy przede wszystkim zwykłej turystyki
masowej.
3.7 Ograniczenia w podróży
Rosja zaostrzyła stanowisko odnośnie podróży obcokrajowców do regionów
podlegających postanowieniom nowej Ustawy o Strefie Granicznej, wydanej na koniec
2006 r. Nazwa strefy granicznej miejsca pobytu osoby powinna być wykazana w wizie.
Na Półwyspie Kola nowa Ustawa o Strefie Granicznej zezwoliła na wprowadzenie
monitorowania obcokrajowców. Dla przykładu, rosyjskie Federacyjne Służby
Bezpieczeństwa (FSB), powołując się na Ustawę o Strefie Granicznej, 13.03.2007,
deportowały obywatela Norwegii z miasta Nikkei, gdyż jak podawały media, w jego
wizie nie było wymienione miasto Nikkei. Praktyczna interpretacja ustawy o strefie
granicznej dotąd nie jest jasna (połowa roku 2007). Aktualną sytuację należy sprawdzać
na stronach internetowych ambasady rosyjskiej (www.rusembassy.fi).
Ustawa o strefie granicznej wywołała dyskusję, szczególnie wśród firm turystycznych.
Według komitetu turystyki obwodu murmańskiego, negocjacje z ministerstwem obrony
mogą promować więcej swobody dla podróży do niektórych, podlegających tej ustawie
stref. Turystyka w obwodzie murmańskim posiada znaczny potencjał. W 2006 r liczba
klientów firm turystycznych Murmańska wyniosła 26 500, z których 13 000 to
obcokrajowcy. Jest to o 25 % więcej niż w roku 2005. Wpływy z podatków wyniosły
30,5 mln rubli, dwukrotnie więcej niż w roku poprzednim.
Ograniczenia podróżowania dla obcokrajowców do stref zamkniętych miast
wojskowych powinny być traktowane poważnie. Zamknięte miasta wojskowe to
Severomorsk, Zaozersk, Poljarnyj, Sneżnogorsk i Skalistyj na północnym wybrzeżu
Półwyspu Kola. Obcokrajowcy podróżujący do tych stref muszą posiadać odpowiednie
pozwolenie.
Pomimo że ktoś nie podróżuje do zamkniętego miasta wojskowego, zbieranie danych
dotyczących lokalizacji i informacji o zasobach naturalnych za pomocą GPS lub innych
urządzeń, jest uważane za sporne, nawet jeżeli to zbieranie jest związane wyłącznie z
badaniami naukowymi lub działalnością komercyjną. Wwożenie GPS do Rosji nie jest
zabronione, lecz używanie go w sposób wydający się za zagrażający bezpieczeństwu
państwa rosyjskiego może prowadzić do konfiskaty urządzenia, a nawet do
aresztowania używającej go osoby.
Według dekretu rządu rosyjskiego z roku 2002 (11.10.2002, nr 754), podróżowanie do
następujących stref i miejsc uzyskanie pozwolenia wymaga:
28
1. Zamknięte strefy obwodowe Federacji Rosyjskiej (skrót ZATO)
2. Obszary, do których podróżowanie obcokrajowców jest ograniczone w inny
sposób
3. Obszary w stanie nadzwyczajnym lub w stanie wojny
4. Obszary o specjalnych warunkach z powodu zagrożenia infekcjami lub
zatruciem
5. Zamknięte strefy wojskowe
6. Obszary, na których prowadzone są działania antyterrorystyczne
7. Obszary dotknięte katastrofą ekologiczną
8. Strefy graniczne
9. Miejsca należące do ministerstwa obrony Federacji Rosyjskiej
10. Miejsca, w których władze publiczne mają do czynienia z informacjami tajnymi
11. Inne obszary, organizacje i miejsca, do których pozwolenie na wjazd muszą
mieć obywatele rosyjscy.
Według sytuacji w roku 2007, obcokrajowcy mają ograniczony wstęp do następujących
obszarów Federacji Rosyjskiej:
1. Obszar Kamczatki: część Kamczatki jest niedostępna wzdłuż linii utworzonej przez
Iwaszka - Wojampolka – Wulkan Kliczewskaja Sopka– Półwysep Siwutszi (za
wyjątkiem południowych zboczy wulkanu, wymienionych skupisk ludności i stref o
szerokości 20 km wzdłuż wschodniego wybrzeża półwyspu);
2. Półwysep Kałygir – Koriaki i autostrada Koriaki – Jelizowo – Termalnyj – Wulkan
Mutnowskaja Sopka – Półwysep Wchodnoj (za wyjątkiem miast Pietropawłowsk
Kamczacki, Jelizowo i skupiska ludności Paratunki i Termalnego oraz łączącej je
autostrady);
3. Rejon Chabarowska: Komsomolsk nad Amurem;
4. Strefa przymorska: Russkij Ostrow, strefa przybrzeżna o szerokości 20 km jest strefą
Czterech Skał – Przylądek Jużnyj
5. Część strefy przybrzeżnej, ograniczonej na wschodzie linią Liwadia - Anisimowka a
na północy linią kolejową Anisimowka – Szamotowo (za wyjątkiem linii kolejowej i
wymienionych skupisk ludności);
6. Rejon Krasnojarska: Autonimiczny obszar Tajmyr (Dolgano-Nenets) – obszar
ograniczony od północy przez Połowinnoje – Kaznncewo – Jezioro Madujska –
Diupkun (za wyjątkiem portów Dudinka, Igarka i drogi wodnej Jenisej);
7. Rejon Orenburga: obszar południowy Orenburg – autostrada Ilek, ograniczony od
południowego zachodu i wschodu przez rzekę Ilek i linię kolejową Czingirlau – Sol-
Iletsk – Orenburg (za wyjątkiem wymienionych skupisk ludności, linii kolejowych i
dróg);
8. Rejon Niżnego Nowogrodu: obszar ograniczony przez Pierwomajskij – Purech –
Czistoje – Krasnaja Gorka – Wołodarsk – Dzierżyńsk – Pierwomajskij (za wyjątkiem
wymienionych skupisk ludności). Tranzyt jest dozwolony wzdłuż linii kolejowej i
wzdłuż autostrady Gorokowiec – Niżny Nowogród;
9. Obszar ograniczony od południa przez granicę obszaru oraz rzekę Moksza, autostradę
Samoriewe – Baktyzine – Szarmińskij Majdan – Naryszkino – Alamosowo – Satis –
29
Jakowlewka – Bereszkino – Żegalowo w republice Mordwa (za wyjątkiem skupisk
ludności, rzeki Moksza i autostrady);
10. Republika Mordwa: obszar ograniczony od północy przez granicę republiki i rzekę
Moskwa oraz linię Stary Gorol – Russkoje Karajewo – Żegalowo – Bereszczino (za
wyjątkiem wymienionych skupisk ludności i autostrady);
11. Obwód Murmańska i Republika Karelii: strefa o szerokości 10 km wzdłuż wybrzeża
Półwyspu Kola od Półwyspu Krestowy do rzeki Woronia i na zachód od Woronii, od
południa i zachodu ograniczona przez autostradę Tumannyj – Kola, linię kolejową Kola
– Pietsamo i Pietsamo – Szczel (za wyjątkiem wymienionych skupisk ludności,
autostrad, linii kolejowych, miasta Murmańsk oraz tranzytu kolejowego i drogowego z
Koli oraz tranzytu wzdłuż drogi Zapolarnyj – Kola – Murmańsk). Strefa przybrzeżna o
szerokości kilometra w zatoce Kandalaksa, ograniczona na zachodzie przez Półwysep
Koszinnyj – Półwysep Titow oraz na wschodzie przez Półwysep Nosok – Półwysep
Szarapow;
12. Obwód archangielski i Republika Komi: strefa przybrzeżna o szerokości 25 km z
regionu Promorie na zachodzie, od rzeki Północna Dźwina do Letnij Nawolok; strefa o
szerokości 50 km wzdłuż linii kolejowej na odcinku Archangielsk – Szalakusza (za
wyjątkiem Archangielska i Nowodwińska oraz tranzytu kolejowego i drogowego),
obszar na wschód od linii Emsta-Szalakusza w kierunku Wierkoletka – Seksto – Pogost.
Również obszar ograniczony przez Kalmer – Yu – Yary – Ust – Kara – Taratajka (za
wyjątkiem wymienionych skupisk ludności); od Półwyspu Światoj Nos – rzeki Indyga –
rzeki Sula – Kotlino – Nelmie Nos (za wyjątkiem wymienionych skupisk ludności i
rzek); część Półwyspu Kanin Nos i obszar o promieniu 19 km;
13. Wyspa Nowa Ziemia od zatoki Russkaja Gawań – południowa linia Przylądka
Middendorf;
14. Obwód świerdłowski: część obszaru na zachód od linii kolejowej Niżny Tagil –
Iwdel, ograniczonego przez rzekę Iwdel na północy i linię Kuszwa – Serebrianka na
południu (za wyjątkiem wymienionych linii kolejowych i skupisk ludności);
15. Część powiatów Nowiańsk i Korovgrad ograniczonych linią Werk – Neiwińsk –
Kalinow – Murzinak – Biełoreżka – Mojewo-Rudianka – Werk-Nowińsk;
16. Obszar Czelabińska: obszar ograniczony linią Kusztym – Kaslo – Tyubuk – Mauk –
Folipowka i Kosmakowo, Obwód Sysert, obwód Świerdłowska – Tyubuk – Karagajkuł
– Argajasz – Kusztyk (za wyjątkiem wymienionych skupisk ludności);
17. Część poowiatu Kataw-Iwanow, ograniczona przez linię Wasulowka – Perwukla –
Meseda – Jekatierinowka – Połownika – Sowchoznyj;
18. Obszar Leningradu: wyspy w Zatoce Fińskiej, strefa przybrzeżna o szerokości 20
km od rzeki Narwa do skupiska ludności Małaja Igora.
19. Obszar Moskwy: część powiatu Odincowo, ograniczony linią Uspienskoje –
Zaworonki – Odincowo – Barwika; część powiatu Balaszika, ograniczona od zachodu
linią Nikolskoje – Trubietskoje – Balaszika – Kuszino – Tomilino (za wyjątkiem
autostrady Gorki); część powiatu Miatyszki, ograniczona obwodnicą Moskwy i linią
sowchoz Nagornoje – Borodino – Wolkowo – Perłowka od południa (za wyjątkiem
wymienionych skupisk ludności i autostrady); część powiatu Sołniecznogorsk,
ograniczona przez autostradę i linię Porostowo – Podolino – Brekowo na południowym
zachodzie (za wyjątkiem wymienionych skupisk ludności i autostrady Piatnickoje;
30
część powiatu Podolsk, ograniczona autostradą Symferopol i linią Altukowo –
Romancewo – Mieszczerskoje – Stolbowaja na zachodzie (za wyjątkiem wymienionych
skupisk ludności i autostrady Symferopol); oraz część powiatu Szczelkowo, graniczona
autostradą Szczelkowo i linią Dołgoje – Ledowo – Oboldino – Szczitnikowo na
południowym zachodzie (za wyjątkiem wymienionych skupisk ludności i autostrady
Szczelkowo);
20. Obszar Kaliningradu: miasto Bałtijsk (za wyjątkiem jego części wschodniej),
ograniczone od północy, wschodu i południa przez Zatokę Promor i kanał Kaliningrad –
morze, od zachodu przez linię biegnącą wzdłuż kanału (na wschód od Sewastopolskij),
przecinającą ulicę Nimowa, biegnącą dalej na północny wschód do znaku 2.2, a stąd
wzdłuż drogi na południowy wschód przez znak 2.4, przecinając drogę gruntową, a stąd
w kierunku południowo zachodnim wzdłuż drogi w kierunku wybrzeża i basenu nr 3
Morza Bałtyckiego, Cypel Bałtijsk i powiat Zielonogradski (za wyjątkiem części
obszaru od północnej linii Muromskoje – Kowrowo – Romanowo – Graszewka –
Otradnoje), część powiatu Guriew w kierunku zachodnim, wzdłuż autostrady Chabrowo
– Sosnowka – Orłowka – autostrada Kaliningrad (za wyjątkiem wymienionych skupisk
ludności i autostrady), część powiatów Krasnoznamieńskiego i Nestierowskiego,
ograniczona przez autostradę Kibartai – Nestierowo- Wysokoje – Dobrowolsk –
Prawdino – Pobiedino i linią Pobiedino – Szilgalai (za wyjątkiem wymienionych
skupisk ludności i autostrady);
21. Wstęp do dostępnych skupisk ludności i powiatów w obszarze Kaliningradu
przebiega wzdłuż linii kolejowej Kaliningrad – Riabinowka – Zielenogradsk –
Swietłogorsk lub autostrady Kaliningrad – Pieresławkoje – Dubowka - Swietłogorsk
oraz autostrady Kaliningrad – Orłowka – Muromskoje – Zielenogradsk. Dostęp do
obszaru basenu nr 3 Bałtyku znajduje się wzdłuż linii kolejowej Kaliningrad – Baltijsk
lub autostrada Kaliningrad – Bałtijsk, biegnącej wzdłuż ulicy Lenina i Serebrowskaja i
autostrady dolnego Bałtijska;
22. Obszar Wołgogradu: część powiatu Palasowka, ograniczona na północy i wschodzie
przez punkt odległy o 45 km od północy skupiska ludności Majak Oktiabria, punkt
odległy o 67 km od północy skupiska ludności Otgonny, punkt odległy o 20 km od
południa skupiska ludności Otgonny oraz północny cypel Jeziora Botku;
23. Obszar Astrachania: od wschodu wzdłuż linii kolejowej Wolski – Aktubińsk –
Akkol (za wyjątkiem linii kolejowej);
24. Autonomiczny Obwód Czukotki;
25. Autonomiczny Obwód Jamalo-Nenetsia: obszar ograniczony linią Ust-Kara –
Aksarka – Kolmy – Wingapurowski – Kaliasawaj – Tybejsale, brzegiem rzeki Taz,
wzdłuż linii wodnej Zatoki Tax i Ob, Zatoka Małygina, Morze Kara i Zatoka
Bajdarackiego (za wyjątkiem skupiska ludności Ust-Kara i kanału żeglugowego na
rzece Ob.) (źródło: VISTA Foreign Business Suport)
Obecnie, obszary, na których występują ograniczenia wstępu, są w Rosji oznakowane
dość wyraźnie, a więc nie powinno być możliwości pomyłek. Planując wyjazd do wyżej
opisanych miejsc, należy je przed wyjazdem przeanalizować i oznaczyć na swojej
mapie.
31
3.8 Przygotowanie się na ewentualność wypadku drogowego
Kwestia bezpieczeństwa podróży zmienia się całkowicie po przejechaniu przez granicę
na stronę rosyjską. Podróżowanie w celach służbowych lub jako zwykły turysta, jest
czynem, który w regionie Morza Barentsa wiąże się z ryzykiem. Nawet przepisy
drogowe nie są całkowicie zgodne z przyjętymi w Finlandii procedurami. Klasycznym
przykładem jest obowiązek ustąpienia pierwszeństwa przejazdu pojazdom
wjeżdżającym na rondo. Jeżeli chodzi o alkohol, zasada zerowej tolerancji nie ma
zastosowania. Zmiany w przepisach Federacji Rosyjskiej, dotyczące wykroczeń
administracyjnych, które weszły w życie w końcu lipca 2007 r, określają minimalny
limit na 0,3 g czystego alkoholu etylowego w litrze krwi lub 0,15 miligramów na litr
wydychanego powietrza (paragraf 27.12). Rewizja ustawy pozwala milicji drogowej
sprawdzać trzeźwość kierowców na drodze poprzez pomiar zawartości alkoholu w
wydychanym powietrzu. Jeżeli kierowca nie wierzy temu testowi, ma prawo zażądać
badania w ośrodku zdrowia. Według tego samego paragrafu karalne jest również
pozwolenie na prowadzenie pojazdu osobie będącej pod wpływem alkoholu. Zmiany w
ustawodawstwie o wykroczeniach administracyjnych dotyczą również zmian w karaniu
mandatami za przekroczenie prędkości, za złamanie zakazu korzystania z telefonu
komórkowego podczas jazdy (bez systemu głośnomówiącego) i nakazu obowiązkowego
używania pasów bezpieczeństwa.
Niezbędną częścią planowania bezpieczeństwa podróży jest przygotowanie się na
ewentualność wypadku drogowego. Przygotowujący się do wyjazdu powinien
przeanalizować wszystkie możliwe sytuacje. Ryzyka wypadku drogowego nigdy nie
wolno niedoceniać. Ruch na drogach Rosji może stwarzać zagrożenie bardzo
poważnym wypadkiem drogowym. Znaki drogowe i znaki informacyjne nie są w Rosji
stosowane w nadmiarze, przynajmniej na długich odcinkach drogi. Również pasy
bezpieczeństwa nie są tak powszechnie używane jak w Finlandii. Ruch na drogach w
pobliżu Fińskiej granicy nie jest zbyt wielki ani szybki, lecz ryzyko wypadku wzrasta,
gdy na przykład mamy do czynienia z dużymi ciężarówkami na krętych drogach
pomiędzy wzgórzami na Półwyspie Kola. Warunki jazdy w zimie pomiędzy
Borysoglebskiem a Murmańskiem są trudne, co stanowi dodatkowe ryzyko
podróżowania. Groźne sytuacje na drogach mogą powodować również pojazdy
wojskowe.
W razie wypadku drogowego po stronie rosyjskiej należy:
W miarę możliwości udzielić poszkodowanym pomocy i jeżeli trzeba, wezwać
pomoc (numery alarmowe: ambulans 03. W pobliżu granicy fińskiej próbować
dzwonić pod numer 112).
Jeżeli poszkodowany samochód może stwarzać zagrożenie dla innych
pojazdów, ustawić na drodze trójkąt ostrzegawczy.
W każdej sytuacji powiadomić milicję GIBDD (numer alarmowy 02).
Centrum ratownicze obwodu murmańskiego czynne przez 24 h, tel. +7 81542
250 166. Centrum jest wyposażone w helikopter i ambulans.
Powiadomić o wypadku ambasadę fińską i poprosić o instrukcje.
Powiadomić również naszą osobę kontaktową w Finlandii oraz stronę
rosyjską, oczekującą naszego przybycia.
Nie zacierać śladów wypadku.
Milicja będzie badała miejsce wypadku: na wszelki wypadek będzie również
wykonywała zdjęcia miejsca pod różnymi kątami i tablic rejestracyjnych
wszystkich pojazdów biorących udział w wypadku.
Zapisać na formularzu ubezpieczeniowym nazwy towarzystw
ubezpieczeniowych uczestniczących w wypadku stron (musimy zawsze mieć
ze sobą wersję rosyjską formularza).
Możliwe są przesłuchania przez milicję drogową.
32
Jeżeli nie rozumiemy raportu napisanego przez milicję w języku rosyjskim,
przed podpisaniem go absolutnie niezbędnym jest napisanie po fińsku, że nie
rozumiemy treści tego raportu.
Jeżeli nasz samochód nie nadaje się do jazdy, powinniśmy zapytać milicji
drogowej lub konsulatu, jaki warsztat polecają w celu przeprowadzenia
naprawy.
Uzyskać kopię sporządzonego przez milicję raportu – jest on wymagany przez
towarzystwo ubezpieczeniowe.
W regionie Morza Barentsa, w wypadkach drogowych ginie co roku około 700 osób, z
czego 90 % w części rosyjskiej tego regionu. Problemami regionu są duże odległości,
zmienne warunki drogowe, ujemne temperatury oraz, w niektórych rejonach po stronie
rosyjskiej, słaby zasięg telefonii komórkowej. Na szczęście nie było poważnych
wypadków drogowych z udziałem podróżnych z krajów zachodnich. W obwodzie
murmańskim, rosyjska milicja drogowa nie zanotowała w ostatnich latach żadnego
wypadku śmiertelnego obywatela Finlandii lub innego kraju skandynawskiego (sytuacja
w czerwcu 2007).
W obszarach wiejskich możliwe jest napotkanie bydła idącego środkiem drogi lub
przekraczającego drogę, w różnych godzinach dnia. Miejsca prowadzenia napraw
bywają być słabo oznakowane, a pozostawione pojazdy mogą się znajdować nawet w
bardzo niebezpiecznych miejscach. Nie zawsze są ustawiane znaki ostrzegawcze, znaki
informujące o robotach drogowych lub migające światła, przez co podczas nocy
niebezpieczne sytuacje mogą być bardzo poważne. Rowery rzadko kiedy są
wyposażone w światła, a nawet nie można mieć pewności, że w pojazdach
mechanicznych są sprawne oba reflektory. Trzeba być przygotowanym na konieczność
nagłego zatrzymania się w każdym momencie. Znaków drogowych jest za mało, a co
gorsza, napisy są wykonane cyrylicą. Z tego względu, przed wyruszeniem w podróż
należy nauczyć się trasy z mapy. Jeżeli nie znamy języka rosyjskiego, dobrze jest
przynajmniej się zapoznać z alfabetem cyrylicy. Nauczenie się tego alfabetu jest
również sprawą bezpieczeństwa, gdyż ułatwi to wyjaśnienie osobom zewnętrznym
gdzie się znajdujemy. Jadąc przez duże skupiska ludności (place targowe, imprezy
handlowe, centra miast), drzwi pojazdu powinniśmy mieć zamknięte.
33
Rosyjscy kierowcy używają świateł oszczędnie. Hamulce i opony zimowe w starych
rosyjskich samochodach również mogą być w złym stanie. Z drugiej strony, Rosjanie
jeżdżący po Finlandii zwracają uwagę, że kierowcy fińscy mają tendencję do
przekraczania dozwolonych na drogach Finlandii prędkości. Autor niniejszej broszury
usłyszał to, między innymi, od kierowcy grupy rosyjskich oficjeli wizytujących
Lapland. W Rosji mandaty zawsze płaci się w bankach. Milicja nie ma prawa żądania
zapłaty w gotówce.
W Rosji jeszcze wdrożono wspólnego numeru alarmowego, lecz istnieją plany jego
wprowadzenia. W Finlandii, policja, pogotowie i straż pożarna są wzywane za pomocą
jednego numeru 112. Poza tym, w Finlandii można realizować wezwanie w języku
angielskim. Telefonując na numery alarmowe w Rosji trudno jest się porozumieć w
języku angielskim. Numer telefonu centrali milicji z językiem angielskim można
znaleźć w St. Petersburgu.
Jednostki dochodzeniowe milicji drogowej znajdują się w Alakurtti, Ylätuloma i
Petsamo. Jeżeli wypadek zdarzy się pomiędzy placówką celną a jednym z tych skupisk
ludności, dochodzenie jest prowadzone w tym skupisku. Milicja drogowa i lokalne
punkty usługowe mogą udzielić informacji na temat pomocy drogowej (holowanie).
Kontakt z milicją drogową (skrót GIBDD) można uzyskać również w następujących
miejscach:
- Miasto Murmańsk GIBDD, ulica Gerojew Seweromorcew budynek 63, lokal
24, Murmańsk, tel. +7 (8152) 421833
Szpitale w obwodzie murmańskim zostały poinstruowane, aby niezwłocznie
informować murmańskie biuro Fińskiego Konsula Generalnego w St. Petersburgu o
przypadku trafienia do szpitala fińskiego uczestnika wypadku. Biuro to pomoże w
znalezieniu tłumacza. W większości skupisk ludności znajdują się służby medyczne, a
ich produkty z krwi są bezpieczne i igły sterylne. Za usługi lekarskie zazwyczaj płaci
się gotówką. Recepty należy zachować w celu uzyskania ewentualnego zwrotu przez
firmę ubezpieczeniową. Recepty służą również jako dowód przyczyny ewentualnego
przekroczenia czasu pobytu poza termin ważności wizy. Prowincjonalne władze
Laplandii wydały w roku 2005 kieszonkowy przewodnik podróżnego, zawierający
praktyczne porady dla podróżujących do obwodu murmańskiego oraz mapę tego
obwodu (rząd prowincji Lapland 2005). Poniżej podajemy informacje o kontaktach z
niektórymi placówkami służby zdrowia:
Szpital Miejski w Murmańsku
Ulica Wolodarskogo 18
Tel. +7 (8152) 45 10 71, 45 19 39
Szpital Rejonowy Kandalaksa
Ulica Czkałowa 54
Tel. +7 (81533) 7 12 33
Pogotowie ratunkowe w Alakurtti: adres 184060, Alakurtti, ulica Danilowa 7,
Tel. +7 (81533) 52395
Szpital Wojskowy w Alakurtti: 184060 Alakurtti, Tel. +7 (81533) 52861
Alakurtti Aptiekary: adres 184060 Alakurtti, ulica Daniłowa 14,
Tel. +7 (81533) 52233
34
Obwodowy Oddział Ratowniczy w Murmańsku (24 hr); wyposażony w helikopter i
ambulans
Tel. +7 (8152) 25 01 66, 25 03 12
W ostrych przypadkach pomoc można wezwać przez bezpośrednie wywołanie
międzynarodowej służby ratowniczej (international emergency service), SOS
International w Danii, która prowadzi dzienny dyżur również w języku fińskim. W razie
potrzeby zorganizuje pomoc na miejscu i transport do domu, a także pomoże w
skontaktowaniu się ze szpitalem w Rosji, jeżeli firma ubezpieczeniowa ma zawartą
umowę z SOS.
SOS International (24 hr), Tel. +45 70 10 50 54
MedFlight Finland (24 hr), Tel. +358 (0)400 463 875
Podróżującym zaleca się, aby w swoim paszporcie lub w kieszeni trzymali kartę
zdrowia. W karcie zdrowia znajdują się informacje o ewentualnej chorobie, leczeniu i
grupie krwi (patrz załącznik na końcu niniejszej broszury). Personel szpitala nie zawsze
wie gdzie skierować pacjenta, a karta zdrowia może w takich przypadkach być
pomocną.
Mało kto sobie uświadamia, że wąż może ukąsić podczas polowania, a nawet może się
dostać na teren osiedla mieszkaniowego. Ukąszenie węża zdarzyło się na przykład
niedaleko Kandalaksy latem 2006 (źródło: euroarctic.com, 20.7.2006). W takim
przypadku również należy być przygotowanym na wezwanie helikoptera.
Zakres i ceny ubezpieczenia można znaleźć na stronach Rosgosstrak pod www.rgs.ru,
lub na stronach Ingonord pod www.ingonord.com.
Następujące informacje należy zapisać w telefonie komórkowym, a na
ewentualność zgubienia telefonu, również w notesie:
Numer telefonu rodziny lub innej osoby do kontaktu, którą będziemy
informowali o postępie swojej podróży
Kontakt info osoby odbierającej, hotelu lub firmy
Kod ICE (In Case of Emergency = w nagłych przypadkach); informacja
kontaktowa osoby najbliższego kontaktu
Numery wspomnianych wyżej ministerstwa spraw zagranicznych i konsulatu
Informacja kontaktowa przejścia granicznego
Numery alarmowe w Rosji
Bezpośrednie numery milicji drogowej
Zgubienie karty kredytowej należy zgłaszać w Finlandii pod numerem telefonu
+35820 333
35
4 BEZPIECZNY POBYT
4.1 Meldowanie się
W rozdziale dotyczącym bezpieczeństwa podróży wspomnieliśmy również o
zagadnieniach, które są ważne z punktu widzenia pobytu, takich jak np. informacja o
kontaktach ze szpitalami. Pobyt rozpoczyna się od przybycia do hotelu lub innego
miejsca zakwaterowania. Związana z meldowaniem się praca papierkowa jest
elementem zapewnienia bezpiecznego pobytu.
Pobyt, mieszkanie w Rosji lub wizytowanie są regulowane różnymi procedurami
meldunkowymi, które zależą od długości pobytu. Jeżeli osoba składa wizytę krótką,
trwającą nie dłużej niż trzy dni, hotel stempluje kartę wjazdową osoby, co stanowi
dowód zameldowania (patrz załącznik). Pozostawanie przez czas dłuższy niż trzy dni w
miejscu innym niż hotel, wymaga zameldowania się z własnej inicjatywy. Swobodne
przebywanie i zamieszkiwanie wymaga zameldowania przez wydział paszportowo-
wizowy ministerstwa spraw wewnętrznych. Zgodnie a ustawą, która weszła w życie w
styczniu 2007 r, cudzoziemiec, przy każdym wyjeżdżaniu z Rosji jest zobowiązany
zgłosić w wydziale paszportowo-wizowym wymeldowanie się za pośrednictwem swego
pracodawcy, hotelu, właściciela kwatery (patrz załączony formularz meldunkowy dla
właściciela kwatery) lub zapraszającego. Po powrocie do Rosji należy się zameldować
ponownie. Ponowne meldowanie się nie jest konieczne, jeżeli nieobecność nie trwała
dłużej niż trzy dni (Ustawa Federacji Rosyjskiej 25.7.2002)
Po przybyciu do Rosji należy się zameldować w ciągu trzech dni roboczych, natomiast
wymeldowanie po wyjeździe należy zgłosić w ciągu dwóch dni roboczych. Jeżeli
mieszkający w Rosji cudzoziemiec zmienia miejsce zamieszkania, musi ponownie się
zameldować w nowym miejscu. Jeżeli pracodawca zaniedba obowiązku wymeldowania
– nawet w przypadku, gdy pracownik dopiero co opuścił miasto – może zostać ukarany
mandatem. Należy się upewnić, czy hotel przyjmuje cudzoziemców, gdyż dodatkowa
biurokracja wymagana przez nową ustawę przysparza hotelom wiele pracy. Przy
wychodzeniu z hotelu w celu udania się do miasta, należy zabierać ze sobą paszport i
kartę wjazdową. Milicja ma prawo sprawdzać dokumenty na ulicy. Jeżeli mamy ze sobą
paszport oryginalny, a nie kopię, musimy nasz dokument dobrze chronić.
Najlepiej abyśmy paszportu nie zgubili. Lecz gdyby to się stało, należy postępować
następująco: zatelefonować do konsulatu fińskiego i powiadomić co się wydarzyło.
Udać się do najbliższego posterunku milicji i przedstawić kopię paszportu oraz inne
dokumenty identyfikacyjne, które posiadamy. Milicja sporządzi „sprawku”, która
stanowi tymczasowe zaświadczenie potwierdzające zgubienie paszportu. Jeżeli na
tym etapie natkniemy się na problemy, należy poprosić o telefon do konsulatu.
Sprawdzić, czy mamy bilet lotniczy (jeżeli przylecieliśmy samolotem). Wykonać
trzy zdjęcia paszportowe i udać się do konsulatu w celu wyrobienia nowego
paszportu. Dostarczyć dokumenty do biura podróży, najlepiej do tego, w którym
była rejestrowana nasza wiza, lub za pośrednictwem którego wizę otrzymaliśmy.
Można to również załatwić w urzędzie imigracyjnym, ale wówczas na wizę trzeba
czekać kilka dni.
Dłuższe (ponad trzy dni) zamieszkiwanie w wynajmowanej kwaterze wymaga
zameldowania się za pośrednictwem wydziału wizowo-paszportowego. Poniżej
załączamy formularz dla właściciela kwatery, który musi być przedłożony w wydziale
wizowo-paszportowym, jeżeli zamieszkujemy w kwaterze prywatnej w Murmańsku:
36
В ПВУ ГУВД г. Мурманск (Komenda Milicji w Murmańsku) От _____________________________________________________________ Паспорт серии (Paszport, seria) _____ № _____________ Выдан (wydany przez) ____________________________«_____» _____________ __________ г. проживающего (ей) по адресу: г. Мурманск (zamieszkujący w Murmańsku pod adresem) _____________________________________________________________ Я (I), _________________________________________, являясь ответственным квартиросъемщиком / собственником (posiadacz/właściciel mieszkania)(ненужное зачеркнуть), согласен(на) зарегистрировать по месту пребывания до (wyrażam zgodę na zameldowaniu w mojej powierzchni mieszkalnej «__do_» ________________ 200_ года на моей жилплощади по вышеуказанному адресу гражданина (person) (pod powyższym adresem osoby) _____________________________________________, __________ г.р., паспорт (paszport) № __________________, виза (viza) № ______________ гражданство (narodowaść), Ф.И.О. (nazwosko), число, месяц, год рождения (data urodzenia), № паспорта, № визы _____________________________________________________________ _____________________________________________________________ подпись (podpis) Все совершеннолетние граждане, зарегистрированные по месту жительства в данной квартире, с регистрацие по месту пребывания иностранного гражданина согласны (wszyscy zameldowani pod powyższym adresem wyrażają zgodę): _____________________________________________________________ подпись (podpis) _____________________________________________________________ подпись (podpis) _____________________________________________________________ подпись (podpis) Подписи граждан, указанных в заявлении (podpisy wymienionych w wniosku osóbosób) ____________________________ Удостоверяю (świadek) ___________________________________________________ Должность, фамилия и подпись должностного лица ДЕЗ (РЭУ) (stanowisko, nazwisko i podpis osoby urzędowej) «____» _____________ 200____ г. 1 Печать ДЭЗ (РЭУ)
Zagadnienia bezpieczeństwa mieszkania zależą od wybranego miejsca. Z punktu
widzenia bezpieczeństwa najłatwiejszą alternatywą jest hotel. Oczywiście, istnieją różne
rodzaje hoteli. Bezpieczeństwo w hotelach jest zazwyczaj utrzymywane przez ich
własne służby ochrony, których usługa może być kupowana w firmach zewnętrznych.
Poziom bezpieczeństwa w rosyjskich hotelach o statusie międzynarodowym jest
zbliżony do tego, jaki istnieje w hotelach na Zachodzie. Ocenę bezpieczeństwa i
poziomu hoteli ułatwia międzynarodowy system klasyfikacji gwiazdkowej, którego
wdrożenie w Rosji jest planowane w 2007r.
W przypadku zakwaterowania w hotelu zaleca się, aby rzeczy wartościowe
przechowywać w hotelowym sejfie, który może być otwierany wyłącznie na podstawie
specjalnego pokwitowania. Hotele i inne miejsca publiczne stanowią wyzwanie jeżeli
chodzi o bezpieczeństwo informacji (np. używanie komputera czy faksu), co omawiamy
bardziej szczegółowo w rozdziale poświęconym bezpieczeństwu informacji.
37
Pozostawienie w holu hotelowym niepilnowanego bagażu może spowodować
uruchomienie alarmu bombowego. W niektórych hotelach dobrze działa służba rzeczy
zgubionych i znalezionych. Np. zgubioną odzież można znaleźć w hotelu Poliarnyje
Zori (Murmańsk) pytając o nią w recepcji. Reputacja hoteli jest dobrze znana firmom i
podróżnym, którzy dłużej przebywają w danym regionie.
4.2 Mieszkanie i pobyt
Ogólnie zamieszkiwanie w Rosji jest bezpieczne. Na przykład personel fińskich
ambasad mieszka w miejscu swojej pracy i nie zetknął się z zagrożeniem
bezpieczeństwa odbiegającym od przeciętności. W północno-zachodniej części Rosji
mieszkają również przedsiębiorcy i osoby prywatne. Ludzie tam żyjący napotykają na
takie same problemy dotyczące bezpieczeństwa jak w Finlandii. Istotne zagadnienia z
punktu widzenia bezpieczeństwa są związane z wynajęciem lub zakupem mieszkania, z
sąsiadami, lokalizacją mieszkania, rozwiązaniami technicznymi zabezpieczeń oraz
postępowaniem samego rezydenta. To ostatnie zagadnienie nigdy nie może być
przecenione. Przykro mówić, ale zarówno fińskie jak i rosyjskie organy ścigania dobrze
wiedzą, że znaczny odsetek oskarżonych o przestępstwo obywateli fińskich, znajdował
się do pewnego stopnia w upojeniu alkoholowym.
Przy wynajmowaniu mieszkania i sporządzaniu umowy najmu stosowane są takie same
zasady jak w Finlandii. Umowa powinna zawierać dane wynajmującego i najemcy, opis
własności wchodzącej w skład mieszkania, miesięczny czynsz, opłaty za prąd, wodę i
gaz. W umowie powinny być również ujęte kwestie odpowiedzialności za ewentualne
zalanie kondygnacji niższych lub zalanie naszego mieszkania przez kondygnacje
znajdujące się powyżej. Czasem umowa wynajmu wymaga podpisania przez wszystkie
osoby mieszkające w danym domu. Wynajmowanie mieszkania często wiąże się z
pewnym ryzykiem. Należy pamiętać o konieczności ubezpieczenia mieszkania, mimo
że jest wynajmowane, a także naszych dóbr osobistych, które w nim posiadamy.
Bezpieczeństwo pobytu i mieszkania w Rosji można poprawić, jeżeli podróżujący po
tym kraju lub osoba tam się wybierająca, regularnie będą informowały członka rodzimy
lub inną osobę o dacie rozpoczęcia podróży i dacie dotarcia do celu. Najtańszym i
często najskuteczniejszym sposobem jest wysyłanie wiadomości tekstowych.
Pobyt obcokrajowca w Rosji może odbywać się na podstawie zezwolenia na pobyt
czasowy lub stały. Zezwolenie na pobyt czasowy jest wydawane na trzy lata. Władze są
zobowiązane podjąć decyzję o wydaniu zezwolenia na pobyt w ciągu sześciu miesięcy
od daty złożenia wniosku. Przy podejmowaniu decyzji o zezwoleniu na pobyt czasowy,
brany jest pod uwagę limit zezwoleń określony przez Federację. Niezależnie od limitu,
zezwolenie na pobyt czasowy może być wydane:
1. osobie, która się urodziła w Związku Radzieckim i była radzieckim
obywatelem, albo osoba urodzona w Rosji;
2. osoba, zgłoszona jako będąca pod opieką i której dziecko jest obywatelem
Rosji;
3. osoba, która ma co najmniej jednego rodzica pod opieką i ten rodzic jest
obywatelem rosyjskim;
4. osoba, która poślubiła obywatela rosyjskiego mieszkającego w Rosji
5. osoba, która dokonuje w Rosji inwestycji
Wniosek o pozwolenie na pobyt czasowy jest składany na okres sześciu miesięcy w
państwie przyjmującym albo ambasadzie rosyjskiej. Wniosek o zezwolenie na pobyt
czasowy jest wypełniany w państwie przyjmującym podczas okresu ważności wizy.
Jeżeli pozwolenie zostanie przyznane, okres ważności wizy ulega przedłużeniu. Od
rozpatrującego wniosek lokalnego biura UWD (Ministerstwa Spraw Wewnętrznych)
38
wymagane jest uzyskanie opinii o przyznaniu pozwolenia od służby bezpieczeństwa,
(pristava), urzędu podatkowego, urzędu socjalnego i ochrony zdrowia, służby
imigracyjnej i innych możliwych władz, które muszą dać odpowiedź w ciągu dwóch
miesięcy. Pozwolenie na pobyt może być cofnięte, jeżeli osoba została skazana za
poważne przestępstwo lub jest podejrzana o planowanie takiego przestępstwa. Wniosek
może również zostać odrzucony, jeżeli osoba dopuściła się złamania przepisów
pobytowych, zamieściła we wniosku fałszywe dane, cierpi na poważną chorobę zakaźną
lub nie może udowodnić możliwości utrzymania siebie lub członków rodziny w czasie
pobytu.
Osoba, która uzyskała pozwolenie na pobyt czasowy, ma prawo podjąć w Rosji pracę.
Jeżeli cudzoziemiec chce kraj opuścić, musi wystąpić o wizę wyjazdową. Osoba z
pozwoleniem na pobyt czasowy nie może zmienić miejsca pobytu lub pracować poza
miejscowością pobytu. Jeżeli cudzoziemiec z takim pozwoleniem pobytu mieszka w
Rosji co najmniej jeden rok, może wystąpić o pozwolenie na pobyt stały na pięć lat.
Osoba taka może z Rosji wyjeżdżać i wracać bez wizy.
4.3 Bezpieczeństwo domu i rodziny
Jeżeli firma i jej personel zamierzają przebywać w Rosji przez dłuższy okres, przed
przeniesieniem się do Rosji należy w firmie wyznaczyć osobą pełniącą rolę
tymczasowego kontaktu do spraw bezpieczeństwa. Osoba taka mogłaby być na
przykład pracownikiem, który zostanie wyznaczony na kierownika do spraw
bezpieczeństwa firmy, kiedy będzie już działała na miejscu. Zajmie się wówczas
obserwacją warunków bezpieczeństwa w miejscu działalności firmy i przebywającym
tam Finom zapewni dostarczanie aktualnych informacji o bezpieczeństwie. Oprócz
tego, powinna działać jako osoba do spraw kontaktów z miejscowymi władzami i
firmami ochroniarskimi.
Życie na miejscu uwalnia nas od zagrożeń ryzyka związanego z podróżowaniem, lecz
wymaga inicjatywy w zapewnieniu bezpieczeństwa osobistego, swojej rodzinie i
ochrony własności. Zaleca się, aby najbliższej ambasadzie fińskiej przekazać aktualne
informacje kontaktowe oraz adresy Finów żyjących w tym regionie. Dla zapewnienia
im bezpieczeństwa w przypadku kryzysu, ambasady mogą prowadzić rejestr obywateli
fińskich mieszkających w danym kraju (Ustawa o służbie konsularnej, §36).
Prowadzenie takich rejestrów jest całkowicie dobrowolne, lecz mocno zalecane w
krajach i obszarach podatnych na sytuacje kryzysowe. Takim obszarem w Rosji jest
rejon Kaukazu i rejony w pobliżu Azji Centralnej. W obszarach kryzysowych możliwe
jest również prowadzenie rejestracji przez inne ambasady EU. Ambasady fińskie na
całym świecie mają plany gotowości i plany ewakuacyjne na wypadek kryzysu, które w
miarę potrzeb są aktualizowane. W planach gotowości sporządza się mapę sytuacji
kryzysowych w danym kraju i spis koniecznych instrukcji działania.
Osoba, która została delegowana do pracy zagranicą, na początku zamieszka
prawdopodobnie w hotelu lub pensjonacie turystycznym, natomiast po ustabilizowaniu
się rozpocznie starania o wynajęcie mieszkania lub prywatnego apartamentu. Przy
ocenie mieszkania, oprócz podstawowych zagadnień zabezpieczenia i bezpieczeństwa
życia, rozpatrywane są takie warunki jak lokalizacja (cicha dzielnica miasta, sąsiedztwo
biur i budynków) i zabezpieczenie budynku (drzwi zewnętrzne, windy, oświetlenie,
blokady, bezpieczeństwo pożarowe). Bezpieczeństwo funkcjonalne mieszkania
obejmuje również właściwości zdrowotne życia (ruch uliczny, zanieczyszczenie,
wilgoć, ogrzewanie), rodzaj bezpośredniego sąsiedztwa (nieznani podróżnicy, spokojni
starsi rezydenci) oraz oddziaływanie ewentualnych katastrof naturalnych.
39
Ruch uliczny stanowi największe zagrożenie, zarówno w czasie podróży jak i życia na
miejscu. Czynnikiem wymagającym szczególnej uwagi w życiu codziennym jest
również bezpieczeństwo pożarowe. Mieszkanie musi być wyposażone we własne
czujniki przeciwpożarowe. Muszą być oznaczone drogi ewakuacji i miejsca zbiórki tak,
aby w razie pożaru akcje przebiegały sprawnie. Bezpieczeństwo pożarowe jest jednym z
najważniejszych zagadnień bezpiecznego życia w Rosji. Na przykład, liczba zgonów
spowodowanych pożarami ( i wypadkami drogowymi) w obwodzie murmańskim w
ciągu roku, przy liczbie mieszkańców niewiele mniejszej od miliona, jest tego samego
rzędu co w całej Finlandii.
Ważne numery alarmowe w życiu codziennym to: 01 (straż pożarna), 02 (milicja), 03
(pogotowie ratunkowe). Wypadki związane z gazem powinny być zgłaszane pod numer
04 (działa przynajmniej w St. Petersburgu). W Murmańsku, sprawy podlegające
zakładom użyteczności publicznej mogą być zgłaszane pod numer 051. Biznes w Rosji
znajduje się pod stałą opieką. Milicja w St. Petersburgu posiada specjalne numery
telefonów dla obcokrajowców: +7 812 164 9787 i +7 812 326 9696, gdzie sprawami
mogą się zająć nawet w języku angielskim.
W przypadku choroby lub wypadku, w St. Petersburgu polecana jest Klinika Euromed.
Jej adres to Suqoroqski prospekt 60, tel. +7 812 327 0301. numery telefonów do
Centralnego Szpitala Wyborg to +7 278 24 552 i +7 278 23 915.
Wybierając mieszkanie, oprócz ustalenia praw własnościowych, należy brać pod
uwagę następujące zagadnienia bezpieczeństwa:
Sąsiedzi (narodowość, zachowanie, stosunek do spraw bezpieczeństwa);
Oświetlenie holu i zewnętrzne;
Możliwość parkowania samochodu na zamykanym podwórku;
Jeżeli samodzielny garaż znajduje się daleko, w jaki sposób jest zorganizowany
transport do mieszkania;
Wyjścia awaryjne i piwnice oraz ich stan;
Płoty i inne zabezpieczenia zewnętrzne (również zamykane na klucz wyjścia);
Wyposażenie przeciwpożarowe również w holach;
Zabezpieczenie attyk i piwnic, ewentualni niepożądani lokatorzy;
Stan i solidność drzwi i zamków;
Stan blokad okien i balkonów;
Mieszkanie powyżej parteru zawsze jest lepsze (2-gie – 4-te piętro), lecz nie za
wysoko (bezpieczeństwo pożarowe);
Lokalizacja mieszkania względem miejsca pracy, aby uniknąć dojazdu przez
podejrzane okolice;
Plany ewakuacji i instrukcje, ich aktualność i widoczność.
Badania wykazały (np. Aromaa & Lehti 2001, 64), że Finowie, w celu podniesienia
bezpieczeństwa mieszkania w Rosji, polegają głównie na inwestowaniu w
zabezpieczenie drzwi i w zamki. Wynajęte mieszkania na ogół nie stwarzają
specjalnych problemów z bezpieczeństwem. Zabezpieczenia elektroniczne ciągle są
rzadko instalowane, chociaż urządzenia dotyczące bezpieczeństwa przeciwpożarowego
stają się coraz powszechniejsze. O większy ból głowy firm w Rosji przyprawiają
kwestie bezpieczeństwa pracowników na ulicy i w czasie wolnym niż te związane z
bezpieczeństwem zamieszkiwania (Aromaa &Lehti 2001, 65).
Najważniejszymi sposobami uniknięcia zwykłych przestępstw ulicznych, jest
zachowanie opartej na zdrowym rozsądku czujności, unikanie dzielnic o złej reputacji,
nieznanego towarzystwa i rozsądne używanie alkoholu. Normalnie życie w Rosji nie
wymaga znaczących inwestycji w bezpieczeństwo. Na przykład Finowie rzadko
40
praktykują używanie broni gazowej lub korzystanie z ochroniarzy (Aromaa & Lehti
2001, 66 –67). W tym kontekście dobrze jest pamiętać, że według rosyjskiego kodeksu
kryminalnego, noszenie tak zwanej białej broni (chołodnije orużije, fińskie noże, noże
zwykłe i szable) jest zakazane, jeżeli nie ma się pozwolenia na noszenie broni
myśliwskiej lub jeżeli biała broń nie stanowi elementu stroju narodowego. Zgodnie z
Ustawą o Przestępczości, nielegalne kupowanie i posiadanie broni gazowej nie jest
czynem karalnym, lecz według ustawy o broni, do nabycia rozpylacza gazu konieczna
jest licencja. Tym niemniej, są w Rosji sprzedawane niektóre rodzaje broni gazowej
niewymagające licencji, a służące do samoobrony.
Władze milicyjne obwodu murmańskiego (UWD) opublikowały instrukcję, przy
pomocy której mieszkańcy mogą zapobiegać dostaniu się do mieszkania niepożądanej
osoby lub włamywaczy i w ten sposób poprawić bezpieczeństwo codziennego życia.
Lista tych zagadnień jest oczywiście zbyt obszerna, lecz branie pod uwagę zaleceń
lokalnej milicji jest uzasadnione.
Zalecenia milicji dotyczące ochrony mieszkania są następujące:
1. Alarmy antywłamaniowe z czujnikami ruchu (system wykrywania przestępców
w Finlandii)
2. Nieotwieranie drzwi obcym osobom;
3. Zamontowanie „judasza”;
4. Nie mówić, że jesteśmy w domu sami;
5. Nie informować o naszych planach podróży;
6. Zostawiać światła włączone po wyjściu z mieszkania;
7. Zamykać okna;
8. Wymienić zamki, jeżeli właśnie się wprowadziliśmy lub jeśli przed nami ktoś
tu mieszkał;
9. Umówić się z zaprzyjaźnionym sąsiadem, aby podczas naszej nieobecności
zabierał przesyłki z naszej skrzynki na listy;
10. Łańcuch drzwiowy wystarcza, zamontować po wewnętrznej stronie drzwi
rozpylacz gazu, który będziemy mieli pod ręką w razie ataku włamywacza.
41
Uzyskać od milicji pozwolenie na posiadanie takiego rozpylacza. Niektóre
modele nie wymagają pozwolenia;
11. W razie zagrożenia wołać o pomoc, przyciągnąć uwagę otoczenia.
Planujący włamanie włamywacze mogą poszukiwać ważnych informacji poprzez
telefon domowy, domofon lub telefon biurowy.
12. Nie odpowiadać na pytania zadawane przez ludzi, których nie znamy;
13. Nie podawać automatycznej sekretarce swego nazwiska, numeru telefonu lub
aktualnego miejsca pobytu. W ogóle należy rozważyć potrzebę posiadania
automatycznej sekretarki;
14. Zaopatrzyć się w miernik linii telefonicznej, za pomocą którego można
sprawdzić, czy na linii znajduje się obca osoba;
15. Wpisać do telefonu numery szybkiego wybierania milicji, pogotowia
ratunkowego i straży pożarnej;
Bezpieczeństwo w samochodzie jest tak samo ważne jak w mieszkaniu lub w biurze.
Zalecenia milicji dla poprawienia zabezpieczenia pojazdu są następujące:
16. Zaopatrzyć się w rozpylacz gazu do samochodu po uzyskaniu pozwolenia od
milicji;
17. Sprawdzać, czy w samochodzie lub na zewnątrz samochodu nie ma nieznanych
przedmiotów. Nie zabierać ich do samochodu, natomiast zgłosić milicji;
18. Nie pozostawiać w samochodzie widocznych wartościowych przedmiotów
(telefon komórkowy, okulary przeciwsłoneczne, komputer itp.);
19. Klucza od samochodu nie trzymać razem z innymi kluczami, w przeciwnym
razie może się zdarzyć, że zgubimy naraz wszystkie ważne klucze;
20. Nie parkować samochodu w nieznanych miejscach lub w pobliżu wyglądającej
podejrzanie grupy ludzi;
21. Mieć pod ręką telefon komórkowy;
22. W razie wypadku nie wdawać się w dyskusję z drugą stroną i nie przekazywać
żadnych dokumentów. Jeżeli konieczne, poprosić przejeżdżającego kierowcę,
aby zgłosił wypadek na najbliższym posterunku milicji;
23. Napełnić zbiornik, nawet jeżeli jest pusty tylko do połowy.
24. Nie zatrzymywać się dla odpoczynku w przypadkowych, odludnych miejscach;
25. Jeżeli wydaje nam się, że jesteśmy śledzeni, należy zajechać na najbliższy
posterunek milicji;
Następujące zalecenia poprawią nasze bezpieczeństwo osobiste:
26. Zachować ostrożność przy wychodzeniu z banku lub sklepu. Złodziej sądzi, że
właśnie pobraliśmy pieniądze lub zrobiliśmy zakupy;
27. Zachować jedną rękę wolną;
28. Unikać nieoświetlonych chodników lub alej;
29. Unikać jazdy windą z obcym. Jeżeli sytuacja wygląda na niebezpieczną,
nacisnąć przycisk alarmowy (WYZOW);
30. Szczególną ostrożność zachować przy wchodzeniu do budynku (klatka
schodowa) bez oświetlenia. Wyłączenie oświetlenia jest typową taktyką
przestępców;
Osoba przyzwyczajona do swobodnego korzystania z telefonu komórkowego na
Zachodzie może być zdziwiona faktem, że telefony komórkowe nadal są pożądanym
przez kieszonkowców przedmiotem. Ma on wartość pieniężną i jest łatwy do
sprzedania, może więc zostać na ulicy wyrwany z ręki lub torebki. Dla poprawienia
zabezpieczenia telefonu komórkowego, milicja proponuje następującą instrukcję:
42
31. Przebywając w miejscach publicznych, w publicznych środkach transportu, na
placach itp., trzymać telefon schowany, na przykład w kieszeni podkoszulka;
32. Unikać używania telefonu w zatłoczonych miejscach. Podczas korzystania z
telefonu zwracać uwagę, aby obok nie znajdowały się obce osoby. Większość
telefonów jest tracona przez niezachowanie ostrożności;
33. Jeżeli telefon jest noszony w futerale na szyi, trzymać go pod ubraniem lub pod
koszulą;
34. Zachować numer seryjny swego telefonu w następujący sposób: Nacisnąć
*#06#. Zostanie wyświetlony 15-cyfrowy numer. W przypadku zgubienia
telefonu należy ten numer wysłać w celu zablokowania telefonu;
35. W razie kradzieży, zgłosić ten fakt na najbliższym posterunku milicji lub
ochronie.
Powyższe zalecenia w pewnym stopniu odnoszą się również do zabezpieczenia laptopa.
Zalecenia milicji uwzględniają również fizyczną ochronę osobistą.
36. Wybrać dla siebie odpowiedni rodzaj samoobrony; może to być alarm
antywłamaniowy w samochodzie i rozpylacze gazowe w domu;
37. Przeszkolić się w zakresie używania broni gazowej. Posiadanie broni gazowej
w Rosji z zasady wymaga pozwolenia. Oprócz tego, musimy przestrzegać zasad
przechowywania broni gazowej w domu.
Do przedstawionych wyżej zaleceń milicji można dodać kilka dodatkowych zagadnień
bezpieczeństwa, na przykład:
Sprawdzać zamiary i dokumenty każdej osoby przedstawiającej się jako
milicjant, hydraulik lub tym podobnie. Zadzwonić do firmy, która go przysłała;
Zwracać uwagę, czy nie jesteśmy obserwowani: czy nie jesteśmy wypytywani o
nas lub naszą rodzinę, czy nie jeździ za nami samochód lub czy w pobliżu
naszego mieszkania nie parkuje przez dłuższy czas podejrzany pojazd, taki jak
na przykład van;
Zachować ostrożność przy odbiorze przesyłki pocztowej, paczek lub listów od
niespodziewanych firm lub osób, a szczególnie gdy nie ma na nich adresu
zwrotnego;
Załatwić dla wszystkich członków rodziny telefony z zastrzeżonymi numerami,
co pozwoli na szybki z nimi kontakt.
