MERSİN SU VE KANALİZASYON İDARESİ GENEL MÜDÜRLÜĞÜ

BERDAN BARAJ GÖLÜ HAVZASININ KİRLENMEYE KARŞI KORUNMASI ve

KAMULAŞTIRMA İŞLEMLERİ

Dr. Zafer Özer, Tülin ALTINKAYA, Leman AKKAŞ, M. Kamil ÜLGEN,

Özellikle büyük kentlerimiz için içme ve kullanma suyu kaynağı olarakkullanılan su havzaları, aşırı kirlenme tehdidi altında bulunmaktadır.

Havza içerisinde yapılaşmalar ve endüstriyel yerleşimlerin kontrolsüz birbiçimde yayılması, su kaynaklarının kirlenmesi açısından büyük bir tehlikearz etmektedir. Pek çok havzada aşırı kirlenmelerin sonucu olarak sukalitesi değerlerinin sürekli kötüye gittiği, havzada içme suyu arıtımı içinkurulan tesislerin ise yetersiz kaldığı görülmektedir [2].

Dünya nüfusundaki hızlı artış ile bilim ve teknolojideki gelişmeler dahafazla tüketim isteğinin de etkisiyle çevresel kaynaklar üzerindeki baskıyıartmıştır.

Doğal kaynakların kullanılması ekonomik gelişmeye katkı sağlayaraktoplum refahının artmasına yardımcı olurken ortaya çıkan çevre kirliliğinedeniyle de çeşitli ekolojik sorunlar ortaya çıkmıştır [1].

Bölgede farklı idarelerin kendi yetki sınırlarında kalan alanlarda,farklı yasa ve yönetmeliklere dayanarak farklı uygulamalar içindeolmalarının neticesinde, plansız ve düzensiz bir şekilde oluşanyerleşim, sanayileşme ve gelişim sonucunda; su havzaları, bir barajgölü ve koruma alanı olma özelliğini halihazırda yitirmişdurumdadır [2].

Hatta bazı baraj gölleri ve çevresi için hazırlanmış bir çevresel etkideğerlendirmesi raporu olmasına karşın, bu rapora kesinlikleuyulmadığı, havzalardaki çarpık gelişmelerden açıkçagörülmektedir [2].

MESKİ olarak bu tebliği sunmak istememizin amacı; yalnıziçmesuyu amaçlı olmayıp, sulama, enerji, taşkın gibi amaçlarla daBerdan Barajından su kullanan tüm idarelerin kamulaştırmamaliyetlerine katılmaları ve bu konunun gündeme getirilmesigerektiğini düşünmemizdir.

Su havzalarının kısa, orta ve uzun mesafeli koruma alanlarıiçinde mevcut bulunan yerleşim alanlarında genellikle altyapıproblemleri çözümlenmemiş durumdadır. Evsel kökenli bileolsa, atık yüklerinin havza dışına taşınarak uzaklaştırılmasıgerekirken, henüz bu husus gerçekleştirilememiştir.

Havzalarda işyeri, işletme, vb. her türde konut dışı yapı; ayrıcatoplu konut türünde yapılaşma ve küçük sanayi siteleribulunmaktadır.

Ayrıca, hayvan damları, tavuk ve besi çiftlikleri halen faaliyetgöstermektedirler.

Havzalardaki derelerin mutlak koruma alanı içinde; çeşitlisanayi kollarına ait yerleşimler, tavuk çiftlikleri ve mandratesisleri, domuz üretim çiftliği, yağhane, benzin istasyonu,besicilik tesisleri, et mamulleri tesisleri de bulunmaktadır [2].

Ülkemizde özellikle konumsal verilerin üretimi ve paylaşımındayaşanan problemlerin bir sonucu da yağış havzalarında ortayaçıkmaktadır.

Ülkemizde birçok kamu kurumu, konumsal bilgi üretmekte,kullanmakta veya bu bilgilerden yararlanmaktadır. Kurum vekuruluşlar kendi kuruluş kanunlarına istinaden, ihtiyaç duyduklarıkonumsal bilginin üretilmesinde kendilerini yetkili gördükleri için,bu bilgilerin üretiminde ve kullanılmasında yetki karmaşasımeydana gelmektedir [3].