Każde śledzenie osoby, mieszkania czy samochodu powinno się zauważyć poprzez
obserwowanie otoczenia. Śledzenie fizyczne przez przestępców lub państwowe służby
bezpieczeństwa wskazuje, że względem nas są planowane jakieś działania. Śledzenie
przez przestępców należy traktować bardzo poważnie. Istnieją metody rozpoznawania i
demaskowania śledzenia na ulicy. Należy je omówić z lokalną firmą ochroniarską.
Zapewnienie bezpieczeństwa osobistego jest zadaniem bardziej wymagającym w
przypadku rodziny z dziećmi. Bardzo ważna jest współpraca domu i szkoły. Wybierać
szkołę czy żłobek o dobrej reputacji, które są polecane przez innych obcokrajowców lub
wiarygodnego przyjaciela. Współpraca pomiędzy domem i szkołą obejmuje
zorganizowanie transportu dzieci i uzgodnienie osoby im towarzyszącej. Dzieci
powinny być dowożone do szkoły i przywożone z powrotem przez członków rodziny.
W razie niemożliwości, ich eskortowanie powinno być zorganizowane w inny sposób.
Osoba podwożąca dzieci musi być uzgodniona z nauczycielem.
Ważnym zagadnieniem jest również wymiana informacji między rodzicami i
nauczycielem. Musi zostać ustalone ze szkołą i innymi instytucjami, jakie i komu
informacje o dzieciach mogą być przekazywane. Nie jest zalecane pozostawianie dzieci
43
bez opieki, np. z ich kolegami lub w kinie. Należy dzieciom mocno zastrzec, aby
unikały zadawania się z obcymi. Jeżeli obca osoba próbuje się do nich zbliżyć, powinny
to zgłosić w szkole lub rodzicom. Bardzo ważnym jest, aby nauczyć dzieci i członków
rodziny podstawowych zagadnień bezpieczeństwa w życiu codziennym. Dzieci
powinny również wiedzieć jak postępować w przypadku pożaru.
W sprawach bezpieczeństwa i mieszkania w Rosji musi być brany pod uwagę fakt, że
telefony mogą być podsłuchiwane. Rosjanie uważają to nie tylko za powszechne, ale i
za naturalne. Podczas rozmów telefonicznych należy zachowywać ostrożność i
powściągliwość. W razie otrzymywania przez telefon gróźb, rozmowy powinny być
nagrywane. Urządzenia nagrywające należy zainstalować w pracy i w domu. Wszelkie
próby szantażu należy natychmiast zgłaszać do wydziału milicji, zajmującego się
zwalczaniem przestępczości zorganizowanej. Po omówieniu zdarzenia z milicją,
powinno się je również zgłosić kierownictwu firmy ochroniarskiej, z której usług
korzystamy.
Należy ostrzec członków rodziny, aby nie wpuszczali do mieszkania osób obcych. Nie
powinni też nikomu mówić o pracy innych członków rodziny i aktualnym miejscu ich
przebywania. Dobrze jest uczulić rodzinę, aby w żadnym wypadku nie przyjmowała
paczek lub innych przesyłek dostarczonych przez nieznane strony. Należy utrzymywać
dobre relacje z sąsiadami. Są oni w stanie lepiej rozpoznać obcych ludzi i z góry
ostrzegać o niepewnych osobach, które mogą próbować się włamać, straszyć dzieci, lub
są szczególnie ciekawskie.
Zawsze należy zachowywać nieufność wobec ludzi, którzy udają przedstawicieli władz,
pracowników komunalnych, fachowców od napraw urządzeń domowych, którzy nagle
się pojawiają w domu lub biurze. Cel ich wizyty powinniśmy sprawdzić u ich
przełożonych. W biurze, a nawet i w domu, takie sprawy najlepiej jest powierzać
ochroniarzowi lub kierownikowi do spraw bezpieczeństwa. W przypadku
prowadzonego legalnego przeszukania naszego mieszkania, wykonujące te czynności
osoby muszą przedstawić swoje nazwiska, identyfikację personalną, nazwiska ich
przełożonych oraz nakaz przeszukania. Musi być przy tym obecny nasz prawnik, lub w
przypadku nagłym, przywołana na świadka jakaś inna osoba.
Planowane wyjazdy służbowe lub spotkania nie powinny być omawiane w obecności
osób obcych. Również o sprawach pracy nie należy dyskutować przez telefon w
obecności osoby zewnętrznej lub obcej. Osoba telefonująca do nas może to zrobić
później.
Rodzina powinna omówić działania, jakie należy podejmować w przypadku porwania
jej członka i pod jakie numery telefonu należy w takim przypadku alarmować. Trzeba z
góry ustalić, z którym wydziałem milicji i z jakimi władzami będziemy się
kontaktowali.
4.4 Niektóre zagadnienia prawne
W Finlandii osoba prawna ponosi odpowiedzialność karną, od kiedy w 1.9.1995 dodano
nowy paragraf do Kodeksu Karnego (rozdział5). W Rosji osoba prawna nie ponosi
odpowiedzialności karnej (Kodeks karny § 19), lecz według punktu 2 par. 2.1 i
postanowień par. 2.10 kodeksu administracyjnego, osoba prawna może ponosić
odpowiedzialność administracyjną. Fiński kodeks karny wymienia ponad 30
przestępstw, za które osoba prawna może być ukarana zbiorową grzywną. W skład
takich przestępstw wchodzą między innymi: przekupstwo, oszustwa dotyczące pomocy
społecznej, zatajenie, naruszenie bezpieczeństwa pracy, szkody środowiskowe oraz
niezgodne z prawem wykorzystanie informacji wewnętrznych (Koistinen 2006: 52).
44
Według rosyjskiego kodeksu karnego, osoba, która uzyskała prawo prowadzenia handlu
zagranicznego, może zostać oskarżona o nielegalny eksport surowców, materiałów,
technologii, informacji naukowych i technicznych oraz siły roboczej używanej w
przemyśle zbrojeniowym. Osobą, która otrzymuje zezwolenie na handel zagraniczny
może być dyrektor osoby prawnej zarejestrowanej w Rosji i osoba fizyczna mieszkająca
na stałe w Rosji, która jest zameldowana jako przedsiębiorca prywatny. Dyrektor
organizacji może być obwiniony o zaniedbanie w wysłaniu waluty (Kodeks Karny §
193). Właściciel oraz dyrektor organizacji i niektóre inne osoby realizujące zadania
administracyjne w organizacji lub przedsiębiorstwie prywatnym, mogą zostać
oskarżone o ukrycie posiadanych przez organizację takich funduszy lub własności,
które podlegają opodatkowaniu lub inkasu należności. Typowym dla rosyjskiego tekstu
prawniczego jest to, że zakres winy popełniających przestępstwa jest wyczerpująco
określony w zasadniczych elementach przestępstwa (Koistinen, 2006, 95).
Życie w Rosji wymaga pewnego poziomu znajomości rosyjskiego prawodawstwa.
Cudzoziemiec powinien również wiedzieć, jakie rzeczy są akceptowalne na poziomie
ulicy i które prawa i obowiązki są porównywalne np. z praktykami fińskimi. Rosyjski
kodeks karny zwalnia osoby od odpowiedzialności karnej między innymi w
następujących przypadkach:
Samoobrona (KK § 37)
Osoba może się bronić i stawać w obronie innych przeciwko atakującemu, jeżeli
atakujący grozi przemocą. W takim wypadku dopuszczalne jest uszkodzenie ciała
atakującego. Osoba może się bronić przy użyciu proporcjonalnie odpowiednich metod,
jeżeli atakujący nie grozi przemocą.
Prawo każdego do aresztowania (KK § 38)
Osoba, która popełniła przestępstwo może doznać obrażenia ciała podczas
aresztowania, w czasie eskortowania jej do aresztu lub podczas niedopuszczania do
popełnienia dalszych przestępstw, jeżeli aresztowanie w inny sposób nie jest możliwe.
Obrażenie ciała nie może być celowo nieproporcjonalne do okoliczności i szkody
spowodowanej przez sprawcę czynu. Klauzulą w rosyjskim kodeksie karnym, która
wywołuje zaskoczenie u obcokrajowców jest to, że każdy obywatel Federacji
Rosyjskiej ma prawo dokonać aresztowania. Również obcokrajowcy mają prawo
aresztować osobę złapaną flagrante delicto (na gorącym uczynku). Oprócz
aresztowania po popełnieniu przestępstwa, można również aresztować osobę usiłującą
popełnić przestępstwo, lecz oczywiście udowodnienie usiłowania pozostawiono do
ostatecznej decyzji sądu. Niebudzące wątpliwości przypadki, to takie, kiedy osoba
została przyłapana flagrante delicto, osoba wskazana przez świadków oraz osoby
zastane w mieszkaniu lub innym miejscu, w którym znajdują się niezbite dowody
popełnienia przestępstwa. Każdy ma prawo również do aresztowania zbiega z zakładu
karnego lub innej osoby poszukiwanej.
Stan wyższej konieczności (KK § 39)
Spowodowanie szkody na legalnie chronionych interesach nie jest karalne w przypadku
ekstremalnego stanu wyższej konieczności, podczas obrony przed bezpośrednim
zagrożeniem siebie lub innej osoby, jeżeli zagrożenie nie może być usunięte w
jakikolwiek innych sposób, a spowodowana szkoda nie jest nieproporcjonalna i
intencjonalna.
45
5 BEZPIECZEŃSTWO DZIAŁALNOŚCI BIZNESOWEJ
5.1 Kultura bezpieczeństwa rozpoczyna się od kierownictwa
U podstaw każdego planu rozwoju bezpieczeństwa jest bezpieczeństwo osobiste.
Najważniejsze cele bezpieczeństwa to: bezpieczeństwo personelu, bezpieczeństwo
klienta i bezpieczeństwo mieszkań w otoczeniu firmy. Bezpieczeństwo osobiste jest
punktem startowym i priorytetem w analizach bezpieczeństwa. Bezpieczeństwo
klientów i personelu są podstawowymi zagadnieniami w firmach działających w branży
usługowej. Działania w kierunku zagwarantowania bezpieczeństwa klientów w Rosji
nie mogą się wiele różnić od stosowanych w innych krajach. Bezpieczeństwo pożarowe
budynku i pomieszczeń produkcyjnych (pomieszczenia obsługi klienta) oraz innych
elementów infrastruktury, zasadniczo tworzą ramy dla warunków wstępnych rozwoju
bezpieczeństwa. Jeżeli firma świadczy usługi dla klientów, musi pamiętać również o
tym, że inni klienci, ich zachowanie oraz liczba, również mają wpływ na
bezpieczeństwo naszego klienta.
Foto: Pekka Iivari
Bezpieczeństwo składa się z wielu małych i większych czynników, które wymagają
zestrojenia ze sobą. Nie wystarczy, że organizacja stosuje drogie systemy monitoringu
wideo, jeżeli metody zabezpieczenia informacji są prymitywne. Mocne zamki nic nie
znaczą, jeżeli prawo wstępu jest przyznawane bez zachowania należytej ostrożności.
Poziom bezpieczeństwa jest oceniany według najsłabszego ogniwa w systemie
zabezpieczeń wewnętrznych i zewnętrznych.
Zagadnienia bezpieczeństwa biznesowego należą do odpowiedzialności działającego na
miejscu kierownictwa firmy. Kierownik do spraw bezpieczeństwa udziela kierownictwu
firmy pomocy i fachowych porad. Jeżeli główna siedziba firmy działająca na miejscu
jest zarejestrowana zagranicą, oddział firmy/przedsiębiorstwo zależne przestrzega
instrukcji siedziby głównej. W ten sposób odpowiedzialność za bezpieczeństwo leży
częściowo za granicą.
46
Przy sporządzaniu planu ryzyka bezpieczeństwa, kierownik do spraw bezpieczeństwa
firmy korzysta z miejscowej sieci urzędników od bezpieczeństwa i z wiarygodnych firm
ochroniarskich. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby firma zbudowała dobre relacje z
lokalnymi władzami i centralą ministerstwa spraw wewnętrznych Rosji (UWD), z
administracją służb ratowniczych MTchS (МЧС Emercom) oraz służbami
bezpieczeństwa FSB. Ministerstwo spraw wewnętrznych UWD, Mercom i FSB są
najważniejszymi władzami bezpieczeństwa, z którymi firma powinna mieć dobre
stosunki współpracy (Petrov 2007, 53). Ambasada Fińska dysponuje danymi
kontaktowymi z najważniejszymi urzędnikami do spraw bezpieczeństwa i może pomóc
w nawiązaniu takich relacji. Dobrą okazją do poszerzenia kontaktów z władzami jest
ceremonia otwarcia firmy, mimo że komunikacja z władzami miała już miejsce podczas
zakładania firmy. Zaleca się, aby informować miejscowe władze bezpieczeństwa o
naturze firmy, jej personelu i liczbie pracowników zagranicznych, jak również o
szczególnych zagrożeniach i wymaganiach w zakresie bezpieczeństwa.
Władze nadzorujące w sektorze bezpieczeństwa:
Państwowa inspekcja bezpieczeństwa pożarowego w Emerkom (Pożarnyi
nadzor)
Agencja kontroli pojazdów (Gosavtoinspekcija)
Agencja nadzoru ekologicznego, technologicznego i atomowego (Rostehnadzor), który został utworzony w 2004 r z połączenia agencji nadzoru
bezpieczeństwa radiacyjnego (Gosatomnadzor) z agencją nadzoru elektrycznego (Gosenergonadzor)
Agencja nadzoru sanitarno-epidemiologicznego (Gossanepidnadzor)
Inspekcja pracy ((Rostrudinspekcija)
Agencja kontroli systemu normalizacji (Gosstandart)
Spośród ministerstw i biur centralnych w ich obszarach, najważniejszymi
agencjami są Emerkom, MWD, FSB, ministerstwo finansów i urzędy
podatkowe.
Nadzór nad bezpieczeństwem utworzony przez organizacje społeczne (związki
zawodowe, partie polityczne, media)
Biuro prokuratora generalnego, jako najwyższego nadzorcy nad wdrażaniem
działań rządu i nad bezpieczeństwem.
Personel zagranicznej firmy zawsze był w Rosji przedmiotem specjalnej uwagi.
Członkowie załogi, ich zwyczaje, życie i podróże są obserwowane i dokładnie badane
przez władze, konkurencję, a także przez przestępców. W zadaniach władz rosyjskich
(podatkowych, celnych, służby bezpieczeństwa) istnieje obowiązek sprawdzania, czy
pozwolenia na pobyt i pracę są w porządku, czy pieniądze używane w transakcjach
biznesowych zostały uzyskane w sposób legalny, a używane przez firmy kamery
monitorujące są stosowane zgodnie z zasadami. Agencje rządowe, ulokowane w
przylegających lub sąsiednich budynkach, prawdopodobnie nie będą patrzyły życzliwie
na firmę, której kamera monitorująca obejmuje zasięgiem również obszar sąsiedni.
Przeznaczony dla władz pakiet informacji co najmniej nie utrudni działalności
biznesowej w przyszłości. Organy ścigania, które mimo wszystko są dość wpływowe w
rosyjskiej administracji, mogą być podejrzliwe, nawet jeżeli dokładnie wiedzą jakim
rodzajem działalności firma zagraniczna się zajmuje. Tutaj kultura administracyjna
zasadniczo się różni od tej, do jakiej jesteśmy przyzwyczajeni. W Finlandii nie ma
zwyczaju odwiedzania posterunku miejscowej policji w celu przedstawienia się. Ważne
jest, aby zapoznać się ze strukturą władz milicyjnych, ponieważ w Rosji ministerstwo
spraw wewnętrznych UWD, a w praktyce milicja, jest odpowiedzialne za zapobieganie
zwykłej i zorganizowanej przestępczości, nadzorowanie obcokrajowców, zarządzanie
pozwoleniami i nadzór nad firmami ochroniarskimi. Ktoś, kto mieszka w danym
obwodzie, powinien również wiedzieć, że wydział paszportowo-wizowy UWD
47
monitoruje zameldowania mieszkających tu obcokrajowców. Oprócz tego, instrukcje i
zarządzenia mogą wydawać władze milicyjne, władze odpowiedzialne za
bezpieczeństwo wewnętrzne i akcje ratunkowe, które mają wpływ na działalność
biznesową. Władze bezpieczeństwa FSB są odpowiedzialne za walkę ze szpiegostwem i
poważną przestępczością zorganizowaną. Lokalne i miejskie oddziały rosyjskiego
ministerstwa spraw nadzwyczajnych (МЧС, EMERCOM w angielskim) są
specjalistycznymi organami od gaszenia pożarów i operacji nadzwyczajnych.
Dostarczają informacji na temat przygotowania się na wypadek sytuacji nadzwyczajnej,
potrzeb ewakuacyjnych i planowania gotowości. Kluczowe pozycje z punktu widzenia
działalności biznesowej zajmują również urzędy podatkowe i urzędy pracy.
Wszechstronne kierowanie identyfikacją ryzyk i podejmowanie działań
zabezpieczających, stanowią część praktycznej kultury bezpieczeństwa, którą każdy
pracownik firmy i organizacji powinien przyswoić w zakresie wymaganym na danym
stanowisku. Powinna istnieć świadomość różnych form ryzyka i ich przyczyn, a
informacje o nich powinny być aktywnie gromadzone. Należy również prowadzić
identyfikację zagrożeń, które kiedykolwiek i gdziekolwiek mogą się pojawić. Trzeba
unikać niepotrzebnych dyskusji o zagrożeniach, niebezpiecznych sytuacjach czy
niebezpiecznych miejscach. Nie wolno niedoceniać doświadczenia innych ludzi, a
dobre wskazówki należy zawsze życzliwie przyjmować. Z doświadczeń innych mogą
się pojawiać nowe pomysły. Celem kultury bezpieczeństwa jest zagwarantowanie praw
i interesów pracowników i klientów oraz ochrona własności.
Należy mieć na uwadze, że same służby bezpieczeństwa nie są w stanie ochronić ludzi i
mienia. Systemy zabezpieczeń organizacji stanowią pierwszą fazę bezpieczeństwa,
która uzupełnia wsparcie dawane przez władze publiczne. Prywatne i publiczne sektory
bezpieczeństwa tworzą system bezpieczeństwa, który obejmuje różne poziomy
administracji publicznej (od miejskich do państwowych), system bezpieczeństwa
technicznego, systemy społecznych i rządowych funduszy i zasobów, rządowe systemy
współpracy, współpracę na poziomie pracowniczym, dokumenty normalizacyjne,
system pomocy medycznej i psychologicznej oraz infrastrukturę bezpieczeństwa
(Petrov2007, 19 – 24).
5.2 Wybieranie partnera biznesowego i jego sprawdzanie (prześwietlanie)
W wielu przypadkach, dobór partnera biznesowego ma kluczowe znaczenie w
osiągnięciu przez firmę sukcesu na rosyjskich rynkach. Dobry partner biznesowy, firma
lub osoba, w najlepszym przypadku może działać jako rodzaj adwokata i jednostki
zapewniającej bezpieczeństwo fińskiemu partnerowi biznesowemu. W przypadku
najgorszym, wybranie złego partnera może spowodować upadek działalności
biznesowej poprzez przejęcie firmy lub, co jest częściej spotykane, poprzez oszustwa
finansowe. Działające w Rosji fińskie i inne zachodnie firmy musiały rozwiązywać
jeszcze trudniejsze sprawy związane z bezpieczeństwem. Powszechnym zmartwieniem
fińskich firm w St. Petersburgu w latach 1990-ych była obrona przed wymuszeniami i
arbitralnością władz. Zdarzały się przypadki, że jeżeli firma chciała kontynuować
działalność lub nawet żeby tylko w Rosji istnieć, była zmuszana do wybrania
konkretnego partnera biznesowego ze strony rosyjskiej. Możliwości wyboru partnera
były ograniczone (Aromaa & Lehti 2001, 24 – 29). W latach 1990-ych, w St.
Petersburgu najbardziej powszechne były wymuszenia w handlu detalicznym i
sektorach podwykonawstwa budowlanego. Najmniejsze ryzyko występowało w handlu
hurtowym i różnych usługach biznesowych (Aromaa & Lehti 2001, 69, 93).
48
Na szczęście tamte chaotyczne czasy zostały zastąpione nieco stabilniejszymi
procedurami handlowymi. Mimo to, nadal trzeba zachowywać ostrożność przy doborze
partnera biznesowego lub firmy ochroniarskiej.
W latach 1990-ych, fińskie firmy w St. Petersburgu spotkały się z takimi
nieuczciwymi działaniami konkurencji jak:
Unikanie wnoszenia opłat celnych
Unikanie płacenia podatku od produkcji i innych
Nieprzestrzeganie norm jakościowych
Kartele zakupów/sprzedaży
Przekupstwo i dyskryminacja ze strony władz
Niewłaściwy marketing
Przemoc i przestępstwa względem własności
Szpiegowanie firm
Produkty pirackie
Niewłaściwe stosowanie praw własności
Zaniżanie cen
Najczęściej występującymi formami nieuczciwej konkurencji były: uchylanie się od
płacenia ceł i korupcja władz (Aromaa & Lehti 2001, 113).
W ciągu ostatnich lat, wśród fińskich firm wzrosła znajomość lokalnych warunków i
zdobyte doświadczanie w działalności na tym terenie. Istniejące bazy sieciowe
pomagają w znalezieniu właściwych osób i firm. Problemy mogą występować w mniej
rozeznanych regionach, takich jak Rosja centralna i wschodnia. Realizowanie w Rosji
inwestycji bez uprzedniego ustalenia w zakładanej firmie rzeczywistej, niepodzielnej
władzy okazuje się być przedsięwzięciem bardzo ryzykownym (Aromaa & Lehti 2001,
78). Obecnie nie jest zalecane zakładanie firm łączonych (joint companies). Lepsze
zabezpieczenie inwestycji w Rosji uzyskuje się przy 100% udziale własnym firmy.
Dokonywanie prześwietleń (wszechstronnego sprawdzania) partnerów biznesowych i
handlowych ciągle jest najważniejszym sposobem unikania problemów. Nie tak dawno
jak na początku lat 90-ych ubiegłego stulecia, trudno było uzyskać informacje o
klientach i partnerach w interesach. W tamtym czasie Rosja jeszcze nie prowadziła
rejestru przedsiębiorstw, systemu informacyjnego o nieruchomościach lub rejestrów
informacji kredytowych. Przedsiębiorcy musieli polegać na swoich własnych, osobiście
tworzonych źródłach informacji (Aromaa & Lehti 2001, 111). Obecnie, w nowym
tysiącleciu, sytuacja wygląda inaczej. Analizy bezpieczeństwa biznesu w Rosji są
przeprowadzane między innymi przez firmy konsultingowe, u których można na
przykład zamówić przegląd i ocenę określonych zagrożeń i problemów, wynikających z
sytuacji w zakresie przestępczości w danym rejonie. Prywatne, licencjonowane formy
ochroniarskie również mogą przeprowadzić prześwietlenie partnera biznesowego lub
partnera potencjalnego. Specjalistyczne firmy polegają na informacjach własnych i
publicznych, które stanowią uzupełnienie informacji oficjalnych, do których należą
prowadzone przez milicję rejestry przestępczości oraz informacje podatkowe.
Stosowane przez rosyjskie urzędy podatkowe zasadny jawności są porównywalne ze
stosowanymi w Finlandii. Urząd podatkowy publikuje w mediach, na tak zwanej
czarnej liście, nazwy firm, które zalegają z podatkami, lub których działalność została
anulowana. W Finlandii takie same informacje można znaleźć w Dzienniku
Urzędowym i w gazecie Kauppalehti. Jednakże urzędy podatkowe w Rosji nie są w
stanie kontrolować operacji podatkowych tak skutecznie jak to ma miejsce w Finlandii.
Z powodu większego udziału szarej strefy, informacje, które są ważne z punktu
widzenia prześwietlania firm, omijają urząd podatkowy.
49
W Rosji nierzadko zdarzają się przypadki, że firma otrzymuje ofertę zakupu od
nieznanej wcześniej strony, która w swoim liście (lub faksie) podaje jedynie nazwę
firmy i numer telefonu ( lub faksu). Całkowicie mogą być pominięte nazwiska osób
odpowiedzialnych lub kontaktowych. W takim przypadku sprawa prześwietlenia jest
więcej niż konieczna. Podstawowe sprawdzenie dostępnych rejestrów może wykazać,
że taka firma nawet nie została zarejestrowana. W rosyjskiej kulturze biznesowej jest
zakorzeniona pewna mentalność tajemniczości. Niezawsze musi być coś nie w
porządku w firmie, która się przedstawia bez podawania nazwisk. Może to być firma
nowa i z pewnych powodów osoby za nią stojące chcą jeszcze pozostać anonimowe.
Otwarte dopytywanie się o osoby odpowiedzialne, korzystając z podanego numeru
telefonu, może wywołać irytację u właściciela czy dyrektora. Należy być na to
przygotowanym. Finowie w sposób naturalny pytają o właściciela lub osobę
kontaktową firmy, aby wiedzieć z kim rozmawiają. Nie stanowi to jeszcze
prześwietlania. Profesjonalne prześwietlanie jest prowadzone w taki sposób, że
sprawdzany podmiot nie jest tego świadomy.
Okres ważności licencji biur turystycznych lub firm ochroniarskich można sprawdzić w
siedzibie lokalnych władz. W Rosji taki rejestr, podobny do rejestru handlowego, jest
prowadzony przez Gosstandard. Informacji na temat rejestracji firm udzielają
obwodowe biura ministerstwa sprawiedliwości. Istnieje możliwość uzyskania dość
szerokiego obrazu ważności pozwoleń i praktycznej działalności prześwietlanego
obiektu, nawet poprzez korzystanie z różnych źródeł otwartych. Naturalnie, wszystko to
powinno być pozostawione na przykład firmie ochroniarskiej. Konieczne jest jedynie
(przekazując zlecenie) upewnienie się, że informacje, przynajmniej te z otwartych
rejestrów, będą użyte wyłącznie do celów związanych z prześwietlaniem. Zawsze warto
pamiętać, że prześwietlanie pokazuje jedynie chwilowy przekrój historii osoby lub
firmy. Określenie wiarygodności nie gwarantuje, że zachowanie się sprawdzonej osoby
nie ulegnie zmianie, na przykład na skutek wymuszenia lub zmiany sytuacji życiowej.
Władze rosyjskie działają aktywnie w zbieraniu informacji, a obecnie również same ich
udzielają. Rosyjskie organy podatkowe ostrzegają przed tak zwanymi firmami
jednodniowymi, które zawierają jedną lub więcej transakcji, a następnie znikają bez
martwienia się o zobowiązania podatkowe. Agencja kontroli podatkowej przeprowadza
rutynowe audyty firm, sprawdzając ich świadectwa rejestracji i dokumenty rejestrowe.
Czasami się zdarza, że konto bankowe firmy zostaje zamknięte przed zakończeniem
audytu. Może to być przyczyną problemów dla partnerów biznesowych i opartej na
kontrakcie działalności firmy.
W procedurze badania bezpieczeństwa, prześwietlani są zarówno pracownicy jak i
partnerzy. W niektórych przypadkach prześwietlanie pracowników tymczasowych może
być wykonywane mniej dokładnie, jednak wówczas odpowiednio większą uwagą
należy zwracać na nadzorowanie ich pracy i ograniczyć ich prawa dostępu bardziej niż
mają pracownicy stali. Szczególnie starannie powinien być prowadzony proces doboru,
a więc i prześwietlanie, kadry kierowniczej i finansowej. Przy opracowywaniu strategii
bezpieczeństwa wspólnych przedsięwzięć (joint ventures) dla organizacji
gospodarczych i rządu, stwierdzono, że tylko połowa firm w Finlandii dokonała
prześwietlenia kluczowych osób (Ministerstwo Spraw Wewnętrznych 2006). Z punktu
widzenia zapobiegania przestępczości, to niewystarczające prześwietlanie jest
zjawiskiem alarmującym. Oprócz tego można zadać pytanie, skoro prześwietlanie w
Finlandii jest niewystarczające, to czy większa uwaga będzie poświęcana temu
zagadnieniu przy zakładaniu działalności w Rosji? Można powiedzieć, że mechanizmy
prześwietlania i zasoby związane z działalnością w Rosji są mniej znane niż w
Finlandii.
50
Według badania ankietowego przeprowadzonego przez SVKK ry w 2005, pracownicy
dla fińskich firm w Rosji najczęściej byli wybierani za pośrednictwem rosyjskich biur
rekrutacyjnych oraz państwowych firm wynajmujących specjalistów. Ważnymi
źródłami są również rekomendacje rosyjskich partnerów, ogłoszenia ofert pracy oraz
pracownicy firmy macierzystej w Finlandii (SVKK ry 2005, 64).
Poprzez szerokie prześwietlenia partnera otrzymujemy wiarygodne informacje o
finansowej sytuacji firmy (i jej personelu), reputacji zawodowej, sytuacji personalnej
kierownictwa itp. Inaczej niż się powszechnie sądzi, istnieje możliwość bardzo
szerokiego dostępu do informacji publicznych, które dają bezpośrednie korzyści w
procesie prześwietlania. Dostępne są, między innymi, następujące źródła informacji:
1. W punktach rejestracji można uzyskać informacje o:
a) podstawowych płatnościach kapitałowych;
b) udziałach osób prawnych/założycieli, ich udziały i kapitał podstawowy;
c) identyfikacja menagera i ewentualnie głównego księgowego.
2. Agencja kontroli podatkowej i fundusz emerytalny w miejscowości, w której
znajduje się firma, mogą dostarczyć następujących informacji o:
a) zaległych podatkach i wpłatach do tych instytucji i budżetu;
b) o ewentualnym zakazie operacji bankowych, jeżeli partnerem jest bank.
Rejestry prowadzone przez organy podatkowe są już same w sobie dobrym źródłem
informacji o tym, czy dana firma aktualnie istnieje, czy posiada rządowy numer
rejestracyjny, jakich zmian dokonywano w strukturze firmy i czy ewentualnie nie
została zlikwidowana. Dla kogoś, kto zna język rosyjski, doskonałą pomoc w
sprawdzaniu informacji biznesowych stanowi rejestr Federalnej Służby Podatkowej
(Federalnaja Nałogowaja Służba), który można znaleźć w Internecie i który jest
dostępny dla każdego,. Organy podatkowe prowadzą również rejestr tzw. osób
zdyskwalifikowanych prawnie lub organizacji, których inspektor podatkowy nie poleca
jako partnerów (http://sbk.fcod.nalog.ru/disfind.do). Poza tym, informacje są dostępne
w następujących otwartych źródłach:
3. Izba licencyjna (Лицензионная палата), w której można znaleźć informacje o
pozwoleniach na działalność w specyficznych dziedzinach.
4. Stowarzyszenie Obrony Konsumentów (Общество по защите право
потребителей) posiada „czarna listę” jednostek wielokrotnie naruszających prawa
konsumentów, z którymi współpraca nie jest zalecana.
5. Lokalne komitety statystyczne (Kомитет по статистике) posiadają informacje o
podlegających opodatkowaniu finansach oraz informacje statystyczne.
6. Organizacje pozarządowe, specjalizujące się w zbieraniu informacji o
niepożądanych klientach i partnerach.
7. Firmy i agencje specjalizujące się w pomocy prawnej dostarczają informacji,
chociaż często drogich, na temat stosowania przepisów prawnych w sytuacjach
konfliktowych. Informacje te są wyszukiwane według kategorii konfliktu.
8. Organy ścigania, np. centrum informacyjne ministerstwa spraw wewnętrznych
(MWD) oraz centra informacyjne należące do władz obwodowych tego
ministerstwa, posiadają informacje o przedmiocie prześwietlania dla
przedsiębiorców sektora finansowego, takich jak banki i inne osoby prawne.
Informacje obejmują skazane wyrokiem sądowym przestępstwa, datę i paragraf
skazania oraz powody zatrzymania. Cena informacji jest równa trzem
minimalnym płacom (około 3 x 100 rubli) (informacje płacowe z r 2007).
9. Można również uzyskać pomoc w obwodowym stowarzyszeniu przedsiębiorców,
lecz skuteczność ich działań nie jest pewna. Na poziomie państwowym, na
przykład Rosyjska Centralna Izba Handlowa posiada rejestr dobrych partnerów
51
handlowych. Można go znaleźć w Internecie pod
http://www.tpprf.ru/ru/main/punkt/. Obwodowe izby handlowe prowadzą swoje
własne odpowiednie rejestry.
10. Przedsiębiorca z branży przemysłu spożywczego może uzyskać informacje w
sprawie certyfikatów produktów od służb sanitarno-epidemiologicznych.
11. Z punktu widzenia prześwietlania, dobre rezultaty może dać wyszukiwanie
informacji o firmie i osobie w Internecie. Znalezione w Internecie informacje
mogą dać wskazówki co do dalszego poszukiwania, np. w połączeniu z
wywiadem.
12. Mass media posiadają płatną bazę danych, która może zawierać obszerny materiał
o danej firmie i osobie. Baza danych mediów rosyjskich Integrum doskonale służy
badaczom fińskim, gdyż Rosja podarowała kilku fińskim uniwersytetom prawa do
darmowego użytkowania tej bazy danych. To darmowe korzystanie kończy się
wraz z rokiem 2007.
Przy prowadzeniu prześwietlania, wstępne badania są wykonywane w Finlandii. W tej
fazie dużo informacji można zebrać poprzez efektywne wykorzystanie dostępnych
źródeł informacji. Fin, z pomocą Rosjanina i eksperta w zakresie prowadzenia
prześwietleń oraz rosyjskich organizacji, może znaleźć użyteczne informacje zanim
zajdzie konieczność zwrócenia się do specjalistycznych organizacji rosyjskich. Według
Kuźniecowa (2007, 84), cena podstawowego prześwietlenia typowej jednostki w Rosji
wynosi około 100 - 150 USD.
Zasadniczą częścią prześwietlania jest ocena jakości księgowości i umów kredytowych,
oraz jeżeli możliwe – struktury i zakresu sieci kooperacji firmy. Ważną informacją,
którą można łatwo znaleźć w źródłach publicznych, jest działalność członków personelu
w organizacjach politycznych i biznesowych. Ekspert, który śledził w mediach
regionalne życie społeczne, może natychmiast powiedzieć, czy określony
przedsiębiorca jest znany w danej miejscowości, zwłaszcza jeżeli jego ocena w
społeczeństwie jest negatywna.
W Rosji nie istnieją specjalne przepisy prawne dotyczące prześwietlania firm, tak jak w
Finlandii (Ustawa o procedurach badania bezpieczeństwa). Działalność jest
kontrolowana głównie przez prawo pracy oraz przepisy dotyczące przetwarzania i
archiwizowania danych osobowych, co bardziej szczegółowo omawiamy w rozdziale
dotyczącym zabezpieczenia informacji. Pozyskiwanie informacji nie jest w Rosji
usystematyzowane tak, jak jest w przepisach dotyczących bezpieczeństwa, a kanały
informacyjne mogą się zasadniczo różnić od kanałów pozyskiwania informacji. Wiele
źródeł informacji wymaga relacji osobistych. Niezależne pozyskiwanie informacji
wymaga opanowania i powściągliwości. Cudzoziemiec, który bardzo aktywnie będzie
poszukiwał informacji, wzbudzi we władzach podejrzenie co do rzeczywistych
zamiarów firmy. Poza tym, niezbyt niejasna aktywność może wywołać czynnik
zagrożenia ze strony ewentualnych konkurentów i świata kryminalnego. Najtrudniejsze
fazy prześwietlania należy pozostawić profesjonalnym organizacjom.
5.3 Informacje dodatkowe na temat prowadzenia prześwietleń
Przy dobieraniu partnera biznesowego, oprócz wyżej opisanego prześwietlania,
możliwe jest uzupełnienie zgromadzonych informacji poprzez zwrócenie uwagi na
pewne sprawy dodatkowe. Firma powinna posiadać odpowiednią ewidencję (co
najmniej z okresu 3 lat) pomyślnej działalności biznesowej, potwierdzonej przez takie
dokumenty jak sprawozdania finansowe i roczne raporty. Należy sprawdzić poprzednie
nazwy firmy oraz sukcesy w działalności pod tamtymi nazwami.
52
Zasadniczym zadaniem prześwietlania jest wykonanie mapy profilu zarządzania oraz
praw własnościowych firmy. Znajomość praw własnościowych firmy jest bardzo
ważna, mimo że ustalenie prawdziwego właściciela może się okazać niełatwe.
Informacje o właścicielu mogą mieć znaczący wpływ na procesy negocjacji i
podejmowanie decyzji. Aktualnie, w rosyjskich SMSs-ach (małych i średnich
przedsiębiorstwach) większość udziałów znajduje się w rękach przez właścicieli. Ważna
jest również znajomość relacji między właścicielami. Właścicielem firmy może być na
przykład bank. W takim przypadku, przy podpisywaniu umowy, konieczne jest
zapoznanie się właścicielem.
Jest dobrym, gdy firma produkcyjna w pewnym miejscu lub miejscowości działa pod tą
samą nazwą przez dłuższy czas (minimum 3 lata). Inną pozytywną wskazówką jest
posiadanie przez firmę nieruchomości i urządzeń, które są uwzględnione w rachunkach
zysków i strat. Lokalizacja nieruchomości w pobliżu innych firm lub w specjalnych
budynkach przeznaczonych do działalności gospodarczej, świadczy o większej
wiarygodności. Zmiany infrastruktury i lokalizacji rzucają pewne światło na cykl
rozwojowy firmy.
Jeżeli firma posiada klientów w sektorze publicznym (projekty zrealizowane i w trakcie
realizacji), to jest to dobry znak świadczący o wiarygodności partnera, właściwego
płacenia podatków i dobrych relacji z administracją. Firmy posiadające zaufanie w
realizacji zamówień publicznych często znajdują się na tworzonych przez klientów
listach najbardziej cenionych firm (www.zakupki.gov.ru). Zamówienia publiczne są w
Rosji ściśle monitorowane, a prawodawstwo dotyczące zamówień przetargowych jest w
ciągłym rozwoju.
Ważnym warunkiem wstępnym współpracy jest, aby firma już posiadała działającą
telekomunikację, komunikację i inną podstawową infrastrukturę, aby konieczność jej
poprawienia nie spadła na klienta. Firma powinna posiadać umowy na prowadzenie
prac konserwacyjnych i dostawy oraz na zaopatrywanie w części zamienne do urządzeń
technicznych. Zasilanie wodne, elektryczne i gazowe oraz system kanalizacyjny
powinny działać bez zarzutu i bez przerw. Problemy z zakładami użyteczności
publicznej stanowią ważną informacją o stanie nieruchomości firmy.
Dobrym wskaźnikiem kwalifikacji zawodowych jest poziom wykształcenia i
świadectwa kwalifikacji załogi i kierownictwa. Normalnie dostępne są CV
kierownictwa, na podstawie których można wyrobić zdanie o poziomie personelu.
Autentyczność świadectw wykształcenia i stopni naukowych powinna być
zweryfikowana z właściwymi instytucjami. Niestety, w Rosji istnieje możliwość
kupienia stopnia naukowego. Obecność firmy na międzynarodowych i rosyjskich
wystawach wskazuje na jej dążenie do współpracy i na zaufanie do jej produktów i
marketingowego know-how. Publikacje i artykuły kierownictwa i członków załogi dają
możliwość oceny ich kwalifikacji w danej dziedzinie. Istnienie publikacji firmy
(personelu) w zakresie jej specjalistycznej dziedziny wskazuje, że reprezentuje ona w
swoim sektorze niewątpliwą wartość.
Częścią rekrutacji kierownictwa i załogi jest dokładne sprawdzenie dokumentów.
Podczas procesu selekcji należy sprawdzić paszport krajowy i ewentualnie zagraniczny,
stopnie naukowe i różne certyfikaty. Należy wspomnieć, że istnieje możliwość
sprawdzenia ważności paszportów obywateli rosyjskich na stronach internetowych
agencji emigracyjnej Federacji Rosyjskiej (FMS). Ten sam rejestr zawiera informacje o
legalności pobytu i paszportów pracujących Rosji cudzoziemców
(http://fms.gov.ru/inspection/index.php). Uzyskane podczas wywiadu chronologiczne
informacje (historia pracy) można porównać z faktami zapisanymi w dokumentach. W
celu upewnienia się należy spytać kandydata do pracy o nazwiska i kontakty do jego
53
przełożonych z poprzednich miejsc pracy i o ewentualne referencje. Należy również
sprawdzić najbliższych jego współpracowników i powód odejścia z poprzedniej pracy.
Oczywiście, powinien ujawnić wszelkie poprzednie kary i środki dyscyplinarne.
Badanego kandydata należy poprosić o pisemne pozwolenie na sprawdzenie i
wykorzystanie wyżej wymienionych danych osobowych, zgodnie z prawem pracy
(KZOT RF, paragraf 86, punkt 3). Pracodawca jest zobowiązany zapewnić, że
otrzymane dane osobowe nie zostaną udostępnione osobom trzecim. Pracownik ma
prawo sprawdzić swoją dokumentację personalną, będącą w posiadaniu pracodawcy i
poprosić o wprowadzenie ewentualnych korekt. Zgodnie z prawem pracy, pracodawca
może nie otrzymać informacji na temat przekonań religijnych i politycznych
pracownika. Z reguły zabronione jest również zbieranie informacji o przynależności do
stowarzyszeń społecznych i związków zawodowych.
Warunkiem wstępnym pomyślnej współpracy międzynarodowej jest wystarczająca
znajomość języka. W praktyce, partner rosyjski powinien być w stanie posługiwać się
językiem angielskim lub fińskim, chyba że firma fińska posiada kogoś władającego
biegle rosyjskim. W prostszych, konkretnych sprawach możliwe jest funkcjonowanie
przy pomocy wiarygodnego tłumacza. Przy tworzeniu naprawdę głębokich relacji
najczęściej potrzebna jest znajomość języka kraju przyjmującego. Absolutnie niezbędna
jest znajomość angielskiego w sektorze IT (technika informacyjna). Przy sporządzaniu
umowy, poprawność tłumaczenia powinna być sprawdzona przez doświadczonego w
danej dziedzinie tłumacza. Umowy muszą być potwierdzone przez notariusza. Im
mniejsza jest dana firma, tym ważniejsza jest znajomość języka. Firmy duże nie
uważają, aby znajomość języka była warunkiem progowym.
Niskie koszty pracy w Rosji nadal stanowią dodatkową korzyść, lecz staje się ona coraz
mniejsza w miarę wzrostu konkurencyjności na rynku pracy i wzrostu wydajności i
efektywności przedsiębiorstw. Przy skoncentrowaniu się jedynie na kosztach pracy, nie
należy oczekiwać od partnera zbyt wysokiej jakości. Na przykład w St. Petersburgu i
Moskwie koszty pracy w branży IT wzrosły do poziomu krajów zachodnich, a nawet
powyżej.
Do sprawdzenia poziomu technologicznego i jakości produkcji potencjalnego partnera,
partner fiński powinien użyć różnych metod, możliwie na miejscu. Niektóre rosyjskie
SMEs-y posiadają na swoje produkty certyfikaty według normy ISO 9000 lub innego
systemu jakościowego. Międzynarodowy system jakości świadczy o dążeniu firmy do
wejścia na rynki międzynarodowe i stania się częścią międzynarodowej sieci
dystrybucji na rynku rosyjskim. Należy poprosić o dowód certyfikacji.
W Rosji może brakować wiedzy, kwalifikacji i know-how (zarządzania
ekonomicznego, marketingu, technologii) personelu kierowniczego, co się szczególnie
uwidoczniło po 1998 r, w sytuacji usztywniającej się konkurencji rynkowej. Oprócz
kierownictwa, kluczową pozycję zajmują kwalifikacje zawodowe księgowych.
Kwalifikacje zawodowe oraz poziom motywacji kierowników i księgowych są
prawdziwymi warunkami wstępnymi dla działalności biznesowej.
Ważnymi informacjami o stanie finansów firmy jest rozwój jej obrotów i sprzedaży.
Dość powszechną w Rosji praktyką jest wykazywanie zaniżonych obrotów – obroty
oficjalne stanowią zaledwie część obrotów rzeczywistych. Według najnowszych badań,
firmy mogą ukrywać 20 - 50 % obrotów (Kauppapolitiikka 8.1.2004). Wskaźnikiem
dobrej wypłacalności firmy jest na przykład fakt posiadania przez nią pożyczki
bankowej lub zainwestowanie w nią wiarygodnej agencji inwestycyjnej, na przykład
KMBPankki (Bank Kredytowy Małych Przedsięwzięć) i wydział NW banku Sberbank
(bank oszczędnościowy).
54
Informacji referencyjnych mogą udzielić rosyjskie firmy, mające dobre doświadczenie
międzynarodowe. Większość z tych firm posiada strony WWW (często w dwóch
językach). Uzyskane tam informacje są dość wiarygodne (University of Joensuu 2005).
Klient otrzyma informacje referencyjne, jeżeli jego zamiar współpracy jest autentyczny.
Obfite informacje o partnerskich firmach prawdopodobnie znajdują się również w
obwodowych i lokalnych mediach oraz w Internecie. W jakimś okresie na pewno coś
napisano publicznie o firmie, która funkcjonowała stabilnie (lub niestabilnie) przez
długi okres. Podczas wstępnej fazy współpracy, tworzenie publicznego obrazu firmy
możliwe jest również na terenie Finlandii. Podczas dyskusji z potencjalnym rosyjskim
partnerem biznesowym, doświadczony w branży przedsiębiorca szybko zauważy
wszelkie sprzeczności i próby czegoś ukrywania. Jeżeli coś wzbudza wątpliwości, warto
jest przeprowadzić bardziej szczegółowe prześwietlenie. Cenne wskazówki o aktualnej
sytuacji rosyjskiej firmy, panującej w niej atmosferze i wizji przyszłości, może dać
zapoznanie się i rozmowy z innymi pracownikami tej firmy. Jest oczywistym, że na
dyskusję z personelem firmy musi wyrazić zgodę jej kierownictwo.
5.4 Zakładanie firmy
Założenie firmy w Rosji jest poprzedzone intensywnymi rozważaniami i analizami. W
wąskim znaczeniu, założenie firmy wiąże się z uzyskaniem nazwy firmy i prawa do
prowadzenia działalności na rosyjskich rynkach (rejestracja firmy). Założenie firmy
rozumiane szeroko to również skompletowanie personelu, pomieszczeń i wyposażenia.
Każda faza działania wymaga rozeznania spraw bezpieczeństwa. Jak już wspomniano,
sam dobór partnera oraz rozpatrywanie i planowanie założenia firmy, wymaga własnej
analizy bezpieczeństwa. Przy rekrutacji załogi konieczne jest prowadzenie prześwietleń,
a przy wybieraniu pomieszczeń zasadniczą sprawą jest sprawdzenie praw
własnościowych budynków i innych aspektów bezpieczeństwa. Oddzielnego
planowania wymaga również fizyczne zabezpieczenie lokali firmy.
Samo zakładanie firm jest tematem dokładnie omówionym w różnych przewodnikach
biznesowych i poradnikach dotyczących Rosji, a więc nie ma potrzeby rozwodzenia się
nad tym tematem w niniejszej broszurze. Informatory na temat zakładania biznesu w
Rosji są dostępne w kilku ośrodkach, a szczegółowe prezentacje można otrzymać w
palcówkach oświatowych (patrz np. Siikaluoma & Metso 2001). Aktualne informacje
również oferują izby handlowe. Szczegółowe informacje na temat faz zakładania firmy
posiadają rosyjskie obwodowe źródła rozwoju przedsiębiorczości. Na przykład,
szczegółowe instrukcje na temat zakładania własnej firmy można znaleźć na portalu
władz administracyjnych obwodu murmańskiego. Poniżej podajemy linki do instrukcji
zakładania firm:
http://www.b-port.com/info/spravka/law_base/
http://www.b-port.com/info/spravka/how_to_become_businessmen
Formami współpracy międzynarodowej w Rosji są: współpraca na podstawie umowy,
przedstawicielstwo lub filia oraz przedsiębiorstwo. Przedstawicielstwo i filia są
rejestrowane przez ministerstwo handlu i rozwoju gospodarczego w Moskwie.
Przedstawicielstwo może działać jedynie jako główny przedstawiciel, lecz nie jest ono
firmą niezależną. Cena rocznej licencji dla przedstawicielstwa jest dość wysoka i dla
małego przedsiębiorcy może być zbyt wysokim progiem. Filia z kolei ma takie same
prawa jak firma macierzysta. A więc zgodnie z ustawodawstwem rosyjskim, filia i
przedstawicielstwo nie są przedsiębiorstwami prawnie niezależnymi. W latach 90-ych
ubiegłego stulecia, co najmniej w St. Petersburgu (Aromaa & Lehti 2001, 5)
stwierdzono, że położenie przedstawicielstw było mniej problematyczne z punktu
widzenia przestępczości i bezpieczeństwa, gdyż nie występuje między nimi znaczny
55
przepływ gotówki, a ich działalność jest bardziej ograniczona niż to ma miejsce w
przypadku rzeczywistej działalności gospodarczej.
Wspólne przedsiębiorstwa (SP, sovmestnoje predprijatije), jako rodzaj działalności
biznesowej, w latach 90-ych okazały się być niepewne, gdyż w wielu przypadkach
strona rosyjska starała się stopniowo przejmować pozycję władz spółki. Według SVKK
ry (2005, 13), w ostatnich latach nastąpiło ograniczenie korzystania z przedstawicielstw.
Firmy fińskie coraz częściej działają za pośrednictwem rosyjskich partnerów,
importerów, hurtowników i detalistów. W dalszym ciągu dobrym wyborem jest
założenie filii ze stuprocentowym udziałem własnym lub nabycie udziałów w firmie
rosyjskiej. Stuprocentowy udział zapobiega ewentualnym sporom co do własności i
praw majątkowych. Pełna własność pozwala chronić własności intelektualne, wzmacnia
nadzór nad działalnością i zmniejsza możliwości nielegalnego kopiowania produktów.
Poza tym, opinie z rynków trafiają bezpośrednio do właścicieli. Jeżeli prawa własności
będą jasne, prawdopodobnie będzie również wyższy poziom motywacji załogi.
Proces rejestracji zakładanej firmy jest taki sam dla inwestora zagranicznego jak i dla
przedsiębiorcy rosyjskiego. Podane wyżej adresy internetowe wyjaśniają szczegółowo
proces rejestracji. Według ustawodawstwa, również organizacje non-profit muszą być
rejestrowane według standardowej procedury rejestracji (włączając jednostki z udziałem
zagranicznym).
Zakładanie firmy rozpoczyna się od wybrania typu przedsięwzięcia. Najczęściej
używanymi w Rosji typami są: ITshP (ИЧП, firma prywatna), OOO (spółka z
ograniczoną odpowiedzialnością), ZAO (spółka typu zamkniętego), OAO (spółka z
otwartym kapitałem akcyjnym, duży kapitał akcyjny/duże firmy), AO ( spółka z
otwartym kapitałem akcyjnym, mały kapitał akcyjny) oraz TOO (spółka partnerska). W
ostatnich latach najpopularniejszym typem był SP, czyli wspólne przedsiębiorstwo. Ta
alternatywa oczywiście nadal istnieje. Prefiks firmy wskazuje jaki jest typ firmy, tzn.
czy firma jest przedsiębiorstwem indywidualnym utworzonym przez jedną osobę,
spółką z ograniczoną odpowiedzialnością, spółką partnerską czy spółką akcyjną. Przy
wyborze zasady odpowiedzialności w działalności biznesowej istnieją dwie możliwości:
albo zakres odpowiedzialności stanowi cała własność przedsiębiorcy, albo
odpowiedzialność jest oparta tylko na własności zainwestowanej (AO).
Firma jest zakładana na posiedzeniu założycielskim. Założyciele mogą się spotkać
osobiście lub wysłać upoważnionego przedstawiciela, wyposażonego w
pełnomocnictwo (list od prawnika). Rosyjscy funkcjonariusze organów ścigania mogą
przysłać reprezentantów wyłącznie z upoważnieniem ostemplowanym pieczęcią
organizacji. Przedstawiciele zagraniczni powinni posiadać kopię upoważnienia,
przetłumaczoną na rosyjski i potwierdzoną. Na posiedzeniu powinny być sporządzone
następujące dokumenty: porządek obrad, umowa założenia (jeżeli uznana za potrzebną),
protokół z posiedzenia.
Po założeniu firmy wypełnia się formularz wniosku o rejestrację. Wnioskodawca musi
wypełnić i podpisać standardowy formularz wniosku. Formularz ten można również
znaleźć w Internecie. Wnioskodawcą może być jeden z założycieli firmy, kierownik
wyższego szczebla założyciela lub jednostki prawnej, lub upoważniona przez
założyciela inna osoba (musi to być zaznaczone na protokole z posiedzenia).
Wnioskodawca jest odpowiedzialny za prawidłowość informacji, na podstawie których
podjęto decyzję. Autentyczność podpisu wnioskodawcy musi być potwierdzona przez
notariusza.
Pierwszym urzędem, do którego kierowane są dokumenty jest urząd kontroli
podatkowej. Najważniejszym inspektorem podatkowym jest inspektor miejscowości, w
56
której ma być zlokalizowana główna siedziba firmy. Do podpisanego formularza muszą
być dołączone wszystkie dokumenty założycielskie firmy oraz potwierdzenie
wniesienia opłaty na rzecz państwa. Przedsiębiorcy zagraniczni muszą również
przedłożyć przetłumaczoną i potwierdzoną kopię świadectwa rejestracji firmy w ich
własnym kraju. Wszystkie te dokumenty należy przekazać inspektorowi podatkowemu
bezpośrednio lub wysłać pocztą jako przesyłkę poleconą. Przesyłka polecona jest
zalecana, jeżeli biuro inspektora jest zapracowane, a oczekiwanie w kolejce nie miałoby
sensu.
Zgodnie z przepisami, świadectwo rejestracji powinno być gotowe w ciągu pięciu dni,
jeżeli podanie zostało przekazane osobiście i w ciągu siedmiu dni przy wysłaniu
dokumentów pocztą. Rejestracja w urzędzie kontroli podatkowej musi być dokonana w
ciągu pięciu dni kalendarzowych od dnia zarejestrowania firmy.
Firma ma również obowiązek dokonania rejestracji w funduszu ubezpieczeń
społecznych, w dobrowolnym funduszu ubezpieczeń zdrowotnych, funduszu
emerytalnym i w państwowej komisji statystycznej. Wszystkie te rejestracje powinny
być wykonane w ciągu 30 dni kalendarzowych od dnia rejestracji firmy. Jest jednym z
dziwactw Rosji jest konieczność posiadania przez firmę pieczęci. Przepisy nie
wymagają posiadania pieczęci okrągłej, lecz w praktyce biznesowej okazuje się być
koniecznością, firma ma obowiązek posługiwania się taką pieczęcią (Ustawa
federacyjna o zakładaniu firmy: „możliwa rejestracja pieczęci”; Kaakkois-Suomen TE
Kuskus 2005; Oikarinen 2005, 20; SVKK ry 2005, 42). Otwarcie konta w banku będzie
możliwe dopiero po przejściu tych wszystkich procedur. Firma będzie mogła rozpocząć
normalną działalność, gdy wszystkie opisane wyżej kroki zostaną zrealizowane. Jeżeli
założyciele rejestrują firmę osobiście, czas rejestracji trwa około miesiąca, a koszta
składają się z następujących opłat: opłata państwowa - 2,000 rubli (€60), opłata
notarialna – 200 rubli (€6), przesłanie listem poleconym –60 rubli (€2), razem €68.
Jeżeli założyciele chcą skorzystać z biura prawnego, wówczas rejestracja będzie trwała
7 – dni, a koszt wyniesie około €100 – €200.
Proces zakładania firmy został tutaj przedstawiony na poziomie bardzo ogólnym. Jak
wspomniano wcześniej, informacje szczegółowe na temat zakładanie firm w Rosji
można znaleźć w innych tekstach, z których należy korzystać, jeżeli potrzebujemy
informacji bardziej dokładnych.
57
6. ZARZĄDZANIE RYZYKIEM I ANALIZA RYZYKA
6.1 Rozpoznawanie czynników ryzyka i prawdopodobieństwa ich wystąpienia
Zarządzanie ryzykiem, ocena i analiza czynników ryzyka, są pojęciami ściśle
związanymi z działalnością biznesową. Badanie czynników ryzyka umożliwia
zidentyfikowanie zagrożeń, przed którymi firma powinna się zabezpieczyć. W
zarządzaniu ryzykiem, kierownictwo firmy określa zakres niepożądanych zdarzeń i
akceptowalny poziom ryzyka. Zarządzanie ryzykiem rozpoczyna się wraz z
rozpoczęciem identyfikowania rodzajów ryzyka. Pierwszą fazą oceny ryzyka jest
identyfikacja zagrożenia, podczas której firma stara się określić, czy badany czynnik
jest niebezpieczny dla ludzi, mienia lub środowiska. Przy ocenie ryzyka, określa się
konsekwencje i pływ niepożądanych zdarzeń (Miettinen 1999, 50 — 51).
Ryzyka można podzielić na kategorie w różny sposób. Najczęściej stosowany jest
podział na ryzyka zewnętrzne i wewnętrzne, znane i nieznane, bezpośrednie i pośrednie.
Istnieją również inne sposoby podziału, na przykład według skutków zdarzeń (mało
ważne, szkodliwe, poważne) lub prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia
(nieprawdopodobne, możliwe, prawdopodobne). Ten podział na kategorie ułatwia
identyfikację ryzyk podczas ich mapowania i grupowania. Najtrudniejszymi zadaniami
jest identyfikacja ryzyk oraz ich klasyfikacja według różnych stopni
prawdopodobieństwa i poziomów znaczenia. W grupowaniu i analizowaniu ryzyk dużą
pomocą jest wcześniejsze doświadczenie.
Analiza ryzyka jest narzędziem, które będzie pomagało firmie lub organizacji w
stawieniu czoła przyszłym wyzwaniom. Jest ona szczegółowym, technicznym procesem
badawczym, służącym do identyfikacji niepożądanych zdarzeń. Analiza ryzyka pozwala
uzyskać obraz istniejących ryzyk i określić skutki ich zmaterializowania się. Wynikiem
analizy jest plan alternatywnych działań organizacji, mających na celu efektywną
kosztowo walkę z prawdopodobieństwem wystąpienia ryzyka. A więc w analizie ryzyka
firma bada, jaki rodzaj ryzyka, gdzie, kiedy, jak i dlaczego może się zmaterializować.
Typami ryzyka są: ryzyko działalności biznesowej, ryzyko konkurencji, ryzyko cyklu
ekonomicznego, ryzyko inwestycji, ryzyko produktu i ryzyko załogi. Oprócz ryzyk
handlowych i finansowych, firma napotyka na wiele zakłóceń podczas normalnej
działalności, wśród których znajduje się ryzyko przestępczości (Harju & Söder 2007).
Jako część zarządzania ryzykiem przestępczości, aby wykrywać nadużycia i im
zapobiegać, Samociuk, Iyer & Lehtosuo (2004) proponują zaostrzenie analizy ryzyka w
firmach,. Strategia radzenia sobie z nadużyciami, takimi jak oszustwa i kradzieże, jest
częścią ogólnego zarządzenia ryzykiem w firmie. Poważnym zadaniem technicznego
mapowania ryzyk jest identyfikacja i przewidywanie ryzyk psychologicznych i
społecznych, których skutki są trudne do przewidzenia.
Zasadniczo, wykonywana przez firmę analiza ryzyka składa się z następujących
etapów: a) zdefiniowanie środowiska działalności organizacji, b) identyfikacja ryzyk, c)
ocena ryzyk, d) przypisanie ryzykom priorytetów i e) wybór zarządzania ryzykiem.
Ciągłym wyzwaniem jest uzgodnienie wspólnej koncepcji w podejściu do zagadnienia
zabezpieczeń. Ze względu na różnorodność systemów zabezpieczeń, sprawą
problematyczną jest sama terminologia. Mówiąc o ryzykach, należy najpierw
zdefiniować co to jest zagrożenie. Zagrożenie jest to możliwe źródło nieszczęśliwego
zdarzenia lub sytuacja, która umożliwia wystąpienie nieszczęśliwego zdarzenia. Z kolei
ryzyko, jest to możliwość wystąpienia zdarzenia, którego skutkami lub rezultatami
mogą być: obrażenia ciała, szkody środowiskowe, kulturowe lub ekonomiczne.
58
Wypadki
Katastrofy w sąsiadującym obszarze
Nieoczekiwanie lub gwałtownie działające osoby
Przestępstwa
Akty wandalizmu i niszczenia
Awarie techniczne w procesach produkcyjnych
Awarie budowlane i przedsiębiorstwach użyteczności publicznej
Pożary: celowe lub przypadkowe
Problemy z opieką zdrowotną
Problem z bezpieczeństwem i ochroną informacji
Problemy z zaopatrzeniem w części zamienne do komputerów
Zakłócenia w systemach komunikacji
Problemy z usługami gastronomicznymi
Terroryzm
Katastrofy naturalne: powodzie, huragany
Ryzyko jest to prawdopodobieństwo zdarzenia pomnożone przez jego skutki.
Zarządzanie ryzykiem odnosi się do ogólnego zrozumienia istniejących zagrożeń oraz
systematycznego badania, w jaki sposób można ograniczyć spowodowane tymi
zagrożeniami straty i jakie można wybrać najmniej kosztowne metody zarządzania.
Analiza ryzyka jest niezależna od kultury z tego względu, że reguły rządzące
zapobieganiem ryzykom oraz ich materializacją, nadają się do stosowania w skali
globalnej. Oznacza to, że analizę ryzyka dotyczącą działalności biznesowej w Rosji
można przeprowadzić w domu (w Finlandii), jednakże pod warunkiem, że jest
dokładnie znane pole działania.
6.2 Ramy analizy ryzyka
Analiza ryzyka rozpoczyna się od identyfikacji ryzyka. Przede wszystkim należy
wiedzieć, co to jest ryzyko. Ryzyko jest to prawdopodobieństwo, że coś szkodliwego
się wydarzy. Na przykład powódź jest zagrożeniem, które się zdarza rzadko, a więc
ryzyko jest małe. Celem analizy jest przede wszystkim znalezienie nazwy ryzyka oraz
prawdopodobieństwa jego wystąpienia. Wielkość ryzyka opiera się na danych z
badania. Przy ocenie ryzyka, prócz poszukiwania danych, stosuje się intuicyjną burzę
mózgów. Często ryzyko znane jest uważane za mniejsze niż ryzyko nieznane. Jednakże
największym ryzykiem jest to, które nie zostało zidentyfikowane. Za takie
niezidentyfikowane ryzyko można uznać tajwańskie tsunami, które po
zmaterializowaniu się spowodowało ogromne straty. Prawdopodobieństwo
materializacji i subiektywne metody analizy skutków, mogą poprowadzić analizę
ryzyka na złą drogę, lecz z drugiej strony, metoda intuicyjna jest w stanie odkryć
czynniki ryzyka, które wcześniej się nie zdarzyły lub nie były brane pod uwagę. Celem
analizy ryzyka jest również identyfikacja ryzyk nieznanych i znalezienie dróg ich
zmniejszenia. Po zidentyfikowaniu i ocenie ryzyk, konieczne jest poszukiwanie
procedur, za pomocą których będziemy nimi zarządzali lub im zapobiegali. Przy
mapowaniu ryzyka, firma przeprowadza analizę środowiska działania, zarówno
wewnętrznego jak i zewnętrznego.
Zarządzanie ryzykiem wymaga znalezienia rozwiązań zabezpieczeń zarówno
wewnętrznych jak i zewnętrznych, sporządzenia instrukcji obsługi, przeprowadzenie
szkoleń i zainstalowanie wyposażenia. Grożące firmie wewnętrzne i zewnętrzne ryzyka
w dużym stopniu zależą od wielkości firmy, jej lokalizacji, pola działania i
doświadczenia w działalności. Najczęściej nie jest możliwe zauważenie wszystkich
niebezpieczeństw. Jako pomoc do mapowania i oceny ryzyk można sporządzić
specjalne listy kontrolne i listy znormalizowane.
59
Photo: Vesa Koivumaa
Pożądanym jest, aby organizacja miała swoje ryzyka pod kontrolą. Zarządzanie
ryzykiem opiera się na podejmowaniu decyzji i koordynowaniu działań, za pomocą
których ryzyko ujawnione podczas oceny zostaje zminimalizowane. Zarządzanie
ryzykiem nie jest już działalnością badawczą; ponadto kieruje się regułami
ekonomicznymi, warunkami politycznymi i społecznymi, zrozumieniem i nastawieniem
ludzi. Porównuje się w nim różne rodzaje alternatywnych działań i wybiera najbardziej
odpowiednie (efektywne kosztowo) metody w celu zredukowania lub wyeliminowania
ryzyk. W procesie podejmowania decyzji, z uszeregowanych priorytetowo rozwiązań
dokonuje się wyborów, które zapewnią najlepszą skuteczność w ramach dostępnych
zasobów. Opracowano wiele różnych narzędzi zarządzania ryzykiem, do których każdy
może mieć dostęp (patrz np. http://www.pk-rh.com). Metody zarządzania ryzykiem
zostały podzielone na: podejmowanie ryzyka (akceptacja) , unikanie ryzyka (eliminacja
materializacji), przekazywanie ryzyka (ubezpieczenie) oraz redukcja ryzyka, tj.
redukowanie ryzyka do akceptowalnego poziomu ( na przykład uzbrojone pojazdy do
transportu wartościowych przedmiotów).
Analiza środowiska działalności firmy obejmuje:
Wewnętrzne pole działania firmy;
Cele, strategie i związane z nimi zadania firmy;
Procesy produkcyjne, procesy kluczowe;
Strony blisko współpracujące z firmą;
Kierownictwo i personel
Zewnętrzne pole działania
Ogólny stan zewnętrznego środowiska działalności (stabilność,
przestępczość, czynniki zakłócające)
Kooperacja ze zewnętrznym środowiskiem roboczym, rodzaj relacji
Najważniejsze sygnały wejściowe i wejściowe, produkty, usługi
Identyfikacja ryzyk
60
Sporządzenie listy czynników (wewnętrznych i zewnętrznych)
wpływających na działalność organizacji
Ryzyka regionalne i lokalne
Ocena ryzyka
Prawdopodobieństwo materializacji ryzyka
Skutki ryzyk zmaterializowanych (pozytywne i negatywne)
Ustalanie priorytetów ryzyk
Uszeregowanie ryzyk pod względem materializacji i oddziaływania
Grupowanie i kategoryzacja ryzyk (wewnętrzne – zewnętrzne, krótkotrwałe
– długotrwałe)
Wybór metod zapobiegania i zarządzania ryzykiem
Sporządzenie scenariuszy, tj. opis alternatywnych przyszłych zdarzeń
Sporządzenie planów dla różnych scenariuszy, biorąc pod uwagę najbardziej
i najmniej prawdopodobne zdarzenia oraz scenariusze średnio szkodliwe i
przytłaczające
Sporządzenie planu zapobieganie ryzykom
Połączenie metod indywidualnego zarządzania ryzykiem w postać planu
ogólnego
Wprowadzenie, jeżeli możliwe, efektywnych kosztowo mechanizmów
zarządzania ryzykiem
Analiza ryzyka w działaniach biznesowych w Rosji musi w szczególności brać pod
uwagę:
Możliwość przejęcia firmy
Pożar
Inspekcje organów ścigania i innych instytucji rządowych
Przeciekanie informacji (do konkurentów)
Włamania, szczególnie do magazynów
Oszustwa dokonywane przez dostawców towarów i klientów
Identyfikacja, analiza i zarządzanie ryzykiem jest procesem, w którym odpowiednia
komunikacja wewnątrz i na zewnątrz organizacji zapobiega strachowi i niepewności.
Strony niespecjalistyczne, takie jak pracownicy, również muszą być w stanie
partycypować w różnych fazach procesu. Zazwyczaj ta partycypacja jest potrzebna w
fazie rozpoczęcia mapowania ryzyka, które jest zasadniczą częścią identyfikacji ryzyka,
gdyż doświadczenie ludzi może być źródłem nowych pomysłów. Pracownik jest
najlepszym ekspertem na swoim stanowisku pracy. Aby osiągnąć sukces, komunikacja,
która jest częścią analizy ryzyka, musi być dwukierunkowa. Komunikacja zwiększa
zaufanie do zdolności kierownictwa w panowaniu nad ryzykami, dzięki czemu maleją
różne nieoczekiwane ryzyka społeczne i psychologiczne, a podejście do bezpieczeństwa
zmierza we właściwym kierunku.
Ocena, analiza i zarządzane ryzykiem nie jest zagadnieniem zbyt skomplikowanym,
mimo że same koncepcje mogą się wydawać teoretyczne. Ryzykiem zarządzamy
codziennie, świadomie i nieświadomie. Gdy wybieramy się na wycieczkę rowerową,
najpierw (co najmniej podświadomie) rozpatrujemy możliwe wypadki i nieszczęśliwe
zdarzenia, które mogą się na trasie wydarzyć. Jednocześnie rozważamy, co byśmy
zrobili gdyby nasza wycieczka została przerwana, powiedzmy z powodu awarii roweru.
Rozważamy również wpływ pogody na naszą wyprawę. Po wykonaniu mapowania
ryzyka (identyfikacja ryzyk) analizujemy, w jaki sposób powinniśmy reagować na te
61
zidentyfikowane ryzyka. Przygotowujemy się na przyszłe wyzwania zgodnie z
wynikami analizy. Nasze wyposażenie mogłoby obejmować płaszcz przeciwdeszczowy,
kask, pompkę, zestaw do naprawy opony oraz kanapki. Od tego momentu łatwo
przechodzimy do zarządzania ryzykiem. Jeżeli jedziemy w czasie deszczu,
przejmujemy odpowiedzialność za ryzyko. Ryzyko, które mogliśmy oszacować przed
wyjazdem, materializuje się wokół nas. Unikamy niemal nieuniknionego ryzyka
uszkodzenia roweru wybierając dobrą drogę zamiast leśnej ścieżki. W przypadku
kradzieży naszego roweru, przekazujemy ryzyko do naszej agencji ubezpieczeniowej.
Ryzyko doznania obrażeń w przypadku przewrócenia się zmniejszamy dzięki kaskowi.
Ocena ryzyka i zarządzanie ryzykiem w Rosji wymaga dobrego zaznajomienia się z
warunkami lokalnymi i regionalnymi oraz szczegółowej wiedzy o gospodarce i
funkcjach społecznych. Według badań przeprowadzonych w 2005 r przez SVKK ry,
ryzyka działalności w Rosji dzielą się na ryzyka polityczne i ekonomiczne, ryzyko
zmian w ustawodawstwie, ryzyko własności, ryzyko kompetencji, ryzyko finansów,
przestępczości, wewnętrzne ryzyko firmy oraz bariery handlowe i dyskryminacja.
SVKKry przedstawił w swoich badaniach szczegółową listę konkretnych ryzyk,
należących do każdej z tych kategorii. Z tego względu, w niniejszej broszurze nie
musimy temu zagadnieniu poświęcać więcej uwagi. Ryzyka tworzone przez aktualne
czynniki bezpieczeństwa zazębiają się z ryzykami przestępczości, z którymi jednak
zetknęło się tylko około 30 % firm (SVKK ry 2005, 73 – 75).
6.3 Analiza środowiska bezpieczeństwa
Analiza środowiska bezpieczeństwa jest koncepcją stosowaną w Rosji, która obejmuje
szerszy zakres niż sama analiza ryzyka. Podkreśla się w niej znaczenie oddziaływania
zdarzeń społecznych i socjalnych na ryzyko, przed jakim staje przedsiębiorstwo.
Analiza środowiska bezpieczeństwa w Rosji jest również związana z zadaniami, jakie
zleca się firmie ochroniarskiej. Współpraca między świadczącą usługi firmą
ochroniarską a osobą odpowiedzialną za bezpieczeństwo w firmie ulegnie
wzmocnieniu, jeżeli obok wykonanej analizy ryzyka, firma dokona analizy
bezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego środowiska działalności. Za analizę
bezpieczeństwa, a w miarę możliwości również za jej opracowanie, odpowiada
jednostka planowania działalności biznesowej firmy, w zakresie jej działania. Taka
analiza następnie zostaje włączona do pakietu analizy ryzyka firmy. Niektóre części
analizy bezpieczeństwa mogą być przekazane do opracowania firmie ochroniarskiej.
W analizie bezpieczeństwa określa się zadania dla kierownika do spraw bezpieczeństwa
oraz dla ewentualnej zewnętrznej firmy ochroniarskiej w obszarze jej działania. Z opisu
wewnętrznego i zewnętrznego środowiska bezpieczeństwa (opis sytuacji) zostają
wyciągnięte odpowiednie wnioski oraz przydzielone zasoby do realizacji zapisanych w
analizie zadań i odpowiedniego ukierunkowania tych działań w przypadku zmiany
sytuacji. Opis sytuacji zawiera przede wszystkim przegląd bezpieczeństwa produkcji i
obrotu. W opisie sytuacji, jako zagrożenia zewnętrzne, brane są pod uwagę takie
czynniki, jak siła konkurencji i elementy kryminalne w regionie, ich struktury i metody
działania. W miarę możliwości opisuje się również inne zewnętrzne zagrożenia, takie
jak wpływ polityki czy sytuacji ekonomicznej i społecznej kraju, danego regionu i
miasta.
Zawarty w analizie bezpieczeństwa opis zasobów stanowi inwentaryzację zdolności
operacyjnej działu bezpieczeństwa firmy i określa ewentualną potrzebę zatrudnienia
zewnętrznej firmy ochroniarskiej. Jednocześnie dokonuje się podziału zadań w celu
określenia, które z nich pozostaną w gestii kierownictwa do spraw bezpieczeństwa
firmy, a które zostaną przekazane zewnętrznej firmie ochroniarskiej. Kuźniecow (2007,
304), podkreślając wagę analizy bezpieczeństwa w planowaniu działalności firmy, w
62
opisie sytuacji do podstawowych zasobów chce również włączyć władze, takie jak
milicja (MWD) i inne państwowe organy bezpieczeństwa. Opis sytuacji stanowi
podstawę do sporządzenia różnych scenariuszy i utworzenia planów zarządzania
bezpieczeństwem według różnych alternatyw. W oparciu o analizę zapewnia się
gotowość operacyjną wewnętrznej i zewnętrznej organizacji bezpieczeństwa oraz
określa czasy reagowania na różne zagrożenia.
Opis sytuacji bezpieczeństwa jest z natury rodzajem analizy społecznej, która określa
główne czynniki środowiska zewnętrznego, bez zajmowania się na tym etapie
szczegółami technicznymi. W modelu analizy Kuźniecowa (2007, 305), najpierw
opisuje się podstawowe informacje dotyczące firmy, urządzeń, personelu oraz kluczowe
dane ekonomiczne. Następnie analiza obejmuje polityczną i ekonomiczną sytuację
państwa, regionu i miasta oraz polityczne i społeczne uwarunkowania w obszarach, w
których firma jest uzależniona w zakresie dostaw części zamiennych, przepływu
surowców i relacji z klientami. W analizie tej uwzględnia się również wpływ
poszczególnych organów władzy, takich jak np. władze celne, oraz wpływ
potencjalnych sytuacji specjalnych, związanych ze zmianami pór roku (letni sezon
urlopowy, ogrzewanie, taryfy dla energii elektrycznej, trudności z zaopatrzeniem w
energię itp.)
Przy szerokiej analizie środowiska bezpieczeństwa, brany jest pod uwagę wpływ
sytuacji ekonomicznej społeczeństwa na przestępczość, a tym samym na
bezpieczeństwo firmy. Rosyjska analiza bezpieczeństwa uwzględnia takie zagadnienia
jak wpływ opóźnień w wypłacie wynagrodzeń, zwolnień z pracy i wzrost kosztów
utrzymania na poziomie lokalnym, na ogólny poziom przestępczości, a w szczególności
na przestępczość względem mienia. Na podstawie takiej analizy wyciąga się wnioski
odnośnie zabezpieczeń i ochrony mienia w najbliższej przyszłości. Jednocześnie ocenia
się konkurencyjność firmy i sytuację finansową względem konkurentów i innych firm w
mieście i regionie. Z kolei na podstawie tej oceny wyciągane są wnioski co do
względnej atrakcyjności firmy w oczach przestępczości zorganizowanej oraz co do
środków zapobiegawczych przeciwko ewentualnym przejęciem firm.
Powinna być również brana pod uwagę względnie negatywna pozycja firmy. Osłabienie
konkurencyjności firmy wpływa na atmosferę wewnętrzną, etykę pracy i wydajność
stanowisk pracy, co z kolei czyni ją podatną na oddziaływanie organizacji
przestępczych i wyciekanie informacji. Kierownictwo firmy jest odpowiedzialne za
właściwe rozmieszczenie ograniczonych zasobów i podjąć decyzję czy należy
zwiększyć wewnętrzny i zewnętrzny nadzór oraz czy w ogóle jest możliwe wpłynięcie
na niektóre zewnętrzne czynniki zmian, takie jak np. ustawodawstwo i działania władz.
Kierownictwo firmy może zastosować rozwiązania, jakie zastosowały podobne firmy,
działające w innych miastach. Zachód zaledwie się budzi na potrzebę intensywnych
analiz środowiska bezpieczeństwa. Taka analiza jest ważnym narzędziem w systemie
analizy ryzyka firmy. Jej przydatność uwidacznia się szczególnie w uprzednio
nieznanych obszarach działalności, gdzie wpływ regionalnego/lokalnego społeczeństwa
i jego sytuacji ekonomicznej na sukces firmy może mieć kluczowe znaczenie. W
Finlandii taki typ analizy ryzyka jest stosowany bardzo rzadko.
63
7 BEZPIECZEŃSTWO UMÓW
7.1 Ważna część bezpieczeństwa ekonomicznego firmy
Bezpieczeństwo umowy polega na utworzeniu korzystnych i wykonalnych z
ekonomicznego punktu widzenia ram biznesowych dla własnej działalności.
Bezpieczeństwo umowy jest ściśle powiązane z omówioną wcześniej oceną
wiarygodności partnera. Prawo rosyjskie (kodeks cywilny) określa ramy formalne dla
wielu typów umów, do których Finowie nie są przyzwyczajeni. Na przykład umowy
dotyczące finansów i zastawów zawsze muszą być spisywane w obecności notariusza, a
umowy dotyczące handlu zagranicznego muszą być sporządzone w formie pisemnej.
Jeżeli umowa ma podlegać specjalnym formalnościom, wówczas odpowiednie
uzgodnienia wstępne i pełnomocnictwa muszą przestrzegać takich samych formalności.
Sporządzona w Rosji umowa musi obowiązkowo zawierać oficjalne pieczęcie firmy.
Wzory umów można znaleźć pod http://pantaliainteractive.com/ i
http://law.rambler.ru/patterns/. Na stronie Bezpieczne Prowadzenie Biznesu w Rosji
www.finnbarents.fi/safelyinrussia2/ można znaleźć nieoficjalne tłumaczenia na fiński
wzorów następujących umów: omowy o pracę, umowę kupna/sprzedaży, otwarcia konta
i wynajęcia mieszkania.
W Rosji ludzie dopiero się uczą ścisłego przestrzegania umów. Umowa niekoniecznie
jest przestrzegana, nawet jeżeli według Fina (zachodnia kultura handlu) spełnia
wszystkie wymagania i określa zobowiązania wszystkich stron. W rosyjskiej kulturze
biznesu, umowa nadal może być traktowana jako spis zamierzeń lub życzenie
współpracy. Jedynie ci Rosjanie, którzy współpracowali z firmami zachodnimi przez
dłuższy okres, nauczyli się precyzyjnego przestrzegania umów. Nierzadko korzysta się
z umów ustnych (SVKK ry 2005, 51), jednak ciągle zdarzają się przypadki, że na
przykład przedstawiciel, działający w Rosji na podstawie umowy ustnej, w krytycznej
sytuacji znika bez śladu, pozostawiając swoją pracę w połowie niedokończoną. W
praktyce rosyjskiej, jeżeli wynikną kwestie sporne, uznawana jest wyłącznie umowa
zawarta na piśmie.
Firma musi znać wzory umów obowiązujące w jej branży. Można je otrzymać w
firmach działających w Finlandii lub w Rosji oraz w wielu urzędach zajmujących się
umowami. Rosja nie ma żadnych ogólnie obowiązujących standardowych wzorów
umów. Zgodnie z przepisami rosyjskimi, każda firma sporządza własny wzór umowy i
stosuje go jako umowę typową. Przy sporządzaniu, a przynajmniej przy podpisywaniu
umowy, firma powinna korzystać z usług zawodowych prawników i tłumaczy. Jeżeli
istnieje możliwość, dla uzyskania najlepszego wyniku końcowego i precyzyjnego ujęcia
wszystkich ważnych szczegółów, umowa powinna być sporządzona przez własnego
prawnika firmy. Jednakże w praktyce zazwyczaj sprzedający przedstawia swoje stare
wzory umów jako punkt wyjściowy i następnie obie strony dodają do niego lub usuwają
klauzule. Jeżeli umowa jest sporządzona w dwóch językach, a między tymi dwiema
wersjami istnieją różnice, pierwszeństwo ma wersja w języku oryginalnym, chyba że
strony postanowią inaczej. Umowy kupna/sprzedaży, agencji, dystrybucji itp.
zasadniczo są sporządzane według wzorów międzynarodowych.
Cechy szczególne procesu sporządzania umów:
Umowa musi być sporządzona na piśmie
Jedna kopia musi być w języku rosyjskim
W formacie standardowym występują międzynarodowe terminy i procedury
(INCOTERMS, procedury arbitrażowe)
64
Zgodnie z zaleceniami władz rosyjskich, umowy o handlu zagranicznym powinny
zawierać co najmniej następujące informacje:
Numer umowy
Data i miejsce podpisania umowy
Oficjalna pełna nazwa kupującego i sprzedającego (stron umowy)
Państwo przeznaczenia
Nazwa i pełny opis towarów (specyfikacja)
Opakowanie i znakowanie towarów
Objętość, masa i ilość towarów
Cena i wartość całkowita (warunki dostawy, waluta, sposób wyliczenia ceny)
Warunki płatności
Banki i informacje kontaktowe
Czas dostawy
Kontrola towarów
Powiadamianie o uszkodzeniach i okres powiadamiania
Definicja sił wyższych (force majeure)
Warunki gwarancji
Pomoc techniczna, szkolenia
Arbitraż
Sankcje
Podpisy
Język umowy
Wspomniane wyżej warunki nie we wszystkich umowach są obowiązkowe, a o tym,
jakie wyrażenia są w aktualnej umowie używane, decyduje rodzaj towarów i innych
właściwości dostawy. Jest zalecane, aby w umowie ujmować również warunki inne niż
wymienione powyżej, jeżeli są ważne dla umawiających się stron i precyzują treść
umowy. Na przykład w eksporcie projektu budowlanego, zamawiający i dostawca
uzgadniają, że za główne zadania kontraktowe, jak również za zadania drugorzędne, są
odpowiedzialne obie strony (pomieszczenia socjalne, pomieszczenia biurowe,
elektryczność, podłączenia do transmisji danych, woda, możliwe opłaty urzędowe,
tłumaczenie instrukcji, szkolenia itp.). Jako przykład do niniejszej broszury załączono
wzór umowy o świadczenie usług ochroniarskich, który pokazuje jaki rodzaj zagadnień
powinien być uwzględniony przy korzystaniu z usług takiej firmy. Firma powinna
również posiadać własny wzór umowy do przedstawienia rosyjskiemu partnerowi
handlowemu. Wzór umowy wprowadza jednorodność i logiczność do negocjacji nad
umową i do transakcji finalnej.
7.2 Ochrona interesów biznesowych
Właściwie wdrożona procedura umowy daje silną gwarancję ciągłości i bezpieczeństwa
ekonomicznego operacji biznesowych. Nie ma wyczerpujących instrukcji na temat
zabezpieczenia się w umowach kupna/sprzedaży przeciw oszustwom, lecz następujące
zagadnienia są niezwykłej wagi:
Za towary płaci się po ich otrzymaniu. Umowy kredytowe są uzgodnione na
dobrych warunkach (np. rachunek buforowy; otwierany po przybyciu towaru).
Przygotować się na wypadek, gdyby dokumenty otwierające konto okazały się
fałszywe;
Mimo że dwie poprzednie transakcje biznesowe zostały zrealizowane pomyślnie,
nie oznacza to, ze trzecia – nieco większy projekt – również osiągnie sukces.
Ryzyko rośnie szczególnie wtedy, gdy w związku z dużą transakcją biznesową
partner jest w stanie zorganizować konsolidację długu;
Przy wchodzeniu w życie umowy należy mieć pewność, że firma może
partycypować we wszystkich zasadniczych fazach współpracy, korzystać z
65
pieniędzy, kosztów i podziału zysku. Interesy ekonomiczne firmy muszą być
szczegółowo ujęte w umowie. Jeżeli nie są realizowane, istnieje możliwość żądania
rekompensaty;
Zazwyczaj nie należy wchodzić w tanie oferty i umowy. Przynajmniej musi być
dokładnie sprawdzona możliwość ich realizacji;
W umowie powinny być określone sankcje za opóźnienia w dostawach towarów;
Jest absolutnie konieczne zapoznanie się z dokumentem ustanowienia/statutem
firmy partnerskiej;
Należy sprawdzić, czy firma partnerska ma prawo do prowadzenia działalności
związanej z umową. Należy również się upewnić, czy dyrektor/przedstawiciel ma
upoważnienie do podpisywania/zawierania umowy bez zezwolenia wyższego
kierownictwa. Jeżeli partner odwołuje się do znanych założycieli/właścicieli,
należy to zweryfikować w dokumencie ustanowienia (np. umowa spółki).
Korzystnym jest również zapoznanie się ze sprawozdaniami finansowymi firmy
oraz jej zyskami i stratami.
Obowiązkowo należy sprawdzić paszport (identyfikacja) i prawo do podpisania
osoby podpisującej umowę, jak również zgodność pomiędzy nazwą firmy i
pieczątką oraz nazwiskami na umowie i innych dokumentach;
Tekst umowy nie może się powoływać na firmy inne niż te podpisujące umowę.
Szczególną ostrożność należy zachować, jeżeli umowa jest zawierana w ramach
znanej firmy, natomiast płatności są kierowane do jakiejś innej firmy (nawet jeżeli
ta ostatnia jest nazywana filią lub przedstawicielstwem);
Weryfikacja niezbędnych zastawów;
Jeżeli oferowana jest ochrona, musi być sprawdzone pochodzenie firmy
ochroniarskiej i jej właściciele;
Sprawdzić ilości i rodzaje towarów wymienione w dokumentach towarzyszących i
w odbiorze oraz w dokumentach zwalniających;
Minimalizować potrzebę wysyłania własnych pracowników w celu zatrudnienia w
innej firmie.
Photo: Pekka Iivari
Do zweryfikowania prawidłowości umowy korzystać z pomocy własnych prawników i
konsultantów, wyspecjalizowanych w sporządzaniu umów. Nie należy spoczywać na
laurach nawet wtedy, gdy współpracujemy z firmą, która wygląda na dobrą. W Rosji
66
znajdują się firmy, które na zewnątrz wydają się być bez zarzutu, natomiast ich celem
jest zdobycie pełnego zaufania partnera, a w ostateczności popełnienie oszustwa.
Przedstawiciele wyglądającej na wiarygodną firmy mogą na przykład zapomnieć
paszportów jako dokumentów osobistej identyfikacji.
Związane z umowami spory są z zasady rozpatrywane jako sprawy cywilne przez sąd
arbitrażowy. Strona umowy, która jest dobrze przygotowana pod względem prawnym,
jest w takich sprawach stroną silniejszą. Nie jest niczym nowym, że podczas fazy
negocjacji umowy testowane jest doświadczenie biznesowe stron, znajomość kultury
biznesu i doświadczenie we współpracy. W fazach negocjacji i sporządzania umowy
istotne są umiejętności językowe. Surową zasadą jest fakt, że im mniejsza jest firma,
tym ważniejsza jest znajomość języka partnera umowy. Firmy duże mogą sobie
pozwolić i mają wystarczającą siłę, aby wpływać na negocjacje umowy swoją własną
powagą. W ich przypadku znajomość języka nie ma wielkiego znaczenia.
67
8 LICENCJE I CERTYFIKATY W ROSJI
8.1 Licencje
Licencja jest to pozwolenie na prowadzenie operacji licencjonowanych. Za pomocą
licencji państwo sprawuje nadzór nad działaniami, które mają znaczenie strategiczne
lub inne uwarunkowania (np. bezpieczeństwo) z punktu widzenia państwa.
Licencjonowane branże obejmują operacje, podczas prowadzenia których może
nastąpić naruszenie praw, ustawowych przywilejów lub zdrowia obywateli, obronności
i bezpieczeństwa państwa oraz dziedzictwa kulturowego społeczeństwa Federacji
Rosyjskiej. Z kolei certyfikat stanowi normę jakościową, która musi byś spełniona
przed złożeniem wniosku o zezwolenie na działalność. Działalność musi być
prowadzona w sposób określony w licencji. Czasami certyfikat działa jako pomoc
marketingowa w celu wsparcia sukcesu produktu na rynku. Firma musi mieć oddzielną
licencję na każdą licencjonowaną działalność, którą zamierza prowadzić. Przyznana
przez Federację licencja daje pozwolenie na prowadzenie działalności w całej Rosji.
Jeżeli zezwolenie przyznała przedmiotowa organizacja licencyjna, wówczas operacja
może być prowadzona jedynie w regionie danego przedmiotu.
Działanie firmy musi spełniać pewne warunki i wymagania, które jednostka
przyznająca licencję ustaliła dla osób prawnych przedsiębiorców indywidualnych.
Licencje są przyznawane przez urzędy państwowe Federacji, urzędy obwodowe
(wojewódzkie) oraz lokalne organizacje autonomiczne. Zgodnie z prawem, licencja
powinna być przyznana w ciągu 45 dni od złożenia wniosku. Jeżeli licencja jest
przyznana przez administrację lokalną, jest ona ważna tylko w danym obwodzie Rosji.
Minimalny okres ważności licencji wynosi 3 lata, lecz z określonych powodów istnieje
możliwość wystąpienia o krótszy okres. Jeżeli podczas prowadzenia licencjonowanej
działalności warunki licencji nie zostały naruszone, licencja może być również
wydłużona zgodnie z życzeniem jej posiadacza. Licencjonowane działalności w Rosji
obejmują:
Technika lotnicza (produkcja i naprawy);
Dystrybucja urządzeń kryptograficznych i innych związanych z tą dziedziną usług;
Działalność związana z ujawnieniem technicznych środków podsłuchowych i
urządzeń monitorujących, chyba że są przeznaczone do własnych celów;
Działalność związana z ukrywaniem informacji przy użyciu kodów: rozwijanie i
produkcja techniki kodowania i ochrony informacji oraz systemów
telekomunikacyjnych za pomocą kodowania;
Działalność związana z podpisami elektronicznymi, rejestracją ich właścicieli,
świadczeniem usług w zakresie elektronicznych podpisów i produkcją usług
związanych z weryfikacją autentyczności elektronicznych podpisów;
Produkcja lub rozwijanie akcesoriów przeznaczonych do ochrony informacji
poufnych i tajnych;
Publikacje;
Produkcja, zakup i dystrybucja wyposażenia używanego do pozyskiwania
sekretnych informacji;
Produkcja papierów wartościowych i równoważnych dokumentów, które muszą
być chronione przed fałszerstwami;
Produkcja, naprawy, używanie i sprzedaż techniki wojskowej i broni;
Produkcja i sprzedaż głównych składników pocisków i broni palnej;
Wystawianie i kolekcjonowanie broni i pocisków;
Produkcja i używanie materiałów wybuchowych i ich składników;
Przechowywanie, transport i złomowanie broni chemicznej;
68
Korzystanie z miejsc produkcyjnych cechujących się zagrożeniem wybuchowym,
pożarowym lub chemicznym;
Praca specjalistyczna w bezpieczeństwie przemysłowym;
Produkcja materiałów wybuchowych dla przemysłu; magazynowanie, używanie i
dystrybucja takich materiałów;
Produkcja materiałów pirotechnicznych i dystrybucja produktów pirotechnicznych
klasy IV i V;
Sygnalizacja przeciwpożarowa i gaszenie pożarów;
Instalowanie, naprawy i obsługa techniczna urządzeń bezpieczeństwa pożarowego;
Pomiary geometryczne (markscheider work -praca inspektora kopalni);
Restaurowanie pomników kultury;
Geodezja, kartografia;
Praca związana z procesami hydrometeorologicznymi i geofizycznymi;
Dziadzina hydrometeorologii;
Farmacja, produkcja leków
Aptekarstwo, produkcja leków, obsługa techniki medycznej (obsługa techniczna);
Produkcja na zamówienie protez i produktów ortopedycznych;
Uprawa roślin odurzających i psychotropowych;
Działalność związana z produktami odurzającymi i psychotropowymi;
Zajmowanie się chorobami zakaźnymi;
Transport morski, wodny i lotniczy;
Transport samochodowy przy użyciu pojazdów zarejestrowanych na więcej niż 8
pasażerów, chyba że jest używany do własnych celów;
Operacje frachtowe (spedycja);
Transport kolejowy;
Transport towarów niebezpiecznych;
Gromadzenie, używanie, neutralizacja, transport i przesyłanie niebezpiecznych
odpadów;
Produkcja i sprzedaż wyposażenia dla branży gier hazardowych;
Prowadzenie gier pieniężnych;
Prywatna firma ochroniarska i działania detektywistyczne;
Oczyszczanie i sprzedaż odpadów metali kolorowych i odpadów metalurgicznych;
Prowadzenie lombardu;
Produkcja metali szlachetnych i biżuterii zawierających metale szlachetne;
Zakup i sprzedaż ziarna zbożowego oraz produktów zbożowych;
Sprzedaż antyków;
Organizowanie i prowadzenie loterii;
Prowadzenie punktów dystrybucji paliwa;
Zatrudnianie obywateli Rosji zagranicą;
Produkcja sprzętu audiowizualnego;
Prowadzenie audytów (licencja nie jest wymagana od stycznia 2007);
Prowadzenie funduszu inwestycyjnego, zarządzanie funduszami inwestycyjnymi i
nierządowymi funduszami emerytalnymi oraz związane z tym operacje
inwestycyjne;
Operacje kosmiczne;
Opieka zdrowotna;
Sprzedaż energii elektrycznej;
Prace związane z bezpieczeństwem lotnictwa;
Agencje turystyczne i organizowanie podróży (licencja nie jest wymagana od
sierpnia 2007, kiedy wdrożone system zabezpieczenia finansowego);
Budowa budynków i technika budowlana oraz inne prace nad projektem, prace
projektowe i technologiczne za wyjątkiem operacji tymczasowych i drugorzędnych
(wymagania licencyjne mają być wyeliminowane).
69
W przypadku działania w branży chemicznej, przy zagrożeniu wybuchowym i w
niebezpiecznych obszarach przemysłowych, np. prowadzenie w takich miejscach prac
budowlanych, organem wydającym koncesje w obwodzie murmańskim jest na przykład
Wydział Nadzoru Technicznego i Ekologicznego Urzędu Obwodowego Rostechnadzor
(Управление по технологическому и экологическому надзору Ростехнадзора по
Мурманской области), adres: Murmańsk. ul. Kolskij Prospekt 1, tel. + 7 8152 254 691.
Powyższa lista działań licencjonowanych nie zawiera operacji, które zostały uwolnione
z obowiązku licencjonowania od początku 1.01.2006. Należy pamiętać, że przepisy
licencyjne nie dotyczą handlu zagranicznego, operacji celnych, ochrony środowiska i
wykorzystania zasobów naturalnych oraz używania własności intelektualnych. Są one
regulowane oddzielnymi przepisami. Na przykład w sprawie użytkowania gruntów i
korzystania z zasobów naturalnych należy się kontaktować z wydziałem do spraw
zasobów naturalnych urzędu obwodowego, który wydaje instrukcje i przepisy dotyczące
użytkowanie gruntów, łącznie z pozyskiwaniem zasobów glebowych i modyfikacją
akwenów wodnych. Licencjonowanie działań turystycznych zostało zakończone latem
2007, od kiedy wprowadzono zabezpieczenie finansowe. Zarejestrowane w Rosji
przedsiębiorstwa turystyczne, aby rozpocząć działanie w turystyce zagranicznej, muszą
wpłacić 10 milionów rubli na zabezpieczenie płatności. Zabezpieczenie płatności w
turystyce krajowej jest wyraźnie niższe.
Wniosek o licencję na działania licencjonowane musi zawierać następujące dane:
1. Pełna nazwa firmy i jej skrót, typ firmy, adres, miejsce licencjonowanych
działań, państwowy numer rejestracyjny firmy (w Finlandii ID firmy), wyciąg z
rejestru handlowego;
2. Nazwa firmy indywidualnej, osoba odpowiedzialna za firmę, miejsce stałego
zamieszkania, miejsce zarządzania licencjonowaną działalnością, państwowy
numer rejestracyjny ( ID firmy), wyciąg z rejestru handlowego;
3. Identyfikacja (ID) numeru podatnika (wyciąg z rejestru podatkowego);
4. Typ licencjonowanej działalności, która będzie prowadzona (kod można
znaleźć na przykład w przepisach licencyjnych);
5. Dokumenty rejestrowe firmy; oryginalne albo potwierdzona notarialnie kopia;
6. Potwierdzenie wpłaty zaliczki na konto opłaty licencyjnej podczas składania
wniosku;
7. Kopie dokumentów (świadectwa kwalifikacji, edukacji itp.), które umożliwiają
firmie (osobie) prowadzenie działalności w danej licencjonowanej branży.
Osoba składająca wniosek otrzymuje datowany numer rejestracji, jako dowód, że
wniosek został złożony. Biuro licencyjne ma prawo sprawdzić autentyczność i
prawidłowość dokumentów oraz możliwości przedsiębiorcy do prowadzenia
działalności w danej branży. Zgodnie z ustawą licencyjną, opłata za licencję nie może
przekroczyć trzykrotnej najniższej płacy określonej w ustawie (obecnie minimalna
płaca wynosi około 120 rubli). Doświadczenie wykazuje, że za licencje płacono do
1000 rubli, czyli około 35 €. Opłata za złożenie wniosku o licencję wynosi 300 rubli,
czyli około 8 €. Opłata rejestracyjna licencji wynosi 100 rubli, czyli około 3 €. Kopie
zezwolenia licencyjnego i wyszukiwanie informacji w rejestrze licencji kosztują 10
rubli, czyli około 0,27 €.
Decyzja o licencji przychodzi w ciągu 45 dni wraz z przekazem pocztowym do
dokonania zapłaty. Sama licencja jest przesyłana w ciągu trzech dni od uiszczenia
opłaty. Opłata musi być dokonana w ciągu trzech miesięcy. W przeciwnym wypadku
licencja zostanie unieważniona. W razie zagubienia certyfikatu licencyjnego można
otrzymać duplikat, lecz trzeba za niego zapłacić. Od decyzji w sprawie licencji można
70
się odwołać. Jeżeli wystąpiły zmiany w działalności, adresie lub nazwie, właściciel
licencji jest zobowiązany natychmiast powiadomić o tych zmianach biuro licencyjne.
Ze względu na szczególne okoliczności, licencja może być przyznana według
prostszej i szybszej procedury w następujących polach działania:
Korzystanie z niebezpiecznych miejsc produkcyjnych
Naprawy pomników kultury
Transport morski, wodny lądowy, lotniczy i kolejowy
Spedycja materiałów niebezpiecznych
Kary za prowadzenie licencjonowanej działalności bez zezwolenia określa Kodeks
Postępowania Administracyjnego. Grzywny są znaczne i nie uniknie się konfiskaty
mienia. Nielegalne działania biznesowe mogą być karane (zgodnie z przepisami)
grzywną do 3000 000 rubli lub obliczoną w oparciu o godziny robocze, albo
ograniczeniem wolności na 4 – 6 miesięcy.
Pełną listę instytucji udzielających licencji można znaleźć na stronie www.mbm.ru.
Pożyteczne informacje na temat licencji znajdują się na stronie www.licensed.ru. Biura
państwowe przyznają licencje według systemu branżowego. Na przykład ministerstwo
spraw wewnętrznych MWD udziela pozwolenia na firmy ochroniarskie, ministerstwo
kultury na naprawy pomników kultury, a ministerstwo transportu na operacja
transportowe. Według badań przeprowadzonych na firmach, uzyskanie zezwolenia na
działalność lub certyfikatu produktu nie jest w Rosji łatwe, a staje się nawet trudniejsze.
Ponad jedna trzecia firm odczuwała, że przy występowaniu o pozwolenie na działalność
lub o certyfikat na produkt, władze stwarzały sztuczne przeszkody i przedstawiały
niezgodne z prawem żądania (SVKK ry 2005, 87).
8.2 Certyfikacja
Certyfikacja, która jest określona w ustawodawstwie federacyjnym, ma za zadanie
zapobiegać przedostawaniu się na rynek towarów o złej jakości, niebezpiecznych lub
podrobionych. Falsyfikaty i produkty pirackie są na rynkach rosyjskich poważnym
problemem. Dla normalnego konsumenta jest bardzo trudne, a wręcz niemożliwe,
zauważenie różnicy między falsyfikatem a oryginałem. Certyfikacja ma za zadanie
zapewnić minimalny poziom bezpieczeństwa konsumentów. Specjalistyczną instytucją
odpowiedzialną za certyfikację, jest federacyjne biuro regulacji technicznych i
metrologicznych (Rostechregulirowanie). Rosyjski system certyfikacji aktualnie
obejmuje wielu pozarządowych komercyjnych operatorów, co w ciągu lat doprowadziło
do pewnej dezorganizacji systemu. Ta dezorganizacja i brak nadzoru przejawia się w
tym, że w praktyce certyfikat można nabyć bez jakiejkolwiek inspekcji dotyczącej
produkcji i produktów. Za inspekcje jest odpowiedzialne państwo, lecz nie ma ono
czasu na utrzymywanie nad wszystkim nadzoru. Okazało się, że wyeliminowanie z
rynku towarów o złej jakości jest prawie niemożliwe. Z tego względu, w praktyce, rolę
regulatora technicznego musiały przyjąć sądy. W Finlandii taką rolę pełni biuro
konsumenckie.
Posiadanie certyfikatu jakości jest dobrowolne. Mimo to warto go mieć. Świadczy on o
zgodności produktu z wymaganiami, a ponadto stanowi wartość dodaną w marketingu i
poprawia wizerunek produktu w oczach klientów. Rosyjski instytut konsumentów
(RIPI) poleca swój dobrowolny system certyfikacji. Jest on niezależnym instytutem i
posiada uprawnienia do certyfikacji i przeprowadzania inspekcji certyfikatów.
W Rosji znajduje się 19 różnego rodzaju obowiązkowych systemów certyfikacji,
spośród których głównym jest GOST, działający w oparciu o statut Goststandardu.
Wydaje on certyfikaty na produkty i materiały budowlane dla konsumentów
71
prywatnych. Właściwości techniczne produktów są na przykład regulowane w ustawie z
27.12.2002 (Ustawa federacyjna nr 184). Rosyjskie ustawodawstwo i statuty zawierają
bardzo szczegółowe listy produktów, które podlegają certyfikacji obowiązkowej. Pełną
listę można znaleźć w ustawie państwowego komitetu do spraw normalizacji,
metrologii i certyfikacji, który został znowelizowany 27.09.2001. Certyfikację można
również załatwiać w fińskich jednostkach certyfikujących. Niektóre z nich współpracują
z największą rosyjska firmą certyfikacyjną CAO Rostest (www.rostest.ru).
Na Półwyspie Kola, więcej informacji można otrzymać w Murmańskim Urzędzie
Obwodowym ( np. portal wydziału turystyki urzędu obwodowego posiada dobre
informacje na temat certyfikacji organizatorów turystyki), w Izbie Handlowej Northem i
Murmańskim centrum normalizacji, metrologii i certyfikacji:
ФГУ "Мурманский центр стандартизации, метрологии и сертификации”
Ulica Festiwalnaja 25, Murmańsk
Tel/fax: +47 789 10781, +47 789 10843 (linia norweska)
Tel: +7 8152 47 23 56
Fax: +7 8152 28 60 00
E-mail: [email protected]
www.mcsm.ru
8.3 Pozwolenie na pracę i bezpieczeństwo pracy
8.3.1 Pozwolenie na pracę i pobyt
Status prawny zagranicznych osób fizycznych jest regulowany ustawą o prawnym
statusie obcokrajowców w Rosji (25.7.2002). Najważniejsze przypisy dotyczą pozwoleń
na pobyt czasowy i stały, kontraktów na pracę cudzoziemców, procedur zaproszeń,
meldowania i deportacji.
W procesie wydawania zezwoleń na pracę, kluczową pozycję zajmują rosyjskie służby
imigracyjne (FMS). Biura tych służb znajdują się w większości skupisk ludności. W
obwodzie murmańskim znajdują się 23 biura obwodowe, czyli pod względem
geograficznym nie powinno być problemów z dbaniem o biznes w całej Rosji. FMS
decyduje o rekrutacji zagranicznej siły roboczej na podstawie zapotrzebowania
obwodowego urzędu pracy. W pierwszej fazie FMS podejmuje decyzję, czy organizacja
(firma) jest uprawniona do zapraszania pracowników zagranicznych. W decyzji określa
się efektywny okres prawa do zapraszania i liczbę obcych pracowników przydzielonych
danej firmie. Po tej decyzji, FMS podejmuje oddzielną decyzję na temat pozwolenia dla
każdego pracownika. Jeżeli pracodawca chce zatrudnić obcokrajowca do pracy tzw.
zwykłej, do której konieczność zatrudnienia nierosyjskiego specjalisty nie jest zbyt
wielka, musi najpierw poprosić FMS o kwotę zatrudnienia obcokrajowców. Na
podstawie tej kwoty, służba imigracyjna wyda pozwolenie.
Osoba zapraszająca pracownika musi uzyskać od obwodowego urzędu pracy
oświadczenie o celowości wynajmu pracownika zagranicznego. Procedura ta wymaga
zaświadczenia rejestracji firmy z urzędu kontroli podatkowej (potwierdzona notarialnie
kopia), poświadczonego notarialnie świadectwa wykazującego, że firma znajduje się na
liście podatkowej oraz trzech identycznych kopii wniosku o zezwolenie na pracę,
podpisanych przez kierownika firmy.
Oprócz wyżej wymienionych dokumentów z urzędu podatkowego, do wniosku o
zezwolenie na pracę muszą być dołączone następujące dokumenty: dokument założenia
firmy (ustaw), projekt umowy o pracę, potwierdzenie wniesienia opłaty do
federacyjnego biura imigracyjnego za składany wniosek oraz pozytywna opinia z
państwowego biura pracy (DFGSZN). Więcej i informacji na temat tej procedury
72
można uzyskać w obwodowym urzędzie pracy. Zaproszenie do pracy jest przyznawane
przez lokalnego urzędnika ministerstwa spraw wewnętrznych na podstawie wniosku
złożonego przez pracodawcę. Oprócz wniosku, pracodawca przedkłada pozwolenie na
korzystanie z zagranicznej siły roboczej i inne potrzebne dla każdego pracownika
dokumenty.
Pozwolenie na pracę dla obcokrajowca otrzymuje się od FMS lub od urzędu
imigracyjnego (więcej informacji na temat procedury pod www.ufmsmur.ru). Aby
otrzymać pozwolenie na pracę, pracodawca jest zobowiązany do zdeponowania sumy
pieniędzy jako zastawu, na otwartym w tym celu rachunku, służącej jako gwarancja, że
cudzoziemiec jest w stanie opuścić Rosję. Uzyskanie pozwolenia na pracę może zająć
sześć miesięcy. Zazwyczaj jest ono przyznawane jednorazowo na jeden rok, a więc
wizy powinny również być wizami jednorocznymi. Przy składaniu wniosku o
pozwolenie na pracę, wymagane są następujące dokumenty:
1. Wypełniony wniosek o pozwolenie na pracę
2. Kopia karty wjazdu
3. Świadectwo potwierdzające kwalifikacje zagranicznego pracownika
4. Paszport lub inny dokument identyfikacyjny
5. Dane dotyczące historii zdrowia
6. Świadectwo zdrowia (HIV)
7. Zaświadczenie płatności wynagrodzenia
Zezwolenie urzędu pracy, tzn. specjalne zezwolenie na korzystanie z zagranicznej siły
roboczej, nie jest konieczne w przypadku, gdy cudzoziemiec przyjeżdża do pełnienia
specjalnych zadań, takich jak np. dyrektor czy kierownik wydziału. Jednak i w takich
przypadkach wymagane jest osobiste zezwolenie na pracę. Wniosek o zezwolenie na
pracę jest składany w najbliższej rosyjskiej ambasadzie przy okazji składania wniosku o
wizę. Najczęściej sprawy zezwoleń pozostawia się do załatwienia partnerowi
rosyjskiemu. Warto śledzić bieżącą sytuację na rynku pracy i politykę pracy w różnych
obszarach działania, aby nie być zaskoczonym zmianami. Na przykład warto
wspomnieć, że na wiosnę 2007 weszła w Rosji w życie ustawa, według której w sklepie
detalicznym obcokrajowy mogą stanowić nie więcej niż 40 % załogi. W praktyce ta
ustawa daje możliwość zatrudnienia w Rosji dziesiątków tysięcy dawnych obywateli
Związku Sowieckiego.