Koruma havzalarında denetim ile ilgili görevli idareler;Çevre ve Orman Bakanlığı Devlet Su işleri Genel Müdürlüğü,Büyükşehir Belediyesi Su ve Kanalizasyon İdaresi,Çevre ve Orman İl Müdürlüğü,Tarım İl Müdürlüğü,Bayındırlık ve İskan Müdürlüğü,Büyükşehir Belediyesi İmar ve Şehir Daire Başkanlığı,Büyükşehir Belediyesi Çevre Koruma ve Kontrol Daire Başkanlığı,Yerel Belediye Başkanlığı,Bölge Kaymakamlığı’dır.

Ülkemizde baraj niteliğinde olan su depolama tesislerinin yapımıDSİ tarafından yatırım programları çerçevesindegerçekleştirilmektedir.

DSİ bu tesislerin yalnızca planlanması, projelendirilmesi, inşaedilmesi ve işletilmesinden sorumludur [4].

DSİ Kuruluşunun nihai hedeflerinden biri de Baraj yapımındanetkilenen halk için gerektiğinde arazi kamulaştırması ve yenidenyerleşim planlarının hazırlanmasıdır. DSİ Genel Müdürlüğü,Türkiye’de en fazla kamulaştırma yapan kamu kuruluşudur [4].

Berdan Baraj Gölü

Berdan Barajı, Mersin ilinde, Berdan Çayı'nın üzerinde, sulama,içme-kullanma, enerji ve sanayi suyu temini amacı ile 1975-1984yılları arasında inşa edilmiş bir barajdır.

Toprak gövde dolgu tipi olan barajın gövde hacmi 1.928.000 m³,akarsu yatağından yüksekliği 66 metre, normal su kotunda gölhacmi 87,50 hm³, normal su kotunda göl alanı 6,55 km²'dir.

Baraj 27.050 hektarlık bir alana sulama hizmeti vermekte, yılda 66hm³ içme-kullanma suyu sağlamaktadır. Baraj aynı zamanda 10MW güç ile yıllık 47 GWh'lik enerji üretmektedir [4].

Şekil Mersin Şehri Uydu Görüntüsü, Google Earth 2010

BERDAN BARAJ GÖLÜ HAVZASI

Berdan Baraj Gölü

BERDAN BARAJ GÖLÜ

Berdan Baraj Gölü Mutlak Koruma Alanı;Kayadibi, İncirlikuyu, Büyükkösebalcı, Akçakocalı ve Dadalı Köyleri sınırlarıiçerisinde yer almaktadır.Kamulaştırılacak Alan Miktarı toplam 10.489.596,06 m2 (1049 ha)’dır.

Köyler Alan Miktarı m2

1 Kayadibi 3.072.508,002 İncirlikuyu 1.245.393,063 Büyükkösebalcı 1.930.292,004 Akçakocalı 3.612.387,005 Dadalı 629.016,00

TOPLAM 10.489.596,06

Çizelge 1. Berdan Baraj Gölü Kamulaştırılacak Alan Miktarı

Kamulaştırılacak Alan Miktarının yaklaşık % 54,60’ı Özel Mülkiyet, % 36,74’ü Tescil Harici, % 5,71’i Maliye Hazinesi, % 1,89’u Mera, % 0,43’ü Köy Tüzel Kişiliği, % 0,31’i Devlet Ormanı, % 0,17’si Şahıs ve DSİ, % 0,14’ü Boş’tur.

Koruma havzaları ile ilgili mevzuata bakıldığında; 31.12.2004 tarihve 25687 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanarak 13.02.2008 tarih ve26786 sayılı Resmi Gazete’de yapılan değişiklikle yürürlüğe girenSu Kirliliği Kontrol Yönetmeliği’nin Dördüncü bölümünde “SuKalitesine İlişkin Planlama Esasları ve Yasaklar” ana başlığı altındaiçme ve kullanma suyu temin edilen kıta içi yüzeysel sularla ilgilihükümler;Kirletme Yasakları (Madde 16), Mutlak koruma alanı (Madde 17),Kısa mesafeli koruma alanı (Madde 18), Orta mesafeli korumaalanı (Madde 19), Uzun mesafeli koruma alanı (Madde 20),göllerle ilgili kirletme yasakları (Madde 21) şeklinde verilmektedir[6].Bu maddeler de, koruma alanları için getirilen yasaklar ve alınmasıgerekli önlemler açıklanmaktadır.