Możliwość zatrudniania cudzoziemców dotyczy nie wszystkich segmentów życia
gospodarczego. Ustawa o statusie cudzoziemca z roku 2002 nie pozwala
cudzoziemcowi na uzyskanie zezwolenia na pracę w następujących miejscach:
Służby państwowe lub samorządowe;
Statek pływający pod banderą Federacji Rosyjskiej
Samolot wojskowy Federacji Rosyjskiej lub samolot niekomercyjny;
Kapitan samolotu cywilnego;
Miejsca i organizacje, które zapewniają bezpieczeństwo Federacji Rosyjskiej
(siły zbrojne, instytucje tajemnicy państwowej, organizacje pracujące z
produktami radioaktywnymi i atomowymi);
Inne zadania, do których wstęp dla cudzoziemców jest zabroniony
Cudzoziemiec nie potrzebuje zezwolenia na pracę w następujących przypadkach:
1. Osoba mieszkająca w Rosji na stałe;
2. Osoba mająca zezwolenie na pobyt czasowy;
3. Pracownicy ambasad dyplomatycznych i pracownicy zagranicznych konsulatów
w Rosji;
73
4. Pracownicy wynajęci do montażu i utrzymania wyposażenia sprowadzonego do
Rosji;
5. Korespondenci wiadomości akredytowani przez Federację Rosyjską;
6. Ludzie przebywający w Rosji, którzy pracują w wolnym czasie;
7. Nauczyciele;
8. Obywatele Białorusi.
Jest bezwzględnie ważne, aby w wizie zagranicznego pracownika i w zezwoleniu na
pracę jako pracodawca była wymieniona ta sama firma. Tylko w wizach i zezwoleniach
na pracę pracowników ambasady mogą być wpisane różne nazwy firm, ponieważ wiza
przychodzi z nazwiskiem organizacji udzielającej akredytacji. Do organizacji, które
akredytują pracowników ambasad, należą krajowa izba rejestracyjna (GRP) i Izba
handlu i przemysłu (TPP). Zagraniczny pracownik ambasady otrzymuje wizę pracy.
Wiza prywatna jest przyznawana członkom rodziny pracownika, a wiza służbowa
nieakredytowanemu pracownikowi zagranicznemu.
Zezwolenie na pobyt eliminuje konieczność posiadania zezwolenia na pracę.
Cudzoziemiec mieszkający w Rosji na stałe lub czasowo nie potrzebuje zezwolenia na
pracę. Ustawa określa, że zezwolenie na pobyt czasowy może być przyznane
cudzoziemcowi w ramach kwoty obcokrajowców, ratyfikowanej przez rosyjski rząd.
Rząd określa coroczną kwotę dla całego obszaru Rosji. Nie jest ona taka sama jak
wymieniona wyżej kwota zatrudnienia. Czas trwania zezwolenia na pobyt wynosi trzy
lata. Jednak ustawa zawiera grupę wyjątków od reguły tak, że w praktyce te kwoty nie
mają wielkiego znaczenia. Cudzoziemiec może składać wniosek o pozwolenie na pobyt
w konsulacie rosyjskim swojego kraju. Czas załatwienia wniosku nie przekracza sześciu
miesięcy. Istnieje wielka liczba powodów do odrzucenia wniosku lub unieważnienia
zezwolenia na pobyt czasowy. Na przykład wystarczające podstawy do odrzucenia
stanowią: wcześniejsza deportacja, podana przez wnioskodawcę nieprawdziwa
informacja, odpowiednio poważny wyrok w Rosji lub naruszenie zasad zezwolenia na
pobyt. Ciągle jeszcze istnieją inne przeszkody w uzyskaniu zezwolenia na pobyt, takie
jak brak środków do życia w Rosji, lub jeżeli ktoś mieszkający w Rosji trzy lata nie
posiada miejsca stałego zamieszkania. Innym powodem negatywnej decyzji może być
częste wyjeżdżanie cudzoziemca, przebywającego w Rosji na pobycie stałym, do
innego kraju lub przebywanie poza Rosją ponad sześć miesięcy. Pozwolenie na pobyt
stały jest przyznawane na pięć lat i może być przedłużone na następne pięć lat.
Przyczyny unieważnienia zezwolenia na pobyt stały są takie same jak w przypadku
zezwolenia na pobyt czasowy.
Pracodawcą cudzoziemca może być osoba fizyczna lub osoba prawna posiadająca
zezwolenie na korzystanie z zagranicznej siły roboczej. Odpowiednio, cudzoziemiec
powinien posiadać zezwolenie na pracę w danej firmie. Cudzoziemiec nie uzyskuje
zezwolenia na pracę wszędzie, lecz tylko w miejscu, w którym ma prawo do pobytu lub
mieszkania. Zaproszenia są wydawane przez urzędników ministerstwa spraw
wewnętrznych lub spraw zagranicznych, albo przez ich lokalne biura. Mogą je również
wystawiać urzędnicy państwowi, organizacje międzynarodowe, prawnicy, obywatele
rosyjscy i cudzoziemcy mieszkający w Rosji na stałe.
8.3.2 Wypowiedzenie umowy o pracę
Rzadko zdajemy sobie sprawę, że z wypowiedzeniem umowy o pracę lub innego
kontraktu należy postępować w taki sposób, aby zachować jak najmniejsze ryzyko np.
przecieków informacji w przyszłości. Kontrolowane wypowiedzenie umowy o pracę nie
stwarza dla pracodawcy ryzyka PR. Wypowiedzenie takiej umowy w sytuacji
konfliktowej i napiętej znacznie zwiększa możliwość przestępstwa i przecieków
informacji wymierzonych przeciwko firmie.
74
Odchodząca z miejsca pracy osoba może zabrać ze sobą poufne informacje, jeżeli miała
do nich dostęp ze wzglądu na zajmowane stanowisko. Takie informacje mogą na
przykład dotyczyć bazy danych klientów firmy. Rejestr klientów jest ważnym plikiem
zarówno dla istniejących konkurentów jak i dla zwolnionego pracownika, jeżeli po
odejściu założy własną firmę w tej samej branży. Pracodawca musi zapewnić, aby
osoba opuszczająca firmę nie zabrała ze sobą informacji w postaci dokumentów
papierowych lub elektronicznych, które są dla firmy ważne, a nawet kluczowe. Takiemu
pracownikowi należy przypomnieć o zobowiązaniu zachowania tajemnicy, którą
podpisał podczas przyjmowania do pracy i o okresie obowiązywania tego
zobowiązania.
Należy zapewnić zwrot innych rzeczy należących do firmy (telefony, klucze, urządzenia
przywoławcze, przepustki) za pomocą procedury karty obiegowej. Do obowiązków
kierownictwa firmy i ludzi odpowiedzialnych za bezpieczeństwo należy upewnienie się,
że prawo korzystania z konta i dostęp do niego zostały anulowane. Jeżeli możliwe, z
odchodzącą osobą należy przeprowadzić rozmowę, gdyż może ona wyrazić swoją
opinię na temat potrzeb rozwojowych naszej firmy i podzielić się swoimi
spostrzeżeniami. Dobrze zorganizowane procedury odejścia tworzą podstawy do
późniejszej pozytywnej współpracy z osobami odchodzącymi i zmniejszają możliwość
wystąpienia niekorzystnych dla firmy zjawisk w przyszłości.
8.3.3 Bezpieczeństwo pracy
Zarówno ustawodawstwo jak i praktyczne życie zawodowe w Rosji, zaczynają
wykazywać pozytywne nastawienie do problemów bezpieczeństwa pracy. Pracodawca
ponosi odpowiedzialność dopiero wówczas, kiedy wydarzy się coś złego. Zagadnienia
bezpieczeństwa wyposażenia i urządzeń oraz odpowiedzialności za bezpieczeństwo
personelu firmy, są traktowane podobnie jak w Finlandii. Ryzyko dla bezpieczeństwa
personelu stwarza duży ruch klientów w firmie. Personel firmy musi być ubezpieczony
od wypadków, na przykład w formie ubezpieczenia zbiorowego w miejscu pracy.
Oprócz tego, firma musi pamiętać o obowiązkowym ubezpieczeniu zdrowotnym i
obowiązkowym ubezpieczeniu emerytalnym. Pracownicy muszą być zarejestrowani w
funduszu socjalnym i w funduszu emerytalnym. Istnieje możliwość wybrania szerszego
ubezpieczenia dobrowolnego, np. zdrowotnego. Odpowiada ono fińskiej pracowniczej
służbie zdrowia, a jego ceny podlegają negocjacji. Praktyczne instrukcje dotyczące tych
zagadnień można znaleźć na stronach internetowych firm ubezpieczeniowych
Rosgosstrach i Ingostrach. Rosgosstrach posiada największą sieć biur i przedstawicieli,
które pokrywają obszar całej Rosji. Rosyjskie prawo nie zobowiązuje pracodawców do
ubezpieczania pracowników, lecz zalecanym sposobem zadbania o te sprawy jest
ubezpieczenie zbiorowe. Dostępne są również pakiety reasekuracyjne na przykład na
fracht morski, inne frachty czy duże szkody majątkowe.
Pracodawca, aby nie dawać władzom powodu do interweniowania w działalność firmy,
musi znać rosyjskie normy bezpieczeństwa pracy. Normy bezpieczeństwa pracy
stanowią specyficzne dla poszczególnych branż przypisy bezpieczeństwa. Są one
wyszczególnione w http://truddoc.narod.ru/. Strony te zawierają również szczegółowe,
profesjonalne instrukcje na temat praw i obowiązków pracowniczych.
Zgodnie z prawem pracy Federacji Rosyjskiej (TK, Kodeks Pracy), podczas
rekrutowania pracowników lub przy zmianie ich zakresu obowiązków, pracownicy
muszą być poinformowani o wpływie ich pracy na zdrowie. Musi być przeprowadzone
szkolenie i instruktarz w zakresie bezpiecznych metod pracy, a pracodawca jest
zobowiązany ubezpieczyć pracowników od nieszczęśliwych wypadków i chorób
zawodowych. Pracownicy mają prawo do badań lekarskich i jeżeli trzeba – do
dodatkowych badań specjalistycznych. Według paragrafu 212 rosyjskiego kodeksu
75
pracy, pracodawca jest zobowiązany do dbałości o bezpieczeństwo miejsca pracy, do
przeszkolenia i udzielenia instruktażu pracownikom w zakresie bezpiecznych metod
pracy, do zapobiegania wypadkom, zaopatrzenia w wyposażenie ochronne wymagane
na danym stanowisku oraz informowania o związanych z pracą ryzykach.
Certyfikat GOST 12.0.004 – 90 SSBT wyszczególnia postanowienia i zawartość
instrukcji bezpieczeństwa. Ewidencja szkoleń pracownika w zakresie bezpieczeństwa,
powinna być prowadzona w specjalnym dzienniku. Podstawowy instruktaż obejmuje
ogólne informacje o przedsiębiorstwie, przepisach dotyczących bezpieczeństwa pracy,
głównych czynnikach ryzyka na danym stanowisku pracy, procedurach ochrony
osobistej, zagadnieniach bezpieczeństwa pożarowego, zapobieganiu terroryzmowi oraz
o udzielaniu pierwszej pomocy. Szkolenie doskonalące powinno być organizowane dwa
razy w roku. Jeżeli nastąpi zmiana metod pracy czy czynników ryzyka, szkolenia
powinny być przeprowadzane częściej. Bezpieczeństwo pracy powinno również
spełniać aktualnie obowiązujące normy dotyczące higieny i porządku (normy sanitarne).
Zgodnie z zarządzeniem ministerstwa pracy z 1997 r, do obowiązków pracodawcy
należy również zapewnienie, aby stanowisko pracy zostało przebadane pod względem
jakości bezpieczeństwa i aby posiadało certyfikat z takiego badania (atiestacija).
System certyfikacji jakości bezpieczeństwa jest uważany za jedną z najważniejszych
metod kontrolowania poziomu bezpieczeństwa i zapewnienia bezpieczeństwa pracy w
Rosji (Petrov 2007, 61). W procesie certyfikacji, bezpieczeństwo stanowiska pracy jest
sprawdzane pod względem czynników zagrożenia i ewentualnego szkodliwego
oddziaływania metod pracy na pracowników. Sprawdzany jest również poziom
zabezpieczeń używanych przez pracowników. Certyfikacja bezpieczeństwa stanowiska
pracy, powinna być przeprowadzana przez specjalną komisję kontrolną, co najmniej raz
na pięć lat. Certyfikat bezpieczeństwa pracy daje zarówno pracownikom jak i firmie
możliwość uzyskania od państwa wsparcia i kompensacji, w zależności od poziomu
niebezpieczeństwa i szkodliwości pracy. Jeżeli sprawy bezpieczeństwa pracy zostaną
zaniedbane, inspekcja bezpieczeństwa pracy może nawet zarządzić zamknięcie
stanowiska pracy.
Rosyjski kodeks pracy specjalną ochroną otacza kobiety, aby mogły się cieszyć
bezpiecznymi warunkami pracy. Kobiet nie wolno zatrudniać w niektórych -
wymienionych w kodeksie - ciężkich i niebezpiecznych pracach. Bardzo szczegółowo
w kodeksie omówione są warunki pracy dla kobiet w ciąży i kobiet opiekujących się
dzieckiem do lat trzech lub niepełnosprawnym.
Umowa o pracę może być zawarta z osobą w wieku co najmniej 16 lat, lecz osoba, która
nie przekroczyła 18-go roku życia nie może być zatrudniania do prac ciężkich lub
niebezpiecznych, ani nie może pracować w godzinach nadliczbowych i na zmianie
nocnej. Osoby poniżej 21 roku życia mogą być zatrudniane tylko po wykonaniu badań
lekarskich. W kodeksie pracy są również określone urlopy i czas wolny w zależności od
uciążliwości pracy. Na dalekiej północy, do której zaliczany jest również obwód
murmański, pracownicy otrzymują dodatkowy przywilej w postaci dłuższego urlopu.
Wymagana treść umowy o pracę jest szczegółowo opisana w prawie pracy.
Dobrym źródłem informacji na temat zagadnień bezpieczeństwa pracy jest portal
www.tehbez.ru, w którym znajdują one szczegółowe instrukcje dotyczące
bezpieczeństwa pracy w różnych branżach. Pod tym samym adresem znajdują się
również informacje o normach bezpieczeństwa pożarowego. Wykaz stanowisk pracy
oraz znaków ostrzegawczych w transporcie niebezpiecznych materiałów (zagrożenie
chemiczne, pożarowe, symbole ewakuacji itp.) można znaleźć pod http://www.atis-
ars.ru/.
76
9 WYNAJĘCIE FIRMY OCHRONIARSKIEJ
9.1 Ważność prześwietleń
Firmy ochroniarskie w Rosji można z grubsza podzielić na firmy typowo ochroniarskie
i firmy detektywistyczne. Ich zadania się różnią, lecz wiele firm oferuje zarówno usługi
ochroniarskie jak i detektywistyczne. Firmy ochroniarskie (ochrana) skupiają się na
ochronie mienia, frachtu i ludzi. Usługi detektywistyczne (detektiw) zajmują się
zbieraniem i sprawdzaniem informacji i oferują usługi w zakresie analizy. Działania
ochroniarskie i detektywistyczne w Rosji reguluje ustawa o prywatnej działalności
ochroniarskiej i detektywistycznej („О частной детективной и охранной
деятельности в РФ"). Przez lata wiele firm ochroniarskich i detektywistycznych stało
się szeroko znanymi ekspertami w dziedzinie zabezpieczeń, które oferują systemy
czujników pożarowych, centrale alarmowe, rozwiązania antywłamaniowe do budynków
(np. montaż drzwi antywłamaniowych) oraz transport kosztowności i ochronę osobistą.
Firmy ochroniarskie i działalność ochroniarską w Rosji można z grubsza podzielić na
trzy klasy według ich podstawowych funkcji: organizacje powołane, ściśle
współpracujące z milicją (wniewiedomstwiennaja), prywatne firmy ochroniarskie oraz
ochrona wewnętrzna korporacji. Milicyjne organizacje ochroniarskie (MWD) są
nastawione głównie na ochronę lokali publicznych. Prywatne firmy ochroniarskie
oferują usługi zabezpieczające dla sektora prywatnego, a ochrona wewnętrzna
korporacji koncentruje się na wewnętrznym i zewnętrznym zabezpieczeniu swoich
spółek dominujących.
Firmy działające na polu bezpieczeństwa i firmy ochroniarskie mają wśród
przedsiębiorców niekonieczne wyłącznie pozytywny obraz. Korzenie takich firm w
Rosji częściowo pochodzą od przestępczości zorganizowanej z lat 1990-ych (Aromaa &
Lehti 2001, 60). Obecnie firmy ochroniarskie nie mogą już sobie pozwalać na taki obraz
i starają się wykazać wiarygodnością i rentownością na konkurencyjnym rynku. W
latach 1990-ych i 2000-ych, firmy ochroniarskie zaczęły zatrudniać ludzi mających
doświadczenie w służbie bezpieczeństwa, których kwalifikacje zawodowe obejmują
również szpiegowanie firm. Z tych względów warto również sprawdzać pochodzenie
takich firm. Według Kauko Aromaa i Martti Lehti (2001, 60 – 61), którzy zajmowali się
badaniem przestępczości zorganizowanej w St. Petersburgu, w praktyce firma
ochroniarska może być oceniona tylko w oparciu o jej reputację, a nie na podstawie
pochodzenia czy powiązań. Dobra firma ochroniarska świadczy usługi za rozsądną
cenę, przestrzega umowy i pozwala firmie klienta zajmować się spokojnie swoim
biznesem. Gdybyśmy się cofnęli wystarczająco daleko, zawsze istnieje możliwość
znalezienia albo dawnych oficerów służby bezpieczeństwa albo osób z podejrzanymi
powiązaniami z przestępczością zorganizowaną. Spośród firm, które mają
doświadczenie w operacjach międzynarodowych, zawsze można znaleźć stabilnie
działającą i budzącą zaufanie firmę ochroniarską, mogącą przedstawić wiarygodne
referencje. Warto też wiedzieć, że w warunkach rosyjskich firma ochroniarska zawsze
kontroluje działania innych firm ochroniarskich (konkurentów) (Loginow 2006, 23).
Przy wybieraniu firmy ochroniarskiej, w pierwszej fazie warto jest polegać na
rekomendacjach znanej, wiarygodnej firmy, natomiast w każdym przypadku na ocenie
wydawanej przez władze. Ministerstwo spraw wewnętrznych MWD i jego urzędy
obwodowe (UWD), nadzorują działalność dostawców usług ochroniarskich i
detektywistycznych i prowadzą sprawy licencyjne takich firm. Po podjęciu decyzji o
wyborze firmy ochroniarskiej czy detektywistycznej, przed podpisaniem umowy należy
koniecznie sprawdzić jej licencję. W Rosji istnieje wiele firm ochroniarskich
działających bez licencji (Loginow 2006, 23). Należy się również konicznie dowiedzieć
77
jak długo firma działa i jacy ludzie są i byli w niej zatrudnieni. Dobrze jest wiedzieć,
czy wśród pracowników znajdują się ewentualnie sportowcy, dawni pracownicy służby
bezpieczeństwa, milicjanci lub osoby, które pracowały w organach ścigania.
Photo: Pekka Iivari
Pierwszeństwo powinno się dawać firmie ochroniarskiej z referencjami od firm
zagranicznych, zalecanej przez firmy zagraniczne, lub zalecanej przez władze
zagraniczne lub rosyjskie. W Finlandii, jednostka ministerstwa spraw wewnętrznych
nadzorująca bezpieczeństwo, prowadzi rejestr zezwoleń dla firm ochroniarskich
(www.intermin.fi/intermin/hankkeet/yksityinenturva/). W Rosji tego typu listę można
uzyskać w bezpośrednim kontakcie z milicją. Oficjalna lista firm posiadających
zezwolenia na działalność ochroniarską, która w Finlandii jest dostępna w Internecie,
stanowi unikalną formę usługi przy wyborze wiarygodnych firm w regionie Morza
Barentsa (i w Skandynawii). Podobna lista nie jest na przykład bezpośrednio dostępna
w Szwecji, lecz dość łatwo osiągalna poprzez kontakt z urzędem wojewódzkim, który
prowadzi nadzór nad firmami ochroniarskimi.
Przed rozpoczęciem korzystania z usług firmy ochroniarskiej, należy się zapoznać z
poniższą listą kontrolną. Wymienione w niej zagadnienia powinny zostać sprawdzone
przed podpisaniem umowy:
Okres ważności licencji na działalność. Licencję można uzyskać najpierw na 3
lata, a następnie przedłużać każdorazowo o 5 lat;
Jak wielu licencjonowanych pracowników firma zatrudnia i czy personel firmy
jest w stanie realizować powierzone zadania;
Jakim wykształceniem legitymuje się personel firmy ochroniarskiej?
Przynajmniej kierownictwo powinno posiadać wykształcenie wyższe;
Cennik usług firmy. Tanio niekoniecznie znaczy dobrze, a może być powodem
dodatkowego ryzyka dla firmy klienta. Pracownicy niekoniecznie mają
motywacje lub kwalifikacje zawodowe, a urządzenia i wyposażenie
zabezpieczające mogą być kiepskiej jakości;
78
Możliwość używania radia i urządzeń do komunikowania się oraz ich poziom
nowoczesności (ponad 100 MHz = urządzenie nowoczesne). Na każdy
radiotelefon wymagane jest pozwolenie. W sytuacjach nadzwyczajnych
najpewniejszym i najszybszym urządzeniem jest radio;
Czy firma jest wyposażona w mechaniczne środki transportu? Są one absolutnie
niezbędne dla zapewnienia jakości działania. Czy firma posiada pojazdy do
transportu cennych towarów i czy ma doświadczenie w takim transporcie;
Jakie firma stosuje zasady ubioru strażników w różnych sytuacjach (mundur
wewnątrz, ubranie cywilne na zewnątrz lub w przypadku ochrony osobistej);
Czy stabilnie działająca firma ochroniarska udzieli odpowiedzi na pytanie o
liczbę obsługiwanych przez nią jednostek? Niekoniecznie musi ujawniać
wszystkie nazwy;
Warto poprosić o referencje od poprzednich i obecnych klientów. W Rosji nawet
firmy rosyjskie używają zagranicznych klientów jako wskaźnika w ocenie
jakości. Posiadanie przez firmę ochroniarską zagranicznych klientów jest oznaką
stabilności i niezawodności działania;
Warto zapytać, w jakich związkach zawodowych i stowarzyszeniach firma
uczestniczy lub jest reklamowana. Uczestniczenie świadczy o doświadczeniu i
aktywności firmy w swojej branży. W szczególności, członkostwo i aktywne
uczestniczenie w działalności stowarzyszeń zagranicznych wskazuje, że firma
stara się prowadzić swoją działalność zgodnie z globalnie akceptowanymi
standardami. Przykład: patrz okładka organizacji www.ansb.ru ;
Jeżeli na razie wszystko jest OK., następuje negocjacja umowy z kierownictwem
firmy ochroniarskiej. Oczywiście, należy dokładnie omówić zadania firmy;
Wraz z firmą należy opracować szczegółowy plan ochrony;
Przed firmą ochroniarską nie należy ukrywać żadnych trudności naszej firmy.
Oni je znają, a jeżeli nie to bardzo szybko się dowiedzą. Jeżeli coś zostanie
ukryte, po ujawnieniu może wpłynąć na cenę, a w najgorszym wypadku stanowić
podstawę do unieważnienia umowy.
9.2 Umowa z firmą ochroniarską
Do niniejszej broszury załączono wzór umowy, który można wykorzystać do
sprawdzenia zawartości naszej umowy z firmą ochroniarską. W umowie uwzględniane
są wszelkie potrzeby zabezpieczeń, określone podczas oceny bezpieczeństwa.
Sporządzając umowę z rosyjską firmą ochroniarską, należy brać pod uwagę następujące
zagadnienia:
Okres ważności umowy (wygaśnięcie, termin wypowiedzenia, czas na
przedstawienie nowych warunków min. 3 tygodnie);
Organizacja pracy strażników (godziny pracy/tydzień, miejsca strzeżone i ilość
pracy na każdym z tych miejsc, kanały informowania kierownictwa, osoba
kontaktowa);
Warunki płatności (wynagrodzenie, wielkość urlopu, uzgodnienia na temat
godzin nadliczbowych);
Warunki wyposażenia technicznego i odzieży (wyposażenie dostarczone przez
firmę ochroniarską, pojazdy, radia, wyposażenie klienta);
Stanowiska strażników i związana z nimi dokumentacja, łącznie z dziennikami i
księgami gości (książka służby);
Klient musi przekazać firmie ochroniarskiej informacje o najważniejszych i
najbardziej aktywnych klientach i gościach oraz ich pojazdach (nr rejestracyjne);
Firma ochroniarska przekazuje informacje o klientach, którzy korzystają z
podobnych usług jak klient;
79
Klient musi wiedzieć, kto przyjdzie ochraniać miejsce i kierownictwo musi
przeprowadzić rozmowę z każdą taką osobą;
Firma ochroniarska nie może stawiać na stanowisko ludzi, którzy mają
jakiekolwiek powiązania z pracownikami klienta;
Personel firmy klienta musi mieć możliwość spotkania się z personelem firmy
ochroniarskiej, za wyjątkiem tych pracowników, których tożsamość firma
ochroniarska chce zachować w tajemnicy przed ogółem społeczeństwa;
Klient musi upewnić się co do kwalifikacji zawodowych personelu firmy
ochroniarskiej, gotowości i zdolności do działania, znajomości języków,
wykształcenia i zdolności do radzenia w różnych sytuacjach.
Umowę podpisują dyrektorzy klienta i firmy ochroniarskiej.;
W umowie musi być zapisane, że do wsparcia ochrony jest używane wyposażenie
techniczne we współpracy z klientem i zaproponowane przez firmę ochroniarską;
W umowie muszą być wymienione miejsca strzeżone szczególnie ważne (duże
ilości materiałów) oraz określona liczba strażników, którzy zawsze powinni być
obecni (co najmniej dwóch);
Wspólnie muszą być omówione możliwe sytuacje nadzwyczajne i sposoby
zarządzania nimi;
W umowie musi być zapisane jak postępować w przypadku pożaru i jakie są
związane z tym obowiązki pracowników firmy ochroniarskiej. Firmy
ochroniarskie mają upoważnienie do instalowania czujników pożarowych. Pożar
nie jest katastrofą naturalną i w umowie musi być wymieniony oddzielnie;
Odpowiedzialność firmy ochroniarskiej/firmy ubezpieczeniowej klienta w
przypadku szkód materialnych, spowodowanych atakiem zewnętrznym, lub jeżeli
pracownik firmy ochroniarskiej zostanie uznany (przez sąd) winnym zaniedbania;
W umowie powinno być również zapisane, że klient i władze (UWD) mają prawo
do kontrolowania działań firmy ochroniarskiej;
W umowie muszą być wymienione używane do komunikacji urządzenia, z
podaniem ich dostawców oraz pozwoleń na używanie;
Należy pamiętać, że firma ochroniarska nie ma prawa pobierania odszkodowania
na rzecz klienta od przestępców za spowodowane przez nich szkody materialne.
Tylko sąd ma prawo do egzekwowania odszkodowania;
Firma ochroniarska powinna posiadać ważne ubezpieczenie od
odpowiedzialności cywilnej.
Przy sporządzaniu umowy, konieczne jest sprawdzenie okresu ważności licencji firmy
ochroniarskiej. Okres umowy musi wygasnąć przed wygaśnięciem ważności tej licencji.
Zalecany okres umowy wynosi jeden rok. Licencja jest ważna w danym obwodzie i
lokalizacja firmy klienta powinna również znajdować się w tym obwodzie. Oprócz
licencji, do umowy należy wpisać numer rejestrowy osoby prawnej firmy. Firma
ochroniarska musi również potrafić wykazać, że znajduje się w rejestrze urzędu
podatkowego. W umowie muszą się znaleźć: lokalizacje chronionych obiektów i listy
dokumentów na tych obiektach, trasy obchodu strażników, prawa, obowiązki i
harmonogramy pracy pracowników firmy ochroniarskiej (całkowity czas pracy). Zaleca
się, aby na stanowiskach strażników znajdowały się następujące dokumenty:
Umowa – zlecenie zwarta między klientem a usługodawcą;
Instrukcje ochrony (podstawowe informacje o obiekcie, wymagania specjalne
obiektu, ochrona mienia i kontrolowanie dostępu, obowiązki strażników,
zapewnienie ogólnego bezpieczeństwa obiektu, działania podczas oficjalnych
inspekcji, działania w sytuacjach nadzwyczajnych, zadania zabronione dla
strażników). Instrukcje muszą być podpisane przez klienta i usługodawcę;
Schemat chronionych obiektów, z mapami i planami oświetlenia;
80
Umowa o współpracy pomiędzy UWD, tzn. organem, który nadzoruje
działalność firmy ochroniarskiej, a usługodawcą;
EWD musi być poinformowane o rozpoczęciu ochrony;
Kopie dokumentów: zezwolenia (licencji), rejestracji firmy ochroniarskiej,
zatwierdzenia przez UWD odzieży służbowej strażników, protokołów z
przeprowadzonych przez UWD inspekcji na danym obiekcie;
Spis telefonów kontaktowych, łącznie z numerami alarmowymi;
Instrukcje przeciwpożarowe oraz instrukcja pierwszej pomocy;
Instrukcje o ochronie przed terroryzmem i materiałami wybuchowymi;
Kontakty i adresy kierownictwa firmy klienta, organów ścigania, straży pożarnej
i służb ratowniczych;
Karty identyfikacyjne strażników, przepustki osobowe (strażników) i kopie
paszportów;
Dzienniki (osoby wizytujące, zmiany w obowiązkach, trasy obchodów, kontrole
wyposażenia technicznego, przybycie i wysłanie towarów);
Lista nazwisk i sprawdzania ludzi mających prawo do prowadzenia różnych akcji
(inspekcje, przyjęcia materiałów);
Druki przepustek;
Kwitariusze do zapisywania przejęcia obiektu, mienia, kluczy i materiałów
pomocniczych przy zmianie strażników;
Schemat miejsc przechowywania wyposażenia strażników i kluczy;
Opis obowiązków strażników;
Ile kosztuje korzystanie z firmy ochroniarskiej? Z zasady, wydatki na fizyczne i
techniczne rozwiązania zabezpieczeń nie przekraczają 15 – 20 % zysku. Oczywiście,
cena zależy od zakresu zadań. Przy sporządzaniu umowy należy wziąć pod uwagę
następujące sektory ochrony:
1. Ochrona pomieszczeń i budynków
2. Ochrona wyposażenia i mienia
3. Ochrona personelu
4. Ochrona transportu, szczególnie transportu drogich towarów
5. Ochrona zabezpieczeń
6. Opracowanie planów ochrony
Zlecone firmie ochroniarskiej zadania mogą się zmieniać w zależności od
zróżnicowanych potrzeb firmy klienta. Jeśli chodzi o działania biznesowe, nie ma
jeszcze potrzeby bezpośredniej ochrony fizycznej, lecz firmę ochroniarską można
wykorzystać do prześwietlenia potencjalnych partnerów. Można również zawrzeć
umowę z taką firmą na podjęcie działań na wypadek ewentualnej próby wymuszenia lub
korupcji. Firmy ochroniarskie zazwyczaj mają wypracowane metody łagodzenia
wymuszeń lub żądań łapówki, na przykład poprzez negocjacje. Pomoc firmy
ochroniarskiej oczywiście nie eliminuje konieczności powiadamiania o takich
zdarzeniach władz. Informacje o żądaniu łapówki mogą być przekazywane anonimowo,
na przykład korzystając z telefonu alarmowego urzędu obwodowego (patrz rozdział
Walka z korupcją). Niektóre rosyjskie przewodniki biznesowe ostrzegają przed
zwracaniem się do organizacji przestępczych o pomoc w rozwiązaniu pojawiających się
problemów. Niestety, ten godny pożałowania zwyczaj nadal występuje. Zlecenie może
dotyczyć ściągania długów lub zapewnienia bezpieczeństwa.
Firmie ochroniarskiej można dodatkowo zlecić na przykład wyszukanie odpowiednich,
bezpiecznych pomieszczeń, łącznie ze sprawdzeniem ich praw własnościowych. Gdy
aktualna działalność biznesowa staje się ugruntowana, firma ochroniarska może pomóc
w opracowaniu planu bezpieczeństwa i rozwiązań w zakresie zabezpieczeń
technicznych (Podręcznik bezpieczeństwa 2005, 28 – 29). Współpraca, która zaczęła się
w fazie przygotowawczej biznesu i została oceniona pozytywnie, może być
81
kontynuowana również po rozpoczęciu działalności biznesowej. Sami Rosjanie
zazwyczaj polegają na usługach firm ochroniarskich w następujących przypadkach:
1. Ściąganie spóźnionych lub niezrealizowanych płatności;
2. Ochrona osobista lub członków rodziny w przypadku gróźb lub wymuszeń;
3. Kradzieże przesyłek towarowych;
4. Włamania do biur, samochodów, domów, domków letniskowych;
5. W związku z kradzieżami informacji handlowych (kradzież dokumentów,
kopiowanie, podsłuchiwanie i nagrywanie rozmów telefonicznych, przekupstwo
pracowników);
6. Kradzieże lub włamania do magazynów i kradzieże sklepowe;
7. Podpalenia, niszczenie mienia.
Rosyjskie podejście do współpracy z firmami ochroniarskimi odbiega od poglądu,
według którego wynajęcie firmy ochroniarskiej musi mieć cel prewencyjny. Gdy
nastąpi nieszczęście – koszt przywrócenia stanu normalnego jest dwukrotnie większy.
Dla firmy klienta jest bardzo ważne, aby pracownicy firmy ochroniarskiej przyjmowali i
częściowo wtapiali się w atmosferę pracy i „środowisko” firmy klienta. Obojętne
podejście firmy ochroniarskiej, brak dyscypliny pracy oraz konfrontacja z
pracownikami firmy klienta stanowią podstawę do rozwiązania umowy z taką firmą.
Warto jest uzgodnić z całą załogą firmy ochroniarskiej, jak i z firmą klienta, sposób
postępowania w przypadku pojawienia się osoby przedstawiającej się jako urzędnik,
który ma za zadanie przeprowadzenie na przykład audytu podatkowego lub inspekcji w
zakresie bezpieczeństwa pożarowego. Należy zawsze brać pod uwagę możliwość, że
jest to „inspekcja” o charakterze przestępczym. Obowiązkowe jest sprawdzenie
upoważnienia inspektora, podpisanego przez przełożonych wyższego szczebla danego
urzędu. Bezpośrednio po zakończeniu inspekcji, inspektor musi pozostawić w firmie
świadectwo z przeprowadzonej kontroli, a następnie firma musi otrzymać sprawozdanie
przysłane z danego urzędu. W księdze wejść lub księdze gości należy odnotować
nazwisko i miejsce pracy inspektora. Odpowiedzialność za rejestrowanie wizyt i
sprawdzanie tożsamości wizytujących należy uzgodnić z firmą ochroniarską. Jeżeli do
ochranianej organizacji przybywa z jakiegoś powodu przedstawiciel organów ścigania,
strażnik musi mieć prawo sprawdzenia jego tożsamości i zgłoszenia przybycia swemu
przełożonemu.
82
10 BEZPIECZEŃSTWO INFORMACJI
10.1 Konieczność wzrostu świadomości bezpieczeństwa informacji
Zabezpieczenie informacji jest prawdopodobnie najtrudniejszym do nakreślenia
obszarem bezpieczeństwa. Pojęcie jest szerokie i do pewnego stopnia nieokreślone. Nie
zawsze jest wiadome, co się rozumie pod pojęciem bezpieczeństwa informacji lub w
jaki sposób można je poprawić. Bezpieczeństwo informacji jest trudno uchwycić
dopóki nie rozbije się go na części, które opisują zagadnienie w sposób bardziej
szczegółowy, np. na bezpieczeństwo informacji administracyjnych, bezpieczeństwo
osobiste, bezpieczeństwo wyposażenia czy bezpieczeństwo przetwarzania danych,.
Specyfikacja i rozbicie są ważne, gdyż bezpieczeństwo informacji nie jest tak wyraźne
jak w przypadku innych obszarów bezpieczeństwa.
W ostatnich latach ukazało się wiele specjalistycznych publikacji na temat
bezpieczeństwa informacji (patrz np. Miettinen 1999), dostarczających firmom dobrych,
o powszechnym zastosowaniu, narzędzi do rozwijania bezpieczeństwa informacji. Nie
ma więc potrzeby w niniejszej broszurze omawiania ogólnych zasad bezpieczeństwa
informacji, a tym bardziej szczegółowego opisu środków do ich zabezpieczania, gdyż
byłoby to jedynie powtarzaniem zagadnień wielokrotnie już omawianych w literaturze.
Celem niniejszego przewodnika po bezpieczeństwie biznesu w Rosji jest przybliżenie
szczególnych właściwości rosyjskiej polityki w zakresie informacji i ochrony
informacji.
Foto: Vesa Koivumaa
Bezpieczeństwo informacji zapewnia poufność informacji, ich posiadanie, integralność,
autentyczność i możliwość korzystania. Miettinen (1999, 44 – 47) podkreśla, że w
ostateczności za bezpieczeństwo informacji odpowiada kierownictwo, mimo że do
wdrażania programu bezpieczeństwa informacji w firmie, polityki i praktyki
informacyjnej, zobowiązany jest cały personel. Bezpieczeństwo informacji jest częścią
kultury biznesu. Jest to jakość pracy w codziennych działaniach firmy w ramach
zintegrowanego systemu zarządzania. Zabezpieczenie informacji dotyczy ochrony
danych, programów komputerowych, własności fizycznej, infrastruktury i personelu
(patrz np. Informator bezpieczeństwa 2005, 34 – 40).
83
Przeprowadzone przez ministerstwo handlu i przemysłu badanie bezpieczeństwa
informacji wśród SME (średnich i małych przedsiębiorstw) wykazały, że bardzo słabo
radzą z tym zagadnieniem firmy małe, zatrudniające do pięciu pracowników. Najlepiej
uporządkowana jest strona techniczna zabezpieczenia informacji, tzn. zabezpieczenie
przed wirusami (ponad 90 % firm). Natomiast niedostateczna uwaga jest
przywiązywana do zabezpieczenia informacji administracyjnych. Tylko jedna firma na
siedem posiada sporządzony na piśmie plan bezpieczeństwa informacji, a jedna piąta
firm ma opracowaną politykę bezpieczeństwa informacji. Słabo rozwinięte są również
procedury oceny ryzyk związanych z bezpieczeństwem informacji (KTM 2007)
Według zachodniego podejścia do bezpieczeństwa biznesowego, bezpieczeństwo
informacji stanowi wielopoziomowy zespół zagadnień. Tak samo jest również w Rosji.
Sektor informacyjny Rosji jest regulowany przez ponad pięćdziesiąt dokumentów
normatywnych. Dostęp do informacji w Rosji jest ograniczony do około dwudziestu
grup społecznych. Większość norm jest znana również w praktyce prawniczej innych
krajów europejskich: tajemnica państwowa, tajemnica handlowa, nienaruszalność życia
prywatnego, tajemnica życia prywatnego, tajemnica życia rodzinnego, dane osobowe,
przesyłki pocztowe, rozmowy telefoniczne, tajemnica przesyłek dokumentacyjnych,
tajemnica zawodowa, informacje niejawne, tajemnica służbowa, tajemnica bankowa,
tajemnica ubezpieczeniowa, tajemnica komunikacji, tajemnica adopcji, tajemnica
lekarska, wstępne informacje dochodzeniowe i tajemnica procedury prawnej, tajemnica
głosowania, tajemnica spowiedzi, tajemnica narad sędziowskich, tajemnica narad jury,
tajemnica notarialna, tajemnica adwokacka, informacje o darczyńcy i obdarowanym,
tajemnica wojskowa, treść rozmów sądu konstytucyjnego, tajemnica niematerialna
(know-how).
10.2 Bezpieczeństwo informacji jest budowane pod kontrolą państwa
Doktryna o bezpieczeństwie informacji stanowi w Rosji dokument o najwyższym
znaczeniu, który kieruje rosyjską machiną legislacyjną i administracyjną w zakresie
zapewnienia bezpieczeństwa informacji. Doktryna bezpieczeństwa informacji określa
koncepcję skoncentrowanego w rękach państwa bezpieczeństwa informacji i zajmuje
się metodami zapewnienia tego bezpieczeństwa. Określa ona ogólne zasady metodologii
wdrażania bezpieczeństwa i wzmacnia podstawy organizacyjne przepisów
bezpieczeństwa. Doktryna wymienia rodzaje źródeł zagrożeń i zadania administracji
oraz metody zapewnienia bezpieczeństwa. Są w niej wymienione główne zadania rządu
Federacji Rosyjskiej oraz bardziej szczegółowo określone ramy organizacyjne dla
osiągnięcia celów bezpieczeństwa informacji.
Doktryna bezpieczeństwa informacji Federacji Rosyjskiej jest oficjalnym stanowiskiem
państwa rosyjskiego w zakresie celów, zadań, zasad i podstawowej polityki
bezpieczeństwa informacji. Główne tematy doktryny to zapewnienie bezpieczeństwa
państwa oraz interwencja państwa w zasady posiadania, wytwarzania i używania
informacji.
Ustawa Federacji Rosyjskiej o międzynarodowej wymianie informacji (wydana
5.6.1996), ze swej strony reguluje działania osób fizycznych i prawnych w
międzynarodowej wymianie informacji. Zgodnie z tą ustawą, bezpieczeństwo
informacji jest to stan i poziom ochrony społecznego środowiska informacyjnego, które
obejmuje bezpieczeństwo osób, organizacji i państwa. Ustawa nie zabrania eksportu
informacji publicznych. Informacje publiczne są określane jako materiały normatywne,
takie jak dokumenty prawne, informacje o warunkach środowiskowych i możliwych
sytuacjach nadzwyczajnych. Informacje publiczne obejmują również informacje
meteorologiczne, demograficzne, zdrowotne i tym podobne, ważne dla zapewnienia
84
bezpieczeństwa osób, cudzoziemców i skupisk ludności. Do informacji zakazanych w
międzynarodowej wymianie informacji należą tajemnice państwowe i inne informacje
poufne, informacje dotyczące rosyjskiej własności narodowej oraz informacje
archiwalne, jeżeli nie są zaznaczone jako „dostęp swobodny”. Ustawa ogranicza
również rozpowszechnianie informacji przywiezionych z zagranicy, jeżeli są one
przeznaczone do celów nielegalnych, takich jak destabilizacja systemu społecznego i
prawnego lub podżeganie przeciwko grupom etnicznym. Zabronione jest
rozpowszechnianie przywiezionych z zagranicy informacji fałszywych,
sfabrykowanych i niewiarygodnych. Odnosi się to również do ogłoszeń reklamowych,
których poziom jest w Rosji uważnie monitorowany.
Ustawa Federacji Rosyjskiej o informacji, technologii informacyjnej i ochronie
informacji (ratyfikowana przez prezydenta 27.07.2006) opiera się na zasadzie, że
informacje stanowią rodzaj bezpłatnych porad prawnych. Zgodnie z tą ustawą,
jednostka (osoba fizyczna) i organizacja (osoba prawna) mają prawo do poszukiwania i
otrzymywania wszelkich informacji, w każdej postaci i z dowolnego źródła, zgodnie z
warunkami określonymi w ustawodawstwie Federacji Rosyjskiej, a w szczególności w
tej konkretnej ustawie (Sassali 2007).
Osoba fizyczna ma prawo otrzymać od organów państwowych, lokalnych organów
autonomicznych i pracujących w tych organach urzędników informacje, które
bezpośrednio dotyczą jej praw i obowiązków, na zasadach określonych w przepisach
federacyjnych. Organizacja ma również prawo otrzymywać informacje, które są
potrzebne do współpracy z wymienionymi organami dla osiągnięcia celów określonych
w statucie organizacji.
Ustawa Federacji Rosyjskiej o informacji, technologii informacyjnej i ochronie
informacji zapewnia wszystkim ludziom, niezależnie od narodowości, swobodny dostęp
do:
a) dokumentów normatywnych i prawnych, które dotyczą praw i obowiązków osoby i
które regulują prawny status organizacji oraz kompetencje organów państwowych i
autonomicznych organów lokalnych;
b) informacji dotyczących stanu środowiska;
c) informacji mówiących o działaniach państwowych i autonomicznych organów
lokalnych oraz o wykorzystaniu budżetu, za wyjątkiem tajemnic państwowych i
zawodowych (poufne informacje o zatrudnieniu);
d) informacji, które są zgromadzone w bazach danych bibliotek, muzeów i archiwów
oraz państwowych i samorządowych systemach informacyjnych, które są tworzone
dla osób indywidualnych (osób fizycznych) i organizacji;
e) innych informacji niezabronionych przez ustawodawstwo Federacji Rosyjskiej.
Organy państwowe i autonomiczne lokalne są zobowiązane umożliwić dostęp do
informacji dotyczących ich działalności. Zgodnie z ustawą, informacje powinny być
dostępne w języku rosyjskim lub języku narodowym republiki. Osoba, która chce
uzyskać dostęp do informacji otwartych, nie ma obowiązku wyjaśniać celu lub
konieczności uzyskania takich informacji.
Opłaty pobierane za dostarczone informacje przez organy państwowe lub autonomiczne
lokalne są określone w ustawie o podstawach płatności Federacji Rosyjskiej. Decyzje i
działania (brak działań) organów państwowych, autonomicznych lokalnych, organizacji
społecznych i urzędników, które naruszają prawo dostępu do informacji, mogą być
zaskarżane do wyższej instancji, wyższego urzędu lub do sądu. Straty muszą być
wyrównane zgodnie z metodologią prawa cywilnego jeżeli:
Uniemożliwiono dostępu do informacji;
85
Wystąpiło opóźnienie w dostarczeniu informacji;
Przekazano informację celowo zniekształconą;
Żądana informacja nie została przekazana.
Informacja powinna być przekazana bezpłatnie, jeżeli dotyczy:
a) informacji organów państwowych lub autonomicznych lokalnych, umieszczonych
przez nie w sieci teleinformatycznej;
b) informacji dotyczącej praw i obowiązków określonych w prawie Federacji
c) innych informacji określonych w ustawie.
Dostęp do informacji będzie ograniczony, jeżeli celem tego ograniczenia jest ochrona
porządku konstytucyjnego, bezpieczeństwa państwa i obrony kraju, jak również etyki,
zdrowia oraz praw i interesów prawnych osób fizycznych i prawnych. Przestrzeganie
poufności informacji jest obowiązkowe, a dostęp do informacji poufnych jest określony
przez oddzielną ustawę federacyjną. Informacje dotyczące tajemnicy państwowej są
chronione zgodnie ze specjalną ustawą o tajemnicy państwowej Federacji Rosyjskiej.
Ustawa federacyjna określa również, jakie informacje wchodzą w skład tajemnicy
biznesowej, tajemnicy służbowej i innych obowiązków zachowania tajemnicy
informacji. Ta sama ustawa określa odpowiedzialność za ujawnienie takich informacji.
Informacje, które osoba fizyczna otrzymała w ramach pełnienia obowiązków
służbowych lub otrzymała je organizacja w ramach prowadzenia swojej działalności
(tajemnice służbowe), muszą być chronione, jeżeli ustawa federacyjna zobowiązuje te
osoby do egzekwowania poufności takich informacji. Informacje stanowiące tajemnicę
służbową mogą być przekazane osobom trzecim w sposób określony w ustawie i/lub na
drodze decyzji sądu. Od osoby fizycznej nie można żądać zrzeczenia się prawa do
prywatności życia osobistego, sekretów osobistych i rodzinnych. Nikt nie ma prawa
pozyskiwania takich informacji bez zgody danej osoby, chyba że inaczej przewidziano
w ustawodawstwie Federacji. Ustawa Federacji Rosyjskiej o danych osobowych określa
prawa dostępu do danych osobowych osób fizycznych.
Rosyjska ustawa o danych osobowych (podpisana przez prezydenta Włodzimierza
Putina 27.07.2006) zabrania zbierania i przetwarzania danych osobowych dotyczących
rasy, narodowości, poglądów politycznych, religijnych lub filozoficznych, stanu
zdrowia i życia intymnego, za wyjątkiem przypadków wymienionych w rozdziale 10,
par. 2 Ustawy o danych osobowych tzn. pod następującymi warunkami:
Osoba zbierające informacje posiada zgodę wydaną na piśmie;
Dane osobowe są ogólnie dostępne;
Informacje są niezbędne do ochrony życia i zdrowia danej osoby lub innych
osób;
W celu przeprowadzenia diagnozy medycznej, wykonywanej przez lekarza,
który złożył przysięgę;
Dane osobowe członków organizacji społecznych lub religijnych, które te
organizacje wykorzystują zgodnie z przepisami Federacji, jeżeli to
wykorzystanie służy celom prawnym, określonym w regułach tych organizacji
(dokumentach założycielskich), pod warunkiem, że te dane osobowe nie będą
rozpowszechniane bez pisemnej zgody określonych osób;
Dla celów sądowych;
Dla celów wynikających z ustawy o bezpieczeństwie, detektywistycznych
działań dochodzeniowych i wykonania decyzji prawnych.
Z punktu widzenia ochrony informacji odnoszących się do osób prywatnych, rosyjskie
ustawodawstwo jest na dość nowoczesnym poziomie. Problemy nie wynikają z
niedoskonałości prawa, lecz z braku ochrony systemów informacji oraz z
86
nienowoczesności przechowywania i dystrybucji informacji. Rosjanie tradycyjnie nie
mają zaufania do bezpieczeństwa sieci informatycznych i z tych powodów używanie
Internetu, na przykład do operacji bankowych, znajduje się w Rosji w stadium
początkowym.
Można wspomnieć, że informacje dotyczące ochrony środowiska, zagadnień
bezpieczeństwa pożarowego, bezpieczeństwa żywności i innych czynników
oddziałujących negatywnie na bezpieczeństwo pracy w zakładach produkcyjnych i
bezpieczeństwo ludności, nie są na ogół uważane w Rosji za tajemnicę handlową
(Ustawa o tajemnicach handlowych, paragraf 5).
Zgodnie z decyzją rządu rosyjskiego (nr 35 5.12.1991, znowelizowaną 3.10.2002),
tajemnice handlowe nie obejmują następujących informacji, które są przekazywane
władzom podatkowym i organom ścigania:
Dokumenty założycielskie firmy;
Dokumenty stanowiące uprawnienie do prowadzenia działalności biznesowej
(dane z rejestru firm, informacje o istniejących patentach i licencjach);
Dokumenty wykazujące wypłacalność;
Informacje księgowe, jeżeli są one potrzebne do sprawdzenia uiszczania
podatków i innych zobowiązań wobec państwa;
Liczebność załogi, płace, warunki pracy i oferty pracy;
Dokumenty wykazujące płatności podatkowe i inne opłaty obowiązkowe;
Informacje o zanieczyszczeniu środowiska, naruszeniu ustawy
antymonopolowej, naruszeniu bezpieczeństwa pracy, sprzedaży produktów
niebezpiecznych dla zdrowia oraz o innych naruszeniach prawa.
W procesie prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych i komunalnych, zgodnie z
wyżej wymienionymi decyzjami rządu, tajemnica handlowa nie obejmuje następujących
informacji, które mogą być przekazywane władzom podatkowym i organom ścigania
oraz kolektywom pracowniczym przedsiębiorstwa:
Wielkość majątku i funduszy przedsiębiorstwa;
Inwestycje zewnętrzne w przedsiębiorstwo oraz zadłużenia;
Zobowiązanie finansowe i zobowiązania wynikające z umów.
Wymienione wyżej informacje są przede wszystkim dostępne dla każdego. Ustawa o
tajemnicy handlowej określa, że tajemnica ta nie obejmuje informacji o dokumentach
dotyczących założenia firmy, posiadanych licencjach, danych księgowych, liczbie
pracowników i strukturze załogi. Dostępnymi informacjami są również sprawy płacowe
i zagadnienia bezpieczeństwa pracy. Sprawy zanieczyszczenia środowiska,
bezpieczeństwa pożarowego, promieniowania, sytuacji zdrowotnej oraz bezpieczeństwa
produktów są informacjami publicznymi. Przy prowadzeniu sprawdzania
(prześwietlania) firmy dobrze jest wiedzieć, że publicznymi informacjami są takżę
zaległe wynagrodzenia czy niezrealizowane opłaty socjalne. Nie jest również możliwe
ukrywanie osób, które mają prawo działać bez pełnomocnictwa osoby prawnej.
Wszystkie powyższe dokumenty publiczne informują o bieżącym stanie firmy. Stopień
upublicznienia organizacji niekomercyjnych jest jeszcze szerszy: można uzyskać
informacje o wielkości zysków i mieniu organizacji, o strukturze kosztów i udziale
pracy chałupniczej (Fleishman 2006).
Ustawa o tajemnicy handlowej zezwala na nadawanie etykiety „tajne” takim
informacjom, które dotyczą działań produkcyjnych (np. wyposażenie, materiały i
magazyny), struktury produkcji (indywidualne decyzje administracyjne, dane
personalne), naukowych i technicznych danych produkcyjnych (metody), finansów
87
(treść rachunkowości, bilanse, przychody, długi), planów (np. poszerzania produkcji),
inwestycji, zakupów i sprzedaży marek produktów, strategii marketingowych,
konserwacji produktów, metod sprzedaży i nowych (planowanych) usług. Ustawa
zezwala firmie na pewnego rodzaju własną interpretację, które z jej punktu widzenia
informacje są wartościowe, obecnie lub potencjalnie. Informacje o bazie klientów,
partnerach (krajowych lub zagranicznych, poddostawcach), negocjacjach, umowach i
dostawcach towarów stanowią tajemnicę zawodową. Naturalnie, do tajnych należą
informacje dotyczące zabezpieczeń, takich jak systemy alarmowe i ochronne oraz
metody zabezpieczenia informacji handlowych i poufnych. Firma jest zobowiązana
dokonać klasyfikacji zagadnień według poziomu dostępu, stanowiących jej tajemnice
handlowe i zapewnić, aby zachowanie tajemnicy było przestrzegane w praktyce.
Kwestie wiarygodności w zakresie zachowania tajemnicy handlowej przez partnerów
firmy muszą być określone w umowach. Zgodnie z ustawą, tajne pliki i dokumenty
muszą być oznaczone etykietą „tajemnica handlowa” (Коммерческая тайна).
10.3 Praktyczne spojrzenie na bezpieczeństwo informacji
Jednym ze sposobów podejścia do bezpieczeństwa informacji jest podzielenie
przetwarzania informacji na procedury operacyjne, za pomocą których jest regulowane
istnienie informacji. Tymi procedurami, z których każda jest zintegrowana z
bezpieczeństwem informacji, są: gromadzenie informacji, przechowywanie informacji,
przesyłanie informacji, niszczenie (kasowanie) informacji oraz odzyskiwanie informacji.
Pierwszą procedurą operacyjną jest gromadzenie informacji. Organizacja gromadzi
(zdobywa) informacje, które są bezpośrednio związane z jej działalnością i celami. Z
punktu widzenia bezpieczeństwa informacji ważne są źródła, z których informacje są
pozyskiwane oraz osoby je pozyskujące. Na przykład informacje uzyskiwane z
Internetu mogą stwarzać problemy dla informatycznych systemów gromadzenia
informacji, jeżeli znajdują się w nich ukryte różne szkodliwe programy. Wizyty na
stronie są rejestrowane (przez administratora strony), dzięki czemu, strona zbierająca
informacje (komputer) może być śledzona. Jeżeli zbieranie informacji zostało zlecone
podwykonawcy, istnieje ryzyko ujawnienia stronom trzecim, jakimi informacjami firma
jest aktualnie zainteresowana. Informacje mogą być gromadzone w elektronicznych
systemach informatycznych lub w archiwach papierowych.
Przechowywanie (zachowywanie) informacji musi się odbywać w taki sposób i w takim
miejscu, aby osoby zewnętrzne i intruzi nie mogli wejść w ich posiadanie. Informacje
powinny pozostawać nienaruszone, nadające się do użytku i wiarygodne tak długo, jak
długo firma ich potrzebuje. Zachowanie informacji zapewnia się poprzez posiadanie
kopii zapasowych, przechowywanych w ognioodpornym miejscu, zabezpieczonym
przed dostępem nieupoważnionych osób, a w miarę możliwości nawet w oddzielnym
budynku lub miejscu poza siedzibą firmy. Te informacje mogą być przechowywane w
postaci elektronicznej w systemach informatycznych lub w postaci dokumentów
papierowych. W przypadku przechowywania tych ostatnich, wynika potrzeba ochrony
fizycznej i specjalnych rozwiązań zabezpieczających. Kopie zapasowe i ich
przechowywanie pociągają za sobą konieczność posiadania różnego rodzaju rozwiązań
przestrzeni, których może nie być w strukturach systemów informacyjnych.
Ryzyko dla bezpieczeństwa informacji, związane z przesyłaniem informacji w postaci
elektronicznej, minimalizuje się poprzez stosownie programów szyfrujących. Prawo do
używania programów szyfrujących i do szyfrowania w Rosji musi być zweryfikowane
przez służbę bezpieczeństwa FSB. Najbardziej zaawansowane programy szyfrujące nie
są dozwolone, ponieważ, w razie potrzeby, władze muszą mieć możliwość
monitorowania telekomunikacji. Organy bezpieczeństwa monitorują telekomunikację w
oparciu o, między innymi, ustawę o terroryzmie. Procedury zezwoleń przypominają
88
odpowiednie systemy licencjonowania programów szyfrujących w Stanach
Zjednoczonych. Jeżeli władze państwowe nie mogą otworzyć systemu szyfrującego,
powodują jego zakłócanie. Przekazywanie informacji na papierze powinna być
minimalizowane. W obecnej erze komputerów łatwo jest zapomnieć, że transport
dokumentów papierowych stwarza co najmniej takie samo ryzyko dla bezpieczeństwa
informacji jak przesyłanie elektroniczne.
Niszczenie (kasowanie) musi być wykonane w taki sposób, aby nie pozostało śladów
informacji na kopiach zapasowych, twardych dyskach, filmach itp. Z komputerów,
które zostały wycofane z eksploatacji, należy wyjąć twarde dyski i przekazać do firmy
specjalizującej się w niszczeniu informacji. Najpewniejszym sposobem kasowania
informacji z twardych dysków, w sposób uniemożliwiający ich odtworzenie, jest
mechaniczne zniszczenie dysków. Najpewniejszym sposobem niszczenia dokumentów
papierowych jest korzystanie z niszczarki papieru, która tnie dokumenty w kierunku
poprzecznym na odpowiednio wąskie paski. Takie odpady papierowe powinny być
następnie spalone w sprawdzonej, wiarygodnej spalarni, w obecności właściciela
informacji.
Odzyskiwanie informacji jest możliwe tylko wtedy, gdy nie zostały zniszczone
bezpowrotnie, na przykład mechanicznie. W Finlandii istnieją firmy, które specjalizują
się w odzyskiwaniu informacji z uszkodzonych twardych dysków komputerowych.
Najlepszą metodą zabezpieczenia się przed utratą informacji na wypadek uszkodzenia
twardego dysku, jest tworzenie kopii zapasowych lub archiwizowanie wydruków.
Zasady bezpieczeństwa informacji Rosyjskiego Uniwersytetu Internetowego
(Uniwersytet Internetowy 2007) obejmują zachowanie funkcjonalności, integralności i
poufności informacji oraz zabezpieczenie infrastruktury, która te cele wspiera. Według
tego uniwersytetu, zagrożeniami dla skomputeryzowanych systemów informacyjnych i
dla informacji są:
Zagrożenia aktywne
Nieupoważnione dostanie się do systemu informatycznego, zarówno
wewnętrzne jak i zewnętrzne (szpiegostwo przemysłowe, hakerzy);
Różnego typu szkodliwe programy (wirusy, konie trojańskie);
Kradzież wyposażenia i systemów wykonawczych.
Zagrożenia pasywne
Usterki i awarie systemów informatycznych;
Awarie zasilania, katastrofy naturalne.
Sami Rosjanie do kwestii bezpieczeństwa informacji podchodzą bardzo praktycznie,
zarówno pod względem technicznym jak i nadzoru nad działaniami biznesowymi (patrz
np. Jaszuk, 2005). Nawet w Rosji uważa się, że bezpieczeństwo informacji to nie tylko
ochrona informacji w komputerach, chociaż jest to bardzo ważna część bezpieczeństwa
informacji. Poziom zabezpieczenia informacji w firmie można znacznie podnieść
stosunkowo prostymi i niedrogimi metodami i nie jest to kwestia używania programów
szyfrujących, które są metodami trudnymi do zrozumienia i drogimi . Przeciekaniu
informacji poufnych można zapobiec używając stosunkowo prostych, niedrogich metod.
Przede wszystkim należy dokonać klasyfikacji lokali (siedziby) firmy na przykład na
trzy poziomy zabezpieczenia informacji. Pierwsza klasa obejmuje wszystkie otwarte
powierzchnie (powierzchnie dostępne dla klientów), których zabezpieczenie informacji
może być utrzymywane na niskim poziomie. Przestrzenie biurowe, przede wszystkim
niedostępne dla klientów, i inne pomieszczenia używane przez personel firmy, należą
do drugiego poziomu zabezpieczenia informacji. Do najwyższego poziomu
zabezpieczenia należą na przykład sale komputerowe, pomieszczenia magazynowe z
89
drogimi towarami, pomieszczenia, w których znajdują się ważne dokumenty i archiwa
oraz sale posiedzeń, w których prowadzone są poufne rozmowy.
Klasyfikacja pomieszczeń roboczych według poziomów bezpieczeństwa stanowi
również pierwszy etap w planowaniu kontrolowania wstępu i prawa wstępu.
Klasyfikacja prawa wstępu do pomieszczeń roboczych stanowi również pomoc w
organizowaniu identyfikacji personelu, która obejmuje poziomy dostępu i kolory
przepustek osobowych. Zgodnie z klasyfikacją bezpieczeństwa pomieszczeń,
pomieszczenia do przyjmowania gości są sytuowane w strefach o najniższym poziomie
bezpieczeństwa informacji. Jeżeli możliwe, wejście do pomieszczeń przyjmowania
gości powinno prowadzić przez bramkę bezpieczeństwa, wyposażoną w wykrywacze
metalu. Każdy, kto podróżował do Rosji zauważył, jak poważnie podchodzi się do
kontrolowania wejść do dużych sklepów. Obecnie najczęściej kontrolowanymi za
pomocą detektorów są wejścia do księgarń i centrów handlowych. Celem takich
zabezpieczeń jest najczęściej zapobieganie kradzieżom sklepowym, lecz Rosja coraz
więcej inwestuje w zapobieganie za pomocą wykrywaczy metalu poważniejszym
przestępstwom, takim jak na przykład ataki terrorystyczne.
Z punktu widzenia poufności informacji dotyczących działalności biznesowej w Rosji
podkreśla się istnienie różnych scenariuszy ryzyka przeciekania informacji. Informacje
firmy mogą być gubione przez następujące, techniczne punkty przecieków:
TABELA 2 Techniczne punkty przecieku informacji w pomieszczeniach firmy.
1. Urządzenia
podsłuchowe wewnątrz
budynków
8. Mikrofony kierunkowe 15. Przecieki przez
uziemienia
2. Papiery pozostawione
na drukarce lub kopiarce,
niezabezpieczone
dyskietki
9. Przecieki informacji od
personelu
16. Przecieki przez
czujniki dymu
3. Obrazy wideo, również
z odległości
10. Nieupoważnione
kopiowanie
17. Przecieki przez
przewody elektryczne
4. Podsłuch laserowy
poprzez drgania szyb
11. Promieniowanie
terminali
18. Wykorzystanie rur
grzewczych, gazowych i
wodnych
5. Produkcja odpadów 12. Podsłuch 19. Dyskietki
komputerowe,
nieużywane kopie
6. Wirusy komputerowe
itp.
13. Pomiar
promieniowania
elektromagnetycznego
7. Kradzież pakietów
zawierających informacje
(np foldery)
14. Podłączanie się do linii
telekomunikacyjnych
Niestety stwierdzono, że największe ryzyko przecieków stwarza własny personel firmy.
Informacje mogą być przekazywane w sposób niezamierzony wskutek niezachowania
ostrożności, albo celowo z zamiarem uzyskania korzyści majątkowych. Kierownictwo
firmy i system zabezpieczeń powinni kontrolować dostęp swoich pracowników do
dokumentów i baz danych z poufnymi i tajnymi informacjami. Każda osoba,
niezależnie od zajmowanego stanowiska lub relacji z kierownictwem firmy, powinna
mieć dostęp tylko do informacji potrzebnych w jej pracy.
Należy regularnie sprawdzać poufność, integralność i funkcjonalność baz danych.
Jednocześnie powinien być określany poziom poufności informacji i baz danych.
90
Informacje szybko ulegają dezaktualizacji, a więc konieczne jest uaktualnianie
szyfrowania. Powinna być utworzona klasyfikacja poziomu szyfrowania dla systemu
informacyjnego i odpowiadająca im klasyfikacja prawa dostępu dla pracowników,
którzy zostali dokładnie sprawdzeni. W Rosji informacje są nadal często
przechowywane w podręcznych skoroszytach. Ważne dokumenty papierowe powinny
być przechowywane w ognioodpornych sejfach. Nadzorowanie i postępowanie z
informacjami firmy wymaga utworzenia zestawu plików, które zawierają ważne, poufne
informacje. Takie pliki są rozprowadzane wyłącznie wśród tych osób, które ich
potrzebują. Mogą one również zawierać ważne dla członków załogi biuletyny.
Częścią bezpieczeństwa informacji jest ochrona techniki informatycznej i informacji w
sieciach danych. Komputery powinny być chronione przez kody dostępu, a najlepiej za
pomocą osobistych elektronicznych kart dostępu. Dla zapewnienia ochrony lokalnych
sieci danych przed dostępem osób zewnętrznych muszą być stosowane programy
szyfrujące. Jak wszędzie na świecie, muszą być stosowane zabezpieczenia przed
wirusami, używanie zapór sieciowych oraz zapewnienie ich stałej aktualizacji.
Zawieranie umów na urządzenia ADP, faksy i kopiarki zapewni, że części zamienne i
serwis będą dostępne bez opóźnień. Osoby prowadzące prace serwisowe muszą być
sprawdzone, a podczas wykonywania tych prac powinna być obecna osoba nadzorująca
ze strony firmy.
Jak już wspomniano, sale narad muszą być zakwalifikowane do najwyższego poziomu
zabezpieczenia informacji. Sala do prowadzenia ważnych narad powinna być
wyposażona w izolację dźwiękową i sygnałową, a zewnętrzni pracownicy nie mogą
wnosić do niej przenośnych mikrofonów lub innych urządzeń technicznych, które
mogłyby służyć do podsłuchiwania pomieszczenia. Podsłuch i nielegalne podglądanie
nie są zagadnieniami, którym poświęca się w Finlandii wiele uwagi w związku z
działaniami biznesowymi, lecz w Rosji są one problemami wręcz banalnymi. Nawet w
rosyjskich informatorach na temat bezpieczeństwa, przeznaczonych dla małych firm,
regularnie przypomina się o powszechności tych zjawisk w Rosji. Przewodniki
zawierają szeroki wachlarz porad na temat zabezpieczania się przed podsłuchiwaniem i
podglądaniem. Hermetyczność sal narad powinna być regularnie sprawdzana za pomocą
specjalnych przyrządów. Takie urządzenia są używane do skanowania ewentualnych
urządzeń podsłuchowych i wykrywania urządzeń zamontowanych w ścianach.
Dokładne techniczne sprawdzanie obejmuje również pomiary prądu linii telefonicznych
i elektrycznych na wypadek podpięcia się do linii dodatkowych osób. Aby być pewnym
całkowitego bezpieczeństwa najważniejszego pomieszczenia, powinny być sprawdzone
istniejące w sali narad wszelkie przepusty (rury, kable komputerowe, grzejniki itp.) oraz
pomieszczania przylegające z boku, z góry i z dołu. Ambasady krajów przeprowadzają
takie kontrole regularnie, jeżeli natomiast chodzi o firmy, to tylko największe z nich
inwestują w tego rodzaju działania. Tym niemniej warto wiedzieć, że jest zalecane
przeprowadzanie technicznej inspekcji bezpieczeństwa przynajmniej okresowo.
Chociaż mówiliśmy tutaj o salach narad, nie należy zapominać o konieczności jeszcze
częstszego sprawdzania miejsc publicznych, takich jak WC i korytarze, gdzie
urządzenia podsłuchowe mogą być zamontowane w każdej chwili. Wiedzę na temat
osób zajmujących się przeprowadzaniem tego rodzaju kontroli zabezpieczeń posiadają
miejscowe firmy ochroniarskie. Korzystną alternatywą jest zamówienie takiego serwisu
z Finlandii.
91
SCHEMAT 1. Model klasyfikacji bezpieczeństwa (informacyjnego) pomieszczeń
firmy, (zmodyfikowany schemat z Miettinena, 1999, 95)
Bezpieczeństwo informacji można uwzględniać w codziennej pracy biurowej, na
przykład poprzez minimalizowanie i unormowanie procedur kopiowania (zliczanie
kopii, kody osobowe). Poza tym wykorzystuje się niszczarki papieru w sposób
promujący bezpieczeństwo. Do niszczenia materiałów poufnych i tajnych dopuszcza się
tylko osoby z kierownictwa firmy i osobę odpowiedzialną za bezpieczeństwo.
Ostateczne niszczenie materiałów wykonuje wiarygodna, specjalistyczna firma. Jeżeli
firma wycofuje z użycia komputery, ich twarde dyski muszą być zniszczone poprzez
rozdrobnienie mechanicznie lub przewiezienie do Finlandii w celu zniszczenia przez
wyspecjalizowaną firmę. Papiery zawierające ważne informacje nie mogą być
pozostawiane wokół faksów lub kopiarek. Znajdująca się w pamięci telefaksów lista
wysłanych faksów musi być regularnie kasowana tak, aby przesłane informacje i adresy
nie mogły dostać się w ręce osób zewnętrznych.
Bezpieczeństwo informacji naturalnie obejmuje specjalne zabezpieczenia informacji
poufnych (o różnych poziomach) i tajnych w przypadku, gdy z jakichś powodów muszą
być one przetransportowane na zewnątrz firmy. Nadzór fizyczny poufnych dokumentów
i wyposażenia musi być ciągły. Dokumenty, które mogą być ważne z punktu widzenia
konkurencji, szpiegostwa lub organizacji przestępczych, nie mogą być pozostawiane
bez wiarygodnego nadzoru w hotelowych pokojach lub sejfach. Jeżeli ktoś chce bardzo
ściśle przestrzegać praktyk w zakresie bezpieczeństwa informacji, powinien unikać
korzystania z faksu i własnego komputera podłączonego do sieci w hotelach, w
pomieszczeniach usługowych firmy, kawiarniach internetowych i innych podobnych
miejscach publicznych publicznym dostępem do sieci. Blankiety dokumentów firmy,
wzory umów i pieczęcie muszą być trzymane w miejscach niedostępnych dla osób
zewnętrznych.
Plan bezpieczeństwa informacji firmy powinien również określać stanowisko odnośnie
personelu i sankcji dyscyplinarnych za ujawnienie poufnych materiałów.
Kwestie odpowiedzialności w zakresie informacji poufnych powinny być również
załatwione w przypadku pracowników tymczasowych. Cała załoga musi być świadoma
celów i metodologii planu bezpieczeństwa informacji firmy. Dla poprawienia
świadomości bezpieczeństwa konieczna jest motywacja i zaangażowanie pracowników.
Istnieją dobre, międzynarodowe źródła literaturowe zajmujące się metodami
Ściany zewnętrzne budynku Zewnętrzna strefa nadzorowana
Strefa dostępna dla klientów - podstawowy poziom
nadzoru
Powierzchnie biurowe - ograniczone prawa dostępu
Pomieszczenia o najwyższym poziomie
poufności
92
zwiększania świadomości bezpieczeństwa, motywacji personelu i tematycznym
szkoleniem w zakresie bezpieczeństwa (patrz np. Roper, Grau & Fischer 2006).
Firma powinna zachować ostrożność w dopuszczaniu do informacji poufnych
pracowników tymczasowych, którzy nie zostali dokładnie sprawdzeni (prześwietleni).
Kierownictwo firmy i ludzie odpowiedzialni za bezpieczeństwo, powinni nadzorować
ich działania bardziej bacznie niż to się czyni w przypadku pracowników stałych.
Pracownicy tymczasowi powinni otrzymać wyraźnie widoczną kartę identyfikacyjną z
ograniczonym prawem dostępu. Takie karty z kolorowym kodem znacznie poprawiają
skuteczność i zauważalność nadzoru. Karty identyfikacyjne powinni również nosić na
widocznym miejscu pracownicy podwykonawców. Wskazują one (ich kolor), jakie ci
pracownicy pełnią zadania. Osoby wizytujące, udające się do ważnych miejsc, muszą
być odprowadzane i podlegać stałemu nadzorowi.
Powyżej opisano najważniejsze działania, za pomocą których można znacznie poprawić
poziom bezpieczeństwa informacji i innych fizycznych zabezpieczeń. Celem nie było
wyszczególnienie wszystkich, spośród wielkiej ilości, szczegółów. Przedstawiliśmy
tutaj sposoby postępowania, które szczególnie często są wymieniane w rosyjskiej
literaturze zajmującej się bezpieczeństwem informacji w kontekście praktycznej
działalności firmy. Bezpieczeństwo informacji można zapewnić poprzez małe, lecz
realizowane jednocześnie kroki. Kluczową rolę w zakresie ochrony bezpieczeństwa
informacji odgrywa personel firmy, który jednak z drugiej strony stwarza dla tego
bezpieczeństwa najbardziej znaczące ryzyko.
93
11 BEZPIECZEŃSTWO POŻAROWE I DZIAŁANIA RATOWNICZE
11.1 Pożary stanowią powszechny problemem
Często występującym w Rosji problemem są pożary. Stosowanie ogrzewania gazowego
i olejowego oraz używanie gazu w domowych kuchenkach gazowych, zwiększają
podatność na zagrożenie pożarowe i wybuchowe. Przepisy przeciwpożarowe
ministerstwa do spraw nadzwyczajnych Rosji (dekret Emerkomu, 18.06.2003), stanowią
szczegółową instrukcję bezpieczeństwa pożarowego mieszkań i miejsc pracy. Firmy i
ich kierownictwo mają obowiązek dbania o bezpieczeństwo pożarowe. Firmy, budynki
publiczne i bloki mieszkalne muszą posiadać aktualne plany ratunkowe i instrukcje
zapobiegania pożarom. Personel pracujący w miejscach szczególnie podatnych na
zagrożenia pożarowe, takich jak tartaki czy prace budowlane, muszą przejść
przeszkolenie w zakresie postępowania na wypadek pożaru. Na widocznych miejscach
w budynkach, na klatkach schodowych, w biurach, blokach mieszkalnych i
magazynach, musi być umieszczony numer telefonu do straży pożarnej. Zgodnie z
dekretem ministerstwa do spraw nadzwyczajnych, musi być wyznaczone oddzielne
miejsce dla palaczy tytoniu. Na terenie zakładów przemysłowych, w których występują
materiały łatwopalne lub produkty żywnościowe, palenie jest zabronione.
Rosyjskie normy bezpieczeństwa pożarowego zostały sporządzone w oparciu o
obowiązującą od r 1994 ustawę o bezpieczeństwie pożarowym (znowelizowaną w 1995
r), statutów bezpieczeństwa pożarowego, instrukcji oraz obwodowych ustaw i
przepisów dotyczących bezpieczeństwa pożarowego. Zgodnie z przepisami
bezpieczeństwa pożarowego, wszystkie organizacje powinny posiadać co najmniej
ogólny plan ratunkowy na poziomie organizacji, który zawiera procedury dla załogi na
wypadek pożaru, określa zaopatrzenie w urządzenia przeciwpożarowe i miejsca ich
rozmieszczenia, wskazuje drogi ewakuacji, zawiera dodatkowe instrukcje i określa
kiedy powinny być przeprowadzane ćwiczenia przeciwpożarowe. Według instrukcji
przeciwpożarowych, organizacje powinny wyznaczyć specjalne miejsca dla palących,
procedury postępowania z wyposażeniem elektrycznym na wypadek pożaru, instrukcje
postępowania załogi na wypadek pożaru, wyznaczoną osobę, odpowiedzialną za
bezpieczeństwo pożarowe oraz szkolenia w zakresie bezpieczeństwa pożarowego dla
całej organizacji (Petrov 2007, 176).
Według przepisów Emerkomu, jeżeli na jakimś piętrze pracuje lub przebywa
jednocześnie ponad 10 osób, w widocznym miejscu na tym piętrze powinien być
powieszony plan ewakuacji (instrukcja) i instrukcja powiadamiania na wypadek pożaru.
Plan ewakuacji powinien zawierać opis i schemat ewakuacji. Dlatego na przykład w
międzynarodowych hotelach w Rosji widoczny jest wysiłek włożony w zapewnienie
bezpieczeństwa pożarowego i sprawnej ewakuacji na wypadek pożaru. Każdy, kto
podróżował po świecie, może stwierdzić, że zasady informowania o bezpieczeństwie
pożarowym w Rosji znajdują się na całkiem nowoczesnym poziomie. Autor niniejszej
broszury zauważył, iż nie ma gwarancji, że na przykład w londyńskich hotelach
znajdziemy na widocznym miejscu instrukcje bezpieczeństwa pożarowego.
Według rosyjskich przepisów, jeżeli w budynku lub pomieszczeniu znajduje się ponad
50 osób, oprócz obowiązkowego planu ewakuacji, muszą być dwa razy w roku
przeprowadzane ćwiczenia ewakuacji. Jeżeli w pomieszczeniu przebywa osoba
niesprawna fizycznie, niewidoma lub głucha, obowiązują specjalne, dodatkowe
wymagania bezpieczeństwa pożarowego. Na firmy jest również nałożony obowiązek
dbania o szczególny porządek w miejscach, w których występuje zagrożenie pożarowe,
94
Firma musi zagwarantować, aby czujniki przeciwpożarowe, podręczny sprzęt gaśniczy i
drogi ewakuacyjne znajdowały się w dobrym stanie. Organizacja musi również mieć
plan postępowania na wypadek awarii zasilania elektrycznego, w którym są określone
sposoby odnajdywania w ciemności sprzętu gaśniczego i dróg ewakuacji. W wyżej
wspomnianych przepisach Emerkomu są również określone szczegółowe zadania
dotyczące bezpieczeństwa pożarowego w sklepach i na placach budów. Za
bezpieczeństwo pożarowe jest odpowiedzialne kierownictwo firmy, natomiast na
poziomie praktycznym, osobą do kontaktów jest inspektor miejscowej straży pożarnej.
W rosyjskich przepisach dotyczących bezpieczeństwa pożarowego wnikliwy
poszukiwacz może znaleźć wiele pożytecznych informacji i instrukcji. Jedną z ważnych
informacji jest to, że Emerkom publikuje na swoich stronach internetowych czarną listę
miejsc, w których bezpieczeństwo pożarowe jest niewystarczające lub zaniedbane. Na
tej obejmującej cały kraj liście, od czasu do czasu znajdują się również miejsca z
obwodu murmańskiego. Na liście miejsc o niedostatecznym zabezpieczeniu
przeciwpożarowym występują na przykład bloki mieszkalne (patrz Emercom 2007). Ta
sama lista wskazuje strony odpowiedzialne za bezpieczeństwo pożarowe danego
miejsca. Ogromną liczbę bloków mieszkalnych i szkół ze słabym zabezpieczeniem
przeciwpożarowym można znaleźć w Republice Karelii. Warto taką czarną listę
przeglądnąć gdy mamy zamiar wynająć lub kupić mieszkanie dla pracowników naszej
firmy, na przykład w Murmańsku lub innym mieście Rosji. Tym niemniej, nie należy z
bezwzględną ufnością polegać na informacjach znalezionych w Internecie, najlepiej
zweryfikować je u inspektora lokalnej straży pożarnej.
Ryzyko pożarów i wybuchów gazu wzrasta zimą, gdy grzejniki elektryczne są mocno
obciążone, a zużycie gazu osiąga wartości szczytowe. Każdej zimy lokalne biura
ministerstwa spraw nadzwyczajnych ostrzegają przed niebezpieczeństwem stwarzanym
przez stosowane w domach i firmach urządzenia grzewcze elektryczne i gazowe.
Ryzyko takich urządzeń w Finlandii znajduje się na zupełnie nieporównywalnym
poziomie. Gdybyśmy nawet nie brali pod uwagę bezpośredniego zagrożenia
pożarowego, to powszechnym zjawiskiem w Rosji są problemy z awariami zasilania i
dostarczaniem ciepła do mieszkań z sieci ciepłowniczych. Trudności nasilają się
szczególnie podczas mrozów, kiedy również skutki takich awarii są najbardziej
dotkliwe.
11.2 Planowanie działań ratowniczych we współpracy z władzami
Jeżeli chodzi o bezpieczeństwo pożarowe w organizacjach, rosyjskie władze są bardzo
restrykcyjne. W Rosji zdarza się 100,1 wypadków śmiertelnych na milion mieszkańców
spowodowanych pożarami, podczas gdy w Finlandii jest to liczba 21,6 (Myllyniemi
2000). Normy bezpieczeństwa pożarowego są dość skomplikowane i nie jest tutaj
możliwe ich szczegółowe przedstawienie. Szczegóły zależą od takich czynników jak
materiał budynków, sposób użytkowania pomieszczeń, liczba pięter w budynku i rodzaj
budynków sąsiadujących. Nie ma konieczności zapamiętywania takich szczegółów,
gdyż aktualne informacje można uzyskać kontaktując się z lokalną strażą pożarną. Nie
wolno niedoceniać konieczności wypełniania wymagań bezpieczeństwa pożarowego,
gdyż niepełne ich realizowanie może stwarzać dodatkowe utrudnienia dla firmy w
postaci ewentualnych przyszłych inspekcji. Informacje o zagadnieniach bezpieczeństwa
pożarowego i związanych z nimi normach posiadają również dobre firmy ochroniarskie.
Mają one również często licencję na instalowanie sprzętu ochrony przeciwpożarowej.
Posiadanie przez firmę ochroniarską zdolności do planowania bezpieczeństwa
pożarowego powinno być brane pod uwagę przy wynajmowaniu takiej firmy do
ochrony naszego przedsiębiorstwa.
95
Inspekcje pożarowe należą do spraw życia codziennego w Rosji i są całkowicie
uzasadnione. Na przykład prokuratura (biuro prokuratora) w obwodzie murmańskim
przeprowadziła inspekcje pożarowe w budynkach różnych sektorów publicznych.
Wykazały one szereg poważnych niedociągnięć, takich jak, między innymi,
niesprawność węży gaśniczych na klatkach schodowych, braki w oznakowaniu i
działaniu gaśnic oraz osiągalności wozów strażackich. Bardzo często drogi
ewakuacyjne i korytarze są zapchane i wypełnione różnymi palnymi materiałami.
Pomieszczenia firm nie zawsze są wyposażone w przenośne gaśnice albo jest ich za
mało. Takie zaniedbania zazwyczaj pociągają za sobą kary administracyjne, na przykład
w postaci mandatu.
Kierownictwo firmy jest odpowiedzialne za sporządzenie i aktualizowanie planu
ratunkowego. Pracownicy firmy i inne osoby, które biorą udział we wdrażaniu planu
ratunkowego, muszą zostać z nim zaznajomieni. Udział personelu firmy w
opracowywaniu planu ratunkowego od możliwie najwcześniejszego etapu zapewnia –
oprócz zobowiązania – sprawne działanie załogi w warunkach nadzwyczajnych.
Zgodnie z instrukcjami rosyjskich władz, plan lub jego streszczenie, musi być
dostarczony obwodowej służbie ratowniczej, którą w praktyce jest lokalne biuro
Emerkomu,.
Sporządzenie planu ratunkowego, który stanowi zasadniczą część bezpieczeństwa
biznesowego, rozpoczyna się od mapowania przewidywanych niebezpiecznych sytuacji.
Do analizowania ryzyka w stosunku do firmy, jej personelu i klientów, zostało
opracowanych wiele różnych narzędzi. Jeden z przykładów znaleziono w Internecie pod
http://www.pkrh.com. W planie ratunkowym, kierownik do spraw bezpieczeństwa w
firmie klasyfikuje ryzyka dla firmy według znaczenia i prawdopodobieństwa
wystąpienia oraz określa metody zarządzania każdym ryzykiem.
Po zidentyfikowaniu ryzyk w miejscu pracy, konieczne jest opracowanie planu
zarządzania nimi lub ich eliminowania. Nie jest możliwe wyeliminowanie wszystkich
ryzyk, dlatego firma musi znaleźć efektywne metody ich minimalizowania. Plany
ratunkowe zawierają jasne instrukcje działania w przypadku wystąpienia sytuacji
nadzwyczajnych. Plan ratunkowy jest bezpośrednio związany z analizą ryzyka, jeżeli ta
analiza dotyczy ryzyka pożarowego i poważnych wypadków lub poważnego zagrożenia
przestępczością (groźba podłożenia bomby, terroryzm), które wymagają szybkich
działań ratunkowych. Naturalnie, jak wcześniej wykazano w niniejszej broszurze,
analiza ryzyka firmy nie ogranicza się tylko do mapowania zagadnień pożarowych i
procedur ratunkowych.
Instrukcje ratunkowe obejmują ochronę osobistą w sytuacjach awaryjnych oraz
instrukcje ewakuacji budynku. Przepisy dotyczące gotowości, zarówno w Finlandii jak i
w Rosji, wymagają, aby w przypadku pożaru lub groźby ataku bombowego była
możliwa jak najszybsza ewakuacja budynku. Każde stanowisko robocze w firmie musi
mieć instrukcję postępowania na wypadek pożaru lub groźby podłożenia bomby. Jeżeli
groźba podłożenia bomby jest na przykład przekazywana telefonicznie, istnieje jasny
kod postępowania w celu zapewnienia bezpieczeństwa osobistego i zidentyfikowania
osoby grożącej. Firma powinna również posiadać instrukcje i przeprowadzać regularnie
ćwiczenia na wypadek otrzymania listów z pogróżkami (złośliwe anonimy), listów BC
(tzw. listów z proszkiem) lub usiłowania napadu.
W przypadku groźby podłożenia bomby, otrzymania listu z proszkiem lub pożaru, musi
istnieć możliwość jak najszybszego opuszczenia budynku i udania się do umówionego,
praktycznie sprawdzonego miejsca zgromadzenia. Musi istnieć możliwość
natychmiastowego ostrzeżenia osób zagrożonych, na przykład za pomocą domofonu.
Według przepisów pożarowych Emerkomu, podobnie jak w Finlandii, wyjścia awaryjne
i drogi dojścia do nich muszą być zawsze otwarte i wyraźnie oznakowane. Muszą być
96
ustalone możliwości ochrony osobistej i procedury zabezpieczenia wnętrz w razie
wypadku spowodowanego przez niebezpieczny materiał, taki jak na przykład toksyczny
związek chemiczny. Rosyjskie władze ratownicze posiadają aktualną listę miejsc z
niebezpieczną produkcją w danej miejscowości oraz niebezpiecznych transportów
przebiegających przez tę miejscowość. Należy zebrać takie informacje w celu
uwzględnienia ich w planie zabezpieczeń firmy.
Plan ratunkowy powinien uwzględniać potrzebę przygotowania się na zagrożenia
powodowane przez niebezpieczne miejsca. W przypadku awarii, personel firmy pomaga
ratownikom w znalezieniu dróg ewakuacji, uruchamia alarm wewnętrzny i zgłasza
zdarzenie pod numer alarmowy, bierze udział w gaszeniu i udziela profesjonalnej
pomocy. Ratownicy mogą zażądać od kierownictwa firmy lub innych jej pracowników
udzielenia dodatkowych informacji o możliwych nowych czynnikach ryzyka, które nie
są ratownikom znane. Mogą to być na przykład zagrożenia spowodowane przez
tymczasowo zmagazynowane w budynkach i pomieszczeniach firmy produkty
chemiczne, z którymi ratownicy nie mieli wcześniej do czynienia.
Ogólne instrukcje dotyczące identyfikowania listów z materiałami wybuchowymi
(bomb letters) są używane na całym świecie. W Rosji pojawianie się listów z
materiałami wybuchowymi i proszkami występuje rzadko, więc tego tematu
szczegółowo nie omawiamy. Tym niemniej, poniżej zamieszczamy wzór sposobu
postępowania w przypadku groźby podłożenia bomby:
Procedura na wypadek groźby telefonicznej o podłożonej bombie
ZACHOWYWAĆ SIĘ SPOKOJNIE I PRZYJAŹNIE!
NIE PRZERYWAĆ ROZMÓWCY – ZAPROPONOWAĆ NEGOCJECJE
STARAĆ SIĘ KONTYNUOWAĆ KONWERSACJĘ!
AUTOMATYCZNIE WŁĄCZYĆ NAGRYWANIE ROZMOWY!
ROZPOCZĄĆ ŚLEDZENIE POŁĄCZENIA
ZAPYTAĆ:
Kiedy bomba eksploduje?
Gdzie się znajduje?
Jak wygląda?
Dlaczego została podłożona?
Sformułowanie groźby podłożenia bomby:
Rozmowa przeszła / nie przeszła przez centralę
IDENTYFIKACJA OSOBY GROŻĄCEJ PODŁOŻENIEM BOMBY:
mężczyzna, kobieta, dziewczyna
GŁOS OSOBY GROŻĄCEJ PODŁOŻENIEM BOMBY:
wysoki/ostry, spokojny/słaby, niski, wyraźny, mrukliwy, miękki/przyjemny
MOWA OSOBY GROŻĄCEJ PODŁOŻENIEM BOMBY:
szybka, wolna, wyraźna, przerywana, wulgarna, jąkająca się, bełkocząca, inna,
jaka ______________________
AKCENT OSOBY GROŻĄCEJ PODŁOŻENIEM BOMBY:
miejscowy, obcy, inny,
jaki____________________________________
POSTAWA OSOBY GROŻĄCEJ PODŁOŻENIEM BOMBY:
97
spokojna, podekscytowana, inna,
jaka____________________________________
ODGŁOSY W TLE: głośne maszyny, hałas uliczny, muzyka, głosy ludzkie,
odgłosy maszyn biurowych, inne,
jakie _____________________________
GROŹBĘ ODEBRAŁ:
Data Czas Nazwisko
Na każdym stanowisku pracy powinny się znajdować czytelne, dobrze widoczne
instrukcje postępowania w razie różnych wypadków lub sytuacji zagrożenia. Poniżej
podajemy ogólną kategoryzację instrukcji postępowania, którymi firma powinna
dysponować w razie wypadku, niebezpiecznej sytuacji lub najczęściej występujących
zagrożeń w działalności firmy:
Instrukcja powiadamiania o nagłym zdarzeniu, w tym numery telefonów różnych
organów;
Procedura uruchamiania alarmu wewnętrznego;
Informacje w czasie sytuacji awaryjnych;
Poważny wypadek drogowy z udziałem pracownika firmy;
Pożar;
Działania podejmowane podczas awarii zasilania elektrycznego, wody, ogrzewania;
Działanie na wypadek ulatniania się gazu i zagrożenia wybuchem gazu;
Nieszczęśliwy wypadek, nagły atak choroby;
Poważny atak przestępczy (rabunek, inne bezpośrednie zagrożenie);
Grożenie przez telefon podłożeniem bomby (obserwacje i uwagi o grożącym);
Postępowanie w przypadku listu z pogróżkami lub wymuszeniami;
Postępowanie w przypadku otrzymania listu z proszkiem;
Postępowanie w przypadku awarii systemu informatycznego;
Instrukcja łagodzenia / wysłuchiwania załogi w warunkach kryzysowych
Oprócz tego należy pamiętać, aby dostosować instrukcje do rodzaju działalności firmy.
Firma zajmująca się produkcją żywności musi być przygotowana na groźby zatrucia, a
firma transportowa na możliwe zagrożenia porwaniami. W praktyce przygotowanie się
oznacza, że personel firmy musi mieć dostęp do sprawdzonych, działających gaśnic
służących do wstępnego gaszenia ognia i musi wiedzieć jak je używać w konkretnych
sytuacjach. Alarmy pożarowe, automatyczne systemy zraszające, czujniki dymu i ognia,
zapasowe zasilanie energii oraz drogi ewakuacyjne i znaki bezpieczeństwa powinny być
w niezawodnym stanie i aktualne. Oprócz sprzętu ratowniczego i ewakuacyjnego, w
oznakowanych miejscach powinny się znajdować i być dostępne środki ochrony
osobistej i wyposażenie specjalne, dostosowane do rodzaju działalności firmy. Służby
ratownicze znają miejsca usytuowania schronów i ich użyteczność na wypadek
zagrożenia. Istnienie schronu i jego pojemność powinny być uwzględnione w planie
ratunkowym.
W 2005 r władze obwodowe Murmańska, wraz z Emerkomem, opracowały plan
ewakuacji, który obejmuje 30-kilometrową strefę wokół elektrowni jądrowej Kola. Plan
będzie realizowany w przypadku wystąpienia w elektrowni poważnej awarii. Osoby z
98
tej strefy będą ewakuowane przy współudziale działających w obwodzie firm, który to
fakt musi być brany pod uwagę w planach obrony cywilnej firm, zlokalizowanych w
pobliżu strefy, na przykład firm z branży turystycznej (Kirowsk). Więcej informacji
można uzyskać w miejskich służbach ratowniczych. Oprócz tego, działające w Rosji
firmy zagraniczne muszą uwzględniać w swoich planach obrony cywilnej zagrożenia
stwarzane przez sąsiadujące zakłady rosyjskie, takie jak fabryki chemiczne, elektrownie
jądrowe (zakłady odpadów jądrowych) oraz zakłady gazownicze i rafineryjne. Więcej
informacji na te tematy można otrzymać w lokalnych oddziałach Emerkomu.
99
12. OCHRONA PRZED PRZESTĘPCZOŚCIĄ
12.1 Wyzwania wewnętrzne i zewnętrzne
Ze względu na wiele różnych rodzajów sytuacji przestępczych i kryminalnych, trudno
jest zaproponować szczegółowe instrukcje przeciwdziałania przestępczości.
Najkorzystniejszym sposobem walki z przestępczością jest oczywiście jej
wyprzedzające przeciwdziałanie. Jeżeli do przestępstwa już doszło, muszą być
określone możliwe dalsze kroki postępowania. Poszkodowana na skutek przestępstwa
ofiara może zdecydować, czy zgłosić przestępstwo władzom, czy jego konsekwencje
spokojnie znieść? W działalności biznesowej zazwyczaj zgłasza się władzom zwykłe
przestępstwa uliczne (kradzież, włamanie, wandalizm), natomiast pozostawia się w
spokoju na przykład szpiegostwo przemysłowe, które jest uważane za szkodliwe z
punktu widzenia wizerunku firmy. Postęp w śledztwie w dużym stopniu zależy od tego,
jak szybko władze otrzymają informację o popełnionym przestępstwie.
Zagrożenie przestępczości dla działalności biznesowej może być natury zarówno
wewnętrznej jak i zewnętrznej. Wyzwania stwarzane przez pracowników firmy są
skierowane na materialną i niematerialną własność firmy, z których ta druga wiąże się z
bezpieczeństwem informacji. Głównym źródłem wyciekania z firmy ważnych
informacji do jednostek zewnętrznych (konkurencji) są aktualni i dawni pracownicy. W
przeciwdziałaniu tego rodzaju przestępczości wewnętrznej kluczowym zagadnieniem
jest panująca w firmie atmosfera i poziom motywacji personelu. Za najważniejszą
metodę przeciwdziałania tego rodzaju przestępczości w Rosji uważa się prowadzenie
rozmów i dokładne sprawdzanie kandydatów na pracowników, co jest częścią procesu
rekrutacji załogi firmy.
W niektórych zakładach produkcyjnych przestępczość wewnętrzna stanowi poważny
problem. Na przykład znikanie metali, szczególnie kolorowych, jest w Rosji
powszechne. Duże zakłady hutnicze polegają na własnych służbach ochrony, których
podstawowym zadaniem jest zapobieganie kradzieżom metalu z zakładu. Ograniczenie
strat materiałowych uzyskuje się również poprzez stosowanie ściślejszego nadzoru przy
odbiorze i wysyłaniu towaru.
Zarządzanie ryzykiem przestępczości musi uwzględniać następujące główne
zagadnienia:
Wyroby gotowe, wyposażenie biur (ADP), pojazdy i inne dobra → osoby
odpowiedzialne z odbiór i wysyłanie;
Rzetelność personelu → przeciwdziałanie → sprawdzanie (prześwietlanie), patrz
powyżej;
Zwiększenie świadomości bezpieczeństwa, każda osoba otrzymuje tylko takie
informacje, jakie są jej potrzebne;
Utworzenie programu bezpieczeństwa i zapoznanie z nim całej załogi.
Przyjmowanie towarów do firmy i wysyłanie z firmy musi się odbywać pod stałym
nadzorem. Rzetelność osób przyjmujących towar jest weryfikowana za pomocą
dokumentów. Stosowanie zabezpieczeń wewnętrznych, wprowadzenie praw dostępu i
kontrolowania wstępu, w ogromnym stopniu rozwiązują problemy z ochroną
wyposażenia, które jest najważniejsze dla firmy z punktu widzenia bezpieczeństwa
informacji i produkcji. Do niektórych spraw ma dostęp tylko niewielka grupa ludzi.
Kierownictwo firmy nie musi na przykład ujawniać personelowi czasu transportu
pieniędzy lub spraw związanych z ich przechowywaniem. W takich sprawach milczenie
jest złotem, natomiast gadulstwo jest prawdziwym skarbem złodzieja. Takie powinno
być podejście do bezpieczeństwa biznesu w Rosji (Loginov 2006, 13).
100
Jeżeli chodzi o zagrożenia zewnętrzne, zdecydowanie największe wyzwania stwarzają
włamania. Na przykład w obszarze miejskim Murmańska, codziennie zgłaszane są
dziesiątki włamań do mieszkań i biur. Z zasady im trudniej dostać się do firmy z
zewnątrz, tym bardziej jest prawdopodobne, że kryminalne gangi będą się starały
zwerbować do swoich celów pracowników firmy. Przestępcy będą się starali znaleźć
najsłabsze punkty w firmie i drogi wtargnięcia do niej.
Wymuszenie (Kodeks Karny § 163)
Przez wymuszenie rozumie się żądanie wejścia w posiadanie własności innej osoby
lub prawa do tej własności lub prowadzenie innych działań względem własności
innej osoby poprzez grożenie przemocą lub zamiarem zniszczenia lub uszkodzenia
własności tej osoby, jak również przez grożenie członkom rodziny tej osoby
zamiarem rozpowszechnienia informacji rynsztokowych lub innych, które mogą w
znaczący sposób naruszyć prawa lub interesy prawne innej osoby lub jej rodziny.
Dostateczny poziom bezpieczeństwa stanowią odpowiednie zabezpieczenia techniczne
(mocne okna i drzwi), skuteczna ochrona przez strażników oraz odpowiednie systemy
alarmowe. Milicja w obwodzie murmańskim na przykład publicznie ostrzega przed
pewnymi grupami etnicznymi, które kontrolują rynek narkotykowy w obszarze miasta.
Statystyki wskazują na stały wzrost liczby przestępstw przeciwko mieniu. Takie
ostrzeżenia ze strony władz stanowią powód do dokładnego przyjrzenia się
bezpieczeństwu przechowywania i transportu cennych przedmiotów. Przedmioty takie
należy zawsze trzymane w sejfie. Nie mogą one być widoczne z ulicy przez okna biura
(lub mieszkania). Zachętę do włamań stanowią cenne przedmioty pozostawione w
samochodzie na widocznym miejscu. W Rosji nadal krąży wiele gotówki, dlatego
przechowywanie i przewożenie pieniędzy stanowi szczególne ryzyko.
Firma w Rosji zmuszona jest działać pod czujnym okiem konkurentów. Jak
wspominano na początku niniejszej broszury, jednym z pierwszych zadań firmy
podczas wykonywania analizy rynku jest identyfikacja najważniejszych konkurentów w
regionie, a najlepiej w całym kraju. Znajomość swoich konkurentów, ich charakteru i
sposobu działania, stanowi klucz do zapewnienia bezpieczeństwa ekonomicznego firmy
i ochrony przed przestępczością.
Typowymi problemami wynikającymi z działań przestępczych w Rosji są:
Obiecana zapłata za przesyłkę nie jest uiszczana lub uiszczana nieterminowo;
Kradzieże przewożonego towaru, łącznie z pojazdem;
Zagrożenia bezpieczeństwa osobistego lub rodziny;
Włamania do mieszkań, biur, pokojów, pojazdów;
Kradzież informacji handlowych, podsłuchiwanie telefonów, werbowanie
pracowników;
Włamania do magazynów i zakładów produkcyjnych.
Konkurenci w Rosji zbierają informacje o firmach na przykład za pomocą szpiegostwa
przemysłowego. Metody te obejmują werbowanie członków personelu za pieniądze,
używanie środków technicznych i ewentualnie przekupywanie urzędników mających
dostęp do kluczowych informacji o firmie (urzędy patentowe, kanały komunikacyjne).
Ochrona przed szpiegostwem przemysłowym nie powinna być powierzana miejscowej
firmie ochroniarskiej, nawet tylko do rozpatrzenia - kierownictwo jednostki
organizacyjnej firmy musi mieć własne, znane tylko jemu metody. Na temat
szpiegostwa przemysłowego, w ramach literatury biznesu, powstała cała gałąź literatury
(patrz np. Juszczuk 2005). Więcej o tych zagadnieniach znajdziemy pod koniec
niniejszej broszury.
101
12.2 Faza wstępna inwestowania w bezpieczeństwo
Inwestowanie w bezpieczeństwo osiąga najwyższy poziom w pierwszej fazie
działalności biznesowej. Do jednych z pierwszych zadań należy zaopatrzenie się w
odpowiedni system blokad. Jest bardzo ważne, aby wymienić wszystkie zamki, gdyż
poprzedni właściciel mógł sobie sporządzić kopie kluczy do pomieszczeń, które
użytkował Do ważnych akcesoriów firmy w Rosji należy również sejf. Naturalnie, sejfy
muszą być umieszczone w najlepiej zabezpieczonych pomieszczeniach, głównie w
gabinecie dyrektora. Jednak nawet wtedy nie jest zalecane trzymanie w nich dużych
ilości pieniędzy.
Bezpieczeństwo firmy poprawimy poprzez zamontowanie metalowych drzwi
antywłamaniowych i ram okiennych, zabezpieczenie kanałów wentylacyjnych i ścian
oddzielających piętra. Wynajęta do wykonania tych prac firma powinna być uprzednio
dokładnie sprawdzona (prześwietlona). Zleceniodawca tych prac musi mieć pewność,
że w osłonach nie zostaną zainstalowane dodatkowe urządzenia (podsłuchowe, do
nielegalnego podglądania). Metalowe drzwi nie powinny przyciągać uwagi i dlatego
należy je pokryć boazerią lub skórą. W przypadku stosowania drzwi podwójnych,
metalowe powinny być drzwi wewnętrzne. Na temat blokad drzwi dostępne są
szczegółowe instrukcje, które określają odległości pomiędzy blokadami a
wzmocnieniem ościeżnicy drzwi (powierzchnia blokująca). Najlepsze informacje o tych
sprawach można uzyskać w wiarygodnej firmie ochroniarskiej.
W określonych w planie ochrony przeciwpożarowej miejscach , muszą być
zainstalowane podręczne urządzenia gaśnicze. W tej sprawie warto zasięgnąć porady
inspektora miejscowej straży pożarnej. Instalowane urządzenia gaśnicze są na
gwarancji, lecz dalsze ich utrzymanie wymaga zawarcia oddzielnej umowy.
Jak opisano wcześniej, wynajęcie firmy ochroniarskiej stanowi zasadniczą część
inwestycji w bezpieczeństwo. Niektóre duże firmy rosyjskie, jak na przykład z branży
metalowej i górniczej, rozwiązały ochronę swoich przedsiębiorstw poprzez utworzenia
wewnątrz firmy własnych służb ochroniarskich. Takie rozwiązanie jest dość kosztowne
i nieczęsto jest brane pod uwagę przez MSP (małe i średnie przedsiębiorstwa). W
Finlandii, instrukcje i przepisy dotyczące ochrony firm przed włamaniami są wydawane
przez VAKES (patrz np. www.fkl.fi).
Do najważniejszych zasobów służących bezpieczeństwu biznesu należy świadomość
zagadnień bezpieczeństwa wśród personelu. Szkolenie załogi w sprawach
bezpieczeństwa można zlecić firmie zewnętrznej. Do ważnych zadań należy
przeszkolenie w zakresie udzielania pierwszej pomocy i przygotowania się na wypadek
sytuacji krytycznych. Takie szkolenia można realizować w Finlandii.
12.3 Ważne jest zbieranie podstawowych informacji
Zanim firma rozpocznie swoją działalność, jej kierownik do spraw bezpieczeństwa
powinien się zapoznać z miejscową i regionalną sytuacją w zakresie przestępczości.
Firma powinna mieć informacje na temat najgorszych konkurentów i przestępców,
którzy stwarzają największe potencjalne zagrożenia i sporządzić ich listę. Warto na
bieżąco śledzić rozwój przestępczości w miejscowości, w której działa firma.
Informacje na ten temat można uzyskać od milicji kryminalnej, w ambasadach Finlandii
i stowarzyszeniach przedsiębiorców. Bardzo dobrym źródłem informacji są miejscowe
media. Rosyjskie gazety piszą o przestępstwach i przestępcach oraz grupach
przestępczości zorganizowanej, z podawaniem nazwisk i w sposób bardziej
szczegółowy niż to ma miejsce w Finlandii.
102
Problem z oficjalnymi danymi statystycznymi, dotyczącymi przestępczości, polega na
tym, że nie są one porównywalne z fińską praktyką statystyczną. Finowie powinni
pamiętać, że statystyki przestępczości publikowane przez rosyjską milicję najczęściej
dotyczą przestępstw kryminalnych i dlatego zawierają tylko część prawdy. Nie są
prezentowane zdarzenia związane z naruszeniem prawa administracyjnego, mimo że w
statystykach można je znaleźć. Poprzez prezentowanie statystyk dotyczących tylko
kodeksu karnego, statystyki przestępczości w Rosji nie wyglądają najgorzej, ponieważ
milicja nie wszystkie zgłaszane przestępstwa rejestruje. Stanowi to dodatkowy problem
w opracowywaniu i porównywaniu danych statystycznych (Koistinen 2006, 99).
Najłatwiej porównywalnymi przestępstwami są przestępstwa przeciwko życiu i
zdrowiu, gdyż nie ma niejasności co do ich interpretacji i aktualności, gdyż wszystkie są
ujmowane w statystykach. Statystyki dotyczące poważnych przestępstw dają niemal
prawdziwy obraz sytuacji, a dane ze statystyk rocznych umożliwiają wyciąganie
wniosków odnośnie zmian w liczbach poważnych przestępstw.
Każdy, czy to przypadkowy turysta czy osoba mieszkająca na miejscu, może zetknąć się
ze zwykłą przestępczością uliczną. Metody obrony przed nią są podobne we wszystkich
krajach świata. W porze nocnej należy unikać tunelów metra i podziemnych przejść.
Ryzyko stania się ofiarą kieszonkowców lub nawet rozboju jest większe na stacjach
kolejowych, lotniskach, placach targowych, imprezach turystycznych i oczywiście w
restauracjach i barach.