Su Kirliliği Kontrolü Yönetmeliğinin (SKKY) 17. Maddesi a bendinde

“Maksimum su seviyesinden itibaren 300 metre genişliğindekişerit kamulaştırılır. Kamulaştırma suyu kullanan idare veyaidarelerce yapılır.

Ancak 1988 yılı veya su temin projesinin yatırım programınaalındığı tarih itibarıyla mevcut olan yapılarda bu alandakamulaştırma yapılıncaya kadar, yapı inşaat alanında değişiklikyapmamak ve kullanım maksadını değiştirmemek şartıyla gereklibakım onarım yapılabilir.”

ifade edilmektedir

UMUMİ HIFZISSIHHA KANUNUKanun Numarası 1593Kabul Tarihi : 24/4/1930Yayımlandığı R.Gazete: 6/5/1930 Sayı : 1489Yayımlandığı Düstur : Tertip : 3 Cilt : 11 Sayfa : 143

Madde 238 – Himaye mıntakası olmak üzere menbalaretrafında tayin ve tahdit edilen arazi belediye mıntakasıharicinde de olsa belediye tarafından Belediye İstimlakKanununa tevfikan istimlaki mecburi olup bu arazinin meskenyapılmak, ekilmek ve sair her hangi hususlar için istimalimemnudur.

Umumi Hıfzıssıhha Kanunu Madde 238’e göre; men edilmiş,yasaklanmıştır.

T.C. Anayasasının;Madde 65 – (Değişik: 3/10/2001-4709/22 md.)Devlet, sosyal ve ekonomik alanlarda Anayasa ile belirlenengörevlerini, bu görevlerin amaçlarına uygun önceliklerigözeterek malî kaynaklarının yeterliliği ölçüsünde yerinegetirir.

Berdan Baraj Gölü yapılırken Mutlak Koruma Alanı içerisindekialanlar kamulaştırması yapılmadığından, kamulaştırma sorunubugüne kadar gelmiştir. Kamulaştırma işleminin maliyeti yüksekolmaktadır.

Berdan Barajının %33,22 Taşkın, % 32,23 Sulama, % 31 İçmesuyu,% 2 Enerji ve % 1,5 Sanayi hissesi bulunmaktadır.

Kamulaştırma işleminde SKKY’nin 17. Maddesinde belirtilmesinerağmen diğer kamu-kurum ve kuruluşları kamulaştırma maliyetinekatılmamaktadırlar.

Kamulaştırma sorunun çözülememesi durumunda içmesuyuhavzalarını korumamız mümkün olmayacaktır.

Suyu kullanan diğer kamu-kurum ve kuruluşları kamulaştırmamaliyetine katılmalıdır.

Berdan Baraj Gölünde Yapılan Çalışmalar

1- MESKi –TASKi (Tarsus Belediyesi) arasında periyodik toplantılaryapılmaktadır. (Berdan Baraj Gölünden sağlanan içmesuyu’nun MESKİ %75’ini,TASKİ ise % 25’ini kullanmaktadır.

2- Berdan Baraj Gölü Kirlilik İzleme Komisyonu kuruldu.(Berdan Baraj Gölü Mutlak Koruma Alanı içerisinde yer alan kirleticikaynakların tespiti, kirliliği izlenmesi, acilen kamulaştırılması gereken yerlerintespit edilmesi için)

3- Berdan Baraj Gölü Mutlak Koruma Alanı Kamulaştırma Haritaları çıkarılarak,kamulaştırılacak alanlar belirlenmiştir.

4- Diğer Kamu-kurum ve kuruluşlarla yazışmalar yapılmaktadır. (Valilik, Özelİdare, Çevre Bakanlığı, DSİ, Sulama Birliği, Soda Sanayi)

Mutlak Koruma AlanıMadde 17 - İçme ve kullanma suyu rezervuarlarının maksimum su seviyesinden itibaren

300 m genişlikteki şerit, mutlak koruma alanıdır. Söz konusu alanın sınırının su toplamahavzası sınırını aşması halinde, mutlak koruma alanı havza sınırında son bulur. Bualanda aşağıda belirtilen koruma tedbirleri alınır:

A) Koruma alanı içinde kalan bölge, ilgili kanunun yetkili kıldığı İdarecekamulaştırılır. Kamulaştırma işlemlerinin, mevcut kent içi veya kent dışı yoğun yerleşimlernedeniyle olağanüstü yüksek harcamaları gerektirebileceği durumlarda, içmesuyukaynağının koruması için idarece gerekli düzenlemeler yaptırılır,

B) İçme ve kullanma suyu projesine ve mevcut yapıların kanalizasyon sistemlerininıslahına ait mecburi teknik tesisler hariç olmak üzere, bu alanda hiçbir yapı yapılamaz. Bualanda kalan mevcut yapılar dondurulmuştur.