Przedsiębiorstwa gospodarcze,
które doświadczyły działań
grup przestępczych
Zabójstwa
Podpalenia
Ataki
Porwania
Wandalizm
Przejęcia firmy
Wymuszenia, groźby
Rozpowszechnianie dezinformacji
Wykupienie firmy
Podkupywanie personelu
Wyciąganie informacji od personelu
Szpiegowanie firmy Metody nacisku
Jednostka oferująca stosowane
współpracę przez grupy
przestępcze
Normalna współpraca
SCHEMAT 2 Interakcje pomiędzy przedsiębiorstwem gospodarczym a metodami
przestępczymi
W zabezpieczeniu się przed przestępstwem może pomóc zwracanie uwagi na
niezwyczajne zjawiska w pobliżu firmy lub mieszkania. W otoczeniu budynków firmy
mogą się wałęsać poprzednio niezauważone pojazdy lub osoby. Oznaką
przygotowywania się do przestępczej akcji może być również zauważalny wzrost
zainteresowania działalnością firmy, jak na przykład fotografowanie lub obserwowanie
firmy lub mieszkań przez okna. Bardzo alarmującym wskaźnikiem jest podwyższone
zainteresowanie przed przybyciem transportu z drogimi towarami. Wartą odnotowania
oznaką jest również żądanie z miejskiego (powiatowego, gminnego) biura technicznego
103
dostarczenia informacji technicznych lub planów pięter budynków firmy (przykład
ostrzeżenia podany przez Kuźniecowa 2007, 42). Innymi oznakami przygotowywania
się do przestępstwa jest wypytywanie pracowników firmy lub próby nielegalnego
wtargnięcia na teren firmy w celu przetestowania działania systemów alarmowych i
ochrony.
Sposób, w jaki może na przykład reagować konkurent, zależy od bezpośredniego
zagrożenia lub wyzwań ekonomicznych, na jakie napotyka. Jeżeli wyzwania są
niewielkie, stosowane są zwykłe metody poszukiwanie informacji. Mogą być czynione
próby kupienia pracownika firmy konkurencyjnej lub prowadzenie innych, normalnych
działań konkurencyjnych. Mogą być podejmowane próby odciągania klientów od
konkurenta. Firma może również zostać wykupiona lub przejęta przez jej kierownictwo.
W najpoważniejszych przypadkach będą to wymuszenia, groźby, kradzieże, niszczenie
dokumentów i sabotaże. Oczywiście, na ostatnim , najgorszym miejscu są próby
morderstw lub podpaleń.
Zalecane jest zapoznanie się z politykami i osobami wpływowymi w obwodzie i
miejscowości. Śledząc wypowiedzi polityków można się zorientować czy istnieją jakieś
grupy przeciwne zagranicznym przedsięwzięciom i jakie rodzaje wsparcia są
przewidziane dla zagranicznej działalności biznesowej. Szczególnie interesujące jest
śledzenie kampanii wyborczych, w których nieraz uczestniczą osoby o niejasnej
proweniencji. Czasami wśród kandydatów do władz miejskich i obwodowych
(wojewódzkich) oraz na stanowiska merów miast znajdują się osoby, przed którymi
milicja ostrzega nawet publicznie. Podczas kampanii wyborczej do obwodowej i
państwowej Dumy uaktywniają się również organy ścigania.
12.4 Przestępczość zorganizowana
Zainteresowanie służb bezpieczeństwa przestępczością zorganizowaną jest jak
najbardziej uzasadnione, gdyż przestępczość ta wywiera wpływ na wiele dziedzin życia
w Rosji. Najbardziej typowymi obszarami działalności przestępczości zorganizowanej
są: kradzieże samochodów, korupcja, przestępstwa gospodarcze, handel narkotykami,
pranie brudnych pieniędzy, przemyt, hazard i przestępstwa informatyczne.,
Przestępczość zorganizowana w Rosji składa się tradycyjnie z gangów tworzonych
przez grupy etniczne, lecz ostatnio coraz powszechniejsze jest powstawanie różnych
grup przestępczych w zależności od sytuacji. Zorganizowane grupy przestępcze są
organizacjami hierarchicznymi, w których władze najwyższe trzymają się z daleka od
rzeczywistego pola działania. Przywódca gangu jest reprezentowany przez zaufane
osoby, które z kolei zarządzają tymi, którzy wykonują brudną robotę.
Według Europolu (2005), w skład rosyjskich zorganizowanych grup przestępczych,
które mają również wpływy w całej Europie, wchodzi moskiewska mafia Sołncewa i
petersburska mafia Tamowa. Są to organizacje silne i dobrze w Rosji znane. Pomimo
nazw, które wskazują na określoną lokalizację, gangi obejmują różne narodowości lub
grupy regionalne. Według Europolu, rosyjskie mafie działają na obszarze całej EU,
uczestnicząc między innymi w nielegalnym przemycie ludzi. Szczególnie kraje
Bałtyckie są wykorzystywane jako strefa tranzytowa dla przemytu ludzi z krajów
Trzeciego Świata do Europy. Organizowanie nielegalnego wstępu do kraju nie należy
do zjawisk nieznanych również na północy. Obywatele z krajów Trzeciego Świata,
głównie z Azji Centralnej, Bliskiego Wschodu, z rejonu Kaukazu i z krajów
Afrykańskich, ciągle usiłują przedostać się na Zachód przez obwód murmański i z
Republiki Karelii. Ta migracja jest kontrolowana przez przestępczość zorganizowaną, a
główni aktorzy znajdują się prawdopodobnie w Moskwie i St. Petersburgu.
104
Rozwijającym się zajęciem przestępczych gangów jest nielegalny transport
samochodów z Zachodu do Rosji. Według Europolu, pojazdy są kradzione w Europie
(po uprzednim wyłączeniu ich urządzeń blokujących) i z podrobionymi dowodami
rejestracyjnymi i zmienionymi znakami identyfikacyjnymi przewożone do Rosji i
innych krajów Europy Wschodniej,. Jednym z krajów tranzytowych tego procederu jest
Finlandia. Rosyjskie gangi przestępcze specjalizują się również w praniu brudnych
pieniędzy i w oszustwach. Według Krajowego Biura Śledczego (raport roczny 2005),
zorganizowana przestępczość w Rosji i w regionie Bałtyku uczestniczy również w
takich działaniach jak podwójne fakturowanie i odbiór fałszowanych i podrabianych
produktów.
Photo: Pekka Iivari
A więc przestępczość zorganizowana przeniknęła również do procederu podwójnego
fakturowania, który jest uprawiany na rosyjskiej granicy. Przy podwójnym
fakturowaniu, celnikom fińskim przedstawiane są dokumenty eksportowe, zawierające
rzeczywiste ceny zakupu. Natomiast celnikom rosyjskim przedstawia się dokumenty
podrobione, na których podane ceny stanowią ułamek cen rzeczywistych. Pełne taryfy
celne i podatki VAT są płacone jedynie przez uczciwie działających importerów. Strona
fińska lub eksporter nie są winni popełnienia przestępstwa. Sprzedawcy fińscy i
eksporterzy powinni być ostrożni w podpisywaniu niejasnych umów z zamiarem
uniknięcia płacenia ceł i podatków w Rosji.
Po wykryciu procederu, podwójne fakturowanie stało się przedmiotem dochodzenia
przez rosyjskie organy ścigania. Proceder ten zakłóca konkurencyjność i uwidacznia się
nawet w danych statystycznych dotyczących handlu zagranicznego Finlandii i Rosji.
Różnice pomiędzy liczbami podawanymi przez fiński urząd celny i przez urząd rosyjski
są znaczne, szczególnie w imporcie do Rosji (Ollus 2006). Dobrym rozwiązaniem jest
przekazywanie odpowiedzialności za odprawę celną rosyjskiemu partnerowi
handlowemu. Taka klauzula celna w umowie pozwala unikać kontaktu z rosyjskimi
służbami celnymi, które potrafią stwarzać znaczne utrudnienia w eksporcie.
105
Jednym z nowych zjawisk jest przemyt drogich towarów z Zachodu do Rosji via
Finlandia. W sierpniu 2005, skonfiskowano tony telefonów komórkowych
przemycanych do Rosji z Finlandii i Niemiec. Zamiarem było oclenie ich jako tanich
telefonów komórkowych.
Według Europolu, główni aktorzy przestępstw związanych z działalnością biznesową są
ulokowani w zarządach firm. Przestępcza działalność na poziomie kierowniczym
stanowi ponad połowę ujawnionych przestępstw. Inną krytyczną część przestępczości
tworzą pracownicy - jedna trzecia popełnianych przestępstw należy do nich.
Największy udział w rejestrach milicji ma przestępczość pospolita. W Unii
Europejskiej zaledwie jedno na dwadzieścia przestępstw jest udziałem przestępczości
zorganizowanej. Dostawcy towarów i klienci stanowią bardzo małą część zagrożenia
przestępczością zorganizowaną.
Znaczenie przestępczości popełnianej przez personel zależy od wielkości firmy, branży
w jakiej działa i kultury biznesu. Przestępstwa popełniane przez personel zdarzają się
częściej w przedsiębiorstwach dużych niż małych. Z drugiej strony, popełnione przez
personel przestępstwa względem małych jednostek są bardziej znaczące z punktu
wiedzenia działalności takich jednostek. Najbardziej powszechnym rodzajem
przestępstw popełnianych przez personel są kradzieże. Problem ten dotyczy szczególnie
sklepów spożywczych i firm budowlanych. Niektóre firmy budowlane zauważyły, że
dobrym sposobem na ukrócenie kradzieży jest wydawanie pracownikom narzędzi za
pokwitowaniem (Aromaa & Lehti 2001, 92 – 95). Najczęściej występującym
wykroczeniem, popełnianym zarówno przez pracowników jak i kierownictwo, jest
wykorzystywanie do celów prywatnych mienia firmy, narzędzi, transportu i siły
roboczej. Zamawianie towarów u faworyzowanego dostawcy w zamian za świadczone
usługi jest również działaniem, które w najlepszym przypadku nie wpływa na wzrost
efektywności ekonomicznej firmy. Tendencję rosnącą w Rosji wykazują nieuczciwe
praktyki związane z rozliczaniem kosztów podróży służbowych (Loginom 2006, 78).
Ryzyko przestępczości w firmie wzrasta, jeżeli kierownictwo firmy jest jednoosobowe,
bez odpowiedniego nadzoru. Kluczowe pozycje w zapobieganiu przestępczości w
firmie zajmują księgowy i dyrektor, szczególnie w Rosji,. Ryzyko przestępczości rośnie
bardzo znacznie, jeżeli rekrutacja na te stanowiska została przeprowadzona
nieprawidłowo lub w oparciu o niewystarczające informacje.
Niebezpieczeństwo wewnętrznych wykroczeń i nieuczciwych praktyk zwiększa niski
poziom etyki pracy. Wartym zastanowienia sygnałem jest również różnica między
stylem życia a poziomem oficjalnych dochodów pracowników . Poważnym
zaniedbaniem jest brak lub słabo przeprowadzane prześwietlenia potencjalnych
klientów i dostawców.
12.5 Przeciwdziałanie przestępczości
Firma może zmniejszyć zagrożenie przestępczością poprzez własne działania. Każda
firma powinna zorganizować swój wewnętrzny nadzór, działający dyskretnie ale
skutecznie. Nadzór taki nie powinien tworzyć atmosfery, która daje poczucie, że każdy
pracownik jest o coś podejrzewany, gdyż może to tylko zwiększyć ryzyko
przestępczości. O istnieniu wewnętrznego nadzoru należy poinformować pracowników
na ogólnym zebraniu załogi. Należy jednocześnie wyjaśnić, jaka jest przyczyna
utworzenia takiego nadzoru, że wynika ona z dążenia do zapewnienia ciągłości
produkcji i sukcesu firmy. Nadzór wewnętrzny jest korzystny dla wszystkich. W ten
sposób, jeżeli coś się wydarzy, nikt nie będzie podejrzewany bez powodu. Gdy załoga
będzie świadoma prewencyjnego znaczenia nadzoru, można będzie uzyskać
106
zobowiązanie się każdego jej członka do współdziałania w utrzymania bezpieczeństwa
wewnętrznego firmy.
Szkolenia załogi powinny obejmować instruktaż, w jaki sposób odkrywać sposoby
przeciwdziałania przestępstwom oraz dawać wytyczne odnośnie właściwych sposobów
postępowania w przypadku podejrzenia o popełnienie lub planowanie przestępstwa.
Naturalnie, w szkoleniu powinno się podkreślać znaczenie ostrożnego działania w
takich sytuacjach. Przy upuszczaniu stanowiska pracy nie należy pozostawiać otwartych
komputerów/baz danych, dokumenty zawierające poufne informacje firmy nie powinny
być pozostawiane w widocznym miejscu, należy pamiętać o korzystaniu z zamków itp.
Dwa razy w roku firma powinna zorganizować dni bezpieczeństwa, podczas których
przeprowadza się ćwiczenia w zakresie ochrony przeciwpożarowej i ewakuacji, a także
dokonuje się przeglądu podstawowych zasad przeciwdziałania przestępczości.
Przeciwdziałanie przestępczości i uzyskiwane w tym zakresie doświadczenie powinny
być powiązane z szerszymi działaniami jakościowymi i regularną aktualizacją
dokumentów jakościowych. Bardziej szczegółowe szkolenia z zagadnień
przeciwdziałania przestępczości firma powinna zlecać profesjonalnym ekspertom.
Mimo wszystko, jednym z najważniejszych czynników stabilności jest własny personel
firmy. Personel jest grupą ludzi, którzy są w stanie najlepiej i najszybciej zauważyć
różne wewnętrzne nadużycia, w tym kradzieże. Niektóre nadużycia mogą wyjść na
światło dzienne dopiero po dłuższym czasie. Pracownicy powinni być zachęcani do
wyrażania opinii, a przy zgłaszaniu zagrożeń muszą mieć gwarancję zachowania
anonimowości. Aby uniknąć ubytków w zapasach magazynowych, należy regularnie
kontrolować przepływy towarów i sprawdzać konta magazynowe. Co najmniej tak
samo często należy weryfikować prawo do korzystania z pieniędzy i towarów oraz
związane z tym procedury. Fałszowanie kwitów jest w Rosji nawet łatwiejsze niż w
Finlandii, należy więc być przygotowanym na tego rodzaju nadużycia finansowe.
Czasem personel firmy może nie mieć możliwości nieuczciwego działania i wtedy
pokusy będą kierowane na poziom kierownictwa. Angażowanie kierownictwa w
łapownictwo zewnętrzne również jest rodzajem przestępczości personelu. Ryzyko dla
bezpieczeństwa ze strony personelu można znacząco zmniejszyć poprzez zapoznanie
załogi z czynnikami bezpieczeństwa firmy. Ludzie musza odczuwać, że ich praca jest
ważna i że są oni częścią firmy, kluczowym czynnikiem w produkcji i usługach.
Pracownicy i cała pracująca społeczność powinna być poinformowana, dlaczego są
podejmowane określone środki ostrożności. Dzięki temu uniknie się nieporozumień.
Załoga będzie pomagała, jeżeli jej interes będzie zbieżny z interesem kierownictwa.
Zawsze należy podkreślać, że środki bezpieczeństwa służą również poprawie
bezpieczeństwa pracowników i zapewnieniu firmie przyszłości, dzięki czemu, załoga
będzie w stanie skupić uwagę na istotnych kwestiach bezpieczeństwa.
W obecnych czasach wymaga się od pracowników, aby byli taktowni i życzliwi w
stosunku do swoich współpracowników, klientów, a nawet konkurentów. Ta zasada
obowiązuje również w drugą stronę. Kierownictwo firmy powinno być zainteresowane
opinią pracowników. Szczególnie ważne, aby słuchać ludzi odpowiedzialnych za
bezpieczeństwo firmy, gdyż oni najlepiej znają jej słabe punkty.
Ważne dla rozwoju firmy informacje można uzyskać dzięki współpracy z miejscowymi
organami władzy, różnymi organami bezpieczeństwa (np. firmami ochroniarskimi) i
firmami działającymi na danym terenie. Zadaniem kierownictwa firmy jest
utrzymywanie regularnego kontaktu z miejscową milicją, służbami ratowniczymi i
oczywiście, z kierownictwem firmy ochroniarskiej. Celem jest utrzymanie dobrych
relacji, uzyskiwanie porad oraz rozszerzanie możliwości dalszej współpracy. Regularna
wymiana informacji pomiędzy firmami i władzami jest częścią normalnych, wspólnych
107
działań, podczas których omawiane są aktualne problemy i ryzyka związane z
przestępczością. Budowanie współpracy z różnymi organami władzy jest czasochłonne,
lecz przynosi wzajemną korzyść. Wzajemne stosunki rozwijane są stopniowo, a ich
celem jest uzyskanie stałego zaufania. Kształtowanie stosunków z władzami w Rosji
utrudnia duża rotacja pracowników tych władz. Kiedy właśnie nauczyliśmy się jak
współdziałać z kierownikiem danego urzędu, niespodzianie zostaje on zastąpiony przez
innego. Jednakże nie należy dopuścić, aby miało to wpływ na wzajemne relacje.
Kształtowanie relacji z nowymi ludźmi danej organizacji rządowej będzie łatwiejsze,
jeżeli ta organizacja jest nam już znana, a poprzednie z nią kontakty były naturalne.
Jeżeli zdarzy się przestępstwo, musi ono być natychmiast zgłoszone, zarówno organom
ścigania jak i firmie ubezpieczeniowej. Samo zdarzenie jak i możliwe jego przyczyny,
muszą być omówione z załogą. Może to pomóc w ujawnieniu ważnych informacji,
które dopomogą w zapobiegnięciu takim zdarzeniom w przyszłości. Omawiając sprawy
zabezpieczeń technicznych, można na przykład znaleźć źródła przecieków informacji.
Jeżeli nawet do przestępstwa (np. włamania) nie doszło, należy przetestować działanie
urządzeń alarmowych, antywłamaniowych i kontrolę dostępu. Należy sprawdzić, czy
działa zasilanie awaryjne tych urządzeń, zapewniające ich działanie w przypadku awarii
zasilania zewnętrznego. Przypadki nielegalnych włamań do sieci informatycznych i do
budynków muszą być przeanalizowane i wyciągnięte z nich wnioski. Należy
zidentyfikować słabe punkty w zabezpieczeniach technicznych, najlepiej własnymi
siłami, ale i ewentualnie przy pomocy ekspertów zewnętrznych.
Do działań przyczyniających się do minimalizacji ryzyka należą:
Dystrybucja nadzoru - odpowiedzialność nie spoczywa tylko na jednej osobie;
System informowania o nadużyciach (informacje od pracowników, zarządzanie);
Rozmowy z odchodzącymi pracownikami (negatywne doświadczenia, pomysły
poprawy);
Inspekcje i dochodzenia;
Ciągłe sprawdzanie i aktualizowanie metodologii;
Wspieranie kultury i atmosfery, które przeciwstawiają się nieuczciwemu
postępowaniu.
Menadżerowie ważnych firm w Rosji otrzymali wiele różnego rodzaju instrukcji, na
przykład na temat postępowania w sytuacji zwiększonego zagrożenia (porwania,
wymuszenia, morderstwa). Jeżeli prawdziwe niebezpieczeństwo jest prawdopodobne,
członkowie zarządu powinni wchodzić i wychodzić z budynku każdego dnia innymi
drzwiami i o innych porach. Jeżeli w budynku organizacji znajdują się tylko jedne
drzwi, muszą one być pilnowane przez strażnika przez 24 godziny na dobę. Nie należy
przyjmować wizyt do biura w czasie, gdy znajduje się w nim tylko jedna osoba.
Niepożądane osoby powinny być jak najszybciej zidentyfikowane. Takie osoby mogą
przebywać w pobliżu budynku lub w korytarzach. Strażnicy muszą mieć uprawnienia
do legitymowania takich osób. Na wypadek prób wymuszenia, biuro (i/lub mieszkanie)
powinny być wyposażone w urządzenia do rejestracji takich zdarzeń. Oryginał nagrania
należy zawsze zachowywać, nawet po dostarczeniu kopii do oddziału dochodzeniowego
milicji, zajmującego się przestępczością zorganizowaną.
Gdyby bezpośrednia groźba była kierowana przeciwko pracownikom, powinni oni
unikać niepotrzebnego przebywania w miejscach widocznych przez okna. Gdyby
istniała możliwość ich obserwowania z zewnątrz lub z sąsiednich budynków, ich
stanowiska należy przesunąć z pola widzenia. Cenne przedmioty nie mogą być
widoczne przez okna. Dobrym wyjściem w przeszkodzeniu takim obserwacjom może
być stosowanie na oknach zasłon.. Z drugiej jednak strony, zasłonięcie okien nie może
tworzyć sytuacji, w której intruz będzie mógł działać bez obawy, że zostanie
108
zauważony. Z rezerwą należy podchodzić do wszelkiego fotografowania się,
wideofilmowania lub wyrażania zgody na przeprowadzanie wywiadów w domu.
12.6 Przestępczość gospodarcza
W 2006 roku, przestępczość gospodarcza spowodowała w Rosji straty w wysokości 100
miliardów rubli, a ponad 50 000 ludzi zostało za nią ukaranych. Do najczęściej
popełnianych przestępstw gospodarczych należą nielegalne operacje handlowe,
wymyślone bankructwa i przejęcia firm. Do głównych zadań rosyjskiego ministerstwa
spraw wewnętrznych w zapobieganiu przestępstwom gospodarczym należy walka z
korupcją i podrabianiem produktów oraz zapewnienie zwrotu utraconego mienia
(Nurgalijew 2007).
Rosyjskie prawo karne definiuje przestępstwa gospodarcze jako rodzaj przestępstw,
których celem jest własność i stosunki produkcji oraz prawa majątkowe ludzi, osób
prawnych, samorządowych i państwowych. Przestępstwa gospodarcze dzieli się na
przestępstwa przeciwko mieniu (włamania, oszustwa, kradzieże itp.), w odniesieniu do
działalności gospodarczej (np. nielegalna działalność gospodarcza, nielegalne operacje
bankowe) oraz w odniesieniu do zysku z działalności gospodarczej (np. łapownictwo
handlowe).
Photo: Pekka Iivari
Do najważniejszych przestępstw gospodarczych należą oszustwa (Kondek karny § 159),
np. oszustwa kredytowe i nielegalna działalność gospodarcza (Kodeks karny § 171),
zamierzone bankructwa (Kodeks karny § 196) i przestępstwa podatkowe. Jednak
najbardziej rozpowszechnionym i widocznym rodzajem przestępczości gospodarczej w
Rosji jest fałszowanie wyrobów. Według Przeglądu Przestępczości w Gospodarce
Światowej (Global Economic Crime Survey) z 2005 r, podczas ostatnich dwóch lat
(2003 – 2004), niemal połowa firm działających w Centralnej i Środkowej Europie
stwierdziła, że była celem przestępczości gospodarczej. Jest to o 25 % więcej niż
wykazano w podobnych badaniach przeprowadzonych w roku 2003
(Pricewaterhousecoopers 2005). Przestępczość gospodarcza jest w Rosji tradycyjnie
109
tematem wrażliwym, o którym publicznie niewiele się dyskutuje. W wyżej
wspomnianych badaniach zauważono, że w ostatnim okresie otwartość na te tematy
nieco wzrosła.
Korupcja jest przestępstwem gospodarczym budzącym najwięcej obaw i walka z nią w
ostatnich latach stała się projektem narodowym. Jednak firmy rosyjskie mają odczucie,
że najważniejszymi szkodliwymi czynnikami jest arogancja władzy i przekraczanie
uprawnień przez urzędników. Oprócz korupcji i nadużywania władzy, do
najważniejszych rodzajów przestępczości gospodarczej wobec firm należy zaliczyć
zajęcie udziałów i papierów wartościowych, fałszowanie księgowości, nadużywanie
informacji poufnych, podrabianie wyrobów i pranie brudnych pieniędzy.
Wewnętrzne nadużycia firm są bardzo trudne do wykrycia i większość z nich pozostaje
nierozwiązana lub nawet niezauważona. Fakt, że około połowy przestępstw
finansowych przedsiębiorstw jest popełniana przez najwyższe władze tych
przedsiębiorstw, podkreśla stopień tego wewnętrznego ryzyka. Naprawienie szkód
okazuje się również być bardzo trudnym. Ponad 70 % firm ponosi szkody bez
odszkodowania. Jak wykazuje doświadczenie, największą pomoc w wykrywaniu
przestępstw gospodarczych stanowią kontrole wewnętrzne. Statystyki wykazują, że
wewnętrzne czynniki firmy mają mniejszy wpływ na przestępczość gospodarczą w
Rosji niż w krajach Zachodu. Według badań, nie stanowi to opisu sytuacji rzeczywistej
jeżeli chodzi o źródła przestępczości, natomiast wskazuje, że w Rosji nie ma
odpowiednio rozwiniętych wewnętrznych mechanizmów zapobiegania przestępczości
gospodarczej.
Najważniejszymi czynnikami prowadzącymi do wykrycia przestępczości są:
Wewnętrzne i zewnętrzne źródła informacji
Kontrole wewnętrzne;
Przypadek;
Organy ścigania przestępstw gospodarczych i podatkowych;
Służby bezpieczeństwa;
Anonimowa osoba kontaktowa w kierownictwie;
Zmiany personelu;
Systemy zarządzania ryzykiem.
Wymienione wyżej czynniki obrazują, dlaczego w walce z przestępczością gospodarczą
szczególną uwagę należy zwracać na rozwijanie wewnętrznych mechanizmów kontroli.
Zarządy firm, wliczając w to księgowość, zajmują znaczącą pozycję w kategoryzacji
ryzyk. Ich działania mogą mieć wpływ na poważną część przestępczości gospodarczej.
Jeżeli miejscowe kierownictwo (lub kierownik) pochodzi z Finlandii, podkreśla się
potrzebę zapewnienia mu bezpieczeństwa. Należy o tym pamiętać, mimo że poważne
przestępstwa w stosunku do menagerów firm zagranicznych są w Rosji bardzo rzadkie.
Możliwości nadużyć gospodarczych w znacznym stopniu ogranicza dystrybucja
odpowiedzialności za kontrolę na strony wewnętrzne i zewnętrzne. Dodatkowe
możliwości dla poprawienia nadzoru wewnętrznego dają: przyznawanie prawa do
podpisywania na czas określony, używanie konta bankowego, dbałość o mienie oraz
wykorzystanie innych możliwości kompetencyjnych. Za czasów Związku
Radzieckiego, jedną z najważniejszych form nadzorowania i zapobiegania
przestępstwom gospodarczym (takim jak korupcja) była rotacja pracowników.
Znaczenie tego czynnika w zapobieganiu przestępczości jest w Rosji dyskutowane
również obecnie (patrz np. Loginow 2006, 86). Złe zarządzanie czy brak planowania
działań może nawet zwiększać ryzyko popełniania przestępstw na skutek, na przykład,
braku motywacji wśród załogi i kierownictwa.
110
Przestępczość gospodarcza stanowi istotną formę przestępczości we wszystkich
regionach Rosji. Tylko w pierwszych dwóch miesiącach 2007 r w obwodzie
murmańskim wykryto 381 przestępstw gospodarczych, to jest o 23 % więcej niż w tym
samym okresie rok wcześniej. Według wydziału milicji do spraw przestępczości
gospodarczej obwodu murmańskiego, obserwuje się poważny wzrost tej formy
przestępczości. Ważne podkreślenia jest fakt, że największy wzrost przestępczości
gospodarczej występuje w handlu zagranicznym, natomiast najmniejszy w handlu
nieruchomościami i przemyśle (Butjaikin 2007).
Gałęzią przestępczości gospodarczej w Rosji, z którą najprawdopodobniej zetkną się
zarówno przedsiębiorcy jak i turyści, jest fałszerstwo pieniędzy. W obiegu znajdują się
fałszywe ruble, dolary i euro. W ostatnich latach część z tych pieniędzy przedostała się
również do Finlandii. Jeżeli chodzi o ruch z Rosji do Finlandii, autentyczność
banknotów i monet można sprawdzić podczas kontroli granicznej. Jeżeli firma jest lub
ma stać się celem przestępstwa gospodarczego, należy w tej sprawie sporządzić raport
do wydziału milicji do spraw przestępczości gospodarczej. O zdarzeniu należy również
poinformować osobę kontaktową policji w konsulacie Finlandii.
Jak wynika z powyższej prezentacji, przestępczość gospodarcza jest powiązana z
korupcją. Oprócz przestępczości gospodarczej, której celem jest działalność biznesowa,
korupcja powoduje również szkody we wzajemnych interesach poprzez nadużycia w
państwowych i miejskich funduszach.
111
13 WALKA Z KORUPCJĄ
13.1 Sytuacja w świecie
Korupcja jest szeroko rozpowszechnionym zjawiskiem, obejmującym czynniki
społeczne, ekonomiczne i polityczne. Poglądy na treść i pojęcie korupcji są na całym
świecie dość jednomyślne, lecz co do jej skutków i metod zapobiegania, różne kraje
mają różne podejście. Korupcja zakłóca politykę społeczną, politykę gospodarczą,
społeczną i rozwoju środowiska. Jeżeli instytucje systemów demokratycznych są
wykorzystywane dla korzyści prywatnych, tracą swoją wiarygodność . W
skorumpowanym społeczeństwie nie może się rozwinąć odpowiedzialne politycznie
przywództwo. Korupcja znacznie spowalnia wzrost dobrobytu kraju i utrudnia uczciwą
dystrybucję dóbr. Środki publiczne w skorumpowanym społeczeństwie nie są właściwie
kierowane na inwestycje infrastrukturalne, takie jak szkoły, szpitale, drogi i energię oraz
na instytucje użyteczności publicznej, które są niedochodowe (tzw. non-profit) lecz
niezbędne do funkcjonowania społeczeństwa. Korupcja spowalnia formowanie
stabilnych i przewidywalnych struktur rynku i konkurencji, utrudniając w ten sposób
inwestowanie. Korupcja kwitnie w takim społeczeństwie, w którym liberalizm
gospodarczy (leseferyzm) łączy się z pokusą, w którym brak jest instytucjonalnego
nadzoru i kontroli lub są one bardzo słabe, nie ma jasnych procesów podejmowania
decyzji, a społeczeństwo obywatelskie jest wątłe.
Najbardziej szkodliwą cechą korupcji jest jej demoralizujące oddziaływanie na etykę
społeczeństwa i na związki społeczne. Rozpada się zaufanie ludności do systemu
politycznego, instytucji państwowych i przywódców. Frustracja i ogólna (polityczna)
apatia prowadzą do dalszego osłabienia społeczeństwa obywatelskiego. To z kolei
otwiera drogę do przywództwa autorytarnego i szerzenia się prywaty wśród urzędników
instytucji publicznych. Wszystko to tworzy zaklęty krąg korupcyjny, który okazuje się
być bardzo trudnym do przerwania.
Powodowanych przez korupcję szkód nie da się wyliczyć w pieniądzach, gdyż sumy
proponowanych i wypłaconych łapówek nie są systematycznie rejestrowane. Nikt
dokładnie nie wie ile pieniędzy jest rocznie wydawanych na łapówki dla urzędników.
Co więcej, korupcja nie zawsze jest powiązana z wydatkami pieniężnymi, jako
instrumenty łapownictwa są wykorzystywane również inne dobra. Nawet gdyby istniała
możliwość policzenia ilości pieniędzy wydawanych na łapówki, ciągle nie byłby to
pełny obraz bezpośrednich strat politycznych, ekonomicznych i społecznych, jakie
powoduje korupcja.
Transparency International (transparency.org), która monitoruje rozprzestrzenianie się
korupcji na całym świecie, zauważyło, że korupcja jest problemem nie tylko „biednego
południa”, lecz jest zjawiskiem szeroko obecnym również w krajach „bogatej północy”.
Skandale korupcyjne wychodzą na światło dzienne nawet w Niemczech, Francji,
Japonii, USA i Wielkiej Brytanii, krajach, od których należałoby oczekiwać, że są
wolne od tego rodzaju zjawiska. Ludzie są skorumpowani dokładnie na tyle, na ile
pozwala system. Bezpośrednie mechanizmy zapobiegania i walki z korupcją to
przejrzystość administracji i status mediów jako nadzorcy. W rozwiniętych krajach
Zachodu, a szczególnie w krajach Skandynawskich, istnieje dobrze rozwinięta kultura
społeczeństw, która nie sprzyja korupcji, co zostało wykazane na przykład w analizach
wyżej wspomnianego Transparency International.
Według Transparency International, w 2006 r Finlandia była krajem o najniższym
poziomie korupcji w skali światowej. Tuż za Finlandią były takie kraje jak Islandia,
112
Nowa Zelandia, Dania, Singapur, Szwecja i Szwajcaria. Rosja była na miejscu 127-
mym, wraz z kilkoma krajami Afrykańskimi, mimo że rok wcześniej znajdowała się na
miejscu 95-tym. Na ostatnim, 165-tym miejscu był Irak, Myanmar i Haiti. Według
Global Corruption Barometer (Globalny Barometr Korupcji) 2006, najczęstszym celem
przekupstwa w Europie i Ameryce Północnej była policja. Policja jest najczęściej
przekupywanym zawodem w Afryce i Ameryce Łacińskiej, jak również w dawnych
republikach Związku Sowieckiego, w Europie Środkowej i Centralnej Azji. W skali
światowej, pozycja policji wśród zawodów będących celem korupcji, wraz z partiami
politycznymi i innymi systemami politycznymi, jest przytłaczająca. W Rosji, udział
milicji w korupcji jest bardzo znaczący.
Wszędzie na świecie zauważono, że ludzie są bardzo sceptyczni co do możliwości i
chęci rządów do zwalczania korupcji. Tylko jedna osoba na pięć wierzy, że rządy są
zdolne walczyć z korupcją. Z drugiej strony, jedna osoba na sześć uważa, że rządy
raczej promują korupcję niż z nią walczą. W USA i Wielkiej Brytanii 20 % ludności
twierdzi, że rząd promuje korupcję. W USA, Japonii a nawet w Islandii ludzie wierzą,
że korupcja występuje również w polityce. W rozwiniętych krajach Zachodu korupcja
jest bardziej skoncentrowana na partiach politycznych.
Dyskusja o korupcji często skupia się na stronie przyjmującej łapówki, jednakże nie jest
to cała prawda. Aby uzyskać pełniejszy obraz, należy ustalić, która z dwu stron jest
bardziej podatna na ofertę łapówki w celu osiągnięcia korzyści. Transparenty org. badał
wskaźnik skłonności do wręczania łapówek w 30 rozwiniętych krajach przemysłowych.
Ustalono w nich listę firm, które są skłonne do wręczania łapówek w operacjach
zagranicznych. Najmniejszą skłonność do płacenia/oferowania łapówek wykazały firmy
ze Szwajcarii, Szwecji i Australii. Rosja uplasowała się na miejscu 28. Chiny i Indie
zajmują dwa ostatnie miejsca.
Istnieje na całym świecie wiele projektów, które próbują uzyskać prawdziwy obraz
zakresu korupcji i znaleźć narzędzia do jej zwalczania. Na przykład w 2001 r, Litwa, z
pomocą fińskich i brytyjskich konsultantów oraz Banku Światowego, przeprowadziła
badania ankietowe doświadczeń i postaw ludzi względem korupcji.
13.2 Korupcja w Rosji
Korupcja w Rosji ma długie historyczne korzenie, które sięgają do czasów co najmniej
Piotra Wielkiego w XVIII w., który do wyeliminowania korupcji próbował użyć
środków przymusu, łącznie z groźbą kary śmierci. Jednak wyniki były słabe. Walkę z
korupcją kontynuował car Mikołaj I, który powołał specjalny komitet z zadaniem
zbadania zależności problemu korupcji od niskich płac. W połowie XIX w. nastąpił
wzrost korupcji w sądach kiedy Rosja przyjęła system sądów przysięgłych.
Najważniejszą przyczyną korupcji, nawet w obecnej Rosji, jest chęć powiększenia
dochodów własnych poprzez wykorzystanie wykonywanych obowiązków służbowych.
Po rewolucji, ZSRR rozpoczął energiczną kampanię przeciwko korupcji. Przyłapanemu
na korupcji groziła nawet kara śmierci. Pomimo surowych kar i wiele wysiłku
włożonego w walkę z korupcją, jest ona nadal w Rosji bardzo żywa. Korupcja jest jedną
z głównych cech złego rządu. Za dwa najtrudniejsze problemy współczesnej Rosji
często wymienia się sytuację na Północnym Kaukazie oraz wszechogarniającą korupcję.
Są one uważane za podstawowe przeszkody w rozwoju Rosji jako konstytucyjnego i
demokratycznego kraju. Według przeprowadzonych w roku 2001 przez INDEM
(Indem.ru) badań, aby móc skorzystać z usług takich instytucji społecznych jak: służba
zdrowia, policja drogowa, firmy budowlane i remontowe, szkolnictwo wyższe
(uzyskanie przyjęcia na studia, zmiana uczelni, egzaminy itp.) oraz świadczenia
socjalne i związane z nimi formalności - konieczne było wręczenie łapówki. W roku
113
2005 ta kolejność nieco się zmieniła, lecz poziom pozostał nadal wysoki, a nawet nieco
wzrósł w latach 2000 – 2004. Jest to również wyraźnie widoczne w badaniach
Transparency International.
Mimo że poziom samej korupcji nie obniżył się, wzrosła wśród społeczeństwa
świadomość związanych z korupcją problemów. Według ekspertów, obecnych przyczyn
korupcji należy poszukiwać w błędach popełnionych w fazie przejściowej i przy
prywatyzacji. Prezydent Putin stara się aktywnie włączyć walkę z korupcją do zadań
rządu. Bank Światowy i Unia Europejska zastosowały szeroko zakrojone programy
antykorupcyjne i usiłowały pomóc rządowi Rosji w jego wysiłkach wyeliminowana
korupcji. W rezultacie tej odnowy uzyskano wśród społeczeństwa wzrost świadomości i
zrozumienia problemów korupcji, lecz rząd nie był w stanie tego skutecznie
wykorzystać. Jedną z przyczyn braku sukcesu jest to, że korupcja przeniknęła do życia
codziennego. W Rosji istnieje bardzo szeroko rozpowszechniony i akceptowany pogląd,
że rezygnacja z korupcji mogłaby spowodować załamanie się działalności istniejącej
sieci usług. Z drugiej strony, rośnie w Rosji przekonanie, że korupcja jest zjawiskiem
szkodliwym., Rosyjski rząd chce doprowadzić do ograniczenia tego negatywnego
zjawiska poprzez antykorupcyjne programy i działania w obwodach.
W r 2006, rosyjska prokuratura ujawniła 6546 przypadków przyjęcia łapówki i 4517
przypadków propozycji łapówki. Według rosyjskiego ośrodka badania opinii publicznej
(VTsIOM), 43 % Rosjan uważa, że główną przyczyną korupcji jest chciwość
urzędników i brak zasad etycznych. Według 35 % respondentów, jest ona skutkiem
niesprawności państwa i braku odpowiednich przepisów prawnych, a 18 % uważa, że
przyczyną jest niski poziom kultury prawnej i brak poszanowania prawa. Najbardziej
podatnymi na korupcję dziedzinami codziennego życia Rosjan są przede wszystkim:
milicja, a szczególnie milicja drogowa (uzyskanie prawa jazdy, badanie stanu
technicznego pojazdów, kontrola ruchu drogowego), szkolnictwo wyższe (zdawanie
egzaminów), sprawy związane z poborem do wojska i remonty mieszkaniowe. Biorąc
pod uwagę wydane na korupcję sumy, największe obroty tzw. rynku korupcyjnego
występują w służbie zdrowia, szkolnictwie wyższym, milicji i w sądownictwie. Oprócz
milicji drogowej i szkolnictwa wyższego, do szczególnie podatnych na korupcję funkcji
należą wojskowe komisje rekrutacyjne (unikanie poboru), funkcje rządowe związane z
kształceniem podstawowym, pomoc i ochrona świadczone przez milicję oraz zakup
mieszkań o działek budowlanych. W ostatnich latach obserwuje się wzrost ilości
przyłapanych na korupcji urzędników miejskich i państwowych w administracji
szczebla centralnego i obwodowego.
Według badań INDEM, średni rosyjski przedsiębiorca zapłacił w ubiegłym roku
łapówkę dwa razy, a na łapówki zostało przeznaczonych aż siedem procent zysku
przedsiębiorstw. Korupcja utrudnia działalność firmom na więcej sposobów niż tylko
zmniejszenie zysku, gdyż łapownictwo przeciwdziała ciągłości i przewidywalności
działalności biznesowej. Typowa łapówka w Rosji wynosi 100 €. Zwyczaje krajowe
uwidaczniają się również zagranicą, gdzie firmy rosyjskie poszukują partnerów, którzy
są przyzwyczajeni do przekupstwa.
Przyjęcie łapówki (Kodeks karny § 290)
Przyjęcie łapówki osobiście lub przez pośrednika w postaci pieniędzy, papierów
wartościowych lub innego mienia lub korzyści, w celu przeprowadzenia (lub nie
przeprowadzenia) działania na rzecz wręczającego łapówkę lub jego
przedstawiciela, jeżeli dane działanie jest publicznym obowiązkiem przyjmującego
łapówkę lub gdy przyjmujący łapówkę jest w stanie dzięki swojej urzędowej
pozycji promować działanie, ochraniać je lub zatwierdzać.
114
Oferta łapówki (Kodeks karny § 291)
Oferowanie łapówki kompetentnej osobie osobiście albo przez pośrednika.
Najbardziej skorumpowane w Rosji są różne urzędy państwowe, które udzielają licencji
na wywóz lub ustalają kontyngenty wywozowe, urzędy zajmujący się prywatyzacją
oraz osoby odpowiedzialne na przykład za transfery środków budżetowych do
obwodów. Kwota łapówek wynosi od 10 – 30 % wartości realizowanego
przedsięwzięcia. Według szacunku ekspertów, wartość płaconych w Rosji łapówek
wynosi około 240 mln $ w skali roku, to jest tyle, ile wynoszą roczne wpływy do
budżetu Rosji.
Korupcja w Rosji jest liną ratunkową dla przestępczości zorganizowanej. Około połowa
jej dochodów jest inwestowana w korupcję. Okazuje się, że poziom korupcji w Rosji w
ostatnich latach wykazuje tendencję wzrostową. Nawet w obszarze WNP walka z
korupcja nie przyniosła zbyt dobrych wyników. Jeżeli jednak partnerzy biznesowi
zostaną wybrani dobrze, firma niekoniecznie będzie musiała w swojej działalności
stawić czoło korupcji.
W r 2006 Rosja podpisała umową antykorupcyjną ONZ oraz ogólne porozumienie
karne Rady Europy dotyczące korupcji. Rosja była namawiana do podpisania również
odpowiedniej umowy cywilnej. Uważa się, że realizowany obecnie program
antykorupcyjny na poziomach obwodów i kraju, zastał zainicjowany przemówieniem
Władimira Putina na posiedzeniu Rady Federacji w maju 2006. W swoim przemówieniu
Putin podkreślił prymat walki z korupcją i znaczenie tego zjawiska dla bezpieczeństwa
państwa. Innym czynnikiem, który popchnął sprawę do przodu, było ujawnienie dużych
nadużyć finansowych w rosyjskich urzędach celnych i wprowadzone w związku z tym
reformy tych urzędów. Naciski zewnętrzne na kontynuowanie projektu
antykorupcyjnego zbiegły się z odpowiedzialnością związaną z przewodniczeniem
krajom grypy G8.
Administracja prezydenta wyraziła gotowość do wdrożenia działań praktycznych.
24.11.2006 r prezydent Putin podpisał dekret, w oparciu o który utworzono radę
antykorupcyjną w ramach administracji prezydenta,. Pełni ona rolę doradczą i przy jej
pomocy prezydent określa priorytetowe kierunki w zwalczaniu korupcji. W skład
sześcioosobowej rady wchodzą przedstawiciele rządu, Dumy, Rady Federacji, trybunału
konstytucyjnego i sądu arbitrażowego. Raz w roku raport o sytuacji przedstawia
naczelny prokurator, a rada sporządza oddzielny raport dla prezydenta. Rada nie
prowadzi dochodzeń w konkretnych przestępstwach, ani nie przeprowadza inspekcji
dotyczących nieprawidłowości w urzędach.
Walka z korupcją w życiu gospodarczym jest realizowana na poziomie federacji, w
oparciu o program reformy administracyjnej na lata 2006 – 2008, ustanowiony przez
rosyjskie Ministerstwo Rozwoju Gospodarczego i Handlu. Program, który podkreśla
wagę współdziałania pomiędzy rządem a środowiskiem gospodarczym w zwalczaniu
korupcji, wyraża zaniepokojenie względnym osłabieniem wielu wskaźników w
ostatnich latach, które obrazują klimat gospodarczy, w porównaniu do odpowiednich
wskaźników w krajach Europy Centralnej i Środkowej i wielu krajów WNP. Jednym z
najważniejszych zadań w tym sektorze jest skupienie się na ustawodawstwie. Do
ważnych czynników generujących korupcję w rosyjskim rządzie należy system
licencjonowania. Licencje są nabywane lub udzielane w oparciu o wymyślone
podstawy. Kiedy w r 2002 wprowadzono do systemu licencjonowania zmiany, które
polegały na zmniejszeniu rodzajów działalności wymagających licencji, spadła
odpowiednio ilość korupcji.
115
Różne badania na poziomie państwowym pozwoliły wytypować najbardziej korupcyjne
sektory:
Zakupy dokonywane przez administrację publiczną;
Licencje i zezwolenia na działalność biznesową;
Systemy inspekcji pożarowych i nadzoru budowlanego;
Opodatkowanie domniemane, kontrole podatkowe.
Wydany przez Bank Światowy dokument dotyczący Rosji, wymienia Finlandię jako
dobry przykład walki z korupcją, ze szczególnym zwróceniem uwagi na prawodawstwo,
które poprawia przejrzystość administracji, otwartość w przygotowywaniu przepisów i
wyprzedzające informowanie społeczeństwa o przygotowywanych przez administrację
rozwiązaniach. Innym dobrym przykładem jest zasada wglądu publicznego do
planowania przestrzennego, według której dokumenty są udostępniane do wglądu na
tablicach ogłoszeń, w budynkach administracji miejskiej i w mediach. Taki sposób
działania administracji w Rosji jest ciągle nieznany.
13.3 Walka z korupcją w obwodzie murmańskim
Według informacji murmańskiego urzędu spraw wewnętrznych, liczba przestępstw
korupcyjnych w tym obwodzie wykazuje tendencję rosnącą. Podczas gdy w całej Rosji
wzrost ten wyniósł 13 %, w obwodzie murmańskim liczba przestępstw korupcyjnych na
początku roki 2007 wzrosła o 50 % w porównaniu do analogicznego okresu roku
poprzedniego. Według tego urzędu, wzrost liczby wykrytych przestępstw można
wyjaśnić lepszą skutecznością organów ścigania. W r 2006 do sądu zostały wniesione
72 przypadki oskarżeń o korupcję urzędników z obwodu murmańskiego. Podczas
dziesięciu miesięcy 2006 r sporządzono 128 raportów dotyczących popełnionych w tym
obwodzie przestępstw korupcyjnych. Składały się na nie podejrzenia o łapówki,
przestępstwa w biurach i przestępstwa przeciwko administracji państwowej i
samorządowej. Ogólnie stwierdza się, że coraz więcej osób zajmujących wysokie
stanowiska w administracji federalnej obwodu murmańskiego jest zamieszanych w
sprawy korupcyjne. Poza tym, coraz więcej takich przypadków jest zgłaszanych na
milicję przez małe przedsiębiorstwa.
Najbardziej korupcyjnymi działami administracji w obwodzie murmańskim jest
edukacja i służba zdrowia. Na przyjmowaniu łapówek są przyłapywani nauczyciele
szkolni i uniwersyteccy. Łapówkami są nie tylko pieniądze, mogą to być towary,
wewnętrzne informacje handlowe lub papiery wartościowe. Łapówki pieniężne płacone
nauczycielom lub lekarzom wynoszą od 2 000 do 30 000 rubli. Średnia łapówka wynosi
15 000 rubli, co jest więcej niż średnia płaca brutto w Rosji. Sprawy korupcyjne są
zazwyczaj prowadzone przez wydziały milicji do spraw przestępczości gospodarczej
(UWD UBEP).
Postawiony burmistrzowi miasta Kandalaksa zarzut o korupcję jest prawdopodobnie
najgłośniejszą w ostatnim roku sprawą wytoczoną przeciwko wysokiemu urzędnikowi
w obwodzie murmańskim. Wybrany niedawno burmistrz Wicherow (partia LDPR)
próbował przekupić radnego rady miejskiej kwotą 15 000 rubli, aby ten zagłosował w
korzystny sposób. Wśród ubiegłorocznych procesów korupcyjnych przeciwko znanym
urzędnikom znajduje się również sprawa Roztechnadzoru, tj. agencji kontroli
technicznej i ochrony środowiska, której dyrektor wydziału nadzoru elektrycznego,
Rodinin, zażądał od przedsiębiorcy 18 000 rubli łapówki za uniknięcie problemów
związanych z kontrolą urządzeń elektrycznych. Oprócz tego, 9.11.2006 r został
aresztowany funkcjonariusz wydziału UBEP UWD, odpowiedzialny za oszustwa
kredytowe(!).
116
W marcu 2007 r, biuro prokuratora obwodowego w Murmańsku zakończyło wstępne
dochodzenie w sprawie łapówkowej przeciwko obwodowemu inspektorowi milicji
drogowej (GIBDD) i asystentowi dyrektora grupy drogowej. Milicjant usiłował
przekupić łapówką drugiego milicjanta, gdy ten zatrzymał transport ryb należący do
tego pierwszego. Okazało się, że nie były w porządku dokumenty przewozowe tego
transportu. W tym wypadku, za zwolnienie pojazdu z punktu kontrolnego milicji,
propozycja wynosiła 7 000 rubli i 100 USD. Obaj milicjanci zostali zatrzymani.
W połowie marca 2007 r, milicja miasta Kandalaksa, wraz z prokuraturą, rozpoczęła 5
wstępnych dochodzeń w sprawie prób przekupienia milicji drogowej. Kierowcy
usiłowali przekupić sumą 500 – 3000 rubli funkcjonariuszy milicyjnego punktu
kontrolnego na autostradzie St. Petersburg-Murmansk, aby ci nie wszczynali wstępnego
dochodzenia w sprawie wykroczenia drogowego.
Jeden z przypadków łapownictwa w obwodzie murmańskim (na wiosnę 2007 r)
dotyczył powiatowego inspektora milicji drogowej powiatu Petsamo, który miał żądać
3000 rubli łapówki od osoby przyłapanej na prowadzeniu pojazdu pod wpływem
alkoholu. Osoba ta zwróciła się do wydziału bezpieczeństwa (OSB) obwodowego
oddziału ministerstwa spraw wewnętrznych (UWD). Inspektor został skazany na dwa
lata warunkowego pozbawienia wolności z okresem próbnym jednego roku. Również w
pobliskim powiecie Kostamukszy, prokurator oskarżył o przyjmowanie łapówek
urzędnika miejskiego urzędu gospodarki i budownictwa miasta Kostamuksza.
Poniżej zamieszczamy wyciąg przypadków łapownictwa w Rosji, opublikowany przez
agencję informacyjną Regnum, za okres trzech dni (20.03 – 23.03. 2007) (patrz
Butiajkin 2007):
Skierowano do sądu sprawę przeciwko milicji drogowej obwodu murmańskiego
(GIBDD).
Rozpoczęto wstępne dochodzenie przeciwko komornikowi powiatowemu
(sudiebnyj pristaw) obwodu jarosławskiego.
Próba przekupstwa łapówkowego funkcjonariusza wydziału dochodzeniowego
do spraw zorganizowanej przestępczości gospodarczej w Woroneżu.
Podejrzany o przyjmowanie łapówek dyrektor powiatu Kargat w obwodzie
nowosybirskim.
Przekupiono dwóch funkcjonariuszy milicji drogowej (GIBDD) w
Swierdłowsku.
Funkcjonariusz milicji drogowej w Udmitria skazany za łapownictwo.
W 2006 r, sąd w Tomsku skazał 26 osób za przestępstwa korupcyjne
(proponowanie i przyjmowanie łapówek).
W Swierdłowsku wykryto rozległą sieć korupcyjną wśród urzędników celnych.
Adwokat w Stawropolu podejrzany o podżeganie do przekupstwa.
W uniwersytecie państwowym Szuwas został aresztowany profesor oskarżony o
przyjmowanie łapówek.
Urzędnik w Tomsku podrabiał za łapówki dokumenty sprzedaży mieszkań.
Dyrektor Biura nieruchomości Federacji Rosyjskiej w Kałmucji prywatyzował i
nielegalnie sprzedawał nieruchomości Federacji.
Dwaj milicjanci w Tiumeniu zostali aresztowani za wymuszanie łapówek.
W Moskwie skazano gang, który zajmował się podrabianiem numerów tablic
rejestracyjnych VIP-ów i kompletnych dokumentów rejestracyjnych oraz
nielegalnie sprzedawał znaki bezpieczeństwa (emergency markings) do
samochodów. W skład gangu wchodzili byli pracownicy wywiadu,
ministerstwa spraw wewnętrznych i milicji.
117
Za przyjmowanie łapówek został aresztowany urzędnik rady powiatu
krasnojarskiego.
Dla porównania można wspomnieć, że w r. 2006, w Czelabińsku, ujawniono 500
przestępstw korupcyjnych. Zamieszane w nie było 272 urzędników i osoby prywatne.
Według czelabińskego UWD, korupcja najczęściej występuje w szkolnictwie,
mieszkalnictwie komunalnym, dystrybucji działek budowlanych i w funduszach
budżetowych. W 2006 r. w Tatarstanie wykryto 315 przypadków przekupstwa, w które
byli zamieszani urzędnicy, tj. o 4,3 % więcej niż w roku poprzednim. Według
przeprowadzonych w Tatarstanie badań socjologicznych, w r. 2004 56 % ludzi miało do
czynienia z sytuacją korupcyjną, natomiast w r. 2005 – 37 %. W r. 2006 zbadano i
skierowano do sądu 568 spraw korupcyjnych, a skazano 379 osób. W sumie 8 spraw o
przestępstwo korupcyjne wniesiono wobec członków parlamentu i organizacji
wyborczych.
Przekupstwo komercyjne (Kodeks karny § 204)
Nielegalne zrzeczenie się pieniędzy, papierów wartościowych lub innego mienia na
rzecz osoby, która pracuje w zarządzie organizacji handlowej lub innej, podobnie jak
nielegalne świadczenie wartościowych usług w zamian za wykonie (lub
niewykonanie) zadania na rzecz dawcy łapówki. Przestępstwo jest poważniejsze
jeżeli jest popełniane regularnie z premedytacją przez grupę osób lub przez grupę
zorganizowaną.
Urząd obwodowy w Murmańsku, w latach 2006 – 2800, przeznaczył na program
antykorupcyjny 2 925 000 rubli. Walka z korupcją w obwodzie jest prowadzona w
ramach programu krajowego. W tym celu powołano międzyurzędową radę do walki z
korupcją i kryminalizacją gospodarki (MSPK), którą kieruje asystent gubernatora z
murmańskiego urzędu obwodowego.Za najważniejszą metodę walki z korupcją w tym
obwodzie uważa się rozwój prawodawstwa, a stosowane w nim przepisy
antykorupcyjne działają coraz skuteczniej (О противодействии коррупции в
Мурманской области – O przeciwdziałaniu korupcji w obwodzie murmańskim).
Ponadto, międzyurzędowa rada do walki z korupcją i kryminalizacją gospodarki
koordynuje współpracę pomiędzy regionalnymi organami wykonawczymi i lokalnymi
jednostkami autonomicznymi w zakresie polityki antykorupcyjnej. Rada wdraża
wstępny projekt badań korupcji i przygotowuje konkurs na socjologiczne badania
naukowe na ten temat, z uwzględnieniem obwodu murmańskiego. Poza tym, utworzono
strony internetowe na portalu urzędu obwodowego (http://www.gov-
murman.ru/anticorr/) oraz specjalny numer telefonu (486400) do zgłaszania
przypadków korupcji.
Antykorupcyjny program murmańskiego urzędu obwodowego obejmuje, między
innymi, następujące zagadnienia:
Problemy związane z organizacją zamówień państwowych;
Mechanizmy antykorupcyjne w polityce kadrowej;
Prowadzenie analiz poziomu korupcji;
Organizowanie działań antykorupcyjnych w sektorach najbardziej
skorumpowanych;
Rozwijanie wewnętrznego nadzoru i analiz ryzyka korupcji;
Rozwijanie przejrzystości działalności administracji.
Urząd obwodowy Murmańska próbuje obniżyć próg niewykrywalności korupcji
poprzez włączenie działalności informacyjnej. Administracja obwodowa prosi, aby
zgłaszać przypadki korupcji, niezależnie na jakim poziomie władz państwowych mają
118
miejsce, pod następującymi numerami, znajdującymi się w wydziale współpracy
jednostek informacyjnych i administracyjnych:
telefon +78152 486 245 (godziny urzędowania)
fax +78152 486 231
e-mail [email protected]
telefon bezpośredni +78152 486 400
adres pocztowy: prospekt Lenina 75, 183006 Murmańsk
Zgłoszenia można wysyłać również anonimowo na adresy e-mailowe: mail.ru,
mail.yandex.ru, mail.rambler.ru
Zgłoszenie lub skarga powinna zawierać następujące informacje:
jakie konkretnie naruszenie prawa ma miejsce,
czas i miejsce,
w jaki sposób przestępstwo się wydarzyło,
jak wyczuwasz, że przestępstwo jest przestępstwem w urzędzie,
czy istnieją jakieś dowody materialne,
czy są świadkowie,
w jaki sposób można się z tobą skontaktować w celu uzyskania dalszych
informacji.
Jeżeli mamy do czynienia z korupcją w milicji, właściwym adresem jest również
wydział bezpieczeństwa wewnętrznego milicji (UWD). Obwodowy wydział współpracy
jednostek informacyjnych i administracyjnych zajmuje się monitorowaniem korupcji w
obwodzie murmańskim związanej z działalnością organów wykonawczych urzędu
obwodowego. Do tego wydziału należy zgłaszać następujące przypadki naruszenia
prawa:
naruszenia umów dotyczących zamówień państwowych,
naruszenie prawa przez konkurencję,
nadużycia związane z realizacją umów,
fabrykowanie umów,
podrabianie wyrobów,
przeinaczanie cen,
niejasne płatności dostaw, wynagrodzeń itp.,
łapówki, prezenty, inne wartościowe towary,
udział w operacjach biznesowych, przeniesienie praw użytkownika,
udziały w firmach
prowokowanie przekupstwa,
bezprawne korzystanie z obwodowego budżetu,
wycieczki zagraniczne urzędników fundowane przez osoby prawne lub fizyczne,
używanie własności państwowej do celów innych niż działalność służbowa,
rozpowszechnianie poufnych informacji,
wykorzystywanie stanowiska służbowego w kampaniach wyborczych i w
działalności partii politycznych.
119
14 BEZPIECZEŃSTWO EKONOMICZNE
Bezpieczeństwo ekonomiczne (экономическая безопасность) w Rosji jest często
pojawiającym się zagadnieniem, zarówno na poziomie firmy jak i państwa, nie tylko w
dyskusjach dotyczących biznesu ale również w związku z bezpieczeństwem państwa.
Bezpieczeństwo ekonomiczne jest w słownictwie ekonomicznym wyrażeniem nowym i
jego znaczenie nie zostało ściśle ustalone. Bezpieczeństwo ekonomiczne na poziomie
biznesu jest to taki stan, w którym sytuacja finansowa firmy (organizacji) nie jest
zagrożona i gwarantuje ciągłość działalności. Bezpieczeństwo ekonomiczne na
poziomie państwa odnosi się do pewnej całości, utworzonej z zasobów produkcyjnych
państwa (działalność ludzi) i zasobów naturalnych (niezależnych od ludzi), która
zapewnia mu wewnętrzną i zewnętrzną zdolność działania. Bezpieczeństwo
ekonomiczne jest to poziom gospodarki, który gwarantuje stabilny wzrost
ekonomiczny, zaspokojenie potrzeb ekonomicznych i kontrolę nad zasobami
naturalnymi kraju.
Do bezpieczeństwa ekonomicznego przyczyniają się rezerwy majątku nieruchomego i
zasobów finansowych. W przypadku bezpieczeństwa ekonomicznego Rosji, najbardziej
typowym jest podkreślanie znaczenia zasobów gazu, ropy naftowej i bogactw
mineralnych. Zasoby te mają znaczący udział w bezpieczeństwie narodowym Rosji i
dlatego stara się ona trzymać te najważniejsze źródła bezpieczeństwa narodowego
wyłącznie do swojej dyspozycji. Wskaźnikami bezpieczeństwa ekonomicznego na
szczeblu państwowym są: standard i jakość życia, stopa inflacji, poziom bezrobocia,
struktura gospodarcza, kryminalizacja gospodarki, podstawy techniczne życia
gospodarczego, wydatki na badania i rozwój, otwartość gospodarki, konkurencyjność,
zależność od importu, PKB i dług publiczny. Bezpieczeństwo ekonomiczne w
działalności biznesowej opiera się na zdolności kierownictwa do widzenia
najważniejszych czynników zagrożeń i szans, które mają wpływ na trwałość
ekonomiczną firmy.
Kim wobec tego są te kluczowe osoby, które tworzą i utrzymują bezpieczeństwo
ekonomiczne w danej organizacji? W Rosji do takich osób należą główny księgowy i
kierownictwo firmy. Niekompetentny księgowy może spowodować w firmie
nieodwracalne szkody. Obojętne i niekompetentne zarządzanie szybko doprowadzi do
sytuacji, że sprawami firmy zajmie się urząd kontroli podatkowej. Uzyskane na jakości
księgowego oszczędności szybko mogą zostać zniwelowane wyższymi podatkami. Nie
warto jest skąpić na dobrego księgowego, gdyż w przeciwnym razie będziemy skazani
na korzystanie z usług specjalistów i konsultantów. Dobra firma audytorska może
dostarczyć wskazówek na temat gdzie, dlaczego i w oparciu o jakie dokumenty firma
może zaoszczędzić albo stracić pieniądze. Pieniądze wydane na konsultacje szybko się
zwrócą, a zebrane informacje kierownictwo może wykorzystać do sprawdzenia
kwalifikacji księgowego. Bezpieczeństwo ekonomiczne firmy może zostać naruszone
przez zagrożenia wewnętrzne i zewnętrzne. Omawiane niżej zagrożenia, takie jak
szpiegowanie firm, wywiad konkurencyjny czy przejęcia firm, mogą się wydawać
egzotyczne dla Finów, lecz w rosyjskiej kulturze handlu (zagranicznego) są zjawiskiem
powszechnym.
14.1 Szpiegostwo firm
Szpiegostwo firm i blisko z nim związane szpiegostwo przemysłowe stanowią
zagrożenia w krajowej i zagranicznej działalności biznesowej. Szpiegowanie firm
dotyczy agresywnego zbierania informacji, skierowanych przeciwko czynnikom
zapewniającym firmie powodzenie, takim jak patenty, personel, marketing, klienci,
sytuacja ekonomiczna czy słabe punkty firmy, które służą uzyskaniu korzyści przez
120
konkurencję, władze lub inne podmioty. Szpiegowanie to opera się na stosowaniu
nielegalnych metod zdobywania dostępu do zasobów informacyjnych firmy dla
własnych celów. Celem może być na przykład uniknięcie wysokich wydatków na cele
R&D poprzez uzyskanie krótszej drogi wejścia na rynek. Szpiegostwo firm i
szpiegostwo gospodarcze stanowią nielegalne metody zdobywania informacji, które w
przypadku wykrycia, podlegają sankcjom karnym. Nie należy ich mylić z wywiadem
konkurencyjnym, który jest oparty na metodach legalnych i występuje jako składnik
normalnych sytuacji konkurencyjnych.
Photo: Pekka Iivari
W Rosji toczy się dyskusja na temat szpiegowania firm (diełowaja razwiedka) i
wywiadu handlowego (kommierczeskaja razwiedka, wywiad handlowy, wywiad
biznesowy) oraz wywiadu konkurencyjnego (konkurientnaja rawiedka). Należy
pamiętać, że po rozpadzie Związku Sowieckiego i kilka lat później, znaczna liczba
profesjonalnych szpiegów, z dobrą znajomością języków, umiejętnościami
analitycznymi, technicznymi oraz dobrymi powiązaniami z administracją rządową,
przeszło z KGB, tj. państwowej organizacji wywiadowczej, do świata biznesu. Ludzie
ci zabrali ze sobą do świata biznesu umiejętności aktywnego zdobywania informacji.
Szpiegowanie firm jest uważane za jeden z najważniejszych czynników wpływających
na bezpieczeństwo ekonomiczne. Najczęściej stosowanymi metodami takiego
szpiegostwa jest organizowanie systemu dostarczycieli informacji wewnątrz
konkurencyjnej firmy lub w jej otoczeniu. System dostarczycieli informacji lub agentów
jest używany do pozyskiwanie poufnych i tajnych informacji o firmie i sferze jej
działalności. Monitorowana jest sytuacja finansowa firmy oraz wykradane informacje o
kluczowym znaczeniu dla konkurencji. Pozyskiwanie informacji jest często
ukierunkowane na kierownictwo firmy. Wejście w posiadanie informacji
kompromitujących kierownictwo umożliwia wywieranie nacisku na firmę i wymuszanie
podejmowania decyzji korzystnych dla konkurencji. Jedną z nieuczciwych metod
nacisku jest grożenie działaniami przestępczymi, które mogą zaszkodzić wizerunkowi
firmy. Szpiegowanie firmy może również przybierać formę zwykłego wandalizmu, na
przykład niszczenie informacji lub wyposażenia. Nowym zjawiskiem jest szpiegowanie
działań logistycznych firmy, produkcji niebezpiecznych materiałów lub kontaktów
zagranicznych w celu zebrania informacji, które mogą być wykorzystane do planowania
i realizacji zamachów terrorystycznych.
Tak więc szpiegowanie firm polega na ciągłym i systematycznym gromadzeniu,
przetwarzaniu i analizowaniu informacji potrzebnych do podejmowania optymalnych
decyzji. Procesy szpiegowania firm obejmują:
121
Zbieranie wstępnych informacji, które jeszcze nie stanowią wiedzy;
Uporządkowanie informacji, zamieniając je w wiedzę, zachowanie i
analizowanie informacji;
Synteza informacji i ich produktyzacja jako wynik szpiegowania firmy;
Podjęcie decyzji strategicznych i taktycznych;
Przemiana podjętych decyzji w konkretne działania i wyniki.
Niektóre wskaźniki prowadzenia nielegalnych działań wewnątrz firmy:
Praca niektórych osób z personelu w nietypowych porach dnia;
Długie telefony za granicę pod obce adresy i w nietypowych porach dnia;
Osoba podróżująca zagranicę pojedynczo i często zajmująca się sprawami, które
nie są bezpośrednio związane z interesami firmy;
Spotkania robocze z ludźmi, którzy nie są znani innym pracownikom i nie są im
przedstawiani;
Wynoszenie dokumentów na zewnątrz.
Procesy szpiegowania firm jako takie mogą być stosowane do różnego rodzaju
przetwarzania informacji i ich konwersji na wiedzę. Dobrym obrońcą własnej firmy
może być osoba mająca doświadczenie w zakresie szpiegowania firm.
14.2 Wywiad konkurencyjny
Szpiegowanie firmy rozpoczyna się zebraniem podstawowych informacji o firmie
konkurencyjnej przy użyciu legalnych metod, a więc w tej fazie przypomina to wywiad
konkurencyjny. Na późniejszym etapie zbieranie informacji staje się działaniem
niezgodnym z prawem, czyli szpiegowaniem. Metody wywiadu konkurencyjnego
dobrze pasują do legalnej, wstępnej fazy szpiegowania firm. Subtelna jest również
różnica między tą fazą a metodami stosowanymi w prześwietleniach firm. Wywiad
konkurencyjny polega na zebraniu co najmniej następujących informacji:
Oficjalne informacje o zarządzie i udziałowcach, adresy;
Prześwietlenie zarządu, możliwe przestępstwa, rodzaje;
Relacje z wypływowymi ludźmi;
Kontakty zagraniczne;
Adresy prawne i rzeczywiste, informacje kontaktowe, numer rejestrowy firmy;
Informacje bankowe, konta;
Obecność członków zarządu i założycieli w innych firmach, ich majątek;
Przepływ towarów firmy, szlaki transportowe, lokalizacja magazynów;
Finanse, zarządzanie personelem, sytuacja zarządu;
Mechanizmy przesyłania informacji wewnętrznych;
Struktura wewnętrzna firmy (rozkład odpowiedzialności, relacje między
przełożonymi), nieoficjalne relacje wewnętrzne;
Badanie ryzyk rynku wewnętrznego i zewnętrznego oraz stosunków z klientami;
Bezprawne używanie znaków towarowych i stosowanie nieuczciwej konkurencji;
Wpływ szarej strefy na działalność firmy;
Krewni pracowników firmy zatrudnieni w firmie konkurencyjnej;
Punkty przecieku informacji.
Zbieranie informacji powinno zachodzić również w kierunku przeciwnym. Nie należy
jedynie pozwalać konkurentom na zbieranie informacji o operacjach firmy.
Przedsiębiorca w Rosji powinien dysponować całym plikiem najważniejszych
zagranicznych i rosyjskich konkurentów. Według Kuźniecowa (2007, 94), zbieranie
informacji o konkurencji służy bezpieczeństwu ekonomicznemu firmy.
122
Do fazy zbierania informacji należy monitorowanie różnych źródeł informacji . Jak już
wspomniano, większość informacji dotyczących zamierzeń konkurencji dobrzy
analitycy potrafią „wyczuć”, a umiejętne korzystanie ze źródeł otwartych może
pozwolić dotrzeć nawet do tajnych planów. Wywiad konkurencyjny nie wymaga
wielkich nakładów. Czujny konkurent wykorzystuje co najmniej następujące źródła,
które są stale monitorowane:
Media, literatura specjalistyczna, nieprzemyślane wypowiedzi w wywiadach,
oferty pracy;
Nieprzemyślane wypowiedzi i rozmowy w innych miejscach publicznych, takich
jak środki transportu (samolot);
Internet, w którym podawane są informacje o produktach, ludziach, firmach,
planach, klientach, nowych produktach itp.;
Wystawy, konferencje, targi. Tutaj istnieje możliwość zorientowania się w
przyszłych relacjach konkurenta z klientami, sieciach sprzedaży, strategii lub
planowanych innowacjach produktów (łącznie z wynikami testów), a nawet o
przyszłych partnerach;
Swobodne dyskusje ze współpracownikami konkurenta, jego klientami i
partnerami mogą ujawnić nowe informacje o tym konkurencie;
Bezpośrednie zwrócenie się do organów ścigania, urzędów podatkowych i urzędu
rejestracyjnego (patrz prześwietlanie firm). Urzędy dysponują takimi danymi jak
adresy firm, założyciele i rejestracje;
Pozyskanie produktu z rynku w celu zapoznania się z jego budową;
Duża firma pozostawia wiele różnego rodzaju śladów w placówkach celnych i
zagranicą;
Istnieje również nieokreślona liczba dawnych pracowników, konsultantów i
ekspertów, którzy w jakimś okresie mieli kontakt z obiektem zbierania
informacji.
W zbieraniu informacji pomagają również:
Wspólne działania z innymi firmami;
Sytuacje negocjacyjne;
Wizyty w firmie;
Wywiady, artykuły, ogłoszenia;
Konsultanci zewnętrzni;
Współpraca mająca na celu zbieranie informacji
Różne wywiady, przeprowadzane w celach naukowych badania ankietowe;
Swobodne rozmowy z personelem.
Analiza informacji jest co najmniej tak samo wymagającą częścią wywiadu konkurencji
jak samo zbieranie informacji. Istnieje wiele metod ułatwiających analizę. Analiza jest
również używana do znalezienia słabych punktów konkurentów. Nie wystarczy, że
mamy produkty pierwszej klasy i jest na nie zapotrzebowanie, konieczne jest jeszcze
zorganizowanie logistyki do ich dystrybucji. W niektórych firmach dystrybucja jest
słabym ogniwem. Poprzez przejęcie firmy logistycznej dla siebie, konkurent wchodzi
jednocześnie w posiadanie produktu i jego dystrybucji.
Wrażliwość firmy wzrasta, jeżeli jej sukcesy opierają się na jednym lub kilku rzadkich
specjalistach. Konkurent może uznać, że najlepiej będzie kupić tych specjalistów dla
siebie.
Jakie korzyści może przynieść firmie wywiad konkurencyjny? Według Jaszczuka
(2005, 65–75), celem tego wywiadu jest przewidywanie przyszłości i uniknięcie
niespodziewanego przejęcia. Wywiad musi przede wszystkim przewidywać zmiany na
123
rynku. Temu samemu celowi służy monitorowanie bazy rynkowej najważniejszych
dostawców i klientów. Naturalnie, wywiad konkurencyjny również przewiduje działania
konkurencji. Trzecim celem jest wykrywanie pojawiania się nowych konkurentów,
którzy mogliby stanowić wyzwanie dla naszej własnej działalności. Po czwarte, wywiad
jest używany do poszukiwania sposobów uczenia się na błędach i sukcesach innych
firm. Po piąte, zadaniem wywiadu konkurencyjnego jest zbieranie i monitorowanie
informacji dotyczących patentów i licencji. Patenty, a raczej ich brak, dają zewnętrznym
firmom możliwość patentowania w ich własnym imieniu produktów i metod
używanych przez innych, jeżeli nie zostały one wcześniej opatentowane. Zaraz po
upadku Związku Sowieckiego, wiele zagranicznych firm zapoznawało się z
innowacjami stosowanymi w tym kraju i patentowało je zagranicą.
Według szerokiej perspektywy Kuźniecowa, powinniśmy zebrać co najmniej
następujące dane o konkurencie:
Pełna nazwa firmy, adres prawny, numery telefonu i faksu;
Numer rejestru, data i adres rejestracji, forma prawna, według której firma
została powołana (OOO, ZAO, AO, OAO, TOO);
Nazwiska zarządu, adresy i miejsca pracy;
Ewentualne procedury sądowe i zobowiązania związane z własnością spółki i
jej zarządu;
Artykuły w gazetach, magazynach oraz inne publikacje;
Używany przez firmę bank i formy płatności;
Sytuacja finansowa firmy w czasie ostatnich trzech lat, inwestycje, płynności
zadłużenia;
Nazwy, lokalizacje i adresy spółek afiliowanych i macierzystych;
Partnerzy i obszary ich działalności;
Związki ze światem przestępczym;
Perspektywy;
Organizacja pracy (poziom techniczny, know-how);
Taktyczne i strategiczne plany i cele;
Kanały zaopatrzeniowe i sposoby dostaw do klientów;
Instrumenty marketingowe, koszta pracy.
Ponadto wywiad konkurencyjny dostarcza informacji o kondycji nowozakładanych firm
i możliwości kontynuowania działalności biznesowej w wybranych obszarach. Wywiad
zbiera informacje o nowych technologiach, produktach i procesach, które mogą mieć
wpływ na działalność firmy, a także informacje o zmianach politycznych i
legislacyjnych oraz innych czynnikach społecznych, mających wpływ na działalność
biznesową. Niemniejsze znaczenie mają informacje o rozwoju i funkcjonalności
nowych metod zarządzania w praktycznej działalności biznesowej i możliwościach ich
zastosowania we własnych działaniach. Te zagadnienia są również badane przez dobrze
zorganizowany wywiad. Innymi zadaniami, mającymi czasem nawet znaczenie
kluczowe, jest określanie kanałów przecieków informacji poufnych, badanie słabych
punktów konkurentów oraz poprawności ogłoszeń.
Działaniem wywiadowczym, lecz dopuszczalnym, jest również analiza prawna firmy.
Niezależnie o tego, czy działania wywiadowcze dotyczą państwa czy firmy, dobry
analityk większość informacji (niektórzy oceniają to na 80 – 90 %) uzyska ze źródeł
otwartych. Pozostałe są zdobywane przy użyciu metod nielegalnych, a to już jest
nazywane szpiegowaniem firm. Zachodnie informatory bezpieczeństwa ostrzegają
przed różnego rodzaju badaniami rynku, na przykład takimi, które polegają na
rozsyłaniu do firm kwestionariuszy ankietowych (patrz np., Roper et.al 2006, 287–288).
124
Za takimi badaniami mogą się kryć działania wywiadu konkurencyjnego (lub
państwowego).
Oznaki bezpodstawnego badania rynku lub badań ankietowych:
Adres internetowy ankietera znajduje się zagranicą;
Badanie ankietowe jest prowadzone przez firmę zagraniczną;
Odbiorca nigdy nie miał styczności z nadawcą;
Pytania dotykają wyraźnie tajnych lub poufnych informacji (ceny, klienci, plany
rynkowe, umowy);
Ankieta jest przysłana do indywidualnego pracownika, zamiast do działu
marketingu czy do zarządu
Kultura bezpieczeństwa biznesowego ustala również poziom zagrożenia własnej firmy
ze strony konkurentów, korzystających z metod wywiadu konkurencyjnego.
Pozyskiwanie informacji wewnętrznych w firmie ma na celu zapobieganie
niepożądanym niespodziankom ze strony konkurencji lub innych podmiotów, na
przykład w postaci osoby działającej wewnątrz naszej firmy na rzecz konkurenta.
Systematyczne zbieranie informacji za pomocą wywiadu konkurencyjnego wymaga
odpowiednich zasobów i stanowi jedno z zadań organizacji bezpieczeństwa w dużych
firmach.
14.3 Przejęcia
Przy przejmowaniu firmy, jej udziały lub działka budowlana przechodzi do innych rąk
w sposób pozornie legalny. Przejęcia firm są w rosyjskiej praktyce biznesowej
zjawiskiem znanym i uznawanym. Większość przejęć jest dokonywana przy użyciu
metod legalnych, lecz bardzo agresywnych. Termin przejęcie pochodzi od rosyjskiego
zachwat, co może również oznaczać zagarnięcie. Zagarnięcia z kolei są działaniami
nielegalnymi, które również mają miejsce przy przejęciach. Przejęcia dzielą się na
poziome i pionowe. W przypadku przejęcia poziomego dokonuje się poszerzenia
obszaru rynkowego poprzez przejęcie konkurenta. Natomiast bezpośrednie przejęcie
pionowe jest wycelowane na aktualnego lub potencjalnego klienta, a w odwrotnym
przejęciu pionowym, następuje wzięcie pod nadzór potencjalnego lub aktualnego
dostawcy. Oprócz poszerzenia rynku, w integracji pionowej poszukuje się niższych cen
zakupu dla produktów, lepszych możliwości planowania zapasów, nowych produktów i
metod marketingowych oraz efektywniejszej logistyki. Igor Tunik i Wadim Poliakow
(2007, 45), którzy są obeznani z przejęciami w Rosji i krajach WNP, twierdzą, że w
krajach WNP (wraz z Rosją) w ciągu minionych sześciu lat miało miejsce około 10 000
przejęć (zachwatow), a w 567 przypadkach przejęcia były powiązane z zabójstwami.
Według Tunika i Poliakowa, jest to zaledwie czubek góry lodowej. Im większa jest
przejmowana firma, tym bardziej pozornie legalną stroną jest zagarniający, jak na
przykład znana firma lub biznesmen. Przejęcia czysto przestępcze mają miejsce w
firmach małych.
Najczęściej stosowanymi i najtrudniejszymi do przeciwdziałania metodami przejęcia są
zmiany prawa własności pakietu kontrolnego akcji w kierunku, który jest niekorzystny
dla przejmowanej firmy. Pozornie kwalifikowaną większość akcjonariuszy tworzy się
poprzez zwołanie nadzwyczajnego walnego zgromadzenia akcjonariuszy, na które
zaprasza się tylko tych posiadaczy akcji, którzy popierają przejęcie, tzn. nowy zarząd i
właścicieli. Pozostali akcjonariusze nie zostają zaproszeni, niby przez przeoczenie,
przez „pomyłkowe” podanie niewłaściwego miejsca zgromadzenia lub zaprzeczenie, że
zawiadomienie nie zostało wysłane na czas. Przejęcia bywają również dokonywane
poprzez straszenie użyciem przemocy. Do usunięcia siłą starego zarządu, zwolnionego
w oparciu decyzję pozornego walnego zgromadzenia, zagarniający firmę wzywa organy
ścigania.
125
W celu niedopuszczenia akcjonariuszy do wzięcia udziału w walnym zgromadzeniu,
pod różnymi pretekstami, są używane skorumpowane sądy i milicja. Oprócz tego, stary
zarząd otrzymuje polecenie, lub jest proszony, aby dobrowolnie sprzedał swoje akcje
nowej grupie właścicieli. Według danych statystycznych, do przejmujących spółkę jest
transferowanych 70 % pakietów kontrolnych akcji, a 90 % przejęć następuje na drodze
zakupu akcji (Tunik & Poljakov 2007, 30; 50). Metodą do umieszczenia „własnych”
ludzi w zarządzie jest posiadanie pakietu większościowego lub kontrolnego akcji.
Zakup akcji daje prawo do brania udziału w walnych zgromadzeniach i głosowaniach.
Faktycznym celem jest przejęcie kierownictwa.
Celem przejęcia jest uzyskanie posiadania spółki (udziałów), działki budowlanej,
budynków. Przejmujący oszacowuje, czy firma jest interesująca z punktu widzenia jego
interesów oraz ocenia, jakie metody powinny być zastosowane w danym przypadku.
Najwięcej przejęć w Rosji związanych jest z cennymi kawałkami ziemi. Innymi
motywami przejęć są: zmiana kierunku działalności firmy, wyeliminowanie konkurencji
z rynku i obiecujące prognozy rynkowe (Tunik & Poljakow 2007, 24).
Ostateczne przejęcie poprzedzają długotrwałe, szczegółowe prace wywiadowcze i
analityczne, które dokopują się do słabych punktów firmy. Te słabe punkty stanowią
podstawę do określenia najbardziej korzystnych sposobów zaatakowania firmy. Do
pozyskiwania informacji o firmie poprzez przeprowadzanie w niej różnych inspekcji,
mogą być wykorzystywane niektóre władze (urząd podatkowy, milicja, prokuratora).
Najważniejszymi słabymi punktami są: rozproszona własność kapitału zakładowego,
zaciągnięte długi i ewentualne wezwanie do procesu prywatyzacji. Oprócz wstępnej
strategii przejęcia, opracowywane są bardziej szczegółowe działania taktyczne.
Najczęściej stosowanymi działaniami taktycznymi są przejęcia kapitału dłużnego i
inicjowanie sztucznych procesów upadłościowych. Jedną z pokus jest obiecanie
wiceprezesowi zarządu awansu lub dobrej ceny za jego udziały. Czasami grupa
planująca przejęcie musi poświęcić dużo pracy, na przykład na śledzenie akcjonariuszy
i beneficjentów (np. spadkobierców) firmy, nierzadko nawet zagranicą.
Czynniki zwiększające podatność firmy na przejęcie:
Skomplikowane, rozproszone prawa własności firmy;
Samodzielny, niekontrolowany kierownik;
Niska motywacja kierownictwa;
Błędne analizy rynkowe;
Niekontrolowane zaciąganie długów;
Niedostateczne nadzorowanie zadłużenia;
Nieuczciwe traktowanie udziałowców mniejszościowych;
Nieuczciwy podział dywidendy.
Aby przenieść własność firmy na osoby wykazujące lojalność względem nowego
zarządu, przejmujący posługuje się emisją nowych akcji. Starzy akcjonariusze są
zachęcani do sprzedaży swoich akcji nowym ludziom. Przejmujący może znaleźć
wewnątrz firmy akcjonariuszy spółki zamkniętej (ZAO). Jednym z głównych sposobów
uzyskania końcowego celu przez przejmującego jest uzyskanie rejestru akcjonariuszy.
Za skuteczną metodę przeniesienia własności uważane jest również doprowadzenie
firmy do zadłużenia, a następnie wejście w ich posiadanie tych długów lub wezwanie
dłużnika do natychmiastowej spłaty. Zabezpieczeniem kredytu często bywa
nieruchomość spółki, która zostanie transferowana do strony będącej w stanie spłacić
kredyt. Nowy właściciel może również zaproponować uwolnienie dłużnika z długów w
zamian za nieruchomości spółki. Następnie nabywa kapitał zakładowy i nieruchomości
dla siebie. W Finlandii, przejęcia i poprzedzające je sygnały są nazywane
pokonywaniem zakrętów i są w pełni oparte na podstawach prawnych.
126
Oznaki potencjalnego przejęcia:
Namawianie akcjonariuszy do sprzedawania swoich akcji;
Oferowanie spłaty długu;
Zbieranie informacji, np. od byłych pracowników;
Sztuczne audity (władze podatkowe, inne organy ścigania);
Groźby bezpośrednie;
Propozycje dotyczące członkostwa w Radzie.
Statystyki wykazuję, że co trzecie przejęcie zostało zrealizowane poprzez spekulacje
akcjami, a więc nie zawsze są dokonywane metodami nielegalnymi. Zapobieganiu
przejęciom może służyć szeroka promocja firmy i presja prawnicza. Innymi czynnikami
wspierającymi są dobre stosunki z wyższymi funkcjonariuszami organów ścigania
(patrz np. dyskusja internetowa na ten temat:
http://forum.rosinvest.com/showthread.php?t=59).
Działający w Rosji zakład produkcji metalowej miał właścicieli zarejestrowanych
jako OOO Metal Company, którzy mieszkali w Rosji. Obecni właściciele kryją się za
zamorską firmą zarejestrowaną na Seszelach, niemającą bezpośredniego kontaktu z
firmą metalurgiczną. Jedynym łącznikiem jest firma XX Company, zarejestrowana na
Węgrzech. Firma XX Company nie prowadzi działalności, lecz na jej konto
wpływają pieniądze. Właściciele XX Company zdecydowali zainwestować te
pieniądze w OOO Metal Company. W ten sposób firma XX Company stała się
właścicielem firmy OOO Metal Company. Właściciele firmy metalowej chcieli
chronić ją przed ewentualnym przejęciem poprzez transfer niewielkich udziałów
firmy metalowej do firm OOO zarejestrowanych w Rosji. Właściciele i dyrektorzy
tych firm OOO byli osobami nominalnymi, które były potrzebne na przykład do
składania sprawozdań do władz podatkowych. Jednakże w dokumentach
założeniowych firm OOO nie wspomina się, w jaki sposób udziały posiadane przez
osoby nominalne mogłyby być transferowane do prawdziwych właścicieli firmy
metalowej, gdyby zaszła taka potrzeba. Prawdziwi właściciele nie mieli sposobów
kontrolowania nominalnych dyrektorów firm OOO, w których to firmach udziały
firmy metalowej kształtowały się w różnych proporcjach. Przejmujący firmę
wykorzystali tę sytuację. Skorzystali z całkowicie legalnych metod do uzyskania
prawa posiadania udziałów firmy metalowej w firmach OOO i zainstalowali swego
człowieka aby nimi zarządzał. Jedyne co było w tej operacji potrzebne, to zakupienie
większościowego udziału w zarejestrowanej na Węgrzech XX Company i objęcie
pełnej kontroli nad firmą metalową (źródło: Tunik & Poljakow 2007, 68 – 69).
Na pewnym obszarze konkurowali ze sobą dwaj producenci wyrobów mleczarskich.
Jeden z nich postanowił pozbyć się konkurenta. Zadanie okazało się trudne. Po
dokładnych analizach zostało ustalone, że przejęcie firmy poprzez wykupienie
udziałów byłoby trudne. Firma nie posiadała również długów ani zaległości
podatkowych. „Napastnik” zdecydował się na nadzwyczajne działania: lokalna firma
wodociągowa została nakłoniona do przeprowadzenia „naprawy wodociągu” na
odcinku doprowadzającym wodę do zakładu konkurenta. Naprawa trwała kilka
tygodni, znacznie utrudniając pracę zakładu. Firma nie była w stanie zrealizować
zawartych z klientami umów i w rezultacie zmuszona została do płacenia im
odszkodowań. ”Napastnik” miał już z jednym z poszkodowanych uzgodnione, że ten
wystąpi o postawienie konkurencyjnej firmy w stan upadłości z tytułu naruszenia
umowy. Silny konkurent został rzucony na kolana w ciągu paru miesięcy (źródło:
Tunik & Poljakow 2007, 76 – 77)
127
Nieustabilizowany podział kapitału zakładowego, niespłacanie długów, zachęcająca
koniunktura, nieporozumienia między udziałowcami i ostra konkurencja – wszystko to
zwiększa ryzyko przejęcia. Próba przejęcia może być poprzedzona brudną kampanią
reklamową i donosami o popełnieniu przestępstwa przez przejmowaną firmę,
wywołując negatywne nastawienie społeczeństwa i władz do firmy i jej zarządu.
Używanie brudnej kampanii reklamowej, obecnie również w Internecie, w celu psucia
wizerunku firmy ma tendencję rosnącą i to nie tylko w procederze przejmowania firm,
ale i w tradycyjnej konkurencji. Jednym z celów takich kampanii reklamowych jest
również wprowadzanie niezgody wśród personelu i udziałowców. Niewypłacone na
czas pobory lub frustracja wśród pracowników, którzy posiadają akcje firmy, zwiększa
gotowość do sprzedaży akcji na rzecz podmiotu starającego się o przejęcie. Zarząd
firmy może być nawet na długi czas osadzony w więzieniu z powodu wstępnego
dochodzenia. W tym czasie kierownictwo firmy przejdzie niepostrzeżenie w ręce
innych ludzi. Chodzi o to, aby firma dojrzała do sprzedaży akcji konkurentowi. Może
nawet nie być konieczne przejęcie pakietu większościowego akcji - zajmowana pozycja
w zarządzie wystarcza, aby pozwolić na kontynuowanie przejmowania. Nawet
tymczasowe kierowanie, na przykład podczas postępowania prawnego w związku z
trwającym walnym zgromadzeniem spółki, może wystarczyć, aby zrealizować np.
sprzedaż należącego do firmy, cennego kawałka ziemi. Nawet jeżeli później sąd określi,
że decyzja walnego zgromadzenie nie była podjęta w sposób właściwy, ziemia może już
być nie do odzyskania. Cel przejmującego został osiągnięty.
Wykup Wykup Informacje Wykup
konfliktujące długów
RYSUNEK 3 Metody przejmowania
Pomiędzy prawdziwym przejmującym a firmą docelową może istnieć jedna lub kilka
spółek tzw. buforowych, które najpierw nabywają pakiety akcji, a następnie odsprzedają
je podmiotowi przejmującemu. Szeroko stosowaną metodą w przenoszeniu firmy do
nowego zarządu jest organizowanie nadzwyczajnego walnego zgromadzenia z
własnymi zasobami, nie zapraszając innych udziałowców. Najgorszą z metod pozbycia
się zarządu jest oczywiście morderstwo. Jednak dzisiaj głównymi metodami
wykorzystywanymi do przenoszenia własności są sądy, władze wykonawcze i
konfiskaty. Inną, często stosowaną metodą w przejęciach jest podrabianie protokołów z
walnego zgromadzenia i znaków rejestrowych.
Firma będąca
celem
Firma buforowa
Firma przejmująca
Akcjonariusze Pracownicy
właściciela Zarząd Wierzyciele
128
Według Aromaa & Lehti (2001, 75), przeprowadzone prześwietlenia przejęć, które
miały miejsce w St. Petersburgu w latach 1990-tych, wykazały, że nie były one
powiązane z przestępczością zorganizowaną, mimo że stosowano metody ze świata
przestępczego. W dwóch przypadkach przeciwko firmom fińskim, jedno przejęcie
zostało dokonane przez rosyjskiego partnera firmy, a w drugim przez rosyjską załogę
pod przywództwem rosyjskiego dyrektora.
Nie ma jednej recepty na zabezpieczenie się przed przejęciem, która nadawałyby się do
stosowania w każdej firmie. Metody obrony zależą od wielu czynników, takich jak
stopień zaawansowania przejmowania, struktury podejmowania decyzji w firmie i
stosunki własnościowe. Główną zasadą jest, aby do obrony stosować takie same
metody, jakie stosuje przeciw firmie atakujący, lecz działające w przeciwnym kierunku.
Najważniejsze jest, aby najpierw zidentyfikować trwającą agresję i bezzwłocznie
zapoczątkować działania obronne. W Rosji istnieją firmy specjalizujące się ochroną
przed przejęciami i nierzadko z ich usług się korzysta. W każdym razie, zapłacenie za
takie usługi kosztuje mniej niż strata firmy lub jej strategicznych rezerw. W takiej
sytuacji decydujące znaczenie ma podjęcie przez właścicieli i zarząd natychmiastowych
działań.
Działania obronne mogą nie być skuteczne, jeżeli możliwość przejęcia firmy nie była
wcześniej nawet rozważana. Brak strategii i taktyki obrony powoduje zaskakiwanie
zarządu i właścicieli i skutkuje opóźnieniem w podejmowaniu działań obronnych.
Nieskuteczne przeciwdziałania mogą wynikać ze spóźnienia się z odkupywaniem akcji
własnej firmy, dając atakującemu możliwość nabycia pakietu kontrolnego. Samo
kierownictwo firmy do spraw bezpieczeństwa może nie posiadać metod do zakłócenia
takich operacji lub zabezpieczenia przed nimi firmy. Tym niemniej, zadaniem
wewnętrznego serwisu bezpieczeństwa firmy jest jak najwcześniejsze wykrywanie
zintensyfikowania działań wywiadowczych przeciw firmie. Nie ma potrzeby
monitorowania całego przepływu informacji, gdyż większość z nich można znaleźć w
źródłach publicznych. Takie instytucje jak kontrola podatkowa, rejestr akcjonariuszy,
rejestr nieruchomości oraz organy ścigania, stanowią grupę, której działania mogą być
zasadniczo monitorowane we wczesnej fazie (Tunik & Poljakow 2007, 138). Innym,
nawet ważniejszym kierunkiem monitorowania i przewidywania, jest wnętrze własnej
formy. Zarządzanie nieruchomościami firmy musi być uporządkowane w taki sposób,
aby ewentualny atakujący nie miał możliwości manipulowania mieniem firmy bez
zgody udziałowców, nawet gdyby w jego ręce przeszło zarządzanie firmą. Przyznanie
kierownictwu firmy zbyt szerokich uprawnień w zarządzaniu nieruchomościami firmy,
np. kupno i sprzedaż, tworzy poważne ryzyko w przypadku pojawienia się takiej
wyjątkowej sytuacji.
Oczywiście, silną strategiczną metodą ochrony mogłoby być scentralizowane
zarządzanie akcjami, jak również określenie limitu cenowego nabycia akcji,
uniemożliwiając zewnętrznemu kandydatowi na przejęcie wystawienie niezdrowej
oferty cenowej. Podczas procesu przejmowania musi istnieć możliwość szybkiego
wyemitowania uzupełniającego pakietu akcji i chwilowego zamrożenia mienia.
Ochronę przed próbami przejęcia tworzą anonimowość własności i tajemnica akcyjna.
Do metod ochrony w rosyjskim środowisku biznesowym należy również ukrywanie się
za firmami holdingowymi i funduszami inwestycyjnymi. Wewnętrzny system ochrony
będzie dobrze działał, jeżeli każdy pracownik otrzyma wyraźnie określone zadania. Jest
to szczególnie ważne w przypadku pracowników mających do czynienia z poufnymi i
tajnymi informacjami. Najbardziej spektakularne działania są stosowane w postaci
kontrataków. Firma docelowa inicjuje operację przejmowania skierowaną na firmę
atakującą, a skuteczność tego ataku opiera się na zebranych wcześniej informacjach o
129
atakującym. W tego typu przeciwdziałaniach należy mieć pewność, że ten atakujący jest
tym, który dokonuje przejęcia i że nie jest to prawdziwy zleceniodawca pracy.
Strukturalne zmiany w firmie zapewniają długotrwałą ochronę prze próbami przejęcia.
Muszą zostać wyeliminowani nominalni i „martwi” akcjonariusze oraz nominalni
dyrektorzy. Dokumenty założycielskie i reguły muszą zawierać nazwy wszystkich ciał
kierowniczych. Nie może być osoby pełniącej rolę szarej eminencji.
130
15 BEZPIECZEŃSTWO ŚRODOWISKOWE
15.1 Stosunek do ekologii jako czynnik konkurencyjności
Bezpieczeństwo ekologiczne i środowiskowe jest rozumiane jako stan ochrony ludzi,
społeczeństwa i kraju przed skutkami zagrożenia środowiskowego stwarzanymi przez
człowieka. Pojęcie to obejmuje również ochronę przed katastrofami naturalnymi.
Bezpieczeństwo środowiskowe jest to taki stan społeczeństwa, w którym uzyskano
równowagę pomiędzy wzrostem konsumpcji a zasobami naturalnymi. W ostatnich
latach Rosja zaczęła doceniać znaczenie ochrony środowiska kraju, chociaż działania
praktyczne najczęściej pozostają w tyle. Jest to kwestia zarówno pieniędzy jak i
postawy.
Promowanie bezpieczeństwa środowiskowego staje się coraz ważniejszym czynnikiem
konkurencyjności, nawet w rosyjskiej działalności gospodarczej. Cele efektywności
środowiskowej produkcji obejmują: obniżenie zużycia wody, elektryczności i gazu,
podniesienie efektywności produkcji, zmniejszenie produkcji odpadów i emisji gazów
oraz wdrożenie recyklingu odpadów. Poprawa bezpieczeństwa pracy i zmniejszenie
ryzyk służy zarówno ochronie środowiska pracy jak i otoczenia naturalnego. Za pomocą
polityki środowiskowej firma może wykazać, że troszczy się o stan ekologiczny
posiadanego obszaru i o przyjazne dla środowiska metody pracy i produkcji.
Program polityki środowiskowej firmy wskazuje jakie jest jej podejście do zagadnień
ochrony środowiska. Częścią programu środowiskowego może być dążenie do
uzyskania eco-pass, co byłoby dowodem na osiągnięcie pewnych minimalnych
standardów. Standardy te dotyczą zrównoważonego korzystania z surowców,
recyklingu odpadów, przestrzegania norm emisji oraz dbałości o otaczające środowisko
społeczne.
15.2 Normy
Doktryna środowiskowa Federacji Rosyjskiej funkcjonuje jako najwyższy, polityczno-
normatywny dokument dotyczący ochrony środowiska. Rząd zatwierdził te doktrynę
31.8.2002. Stanowi ona szeroki opis integracji ochrony środowiska naturalnego, życia i
funkcji przemysłowych. Rosja posiada znaczną liczbę dokumentów normatywnych i
przepisów dotyczących bezpieczeństwa środowiskowego (http://ecoperm.ru/base.html).
Najważniejszą ustawą federacyjną w tym zakresie jest ustawa o ochronie środowiska
(об охране окружающей среды), która została wydana 10.1.2002 (Nr 7-F3). Przy
pomocy rejonowego komitetu środowiskowego i zasobów naturalnych oraz lokalnego
inspektora środowiskowego musimy znaleźć normy środowiskowe, dotyczące pola
działania naszej firmy. W przypadku firm małych, normy ochrony środowiska nie
stanowią ważnego czynnika bezpieczeństwa, natomiast znajomość przepisów
środowiskowych jest ważna dla jednostek otwierających zakłady produkcyjne.
Stosowanie materiałów budowlanych i chemicznych jest regulowane odpowiednimi
przepisami.
Działalność gospodarcza jest regulowana przez różne normy środowiskowe, w
zależności od rodzaju produkcji. A więc między innymi: określone są górne granice
emisji, przepisy regulują lokalizacje miejsc składowania odpadów, a w przemyśle
spożywczym szczególnie ściśle jest monitorowana higiena.
Rosja posiada procedury certyfikacji środowiskowej. Niektóre z nich są zgodne ze
standardami międzynarodowymi, a w niektórych stosowane są rosyjskie metody
monitorowania jakości. Najważniejszymi normami środowiskowymi, które dotyczą
przemysłu produkcyjnego, są normy określające powstawanie emisji, wielkości emisji i
131
limity dla emisji. W dokumentach normalizacyjnych firm muszą być określone strefy
bezpieczeństwa środowiskowego. Plan bezpieczeństwa środowiskowego firmy
uwzględnia również transport i oddziaływanie ekologiczne magazynów paliw i
składowisk innych materiałów.
Photo: Vesa Koivumaa
Rosyjskie normy jakościowe dotyczące bezpieczeństwa środowiskowego:
GOST R ISO 14001-98 i ISO 14001-96 (zarządzanie środowiskowe)
GOST R 12.0.006-2002 (bezpieczeństwo pracy)
OHSAS serii 18000 (bezpieczeństwo i higiena pracy)
Bezpośredni związek z walorami środowiska naturalnego ma działalność turystyczna.
Rozsądne korzystanie ze środowiska naturalnego jest warunkiem wstępnym
wykorzystania produktu turystycznego. Prowadzące działalność turystyczną firmy, na
niektóre rodzaje działalności muszą uzyskać pozwolenia od władz, np. na pokonywanie
rwących nurtów rzek. Turystyka nie może niszczyć roślinności lub drzew. Odpady nie
mogą być pozostawiane na brzegach, a ogniska wolno palić wyłącznie w wyznaczonych
miejscach. Poruszanie się po parkach narodowych bez zezwolenia zarządu parku jest
zabronione. Prawa człowieka w Rosji są podobne do stosowanych w Finlandii. W Rosji
każdy może swobodnie korzystać z przyrody (za wyjątkiem wspomnianych wyżej,
wymagających zezwolenia obszarów) i zbierać dzikie jagody i owoce, muszą tylko być
przestrzegane przepisy przeciwpożarowe. Palenie otwartych ognisk jest zabronione w
lasach i w środowisku naturalnym w okresie zagrożenia pożarowego i w okresie suszy,
dozwolone jest jedynie w wyznaczonych miejscach (Oikarinen 2005, 19).
132
16 KULTURA BIZNESOWA
16.1 Znajomość kultury rosyjskiej jako klucz do współpracy
Pisanie o kulturze, a szczególnie różnicach kulturowych, jest zadaniem wyjątkowo
trudnym. Można przy tym narazić się na zarzut uprawiania pewnego rodzaju
szowinizmu lub dyskryminacji. Kultura jest trudna do zmierzenia, natomiast wyraźnie
są widoczne różnice kulturowe. Nigdy nie należy czynić prób określania wyższości
jednych kultur lub zwyczajów nad innymi. Tym niemniej, różnice należy
zidentyfikować. Kultura, w tym również kultura biznesowa, wyrasta i czerpie swoje siły
z historii. Kultura biznesowa nie może się zmienić nagle, prawdopodobnie nawet nie w
ciągu dekad.
Znajomość kultury biznesowej danej miejscowości, regionu czy kraju, jest kluczem do
osiągnięcia przez firmę sukcesu, a staje się imperatywem w przypadku planowania
długotrwałej działalności w środowisku zagranicznym. Działające w Rosji firmy fińskie
zetknęły się z takimi zasadniczymi problemami jak: niezrozumienie kultury i etyki
biznesowej, brak wśród miejscowych pracowników doświadczenia w pracy w firmach
zachodnich, brak kwalifikacji zawodowych pracowników, nieumiejętność pracy w
zespołach oraz brak inicjatywy. Interesującym jest fakt, że również Rosjanie wykazują
wyraźne zainteresowanie fińską czy zachodnią kulturą biznesową. Na przykład
zainteresowani rynkami zachodnimi przedsiębiorcy rosyjscy, z którymi prowadzono
rozmowy w ramach projektu Bezpieczne Prowadzenie Biznesu w Rosji, zamiast
rozmów o prawodawstwie korporacyjnym czy bezpieczeństwie informacji, coraz
częściej podejmowali temat kultury biznesowej.
Co się tyczy kultury Rosjan w miejscu pracy, można z całą pewnością stwierdzić, że
rosyjski robotnik nie jest przyzwyczajony do dobrowolnego brania na siebie
odpowiedzialności. Udzielone mu pełnomocnictwa nie zawsze są przyjmowane jako
zobowiązania. Również kierownictwo średniego szczebla znajduje się w trudnym
położeniu jeżeli chodzi o obowiązki. Częściowo może to wynikać z tego, że każda
organizacja w Rosji musi mieć prawdziwego dyrektora, który wyznacza, co ma być
zrobione i kto ma to zrobić. W nowoczesnej edukacji gospodarczej prezentowane są
różne modele przywództwa, lecz edukacja w Rosji nie zawsze nadąża za szybko
zmieniającymi się warunkami rynkowymi. Hierarchiczność zarządzania jest w Rosji
wyraźniej widoczna i bardziej stroma niż w Finlandii. Władza oznacza również
zachowanie dystansu względem poziomu wykonawczego. Z dużą przyjemnością są
prezentowane atrybuty władzy i bogactwa, takie jak luksusowe samochody, ochroniarze
i parady samochodowe. Natomiast nieoficjalna sieć kontaktów społecznych, nawet w
formalnym środowisku biurowym, stanowi wyraźny kontrast z kultem odległego
dyrektora. W porównaniu do Finów, Rosjanie potrzebują znacznie mniejszej przestrzeni
społecznej. Dzięki temu, odległość między osobami jest mniejsza, a kontakt osobisty,
uścisk ręki czy pocałunek w policzek, są w rosyjskiej kulturze naturalnym sposobem
zachowania się. Również zwyczaj kolektywnego działania w pokonywaniu niektórych
problemów stanowi pewnego rodzaju przeciwwagę dla silnej hierarchizacji i
bezwarunkowego przywództwa w rosyjskiej kulturze pracy.
Kultura biurowa i biurokratyczna jest łatwo przenoszona do działalności biznesowej, co
uwidacznia się w formalnościach podczas negocjowania umów, uroczystym
podpisywaniu uzgodnień i listów intencyjnych, a być może również w powadze kultury
administracyjnej, z jej pieczęciami i szczeblami decyzyjnymi. Według stylu tej kultury
biurowej, z każdej narady musi być sporządzona i podpisana notatka. Dokument
niepodpisany nie budzi zaufania. W negocjacjach, oprócz podejścia tematycznego,
powinno być wprowadzone podejście zorientowane na osobę. Finowie stosują w
negocjacjach podejście prawie w pełni tematyczne i uważają za dziwne podkreślanie, a
nawet wspominanie, kluczowego znaczenia opinii i wspaniałych poglądów osoby
133
odpowiedzialnej za podejmowanie w tych negocjacjach decyzji. Nie należy popadać w
skrajność w chwaleniu decydentów negocjujących stron, gdyż niektórzy z uczestników
mogą odnosić wrażenie, że jest to wyraz braku zaufania do innych. Rosjanie są znani z
podejścia rodzinnego. Finowie znacznie rzadziej pytają lub rozmawiają o rodzinie czy
zdrowiu małżonka lub dzieci. W miejscach nieoficjalnych (restauracja, pojazd), mogą
się odbywać rozmowy nieoficjalne, lecz nie prowadzą one do żadnych uzgodnień.
Sprawy oficjalne zawsze są finalizowane i uzgadniane w biurze.
Z drugiej strony, może nie być jasności kto w negocjacjach pełni funkcję kierowniczą:
czy jest to rada właścicieli, rada administracyjna, bank właścicielski czy jakaś niejasna
grupa zewnętrzna? Kierownictwo firmy (organizacji państwowej) oczekuje od
zagranicznego gościa, że przedstawi hierarchię i dyrektora swojej organizacji. Rosjanie
oczekują, że sprawy zostaną uzgodnione na najwyższym szczeblu. Hierarchiczność
zawiera również zasadę parytetu: dyrektorzy negocjują z dyrektorami, a asystenci z
asystentami. Problemy stwarzają również niejasności występujące w całym systemie
zarządzania . Dodatkowy nacisk na atmosferę pracy i rozwój wydajności wywiera
niepewność co do przyszłości organizacji i dochodów osobistych personelu. Plany
rozwoju nie zawsze są realizowane, a nadzór nad ich realizacją bywa niedostateczny.
Do zrozumienia kultury należy podchodzić z należytą powagą, gdyż w postawie Finów
i Rosjan, jako stron danej organizacji, istnieją znaczne różnice.
16.2 Cechy kultury Rosjan
Rosyjska kultura biznesowa jest integralną częścią rosyjskich zwyczajów.