C) Çevre düzeni ve amenajman planına uyularak, bu alan içinde göldenfaydalanma, piknik, yüzme, balık tutma ve avlanma ihtiyaçları için cepler teşkil edilir. Bucepler su alma yapısına 300 m’den daha yakın olamaz.

D) İdarece gerekli görülen yerlerde alan çitle çevrilir veya koruma alanı teşkil edilir.

Su Kirliliği Kontrolü YönetmeliğiResmi Gazete Tarihi: 04.09.1988Resmi Gazete : 19919

Mutlak Koruma AlanıMadde 17 — Mutlak koruma alanı, içme ve kullanma suyu rezervuarının maksimum

su seviyesinden itibaren 100 m genişlikteki şerit, mutlak koruma alanıdır. Söz konusualanın sınırının su toplama havzası sınırını aşması halinde, mutlak koruma alanı havzasınırında son bulur. Bu alanda aşağıda belirtilen koruma tedbirleri alınır,

a) Koruma alanı içinde kalan bölge, su tutma yapısını halihazırda yapan veyayapacak idarece kamulaştırılır. Doğal göllerde ise kamulaştırma suyu kullananidare/idarelerce yapılır. Mevcut içme ve kullanma suyu amaçlı yapay ve doğal göllerinmutlak koruma alanının kamulaştırılması suyu kullanan idare veya idarelerce yapılır.

b) İçme ve kullanma suyu projesine ve mevcut yapıların kanalizasyon sistemlerineait mecburi teknik tesisler hariç olmak üzere, bu alanda hiçbir yapı yapılamaz. Bu alandakalan mevcut yapılar dondurulmuştur.

c) Çevre düzeni planına uyularak, bu alan içinde gölden faydalanma, piknik, yüzme,balık tutma ve avlanma ihtiyaçları için cepler teşkil edilir. Bu cepler su alma yapısına 300metreden daha yakın olamaz.

d) Kamulaştırmayı yapan idarece gerekli görülen yerlerde alan çitle çevrilir veyakoruma alanı teşkil edilir.

Su Kirliliği Kontrolü YönetmeliğiResmi Gazete Tarihi: 31.12.2004 Resmi Gazete : 25687

Su Kirliliği Kontrolü YönetmeliğiResmi Gazete Tarihi: 13.02.2008 Resmi Gazete Sayısı: 26786

Mutlak Koruma AlanıMadde 17 — (Değişik birinci paragraf:R.G.-13/2/2008-26786) Mutlak koruma alanı, içmeve kullanma suyu rezervuarının maksimum su seviyesinden itibaren 300 metregenişliğindeki şerittir. Söz konusu alanın sınırının su toplama havzası sınırını aşmasıhâlinde, mutlak koruma alanı havza sınırında son bulur. Bu alanda aşağıda belirtilenkoruma tedbirleri alınır,

a) (Değişik:R.G.-13/2/2008-26786) Maksimum su seviyesinden itibaren 300 metregenişliğindeki şerit kamulaştırılır. Kamulaştırma suyu kullanan idare veya idarelerce yapılır.Ancak 1988 yılı veya su temin projesinin yatırım programına alındığı tarih itibarıyla mevcutolan yapılarda bu alanda kamulaştırma yapılıncaya kadar, yapı inşaat alanında değişiklikyapmamak ve kullanım maksadını değiştirmemek şartıyla gerekli bakım onarım yapılabilir.

b) İçme ve kullanma suyu projesine ve mevcut yapıların kanalizasyon sistemlerineait mecburi teknik tesisler hariç olmak üzere, bu alanda hiçbir yapı yapılamaz. Bu alandakalan mevcut yapılar dondurulmuştur.

c) Çevre düzeni planına uyularak, bu alan içinde gölden faydalanma, piknik,yüzme, balık tutma ve avlanma ihtiyaçları için cepler teşkil edilir. Bu cepler su almayapısına 300 metreden daha yakın olamaz.

d) Kamulaştırmayı yapan idarece gerekli görülen yerlerde alan çitle çevrilir veyakoruma alanı teşkil edilir.