Skondensowaną prezentację tego tematu opublikowało w r. 2003 Stowarzyszenie
Finlandia-Rosja. Do cech kultury rosyjskiej należy zaliczyć towarzyskość,
sentymentalizm, gościnność oraz umiłowanie domu i rodziny. Rosjanie są
zainteresowani bardziej osobą, a nie organizacją, którą ta osoba reprezentuje. Sieć
nieformalnych kontaktów zapewni szybsze zajęcie się sprawą niż oficjalne załatwianie
ze sztywnym, biurokratycznym aparatem władzy. Czas dla Rosjan jest pojęciem
względnym. Rosjanin jako osoba prywatna, lub nawet jako dyrektor firmy, nie robi
zamieszania z powodu nieprzestrzegania punktualności spotkania. Rosjanin nie
spodziewa się, że gość przybędzie punktualnie, warto więc trzymać się wcześniejszych
uzgodnień. Z drugiej strony, negocjacje mogą trwać dłużej niż zostało wcześniej
zaplanowane (Finland-Russia Society 2003, 20). Przed wybraniem się na rozmowy z
potencjalnym partnerem, należy wcześniej wysłać mu proponowany porządek obrad,
aby mógł się przygotować do tych rozmów. W tym kontekście należy pamiętać, że
najlepszymi drogami kontaktu są faks i e-mail, gdyż normalna poczta jest często
niewiarygodna.
Jedną z widocznych cech Rosjan jest dyskryminujące traktowanie nas , czyli „ich” –
cudzoziemców. W przeszłości uwidaczniało się to na przykład cenach hoteli, które dla
cudzoziemców były znacznie wyższe. Takie podejście społeczeństwa (my, naszi) ciągle
zajmuje silną pozycję w kulturze Rosjan, zarówno w życiu prywatnym jak i
zawodowym. Dyrektor jest odpowiedzialny za sprawy firmy, utrzymuje stosunki ze
światem zewnętrznym i chroni swoich ludzi. Dyrektor jest dyrektorem i jego asystent
może do końca narady przesiedzieć bez słowa. Z kolei firma szerzej zajmuje się
obowiązkami socjalnymi załogi niż ma to miejsce w Finlandii. Rosjanie są
przyzwyczajeni do faktu, że kombinaty przemysłowe utrzymują szkoły i przedszkola
oraz sponsorują na przykład działalność milicji. Przywiązanie pracowników do jednego
pracodawcy jest luźne, a miejsce pracy zmienia się dość łatwo. Dość powszechnym
zjawiskiem jest również praca dla dwóch różnych pracodawców. Stawia to dodatkowe
wymagania firmie w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa informacji poprzez
konieczność stosowania zobowiązań przestrzegania tajemnicy informacji. Kultura
biznesowa w Rosji zmienia się wraz ze zmianami zachodzącymi w społeczeństwie.
134
Szybkość tych zmian jest nierównomierna i różna w zależności od regionu, a czasami
również nieoczekiwana. Zmiany w społeczeństwie dobrze odbijają szybkość zmian w
ustawodawstwie. W każdym razie, przewidywalność nie jest dobrym terminem do opisu
istniejącej sytuacji, chociaż od czasu zawirowań w latach 1990-ych nastąpiła pewna
poprawa.
Przyjmowanie kultury współpracy międzynarodowej jest w pełnym rozkwicie. Udział w
rosyjskim języku słownictwa angielskiego jest prawdopodobnie największy w branży
biznesowej i w technice informatycznej. Wskazuje to na brak doświadczenia w
międzynarodowym życiu gospodarczym i sygnalizuje, że ciągle jeszcze jest zbyt mało
międzynarodowych ekspertów. Nawet ci z doświadczeniem w operacjach
międzynarodowych są stosunkowo młodzi. Mimo to, tempo zmian jest kilkakrotnie
szybsze niż w Finlandii.
W Rosji nie można polegać jedynie na doświadczeniu biznesowym fińskim lub innych
krajów zachodnich. Na początku konieczne jest oparcie się na lokalnym know-how. Z
drugiej strony, nie można ślepo wierzyć w miejscową znajomość społeczeństwa. Sami
Rosjanie nie zawsze są zorientowani w obowiązujących w ich obwodzie przepisach
prawnych, działalności urzędów, zmianach personalnych lub sytuacji w przestępczości.
Wiedza małych firm na temat umów często wymaga poprawy i nierzadko bywają
trudności z przestrzeganiem umów. Tym niemniej, w działalności biznesowej należy
respektować lokalną, regionalną i ogólnokrajową kulturę rosyjską. Powinny być
również respektowane istniejące warunki ekonomiczne, a przy sporządzaniu umowy
należy korzystać z porad specjalistów. Warunki ekonomiczne charakteryzują się
stosunkowo słabo rozwiniętą bankowością i wyceną środków pieniężnych. W Rosji nie
wystarczy podpisać umowę. Nie będzie ona ważna, dopóki nie zostanie potwierdzona
okrągłą pieczęcią firmy. W rzeczywistości pieczęć nie ma żadnego znaczenia prawnego,
lecz jest symbolem rosyjskiego biznesu i kultury sporządzania umów. Aby zwiększyć
swoją wiarygodność w oczach władz i rosyjskich przedsiębiorców, firmy fińskie
powinny wyrobić sobie takie pieczątki.
W codziennych obyczajach występuje wiele rzeczy, które dla Finów są zupełnie obce.
Na przykład, na zakończenie programu każdej wycieczki grupowej istnieje zwyczaj
wręczania przewodnikowi i kierowcy napiwku, którego wysokość stanowi 10 % opłaty
za wycieczkę. Również w restauracji, wręczenie napiwku oznacza, że klient jest
zadowolony z usługi. Wręczenie prezentu zawsze jest związane z rewanżem. Rosjanin
poczuje się niezręcznie w sytuacji, gdy nie będzie w stanie w danym momencie
zrewanżować się prezentem (co zdarza się rzadko, gdyż aby się zrewanżować, może
nawet wręczyć spinkę od własnego krawatu). Istnieją pewne zwyczaje, związane z
wręczaniem i otrzymywaniem prezentów, których należy się nauczyć przed wyjazdem
do Rosji. Prezent służbowy zazwyczaj zawiera logo firmy. Kultura biznesowa
zdecydowanie wymaga dołączenia służbowej wizytówki. Taka wizytówka powinna
zawierać informacje w języku angielskim i rosyjskim. W przypadku rozmów
oficjalnych i półoficjalnych wymagany jest ubiór raczej konserwatywny (ciemny
garnitur), a nie swobodne ubranie. Przynajmniej w sytuacjach oficjalnych nie można
występować w dżinsach i swetrze, co na przykład w Szwecji jest podstawowym,
akceptowanym strojem. Kobiety mają swoją własną etykietę ubioru.
Istnieją również reguły dotyczące opowiadania dowcipów: gdzie i jakiego rodzaju
dowcipy można opowiadać (Rosjanie mają poczucie humoru) oraz w jakich sytuacjach
można rozmawiać o polityce. Opowiadanie musi być jasne i dość proste. Sami Rosjanie
mówią starannie i mają zwyczaj obchodzenia problemów za pomocą metafor. Czasami
zachowują się bardzo symbolicznie i konceptualnie, natomiast innym razem, jeżeli
zachodzi potrzeba, są bardzo konkretni i bezpośredni. Język ciała i mimika twarzy
stanowią u Rosjan znaczną część sposobu wyrażania się. Finowie, w ich niewerbalnej
komunikacji, są dość monotonni.
135
Photo: Vesa Koivumaa
Tajemniczy termin dusza, uduchowienie, która według powszechnego sądu kieruje
zachowaniem się Rosjan, jest często związana a rosyjskością i Rosjanami. Jest to
zachowanie chaotyczne i często skłonne do ekstremizmu. Wrażliwość posuwa się do
zabobonności. Uważa się, że Rosjanie są co najmniej trochę zabobonni. Jeżeli coś za
sobą pozostawisz, oznacza to, że jeszcze tu wrócisz. Parzysta liczba kwiatów oznacza
nieszczęście, osobie żyjącej wręcza się tylko nieparzystą ich liczbę. Wzajemne
emocjonalne doświadczenia tworzą pozytywną atmosferę w kształtowaniu relacji
biznesowych.
Historia Finlandii jest wśród Rosjan zadziwiająco dobrze znana, przynajmniej w
kręgach, w których spędzają czas fińscy oficjele i przedsiębiorcy. Dobrymi tematami do
rozmów są filmy i zachodzące w rosyjskim społeczeństwie zmiany. Rosjanie lubią
uczestniczyć w dyskusjach, w których porównuje się różnice i podobieństwa między
krajami. Dużo czytają i są obeznani zarówno z literaturą klasyczną jak i historyczną, a
także z nowoczesnymi publikacjami dokumentalnymi. Tutaj wydaje się istnieć wyraźna
różnica kulturalna (lub różnice w wykorzystaniu czasu) w porównaniu, na przykład, do
Amerykanów. Jako całość, Rosjanie interesują się historią i są dobrze obeznani z
konfliktami między Rosją a Finlandią z ubiegłego stulecia. Chociaż w czasach ery
Sowieckiej Finowie byli ostrzegani, aby nie poruszać historii, dzisiaj wydaje się ona być
dobrym tematem do rozmów w okolicznościach nieformalnych. Wielu Rosjan uznaje
Mannerheima prawie tak, jak ich własnego bohatera. Cóż, dopóty, dopóki nie skończysz
jak piany harping.
Dobre informacje na temat zwyczajów są szeroko dostępne, a więc nie będziemy tego
tematu kontynuować. Można w związku z tym powiedzieć, że dla Rosjan, którzy chcą
się zapoznać z kulturą biznesową i zwyczajami Finów, dobrym pierwszym źródłem jest
rosyjskie przedstawicielstwo handlowe w Finlandii (www.rusfintrade.ru). Finowie
powinni mieć również rozeznanie w tym, co Rosjanie piszą (lub co dla Rosjan piszą
dziennikarze) na temat fińskich zwyczajów handlowych i kręgów kulturowych i jak te
cechy są ze sobą porównywane.
136
17 WSPÓŁPRACA Z WŁADZAMI
Na rosyjskiej kulturze rządzenia nawarstwiły się wieki doświadczeń, od czasów
carskich do ery Związku Sowieckiego. Może więc być uzasadnionym wrażenie
obywateli fińskich, że rozpatrywanie przez urząd jakiejkolwiek sprawy nie zostanie
rozpoczęte, dopóki papiery nie pożółkną na urzędniczym biurku. Hierarchiczność i brak
pośpiechu to główne cechy charakterystyczne, stanowiące wyraźny kontrast dla kogoś,
kto jest przyzwyczajony do skandynawskiej prawnej struktury organizacyjnej. Ta
powolność jest mitem, gdyż w różnych ustawach określone są limity czasowe na
załatwianie spraw. Na przykład wcześniej w niniejszej broszurze wspomniano o
terminach rozpatrywania wniosków o licencję. Należy oczywiście pamiętać, że fińska
kultura administracyjna jest mieszaniną tradycji szwedzkich i rosyjskich. Obecnie fiński
sektor publiczny działa wyjątkowo sprawnie w porównaniu do wielu innych krajów
świata. Z tego też powodu, nasze oczekiwania i żądania w stosunku do administracji
publicznej są zawsze twarde, nieważne w jakim kraju byśmy się nie znaleźli.
Częścią codziennego życia biznesowego w Rosji są stosunki ze społeczeństwem, a
szczególnie relacje z władzami. Rosyjska administracja publiczna i życie społeczne są
penetrowane przez władze. W Rosji nie istnieje publiczna dyskusja na temat
usprawnienia administracji czy ograniczenia liczby ludzi pracujących w różnych
urzędach. Tym niemniej, technizacja społeczeństwa i administracji niewątpliwie
przyczynia się do zmian w kierunku bardziej zwartej struktury administracji. Wiele
spraw można załatwić szybciej poprzez nawiązanie bliższych relacji, niekoniecznie z
urzędem, lecz z pracującymi w nim ludźmi. W Rosji istnieje powiedzenie:
„funkcjonariusze organów ścigania działają przeciwko nam za nasze pieniądze”. Jednak
jako Finowie nie powinniśmy tego przyjmować w całości. Wiele zależy od
przestrzegania prawa przez nas samych i od naszej otwartości. Finowie mają takie
zdolności i ta ich cecha jest również znana w Rosji. Do grup, z którymi należy mieć
otwarte, dobra stosunki, należą władze podatkowe i milicja. Jednak otwartość
niekoniecznie jest gwarancją wszystkiego - należy zawsze być przygotowanym na
kontrole.
Finowie darzą zaufaniem swoje władze, jednak muszą zrozumieć, że stosunek Rosjan
do milicji, a być może i do innych władz, jest nieufne i sztywne. Poziom zaufania do
działań milicji jest niski, podczas gdy w Finlandii, jeżeli chodzi o stosunek do policji,
jest wręcz odwrotnie. Ten brak zaufania można częściowo uzasadnić bezsilnością
organów ścigania wobec rozbudowanych sieci oszustwa, terroryzmu i przestępczości
ulicznej. Rosjanie są na przykład ostrzegani prze trudnościami z aklimatyzacją grup
milicyjnych powracających z pól walki, takich jak Czeczenia, co się uwidocznia w
problemach z normalnym utrzymywaniem porządku.
W poprzednich latach skuteczne kontrole w firmach przeprowadzała policja podatkowa.
Teraz już ta policja nie istnieje, natomiast firmy są stale monitorowane przez jednostki
kontroli podatkowej. Gdy rozmawiamy z przedstawicielem władzy, zawsze musimy
mieć świadomość istnienia możliwości przedostania się dalej spraw związanych z
tajemnicą naszej firmy. Czasami silni konkurenci i organizacje przestępcze używają
skorumpowanych urzędników jako przykrywki, za pośrednictwem której mogą wejść w
posiadanie ważnych informacji. Ważna rola państwa w działalności biznesowej, jego
przypisy i działania jako przedsiębiorcy, niesie ze sobą ryzyko korupcji i wiele zagrożeń
dla bezpieczeństwa ekonomicznego w działalności biznesowej. Same informacje
niezawsze dla urzędu wystarczają, celem może być obalenie firmy konkurencyjnej przy
pomocy działań urzędowych. Urzędnik może oczekiwać łapówki, która zapewni
pomyślny wynik kontroli. Łapówki nie powinny wręczane. Przypadki popełnienia lub
jego próby popełnienia przez urzędnika nadużycia, należy zgłaszać służbie
bezpieczeństwa FSB. Jeżeli tego nie zrobimy, jest bardzo prawdopodobne, że przy
137
kolejnych audytach zetkniemy się ponownie z takim samym naciskiem. Zgodnie z
dekretem wydanym 6.03.2007, informacje na temat uprawnień firmy w przypadku
kontroli podatkowej można otrzymać w biurze inspekcji podatkowej (i na jej stronach
internetowych) (FNS 2007).
Gdy zawiodą wszelkie metody sprawienia kłopotów kierownictwu firmy, mogą być
testowane różnego rodzaju prowokacje, jak na przykład podrzucenie do biura
narkotyków przez osoby prowadzące audyt, w magazynie mogą zostać „znalezione”
pochodzące z kradzieży przedmioty itp. Najwyższym nadzorcą pracy urzędników jest w
Rosji prokurator, który również chętnie przyjmie informacje o samowoli urzędników. Z
drugiej strony, głośny sprzeciw wobec samowoli urzędników może w Rosji łatwo
doprowadzić do zakończenia działalności biznesowej. Dla rozwiązania takich
problemów można znaleźć również drogę pośrednią. Dobrymi narzędziami obronnymi
przed urzędnikami, próbującymi stosować nieuczciwe metody, jest wyposażenie firmy i
biur w rejestratory wideo.
Większość prowadzonych przez milicję i organy podatkowe kontroli dotyczy
księgowości. Poszukują wykroczeń w zakresie wykorzystania funduszy i prowadzenia
księgowości. W przypadku stwierdzenia wykroczenia, firma odpowiada za popełnienie
wykroczenia administracyjnego, rzadziej kryminalnego. Na linii ognia znajduje się
również główny księgowy. Mając do czynienia z władzami może się okazać, że tempo
zmian legislacyjnych jest tak duże, że nawet same władze mają trudności z
dotrzymaniem im kroku. Informacje o najnowszych przepisach nie zawsze są dostępne,
a jeszcze mniej o ich stosowaniu. Przepisy wchodzą w życie dopiero po ich
opublikowaniu. Na przykład w obwodzie murmańskim, ustawodawstwo tworzone przez
urząd obwodowy i obwodową Dumę jest publikowane w dzienniku Murmanskij
Wiestnik..
Prawdopodobieństwo pokonania wyżej wymienionych problemów z władzami jest
mniejsze niż problemów zawiązanych z kontynuacją normalnej działalności biznesowej.
Zostały one tutaj poruszone jedynie w celu wskazania, na co każdy powinien być
przygotowany mentalnie. Władze mogą być również nieodzowne jako doradcy i
obrońcy działalności biznesowej. Poprzez kontakty z milicją, strażą pożarną i służbami
ratowniczymi oraz organami podatkowymi, można poznać innych miejscowych i
rejonowych przedsiębiorców, którzy mają z tymi władzami dobre układy, a ich firmy
cieszą się silną pozycję wśród stróżów prawa. Kierownicy wyższego szczebla
zarządzania we wspomnianych organizacjach niemal bez wyjątku działają zgodnie z
dobrymi praktykami urzędniczymi i z przestrzeganiem prawa. Natomiast niemal
wszyscy, którzy dopuścili się nadużyć, to urzędnicy niższych szczebli.
Na liście ważnych osób do współpracy powinni znaleźć się kierownicy i urzędnicy
urzędu obwodowego oraz władz miejskich i powiatowych. W ich rękach znajdują się,
na przykład, obwodowe i lokalne wpływy polityczne, pozwolenia na prowadzenie
działalności biznesowej, sprawy środowiskowe i dzierżawy gruntów. Kontakty powinny
być nawiązywane na poziomie personalnym. Utrzymywaniu ciepłych relacji sprzyja
wysyłanie do odpowiednich urzędów rocznych raportów firmy.
138
18. STRESZCZENIE
Celem niniejszego opracowania jest ujawnienie nowych poglądów, nawet
międzynarodowych, w dyskusjach na temat fińskiego bezpieczeństwa biznesowego. W
wielu przypadkach, fińskie (zachodnie) zasady bezpieczeństwa biznesowego mogą być
zastosowane również w rosyjskim środowisku biznesowym. Na przykład
bezpieczeństwo informacji, ochrona przed przestępstwami, bezpieczeństwo pożarowe,
bezpieczeństwo personelu czy zabezpieczenia biur, są rozwiązywane za pomocą
podobnych metod, niezależnie od lokalizacji firmy. W bezpieczeństwie biznesowym w
Rosji podkreśla się ważność bezpieczeństwa ekonomicznego firmy, które obejmuje
przeciwdziałanie szpiegowaniu firmy, przejęciom i wywiadowi konkurencyjnemu.
Przed wejściem w stosunki współpracy, naturalnymi i koniecznymi aspektami
zarządzania ryzykiem, zgodnie z kulturą umów, jest przeprowadzenie prześwietleń
(background checks), zarówno firm jak i kandydatów na pracowników. Kultura
biznesowa i zwyczaje wnoszą do bezpieczeństwa biznesowego własne cechy, od nich
zależy jakość wykonywanej pracy oraz tworzenie długotrwałych, poufnych relacji. .
Przy planowaniu dłuższej obecności na rynku rosyjskim lub współpracy z rosyjskim
partnerem biznesowym, muszą być brane pod uwagę przepisy państwowe, cele
bezpieczeństwa socjalnego oraz działania w środowisku rosyjskim tych władz, które
mają duże znaczenie dla bezpieczeństwa biznesu.
Jedną z głównych ofert niniejszego opracowania jest obserwacja, że w Rosji są
dostępne liczne otwarte i publiczne informacje na temat zagadnień bezpieczeństwa
biznesowego. Podajemy wiele publicznych źródeł, które mogą być wykorzystywane na
przykład przy przeprowadzaniu prześwietleń potencjalnych partnerów. Solidne warunki
wstępne dla bezpiecznej, pomyślnej działalności biznesowej w Rosji można stworzyć
poprzez przeprowadzenie dokładnych prac sprawdzających w Finlandii, zapoznanie się
z siecią władz lokalnych i obwodowych oraz wykorzystanie firm i władz pracujących w
sektorze bezpieczeństwa.
W Rosji istnieje wiele informacji na temat bezpieczeństwa biznesowego, lecz są one
rozproszone i silnie skomercjalizowane. Program Bezpieczne Prowadzenie Biznesu w
Rosji, na stronach (http://www.finnbarents.fi/safelyinrussia2) zamieszcza szeroki wybór
szczegółowych informacji dla tych, którzy są zainteresowani działalnością biznesową w
Rosji i zagadnieniami bezpieczeństwa biznesu
139
LITERATURA
Aromaa, Kauko – Lehti, Martti 2001. Pietari suomalaisyritysten
turvallisuusympäristönä 1994—1999. Oikeuspoliittinen tutkimuslaitos.
Helsinki 2001.
Biznes Tezaurus 2001. Анализ состояния внешней среды малого
предпринимательства в России (на примере шести пилотных
регионов). Venäjän pienyritystoiminnan ulkoisen ympäristön analyysi
kuudella pilottialueella. Osoitteessa
http://www.rcsme.ru/libArt.asp?id=3614&r_id=134&l_id=1. Moskva
2001. 22.2.2007.
Butjaikin, Sergei 2007. За 2 месяца в Мурманской области выявлено 380
экономических преступлений. Kahden kuukauden aikana Murmanskin
alueella paljastettu 380 talousrikosta. Osoitteessa
http://www.regnum.ru/news/799354.html. 20.3.2007.
Emercom 2007. Palovaaralliset asuinkohteet Venäjällä. Luettelo Emercomin
nettisivuilla. Osoitteessa http://www.mchs.gov.ru/article. html?id=14191.
6.4.2007.
Europol 2005. EU Organised Crime Report. Brussels 17 Nov. 2005.
Fleishman, Semen 2006. Sovershenno Sekretno. Artikkeli lehdessä Biznes zhurnal
online. Osoitteessa http://www.businessmagazine.
ru/mech_new/staff/pub273660. 26.4.2007.
FNS 2007. Venäjän veropalvelun käsky: ”Об утверждении форм документов,
которые должны использовать налоговые органы при проведении
налоговых проверок”. Käsky (prokaz) koskee asiakirjoja joita tulee
käyttää verotarkastuksen yhteydessä. Osoitteessa
http://www.nalog.ru/document.php?id =25253&topic=ind_pr. 6.3.2007.
Harju, Simo - Söder, Jouko 2007. Terveydenhuollon varautumisohjeet.. Teoksessa
Suuronnettomuusopas (toim. Maaret Castrén, Simo Ekman, Matti
Martikainen, Timo Sahi ja Jouko Söder). Duodecim. Gummerus Kirjapaino
Oy Jyväskylä: 413 – 420.
Internet University 2007. Osnovy informatsionnoi bezopasnosti.
Informaatioturvallisuuden perusteet. Osoitteessa
http://www.intuit.ru/department/security/secbasics/3/. 7.5.2007.
Jushtshuk. Jevgeni 2006. Konkurentnaja razvedka. Marketing riskov i vozmozhnostei.
Kilpailijan tiedustelu. Markkinariskit ja mahdollisuudet. Vershina,
Moskova 2006. 238 s.
Kaakkois-Suomen TE –Keskus 2005. Liiketoiminnan harjoittaminen ja yrityksen
rekisteröinti Suomessa. Kaakkois-Suomen työvoima- ja
elinkeinokeskuksen julkaisuja. Kesäkuu 2005.
Kauppapolitiikka 8.1.2004. Venäjän talouskatsaus – kasvua ilman uudistuksia.
Ulkoministeriön kauppapoliittinen julkaisu, raportit.
140
Kelo, Jarmo – Ahola, Katja – Leino, Ilpo 2007. Yritykset viranomaisyhteistyössä ja
varautumisessa suuronnettomuuksiin. Teoksessa Suuronnettomuusopas
(toim. Maaret Castrén, Simo Ekman, Matti Martikainen, Timo Sahi ja Jouko
Söder). Duodecim. Gummerus Kirjapaino Oy, Jyväskylä 2007, 200-206.
National Bureau of Investigation (Keskusrikospoliisi) 2005. Keskusrikospoliisin
vuosikertomus 2005.
Koistinen, Jarmo 2006. Rikos Venäjällä. Oikeusvertaileva tutkimus Suomen ja
Venäjän rikosvastuuperiaatteiden eroista. Joensuun yliopiston
oikeustieteellisiä julkaisuja 17. Joensuun yliopisto. 147 p.
Koivumaa, Jari – Koivumaa, Vesa 2004. Turvallisesti Venäjälle. Selvitys lappilaisten
yritysten turvallisuusongelmista ja niiden hallinnasta Barentsin alueella.
Rovaniemen ammattikorkeakoulun julkaisusarja C 4. 100 s.
KZOT RF: КЗоТ Российской Федерации. Venäjän Federaation työkoodeksi.
Трудовой кодекс Российской Федерации от 30 декабря 2001 г. N 197-
ФЗ. Принят Государственной Думой 21 декабря 2001 года Одобрен
Советом Федерации 26 декабря 2001 года.
Kerkko, Pertti 2001. Turvallisuusjohtaminen. PS-kustannus, Porvoo. 368 s.
Kosonen, Riitta 2007. Luoteis-Venäjän haasteet ja mahdollisuudet. Tieto& trendit –
lehti 12/2007. Tilastokeskus.
KTM 2007. PK-yritysten tietoturvakysely 2006. Yhteenveto 8.2.2007. Kauppa- ja
teollisuusministeriön julkaisut.
Kuznetsov, Igor 2007. Biznes – bezopasnost. Bisnes ja turvallisuus. Dashkov i K,
Moskova 2007. 413 s.
Lapland provincial government (Lapin lääninhallitus) 2005. Matkailijan taskuopas.
Lapin lääninhallitus & Murmanskin aluehallinto, Urheilu- ja
matkailukomitea.
Ljannoi, Gennadi 2006. Ekonomicheskaya bezopasnost predpriyatiya. Yrityksen
taloudellinen turvallisuus. Journal Best of Security, No 7, Heinäkuu 2006.
Osoitteessa http://www.bos.dn.ua/view_article.php?id_article=27.
Loginov, O. I. 2006. Безопасность вашего бизнеса. Liiketoimintanne turvallisuus. NT
Press, Moskova 2006. 206 s.
Melton, Keith H. - Piligian Craig 2005. The Spy’s Guide: Office Espionage. Feniks,
Rostov-na-donu. 181 s.
Miettinen, Juha E. 1999. Tietoturvallisuuden johtaminen – näin suojaat yrityksesi
toiminnan. Kauppakaari Oyj. Gummerus Kirjapaino Oy, Jyväskylä 1999.
Miettinen, Juha E. 2002. Yritysturvallisuuden käsikirja. Käytännön tietoa yrityksille.
Kauppakaari, Helsinki 2002.
Ministry of Internal Affairs 2006: Elinkeinoelämän ja viranomaisten yhteinen
strategia yrityksiin kohdistuvien rikosten ja väärinkäytösten torjumiseksi.
Suomen turvallisuus. Sisäasiainministeriön julkaisuja 15/2006.
141
Leonov, Ilja 2007: Ubiitsa pogib ot zatotshki. Murmanskii Vestnik, no 11 (3904)
20.1.2007.
Myllyniemi, Pekka 2000. ONNETTOMUUSRISKIT HALLINTAAN – Loppuraportti.
Sisäasiainministeriö, 29.2.2000.
Möttönen, Tuomas 2004. Turvallisuus ja kilpailukyky. Kansainvälinen kilpailukyky
mittareiden valossa. Etla keskusteluaiheita. ETLA No 952.
Nurgalijev, Rashid 2007. Ushtsherb ot ekonomitsheskih prestuplenii v 2006 godu
prevysil 100 mlrd. rub. Talousrikollisuuden aiheuttamat menetykset vuonna
2006 nousivat 100 miljardiin ruplaan. Osoitteessa
http://www.burocrats.ru/invest/070316172618.html. 16.3.2007.
Rumjantseva, Irina 2007. Tshestnye posadili tshestnogo? Murmanskii Vesnik
11.5.2007, no 85, 86 (3978, 3979).
Security guide (Turvallisuusopas) 2005. Turvallisesti Venäjälle. Turvallisesti
Venäjälle –hanke. Toukokuu 2005.
Spiridovitsh, Seija 2007. Suomen tärkeimmät kauppakumppanit vuonna 2006.
Osoitteessa www.finpro.fi. 2.3.2007.
Oikarinen, Rita 2005. Venäjän matkailun lainsäädäntöä ja käytäntöjä Murmanskin
alueella. Rovaniemen ammattikorkeakoulun julkaisusarja
C 7.
Ollus, Simon-Erik 2006. Jälleenvienti kasvattaa Suomen Venäjän - kauppaa. Tieto &
trendit –lehti. Tilastokeskus 2.2.2006. Osoitteessa
http://www.stat.fi/tup/tietotrendit/tt_03_06_venajakauppa.html . 2.5.2007.
Omsk State University. Sähköinen oppikirja varjotaloudesta ja talousrikollisuudesta.
Osoitteessa http://newasp.omskreg.ru/bekryash/. 4.5.2007.
Petrov, Sergei 2007. Obespetshenije bezopasnosti organizatsii i proizvodstvennyh
objektov. Praktitsheskoje posobije dlja rukovoditelei i rabotnikov predprijatii i
organizatsii. Organisaatioiden ja tuotannollisten kohteiden turvallisuuden
varmistaminen. Käytännön ohjeita yritysten ja organisaatioiden johtajille ja
työntekijöille. Moskova, NTs Enas. 219 s.
Pricewaterhousecoopers 2005. Obzor ekonomicheskih prestuplenii 2005.
Talousrikoskatsaus 2005. Osoitteessa
http://www.pwc.com/gx/eng/cfr/gecs/PwC_GECS05_Russiarus. pdf.
26.4.2007.
Roper, Carl A – Grau, Joseph A. – Fischer, Lynn F. 2006. Security Education,
Awareness and Training. From Theory to Practice. Elsevier Butterworth-
Heinemann, US.
Russian Central Chamber of Commerce 2006.
Yritysturvallisuustoimenpidesuunnitelma vuodelle 2007. Osoitteessa
http://tpprf.rbc.ru/img/uploaded/2007032210210285.doc. 2.3.2007.
Russian Federation law 25.7.2002. No. 115-FZ Ulkomaalaisen asemasta Venäjän
Federaatiossa. Viimeisimmät täydennykset voimaan 15.1.2007.
142
Russia’s small enterprise fund 2007. Bezopasnost biznesa dlya subjektov malogo
predprinimateltsva. Pienyritysrahaston liiketoiminnan turvallisuussivusto.
Osoitteessa http://www.nanocorp.info/protection/safety_business/. 13.3.2007.
Samociuk, Martin, - Iyer Nigel – Lehtosuo, Kimmo 2004. Väärinkäytösten torjunta.
Käytännön opas. Yrityskirjat. Gummerus Kirjapaino Oy, Jyväskylä. 143 s.
Sassali, Hanne 2007. Suomen ja Venäjän tietoturvalainsäädäntöä. Opinnäytetyö
Rovaniemen ammattikorkeakoulu. 60 s.
Siikaluoma, Pasi – Metso, Jari 2001. Suomalaisen rakennusyrityksen etabloituminen
Venäjälle. Opinnäytetyö Rovaniemen ammattikorkeakoulun
rakennustekniikan koulutusohjelma. 67 s.
SVKK ry. 2005. Suomalaisten yritysten toimintamuodot Venäjällä. Käytännön
toimintatapoja ja kokemuksia. Suomen Kauppa- ja teollisuusministeriö.
Toteuttaja: Suomalais-Venäläinen kauppakamariyhdistys – SVKK ry.
Helmikuu 2005.
The Finland-Russia Society (Suomi-Venäjä-Seura) 2003. Venäläinen tapakulttuuri.
Perinteitä ja nykypäivää. Suomi-Venäjä-Seura, Venäjä-info, Helsinki 2003.
Tunik, Igor – Poljakov, Vadim 2007. Antireider. Posobije po protivodeistviju
korporativnym zahvatam. Antiraider. Yritysvaltausten ehkäisemisen keinoja.
Piter. 205 s.
University of Joensuu 2005. Alihankintaopas. Spatia, Maaliskuu 2005.
Verhelä, Pauli 1997. Matkailun ohjelmapalveluiden turvallisuus. Edita Prima Oy,
Helsinki.
VISTA Foreign Business Support. Osoitteessa www.vfbs.ru. 20.4.2007.
143
______________________________________ nazwisko ______________________________________ imię ______________________________________ obywatelstwo ______________________________________ adres ______________________________________ ______________________________________ ____________________________________ telefon _____________________________________ Data urodzenia
Osoby do kontaktu (nazwisko, adres i numer telefonu): _______________________________________ W kraju _______________________________________ _______________________________________ ______________________________________ W Rosji ______________________________________ ______________________________________ ______________________________________ Adres miejsca pracy w Rosji ______________________________________ ______________________________________ _______________________________________ Adres miejsca pracy w Finlandii _______________________________________
_______________________________________ Stan zdrowia _______________________________________ _______________________________________ Przyjmowane leki _______________________________________ _______________________________________ Substancje czynne w lekach _______________________________________ Uczulenia _______________________________________ Grupa i typ krwi _______________________________________ Zastrzyki _______________________________________ Firma ubezpieczeniowa/numer polisy
NALEŻY
Zawsze miej ze sobą paszport, wizę i kartę imigracyjną. Policja ma prawo legitymowania każdej osoby i jeżeli nie ma dokumentów identyfikacyjnych, ma prawo zabrania jej na posterunek.
Miej kartkę z wyraźnie zapisanym adresem po angielsku i rosyjsku.
Umów się z taksówkarzem co do ceny usługi z góry, gdyż taksówki nie są wyposażone w liczniki. Uprzednio dowiedz się jakie są w danym mieście ceny usług taksówkarskich.
Wymień pieniądze na ruble w najbliższym banku. Potrzebny jest do tego paszport.
Karty VISA, MasterCard i American Express są zazwyczaj akceptowane, lecz trzeba dysponować gotówką, gdyż w małych sklepach przyjmują tylko miejscową walutę.
Miej ze sobą rolkę papieru toaletowego. Jest duże prawdopodobieństwo, że w toalecie barowej lub restauracyjnej nie ma papieru.
Miej ze sobą leki pierwszej potrzeby.
NIE NALEŻY
Włączać się w jakiekolwiek gry hazardowe na ulicy. Wielu ludzi na ulicy prowadzi gry trikowe.
Chodzić po mieście samotnie w porze nocnej – jest wielu amatorów łatwych pieniędzy.
Iść samemu do baru lub dyskoteki. Jeżeli już wszedłeś, staraj się unikać drinków od obcych.
Zabierać obcych do pokoju. Gdy już to zrobiłeś - sprawdzaj swoje drinki.
Wsiadać do taksówki, gdy obok taksówkarza siedzi inna osoba.
Wymieniać pieniędzy na ulicy. Możesz zamiast rubli otrzymać pieniądze białoruskie, ukraińskie lub inne „ruble”.
Kupować alkoholu w ulicznych kioskach - często są marnej jakości.
Trzymać pieniądze w widocznych lub oczywistych miejscach. W zatłoczonych miejscach działają kieszonkowcy.
Używać wartościowych przedmiotów w zatłoczonych miejscach, w tym telefonów komórkowych i aparatów fotograficznych.
Skontaktuj się z konsulatem w następujących przypadkach:
Przestępstwo
Wypadek
Utrata dokumentów
Problemy z powodu zatrzymania przez milicję
Miej ze sobą kopie następujących dokumentów:
Paszportu
Wizy
Karty imigracyjnej
Karty meldunkowej hotelu Ważne numery telefonów alarmowych:
Pogotowie ratunkowe: 01
Milicja: 02
Straż pożarna: 03
144
Wzór umowy UMOWA O ŚWIADCZENIE USŁUG OCHRONIARSKICH Umowa dotyczy strzeżenia miejsc przez strażników podlegających organom spraw wewnętrznych _ miasto “___” ______20 __ . _____________________________________________________________ (wydział, jednostka) ____________________________________ dalej zwana ”Firmą Ochroniarską” (funkcjonariusz organu spraw wewnętrznych) reprezentowaną przez ___________________________________________, (nazwisko i biuro) (przepisy firmy, reguły) działającą w oparciu o ____________________________________________, (nazwa firmy) ______________________________________________ dalej zwany ”Klientem”, klient, reprezentowanym przez ___________________________________________, (nazwisko i biuro) działającym w oparciu o ____________________________________________ (przepisy firmy, reguły) zawarli następującą umowę: I. Warunki ogólne 1. Klient przekazuje, a Firma Ochroniarska przejmuje odpowiedzialność za miejsca wymienione na liście strzeżonych miejsc oraz na planie (schemacie) dołączonym do niniejszej umowy. Strony uzgodnią metody ochrony w oparciu o rzetelność i ekonomiczność. Nadzór i strzeżenie miejsc na ochranianym obszarze powinny być zorganizowane według następujących warunków i metod: ___________________________________________________________________________________________________________________ 2. Miejsca przekazane do nadzorowania Firmie Ochroniarskiej muszą spełniać następujące wymagania: a) budynki produkcyjne, pomieszczenia magazynowe, miejsca budów i drogi dojazdowe, jak również okna wystawowe sklepów i zakładów muszą być oświetlone po nastaniu zmierzchu _____________________________________________ ______________________________w celu umożliwienia strażnikom ich ochrony (rodzaj oświetlenia) Oświetlenie strzeżonych miejsc nie będzie stosowane w przypadkach: _______________________________________________________________ Składowanie materiałów i towarów na strzeżonej powierzchni jest dozwolone na odległości _____________________m od płotu.
145
b) konstrukcje ścian i sufitów, okien na poddaszu oraz drzwi do miejsc magazynowania towarów i innego majątku ruchomego muszą być w dobrym stanie. W następujących oknach na parterze (za wyjątkiem okien wystawowych sklepów i restauracji) muszą być zamontowane metalowe kraty lub zamykane na zamki okiennice: ____________________________________________________________ Klient uzgodni z lokalną inspekcją przeciwpożarową rodzaj krat. c) strzeżone miejsca powinny być wyposażone w następujące urządzenia zabezpieczające: _____________________________________________________________ ________________________________(urządzenia zgłoszeniowe i alarmowe, alarmy pożarowe, oświetlenie, płoty, zamki, kołowrotki, automatyczne bramy, wieże strażnicze, miejsca do kontroli personelu i miejsca do przechowywania rzeczy osobistych). W strzeżonych miejscach strażnik musi mieć swobodny dostęp do alarmów pożarowych i urządzeń gaśniczych. Stan techniczny nadzorowanych miejsc, ich zabezpieczenie, sprzęt gaśniczy oraz daty przekazania go do użytku, powinny być zapisane w odpowiednich rejestrach, uzgodnionych wzajemnie w związku z zawarciem umowy o świadczeniu usług ochroniarskich i stanowiących integralną część tej umowy. 3. Firma Ochroniarska wraz z Klientem i lokalną inspekcją pożarową sprawdzą stan techniczny miejsc, urządzeń zabezpieczających, w tym alarmów pożarowych wymienionych w punkcie 2, co najmniej dwa razy w roku, a raport z tej kontroli będzie podpisany przez Firmę Ochroniarską, Klienta i przedstawiciela władz inspekcji pożarowej. W zapisie powinna być określona data, do której stwierdzone nieprawidłowości muszą być usunięte i zgłoszone do Firmy Ochroniarskiej i organów kontrolnych. 4. Ochrona miejsc będzie zorganizowana w dniach i godzinach dnia wyspecyfikowanych w dołączonym spisie miejsc. Firma Ochroniarska sporządzi plan ochrony miejsc i rozmieszczenia posterunków strażników i przedstawi go Klientowi. Jeżeli w miejscach ochrony są organizowane punkty nadzoru wewnętrznego (pokoje, punkty wejścia i kontroli i w obrębie obszaru chronionego), ich lokalizacja i możliwe zmiany będą uzgodnione z Klientem. Kontrolowanie wejść i przepisy dyscyplinarne będą określone przez dyrektora miejsca obiektu, a ich wdrożenie będzie zrealizowane przez Firmę Ochroniarską. 5. Codzienny odbiór miejsc, np. centralnego systemu monitorującego, w celu sprawdzenia i przekazania Klientowi będzie przebiegało następująco: __________________________________________________________________ 6. Klienta obowiązują instrukcje zabezpieczeń i instalacji oraz instrukcje użytkowania urządzeń monitorujących dostarczonych przez Firmę Ochroniarską. Koszty montażu i napraw urządzeń monitorujących pokrywa Klient, za wyjątkiem, kiedy konieczność naprawy została spowodowana przez Firmę Ochroniarską. 7. Cena umowy wynosi:_______________________________________________ Należność za usługi ochroniarskie będzie płacona co miesiąc za pomocą polecenia zapłaty przez Klienta, które będzie wysyłane do banku 15 dni przed początkiem następnego miesiąca.
146
II. Zobowiązania Firmy Ochroniarskiej 8. Firma Ochroniarska jest zobowiązana:
a) zorganizować i zapewnić ochronę nieruchomości i innego mienia ruchomego Klienta, środków pieniężnych, zapobiegać przedostawaniu się osób zewnętrznych do chronionych miejsc;
b) zorganizować kontrolę wstępu do chronionych miejsc oraz monitorowanie transportu towarów odbieranych i wysyłanych, w oparciu o zezwolenia przewozowe. Po godzinach pracy, Firma Ochroniarska jest zobowiązana informować klienta, czy wszyscy klienci, którzy weszli przez bramę na podstawie przepustki jednorazowej, upuścili teren;
c) wspólnie z klientem uruchomić techniczne urządzenia monitorujące; d) serwisować urządzenia monitorujące i usuwać usterki po powiadomieniu przez
Klienta. Zapłata za serwisowanie urządzeń będzie realizowana na podstawie oddzielnej umowy.
e) zapewnić zgodność z wymaganiami bezpieczeństwa pożarowego monitorowanych miejsc; w przypadku pojawienia się pożaru w monitorowanym miejscu lub włączenia się alarmu pożarowego na skutek błędu technicznego, strażnicy powinni powiadomić straż pożarną i przystąpić do gaszenia pożaru lub usuwania usterki alarmu;
f) uzyskać od Klienta pieczątki i plomby w następujących przypadkach: ____________________________________________________________ ____________________________________________________________
III. Zobowiązania Klienta 9. Klient jest zobowiązany:
a) wyposażyć miejsca w techniczne urządzenia monitorujące zgodnie z Umową, zapewnić ochronę nieruchomości i innego mienia ruchomego oraz poprawić nadzorowanie miejsc, kontrolę wejść oraz porządek na terenie firmy;
b) przed przekazaniem chronionych miejsc Firmie Ochroniarskiej, upewnić się, że
nie pozostała tam żadna osoba zewnętrzna i nie pozostawiono włączonych elektrycznych, gazowych lub innych źródeł ognia;
c) zamknąć na klucz i zaplombować zewnętrzne drzwi magazynów, pomieszczeń
produkcyjnych, sklepów, kiosków i innych pomieszczeń; zaplombować również wewnętrzne drzwi w przedpokojach; drzwi wyjść awaryjnych, oprócz zamków wewnętrznych, zamknąć z zewnątrz na kłódkę; zamknąć na klucz od wewnątrz okna wystawowe sklepów i kiosków; wystawiane towary i inne dobra ruchome w oknach oraz ich numery seryjne i ceny powinny być zaznaczone na liście podpisanej przez odpowiedzialną osobę i ostemplowane stemplem Klienta. Jedna kopia powinna być umieszczona w oknie wystawowym, drua przekazana odpowiedzialnej osobie Klienta, a trzecia Firmie Ochroniarskiej. Pieniądze, klejnoty, złota, platynowa i palladowa biżuteria, platynowe i srebrne zegarki powinny być przechowywane w stacjonarnych sejfach lub skarbcach; na koniec dnia sprzedaży szczególne cenne towary powinny być przeniesione do oddzielnego miejsca przechowywania, z przestrzeganiem zasad bezpieczeństwa;
d) w miejscach monitorowanych zainstalować telefony, połączone z wewnętrzną siecią telefoniczną i linią zewnętrzną, przeznaczone dla strażników po
147
godzinach pracy; upewnić się, że sieć elektryczna, która zasila system alarmowy jest sprawna;
e) zorganizować oddzielną linię telefoniczną do połączenia koncentratorów systemu alarmowego i poziomów ochrony z centrum monitoringu;
f) na koniec dnia roboczego włączać system alarmowy strzeżonych miejsc i
niezwłocznie informować Firmę Ochroniarską jeżeli jest uszkodzony, pozostawać na miejscu dopóki nie zostanie naprawiony lub dopóki nie przejmie ochrony Firma Ochroniarska; 5 minut po powiadomieniu centrum monitoringu sprawdzić, czy urządzenia monitorujące są włączone
g) poinformować Firmę Ochroniarską do ___________________ o podstawowych
naprawach lub zmianach w ochranianych miejscach, zmianach w harmonogramach pracy i działalności, nowych zabezpieczonych miejscach przechowywania cennych towarów oraz o innych funkcjach, które wymagają zmian w planie ochrony i chronionych miejscach;
h) poprawiać i dbać o bezpieczeństwo pożarowe ochranianych miejsc;
Uwaga! Jeżeli umowa stanowi, że te sprawy należą do Firmy Ochroniarskiej, wówczas Klient postąpi zgodnie z jej instrukcjami w zakresie wyeliminowania zagrożeń bezpieczeństwa i nieprawidłowości;
i) zapoznać personel Firmy Ochroniarskiej z wymaganiami bezpieczeństwa
ochranianych stanowisk, w zakresie, który jest związany z obowiązkami strażników i dbać o bezpieczeństwo pracy strażników;
j) przekazać Firmie Ochroniarskiej prawo do bezpłatnego korzystania z
pomieszczeń roboczych i pomocniczych, wyposażenia, środków komunikacji oraz wody, elektryczności, ogrzewania, usług w zakresie sprzątania i innych serwisów. Wykaz pomieszczeń, wyposażenia i urządzeń komunikacyjnych przekazana Firmie Ochroniarskiej: ______________________________________________________ _______________________________________________________
k) zorganizować dla strażników miejsca schronienia przed złą pogodą i miejsca do ogrzania się;
l) wyznaczyć miejsca dla psów obronnych i monitorowane punkty, w których są
używane psy w następujących przypadkach: __________________________________________________________ __________________________________________________________
m) informować Firmę Ochroniarską o wszelkich wykroczeniach popełnionych przez strażników;
n) oferować pracownikom Firmy Ochroniarskiej, wykonującym aktualnie pracę
strażników, takie same warunki mieszkaniowe jakie ma załoga ochranianego miejsca. Jeżeli firma posiada własny budynek mieszkalny, zostaną w nim przydzielone mieszkania dla strażników. Firma ochroniarka będzie pokrywała koszta mieszkaniowe na rzecz Klienta;
o) zorganizować dla strażników opiekę lekarską, szpitalną, rekreacyjną i dzienną
na takich samych warunkach jak dla własnych pracowników firmy;
p) zapewnić dla strażników pełniących funkcje ochrony miejsc, w których występują szkodliwe dla zdrowia warunki, takie same korzyści jak dla pracowników własnych, na koszt Firmy Ochroniarskiej;
148
IV. Odpowiedzialność Firmy Ochroniarskiej 10. Firma Ochroniarska ponosi odpowiedzialność za straty spowodowane przez:
a) włamania do strzeżonych miejsc dokonane przez wyłamanie zamków, wybicie okna, wybicie okna wystawowego, przedostania się przez płot, na skutek niedostatecznej ochrony lub zaniedbania przepisów dotyczących transportu towarów lub wskutek rabunku;
b) uszkodzenia mienia (np. wskutek podpalenia) przez intruzów zewnętrznych z
powodu niedostatecznej ochrony;
c) pożar spowodowany przez strażników; Włamanie, rabunek, uszkodzenie mienia i podpalenie będą badane przez organy ścigania.
11. Kradzieże lub zniszczenie mienia w strzeżonym miejscu strażnicy będą zgłaszali milicji i Klientowi. Strażnik zapewni zabezpieczenie miejsca dopóki nie przybędzie milicja i organy dochodzeniowe. Jeżeli Klient sporządzi raport o zaistniałym przestępstwie (na piśmie lub telefonicznie), w ocenie szkody będą uczestniczyć przedstawiciele Firmy Ochroniarskiej. Pozostałe dobra i inna własność ruchoma będą wyceniane natychmiast po przybyciu na miejsce władz. 12. Firma Ochroniarska zrekompensuje Klientowi szkody spowodowane przez strażników po przedstawieniu Klientowi sprawozdania przez władzę dochodzeniową lub decyzji sądu, dotyczącej włamania przez intruzów zewnętrznych, kradzieży, uszkodzenia mienia lub spowodowanie rzez strażnika pożaru. Wielkość rekompensaty będzie zweryfikowana za pomocą odpowiednich dokumentów i obliczeń wartości towarów i mienia, sprawdzonych w oparciu o dane księgowe. W rekompensacie za szkody będą wzięte pod uwagę wartości skradzionego lub uszkodzonego mienia, deprecjacja wartości uszkodzonego mienia, koszty naprawy uszkodzeń i straty środków pieniężnych. 13. Jeżeli zostaną znalezione strony winne, Firma ochroniarska zażąda od nich pokrycia szkód 14. Jeżeli skradzione przedmioty i własności Klienta zostaną mu zwrócone, należy przedstawić je przedstawicielowi Firmy Ochroniarskiej. Wartość zwróconej własności zostanie odjęta od przedstawionej przez Klienta rekompensaty, a już zapłacona część zostanie zwrócona Firmie Ochroniarskiej. Jeżeli część zwróconej własności będzie uszkodzona, zostanie spisana notatka w obecności przedstawicieli obu stron, oraz dokonana wycena przez eksperta. W takim przypadku Firma Ochroniarska wypłaci Klientowi rekompensatę za utratę wartości. 15. Firma Ochroniarska nie będzie ponosiła odpowiedzialności tylko w takich przypadkach, w których będzie w stanie udowodnić swoją niewinność. Firma ochroniarska nie będzie ponosiła odpowiedzialności za:
a) szkody majątkowe spowodowane przez katastrofy naturalne; b) kradzież lub rabunek gotówki pozostawionej w chronionym miejscu, jeżeli klient
zostawił więcej pieniędzy niż określono w przepisach bezpieczeństwa i jeżeli te pieniądze nie znajdowały się w stacjonarnym sejfie lub skarbcu;
c) rzeczy osobiste pozostawione przez personel Klienta; d) szkody spowodowane przez przestępcę wewnątrz, jeżeli dostał się on do
środka przed zamknięciem, a wyszedł przed początkiem okresu ochrony; e) przedmioty skradzione z okien wystawowych sklepów lub innych stoisk
handlowych, jeżeli nie znajdowały się one w spisie przedmiotów wystawionych;
149
f) kradzież klejnotów, złotej, platynowej lub palladowej biżuterii, platynowych lub srebrnych zegarków, pozostawionych poza stacjonarnymi sejfami lub skarbcami;
g) kradzież i rabunek przedmiotów i innego mienia ruchomego, jeżeli dochodzenia wykazały, że Klient nie włączył alarmu, nie przekazał miejsca do ochrony przez Firmę Ochroniarską i nie poinformował Firmy Ochroniarskiej o uszkodzeniu systemu alarmowego;
h) kradzież przedmiotów i innego mienia ruchomego, jeżeli klient zaniedbał zastosowania zabezpieczeń technicznych zgodnie z wymaganiami wzajemnie uzgodnionych dokumentów, co umożliwiło dokonanie kradzieży. Firma Ochroniarska nie ponosi również odpowiedzialności za szkody związane z utratą środków pieniężnych i mienia ruchomego, spowodowane przez intruza zewnętrznego, w przypadkach wymienionych w powyższych punktach b), e), f), g), h).
16. Klient przedstawi żądanie rekompensaty za szkody, które Firma Ochroniarka będzie traktować jako uzgodnione., V. Warunki dodatkowe 17. Firma Ochroniarska jest zobowiązana włączać system alarmowy po godzinach roboczych w następujących miejscach: __________________________________________________________________’ a gdyby się okazały wadliwe, powiadomić o tym klienta w następujących przypadkach: ___________________________________________________________________ 18. Firma ochroniarska może przejąć odpowiedzialność za bezpieczeństwo pożarowe jeżeli Klient nie posiada własnej straży pożarnej. Warunki bezpieczeństwa pożarowego są następujące: ___________________________________________________________________ 19. Firma ochroniarska będzie prowadzić ochronę transportu specjalnego w następujących przypadkach: ____________________________________________ Zapłata za realizację tych zadań i związane z nią wydatki Formy Ochroniarskiej będzie realizowana w następujący sposób: ___________________________________________________________________ 20. W wyjątkowych przypadkach (prowadzone przez Klienta prace połączone z naruszeniem integralności ogrodzeń i bram) strony zgadzają się, że Firma Ochroniarska będzie umieszczać dodatkowe posterunki ochrony na maksimum 10 dni. 21. ____________________________________________________________________ (specjalne warunki i wymagania dotyczące zabezpieczeń technicznych strzeżonych miejsc oraz skuteczności systemów alarmowych w ważnych miejscach i odpowiedzialności za niezrealizowanie tych wymagań) VI. Okres obowiązywanie umowy 22. Niniejsza umowa została zawarta na okres ____________________ i wchodzi w życie z dniem podpisania. Jeżeli jedna ze stron nie wystąpi o anulowanie niniejszej umowy na miesiąc przed upływem terminu jej obowiązywania, umowa będzie obowiązywała dalej na tych samych warunkach i w takim samym okresie obowiązywania. Rozwiązanie umowy przed upływem terminu jej obowiązywania może nastąpić na podstawie porozumienia obu stron. Jeżeli jedna ze stron chce zrezygnować z ochrony określonych miejsc, poinformuje o tym drugą stronę 15 dni wcześniej.
150
23. Wszelkie związane z niniejszą umową sprawy sporne będą rozstrzygane za pomocą metod prawnych. Niniejsza umowa została sporządzona w dwóch identycznych kopiach, po jednej dla każdej ze stron. 24 Adresy prawne stron i dane bankowe: Firma Ochroniarska: _________________________________________________________________ (nazwa firmy, pełny adres firmy i poczta) Bank rachunek nr:_____________________________________________ Klient: _________________________________________________________________ (nazwa firmy, pełny adres firmy i poczta)
Bank rachunek nr:_____________________________________________ Podpisy: W imieniu Firmy Ochroniarskiej W imieniu Klienta ___________________________ _________________________ Pieczęć Pieczęć
